ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Κεφάλαιο Α

Αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα

Ι. Είσοδος και έξοδος εταίρου στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα ……...σελ.2
1. Εισαγωγή……………………………………………………………………………………….σελ.2
2. Είσοδος νέου εταίρου ………………………………………………………………………. σελ.3
3 .Έξοδος εταίρου………………………………………………………………………………. σελ.4

Κεφάλαιο Β
Ομόρρυθμη εταιρεία
1.Είσοδος νέου εταίρου …………………………………………………………………………σελ.6
2.Έξοδος εταίρου ………………………………………………………………………………..σελ.9
3.Συνέπειες της εξόδου …………………………………………………………….………….σελ.12

Κεφάλαιο Γ
Ετερόρρυθμη εταιρεία
1.Είσοδος Εταίρου ……………………………………………………………………………..σελ.14
2.Αποχώρηση Εταίρου ………………………………………………………………………..σελ.15
3.Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο …………………………………..σελ.15

Κεφάλαιο Δ
Αφανής Εταιρεία
Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από αυτήν……σελ17

Κεφάλαιο Ε

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων………………………………………………………σελ.17

1
 Είσοδος και έξοδος εταίρων στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα και
στις προσωπικές εμπορικές εταιρείες

Ι. Είσοδος και έξοδος εταίρου στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα.

1. Εισαγωγή

Τα άρθρα 741επ. ΑΚ αφορούν την αστική εταιρεία, η οποία συνίσταται με σύμβαση

δύο ή περισσοτέρων προσώπων και μέσω της οποίας τα πρόσωπα αναλαμβάνουν την
αμοιβαία υποχρέωση να επιδιώκουν κοινές εισφορές και κοινό σκοπό, ιδίως
οικονομικό. Η εταιρική σύμβαση είναι ουσιαστικά η ιδρυτική πράξη της εταιρείας και
συγχρόνως ο καταστατικός της χάρτης 1 , διότι καθορίζονται οι υποχρεώσεις και τα
δικαιώματα των εταίρων.

Σύμφωνα με τον ως άνω ορισμό τα ουσιώδη στοιχεία της αστικής εταιρείας είναι η
σύμβαση μεταξύ φυσικών ή νομικών προσώπων ακόμη και ανωνύμων εταιρειών 2 , η
επιδίωξη κοινού (εταιρικού) σκοπού, ο οποίος επιτελεί δύο λειτουργίες τις σχέσεις της
εταιρείας με τους τρίτους και τις σχέσεις των εταίρων μεταξύ τους και η υποχρέωση
εισφοράς, δηλαδή η ανάληψη από κάθε εταίρο της υποχρέωσης για την καταβολή
ορισμένης εισφοράς. Η τελευταία όπως προβλέπεται στις ΑΚ 741επ. έχει ευρύ
περιεχόμενο και περιλαμβάνει κάθε δυνατή παροχή, όπως είναι αυτή της προσωπικής
εργασίας.

Η αστική εταιρεία των ΑΚ 741επ. δύναται να εμφανιστεί στις συναλλαγές είτε ως

απλή συμβατική ένωση προσώπων, η οποία δεν διαθέτει νομική προσωπικότητα και
στην οποία οι πράξεις διοίκησης του εταιρικού μορφώματος γίνονται στο όνομα και για
λογαριασμό όλων των εταίρων, είτε ως αστική εταιρεία η οποία μπορεί να αποκτήσει
νομική προσωπικότητα με την προϋπόθεση να επιδιώκει οικονομικό σκοπό και να
τηρούνται οι όροι της δημοσιότητας που ο νόμος τάσσει στις ομόρρυθμες εταιρείες (ΑΚ
748).

Στις ΑΚ 771,773 και 775 προβλέπεται υπό προϋποθέσεις η δυνατότητα μεταβολής

της σύνθεσης της εταιρείας είτε με τη μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας, είτε με την
είσοδο νέου εταίρου είτε με την έξοδο κάποιου εταίρου για συγκεκριμένους λόγους. Οι
1
Νικόλαος Ρόκας, Εμπορικές Εταιρίες ,εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα ,Αθήνα Κομοτηνή 2008,
σελ.45
2
Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο, Ειδικό Μέρος, Τόμος ΙΙ,Π. Ν. Σάκκουλας,
Αθήνα 2007, σελ. 712, ΑΠ 816/1987 ΕΕΝ 55,352 και περαιτέρω παραπομπές.

