Αικατερίνη Μ.

Ρεβάνογλου
Σχολική Σύµβουλος Φιλολόγων

∆ιδακτική Αρχαίων Ελληνικών

Σχέδια µαθήµατος

Εισαγωγική Επιµόρφωση
ΠΕΚ Κοζάνης
δρ. Αικατερίνη Μ. Ρεβάνογλου
Σχολική Σύµβουλος Φιλολόγων

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Γενικοί σκοποί του µαθήµατος των Αρχαίων Ελληνικών:

● Η ολόπλευρη µελέτη του ανθρώπου (ανθρωπογνωσία) ως δρώντος ατόµου και

πολίτη.
● Η γνώση του αρχαίου κόσµου, η «επικοινωνία» µε τα πνευµατικά και καλλιτεχνικά
επιτεύγµατά του και η συνειδητοποίηση αυτών για την πορεία του πολιτισµού.
● Η ανακάλυψη και η εκτίµηση της λογοτεχνικής αξίας των έργων των αρχαίων
Ελλήνων.
● Μελέτη και εµβάθυνση στην αρχαία ελληνική γλώσσα.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

Γενικά στοιχεία:

Η διδακτέα ύλη στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραµµατεία του

Γυµνασίου:

Α΄ ΤΑΞΗ: Αρχαία ελληνική γλώσσα

Οδύσσεια
Ηρόδοτος
Β΄ ΤΑΞΗ: Αρχαία ελληνική γλώσσα
Ιλιάδα
Ο τόπος και οι άνθρωποι
Γ΄ ΤΑΞΗ: Αρχαία ελληνική γλώσσα – Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις
Ελένη ή Όρνιθες
Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειµένων

Τα νέα διδακτικά εγχειρίδια στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα είναι γραµµένα

σύµφωνα µε το ∆.Ε.Π.Π.Σ. και το νέο Α.Π.Σ.
Κάθε ενότητα περιλαµβάνει τρία µέρη:
Α΄ Μέρος: Εισαγωγικό σηµείωµα, κείµενο, γλωσσικά σχόλια, ερµηνευτικά σχόλια,
ερωτήσεις κατανόησης, διαθεµατικές ερωτήσεις.
Β΄ Μέρος: Λεξιλογικός πίνακας, ετυµολογικά, λεξιλογικές και ετυµολογικές
ασκήσεις καθώς και ασκήσεις εµπέδωσης και σύνδεσης µε τη Ν.Ε.
Γ΄ Μέρος: Θεωρία Γραµµατικής και Συντακτικού, ποικίλες ασκήσεις κυρίως
αντικειµενικού τύπου για την κατανόηση των διδασκοµένων φαινοµένων.
Επίµετρο: Περιλαµβάνει παράλληλα κείµενα, κατάλληλα για ασκήσεις συγκριτικής
ανάγνωσης και διαγραµµατικούς πίνακες φαινοµένων της γραµµατικής και του
Συντακτικού.

2
Μέθοδος διδασκαλίας των Αρχαίων
Α. Από το πρωτότυπο:
● Η προσέγγιση των κειµένων γίνεται µε τη λεγόµενη κειµενοκεντρική –
ερµηνευτική µέθοδο: επιδιώκεται να κατανοήσει ο µαθητής το περιεχόµενο ενός
κειµένου, προστρέχοντας σε λεξιλογικές ή µορφολογικές διευκρινίσεις, γραµµατική
και συντακτική επεξεργασία, άσκηση στην άµεση και βιωµατική κατανόηση του
αρχαίου κειµένου, χωρίς να προσφεύγει σε πιστή ή κατά λέξη µετάφραση. [Από το β΄
τετράµηνο της Β΄ τάξης ασκούνται και στη µετάφραση του κειµένου. Στη Γ΄ τάξη οι
µαθητές/τριες ασκούνται συστηµατικά στη µετάφραση του κειµένου]. Η
κειµενοκεντρική προσέγγιση επιβάλλεται στο Α΄ και ∆΄ µέρος κάθε ενότητας, όπου
κυριαρχεί η παρουσία κειµένων.
● Γίνεται διαρκής συσχετισµός του παλιού µε το νέο, που επιδιώκει τη
συνειδητοποίηση των κοινών δοµικών στοιχείων αρχαίας και νέας ελληνικής αλλά
και των διαφορών τους, την επισήµανση της εξέλιξης και της συνέχειας των αρχαίων
ελληνικών. Ο συσχετισµός του παλιού µε το νέο στη γλώσσα είναι εµφανής κυρίως
στο Β΄ και Γ΄ µέρος, όπου επιδιώκεται να εξοικειωθούν οι µαθητές/τριες µε δοµικά
στοιχεία (λεξιλογικά και µορφολογικά) της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Β. Από µετάφραση:
● Η διδακτική µέθοδος διαφοροποιείται ανάλογα µε το γραµµατειακό είδος, το οποίο
αντιµετωπίζεται ως νέο λογοτεχνικό κείµενο από µετάφραση.
● Η ερµηνευτική διαδικασία στηρίζεται στην αντίληψη ότι το κείµενο αποτελεί
οργανικό σύνολο και αρχίζει από τη γενική θεώρηση του όλου. Επισηµαίνονται τα
θεµατικά κέντρα και η δοµή και διερευνάται το περιεχόµενο και η µορφή. Το κείµενο
εντάσσεται στο κοινωνικό-πολιτικό-πολιτισµικό πλαίσιο δηµιουργίας του. Η
ενδοκειµενική ερµηνεία ενισχύεται µε διακειµενικές αναφορές, µε διεπιστηµονική
σύνδεση µε άλλα γνωστικά αντικείµενα και µε την υποστήριξη από κατάλληλο
εποπτικό υλικό.

Προϋποθέσεις για την οργάνωση και µεθόδευση της διδασκαλίας:

(είτε το κείµενο είναι από πρωτότυπο είτε από µετάφραση)
1. Βασική προϋπόθεση είναι να δηµιουργούνται εκείνες οι συνθήκες µάθησης που
εξασφαλίζουν την ενεργητική συµµετοχή των µαθητών/τριών στη διδακτική
διαδικασία. Καταρχήν ο διδάσκων µε το διάλογο µπορεί να ενεργοποιήσει το σύνολο
της τάξης και να κάνει όλους συµµέτοχους στη µαθησιακή διαδικασία.
Μπορούµε επίσης να εφαρµόσουµε την οµαδοσυνεργατική µέθοδο, όπου
εργάζονται όλοι οι µαθητές/τριες χωρισµένοι σε οµάδες. Κάθε οµάδα επεξεργάζεται
λεπτοµερώς το κείµενο υπογραµµίζοντας τις φράσεις κλειδιά, εντοπίζοντας τις
εικόνες και τα εκφραστικά µέσα. Η διερεύνηση αυτή µπορεί να γίνει µε δοσµένες
ερωτήσεις από τον καθηγητή/τρια. Ιδιαίτερα για µεγάλες ενότητες είναι δυνατό να
µελετηθεί µια παράµετρος από τους µαθητές/τριες ανά πτέρυγα (π.χ. άλλοι µελετούν
τις εικόνες και τον ρόλο τους, άλλοι τις τεχνικές αφήγησης και περιγραφής, τον υλικό
και πνευµατικό πολιτισµό και τις αξίες).
2. Να κατανοείται το κείµενο-απόσπασµα χωρίς να καταστρατηγείται η αρχή της
συνολικότητας. Κέντρο φυσικά του ενδιαφέροντος να είναι το εξεταζόµενο κείµενο
ως οργανικό σύνολο (κειµενοκεντρική προσέγγιση): επισηµαίνουµε τα θεµατικά του
κέντρα, αναλύουµε τη δοµή του, συνεξετάζουµε µορφή και περιεχόµενο, ώστε να

