Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
c
c
Mucha de las algas verde-azules son fijadoras de nitrógeno. Un proceso
muy importante en el ambiente marino, ya que el nitrógeno es un
nutriente limitante en el océano. c
c
Dentro de las más abundantes y hermosas se encuentran las diatomeas
(Clase Bacillariophyceae). Poseen una cápsula compuesta mayormente
de sílice. Se compone de dos partes, una que encaja dentro de la otra a
modo de placa de Petri. c
c
c
c
c
Estas dos porciones son desiguales, una es más grande que la otra. La
porción interna recibe el nombre de hipoteca, mientras que la porción
externa recibe el nombre de epiteca. Cuando mueren su cápsula vacía cae
al fondo del mar y se acumulan en grandes depósitos sedimentarios. Los
restos que dejan las diatomeas, se utilizan para pulir metales nobles, se
utilizan como aislante y en pastas dentríficas. c
c
Las diatomeas están muy bien adaptadas a las aguas frías, donde suele
ser el organismo dominante, por lo tanto son comunes en aguas árticas y
antárticas. Las diatomeas representan el primer escalón en la cadena
trófica. El krill se alimenta de diatomeas y las grandes ballenas lo hacen
del krill. El éxito de las diatomeas reside en su adaptabilidad y en su alta
tasa de multiplicación. Si las condiciones son adecuadas en pocas horas
se dividen en dos. c
c
Otro componente abundante en el fitoplancton son los dinoflagelados
(División Pyrrophyta). Su distribución abarca las 2/3 partes del planeta.
Muchos de ellos presentan paredes gruesas, se denominan acorazados.
Sin embargo, otros de paredes más finas que no forman placas, se
denominan desnudos. Suelen tener dos largos flagelos dispuestos en
forma perpendicular. Sus movimientos hacen que el organismo gire como
un trompo para desplazarse c
c
c
c
Es el grupo de algas que contienen más representantes tóxicos, por lo
que pueden ser peligrosos. Si las condiciones son favorables pueden
proliferar a altas concentraciones, conocidos como ´blooms³. Los
dinoflagelados contienen muchos representantes con pigmento color rojo
y su acumulación origina las llamadas "mareas rojas". Normalmente, los
organismos filtradores, como las almejas, no sufren daño, pero
concentran las toxinas de los dinoflagelados. Si consumimos este tipo de
organismos, las toxinas pasan a nosotros provocándonos indigestiones y
diarreas. Algunas toxinas son muy peligrosas para el hombre, y en
ocasiones sus efectos pueden ser la parálisis del aparato respiratorio. En
Canadá se citan de vez en cuando procesos neuróticos provocados por
las toxinas de dinoflagelados que se han acumulado en almejas. En el Mar
Caribe y en todos los mares cálidos existe una especie de dinoflagelados,
(-
) que al pasar por los distintos escalones de la
cadena trófica (eje: dinoflagelados -pez herbívoro-pez carnívoro-hombre)
concentra sus toxinas causando una condición conocida como ciguatera. c
c
c
c
Otros son bioluminiscentes. Este proceso que ocurre en la naturaleza y
no es raro. Sin embargo, las manifestaciones visibles son poco
frecuentes. La bioluminiscencia se debe a una reacción química. Para que
la reacción química se produzca se necesita la presencia de cuatro
elementos: el oxígeno, un compuesto orgánico denominado luciferina, la
enzima catalizadora luciferasa y ATP ( Trifosfato de Adenosina ), que
provee la energía necesaria para que se dé la reacción. c
c
Distribución del plancton c
c
Por requerir de la luz del Sol para su actividad fotosintética, el
fitoplancton está limitado al estrato superficial, ya que los rayos sólo
penetran en estas capas, en donde, a medida que las plantas crecen,
aumentan en número. Además de luz solar necesitan ciertas condiciones
para su crecimiento. Factores de importancia son los nutrientes en el
agua, la temperatura y salinidad. Por esto son buenos indicadores de
cambios ambientales. c
c
Como el ambiente marino es tan amplio se hace imposible determinar los
cambios espaciales y en abundancia d el fitoplancton en el océano. Se
toman datos con barcos oceanográficos, pero es un trabajo arduo e
intenso. Es difícil para el ojo humano notar cambios en el color del agua
ocasionado cuando variaciones en las concentraciones de fitoplancton.
Para esto se utilizan fotos de satélite con sensores muy especializados
que pueden identificar cualquier cambio en el color del agua. Esto nos
indica la distribución y abundancia del fitoplancton y por tanto la
productividad primaria. c
c
c
c
A la vez estas fotos se pueden comparar a través del tiempo para
determinar cambios temporales en la escala global. La aplicación de
estos datos es muy amplia. Estos informes consiguen ayudarnos a
determinar lugares de alta productividad y sus fluctuaciones con el
tiempo. Podemos relacionarlos con eventos como El Niño y otros
disturbios meteorológicos. Podemos obtener datos que beneficien a las
pesquerías, asociadas a la alta productividad, como son la de sardinas,
anchoas y atunes. c
c
c
c
c
c
ccc
c
cc
c
c
c
cc
c
cc
c
cc
c
c
c
cc
cc
cc
c
c
c c
c
c
c
c
ccc
c c
c
ccc
c
c
cccc
c ccc
c
c
c
cc
c
cc
c c
cc
c!c
c"#cc"##c$c
cc
c
c
cc
c
c
cc
c
cc
cc
c
c
c
cc
cc
c
cc
c
%c
c
cc
c
cc
c
c
cc
c
c
c
c
c&'()cc(&'()c
c
cc
c
c
c
c
c
c
c
c
cccc
ccc
c
c
c
ccc
ccc
c
c
cc
cc
c
c*c
c
c
c
c
c
ccc
cccc
c
ccc
c
c
c
cc
+
c
cc
c
c
cc
c
c
c
cc
cc
c
c+,')-)ccc
cc.,+)')-)cc
c
c
c',-/* *0c
c
ccc
c
c
c
cccc1cc
ccc2 (/ )c
&3(-43( cc
c.,+)')-)cc
cc
cc
c
c
c* '*c
cc
ccc
c c
ccc2 (/ )c )-/,&*,-( c
cc
c
c
c
c
c
c
c
cc1c
cc
c
c+,&'(
c
c
c.,+)&'(cc
c(c c
c
cc
cc
c
c
c
c
c c
ccc
c
cc
cc
c
c
cc
c
c
c
cc
ccc
c cc
cc
c
c
c
c
c
c
cc
c
cc
c
c
c1cc
c
c
cc
c
c
c
c
c
c'*3-)c c
c
c
c
cc'*3-)c(+,'( ccc
c
cc'*3-)c(-&(+,'( cc
c
c c
c
cc
+,-(cc
cc
c
c
c
c
c
cc
c
c
c
c
cc
c
c
c
c
c
c
cc
cc
cc
ccc
c
ccc
c
cc
c1c
c
%c
cc
c
c
c
5c
cc
c
c
c
c&c
c%ccc
cc
cc
cc
c
%c
c
c
c
c
cc
c
c
c
cc
ccc
ccc
cc
cc
c!
