T.C.

FIRAT ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

AUTOCAD PROGRAMINDA DÜZ DİŞLİ ÇARK ÇİZİMİ

(YILĠÇĠ PROJESĠ)

Ufuk SARIALTIN
07210009

YÖNETEN
Prof. Dr. Ali ĠNAN

ELAZIĞ
2010
-1-
 T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
MAKİNA MÜHENDİSLİGİ BÖLÜMÜ

AUTOCAD PROGRAMINDA DÜZ DİŞLİ ÇARK ÇİZİMİ

(YILĠÇĠ PROJESĠ)

Ufuk SARIALTIN
07210009

ELAZIĞ
2010

-2-
 İÇİNDEKİLER

Sayfa

 Önsöz…………………………………………….………… 5
 AutoCAD hakkında bilgi……………………………….… 6
 Dişli çarklar hakkında bilgi……………………………… 10
 Düz dişli ile ilgili formüller…………………….………... 13
 AutoCAD ile düz dişli çark çizimi…………………..…… 14
 Kaynaklar…………………………………………….…… 28

-3-
Bu çalıĢma Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümüne Yıliçi
Projesi Yükümlülüğünü yerine getirmek amacıyla sunulmuĢtur. /01/2010

Ufuk SARIALTIN
Ġmzası

Proje Yöneticisi
Prof. Dr. Ali ĠNAN

Verilen Not:

Jüri Üyeleri:

Proje Yöneticisi Üye Üye

Prof. Dr. Ali ĠNAN

Sınav Tarihi: 17.01.2010

Bölüm BaĢkanı
Prof. Dr. Hasan ALLĠ

-4-
 ÖNSÖZ
u çalıĢmada düz, evolvent bir diĢli çarkın çizim aĢamalarını tek tek anlatmaya çalıĢtım. Bunun için

B yazıların yanında resimlerden faydalanarak daha anlaĢılabilir olmaya çalıĢtım. AraĢtırmalarım sırasında
diĢli çarkın profilinin hesaplanması konusunda birçok farklı yöntemin olması ve bu yöntemlerin oldukça
karmaĢık iĢlemler içermesi beni fazlasıyla yordu ve aynı zamanda diĢli çarkların hesaplarının ne kadar geniĢ bir
konu olduğunu anlamamı sağladı.

Çizimlerimde kullandığım bilgisayarın daha verimli çalıĢmasını sağlamak için AutoCAD 2010 yerine 2007
modelini kullandım. Bu yüzden çalıĢmayı inceleyecek olan kiĢiler, bazı menülerde küçük farklılıklar görebilirler.

Okuduğunuz için Ģimdiden teĢekkür ederim.

Ufuk SARIALTIN

25 Aralık 2010

-5-
 AUTOCAD HAKKINDA BİLGİ

AUTOCAD NEDİR?

AutoCAD, Autodesk firması tarafından üretilip geliĢtirilen, tasarım ve çizimlerin bilgisayar ortamında
yapılmasını sağlayan ve halen 80 ülkede 17 dilde versiyonları bulunan ve bir Computer Aidet Draffing and
Desing (Bilgisayar Destekli Teknik Çizim ve Tasarım) paketidir.

AutoCAD in DWG uzantılı çizim formatı Dünya Endüstriyel çizim standardı olarak kabul edilmekte ve dünyada
1.200.000'den fazla kayıtlı kullanıcı tarafından 2.000.000.000'ın üzerinde DWG dosyası üretildiği tahmin
edilmektedir. Genel amaçlı bir tasarım ve çizim programı olan AutoCAD'i kullanmak için her hangi bir program
dilini bilmek ya da baĢka bir programı kullanmıĢ olmak gerekli değildir. GeliĢmiĢ etkileĢimli grafik kullanıcı
ekranı sayesinde tüm komutlara menülerden veya sembol
simgelerden kolayca eriĢmek ve çizim, düzenleme, vs.
komutlarını kullanmak olasıdır.

Release 10, 12, 13, 14, 16, 2000 ve 2002 versiyonları ile
kullanıcılarına Dos ve Windows ortamında çalıĢma ortamı
sağlanmıĢtır.

AutoCAD, kiĢisel bilgisayarlar üzerinde Windows 98,

Windows XP, Windows Vista ve Windows 7 ortalarında,
değiĢik iĢ istasyonlarında, UNIX ortamında ve Macintosh
bilgisayarlar üzerinde de çalıĢmaktadır. Ayrıca çok
kullanılan bilgisayar ağlarında(Network) destekleyen
AutoCAD programının en önemli özelliklerinden biriside;
hangi ortamda üretilirse üretilsin, çizim dosyalarının hiçbir
ek değiĢikliğe gerek duyulmadan diğer bir bilgisayar
ortamında okunup, üzerinde iĢlem yapılabilmesidir.