3
συνειδητοποιείται ότι αποτελούν αδιάσπαστη ενότητα και κλείνουµε µε τη συνολική
συνθετική εκτίµηση των ουσιωδών στοιχείων του.
3. Ειδικά κατά την ερµηνεία κειµένων από πρωτότυπο, η αίσθηση της δοµής του
λόγου συµβάλλει αποτελεσµατικά στην κατανόηση του περιεχοµένου καθώς
αποκαλύπτει τον τρόπο λειτουργίας των όρων µέσα στην πρόταση, την περίοδο, την
παράγραφο.
4. Βασική ερµηνευτική-διδακτική αρχή είναι η ένταξη του κειµένου στο κονωνικό-
πολιτικό-πολιτισµικό πλαίσιο δηµιουργίας του.
5. Η ενδοκειµενική ερµηνεία συµπληρώνεται και ενισχύεται µε εξωκειµενικές και
διακειµενικές αναφορές, στο βαθµό που αυτό είναι δυνατό.
6. Να προσαρµόζεται η µεθοδολογία στις προκλήσεις και απαιτήσεις κάθε ενότητας.
∆ιαφοροποιούµε την προσέγγιση των κειµένων ανάλογα µε το γραµµατειακό είδος
στο οποίο ανήκουν και κατά συνέπεια στον τρόπο µε τον οποίο ο συγγραφέας
απευθύνεται στο κοινό του: πλατιά επική αφήγηση, συστηµατικότερη και
παραστατική ιστορική διήγηση, πειστική ρητορική επιχειρηµατολογία, σκηνική
αναπαράσταση της ανθρώπινης δράσης, λυρική προσωπική έκφραση, φιλοσοφική
αναζήτηση της αλήθειας.
7. Να πλαισιώνεται η διδακτική πράξη από ατοµικές ή συλλογικές δηµιουργικές
εργασίες. Με τις διαθεµατικές και δηµιουργικές δραστηριότητες δίνεται η ευκαιρία
στον διδάσκοντα να εφαρµόσει βιωµατική µέθοδο διδασκαλίας. Όταν οι
µαθητές/τριες συµµετέχουν ενεργά και βιωµατικά στη µαθησιακή διαδικασία είναι σε
θέση να κατανοήσουν καλύτερα την αρχαία ελληνική γραµµατεία.
8. Ο διδάσκων οφείλει να κάνει το µάθηµα ελκυστικό και ενδιαφέρον για τους
µαθητές/τριες. Μπορεί για παράδειγµα να κριθεί σκόπιµη η επίσκεψη σε
αρχαιολογικούς χώρους, µουσεία, θέατρα, ή η χρήση εποπτικών µέσων εικόνας και
ήχου. Έτσι πολλαπλασιάζονται οι τρόποι ενεργητικής έκφρασης των µαθητών/τριών.

1. Προετοιµασία της διδασκαλίας

Ο καθηγητής/τρια από το σπίτι ετοιµάζει το πλάνο µαθήµατος µε τους
στόχους, τα κύρια σηµεία σχολιασµού, τις ερωτήσεις, τη σύνδεση µε τα προηγούµενα
και τα επόµενα, την επιλογή των µεθόδων και τεχνικών που θα χρησιµοποιηθούν για
την παρουσίαση της ενότητας και των εποπτικών µέσων διδασκαλίας Έτσι
αξιοποιούνται καλύτερα τα βασικά στοιχεία του κειµένου µέσα στο διδακτικό χρόνο:

● Καθορισµός των ειδικών διδακτικών στόχων της ενότητας. Η γνωστοποίηση

στους µαθητές/τριες των διδακτικών στόχων της ενότητας είναι αρκετές φορές ικανή
να προκαλέσει το µαθησιακό ενδιαφέρον και να κινητοποιήσει τη µαθητική προσοχή.
● Μέθοδος: Ερµηνευτική
● Πορεία: Συνολική θεώρηση – Ανάλυση – Σύνθεση
● Μορφή: ∆ιαλογική

2. ∆ιδακτική προσέγγιση της ενότητας (από πρωτότυπο):

α) Στόχοι. Οι στόχοι θα είναι ανάλογοι µε το συγκεκριµένο κείµενο και πρέπει να
ανακοινώνονται στους µαθητές/τριες, διότι έτσι µπορούν να συµµετέχουν
αποτελεσµατικότερα.
β) Εισαγωγή – Αφόρµηση
γ) Παρουσίαση του κειµένου (Η ανάγνωσή του θα γίνει από τον διδάσκοντα).

4
δ) Κατανόηση του κειµένου (Οι µαθητές/τριες συµβουλεύονται το λεξιλόγιο και
προσπαθούν να απαντήσουν στις ερωτήσεις).
ε) Σύνθεση (ένας ή δύο µαθητές/τριες αποδίδουν σε συνεχή λόγο το νόηµα ή τη
µετάφραση, φροντίζοντας µε τη βοήθεια του καθηγητή να βρίσκονται σε διαρκή
επαφή µε το κείµενο. Μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας - κατανόησης του
κειµένου επισηµαίνονται τα γραµµατικά και συντακτικά φαινόµενα, τα οποία θα
διδαχθούν στο επόµενο µέρος του µαθήµατος).
στ) Ασκήσεις

● Τρόποι διδασκαλίας των γραµµατικών και συντακτικών φαινοµένων:

α) Επαγωγική µέθοδος: Ξεκινάµε τη διδασκαλία από το ειδικό (ένα
παράδειγµα) και καταλήγουµε στη διατύπωση του κανόνα. Η µέθοδος αυτή
επιτρέπει αυτενέργεια των µαθητών/τριών, κρίση αλλά είναι χρονοβόρα.
β) Παραγωγική µέθοδος: Ξεκινάµε από τον κανόνα και καταλήγουµε στο
παράδειγµα. Η µέθοδος αυτή ενδείκνυται περισσότερο για τη διδασκαλία της
γραµµατικής. Καλό θα είναι να ακολουθούµε και τις δύο µεθόδους για
καλύτερη εµπέδωση των φαινοµένων.

Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΠΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ
Ο τρόπος εξέτασης του µαθήµατος γίνεται µε βάση το Π.∆. 319/2000 ως εξής:
1. Στην Α΄ τάξη Γυµνασίου δίνεται στους µαθητές/τριες ένα από τα διδαγµένα κείµενα,
χωρίς το εισαγωγικό σηµείωµα και τα γλωσσικά σχόλια του βιβλίου που το συνοδεύουν, και
ζητούνται να απαντηθούν:
α) ∆ύο (2) ασκήσεις γραµµατικής που βαθµολογούνται µε (2,5) µονάδες η καθεµία [σύνολο
πέντε (5) µονάδες].
β) Μία (1) άσκηση συντακτικού που βαθµολογείται µε δύο (2) µονάδες.
γ) ∆ύο (2) ασκήσεις λεξιλογικές – σηµασιολογικές που βαθµολογούνται µε (2,5) µονάδες η
καθεµία [σύνολο πέντε (5) µονάδες].
δ) ∆ύο (2) ερωτήσεις κατανόησης περιεχοµένου που βαθµολογούνται µε τέσσερις (4)
µονάδες η καθεµία [σύνολο οκτώ (8) µονάδες]. Οι ερωτήσεις αυτές µπορεί να αναλύονται σε
ισοδύναµα υποερωτήµατα η καθεµία.

