Ang Wikang Filipino sa Taong 2000
ni Andrew Gonzalez, FSC
Tila yata napakaraming paksa ngayon na
isinasali natin sa medium-term plan ng
Pangulong Fidel V. Ramos tungkol sa ating
layuning pambayan, ang pagpapaunlad ng
ating bayan at ang pagiging Newly
Industrializing Country (NIC) ng Pilipinas sa
Taong 2000. Kaya nga’t pati na ang wika ay
isinasama natin sa ating mga layunin.
Ngunit kung tutuusin, ang taong 2000 ay
pitong na lamang at darating na. Halos
naandoon na tayo. Maraming bagay ang
mangyayari sa ating bayan sa susunod na
pitong taon. Ngunit sa palagay ko naman
hindi talaga magiging iba ang ating
sitwasyon sa wika sa pagtatapos ng pitong
taon. Magkakaroon nga ng progreso, ngunit
ang mga senyales nito ay narito na. Kaya’t
hindi na tayo kailangang manghula pa
sapagkat kung titingnan lamang nating
mabuti at susuriin ang kasalukuyan, tila
narito na nga ang mga senyales para sa
kinabukasan.
Bagama’t bago naman tingnan ang
kinabukasan, kailangan nating sulyapan ang
nakaraan sapagkat mahirap unawain ang
kasalukuyan, lalo na ang kinabukasan, kung
hindi natin kikilalanin ang nakaraan.
Sa ating Batasang Pambansa noong 1936,
pagkatapos ng ratipikasyon ng ating
Saligang Batas sa Gobyernong
Commonwealth noong 1935, si Kinatawan
Norberto Romualdez ay tumangkilik ng isang
batas na tinatawag natin ngayon na
‘National Language Law.” Ang batas na ito
ang siyang nagtatag sa National Institute of
Language na pinalitan noong 1938 ng
Institute of National Language o Surian ng
Wikang Pambansa. Itong sangay na ito ng
Pamahalaan ang nangasiwa sa
pagpapaunlad ng ating wikang pambansa na
pinili noong 1937 at base sa Tagalog. Noong
1939, mayroon na tayong balarila, ang
balarila ni Lope K. Santos, at mayroon na
ring bilingual wordlist noong panahong yaon.
Ipinag-utos din ng ating pamahalaan ang
pagtuturo ng ating wikang pambansa sa
huling taon sa mataas na paaralan at bilang
isang sabject sa mga kolehiyong pangguro
(teacher training colleges) noong 1940.
Mayroon ding batas na ginawa ng Asemblea
noong 1941 na nagsasaad na ang Wikang
Pambansa ay magiging opisyal na wika sa
pagtatapos ng Gobyernong Commonwealth.
Ang ibig sabihin ng isang wikang opisyal ay
maaari itong gamitin sa iba’t ibang larangan
ng burokrasya at gobyerno, kahit sa
Asemblea mismo at sa pagsulat ng mga
batas para sa bansa.
Ang ating wikang pambansa ay itinuro sa
lahat ng mga antas ng ating paaralan mula
noong 1946; noong 1959, sa pagpapasya ng
Kalihim ng Edukasyon na si Jose Romero,
muling pinalitan ang pangalan ng ating wika,
Pilipino. Ito ay itinuturing din na ‘Tagalog-
based Pilipino.’
Hindi na natin babanggitin ang maraming
mga suliranin ukol sa pagkakabase ng ating
wika sa Tagalog sapagkat may mga kapatid
tayong sa Kabisayaan, lalo na sa Cebu, na
magpasahanggang ngayon ay hindi
sumasang-ayon sa pagkakapili ng ating wika
base sa Tagalog. Ayon sa kanila, higit na
marami ang mga gumagamit ng wikang
Binisaya (Cebuano, Hiligaynon at Waray)
kaya’t dapat ay Bisaya ang naging base ng
ating wikang pambansa at hindi Tagalog.
Ngunit sa palagay ng karamihan sa ating
mga mamamayan at ayon sa pasya ng Korte
Suprema, naaayon sa batas ang pagpili ng
base sa wikang pambansa sa Tagalog mula
pa noong 1937.