2
διατάξεις αυτές παρεκκλίνουν από την κρατούσα άποψη 3 στο ότι, επειδή η αστική
εταιρεία έχει έντονο προσωπικό χαρακτήρα, δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε αλλοίωση
των ισορροπιών στη σύνθεσή της, με μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας.

2. Είσοδος νέου εταίρου

Η είσοδος νέου εταίρου αποτελεί πρωτότυπο τρόπο αποκτήσεως της εταιρικής

συμμετοχής και επιτυγχάνεται με τη σύναψη σύμβασης μεταξύ του νέου εταίρου και
όλων των υπολοίπων εταίρων, με βασική προϋπόθεση τη συναίνεση των παλαιών
εταίρων για αυτήν την ενέργεια. Η εν λόγω σύμβαση ονομάζεται σύμβαση
προσλήψεως και δεν συνάπτεται αποκλειστικά από τον διαχειριστή, εκτός εάν του έχει
δοθεί ειδική πληρεξουσιότητα απ’ όλους τους εταίρους 4 . Η είσοδος του νέου εταίρου
συνεπάγεται μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων και όχι στην ταυτότητα της
εταιρείας, γεγονός που απαιτεί την τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης.

Ο νέος εταίρος, εάν δεν υπάρχει διαφορετική ρύθμιση στη σύμβαση προσλήψεως,
αποκτά τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι άλλοι εταίροι και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις
και ιδιαιτέρως την υποχρέωση καταβολής εισφοράς, το ποσό της οποίας καθορίζεται
στη σύμβαση προσλήψεως. Η ευθύνη του νέου εταίρου για τα εταιρικά χρέη
περιορίζεται, κατά τη θεωρία, σε αυτά που δημιουργήθηκαν, μετά την είσοδό του στην
εταιρεία 5 . Νεότερη όμως νομολογία τάσσεται υπέρ της ευθύνης του εισερχομένου και
για τα παλαιά χρέη της εταιρείας και ειδικότερα στην περίπτωση που υπάρχει σχετική
συμφωνία στη σύμβαση προσλήψεως περί της εν λόγω ευθύνης, ο εισερχόμενος
ενέχεται απέναντι στους τρίτους μόνο σύμφωνα με τους όρους των ΑΚ 471 και 479 6 .

Στη σύμβαση προσλήψεως καθορίζεται επιπροσθέτως και το ποσοστό με το οποίο

θα μετέχει ο νέος εταίρος στην εταιρική περιουσία, το οποίο σε περίπτωση αμφιβολίας
είναι ίσο με των υπολοίπων εταίρων. Επομένως με την είσοδο του νέου εταίρου οι
μερίδες των άλλων μειώνονται αναλογικά, λόγω της απονομής μερίδας και στον
εισερχόμενο. Η απόκτηση του μεριδίου πάνω στα αντικείμενα της εταιρικής περιουσίας
δεν επιτυγχάνεται αυτόματα. Ο εισερχόμενος έχει αρχικώς μόνο ενοχική αξίωση έναντι
των άλλων εταίρων να του αποδώσουν μερίδιο ανάλογα με τη μερίδα του και εν
συνεχεία την αξίωση αποδόσεως αυτού, αφού πραγματοποιηθούν οι μεταβιβαστικές
πράξεις για κάθε αντικείμενο.

3
ΕφΘεσ 1523/1988
4
Ρόκας, ό.π. σελ.97
5
Παύλος Χρ. Φίλιος, Ενοχικό Δίκαιο, Ειδικό Μέρος, Δεύτερος Τόμος, Πρώτος
Ημίτομος, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2005, σελ. 62 · Ρόκας, ό.π.
σελ.97
6
Φίλιος, ό.π. σελ.62

3
 3.Έξοδος εταίρου

Ο έντονος προσωπικός χαρακτήρας της αστικής εταιρείας μπορεί να μεταβληθεί με

την αποχώρηση κάποιου εταίρου από την εταιρεία. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με την
επέλευση ορισμένων γεγονότων που οδηγούν υπό προϋποθέσεις στη συνέχιση της
εταιρείας, χωρίς όμως το πρόσωπο στο οποίο συνέτρεξαν τα γεγονότα αυτά, είτε με
αποκλεισμό του εταίρου. Σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται λόγος για έξοδο εν ευρεία
εννοία του εταίρου από την εταιρεία 7 .