2. Στη Β΄ τάξη Γυµνασίου δίνεται στους µαθητές ένα από τα διδαγµένα κείµενα, χωρίς το
εισαγωγικό σηµείωµα και τα γλωσσικά σχόλια του βιβλίου που το συνοδεύουν, και ζητούνται
να απαντηθούν:
α) ∆ύο (2) ασκήσεις γραµµατικής που βαθµολογούνται µε (2,5) µονάδες η καθεµία [σύνολο
πέντε (5) µονάδες].
β) ∆ύο (2) ασκήσεις συντακτικού που βαθµολογούνται µε (2,5) µονάδες η καθεµία [σύνολο
πέντε (5) µονάδες].
γ) ∆ύο (2) ασκήσεις λεξιλογικές που βαθµολογούνται µε (2) µονάδες η καθεµία [σύνολο
τέσσερις (4) µονάδες].
δ) Τρεις (3) ερωτήσεις περιεχοµένου, από τις οποίες:
- δύο αναφέρονται στην κατανόηση του κειµένου που δίνεται για εξέταση και
- µία ζητεί τη σύγκριση σύντοµου παράλληλου κειµένου (από αυτά, των οποίων έχει γίνει
σχετική επεξεργασία κατά τη διδακτική διαδικασία) µε το εξεταζόµενο. Κάθε επιµέρους
ερώτηση βαθµολογείται µε δύο (2) µονάδες (2Χ3=6).

5
3. Στη Γ΄ τάξη Γυµνασίου δίνεται στους µαθητές/τριες ένα από τα διδαγµένα κείµενα, χωρίς
το εισαγωγικό σηµείωµα και τα γλωσσικά σχόλια του βιβλίου που το συνοδεύουν, και
ζητούνται να απαντηθούν:
α) Η µετάφραση 8-10 στίχων του, η οποία βαθµολογείται µε τέσσερις (4) µονάδες.
β) ∆ύο (2) ασκήσεις γραµµατικής που βαθµολογούνται µε (2) µονάδες η καθεµία [σύνολο
τέσσερις (4) µονάδες].
γ) ∆ύο (2) ασκήσεις συντακτικού που βαθµολογούνται µε (2) µονάδες η καθεµία [σύνολο
τέσσερις (4) µονάδες].
δ) ∆ύο (2) ασκήσεις λεξιλογικές – σηµασιολογικές που βαθµολογούνται µε (2) µονάδες η
καθεµία [σύνολο τέσσερις (4) µονάδες].
ε) ∆ύο (2) ασκήσεις κατανόησης περιεχοµένου. Από αυτές η µία µπορεί να ζητεί τη σύγκριση
σύντοµου παράλληλου κειµένου (από αυτά των οποίων έχει γίνει σχετική επεξεργασία κατά
τη διδακτική διαδικασία) µε το εξεταζόµενο. Οι απαντήσεις βαθµολογούνται µε δύο (2)
µονάδες η καθεµία [σύνολο τέσσερις (4) µονάδες].

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΠΟ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ
∆ίνεται διδαγµένο κείµενο (20-30 στίχων) σε φωτοτυπία και οι µαθητές/τριες καλούνται να
απαντήσουν σε τέσσερις ερωτήσεις:
α) Αφορά το γραµµατειακό είδος και τον συγγραφέα του κειµένου (την εποχή και το έργο του
συγγραφέα) και βαθµολογείται µε τέσσερις (4) µονάδες.
β) Αφορά το περιεχόµενο του έργου που εξετάζεται (κατανόηση ή σύντοµη αποτίµηση
φράσεων ή τµηµάτων του κειµένου ή διερεύνηση θεµάτων-προβληµάτων ή περίληψη) και
βαθµολογείται µε τέσσερις (4) µονάδες.
γ) Αφορά τη δοµή του κειµένου: i) χωρισµός σε µικρότερες ενότητες µε κριτήρια
αφηγηµατικά ή θεµατικά και απόδοση πλαγιότιτλων, ii) εντοπισµός και αξιολόγηση του
ρόλου των εκφραστικών τρόπων αφηγηµατικής και περιγραφικής τεχνικής:
– οπτική της αφήγησης (πρωτοπρόσωπη, τριτοπρόσωπη, µεικτή)
– διάλογος, µονόλογος, ειρωνεία, σχόλιο
– λειτουργία του χρόνου (προοικονοµίες και επιβραδύνσεις)
– σχήµατα λόγου (παροµοίωση, µεταφορά κτλ.) και βαθµολογείται µε έξι (6) µονάδες (3+3).
δ) Μπορεί να αναλύεται σε δύο ισοδύναµα υποερωτήµατα που αναφέρονται: i) σε
χαρακτηρισµούς προσώπων (στάσεις, σκέψεις, δράσεις, συναισθήµατα, αξίες, ιδέες,
συµπεριφορά των προσώπων του κειµένου και αντίκτυπος στα άλλα κειµενικά πρόσωπα), ii)
σε συγκέντρωση, ταξινόµηση και αξιολόγηση στοιχείων του πολιτισµού που εντοπίζονται
στο κείµενο (θεσµοί, ήθη και έθιµα, αξίες, ιδέες, οικονοµία, υλικά αγαθά κτλ.) ή στη
σύγκριση ενός παράλληλου κειµένου µε το κύριο κείµενο όσον αφορά ιδέες, αξίες ή στάσεις
και συµπεριφορά προσώπων που εντοπίζονται σε αυτά [η σύγκριση µπορεί να ζητηθεί µόνο
στη Γ΄ Γυµνασίου] και βαθµολογείται µε έξι (6) µονάδες (3+3).

6
 Σχέδιο µαθήµατος
Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α΄ Γυµνασίου
Ενότητα 11: Η αγάπη του Αλέξανδρου για τον Βουκεφάλα (Αρριανός,
Αλεξάνδρου Ανάβασις, 5.19.4-6 (διασκευή)

Ἵνα δὲ ἡ µάχη συνέβη καὶ ἔνθεν ὁρµηθεὶς ἐπέρασεν τὸν Ὑδάσπην ποταµὸν πόλεις
ἔκτισεν Ἀλέξανδρος. Καὶ τὴν µὲν Νίκαιαν τῆς νίκης τῆς κατ' Ἰνδῶν ἐπώνυµον
ὠνόµασε, τὴν δὲ Βουκεφάλαν ἐς τὸν ἵππου τοῦ Βουκεφάλα τὴν µνήµην, ὅς ἀπέθανεν
αὐτοῦ ὑπό καύµατος τὲ καὶ ἡλικίας καµατηρὸς γενόµενος, πολλὰ δὲ πρόσθεν
ξυγκαµῶν τὲ καὶ συγκινδυνεύσας Ἀλεξάνδρῳ, ἀναβαινόµενός τε πρὸς µόνου
Ἀλεξάνδρου, ὅτι τοὺς ἄλλους πάντας ἀπηξίου ἀµβάτας, καὶ µεγέθει µέγας καὶ τῷ
θυµῷ γενναῖος. Σηµεῖον δὲ οἱ ἦν βοός κεφαλὴ ἐγκεχαραγµένη, ἐφ' ὅτῳ καὶ τὸ ὄνοµα
τοῦτο λέγουσιν ὅτι ἔφερεν οἱ δὲ λέγουσιν ὅτι λευκὸν σῆµα εἶχεν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς,
µέλας ὤν αὐτός, ἐς βοὸς κεφαλὴν µάλιστα εἰκασµένον. Οὗτος ὁ ἵππος ἐν τῇ Οὐξίων
χώρα ἀφανὴς ἐγένετο Ἀλεξάνδρῳ, καὶ Ἀλέξανδρος προεκήρυξεν ἀνὰ τὴν χώραν
πάντας ἀποκτενεῖν Οὐξίους, εἰ µὴ ἀπάξουσιν αὐτῷ τὸν ἵππον. Τοσῆδε γὰρ σπουδὴ
Ἀλεξάνδρῳ ἀµφ’ αὐτὸν ἦν.

