Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
për jospecialistët
Copyright © 2007 Të gjitha të drejtat janë të rezervuara për IMB.
PËRGATITUR NGA:
Dr Maksi Raço Administrator Instituti i Modelimeve në Biznes
Kosta Ekonomi Drejtor Teknik Instituti i Modelimeve në Biznes
REDAKTOR TEKNIK:
Gerdi Lito Shef Sektori Instituti i Modelimeve në Biznes
KORREKTOR LETRAR:
Vasilika Drini
2
Kujt i drejtohet ky libër?
Meqenëse tekstet ekzistuese të kontabilitetit, në shqip, janë shkruar kryesisht për studentët
e degëve “Financë“ dhe supozojnë një formim paraprak në shkencat bazë ekonomike, e
gjykuam me vlerë të shkruanim këtë tekst praktik në shërbim të administratorëve të
bizneseve, pa qenë nevoja e ndonjë bagazhi paraprak në shkencat ekonomike, prandaj
ne e kemi emërtuar “Kontabiliteti dhe analiza financiare për jospecialistët“. Krahas
administratorëve, libri synon t’u vijë në ndihmë edhe llogaritarëve, magazinierëve,
arkëtarëve etj. Niveli i tij është tepër elementar për financierët.
Teksti pasqyron përvojën e grumbulluar, që nga viti 1991, gjatë hartimit dhe zhvillimit të
vazhdueshëm të programit kompjuterik “Alpha“ nga Instituti i Modelimeve në Biznes.
Programi “Alpha“ sot përdoret nga mbi katër mijë ndërmarrje, kryesisht në Shqipëri por
edhe jashtë saj si në: Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi. Shfrytëzimi optimal i programit
“Alpha“ ndihmohet nga njohuritë e shtjelluara në këtë libër.
3
PËRMBAJTJA
1. HYRJE .................................................................................. 14
1. HYRJE .................................................................................. 32
4
vi. Pozicioni i llogarive në Bilanc ...........................................................37
5. LLOGARITË E TË ARDHURAVE..................................................... 41
i. Klasifikimi i të ardhurave .................................................................41
ii. Përcaktimi i Rezultatit ...................................................................42
5
i. Inventari dhe Metodat e Regjistrimit ..................................................85
ii. Dokumentet e Magazinës ................................................................86
iii. Kontabilizimi i Hyrjeve në Inventar ....................................................89
iv. Vlerësimi i Kostos së Inventarit .........................................................91
v. Kontabilizimi i Daljeve nga Inventari ..................................................94
vi. Veprime të tjera me inventarin .......................................................95
6
PJESA E DYTË: ANALIZA E LLOGARISË SË REZULTATIT
7
II. ANALIZA E BILANCIT ........................................................................ 166
4. FONDI I ZHVILLIMIT.................................................................179
i. Koncepti i Fondit të Zhvillimit ........................................................ 179
ii. Përcaktimi i Fondit të Zhvillimit ...................................................... 180
iii. Interpretimi Ekonomik .................................................................. 181
8
III. MËNYRAT E FINANCIMIT TË NDËRMARRJES ................................ 194
5. PËRMBLEDHJE ......................................................................211
i. Përparësitë e të metat e financimeve të ndryshme .............................. 211
ii. Disa koeficientë ndihmës për marrjen e vendimeve ............................. 212
9
PJESA E PARË
NJ OH U R I P Ë R K ON TA BILIT ETIN E PËRG JITHSHËM
Kapitulli I
Në këtë kapitull tregohet pse
nevojitet kontabiliteti, cilat veprime
të ndërmarrjes pasqyron dhe
përse duhen unifikuar regullat e
rregjistrimit të këtyre veprimeve.
I NJOHURI TË PARA
TË KONTABILITETIT
PJESA E PARË
1 Hyrje ............................. 14
NJ O HURI P Ë R KO NTABILITE TIN E P Ë RG J ITHS HË M
2 Ndërmarrja dhe
transaksionet e saj ............ 15 KAPITULLI I
3 Normalizimi i Procedurave
Kontabël ......................... 17
4 Konceptet
Bazë .............................. 18
Njohuri të para të
5 Shembull
kontabilitetit
Zbatimi ........................... 24
6 Parimet e Regjistrimit
të Transaksioneve.............. 29
I. NJOHURI TË PARA TË KONTABILITETIT
1. HYRJE
Ndërmarrja ka si synim të prodhojë produkte ose shërbime për të kënaqur nevoja të
shoqërisë.
Për të marrë vendimet e duhura, ndërmarrja ka nevojë për një sistem informacioni që
quhet kontabilitet, i cili:
Shënim: Bilanci, Llogaria e Rezultatit dhe disa pasqyra të tjera përbëjnë ato që quhen
“Llogaritë Vjetore” të ndërmarrjes. Në fjalorin e përditshëm të gjitha këto pasqyra njihen
shkurt si “Bilanci”.
1 Llogaria e Rezultatit: Quhet edhe “Paqyra e të Ardhurave e Shpenzimeve” (PASH) ose “Llogaria Fitim/
Humbje”
14
2. NDËRMARRJA DHE TRANSAKSIONET E SAJ
Gjatë veprimtarisë së përditshme, ndërmarrja ka nevojë të blejë mallra, lëndë të para
a shërbime, që i nevojiten asaj dhe të shesë produktet2 e saj. Ndërmarrja është pra e
lidhur me aktorë të tjerë ekonomikë (furnitorë, blerës, punonjës etj.), me të cilët kryen
veprime të ndërsjella. Nga kjo lind nevoja e mbajtjes së gjurmëve të këtyre veprimeve
ekonomike që ajo kryen me partnerët e saj.
Shembuj transaksionesh:
Ndërmarrja Banka
Kredia
2 Produktet: që në kuptimin e gjerë të fjalës janë: prodhimet (për ndërmarrjet prodhuese); mallrat
(për ndërmarrjet tregtare); shërbimet (për ndërrmarrjet e shërbimit) etj. Pra, produktet e aktivitetit të
ndërmarrjes.
3 Transaksioni: quhet edhe “Fluks”, “Ngjarje kontabël” ose “Veprim ekonomik”.
15
i. Koncepti i transaksionit:
Transaksioni është një marrëdhënie, një veprim apo lëvizje, që ndryshon vlerën e një
variabli ekonomik, në një periudhë të caktuar kohe.
Dallojmë:
Vini Re!
Shpenzimet dhe Të ardhurat, nuk janë gjë tjetër veçse Borxhet dhe Kreditë e pronarëve
ndaj ndërmarrjes prandaj ato trajtohen si transaksionet financiare dhe përfshihen në to.
16
3. NORMALIZIMI I PROCEDURAVE KONTABËL
Për të thjeshtuar hartimin, leximin dhe analizën e dokumenteve kontabël, është i
nevojshëm standardizimi i metodave kontabël dhe jo secili të ndërtojë terminologjinë
dhe metodat e veta. Në qoftë se gjithsecili do të mbante kontabilitetin sipas “mënyrës
së vet”, pa ju përmbajtur disa rregullave, do të ishte e pamundur të vlerësohej gjendja e
ndërmarrjes dhe të krahasohej ajo me një tjetër.
Plani i përgjithshëm kontabël e lejon këtë standardizim duke propozuar një klasifikim
të transaksioneve të ndryshme që duhet të regjistrohen nga shërbimi kontabël i
ndërmarrjes.
4 Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (KKK) ka miratuar me vendimin nr. 3, datë 17.05.2006, “Standardet
Kombëtare të Kontabilitet”(SKK) në nxitje të zbatimit të Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar”
(SNRF).
17
4. KONCEPTE BAZË
Ndërmarrja, në veprimtarinë e saj, kryen çdo ditë veprime që prekin pasurinë e saj.
Regjistrimi i transaksioneve që modifikojnë pasurinë e ndërmarrjes dhe përpunimi i
këtij informacioni është objekt i sistemit kontabël të ndërmarrjes. Paraqitja e gjendjes
pasurore të ndërmarrjes quhet bilanc.
Bilanci pasqyron nga njëra anë burimet financiare, që përdor ndërmarrja në veprimtarinë
e saj (kapitali i sjellë nga pronarët/aksionerët e ndërmarrjes, huatë e mara nga bankat
etj.). Burimet e ndërmarrjes regjistrohen në anën e djathtë të bilancit, që quhet pasiv
i bilancit.
Nga ana e majtë e bilancit, që quhet aktiv i bilancit, regjistrohen përdorimet e këtyre
burimeve, pra ato që ndërmarrja ka bërë me burimet (pasuria e ndërmarrjes), si për
shembull: lëndët e para, makineritë, mjetet ndihmëse për veprimtarinë apo depozitat në
bankë apo arkë.
o Gjatë një veprimi blerjeje, ndërmarrja nuk është e detyruar të paguajë në çast;
asaj mund t’i lihet një afat pagese nga furnitori, pra ndërmarrja përfiton një borxh
afatshkurtër nga furnitori. Kontabiliteti e klasifikon këtë borxh si kredi afatshkurtër
dhe e regjistron si burim. Kjo kredi afatshkurtër konsiderohet si “e shlyer”, kur
ndërmarrja bën realisht pagesën që i detyrohet furnitorit, brenda afatit të pagesës.
Ndaj kjo kredia e furnitorit konsiderohet si burim (pasiv) për ndërmarrjen.
o Me arsyetim të ngjashëm, kur ndërmarrja i akordon një afat pagese klientit të vet,
kontabiliteti e konsideron këtë si një kredi afatshkurtër që ndërmarrja i jep atij.
Kjo hua do t’i “shlyhet” ndërmarrjes kur klienti të paguajë shumën e duhur brenda
afatit të pagesës. Si përfundim, kredia për klientin konsiderohet si përdorim
(aktiv) për ndërmarrjen.
18
Mbi këtë bazë, bilanci paraqitet si vijon5:
Bilanci është një dokument kontabël që pasqyron tërësinë e pasurive dhe të detyrimeve
(borxheve) të ndërmarrjes. Pasuritë dhe borxhet janë të natyrave të ndryshme.
Në anën e pasivit vendosen burimet që janë: qoftë të brendshme (kapitalet), qoftë nga
jashtë (huatë), të cilat mund të jenë afatshkurtra apo afatgjata.
Nga ana e aktivit kemi gjithashtu një bashkësi elementesh me karakteristika të ndryshme
nga njëri-tjetri, kemi për shembull: asete fikse, që kanë kërkuar shpenzime të larta
(truall, godina industriale etj.); stoqe lëndësh të para apo kartëmonedha në sirtarët e
arkës së ndërmarrjes.
Një nga parimet e kontabilitetit është të përpiqet të japë një pamje sa më besnike të
ndërmarrjes. Aktivi dhe pasivi i bilancit janë, kështu, të ndara në grupe që përbëhen nga
elemente me karakteristika të njëjta (asetet fikse, borxhet afatgjata).
Për të dhënë një pasqyrë më të qartë, secili grup ndahet në nëngrupe dhe kjo ndarje
vazhdohet, aq sa është e nevojshme, për të përshkruar në detaje elementet e pasivit dhe
të aktivit të bilancit të ndërmarrjes. Këto ndarje quhen llogari.
19
Çdo elementi të pasurisë së ndërmarrjes i shoqërohet një llogari
Gjendja e llogarive ndryshon nga lëvizjet (hyrjet e daljet), që pasqyrojnë veprimet e kryera
nga ndërmarrja. Për shembull, llogaria “banka” ushqehet nga hyrjet e ndryshme të parave
që vijnë në ndërmarrje (nga shitjet,...) dhe zbrazet nga shpenzimet (pagesa e rrogave,
pagesa për blerje të lëndëve të para,...).
Si rrjedhim, çdo llogari ndahet në dy pjesë ku regjistrohen lëvizjet që e prekin atë. Këto
dy pjesë quhen Debi (majtas) dhe Kredi (djathtas). Për të paraqitur një llogari përdoret
simboli në formë T-je:
7 Të tretët: quhen klientët, furnitorët, punëtorët, ortakët, entitete apo persona të tjerë, që kanë
marrëdhënie ekonomike me ndërmarrjen.
20
shembull klientët për faturat e palikuiduara)
Regjistrimi në Llogari
Është e thjeshtë të vizualizosh në çdo çast gjendjen neto të çdo llogarie, duke zbritur nga
debiti total i llogarisë (pra nga totali i vleftave të regjistruara në debi) kreditin total të
po asaj llogarie (totalin e vleftave të regjistruara në kredi): Kjo diferencë quhet Teprica8
e llogarisë. Kur debiti > krediti, llogaria quhet debitore dhe kur krediti > debiti, llogaria
quhet kreditore.
Nisur nga ky përcaktim, një i tretë (klient) quhet debitor në qoftë se llogaria e tij është
8 Teprica e llogarisë: quhet shpesh “Gjendje e llogarisë”, por quhet edhe “Saldo e llogarisë”
21
me tepricë debitore; ndërsa një i tretë (furnitor) quhet kreditor në qoftë se llogaria e tij
është me tepricë kreditore.
Llogari të likuiditetit quhen llogaritë e parave dhe vlerave të ngjashme me to; dmth
llogaritë e arkës së ndërmarrjes dhe llogaritë bankare9 të saj, si dhe letrat me vlerë që
mund të shndërrohen menjëherë në para.
Kontabiliteti mbështetet mbi faktin që çdo transaksion midis ndërmarrjes dhe një partneri
të saj përbëhet nga dy lëvizje të njëvlefshme me sens të kundërt.
Për shembull: shitja e një produkti përbëhet nga një dalje fizike (livrimi i produktit) dhe nga
një hyrje monetare (vlefta e paguar nga klienti) me të njëjtën vleftë sa ajo e shitjes.
22
Shembull i blerjes së një veture: ndërmarrja blen një veturë 10’000 €, pra rrit pasurinë sepse
i shtohet një veturë, pra kjo ngjarje paraqitet si Debit. Si kundërparti, ajo duhet ta paguajë
veturën, pra të zvogëlojë pasurinë financiare të saj, gjë që paraqitet në Kredit.
Në qoftë se ndërmarrja e blen veturën nga një furnitor por nuk paguan menjëherë, por pas
një farë kohe, regjistrimi kryhet në dy kohë: ajo e regjistron veturën në Debit, por konstaton
se i ka një borxh furnitorit :
o llogaria e makinave debitohet me 10'000 €
o llogaria e furnitorit kreditohet me 10'000 €
Ky quhet parimi i kontabilitetit me parti dyfishe: çdo lëvizje midis ndërmarrjes dhe njërit
prej partnerëve të saj regjistrohet në llogaritë e ndërmarrjes me anën e një regjistrimi
të dyfishtë, njëri në debitin e një llogarie, tjetri në kreditin e një llogarie tjetër, me të
njëjtën vleftë. Për të evidentuar këtë lidhje mes tyre, këto dy llogari quhen kundërparti
të njëra-tjetrës.
Kjo teknikë krijon mundësinë, të garantohet barazia e pasurisë dhe e të mirave (atë që
zotëron ndërmarrja e që është në Debit) me detyrimet (huatë e marra nga ndërmarrja
e që regjistrohen në Kredit). Në këtë kontekst, nëse krijohet një shtesë pasurie (për
shembull : nga shitja e një shërbimi), rezultati i veprimit në bilanc do të kontabilizohet
si borxh (në Kredit) ndaj pronarit ose aksionerit. Pra, çdo të ardhure apo shpenzimi i
korrespondon një mjet për ta realizuar atë.
23
5. SHEMBULL ZBATIMI
Katër ortakë vendosin të krijojnë shoqërinë “IMB”.
i. Ata vendosin të derdhin në bankë si kapital fillestar 100000 lekë.
ii. Për të plotësuar nevojat, marrin një hua prej 250000 lekë për 10 vjet.
iii. Me anën e këtyre burrimeve, ndërmarrja “IMB” blen një makineri me çmim 150000
lekë.
Ortakë IMB
Sjellin 100000 lekë
Për ndërmarrjen, kjo pasqyrohet duke regjistruar një burim prej 100000 lekë në bilanc.
Kjo shumë regjistrohet në llogarinë “bankë” të ndërmarrjes.
Banka Kapitali
100000 100000
24
ii. Ortakët marrin 250000 lekë hua nga banka
Banka IMB
jep hua 250000 lekë
Ky veprim, për ndërmarrjen pasqyrohet duke regjistruar një burim (hua) prej 250000 Lekë
në bilanc. Kjo shumë do të figurojë në llogarinë “bankë” të ndërmarrjes, ku disponohet.
Banka Hua
250000 250000
Livrimi i makinerisë
IMB Furnitor
Pagesa e 150000 Lekë
25
Ky veprim për ndërmarrjen do të thotë: kontabilizimi i një shpenzimi prej 150000 lekë
në bilancin e saj, që pasqyron pagesën që i bën furnitorit, si dhe regjistrimi në bilanc
(inventar) i makinerisë, që reflekton livrimin e makinerisë.
Banka Makineria
150000 150000
Kur blerja e makinerisë bëhet me pagesë të vonuar (pas një farë kohe); në këtë rast do
të ketë regjistrim të dy veprimeve (transaksioneve), që u përgjigjen dy momenteve (dhe
dy dokumenteve12) të ndryshme:
Veprimi i parë: që i përgjigjet livrimit të makinerisë nga furnitori; në këtë moment shfaqet
një borxh i ndërmarrjes ndaj furnitorit.
Veprimi i dytë: ndërmarrja i paguan borxhin furnitorit.
Furnitor IMB
Livrimi i makinerisë
11 “Cash”: lexohet “kesh” = pagesë “me para në dorë” (nënkupton pagesat e menjëhershme)
12 Dokumenteve: Në këtë rast justifikimi i dy veprimeve bazohet në dy dokumente të ndryshme: a) Blerja
(livrimi i makinerisë) bazohet në faturën e blerjes, ndërsa b) pagesa në dokumentin e pagesës.
26
Ky veprim për ndërmarrjen do të thotë regjistrim i një shpenzimi prej 150000 lekë në
bilancin e saj, që kontabilizon makinerinë që i jep furnitori dhe borxhin që i ka ndërmarrja
furnitorit.
Furnitori Makineria
150000 150000
Furnitor IMB
pagesa e makinerisë
Ky veprim për ndërmarrjen do të thotë regjistrim i një shlyerje huaje (pakësim burimi) prej
150000 lekë në bilancin e saj; që kontabilizon pagesën e ndërmarrjes.
Furnitor Bankë
150000 150000
27
Ky kontabilizim i dyfishtë të çon në fund të fundit në të njëtin rezultat me atë të blerjes
“cash” të makinerisë.
Makineri Bankë
150000 150000
Veprimi 1
Furnitor
150000 150000
Veprimi 2
Përfundimisht, bilanci i ndërmarrjes “IMB” pas këtyre tri veprimeve paraqitet si vijon:
Aktivi Pasivi
Makineri 150000 Kapital 100000
Bankë 200000 Hua 250000
Total Aktiv 350000 Total Pasiv 350000
28
6. PARIMET E REGJISTRIMIT TË TRANSAKSIONEVE
b) dokumenti mund të ketë origjinë krejt të brendshme dhe të grupojë një bashkësi
veprimesh: këto quhen dokumente përmbledhëse që kanë të bëjnë me ditaret
ndihmëse.
Ligji për kontabilitetin kërkon që çdo ndërmarrje të mbajë detyrimisht një libër ditar,
librin e madh dhe librin e inventarit. Kërkohet gjithashtu që libri ditar të mos përmbajë
asnjë boshllëk. Sikurse dokumentet justifikuese, edhe këto dokumente kontabël duhet
të mbahen të paktën 10 vjet.
29
Parimet kryesore dhe karakteristikat e informacionit kontabël
Parimet e regjistrimit të transaksioneve dhe të paraqitjes së pasqyrave financiare në mënyrë
të plotë përshkruhen në “Standardet Kombëtare të Kontabilitetit“. Në vijim po përmëndim
shkurt disa prej tyre:
- Parimi i konstatimit të të drejtave dhe detyrimeve: sipas të cilit efektet e
transaksioneve njihen kur ato ndodhin (dhe jo kur paguhen)... Domethëne ndërmarrja
duhet të informojë e pasqyrojë jo vetëm veprimet e kryera me arkëtime e pagesa por
edhe detyrimet për t’u paguar në të ardhmen, si dhe ato që do të sjellin arkëtime në
të ardhmen...
- Parimi i njësisë ekonomike raportuese: sipas të cilit ndërmarrja mban llogari të
veçanta të aktiveve, detyrimeve dhe veprimeve ekonomike të veta nga ato të aktiveve,
detyrimeve dhe veprimeve ekonomike të aksionerëve, kreditorëve, punonjësve,
klientëve të saj dhe personave të tjerë...
- Parimi i vijimësisë: sipas të cilit veprimtaria ekonomike e ndërmarrjes duhet të ketë
vijimësi dhe ndërmarrja nuk ka në plan ose nuk do ta ketë të nevojshme të ndërpresë
aktivitetin e saj .... Nëse jo, atëherë, ajo duhet t’a reflektojë këtë fakt...
- Parimi i kompensimit: sipas të cilit aktivet dhe detyrimet si dhe të ardhurat e shpenzimet
nuk kompensohen me njëra-tjetrën, ato raportohen më vete, me përjashtim të rasteve
kur një gjë e tillë kërkohet ose lejohet....