Ειδικότερα:

Ι. Η εθελούσια αποχώρηση του εταίρου (έξοδος εν στενή εννοία) δεν προβλέπεται

από το νόμο. Ο εταίρος που επιθυμεί να αποχωρήσει από την εταιρεία, έχει τη
δυνατότητα να προκαλέσει τη λύση της με καταγγελία, όχι όμως και να εξέλθει από
αυτήν. Παρ’ όλ’ αυτά στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλεφθεί δικαίωμα εξόδου
του εταίρου σε περίπτωση που συντρέχει σπουδαίος λόγος ή όταν επέλθουν ορισμένα
γεγονότα, οπότε είναι δυνατή η συνέχιση της εταιρείας μεταξύ των υπολοίπων
εταίρων 8 . O αποκλεισμός αυτός μπορεί να επιτευχθεί σε τουλάχιστον τριμελή εταιρεία
και μόνο εάν συντρέχουν αθροιστικώς οι προϋποθέσεις της ΑΚ 771.

Σύμφωνα με την ΑΚ 771 «αν υπάρχει σπουδαίος λόγος για να καταγγελθεί η

εταιρεία, ο οποίος αφορά παράβαση των υποχρεώσεων εταίρου, το δικαστήριο μπορεί,
μετά αίτηση όλων των λοιπών εταίρων, να αποκλείσει από την εταιρεία τον υπαίτιο.
Αφ’ ότου επιδοθεί η τελεσίδικη απόφαση, η εταιρεία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών
εταίρων».

Κατά την εν λόγω διάταξη σημαντική προϋπόθεση για την αποβολή του εταίρου
είναι κατ’ αρχάς η ύπαρξη εταιρείας. Η σύσταση δηλαδή της εταιρείας πρέπει να
υπάρχει και κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής αποκλεισμού, αλλά και κατά το χρόνο
συζήτησή της. Ο αποκλεισμός βέβαια δεν αποκλείεται στην άκυρη ή ακυρώσιμη
εταιρεία, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την απόλυτα άκυρη εταιρεία 9 .

Ο σπουδαίος λόγος που αποτελεί επίσης σημαντική προϋπόθεση για τον

αποκλεισμό εταίρου περιορίζεται στην περίπτωση της υπαίτιας παράβασης 10
υποχρεώσεων του εταίρου που πρόκειται να αποκλεισθεί και που μπορεί να στηρίζει
λόγο καταγγελίας για καταγγελία της εταιρείας. Όσον αφορά την υπαιτιότητα, αν ο

7
Γεωργιάδης, ό.π. σελ. 744
8
Ρόκας, ό.π. σελ. 97
9
Βασίλης Βαθρακοκοίλης, Ερμηνεία – Νομολογία ΑΚ, Τόμος Γ’, Άρθρο 771, σελ. 131
10
Η παράβαση μπορεί να αφορά υποχρεώσεις που επιτάσσονται από την εταιρική
σύμβαση ή από το νόμο

4
εταίρος που πρόκειται να αποκλεισθεί αποδείξει έλλειψη ευθύνης για την πράξη που
συνθέτει την παράβαση των υποχρεώσεών της (ΑΚ336) η εν λόγω διάταξη δεν θα
μπορεί να εφαρμοστεί.

Επιπλέον, ο αποκλεισμός του εταίρου προϋποθέτει κοινή συναίνεση και συμφωνία

καθώς και αίτηση όλων των λοιπών εταίρων προς το δικαστήριο για τον αποκλεισμό
του υπαιτίου εταίρου. Ο εταίρος αποκλείεται οριστικά από την εταιρεία από τη στιγμή
που θα του επιδοθεί η τελεσίδικη δικαστική απόφαση. Πρέπει να επισημανθεί ότι ο
κανόνας της ΑΚ 771 είναι ενδοτικού δικαίου και επομένως δύναται να συμφωνηθεί από
όλους τους εταίρους ότι ο αποκλεισμός θα επέρχεται αυτοδίκαια για συγκεκριμένους
λόγους ή αν το επιθυμούν να αποφασίσουν να μην τίθεται σε ισχύ η εν λόγω διάταξη.

ΙΙ. Ο θάνατος, η δικαστική συμπαράσταση και η πτώχευση εταίρου αποτελούν

ορισμένα γεγονότα, η επέλευση των οποίων δεν επιτρέπει να μετέχει στην εταιρεία το
πρόσωπο στο οποίο αφορούν, επιφέρουν δηλαδή την έξοδο του εταίρου από την
εταιρεία 11 .

Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους, δύναται να
συμφωνηθεί ότι η εταιρεία θα συνεχίσει τη λειτουργία της είτε μεταξύ των λοιπών
εταίρων είτε μεταξύ αυτών και των κληρονόμων εκείνου που πέθανε (ΑΚ 773 εδ. β’). Η
εν λόγω συμφωνία συνήθως περιλαμβάνεται στο καταστατικό της εταιρείας, δεν
αποκλείεται βέβαια να καταρτισθεί και μετά το θάνατο του εταίρου μεταξύ των λοιπών
εταίρων και των κληρονόμων του αποθανόντος, οπότε και αναβιώνει η αρχική
εταιρεία 12 . Στην πρώτη περίπτωση, αυτή δηλαδή κατά την οποία η εταιρεία συνεχίζεται
με τους υπόλοιπους εταίρους, οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου αποκτούν τα
δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ο αποθανών, εάν αποχωρούσε από την
εταιρεία 13 . Στη δεύτερη περίπτωση, εκείνη της συνέχισης της εταιρείας με τους
κληρονόμους εκείνου που πέθανε, οι κληρονόμοι υπεισέρχονται με κληρονομική
διαδοχή στις έννομες σχέσεις του κληρονομουμένου και γίνονται έτσι μέλη της
εταιρείας.

Ομόρρυθμη εταιρεία
11
Φίλιος, ό.π. σελ. 59
12
ΕφΘεσ 96/1993 ΕΕμπΔ ΜΔ’,593, υποστηρίζεται η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την
οποία συνιστάται νέα εταιρεία, διαφορετική της παλαιάς, η οποία και δεν μπορεί να
αναβιώσει αφού δεν υπάρχουν όλοι οι εταίροι που την συνέστησαν
13
Οι κληρονόμοι έχουν ουσιαστικά ενοχική αξίωση κατά των λοιπών για την
καταβολή της αξίας της μερίδας του αποβιώσαντος

5
 Ομόρρυθμη εταιρεία είναι η προσωπική εμπορική εταιρεία με (ελαττωμένη) νομική
προσωπικότητα, για τις υποχρεώσεις της οποίας τα μέλη ευθύνονται έναντι τρίτων
άμεσα, προσωπικά, απεριόριστα και εις ολόκληρον. Η ομόρρυθμη εταιρεία προορίζεται
κυρίως για την άσκηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Σε αυτό τον εταιρικό τύπο
οι εταίροι συνενώνονται με σχέσεις εμπιστοσύνης έναντι αλλήλων, με φερεγγυότητα
στην αγορά που εξασφαλίζεται με την απεριόριστη ευθύνη όλων των εταίρων και με
την εργασία ως μέσο για την επιδίωξη του κοινού σκοπού.
Είναι μια μορφή εταιρείας με αρκετά εύθραυστο χαρακτήρα, διότι από τα βασικά
χαρακτηριστικά της συνάγεται ότι υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι για τους εταίρους,
αφού η απερισκεψία ενός εταίρου κατά τη διοίκηση της εταιρείας δύναται να οδηγήσει
σε απώλεια τόσο των εισφορών όσο και της προσωπικής περιουσίας όλων.

1.Είσοδος νέου εταίρου

Για την πραγματοποίηση της εισόδου ενός εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία μετά την
ίδρυσή της, ο νόμος απαιτεί καταστατική τροποποίηση και διατυπώσεις δημοσιότητας,
συνεπεία της μεταβολής που συντελείται στα πρόσωπα των εταίρων. Η τροποποίηση
αυτή επέρχεται με τη σύναψη της σύμβασης εισόδου της ομόρρυθμης εταιρείας με τον
νέο εταίρο, της επονομαζόμενης “σύμβασης εισδοχής ή προσλήψεως”.

Η συγκεκριμένη μορφή της ρηθείσας πράξης εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη

πρόβλεψης στο καταστατικό της εισόδου νέων εταίρων. Σε περίπτωση, δηλαδή, που η
είσοδος προβλέπεται ρητά, απαιτείται σύμβαση μεταξύ του διαχειριστή της εταιρείας
και του εισερχομένου εταίρου 14 . Εάν, αντιθέτως, δεν υφίσταται τέτοια πρόβλεψη,
καθίσταται απαραίτητη η σύμπραξη όλων των εταίρων μέσω της σύναψης σύμβασης
εισόδου με τον νέο εταίρο. Η τήρηση των προαναφερθεισών νομίμων διατυπώσεων
δημοσιότητας δεν έχει κατ' αρχήν συστατικό, αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα. Τούτο
σημαίνει ότι οι συνέπειες της εισόδου του νέου εταίρου εκδηλώνονται ήδη πριν από τη
σχετική τροποποίηση του καταστατικού με αντικείμενο την εν λόγω μεταβολή στα
πρόσωπα των εταίρων. Η εξασφάλιση της προστασίας των καλόπιστων τρίτων
συναλλασσομένων με την εταιρεία επιβάλλει την επέλευση της εισόδου του εταίρου
από τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης προσλήψεως αναδρομικά κι όχι από τη
μεταγενέστερη δημοσίευση της καταστατικής τροποποίησης.

