http://onbai.

vn

BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ

2009

CHUÛ ÑEÀ: ANÑEÂHIT – AXIT CACBOXYLIC

PHAÀN 1: ANÑEÂHIT

A. LÝ THUYẾT

Moät soá coâng thöùc caàn löu yù:

Teân anñehit CTTQ

Anñehit no ñôn chöùc
Anñehit ñôn chöùc
Anñehit khoâng no ñôn chöùc
( coù moät lieân keát  )
CnH2n+1 CHO ( n>1)
CmH2m O ( m = n + 1)
CxHy CHO, RCHO

Anñehit ña chöùc no CnH2n-1 CHO ( n>2)

CnH2n-2a-x (CHO)x
Toång quaùt Vôùi a: soá lieân keát 
k: soá nhoùm -CHO

Moät soá löu yù khi giaûi toaùn anñehit:

- Neáu baøi toaùn yeâu caàu xaùc ñònh coâng thöùc anñehit chöa roõ ñôn chöùc hay ña chöùc, no
hay khoâng no, tröôùc heát phaûi xaùc ñònh soá nhoùm chöùc –CHO trong phaân töû anñehit thöôøng
baèng caùch döïa vaøo phaûn öùng traùng göông, sau ñoù môùi ñi xaùc ñònh phaàn goác H.C no hay
khoâng no.
- Neáu laø baøi toaùn xaùc ñònh anñehit ñôn chöùc thì tröôùc heát phaûi giaû söû anñehit naøy
khoâng phaûi laø HCHO, sau khi giaûi xong phaûi thöû laïi tröôøng hôïp neáu laø HCHO xem coù
phuø hôïp ñieàu kieän baøi toaùn ñaõ cho khoâng.
- Phaûn öùng traùng göông xaûy ra vôùi anñehit ñôn chöùc thì 1mol anñehit luoâ n cho ra 2
mol Ag (rieâng HCHO cho ñöôïc 4 mol Ag). Do ñoù:
+ Neáu moät hoãn hôïp 2 anñehit ñôn chöùc thöïc hieän phaûn öùng traùng göông taïo ra Ag vôùi
tæ leä nAg > 2nanñehit
 Chaéc chaén phaûi coù HCHO
+ Neáu baøi toaùn cho moät anñehit ñôn chöùc thöïc hieän phaûn öùng traùng göông taïo ra Ag
vôùi tæ leä n RCHO : nAg = 1:4
 Keát luaän laø có HCHO

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

27
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
+ Đối với andehit đa chức thì nAg > 2nanñehit
+ Ngoaøi anñehit coøn coù 1 soá chaát khaùc cuõng taùc duïng ñöôïc vôùi dung dòch AgNO 3/NH3 .
Chaúng haïn caùc ankin-1 taïo ra keát tuûa vaøng.
- Phaûn öùng coäng hôïp H2 cuûa anñehit khoâng no cho ra röôïu no baäc 1 luoân coù tæ leä n H
2

pö > 2nandehit.
-Neáu hidrat hoaù 1 hiñrocacbon taïo ra anñehit thì hidrocacbon ñoù laø C2H2
2+ 0
Hg 80
CH CH + H2O   CH3 CHO
,

B. CÁC DẠNG BÀI TẬP VỀ ANĐÊHIT

Dạng 1: Viết phương trình phản ứng - hoàn thành sơ đồ chuyển hóa - điều chế
Yêu cầu :
- Cần nắm vững tính chất hóa học của các hợp chất về hidrocacbon, ancol…
- Nắm được một số phản ứng cơ bản (điều kiện phản ứng) minh họa cho tính chất hóa
học đó.
- Chọn lọc phương trình phản ứng trong quá trình thực hiện chuỗi phản ứng hay điều
chế.
Ví dụ 1: Viết các phương trình phản ứng biểu diễn sơ đồ chuyển đổi sau:
Anđehit axetic  (1)
Natri axetat ( 2)
Metan 
(3)
Anđehit fomic 
( 4)
Rượ u
etylic  Fomanđehit  Glucozơ  Rượu etylic  Butađien 1,3-cao su
( 5) ( 6) (7) ( 8)

