GR 121

Gipuzkoako itzulia Labar malkartsuak. Haitz bizidunak

Zumaia - Elorriaga - Deba

AITZGORRI. Gainetik bideari jarraitzen bagatzaizkio, ez zaigu inoiz ahaztuko ikusten den panoramika.

GR 121aren zati hau bere balio Flysch

geologikoengatik nabarmentzen
da. Bere labarrak fenomeno berezi
baten gainean daude. “Marearteko
zabalgune” edo “urradura platafor-
ma” hori kostako lerroan olatuek
labarretan eragindako erosioak
sortutako azalera txikia da. Itsas-
beherarekin marearteko zabalgu-
nea azalerara ateratzen da bere
biodibertsitate aberatsarekin.
Marearteko zabalgunearen gainean
altxatzen dira Zumaiako labarrak.
Sakoneta eta Mendatako gunee-
tan aurki daitezke malkartsuenak.
Elorriagan Itziarrera iristen den PR
batekin bat egiten du ondoren De-
bara jaisteko. Bi ibilbideek bat egi-
ten dute Sakonetaraino eta bertan
Elorriagarantz abiatzen da.
Zumaiako labarrek “flysch” izen teknikoa hartzen dute. Geru-
zen sekuentziak dira, milorri izugarri baten moduan, non ma-
terial gogorreko geruzak (kalizak eta hareharriak) material
bigunekoekin (tuparriak eta harri buztintsuak) tartekatzen di-
ren. Kretazeoan zeharreko lur-mugimenduek jatorrian hori-
zontalak ziren geruza horiek antolamendu bertikala hartzea
eragin zuten. “Flysch”aren orriak itsasoan sartzen dira interes
geologikoa izateaz gain oso ederra den saiheskia bezala.
Labarren balio geologikoa da adituek gehien nabarmendu dutena,
baina marearteko zabalguneko bioaniztasuna ere ez da nolana-
hikoa. Hasteko, Kantauri itsasoko kostalde osoan ez dago tamaina
horretako zabalgunerik. Horri esker, animalia eta landare espezie
ugari bizi dira; batzuk ezagunagoak (olagarroa,txoazkina…), bes-
te batzuk bitxiak oso (armiarma amarra,esate baterako).

Paisaia aldatu egiten da ondoren

intsignis pinuaren sailekin. De-
bako auzo bat den Itxaspetik Santa
Katalinako baselizara iristen da eta
pena merezi du bertan une batez
geratzea kostari begirada bat bo-
tatzeko. Egun argietan ikuspegia
Bizkaiako kostako zati handi bat
ikusteko modukoa izaten da. SAKONETAKO HONDARTZA.
 121
“Hiru arrazoirengatik esan dezakegu ez dagoela Euskal He-
GR rrian honekin pareka daitekeen lekurik: lekuaren geomorfolo-
giagatik, duen biodibertsitateagatik, eta, guztiaren gainetik,
Gipuzkoako itzulia
erakusten duen informazio geologikoagatik”.
Zumaia - Elorriaga - Deba

ALGORRI. Kretazeoaren eta Ter- MENDATA. Kostara iristen diren erre-

tziarioaren arteko muga Aitzgo- kastoek jauzi egin behar dute itsasora
rriko puntaren oinarrian dago. heltzeko.
Muga hori dinosauroen galerare-
kin lotzen da.

ARDANTZAKO BAILARA. Deba eta Zumaia arteko kosta

berezia da. Paisaia ikusgarria da

ERROTABERRI ERREKA. Sakonetan itxasoratzen da, garai

batean, kuartela edo postua ere egon zen, karabineroena
kontrabandoa sahisteko.

