Ο Δεκέμβρησ από τη ςκοπιά του Γενάρη

«Ο λόγοσ δε μπορεί να ςυλλάβει *τθ γυμνι ηωι+

ει μόνο ςτο ςάςτιςμα και ςτθν ζκπλθξθ

(οιονεί έκπληκτοσ, Schelling)».1

Δεν είναι θ ζλλειψθ δεδομζνων περί των γεγονότων αυτι που οδιγθςε ςε
παραςτάςεισ, κρίςεισ και καταγραφζσ που πολφ απείχαν από όςα ηιςαμε, αλλά
μάλλον θ ςυντακτικι αποδοχι του υπάρχοντοσ, το γνωςτικό διαφζρον που
επιβάλλει θ κζςθ του δρϊντοσ και του παρατθρθτι, ο (εκςυγχρονιςμζνοσ πια) «από
κακζδρασ ςοςιαλιςμόσ», αυτό που οδιγθςε ςτθν άρνθςθ, τθν τυφλότθτα ι τθ
ςυλλιβδθν καταδίκθ: παράδοξθ αρχι για ζνα κείμενο που κα μποροφςε να
(κατα)κρικεί ωσ εμμζνον ςτθν παράκεςθ εικόνων, ςτον περιγραφιςμό, ςτθν
(«απλοϊκι») διατφπωςθ ερωτθμάτων. Μια ςυγκροτθμζνθ κεωρία περί του «τι
πράγματι ςυνζβθ» αργεί. Δε δικαιοφμαςτε να αναμζνουμε ζναν νεαρό Μαρξ να
κζςει το πραγματικό ηιτθμα τθ ςτιγμι που ανακφπτει, οφτε όμωσ και δικαιοφμαςτε
να αναμζνουμε. Τα φαινόμενα δεν ταιριάηουν πια με τισ κατθγορίεσ ςτισ οποίεσ τα
εντάξαμε ι με αυτζσ που κάποιοι εκτόξευςαν εναντίον τουσ. Εδϊ προκφπτει ζνα
κενό. Αν δεν το γεμίςουμε με ερωτιματα, αν το καλφψουμε με πρόχειρεσ ςανίδεσ
και το προςπεράςουμε, κάκε ςτιγμι κα αναγκαηόμαςτε να καταςκευάηουμε
εξαιρζςεισ ςε ζναν κανόνα που δεν ιςχφει πια. Επιλζγουμε, λοιπόν, να κατακζςουμε
«απλϊσ» μια αποςπαςματικι μαρτυρία περιςτατικϊν αποςπαςματικϊν πλθν
βιωμζνων, υπενκυμίηοντασ ότι κι αυτι είναι μια πολιτικι ςτάςθ: το μόνο που
μποροφμε να κάνουμε προσ το παρόν.

Ένα ςυλλογικό υποκείμενο;

Αυτό που περιςςότερο χριηει επεξεργαςίασ είναι αυτό το διαρκϊσ κι από παντοφ
επαναλαμβανόμενο «ζνασ ςαν εμάσ»: αφαιρϊντασ ζνα-ζνα τα ςτοιχεία που το
απαρτίηουν κα καταλιξουμε εν τζλει να το επαναορίςουμε ωσ «κανζνασ». Κανζνασ
– δθλαδι όλοι. Το «όλοι» είναι αυτό που μζνει αν αφαιρζςουμε ςυγκεκριμζνεσ
κοινωνικζσ κατθγορίεσ. Αυτό που μασ απαςχολεί είναι το «ςυνανικειν» του
ςϊματοσ των ςυμμετεχόντων, το ςυγκροτθμζνο (πλθν διαφοροποιθμζνο) προϊόν
μιασ ενεργθτικισ αντιπαράκεςθσ με τθν «άλλθ πλευρά» του «όλοι»: όςων, δθλαδι,
ζνιωςαν να απειλοφνται, ζμειναν ςπίτι τουσ ι παρζλαςαν αποκεντρωμζνοι, με ι
χωρίσ τθ κζλθςι τουσ, φοβοφμενοι, αδιάφοροι ι κάνοντασ δεφτερεσ ςκζψεισ. Ζνα
πολυδιαςπαςμζνο κι εξακτινωμζνο κοινωνικό υποκείμενο που ςυναντικθκε ςτουσ