buna.
Hướng dẫn giải
1. CH3CHO + 2Cu(OH) 2 + NaOH 
 CH3COONa + Cu2 O + 3H2O
t0

  Na2CO3 + CH4

0
t ,CaO
2. CH3COONa + NaOH
 
0
600 C,NO
3. CH4 + O2 HCHO + H2 O
  CH3OH
0
t ,Ni
4. HCHO + H2
t0
5. CH3OH + CuO   HCHO + Cu + H2O
6. 6HCHO 
Ca (OH)2
 C6H12O6
Lên men rượu
7. C6H12 O6 2C2H5OH + 2CO2
Al2O3 , 450oC
8. 2C2 H5OH C CH2 =CH- CH=CH2 + 2H2O + H2

9. n CH2 =CH- CH=CH2  

0
t ,Na
CH2-CH = CH CH2
n
Ví dụ 2: Từ metan hãy viết các ptpư điều chế nhựa phenol fomanđehit (các hó a chất vô
cơ, xúc tác và điều kiện cần thiết coi như là có đủ)
Hướng dẫn giải
Lưu ý:
+ Lập quá trình điều chế dưới dạng sơ đồ chuỗi phản ứng

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

28
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
+ Chọn cách điều chế ngắn gọn, có thể qua những ptpư đơn giản
O2  
0
600 C,NO
CH4 + HCHO + H2O
2CH4 
 lln,1500 0C
C2 H2 + 3H2
600 °C
3C2H2
C Br

Fe
+ Br2 + HBr
Br OH

+ NaOH + NaBr
OH
OH
CH2
H+
n + nHCHO
t°,xt
+ nH2O
n
Mục đích:
- Rèn luyện ngôn ngữ hóa học
- Củng cố tính chất của các chất
- Rèn luyện kỹ năng viết ptpư
Dạng 2: Bài toán xác định CTPT và thành phần hỗn hợp, thành phần %, hiệu suất

Ví dụ 1: Một hỗn hợp X gồm 2 andehit đơn chức A, B có tổng số mol là 0,25. Khi cho hỗn
hợp X này tác dụng với dd AgNO3/NH3 dư có 86,4g bạc kết tủa và khối lượng dung dịch bạc
nitrat giảm 77,5g
a. Hãy tính:
- Xác định CTPT của A, B. Biết MA < MB
- Tính thành phần phần % về khối lượng của mỗi anđehit A, B trong hỗn hợp X.
b. Lấy 0,05 mol andehit A trộn với 1 anđêhit C được hỗn hợp Y. Hỗn hợp Y tác dụng với
dd AgNO3/NH3 dư cho 25,92g Ag. Đốt cháy Y thu được 1,568l CO 2 (đktc).
Xác định CTPT của C. Biết C có mạch cacbon không phân nhánh.

Hướng dẫn giải

Tóm tắt:
a)
2 anđêhit 86,4g Ag
hh X đơn chức AgNO3/NH3 dư
A,B
khối lượng AgNO3 giảm 77,5g

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

29
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
 + Xác định CTPT của A, B.
+ Tính %A, %B.