14
Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιρειών, Τόμος Ι,
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 389, παρ.48, όπου περαιτέρω σχετικές
παραπομπές

6
 Κατ' εξαίρεση, ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση, σε
περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος, γεγονός που προκαλεί μετατροπή
της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη. Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου
ετερορρύθμου εταίρου, η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος – εάν έχει
ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις – παραμένει ομόρρυθμος
εταίρος 15. Η είσοδος, όμως, σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου, ο οποίος ευθύνεται
περιορισμένα, τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή
της δημοσίευσης, εφ’ όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία.

Η προεκταθείσα, λεγομένη “απλή” είσοδος εταίρου, εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής, επιφέρει την
ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί
πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας. Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην
έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας, σύμφωνα με τον νόμο και το
καταστατικό. Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα
σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά, τη διαχείριση και εκπροσώπηση, τα
περιουσιακά δικαιώματα, καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες
της εταιρείας, σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ' ίσα μέρη 16.

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης.
Άλλωστε, μετά την είσοδό του, ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται
ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι, όπως είναι
σαφές. Όμως, σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία 17 και σε αντίθεση με τις
παλαιότερες αποφάσεις 18, γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του
εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της
εταιρικής συμμετοχής και εφ’ όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό. Η
ορθότερη θέση, δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα
μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη, με την επισήμανση ότι η εισφορά του

15
Γεωργακόπουλος, Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου, τόμος Ι – οι έμποροι, τεύχος 2,
εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις , Αθήνα 1996, σελ.145
16
Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη
καταρτισθείσα, κατ’ άρθρο 195ΑΚ, (Γεωργακόπουλος, Ι., σ.329)
17
ΑΠ 448/72, ΕΕμπΔ 1972, σελ.502 · ΑΠ 588/68 ΕΕμπΔ 1969, σε.218 με παρατ. Κ.
Ρόκα, οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης, του εισερχομένου στα μετά
την είσοδό του χρέη της εταιρείας, εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική
ρήτρα.
18
Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα
εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν, μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7
παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη 19 , την οποία ακολουθούσε η
παλαιότερη νομολογία, βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20, ενώ η
κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου
εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της
εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία, πλην όμως να
μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής
ρήτρας 21.

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση, κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος
εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής, εξ ου και ο διαφοροποιημένος
βαθμός της ευθύνης του. Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών,
απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό
πρόσωπο της εταιρείας, επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις
υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σ’ αυτή. Το ενδεχόμενο να
μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί
έτσι από το νομικό πρόσωπο, χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο
νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος, θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε
κίνδυνο. Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε
χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ, αλλά κρίνεται απαραίτητη η
συνευθύνη του νέου, μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής, εταίρου.

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία, η «σύμβαση
προσλήψεως», προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού, ως φέρουσα ουσιώδη
μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων 22 . Η δημοσίευση της καταστατικής
τροποποίησης, που είναι εν προκειμένω απαραίτητη, αναπτύσσει δηλωτική σημασία.
Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών, τα
οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια. Ο νέος εταίρος εισέρχεται
στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι
συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη
συνευθύνη, καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

19
ΕφΘεσ 40/68, ΕΕμπΔ 1969, σελ.41επ, ΕφΘεσ 505/68, ΕΕμπΔ 1970, σελ67 επ.,
παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και
για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη
20
Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο Ν.Ρόκας (σελ.75) όπως
επίσης και ο Π. Σελέκος , σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών,
Τόμος Ι, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 391, παρ.51
21
Λιακόπουλος, ΕΕμπΔ 1978,σελ.60 επ.· Παμπούκης, Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών.
Ειδικό μέρος, (προσωπικαί εταιρείαι), σελ.126, δέχεται δυνατότητα περιορισμού της
ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας
22
Αντωνόπουλος, Παρατηρήσεις στην υπ’ αριθμ.612/84 απόφαση του Εφετείου
Θεσσαλονίκης, Αρμ. 1985, σελ.111

8
εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης
προσλήψεως, ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας.