Ġlk sürümü 1982 yılında çıkmıĢ olan AutoCAD, bu güne kadar büyük geliĢmeler göstermiĢ ve geliĢtirilen her
yeni AutoCAD, yeni bir versiyon veya sürüm numarası ite adlandırılarak satıĢa çıkmıĢtır.

AUTOCAD'İ KİMLER KULLANABİLİR?

AutoCAD genel amaçlı bir tasarım ve çizim programıdır. Dolayısıyla çok geniĢ bir yelpaze içerisinde her hangi
bir disipline özgü komutlarla kullanıcıyı kısıtlamadığı gibi, açık mimarisi ile istenilen yönde özelleĢtirilebilir.
AutoCAD, tüm mimar, mühendis, tasarımcı, grafikçi ve kısaca tasarım ve çizim ile ilgili her disiplin tarafından
kutlanılacak bir programdır. Bu gün ülkemizde ve dünyada Makine Mühendisliğinden, Güzel sanatlara,
Mimarlıktan Tıbba, ġehir planlamadan, Reklamcılığa, Haritacılıktan Elektroniğe, Uzay araĢtırmalarından
Denizbilim AraĢtırmalarına kadar her alanda AutoCAD'den temel tasarım ve çizim paketi olarak
yararlanılmaktadır.
AutoCAD'in bu kadar yaygın olarak tercih edilen bir yazılım olmasının sebebi, gerek 2, gerekse-3 boyut tasarım
ve çizim için sağladığı olanaklar ve kullanım kolaylığıdır. AutoCAD, gerçek bir 2- ve 3- boyutlu(3D)tasarım ve
çizim yazılımıdır.

-6-
AUTOCAD İLE NELER YAPILABİLİR?

AutoCAD, programında komut ve menü alanları ile çevrelenmiĢ olan alan, kullanıcının tasarım ve çizim alanıdır.
Kullanıcı, bu pencerede, tıpkı 2-boyutta çalıĢtığı gibi 3- boyut da kendi çizim uzayının oluĢturup gerçek 3
boyutlu tasarım ve çizimler oluĢturabilir. Bu pencerede, çizim 3-boyutlu uzayda, istenilen konumu, istenilen
bölümü görüntülenebilir, yakından ya da uzaktan bakabilir, gerçek perspektif görüntüler elde edebilir. Kullanıcı,
eğer dilerse, çalıĢma penceresini farklı Ģekillerde bölerek elde edebilir. Kullanıcı, eğer dilerse, çalıĢma
penceresini farklı Ģekillerde bölerek her birinden farklı bir uzaklık ve konum kullanarak çalıĢılabilir, bir
pencereden diğerine geçebilir. Daha sonra tasarım değiĢik boyutlardaki görüntülerini, değiĢik yönlerden,
görünüĢlerini, perspektif görünüĢlerini ve detaylarını, ekranda beliren kağıt boĢluğu üzerinde yerleĢtirerek
istenilen ölçüde çıktı alınabilir.
Ölçek düzenlemek, AutoCAD'de, sadece çıktı alınırken yapılan bir iĢlemdir AutoCAD kullanıcısının farklı
ölçeklerde çizim üretebilmek için birden fazla çizim yapmasına gerek yoktur. Aynı Ģekilde çizim kâğıdının
özerinde istenilen her türlü ekleme yapılabilir, notlar düĢülebilir, resim numarası, pafta adı, çerçeve ve ye etiket
tasarımı iliĢtirilebilir. Tüm bunlar bir kez tasalandıktan sonra her çizimde kullanılabilir.

AutoCAD ile çizim yaparken, kullanıcı, tanımlı

çizim öğelerini kullanabileceği gibi, değiĢik
düzenleme komuttan ite istediği karmaĢıklıkta
geometriler de oluĢturulabilir. Çizgi, daire, elips,
yay gibi basit çizim öğeleri, 2- veya 3- boyutlu eğri
çizgilerden, 3- boyutlu yüzeyler, kont, silindir, küre
gibi 3- boyutlu ve karmaĢık öğelerin kullanımı ile
2- boyutlu karmaĢık profilleri döndürerek, kesitleri
uzatarak ve ye 3 boyutlu ergiler arasını dokutarak
karmaĢık 3- boyutlu yüzeyler elde etmek AutoCAD
için oldukça kolaydır.

Kullanıcı çizim öğelerini kullanarak çizimi

gerçekleĢtirmesi için AutoCAD, birçok çizim
yardımı komutu ile donatılmıĢtır. Kullanıcının imlecinin hareketini kontrol edebilmesinden, uzayda bulunmak
istediği düzlemi tanımlaması kadar giden bu komutlarla çizim yapmak kolaylaĢtırılmıĢtır. Aynı Ģekilde, klasik
yöntemler ile saatler alabilecek geometrik hesaplama sonuçları veya cetvel, pergel, gönye yardımı ile bulunmaya
çalıĢılan özel noktalara AutoCAD tek bir komutla eriĢebilmektedir.