SANTA KATALINA BASELIZA

Egiako auzoan kokaturiko baseliza hau begi-
ratoki pribilegiatu eta zoragarria da, bertatik
Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldearen zati
handi bat ikus daitekeelako. Gutxienez XVI.
mendekoa, Kostaldeko Santiago Bidearen
erreferentzia puntu bat da.
 GR 121 “Deba ez” lemapean Zentral Nuklearraren kontrako
aldarrikapena, gogora dakarkigu paraje hauek jasan
Gipuzkoako itzulia izan duten mehatxurik larriena, duela 30 bat urte.
Zumaia - Elorriaga - Deba

KOSTALDEKO HITZ BATZUK

Harraldea: Oso hitz arrunta da Zumaian eta kostaldeko inguruko herrietan. Kaxildo Alkorta getariarrak hauxe
zioen Administrazioa euskaraz aldizkarian, kexati, hitz hau ez delako jaso hiztegietan: “Hitz hau normal-normala
da Getarian eta Zumaian (…). Getariatik Zarautzera kamioz hasi eta ezkerrean, behean, hondartza dago, plaia,
Malkorbe du izena. Ondoren haitzak eta harriak, harriak eta haitzak, harraldea, hots, harri aldea, Zarautzeraino
(…). Itsasalde edo kostan hondartza eta harraldea, harraldea eta hondartza, ia besterik ez dago. Barrak ere badira
ibaiak itsasoratzen diren aldeetan, Oriokoa-eta esate baterako. Hamaikatxo barko txikitu dira haitzetan, arroketan
edo harraldean itsaso txarrak hara eramanda. Hiztegi berrietan hondartzak badu sarrera; barrak ere bai. Harraldek
ez. Zer dela eta ez ba? Erabiltzen duguna ez jasotzea ere...!”.

Haitza: Kostaldean, haitza hitzak arroka, harkaitza edo harria hitzek baino esanahi handiagoa izatea dauka.
Haitza hitzarekin arrantzarako lehorreko eremua izendatzen da, itsasgoran urez estalita eta itsasbeheran agerian
geratzen dena. Oraindik ohikoa da entzutea, batez ere zaharrei: “Gaur haitzea jun nauk”, “Ibilli al hax haitzian”
eta antzekoak.

Harri biribilak: Itsasoak eta haizeak etengabe higatzen eta gastatzen dituzte kostaldeko haitzak. Harriak bi-
gunak baldin badira, desegin egiten dira; gogorragoak direnean, berriz, kosta egiten zaie gastatzea. Itsasoa iristen
den kostako lerro horretan, labarraren behealdean, olatuak lanean aritzen dira etengabe, joan etorrian, eta harriak
biribildu egiten dituzte pixkanaka. Itsaso zakarra dagoenean, hor ibiltzen dituzte olatuek harriak pirritan, gora eta
behera.

Putzuzulua: Hitz hau ere geure geurea dugu eta nekez entzungo diegu “lehorrekoei”. Itsasbeheran, itsasoa
jaisten denean, haitzen artean edo zabalgunean, ura geratzen da sakonuneetan, eta putzu horiek erabiltzen dira
bainatzeko, jolaserako, arrantzarako…

Jaiskunea: Itsasgoran edo itsaso handia dagoenean, batzuetan zaila izaten da harraldean sartzea edo harralde-
tik irtetea, busti gabe, behintzat. Horrelakoetarako, oso egokiak dira jaiskuneak edo jaisteko guneak, lekuak. Men-
dibidexkak dira, ez oso markatuak, eta normalean inguruko lekuaren izena hartzen dutenak. Hona hemen batzuk:
Arantzakoa, Baratzazarretakoa, Galarretakoa, Pikotekoa, Txindurrinekoa (edo Untzaskungoa), Barezulokoa…

ARANTZAKO PORTUA (edo

Portutxikia). Ez ditu ohiko
portu baten zerbitzuak, bai-
na uretan sakonune handia
dago eta itsasontziak asko
hurreratzea daukate. Garai
batean, obretarako altxerria
garraiatzen zuten hemen-
dik Zumaiara, eta leku hau
beste negozio batzuetarako
(batik bat kontrabandorako)
ere erabili izan da.
 PROFILA
GR 121 150
200
3 4
8

Altura[m]
100
7
Gipuzkoako itzulia 1 2 5 6
50
0 9
Zumaia - Elorriaga - Deba 0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Distantzia[ Km ]