- Parimi i kuptueshmërisë, kërkon që informacioni në pasqyrat financiare duhet të
paraqitet në mënyrë të tillë që të jetë informues dhe pa ekuivok,... për të informuar
një grup të gjerë përdoruesish (aksionerët dhe kreditorët, punonjësit, partnerët në
biznes, institucionet shtetërore ...)
- Rëndësia dhe materialiteti, kërkon që pasqyrat financiare të paraqesin të gjithë
informacionin material që ndikon në gjendjen financiare, performancën financiare dhe
fluksin e parasë së ndërmarrjes. Informacioni në këto pasqyra konsiderohet material
nëse mungesa ose pasaktësia në prezantimin e tij do të ndikonte në vendimet ekonomike
të përdoruesve të pasqyrave financiare...
- Besueshmëria, kërkon që informacioni të jetë i besueshëm,...nuk përmban gabime
materiale si dhe ... është një prezantim besnik i asaj që ky informacion përpiqet ose
pritet në mënyrë të arsyeshme të prezantojë....merret në konsideratë përmbajtja
e tyre ekonomike mbi formëm ligjore...paanshmëria ... parimi i maturisë që të
shmanget mbivlerësimi i aktiveve dhe i të ardhurave ose nënvlerësimi i detyrimeve
dhe shpenzimeve ...
- Parimi i qëndrueshmërisë dhe krahasueshmërisë, kërkon që të përdoret e njëjta
politikë kontabël, e njëjta paraqitje dhe të njëjtat formate të pasqyrave financiare...
për një krahasim objektiv të treguesve të performancës financiare të ndërmarrjes në
vite...dhe për krahasimin me ndërmarrje të tjera...
30
Kapitulli II
Standardizimi i metodave kontabël
fillon me Planin Kontabël të
Përgjithshëm (PKP). Ndaj në ketë
kapitull përshkruhet ndërtimi i PKP
(klasat, grupet e llogaritë) dhe jepen
specifikat e grupeve kryesore të
llogarive.
II ORGANIZIMI I PLANIT
KONTABËL TË PËRGJITHSHËM
PJESA E PARË
1
NJ O HURI P Ë R KO NTABILITE TIN E P Ë RG J ITHS HË M
Hyrje ..............................32
2 Organizimi i Planit
të Llogarive ......................33 KAPITULLI II
3 Llogarite
e Bilancit .........................34
4 Llogaritë e Shpenzimeve
klasa 6.............................39
5 Llogarite e te ardhurave
klasa 7.............................41
Organizimi i
6 Organizimi i Sistemit
Kontabël ..........................43 planit kontabël të
7 Pasqyrat Financiare
Kryesore ..........................50 përgjithshëm
8 Ushtrim Zbatimi
nr. 2 ...............................56
II. ORGANIZIMI I PKP
1. HYRJE
Kontabiliteti përfshin: Kontabilitetin e Përgjithshëm (quhet dhe Kontabiliteti Financiar)
dhe Kontabilitetin Analitik (quhet dhe Kontabiliteti Manaxherial ose Kontabiliteti i Kosto-
Drejtimit).
32
2. ORGANIZIMI I PLANIT TË LLOGARIVE
Në Kontabilitetin e Përgjithshëm, për të thjeshtuar leximin dhe analizën e dokumenteve
kontabël, është i domosdoshëm një standardizim i metodave kontabël.
Plani Kontabël i Përgjithshëm (PKP) e mundëson këtë standardizim, duke propozuar një
klasifikim të transaksioneve, që duhet të regjistrohen nga shërbimi kontabël i ndërmarrjes.
PKP, në sajë të metodave që përdor për regjistrimin e veprimeve që prekin ndërmarrjen,
jep një pasqyrim të saktë të gjendjes së ndërmarrjes në një moment të dhënë.
Në përgjithësi:
o shifra e parë tregon klasën e llogarisë;
o shifra e dytë tregon një ndarje të klasës, grupin;
o shifra e tretë tregon ndarjen e grupit, nëngrupin;
o e kështu mund të vazhdohet më tej.
Një veprim, që tregon një lëvizje (hyre ose dalje) në llogarinë bankare të ndërmarrjes,
do të pasqyrohet me një regjistrim në llogarinë me numër 512.
5- tregon që llogaria është e klasës 5 “Mjete monetare dhe të ngjashme”.
51- tregon që llogaria është e grupit 1 të klasës 5, që përfaqëson “Banka dhe
institucione të tjera financiare”.
33
3. LLOGARITË E BILANCIT
Një ndërmarrje, kur krijohet, ka nevojë për kapitale për të ushtruar veprimtarinë e saj.
Këto burime fillestare merren ose nga ortakët (kapitalet e veta) ose nga partnerët e jashtëm
të ndërmarrjes (hua nga bankat dhe detyrime të ngjashme).
o Burime të brendshme:
Kapitali themeltar (aksionar);
Rezervat e fonde të tjera të vetat;
Rezultati i ushtrimit.13
o Burime të jashtme:
Subvencionet për investime;
Huatë afatgjata14 dhe të ngjashme me to.
o Provizionet15:
për rreziqe dhe detyrime të parashikuara me ligj.
13 Rezultat i ushtrimit – quhet shkurt rezultati i vitit të ushtrimit të aktivitetit, për të cilin raportohet.
14 Hua afatgjata quhen ato me afat shlyerje mbi një vit.
15 Provizionet: Shuma të parashikuara për rreziqe e shpenzime. Koncepti i tyre do të sqarohet më poshtë.
16 Aktive Afatgjata (AA): Ky është emërtimi i përdorur në Standardet Kombëtare të Kontabilitetit (SKK) për
aktivet që janë quajtur më parë Aktive të Qëndrueshme (AQ) ; quhen edhe “aktive të paluajtshme”(Assete
Imobilare) ose Aktive Fikse (Fixed Assets).
34
Aktivet Afatgjata (AA) mund të jenë të llojeve të ndryshëm:
o AA Jomateriale17
emri i mirë (vendndodhja, emri i mirë etj. si këto që ndikojnë).
shpenzime të zhvillimit (studime, projekte, …)
konçensione, të drejta të ngjashme, liçensa, patenta,…
o AA Materiale18
troje, ndërtesa, instalime teknike, makineri, automjete, pajisje mobilimi,...
o AA në Proces
përbëhen nga aktive afatgjata materiale ose jomateriale, që janë në proces
ndërtimi apo krijimi; parapagime e pagesa pjesore të bëra...
o AA Financiare
përbëhen kryesisht nga aksionet që ka ndërmarrja për ndërmarrjet e kontrolluara
apo të lidhura me të, mbajtja e të cilave është afatgjatë; huadhënie afatgjatë
etj. si këto.
Ndërmarrja duhet të blejë lëndë të para dhe të ndërmjetme që ajo do t’i transformojë
gjatë procesit të prodhimit. Meqenëse këto elemente nuk përdoren të gjitha në të njëjtin
çast, këta duhet të stokohen19 nga ndërmarrja.
o Materiale
lëndë e parë, material ndihmës, pjesë ndërrimi,….
17 Aktivet Afatgjata Jomateriale (AAJ): janë quajtur “Aktive të Qëndrueshme të Patrupëzuara” (AQP)
18 Aktivet Afatgjata Materiale(AAM): janë quajtur “Aktive të Qëndrueshme të Trupëzuara”(AQT)
19 Stokohen: dmth të magazinohen apo depozitohen në magazina ose sheshe.
35
o Objekte inventari
ambalazh qarkullues, inventar i imët,….
o Prodhimi në proces
prodhimi, punime e shërbime në proces.
o Produkte
të gatshme, gjysmë të gatshme e nënprodukte.
o Mallra
gjendje, të pa mbërritura ose tek të tretët.
o Zhvlerësimi i inventarëve.
o Kolektive:
20 Të kontraktuara: Në kuptimin e gjerë të fjalës edhe fatura është një lloj kontrate.
36
- Personeli dhe llogaritë përkatëse
- Sigurimet shoqërore dhe organizma shoqërore
- Shteti (taksa, tatime) dhe kolektivitetet lokale
- Grupe dhe ortakë.
Disa nga veprimet e ndërmarrjes prekin pasuritë monetare të saj, qoftë të arkës (llogaria
arkë), qoftë të bankës (llogari bankare). Llogaritë financiare paraqesin sasinë e mjeteve
monetare (parave) që zotëron ndërmarrja dhe mjete të ngjashme me to.
o Banka
dhe institute financiare të ngjajshme.
o Arka
dhe vlera të tjera të afërta me to (bileta, pulla tatimore e postare).
o Hua,
derivativët e instrumentet financiare afatshkurtra.
Këto pesë klasa përbëjnë llogaritë e bilancit. Bilanci është pra një dokument përmbledhës,
21 Letrat me Vlerë: Janë tituj që emetohen nga persona juridikë (shtetërorë ose privatë) që u japin
zotëruesve të tyre të drejta, si: dividente, interesa etj. Ato afatgjata trajtohen si aktive të qëndrueshme
financiare.
37
që mundëson vlerësimim e efektit të transaksioneve të ndryshme, që kontabilizohen në
llogaritë e klasave nga 1 në 5.
Klasa 4: Klasa 4:
Të drejta tregtare (klientë etj.) Detyrime tregtare (furnitorë etj.)
Klasa 5: Klasa 5:
Depozita në bankë ose në arkë Hua etj. afatshkurtra
38
4. LLOGARITË E SHPENZIMEVE
Në shumicën e veprimeve që kryen ndërmarrja, ajo konstaton shpenzime ose të ardhura.
Shpenzimet dhe të ardhurat (llogaritë e klasave 6 dhe 7) përmbajnë bashkësinë e veprimeve
që prekin gjendjen e ndërmarrjes duke e varfëruar atë (llogaritë e shpenzimeve) ose duke
e pasuruar atë (llogaritë e të ardhurave).
Plani kontabël i përgjithshëm i klasifikon shpenzimet dhe të ardhurat në varësi nga natyra
e tyre, domethënë në varësi të natyrës së transaksionit që i ka gjeneruar.
i. Shpërndarja e Shpenzimeve
39
o Shpenzime të tjera shfrytëzimi (Llogaritë 65)
grupojnë shpenzimet e tjera të shfrytëzimit që nuk i takojnë asnjërës prej
llogarive të lartpërmendura. (Shembull: shpenzime për pritje, gjoba e
dëmshpërblime, subvencione të dhëna).
o Shpenzime amortizimi:
janë shpenzimet që lidhen me amortizimin e elementeve të aktivit.
o Provizione:
shuma që parashikojnë shpenzime eventuale për ngjarjeve të ndryshme.
40
5. LLOGARITË E TË ARDHURAVE
Si llogaritë e shpenzimeve, edhe të ardhurat e ndërmarrjes klasifikohen sipas natyrës së
tyre, domethënë në varësi të natyrës së transaksionit që i ka krijuar.
i. Klasifikimi i të ardhurave
23 Vit ushtrimor - quhet viti për të cilin raportohet. Në sistemin tonë kontabël viti ushtrimor përputhet me
vitin kalendarik (nga 1 janari deri më 31 dhjetor), por ka sisteme kontabël ku viti ushtrimor është me 13 muaj
ose nuk fillon nga 1 janari.
24 Llogaritë 71 përdoren në skemat që gjendjet e prodhimit dhe të prodhimit në proces i konsiderojnë si të
ardhura.
41
o Të ardhura të tjera të shfrytëzimit (Llogaritë 75)
Grupojnë të ardhura të menaxhimit të përditshëm që nuk i përkasin asnjërit
prej rasteve të lartpërmendur. Në to futen edhe të ardhurat e realizuara nga
pakësimi i një elementi të aktivit të bilancit. Shembull: të ardhurat nga shitja e
një aktivi afatgjatë; të ardhurat për patenta, liçensa, marka që merr ndërmarrja
nga të tjerët, kundrejt dhënies së të drejtës për t’i përdorur ato.
Rezultati i një ndërmarrjeje për një periudhë të dhënë, pëftohet duke zbritur nga të
ardhurat shpenzimet. Kur rezultati është pozitiv, thuhet se ndërmarrja është me fitim,
dhe kur rezultati është negativ, thuhet se ndërmarrja është me humbje.
42
6. ORGANIZIMI I SISTEMIT KONTABËL
i. Dokumentet
Ditari është regjistri kontabël i etapës së parë. Në të regjistrohet gjithçka që prek pasurinë
e ndërmarrjes, pra të gjitha transaksionet, veprim pas veprimi dhe nga dita në ditë. Ai
përbëhet nga një bashkësi fletësh me format të caktuar, të lidhura dhe të numërtuara.
Një transaksion regjistrohet në Ditar duke shënuar: origjinën, përmbajtjen, vleftën si dhe
dokumentet justifikuese mbi të cilat mbështetet regjistrimi. Në veçanti, çdo regjistrim
në ditar duhet të përmbajë:
o Vleftën me të cilën ai ndikon në llogaritë përkatëse.
43
o Llogaritë dhe përshkrimin që sqaron përmbajtjen e veprimit.
o Referencën te dokumenti justifikues25 i veprimit.
o Datën e regjistrimit të veprimit.
Fletët e ditarit, pasi mbushen, firmosen njëra pas tjetrës dhe nga përgjegjësi. Ditari nuk
duhet të përmbajë asnjë boshllëk e asnjë modifikim, të çfarëdo natyre qoftë.
b Paraqitja e Ditarit:26
Ditari i Kontabilitetit
Shënim:
1. Ditari i Kontabilitetit mund të mbahet në formate të ndryshme. Ky që paraqitet
këtu është një format i përshtatur për kontabilitetin e informatizuar te programi
“Kontabiliteti Alpha”.
2. Për ilustrim, në ditar janë regjistruar transaksionet e përshkruara te “5. Shembull
Zbatimi”.
25 Dokumenti justifikues: Mund të jetë dokument bazë i prodhuar nga vetë ndërmarrja, si: Faturë Shitje;
Mandat Arketimi, … ose dokument justifikues i prodhuar nga të tretë si Faturë Blerje, Fletë Doganimi,…
26 Nr Ref : = Shkurtim i fjalës Numri i Referencës. Eshtë numër rendor i Ditarit që shërben si referencë për
adresimin te domumenti përkatës që e justifikon atë.
44
Ditari është i vetëm. Shpesh, krahas tij, për regjistrimin e veprimeve, ndërtohen dhe
“Ditare të Pjesshme”27 kontabiliteti, që janë më të thjeshtë në përdorim, sepse në to
regjistrohen vetëm lloje të përcaktuara dokumentesh. Të tillë janë: ditari i blerjeve,
ditari i shitjeve, ditari i bankës, ditari i arkës dhe ditari i veprimeve të ndryshme.
Pas regjistrimit në Ditar shumat e “artikujve” regjistrohen në një libër, që quhet “Libri
i Madh” dhe përbëhet nga bashkësia e “Kartelave të Llogarive” (një kartele për çdo
llogari). Pra “kartelat e Llogarive” mund të përfytyrohen si “faqe” të Librit të Madh.
Sqarime:
o Formati i mësipërm është ai që përdoret më shumë në kontabilitetin e infomatizuar
(programi i “Kontabilitetit Alpha”). Kartelat e Llogarive, si “faqe” të Librit të Madh,
renditen njëra pas tjetrës, sipas numrit të llogarisë.
45
o “Nr. Referencës” (Kolona 4) është ai me të cilin ato janë regjistruar në Ditarin
e Kontabilitetit. Ky numër shërben, jo vetëm për lidhjen e tyre me Ditarin e
Kontabilitetit, që justifikon regjistrimin, por edhe për identifikimin e transaksionit,
që në këtë rast prek disa kartela llogarie (Çdo transaksion prek të paktën dy llogari,
që ndodhen në “faqe” të ndryshme të librit).
46
b Paraqitja klasike e “Librit të Madh”
47
Libri i Madh
101 163 213 404 512
Nr Datë Shuma
Përshkrimi Kapitali Hua Makineri Furnitori Banka
Ref Regj
Debi Kredi Debi Kredi Debi Kredi Debi Kredi Debi Kredi Debi Kredi
1 01.03. 07 Ortakët derdhin për kapitalin 100000 100000 100000 100000
2 05.03. 07 Kredi afatgjatë nga Banka 250000 250000 250000 250000
3 10.03. 07 Blerje e makinerisë 150000 150000 150000 150000
Pagesë për shlyerjen e
4 12.03. 07 150000 150000 150000 150000
furnitorit
Totali 650000 650000 0 100000 0 250000 150000 0 150000 150000 350000 150000
Sqarime:
o Çdo transaksion regjistrohet në një rresht, që fillon me “Nr. Ref” që shërben për ta lidhur me regjistrimin te
“Ditari i Kontabilitetit”.
o Kolona “Shuma” shërben për të kontrolluar saktësinë e regjistrimit të rreshtit. Duhet që shuma e vleftave në
kolonat Debi të atij rreshti të jetë e barabartë me shumën e vleftave të kolonave Kredi të po atij rreshti. Në
këtë rast thuhet se rreshti “kuadron”.
o Rreshti i fundit “Totali” shërben më së pari për të kontrolluar saktësinë e gjithë regjistrimeve të bëra. Meqenëse
veprimet regjistrohen sipas parimit të partisë dyfishe, totali i shumave të të gjitha Debive do të jetë
detyrimisht i barabartë me totalin e shumave të të gjitha Kredive. Në këtë rast thuhet se “kuadrimi është
i dyfishtë”. Nga ky rresht nxirren të dhënat dhe për bilancin vërtetues.
iii. Bilanci Vërtetues29
Bilanci Vërtetues është një raport, që paraqet gjendjen në vlerë të elementeve të pasurisë
së ndërmarrjes si dhe të përbërësve të llogarisë së rezultatit.
a Mënyra e përftimit:
Bilanci Vërtetues është dokumenti i parë që gjenerohet nga Libri i Madh nëpërmjet
llogaritjes së shumave sipas kolonave të tij. Në Bilancin Vërtetues regjistrohen llogaritë
dhe ndryshimet që kanë pësuar gjatë periudhës së ushtrimit. Dokumenti paraqitet në
trajtën e një tabele që përmban:
Bilanci Vërtetues
Shënim: Për ilustrim janë regjistruar llogaritë e përshkruara si shembull në Ditarin më sipër.
48
Teprica e llogarisë është pra shuma e veprimeve të regjistruara gjatë një ushtrimi në një
llogari. Raporti “Bilanci Vërtetues” nevojitet për të thjeshtuar analizën dhe mundësuar
ndërtimin e bilancit dhe të llogarisë së rezultatit të ndërmarrjes. Meqenëse, edhe ky,
pasqyron veprimet e regjistruara sipas parimit të partisë dyfishe, mbajtja e saktë e
llogarive verifikohet nga barazimi:
49
7. PASQYRAT FINANCIARE KRYESORE31
Dokumentet që përshkruam më sipër:
- Ditari i Kontabilitetit
- Libri i Madh
- Bilanci Vërtetues
i. Bilanci
Bilanci paraqitet si një fotografi e gjendjes financiare të shoqërisë në një datë të caktuar.
Ai është i përbërë nga dy “krahë”, që quhen Aktivi (Përdorimet) dhe Pasivi (Burimet).
a Aktivi i Bilancit
Përfshin gjithçka që është pronë apo e drejtë e ndërmarrjes, që mund të jetë në forma
të ndryshme:
o Aktive Afatgjata(Klasa 2)
Jomateriale - liçencat për ushtrimin e aktivitetit, patentat etj.
Materiale - makineritë e pajisjet, mobiljet, mjetet e transportit, pajisjet
kompjuterike etj.
Në Proçes - Aktive që janë në proces ndërtimi apo krijimi; parapagime e pagesa
pjesore të bëra për to.
Financiare - tituj të pjesëmarrjes, kredidhënie afatgjata etj.
50
o Inventarët (Klasa 3)
ku përfshihen materialet e para, ndihmëse, produktet e gatshme etj.
Inventarët (Klasa 3), Debitorët (klasa 4) dhe Mjetet monetare (klasa 5) përbëjnë së bashku
Aktivet Qarkulluese.
b Pasivi i Bilancit
33 U detyrohet para – Këtu hyjnë dhe zbulimet e llogarive bankare (kur llogaria bankare është kreditore).
51
c Paraqitja e Bilancit
Shënim:3435
1. Formati është ilustruar sipas të dhënave të shembullit të mësipërm.
2. Përgjithësisht llogaritë në Bilanc paraqiten të grupuara në zëra e nënzëra, sipas
nevojave dhe përparësive të kërkuesit.
Kjo pasqyrë jep rezultatin (fitimin apo humbjen) e ndërmarrjes për një periudhë të caktuar
kohe. Paraqitet në dy “faqe”: të Ardhurat dhe Shpenzimet, veç e veç, që përmbajnë:
a Shpenzimet
52
për personelin (Llogaritë 64).
të tjera shfrytëzimi (Llogaritë 65).
b Të Ardhurat
53
c Paraqitja e Pasqyrës së të Ardhurave dhe Shpenzimeve
Formati 1
54
Llog Nr Të Ardhurat Vlefta
70-75 I TË ARDHURAT E SHFRYTËZIMIT
70 1 Të ardhura nga shitjet
a Produkte
b Mallra
c Shërbime
71 2 Të ardhura të tjera nga veprimtaritë e shfrytëzimit
72 3 Prodhim aktive afatgjata për vete
73 4 Produkte të pjesshme
74 5 Subvencione për shfrytëzimin
75 6 Të ardhura të tjera të shfrytëzimit
76 II TË ARDHURA FINANCIARE
1 Interesa të fituara dhe të ngjashme
2 Diferenca pozitive nga Këmbimi
3 Të tjera të ardhura financiare
77 III TË ARDHURA TË JASHTËZAKONSHME
78 IV TË ARDHURA TË LLOGARITURA (Rimarrje provizionesh...)
V HUMBJE (Rezultati i bilancit)
Shënim:
Ky është njëri nga formatet e PASH. Në standardet e reja të kontabilitetit rekomandohen formate
të reja, në të cilat vihen në fillim të ardhurat, pastaj shpenzimet njëri poshtë tjetrit në vazhdim
(në fillim ato të aktivitetit të shfrytëzimit e mbas tyre të tjerat).
