Ηκερίδα ηοσ ΣΔΔ Κ.

Μαθεδολίας «Πυρηνική Ενέργεια: Λύση για την κλιματική αλλαγή ή

απειλή στο περιβάλλον;» Θεζζαιολίθε, 9 Γεθεκβρίοσ 2009

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΝΣΙΓΡΑ΢ΣΗΡΩΝ
Μύθοι, αξιολογήζειρ και πποοπηικέρ ζηο νέο ηοπίο ηηρ ενέπγειαρ και
ηος πεπιβάλλονηορ

Διεπζέξηνο Χ. Σζνπθαιάο
School of Nuclear Engineering
Purdue University
West Lafayette, IΝ 47907

tsoukala@purdue.edu

9 Γεθεκβξίνπ, 2009
 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΝΣΙΔΡΑ΢ΣΗΡΩΝ
Μύθοι, αξιολογήζειρ και πποοπηικέρ ζηο νέο ηοπίο ηηρ ενέπγειαρ και ηος πεπιβάλλονηορ

Διεπζέξηνο Χ. Σζνπθαιάο
School of Nuclear Engineering
Purdue University

Ειζαγωγή
΢ηε κεηαπεηξειατθή επνρή, ε ππξεληθή ελέξγεηα είλαη αλαγθαία γηα ηελ Διιάδα. Δλεξγεηαθή
αλεμαξηεζία, θαζαξφ πεξηβάιινλ, ελαιιαθηηθέο κνξθέο αλάπηπμεο (φπνπ ν ξππαίλσλ πιεξψλεη)
είλαη ζηφρνη πνπ κε ηελ παξνπζία ηνπ αηφκνπ ζην ελεξγεηαθφ κίγκα, απνθηνχλ δπλαηφηεηα
δηαρξνληθήο θαηνρχξσζεο. Χσξίο ηελ ππξεληθή ελέξγεηα ε Διιάδα ζα νδεχζεη απξνεηνίκαζηε,
αλ φρη άνπιε, ζε έλα πεδίν πξσηφγλσξσλ ηζηνξηθψλ πξνθιήζεσλ.

Σν Διιεληθφ Θαχκα, ε νηθνλνκηθή πνξεία ηεο κεηαπνιεκηθήο Διιάδαο απφ ην κεδέλ ζηηο 26
κεγαιχηεξεο νηθνλνκίεο ηνπ Κφζκνπ, είρε πνιιά λα θάλεη κε ηε θηελή εργαζία θαη ηε θηελή
ελέργεηα, ηε «δξαρκή» θαη ην «ιηγλίηε». Με ηελ έληαμε ζηελ Δπξσδψλε ε ρψξα έραζε ηε θηελή
εξγαζία. Αλ ράζεη θαη ηε θηελή ελέξγεηα, ιφγσ Κνπεγράγεο, ην Διιεληθφ Θαχκα θηλδπλεχεη λα
αθπξσζεί.

Η Διιάδα, πιεξνί ζήκεξα πνιιέο απφ ηηο αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο πξφζβαζεο ζηελ ππξεληθή
ελέξγεηα. Απνηέιεζκα ηεο πξνζπάζεηαο εθζπγρξνληζκνχ ηεο ρψξαο ζην παξειζφλ (ΓΔΗ, ΟΣΔ,
ΔΚΔΦΔ Γεκφθξηηνο θαη άιια εξεπλεηηθά θέληξα, ΑΔΙ, ΣΔΙ θιπ) είλαη ε δεκηνπξγία πνιιψλ
γεληψλ άξηζησλ κεραληθψλ θαη επηζηεκφλσλ κε ζεκαληηθή ηερλνγλσζία. Η Διιεληθψλ
ζπκθεξφλησλ πνληνπφξνο λαπηηιία, ε κεγαιχηεξε ηνπ θφζκνπ, έγηλε κία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο
αξζψζεηο ηνπ παγθνζκίνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο. Δπηπιένλ, ηα ηειεπηαία ρξφληα ε ρψξα
δηαδξακαηίδεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηεο ΝΑ Δπξψπεο κέζσ ελφο ηζρπξνχ
ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο θαη κεγάιεο επηρεηξεκαηηθήο δηείζδπζεο κε επηρεηξήζεηο πνπ θαηέρνπλ
ηζρπξέο ζέζεηο ζηηο ρψξεο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη (πεηξέιαηα, ηειεπηθνηλσλίεο, ελεξγεηαθά
ζπζηήκαηα, θαηαζθεπαζηηθά έξγα θιπ).

Η ζπκκεηνρή ηεο ρψξαο ζηελ εξεπλεηηθή, επηζηεκνληθή θαη ηερλνινγηθή δνκή ηεο ΔΔ ηεο
παξέρεη ηε δπλαηφηεηα λα απνθηήζεη θηελή ελέξγεηα. Με ηελ θαζαξή, άθζνλε αιιά θαη θηελή
ελέξγεηα πνπ παξάγνπλ νη αληηδξαζηήξεο, θαζψο θαη ηα επξχηεξα αλαπηπμηαθά νθέιε πνπ
απνθέξνπλ, ε ρψξα κπνξεί λα βξεζεί ζηηο 20 κεγαιχηεξεο νηθνλνκίεο ηνπ Κφζκνπ.

Καηά ζπλέπεηα, θνβηθά ζχλδξνκα απέλαληη ζηελ ππξεληθή ελέξγεηα δελ ζπλάδνπλ κε ηελ ηφικε,
εθεπξεηηθφηεηα θαη ηα ηζηνξηθά επηηεχγκαηα ησλ Διιήλσλ.

Η επίζεκε ζέζε «θιείλνπκε ηελ πφξηα ζηελ ππξεληθή ελέξγεηα» είλαη έλαο βξαρππξφζεζκνο
αλέμνδνο δνγκαηηζκφο. ΢εκαηνδνηεί κηα εθήκεξε πνιηηηθή εθηίκεζε ε νπνία αδηθεί ηνλ
Διιεληθφ ιαφ θαη ππνζθάπηεη ην κέιινλ ηεο ρψξαο αθνχ ηελ εθζέηεη ζε ζνβαξνχο θηλδχλνπο
απφ επεξρφκελεο αλεμέιεγθηεο δηεζλείο ελεξγεηαθέο, πεξηβαιινληηθέο θαη νηθνλνκηθέο θξίζεηο.