cc
c
c
c
cc
c
ccc
c
cc
c
cc
ccc
cc
c
cc
5c
cc
c
6c(
c5c78c
6c,
c5cc9
cc
:c
6c3c5c;8c9
cc
:c
6c+
6
c5c7<c
cc
c
6c+6
c5c7<8c
6c,
c5cc
6c(
c5c7<88c
cc
ccc
cc
c
c
c
ccc!
c
cccc!
c
cc
c
c
c
c
c
c
ccc
c
ccc
c
cc
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c9 :c
c
c
c
c
c
c
c
Fitoplancton
c
Características de los Dinoflagelados c cc
c
c
cc
c cc ccccc
c
c c
c c
c c c
c c c
c c
c c
c
c
c c
c c
c c
c c c
c
c
c
c c
ccc
cc
cc
c
cc
cccc
c
c c c c
c c
c c c
c
cc
c
!c c
c
c
c
c c c
c c
c c c
c
c
c c
c
c c c c
c c c c
c c
c c
c c c
c
c c c
c c
c
c
cc
cc
c
ccc
c
c
c
c c
c c c c
c
c
cc
c
"c
cc cccc
c
c#
ccc
c
c
c
c c
c
c
c c c c c c
c c
c c c
c c
c
c c
c
c c c c
cc
c
c$c
c
c
cc
cc
ccc
c c
cc
c
c
ccc&c
cc'c'
cc
c
c
ccc
c
c c
c cc
c c
c*
cc
ccc
ccc
c ccc
c
c!cc c c(c ccc
c
ccc
c
c
cc cc
ccccc
ccc
c
c c c'
c
cc
cc&c
c
c
cc c
c
cc
c
c
cc&cccc+
c
cc ccc c
c+
c
c ccc
ccc
c c
c
ccc
cc c
cc
c
c c
ccc
cc c c ccc'
cc
(
ccc
c'c
cc
ccc
cc
ccc
c
cc
cc
cc
ccc'cc,
c cc
c)c+
cc+
cc
cc c
c
c
cc
c
c
cccc ccc
c
ccc
c
cccc
c
cc c
cc
cccccc
c
cc,
ccc cccc-c!
c
ccc c
c
c.
c
cc c, c/&(c%c
ccc0123cc
c cc
cccc'ccccc
ccc
ccc c
c
cc c033c
c
c
cc
c
cccc
cc
cccc
c&
c
c c
c
c
c
c
ccc
c'c cc
c c
c+c
c4
c
cc
cc
cc c
c#c.
c
c
c
c
ccc
ccc
c ccc
c#c4
cc
c
cc ccc'c
ccc
c
cc'cccc
c
c
c
c
cc
c cc
c
cc
c
ccc
ccc/cc c c
cccccccc
cccc
c
c
cc c
c
c
cc'c
c
cccc
c
cc
c
cc
cc
c
cc
c
c
,c
c
cccccccc
cc
cc
c
c
cccccc
c
ccc
c c cc
c
ccc
c
cc
c/
c
ccc
c
c ccc
c
c
c
cccc
cc
c
c/
c c
cc
ccc
c
ccc c
c
c
cc
cc c
c c2c
c
c
cc
cc
c
c
c
cc
cccc
c
cc cc
ccc
cc
c ccc cc
cc
c
c+
c
+
cc/
cc
c
cc!
ccc%
c
c
c
0 0
0
~c
c
c
c
c
c
c
cc
cc
c
!c"c
ccc
c
c"cc#cc c
c!c$
c%
cc
c
c
c
!c
cc
!cc
c
c
ccc
c
c
c&
c
!c
cc
'c
c!c
c c
c!c
c
c
c
c!c
c
(c
c
!c#cc
c
cc
cc
c)
c
c"c(
c%c
!c
c$c
c
'!c"c#ccc
c
c
cccccc
c"c
*
c
*+
c'!c
cc
c,c
*- c~c$c
c
'
cc
c cc
c
ccc
c
c
cc
c
&c
c
cc
!c
c
c#c
c
c
c
c
cc
c
cc
cc
c%c
!c
cc
!c
c
c
c
c
cc
!cc
ccc
cc
cc(#
c
c
c.