b)
0,05 mol A dd AgNO3/NH3 dư 25,92g Ag
hh Y
Anđêhit C
Đốt Y 1,568(l) CO2 (đktc)
 Xác định CTPT của C.
Phân tích:
a)
+ Tính số mol Ag tạo thành. Từ đó so sánh với số mol của hỗn hợp X  Dự đoán trong
hỗn hợp X có anđêhit HCHO không?
+ Gọi a,b lần lượt là số mol của A, B. Dựa vào dữ kiện bài toán lập hệ phương trình
b)
+ Chưa biết C là anđêhit đơn chức hay đa chức nên CTCT của C là: R(CHO) x x  1.
+ Dựa vào dữ kiện bài toán để xác định: x, R
Giải
a). Xác định CTPT A,B
- Đặt CTTQ của A,B: R1 CHO và R2CHO
86,4
- Ta có: nAg = = 0,8 mol
108
- So sánh nAg và 2nhh
 nAg > 2nhh = 2.0,25 =0,5 mol
 Trong hỗn hợp X phải có anđêhit HCHO. Vì MA<M B  A là HCHO
* Cách khác:
- dd AgNO3 mất 86,4g Ag nhưng khối lượng chỉ giảm 77,5g. Vậy dd đã nhận 1 khối
lượng của 2 anđêhit là:
86,4 – 77,5 = 8,9g
8,9
 MX = = 35,6
0,25
 MA <35,6< MB
- Mà M A < M B  MA = 30
 MB = 30  A là HCHO.
Ptpư:
HCHO + 4AgNO3 6 NH3 + 2H2O (NH4)2CO3 + 4NH4 NO3 + 4Ag (1)
a mol 4a mol
R2CHO + 2AgNO3 +3NH3 +H2O  R2COONH4 +2NH4 NO3 + 2Ag (2)
b mol 2b mol
-Gọi a,b là số mol của HCHO, R2CHO
n Ag = 4a + 2b = 0,8 (1 ’)
Mà nhh = a + b = 0,25 (2 ’)

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

30
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009

Từ (1 ’) và (2 ’)  a + b = 0,25  a = 0,15 mol

2a + b = 0,4 b = 0,1 mol
- Mặt khác: mX = 8,9 = 0,15.30 + 0,1.MB
 M B = 44  R2 là -CH3
Vậy CTPT A: HCHO, B: CH3CHO
Tính thành phần %
0,15.30
%HCHO = .100 = 50,56%
8,9
0,1.44
%CH3CHO = .100 = 49,44%
8,9
b). Đặt CTTQ của C: R(CHO)n (n>=1)
- Ở pt (1)  nAg = 0,05. 4 = 0,2 mol
25,92
- nAg(chung) = = 0,24 mol
108
 Số mol Ag do C sinh ra:
nAg(C) = 0,24 – 0,2 = 0,04 mol
R(CHO)n + 2nAgNO3 + 3nNH3 + nH2O R(COONH4)n + 2nAg + 2nNH4 NO3
0,04
0,04mol
2n
1 0,02
 nR( CHO)n = nAg = (mol) (*)
2 n
Đốt cháy Y:
HCHO + O2  CO2 + H2O

y 3n
2x   t o
CxHy (CHO)n + 2 2 O2  (x+n) CO2 + y+n
H2O
2 2
0,02 0,02
(x+n).
n n
1,568
nCO2 (chung) = = 0,07 mol
22,4
nCO2 (HCHO) = nHCHO = 0,05 mol
 n CO2 = 0,07 – 0,05 = 0,02 mol
0,02
 (x + n). = 0,02
n
xn
 =1
n
x = 0
 CTTQ của C: HOC-CHO

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

31
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
Mục đích:
+ Rèn luyện cho HS kỹ năng tính toán
+ Kỹ năng phân tích đề, biện luận các trường hợp xảy ra từ đó có cách giải thích hợp
+ Biết suy luận để đặt công thức tổng quát

Ví dụ 2: Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm 2 ankanal A, B (được trộn theo tỉ lệ số mol
n A: n B = 3: 1) thu được 56l CO2 (đktc) và cần vừa đủ số mol O2 đúng bằng 3,25 lần số mol
hỗn hợp.
Xác định CTPT có thể có của A, B.