Ι. ∆ιδακτικοί στόχοι ενότητας

Επιδιώκεται οι µαθητές/τριες να:
►να γνωρίσουν ένα περιστατικό από τη ζωή του Μ. Αλεξάνδρου
►να γνωρίσουν κάποιες πτυχές του χαρακτήρα του
►να αισθανθούν την ατµόσφαιρα που επικρατούσε στις χώρες που ήταν υποτελείς
στον Αλέξανδρο
►να εµπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους µε λέξεις της αρχαίας και νέας ελληνικής,
οµόρριζες του ουσ. πόλις
►να κατηγοριοποιήσουν τις οικιστικές µονάδες στην ν.ε. ανάλογα µε τον αριθµό των
κατοίκων, µε το µέγεθος και το ρόλο της πόλης
►να εξοικειωθούν µε την παραγωγή ρηµάτων από άλλα ρήµατα, επιφωνήµατα και
επιρρήµατα
►να κατανοήσουν τη δοµή της απλής πρότασης στην α.ε.

ΙΙ. Σύνδεση µε τα προηγούµενα – Αφόρµηση

►Ανάγνωση εισαγωγικού σηµειώµατος (Συµπληρωµατικό υλικό για τον συγγραφέα
και το έργο του βλ. ενότητα 7, στο βιβλίο του µαθητή και σε αυτό του καθηγητή).
►Επιπλέον οι µαθητές/τριες κάνουν εισαγωγή στο κείµενο αναφέροντας τι έχουν
διαβάσει για τον Βουκεφάλα.
►Αφόρµηση για την ενότητα µπορεί να αποτελέσει η εικόνα του βιβλίου (σελ. 82 )
µε το εικαστικό έργο: α) Αλέξανδρος και Βουκεφάλας, του Ν. Εγγονόπουλου. Οι
µαθητές/τριες καλούνται να περιγράψουν την εικόνα εκφράζοντας παράλληλα
συναισθήµατα και µιλώντας για την ατµόσφαιρα που αποπνέει. [Ακροθιγώς γίνεται
λόγος για τις υπερρεαλιστικές επιρροές του ζωγράφου].

ΙΙΙ. Συνοπτική παρουσίαση ενότητας

● Α΄ Μέρος: Κείµενο: Η αγάπη του Αλέξανδρου για τον Βουκεφάλα

►Ανάγνωση από τον διδάσκοντα/την διδάσκουσα.

● Β΄ Μέρος: Ετυµολογικά – Σηµασιολογικά

7
 ► ∆ιδασκαλία του τρόπου παραγωγής ρηµάτων από άλλα ρήµατα, επιρρήµατα και
επιφωνήµατα.

● Γ΄ Μέρος: Συντακτικά
►∆ιδασκαλία της δοµής της απλής πρότασης στα α.ε.

IV. Αναλυτική επεξεργασία

Α΄ ΜΕΡΟΣ: Κείµενο → παρουσίαση του νέου κειµένου

►Ανάγνωση του εισαγωγικού σηµειώµατος από µαθητή και του κειµένου από τον
διδάσκοντα µε έµφαση στα κύρια σηµεία της αφήγησης.

∆ιάρθρωση της ενότητας:

α. Ἵνα δὲ … γενναῖος: το τέλος του Βουκεφάλα.
β. Σηµεῖον … εἰκασµένον: περιγραφή του αλόγου.
γ. Οὗτος … ἦν: χαρακτηριστικό επεισόδιο που καταδεικνύει το στενό δεσµό του Μ.
Αλεξάνδρου µε το άλογό του.

Κατανόηση του κειµένου:

►Ανάγνωση γλωσσικών – ερµηνευτικών σχολίων.
►Καθοδήγηση µαθητών/τριών από τον διδάσκοντα για επισήµανση λέξεων –
φράσεων που προωθούν τη δράση.
►Υποβολή πρόσθετων διευκρινιστικών ερωτήσεων, λ.χ.:
- Ποια είναι τα πρόσωπα, ο τόπος και ο χρόνος του γεγονότος;
- Ποια είναι η µάχη στην οποία αναφέρεται το κείµενο;
- Ποιες πόλεις έκτισε στις όχθες του ποταµού Υδάσπη ο Μ. Αλέξανδρος;
- Πώς αντέδρασε ο Μ. Αλέξανδρος όταν χάθηκε το άλογό του;
(Η κατανόηση του κειµένου µπορεί να γίνει µε τη συµπλήρωση από τους µαθητές
του Φύλλου εργασίας που παραθέτω)

Σύνθεση:
►Απόδοση από 1-2 µαθητές/τριες του νοήµατος, µε αναφορά στο κείµενο.
► Επισήµανση βασικών σηµείων.

Ασκήσεις (του βιβλίου και πρόσθετες):

►Γιατί οι πόλεις που ίδρυσε ο Μ. Αλέξανδρος αποτελούν το αποκορύφωµα του
εκπολιτιστικού του έργου;
►Πώς πέθανε ο Βουκεφάλας;
►Σε τι όφειλε το όνοµά του το άλογο του Μ. Αλεξάνδρου;
►Ποιο γεγονός επικαλείται ο Αρριανός για να καταδείξει το ιδιαίτερο
ενδιαφέρον του Μ. Αλεξάνδρου για το άλογό του;
►Μπορείτε να ανακαλέσετε στη µνήµη σας άλλες γνωστές περιπτώσεις στενού
δεσµού µεταξύ ενός ανθρώπου και ενός ζώου;

☻Θα µπορούσε να γίνει δηµιουργική-διαθεµατική δραστηριότητα: συγκέντρωση

µύθων και ιστοριών από την αρχαιότητα που αναφέρονται στο στενό δεσµό µεταξύ
ανθρώπων και ζώων (λ.χ. το δελφίνι που έσωσε τον Αρίονα µαταφέροντάς τον στη
ράχη του, η σχέση του Οδυσσέα µε τον σκύλο του Άργο).

8
Β΄ ΜΕΡΟΣ: Ετυµολογικά – Σηµασιολογικά
●Ανάγνωση – σχολιασµός των οµόρριζων λέξεων (λ. πόλις) του λεξιλογικού πίνακα
►επισήµανση της σηµασιολογικής εξέλιξης του ουσιαστικού πόλις: σήµαινε την
πόλη, την πολιτεία, το σύνολο των πολιτών που ζούσαν σε µία πόλη.
►∆ιαθεµατική σύνδεση του θέµατος της λέξης πόλις µε λέξεις ξένων γλωσσών:
αγγλικά: political, politician, politics, γαλλικά: policien, politique, politiquer,
γερµανικά: politiker, politisch, politisieren.
►Ενδιαφέρουσα εργασία αποτελεί επίσης η ανάλυση του όρου πόλις από την
οπτική της οικιστικής γεωγραφίας (πολίχνη, πόλισµα, ακρόπολις) αλλά και της
πολιτικής και κοινωνικής αγωγής (πολίτης, πολιτειακός, πολίτευµα,
πολιτικοποίηση).

●Μπορούµε να κάνουµε µια σύντοµη επανάληψη στην παραγωγή λέξεων [παραγωγή

ουσιαστικών από ουσιαστικά (π.χ. υποκοριστικά), από ρήµατα (π.χ. κριτής ‹ κρίνω),
από επίθετα (π.χ. ατυχία ‹ ατυχής), παραγωγή ρηµάτων από ονόµατα (π.χ. κινδυνεύω
‹ κίνδυνος)].
●Εισαγωγή στην παραγωγή ρηµάτων από άλλα ρήµατα, επιρρήµατα και
επιφωνήµατα. Με βάση τις οδηγίες στο βιβλίο του καθηγητή: «συνίσταται να µη
δοθεί σ’ αυτό ιδιαίτερη έµφαση αλλά να επιδιωχθεί µια γενική ενηµέρωση των
µαθητών/τριών για το συγκεκριµένο φαινόµενο».

