Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
PROYEKTO
SA
ARALIN PANLIPUNAN IV
Kabanata 1
Isang tingin sa buong ekonomiya
Aralin 1
Yaring Produkto at
Serbisyo
Pamumuhunan
Pag-iimpok
Salik ng Produksiyon
Ang ideya ng payak na paglalarawan ng
buong ekonomiya ay nakapaloob sa Tableau
Economique ni Francois Quesnay.
Ipinapalagay na ang makroekonomiya ay nasa
payak na kalagayan. Sa paikot na daloy ng
produkto at serbisyo ay ipinapakita ang
ugnayan ng sambahayan, bahay kalakal, at
pamahalaan sa tulong ng iba’t-ibang
pamilihan.
Ang sambahayan at bahay kalakal ay
nagkakaroon ng ugnayan sa pagganap sa
gawaing pamproduksiyon at distribusyon.
Ang sambahayan ay ang
pinanggagalingan ng mga salik sa
produksiyon at distribusyon.
Ang mga salik sa produksiyon ng
sambahayan naman ang gagamitin
ng bahay kalakal sa paglikha ng
mga yaring produkto na
ikokonsumo naman ng
sambahayan.
Ang sambahayan ay nakakatanggap ng
Php25 milyon bilang kabayaran ng
bahay kalakal sa salik sa produksiyon.
Ginagastos naman ng sambahayan ang
kanilang kinikita sa pagkonsumo at
pagbabayad sa mga yaring produkto sa
bahay kalakal.
Ang kabayaran sa pagkonsumo ng mga
yaring produkto ay tatanggapin ng
bahay kalakal bilang kita.
Magkakaroon ng balanse sa ekonomiya
kung ang kinita ng sambahayan na
Php25 milyon ay gagastusin lahat sa
pagkonsumo ng mga yaring produkto
na nagsisilbing kita ng bahay kalakal.
Ang pag-iimpok ay isa sa mahalagang
gawain ng sambahayan na kailangan
ng ekonomiya. Ito rin ang pagtatabi ng
ilang bahagi ng kita upang gamitin sa
hinaharap.
Ang pagkakaroon ng disekilibriyo ay
bunga ng pag-iimpok ng sambahayan.
Dahil sa pagkakaroon ng disekilibriyo,
kailangang may gawin ang bahay kalakal
upang madagdagan ang salaping
gagamitin sa produksiyon at magkaroon
muli ng ekilibriyo sa ekonomiya.
Ang pamumuhunan ay pagdaragdag ng
kapital sa para sa hinaharap upang
palawakin ang produksiyon.
Ang bahay kalakal na tumatanggap ng
Php20 milyon bilang kita at Php5 milyon
na pamumuhunan ay magkakaroon ng
Php25 milyon upang maisagawa ang
produksiyon.
Sa ganitong sitwasyon ay nagkakaroon ng
ekilibriyo sa ekonomiya.
Ang pamahalaan ay ikatlong sektor na
may tungkulin ginagampan sa ugnayan
ng sambahayan at bahay kalakal sa
ekonomiya.
Ang pump priming ng ekonomiya na
isinasagawa ng pamahalaan upang
pasiglahin at gawin aktibo ang mga
sektor ng ekonomiya.
Ang pamahalaan ay may tungkulin na
maningil ng buwis sa sambahayan at
bahay kalakal upang magkaroon ng
pondo sa pagbibigay serbisyong
Aralin 2
Presyo
Final
ng
Goods
Produkto
FACTOR INCOME
APPROACH
CCA National Income IBT
NI=KEA + KG + KEM + KK
Upang makuha ang GNP, kailangang
isama ang ibang babayaran sa
paglikha ng produkto tulad ng:
Capital Consumption Allowance (CCA)
Itinuturing itong pondo na inilaan para sa
depresasyon.
Indirect Business Taxes (IBT)
Ito ay di-tuwirang buwis na ipinapataw sa
mga produkto at serbisyo na nilikha.