Malaking dahilan ng pagtatalo sa wika noong
Constitutional Convention noong 1971 at
hindi yata matatapos ang usapan; kaya nga
ang batas o artikulo ng Konstitusyon ng 1973
at nagbigay ng direktibo na gagawa pa tayo
ng wikang pambansa na pinangalanang
Filipino at ito ay base sa lahat ng mga
wikang Pilipino. Walang nangyari sa wika sa
panahong mula 1973 hanggang 1986
sapagkat sa Interim Batasang Pambansa
noong panahon ni Marcos ay walang batas
na ginawa sa pagpapairal ng probisyon sa
Konstitusyong hinggil sa wika. Ngunit noong
1986 sa Constitutional Commission sa
pagtatangkilik ng Cory Aquino Government,
may probisyon sa Saligang Batas na
nagsasaad na ang wikang pambansa ng
ating bayan ay Filipino. Sang-ayon sa
1
probisyong ito, hindi na pinoporma pa ang
wikang pambansa sapagkat ito ay narito na,
at ang pangalan nito ay Filipino. Ngunit
hanggang ngayon, opisyal na wika pa rin ang
Ingles at ang Pilipino (base sa Tagalog)
ngunit ang wikang pambansa ay Filipino na,
at ito ay gagamitin sa hinaharap, hindi
lamang sa pang-araw-araw na gawain kundi
maging sa mga paaralan at pamantasan sa
pagtuturo ng mga araling panlipunan at wika
at maging sa agham at teknolohiya kapag
sapat na ang pagpapaunlad nito.
Ang Filipino Ngayon at Bukas
Kung susuriin natin, ang Filipino ay base rin
sa Tagalog ngunit sa pagpapaunlad at
pagpapayabong ng wika, ito ay payayamanin
ng mga salitang galing sa iba’t ibang wika ng
ating kapuluan, hindi lamang sa mga wikang
taal kundi maging sa mga wikang banyaga
rin. Ang mga wikang banyagang ginagamit
natin sa pagpapayaman ng ating wikang
pambansa ay ang Ingles at Kastila, ang
wikang-Arabo, at marahil ang iba’t ibang
mga wika na pag-aaralan pa natin sa
hinaharap gaya ng wikang Hapones. Maaari
rin tayong humiram ng mga salita mula sa
iba’t ibang wikang banyaga.
Ayon sa Census ng Taong 1990, ang
bahagdan o percentage ng mga Filipinong
marunong magsalita ng Filipino ay 84%.
Kung gagawin nating isa ang Tagalog,
Pilipino at Filipino, maaari nating tingnan ang
mga datos mula sa mga census sa nakaraan
at maaari nating makita ang progreso ng
Filipino bilang katutubong wika o lingua
franca o wikang ginagamit ng mga Filipino,
na ang pangunahing wika o mother tongue
ay hindi Tagalog. Ito ay tinatawag nating
wikang pangkomunikasyon sa iba’t ibang
grupong etniko dito sa Filipinas. Ito ang mga
datos mula sa census:
Bilang ng mga Nakapagsasalita
Hindi natin matiyak kung
gaanong karami sa ating mga
kababayan ang
makapagsasalita ng Filipino sa
taong 2000. Ngunit sa
estadistika, may mga paraan
kung paano natin maipoproject
o maitutudla kung ano ang
hinaharap, base sa mga trends
na nangyayari ngayon. Ito ay
tinatawag na extrapolation at
simple ang matematikang
ginagamit dito. Sa tulong ng
isang dalubhasa sa estadistika,
prinoject namin ang bilang at
pagkatapos ng taon na ito, ang
naging projection ay 97.1% ang
marunong magsalita ng Filipino
sa taong 2000.
Kaya kahit na wala tayong gagawin sa mga
paaralan at sa mass media, dadami na at
halos isang daang (100) porsyento na ang
magiging dami ng marunong magsalita ng
Filipino sa wakas ng dantaong ito. Talagang
‘widely disseminated’ o laganap na ang
Filipino at kahit na ang mga mamamayan na
may ibang mothertongue o wikang taal ay
makakapagsalita na rin ng Filipino bilang
pangawalang wika o ‘second language.’
Hindi na tayo kailangan pang magsipagtalo.