►ρήµατα που παράγονται από άλλα ρήµατα:

Εναρκτικά: µε κατάληξη –σκω, π.χ. γηράσκω
Θαµιστικά: µε κατάληξη –άζω, π.χ. στενάζω
Εφετικά: µε κατάληξη –ιάω (-ιῶ), -είω, π.χ. κλαυσιάω -ιῶ
►ρήµατα που παράγονται από επιρρήµατα: π.χ. διχάζω ‹ διχά
►ρήµατα που παράγονται από επιφωνήµατα: π.χ. οἰµώζω ‹ οἴµοι

Γ΄ ΜΕΡΟΣ: Συντακτικό
●∆ιδακτικός στόχος της ενότητας είναι η κατανόηση µιας απλής πρότασης στην α.ε.
Οι µαθητές/τριες γνωρίζουν τη δοµή µιας πρότασης στη Νεοελληνική γλώσσα.
●Επισηµαίνουµε στους µαθητές/τριες τους βασικούς όρους:
►Υποκείµενο ρήµατος: βρίσκεται σε πτώση ονοµαστική
►Κατηγορούµενο: δηλώνει µια ιδιότητα του υποκειµένου. Απαντά µε συνδετικά
ρήµατα (ε
µί, γίγνοµαι, φαίνοµαι) και βρίσκεται στην ίδια πτώση µε το υποκείµενο.
►Αντικείµενο: δηλώνει το πρόσωπο ή πράγµα στο οποίο µεταβαίνει η ενέργεια του
ρήµατος. Απαντά µε µεταβατικά ρήµατα και βρίσκεται σε µια από τις πλάγιες
πτώσεις. Ενδέχεται ένα ρήµα να έχει δύο αντικείµενα (δίπτωτο ρήµα).
►Τα ρήµατα ὀνοµάζω, νοµίζω, ἐκλέγω, ποιῶ, διορίζω: συντάσσονται µε δύο
αιτιατικές, όπου η µία είναι το αντικείµενο και η άλλη το κατηγορούµενο του
αντικειµένου. Θα πρέπει να επισηµάνουµε στους µαθητές/τριες τη διαφοροποίησή
του από το απλό κατηγορούµενο που αναφέρεται στο Υ.

● Ασκήσεις:
Για να εµπεδώσουν οι µαθητές/τριες τους βασικούς όρους µιας απλής πρότασης
επιλέγουµε ασκήσεις από αυτές του βιβλίου σελ. 88-89 ή την πρόσθετη άσκηση που
υπάρχει στο βιβλίου του καθηγητή σελ. 71-72.

9
Παράλληλα κείµενα:
… ἐπὶ τῷ Ὑδάσπῃ πρὸς ταῖς ἐκτισµέναις ὑπ᾽ αὐτοῦ πόλεσιν ἐφ᾽ ἑκάτερα τοῦ
ποταµοῦ, ὅπου τὸν Πῶρον ἐνίκα διαβάς: ὧν τὴν µὲν Βουκεφαλίαν ὠνόµασεν ἀπὸ τοῦ
πεσόντος ἵππου κατὰ τὴν µάχην τὴν πρὸς τὸν Πῶρον （ἐκαλεῖτο δὲ Βουκεφάλας ἀπὸ
τοῦ πλάτους τοῦ µετώπου: πολεµιστὴς δ᾽ ἦν ἀγαθός, καὶ ἀεὶ τούτῳ ἐκέχρητο κατὰ
τοὺς ἀγῶνας, τὴν δὲ Νίκαιαν ἀπὸ τῆς νίκης ἐκάλεσεν.
(Στράβων, Γεωγραφικά, βιβλ. 15, κεφ. 1, 29.7-15)

[61] Ἐκ δὲ τῆς πρὸς Πῶρον µάχης καὶ ὁ Βουκεφάλας ἐτελεύτησεν, οὐκ εὐθύς, ἀλλ’
ὕστερον, ὡς οἱ πλεῖστοι λέγουσιν, ἀπὸ τραυµάτων θεραπευόµενος, ὡς δ’
Ὀνησίκριτος, διὰ γῆρας ὑπέρπονος γενόµενος· τριάκοντα γὰρ ἐτῶν ἀποθανεῖν αὐτόν.
ἐδήχθη δ’ ἰσχυρῶς Ἀλέξανδρος, οὐδὲν ἄλλ’ ἢ συνήθη καὶ φίλον ἀποβεβληκέναι
νοµίζων, καὶ πόλιν οἰκίσας ἐπ’ αὐτῷ παρὰ τὸν Ὑδάσπην Βουκεφαλίαν
προσηγόρευσε.
(Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 61.1-3)

● Ερωτήσεις:
Να εντοπίσετε οµοιότητες και διαφορές που υπάρχουν ανάµεσα στα παραπάνω
αποσπάσµατα και το κείµενο της ενότητας που αφορούν τα εξής;
α) Πού όφειλε το όνοµά του ο Βουκεφάλας; β) Πώς πέθανε ο Βουκεφάλας;

10
 Φύλλο εργασίας
(Κατανόηση κειµένου)
Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, 5.19. 4-6
Άσκηση: Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις κατανόησης του κειµένου «Η
αγάπη του Αλέξανδρου για τον Βουκεφάλα». Να χρησιµοποιήσετε, όσο αυτό είναι
δυνατόν, αυτούσιες λέξεις και φράσεις του κειµένου.
Το κείµενο χωρίζεται σε τρεις ενότητες.
Α΄ ενότητα:

∆ώστε έναν τίτλο στην πρώτη ενότητα:
......................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................

α) Ποιοι αναφέρονται σε αυτό το κείµενο; (Υποκείµενα)

................................................................................................. .................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

Ας δούµε τώρα τι κάνουν τα υποκείµενα: (Ενέργειες)

Ἀλέξανδρος ἔκτισεν πόλεις

β) Πού ίδρυσε ο Αλέξανδρος τις δύο πόλεις που αναφέρονται στο κείµενο;

................................................................................................. .................................................................................................
................................................................................................. .................................................................................................
................................................................................................. .................................................................................................

γ) Ποια ονόµατα έδωσε στις πόλεις και πώς αιτιολογούνται τα ονόµατά τους;
Κ
................................................................................................. .................................................................................................

................................................................................................. .................................................................................................
................................................................................................. .................................................................................................

ὅς (= Βουκεφάλας) ἀπέθανεν αὐτοῦ

α) Πώς πέθανε ο Βουκεφάλας;
...............................................................................................................................................................................................................

β) Ποιες ενέργειες δείχνουν τη σχέση του Βουκεφάλα προς τον Αλέξανδρο;

1. πολλὰ δὲ πρόσθεν ξυγκαμών …. Ἀλεξάνδρῳ
2.
3.

11
Β΄ ενότητα

∆ώστε έναν τίτλο στη δεύτερη ενότητα:
...............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
(α) Πώς περιγράφουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Βουκεφάλα;

Α Β
εκδοχή:................................................................................... εκδοχή:...................................................................................
................................................................................................. .................................................................................................
................................................................................................. .................................................................................................
.......................................................................................... .................................................................................................

(β) Πώς συνδέονται οι περιγραφές του Βουκεφάλα µε το όνοµά του;

.....................................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................................

Γ΄ ενότητα:

∆ώστε έναν τίτλο στην τρίτη ενότητα:
...............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................

α) Πού συνέβη το επεισόδιο που αναφέρει ο Αρριανός;

..............................................................................................................................................................................................................