Kaya ang pagkompyut ng GNP ay
Ang pamamahagi ng
Pambansang Kita
Pamamahagi ng Kita ng Bansa
Inuuri sa dalawa
Inflation PPP
Demand
Structural Pull
Epekto at Solusyon sa
Implasyon
Ang patuloy na pagtaas ng presyo ay nararanasan ng lahat ng bansa at
nararamdaman ng lahat ng tao
I Pamahalaan Pagpapatupad
M ng polisya
P
L
Mamamayan/Konsyumer Pagtitipid at
A
pagtangkilik sa
S sariling
Y produkto
O Pataasin ang
N Negosyante/Prodyuser
produksiyon at
di-magtataas ng
presyo
Mga sanhi ng Implasyon
Ang pagtaas ng presyo ay hindi lamang
kasalanan ng pamahalaan, bagkus
lahat tayo bilang mamamayan ay may
kasalanan sa patuloy na pagtaas ng
presyo .
Mga Epekto ng Implasyon
Ang implasyon ay masasabi na may
kabutihan at di-kabutihang naidudulot
sa ekonomiya.
Mabuting Epekto
Ang pagkakaroon ng mataas na presyo
ng mga produkto ay nakagaganyak sa
Kahit may implasyon, may mga tao na
nakikinabang sa sitwasyon tulad ng:
Mga speculators
Bibilhin ng mga negosyante sa mababang
presyo ang produkto at ibebenta ng mas
mahal para tumubo.
Mga mangungutang
Kapag ang interes ng inutang ay mas
mababa sa kaysa sa antas ng implasyon
sa loob ng isang takdang panahon, ang
mga mangungutang ay higit nakikinabang-
sapagkat nabili ang gustong produkto sa
mababang presyo at magbabayad ng
Mga Taong Hindi Tiyak ang Kita
May pagkakataon na mas
mabilis magbago ang kanilang
kita tulad ng pagbabago ng
presyo .
Madalas, mas mabilis ang
paglaki ng kanilang kita sa
kaysa sa pagtaas ng antas ng
implasyon , kaya sila ay
nakikinabang sa panahon na
may pagtaas ng presyo ng mga
May mga tao rin nakakaranas ng mga di-
mabuting epekto ng implasyon tulad
ng:
Mga Nagpapautang
Ang pagtatakda ng interes sa pautang na
mas mababa kaysa sa naging antas ng
implasyon ang dahilan ng pagkalugi ng
mga nagpapautang.
Mga Nag-Iimpok
Sa panahon ng pagkakaroon ng mas
mataas na implasyon kaysa sa interes
ng salaping idineposito sa bangko ay
Mga Tao na may Tiyak na Kita
Ang pagkakaroon ng tiyak na kita ay di-
mainam sa panahon ng implasyon dahil
bumbaba ang purchasing power ng tao.
Ang mga tumatanggap ng tiyak na kita
buwan-buwan ay di-nagbabago tulad
ng pagbabago ng presyo.
Ang dami ng produkto at sebisyo na
kanilang kinukonsumo ay naapektuhan
sa bawat pagtaas ng presyo kada
buwan.
•Labis na salapi •Middlemen sa
DAHILAN pamilihan
Pagtaas ng
Demand Pagdaragdag ng
Pagpapatupad halaga ng
ng tight money produkto
policy Pagtatakda ng
BUNGA price control
Public Paggawa ng
Borrowing Publikong Produkto
Publikong Sektor
Ang publikong sektor ay binubuo ng mga
institusyon tulad ng mga ahensiya,
sangay at kagawaran na nagpapatupad
ng mga gawain ng pamahalaaan.
Ang mga ito ay aktibong nakikilahok sa
mga gawaing pang-ekonomiya upang
matupad ang mga layunin ng
pamahalaan, ang pagkakaloob ng
pampublikong produkto.