Kahit na wala tayong gawin sa pagpapasigla
ng Filipino, hindi na maaaring ihinto pa ang
pag-unlad at paglaganap ng ating wikang
pambansa.
Ang Intelektwalisasyon ng Filipino
Bagama’t lumalaganap ang Filipino at
yumayabong na ang panitikan na kinakatha
sa wikang ito, nangangailangan pa rin ng
kultibasyon sa larangan ng
intelektwalisasyon, Ano ang ibig sabihin ng
salitang ito:
Sa buhay ng isang wika, ito ay ginagamit sa
iba’t ibang larangan. Sa simula, ginagamit
natin ang wika sa ordinaryong pamumuhay,
bilang wika sa bahay sa pakikipag-usap natin
tungkol sa mga bagay na pang-araw-araw sa
Taon Tagalog/Filipi Bahagdan
no
1939 4,060,859 25.5%
1948 7,101,196 39.4%
1960 11,968,809 46.1%
1970 20,130,467 56.2%
1980 34,301,468 74.9%
1990 50,990,693 84%
buhay ng isang pamilya at sa ating mga
2
kaibigan, sa palengke at sa pang- espesyalisasyon at marunong ding magsalin
ordinaryong pangangalakal. sa wastong Filipino ayon sa antas ng mag-
aaral ay hindi marami. Ito ay isang special
Kung gagamitin natin ang isang wikang gift at hindi lahat ng mga guro ay sanay sa
pambahay at pambayan sa ibang larangan at wastong paggamit ng Filipino. Maraming tao
hindi pa tayo sanay sa paggamit nito, ang kailangan bago makalikha ng mga
magkakaroon ng mga sagabal na kailangan kasulatan sa Filipino hindi lamang sa
pa nating lagpasan. panitikan (marami na ang mga ito) ngunit
gayon din sa larangan ng agham at
Hindi lamang tayo nangangailangan ng mga teknolohiya at sa mga disiplina o sabject sa
bagong salita lalung-lalo na sa mga sabject pamantasan. Ito ang tinatawag nating
sa paaralan at sa pamantasan, proseso ng intelektwalisasyon at maraming
nangangailangan din tayong gumawa ng taon ang kailangan natin para dito.
mga bagong texto o libro at inilathalang sipi
tungkol sa mga paksang hindi pang-araw- Kaya nga sa palagay ko, ang pinakamabigat
araw, gaya ng mga paksa sa agham at na gawain ng ating mga patriota o
teknolohiya at sa iba’t ibang sabject sa makabayan ay gamitin ang Filipino para sa
kurikulum. intelektwalisasyon at paramihin ang corpus
ng literatura pang-agham sa Filipino sa
Ang paggamit ng isang wika sa larangan ng darating na pitong taon bago tayo pumasok
kaisipan at ng buhay pang-akademik ay sa ikadalawampu’t isang siglo ng ating
yaong tinatawag nating ‘intelektwalisasyon’. panahon.
Ito ay bagong tuklas pa lamang at hanggang
ngayon ay hindi natin alam kung anu-ano Pangwakas na Hamon
ang mga dimensyon ng penomenang ito,
kung paano nating mapauunlad ang isang Bilang pangwakas, ang hamon sa bagong
wikang gaya ng Filipino bilang wikang henerasyon o salinlahi ng mga guro ay
ginagamit sa larangan ng iskolarli diskors o payabungin ang ating wikang pambansa sa
diskursong pang-akademik. Kailangan ang pag-intelektwalisa nito at gamitin ito sa
mga pagsasalin ng maraming artikulo at libro larangan ng buhay pang-akademik. Gawin
sa Filipino galing sa mga wikang natin ang ating magagawa upang yumabong
intelektwalisado na gaya ng Ingles at Kastila, ang ating wika. Para sa gawaing ito,
Pranses, Hapones at Aleman. kailangan din nating maging dalubhasa sa
Nangangailangan tayo ng maraming Ingles upang maging tunay na tula mula sa
dalubhasa sa iba’t ibang espesyalisasyon na Ingles tungo sa Filipino. Dapat maisalin natin
magaling din sa wika upang maisalin nila sa ang kabihasaan natin sa Ingles upang
isang uri ng Filipino na maaaring magamit din ng madla at masa sa isang
maunawaan ng mga estudyante ang mga wikang gamay na nila at nauunawaan, ang
artikulo at libro. ating wikang pambansa, ang ating
minamahal na FILIPINO.