1
Giorgio Agamben, Homo sacer. Κυρίαρχη εξουςία και γυμνθ ζωθ, Scripta, Ακινα 2005 *1995+, ς.
277.
δρόμουσ για ολόκλθρεσ εβδομάδεσ: μια μθ αναμενόμενθ ςυνάντθςθ. Μακθτζσ
γυμναςίων και λυκείων, μετανάςτεσ δεφτερθσ γενιάσ, φοιτθτζσ οργανωμζνοι ι
ανοργάνωτοι, επιςφαλϊσ εργαηόμενοι, άνεργοι. Ζνασ αςτεριςμόσ υποκειμζνων που
δεν διατφπωςε ρθτά- δθλαδι διαχειρίςιμα- πολιτικά αιτιματα, αλλά διαμόρφωςε
πολιτικά προτάγματα και προκάλεςε κοινωνικά ριγματα μθ διαχειρίςιμα οφτε από
το εςωτερικό του οφτε όμωσ κι από τουσ διαχειριςτζσ τθσ εξουςίασ – κι αυτό ίςωσ
είναι και το πιο κρίςιμο: θ αδυναμία του πολιτικοφ ςυςτιματοσ να απαντιςει με
οποιαδιποτε «εξαγορά», με οποιαδιποτε μορφι μζτρων εκτόνωςθσ παρά μόνο με
τθ βία των ςωμάτων αςφαλείασ. Υπό κριτικι τζκθκε και θ μαηικότθτα όςων με τον
ζναν ι τον άλλον τρόπο ςυμμετείχαν ςτθν εξζγερςθ. Μζχρι ποιο ςθμείο οι
αποκεντρωμζνεσ αντιδράςεισ ιταν αποτζλεςμα μιμθτιςμοφ των πρωτεργατϊν τθσ
μθτρόπολθσ; Και πϊσ κατάφεραν να είναι ποςοτικά και ποιοτικά ςε πολλζσ
περιπτϊςεισ ανάλογεσ με τισ αντίςτοιχεσ ενζργειεσ που διζπρατταν οι
«επαγγελματίεσ επαναςτάτεσ – προβοκάτορεσ» των Ακθνϊν; Η δθμογραφικι
ζκρθξθ των «300 γνωςτϊν αγνϊςτων» που υπάρχουν ωσ ςτοχοποιθμζνοσ,
αποκλειςτικόσ φορζασ τθσ μθ νόμιμθσ βίασ ιδθ από το Νοζμβρθ του ’73 φαίνεται
να μθν εξθγείται με επάρκεια από αναγωγιςτικζσ ςυλλογιςτικζσ και εκδοχζσ
ςυνενοχικισ παραβατικότθτασ ςτιγμιαίου χαρακτιρα από ςυγγενείσ, φίλουσ και
άβουλουσ μακθτζσ κφματα προπαγάνδασ των εν λόγω «ταραξιϊν».