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση, κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται
ως ετερόρρυθμος. Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει, κατ’ εξαίρεση, συστατικό
χαρακτήρα, αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη
εταιρεία. Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, όμως, η νομική της φύση παραμένει ως
έχει, ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις, ευθύνεται ως
ομόρρυθμος 23 . Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη
ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά
συστατική ενέργεια, ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του
νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία. Άλλωστε, αδημοσίευτη ετερόρρυθμη
εταιρεία δεν νοείται.

2. Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους: με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του.

Ι. Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 – 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου
εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της. Όμως, με
καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την
εταιρεία, χωρίς καταγγελία και, συνακόλουθα, λύση – εκκαθάριση. Ενδεχομένως
μάλιστα, το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να
ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (π.χ. ύπαρξη σπουδαίου λόγου). Σε
κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή, ακόμη και άτυπη, δήλωση, απευθυντέα στους
λοιπούς εταίρους. Μάλιστα, τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ
των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα 24 , δεν απαιτούνται δηλαδή
διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια).

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου, όμως, πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την
εταιρεία 25 . Τούτο διότι, μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης, επιφέρει την
ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού. Οι εταιρικοί πιστωτές, εντούτοις, δικαιούνται να
επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου. Στην
23
Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 392, παρ.53, όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές
24
ΕφΑθ 3010/75, ΕΕμπΔ 1976, σελ.49
25
ΕφΑθ 4104/70,ΕΕμπΔ 1971, σελ.352 επ.

9
περίπτωση αυτή, η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατ’ εξαίρεση συστατική
ενέργεια.

II. Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο
και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν
να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές 26.

Το άρθρο 771 ΑΚ, που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18
ΕμπΝ), προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις
τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους, όταν υπάρχει σπουδαίος
λόγος που δικαιολογεί τη λύση 27 . Κατ’ εξαίρεση, επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης
εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να
επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου, προκειμένου να επέλθουν τα
αποτελέσματα. Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού, δεν αρκεί και δεν
αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια.

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις. Ο Άρειος Πάγος μάλιστα,
αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου
γενικά, καθώς και ad hoc 28. Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική
σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της
ομόρρυθμης εταιρείας, κατά το άρθρο 27 παρ. 1 ΚΠολΔ. Οι ενάγοντες υπόλοιποι
συνεταίροι – κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας, το οποίο δε νομιμοποιείται
ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής – είναι αναγκαίοι ομόδικοι, εφόσον μόνο
από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν. Μάλιστα, σε περίπτωση που κάποιος εταίρος
αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει, δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης
εναντίον του ή, έτι περαιτέρω, να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την
εταιρεία. Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης, στο ενδεχόμενο ύπαρξης
περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση), γίνεται δεκτή η
αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν.

26
Μηνούδης, Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδ.διατρ.)
Αθήναι 1972, σελ.6, υποσ.16 και σελ. 46
27
Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 394, παρ.58, όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές
Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης: Περάκης), Αθήνα 1994,άρθρο 33, αριθμ. 42
και 63
28
Μηνούδης, Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδ.διατρ.)
Αθήναι 1972, σελ.66 και 68

10
 Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην
περίπτωση «de facto» ή «εν τοις πράγμασι» ομόρρυθμης εταιρείας, όταν δηλαδή είτε η
ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή
ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί. Προϋπόθεση με άλλα λόγια της
εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές
σχέσεις μεταξύ των εταίρων 29. Μάλιστα, κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη, ο
αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία
της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της.

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο, ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού, αυτός
θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας. Σκόπιμη είναι εδώ η
επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του
άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ, στην οποία η πρώτη παραπέμπει:
Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των
εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων, η οποία – μέσω της
εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών
περιστάσεων – καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας
μεταξύ των εταίρων αδύνατη. Απ’ την άλλη, έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας
μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα, ακόμη και αφορώντα τους
άλλους εταίρους.