Kabilang sa mga pampublikong produkto
ay ang mga paaralan, ospital,
komunikasyon, transportasyon at
serbisyo ng mga pulis at militar at ang
tinatawag na public utilities, tulad ng
Patakarang Pisikal
Ang patakarang pisikal ay nauukol sa
mga hakbangin, pamamaraan,at
pagdedesisyon ng pamahalaan
upangmaisagawa at maipatupad anh
isang gawaing pang-ekonomiya.
Ang pampublikong pananalapi (public
finance) aymay kinalaman sa
pagdedesisyon ng pamahalaan ukol sa
mga gastusin at paglikom ng pondo at
pagpapalaki ng kita ng pamahalaan
upang maipatupad nito ang kanyang
Mga Tungkulin at Gawain ng Pamahalaan
Katatagan ng Ekonomiya
Dapat sapat ang pondo at kita ng
pamahalaan upang maipagkaloob sa mga
mamamayan ang mga serbisyong
panlipunan na kanilang kailangan.
Kapag may budget deficit ang bansa,
obligado ang pamahalaan na ipagkaloob
ang serbisyo sa mamamayan kaya ito ay
humahantong sa public borrowing.
Ang pangungutang ay ginagawa ng
pamahalaan sa pananaw na magiging
matatag ang ekonomiya kung maayos na
gagastusin ang inutang na pera.
Pagkakaloob ng mga Serbisyong
Panlipunan
Edukasyon
Imprastruktura
Ayon sa Saligang-Batas,ang
pagkakaloob ng mga serbisyong
panlipunan ay isang mahalagang
Paggawa ng mga Publikong
Produkto
Ang pamahalaan ay gumaganap
bilang konsyumer at
prodyuser,.
Ito ay lumilikha at bumibili ng ng
produkto at serbisyo para sa
kapakanan ng lahat ng
mamamayan, mahirap man o
mayaman.
Aralin 9
Sistema ng Pagbubuwis
Ang mga uri ng buwis na pinanggagalingan ng pondo ng pamahalaan
ay ginagamit na batayan sa pagbubuwis at ginagabayan ng mga
teorya sa pagbubuwis.
P
Uri ng Buwis A
B G
A B
T U
+ = A
Y
N B
G U
Pondo ng Pamahalaan
A W
N I
Teorya ng Buwis S
Personal Exemptions
Single at May-asawa,Biyuda-P50000
Additional Exemption-P25000 ngunit
hindi hihigit sa apat ang anak na maya
edad na 21 taon pababa.
b. Specific Tax
Ang buwis na ito ay inaayon sa volume ng
produktong ginagawa at ipinagbibili.
Tariff o Import Duty
Ang buwis na ipinapataw sa mga binibiling
imported na produkto.
Buwis sa Kita
Ito ay itinuturing na direktang buwis kung
saan ang pagbabayad ay tuwirang
ginagawa ng nagbabayad.
Sales Tax
Pangkalahatang buwis na ipinapataw sa
biniling produkto at serbisyo tulad ng
Value Added Tax.
Value Added Tax
Ito ang buwisnaipinapataw
sa halaga ng produkto
atserbisyo na
kinukonsumo ng mga tao.
PercentageTax
Ang buwisna ipinapataw sa
tao o negosyo na nagbibili
o bumibili ng produkto,
ari-arian, at serbisyo.
Mga Teorya sa Pagbubuwis
Ito ang mga prinsipyo na sinusunod sa
paniningil ng buwis.
Benefit Theory
Ang teoryang ito ng pagbubuwis ay
naayon sa dalawang ideya.
Una, ang mga taong higit nakikinabang
sa mga serbisyo o proyekto na
ipinagkakaloob ng pamahalaan.
Pangalawa,ang mga taong hindi
nakikinabang sa mga proyekto at
serbisyo na ginawa ng pamahalaan.
Equal Distribution Theory
Ang teoryang ito ay may kinalaman
sa pantay na pamamahagi sa
babayarang buwis ng mga tao.