Η βία, λοιπόν

Μεγάλο μζροσ όςων ειπϊκθκαν κινικθκαν ςτθ λογικι τθσ ανακεματιςτικισ

απόρριψθσ των βίαιων πρακτικϊν τθσ εξζγερςθσ με ζναν λόγο καταγγελτικό ωσ
προσ τουσ «ταραξίεσ» και υπεραςπιςτικό ωσ προσ τισ ςυντεταγμζνεσ δυνάμεισ
διατιρθςθσ τθσ τάξθσ. Φυςικά, υπιρχε και θ ςπανιότερθ φωνι τθσ a priori
αποδοχισ κάκε μορφισ βίαιθσ αντίδραςθσ μπροςτά ςτθ φρικιαςτικι δολοφονία ωσ
αφορμι και μπροςτά ςε οριςμζνα βακφτερα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά
προβλιματα ωσ αίτια. Μπορεί όμωσ το ηιτθμα τθσ βίασ του Δεκζμβρθ να
εξαντλθκεί ςτο δίπολο καταδίκθσ – φετιχοποίθςθσ τθσ βίασ; Είμαςτε ςίγουροι για το
αν χρθςιμοποιικθκε θ βία αποκλειςτικά είτε τυφλά είτε ωσ μζςο για πολιτικοφσ
ςκοποφσ; Μιπωσ μία τόςο απόλυτθ διάκριςθ μασ οδθγεί ςε μία λανκαςμζνθ
ανακαταςκευι του φαινομζνου;

Ασ διακρίνουμε επιτζλουσ τθ ςυμβολικι βία των εξεγερμζνων (υλικζσ καταςτροφζσ

ςε ςυγκεκριμζνουσ, ςυμβολικά φορτιςμζνουσ ςτόχουσ) από τθν πραγματικι,
νομιμοποιθμζνθ βία που αςκεί το κράτοσ (που τρόπον τινά ςυμπυκνϊνεται ςτο
ςφνκθμα «εργατικά ατυχιματα και ςφαίρεσ ςτο ψαχνό, τον πόλεμο τον ηοφμε κάκε
μζρα εδϊ»…). Αυτό δεν ςυνεπάγεται τθ νομιμοποίθςθ μιασ άλλθσ διάκριςθσ
αφενόσ ςε ανϊδυνεσ, ςυμβολικζσ πρακτικζσ και αφετζρου ςε βίαιεσ, καταχρθςτικζσ
τερατουργίεσ. Κάτι τζτοιο κα ςυνιςτοφςε εκελοτυφλία, αφοφ θ χρθςιμοποίθςθ
ςυμβολικισ βίασ εκ μζρουσ των φορζων δράςθσ τθσ αποςκοπεί ςε πραγματικά
αποτελζςματα, όςο πραγματικι είναι και θ «αναίμακτθ» βία εκ μζρουσ τθσ
πολιτείασ που βιϊναμε με ποικίλουσ τρόπουσ και πριν τα γεγονότα του Δεκζμβρθ.

Αλλά θ τυφλι εμπιςτοςφνθ ςτθν αυταξία τθσ δθμοκρατίασ και θ πίςτθ ςτθ
νομιμότθτα δεν αρκεί για τθν επιςτροφι ςτθν κανονικότθτα; Όςο οι κυριότεροι
δθμοκρατικοί κεςμοί παραμζνουν ςτθν εκφυλιςμζνθ κατάςταςι τουσ ωσ κενά
ςθμαίνοντα, ανίκανοι να προςφζρουν ακόμα και τθν ψευδαίςκθςθ ατομικισ και
κοινωνικισ ευδαιμονίασ, κα υπάρχουν κοινωνικζσ ομάδεσ που ςτο φανταςιακό των
υποκειμζνων τουσ κα γεννιόνται κάκε λογισ εικόνεσ ανατροπισ. Η άρνθςθ εδϊ
είναι διττι: αφορά τόςο τθν επιςτροφι ςε μία τζτοια (φφςει και κζςει βίαιθ)
κανονικότθτα, όςο και τθν πίςτθ ςε μία μεταφυςικι τθσ νομιμότθτασ και ςτθν
τυφλι εμπιςτοςφνθ ςτθν «αυταξία» τθσ δθμοκρατίασ που εκκρζει από αυτιν.
Ωςτόςο, θ απάντθςθ ςτθ μεταφυςικι τθσ νομιμότθτασ και ςε μια πρακτικά τυφλι
νομιμοφροςφνθ δεν είναι θ μεταφυςικι τθσ βίασ. Αντίκετα, θ κατανόθςθ του
εμμενοφσ χαρακτιρασ τθσ αποκλείει προςπάκειεσ υπερβατολογικισ κεϊρθςισ τθσ
και ζκπτωςισ τθσ ςε αυτοςκοπό.