Hindi ito matatapos kaagad, sapagkat ang
mga taong dalubhasa sa isang
hindi natin mauunawaan kung bakit, paano,
at kung anong larangan ng wikang Filipino
Ilang Suliranin Tungkol sa ang dapat bigyan ng intelektwalisasyon.
Intelektwalisasyon ng Filipino
ni Bonifacio P. Sibayan Pagpaplano ng Wika (Language
Planning)
Tatalakayin ko sa artikulong ito ang ilang
suliranin tungkol sa pagpapaunlad o Lahat ng kasangkot sa pagtuturo at
intelektwalisasyon ng wikang Filipino. pagsusulong ng wikang Filipino ay dapat
Naniniwala ako na hindi natin maaaring maging masugid sa pagbibigay-malasakit sa
sabihin na ang intelektwalisasyon ay susi sa pagpaplano ng wika. Ang pagkuha ng isang
maunlad na pagtuturo at pagkatuto kung
3
asignatura o subject sa Language Planning Isa sa pinakamahalagang layunin sa
ang magpapakilala sa isang mag-aaral ng pagpapaunlad ng Filipino ay ang paghalili
mga huwarang teorya at praktikal na nito sa Ingles balang araw.
pagkaunawa sa ilang bagay tulad ng mga
sumusunod: Ipinahayag ng Executive Order No. 335 ang
pagpapasiya sa paggamit ng Filipino na
1. Pagpapasya o pagpili ng wika pampalit sa Ingles. Ngunit tinanggihan ng
(language determination or selection) mga Cebuano ang nasabing pahayag. Bakit?
2. Paglinang at pagpapaunlad ng wika Sapagkat ang mga mamamayang Pilipino,
(kung saan isang bahagi ang tulad ng mga Cebuano, na di likas na
intelektwalisasyon) gumagamit ng wikang Tagalog, ay
3. Patakaran ng pagbabalangkas ng wika mawawalan ng silbi o malalaos.
(para maunawaan ang katwiran ng
pag-aaral ng dalawang wika o ang Pansinin na ang mga Cebuano ay di tumutol
sinasabi nating edukasyong bilinggwal sa paggamit ng Filipino sa mga larangan ng
o bilingual education) lingua franca o wikang pantelebisyon,
4. Pagpoprograma ng wika pampelikula, at dyaryo o pahayagan. Ngunit
5. Pagsasagawa o implementasyon ng sila ay tumutol sa pagpapalit ng Filipino sa
wika (kung saan paraan at wikang Ingles sa dalawang larangan ng wika
pamamaraan ng pagtuturo ay – sa larangan ng pamahalaan at sa larangan
dalawang paksa lamang) ng edukasyon. Ang ibig sabihin nito, ang
6. Pagpapahalaga ng wika pagtanggap o pagtutol sa pagpapalit ng
Filipino sa wikang Ingles ay may kinalaman
Marami pang ibang masalimuot na paksa sa mga larangan o pinanggagamitan ng
ang dapat maunawaan ng mga wika.
tagapagpaunlad, tagapagtaguyod,
tagatangkilik, tagapagtanggol ng wikang Maraming katwiran ang mga Cebuano sa
Filipino. Ilang sa mga ito ay ang mga pagtutol sa pagpapalit ng wikang Filipino sa
sumusunod: wikang Ingles. Ang dalawa sa mga ito ay ang
mga sumusunod:
1. Ang pagpapalit at pagbabago ng wika
(language replacement and language 1. Hindi nila gusto ang ginagawang
shift) paglapastangan sa kanilang katutubo
2. Ang tungkulin (role) o bahaging at natamong karapatan sa wika.
ginagampanan ng Filipino na may Binigyang-diin ng vice-mayor ng Cebu
kinalaman sa Ingles at sa iba’t ibang ang bagay na ito nang sabihin niya sa
katutubong wika ng mga di-Tagalog sa isang kapulungan kamakailan sa De La
iba’t ibang larangan ng wika Salle University na “ang mgaTagalog
(language domains) ay nagpupumilit na isungalngal ang
3. Ang tungkulin o bahaging wikang Tagalog sa aming lalamunan”
ginagampanan ng Ingles sa (ram Tagalog down our throats).