55
8. USHTRIM ZBATIMI NR. 2
i. Shtrimi i problemit
Kërkesa:
1) Bëni regjistrimet përkatëse.
2) Paraqitni bilancin dhe llogarinë e rezultatit në fund të muajit.
56
ii. Zgjidhje e Ushtrimit 2 (Kërkesa 1)
Përgjigje e kërkesës 1)
50000 50000
Punonjësi IMB
Pagesa e rrogës
10000 10000
57
KESH IMB
Pagesa e energjisë
7500 7500
4. Shitje z. Arben produkt të gatshëm software “AlphaNet” për një vleftë prej
60000 lekë. Klienti paguan sapo merr produktin.
Pagesa
Arben IMB
Livrim produkti
60000 60000
5. Shitje Z. Petro produkt i gatshëm software “Kontabiliteti Alpha“ për një shumë
prej 18500 lekë me kredi (afati i pagesës 60 ditë).
Petro IMB
Livrim të mirash
18500 18500
58
iii. Zgjidhje e Ushtrimit 2 (Kërkesa 2)
a) Regjistrimi në Ditar
Ditari i Kontabilitetit
Shënim:
Identifikimi i dokumentit që justifikon veprimin kontabël është kërkesë e domosdoshme. Në këtë
format realizohet me plotësimin e kolonave të “Dok Justifikues”.373839
59
b) Gjenerimi i Bilancit Vërtetues
Bilanci Vërtetues nxirret nga Libri i Madh ku për çdo llogari merren shumat e kolonave
Debi dhe Kredi
Bilanci Vërtetues
60
Pasqyra e të Ardhurave e Shpenzimeve
Shpenzime Të Ardhura
Llog. Emërtimi Vlefta Llog. Emërtimi Vlefta
601 Blerje lëndësh të para 50000 701 Shitje produkt i gatshëm 78500
604 Blerje energji elektrike 10000
641 Pagat 7500
Fitimi 11000
Total 78500 Total 78500
d) Prezantimi i Bilancit:
Bilanci
Aktivi Pasivi
215 Makineri 150000 101 Kapitali 100000
411 Klientë 18500 120 Rezultati 11000
512 Bankë 242500 164 Hua 250000
401 Furnitor 50000
Total i Aktivit 411000 Total i Pasivit 411000
Shënim:
Përfshihen edhe veprimet e ushtrimit 1, për ndërmarrjen “IMB”.
61
Kapitulli III
Ilustrohet me shembuj mënyra e
kontabilizimit të veprimeve më të
përdorshme, dokumentat mbi të cilat ato
mbështeten si dhe varësia e kontabilizimit
nga përmbajtja e këtyre dokumentave.
1 Nga varet
Trajtimi Kontabël ...............64
2 Veprimet që lidhen
me Blerjen .......................67 PJESA E PARË
3
NJ O HURI P Ë R KO NTABILITE TIN E P Ë RG J ITHS HË M
Veprimet që lidhen
me Shitjen........................78
4 Veprimet
me Inventarin....................85 KAPITULLI III
5 Veprimet e Arkëtimit
dhe Pagesës ......................96
6 Veprimet
me Prodhimin.................. 107
7 Veprimet
me Listëpagesat ............... 114
8 Zhvlerësimet
(Amortizimi e Provizioni) ... 119 Trajtimi kontabël
9 Ushtrim
Amortizimi ..................... 129 i disa veprimeve
10 Dalja e Aktiveve
Afatgjata................... 136
III. TRAJTIMI KONTABËL I DISA VEPRIMEVE
Ndodh shpesh që momenti kur kryhet shitja të mos përputhet me atë kur bëhet arkëtimi
i saj. Kështu ju mund të shisni mallra me kredi, duke u kërkuar blerësve tuaj pagesën një
muaj më pas. Po kështu, furnitori mund t’ju kërkojë që ta parapaguani mallin që do të
blini.
Kjo dukuri është shumë e pranishme në bizneset e zhvilluara. Ndërsa në bizneset e vogla,
pothuajse të gjitha veprimet kryhen me para në dorë. Për këtë arsye ekzistojnë 2 mënyra
të mbajtjes së kontabilitetit:
64
Për shembull, kur ne shesim mallra, kjo konsiderohet si e ardhur dhe duhet regjistruar
si e tillë, pavarësisht se arkëtimi mund të bëhet disa muaj më vonë. Nga ana tjetër
kur marrim paradhënie për një shërbim që do t’i kryejmë një klienti, kjo paradhënie
konsiderohet dhe regjistrohet, vetëm si detyrim ndaj tij por jo si e ardhur. Si e ardhur
ajo do të regjistrohet vetëm pasi ne të kemi kryer shërbimin dhe të kemi dërguar faturën
përkatëse.
Shënim:
Inicialet e dokumenteve janë sipas kodifikimit të programit “Kontabiliteti Alpha”, ku kontabilizimi
i këtyre dokumenteve është automatik.
65
Përveç llojit të dokumentit, në kontabilizim ndikon edhe përmbajta e tij. P.sh: në një
faturë blerjeje dhe “mënyra e pagesës”, “llojet e zbritjeve” dhe lloji i artikullit ndikojnë
në kontabilizim.
Nëse kemi faturën që justifikon një blerje, atë ne duhet ta regjistrojmë pavarësisht nëse
e kemi apo jo dokumentin e pagesës. Dhe anasjelltas, nëse kemi një dokument pagese ta
regjistrojmë pa pritur të na vijë fatura përkatëse.
66
2. VEPRIMET QË LIDHEN ME BLERJEN
Për të prodhuar, tregtuar ose kryer një shërbim çfarëdo, ndërmarrja duhet të blejë nga
furnitorët të mira dhe shërbime që do të përdoren në aktivitetin ose veprimtarinë e saj.
1. Kërkesë për ofertë – Është dokumenti që ndërmarrja i formulon dhe i dërgon fillimisht
Furnitorit kur kërkon që të blejë. Në të përshkruhen artikujt që dëshiron të blejë,
sasia e tyre, koha e livrimit, kushtet e pagesës, zbritjet etj. Ky lloj dokumenti nuk
regjistrohet në kontabilitet, sepse ai është thjesht një kërkesë. Madje në mjaft raste
kërkesa bëhet verbalisht, me një telefonatë apo s’bëhet fare kur blihet direkt në treg
të lirë.
3. Fletë Shoqërimi - Kur malli merret fizikisht furnitori lëshon një dokument livrimi
– Fletë Shoqërimin, që firmoset edhe nga transportuesi apo personi, që e merr mallin
në ngarkim. Ky dokument shërben për shoqërimin e mallit gjatë transportit deri
në mbërritjen e tij në ndërmarrje, dhe si dokument i marrjes në dorëzim, pasi
firmoset nga marrësi, në destinacionin mbërritës. As ky dokument nuk regjistrohet
në kontabilitet, sepse ndërmarrja bëhet pronare e mallit vetëm nga fatura që
lëshohet për të.
4. Faturë Blerje (FB) - Është Fatura që merr ndërmarrja kur bën një blerje. Ky është
dokumenti i angazhimeve reciproke midis: furnitorit, për livrimin e porosisë dhe
ndërmarrjes, për kryerjen e pagesës përkatëse. Vetëm mbi bazën e këtij dokumenti
ndërmarrja mund të bëjë regjistrimin e veprimit të blerjes në llogaritë e saj në
kontabilitet.
67
Këto 4 veprime, që kryhen me dokumentet e mësipërme, përbëjnë Ciklin e Blerjes.
Fletë Hyrja në Magazinë (FHM) – Është dokumenti me të cilin magazinieri vërteton marrjen
në dorëzim prej tij të mallit dhe futjen në inventar. Në përgjithësi, FHM konsiderohet si
dokument i brendshëm dhe, përgjithësisht, nuk kontabilizohet. (Në kontabilitet artikujt
e blerë regjistrohen në inventar mbi bazën e Faturës së Blerjes).
Kontabilizimi i FHM varet nga skema kontabël (me ndryshim gjendje ose jo), nga metoda e
inventarizimit (periodik apo i vazhdueshëm) dhe veçanërisht nga fakti nëse lëvizja pasqyron
ndryshim në klasifikimin kontabël të artikujve që përmban.(Shih në vijim te veprimet me
magazinën.)
Fatura përbëhet nga dy pjesë: nga “koka” dhe nga “trupi”, ku secila përmban informacione
të domosdoshme për regjistrimin e saktë të saj.
Koka: përmban informacione për furnitorin, klientin dhe natyrën e veprimit. Për furnitorin
dhe për klientin, fatura përmban emrin, adresën dhe identifikuesin e tij tregtar (NIPT apo
Kodi Fiskal). Në faturë saktësohen edhe kushtet e përgjithshme të shitjes (livrimi, afati i
pagesës etj...).
Trupi: përmban sasinë e artikujve40, çmimin për njësi pa TVSH, uljet eventuale të çmimeve,
vleftën e TVSH dhe totalin e faturës ku përfshihen të gjitha taksat.
68
Shembull Fature:
Shoqëria “IMB” blen materiale (CD dhe bojë printeri) te shoqëria “Infosoft Systems”.
Kjo e fundit i jep shoqërisë “IMB” faturën e mëposhtme:
Furnitori mund t’i akordojë klientit zbritje të natyrës tregtare ose financiare.
Zbritje tregtare
konsiderohen ato ulje në vleftën e faturës që furnitori i bën klientit për:
69
i. defekte41 në cilësi, vonesa në livrim, mall i mbetur stok.
ii. sasinë42 e blerjes (blerje me shumicë) apo nga rëndësia e klientit.
iii. tërësinë43 e veprimeve që e lidhin atë me një klient të veçantë gjatë
një periudhe të caktuar. (Kjo ulje, përgjithësisht, nuk bëhet në faturë,
por në llogarinë e detyrimeve që ka klienti ndaj ndërmarrjes.)
Zbritje financiare
konsiderohen uljet në vleftë që akordohen, për shembull, për pagesën44 para afatit
ose kur paguan “cash”.
Zbritjet tregtare nuk regjistrohen në të njëjtën mënyrë me ato financiare.
Taksat në faturë
TVSH (Tatimi mbi Vlerën e Shtuar) është një tatim i tërthortë, që vendoset mbi konsumimin.
Ai përcaktohet në përqindje mbi çmimin e shitjes ose të shërbimit. Në regjistrimin e një
fature duhet dalluar çmimi i blerjes pa taksa nga çmimi i blerjes që përfshin taksat (TVSH
etj.), sepse shumat e derdhura si taksa (TVSH) i kalohen Shtetit nga ndërmarrja.
Mënyra e Pagesës
Ka disa mënyra pagese, sipas afatit dhe mënyrës së pagesës. Afati i pagesës lidhet
përgjithësisht me datën e livrimit dhe afatin e maturimit45 të faturës.
41 defekte – kjo lloj ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: rabais; në italisht:ribasso.
42 sasinë – kjo ulje quhet në anglisht: discount; në frëngjisht: remise.
43 tërësinë – kjo ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: restourne.
44 pagesën – kjo lloj ulje në anglisht : discount; në frëngjisht: escompte; në italisht: sconto.
45 Afati i maturimit – është afati ose data kur duhet të paguhet fatura, që shënohet në disa fatura kur është i
ndryshëm nga data e faturës.
70
- lloji i zbritjes, tregtare apo financiare;
- lloji artikullit, afatgjatë apo qarkullues, magazinohet apo jo.
Sqarime:
o Blerja e artikujve qarkullues që nuk magazinohen (materiale të para, furnitura
etj.) regjistrohet direkt në një llogari shpenzime blerje (60…). Nëngrupi i saj
varet nga lloji i artikullit.
Për artikujt: materiale të para(601); materiale të tjera(602); mallra(605) etj.
o TVSH e Faturës së Blerjes quhet “TVSH e zbritshme”, sepse i zbritet detyrimeve
ndaj shtetit për TVSH; prandaj vlefta e TVSH-së shkruhet në Debi të llogarisë
46 direkt e pagueshme: Faturë që paguhet “me para në dorë” (“cash”) me “çek bankar” apo “karta bankare”.
71
për detyrimet ndaj shtetit. Kjo mbahet në llogari sepse ndërmarrja i shlyen
detyrimet ndaj shtetit vetëm periodikisht, jo sapo kryhet një veprim.
o Pagesa e plotë kryhet nga “Arka” e IMB, prandaj ajo shërben si kundërparti në
Kredi (dalje nga llogaria), që zvogëlon gjendjen e saj.
Shpjegime:
o Blerja e artikujve regjistrohet në llogari blerje sipas nëngrupit përkatës; veç
72
materiale të para (llogaria 601) dhe veç materiale konsumi (llogaria 606).
Regjistrimi i faturës (Ref 11) debiton po të njëjtën llogari TVSH –je si në rastin 1,
veçse tani kreditohet një llogari e të tretëve (401 Furnitori) për të pasqyruar faktin
që ndërmarrja “IMB” ka një detyrim pagese.
o Me regjistrimin e dytë (Ref 12) të Urdhër-Xhirimit Bankar (UXB) ndërmarrja “IMB”,
pasqyron pagesën me bankë për shlyerjen e borxhit Furnitorit.
47 Totali me zbritje: quhet dhe Totali Neto; ndërsa totali pa zbritje quhet dhe “Totali Bruto”.
73
Shpjegime:
o Regjistrimi është i njëjtë si në rastin 2; vetëm vlefta ndryshon. Ai evidenton vleftën
me zbritje pa taksa dhe vlerën me zbritje me taksa.
o Pagesa është regjistruar e veçantë, si në rastin 2, sepse ndërmarrja e kryen atë më
vonë.
Zbritja financiare nënkupton një zbritje me kusht, sepse kryhet vetëm nëse ndërmarrja
respekton pjesën e kontratës (domethënë nëse ajo paguan përpara datës së parashikuar).
Ulja, pra, nuk konsiderohet si e sigurtë por si e mundshme dhe duhet regjistruar në një
mënyrë që mundëson korrigjim në rastin e mosrespektimit të pagesës në avancë nga
klienti.
Sqarime:
o Blerja e materialit regjistrohet me vleftën që i përgjigjet vleftës tregtare (pa
zbritje) dhe pa taksa.
74
o Zbritja regjistrohet më vete si e ardhur financiare, llogaria “zbritje e përfituar“48
(në grupin 76).
o TVSH-ja e llogaritur mbi vleftën me zbritje regjistrohet si në rastin e zbritjes
tregtare.
o Veprimi regjistrohet gjithmonë në dy kohë, për të pasqyruar kohën kur merret
materiali dhe atë kur bëhet pagesa.
48 Llogaria zbritje e përfituar: Aktualisht nuk është e veçantë në PKP. Mund të çelet një llogari e tillë në
grupin 76 (p.sh: 766) ose të përdoret llogaria 768 “Të ardhura të tjera financiare”.
75
Shpjegime:
o Regjistrimi është i njëjtë si në rastin 2 vetëm se në vend të llogarise 601 (shpenzime\
materiale të para) debitohet llogaria 311 (inventar \ materiale të para) .
Kur artikujt që magazinohen janë: materiale të para (311); materiale të tjera (312);
inventar i imët e ambalazh (32); mallra (35);...
o Ndërsa materialet e konsumit që nuk inventarizohen kontabilizohen njësoj (si në
rastin 2) në llogarinë e shpenzimeve përkatëse 606.
o Artikujt “pako CD” dhe “bojë printeri” ndonëse janë në të njëjtin dokument (faturë
blerjeje) trajtohen në kontabilitet me skema të ndryshme, sipas llojit dhe mënyrës
së magazinimit.
Bëni kujdes !
Në këtë regjistrim artikujt në inventar hynë me çmimin e blerjes sepse nuk kanë shpenzime
të tjera. Në vijim, te “Veprimet me Inventarin” do të shohim dhe rastet kur ata kanë dhe
shpenzime të tjera blerjeje (për shembull transporti) dhe hyjnë në inventar me koston e
plotë.
Më konkretisht sipas kësaj skeme regjistrimi në ditar i këtij rasti (Rasti 6) do të ishte:
76
Regjistrimi i hyrjes në inventar bëhej, shpesh, me regjistrimin e fletë hyrjes në magazinë.
Shënim:
Mallrat do të përdoren për nevojat e vetë ndërmarrjes « IMB » për një afat mbi 1 vit.
Shpjegime:
o Regjistrimi prek llogarinë 2182 “Pajisje informatike” e klasës (2) të aktiveve
afatgjata dhe jo si në rastet e tjera që prekte llogari shpenzimesh (klasa 6) apo
llogari inventari (klasa 3).
o Në vend të llogarisë 401 "furnitorë për mallra e shërbime" është përdorur llogaria
404 “furnitorë për aktivet afatgjata”.
o Nëse pagesa e faturës do të ishte direkte, në vend të furnitorit 404, do të vihej
llogaria e bankës 512 nga bëhet pagesa.
77
3. VEPRIMET QË LIDHEN ME SHITJEN
Fletë Dalje nga Magazina (FDM) - me të cilën magazinieri vërteton daljen e mallit nga
magazina dhe dorëzimin e tij personit marrës. FDM konsiderohet si dokument i brendshëm
dhe në përgjithësi ashtu si FHM nuk kontabilizohet.
Le t’u rikthehemi faturave që përdorëm në veprimet e blerjes nga IMB dhe të shikojmë se
si ato regjistrohen në llogaritë e ndërmarrjes «Infosoft Systems» për të cilën ato shërbejnë
si Fatura Shitjeje.
Si në rastin e blerjes, edhe në rastin e shitjes, kontabilizimi varet nga: mënyra e pagesës,
lloji i zbritjes, lloji i artikullit.
78
a Varësia nga mënyra e pagesës
Në këtë rast, veprimi i shitjes (livrimi dhe pagesa) regjistrohet vetëm një herë mbi bazën e
faturës, meqenëse pagesa bëhet njëkohësisht me marrjen e faturës.
Në ditar evidentohet:
- çmimi i shitjes pa taksa.
- vlefta e TVSH-së së mbledhur.
- vlefta që duhet paguar dhe që paguan klienti në dorë.
- shpenzimi i kostos së blerjes së mallit me të cilin ishte inventarizuar dhe bëhet
pakësimi i inventarit.
Sqarime:
o Shitja e artikujve afatshkurtër (produkte, gjysmë produkte, mallra,… ) regjistrohet
direkt në një llogari “të ardhura nga shitja” (70…). Nëngrupi i saj varet nga lloji
i artikullit.
79
Për artikujt: produkt i gatshëm (701); produkt i ndërmjetëm (702); nënprodukte (703);
punime e shërbime (704); mall (705); …
Në këtë rast, veprimi regjistrohet në dy etapa: 1) mbi bazën e faturës dhe 2) mbi bazën
e dokumentit të pagesës.
Në ditar evidentohet:
- çmimi i shitjes pa taksa.
- vlefta e TVSH-së së mbledhur.
- vlefta që duhet paguar nga klienti dhe që i korrespondon vleftës së paguar më vonë
nga ky.
- ekzistenca e një kredie dhënë klientit, me afatin e pagesës.
- shpenzimi i kostos së blerjes së mallit me të cilin bëhet pakësimi i inventarit.
80
Regjistrimi në ditarin e «Infosoft Systems»
Shpjegime:
o Regjistrimi i parë i Faturës (ref …2) ka ndryshim nga ajo e rastit 1, se në vend
të bankës, debitohet një llogari e të tretëve (Klienti) për të pasqyruar faktin që
ndërmarrja “IMB” ka një detyrim pagese.
o Njësoj si në rastin 1 (pjesa me ngjyrë jeshile), së bashku me shitjen regjistrohet edhe
dalja nga inventari si shpenzim blerjeje. Prandaj kreditohet llogaria 35 “Mallra”
për vleftën e kostos me të cilën mbaheshin në magazinë (që është 4800 lekë)
dhe debitohet me të njëjtën vlerë49 si kundërparti llogaria 605 “Blerje/Shpenzime
mallrash...”
o Regjistrimi i dytë, Urdhër Xhirim Klienti (UXK; ref …3) pasqyron veprimin e pagesës
që bën klienti “IMB” për shlyerjen e borxhit të tij ndaj ndërmarrjes “Infosoft
Systems”.
Faturë shitje mallrash (2 pako CD dhe bojë printeri) me vleftë pa TVSH 6000 lekë; me
81
zbritje tregtare 5%; vlefta me zbritje pa TVSH është 5700 lekë; vlefta e TVSH pas zbritjes
1140 lekë; me pagesë të vonuar, që janë në inventar me një kosto blerjeje prej 4800
lekë.
Shpjegime:
o Regjistrimi është i njëjtë si skemë me atë të faturës 2 në rastin e mësipërm; ndryshon
vetëm nga fakti që këtu kontabilizohen vlerat me zbritje. Si vleftë e shitjes pa
TVSH merret vlefta me zbritje (5700 lekë) dhe si vleftë e TVSH korresponduesja
e saj me zbritje (1140 lekë); me zbritje regjistrohet dhe detyrimi i klientit (6840
lekë).