β) Ποιες πληροφορίες αντλούµε για το επεισόδιο;

Κ
Τι συνέβη; Πώς αντέδρασε ο Αλέξανδρος;
................................................................................................. .................................................................................................

................................................................................................. .................................................................................................
................................................................................................. .................................................................................................
................................................................................................. .................................................................................................

γ) Ποια είναι η άποψή σας για την αντίδραση του Αλέξανδρου;

...............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

δ) Γιατί ο Αρριανός αφηγείται αυτό το επεισόδιο;

...............................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................

12
 ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΟ ΛΥΚΕΙΟ

Η διδακτέα ύλη στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραµµατεία του Λυκείου

Α΄ ΤΑΞΗ: (Αρχαίοι Έλληνες ιστοριογράφοι)

Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλίο Β΄ ή Ξενοφών, Αγησίλαος
Θουκυδίδης, Βιβλία Α΄, Ζ΄, Η΄(1ο , 6ο, 7ο) ή Βιβλία Γ΄, Ζ΄, Η΄(3ο, 6ο, 7ο )
Β΄ ΤΑΞΗ:
Γενικής Παιδείας: Σοφοκλής, Αντιγόνη
Θεωρητικής Κατεύθ.:Αρχ. Ελλ. Γλώσσα: Θεµατογραφία (κείµενα αττικής διαλ.)
Αρχ. Ελλ. Γραµµ.: α) Ρητορικά κείµενα (Λυσίας,
∆ηµοσθένης, Ισοκράτης)
β) Αρχαϊκή Λυρική ποίηση
Γ΄ ΤΑΞΗ:
Γενικής Παιδείας: Θουκυδίδης, Επιτάφιος Περικλέους
Θεωρητικής Κατεύθ.:Αρχ. Ελλ. Γλώσσα: Θεµατογραφία (κείµενα αττικής διαλ.)
Αρχ. Ελλ. Γραµµ. : Φιλοσοφικός Λόγος (Πλάτων,
Αριστοτέλης
Ο λεπτοµερής καθορισµός της διδακτέας ύλης και ο ενδεικτικός προγραµµατισµός
της βρίσκεται στις «Οδηγίες των Φιλολογικών µαθηµάτων στο Ενιαίο Λύκειο».
Στα Εσπερινά Λύκεια διδάσκονται: στη Β΄ Τάξη Θουκυδίδη “Ιστορίαι”, ενώ στη Γ΄
Τάξη (Πρόγραµµα Γενικής Παιδείας) Σοφοκλέους Τραγωδίαι (Αντιγόνη, Αίας), όπως
προβλέπεται από την υπ’ αριθµ. Γ2/3912/18-10-2000 Υπουργ. Απόφαση.

1. Μέθοδος διδασκαλίας των Αρχαίων

Στο Λύκειο η διδακτική µέθοδος είναι κειµενοκεντρική–ερµηνευτική
προσαρµοζόµενη στο γραµµατειακό είδος του κειµένου. Το κείµενο αποτελεί κέντρο
του ενδιαφέροντος και αντιµετωπίζεται ως οργανικό σύνολο του οποίου τα µέρη
φωτίζονται και ερµηνεύονται αµοιβαία. Το διδακτικό σχήµα είναι: συνολική
θεώρηση του κειµένου, θεµατικά κέντρα και δοµή, αναλυτική διερεύνηση
περιεχοµένου και µορφής, και τέλος συνολική συνθετική εκτίµηση των ουσιωδών
στοιχείων του κειµένου.

2. Ενδεικτική πορεία διδασκαλίας

1. Αφόρµηση – Σύνδεση µε τα προηγούµενα (σύντοµη και ελκυστική).
2. Καθορίζουµε τους στόχους της ενότητας (συγκεκριµένοι και µε βάση το κείµενο).
3. Εκφραστική ανάγνωση από τον διδάσκοντα (µία ή περισσότερες φορές).
4. ∆ιάρθρωση – δοµή του κειµένου.
5. Επεξεργασία κατά ενότητες (αναλυτική και ερµηνευτική µέθοδος):
Γλωσσική επεξεργασία (γραµµατικές – ετυµολογικές επισηµάνσεις)
Συντακτική δοµή (συντακτικές επισηµάνσεις)
Ερµηνευτική ανάλυση
Μετάφραση της κάθε υποενότητας
6. Μετάφραση ολόκληρης της ενότητας από 1-2 µαθητές/τριες
7. ∆ιακειµενική προσέγγιση του περιεχοµένου (ανάγνωση του ίδιου ή άλλου
συγγραφέα, προκειµένου να επιτευχθεί πολύπλευρος φωτισµός του θέµατος).
8. Ανακεφαλαίωση – Βασικές επισηµάνσεις.
9. Ασκήσεις.

13
 Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΠΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΓΙΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ
I. Ο τρόπος εξέτασης του µαθήµατος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και
Γραµµατείας στην Α΄ και Β΄ τάξη γίνεται µε βάση το Π.∆. 60/2006 ως εξής:

∆ίνεται στους µαθητές/τριες απόσπασµα διδαγµένου «κειµένου 12-20 στίχων» µε νοηµατική

συνοχή και ζητείται:
α) να µεταφραστούν ένα τµήµα 8-10 στίχων στη νέα ελληνική. [30 µονάδες]
β) δύο (2) ερµηνευτικές ερωτήσεις που µπορεί να αναφέρονται σε ιδέες / αξίες / προβλήµατα,
στη στάση / ήθος / χαρακτήρα των προσώπων, στο ιστορικό / κοινωνικό / πολιτιστικό
πλαίσιο της εποχής του έργου, στη δοµή / στη σύνθεση του κειµένου, σε υφολογικά /
αισθητικά θέµατα, µε βάση ολόκληρο το απόσπασµα.[ 2Χ10= 20 µονάδες]
γ) µία (1) ερώτηση ερµηνευτική που αναφέρεται σε τµήµα του από µετάφραση διδαγµένου
κειµένου, σε συσχετισµό µε το παραπάνω εξεταζόµενο πρωτότυπο απόσπασµα. Σ’ αυτή την
περίπτωση δίνεται στους µαθητές/τριες σε φωτοτυπία το συγκεκριµένο µεταφρασµένο
τµήµα.[10 µονάδες]
δ) µία (1) ερώτηση που αναφέρεται στο γραµµατειακό είδος, στο οποίο ανήκει το κείµενο,
στο συγγραφέα ή το έργο του.[10 µονάδες]
ε) µία (1) ερώτηση λεξιλογική – σηµασιολογική (σύνδεση λέξεων αρχαίας και νέας,
διατήρηση ή αλλαγή της σηµασίας τους, οικογένειες οµόρριζων λέξεων, απλών ή συνθέτων,
συνώνυµα, αντώνυµα). [10 µονάδες]
στ) µία (1) ερώτηση γραµµατικής. [10 µονάδες]
ζ) µία (1) ερώτηση συντακτικού. [10 µονάδες]

 οι ερωτήσεις ε, στ, ζ µπορεί να αναλύονται σε υποερωτήµατα, ανάλογα µε το

είδος των ερωτήσεων.
 στις περιπτώσεις κειµένων για τα οποία δεν προβλέπεται από το Πρόγραµµα
Σπουδών διδασκαλία από µετάφραση, δε δίνεται στους µαθητές/τριες η ερώτηση γ,
οπότε οι δύο ερµηνευτικές ερωτήσεις βαθµολογούνται µε δέκα πέντε (15)
µονάδες η κάθε µία.