Σε κάθε περίπτωση, το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου, όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ, αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και, τόσο οι προϋποθέσεις
όσο και η διαδικασία, επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση.
Άλλωστε, επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων, δε θα ήταν
δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την
εταιρεία 30 . Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού. Το
καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος
(λ.χ. επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λ.χ.
εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως,
σύμφωνα με την ορθότερη άποψη, την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε 31 .

29
Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 395, παρ.62, όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές
30
Μηνούδης, Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδ.διατρ.)
Αθήναι 1972, σελ.12επ. και ιδίως σελ.171 επ.
31
Μηνούδης, Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδ.διατρ.)
Αθήναι 1972, σελ.66 και 68 και Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των
εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 399, παρ.72β,
όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11
 Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη
δικαστική απόφαση, εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των
προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας. Εν πάση περιπτώσει, ο
αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας, ως
ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων).
Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή
παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των – ακόμη και σε κακή πίστη
διατελούντων – εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ).

3. Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα, ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής. Όμως
λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό
του, ανοίγεται ένα ιδιότυπο «εκκαθαριστικό» στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των
περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος
εταίρου. Κατά την ορθότερη άποψη, ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος
της εταιρείας, ίσης με την εταιρική του συμμετοχή, κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής
περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς 32. Η αξίωση του απερχομένου
εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο
τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας –
πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο.

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του
αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη, που διαρκεί πέντε χρόνια από τον
χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία – ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη
λόγου της αποχώρησης. Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον
προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής, ο εξελθών εταίρος
διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 . Κι αν
για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την
αποχώρησή του, η αρνητική απάντηση, κατά τα ήδη προεκτεθέντα, εμφανίζεται κοινώς
δεκτή, δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που
καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο, αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα
αποτελέσματα και μετά απ’ αυτή (λ.χ. συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην
εταιρεία, συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ.).

32
Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 402, παρ.79, όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές
33
Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 404, παρ.85, όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12
Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της
εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η
αποχώρηση του εταίρου. Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν
καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης.

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα, στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και
εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη, ενώ άλλοι, ένας ή περισσότεροι, δεν ευθύνονται ή
ευθύνονται περιορισμένα 34.

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό
ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των
εταίρων. Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας, ο σκοπός της, τα πρόσωπα
που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους, αφού το
τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 . Ο νόμος
αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό.

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 . Οι
μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης
εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής
συμμετοχής.

1.Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

34
Νικόλαος Κ. Ρόκας, Εμπορικές Εταιρίες, Αθήνα – Κομοτηνή 2008, σελ.155
35
Βασίλης Γ. Αντωνόπουλος, Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών, Αθήνα – Θεσσαλονίκη
2007, σελ.323· Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του
εταιρικού κεφαλαίου.
36
Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις
του καταστατικού, οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να
υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο
42 ΕμπΝ)
37
Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης
εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία

13
του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας
σε ετερόρρυθμη 38 .

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της
εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της
ετερόρρυθμης εταιρείας. Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα
της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του
ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του. Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας
της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι
υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη, διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά
αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού. Τίθεται όμως ζήτημα
επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού
της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της
τελευταίας, σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη
ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών
μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς.

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας. Η
ορθότερη άποψη 40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής
συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης 41. Για την τελευταία
περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται
για τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης
συμφωνηθεί ρητά το αντίθετο.

2.Αποχώρηση εταίρου

38
Η.Σουφλερός, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι,
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ 732,παρ.310
39
Γεωργακόπουλος, Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου, τόμος Ι – οι έμποροι, τεύχος 2,
εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις , Αθήνα 1996, σελ.155
40
Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις. Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη
είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της
εισόδου του χρέη της εταιρίας, εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα
που έχει δημοσιευθεί νόμιμα, Παμπούκης, Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών, Ειδικό Μέρος,
σελ. 126·Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και
για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο
καταστατικό αντίθετης συμφωνίας, Λιακόπουλος, ΕΕμπΔ 1978, 56επ
41
Η.Σουφλερός, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι,
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ 733,παρ.317, όπου περαιτέρω παραπομπές στην
άποψη του Ν. Ρόκα

14
 Κατ’ αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην
ομόρρυθμη εταιρεία, πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία, παρ’
όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας,
είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου, εφ’ όσον
συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα.