Hướng dẫn giải:

Tóm tắt
A, B
hh X nO2 = 3,25nhh 56 l CO2
nA : n B = 3:1

 Xác định CTPT của A, B

Phân tích:
- Đặt CTTQ của A,B :
A: CnH2n+1 CHO (a mol); B:CmH2m+1 CHO (b mol)
- Có 4 ẩn (a, b, n, m) và 3 phương trình (a = 3b; 56; 3,25) thiếu 1 phương trình, vậy
ta tìm 1 hệ thức liên hệ giữa n và một thông qua giá trị trung bình n
- Đặt CT chung của A, B: C n H 2 n 1 CHO (n< n <m)
Giải
Ptpư
2  3n t o
H
C n 2 n 1 CHO + O2   (1+ n ) CO2 + (1+ n )H2O
2
56
nCO2 = (1+ n )(a + b) = = 2,5 mol (1)
22,4
2  3n
nO2 = (a + b) = 3,25 (a + b)
2
 n = 1,5 (2)
Thế (2) vào (1)  a + b =1 mol
Mặt khác : a = 3b

 a+ b=1  a = 0,75 mol

a = 3b b = 0,25 mol

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

32
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
na  mb
n= = 1,5
ab
 `na + mb = 1,5 (a + b) = 1,5
 0,75n + 0,25m = 1,5
 3n + m = 6 (n, m  0)
Biện luận:

n 0 1 2
m 6 3 0

Vậy : A: HCHO A: CH3CHO A:C2H5CHO

B: C6 H13CHO B: C3H7CHO B: HCHO

Ví dụ 3: Chuyển hóa hoàn toàn 4,2g andehit A mạch hở bằng phản ứng tráng gương với
dd AgNO3 /NH3 (dư) thu được hỗn hợp muối B và chất rắn C. Nếu cho C tác dụng với HNO 3
tạo ra 3,792 lít khí NO2 (27 0C và 740mmHg). Tỉ khối hơi của A so với nitơ nhỏ hơn 4.
Mặt khác, khi cho 4,2g A tác dụng với 0,5mol H2 (Ni, t0) thu được chất D với H=100%.
Cho lượng C hòa vào nước thu được dd E. Cho1/10 lượng dd E tác dụng với Na làm thoát
ra 12,04 lít khí ( đktc)
a. Tìm công thức A,B,C,D,E
b. Tính khối lượng hỗn hợp muối B, Biết rằng các chất trong B đều có khả năng tác dụng
với NaOH tạo ra NH3
c. Tính nồng độ % D trong dd E.

Hướng dẫn giải

Tóm tắt :
hh muối B
+ AgNO3 /NH3(dư) HNO3
Chất rắn C 3,792 l NO2

4,2g A
H2O Lấy 1/10 tác dụng
+ 0,5 mol H2
Chất D dd E Na 12,04 l H2

Phân tích:
+ Chưa xác địng được A là andehit thuộc dạng nào nên đặt CTTQ của A là : R(CHO) x
+ Dựa vào tỉ khối MA/M N2 <4 từ đó biện luận để xác định giá trị x
+ So sánh nA với nH2 (0,5 mol) để xác định đúng công thức phân tử của chất D

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

33
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
+ Cho E tác dụng với Na .Từ đó tính nH2 rồi suy ra tổng số mol các chất trong E  Tính:
mct , m dd , C%.
Tính :
a. Tìm công thức A, B, C, D, E
b. Tính khối lượng hỗn hợp B
c. Nồng độ % của D trong dd E
a. Tìm công thức A, B, C, D, E
Đặt A: R(CHO) x (x>=1)
R(CHO)x +2aAgNO3 +3aNH3 + a H2O R(COONH4)x + 2aAg + 2a NH4 NO3 (1)
Hỗn hợp B gồm : R(COONH4)X , NH4 NO3 , AgNO3 (dư)
Chất rắn C: Ag
Ag + 2 HNO3 AgNO3 + NO2 + H2O (2)
R(CHO)x + H2 R(OH)x

PV 740.3,792
Ta có: nNO2 = = = 0,15 mol
RT 0,082.760.(273+27)
 nNO2 = nAg = 0,15 mol
1 0,15
nA = nNO2 = .nAg = mol
2a 2a