Në këtë rast, ulja do të kryhet vetëm nëse ndërmarrja (IMB) respekton pjesën e kontratës,
domethënë nëse ajo paguan para datës së parashikuar. Ulja pra nuk konsiderohet si e sigurtë
por si e mundshme dhe duhet regjistruar në një mënyrë që të lejojë korrigjim në rastin e
mosrespektimit të pagesës në avancë nga klienti.
82
Regjistrimi në ditarin e “Infosoft Systems”50
Shpjegime:
o Në ndryshim me rastin 3 kur zbritja ishte tregtare, këtu si vleftë shitje pa TVSH
merret ajo pa zbritje (6000 lekë); si vleftë e TVSH merret ajo me ulje dhe debitohet
një llogari shpenzimesh financiare “Zbritje e akorduar” për uljen e akorduar prej
300 lekë.
o Pjesët e tjera janë njësoj si në rastin 3.
50 Ulje e akorduar = Rekomandohet të jetë një llogari e veçantë 66x (dmth në klasën 6 të shpenzimeve,
grupi 6 i shpenzimeve financiare).
83
Shënim: Mbi kontabilizimin “me ndryshim gjendje” të shitjeve.
Kjo sepse, sipas kësaj skeme, të gjitha hyrjet dhe daljet nga inventari bëhen me kundërparti
llogarinë 603...”Ndryshim gjendje magazine”.
Për konkretizim, sipas kësaj skeme, regjistrimi në ditar i rastit 3 (të shitjes) do të ishte:
6035 4800
…5 10/07 UXK …4 17/07 Banka likuidimi i faturës Nr…1 Dt 17/03 512 6840
Shpjegime:
o Siç shihet ndryshon vetëm llogaria kundërparti e llogarisë 35 “Mallra” që në vend të
llogarisë 605 “Blerje, mallra” përdoret llogaria 6035 “Ndryshim gjendje mallra…”
Shënim:
Rastet e mësipërme janë raste të shitjes së aktiveve qarkulluese. Shitja e një aktivi
afatgjatë është një rast i veçantë, që trajtohet më poshtë, mbas amortizimit.
84
4. VEPRIMET ME INVENTARIN
a Ç’është inventari ?
Kjo metodë jep një gjendje faktike të inventarit në çdo çast. Kjo metodë rekomandohet
sidomos kur artikujt kanë një vlerë të konsiderueshme.
51 Në mallrat hyjnë dhe pronat e paluajtshme (si toka, ndërtesa, …) kur ato blihen për rishitje. Në këtë rast
ato trajtohen si pjesë e inventarit.
85
periudhës dhe në fund të periudhës dhe kontabilizohet vetëm kjo gjendje dhe jo çdo
hyrje apo dalje nga magazina.
Kjo metodë e jep gjendjen e inventarit, jo në çdo çast por, periodikisht, në çastin kur
bëhet inventarizimi; zakonisht, në fund të periudhës ushtrimore. Kjo metodë përdoret
kur aktivet janë artikuj të imët e me vlerë relativisht të vogël.
c Kosto e inventarit
Në koston e prodhimit përfshihen kostot direkte e ato indirekte që lidhen me atë prodhim:
1. Fletë Hyrje Magazine (FHM) – është dokumenti me të cilin ndërmarrja bën hyrje në
magazinë artikujt e blerë apo të prodhuar. Në të përshkruhen artikujt, sasia e bërë
hyrje, çmimi i magazinimit apo kostoja e prodhimit, vlefta etj. FHM plotësohet
nga magazinieri që e merr në dorëzim artikullin dhe firmoset edhe nga personi
që e sjell. Zakonisht këtij dokumenti i bashkëngjitet një kopje e dokumentit
justifikues (faturë blerjeje, fletë dalje prodhimi, …). FHM përgjithësisht nuk
kontabilizohet. Ajo kontabilizohet vetëm në rastet kur artikulli qarkullues bën
lëvizje të brendshme52duke ndryshuar klasifikimin kontabël (për shembull, nga
52 Lëvizje e brendshme quhet lëvizja nga një magazinë (vend stokim) në një tjetër pa ndryshim të gjendjes
fizike të artikullit.
86
material konsumi që nuk magazinohet në material që magazinohet; nga gjendje te të
tretët në gjendje në magazinë; nga materiale të para në mall dhe anasjelltas; ...).
2. Fletë Dalje Magazine (FDM) – është dokumenti me të cilin ndërmarrja bën dalje nga
magazina artikujt për shitje, për prodhim, për shërbim apo për në ndonjë magazinë
tjetër. FDM ka përmbajtje të njëjtë me FHM, por për artikujt që dalin. Plotësohet
nga magazinieri dhe firmoset edhe nga personi që e merr në dorëzim artikullin.
Zakonisht këtij dokumenti i bashkëngjitet një kopje e dokumentit justifikues
(faturë shitjeje, urdhër i brendshëm, …). FDM përgjithësisht nuk kontabilizohet.
Ajo kontabilizohet vetëm në rastet kur kontabilizohet dhe FHM.
- Fletë Hyrje Faturë53 (FHF) që luan rolin e FHM dhe të FB, në rastet kur nuk ka
faturë blerjeje.
- Fletë Dalje Faturë54 (FDF) që luan rolin e FDM dhe të FS, përdoret në rastet kur
magazina luan edhe rolin e pikës së shitjes.
87
a Fletë Hyrja e Magazinës (FHM)
FHM, ashtu si fatura, përbëhet nga dy pjesë: nga “koka” dhe nga “trupi” ku secila përmban
informacione të domosdoshme për regjistrimin e saktë të saj.
Koka: përmban informacione identifikuese (nr., datë, njësinë ekonomike apo magazinën,...)
për dorëzuesin dhe marrësin në dorëzim, destinacionin, referimin e dokumentit justifikues
(faturën,...).
Trupi: përmban sasinë e artikujve, koston e magazinimit për njësi, vleftën totale të
artikullit dhe totalin e të gjithë artikujve që përfshin dokumenti.
975
Emri Mbiemri e Magazinieri Marresi ne dorezim Transportuesi Llogaritari
nenshkrimi
88
b Fletë Dalja e Magazinës (FDM)
FHF dhe FDF janë të ngjashme në formë, përkatësisht me FB dhe FS, sepse trupin e kanë
të njëjtë; te koka ka ndonjë informacion plus me që shërbejnë dhe për magazinën.
FIM dhe PVM janë dokumente që ngjajnë me FHM me specifikat përkatëse. Qëllimi është
evidentimi i gjendjes fizike dhe kontabile të inventarit, sipas artikujve apo i ndryshimeve
që ka pësuar ai. Janë dokumente që plotësohen me komision.
89
Regjistrimi në ditarin e Infosoft Systems
Shpjegime:
o Transaksioni i parë (ref 7) bazohet në Fletëdoganimin57 (FLD) dhe në Çekun bankar
(ÇYB). Mbi bazën e FLD debitohet llogaria 632 “Shpenzime, taksa e tarifa doganore”
për vleftën e taksës doganore të paguar (3000 lekë) si dhe llogaria 4456 “Shteti,
TVSH e zbritshme” për vlerën e TVSH, sepse për mallrat e importit përllogaritet nga
Dogana. Meqë pagesa e këtyre detyrimeve bëhet e menjëhershme (me Çek bankar)
si kundërparti është kredituar llogaria “Banka” për shumën e paguar në doganë
(7410 lekë).
o Transaksioni i dytë (ref 8) pasqyrohet me regjistrimin e faturës së transportuesit
(FB), që njihet si shpenzim transporti për blerje (Debitohet llogaria 632 “Shpenzime
transporti për blerje”) dhe si detyrim pagese që ndërmarrja i ka transportuesit
(Kreditohet llogaria 401 “Furnitori”).
o Transaksioni i tretë (ref 9) bazohet në faturën e blerjes (FB) të printerave, që
fillimisht do magazinohen për shitje, ndaj debitohet llogaria 35 “Mallra” dhe
kreditohet llogaria 401 “Furnitori” për të evidentuar detyrimin që kemi për
likuidimin e kësaj fature.
o Transaksioni i katërt (ref 10) nuk bazohet drejtpërdrejt në ndonjë faturë, por në
57 Fletëdoganimi – është dokumenti që lëshon Dogana për çdoganimin e mallit, në të cilin shënohen detyrimet
që mbahen në doganë (taksa Doganore, Akcisa, TVSH).
90
përllogaritje të brendshme. [Veprime të tilla transferimi dhe korrigjimi kryhen
formalisht me Fletë Kontabël (FK)]. Ky transaksion pasqyron transferimin e
shpenzimeve të taksës doganore dhe të transportit të printerave nga llogaritë e
tyre të shpenzimeve në llogarinë inventar, si pjesë përbërëse e kostos së blerjes.
Ndaj kreditohen llogaria 632 “Shpenzime, taksë doganore” dhe llogaria 6271
“Shpenzime transporti….” dhe debitohet llogaria 35 “Mallra” për shumën e tyre
5000 lekë. Me fjalë të tjera me këtë veprim anullohet shpenzimi i doganës dhe
shpenzimi i transportit dhe vlefta e tyre bashkohet me vleftën e printerave në
llogarinë “mallra”.
o Transaksioni tretë dhe i katërt (ref 9 e 10 me ngjyrë jeshile) i përkasin të dyja
hyrjes në magazinë të printerave dhe së bashku përbëjnë koston e plotë.
Vini re!
Taksa e doganës dhe shpenzimet e transportit të printerave mund të ishin kontabilizuar që
në fillim (ref 8 dhe ref 9) në debi të llogarisë 35 “Mallra”. Mirëpo ne preferuam skemën
e mësipërme, sepse shpërndarja e këtyre shpenzimeve dytësore të blerjes, në shumicën e
rasteve, bëhet në një fazë të dytë, mbasi shqyrtohen të gjitha shpenzimet dhe të gjithë
artikujt që përfshihen në to.
Në përgjithësi, për të llogaritur koston e daljes nga inventari të artikullit dhe për të
vlerësuar koston e gjendjes së inventarit, rekomandohen këto metoda:
- Mesatarja e ponderuar
- FIFO58 (“hyrje e parë, dalje e parë”)
- LIFO59 (“hyrje e fundit, dalje e parë”).
o Mesatare e ponderuar
Kosto e daljes së artikujve llogaritet si mesatare e ponderuar e gjendjes në fillim
dhe hyrjeve të tyre (të blera ose të prodhuara) gjatë periudhës. Kjo metodë është
aktualisht më e rekomanduara.
91
o FIFO (“hyrje e parë, dalje e parë”)
Sipas kësaj metode supozohet se elementet që janë blerë në fillim shiten apo dalin nga
njësia të parët. Për këtë arsye, në fund të periudhës, elementet gjendje e inventarit
janë ato që janë blerë apo prodhuar më të fundit.
Shembull
Në magazinën e Infosoft Systems, gjendja e artikullit «CD» më 1 janar 2007 ishte 50 copë
me vleftë gjithsej 2000 lekë; gjatë janarit u kryen këto veprime:
5 janar Infosofti bleu 2000 copë me 35 lekë/copa ;
14 janar shiti 1600 copë ;
22 janar shiti 200 copë ;
25 janar bleu 2500 copë me 32 lekë/copa ;
28 janar shiti 1500 copë.
92
Sqarime:
o Në hyrje artikujt regjistrohen njësoj, në të gjitha metodat, me çmimin njësi sa
kostoja e blerjes.
o Në dalje artikujt regjistrohen me çmimin njësi, që llogaritet60 nga pjesëtimi i
«Vleftë Gjendje» me «Sasi Gjendje».
o Mund të provohet lehtë se çmimi mesatar i gjendjes nuk ndryshon, kur regjistrojmë
një dalje të artikullit; ai mund të ndryshojë vetëm kur regjistrojme një hyrje.
Sqarime:
o Në dalje, me metodën FIFO, artikujt regjistrohen me çmimin njësi sa hyrja më e
parë. Prandaj sasia e daljes prej 1600 copë është ndarë në dy pjesë (100 copë me
40 lekë, me çmimim e gjendjes së datës 01.01.07 dhe 1500 copë me 35 lekë me
çmimin e hyrjes së parë).
o Në përfundim gjendja në sasi është e njëjtë, me të dyja metodat, por në vleftë ajo
ndryshon. Në rastin e metodës "FIFO" vlefta është sa çmimi i blerjes së fundit, 32
lekë/copë.
93
v. Kontabilizimi i Daljeve nga Inventari
Nëse shitet një artikull i magazinuar, shitja duhet të shoqërohet edhe me daljen nga
inventari, sepse vetëm kur del nga inventari ai trajtohet si shpenzim. Kjo dalje bazohet
në Faturën e shitjes (FS).
Në rastet kur kemi disa hyrje e dalje në inventar, dalja bëhet duke e vlerësuar koston
njësi me njërën nga metodat e vlerësimit të inventarit (mestare të ponderuar, FIFO etj.)
në përputhje me udhëzimet specifike kontabile. Përgjithësisht rekomandohet “mesatarja
e ponderuar”.
Kostua e plotë e printerit me të cilin është regjistruar në inventar është 13525 lekë
[(22050 + 5000) /2].
Shpjegime:
o Dalja nga inventari pasqyrohet duke kredituar llogarinë 35 “mallra”, me koston e
plotë të blerjes 13525 lekë.
o Kjo dalje përbën një shpenzim për ndërmarrjen që përbëhet nga: vlefta e blerjes
11025 (= 22050/2) lekë, taksa e doganës 1500 (= 300/2) lekë, shpenzimi i transportit
1000 ( = 2000/2) lekë; prandaj me këto vlera debitohen llogaritë përkatëse 605;
632 dhe 6271.
94
Shënim: Mbi kontabilizimin “me ndryshim gjendje” të hyrje-daljeve nga magazina.
Kontabilizimi i hyrje-daljeve nga inventari, sipas skemës “me ndryshim gjendje magazine”
që zbatohej më parë te ne, bëhej sipas skemës:
Po nëpërmjet llogarisë 603 “Ndryshim gjendje magazine” bëhej edhe kalimi nga llogaria e
shpenzimeve në llogarinë inventar i shpenzimeve të kostos së artikullit që magazinohej.
61 Vlera e realizueshme e shitjes – është vlera nëse do të shitej me cmimin e tregut duke i zbritur asaj
shpenzimet e shitjes
95
5. VEPRIMET E ARKËTIMIT DHE TË PAGESËS
Ndër veprimet më të shpeshta janë ato të Arkëtimeve dhe të Pagesave që bëhen nëpërmjet
bankës ose arkës së ndërmarrjes.
a Dokumentet e Bankës
Dokumentet bazë të veprimeve me bankën janë: Çeku, Urdhër Xhirimi, Arkëtim Banke.
1. Çeku – është dokumenti që përdoret për tërheqjen e parave “në dorë“ nga llogaria
bankare. Mbi bazën e tij banka panguan personin, emri i të cilit është shënuar në
çek, me shumën që shënohet në të.
2. Urdhër Xhirimi – është dokumenti që përdoret për xhirimin e parave nga një llogari
bankare në një llogari bankare tjetër. Urdhër Xhirimi ynë (UXY) është urdhri që ne
i japin bankës për të xhiruar para (paguar) nga llogaria jonë bankare në llogarinë
bankare të një tjetri. Urdhër Xhirimi i tjetrit (UXT) është ai i bërë nga një tjetër
për të xhiruar (derdhur) para nga llogaria e tij në llogarinë tonë bankare.
96
Shembull Çek Bankar
97
b Dokumentet e Arkës
2. Mandat Pagesa (MP) - vërteton daljen e parave nga Arka. Ai zakonisht shoqërohet
me urdhrin e pagesës që lëshohet nga administratori ose i ngarkuari i tij. MP duhet
të nënshkruhet nga arkëtari, nga personi që merr paratë dhe në raste të përcaktuara
edhe nga administratori ose i ngarkuari i tij.
Veprimet me paratë (hyrje daljet në arkë e në bankë) kanë disa kërkesa specifike në
kontabilitet:
98
Një monedhë - një llogari: vleftat në dy monedha të ndryshme (USD, Euro, ALL,…) nuk
mund të mbahen në të njëjtën llogari. Ato duhet të regjistrohen në llogari të veçanta.
Një dokument - një njësi: Kalimet nga një arkë në një tjetër, xhirimet nga një bankë në një
tjetër apo nga banka në arkë e anasjellas nuk mund të bëhen me një dokument të vetëm.
Secila njësi arke apo banke duhet të ketë dokumentin e saj.
Sqarime:
o Në pjesën e parë (ngjyrë gri) është regjistrimi i faturës së shitjes (FS) së cilës i
referohet arkëtimi. Të ardhurat dhe detyrimi vlerësohen me kursin në datën e
faturës; pra 300*120 = 36000 lekë.
99
o Në këtë rast nuk ka TVSH të Shitjes (sepse eksportet përjashtohen).
o Në pjesën e dytë pasqyrohet regjistrimi i pagesës së klientit (arkëtim për shitësin)
që kryhet nëpërmjet Llogarisë Bankare. Vlefta e saj, gjithashtu, konvertohet me
vleftën në datën e kryerjes së veprimit (UXK). Si arkëtim, debitohet llogaria bankare
me vleftën 300*125 = 37500 Lekë.
o Diferenca prej 1500 lekë (midis detyrimit 36000 lekë dhe arkëtimit 37500 lekë)
është nga ndryshimi i kursit të këmbimit (klienti e ka shlyer detyrimin prej 300 €).
Kur ndryshimi i kursit e rrit gjendjen (arkëtohen më shumë), ai konsiderohet si fitim
dhe kreditohet llogaria 769 “Fitim nga shkëmbimet valutore”. Në rast të kundërt,
konsiderohet si humbje dhe debitohet llogaria 669 “Humbje nga shkëmbimet
valutore”63.
Sqarime:
o Në pjesën e parë (ngjyrë gri) është regjistrimi i mëparshëm i faturës (FB) së cilës
i referohet pagesa. Detyrimi është vlerësuar me kursin e datës së faturës; pra
63 Llogaria 669 “Humbje nga shkëmbimet valutore” e ka pas numrin 666; ndërsa llogaria 769 “Fitim nga
shkëmbimet valutore e ka pasur numrin 766.
100
180*122,5 = 22050 lekë.
o Vini re! Fatura është regjistruar kur është marrë dhe jo në datën e faturës (tetë ditë
më vonë). Njihen rastet kur data e regjistrimit nuk përputhet me datën e faturës.
Prandaj është e nevojshme të evidentohen të dyja datat: data e regjistrimit dhe
data e faturës (dokumentit).
o Në pjesën e dytë pasqyrohet pagesa që i bëhet furnitorit nëpërmjet Llogarisë
Bankare. Vlefta e saj 180 Euro regjistrohet në kredi të llogarinë 512 “bankë” e
konvertuar me kursin pagesës 125 lekë/ euro, pra 22500 (= 180 x 125) lekë.
o Me pagesën prej 180 Euro detyrimi ndaj furnitorit konsiderohet i shlyer; mirëpo ky
detyrim njihej mbi bazën e kursit të faturës prandaj llogaria e furnitorit duhet të
debitohet me 22050 ( = 180 x 122,5) lekë.
o Diferenca prej 450 lekë, e shkaktuar nga ndryshimi i kursit të këmbimit, e pakëson
gjendjen e parave, prandaj konsiderohet si humbje nga kursi i këmbimit dhe
debitohet llogaria 669 “Humbje nga shkëmbimet valutore”.
Sqarime:
o Llogaria “Banka” kreditohet për të gjithë shumën 15200 lekë (vleftë faturë +
komision bankar).
64 Komision Bankar – Është një tarifë shërbimi (shpenzim) që mban banka për disa lloj shërbimesh.
101
o Me vleftën e detyrimit, sipas faturës së KESH (12500), debitohet direkt një llogari
shpenzimesh (604 “Blerje energji, avull, ujë”) dhe me vlerën e TVSH së faturës
(2500) llogaria përkatëse (4456 “Shteti TVSH e zbritshme”).
o Shpenzimet për shërbimet bankare evidentohen më vete. Ndaj, me vleftën e
komisionit bankar 200 lekë është debituar llogaria 628 “Shërbime Bankare”.
o Kështu veprohet dhe për ujin, telefonin, postën e mjaft shërbime të tjera, nga të
tretë, me të cilët nuk mbahet kartelë llogarie e veçantë.
Kujdes! Për “shërbimet e tjera” llogaria mund të ndryshojë sipas klasifikimit: për telefonin
e postën 626; për qiranë 613, për transport 627,…
Ndodh, sidomos në veprimet me arkën, që një dokument (MA ose MP) të përmbledhë disa
transaksione që prekin llogari të ndryshme. Për shembull:
102
Sqarime:
o Llogaria “Arka” kreditohet për 36000 (= 40000 - 4000) lekë që efektivisht kanë dalë
nga arka dhe i ka marrë punonjësi.
o Si shpenzim, firmës i njihet e gjithë shuma 40000 lekë, me të cilën debitohet
llogaria 621 “Personel nga jashtë ndërmarrjes”, sipas marrëveshjes që ka bërë me
punonjësin.
o Ndërmarrja i mban punonjësit të jashtëm “Tatimin në burim”. Ky tatim nuk është
shpenzim për ndërmarrjen; ai është një detyrim që ka punonjësi ndaj shtetit. Shteti
ka ngarkuar ndërmarrjen që t’ia mbajë këtë detyrim punonjësit; prandaj është
kredituar (me vlerën 4000 lekë) llogaria 442 “Shteti- tatime e taksa të ndaluara nga
të ardhurat e punonjësve …”.