Μπνξεί επίζεο λα απνδεηρζεί θαη ν πην απνηειεζκαηηθφο ηξφπνο ππνλφκεπζεο ηεο δεκηνπξγίαο
ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ελέξγεηαο!

2
Αο δνχκε ηα δεηήκαηα πην αλαιπηηθά. Πνιινί γλσξίδνπλ φηη ε ππξεληθή ελέξγεηα ζπλνδεχεηαη
απφ κηα κπζνινγία θφβνπ πνπ θαζηζηά ην γφληκν δηάινγν πξνβιεκαηηθφ. Ο θφβνο γηα θάζε ηη
ππξεληθφ πεγάδεη απφ ηε ζρέζε ηνπ νπξαλίνπ κε ηηο πνιεκηθέο εθαξκνγέο. Ο κπζηθφο θφβνο
θαίλεηαη εμ’ άιινπ, φηη κπνξεί θαη λα εμππεξεηεί ηνλ έιεγρν ηεο ζεκαληηθήο απηήο ηερλνινγίαο
πξνο φθεινο ζηξαηησηηθψλ εθαξκνγψλ απφ ηηο «λφκηκεο» Ππξεληθέο Γπλάκεηο (ηα πέληε θξάηε
πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ ππξεληθέο δνθηκέο πξηλ απφ ηελ 1/1/1967). Απφ ηε ζηηγκή πνπ ν θφβνο
απέλαληη ζηα ππξεληθά έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηελ ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ζην βαζκφ πνπ
παξακέλεη αλεμέηαζηνο, δηαηεξεί δπλαηφηεηεο δηαξθνχο αλαλέσζεο. Δπηπιένλ, ν θφβνο
απνζαξξχλεη ηελ επηζπκία πξφζβαζεο ζηνπο απξνεηνίκαζηνπο (ηνπο «αγεσκέηξεηνπο»). Όκσο,
φπσο παξαηεξείηαη θαη κε άιιεο θξίζηκεο ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο (δηαδίθηπν, αεξνκεηαθνξέο,
ηαηξηθή), απαηηείηαη ζεβαζκφο θαη φρη θφβνο. Η αληηκεηψπηζε ηνπ θφβνπ, κέζα απφ δηαξθή
εθπαίδεπζε θαη ζπκκεηνρή, είλαη πνιηηηθή επζχλε θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ αμηνπνίεζε ηεο
ηερλνινγίαο κε αμηνζεκείσηα νθέιε ζηνλ αγψλα γηα ηελ απνηξνπή ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο θαη
ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεψλ ηεο.

Αξρηθά ινηπφλ, ζην ζχγρξνλν ελεξγεηαθφ ηνπίν, νη πδξνγνλάλζξαθεο, ε πδάηηλε θαη ε ππξεληθή
ελέξγεηα παξακέλνπλ σο θχξηεο πεγέο παξαγσγήο ελέξγεηαο βάζεο ιφγσ ηεο κεγάιεο
ππθλφηεηαο ηζρχνο πνπ ηηο ραξαθηεξίδεη − ε ζεξκνδπλακηθή επλνεί πεγέο κε πςειή ππθλφηεηα
ελεξγεηαθήο ηζρχνο.

Αληίζεηα, αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο (ΑΠΔ) φπσο ε ειηαθή θαη ε αηνιηθή, εμ’ αηηίαο ηεο
ρακειήο ελεξγεηαθήο ππθλφηεηαο ηνπο, κφλν σο ζπκπιεξσκαηηθέο ηεο ελέξγεηαο βάζεο κπνξνχλ
λα ζεσξεζνχλ.

΢πλεπψο, νη ΑΠΔ κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ φηαλ θαη εθφζνλ έρεη
εμαζθαιηζζεί επαξθήο θαη θηελή ελέξγεηα βάζεο. Σν παξάδεηγκα ηεο Γαλίαο δηδάζθεη αθξηβψο
απηφ. Έλα εθηεηακέλν αηνιηθφ ζχζηεκα πνπ παξάγεη πεξίπνπ ην 20% ηνπ ειεθηξηζκνχ ηεο
ρψξαο ζηεξίδεηαη θαη ζπκπιεξψλεη ελέξγεηα βάζεο πνπ πξνέξρεηαη απφ πδξνειεθηξηθνχο
ζηαζκνχο θαη ππξεληθνχο αληηδξαζηήξεο γεηηνληθψλ ρσξψλ.

Αο δνχκε φκσο ζηε ζπλέρεηα θαη ηα νηθνλνκηθά ησλ αληηδξαζηήξσλ. Απφ ηελ αθξαία ηερλν-
αηζηνδνμία ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, φπνπ θάπνηνη επηζηήκνλεο δήισλαλ φηη ε ππξεληθή ελέξγεηα
ζα ήηαλ ηφζν θηελή πνπ ζα θαηαξγνχζε ηνπο κεηξεηέο ξεχκαηνο (too cheap to meter),
βξηζθφκαζηε ζήκεξα ζην Λνπδηηηθφ καληρατζκφ ζχγρξνλσλ αθηηβηζηψλ πνπ ζεσξνχλ ηελ
ππξεληθή ηερλνινγία πεξίπνπ δηαβνιηθή θαη, ζπλεπψο, θάζε ζπδήηεζε γχξσ απφ απηή ζρεδφλ
ακάξηεκα.

Η ζπλνπηηθή έθζεζε πνπ αθνινπζεί εζηηάδεη ζηα δεηήκαηα ηεο νηθνλνκηθήο ιεηηνπξγίαο ησλ
ππξεληθψλ αληηδξαζηήξσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο δαπάλεο θαη ζηα νθέιε. Η ηνπνζέηεζε απηή
πεγάδεη απφ ηελ επηζηεκνληθή κνπ εκπεηξία ζε ζέκαηα ππξεληθήο ελέξγεηαο ηα ηειεπηαία
εηθνζηπέληε ρξφληα.