Οι προςδοκίεσ, λοιπόν

Και αν αυτό δεν δικαιολογεί τον χαρακτθριςμό «κοινωνικι εξζγερςθ» τότε τι; Γιατί
δεν μπορεί να ερμθνεφονται οι βίαιεσ πράξεισ μόνον ωσ θ απζλπιδα και
κραυγάηουςα ακυρωμζνθ φωνι μιασ ςυλλογικότθτασ που δεν μπορεί να
χαρακτθριςτεί αλλιϊσ παρά ωσ κοινωνικι εξζγερςθ ακριβϊσ λόγω τθσ πολυμορφίασ
τθσ και του ετερόκλθτου των τάςεων που τθν απαρτίηουν. Κι αν οι ατομικζσ
προςδοκίεσ όςων ςυμμετείχαν, που αναμφίβολα ποικίλουν από τθν κατάλυςθ του
κράτουσ μζχρι τθν απλι «επαναςτατικι εκτόνωςθ» ανάλογα με τισ ιδεολογικζσ
καταβολζσ και τθν πολιτικι εκτίμθςθ του κακζνα, δεν είναι εφκολο να
ςυμπυκνωκοφν ςε ζνα ενιαίο πολιτικό αίτθμα, θ ανάγκθ μετουςίωςθσ τθσ
δυναμικισ ςε κετικά διατυπωμζνεσ διεκδικιςεισ εκφράςτθκε από τουσ
ςυμμετζχοντεσ. Ακόμα και ομάδεσ (όπωσ οι μετανάςτεσ και οι μακθτζσ) που για
πρϊτθ φορά ςυμμετείχαν τόςο μαηικά ςε κινθτοποιιςεισ γενικότερου κοινωνικοφ
χαρακτιρα, ενςωματϊκθκαν ςε μεγάλο βακμό ςε μια λειτουργία τζτοιασ τάξεωσ,
δθλαδι του αιτιματοσ και του ςκοποφ και όχι τθσ μάταιθσ ζκρθξθσ υπό τθ μορφι
ενόσ απολιτικοφ acting out ςυςςωρευμζνθσ οργισ.

Αυτό ιταν φανερό ςτισ ςυλλογικζσ διαδικαςίεσ των εξεγερμζνων, κατά κανόνα ςε
πανεπιςτθμιακοφσ χϊρουσ, όπου οι κάκε είδουσ αποφάςεισ ιταν αποτζλεςμα
πολιτικισ ηφμωςθσ και ςυνδιαμόρφωςθσ, ςυναινετικοφ ι αμεςοδθμοκρατικοφ
χαρακτιρα. Παράγωγα αυτϊν των διαδικαςιϊν ιταν και δεκάδεσ ευφάνταςτεσ και
μθ βίαιεσ με τθν αυςτθρι ζννοια του όρου παρεμβάςεισ, οι οποίεσ φυςικά δεν
ζγιναν ευρφτερα γνωςτζσ αφοφ δεν προβλικθκαν, ίςωσ και επειδι δεν διακζτουν
εμπορεφςιμα από τα ΜΜΕ χαρακτθριςτικά ςε αντίκεςθ με τθ βία. Εξ ου και θ
ολιγόλεπτθ διακοπι του ηωντανοφ προγράμματοσ τθσ δθμόςιασ τθλεόραςθσ και θ
κατάλθψθ των γραφείων τθσ ΕΣΗΕΑ, ενόσ χϊρου που ενϊ δεν προςτατεφεται από
το πανεπιςτθμιακό άςυλο, αποτζλεςε εφαλτιριο αντιπλθροφόρθςθσ εκ μζρουσ των
εξεγερμζνων ςε πείςμα τθσ μονόπλευρθσ και μερολθπτικισ παρουςίαςθσ των
γεγονότων, κυρίωσ από πλευράσ τθλεόραςθσ.