Sqarime:
o Llogaria 531 “Arka” kreditohet për shumën 25000 (= 20000 + 5000) lekë që është
paguar për të dyja këto shpenzime së bashku.
o Llogaria 606 “Blerje të pastokueshme, furnitura, …” debitohet me shumën 20000
lekë, duke e ndarë nga shpenzimi tjetër për transport 5000 lekë, me të cilën
debitohet llogaria 6271 “Transport për blerje”.
65 Furnitura: Materiale e pjesë të ndryshme konsumi rrjedhës me të cilat furnizohet ndërmarrja dhe që nuk
inventarizohen. Këto quhen edhe “materiale konsumi”.
66 Person – Ky mund të jetë “Person fizik” ose “Person juridik”.
103
iv. Xhirimet e Brendshme
Xhirime të brendshme kemi kur kemi lëvizje parash nga një llogari në një tjetër llogari
likuiditeti. Ja disa shembuj:
− xhirojmë para nga një bankë në një bankë tjetër,
− tërheqim para nga një arkë dhe i derdhim në një arkë tjetër
− tërheqim nga banka dhe i arkëtojmë në arkën e ndërmarrjes dhe anasjellas.
− tërheqim nga një llogari (banke ose arke) një lloj monedhe (p.sh: Euro) i konvertojmë
në një lloj monedhe tjetër (p.sh: lek) dhe i derdhim në llogarine përkatëse.
Jo kështu
90000 90000
Kjo sepse:
1. regjistrimi në një llogari likuiditeti duhet të bazohet në dokumentin e vetë njësisë
(parimi “një dokument – një njësi” ose i përgjegjësisë individuale)
2. “parimi i pavarësisë në regjistrim” kërkon që veprimi i tërheqjes së parave (p.sh:
nga banka) duhet të regjistrohet më vete, pavarësisht nga veprimi pasues i derdhjes
(p.sh: në arkë).
104
Le t’i ilustrojmë këto transaksione me dy shembuj:
Sqarime:
o Veprimi i parë. Llogaria 512 “Banka” kreditohet për shumën 90000 lekë që është
shuma e tërhequr bazuar në dokumentin bankar (ÇB) dhe si kundërparti e saj
debitohet llogaria 581 “Xhirime të brendshme”.
o Veprimi i dytë. Llogaria 531 “Arka” debitohet po me shumën 90000 lekë, në bazë
të dokumentit të arkës (MA) edhe kjo si kundërparti ka llogarinë 581 “Xhirime të
brendshme”.
o Këto dy veprime janë krejt të pavarur nga njëri - tjetri; madje ato mund të bëhen
në ditë të ndryshme (regjistrimi i dytë është bërë një ditë më vonë).
105
Regjistrimi në ditarin e IMB
Sqarime:
o Veprimi i parë bazohet në MP që pret arkëtari kur nxjerr nga arka 100 Euro. Llogaria
5314 “Arka në monedhe të huaj” kreditohet me shumën 12400 (= 100 * 124) lekë,
sipas kursit me të cilin gjendet në llogarinë e saj; si llogari kundërparti është 581
“Xhirime të brendshme”.
o Veprimi i dytë bazohet në MA që pret arkëtari kur arkëton lekët. Llogaria 5311 “Arka
në Lekë” debitohet me shumën që arkëtohet pas këmbimit, 12100 (= 100*121) lekë
sipas kursit që u këmbyen realisht.
o Diferenca e vlerës, nga ndryshimi i kursit të këmbimit të Euros, është 300 lekë (=
(124 - 121) * 100). Kjo konsiderohet humbje për ndërmarrjen prandaj debitohet
llogaria 669 “humbje nga shkëmbimet valutore”.
o Edhe ky veprim ka si kundërparti llogarinë 581 “Xhirime të brendshme”, e cila
kreditohet.
Vini re!
Llogaria “Xhirime të brendshme”, mbas xhirimit të parave, duhet të jetë zero; nëse jo,
kjo tregon që lëvizja e parave nga një llogari në tjetrën nuk ka përfunduar ose janë kryer
regjistrime në mënyre jo korrekte.
106
6. VEPRIMET ME PRODHIMIN
i. Mënyrat e trajtimit
Për hyrjen e materialeve në njësinë e prodhimit përdoret Fletë Hyrje; ndërsa për daljen
e produktit përdoret Fletë Dalje. Këto, ndonëse janë të ngjashme me FH dhe FD e
magazinës, ngaqë lidhen me prodhimin kanë trajtim të veçantë.
Sqarime:
Pika 1 – dalja e materialeve të para e ndihmëse nga magazina ku gjendeshin (dalja
nga llogaria 31…)
Pika 2 - hyrja e materialeve të para e ndihmëse në procesin e prodhimit (hyrja në
llogarinë 33…)
67 Njësitë e prodhimit - Edhe njësitë e Ndërtimit dhe të Shërbimit ngjajnë me njësitë e prodhimit, sepse
edhe në to hyjnë materiale që konsumohen; por edhe dallojnë nga fakti që produktet e tyre nuk magazinohen.
68 Materiale të para – quhen dhe “Lëndë të para”.
107
Pika 3 - dalja e produktit nga procesi i prodhimit, që nënkupton:
a) konsumin e lëndëve të para (dalja nga llogaria 33…).
b) prodhimin e produktit (gati për t’u stokuar në magazinë).
Pika 4 – dorëzimi i produktit në magazinë (hyrja në llogarinë 34…).
Dalja nga magazina e materialeve (pika 1) dhe hyrja (dorëzimi) e produktit në magazinë
(pika 4) bazohet në dokumentet e magazinës përkatëse (domethënë FDM dhe FHM).
Vetëm pika 2 dhe pika 3, që përbëjnë përkatësisht hyrjen dhe daljen nga procesi i
prodhimit përbëjnë hyrjen e daljen e mirëfilltë nga prodhimi.
Fletë Analiza e materialeve është dokumenti ku shënohen të dhëna teknike apo cilësore
të lëndëve që hyjnë, sipas kërkesave të procesit teknologjik. Në bazë të saj bëhet pranimi
ose jo i materialeve. Fletë analiza nuk kontabilizohet.
Fletë Hyrja në Prodhim69 (FHP) është dokumenti bazë me të cilën bëhet hyrja e lëndëve
të para në prodhim. Ky dokument është krejt i ngjashëm me Fletë Hyrjen e magazinës.
FHP është dokumenti i vetëm që kontabilizohet për hyrjen në prodhim. Ajo justifikon
ndryshimin e klasifikimit kontabël të aktivit; kalimin e tij në procesin e prodhimit (hyrje
në llogarinë 33.. )
108
b Dalja nga prodhimi (pika 3)
Fletë Dalje Lëndë (FDL) është si Fletë Dalja e magazinës, por për sasinë e materialeve të
para e ndihmëse që konsumohen gjatë procesit të prodhimit. Ky dokument përdoret kur
procesi teknologjik lejon matjen direkte të sasisë së konsumuar pas çdo partie prodhimi.
Proces Verbal Inventari është dokumenti që përpilohet nga një komision vlerësimi për
evidentimin e sasisë së materialeve gjendje në proçesin e prodhimit në momentin e
kryerjes së inventarit. Ky proces verbal mbahet periodikisht, sidomos kur nuk mund të
matet drejtpërdrejt sasia e lëndëve të konsumuara.
Fletë Dalja nga Prodhimi (FDP)70 është e ngjashme me FD e magazinës. Kjo përmban sasinë
e produktit të prodhuar (që del nga procesi i prodhimit), por nuk ka çmim.
FDP përdoret edhe për të llogaritur indirekt (nëpërmjet sasisë së produktit dhe “recepturës
së produktit”) konsumin e materialeve të para, kur mungon Fletë Dalja e Lëndëve. Ky
vlerësim vlen deri në verifikimin fizik të gjendjes me “Proces verbal inventari”
Fletë Analiza e produktit është dokumenti, ku shënohen të dhëna teknike apo cilësore
të produktit të prodhuar, sipas kërkesave të procesit teknologjik. Në bazë të tij bëhet
pranimi ose jo i produktit dhe vlerësimi i cilësisë së tij si dhe i çmimit. Ky dokument nuk
kontabilizohet.
Fletë Hyrja në Magazinë është e njëjta FHM me të njëjtin format (si për mallrat, ashtu
edhe për materialet dhe produktet), që vërteton hyrjen në magazinë. FHM përdoret në
vend të FDP sepse e përmban informacionin e saj dhe, për më tepër, ka edhe çmimin e
produktit që nuk e ka FDP.
Vini re !
Në kontabilitet kërkohet që dalja nga prodhimi të pasqyrojë:
- konsumin e materialeve
- hyrjen (prodhimin) e produktit.
70 Fletë Dalje nga Prodhimi = quhet dhe “Fletë Dalje nga Procesi i Prodhimit” ose shkurt “Fletë Prodhimi”.
109
duke përllogaritur (nëpërmjet sasisë së produktit dhe “recepturës së produktit”)
konsumin e materialeve të para e ndihmëse. Ky vlerësim vlen deri në verifikimin
fizik të gjendjes me “Proces verbal inventari”.
“IMB” nxjerr nga magazina CD dhe materiale tjera, për t’i përdorur si materiale të para
për prodhimin e artikullit “Kontabiliteti Alpha”.
Sqarime:
o Dalja nga magazina tregon një pakësim të llogarisë së inventarit të materialeve
të para. Si kundërparti është llogaria 3311 “prodhim në proces”, që tregon se
materialet kanë hyrë në proces prodhimi (llogaria 331) 71; ndërsa shifra e fundit e
llogarisë 3311, pra(1) tregon që është “material i parë”.
71 Për punimet llogaria në proces është 332, ndërsa për shërbimet është 333.
110
Pika 2. Hyrja në proces prodhimi e materialeve
25/2 17 / 08 FHP 001 17 / 08 Hyrje (CD etj.) në procesin e prodhimit 331 4600
Sqarime:
o Ref 25/1 i takon regjistrimit të daljes së lëndës së parë “CD etj.” nga magazina bazuar
në FDM (pika 1) të cilën e konsideron si shpenzim (debitohet llogaria 60311 “ndryshim
gjendje magazine materiale të para…”).
o Ref 25/2 është regjistrimi i FHP për hyrjen e lëndës së parë “CD etj.” në procesin e
prodhimit; si kundërparti është llogaria 60331. Shifra e parafundit e 60331 është (3), e
njëjtë me atë të grupit përkatës të inventarit të prodhimit në proces (llogaria 331).
o Veprimi (ref 25/2) anulon shpenzimin që paraqet veprimi i mëparshëm (ref 25/1) i daljes
së lëndës së parë nga magazina, duke kredituar një llogari shpenzimi (60331) me të
njëjtën vleftë, sepse, në tërësi, nuk kemi shpenzim por kalim të aktivit nga një gjendje
në tjetrën.
Vini re !
1. Në standardet e kontabilitetit që kishim, hyrja e lëndëve në procesin e prodhimit konsiderohej
si e ardhur, prandaj përdorej llogaria 713 (në vend të 6033…). Ndërsa sipas standardeve të
reja, prodhimi në proces dhe produkti konsiderohet si pakësim shpenzimi; prandaj është
regjistruar në debi të llogarisë së shpenzimit të ndryshimit të gjendjes (603…).
2. Nëse artikulli është Aktiv Afatgjatë (AA), ai trajtohet ndryshe së bashku me amortizimin
(Shih te “Trajtimi kontabël i amortizimeve”).
111
Pika 3. Konsumi i lëndëve
Sqarime:
o Me ngjyrë gri janë shënuar regjistrimet e mëparshme (Ref 25) të daljes së materialeve
nga magazina dhe hyrjes së tyre në procesin e prodhimit të bërë me FDM.
o Veprimi (ref 26) paraqet efektin e konsumit të materialeve (daljen nga inventari
të CD etj.) duke kredituar llogarinë 331 dhe nga ana tjetër (meqë kjo dalje është
shpenzim) duke debituar llogarinë 601 “Shpenzime blerje materialesh të para”.
Nga prodhimi del produkti i gatshëm (një paketë “Programi Alpha 7.0”) që pasi
kontrollohet, paketohet (CD dhe manuali) dhe vlerësohet kostua e prodhimit (12000 lekë/
paketë), dorëzohet në magazinë e cila e bën hyrje me FHM. Në koston e prodhimit, përveç
materialeve të para (CD etj.) = 4600 lekë, bën pjesë kostua e punës së specialistëve të
“IMB”, që vlerësohet me 7400 lekë.
112
Regjistrimi në Ditarin e IMB
Sqarime:
o Me ngjyrë gri janë shënuar regjistrimet e mëparshme në pikat 1, 2 e 3 të skemës së
prodhimit.
o Dorëzimi i prodhimit (magazinimi) pasqyrohet (ref 4) si hyrje në magazinë duke
debituar inventarin (llogarinë 34) dhe kredituar si kundërparti llogaritë e shpenzimeve
(kostos) përkatëse të prodhimit: llogarinë 601 “Blerje materiale të para” për vlerën
e konsumit të tyre 4600 lekë dhe llogarinë 641 “Pagat e personelit…” për vlerën e
pagës dhe shpërblimeve (7400 lekë) të punonjësve të shpenzuar për atë produkt72.
Me fjalë të tjera prodhimi konsiderohet si pakësim shpenzimesh (dhe jo si e ardhur
që trajtohej më parë).
o Vini re! Vlefta me të cilën produkti hyn në inventar (12000 lekë) nuk është aspak
e njëjtë me vleftën e konsumit të materialeve të para (4600 lekë). Në koston, me
të cilën prodhimi hyn në inventar, përfshihen dhe shpenzime të tjera direkte dhe
indirekte (shih më sipër te “Kosto e inventarit”).
72 Llogaritja e kostos të pagës së punonjësve për produkte të tilla (software) është në fakt shumë më
komplekse sepse varet shumë nga sasia e kopjeve të shitura.
11 3
7. VEPRIMET ME LISTËPAGESAT
Përbërësit e Listëpagesës
a) paga për punën e kryer në fakt (paga bazë sipas pranisë dhe normës)
b) shtesat mbi pagë (për vjetërsi, shtesë funksioni, paaftësi të përkohshme, vështirësi
pune,...)
114
Shembull Listëpagese
11 5
Ndërmarrja: IMB Sektori:1
LISTË PAGESE
Periudha: 1- 31 Gusht 2007
Punonjësi Paga me shtesat Ndalesat
Paga
Nr Rend Emër Mbiemër Pag.Pune Pag.Raport Të tjera Shuma Tatime Sigurime Te tjera Shuma Neto
1 2 3 4 5 6 7 =4+5+6 8 9 10 11 = 8+9+10 12 = 7 -11
1
2
3
v
Totali 400000 25000 15000 440000 42500 39000 20000 101500 33800
Financieri Administratori
Sqarime:
a) “Pag. Pune” përmban: ”Pagën e punës” dhe shtesat për vjetërsi, shtesë funksioni, vështirësi pune, që zakonisht
llogariten së bashku (mund të mbahen edhe veç e veç).
b) “Pag. Raport” përmban: Pagën për paaftësinë e përkohshme në punë, që evidentohet nga raporti mjekësor.
c) “Shtesa \Të tjera”: Në të shënohen shtesa të tjera në pagë, nëse ka, që nuk përfshihen në pikën a) dhe b)
d) “Tatime”: Tatimi mbi të ardhurat, që ndërmarrja detyrohet t’ja mbajë punonjësit për llogari të shtetit.
e) “Sigurime” përmban: Sigurimet shoqërore e shëndetësore, vetëm pjesa që detyrohet t’i paguajë punonjësi
shtetit.
f) “Ndalesa \Të tjera”: Në të shënohen ndalesa të tjera në pagë, detyrime të punonjësit, nëse ka.
ii. Kontabilizimi i Listëpagesës
1. “Paga me shtesat“ (“Pag. Pune“ + “Pag.Raport“ + “Të Tjera“), është shpenzim dhe
detyrim i ndërmarrjes ndaj punonjësve për punën e bërë. Kjo vleftë kontabilizohet:
Debi llog 641… “Shpenzime - Paga e personelit”
Kredi llog 421…”Personeli paga e shpërblime…”
Përveç këtyre, mund të evidentohen edhe komponente të tjera. ( Për shembull, veç e
veç, shtesa për punë jashtë orari, për kompensime, ... ).
116
Shembull
Listëpagesa e muajit gusht, për sektorin I të IMB (që paraqitet më sipër) përmban në
total:
1) Paga me shtesat = 440’000;
2) Kontributi i ndërmarrjes për sigurimet … = 119’090;
3) Kontributi i punonjësve për sigurimet = 39’000;
4) Tatimi i punonjësve mbi të ardhurat = 42’500;
5) Ndalesa të tjera punonjësve = 20’000 lekë.
Sqarime:
o Detyrimi (shpenzimi) i ndërmarrjes për pagën e punonjësve është 440000 lekë sa
paga me shtesat (paga bruto); ndaj me këtë vleftë debitohet llogaria 641 “Shpenzime
- Paga e personelit …” dhe kreditohet po me atë vlerë llogaria 421 ”Personeli - paga
e shpërblime për t’u marrë”.
o Kontributi (shpenzimi) i ndërmarrjes për sigurimin e punonjësve është 119 090
lekë dhe regjistrohen në debi të llogarisë 644 “Shpenzime - Kuota të sigurimeve
shoqërore…”.
o Kontributi (detyrimi) i punonjësve për sigurimet e tyre është 39000 lekë. Detyrimi
gjithsej (ndërmarrje + punonjës) për sigurimin e punonjësve është 158090 lekë
(119090 + 39000) ndaj me këtë vlerë kreditohet llogaria 431 ”Sigurime shoqërore…”,
sepse këto konsiderohen si borxh që ndërmarrja i ka organizatës përkatëse të
sigurimeve.
o Detyrimi i punonjësve për tatimin mbi të ardhurat është 42500 lekë prandaj me
11 7
këtë vleftë është kredituar llogaria 442 ”Shteti – Tatime e taksa…”, sepse këto
ndërmarrja ia ka borxh shtetit.
o Detyrimi që i kanë punonjësit të tretëve është 20000 lekë. Me këtë vleftë kreditohet
llogaria 427 ”Detyrime të kërkuara ....”, sepse me këtë veprim punonjësit i paguajnë
detyrimin ndërmarrjes dhe tani është ndërmarrja që u ka këtë borxh të tretëve.
o Detyrimi (ndalesat në pagë) gjithsej i punonjësve është 101500 lekë (39000 sigurimet
+ 42500 tatimi + 20000 detyrime të tjera) ndaj me këtë vlerë është debituar llogaria
421 ”Personeli - paga e shpërblime për t’u marrë” sepse kjo u mbahet nga paga.
o Paga neto që marrin punonjësit është 338500 lekë (440000 – 101500), sa teprica e
llogarisë 421 “Personeli - paga për t’u marrë”.
118
8. ZHVLERËSIMET (AMORTIZIMET DHE PROVIZIONET)
i. Ç′janë zhvlerësimet ?
Kontabiliteti duhet të japë një paraqitje besnike të gjendjes së pasurisë së një ndërmarrje.
Për këtë qëllim ai merr në konsideratë edhe zhvlerësimin që mund të pësojnë disa elemente
aktive të ndërmarrjes me qëllim që të respektojë parimin e sinqeritetit të llogarisë.
Shembull zhvlerësimi
1) Një makineri, me kalimin e viteve, konsumohet74, nuk ka më vlerën që kishte kur e blemë
dhe e regjistruam në kontabilitet.
2) Në treg ka dalë një makineri me teknologji të re75, më e lirë dhe më e mirë se makineria
jonë. Ne nuk mund ta mbajmë në bilanc makinerinë tonë me vleftën e dikurshme, kur mund
të blihet një e re shumë më lirë.
Zhvlerësimi kontabilizohet atëherë kur ndërmarrja e konstaton atë, pra kur konstaton
nevojën e shpenzimeve suplementare që ajo vetë duhet të përllogarisë për ripërtëritjen
(apo zëvendësimin) e elementeve të aktivit të zhvlerësuar (me kusht që të mos jenë si
kundërparti e ndonjë transaksioni material apo monetar të kryer).
b) Provizion nëse nuk jemi të sigurtë, të paktën për njërin nga të dyja: masën ose
momentin.
11 9
ii. Shpenzimet për Amortizimin
a Përcaktimi i amortizimit
120
së tij pa taksa.
- Amortizimin vjetor, që është vlera e zhvlerësimit të AA, e konstatuar gjatë
periudhës së ushtrimit.
- Vleftën kontabël neto të AA: që është diferenca midis vlerës fillestare të AA dhe
shumës së amortizimeve vjetore që aplikohen për këtë aktiv.
o Vlerësimi i Amortizimit
Megjithëse vlefta e amortizimit përcaktohet nga ndërmarrja, që ky vlerësim të jetë
i besueshëm dhe i njëjtë për ndërmarrje të ndryshme, llogaritja e amortizimeve
rregullohet me ligje fiskale ku përcaktohen:
- jetëgjatësia normale e përdorimit (ose normat e amortizimit)
- mënyra e llogaritjes së amortizimit.