Mariantonpunta
Aitzandi
Talaimendi
Debako Antosinputzu Itzurungo hondartza
hondartza San Telmo
Santa Katalina 7 Algorri 2 ermita
12 Aitzuri Mendata Sakoneta
9
02
1
01
ermita 8
13 6 Arantza Itxaspe
ZUMAIA
11

Arranomendi
5
08

Atalaia
09
Palankamugarri
14 Egia 3 03

Langa Berri 10
Arantza behekoa
Pikote Arritokieta
0
DEBA Arantza goikoa
07

Itsaspe Pagoetagaina Amezmendi

06
232 Ollaortzagain
Txarturitxak Galarreta 04

05

Iturrita 4 Elorriaga
225

ITZIAR

TOPOGIDA ITZIAR
Arroa

Zumaia. Kotxea herriko sarreran utzi, tren geltokitik hurbil. Ibaiondotik herrian zehar It-
0

.
zurungo hondartzako labarraren gainean dagoen San Telmo baselizaraino igo behar dugu.
San Telmo ermita. Aurrera jarraituko dugu Aitzgorri labarraren gainaldetik ia muturrera-
1 ino, Algorriko hondartzara jaitsiz. Hemen, Kretazikoa eta Aro Tertziarioaren muga dago.
Algorri. Ondoren gorantz egingo dugu bidexka estu batetik, beherantz berriro eta errekas-
2 to bateko langa zeharkatuz altuera hartuko dugu betiere itsasoaren ikuspegi bikainarekin.
Pikote baserrira iritsiz. Hemen olagarroak lehortzen ikus daitezke.
Pikote. Erdiko bidea hartu eta hesi luze baten albotik pista batekin topo egingo dugu,
3 ezker eskuin eginez atseden-gunetik zehar Elorriagako auzora iritsiko gara. Tabernan edan
eta mokadu bat eta iturrian biderako ura hartuko dugu.
Elorriaga. Auzoa bizkarrean utzi eta mendi-bide bat jarraituz beherantz egingo dugu. Pis-
4 tak Arantzagoikoa eta Behekoa baserrietara eramango gaitu eta ondoren Errotaberri eta
Sakoneta errekastoen itsasoratzera. Hemen, Atsedena hartu eta indarberrituko gara.
Sakoneta. Gorantz joango gara. Bertatik argiago ikusiko dugu Mendatagaingo Aitzuri men-
5 dia. Beherantz jarraitu Mendata errekarekin topo egin arte, bertan ikusiko dugu Mendatako
ur-jauzia eta baitaere Sakonetako labarra.
Mendata. Aitzuriko lepora igoko gara eta bidexka kostarekiko paralelo doa itsasoaren
6 ikuspegi zabala eskainiz. Aizkorritik pasatuta pinudi artean Itxaspeko kanpineko pistara
iritsiko zara. Jarraitu pista eta bihurgune bat pasata eskuinetara sartu zuhaitz artean eta
araztegira beherantz jarraitu. (Tarte hau lurrazpitik egin dezakegu, trenbide zaharraren tu-
neleetatik). Bertatik gorantz jarraitu eta errepide nagusia iritsi. Errepidea Debarantz har-
tuko dugu eta bertako “miradorera” ailegatuko gara.
Miradorea. Errepide nagusia itzuli eta eskuinera bidexka hartuko dugu eta zelai artean
7 Santa Katalina baselizara iritsiko zara. Inguru horretan geldiune bat eginez kostaldearen
ikuspegi ederraz gozatzeko aukera izango dugu. Deba gainean gaude.
Santa Katalina. Beherantz jarraitu zuzen eraikin xelebre baten ingurutik eta Debako hon-
8 dartzara eta herrira iritsiko gara. Zumaiara doan trena hartu ibilbidea amaitzeko.

9 Deba. Buelta bat herritik eginda gero Zumaiara doan trena hartuko dugu ibilbidea amait-
zeko. Orduero ateratzen da 44. minutuetan (azkena 21:44).