c
cc
c
!cc
c
c
c
c
cc
~c
c(c
c
!c
c
c c$c
cc
c
c/
$!cc
c
ccc
c
c
c
cc
c#c
cc
c"cc
"
c&c
cc
c
c
c
!cc
!c
c
0
cÿ c1c
2c"c
c&cc
c
'c!c
c'!c"c#c
c
ccc
c
$c
c
c3
c
c~c"
c
cc
+cc
c
&
c4
!c#c0cc c
c
cc&)!c
c
c
cc
ccccc
'(c
c
c
c
!c
!c
cc
!c
cc
c
3
c.
c#c
c
c
c
+c"ccc
c
c
c
!cc
c
c'c"ccc
c
ccc
c
c"c
c
ccc
c
c
c5
c*
!c
c *
c
#cc
c"c
ccc
cc
cc
cc
1!c
2!c'
cc
c
c
"cc
c
c
c
c
6c
c.
c
c
c
&c&)!c
cc
c*
c
c
c
c
c
c
c
c(c
c
c&c789cc
*
cc
c#c c
cc:c
cc
c&
!cc
c*
c
c;
c
c
cc
*
cc77<c"ccc)
c:!c"cc
c
c
c
c
c
cc
c
c
cc
c
~
c
c
ccc
c
cc
+c #c
c
ccc1c
c*
!cccc=cc
c:c
(2!c
c
#ccc$
!c!c
c
c!c
c
'c
c*
!c#c
c"c cc
%
c
c
c
c
~c
c
c
c#ccc
c(c3c
0
cc
cc
c
c
cc0c'
c"c!c
$
c"c
#
cc c
c)!c
ccc
c#c
3cc
c
c+c
c~c c
cc
cc"c$
!c
$
c
c(
c
c
c
c
0c
ccc
c
!c
c0cc !c
c
c#ccc
c
cc'
c
cc
c
c
c:c
!cc
c
c
c~c
c#c
ccccc
c$ccc
c
c
c
c&cc
c!c
cc
c
c
c
c*
cc
~c
c
c
c
cc
c
c'!c
c
c
$c!c
cc
c
c)
c
c'
cc
c
cc
&) c>0ccccc
c
c&
c"cc? c~c
c
c
c
c
c
c0
c
c"c !c#c
+c$
c
@
c"c
c
cc
'
!c
cc
c
c
c
c$
c
@
!cc
#c
c
c
c$
c
@
c
c
cc
@
c;cc#c
c
c
c
cc
c"cc"
cc
c
&ccccc
c
c
!cc
*
c"c
!c#c0cc c
cc
!c
cc
'* c.
c#c
cc
(!c
c cc$c
cc
cc c~c
c
c
c
'
!c
c'
c"c
!ccc+
c
c
c<c
ccc
ccc c
c
c
c~c cc
cc
c
( cc
cc
cc
6c
c.
c
c
c
&c$
c
@
!c
cc
cc
*! c
!c
ccc
c
0!c
c<Ac
5
c
c
c
$
c
@
cc
c
c
c$
c
!ccc
c
c
c
c
c
c
c
c
c~c
!c
c
c
c
!cc
c
!c$c
cc
c0!c"cc0c
c
c* cc
6
c
@
c
c
c
&c$
c
@
ccc
c"c
c
cc
( B
!c
c
cc
(c
cc"c
cc
(c
c:6!c#c
c
cc
(c
c:C c&c$
c
@
!c
ccc
(c
c
cc
c
c
!cccc
c
(c
cccc+
c
c cc
c'
c
c
+!c
c
$c
c+
c$ccc
c'
cc
6
c
@
cc
c
&c$cc
5
c
cc
c
c
&c$
c
@
ccc
cc
c
c
c
!c"c#cc cc c
cc
c
cc
c
c
(c!c"
cc
c
cc
c
c6c
c#c
c
c
!c
ccc
c
c(
cc
~c
c0c$c
c
cD
c
c
cEFGccc
/c"c
c
c
c
cEFGGcc;( c~c
c0!c
c
!ccc
ccc
c
!ccc
c
c"c
!c
ccc
c
cc
c
!c"c
ccc
c
c
cc
cc+
c"ccc
c~c
c
c
c
cc
c
c
cc
c !c
c
c#c
c
cc
('
c
c
c#c"
c
c!cc&
c
!cc"
(c
c
c
c$c
cc
c
c
c!
cc
cc
!c
cc"c
+
cc c
6c
c.
c
c
c
~c c
cc
c
c(
c
c"c
!c#c
c
cc' c%c
c'
c
c
c
c
c
cc)
!c
c
c
cc
c
'
c#c
cc cc
c
~c
c0c3c
c
cc
c
c
cc0!c
cc
c#cc
!c
cc
c c%c
c#(cc"c
!c
ccc
c
c:c
c
(
c
c
(
!c
cc9c"c7c$
cc
c
cc
c
/
c
c
c
c
&c7A8cc
*
cc
c
c
cc/
$c
cc
c
c
*
c
c
cc
c
c c
c
1#cc
cccc
!c
cc
ccc
c
*2!cc$
c
c&c
!c
c
cc
c"#
c
c
ccc"cc
$
!c
$c
cc
!c"c
cc
c
c
0c1#ccc
ccc
2!c
c
)
c
c#c
cc'
c"c cc
c
4cc
ccc
c$
c
ccccc
c
!c
c
c#c
ccc
c
cc
cc
$
c%c
cc
c$c
!c
c
c
cc
c
c
c
c0c"c
c
cc
cc
6
c
c 6
c$
c
c
c
&c$
c
c
ccc
c"c0cc c~c
'
c
c
cc"c'!c$
cc
c*
!c
c
c!c
cc'*c
c5(
!c
ccc+
c
c
c
c
c60c1! $
2!c
c
ccc
c
c
'c'c*
c
c
c
c
cc
c
c
c
c
c
/c
c'
c
c
c
c
c
c'*c
c5(
c
c
c
c
c
c
cc
c::ccc
c
c
H
c14%62 c~cc
c
c
ccc'
c
'c"c
ccc
+
cc
c
c
c
&c$
c
c
ccc
c"c0cc c~c
'
c
c
cc"c'!c$
cc
c*
!c
c
c!c
cc'*c
c5(
!c
ccc+
c
c
c
c
c60c1! $
2!c
c
ccc
c
c
'c'c*
c
c
c
c
cc
c
c
~c
c
c
c$
c
c0ccccc
c)
c.