Ndërmarrja duhet gjithashtu të ketë, në një dokument të veçantë aneks, planet e saj
të amortizimit.
c Llogaritja e amortizimit
o Jetëgjatësia e përdorimit të AA
Amortizimi i një AA varet nga jetëgjatësia e përdorimit e parashikuar për këtë AA. Mbi
bazën e jetëgjatësisë llogaritet përqindja e normës së amortizimit.
o Përqindja e amortizimit të AA
Norma e amortizimit është përqindja vjetore e zhvlerësimit që do zbatohet për AA.
Përqindjet e amortizimit varen nga kohëzgjatja e përdorimit të AA.
Për t’i kontrolluar dhe unifikuar këto norma, administrata fiskale përcakton normat e
amortizimit vjetor të AA sipas kategorive, që jepen në tabelën e mëposhme.
121
Normat fiskale të amortizimit
o Plani i amortizimit
76 Metoda : Këtu përmenden metodat që rekomandohen nga zyra e tatimeve, por ka edhe të tjera.
122
- Metoda e amortizimit linear
- Metoda e amortizimit me vlerë të mbetur.
Kjo metodë, që quhet dhe metodë e amortizimit konstant, e cakton vleftën e amortizimit
vjetor të njëjtë për çdo vit, deri në fund të jetës së parashikuar të AA që amortizohet.
Aktualisht, përdorimi i saj njihet nga legjislacioni fiskal në aktivet afatgjata jomateriale
(AAJ) dhe në godinat (administrative e industriale) apo ndërtimet e tjera me jetëgjatësi
relativisht të madhe.
Shembull:
Vlefta fillestare (kosto e blerjes) = 20’000 lekë; jetëgjatësia 10 vjet.
Vleftë amortizimi vjetor = 20000 /10 = 2000 lekë
Përqindje amortizimi = 100% /10 = 10%
123
Për këtë, llogaritet koeficienti e përdorimit të vitit të parë:
Ndryshe nga metoda e amortizimit linear, në të cilën përqindja aplikohet mbi vleftën
fillestare, në metodën e amortizimit me vlerë të mbetur përqindja e amortizimit aplikohet
mbi vlerën neto të mbetur të AA.
Shembull:
Vlefta e blerjes = 20’000 lekë; jetëgjatësia 10 vjet.
Përqindje amortizimi = 100% /10 = 10%
Viti I Vleftë amort. = 10% * 20000 = 2000 lekë;
Vleftë e mbetur = 20000 – 2000 = 18000 lekë
Vleftë amort. viti II = 10% * 18000 = 1800 lekë
Vleftë e mbetur = 20000 – 2000 – 1800 = 16200 lekë
Vleftë amort. viti III = 10% * 16200 = 1620 lekë
Legjislacioni fiskal aktual e rekomandon këtë metodë pothuajse për të gjitha AAM e tjera
përveç atyre që evidentuam më sipër te metoda lineare. Pra metoda e amortizimit me
vlerë të mbetur përdoret për:
124
- Instalime teknike, makineri, pajisje, instrumente e vegla pune
- Mjete transporti
- Mobilje e orendi
- Godinat industriale me konstruksion të lehtë etj.
Sikurse e kemi parë, regjistrimi i një amortizimi pasqyron një varfërim të ndërmarrjes
dhe konstatimin në llogaritë e saj të një shpenzimi shtesë që e ul rezultatin e ushtrimit.
Regjistrimi i amortizimit do prekë pra një llogari të klasës 2 (sepse zvogëlimi i një elementi
të aktivit ka të bëjë me AA) dhe një llogari të klasës 6 (llogari shpenzimesh). Skematikisht,
amortizimet do të regjistrohen:
Shënim:
Përllogaritjet dhe veprimet që lidhen me amortizimin ilustrohen te pika 9 “Ushtrim
Amortizimi”.
Provizioni është një detyrim aktual, për të cilin koha e shlyerjes ose shuma janë të
pasigurta. Njësia ekonomike do të njohë një provizion në bilanc kur:
a) ka një detyrim ligjor ose konstruktiv78 si rezultat i ngjarjeve që kanë ndodhur para
bilancit;
b) për shlyerjen e detyrimit do të nevojitet një dalje (pakësim) e burimeve;
78 Detyrim konstruktiv = Nuk është detyrim ligjor por, në një farë kuptimi, detyrim moral, që vetë ndërmarrja
ka marrë në veprimtarinë e saj nëpërmjet deklaratave specifike dhe nuk ka gjasa që ajo të mos e mbajë atë.
125
c) mund të bëhet një vlerësim relativisht i saktë i shumës së detyrimit.
Shembuj provizionesh:
a) Provizione që rrjedhin nga detyrime ligjore:
- Shkelja e një kontrate noteriale në bazë të së cilës duhet të paguajë një
dëmshpërblim.
- Mosrespektimi i ligjit për taksat bën që Drejtoria e Tatimeve dhe Doganave të kërkojë
pagesat e tatimeve shtesë ose gjobave (pavarësisht nëse kjo mund të jetë në proces
ankimor).
- Hyrja në fuqi e një ligji për mjedisin, sipas të cilit kërkohet që ndërmarrja të likuidojë
ose kompensojë për ndotje të caktuara.
b) Provizione që rrjedhin nga detyrime konstruktive (morale)
- Ndërmarrja ka deklaruar se do të riblejë produktet e saj të shitura brenda dy muajsh,
nëse klienti nuk është i kënaqur me to ndonëse nuk ka detyrim ligjor për ta bërë
këtë. (Për këtë ndërmarrja krijon një provizion në bilanc për kostot e parashikuara,
në lidhje me riblerjen e mallrave.)
Në ndryshim nga amortizimet, provizionet nuk aplikohen vetëm për aktivet afatgjata por
edhe për aktive të tjera, prandaj edhe trajtimi kontabël i provizioneve do të ndryshojë
sipas tipit të aktivit.
Shembull:
126
Regjistrimi në ditar:
127
Shembull:
Regjistrimi në ditar:
Sqarim:
o Veprimi i parë (ref x+3) pasqyron ndryshimin e statusit të kredisë, nga llogaria 411
“klientë” në llogarinë 416 “Kredi të dyshimta /në proces gjyqësor”.
o Në veprimin e dytë (ref 16) regjistrohet provizioni që rrjedh nga vlefta e kredisë së
dyshimtë, njësoj si për provizionet e tjera.
128
9. USHTRIM AMORTIZIMI
i. Paraqitja e Ushtrimit të Amortizimit
Bilanci
Aktivi Pasivi
213 Makineri 150000 101 Kapitali 100000
Fitimi 11000
129
ii. Zgjidhje Ushtrim Amortizimi
Sqarime:
1. Përqindja e amortizimit 10% jepet, sipas klasifikimit, nga Administrata Fiskale.
2. Kësaj përqindje i korrespondon kohëzgjatja 10 vjet sepse (100 %) / (10%) = 10
Me këtë vlerë mund të ndërtojmë planin e amortizimit të makinerisë çdo vit, nëse nuk do
të merrnim në konsideratë faktin që ndërmarrja “IMB” fillon ta përdorë makinerinë më 1
korrik të vitit rrjedhës.
Mirëpo IMB e përdor makinerinë vetëm për 6 muaj, korrik - dhjetor të vitit të parë, pra
afërsisht gjysmë viti (181 / 365 ≈ 0.5) 81, kështu që amortizimi vjetor për vitin e parë
rezulton:
Nga kjo rrjedh që amortizimi i makinerisë nuk do të zbatohet më për 10 vjet por për
një periudhë prej 11 vjetësh, meqenëse vitin e parë u mor vetëm gjysma e vlerës së
amortizimit vjetor normal.
81 Për mënyrën e llogaritjes së këtij koeficienti, administrata fiskale ka nxjerrë udhëzim të veçantë.
130
Plani i Amortizimit Linear
Sqarime:
o Vlera kontabël në fillim të ushtrimit është e barabartë me vlerën e regjistrimit të
AA, pra 150000;
o Amortizimi Vjetor është i njëjtë çdo vit, me përjashtim të vitit të parë dhe të
fundit.
o Tabela e planit të amortizimit përmban 11 vjet dhe jo 10, sa është jetëgjatësia, nga
fakti i fillimit të amortizimit në mes të vitit dhe jo që në fillim të tij.
o Amortizimi vjetor në vitin e fundit është i barabartë me vlerën e amortizimit vjetor
normal minus amortizimin vjetor të vitit të parë; në rastin tonë 15000 – 7500 =
7500.
o Në fund të periudhës të përdorimit, AA amortizohet gjithsej me një vlerë të
barabartë me vlerën e regjistrimit (150000).
o Vlera kontabël neto në fund të viteve të përdorimit, gjatë të cilave ndërmarrja
aplikon amortizimin, është zero.
Në fund të vitit të parë ushtrimor “IMB”, sipas planit të amortizimit të makinerisë, duhet
të regjistrojë në llogaritë e saj shkrimin që vijon:
131
Regjistrimi në ditar:
Sqarime:
o Vlera e amortizimit sipas planit për vitin e parë rezulton 7500 lekë, prandaj me
këtë vlerë është debituar llogaria e shpenzimeve 6813 “Shpenzim amortizimi për
AAM” dhe është kredituar kundërpartia e saj llogaria 2813 “Amortizim i akumuluar
për makineri...”
o Në të njëjtën mënyrë82, si amortizimi në vitin e parë, kontabilizohen edhe
amortizimet në vitet e tjera, vetëm se vlera mund të jetë e ndryshme.
Llogaria e Rezultatit
Shpenzime Të Ardhura
Llog. Emërtimi Vlefta Llog. Emërtimi Vlefta
601 Blerje lëndësh të para 50000 701 Shitje produkt i gatshëm 78500
604 Blerje energji elektrike 10000
641 Pagat 7500
6811 Shpenzim për amortizim 7500
Fitimi 3500
Total 78500 Total 78500
82 Në të njëjtën mënyrë: Dmth sipas të njëjtës skemë (debi llog. 681 – kredi llog. 28...).
132
Bilanci
Aktivi Pasivi
213 Makineri 150000 101 Kapitali 100000
Konstatime:
o Regjistrimi i një shpenzimi shtesë në llogaritë e ndërmarrjes sjell zvogëlimin e
fitimit nga 11000 lekë, që ishte para regjistrimit të amortizimit, në 3500 lekë.
o Amortizimi i paraqitur në kredi të llogarisë 2813 paraqitet në anën e aktivit në kllapa
(7500) që do të thotë se duhet zbritur (marrë me minus). Paraqitja e bilancit nxjerr
në pah tani zhvlerësimin e aktivit afatgjatë meqenëse vlera neto e makinerisë del
me 142500 (= 150000 – 7500).
o Totali i bilancit83 të ndërmarrjes del i ulur me një vleftë të njëjtë me vleftën
amortizimit vjetor të regjistruar për makinerinë (pra 7500 lekë).
o Totali i pasivit të bilancit është i barabartë me totalin e aktivit neto të bilancit (pra
403500).
Përveç paraqitjes së mësipërme përdoret edhe një formë tjetër e paraqitjes së bilancit:
Bilanci
Aktivi Pasivi
Llogaria Vlera Vlera Llogaria
Amort. Vlefta
Nr Emërtim Bruto Neto Nr Emërtimi
213 Makineri 150000 7500 142500 101 Kapital 100000
411 Klient 18500 0 18500 120 Rezultat 3500
512 Banka 242500 0 242500 164 Hua 250000
401 furnitor 50000
Total Aktiv 411000 7500 403500 Total Pasiv 403500
83 Tatali i bilancit: “Totali i Aktivit” të bilancit është gjithnjë i barabartë me “Totalin e Pasivit” të bilancit.
Këto quhen me një emër të përbashkët “Totali i bilancit”.
133
2. Rasti i amortizimit me vlerë të mbetur
Thelbi i ndryshimit të kësaj metode konsiston në faktin se, përqindja e amortizimit nuk
aplikohet mbi vlerën fillestare të blerjes së AA, por mbi vlerën e mbetur të saj në fillim
të periudhës ushtrimore (vitit ushtrimor).
Me këtë metodë, teorikisht, AA mund të përdoret për një pafundësi vitesh, ndërsa,
praktikisht, amortizimi ndalon se përllogarituri kur AA del (jashtë përdorimit ose shitet).
Edhe me këtë metodë, vitin e parë, merret në konsideratë koha e përdorimit. (në
rastin tonë vitin e parë AA përdoret vetëm gjysmë viti); kështu që amortizimi vjetor për
vitin e parë rezulton i njëjtë me të dyja metodat. Ndryshimi fillon pas vitit të parë e
konkretisht:
134
Sqarime:
o Përqindja e amortizimit linear është e njëjtë 10% për çdo vit, por vlera e amortizimit
vjetor nuk është e njëjtë sepse ajo aplikohet mbi vlerën e mbetur që zvogëlohet
nga viti në vit.
o Vitin e parë amortizimi është i njëjtë si te metoda lineare. Edhe këtu merret në
konsideratë koha e përdorimit. (Pra: 150000 x 10% x 0.5 = 7500)
o Në shembullin e mësipërm amortizimi është ndërprerë sepse është supozuar se
AA del jashtë përdorimit në vitin 17. Kështu që, në vitin e fundit të përdorimit,
AA amorizohet gjithsej me një vleftë (123594.5) që nuk është e barabartë me
vlerën e regjistrimit (150000) dhe vlera kontabël neto nuk është zero si në rastin e
amortizimit linear.
Shënim:
Regjistrimi i amortizimit për vitin e parë dhe ndikimi mbi gjendjen pasurore të ndërmarrjes
janë të njëjta si në rastin e amortizimit linear; ndërsa në vitet që pasojnë amortizimi
vjetor me vlerë të mbetur bëhet gjithnjë e më i vogël në krahasim me amortizimin vjetor
linear, deri para daljes jashtë përdorimit.
135
10. DALJA E AKTIVEVE AFATGJATA
Gjatë veprimtarisë së saj ndodh që ndërmarrja në përgjithësi të humbasë zotërimin mbi
një element të pasurisë së saj. Ajo mund ta shesë një AA, ta nxjerrë atë jashtë përdorimit
për ta zëvendësuar ose nëse nuk i duhet më, për vetë ecurinë normale të ndërmarrjes.
Veprimi i daljes së AA, në aspektin kontabël, nuk është i ngjashëm me një veprim të
zakonshëm të daljes nga magazina të mallrave apo produkteve të ndërmarrjes, që ndodh
shpesh. Dalja e AA nga inventari sjell zvogëlim të pasurisë (klasa 2); ndërsa të ardhurat
nga shitja (nëse ka) paraqiten në një llogari të grupit 75 “Të ardhura të tjera “.
136
b) regjistrohet dalja e AA nga pasuria e ndërmarrjes84.
Veprimi i parë i regjistrimit të të ardhurës kryhet vetëm nëse kemi shitje (dmth të ardhura
nga dalja e AA); gjë që përgjithësisht i referohet faturës së shitjes.
Regjistrimi në Ditar
Sqarim:
o Regjistrimi i të ardhurave nga shitja e AA ngjan me shitjen e mallit, vetëm se
ndryshon llogaria e të ardhurave nga 705 në 752.
Dalja duhet të marrë parasysh faktin që ndërmarrja ka aplikuar amortizime mbi AA që del;
gjë që do të thotë se kontabilizimi në pasurinë e ndërmarrjes të AA duhet bërë, jo me
vlerën e blerjes, por me vlerën e saj kontabël neto.
Ndërmarrja duhet ta llogarisë amortizimin deri ditën e fundit kur AA është pjesë e pasurisë
137
së saj. Pra është e nevojshme të bëhet regjistrimi për amortizim shtesë, midis datës së
amortizimit të kryer dhe datës së daljes së AA nga pasuria e ndërmarrjes.
Duke ia shtuar këtë amortizim shtesë, amortizimit të akumuluar ekzistues dhe duke ja
zbritur këtë vlerës së blerjes, përcaktohet vlera kontabël neto e AA në ditën e daljes së
saj nga pasuria e ndërmarrjes.
Regjistrimi në Ditar
Sqarime:
o Në regjistrimin e mësipërm me ngjyrë gri (ref 2) është paraqitur veprimi i parë,
regjistrimi i shitjes që bazohet në faturën e shitjes.
138
o Në regjistrimin e dytë (ref 3) është paraqitur amortizimi shtesë deri në dalje të AAM
7125 lekë (që bazohet me Fletë Amortizimi).
o Në regjistrimin e tretë (ref 4) bëhet dalja (heqja) nga inventari, duke debituar
llogarinë e inventarit 215 me vlerën fillestare 150000 (kosto e blerjes); kredituar
llogarinë 2815 me vlerën e amotizimit të akumuluar gjithsej deri në datën e daljes
14625 (= 7500 + 7125) lekë.
o Diferenca mes vlerës fillestare dhe amortizimit të akumuluar 135375 (= 150000
– 14625) lekë, që përbën vlerën kontabël të makinerisë dhe përfaqëson shpenzimin
nga dalja, regjistrohet në debi të llogarisë 652.
Nga këto regjistrime rrjedh se nga dalja e AA, efektet janë edhe në llogaritë e Bilancit
edhe në llogaritë e rezultatit.
139
PJESA E DYTË
N J O H U R I PËR ANAL I Z ËN F I NANCI ARE
I. HYRJE
Analiza financiare ka për qëllim të studiojë pikat e forta dhe të dobëta të një ndërmarrjeje
duke u mbështetur në elemente të ndryshme të natyrës kontabël dhe financiare.
Analiza mbështetet mbi disa kritere të pranuara si të afta për të gjykuar për gjendjen
financiare të ndërmarrjes. Kjo përqasje bëhet në dy këndvështrime:
o Vlerësimi i situatës aktuale të një ndërmarrjeje duke u nisur nga studimi i bilancit
të saj, si fotografi e pasurisë së ndërmarrjes në një çast të dhënë.
1 Diagnostike – term i huajtur nga mjekësia; përdoret në kuptimin e analizimit të gjendjes për të njohur saktë
“shëndetin” e ndërmarrjes.
2 Llogaria e rezultatit – quhet dhe “llogaria e fitim/humbje” ose llogaria e të ardhurave dhe shpenzimeve, që
paraqitet në formën e “Pasqyrës së të Ardhurave dhe Shpenzimeve (PASH)”.
142
Kapitulli I
Analizohet “Llogaria e Rezultatit”,
evidentohen prej saj treguesit kryesorë
të menaxhimit, për të cilët jepet kuptimi
dhe mënyra e llogaritjes së tyre.
I ANALIZA E LLOGARISË
SË REZULTATIT
PJESA E DYTË
1
Treguesit e Ndërmjetem NJOHURI PËR ANALIZËN FINANCIARE
2
Produkti
i Ndërmarrjes ................ 149 KAPITULLI I
3
Koncepti i Vlerës
së Shtuar ...................... 152
4
Teprica Bruto
e Shfrytëzimit................ 154
5
Fitimi
i Shfrytëzimit ................ 156
Analiza e llogarisë
6
Fitimi
i Ushtrimit .................... 158
së rezultatit
7
Matja
e Rentabilitetit .............. 161
I. ANALIZA E LLOGARISË SË REZULTATIT
Llogaria e rezultatit mundëson matjen e kapacitetit të një ndërmarrjeje për të
realizuar fitime gjatë një intervali të caktuar kohe. Ajo llogarit tërësinë e të ardhurave
dhe shpenzimeve të regjistruara nga ndërmarrja gjatë kësaj periudhe dhe nëpërmjet
diferencës së tyre përcakton rezultatin e ndërmarrjes:
Për të bërë një diagnostikë të përshtatshme, duhen analizuar faktorët që janë në origjinë
të përcaktimit të llogarisë së rezultatit, duke i ndarë ata sipas aktiviteteve:
144
1. TREGUESIT E NDËRMJETËM TË MENAXHIMIT (TNM)
Treguesit e Ndërmjetëm të Menaxhimit (TNM) përbëjnë shkallën e parë të zbërthimit të
llogarisë së rezultatit të ndërmarrjes drejt një diagnostikimi financiar analitik.
Le ti rendisim TNM të shprehur në mënyre skematike dhe pas kësaj, t’i komentojmë ata.
Marzhi Tregtar (MT) është treguesi që mat efektin tregtar të menaxhimit të ndërmarrjes;
llogaritet nga diferenca midis “Të ardhurave nga shitjet e mallrave“ me “Koston e blerjes
së tyre“.
(i) MT = AMS – KM
4 Prodhimi i Ushtrimit – është shkurtim i emërtimit “Prodhimi i ndërmarrjes gjatë vitit ushtrimor”; sqarohet
në vijim (2. Prodhimi i Ndërmarrjes.)
145
APM = (të Ardhura)5 nga Prodhimi i Magazinuar
APA = (të Ardhura) nga Prodhimi i Aktiveve Afatgjata
(iii) VS = MT + PU – KP
(iv) TB = VS + AG – SST - SP
5 (të Ardhura) – është vënë në kllapa sepse në fakt është ndryshimi i gjendjes në magazinë të prodhimit,
gjendje që, nëse shitet, do të sillte të ardhura.