Örneğin; iki çembere teğet olan bir çizgi çizebilmek için Line komutunu Tangent nesne kenetleme modu ile
birlikte çalıĢtırıp çemberlerin iĢaretlenmesi, bu istemi AutoCAD üzerinde saliseler ölçülebilecek bir zaman
içerisinde gerçekleĢir.

Gene aynı Ģekilde, çizim, düzenleme ve değiĢim komutları yardımı ite bir çizimden benzeri birçok çizimi
türetmek veya saatler alabilecek bir yenilenme iĢlemi de bir iki dakika içerisinde gerçekleĢtirilebilir. AutoCAD,
tüm çizim öğelerini kopyalayabilir, taĢıyabilir, kopartıp birleĢtirebilir, renklerini ve desenlerini farklılaĢtırabilir.
Dolayısıyla, AutoCAD içerisinde aynı çizimde birçok yerde kullanabilecek bir öğeyi defalarca çizmek yerine
kullanıcı, bu öğeyi bir kez çizdikten sonra kopyalayabilir, taĢıyabilir veya bir ad ile kaydederek daha sonra, aynı
veya baĢka bir çizimde kullanmak üzere saklayabilir.

-7-
Bir teknik resim ya da perspektif görüntünün çarpıcılığını çizimin düzeni kadar etkileyen diğer unsurlar da çizgi
ve taramaların kalitesidir. AutoCAD, kullanıcıya bu konulara da yardım sağlamaktadır. Kullanıcılar çizgi-tipi
kütüphanelerinden istedikleri çizgi tipini seçebilecekleri gibi, kendileri de istedikleri çizgi tiplerini
oluĢturabilirler. Aynı Ģekilde AutoCAD kütüphanesinden seçilecek bir tarama deseni ile istenilen kapalı alan
iĢaretlenerek tarama iĢlemi gerçekleĢtirilir. Kullanıcı, tarama deseninin özelliklerini değiĢtirebileceği gibi,
katsayı ile de oynayabilir; kendi özgün tarama desenlerini kütüphaneye ekleyebilirler, taranacak alanda tarama
yapılacak ve yapılmayacak alanları tanımlayabilir. AutoCAD, bu verileri veritabanında sürekli değerlendirdiği
için taranan alanın özellikleri değiĢtirildiğinde, istenirse tarama otomatik olarak kendisini yeni sınırlara uydurur.
Tüm bu elamanlar 265 değiĢik renkte ekranda görüntülenebileceği gibi, çıkı ayarların m cinsine göre farklı
renklerde ye da tek renk olarak ve istenilen kalınlıklarda kâğıt üzerine dökülebilir.

AutoCAD kütüphanesinde birçok yazı sitili bulunduğu gibi; kullanıcılar dilerse True Type ve Postscript fontları
da kullanabilir, yazıları istedikleri alana, diledikleri gibi yazabilirler. BaĢka bir yazı düzenleyicisinden ASCI
formatta alacakları yazılan AutoCAD çizimlerine aktarılabilir.

AutoCAD, sadece tasarım ve çizim kolaylıkları ile değil; çizim mantığı ile de kullanıcıya birçok kolaylık sağlar.
Örneğin; Layer kullanımı sayesinde bir çizimden değiĢik detayları gösteren birçok çizim üretilebildiği gibi, bir
proje üzerinde aynı anda değiĢik
disiplinlerdeki kullanıcıların çalıĢıp,
birbirleri ile uyumlu olmalarını ve
çizimin gereksiz yere karmaĢıklaĢmasını
ve ĢiĢmesini önler. Katman mantığı üst
üste konmuĢ Ģeffaf ve eskiz kâğıtları
gibi düĢünülebilir. Kullanıcı her bir
katmana çizimin değiĢik bir detayını
çizip, dilediklerini aynı anda
görüntüleyip inceleyebilir, çıktı alabilir.

AutoCAD'in sahip olduğu bir diğer

özellik de, otomatik ölçülendirmedir.
Doğrusal ve açısal ölçülendirme, çap ve
yan çap ölçülendirme AutoCAD de çok
kolaydır. Ölçü komutuna grip,
ölçülendirilmesini istediğimiz öğeyi
göstermeniz ve ölçü çizgisinin konmasını istediğimiz yeri belirtmemiz yeterli olacaktır.
AutoCAD'in diğer bir özelliği ise; Associative Dimensioning mantığı ile çalıĢan AutoCAD, ölçülendirdiğiniz
öğeler üzeride sonradan yapılan değiĢiklikleri de algılayıp ölçüleri ve ölçü çizgilerini otomatik olarak
güncelleĢtirmesidir. Ölçülendirmenin yanında, AutoCAD, size uzunluk, mesafe, alan, çevre, koordinat vb. birçok
bilgiye ulaĢmamızı sağlayan olanaklar da sağlamaktadır. Hatta komutları Advanced Modeling Extension ile
birlikte kullanıldığında, nesnelerin sadece geometrik değil kütle özelliklerine de ulaĢılabiliyor ve kütleler
arasında iĢlemler yapabiliyorsunuz.