II. Για την εξέταση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραµµατείας στη Γ΄
τάξη Ενιαίου Λυκείου ως µαθήµατος Γενικής Παιδείας ισχύουν τα εξής:

∆ίνεται στους µαθητές/τριες απόσπασµα πρωτότυπου διδαγµένου κειµένου 15-20 στίχων µε

νοηµατική συνοχή και απόσπασµα µεταφρασµένου κειµένου µε νοηµατική συνοχή έως και
15 στίχων και ζητείται:
α) να µεταφράσουν στη νεοελληνική γλώσσα ένα τµήµα 8-10 στίχων από το δοθέν
πρωτότυπο κείµενο. [40 µονάδες]
β) να απαντήσουν σε τρεις (3) ερωτήσεις ερµηνευτικές, από τις οποίες οι δύο (2) αφορούν το
πρωτότυπο κείµενο και η µία (1) το µεταφρασµένο κείµενο. Οι ερωτήσεις µπορεί να
αναφέρονται σε ιδέες / αξίες / προβλήµατα, στη στάση / ήθος / χαρακτήρα των προσώπων,
στο ιστορικό / κοινωνικό / πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής του έργου, στη δοµή / σύνθεση
του κειµένου, σε υφολογικά / αισθητικά θέµατα, µε βάση ολόκληρο το απόσπασµα. [3Χ10
=30 µονάδες]
γ) µία (1) ερώτηση που αναφέρεται στο γραµµατειακό είδος, στο οποίο ανήκει το κείµενο,
στο συγγραφέα ή το έργο του. [10 µονάδες]
δ) δύο ερωτήσεις (2) λεξιλογικές – σηµασιολογικές (σύνδεση λέξεων αρχαίας και νέας,
διατήρηση ή αλλαγή της σηµασίας τους, οικογένειες οµόρριζων λέξεων απλών ή σύνθετων,
συνώνυµα, αντώνυµα). [2Χ10=20 µονάδες]

14
III. Για την εξέταση των Αρχαίων Ελληνικών Κειµένων ως µάθηµα Θεωρητικής
Κατεύθυνσης στη Β΄ και Γ΄ Τάξη ισχύουν τα εξής:

A. ∆ίνεται στους απόσπασµα διδαγµένου «κειµένου 12-20 στίχων» µε νοηµατική συνοχή και
ζητείται:
α) να µεταφράσουν ένα τµήµα 8-10 στίχων στη νέα ελληνική. [10 µονάδες]
β) να απαντήσουν σε δύο (2) ερωτήσεις ερµηνευτικές, που µπορεί να αναφέρονται σε ιδέες /
αξίες / προβλήµατα, στη στάση / ήθος / χαρακτήρα των προσώπων, στο ιστορικό / κοινωνικό
/ πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής του έργου, στη δοµή / σύνθεση του κειµένου, σε υφολογικά
/ αισθητικά θέµατα, µε βάση ολόκληρο το απόσπασµα. [2Χ10=20 µονάδες]
γ) µία (1) ερώτηση ερµηνευτική που αναφέρεται σε τµήµατα του από µετάφραση
διδασκοµένου κειµένου, σε συσχετισµό µε το παραπάνω εξεταζόµενο πρωτότυπο
απόσπασµα, Σ’ αυτή την περίπτωση δίνεται στους µαθητές/τριες φωτοτυπία το συγκεκριµένο
µεταφρασµένο τµήµα.[10 µονάδες]
δ) Μία (1) ερώτηση που αναφέρεται στο γραµµατειακό είδος, στο οποίο ανήκει το κείµενο,
στο συγγραφέα ή το έργο του.[10 µονάδες]
ε) Μία (1) ερώτηση λεξιλογική – σηµασιολογική (σύνδεση λέξεων αρχαίας και νέας,
διατήρηση ή αλλαγή της σηµασίας τους, οικογένειες οµόρριζων λέξεων απλών ή σύνθετων,
συνώνυµα, αντώνυµα).[10 µονάδες]

B. ∆ίνεται επίσης αδίδακτο πεζό κείµενο αττικής διαλέκτου 10-12 στίχων και ζητείται:
α) να το µεταφράσουν στη νέα ελληνική.[20 µονάδες]
β) να απαντήσουν σε µία (1) ερώτηση γραµµατικής.[10 µονάδες]
γ) να απαντήσουν σε µία (1) ερώτηση συντακτικού.[10 µονάδες]

 Κάθε ερώτηση του αδίδακτου µπορεί να αναλύεται σε δύο υποερωτήµατα.

 στις περιπτώσεις κειµένων για τα οποία δεν προβλέπεται από το Πρόγραµµα
Σπουδών διδασκαλία από µετάφραση, δε δίνεται στους µαθητές/τριες η ερώτηση γ,
οπότε οι δύο ερµηνευτικές ερωτήσεις βαθµολογούνται µε δέκα πέντε (15)
µονάδες η κάθε µία.

15
 Σχέδιο µαθήµατος

Αρχαία Ελληνική Γραµµατεία Α΄ Λυκείου

Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλ. Β, Κεφ. 2, § 3-4

[2.2.3] Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις τῆς Παράλου ἀφικοµένης νυκτὸς ἐλέγετο ἡ συµφορά, καὶ
οἰµωγὴ ἐκ τοῦ Πειραιῶς διὰ τῶν µακρῶν τειχῶν εἰς ἄστυ διῆκεν, ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ
παραγγέλλων· ὥστ’ ἐκείνης τῆς νυκτὸς οὐδεὶς ἐκοιµήθη, οὐ µόνοντοὺς ἀπολωλότας
πενθοῦντες, ἀλλὰ πολὺ µᾶλλον ἔτι αὐτοὶ ἑαυτούς, πείσεσθαι νοµίζοντες οἷα ἐποίησαν
Μηλίους τε Λακεδαιµονίων ἀποίκους ὄντας, κρατήσαντες πολιορκίᾳ, καὶ Ἱστιαιέας
καὶ Σκιωναίους καὶ Τορωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους πολλοὺς τῶν Ἑλλήνων.
[2.2.4] τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἐκκλησίαν ἐποίησαν, ἐν ᾗ ἔδοξε τούς τε λιµένας ἀποχῶσαι
πλὴν ἑνὸς καὶ τὰ τείχη εὐτρεπίζειν καὶ φυλακὰς ἐφιστάναι καὶ τἆλλα πάντα ὡς εἰς
πολιορκίαν παρασκευάζειν τὴν πόλιν.

Ι. ∆ιδακτικοί στόχοι ενότητας

►Να δούµε πώς αντέδρασαν οι Αθηναίοι στην είδηση της καταστροφής του
Αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταµούς.
►Να εξετάσουµε και να σχολιάσουµε τους φόβους των Αθηναίων για ενδεχόµενα
αντίποινα σε βάρος τους.
►Να εξετάσουµε τις αποφάσεις των Αθηναίων την εποµένη της είδησης της
καταστροφής για την αντιµετώπιση της επικείµενης (και από θάλασσα) πολιορκίας.

ΙΙ. Σύνδεση µε τα προηγούµενα – Αφόρµηση

►Να εντοπίσουν οι µαθητές/τριες σε ποια στιγµή του Πελοποννησιακού πολέµου
βρισκόµαστε.
►Σε ποιες ενέργειες προέβη ο Λύσανδρος για τον πλήρη αποκλεισµό της Αθήνας
(είναι οι § § 1-2).
►Η Πάραλος είχε σταλεί από τον Κόνωνα στην Αθήνα προκειµένου να αναγγείλει
την ήττα του Αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταµούς. Ποια φανταζόµαστε ότι θα
ήταν η αντίδραση των Αθηναίων;

III. Αναλυτική επεξεργασία ενότητας

Η µέθοδος που χρησιµοποιούµε είναι η ερµηνευτική. Η πορεία της διδασκαλίας είναι:
συνολική θεώρηση – Ανάλυση – Σύνθεση. Η µορφή είναι η διαλογική.