c77c c
cc'
c
c
c
c
c$
c
!c#c c
cccc
c
c
cc+
c
cIc"c6
( c~c
c
c
c
c c
c"#
cc
c
c
~c
c#c
cc$
c
c
cc0 cc
c
cc!c
$c
cc
c.c
!c
cc
cc
c#cc
c
cc
c
c
c
$*
c
#
!c#c'
ccc/
!c/
!cc79!c"c#c
cc
c(c
c6
cJ
@!cc
ccc
c
c
c$*
c
c$
c
cccc
c#c
(cc
c&c77A!c0cc
c
c
c$
c
c
*
cccc'
c
c
c
c
cc/
cc
~c
c
cc c
c
c
c
1c'
B+
2c c
ccc''ccc
c~c$c
c
cc
c cc
ccc
c~ !c
c
cM
cc
D
c~ c
c
c
~c
c
c
!c"c
$c
cc
c
c
cc
!cc cc
c%c c
c
cc
c
!cc
c
0
ccc
cc
1
c
c
2!c"c
(c
c0cc
+c
c
cc
c%
cccc
!c
c
c#c
cc
"cc
c
c
c
c
Má
~cK6;c c
cc1:2cc
c
c
cc
c
c
!cDcC
!c#ccc
c
c"c
c
cccc
c
c
cG cc
c
~c
(cc
c
c
cc
c
c c6c
c
!ccc4'
c
c>
@
cc
c
c
M
M
c
c
cc
cc
c
ccc c
c%
c
c
c ccc
c
c
6
8ccccc
cc! c5
cccc/
cc
c
ccc
cc'cccc
c
ccc
c
cc
c
cc
ccc cccc c
c
c6c
cc
cc
8cc
ccc;c
c
c c c
cc cc
cc<<=c
cc
c
cc
c
c
c
c
cc
ccc'cc
ccccc
cc
c
c"
cc
cccc
cc
cc
cc
cc
cc
cccc
'cccc
cc
cc c
:8
B
' c
c
c
{c P
{c Ai j
{c P í
{c A
{c l i
{c ÿ
{c i
{c
cc
cc
lim li i
il 010.
I IGÍÿ
il
l m l il m i. S
i i m il i l.
ml lim l
ll i
i ii ,
ml ii il limi . E i
i l ml , i i l, l
i í
l l m, l ll
l lim i .
Bajo ciertas condiciones ambientales (aumento de la luminosidad, grado de
salinidad, falta de agitación de las aguas, temperatura elevada, gran cantidad de
nutrientes) se produce un crecimiento exponencial de las poblaciones de
dinoflagelados que los convierte en un problema sanitario. El agua del mar
habitualmente presenta un cambio de coloración, debido a pigmentos que contienen
estas algas que se hacen visibles al proliferar, lo que conocemos como marea roja.
Dado que los distintos mariscos metabolizan y acumulan las toxinas de forma
diferente, la toxicidad también varía mucho entre especies situadas en el mismo
entorno y afectadas por la misma proliferación de dinoflagelados. Los moluscos
bivalvos son filtradores lentos, por tanto almacenan mayor cantidad de sustancias
dañinas durante días o incluso meses.
MECANISMO DE TRANSMISIÓN
PRESENTACIÓN CLÍNICA
Está ocasionado por la ingesta de marisco contaminados con ácido okadaico que es
una enterotoxina que actúa alterando la secreción de sodio por los enterocitos. El
periodo de incubación es de 3 minutos a horas tras la ingesta.
El cuadro clínico consiste en náuseas, vómitos, dolor abdominal y diarrea profusa
que puede causar deshidratación. No suele cursar con fiebre. La recuperación es
espontánea y se produce en 2 ó 3 días.
La toxina puede transmitirse por la leche materna, pudiendo llegar a ocasionar
deshidratación del lactante a causa de las diarreas originadas.
DIA NÓSTICO
El diagnóstico es clínico y se realiza al reconocer una entidad clínica compatible tras
una historia reciente (inferior a 24 horas) de consumo de mariscos o pescados.
La confirmación diagnóstica se puede realizar mediante un análisis toxicológico del
alimento.
TRATAMIENTO
PREAENCIÓN
cc
c
Miii mi l MSP i i lli ii
l 00 . i
c
c
Miii mi l ÿSP mi lli ii
l 00 . i ..
c
c
Miii mi l
SP i lli ii
l 00
. i ..
c
c
j i ii mi l m
im
il i
mi l i l
i
i
m l l l l l. E m ll m m j m
WHI.
c
c
m í l ii i m i
li ,
ii i ÿl I
l . m í ii i
l m m WHI.
c
c
m i i l lim il
l m
l l mi i l i il m i, ili l i.
m i l i il i l i,
i
li
l ji l
ll i
i m WHI.
c
c
Mil
l l
ÿ S ii m WHI.
c
c
Mil
l l
M
i i m WHI.
c
c
Mil
l À
i mi
m WHI.
c
c
!