intelektwalisasyon ng Filipino 2. Nararamdaman nila na sila’y
4. Kung bakit kailangang nanganganib dahil hindi sila handang
maintelektwalisa ang Filipino, at kung magsalita at magsulat sa Filipino.
paano ito isasagawa
5. Ang kontribusyon ng ibang katutubong Ang pagtutol na ito ng mga Cebuano ay
wika sa pagsulong ng Filipino isang magandang halimbawa sa hirap ng
6. Ang karapatan ng isang tao o grupo sa pag-intelektwalisa sa isang wika at ng isang
wika (language rights) bansa. Totoong napakahirap palitan ang
7. Ang intelektwalisasyon ng Filipino sa isang wikang intelektwalisado na tulad ng
iba’t ibang larangan ng wika Ingles na ginagamit sa mahahalagang
larangan ng wika. Noong araw, ay mas
Ang Pagpapalit ng Isang Wika madaling napalitan ng Ingles ang Español
4
dahil ang Ingles ay intelekwalisado na noon
pa man. Ang kailangan lang noon ay ang
pagtuturo nito sa mga tao o pag-
intelektwalisa sa mga tao. Sa ibang salita,
handa na ang Ingles noon na pampalit sa
Español.
Tatlong Uri ng Larangan ng Wika (Three
Types of Language Domains)
Upang maintindihan natin ang hirap ng
suliranin sa pag-intelektwalisa ng Filipino ay
kailangan nating malaman ang teorya ng
larangan ng wika (theory of language
domains) at ang paggamit nito sa pag-unlad
ng Filipino. Pag-aralan natin ang sumusunod
na tatlong uri ng larangan ng wika : (i) di
mahalagang larangan ng wika (non-
controlling domain of language), (ii) medyo
mahalagang larangan (semi-controlling
domain); at (iii) mahalagang larangan ng
wika (controlling domain of language).
Ang di mahalagang larangan ng wika ay
maaaring di nakasulat at maaaring gamitin
sa kahit anong wika. Halimbawa, ang
larangan ng tahanan at ang larangan ng
lingua franca. Hindi natin kailangang
planuhin ang paggamit ng Filipino sa mga di
mahalagang larangan. Isang malaking
pagkakamali ang paniwalang dahil ang
Filipino ay ginagamit sa pagsasalita at
naiintindihan ng halos lahat ng mga Filipino
sa di mahalagang larangan ay maaari na rin
itong gamitin sa bahaging larangan ng
pamantasan o higher education. Ang uri ng
Filipino na sapat para sa tahanan o para sa
lingua franca ay maaaring hindi sapat para
sa larangan ng edukasyon sa pamantasan.
Ang mga medyo mahalagang larangan ay
ang mga larangan kung saan ang pagsusulat
ay hindi sapilitan. Ang ibig sabihin nito ay
maaaring sumali ang isang tao nang halos
lubos sa mga ito maski hindi marunong
magsulat at magbasa nang maayos. At hindi
rin binibigyan ng pansin ng mga tao ang
wikang ginagamit sa mga medyo
mahalagang larangan. Ang mga halimbawa
ng medyo mahalagang larangan ay ang
relihiyon at ang libangan (entertainment).
Ang ikatlong uri ng larangan ng wika ay ang
mga mahalagang larangan. Ang
mahahalagang larangan ay ang larangan na
nangangailangan ng mabuti at wastong
pagbasa at pagsuat. Ang wika na kailangang
gamitin sa mahalagang larangan ay ang
tinatawag sa Ingles na learned language. Ito
ang mga larangan ng wika na dapat bigyan
ng pansin ng mga tagapagtaguyod ng
wikang Filipino. Ang mga mahalagang
larangan ay nangangailangan ng pagtatala,
tulad ng computer data bank.
Sa ibang salita, maliwanag na ang
mahalagang larangan ng wika ang
nangangailangan ng intelektwalisasyon.