Οικονομικά πςπηνικών ανηιδπαζηήπων: δαπάνερ και οθέλη

Πφζν θνζηίδνπλ νη ππξεληθνί αληηδξαζηήξεο ηζρχνο θαη πνηά είλαη ηα νθέιε πνπ απνξξένπλ απφ
ηε ρξήζε ηνπο; Η απιή απάληεζε ζην ζχλζεην απηφ εξψηεκα είλαη: Δμαξηάηαη απφ ηε ρψξα
ζηελ νπνία ζα θαηαζθεπαζζνχλ.

Οη ζηαζκνί ππξεληθήο ελέξγεηαο θαηαζθεπάδνληαη, ιεηηνπξγνχλ θαη απνδνκνχληαη πάληνηε κέζα

ζε εζληθά πιαίζηα επζχλεο. Οη θαλνληζηηθνί θαη ξπζκηζηηθνί ζεζκνί, ε ζρεηηθή λνκνζεζία, ν

3
καθξνπξφζεζκνο εθνδηαζκφο θαπζίκνπ (ε θαηαζθεπή ελφο αληηδξαζηήξα απαηηεί ηελ
εμαζθάιηζε ηνπ ππξεληθνχ θαπζίκνπ γηα 40 έσο 60 ρξφληα), αιιά θαη ε δηαρείξηζε ηνπ
ρξεζηκνπνηεκέλνπ θαπζίκνπ (ησλ απνβιήησλ) εληάζζνληαη – πάληνηε − κέζα ζε εζληθέο
πνιηηηθέο1 πνπ πξέπεη λα είλαη, ηαπηφρξνλα, ζπκβαηέο κε ηηο αξρέο ηνπ Γηεζλνχο Δπηηξνπήο
Αηνκηθήο Δλέξγεηαο (ΙΑΔΑ), ελψ ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο πξέπεη λα ζπκβαδίδνπλ θαη κε
ηελ πεξηβαιινληηθή λνκνζεζία θαη ηνλ ελεξγεηαθφ ζρεδηαζκφ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο.2

Πξνθεηκέλνπ κηα ρψξα λα απνθηήζεη ππξεληθή ηερλνινγία, ρξεηάδεηαη λα πιεξνί ηηο εμήο
πξνυπνζέζεηο:

Δζληθή απνθαζηζηηθφηεηα ζε επίπεδν θεληξηθήο θπβέξλεζεο θαη ελεξγεηαθήο

ζηξαηεγηθήο
Άξηζηε επηζηεκνληθή ππνδνκή
Ππξεληθή λνκνζεζία ζπκβαηή κε ηελ Παγθφζκηα ΢πλζήθε Με-Γηαζπνξάο ησλ
Ππξεληθψλ Όπισλ θαη ηα Δηδηθά Πξσηφθνιια πνπ πξνζηέζεθαλ ζηε δεθαεηία ηνπ 1970
Άξηηεο θαλνληζηηθέο θαη ξπζκηζηηθέο αξρέο αζθαιείαο πνπ δηαηεξνχλ δηαπηζηεπκέλεο
ζρέζεηο κε ηηο αξρέο αζθαιείαο ησλ λφκηκσλ ππξεληθψλ θξαηψλ
Κνηλσληθή απνδνρή

Οη δαπάλεο γηα ηελ δεκηνπξγία αληηδξαζηήξσλ παξαγσγήο ππξεληθήο ελέξγεηαο κπνξεί λα

ρσξηζηνχλ ζηηο αθφινπζεο θαηεγνξίεο:

1. Χξεκαηνδφηεζε
2. Καηαζθεπή
3. Λεηηνπξγία
4. Γηαρείξηζε απνβιήησλ
5. Απνδφκεζε

Η αθξηβήο θνζηνιφγεζε είλαη δχζθνιε γηαηί εμαξηάηαη απφ ηα δεδνκέλα θάζε ζπγθεθξηκέλεο
ρψξαο. Γηα παξάδεηγκα, κηα ρψξα κε πςειή πηζηνιεπηηθή δπλαηφηεηα πνπ είλαη ζε ζέζε λα
δαλεηζηεί κε ρακειά επηηφθηα, κπνξεί λα εμνηθνλνκήζεη ζεκαληηθά θεθάιαηα απφ ην ζπλνιηθφ
θφζηνο.

Χξήζηκα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ θνζηνιφγεζε κπνξνχκε λα αληιήζνπκε απφ ηε δηεζλή

πξαθηηθή πνπ πεξηιακβάλεη πεξηζζφηεξα απφ 13.500 ρξφληα ιεηηνπξγίαο 435 ππξεληθψλ
αληηδξαζηήξσλ ηζρχνο, ζε 31 ρψξεο. Σα πην πξφζθαηα δεδνκέλα πξνέξρνληαη απφ θξάηε φπσο,
ε Γαιιία, ε Φηλιαλδία, ε Ιαπσλία, ε Ν. Κνξέα θαη ε Κίλα.

Δαπάνες τρημαηοδόηηζης
Σν 70%, πεξίπνπ, ηεο ζπλνιηθήο δαπάλεο απαηηείηαη ζην πξψην ζηάδην (up front) κε απνηέιεζκα
ην θφζηνο ρξεκαηνδφηεζεο (δαλεηζκνχ ή ελνηθίαζεο ησλ απαηηνχκελσλ θεθαιαίσλ) λα παίδεη
θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε ζπλνιηθή δαπάλε. Δάλ γηα θφζηνο θαηαζθεπήο 5 δηο €, ην επηηφθην
δαλεηζκνχ είλαη 5% (κε δηάξθεηα απνπιεξσκήο ζαξάληα έηε θαη ρξφλν θαηαζθεπήο ηξία έηε), νη
δαπάλεο ρξεκαηνδφηεζεο ζα είλαη 5,8 δηο €. Δάλ ην επηηφθην είλαη 10%, νη δαπάλεο

1 Απηφο ν πεξηνξηζκφο, θαζψο θαη ε απαγφξεπζε αλαθχθισζεο απνβιήησλ, αιιά θαη ε έιιεηςε δηεζλψλ πξνδηαγξαθψλ γηα ηνλ
ππξεληθφ θχθιν, εθιακβάλνληαη απφ πνιινχο (φρη άδηθα) σο αλαρψκαηα γηα ηελ επηηπρή ελζσκάησζε ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο απφ
κηθξφηεξεο ρψξεο.
2 Η Δπξσπατθή Έλσζε έρεη σο μεθάζαξν ζηφρν ηελ ελζσκάησζε ππξεληθήο ελέξγεηαο ζε πνζνζηφ 30% ζην ελεξγεηαθφ κίγκα (EC
Energy policy papers, 2007).