● Κείµενο → Ανάγνωση του κειµένου από τον διδάσκοντα µε έµφαση στα κύρια
σηµεία της αφήγησης.

● ∆ιάρθρωση ενότητας:
α. Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις … παραγγέλλων: Αναγγελία της καταστροφής και αντίδραση
των Αθηναίων.
β. ὥστ’ ἐκείνης τῆς νυκτὸς … τῶν Ἑλλήνων: Οι φόβοι των Αθηναίων για
ενδεχόµενα αντίποινα σε βάρος τους.
γ. τῇ δ’ ὑστεραίᾳ … πόλιν: Οι ενέργειες των Αθηναίων την εποµένη της είδησης της
καταστροφής.

16
●Επεξεργασία:
(Στη φάση της συστηµατικής επεξεργασίας του κειµένου γίνεται σε κάθε περίοδο η
απαραίτητη λεξιλογική, γραµµατική, συντακτική και πραγµατική εξοµάλυνση και
ακολουθεί µετάφραση).

Α. Υποενότητα
► Γλωσσικά:
ἀφικοµένης : µτχ. αορ. Β΄ του ρ. ἀφικνέοµαι-οῦµαι. Αρχικοί χρόνοι. Οµόρριζα:
ικέτης, άφιξη, ικανός, προίκα.
οἰµωγὴ : [επίρρ. οἴµοι] θρηνητική κραυγή
διῆκεν: του ρ. διήκω = προχωρώ, φθάνω.
παραγγέλλων: µτχ. ενεστ. του ρ. παραγγέλλω. Αρχικοί χρόνοι. Οµόρριζα:
άγγελµα, επάγγελµα, αυτεπάγγελτος, εισαγγελέας.
►Βασική συντακτική δοµή:
Υπάρχουν δύο κύριες προτάσεις.
Τόπος: ∆ίνουµε έµφαση στη χρήση των εµπροθέτων προσδιορισµών.
Χρόνος: η γενική νυκτός είναι γεν. του χρόνου.
Επιπλέον εξετάζουµε τις δύο µετοχές: η πρώτη (ἀφικοµένης) σε γενική απόλυτη
χρονική µτχ. και η δεύτερη (παραγγέλλων) τροπική µτχ.
►Ερµηνευτικά: η αναγγελία της συµφοράς και οι πρώτες αντιδράσεις δοσµένες
µε κινηµατογραφικό τρόπο.
►Μετάφραση της υποενότητας

Β. Υποενότητα
►Γλωσσικά:
ἀπολωλότας: µτχ. παρακειµένου του ἀπόλλυµαι. Επισηµαίνουµε τη διαφορά της
µτχ. ἀπολωλεκώς (Ε.Φ.) από τη µτχ. ἀπολωλώς (Μ.Φ.). Αρχικοί χρόνοι.
Οµόρριζα: εξώλης, όλεθρος, πανωλεθρία, απώλεια.
πείσεσθαι: απαρµφ. του ρ. πάσχω. (θ. πενθ- και παθ-). Αρχικοί χρόνοι.
Επισηµαίνουµε τη διαφορά ανάµεσα στο πείσοµαι (µελλ. του πείθοµαι) και το
πείσοµαι (µελλ. του πάσχω). Οµόρριζα: πάθος, πάθηση, παθητικός.
νοµίζοντες: µτχ. ενεστ. του ρ. νοµίζω. Αρχικοί χρόνοι, επισηµαίνοντας το
συνηρηµένο µέλλοντα.
κρατήσαντες : µτχ. αορ. του ρ. κρατέω-ῶ. Οµόρριζα: επικράτηση, κράτος,
κρατητήριο.
►Βασική συντακτική δοµή:
Η περίοδος αποτελείται από µία συµπερασµατική πρόταση σε θέση κύριας
και µία αναφορική ουσιαστική σε θέση αντικειµένου στο απαρέµφατο
πείσεσθαι.
Το ενδιαφέρον µας εστιάζεται στις µετοχές: πενθοῦντες, νοµίζοντες = αιτιολογ.
τοὺς ἀπολωλότας =επιθετική µτχ. ως Αντικείµενο στο πενθοῦντες
ὄντας = αναφορική µτχ.
κρατήσαντες =χρονική µτχ.
 ∆ίνεται η δυνατότητα να αναφερθούµε στα είδη των µετοχών.
►Ερµηνευτικά: σχολιάζουµε τους φόβους των Αθηναίων για ενδεχόµενα
αντίποινα σε βάρος τους και το ρόλο των µετοχών προκειµένου να αποδοθεί το
βάθος της αντίδρασης των Αθηναίων.

►Μετάφραση της υποενότητας

17
Γ. Υποενότητα:
► Γλωσσικά:
τῇ δ’ ὑστεραίᾳ (ενν. ηµέρα) =την επόµενη ηµέρα
ἐποίησαν: Οµόρριζα: ποίηµα, ποιητής, προσποιητός, χειροποίητος.
ἔδοξε : αορ. του απρόσωπου ρ. δοκει. Οµόρριζα: δοκιµασία, αδοκίµαστος
ἀποχῶσαι : απαρέµφ. αορ. του ρ. ἀποχώννυµι=φράζω (την είσοδο, το στόµιο).
Οµόρριζα: χώµα, χωστός, επίχωση.
εὐτρεπίζειν: απαρεµφ. ενεστ. του εὐτρεπίζω=διορθώνω, επισκευάζω.
ἐφιστάναι : απαρεµφ. ενεστ. του ἐφίστηµι (θ. στη- και στα-). Οµόρριζα: στάση,
αποστάτης, επανάσταση, µετανάστης, σταθµός, στάθµη, στατήρ, σταθερός,
ανάστηµα. [Η άσκηση 9 σελ. 67 αναφέρεται στο ρήµα].
παρασκευάζειν: απαρέµφ. Ενεστ. του παρασκευάζω.

►Βασική συντακτική δοµή:

Η περίοδος αποτελείται από µία κύρια πρόταση και µία αναφορική προσδιοριστική
στη λέξη 
. Στην αναφορική πρόταση επισηµαίνουµε την απρόσωπη
σύνταξη: όλα τα απαρέµφατα είναι τα Υ του απρόσωπου Ρ ἔδοξε
►Ερµηνευτικά: Εξετάζουµε τα έκτακτα µέτρα των Αθηναίων την εποµένη της
είδησης της καταστροφής για την αντιµετώπιση της επικείµενης πολιορκίας. Η
χρήση των απαρεµφάτων µε πολυσύνδετο αποδίδουν τη δραστηριότητα µετά την
απελπισία και το θρήνο.

►Μετάφραση της υποενότητας

● Μετάφραση ολόκληρης της ενότητας από 1-2 µαθητές/τριες

III. ∆ιακειµενική προσέγγιση του περιεχοµένου:

α.   
 
 
 
    !

 "
 #
,   $
%&
'
(% )  *
,
+ # & ,
 - $
.
/0
. (Θουκυδ. 1, 114)

β.  & 1 -1 02

 !  3 45
 %&


*
 6

1 78
 ,
   &   
  9
 2
,
  $
.
  !
/

% … (Θουκυδ. 5, 32)

γ. : & 6

;5
< 78
  / 
,
   &   
  9
 2
· = & 05
- >
,
6 ?

  %"
. (Θουκυδ. 5, 116)

Ερωτήσεις:
1. Τα παραπάνω αποσπάσµατα του Θουκυδίδη παριστούν την προγενέστερη
συµπεριφορά των Αθηναίων προς άλλες πόλεις. Πώς κρίνεται αυτή η συµπεριφορά
των Αθηναίων και ποιους φόβους τους προκαλεί µετά την ήττα τους στους Αιγός
ποταµούς;

18