Ang ilan sa mga importante o mahalagang
larangan ay ang mga sumusunod: (i)
edukasyon (lalo na ang hayskul at ang
pamantasan); (ii) pamahalaan; (iii)
pagbabatas; (iv) hukuman; (v) agham at
teknolohiya; (vi) negosyo, pangkalakalan at
industriya; (vii) ang mga propesyon na may
bahaging larangan (sub-domain), tulad ng
medisina, abogasya, atb.; (viii) mass media
(broadcast and print); at (ix) literatura.
Ang Register
Kailangang tandaan natin na bawat bahaging
larangan o bahaging-bahaging larang (sub-
and sub-subdomain) ay may sariling register.
Ang ibig sabihin ng register ay ang tanging
paggamit ng wika sa isang larangan o
bahaging-larangan. Ang konseptong ito ay
mahalaga sa pag-intindi ng mga suliranin ng
intelektwalisasyon ng wika. Halimbawa, alam
nating lahat na kung hindi tayo doktor, hindi
natin maiintindihan ang register ng medisina
na nakasulat sa Ingles.
Katangian ng Mahahalagang Larangan
ng Wika
Ang mahahalagang larangan ng wika
ay may sumusunod na mga katangian:
1. Idinidikta nila ang wika na
kailangang pag-aralan at
gamitin.
5
 2. Ang wikang ginagamit ay
specialized at learned.
Samakatwid, kinakailangan ng
kaalaman na tiyak, kaya
kailangan ng specialization.
3. Ang mga mahalagang larangan
ay nangangailangan ng dunong
ng pagsasalita, pagbabasa, at
pagsusulat; kailangan dito ay
precise language o tiyak,
tumpak, ganap na salita; hindi
katulad ng ginagamit natin sa di
mahalagang larangan ng wika.
4. Ang kaalaman sa mahalagang
larangan ay iniipon
(cumulative). Kung kaya’t
kinakailangang malaman ang
karunungan ng nakalipas (past
knowledge) at kasalukuyan. Ang
karunungan ng nakalipas ay
nasa mga aklat, journals, at
ngayong may computer na,
nakaimbak sa data banks.
Maliwanag na maliwanag na
halos lahat ng nakalipas na
karunungan sa mahalagang
larangan ay hindi magagamit sa
Filipino.
5. Ang pagdami ng kaalaman sa
mahalagang larangan ng wika
ay mabilis. Ang kasalukuyang
karunungan ay nasa bagong
mga aklat, pangkasalukuyang
journals at pananaliksik na
papel (research papers). Ito ay
hind makukuha sa Filipino.
Ang pagsabog (explosion) ng karunungan sa
mahalagang larangan ay katakut-takot. Ang
paghahabol sa pagsabog ng kaalaman na
nakasulat at nakatala ay isa sa
pinakamalaking suliranin sa
intelektwalisasyon ng Filipino at ang
pagpapalit nito sa Ingles. Sa kasalukuyan,
ang bagong karunungan ay batay sa
nakalipas na karunungan na matatagpuan ng
mga Pilipino sa Ingles at hindi sa wikang
Filipino.
Samakatwid, inaasahan natin ang pag-unlad
ng Filipino sa mahalagang larangan at
bahaging larangan; kinakailangan natin ang
nakalipas at ang kasalukuyang karunungan
sa Filipino. Ito ay isang kailangang gawain.
Ang lawak ng suliranin ay sobrang malaki at
nakakalito. Kung inaasahan natin na
papalitan ng Filipino ang Ingles, kailangan na
hindi lamang ang wikang Filipino ang
maintelektwalisa; isama natin ang pag-
intelektwalisa ng mga tao, ng mga Pilipino sa
buong bansa.
Ang isa sa mga unang dapat gawin sa
intelektwalisasyon ng Filipino ay ang isang
intelektwalisadong wikang katulad ng Ingles
na ginagamit sa mga mahalagang larangan
ay hindi maaaring palitan nang basta ganoon
lang ng isang wikang hindi intelektwalisado.
Malinaw na kinakailangang mas mabuti ang
ipapalit.