4
ρξεκαηνδφηεζεο αλέξρνληαη ζε 10,7 δηο €. ΢πλεπψο, ε θαιή πξνεηνηκαζία θαη πηζηνιεπηηθή
δπλαηφηεηα επεξεάδνπλ άκεζα ηε ζπλνιηθή δαπάλε κέζσ ησλ επηηνθίσλ ρξεκαηνδφηεζεο.

Δαπάνες καηαζκεσής
Με ηε βνήζεηα ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ λέσλ θαηαζθεπαζηηθψλ ηερλνινγηψλ, ζχγρξνλεο
θαηαζθεπέο ππξεληθψλ αληηδξαζηήξσλ ζηελ Ιαπσλία, Κίλα, Ν. Κνξέα νινθιεξψλνληαη ζήκεξα
θαηά κέζν φξν ζε ηξία ρξφληα κε απνηέιεζκα ζεκαληηθή κείσζε ηνπ θφζηνπο.

Γηα παξάδεηγκα, αλακέλεηαη φηη νη πξψηνη AP1000 πνπ ζα θαηαζθεπαζηνχλ ζηηο ΗΠΑ, ζα
θνζηίζνπλ 3,5 δηο $ ΗΠΑ αλά αληηδξαζηήξα.

΢ηελ Ιαπσλία, αληηδξαζηήξεο ηχπνπ ABWR (1,4 GW) θαηαζθεπάδνληαη κέζα ζε ηξία ρξφληα κε
θφζηνο 2.000 $ ΗΠΑ αλά KW (ζπλνιηθφ θφζηνο θαηαζθεπήο 2,8 δηο $ ΗΠΑ).

΢ηελ Κίλα, ηειεπηαίνπ ηχπνπ αληηδξαζηήξεο AP1000 (1,1 GW) έρνπλ θφζηνο θαηαζθεπήο πνπ
θπκαίλεηαη απφ 1.300 έσο 1.500 $ ΗΠΑ αλά KW, κε ην ζπλνιηθφ θφζηνο θαηαζθεπήο λα
αλέξρεηαη ζηα 1,5 δηο $ ΗΠΑ. Οη Κηλεδηθέο αξρέο έρνπλ ζέζεη σο ζηφρν λα επηηχρνπλ - κέρξη ην
2020 - θφζηνο θαηαζθεπήο 1.000 $ ΗΠΑ αλά KW θαη ρξφλν θαηαζθεπήο ηξία ρξφληα. Οη
ππξεληθνί αληηδξαζηήξεο απηνχ ηνπ ηχπνπ ζα παξάγνπλ ηε θηελφηεξε ειεθηξηθή ελέξγεηα ζηελ
ηζηνξία.

Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη φζνλ αθνξά ηνπο ππξεληθνχο αληηδξαζηήξεο, ην θφζηνο θαηαζθεπήο
αληηπξνζσπεχεη ην 70% ηνπ ζπλνιηθνχ θφζηνπο (θαηαζθεπή, θαχζηκα, ιεηηνπξγία 60 εηψλ,
απνδφκεζε).

Δαπάνες λειηοσργίας
Οη δαπάλεο ιεηηνπξγίαο ελφο ππξεληθνχ αληηδξαζηήξα είλαη ζρεηηθά εχθνιν λα πξνζδηνξηζζνχλ
κε αθξίβεηα ιφγσ ησλ δεδνκέλσλ πνπ βαζίδνληαη ζηα 13.500 ρξφληα ιεηηνπξγίαο αληηδξαζηήξσλ
ηζρχνο. ΢ηηο ΗΠΑ, ην θφζηνο παξαγσγήο ππξεληθήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη ιηγφηεξν απφ 2
ιεπηά $ ΗΠΑ αλά KWh. ΢ην θφζηνο απηφ ζπκπεξηιακβάλεηαη ε ηηκή ηνπ θαπζίκνπ (5 ρηιηνζηά
(ή mils) $ ΗΠΑ αλά KWh), θαζψο θαη ν εηδηθφο θφξνο ηνπ 1 ρηιηνζηνχ ηνπ $ ΗΠΑ, αλά KWh,
γηα ηελ κφληκε απνζήθεπζε ησλ απνβιήησλ θαη ηελ απνδφκεζε ηνπ αληηδξαζηήξα. Σν
παξαθάησ γξάθεκα απνηππψλεη ην θφζηνο ιεηηνπξγίαο ππξεληθψλ αληηδξαζηήξσλ ζπγθξηηηθά κε
κνλάδεο πδξνγνλαλζξάθσλ.

Δαπάνες διατείριζης «αποβλήηων»

Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο κχζνπο γχξσ απφ ηελ ππξεληθή ηερλνινγία αθνξά ηε θχζε ησλ
«απνβιήησλ» πνπ θάζε άιιν παξά απφβιεηα είλαη. Ο νξζφηεξνο ραξαθηεξηζκφο,
«ρξεζηκνπνηεκέλν θαχζηκν», βνεζά λα δεη θαλείο φηη νπζηαζηηθά πάλσ απφ ην 95% ησλ
απνβιήησλ είλαη αλαθπθιψζηκν θαχζηκν. Η νλνκαζία «απφβιεηα» δψζεθε ην 1978 γηα λα
επηβάιεη, θαη γισζζηθά, ηνλ πεξηνξηζκφ ρξήζεο ηνπ ρξεζηκνπνηεκέλνπ θαπζίκνπ ζηα πιαίζηα
γενπνιηηηθψλ απνθάζεσλ ηεο ακεξηθαληθήο ζηξαηεγηθήο ειέγρνπ ηεο ηερλνινγίαο.3

3
Βιέπε “Nuclear Waste Act” Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ησλ ΗΠΑ (Ιαλνπάξηνο 1978) πνπ ρξνλνινγηθά ζπκπίπηεη κε ηηο ςπρξνπνιεκηθέο πνιηηηθέο
δηαρείξεζεο πεγψλ ελεξγείαο ζηνλ απνήρν ηεο πξψηεο πεηξειατθήο θξίζεο (1973) θαη ηελ απξνζδφθεηε ππξεληθή δνθηκή ηεο Ιλδίαο ην 1974.