Ability to Pay Principle
Isinasaad na ang mga taoay dapat
buwisan na naayon sa kakayahan
nitong magbayad, kahit ano ang
nakukuhang pakinabang at
natatanggap nilang benepisyo.
Batayan sa Pagbubuwis
Magbibigay ng sapat na kita
Dapat ay patas
Aralin 11
12%
EVAT
10%
VAT
Sektor ng Pananalapi
I P
N A Pandaigdigang
S N Bangko Bangko
T A
I N
T A
Espesyal
U L
S A
Y P
O I
N DI-
G BANGKO Lokal
Bangko ng
mga Bangko
Nagpapautan
Safekeep
Chief Banker g sa mga
er
Bangko
Ang Batas Republika Blg.7653, na
kilala sa tawag na New Central
Bank Act ns pinagtibay ni dating
Pangulong Ramos noong Hunyo
14,1993 ang nagbigay daan sa
pagkakatatag ng Central Money
Authority na tinawag na Bangko
Sentral ng Pilipinas.
Ginagampanan ng BSP ang mga
layunin at gawain ng dating Central
Bank.
May pitong kasapi ang monetary
board ng BSP:
Gobernor ng Bangko Sentral ng
Pilipinas
I Miyembro ng Gabinete
5 Miyembro mula sa Pribadong
Sektor
Ang gobernor ang siyang chairman
ng monetary board.
Ang BSP ay may lubos na
kapangyarihan na maayos ang
Mga Paraan upang Kontrolin ang Supply
ng Salapi
Open Market Operation
Ang BSP ay nagbibili ng mga bonds ng
pamahalaan upang kontrolin ang
salaping nasa sirkulasayon.
Rediscount Rate
Ang BSP ay nagpapautang sa mga
bangko na may problemang pinansiyal.
Moral Suassion
Ang pagkontrol ng dami ng salapi ay
ipinapatupad sa pamamagitan ng tight
money policy.
Reserve Requirement
Ang mga bangko ay obligado na
magdeposito sa BSP ng ilang
porsiyento ng perang idinepositos
sa kanila.Ang pagtatakda ng
reserve requirement ay isang
paraan ng pagkontrol ng supply ng
salapi.
Fiat Money Authority
Ito ang kapangyarihan ng Bangko
Sentral na mag-imprenta ng salapi
Mga Gawain ng BSP
Pamamahala sa mga Bangko
Iniiwasan ng BSP na magkaroon ng bank
run,kaya ito ay nagpapautang sa mga
bangko.Ang bank run ay ang sabay-
sabay na pagbawi sa impok ng tao
dahil nawalan sila ng tiwala sa bangko.
Ang pagme-merger ng mga bangko ay
alam ng BSP. Ang merger ay ang
pagsama-sama ng mga kapital at ari-
arian ng dalawang bangko para sa
kanilang kabutihan.
Chief Banker at Pinansiyal na
Tagapayo ng Pamahalaan
Ipinapaalam sa pamahalaan ang
kalagayan ng pananalapi sa loob at
labas ng bansa,mga utang ng bansa, at
nalilikom na dayuhang
salapi.Nagbibigay din ito ng payo kung
paano makalikom ng sapat na pondo
para sa mga gastusin.
Nag-iisyu at Nag-iimprenta ng Salapi
Ang lahat ng salapi na ginagamit sa
ekonomiya ay iniimprenta at
ginagarantiyahan ng BSP.
Tagapamahala sa Reserbang
Dayuhang Salapi;Ginto, at ang
Pagbabayad sa Utang Panlabas at
Panloob
Isinasaayos ng BSP ang paggastos at
paglabas ng dolyar.Itinatakda ng BSP
ang foreign exchange rate o halaga ng
palitan ng piso.
Bangko ng mga Bangko
Ang BSP ay nakikipag-ugnayan lamang
sa mga bangko.Ang salaping iniimpok
ng mga tao ay hindi tinatanggap ng
Bangko Sentral.