AutoCAD, bu gibi özellikleri sayesinde sadece sizi günler süren iĢlerden kurtarmak ile kalmıyor, klasik
yöntemler ile yapılamayacakları yapıp , daha üretken olmanızı tasarımınızın daha ekonomik ve daha kaliteli
olmasını da sağlıyor.
AutoCAD, mühendislik için gerekli hesaplamaları yapabilmeniz, verileri elde edebilmeniz ve daha ileri
tasarımlan kolayca gerçekleĢtirebilmeniz için size gerçek dünyada karĢılaĢamayacağınız tanımlamaları da
sunuyor. Özellikle Makine ve ĠnĢaat Mühendisliği tasarım çalıĢmalarında büyük kolaylıklar sağlayan 2 boyutlu
katı modellerle hacim yerine alanlar arasında da çıkarma, birleĢtirme, kesiĢim alma gibi nesneler arası iĢlemleri
yapabiliyorsunuz. Kesit alanların, Atalet momenti hesaplarının sonuçlarının anında görüntülenebilmek birçok
mühendisi saatler süren hesaplamalardan kurtarmaktadır.

-8-
AutoCAD' de her iĢi yapmanın birden fazla yolu olduğu gibi, her amaca uygun farklı özellikler bulabilmek de
kullanıcılara büyük bir esneklik sağlamaktadır.

AutoCAD' de farklı katmanlarda, farklı renklerde ve farklı çizgi tiplerinde oluĢturduğunuz karmaĢık Ģekilleri
dilerseniz blok olarak isimlendirip saklamanız ve gerektiğinde çağırmanız yeniden kullanmanız mümkündür.
Hatta isterseniz bu bloklar bir takım yazılı bilgiler, nitelemelerde ekleyebilirsiniz. Ġsmi ile çağırdığınız her blok
geldiğinde, iliĢtirdiğiniz yazılı bilgiler de otomatik olarak gelmektedir. AutoCAD, sadece veri tabanı yönetim
sistemleri ile değil masa üstü yayıncılık sistemleri ile de iki yönlü iletiĢim kurabiliyor. Görüntüleri Post Sprit
dosyası olarak okuyabilmesi ve aktarabilmesi AutoCAD'in kullanım alanını da geniĢletiyor. Çiziminizi EPS
dosyasını (Encapsuiated PostScript) olarak masa üstü yayıncılık sistemine aktarabilmeniz veya PostScript
yazıcılardan alabilmeniz, özellikle teknik dokümanlarının hazırlamasında size büyük olanaklar sağlıyor. Daha
önceden kâğıda geçmiĢ çizimleri AutoCAD 'e aktarmak için sayılaĢtırıcı üzerinde kopyalamak ye da tarayıcı ile
okuyup AutoCAD'in okuyacağı formata dönüĢtürmek için seçenekleriniz var. Diğer yazılımlar ile AutoCAD
arasında grafik veri alıĢ veriĢi IGES veya DXF formatlarına uygun olarak kolaylıkla yapılabilir. AutoCAD her
iki formatta da bilgi giriĢi ve çıkıĢı sağlayabilir.

-9-
 DİŞLİ ÇARKLAR HAKKINDA BİLGİ
DiĢliler en eski makine elemanlarıdır. Milattan önce sulamada ve kum saatlerinde kullanılmıĢlardır. Eskilerden
günümüze birçok değiĢiklik yapılarak bugün kullanılan diĢliler elde edilmiĢtir. Pim profilli çarklar kullanılırken,
verimi artırmak için evolvent profilli diĢli çarklar üretilmiĢ ve kullanılmaya baĢlanılmıĢtır. Verimin daha da
artırılmasını amaçlayan mühendisler sikloid profilli diĢli çarkları geliĢtirmiĢlerdir.

DiĢlerin profilleri dönmeleri esnasında birbirlerine çarpmadan, takılıp sıkıĢmadan ve birbirlerinin üzerinde
kaymadan iç içe girip birbirlerini döndürerek hareketi iletebilecek Ģekildedir. Matematikçilerin 19. asır boyunca
süren uzun çalıĢmaları sonucu bu problemin çözümü diĢ profillerinde episikloit ve daire açınımı profillerinin
kullanılmasıyla çözüldü. Bugün diĢ profilleri evolvent Ģeklindedir. Evolvent, bir daire üzerinde yuvarlanan bir
doğrunun üzerindeki noktaların geometrik yeri Ģeklinde tanımlanabilir.