5
 ΢ύγκπιζη ηων οικονομικών δεδομένων πος αθοπούν διαθοπεηικέρ μοπθέρ παπαγωγήρ ηλεκηπικήρ
ενέπγειαρ ζηιρ ΗΠΑ

΢ην ζεκείν απηφ, ε δηεζλήο πξαθηηθή ππνδεηθλχεη φηη ην ζέκα ηεο αλαθχθισζεο είλαη κέξνο ηεο
αξρηθήο δηαπξαγκάηεπζεο κεηαμχ κηάο ρψξαο κε ηνλ πξνκεζεπηή ηεο ηερλνινγίαο. ΢ηηο ΗΠΑ, νη
εηαηξίεο παξαγσγήο ππξεληθήο ελέξγεηαο ρξεψλνληαη 0.1 ιεπηφ $ ΗΠΑ, αλά KWh γηα ηε
δηαρείξηζε ησλ ππξεληθψλ απνβιήησλ. ΢ηε ΢νπεδία απηφ ην θφζηνο είλαη ζρεδφλ 0.13 ιεπηά $
ΗΠΑ, αλά KWh. ΢ηε Γαιιία, ην θφζηνο δηαρείξηζεο απνβιήησλ πνπ πεξηιακβάλεη κεξηθή
αλαθχθισζε θαη απνδφκεζε ππνινγίδεηαη ζην 10% ηνπ θφζηνπο θαηαζθεπήο. Η Βνπιγαξία,
φπσο θαη άιιεο πξψελ Αλαηνιηθέο ρψξεο, ρξεζηκνπνηεί Ρσζηθφ θαχζηκν θαη επηζηξέθεη ηα
απφβιεηα ζηε Ρσζία ειαρηζηνπνηψληαο έηζη ην θφζηνο δηαρείξηζεο ησλ απνβιήησλ.

Δαπάνες αποδόμηζης
Σν κέζν θφζηνο απνδφκεζεο ζηηο ΗΠΑ αλέξρεηαη ζηα 300 εθαηνκκχξηα $ ΗΠΑ αλά
αληηδξαζηήξα. Οη ΗΠΑ έρνπλ ήδε επηηπρψο απνδνκήζεη πιήξσο ηξεηο αληηδξαζηήξεο ηζρχνο, κε
πιήξε αλάπιαζε ηεο ηνπνζεζίαο. Οη Γαιιηθέο θαη ΢νπεδηθέο εγθαηαζηάζεηο έρνπλ
πξνυπνινγίζεη ηηο δαπάλεο απνδφκεζεο ζε 10% ηεο δαπάλεο θαηαζθεπήο θαη ηηο
ζπκπεξηιακβάλνπλ ζηε ρξέσζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο.

Παπάδειγμα Οικονομικών Υπημαηοδόηηζηρ, Καηαζκεςήρ, Λειηοςπγίαρ

60 Εηών και Αποδόμηζηρ Δύο Ανηιδπαζηήπων
Αο δνχκε ζην αθφινπζν παξάδεηγκα πσο ε Διιάδα ζα κπνξνχζε λα θαηαζθεπάζεη έλαλ
ππξεληθφ ζηαζκφ κε δχν αληηδξαζηήξεο 3εο γεληάο (ηχπνπ EPR, ABWR, ή AP1000), λα
ιεηηνπξγήζεη ηνπο αληηδξαζηήξεο απηνχο γηα 60 ρξφληα, θαη θαηφπηλ λα ηνπο απνδνκήζεη θαη λα
αλαπιάζεη ηελ ηνπνζεζία κε έλαλ ζπλνιηθφ πξνυπνινγηζκφ πνπ ζα θπκαίλεηαη απφ 8 έσο 15 δηο
€.4 Αλ δερζνχκε ηελ πιένλ δαπαλεξή εθδνρή ησλ 15 δηο € ζπλνιηθνχ θφζηνπο, νη δαπάλεο
αλαιχνληαη σο εμήο:

4
Σα νηθνλνκηθά κεγέζε είλαη ζε ζεκεξηλέο ηηκέο.

6
Δαπάνερ
6 διρ € − Γχν αληηδξαζηήξσλ θαη αγνξά θαπζίκνπ γηα 60 ρξφληα
ΚΑΣΑ΢ΚΕΤΗ
ιεηηνπξγίαο
5.4 διρ € − Γαλεηζκφο κε επηηφθην 4.5% θαη απνπιεξσκή ζε 40
ΥΡΗΜΑΣΟΔΟΣΗ΢Η
ρξφληα
ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ 2.6 διρ € − Λεηηνπξγία γηα 60 ρξφληα
ΑΠΟΔΟΜΗ΢Η 1 διρ € − Απνδφκεζε

΢ΤΝΟΛΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ 15 διρ €

Μηα επέλδπζε ηέηνηνπ κεγέζνπο αλακέλεηαη λα εμαζθαιίζεη:

Eλέξγεηα βάζεο ηάμεο 25.000 GWh εηηζίωρ σωπίρ εκπομπέρ πύπων (ζήκεξα ε ΓΔΗ
παξάγεη ζπλνιηθά 58.000 GWh εηεζίσο θαη εθπέκπεη 53 εθαηνκκχξηα ηφλνπο CO2)
Xακειφ ηηκνιφγην γηα 60 ρξφληα, 0,04 έωρ 0,05 € ανά κιλοβαηώπα, κε θφζηνο
παξαγαγσγήο 0,015 € αλά θηινβαηψξα.5

Αο ζεκεησζεί φηη ε παξαγσγή αληίζηνηρεο ελέξγεηαο απφ αηνιηθά πάξθα πξνυπνινγίδεηαη λα

θνζηίζεη 120 δηο €, απαηηψληαο ηελ εγθαηάζηαζε ζρεδφλ 28.000 αλεκνγελλεηξηψλ ηνπ ελφο MW
εγθαηεζηεκέλεο ηζρχνο αλά γελλήηξηα, πεξίπνπ κηα αλεκνγελλήηξηα αλά 4 Km2 ηεο Διιεληθήο
επηθξάηεηαο.