6 Teprica Bruto – quhet dhe “Marzhi Bruto” ose “Rezultati i veprimtarisë kryesore” por nuk duhet ngatëruar
me “Rezultatin e Shfrytëzimit”
146
v. Rezultati i Shfrytëzimit (FSh)
Rezultati i aktivitetit të shfrytëzimit quhet dhe “Fitimi i Shfrytëzimit“ (FSh) dhe llogaritet
si shumë e “Tepricës bruto të shfrytëzimit me “Rimarrjet mbi provizionet e shfrytëzimit“
dhe me “të Ardhura të tjera të shfrytëzimit“, si dhe duke i zbritur kësaj shume “Shpenzimet
për amortizimet dhe provizionet“, si dhe “Shpenzimet e tjera të shfrytëzimit“ :
Rezultati para tatimit quhet dhe “Fitimi para Tatimit“ (FpT); llogaritet si shumë e “Fitimit
të shfrytëzimit“ me “Rezultatin financiar“7, ku vetë rezultati financiar llogaritet si
diferencë e “të ardhurave financiare“ me “shpenzimet financiare“:
Rezultati i ushtrimit quhet dhe “Fitimi i Ushtrimit“ (FU) dhe llogaritet si shumë e “Rezultatit
përpara tatimeve“ me “Rezultatin e jashtëzakonshëm“ (të ardhurat e jashtëzakonshme
– shpenzimet e jashtëzakonshme) duke i zbritur kësaj shume “Tatimin mbi fitimin“:
147
(vii) FU = FpT + FJ - TF
148
2. PRODUKTI8 I NDËRMARRJES
149
ii. Marzhi Tregtar (MT)
Këta treguesa matin kapacitetin e ndërmarrjes tregtare, për të realizuar fitim nga
rishitja e mallrave. Sa më të mëdhenj të jenë këto dy raporte, aq më fuqi negociuese ka
ndërmarrja me furnitorët ose klientët e saj.
150
“Raporti i Marzhit“ dhe “Raporti i Markës“ janë treguesa relativë, për krahasimin midis
ndërmarrjeve të të njëjtit sektor veprimtarie. Kështu, një ndërmarrje që ka një raport
marzhi më të lartë se konkurrentët e vet mund të fillojë një betejë çmimesh sepse
konkurrentët nuk mund ta ndjekin këtë strategji pa pësuar humbje.
Prodhimi i Ushtrimit (PU) dhe Marzhi Tregtar (MT) përbëjnë nivelin e parë të TNM.
151
3. KONCEPTI I VLERËS SË SHTUAR (VS)
Vlera e Shtuar (VS) përbën një nivel të dytë të treguesve ndërmjetës të menaxhimit
(TNM).
Vlera e shtuar llogaritet duke hequr nga të ardhurat e funksionimit totalin e konsumimeve
të ndërmjetme të furnizuara nga të tretët.
Nëse do t’i gruponim të gjitha të ardhurat së bashku si “Të Ardhura të Funksionimit“ (AF)
dhe nëse do të bashkonim dhe shpenzimet e blerjeve (SB) të mallrave me ato të lëndëve
të para, materiale, shërbimeve etj. si dhe të bashkonim shpenzimet dytësore (SD) të
mallrave dhe të prodhimit atëherë:
Prodhimi i shitur nuk përfaqëson të gjithë prodhimin e ndërmarjes, pasi një pjesë e tij lidhet
me hyrjet /daljet nga magazina ose me prodhimin për vete; për këtë shërben treguesi i
“Prodhimit të Ushtrimit (PU), i dhënë më sipër. Mirëpo PU nuk përfshin shpenzimet e bëra
për prodhimin (lëndë të para, materiale ndihmëse etj.) që i nevojiten ndërmarrjes për të
152
realizuar produktin fundor; ndaj për këtë shërben treguesi i “Vlerës së Shtuar“ (VS).
Në këtë kuptim, Vlera e Shtuar është tregues më real për ndërmarrjen se sa prodhimi
i ushtrimit, meqenëse ajo mat pasurinë reale të krijuar nga ndërmarrja në sajë të
veprimtarisë së saj prodhuese. Pikërisht në sajë të kësaj vlere të shtuar ndërmarrja do
të jetë në gjendje të paguajë aktorët e ndryshëm që kontribuojnë në prodhim.
Në fakt ndërmarrja është një strukturë e organizuar që ka si synim fundor prodhimin dhe
shitjen e të mirave ose shërbimeve duke përdorur disa faktorë prodhimi (faktorin punë
dhe faktorin kapital) dhe një numër partnerësh të jashtëm (prurësit e kapitaleve etj.).
Pagesa e këtyre partnerëve bëhet në sajë të vlerës së shtuar që krijon ndërmarrja. Në këtë
kuptim, TNM mundësojnë, në fund të fundit, të shikohet se si kjo VS u shpërndahet
partnerëve të ndryshëm të ndërmarrjes.
153
4. TEPRICA BRUTO E SHFRYTËZIMIT (TB)
Vlera e Shtuar, e krijuar nga ndërmarrja, e lejon këtë të fundit të paguajë partnerët e
ndërmarrjes.
Ndërmarrja e ruan, gjithashtu, një pjesë të Vlerës së Shtuar për të rritur mjetet e veta
financiare.
- Personeli : merr direkt një pagë, por përfiton gjithashtu nga ndërmarrja edhe
një pjesë të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, që i shoqërohet pagës.
11 Produkti – Prodhimi, ndërtimi, tregtia apo shërbimi janë produktet e aktivitetit shfrytëzues të ndërmarrjes.
154
ii. Teprica Bruto (TB)
Quhet Tepricë Bruto e shfrytëzimit (TB) ajo që i mbetet ndërmarrjes (nga VS) pas shlyerjes
së detyrimeve të saj ndaj punonjësve dhe ndaj shtetit. Me fjalë të tjera, TB është ajo që
i mbetet ndërmarrjes për të paguar kontribuesit në kapital (Huadhënësit dhe Aksionerët)
dhe për t’u vetëfinancuar.
Pra, TB nuk varet, as nga politika financiare e ndërmarrjes (dhënie huaje apo rritje
kapitali), as nga elementet e jashtëzakonshme që mund të ndikojnë në rezultatin e
ndërmarrjes, as nga politika e amortizimit që ndjek ndërmarrja.
Pra, në kontabilitet, TB është diferenca (saldua) totale e llogarive të të ardhurave 70; 71;
72; 73; 74 dhe llogarive të shpenzimeve 60; 61; 62; 63; 64.
155
5. FITIMI I SHFRYTËZIMIT (FSH)
i. Koncepti i FSh
Me fjalë të tjera, ky rezultat merr parasysh edhe të ardhurat nga faktorë të tjerë të
shrytëzimit, si dhe shpenzimet e tjera që lidhen me shfrytëzimin, si:
156
Pra, në aspektin kontabël Fitimi i Shfrytëzimit (FSh) është teprica totale e:
157
6. FITIMI I USHTRIMIT (FU)
i. Zbërthimi i Llogarisë së Rezultatit
a) Aktiviteti i Shfrytëzimit
Ky përbën një tregues shumë të rëndësishëm sepse tregon aftësinë e ndërmarrjes për të
siguruar fitime nga veprimtaria e saj e shfrytëzimit.
Një tepricë14 negative provon që ndërmarrja nuk ka një mënyrë menaxhimi të mirë
sepse kostot e produktit të saj janë më të larta se të ardhurat e saj nga shitja e këtyre
produkteve fundore.
b) Aktiviteti Financiar
158
Për pasojë, sa më shumë një ndërmarrje merr hua, aq më të mëdha janë shpenzimet
financiare.
FF = AF - SF
Ky rezultat është në përgjithësi negativ, pra e ul rezultatin e ndërmarrjes. Por një tepricë
negative dëshmon, gjithashtu, përpjekjet për investime që bën ndërmarrja, në një moment
të dhënë, gjë që, më tej, duhet të sjellë përmirësimin e llogarive të ndërmarrjes. Një
tepricë negative nuk është pra gjë e keqe në vetvete për ndërmarrjen, përkundrazi.
Rezultati financiar i ndërmarrjes përftohet duke bërë diferencën midis shumës së llogarive
të të ardhurave të grupit 76 me shumën e llogarive të shpenzimeve të grupit 66.
Pra:
FpT = FSh + FF
c) Aktiviteti i Jashtëzakonshëm15
15 Në paraqitjen e pasqyrave financiare sipas formateve anglo-saksone quhen “Të Ardhura/Shpenzime nga
operacione jo të vazhdueshme”.
159
Ai mund të jetë pozitiv ose negativ dhe mund të prekë fort rezultatin neto të ndërmarrjes
por pasoja e tij kufizohet, nga vetë natyra e tij, në një ushtrim të vetëm.
Rezultati (Fitimi) i jashtëzakonshëm (FJ) përftohet duke bërë diferencën midis të ardhurave
të jashtëzakonshme (AJ) (llogarive të grupit 77) me shpenzimet e jashtëzakonshme (SJ)
( llogaritë e grupit 67).
FJ = AJ - SJ
d) Rezultati i Ndërmarrjes
FU = FSh + FF + FJ – STF
Llogaria e Rezultatit
160
7. MATJA E RENTABILITETIT (KTHIMIT)
Analiza e llogarisë së rezultatit mundëson matjen madhësisë së fitimit apo të humbjes,
që është në gjendje të sjellë ndërmarrja nga veprimtaria e saj. Mirëpo vetëm madhësia
e fitimit (apo humbjes) nuk mjafton nëse duan të krahasojmë ecurinë e një ndërmarrjeje
me ecurinë e një ndërmarrjeje tjetër.
Shembull:
Ndërmarrja A merr borxh 10 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr një fitim prej 10 mln lekë;
ndërmarrja B merr borxh 110 mln lekë, blen mjete pune dhe nxjerr një fitim 11 mln lekë.
Cila nga këto ndërmarrje e ka ecurinë më të mirë? Ndërmarrja B që e ka fitimin 1 mln lekë
më shumë, por ka përdorur 11 herë më tepër mjete apo ndërmarrja A ? Pikërisht për një
gjykim të tillë shërben Rentabiliteti.
i. Koncepti i Rentabilitetit16
Rentabiliteti i ndërmarrjes është raporti midis (a) rezultatit që jep ndërmarrja (nga njëra
anë) dhe (b) mjeteve që ajo përdor për të arritur këtë rezultat (nga ana tjetër).
o Vlera e Shtuar (VS): që mat pasurinë reale që krijon ndërmarrja nga veprimtaria
e saj.
o Totali i Aktivit18 (TA): përfaqëson totalin e aktivit të bilancit; mat pasurinë totale
të ndërmarrjes (bashkësinë e të mirave dhe të drejtave që përdor ndërmarrja për
të prodhuar).
16 Rentabiliteti – quhet edhe “Kthim” (“Return”) sepse tregon se sa është kthimi i mjeteve të përdorura.
17 Prodhuese – Këtu përdoret në kuptimin e gjerë të fjalës (prodhim, ndërtim, tregti, shërbim).
18 Totali i Aktivit quhet dhe “Totali i Bilancit”.
161
o Kapitali i Përhershëm (KP): mat bashkësinë e gjithë aktiveve afatgjata (investimet
kapitale) të kryera nga ndërmarrja.
Vlerësimi i rentabilitetit të ndërmarrjes është pra një tregues për të matur mbarëvajtjen
e ndërmarrjes në kuadrin e funksionit të saj prodhues.
ROI është raporti i fitimit të realizuar ndaj investimit përkatës të bërë, për ta realizuar atë.
o ROI Global21: në llogaritjen e tij si fitim merret fitimi i gjithë ushtrimit dhe si investim
gjithë pasuria e ndërmarrjes (totali i aktivit). Pra, ky tregues mat rentabilitetin e
162
tërësisë së aktiveve që përdor ndërmarrja dhe shprehet me raportin e Fitimit të
Ushtrimit (FU) me Totalin e Aktivit (TA)
ROIG = FU * 100 / TA
Rentabiliteti global është një tregues mjaft i përgjithshëm; ai plotësohet nga disa
vlerësime më shprehëse, si:
Vini re!
Vlera e këtij treguesi nuk duhet të jetë më e ulët sesa interesi i huasë që jep banka.
Shembull:
Nëse një ndërmarrje merr para borxh me interes 15% , të cilat të investuara në veprimtarinë
e ndërmarrjes do të japin një ROI financiar 13% kjo do të thotë që diferenca prej 2% (15%
- 13%) do të paguahet nga vetë ndërmarrja (nga kapitali i vetë). Pra një hua e tillë nuk është
me leverdi.
22 ROI Financiar - quhet dhe “Rentabiliteti Financiar” ose “Rentabiliteti i Kapitalit të investuar”.
163
b Rentabiliteti i Kapitalit të Vetë23 (ROE)
ROE = FU * 100 / KV
Shenim:
Kur rentabiliteti i kapitalit të vetë është më i madh se rentabiliteti i investimit (ROE > ROI),
thuhet që ndërmarrja përfiton nga “efekti i levës”24.
ROS merr parasysh vëllimin e veprimtarisë (Xhiron). Ai përcaktohet nga raporti i Fitimit
të Ushtrimit (FU) me Xhiron Totale (XT)26:
RT = FU * 100 / XT
Koment:
Ekziston një zbërthim i ROI = (FU/XT) x (XT/TA), ku (FU/XT) = ROS , dhe XT/TA = Qarkullimi
i aktiveve, dmth sa herë xhirohen aktivet në vit.
Nga kjo del se ROI mund të rritet ose duke rritur ROS (duke rritur çmimet) ose duke rritur
qarkullimin (duke rritur sasinë e shitjeve).
23 Rentabiliteti i Kapitalit = Rentabiliteti i kapitalit vetiak quhet dhe Rentabiliteti Financiar. Në anglisht quhet
ROE (Return on Equity)
24 Efekti i levës – është një strategji investimi, që konsiston në faktin që merr para borxh për të investuar.
25 Rentabiliteti Tregtar - në terminologjinë anglo-saksone njihet si ROS (Return on Sales- Kthimi nga Shitjet).
26 Xhiro Totale = Shifra e Afarizmës.
164
Kapitulli II
Analizohet “Bilanci”, evidentohen prej
tij treguesit më të përdorur, nevojat
për financime, fondi i zhvillimit, mjetet
monetare, etj.
II ANALIZA
E BILANCIT
PJESA E DYTË
1
Leximi i Thjeshtë NJOHURI PËR ANALIZËN FINANCIARE
2
Nevojat
për Financime ............... 171 KAPITULLI II
3
Bilanci
Funksional .................... 174
4
Fondi
i Zhvillimit .................... 179
5
Nevojat për
Fondin e Zhvillimit .......... 182
6
Reduktimi i Nevojave
për Fond Zhvillimi........... 185
Analiza e bilancit
7
Mjetet
Monetare ...................... 188
II. ANALIZA E BILANCIT
Kjo pjesë shtjellon bashkësinë e elementeve për analizën e bilancit të ndërmarrjes.
27 Detyrimet në rritje: kapitalet e veta, huatë afatgjata, huatë afatshkurtra. Dmth në fillim vendosen
detyrimet me afat më të gjatë shlyerje, kapitali i vet teorikisht shlyhet vetëm kur mbyllet ndermarrja.
28 Likuiditeti i një aktivi = Aftësia e tij për t’u kthyer në para. Likuiditet në rritje, dmth në fillim ato që
kthehen më me vështirësi në para (më pak likuide) dhe në fund ato plotësisht likuide (vetë paratë në arkën e
ndërmarrjes).
166
1. LEXIMI I THJESHTË I BILANCIT
Para se të kalojmë në analizën financiare, po rikujtojmë strukturën e thjeshtë të bilancit.
Në fakt, Bilanci është një dokument që mund të lexohet në mënyra të ndryshme.
Por, nëse ju jeni kreditor i kësaj ndërmarrje, ajo që juve ju intereson para së gjithash të
lexoni në bilanc, është aftësia që ka ndërmarrja për t’ju paguar, në afatet e duhura, ato
që ju detyrohet. Nëse ndërmarrja nuk është në gjendje ti bëjë këto shlyerje, atëherë ajo
vihet në falimentim29.
i. Pasivi i Bilancit
Ajo që ka rëndësi këtu është të vlerësohet kur këto borxhe arrijnë afatin e shlyerjes.
Kështu që, krahas vleftave, edhe momenti kur borxhi bëhet i kërkueshëm (kur plotësohet
afati) është një element i rëndësishëm i çdo analize të bilancit të një ndërmarrje.
Kuptohet që shqetësimi parësor i një sipërmarrësi është të njohë vleftën dhe borxhet
afatshkurtra (më pak se një vit) që duhen paguar si dhe përparësinë e tyre.
29 Falimentim - Likuidimi është i ndryshëm nga falimentimi. Likuidimi është vullnetar, falimentimi i detyruar
dhe kërkohet nga të tretët.
167
kredisë. Ky duhet mbuluar sa më shpejt të jetë e mundur30.
Pasivi i bilancit
Kapitali 101
Borxhe afatgjata e afatmesme 16
Borxhe afatshkurtra 4… 31
Llogari rrjedhëse kreditore 512
30 Zakonisht marrëveshja me bankën përcakton kushtet e kësaj lloj kredie, gjithsesi nuk është në interes të
firmës ta lerë zbuluar llogarinë bankare për një kohë të gjatë, për shkak të interesave relativisht të larta.
168
ii. Aktivi i Bilancit31
Për të shlyer borxhet, ndërmarrja disponon mjete pak a shumë likuide që grupohen në
pjesën aktive të bilancit.
Aktivet mund të jenë të natyrave të ndryshme. Disa aktive përbëhen nga pasuri likuide
(monedha, kartëmonedha, fonde të depozituara në llogari bankare), pra aktive që janë
në çast të përdorshme nga ndërmarrja. Ka gjithashtu pasuri shumë pak likuide (troje,
godina, ..) që kanë sigurisht një vlerë, por që nuk mund të konvertohen në çast në likuide
(shitja e tyre mund të kërkojë deri në disa muaj për shembull).
Për t’u bërë ballë borxheve afatshkurtra, ndërmarrja duhet të disponojë aktive likuide, për
këte arsye, aktivi i bilancit është i renditur nga lart poshtë sipas likuiditetit në rritje.
169
o Aktivet Afatgjata: (llogaritë e klasës 2) përbëjnë aktivet më pak likuide të
ndërmarrjes, sepse ndër të tjera, ato janë të domosdoshme për veprimtarinë
e ndërmarrjes. Për më tepër, transformimi i tyre në likuiditete kërkon shpesh
procedura të gjata dhe komplekse.
Si përfundim, aktivi i ndërmarrjes renditet sipas likuiditetit rritës nga lart poshtë;
Në trajtë të përmbledhur:
Aktivi i bilancit
Aktivet Afatgjata 2..
Inventarë dhe në proces 3..
Kredi klinetëve etj. 41, …
Likuide (Arka, Banka…) 50 /512 /531
Një lexim i shpejtë i bilancit na mundëson një pamje të parë të situatës financiare të
ndërmarrjes. Vendosja e elementeve të pasivit përbri elementeve të aktivit na jep një ide
të aftësisë së ndërmarrjes për të shlyer borxhet. Në qoftë se likuiditetet e ndërmarrjes
nuk duken të mjaftueshme për të përballuar borxhet me afat më të shkurtër, ndërmarrja
ka rrezik të gjendet në situatë të pamundësisë së pagesave.
170
2. NEVOJAT PËR FINANCIME
Për kryerjen e aktivitetit të saj, ndërmarrja mund të përballet me nevojën për financime.
Ato janë disa llojesh:
i. Financimet afatgjata
Për të ushtruar veprimtarinë e saj, ndërmarrja duhet të ketë së pari një sasi aktivesh
që do t’i nevojiten për një periudhë të gjatë kohe, si: truall për të ndërtuar një uzinë,
godinat ku do të vendosen makineritë etj. Në kontabilitet këto quhen Aktive Afatgjata35
(AA) dhe kontabilizohen në aktiv, në pjesën e sipërme të bilancit, në llogaritë e klasës 2.
Financimi i AA, natyrshëm, duhet të bëhet nga burime që ndërmarrja do t’i mbajë për një
kohë të gjatë. Nuk mund të blihet për shembull godina me hua me afat fare të shkurtër;
për godinën mund të kontraktohen hua afatgjata.
Pra ndërmarrja, për të blerë AA, duhet të ketë burime afatgjata që quhen Burime të
Përhershme36.
Gjatë vitit ndërmarrja mund t’u akordojë afate pagesash klientëve të saj. Këto kredi të
klientëve, në aspektin kontabël, trajtohen si një lloj huaje që u jep ndërmarrja klientëve
të saj. Kjo kërkon që ndërmarrja të jetë në gjendje të vazhdojë procesin e prodhimit pa
arkëtuar menjëherë shumat përkatëse.
Këto lloj aktivesh, që kontabilizohen në llogari të klasës 3 (për inventarët) dhe në llogari
35 Aktivet Afatgjata - quhen dhe Aktive të Qëndrueshme (AQ) ose Aktive Imobilare.
36 Burime të përhershme - quhen dhe burime “stabël“ dhe (nga këndvështrimi i kapitalit) “Kapitale të
Përhershme“
171
të klasës 4 (për kreditë e klientëve), në kontabilitet quhen aktive qarkulluese të mirëfillta
(jo likuiditete).
Vini re !
Në aktivet qarkulluese, në përgjithësi, hyjnë edhe likuiditetet. Këtu likuiditetet veçohen
nga aktivet qarkulluese, për t’u trajtuar te “Financimet e menjëhershme“.
Përgjithësisht, kohëzgjatja e mbajtjes të këtij tipi aktivesh nga ndërmarrja nuk i kapërcen
disa javë. Ndërmarrja duhet pra të gjejë financime afatshkurtra për të plotësuar këto
nevoja financimesh afatshkurtra.