DiĢli çarklar, hareketi veya gücü dönen bir milden diğerine iletmekte kullanılan üzerine çeĢitli profillerde diĢ
açılmıĢ makine elemanlarıdır. Düz diĢli, sonsuz diĢli, helis diĢli, çavuĢ diĢli vb. çeĢitleri vardır.

Bir diĢli çark tek baĢına kullanılamaz, hareket için en az iki diĢli çark bulunmalıdır. DiĢli çark basit bir
makinedir. Kısaca diĢliler de denir. Araba vitesi, kurmalı saat, mikser, bisiklet, el matkabı gibi makinelerde
diĢliler vardır. Dönme hareketi iletilen iki mil arasında dakikadaki
devir sayılarının oranı, hareketi ileten diĢli çiftinin çapları veya diĢ
sayıları ile ters orantılıdır.

DiĢli çarklar millerin birbirine göre konumlarına ve diĢli

Ģekillerine göre değiĢik sınıflara ayrılırlar. BaĢlıca diĢli çark ve
çeĢitleri Ģunlardır:

Düz diĢliler: Birbirine paralel millerlerde hareket iletilmesinde

kullanılırlar. En yaygın olan bu türde diĢler düz Ģekillidir.

Helisel diĢli çarklar: Bu diĢlilerde, diĢler diĢli çark silindirine helisel olarak sarılmıĢlardır. Yani diĢler, diĢ
eksenine paralel değil bir açı yapacak Ģekildedirler. Bu tür diĢli çiftlerinde diĢler birbirleriyle temasa geçerken
bir önceki diĢler hala temas halindedirler. Birbirleriyle temas halindeki diĢ sayıları fazla olduğundan, düz
diĢlilere göre daha yumuĢak ve sessiz çalıĢıp daha büyük güçleri iletebilirler. Vites kutularında ve büyük güç
ileten diĢli mekanizmalarında yaygın olarak kullanılırlar. ÇalıĢma esnasında diĢlerin eğik olmasından dolayı
eksenel yönde de bir kuvvet meydana getirdiklerinden bu kuvveti taĢıyabilecek Ģekilde yataklanmalıdırlar. Bu
etkilerini dengelemek için çift yönlü helis Ģeklinde açılmıĢ ok veya çavuĢ diĢli denilen diĢliler veya iki helisel
diĢli çifti beraber kullanılır.

Kremayer diĢli: Burada diĢlerden biri silindirik diğeri ise çizgi Ģeklindedir. Dönme
hareketini doğrusal hareket veya doğrusal hareketi dönme hareketine çevirmek için
kullanılır. DiĢleri düz veya helisel olabilir.

Konik diĢliler: Konik diĢlilerin biçimi kesik koniye benzer. Eksenleri belli bir açıyla
kesiĢen diĢler arasında güç aktarımında kullanılırlar. Miller aynı düzlemde ve
eksenleri kesiĢecek konumdadır. Eksenlerin birbirine dik olduğu tip en çok

- 10 -
kullanılır. Düz, helisel veya eğrisel olabilir. DiĢ profilleri evolvent değil okloit denilen özel bir eğri Ģeklindedir.
Hipoit diĢli denilen eksenleri birbirini kesmeyen, aynı düzlemde bulunan miller arasında güç ileten tipleri de
vardır.

Sonsuz vida: Bu tür diĢlilerde eksenler ayrı düzlemlerde birbirlerine dik konumdadır. Küçük çark sonsuz vida
ismini alır. Vidaya benzer Ģekildedir. Üzerine dolanan bir veya birkaç helisel diĢ bulunabilir. Mekanizma sonsuz
vidadan tahrik edilir. Tahrik büyük diĢli çarktan yapılmaz. Yani hareket nakli tersinir değildir. Sonsuz vidanın
çark üzerine sarıldığı gibi globoid mekanizma olmak üzere iki türü vardır. Bu mekanizmalarda diĢler arasındaki
aĢırı sürtünme dolayısıyla verim düĢüktür. Fakat çok büyük çevrim oranları (1/30- 1/200) sağlanabildiğinden
büyük oranda hız düĢürülmesi gereken yerlerde kullanılır.

Planet mekanizmaları: Düz olan diĢli çarklardan meydana gelir. Büyük bir güneĢ diĢli çevresinde ve aynı
zamanda daha büyük bir iç diĢlinin dıĢ güneĢ içinde dönen küçük birkaç planet diĢliden meydana gelen bir
sistemdir. Bir planet mekanizmasında dıĢ güneĢ, planetler veya iç güneĢin sabit tutulması ve giriĢ çıkıĢın
diğerlerinden sağlanmasıyla çeĢitli tahvil oranları elde edilebilir. Otomatik transmisyonda ve baĢka yerlerde
kullanılır.