΢πλνπηηθά ηα οθέλη είλαη:

΢πλνιηθή παξαγσγή ελέξγεηαο 1.500.000 GWh πνπ αληηζηνηρεί ζην ζχλνιν ηεο
ελέξγεηαο πνπ έρεη ρξεζηκνπνηήζεη ε Διιάδα ζην δηάζηεκα ησλ ηειεπηαίσλ 60 εηψλ

Παξαγσγή ειεθηξελέξγεηαο κε θφζηνο 1,5 λεπηά ηνπ € αλά θηινβαηψξα

Σηκνιφγην ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ 4 έωρ 5 λεπηά ηνπ € αλά θηινβαηψξα

Δλεξγεηαθή απηνλνκία γηα 60 σπόνια κε δπλαηφηεηα επέθηαζεο ιεηηνπξγίαο έσο 100

ρξφληα

Μηδενικέρ εκπομπέρ πύπων (CO2, NOx, SΟx, θιπ)

Εξοικονόμηζη 900.000.000 ηόνων εκπομπών CO2

Έζνδα πνπ ζα μεπεξάζνπλ ηα 75 διρ € απφ ηελ πψιεζε ελέξγεηαο ζηα νπνία, εάλ
πξνζηεζνχλ ηα έζνδα απφ κε-εθπνκπέο (ππνινγηδφκελα ζε 20 € αλά ηφλν CO2)
πξνθχπηνπλ επηπιένλ νθέιε ηεο ηάμεο ησλ 18 διρ €

Δπηπιένλ, ζηα πιαίζηα κηαο επέιηθηεο θαη πεηζαξρεκέλεο ελεξγεηαθήο ζηξαηεγηθήο − κε ην

άηνκν ζην ελεξγεηαθφ κίγκα − ε Διιάδα ζα είλαη ζε ζέζε λα ππνζηεξίμεη απνηειεζκαηηθά ηε
δηείζδπζε ησλ ΑΠΔ, ηελ θαζαξφηεξε ρξήζε ηνπ εζληθνχ θαπζίκνπ (ιηγλίηεο) θαη λα πηνζεηήζεη
έλα ελαιιαθηηθφ κνληέιν αλάπηπμεο φπνπ ν ξππαίλσλ πιεξψλεη. Θα κπνξνχζε έηζη λα
εμαζθαιίζεη έλα «καμηιάξη» εθπνκπψλ CO2 πνπ ζα επηηξέπεη ζηε ρψξα λα ππνζηεξίμεη ηε
λαπηηιία ε νπνία αλακέλεηαη λα εληαρζεί ζην ζχζηεκα κείσζεο εθπνκπψλ ξχπσλ. Σέινο,

5 Οη αληηδξαζηήξεο 3εο γεληάο είλαη ζρεδηαζκέλνη γηα εμεθνληαεηή ιεηηνπξγία, κε δπλαηφηεηα επέθηαζεο ζε εθαηνληαεηή ιεηηνπξγία

7
πξφζζεηα ζεκαληηθά νθέιε αθνξνχλ ηελ αλάπηπμε ηεο επηζηεκνληθήο θαη εξεπλεηηθήο
ππνδνκήο, ηελ πξνζηαζία θαη κειέηε ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ηελ δεκηνπξγία πξνεγκέλεο
ηερλνγλσζίαο κε εθαξκνγέο ζηελ ηαηξηθή, ζηηο θαηαζθεπέο, ζηε κεηαιινπξγία, ζηελ
πιεξνθνξηθή θαη ζηελ αθαιάησζε.

Άθζνλε θαη θηελή ειεθξηθή ελέξγεηα, θαζαξφ πεξηβάιινλ θαη πξνεγκέλε ηερλνγλσζία είλαη ηα
πξνθαλή νθέιε πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηελ έληαμε ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο ζηελ ειιεληθή
ειεθηξνπξαγσγή. Όκσο ε ζπνπδαηφηεηα απηήο ηεο απφθαζεο μεπεξλά ηα πξνθαλή νθέιε φπσο
θαίλεηαη ζην παξάδεηγκα πνπ αθνινπζεί.

Πςπηνική ενέπγεια και ηο μέλλον ηηρ ελληνικήρ ναςηιλίαρ

Η παγθφζκηα λαπηηιία παξάγεη εηεζίσο ην 3% ησλ ζπλνιηθψλ εθπνκπψλ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα
(CO2) πνπ αληηζηνηρεί ζε έλα δηζεθαηνκκχξην ηφλνπο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ. Η ΢πλζήθε ηνπ
Κηφην (ζε ηζρχ έσο ην 2012) εμαηξεί ηε λαπηηιία θαη ηηο αεξνκεηαθνξέο απφ πεξηνξηζκνχο
εθπνκπψλ.

Η ΢πλζήθε ηεο Κνπεγράγεο φκσο (δηάδνρνο απηήο ηνπ Κηφην) αλακέλεηαη λα εληάμεη ζηα φξηα
εθπνκπψλ ηε λαπηηιία θαη ηηο αεξνκεηαθνξέο. ΢ηε ζπλάληεζε ησλ ππνπξγψλ πεξηβάιινληνο ηεο
Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηηο 21 Οθησβξίνπ 2009, πξνηάζεθε ν πεξηνξηζκφο ησλ εθπνκπψλ θαηά
20% γηα ηε λαπηηιία θαη 10% γηα ηηο αεξνκεηαθνξέο (ζε ζρέζε κε ηηο εθπνκπέο ηνπ 2005).
Αλακέλεηαη φηη απηά ζα είλαη ηα αξηζκεηηθά φξηα εθπνκπψλ πνπ ζα ζεζπίζεη ε Κνπεγράγε.