Mil
l ö
i "#m WHI.
c
c
ii i l i
i i l m i ji i
ii l m i $ii ll
l m l
lim i $%m WHI.
c
c
c
~ c c
ccc
c c ccc c
c c c
c c
c c
cccc c c
cc c cc c
c
ccc
cMytilus galliprovincialisccMytilus edulisc c cVenerupisc c c
cOstrea
giganscc c
cPecten maximusc
~c
cc c c
c
cc c c!c c c c
c c
" c#c c c
c
~ c$
c% ccc
c
c
" c
cc cc c
cc
c
c cc c& c
cc cc
cc c
cc
c
c c
cccccc
c
c cc''c c
c cc
cc cc cc c cccc c c
"cccc c c
cc
c
c
c
c
cc c
c c c
c c
c
" c(c )ccc
"c cc
c
'$
c% c
c
Marea Roja c
c@ c
ccc*c c'
c
'cc') 'cc
c)c) +
c#c
) +
c c c
cc c
c
c c
c
c cc
c
c
c
ccc c
ccc(
c
c c c cc
c#c,
#cc c-
c
-
cc
c
ccc(
cc ccc
c
cc
c cc c c
cc
cc
c
cc c c ccc
"ccc
c
cc c ccc c'
'c#cc c cc c!c
c
ccc-c.
c
cc
c
ccc-c/
c
c#ccc
c c c
cc#c
ccc
c
ccc*c
cc
cc
c
c#c
c
c cc
!c
c
ccc-c cc
c
ccc-c cccc
ccc-c(
c
#
c
ccc~ c) c c
c 0 c
c
cc
c cc
c
c
c cc#c
c
c c cc c)
c
c#cc)
ccc
c
cc
c
ccc~ c
cc c
cc
c
c cc
c
ccc3
c cc
cc) c cc(
c
c
c cc c
c c cc cc
c
c
c c #
cc!c
c
ccc-c,c
cc c
c
c
cc c c~ c
c
ccc(
cc
c
ccc c
c) cc c
c c c
cc
ccc4
c
ccc-c5
cc
c #
c c c
c c
cc cc
c)
cc
c cc cccc c
c
cc cc
cccc c/ c
cc cc
cc
(
ccccc
c
c26c#c76c
cc c
c c c
cc
c
cc c cc(
c
c~ c cc
c
cc
cc
c
c c c#c ccc
)
ccc cc
ccc~ c
cc c cccc
c
cccc
cc c
c
cccccc
c c
cc
c
cc
c
c
cccc
c ccc c c
c!c/) c$c8#
c c
# c#c9 c
c*cccc c c ccc#c
c cc
cc
cc c
"
c
cc
c
ccc~ c c
c'c
" cc'c
c
c
c c
c
cc
c c
cc c
c#cc c
c c c cc c
c
ccc c#ccc" c
cc(
c
cccc
cc c c
c
c!cc
cc
c
cccc$5(%(!c
cc c
ccc)
c c
"c#c
c%"c
cc
ccc
c( c
c#c cc
ccc
c~
c c
c1
c
cccc.%8!c3
c
c
c
c
c* cc )c#c
c
~ c
c
c
c
c
cc c
c2c)
c*cc
c
cc
c
cccc c c
c
c c
c
cc
cc
c
#
c
cccc cc c cc c cc(
c cc c
c
c#c
c
c c
ccccc c
cccc
c c
cc
ccc c c
cc c
c cc
c
c
cc~ c
c
cc c cc
c< cc
c c c )cc
c#cc
c
c cc
!
c
ccc*cccc
c
cc
c ccc
c<5c
c c c c
cc c3
c*=c
c cc c#c
cc
:c
cc cc
ccc) cc) # c c cc>6c cc c
cc c
c
c
+
)c
ccc-comeotermo: cc c
cc
c
c c
c
cc c
c cc ccccc
'
c 'c!c
c c
½
c
ccc-c&~/;ccIntroducción al fitoplancton marino c c$ c
c?7@c
ccc-c/%%15cAc#c
cLos fenómenos de marea roja y toxicidad de moluscos bivalvos
en el mar Argentinoc=<=(3!c>??c$
cc3 c?@c
c
6 Publicado en Revista Creces, Septiembre 2002 )c
En (972 se reporto el primer evento de intoxicación atribuida a marea roja en chile. Desde entonces cada
cierto tiempo se producen diversos casos de intoxicación por consumo de mariscos filtradores, tales
como almejas, choritos, machas o cholgas contaminados con marea roja, la cual esta compuesta por
diversos microorganismos productores de sustancias toxicas que a la final son las responsables de los
cuadros clínicos.c
$) cc c
cc
c'
c
'cc c c cc
c
cc
cc
cc
ccc
cc c cc
cc c
c
c ccc c c
c
c c
c
ccc
ccc
cc/)c cc
c c
c cc
c
c c
c
~ c
cccc
cccc)c
ccccccccc'
c
B
'cc'
c'c' c
'cc9
c#c' c
'cc= cc c
cc" c
c
c
" ccc c
ccccc' 'cc3
cc'c
'cc8" cc/)c
c c c c')
)'cc'
'c
c
c
ccc
c
c c c
cc
c#c
c cc c
cc
c
ccc# cccc cc
c c#cc
c
cc
c cc
c c
ccc ccc
cc
cc c cccc
c
c
cc
ccc" c# ccc