Hindi sapat ang mga dahilang nasyonalismo,
o pagkamakabayan at patriotismo o pag-ibig
sa bayang tinubuan, gayundin ang
pagkakakilanlan (identity) upang palitan ang
Ingles. Karamihan sa mga Pilipino, lalung-lalo
na ang mga di Tagalog, ay hindi naniniwala
na ang Filipino ay tatak ng nasyonalismo o
patriotismo. Tama sila. Ito ay bahagi ng
kanilang karapatang pangwika.
Ang Bahagi o Papel (Role) ng Ingles sa
Intelektwalisasyon ng Filipino
May paniwala ang maraming tagapagtanggol
ng Filipino na hindi natin kailangan ang
Ingles. Sapat na rin daw na marunong
magsalita, magbasa, at magsulat sa Filipino.
Hindi lamang ito isang malaking
pagkakamali; ito ay delikado sa
kasalukuyang kalagayan ng Filipino. Ang
tagapagtaguyod ng Filipino ay dapat
magaling sa Ingles dahil ang wikang Ingles
lamang ang paraan kung paano
maiintelektwalisa ang Filipino.
Harapin natin ang katotohanan. Kaunti
lamang ang kaalaman, kung mayroon man,
sa syensyang panlipunan, agham at
teknolohya, matematika, medisina, batas,
atbp., sa wikang Filipino. Ang kaalaman ukol
sa mga larangang ito ay maaaring makuha
6
sa Filipino sa pamamagitan ng pagsasalin 5. Bigyang-diin ang karunungan, hindi
(translation). Ngunit halos wala pang ang pamamaraan.
naisasalin sa mga larangang ito. Halimbawa,
paano ipamamahagi ang karunungan sa 6. Ang mga guro, tagapagtaguyod ng
medisina sa isang taong marunong lamang Filipino, at mga kasapi sa mga
sa Filipino. Imposible. Hindi maaari. samahang pangwika ay dapat
magsaliksik para sa Language
Ano, samakatwid, ang magiging gamit ng Planning. Ang mga solusyon sa mga
Filipino kung hindi ito maaaring gamitin sa suliranin ng wikang Filipino ay
pagkuha ng karunungan? kailangan ng karunungan o
iskolarsyip; hindi paghula at
Mga Mungkahi pakiramdam.

Kung maaari akong magbigay ng mungkahi, 7. Sapagkat ang karunungan ay iniipon

ang aking mungkahi ay ang mga (cumulative), ang mga tala ng
sumusunod: nakalipas na karunungan ay dapat
isalin. Ito ang dapat gawin ng mga
1. Lahat ng tagapagtaguyod ng Filipino, tagapagtaguyod ng wikang Filipino.
lalung-lalo na sa larangan ng
edukasyon, na hindi pa nag-aaral ng Isang Bagay na Dapat Pansamantalang
Language Planning, ay dapat mag- Tigilan
umpisa na.
Sa wakas, uulitin ko: May mga bagay-bagay
2. Ang mga tagapagtanggol ng Filipino na dapat huwag nang bigyang diin ng mga
ay dapat makaalam tungkol sa mga pinuno o tagapagtaguyod ng wikang Filipino
suliranin ng pagpapalit at pagbabago para mas mabigyang tugon ang mahigpit na
ng wika. pangangailangan sa pagpapaunlad ng
wikang Filipino. Halimbawa, ang mga
3. Hindi sapat na ang mga tagapagtaguyod ng Filipino ay dapat tumigil
tagapagtanggol ng Filipino ay muna sandali sa pag-uukol ng panahon sa
marunong lamang sa pamamaraan ng mga pamamaraan o methods of teaching.
pagtuturo sa Filipino. Dapat ay
magaling sila sa Ingles at Filipino. Iminumungkahi ko na dapat pag-ukulan ng
Bukod sa pagiging guro, dapat sila ay pag-aaral ng mga tagapagtaguyod ng
mga iskolar, tagapagsaliksik, at Filipino ang larangan ng karunungan na
manunulat sa tiyak na karunungan. nauukol sa Language Planning. Napakahirap
intindihan ang paksang intelektwalisasyon
4. Ang Filipino, upang umunlad at ng Filipino kung hindi natin alam ang iba’t
maging intelektwalisado, ay dapat ibang bahagi at kuntil-butil o detalye ng
gumamit ng Ingles. Language Planning.