- 11 -
DiĢlilerin imalatı, yaygın olarak kullanılan büyük güçler taĢımayan ve devir sayıları düĢük diĢliler dökme demir,
bronz ve alüminyum alaĢımlarından yapılır. Plastik (naylon, teflon) sinterlenmiĢ malzemelerde son zamanlarda
yaygın Ģekilde kullanılmaktadır. Özel mukavemet isteyen yüksek devir sayılı büyük güç ileten makinelerde
yüksek mukavemetli (krom-nikelli) çeliklerden faydalanılır. DiĢli çarklar daha büyük yük taĢıma kabiliyetine
sahip olabilmeleri için ısıl iĢleme tabi tutularak sertleĢtirilirler. DiĢli çarklarının yüzey sertleĢtirilmesinde
kullanılan usuller; semantasyon, endüksiyon, alev ve nitrürleme ile sertleĢtirmedir.

DüĢük güç ve hızla iletebilen diĢli çarklar döküm veya dövme ile imal edilebilirler. Küçük diĢliler beyaz
alaĢımdan veya plastikten pres döküm olarak yapılırlar. Yüksek mukavemet ve hassasiyet istenen hallerde
diĢliler talaĢ kaldırma yöntemlerine göre form freze ve yuvarlanma yöntemine göre açılabilirler. Form freze ve
yönteminde kesici takımın profili, iĢlenecek çarkın diĢ profilinin aynısıdır. DiĢler taksimat tahribatı ile
donatılmıĢ herhangi bir üniversal freze tezgahında kesilebilir. Bu yöntemde her seferinde diĢ geniĢliği boyunca
diĢ aralığında bir kere talaĢ kaldırıldıktan sonra diĢ taksimatı kadar döndürülerek öteki diĢ aralığında talaĢ
kaldırılır. DiĢler teker teker açıldığından hem yavaĢ hem de yuvarlanma yöntemi kadar hassas değildir.
Yuvarlanma yönteminde diĢli açılacak taslak kesici takım beraberce hareket ederler. Kremayer, planya azdırma
ve radyal planya olmak üzere üç diĢ açma yöntemi vardır. DiĢler çok hassas ve çabuk açılabilirler.

- 12 -
 DÜZ DİŞLİ ÇARK FORMÜLLERİ

M: Modül s: DiĢ dolusu ha: DiĢüstü yüksekliği

Da: DiĢüstü çapı e: DiĢ boĢluğu hf: DiĢdibi yüksekliği

Do: Bölüm dairesi çapı b: DiĢ geniĢliği t: DiĢ adımı

Df: DiĢdibi çapı α: Basınç açısı Db: Temel dairesi çapı

z: DiĢ sayısı B: DiĢ geniĢliği

Do = M * z

Da = Do + 2 ha = Do + 2M ( ha = M )

Df = Do – 2 hf = Do – 2,4M ( hf = 1,2M )

t=M*π

Dt = Do * cos α
19 21
𝑠=𝑡∗ 𝑒=𝑡∗
40 40

B = 10 M

- 13 -
 AUTOCAD İLE DÜZ DİŞLİ ÇARK ÇİZİMİ
Bu bölümde diĢli çarkı çizmeye çalıĢacağız. Programda çizime baĢlamadan önce, diĢlinin ölçülerinin
hesaplanması gerekir. Bu yüzden diĢlinin bazı ölçülerini kendimiz alacağız ve geri kalanını ise hesaplardan
bulacağız.

z = 30 adet

M = 5 mm olsun.

Buradaki değerler bizim hayali olarak verdiğimiz değerlerdir. Ġstenirse bu değerler değiĢtirilerek yine aĢağıdaki
iĢlem sırası takip edilirse arzulanan diĢli elde edilebilir. Çizim sırasında iĢlemi, daha rahat gözlemlemek için
modül değerini yüksek tutmaya çalıĢtım.

Do = 5 * 30 = 150 mm

Da = 150 + 2*5 = 160 mm

Df = 150 – 2,4*5 = 138 mm

ha = 5 mm

hf = 6 mm

α = 20°

Dt = 150 * cos20° = 139,5 mm

B = 10*5 = 50 mm

- 14 -
1_Programı baĢlatarak çizime baĢlıyoruz. Bize sunulan seçeneklerden AutoCAD Classic’i iĢaretleyerek devam
ediyoruz. 3d Modelling, AutoDesk’in 3 boyutlu çizimde hız kazanmak için geliĢtirmiĢ olduğu yeni bir
arayüzdür.

2_Hesaplanan Do, Da, Df ve Dt çaplı çemberler eĢ eksenli olacak Ģekilde çizilir. Bunun için CIRCLE komutu
kullanılır veya DRAW araç çubuğundan bu komuta tıklanır. Burada temel dairesi magenta renkte çizilmiĢtir.