4,2.x
MA= = 56x
0,075
MA
Mà <4  56x < 4.28  x<2. Vậy x=1
28
 A là một andehit đơn chức.
Đặt CTTQ của A là RCHO
Đặt gốc R là CxHy (y < 2x+2)
x  2
Ta có MA= M R + 29 =56  MR =27  12x + y =27  
y  3
Vậy: CTPT A: C2H3CHO
CTCT: CH2=CH-CHO
Công thức của B: CH2=CH-COONH4 (P) , NH4NO3 (Q), có thể có AgNO3 dư
CH2=CH-CHO + H2 CH3 -CH2-CH2-OH
4,2
nA= =0,075 mol < nH2  Sau phản ứng H2 còn dư.
56
Công thức của D là: CH3 -CH2-CH2-OH
b. Tính khối lượng hỗn hợp B
Vì B tác dụng hết với dd NaOH cho NH3 nên B không có AgNO3 dư
Vậy m B= mP + mQ = 89.0,075 + 80.2.0,075 =18,675g
c. Nồng độ % của D trong dd E
Nếu cho toàn bộ dd E tác dụng với Na thì số mol H2 tạo ra là:

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

34
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
12,04.10
nH2 = = 5,375 mol
22,4
1
Na + H2O NaOH + H2
2
1
C3H7OH + NaOH C3H7ONa + H2
2
Ta có: nH2O + nD = 2nH2 = 2.5,375 = 10,75 mol
 nH2O = 10,75 – 0,075 = 10,675 mol
Nồng dộ % D trong dd E là :
60.0,075
C% = .100% = 2,29%
60.0,075  18.10,675

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

35
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009

PHAÀN 2: AXIT CACBOXYLIC

A. LÝ THUYẾT
Một số lưu ý:
Công thức chung: CxH2x O2 (x ≥ 1)
CTTQ nhất: CxHy(COOH)z hay CnH2n+2-2k-x (COOH)x, k là số liên kết 
+ Axit đơn chức: Cx HyCOOH
+ Axit no đơn chức: CnH2n+1 COOH, n ≥ 0
+ Axit không no đơn chức co 1 nối đôi: CnH2n-2 COOH , n ≥ 2
+ Axit no đa chức: CnH2n+2-x(COOH)x
+ Axit không no đa chức: CnH2n+2-2k-x(COOH)x
Một số lưu ý khi giải toán về axit cacboxylic:
1. Tính axit
a. Phản ứng với kim loại
RCOOH + Na  RCOONa + ½ H2 (na.đc = 2 nH2)
x
R(COOH)x + x Na  R(COONa)x + /2 H2 (na. ≤ nH2 )
b. Phản ứng trung hòa với bazơ
R(COOH)x + x NaOH  R(COONa)x + x H2O (x ≥ 1)
Nếu đề cho hỗn hợp gồm 2 axit tác dụng với NaOH mà nNaOH > n2 axit => có ít nhất 1
axit đa chức.
Vì khối lượng 1 mol muối Na hơn 1 mol axit là 23 -1 = 22 g nên:
nNaOH= mmuoi - maxit
22
2. Phản ứng este hóa
+ Axit đơn chức RCOOH với rượu đơn chức R’OH => este đơn chức RCOOR’
+ Axit đa chức R(COOH) x với rượu đơn chức => este R(COOR’) m (với 2 rượu đơn chức
khác axit đa chức có thể cho ra 3 este)
+ Axit đơn chức RCOOH với rượu đa chức R’(OH) m => (RCOO) mR’
+ Axit đa chức và rượu đa chức => este Rm(COO)mn R’
3. Chất hữu cơ A CxHY OZ khi đốt cháy có: nCO2 = nH2O  A có dạng CnH2n O2 và cấu
tạo phải có 1 liên kết  (nếu mạch hở) hay dạng mạch vòng.
Chất hữu cơ A + muối cacbonat có cho ra CO2  A có chứa nhóm –COOH

B. BÀI TẬP
Dạng 1: Viết phương trình phản ứng – hoàn thành sơ đồ phản ứng – điều chế
Ví dụ 1:
1. Viết đầy đủ các pt phản ứng cho dãy chuyển hóa sau:
Axetilen → etanal → acol etylic → axit axetic → etyl axetat → natri axetat → metan
→ metanal → glucozo → etanol.
Hướng dẫn giải:

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

36
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
O
HC≡CH + H2O HgSO4, 80 C CH3 –CH=O

CH3 –CH=O + H2 Ni, to CH3–CH2 –OH

lên men giấm
CH3 –CH2–OH + O2 CH3–COOH + H2 O

  CH3 COO–C2 H5 + H2 O

0
H2SO4đ, t
CH3 –COOH + C2H5 OH

CH3 COO–C2H5 + NaOH 

 CH3 COO-Na + CH3 –CH2 –OH
CaO, nung
CH3 COO-Na + NaOH Na2 CO3 + CH4 ↑
o
NO, 600 C
CH4 + O2 HCHO + H2O
Ca(OH)2
6HCHO C6 H12O6
lên men rượu
C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2 ↑

2. Cho các chất ancol etylic (X), andehit axetic (Y), axit axetic (Z). Viết pt phản ứng
theo sơ đồ chuyển hóa sau:
(1)
X Y
(2)
(3) (4)
Z

Hướng dẫn giải:

(1) CH3 CH2OH + CuO to CH3 CHO + Cu ↓ + H2 O
(2) CH3 CHO + H2 Ni, to CH3 CH2 OH
lên men giấm
(3) CH3 CH2OH + O2 CH3COOH + H2 O
(4) 2CH3CHO + O2 Mn2+, to 2CH3 COOH

Ví dụ 2: Từ axetilen, các chất vô cơ và điều kiện cần thiết hãy viết các phương trình
điều chế: CH3COOH, (COOH) 2 , HCOOH.
Hướng dẫn giải:
a. HC≡CH + H2O HgSO4,80 OC CH3–CH=O

CH3 –CH=O + O2 Mn2+ 2CH3 COOH

b. HC≡CH + H2 Pd, to CH2=CH2

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

37
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
CH2=CH2 + [O] + H2 O dd KMnO4 HO–CH2–CH2 –OH

HO–CH2–CH2–OH + 2CuO to OHC–CHO + 2Cu + 2H2O

OHC–CHO + O2 Mn2+ HOOC–COOH

Dạng 2: Bài toán xác định CTPT axit, thành phần hỗn hợp, tính thành phần %, hiệu
suất phản ứng.

Ví dụ 1: Một hỗn hợp X gồm một axit cacboxylic no đơn chức A và axit acrylic
- Lấy 1,44g X đem đốt cháy hoàn toàn thu được 1,2096 lit CO 2 đo ở đkc
- Lấy 1,44g X hòa tan vào nước thành 100ml dung dịch Y, 10ml dung dich này cần
dùng 4,4ml dung dịch NaOH 0,5M để trung hòa vừa đủ.
Hãy xác định:
a. Công thức cấu tạo và gọi tên axit
b. Tính thành phần phần trăm theo khối lượng 2 axit trong hỗn hợp X

Tóm tắt: đốt hoàn toàn

Axit no đơn chức:CnH2n O2 1,2096l CO2(đkc)
2
14,4 g h X
Axit acrylic:CH2=CH-COOH htan vào nước
100ml dd Y
10ml dd Y + 4,4ml NaOH vừa đủ
Phân tích:
+ Tính n hỗn hợp từ V CO2
+ Tính nNaOH → lập hệ 3 phương trình 3 ẩn
+ 1,44g hỗn hợp X
Hướng dẫn giải:
Gọi a, b lần lượt là số mol của A, B
Ta có:
- Khối lượng 2 axit: (14n + 32 )a + 72b = 1,44 (1)
- Hỗn hợp X bị đốt:
CnH2n O2 + (3n – 2)/2 O2 → nCO2 + n H2O
a mol na mol
C3H4 O2 + 3O2 → 3CO2 + 2H2O
b mol 3b mol

1,2096
Số mol CO2: nCO2 = = 0,054
22,4
→ na + 3b = 0,054 (2)
- Dung dịch X tác dụng với NaOH:

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

38
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
CnH2n O2 + NaOH → Cn H2n-1ONa + H2 O
a mol a mol
CH2=CH-COOH + NaOH → CH2 =CH-COONa + H2O
b mol b mol
Số mol NaOH cần dùng để trung hòa 100ml dd X
nNaOH = a + b = 0,5.4,4.10 -3.100/10 = 0,022 (3)
Từ (1),(2),(3) suy ra: a = 0,012 mol; b = 0,01 mol; n = 2
a. CTCT A: CH3-COOH
b. Thành phần phần trăm theo khối lượng 2 axit:
%mCH3COOH = %mC3H4 O2 = 50%

Ví dụ 2: Một hỗn hợp X gồm 2 axit cacboxylic no A, B hơn kém nhau 1 nguyên tử
cacbon. Nếu trung hòa 14,64g X bằng một lượng NaOH vừa đủ thì thu được 20,36g hỗn
hợp Y gồm 2 muối. Còn nếu làm bay hơi 14,64g X thì chiếm thể tích là 4,48l khí (đktc)
Đốt cháy hoàn toàn 14,64g X rồi hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào nước vôi
trong dư thì thu được 46g kết tủa. Xác định CTPT của A, B. Tính phần trăm khối lượng
của 2 axit trong X.

Tóm tắt:

NaOH vừa đủ 20,36g hỗn hợp Y (2 muối)

14,64g hỗn hợp X
gồm 2 axit no A,B làm bay hơi 4,48l khí (đktc)

đốt hoàn toàn CO2 Ca(OH)2 dư 46g ↓

Xác định CTPT của A, B; %mA, %mB

Phân tích:
+ Tính n hỗn hợp axit
m muối - m axit
+ Tính nNaOH =
22
+ So sánh n hỗn hợp axit và nNaOH
Nếu n hỗn hợp = nNaOH → A, B đều đơn chức
Nếu nNaOH > n hỗn hợp → trong hỗn hợp X phải có một axit đa chức
+ Ca(OH)2 dư → nCO2 = nCaCO3
Hướng dẫn giải:
Số mol hỗn hợp 2 axit:

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

39
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
4,48
nhh = =0,2 mol
22,4

Cứ thay 1H ( trong –COOH) bằng 1Na (để được –COONa) thì khối lượng tăng 22đvc.
Vậy số mol NaOH phản ứng:
m muối – m axit 20,36 – 14,64
nNaOH = = = 0,26 mol
22 22
Nhận xét: Nếu A, B đều đơn chức: nNaOH = n 2 axit = 0,2 mol
Nếu A, B đều đa chức: nNaOH >2n axit = 2.0,2 = 0,4 mol
Ta có : 0,2 < 0,26 < 0,4 → trong X có một axit đơn chức và một axit đa chức
Đặt công thức chung của 2 axit là Cx Hy Oz gồm Cx1Hy1Oz1 và Cx2 Hy2 Oy2
CxHyOz + (x + y/4 – z/2) O2 → xCO2 + y/2H2 O
1 mol x mol
0,2 mol 0,46 mol
CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 + H2O
nCO2 = nCaCO3 = 0,46 mol
0,46
x = = 2,3
0,2
x1 < x < x2 → x1= 2, x2 = 3
Gọi a, b lần lượt là số mol của A, B
Trường hợp 1: A đa chức, B đơn chức và đều no
→ A: (COOH)2 , B: C2H5COOH
Ta có:
mX = 90a + 74b = 14,64
nX = a + b = 0,2

a = - 0,1
b = 0,21 loại

Trường hợp 2: A đơn chức, B đa chức và đều no

→ A: C2H5COOH, B: HOOC-CH2-COOH
Ta có:
 mX = 60a + 104b = 14,64
nX = a + b = 0,2

 a = 0,14 mol
b = 0,06 mol

%mA = 57,38%, %mB = 42,62%

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

40
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009

Ví dụ 3: Cho 2 axit cacboxylic A và B, nếu cho hỗn hợp 2 axit này tác dụng với Na thì thu
được một chất khí C có số mol bằng ½ tổng số mol của A và B trong hỗn hợp.
Nếu trộn 20g dd axit A nồng độ 23% với 50g dd axit B nồng độ 20,64% thu được dd D. Để
trung hòa dd D cần 200ml dd NaOH 1,1M
1.Tìm CTPT của A và B
2. Viết CTCT có thể có của Avà B