Η Διιελφθηεηε λαπηηιία κε 3.400 πινία θαη κεξίδην πεξίπνπ 20% ζηε παγθφζκηα βηνκεραλία
ζαιαζζίσλ ππεξεζηψλ, ζα επεξεαζζεί άκεζα θαη ζε βάζνο ρξφλνπ απφ ηελ Κνπεγράγε. Ο
ζπλππνινγηζκφο ηεο λαπηηιίαο, σο ζεκαληηθήο πεγήο εμνηθνλφκεζεο αεξίσλ ξχπσλ ζηε λέα
παγθφζκηα ζπλζήθε, ζπληζηά κηα άλεπ πξνεγνπκέλνπ ηζηνξηθή πξφθιεζε. Δκκέζσο, πιελ
ζαθψο, ζηελ Διιάδα ζα αλαινγνχλ πεξίπνπ 40 εθαηνκκχξηα ηφλνη εμνηθνλφκεζεο ζε εηήζηα
βάζε.

΢ήκεξα, ε ρψξα παξάγεη ζπλνιηθά 95 εθαηνκκχξηα ηφλνπο CO2 ελψ ην φξην πνπ ηεο αλαινγεί
απφ ηε ΢πλζήθε ηνπ Κηφην είλαη 70 εθαηνκκχξηα ηφλνη, θαη πξέπεη − κέρξη ην 2020 − λα κεησζεί
ζηα 56 εθαηνκκχξηα ηφλνπο. Δάλ ζπλππνινγηζζεί ε εμνηθνλφκεζε 40 εθαηνκκπξίσλ ηφλσλ πξνο
φθεινο ηεο λαπηηιίαο, ην 2020 ε Διιάδα ελδέρεηαη λα έρεη φξην εθπνκπψλ 16 εθαηνκκχξηα
ηφλνπο θαη γηα ηα ππφινηπα ζα πξέπεη λα πιεξψζεη.

Πξνο ην ηέινο ηεο επφκελε δεθαεηίαο, ε Διιάδα ζα πξέπεη λα εμαζθαιίδεη 80 έσο 100
εθαηνκκχξηα ηφλνπο CO2 εηεζίσο, κε θφζηνο πνιιψλ δηο €, ππνζθάπηνληαο θάζε ζνβαξή
πξνζπάζεηα αλάπηπμεο.

Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη ε αλαγθαηφηεηα λα δεκηνπξγήζεη ε ρψξα έλα «καμηιάξη»

εμνηθνλφκεζεο 80 έσο 100 εθαηνκκπξία ηφλνπο CO2 εηεζίσο. Αλ ην θαηνξζψζεη, φρη κφλν ζα
αληαπνθξηζεί ζηηο δηεζλείο ππνρξεψζεηο ηεο, αιιά ζα δηαηεξήζεη ηνλ εκπνξηθφ ηεο ζηφιν ζε
πιενλεθηηθή ζέζε θαη ζα απμήζεη ηα δεκφζηα έζνδα απφ ηελ παξνρή ζαιαζζίσλ ππεξεζηψλ.

΢ήκεξα είλαη αδχλαην λα θαληαζηεί θαλείο πψο ζα κπνξνχζε λα επηηεπρζεί έλαο ηφζν
πξνθιεηηθφο ζηφρνο ρσξίο ηελ ππξεληθή ελέξγεηα!

Γηα λα απνθηήζεη ε ρψξα έλα «καμηιάξη» 80 έσο 100 εθαηνκκπξίσλ ηφλσλ αλακθηζβήηεηα ζα
πξέπεη λα επελδχζεη ζε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, θαζψο επίζεο θαη ζε ΑΠΔ (ιακβάλνληαο ππφςε

8
ηφζν ηελ νηθνλνκηθή φζν θαη ηελ ζεξκνδπλακηθή δηάζηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ). Ωζηφζν,
εμνηθνλφκεζε θαη ΑΠΔ δελ αξθνχλ. Η Διιάδα πξέπεη άκεζα, έρνληαο εκπηζηνζχλε ζηελ
απνκπζνπνηεηηθή δχλακε ηεο γλψζεο, λα εθπνλήζεη έλα ζχγρξνλν θαη ηερλνινγηθά άξηην ζρέδην
πξνεηνηκαζίαο θαη πινπνίεζεο ππξεληθήο ηερλνινγίαο ηζρχνο.

Γηα ηελ Διιάδα, ε κεγάιε πξφθιεζε ηεο Κνπεγράγεο δεκηνπξγεί κηα «θπαλή» απφρξσζε ζην
πξφζηαγκα ηεο πξάζηλεο αλάπηπμεο. Δάλ αληαπνθξηζεί επηηπρψο, ζα βξεζεί ζηηο είθνζη
ηζρπξφηεξεο νηθνλνκίεο ηνπ θφζκνπ. Αλ απνηχρεη, θηλδπλεχεη λα ράζεη, φρη κφλν ηα επηηεχγκαηα
ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ, αιιά θαη ηελ πην ζπνπδαία άξζξσζε ηεο ρψξαο ζην ζχγρξνλν
παγθφζκην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα, ηελ εκπνξηθή ηεο λαπηηιία.

΢ςμπεπάζμαηα
΢ήκεξα ε ρξήζε ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο είλαη κνλφδξνκνο γηα ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ζηε
κεηαπεηξειατθή επνρή. Δπηπιένλ, ρψξεο φπσο ε ΢νπδία, ε Βξεηαλία, ε Ιηαιία θαη ε Γεξκαλία
επαλεμεηάδνπλ ηα δεδνκέλα ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο θαη ζηαδηαθά βγαίλνπλ κηα κηα απφ ην
moratorium ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο αλαζεσξψληαο πνιηηηθέο απνθάζεηο ηνπ παξειζφληνο.