) #c
cc
c c
cc
c cc cc c c
c#c
c
c
c c c
c c c
cc
c
c
ccc
c c
cc
cc
c#c c)
c
c
*c
c#c
c
cc
c
c c cc cc c
cc
ccc c c cc c
cc
c
c
cc
c
c#c
c
c
c c
c cc
cc
ccc
c*cc
ccc
c
cc''c
c
cc c
c c
cc cc cc c*c
cc) #cc
cc c
c
ccccc
cc c
c
cc/)c
cc cc
c
c
cc
cc
c c c9<c# cc c c #
c
ccc
''c c
cc
cc;
cc c
c
~c
cc
cc c
c c
cc c& c c
c c
c
c c cc<cc cc c c
cc c#c
cc
cc c
1 cc
cc c
c c c "
cc$
c%c c c cc
c
" c
c c c
ccc
c
c
c/)cc
c
c
c
c
c3 cc@27cc
c c
cc cc c
cc8 cc@>Cc(
Bc
cc))c cc/ c#c8
c c
cc c
cc ccc
c c'
cc 0c
ccc cc
c c
'c
c
c
Por qué nos intoxicamos?c
c
~c
c cc c
c c#c
cc c
c
cc
c
ccc c c
cc
c
ccc c cc
cc
ccc ccccccccc c c
c
cc
c
c c cc
cc cc
cc c
c c c c cc
c c
c
~ c
c c
c
cc
c c#cc8c3
" ccc$
c
83$c#cc8c(
c
c
*c c
cc???ccc cc
c cc8cccc$
c8$c
cc
c) ccc ccc
c
c
~ c ccc
ccc
c c;
ccc c c
c cc
c
c
cc) c
c c
cc c#c
cc
c
cc8$cc))cc
c
cccc
cc
ccc
cc cc
cc ccc c
c c
cc c
cc c c
c
*c
cc) cccc
cc
c
c c c
cc c
cc
c c cc
cc ccc
c c~ c
c c c ccc c
cc@6c c
c
c
c c
ccc
c c c
cc c c c c c
c
cc
c c cc
cc83$c
c
(cccc
cc c c
c c
cc
ccc
c c
cc c c#cc cc
c c
cc ccc
c
c
c) "c) cc
c
cc(
cAc/
cc c9 c/ c
c c8 ccc
ccc
c
cc cc
c cc(
c/
c) cc
c
c
cc c c c cc83$cc cc c
) cccc
c
*cccc ccccc
c
c c
cc c cc
c c
c
c
cc c
c c
cc83$cc
cc8($c*c
c
cccc
c c
c#c
c c c c
cc c
cc c
c# cc cc cc c c c
cc ccc
c
c
c c
c c
c c c#c
cccc cccc c
cc
cc cccc c
c#c c
ccc c
c
c
c
3
c
c
c
cc1 c
ccc
" c cc c
c) c
cc
c
c
ccc c c
ccccc) c
c cc
c~c
cc c9 c/ c
c c c c ccc
c
ccc
c
cccccc
c c
c ccc c c
c
cc
c
$
c
cc c c
c
cc
cc c
c c
cc
c
c cc c cc c
cc
c
ccc c
cc
cc
c
c c;
c#c cc c c
c
c
c
Dr. Alvaro Sandoval Espinozac
c
$c8
c
c
3
c~"cE
c(c8 c
La marea rojac
3
ccc
cc 0 cc
c*c
c
c
c
cc cF" cc
c
cccG
c
Hc cc
c c
cc c
cc
c
cc
c) c#c)cc
c c cc c" ccc
c
~c
c) c c c cc
cc
c c9$<cc
G)
c cHccccc) c cc c cc
c
c c9$<c
c
c
c
cc cc
cc
c
cc
c
c
c
c
cc c c
c
c
cccc3
c%cc) c
ccc
c
ccc) c c
c
c c ccc~ c
cc c c
c c
c
c
cc c= c
c c cc c c ccc
c
c
Cómo, cuándo y dóndec
~ c
cE c(
c c
c
c c(
cc/ c$
cc c
,
cc3
c%cc$ # I"c cc c9$<cc cc
c
c
"
c#c
cc c
cc
c
cc c
cc
c<c c
c cc
cc c c c
c#c c
cc
c c c
cc
c cc cc
c c
c c c c~ c
c
cc cc
c
c#cc
c cc ccc ccc
cc c
c#c
c
c
cc
c
c c ccc c
c
c
3
cc
c c
c(
c ccc
cccc cc
c
c#c c
c
cc
c#c c
cc c c
c
c c c cc
c
c
c cc c c cGc c
c
cc)
c cc
c c cc c
c
c c
Hcc c c
c3
c%cc cc ccc
c c c c cc
cc
c cc
cc~ c3
c
c<c c c
c
c cc/)cc= cc c
c
c
c c c#c c
c
c ccc
cc cc
c ccc 0 c
Consecuencias de la marea roja para la salud, el medio ambiente y la economíac
(
)c/0c c
cc(
cc/ c$
cc c,
cc3
c
%cc$ # I"c#c
c c c
c c
ccc
cc
c/)c #D
Dcccc
cc c
c
c
c c
c
c c cc
c) c
ccc c#c
c c ccc
c) c
c
c
c c
c
ccc c c
c
c cc c cc
c c#c
cc
c c
c
c#ccc
c) c c
cc c cc cc
c cc c
c
c
c
#c c cc
cc
cc c
c#cc c
cJ c c
c
c c
c c#c) cc
c
c" c
cc
ccc c
cc
c
cc
cc cc
c
c
3
c
c
c c
c
c cc
c c
ccc cccc
) c
c !c " cc c c
cc) c#cc
c
ccc c
cc c cc c
c cc c#cc
c
c ccc c#c
cc c#cc
c
cc
c
ccc c cc
c
c
c c
c
c c
c#c
c
c
El incrementoc