- 15 -
3_Ekranı yakınlaĢtırdığımızda çözünürlük yeterli olmayabilir. Çözünürlüğü artırmak için VĠEWRES komutu
kullanılır. Komut satırına bu komut girildikten sonra, Do you want fast zoom seçeneğine enter ile evet cevabı
verilir. Daha sonra gelen satırda (1-20000) arasında uygun bir değer seçmemiz istenir. Biz bu değeri 10000 seçip
çizime devam ediyoruz. Görüldüğü gibi çizginin kalitesi arttı.

- 16 -
4_DiĢli profili olan evolvent profilin çizimi belki de diĢli çizimindeki en zor aĢamadır. Bunun için evolvent
profilin geometrik hesaplamalarını çıkarmak oldukça yorucu ve zor bir iĢtir. Biz bu iĢ için hazırlanmıĢ çizim
yöntemini ve tabloları kullanıp diĢliyi çizmeye çalıĢacağız. Öncelikle profilin hesabı için iki adet çap değeri
gereklidir ve bunlar modül ve diĢ sayısı değerleri yardımıyla tablodan bakılarak hesaplanır.

z R2 R1 z R2 R1
10 2,28M 0,69M 23 3,57M 2,15M
11 2,40M 0,83M 24 3,64M 2,24M
12 2,51M 0,96M 25 3,71M 2,33M
13 2,62M 1,09M 26 3,78M 2,42M
14 2,72M 1,22M 27 3,85M 2,50M
15 2,82M 1,34M 28 3,92M 2,59M
16 2,92M 1,46M 29 3,99M 2,67M
17 3,02M 1,58M 30 4,06M 2,76M
18 3,12M 1,69M 31 4,12M 2,85M
19 3,22M 1,79M 32 4,20M 2,93M
20 3,32M 1,89M 33 4,27M 3,01M
21 3,41M 1,98M 34 4,33M 3,09M
22 3,49M 2,06M 35 4,39M 3,16M

Tablodan 30 diĢ adedi ve 5mm modül için R2= 20.3 ve R1=13.8 olarak seçildi.

5_ Eksen çizgilerinden dikey olanını t/4=3,925 kadar sağa ve sola offsetleyelim. Bunun için ofset komutu
girildikten sonra ofset mesafesi ayarlanır ve offsetlenecek kısma tıklanır. Ters tarafa yine ofset komutunu
kullanarak ya da mirror komutu ile aynalama yapabiliriz.

- 17 -
6_ R1 ve R2 çemberlerinin temel dairesi üzerindeki geometrik yerlerini hesaplayabilmek için, bölüm dairesini
kesecekleri yer olan offsetlenmiĢ çizgilerden herhangi bir taraftakinden R1 ve R2 yarıçaplı çember çizilir. Bu
çemberler kırmızı ile çizilmiĢtir. Burada kesiĢim noktasını tutturabilmek için OSNAP ayarlarından NODE kısmı
seçili olmalıdır.

- 18 -
7_ġimdi kesiĢim noktalarını kaybetmemek için buralara nokta komutu ile iki adet nokta yerleĢtirelim. Bunun için
önce üst menüden FORMAT → POINT STYLE seçilir. Ekrana gelen Point Style biçim penceresinde yer alan
uygun nokta biçimi seçilir. Nokta büyüklüğü ( Point Size ) olarak Ģeklin boyutlarına göre uygun bir değer yazılır.
Nokta büyüklüğünü ekrana göre göreceli olarak ayarlamak için Set Size Relative to Screen ifadesi seçilir.
Daha sonra POINT komutunu kullanarak çemberlerin temel dairesini kestiği noktalara (X) biçiminde nokta
iĢaretinin yer almasını sağlarız. Bu noktaları koyduktan sonra R1 ve R2 çemberlerini yeniden çizmek üzere
silebiliriz.

8_ ġimdi yeni bulunan merkezlerden R1 ve R2 çemberlerini çizelim. Bu çemberlerden çapı küçük olan R1,
Do-Df arasında, çapı büyük olan R2 ise Do-Da arasında geçerli olacağından geriye kalan kısımlar TRIM komutu
ile silinir.

- 19 -
Önce büyük çemberi, sonrasında küçük çemberi bilinen sınırlar etrafında trimliyoruz.

9_ OluĢturduğumuz bu profili MIRROR komutu ile dikey eksen çizgisi etrafında aynalıyoruz. Bunun için
öncelikle eksen çizgisinden offsetlediğimiz çizgileri silelim. Mirror komutunu girelim ve aynalanacak objemizi
seçelim. Sonrasında program bizden aynalama eksenini isteyecektir. Bunun için dikey eksen çizgisini seçiyoruz.
En sonunda program, bizden referans çizginin silinip silinmeyeceğini sorar. Buna entere basarak hayır yanıtını
veriyor ve aynalama iĢlemini bitiriyoruz.
Bu iĢlemlerden sonra diĢüstü dairesini silip diĢin üst kısmını LINE komutu ile birleĢtiriyoruz. Temel dairesiyle
noktaları da artık ihtiyacımız kalmadığından silebiliriz.