Paggawa ng Salapi
Tanging ang BSP lamang ang
may pahintulot at
kapangyarihan na mag-
imprenta bg salaping gagamitin
sa bansa.
Ang BSP ang tanging sa
nagmomoneda ng salapi.Ito ay
para maiwasan ang
panggagaya at pamemeke ng
Aralin 14
Bagong Lipunan
•Ang nakasulat sa salapi
Mickey Mouse noon panahon ni
•Salapi na ginamit Pangulong Marcos
noong panahon ng Larawan ng mga Bayani
Hapon •Makikita sa ating mga
salapi
Ang Penniform Gold Barter
Ringay natuklasan ni Dr. Gilbert
Perez.Ang El Banco Espanol
Filipino de Isabella II ang
itinuturing na kauna-unahang
bangkong naitatag sa ating
bansa na nag-isyu ng Pesos
Fuertes.
Ang Philippine Coinage Act ang
nagpatupad ng gold exchange
Naranasan ng bansa ang
pinakamataas na implasyon
noong panahon ng Hapon kung
saan nagpalabas ng
napakaraming salapi sa
sirkulasyon,kaya nawalan ng
halaga ang salapi.
Itinuring itong laruang salapi na
tinawag na mickey mouse
money.
Pamantayan sa
Pagmomoneda ng
Salapi
Commodity Standard
Ito ang pamantayan
kung saan gagamitin
ang mga metal sa
Pamantayang Ginto (Gold
Standard)
Ang ating bansa ay nasa
pamantayang gold exchange
standard noong panahon ng
Amerikano kung saan ang
salapi ay katumbas ng ginto.
Ang dollar exchange standard ay
ipinagamit din kung saan ang
ating salapi ay may katumbas
Pamantayang Pilak (Silver
Standard)
Ang bansa ay sumusunod
sapamantayang ito ay
gumagamit ng pilak bilang
halaga ng salapi tulad sa silver
bullion standard.
Ayon kay Sir Thomas
Gresham,ang mabuting
salapiaynaalis sa sirkulasyon at
Noncommodity
Standard
Minsan nararanasan ng
pamahalaan ang
negative
seignorage.Ang
seignorage ay gastos
sa paggawa ng salapi.
Pamantayang Papel (Paper
Standard)
Ang paggamit ng
salaping papel sa
paglikha ng salapi ay
hindi na kailangang
tumbasan ng anumang
metal ang patakaran sa
Anyo ng Salapi
Commodity Money
Inilalarawan ng mga
mahalagang metal at mais na
ginamit sa produkto.
Fiat Money
Uri ng salapi na
ginagarantiyahan at pinag-
uutos ng pamahalaan na
tanggapin ng lahat ng
Credit Money
Ang mga instrumento ng
kredit na tinatanggap
bilang kabayaran sa mga
biniling produkto at
serbisyo,at pagbabayad
ng anumang utang ay
kabilang sa anyong ito ng
Tungkulin ng Salapi
Pamantayan ng Halaga
Nagbibigay daan ang salapi
upang malaman ang tunay na
halaga ng isang presyo o
produkto na batayan sa
pagpapalitan
Reserba ng Halaga
Maaring itago at ipunin ang
salapi ng mahabang panah.on
Instrumento ng Palitan
Ito ang nagsisilbing instrumento
ng palitan
Pamantayan ng Naantalang
Pagbabayad (Deferred
Payment)
Ang credit cards,purchasing
order,at post dated check ay
ilan sa mga ginagamit sa
pagbili ng produkto at serbisyo
Mga Katangian ng Salapi
Matatag
Magkakapareho
Matibay
Madaling
Dalhin
Mga tao sa likod nito
CREDITS
Editor: Harold Anjoben C. Espinile
Encoders:
Amaryllis Caryl Tomol
Christian Men Love Lou Gonzales
Abegail Amor Elajas
Rose Ann Caturla
Special Acknowledgement:
Ms.Vanessa Resullar
Subject Teacher
*Pagtatapos*