Η Διιάδα είλαη κία απφ ηηο ιίγεο ρψξεο πνπ κπνξεί λα απνθηήζεη ππξεληθή ελέξγεηα φπνπ ν
δηάινγνο θαζπζηεξεί, ε Διιάδα κπνξεί θαη πξέπεη λα ζειήζεη. ΢ηηο αλαπηπζζφκελεο γεηηνληθέο
καο ρψξεο ζπκβαίλεη ην αληίζεην: ζέινπλ, αιιά πξνο ην παξφλ δελ κπνξνχλ!

Καζαξή θαη θηελή ειεθηξηθή ελέξγεηα κε αζθάιεηα εθνδηαζκνχ, θξνληίδα γηα ην πεξηβάιινλ,
εμνηθνλφκεζε CO2, ππνζηήξημε ησλ ΑΠΔ, αληαπφθξηζε ζηηο δηεζλείο πεξηβαιινληηθέο
ππνρξεψζεηο θαζηζηνχλ επηηαθηηθή ηελ εηζαγσγή ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο ζην ελεξγεηαθφ κίγκα
ηεο ρψξαο ην ζπληνκφηεξν δπλαηφ.

Η Διιάδα ηνπ 2050, ηνπ 2100, ηνπ 2500 πξέπεη λα είλαη κηα ρψξα κε ππξεληθή ελέξγεηα γηαηί
κφλν ηα απνζέκαηα ελέξγεηαο ζηνπο ππξήλεο ηνπ Οπξαλίνπ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα
ηξνθνδνηήζνπλ ην κέιινλ αληηκεησπίδνληαο ηαπηφρξνλα ηνπο θηλδχλνπο ηεο θιηκαηηθήο
αιιαγήο.

Δπηβάιιεηαη ινηπφλ ε δεκηνπξγία θνηλσληθνχ δηαιφγνπ ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ ε θπβέξλεζε
νθείιεη πξψηα απφ φια λα κνξθψζεη ηνλ Διιεληθφ ιαφ ζρεηηθά κε ην θξίζηκν δήηεκα ηεο
ππξεληθήο ελέξγεηαο. Αλαξσηηέηαη θαλείο πφζε απφ ηελ αξλεηηθή ζέζε ησλ Διιήλσλ, φπσο απηή
πξνβάιιεηαη απφ ηα ΜΜΔ, είλαη βαζηζκέλε ζε ζχγρξνλε επηζηεκνληθή παηδεία θαη ελεκέξσζε
θαη δελ απνηειεί έλα θάληαζκα ηνπ παξειζφληνο.

Όπσο ππνγξακκίδεη ε πξφζθαηε έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο Δλέξγεηαο ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ
(Χξηζηνθφξνπ, 2009) απαηηείηαη ζηνρεπκέλε δξάζε ζην πςειφηεξν επίπεδν ησλ εζληθψλ
δπλαηνηήησλ.

Η επηζηεκνληθή βηβιηνγξαθία, αιιά θαη ε ζπζζσξεπκέλε εκπεηξία παξαγσγήο ελέξγεηαο,

ππνδεηθλχνπλ πσο ρσξίο ηελ ππξεληθή ηερλνινγία ε αληηκεηψπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο είλαη
νπηνπηθή. Άιισζηε, νπσο δήισζε πξφζθαηα ν ζπληδξπηήο ηεο Greenpeace, Καζεγεηήο James
Lovelock «ε πσρεληθή ελέργεηα είλαη ε κόλε πράζηλε ιύζε, δελ σπάρτοσλ περηζώρηα
πεηρακαηηζκώλ κε ορακαηηθές ιύζεης, ε αλζρφπόηες θηλδσλεύεη.»
(http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/james-lovelock-nuclear-power-is-the-only-
green-solution-564446.html

9
Εσταριζηίες
Δσταρηζηώ ηδηαίηερα ηολ Καζεγεηή Πσρεληθής Σετλοιογίας Γρ. Ν. Σζοσιθαλίδε θαη ηούς
εθιεθηούς ζσλαδέιθοσς Γρ. ΢ηαύρο Μπαζέα, Γρ. Κφζηαληίλο Σδάλο, Γρ. Αλδρέα Οηθολοκόποσιο,
Γρ. Αλαζηάζηο Γηούηζο, Γρ. Γεκήηρηο Μπαργηώηα, Γρ. Γήκεηρα Δσαγγέιοσ θαη θ. Βαζίιε Ρήγα γηα
ηα ζτόιηα θαη ζσκκεηοτή ζηολ προβιεκαηηζκό ηοσ ζέκαηος. Η εσζύλε ηοσ ηειηθού θεηκέλοσ, κε
όποηες ειιείυεης θαη ιάζε, βαραίλεη αποθιεηζηηθά ηολ ζσγγραθέα. Δσταρηζηώ επίζες ηο ΣΔΔ Κ.
Μαθεδολίας θαη ηδηαίηερα ηοσς Μεταληθούς Γρ. ΢. Κηαρηδή θαη Α. ΢. Σζηπούρα γηα ηελ πρόζθιεζε.

Πηγές
Percebois J. 2003, The peaceful uses of nuclear energy, Energy Policy 31, 101-08, Jan 2003

Feretic D, & Tomsic Z, 2004, Probabilistic analysis of electrical energy costs, Energy Policy
33,1; Jan 2005

Nuclear Energy Institute, The cost of new generating capacity in perspective, Aug 2008.

Direction Générale de l' Energie et du Climat, Synthèse publique de l'étude des coûts de référence
de la production électrique, 2008

Χξηζηνθφξνπ, Λ. Γ, Πσρεληθή Δλέργεηα θαη Δλεργεηαθές Αλάγθες ηες Διιάδος, Αθαδεκία

Αζελψλ, 2009

Σζνπθαιάο, Δ. Χ., «Ππξεληθή Δλέξγεηα θαη Δλεξγεηαθέο Αλάγθεο ηεο Διιάδνο» ζην Πσρεληθή
Δλέργεηα θαη Δλεργεηαθές Αλάγθες ηες Διιάδος, Αθαδεκία Αζελψλ, 2009

10