(
c c c cccc9$<c
c cc c
c
ccc~ c
c(
c#c/0c
cc) c ccc c c
c
cc
c
c c c
c c!cc c
cc
cc c c
c
ccc
c cc cc c
c cc
c c
cc c c
cc
c#c
c#cc
cc cc c cc
ccc
c
3
c
c
cc)cc
c#c
ccc c c
ccc
cc
c
c c
c) c
c c
c
#c c
c c cc
cc c c
ccccc
ccccc
" c1 c
c)c
cc c
c
cc c ) c
"cc c
" c
cc
cc c9$<c
c c
c0
cccc #
c
c
c
c c c
c
cc
c c cc
cc
cc
cccc c c
c
*
+
BB
*BB
BB'c
8 C
A,+/ , ,
8
)*)5) ,6 A).)+D.+,;/? ,B.5)6)6 : /45)6., / .+/7E 0) 4/ 569).5D6 0)
49:6/
I. Biorremediación:c
c
~ c c c c
cc76Kccc c
cccc
cc c
c
cc
c ccÿctinomycetesc c
c c
c~ c
c
c) c
ccc ccc
c
c
c c
c c c c c )#c c c
c c c
cc
cc
Q
III.cFlorecimientos Algales Nocivos por Dinof lagelados: MAREA RO A c
c
$
c
c c c
c
c
c
c c
c
c c c
c
c
c #c c c c
c c
c c c
c c c
c c c c c c c c c c c
c
c c c c
c c c
c c
c c c
c c c c
c c
c c
c
c c
c c c
c c
c
~c c c c G
c
Hc c
c c
c 3
c c c c
c
c9
cc c< cc9<c;
c c&cc;&cc
c
c c
c
c
c c c ) c c
c c
c
c c c
ccc c
cc)c
c
c
3
c
c
c c
c c c c c
c c
c c
*c c L6c c c
c c c c
c c c Lc c
c c
c
cc
c) c#c
c c
ccL6c cc
ccc c
c c cL666c
c c
c
cc
c) c#c
c c
c c cc/)cc) c
c c
c #
cc c cc
c#c
c
c c
c
c c c #c c c c c
c c
c
c
cc c c c # c1
c
cc
ccccc c cc c
c c
ccc
c
c
c
c
Comenta la
c
c
nota c
c
c
$
ccc c # c1
cc
c
cc
c
c) c
c#c c
c
c c$
c
% c c*
cc c
cc c
cc
cc c c
c
c
c c
cc ALERTAccccc
cc
cc c # c1
cc
c c#ccc
c
c c
c#c c9!c%
c
cc
c c
c.
cc
c
c
c
c
cc
cc
cc c # c1
cc cc c
c c
c#c cc ImprimircMc EnvíarcMc
0 c cc
c ccc
cc c
c c c c c c
Compartir c
cc
c
cc c
c#c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
cc c#c(
c c
c* c
c cc1 c#c
* cc
c.
c9c c
8
" R8:22
1
c
cc c
ccc
c
ccc c c
cc c
c c
$
c% c cC66c cc #c c8
"c#c
1 c S3:55
c
~c.
c/
"c
cc3
c
c3
c/cc
c cc c c
c
c
ccc
cc8
"c T3:53 c
c
c
cc
cc c c
c c # ccc
ccccc c c
c cc c *c " c
c cc
U U
8
" 9: 2
c
(cc
c
c c
cc c
cc
c c VV
c
cc c
c c
/
c
c c c 2 9- WW- W3 c
3
c=
c
c c
c
c
c cc* cA c
c
.
c$
c
" c0 ccc c c)
ccc c
cc$
c% c
cc c # c$
cc cc/ c$
c
$cc c$
c% c
cc c
c
cccc
ccc
c
cc
cccc266cc c
c
cc cc
ccc
c c
c c c
c
c
c
c 0c c c cc c c
'3
c
c cc c
cc c c
ccc c#cc
c
cc c" ccc
c
cc
c c c
ccc
ccccc c#cc#cc c
cc
cc
;
"c9
c
c
c c cc c 'c c$
c
" c
(c c
cc
cc
c
cc c" cccc
c c
c
c
cc #cc c3
c$ c c
cc c(
cc3
c/cc
c cc c c c # c
cccc cc
c c c cc c
c
c
c
c
À
c
c
3
# c
c cc
c#c
c
c
c c c
c
azmín Rodríguez Galaz/Corresponsal
El Universal
Domingo 10 de agosto de 2003
c
$
cEcc
cc$cc#c
%
c<
c*
c8
c~)
c - A cc Acc A + c
#
c c cc cc
c#c c
c
c
c c cccc
c
cc c
c
c
c
cc
cc
ccccc cc c
c
ccc c)
c
)c# ccc
ccc
c
c c
c c c
ccc
c
#c
c
c
c c
~)
c
cc
ccc
cc c
ccc c
cc
c
cc c c
c#c)cc
c
c#c
c
c c
c
c
c
cc c*
c) c cc cc
c#c
c
cc # cc#c c
c* c
c #
c c
cc
cc
c c c
c
cc c ccE c
~)
ccccc c cc c
cc c cc
c
c
c c
cc cc
c
c c
ccc
c c
c#c
cc c cc c
cc c)c c c 0 c# c
cc
cc
" c
c#c c
cc) c
cc)
c
c
c
~ c
c
cc
c
ccc
c c 0c*c
c
c c cc
c
ccc
c#cc
c
cc
c
c c
c c
c c c
c
cc c
cc
ccc ccc
cc c
c*c
cc c cc c c cc
cc
c
c~ c #
cc c
c
ccc c#cc
c
c
c c c) c
c
cc
, c