Η επαναφορά τθσ πολιτικισ ςυηιτθςθσ και θ ανάδειξθ τθσ ανάγκθσ άρκρωςθσ

πολιτικοφ αιτιματοσ ςε μια αςκμαίνουςα και δυςλειτουργικι δθμοκρατία όπωσ θ
δικι μασ είναι ίςωσ το μεγαλφτερο επίτευγμα τθσ εξζγερςθσ του Δεκζμβρθ. Η
ριηοςπαςτικοποίθςθ απόψεων και πρακτικϊν με εξάπλωςθ ςε τοπικό επίπεδο
χαρακτιριςε τον τελευταίο μινα του προθγοφμενου χρόνου που είδε τθ γενιά των
15ρθδων να βγαίνει ςτουσ δρόμουσ επιδεικνφοντασ κοινωνικά και πολιτικά
αντανακλαςτικά, τα οποία δυςτυχϊσ αποκαλφφτθκαν μόνο μετά τθν
ανκρωποκτονία ενόσ ςυνομιλικοφ τουσ από αςτυνομικό.

Αν τα παραπάνω ςασ δίνουν τθν εντφπωςθ μιασ καταγραφισ των γεγονότων από
τθν ςκοπιά των ςυμμετεχόντων ςτθν εξζγερςθ τότε ςωςτά ζχετε καταλάβει και το
κείμενο ζχει πετφχει το ςκοπό του που δεν είναι άλλοσ από το να γίνουν γνωςτά
γεγονότα και κζςεισ που δεν ταυτίηονται με τθν προβαλλόμενθ ωσ πραγματικότθτα
από τα media. Τϊρα που θ εξζγερςθ ωσ ςυγχρονικό φαινόμενο ζχει ξεκυμάνει
χάνοντασ τθ δυναμικι των πρϊτων δφο εβδομάδων, τϊρα που θ διάχυςθ τθσ βίασ
υποχϊρθςε αφινοντασ ζνα ςφννεφο ςκόνθσ πίςω τθσ και εμάσ με τθν ελπίδα να
αντικρίςουμε κάτι δθμιουργικό όταν αυτό κατακάτςει, είναι καιρόσ να
καταγραφοφν τα γεγονότα ωσ τζτοια, να πλαιςιωκοφν και να ακτινογραφθκοφν.
Ζτςι, ίςωσ να προκφψουν λιγότερο βεβιαςμζνεσ αναλφςεισ για το βίαιο χαρακτιρα
τθσ εξζγερςθσ, λιγότερο αφοριςτικζσ. Χωρίσ τθν ενδεχόμενθ ζπαρςθ του
εξεγερμζνου και πολφ περιςςότερο χωρίσ τθν αυτόκλθτα επικυρωμζνθ θκικολογία
που προςφζρει θ αςφάλεια και θ παραπλθροφόρθςθ του καναπζ. Εν τζλει, ασ
λογιςτεί το φαινόμενο τθσ βίασ του Δεκζμβρθ όχι ωσ κάτι το ακατάλθπτο και άφατο,
ωσ το άλαλο Κακό, αλλά ωσ κάτι το πραγματικό που χριηει εμβρικζςτερθσ
ανάλυςθσ και δφναται εκτόσ των άλλων να πθγάηει από θκικι ςτάςθ ζχοντασ
ςτοιχεία πολιτικισ ορκολογικότθτασ.

Τάςοσ Δροφλιασ, Πάντειο Πανεπιςτιμιο

Νίκοσ Πατζλθσ, Πάντειο Πανεπιςτιμιο
Πζτροσ-Ιωςιφ Στανγκανζλλθσ, Πανεπιςτιμιο Ακθνϊν
Ελζνθ Τάκου, Πάντειο Πανεπιςτιμιο