Bài làm
Tóm tắt:
A +Na
1
hh B Khí C ( n C= nhh)
2
+200ml NaOH1,1M
20g A 23% + 50g B 20,64% dd D dd E
1.Tìm CTPT của A và B
2. Viết CTCT có thể có của Avà B
Phân tích:
+ Axit A và B chưa biết no hay không no, đơn chức hay đa chức nên ta đặt
CTTQ của 2 axit là : A : R1 (COOH)n , B: R2(COOH)m
1
+ Dựa vào hê thức n C= nhh . Từ đó biện luận các giá trị n và m
2
+ Trộn dd axit A và axit B được dd D từ đó để xác định đúng CTCT của 2 axit A
và B.
Hướng dẫn giải:
Đặt CTTQ của 2 axit là : A : R1(COOH)n , B: R2 (COOH)m ( n, m >=1)
Các phương trình phản ứng:
n
R1(COOH)n + nNa R1(COONa)n + H2 (1)
2
n
amol a mol
2
m
R2(COOH)m + mNa R2(COONa)m + H2 ( 2)
2
m
bmol bmol
2
R1(COOH)n + nNaOH R1(COONa)n + H2 O (3)
amol an mol

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

41
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
R2(COOH)m + mNaOH R2(COONa)m + H2 O (4)
bmol bm mol
Gọi a,b lần lượt là số mol của A, B
na  mb
Ta có: nH2 =
2

n hh = a+b
1 na  mb ab
Theo giả thiết: : nH2 =
2
n hh 
2
=
2
 na + mb = a + b
n  1
 Chỉ có 1 cặp nghiệm duy nhất thỏa mãn điều kiện : 
m  1
Vậy A và B đều là 2 axit đơn chức
23
Ta có: mA = 20 = 4,6g
100
20,64
m B = 50 =10,32 g
100
 mhh = mA + mB = 4,6 + 10,32 = 14,92 g
Vì đây đều là axit đơn chức nên : nhh = nNaOH = a + b = 0,2.1,1=0,2 mol
m 4,6  10,32
M hh = hh = = 67,81
n hh 0,2
 R1 + 45 < 67,81 < R2 +45 ( giả sử MA<MB)
 R1 <22,81<R2
R  1
Từ đó suy ra : R1 có 2 giá trị thích hợp  1
R1  15
Chưa xác định được giá trị của R2
Vậy : A là: HCOOH và CH3COOH
Biện luận tìm axit B:
*Trường hợp 1: A là HCOOH
nA = 0,1 mol  nB = 0,12 mol
10,32
 MB= = 86  B: C3H5COOH
0,12
*Trường hợp 2: A là CH3 COOH
nA= 0,076 mol  nB = 0,144 mol
10,32
 MB= = 72  B: C2 H3COOH
0,144
Vậy : A : HCOOH và B: C3H5 COOH
A : CH3COOH và B: C2 H3COOH

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

42
BAØI TAÄP HOÙA HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ
2009
b. Viết CTCT
A: H-C-OH và CH3-COOH

B: CH2=C-COOH CH3-CH=CH=COOH CH2 =CH-COOH

CH3
Tác dụng của bài tập này:
+ Rèn luyện kỹ năng phân tích, kỹ năng tính toán và viết phương trình phản ứng.
+ Củng cố lại cách viết công thức cấu tạo.
+ Cách xác định và đặt công thức tổng quát cho từng trường hợp cụ thể.

[NHOÙM 1 – HOÙA 2006]

43
http://onbai.vn