c
ccc
c
cc
c
c c
c c ccc
c
ccc
c
cc
c
c cc) ccc cc c
c
cc
c
c#c cc c
cc
c
ccc c
c
c
c cc*c) c
c
c
c c
ccc
c#cc cc c
cc
" c#cc c
cc
" c
~ c
c
cc c
c
c c
c#cc
c/ ccc c#cc
c c
cc cc
c c c"cc c
c c
cc #
c c c
cc
c c
) c c
c) c
cc cc
c
cccc
cJc
c
cc
cc
cc cccc'
'c#c
c cc
c
cc
c
c" c c
c c cc cc
c#c cc c
ccc c"ccc
c c~cc#c c
c
c c
c c
c#4c c
c
cc
cc c
cc
ccc c
c c cc
ccc ccc cc
cc ccc
cc c
c
c c
c
c
c
cccc cc
cccc
c ccc
cc
ccc c
cc c c
c c
c
c
cccc cc c
c#c c c
c
c
ccc
c
/ c
c c
c
cc
c
c c c
c
c
"
cc
c
ccc
c cc c( c c
ccc
cc
cc
#c
c
c c c c
cc) #cc
c c
c#c cc c cc c
c
; #c
c cc c
c c c
cc) cc
c c
c c
c c c3*3cc3*3c3
#c*)
)c3cc c cc
c
cc c
c
c<cccc
cc c ccc c c
c
cc
c
c*c
c cc) c
c cc c c c#c c 0cc
c266c cc c
c3*3cccCcKcc
c
cc cc
c c cc3*3c c
ccc
cc c!c
c
: c cc c
cc
c
c
cc
cc
ccc
"c#c c
c#c
c
cc cc
c
c
c
c
c c2c#c2Lc
)
c
c c cc
< c c c
cccc cc c#c
cc
c c
c c
cc c
c) c2c c
c
ccc
c
c
/c cc
!c
c
~
c c cccc c cc
cc) #ccc cc c" cc
c#c
c
c cc c
" c #c#c ccc
c
c
c
c
c
cc
ccc) # c c
c
c ccc c c
c
ccc
0 cc c
cc3*3c#c
cc
c
c
ccc c c ccc
c
c cc c c
c#c
c
: c c c#c c ccc
cc
c#c c cc ccc
c
< c c cc cc
c
c
ÿ
c6:c4
8c
$c
cc
c$33Ac
½
&'(
4c
ccc c
cc
c c%
cc
cc
c Dc
c
!"
!c
c
!#
!
c+
c
c $
!
%!c
c
&"&'()*&ÿ+ÿ)ÿ)ÿ!&
$!
,--
!&
!#$
!c
c
c
!"
!
$
!&$
!
$
!&
!"
"""
"
c,
c !
!
!c
c
½½-+5,.,% c
c
B,C
6 ? ? ??85
c/c
c
4c'6DDD
?
?
?E' 8c
½ ( cc
c6'
c'c
8cc
c
cc
cc
c
cc
c
cc
c
c%cc
c
cc
c
cc
c
c c
cc c
cc
cccc
c
c:cc
ccccc ccc
ccc
c
cc
c
c
c
ccc
c
c' c
c
c
ccc cc
cccc%
c c
ccc
c
cc
ccc
X
c6
ccc ccc
c
c
cc
c
ccc
cc
c
c
c
ccc
c
c
c
c cccc8cccc
X
c6
c
cc
cc cc
c
c ccccc
c
cc
c
c
cc
cc c
c
8ccc
c
c
cc
cc c
c
c
c
cc cc cc
cc
cc c c
ccc
ccc,cc½c
ccc
c
c
c cccccc
c
c
cc
c
c,cc
c
cccc
cccc c
c
c#
c
cc
cccc c
c
c
cc cc
c
c
c
cc ccc
c
c
cc
c
c½c
ccccc c
c
c c
cc
cc
cc
c c
c
c
ccc
ccc
cc c
c
c?c
cccc
c
cccccc
cc
c
c
cc cc
9c
9ccc
ccc
c
)cGc c
cGc
c
c
c
c6c&cc
8cGc&c
c
c
c
c c
c
cGcc
c
c6
c
cc8c,
ccc
c
c
c
c
c
ccc
c
ccc
c9 c
c
cc c
ccc
c
cc9cc
cc
cc
c
cc
ccc
c''(
½
'½
cc c
cc
cc c
cc
c
c,
c
5
c
c!cc
c"
c
c" c"
c
cc+
c
c% cc
c
cc*
c+c
c!c4
c
c* c
c,
c
5
c
c!c)cc*
cc
ccc
c
c
cc
cc%
ccc
c
c
cc
c
c
ccc
c
cc
c
c
ccc
c
cc% cc
c
c
c c
cccc
c
cc
c
ccc4½cc c
c
cc
c
cc
c
cc c
cc
c
c
c
cc
cc
c
c c
cccc
c
c
c
cc
c
c
cccc
cccc*
c+c
c!c4
c c
c
c
ccc
c%
cc
c
cc
c
ccc
cc
cc
c
c cc
cc*
c+c
c" c!&
c
c* c
c"
c
c" c"
c
c
ccc
ccc c
c
c
cc
c
c
cc ccc
c
cc
c
c6 c
c
c c
c
c'cc
8cc
c
ccc
cc c
c
)cc
c
cc
c
c
cc
c
c c6
c
c
c
cc
8cc
c
ccccc
cc
c
cc
c
6c
c
c
c
c
c
8cc c
cc
c
c
c
cc
c
c
c
cc
cc% c
cc
c
cccc
cc
c
ccc
c'' &(À
c%cc
c
c cc
c
cc
cc
cc
cccc
c
c
cc
c
c
ccc
c
cccc cc
cc
c
c
cc c
cc
c
c
cc
c6
c
'
8c
cc cc
ccc
cc c
cccc
c
cccc cc
cc
c
c
c
ccc
ccc
c&
cccc
c
cc
c
c
cc
c
c
ccc
c c
c
ccc
c
c
c
c!cc ccc
cc
c
c
cc cc
cc
c
)cc/c ccccc
c
cccc
c
c
c
cc
ccc c
cc
c
c
c
c
c
c
cc'cc%cccc
c
c
c6
c
c
c
8cc/c
cc
cc
cc
c
c
c6 c cc
8cc"c
c
ccc
cc
c
ccc
ccccc
cc
cc
c
c
c
cc cccc c
c
c
c cc
cc
c
c
c
!" #$ $