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου, με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη, ο
αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου
κατά το στάδιο της εκκαθάρισης 42 . Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης
απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που
πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό. Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω
υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται
άλλες υποχρεώσεις, όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της
εταιρείας.

Γενικότερα, κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να
γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών,
όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες
περιστάσεις στο παρελθόν, η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κ.α.
Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το
έσχατο μέσο.

3.Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία.
Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου
συνάγονται ερμηνευτικά, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 43.

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και
του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας, τη μη ύπαρξη
δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς, αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής
απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κ.α. Συμπεραίνουμε
ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ό,τι και στην ομόρρυθμη εταιρεία, θα ήταν όμως
ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις.

42
Π. Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ. 395, παρ.62, όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές
43
Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης
εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία, υποενότητα Συνέπειες Εξόδου

15
 Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και
προσωπική εξωτερική ευθύνη του, για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη
δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία, υπάρχει μόνο, εάν του
επιστράφηκε η εισφορά του. Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και
εφ’ όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες,
γίνεται δεκτό 44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση
συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο
ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες. Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση
αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου, η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν
μπορεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του
στις ζημίες 45.

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο
όνομα ενός μόνο εταίρου, ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής, εν αντιθέσει με
τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς. Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς
εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι, ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν
εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γι’ αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί
εκπροσώπησης του ΑΚ.

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50),

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική
εταιρεία (741επ ΑΚ). Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων
φυσικών ή νομικών προσώπων 46, η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε
διατυπώσεις δημοσιότητας.

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία, συνέπεια του εσωτερικού της
χαρακτήρα. Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να
επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού. Έτσι σε περίπτωση που ο
αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή, θα υποχρεωθεί προς

44
Ελίζα Αλεξανδρίδου, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Τευχ. Ά, Προσωπικές εταιρίες,
Αθήνα 1993, σελ.58
45
Η.Σουφλερός, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι,
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ 741,παρ.354
46
Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα, ενώ ο αφανής αρκεί να έχει
την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων.

16
τούτο δικαστικώς 47. Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της
εταιρικής δραστηριότητά του, δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους.

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από
αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της
ελευθερίας των συμβάσεων, βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής
σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων. Όσον αφορά την έξοδο
κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατ’ αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας, η
ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων. Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας
αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος, τότε
λύεται και η εταιρική σχέση48 .

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες, οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ
των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας. Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να
αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών, αλλά
πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση, δηλαδή ως
μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49 .

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου
από μια προσωπική εταιρεία, αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία
των συμβάσεων, με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική
σύμβαση. Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου, μόνο
εφ’ όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι.
Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος, λύεται η εταιρεία και ακολουθεί
το στάδιο της εκκαθάρισης 50.

47
Βασίλης Γ. Αντωνόπουλος, Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών, Αθήνα - Θεσσαλονίκη
2007, σελ. 359, παρ.2
48
Γ.Πάνου, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Νομική
Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2001, σελ 798,παρ.120
49
Σωτηρόπουλος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι,
Αθήνα 2001, σελ.610,παρ.1

17
 Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου
εταίρου 51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή, διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά
αποτελέσματα. Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την
ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων
εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν
αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής
επιχείρησης, οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του
προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία.

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Αθήνα 1993

50
Σωτηρόπουλος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι,
Αθήνα 2001, σελ.610,παρ.2
51
ΟλΣτΕ 2748/73

18
Αντωνόπουλος, Παρατηρήσεις στην υπ’ αριθμ.612/84 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης,
Αρμ. 1985

Αντωνόπουλος, Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης, Ερμηνεία – Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος, Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου, τόμος Ι – οι έμποροι, τεύχος 2, εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις, Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος, Ενοχικό Δίκαιο, Ειδικό Μέρος, Τόμος ΙΙ, Αθήνα 2007

Λιακόπουλος, ΕΕμπΔ 1978

Μηνούδης, Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδ.διατρ.), Αθήναι

1972

Παμπούκης, Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών. Ειδικό μέρος, (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Αθήνα 2001

Ρόκας, Εμπορικές Εταιρίες, Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος, σε: Ν.Ρ.Ρόκα (επιμ.), Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών, Τόμος Ι, Αθήνα
2001

Φίλιος, Ενοχικό Δίκαιο, Ειδικό Μέρος, Δεύτερος Τόμος, Πρώτος Ημίτομος, Αθήνα –
Κομοτηνή 2005

19