- 20 -
10_ Bu iĢlemde diĢ dibine uygun bir kavis vereceğiz. DiĢdibi dairesi ile profilin kesiĢim noktasına 2mm lik bir
kavis FILLET komutu kullanılarak verilebilir. Bunun için öncelikle filet komutu girilir ve radius değeri 2 olarak
ayarlanır. Sonrasında kavis verilecek kenarlar seçilerek iĢlem tamamlanır. Diğer tarafa kavis verirken artık radius
değerini ayarlamaya gerek yoktur.

- 21 -
11_ ġimdi sıra diĢ profilimizi merkez etrafında çoğaltmaya geldi. Bunun için ARRAY komutunu kullanacağız.
Modify araç çubuğundan bu komuta tıklanıldığında ekrana bir diyalog kutusu gelir. Bu kutuyu aĢağıdaki gibi
dolduruyoruz.

- 22 -
12_ Gerekmeyen çizgiler silindikten sonra EXTRUDE komutunu verebilmek için çizgiler birleĢmiĢ olmalıdır.
Bunu ayarlamak için PEDIT komutunu kullanacağız. Komut satırına pedit yazılıp enterlenir ve multiple seçeneği
seçilerek birleĢtirilecek çizgiler seçilir. Bundan sonra ekrana gelen seçeneklerden join seçeneği seçilerek çizgileri
birleĢtirme iĢlemi tamamlanır.

13_Artık EXTRUDE komutu kullanılabilinir. DiĢli profili seçili iken araç çubuğundan extrude komutuna tıklanır
ve yükseklik belirtilir.
Daha iyi bir görünümle çalıĢabilmek için visualstyle araç çubuğundan conceptual seçeneği seçilir.

Bundan sonraki kısımlarda 3 boyutlu olarak çizimimize devam ediyoruz.

14_ Modelling araç çubuğundan UNION, SUBTRACT komutları kullanılarak diĢlinin iç kısmının
biçimlendirmesi yapıyoruz. FILLET komutunu kullanarak gereken yerlere kavis veriyoruz. Kama kanalını
açıyoruz.

- 23 -
- 24 -
15_ Artık diĢli çizimini bitirdik. Bundan sonra daha iyi bir görünüm elde etmek için ıĢık ve materyal
düzenlemesi yapacağız. Daha rahat çalıĢabilmek için 3d modelling moduna geçiyoruz.
Önce sağ taraftaki menüden materials seçeneğini seçiyoruz.

Seçimden sonra karĢımıza malzeme ayarlarıyla ilgili seçeneklerin bulunduğu bir diyalog kutusu gelir. Buradan
brushed metal seçeneğini seçip diğer ayarları resimde görüldüğü gibi yapılır.

AutoCAD malzeme ayarlarından daha önceden tanımlanmıĢ

materyaller kullanabileceğimiz gibi sıfırdan, tüm özelliklerinin
(renk, parlaklık, saydamlık, pürüzlülük) kendimiz tarafından
belirleneceği malzemeler de kullanabiliriz. Metal menüsünün
brushed özelliği diĢli çarkımız için uygun olduğundan bu
seçeneği seçiyoruz.

- 25 -
16_Materyalimizi seçtikten sonra malzemeyi net bir Ģekilde görebilmemiz için çizim alanına ıĢık eklememiz
gerekir. Bunun için VĠEW menüsünden aĢağıdaki yol takip edilerek yeni spot ıĢıkları ekliyoruz.

17_ Son olarak yapmamız gereken eklediğimiz ıĢık ve materyal etkilerini ekranda gözlemleyebilmek için
materials kontrol panelinden materyal ve ıĢık özelliklerini açmak olacaktır. Bunun için çubuğun ilk seçeneği
basılı tutularak en aĢağıda yer alan materials and textures on seçeneği seçilir.

- 26 -
Bu seçeneği seçtiğimizde diĢli çarkın görünümü aĢağıdaki gibi olur.

DeğiĢimin daha iyi anlaĢılabilmesi için aĢağıdaki resmi hazırladım. Resimde sağ tarafta materyal ve ıĢık etkileri
gözlemlenebiliyorken, diğer tarafta normal mod geçerlidir.

- 27 -
 KAYNAKLAR

DiĢli Çarklar ve Redüktörleri - M. Güven KUTAY

http://tr.wikipedia.org
http://www.kalipteknolojisi.net

- 28 -
- 29 -