Sikundër ju, si individ, dispononi përgjithësisht një shumë parash për të financuar
shpenzimet e përditshme, edhe ndërmarrja duhet të disponojë, në çdo moment, burime
financiare që mund t’i përdorë menjëherë, për të përballuar shpenzimet e funksionimit të
përditshëm. Këto nevoja financimi afatshkurtra përfaqësojnë për ndërmarrjen nevojat për
likuiditete. Në këtë kuptim, likuiditetet37 i korrespondojnë pjesës së burimeve financiare,
që disponon ndërmarrja, që nuk janë përdorur as për të blerë aktive afatgjata, as për të
financuar aktive qarkulluese të mirëfillta.
172
Një nga kërkesat e analizës financiare është që: për çdo financim që bën, ndërmarrja
duhet të sigurojë burime që qëndrojnë në pasivin e ndërmarrjes për një periudhë jo më
të shkurtër se koha e qëndrimit të aktivit në ndërmarrje.
Për këtë arsye, për të bërë një analizë financiare të përshtatshme, është e nevojshme
të bëhen disa përpunime kontabël që mundësojnë përftimin e një bilanci që pasqyron
elementet e aktivit dhe pasivit, sipas shkallës së tyre të kërkueshmërisë (për elementet
e pasivit) dhe të likuiditetit (për elementet e aktivit).
Nisur nga një bilanc kontabël, analisti financiar përcakton Bilancin funksional të
ndërmarrjes, që të mund të gjykojë për ekuilibrin financiar.
173
3. BILANCI FUNKSIONAL
Duke vazhduar me analizën financiare të bilancit të një ndërmarrjeje, del e nevojshme
të rishqyrtohet bilanci kontabël, në mënyrë që të paraqiten elementet e ndryshme të
bilancit, edhe në funksion të shkallës së likuiditetit të tyre.
Një trajtim i tillë mundëson, ndër të tjera, evidentimin e grupeve të aktivit dhe të pasivit
që do të shërbejnë si bazë për të analizuar ekuilibrin financiar të ndërmarrjes.
Pasivi i bilancit funksional zbërthehet në tri pjesë që renditen sipas rendit rritës së
shkallës së kërkueshmërisë. Shkalla e kërkueshmërisë mat kohën e nevojshme të një
borxhi për t’u bërë i kthyeshëm. Për shembull, një zbulim bankar duhet të rimbursohet e
shumta brenda disa javësh, një borxh furnitori brenda disa muajsh dhe një hua afatgjatë
për disa vjet.
a) Kapitalet e përhershme:
38 Kapitalet e veta - Përkufizohen edhe si pretendimet apo kërkesat e pronarëve (aksionerëve) ndaj aktiveve
të ndërmarrjes.
174
b) Pasivi qarkullues:
Më pas, grupohen elementet e pasivit që kanë një shkallë kërkueshmërie më të afërt dhe
që lidhen drejtpërdrejt me veprimtarinë rrjedhëse të ndërmarrjes. Elementet e këtij
pasivi qarkullues (ku nuk përfshihen likuiditetet) rifreskohen periodikisht. Më hollësisht:
o Borxhet fiskale dhe sociale Ndërmarrja nuk i paguan tatimet, taksat dhe detyrimet
e tjera sociale çdo ditë (për shembull TVSH-në); ajo ka një afat të caktuar pagese;
deri atëherë konsiderohet se ajo i ka borxh shtetit apo organizmave shoqërore.
c) Likuiditeti pasiv:
Përbëhet nga elemente të pasivit që i përkasin llogarive plotësisht likuide ose shumë
likuide e që grupohen në:
o Kreditë afatshurtra bankare që merr nga një ent financiar, për të financuar
veprimtarinë e përditshme të ndërmarrjes.
Aktivi i bilancit funksional zbërthehet në tri pjesë që renditen në rendin rritës të likuiditetit.
Me likuiditet kuptojmë aftësinë e një aktivi për t’u bërë i disponueshëm për të financuar
një shpenzim ose për të paguar një borxh. Një kartëmonedhë, për shembull, është një
likuiditet perfekt, në kuptimin që ajo mundëson shlyerjen në çast; kurse një godinë është
thuajse jolikuide në kuptimin që transformimi i saj, për ta bërë të disponueshme, kërkon
kohë relativisht të gjatë.
175
a) Aktivet Afatgjata (AA)
Aktivi afatgjatë përbëhet nga elemente që qëndrojnë për një periudhë të gjatë (më
shumë se një vit) në ndërmarrje, pra që nuk konsumohen që me përdorimin e tyre të
parë. Këto elemente të aktivit vlerësohen me koston e tyre (pa amortizimin), për të
vlerësuar realisht koston e zëvendësimit të mundshëm. Në koston e tyre përfshihet:
Kosto e blerjes (që përfshin edhe taksat e doganës dhe taksa të tjera të
parimbursueshme).
b) Aktivet Qarkulluese
39 Aktivet Afatgjata Jomateriale (AAJ) – quhen dhe Aktive të Qëndrueshme të Patrupëzuara (AQP)
40 Aktivet Afatgjata Materiale (AAM) – quhen dhe Aktive të Qëndrueshme të Trupëzuara (AQT)
41 Kuotacione – Kuota pjesëmarrjeje në një ndërmarrje tjetër.
176
detajohen sipas nëndarjeve që janë:
o Të arkëtueshme nga klientë43 Ndërmarrjes mund t’i duhet t’u akordojë afate
pagese klientëve të saj. Në këtë kuptim, ajo u jep kredi që do t’ja shlyejnë
brenda një afati relativisht të shkurtër (në përgjithësi disa javë).
c) Likuiditetet aktive
Përbëhet nga bashkësia e elementeve të aktivit që janë plotësisht likuide ose shumë
likuide. Likuiditetet aktive quhen dhe “Mjete monetare”. Me to kuptohen paratë (gjendje
në arkë apo në bankë) dhe vlera të ngjashme me to, që mund të shndërrohen menjëherë
në para. Likuiditetet aktive grupohen në :
42 Produktet në proces – Janë prodhime, punime, shërbime në proces pune, që s’kanë përfunduar akoma.
43 Të arkëtueshme nga klientë – quhen dhe të drejta tregtare.
44 Strategjike – që nuk kanë qëllim të sigurojnë kontroll apo ndikim mbi ndërmarrjen emetuese. Ato mbahen
thjesht kur ka likuiditet të tepërt për të fituar në periudhën afatshkurtër.
45 Llogaria është Debitore – kur ka gjendje parash në Bankë.
177
iii. Paraqitja e Bilancit Funksional
Bilanci Funksional
Ak t i v i Pa s i v i
Aktive Afatgjata (AA)
Kapitale të përhershme nga të cilat:
(vlera bruto) nga të cilat:
- Kapitale të veta
- AA Materile
- Amortizime e provizione46
- AA Jomateriale
- Borxhe fianciare afatgjata
- AA Financiare
Pasive qarkulluese nga të cilët:
Aktive qarkulluese nga të cilët:
- borxhe furnitorëve
- stoqe
- borxhe fiskale dhe sociale
- kredi klientëve
- borxhe të tjera shfrytëzimi
Likuiditete Aktive nga të cilët: Likuiditete Pasive nga të cilët:
- Disponibilitete (Arka) - Kontribute bankare47
- Gjendje në bankë - Mbulime bankare
46 Amortizimi e provizionet në fakt paraqiten me minus në anën e aktiveve. Këtu janë vënë në pasiv për
qëllime demonstrimi.
47 Kredi afatshurtra dhe mjete të tjera të Bankës.
178
4. FONDI I ZHVILLIMIT48
Bilanci funksional mundëson një vlerësim më të mirë të situatës financiare të
ndërmarrjes.
Kur krijohet një ndërmarrje, ajo duhet të fillojë me investimet themelore për të siguruar
aktivet afatgjata të domosdoshme për veprimtarinë e saj.
Këto investime angazhojnë burime financiare për një periudhë të gjatë dhe kërkojnë
aftësi financuese afatgjata (bazuar kjo në “rregullin e kujdesit” i cili rekomandon që një
nevojë financimi afatgjatë duhet të plotësohet me burime me të nëjtin afat).
Për ta bërë këtë, ndërmarrja siguron burime financiare afatgjata: së pari në sajë të
aksionerëve që i sjellin kapitale ndërmarrjes, e së dyti edhe nga ente financiare që i
akordojnë ndërmarrjes kredi (hua) afatgjata.
Kuptohet që nuk ka barazim të plotë midis burimeve dhe nevojave afatgjata; një pjesë e
burimeve afatgjata mundësojnë financimin edhe të nevojave për financime afatshkurtra.
Fondi i Zhvillimit përfaqëson pra tepricën e burimeve që rezulton pas zbritjes nga
totali i burimeve afatgjata të totalit të shpenzimeve të investimeve të ndërmarrjes.
179
ii. Përcaktimi i Fondit të Zhvillimit
a) Në pasivin e bilancit:
- kapitalet e veta;
- amortizimet dhe provizionet (e përllogaritura nga ndërmarrja për të
rinovuar aktivet afatgjata);
- provizionet për rreziqe dhe shpenzime;
- financimet afatgjata.
b) Në aktivin e bilancit:
Ak t i v i Pa s i v i
Aktive Afatgjata (AA) (vlera bruto) nga të cilat:
Aktive Afatgjata Materiale (AAM) Kapitale të përhershme nga të cilat:
Aktive Afatgjata Jomateriale (AAJ) Kapitalet e veta
Aktive Afatgjata Financiare (AAF) Amortizimet dhe provizionet
Hua financiare afatgjata
Fondi i Zhvillimit
180
iii. Interpretimi Ekonomik
181
5. NEVOJA PËR FONDIN E ZHVILLIMIT
Fondi i zhvillimit është teprica e burimeve afatgjata që mund të përdoret për financimin
e një pjese të nevojave afatshkurtra të ndërmarrjes. Këto nevoja afatshkurtra quhen
nevoja për fond zhvillimi.
Ekziston një shmangie kohore midis shpenzimeve që bën ndërmarrja për të prodhuar dhe
të ardhurave nga shitjet e të mirave ose shërbimeve.
Ndërmarrja ka nevojë për lëndë të para dhe të tjera të ndërmjetme që konsumohen sipas
ritmit të prodhimit.
Ndërmarrja mund të përftojë nga furnitorët e saj, në disa raste, mallra apo shërbime me
afate pagese të mëvonta, gjë që i bën të mundur asaj t’i kryejë pagesat jo menjëherë.
Ndërmarrja mundet gjithashtu të pranojë nga klientët e vet pagimin e faturave pas një afati,
të cilat vonojnë arkëtimin nga ndërmarrja të shitjeve tashmë të realizuara.
Nevoja për fonde zhvillimi vjen, pra, nga shmangiet kohore midis pagesave dhe
arkëtimeve të transaksioneve, që lidhen me veprimtarinë prodhuese të ndërmarrjes.
Bilanci funksional, sikurse e kemi sqaruar, shfaq elementet e aktivit dhe pasivit që
lidhen me veprimtarinë e ndërmarrjes dhe në të cilin përcaktohen nevojat e financimit
afatshkurtër.
182
a Elementet kryesore përbërëse të aktivit qarkullues:
- Inventarët dhe në proces: që janë funksion i ciklit të shfrytëzimit të
ndërmarrjes, qoftë për lëndët e para, produktet apo mallrat.
- Të arkëtueshmet nga klientët dhe llogari të ngjashme: që janë funksion
i afateve të pagesave të akorduara nga ndërmarrja klientëve të saj dhe i
vëllimit të veprimtarisë së ndërmarrjes.
Ak t i v i Pasivi
Pasivi qarkullues: nga i cili:
- parapagimet e klientëve
Aktivi qarkullues nga i cili: - borxhe furnitorëve
- inventarët dhe në proces - borxhe fiskale dhe sociale
- të arkëtueshme nga klientë - borxhe të tjera shfrytëzimi
Nevoja për fonde zhvillimi
183
iii. Interpretimi Ekonomik
Nevoja për fond zhvillimi (NFZ) lidhet me fondin e zhvillimit (FZ). Në përgjithësi kur FZ
> 0 dhe NFZ > 0.
184
6. REDUKTIMI I NEVOJAVE PËR FOND ZHVILLIMI
Reduktimi i nevojave për fond zhvillimi shërben shpesh për të realizuar ekuilibrin financiar,
duke kufizuar nevojat për financime afatshkurtra.
i. Reduktimi i Inventarëve
Një nga masat që merr ndërmarrja, për të ulur nevojat për financim të ciklit të saj të
shfrytëzimit, është të tentojë drejt një menaxhimi, që synon reduktimin e inventarëve të saj,
duke iu afruar sa më shumë situatës “gjendje zero”. Kjo i mundëson asaj kufizimin e nevojave
të shfrytëzimit dhe sjell uljen e aktivit të shfrytëzimit.
Ilustrim:
o Situata fillestare:
Zhdukja e gjendjes së inventarëve, mundëson kalimin nga gjendja pozitive e Nevojës për
Fonde Zhvillimi (aktivi qarkullues > pasivi qarkullues) në atë negative (aktivi qarkullues <
pasivi qarkullues). Dmth që ndërmarrja nxjerr teprica financiare afatshkurtra gjatë ciklit
të saj të shfrytëzimit.
185
Megjithatë, ndërmarrjet mbajnë, në përgjithësi, një gjendje minimale inventari për të
shmangur ndërprerjen e prodhimit (p.sh: mungesë lëndësh të para).
Kjo strategji i mundëson ndërmarrjes reduktimin e aktivit qarkullues për të njëjtin pasiv
qarkullues.
Në këtë rast, ndërmarrja zbaton me furnitorët një politikë negocimi, që synon të arrijë afate
pagesash më të gjata.
Duke e ndryshuar afatin e pagesës 0 në 60 ditë ose nga 60 ditë në 90 ditë, për shembull,
ndërmarrja rrit njëkohësisht borxhet që u ka furnitorëve. Kjo gjë sjell rritjen e pasivit
qarkullues. Si rrjedhim, edhe me aktiv qarkullues të njëjtë, nevoja për fonde zhvillimi
ulet aq sa rritet borxhi ndaj furnitorëve.
Kjo strategji i mundëson ndërmarrjes të rrisë pasivin qarkullues pa prekur nivelin e aktivit
qarkullues.
Ndërmarrja, ashtu si duhet të përpiqet të rrisë afatin e pagesave ndaj furnitorëve, ashtu
duhet të përpiqet edhe për të shkurtuar afatin e pagesave që duhet t’i bëjnë klientët, që
të mund të ndryshojë në favorin e saj nevojën për fonde zhvillimi.
Për t’i minimizuar kreditë akorduar klientëve (me afate pagesash), shpesh, ndërmarrja
është e interesuar të privilegjojë pagesat “Cash”49 të klientëve.
49 Pagesat “Cash” – pagesat e menjëhershme (p.sh: kur paguhet me para ose çek bankar në dorë ose me
dorëzimin e faturës në bankë).
186
Kjo strategji i mundëson ndërmarrjes të rritë aktivin e saj qarkullues duke mbajtur të
njëjtin nivel të pasivit qarkullues.
Si përfundim, ndërmarrja mund të kufizojë nevojat e saj për Fonde Zhvillimi ose
duke ulur totalin e aktivit të saj qarkullues (ulje e gjendjes së inventarëve ose ulje e
kredive klientëve) ose duke rritur vleftën e pasivit të saj qarkullues (zgjatja e afateve
të pagesave furnitorëve).
Këto masa varen kryesisht nga fuqia negociuese e ndërmarrjes, si me klientët, ashtu dhe
me furnitorët e saj.
187
7. MJETET MONETARE
Në analizën financiare, mjetet monetare të një ndërmarrjeje paraqiten si gjendja e të
gjitha tepricave financiare. Ato mund të llogariten ose duke u nisur nga bilanci funksional
ose duke u nisur nga fondi i zhvillimit dhe nga nevoja për fonde të zhvillimit që përkufizuam
më parë.
Nga njëra anë, mjetet monetare të një ndërmarrjeje janë diferenca midis nevojave
dhe burimeve të financimit. Në qoftë se nevojat kapërcejnë burimet, atëherë mjetet
monetare të ndërmarrjes janë negative (në pasivin e bilancit), ndërsa kur burimet janë
më të mëdha se nevojat, mjetet monetare janë pozitive (në aktivin e bilancit).
Nga ana tjetër, mjetet monetare të një ndërmarrjeje janë bashkësia e disponibiliteteve
që i mundësojnë ndërmarrjes të financojë shpenzimet afatshkurtra. Në këtë rast,
mjetet monetare llogariten si diferencë midis likuiditetit aktiv dhe likuiditetit pasiv.
Pra, praktikisht, Mjetet Monetare janë tepricat likuide të ndërmarrjes (paratë në arkë
apo bankë, çeqet, letrat e kreditit,...).
Mjetet monetare janë të barabarta me diferencën midis burimeve neto dhe nevojave për
financim ose me diferencën midis tepricës së burimeve afatgjata (fondi i Zhvillimit) dhe nevojës
për financim afatshkurtër të ndërmarrjes (Nevojat për Fonde Zhvillimi).
188
Që nga:
Mjete monetare = Burime financiare – Nevoja financiare
në aspektin kontabël:
Mjete monetare = Fond zhvillimi – Nevojat për Fonde Zhvillimi
Ilustrim:
Aktiv Pasiv
Fond Zhvillimi
Nevoja për Fond Zhvillimi
Likuiditete Neto
Ak t i v Pasiv
Nevoja për Fond Zhvillimi
Likuiditete Neto
Që nga:
Mjete monetare = Likuiditet aktiv – Likuiditet pasiv
189
Koment:
Likuiditetet aktive – Likuiditetet pasive = Likuiditete. Më tej, likuiditeti pasiv është
përgjithësisht zero, që nga, “Mjetet monetare” quhen dhe “Likuiditete aktive”.
Likuiditete = para ose ekuivalente me to (që kthehen për disa ditë në para dhe pa kosto
shtesë të ndjeshme).
Ilustrim:
Aktiv Pasiv
Likuiditeti i pasivit: nga të cilat:
Likuiditeti i aktivit: nga të cilat: - hua afatshkurtër bankare.
- letrat me vlerë të vendosjes - tepricat kreditore të bankare.
- gjendjet në arkë e në bankë.
Mjete monetare
Ak t i v Pasiv
Likuiditeti i aktivit: nga të cilat:
- letrat me vlerë të vendosjes Likuiditeti i pasivit: nga të cilat:
- gjendjet në arkë e në bankë. - hua afatshkurtër bankare.
- tepricat kreditore të bankave
Mjete monetare
Analiza e mjeteve monetare jep një ide për gjendjen financiare të ndërmarrjes.
Tri raste janë të mundshme:
190
2. Mjetet monetare zero:
Në këtë rast, burimet financiare mjaftojnë sa për të plotësuar nevojat (Fondi i
Zhvillimit = Nevojat për Fond Zhvillimi). Gjendja financiare e ndërmarrjes është e
ekuilibruar, por kjo nuk disponon asnjë rezervë për të financuar shtesa shpenzimesh,
qoftë për investime e qoftë për shfrytëzim.
191
Kapitulli III
Jepen rekomandimet për mënyrat e
financimit të blerjeve, investimeve dhe
ciklit të zhvillimit të ndërmarrjes.
PJESA E DYTË
FINANCIMIT
TË NDËRMARRJES
KAPITULLI III
1
Blerja e Aktiveve
Afatgjata ...................... 194
2
Financimi
i Investimeve ................. 198
3
Fluksi
i Parasë ........................ 201
Mënyrat e financimit
4
Financimi i Ciklit
të Shfrytëzimit .............. 208
të ndërmarrjes
5 Përmbledhje ................. 211
III. MËNYRAT E FINANCIMIT TË NDËRMARRJES
Ndërmarrja disponon disa mjete për t’iu përgjigjur nevojave të saj për financim. Natyrisht,
mënyra e financimit do të varet nga karakteristikat e nevojës konkrete, qoftë për nevojat
afatgjata, qoftë për ato afatshkurtra. Para se të studiojmë tipat e ndryshëm të financimit
në dispozicion të ndërmarrjes, le të shikojmë më me hollësi nevojat e financimeve
afatgjata të ndërmarrjes.
i. Koncepti i Investimit
a Përkufizimi i investimit:
Për të prodhuar, ndërmarrja duhet të ketë “të mira51“ që t’i përdorë për të transformuar
lëndët e para dhe materialet e tjera të ndërmjetme në produktin final.
51 Të mira - Term i përgjithshëm që përmban: tokën, ndërtesën, vlerën tregtare (vendin dhe emrin e mirë)
makineritë, pajisjet, mallrat, materialet e të tjera të mira që ka dhe shfrytëzon ndërmarrja.
194
b Tipat e ndryshëm të investimeve
o Investimet Jomateriale dallohet nga investimi material nga fakti që ai nuk e rrit
stokun e të mirave afatgjata të ndërmarrjes.
Vini re!
Sipas SNK dhe SKK disa shpenzime si:
- shpenzimet e nisjes,
- shpenzimet kërkimore,
- shpenzimet e trainimit,
- shpenzimet për reklamë,
- ...
nuk do të njihen më si AAJ, por si shpenzime gjatë periudhës kontabël kur ato ndodhin.
195
ii. Përcaktuesit e Investimeve
o Për t’iu përgjigjur kërkesës: kur një ndërmarrje vlerëson se kërkesa që i drejtohet
asaj do të rritet, ajo do t’i rritë aftësitë e saj prodhuese.
Tipat e investimeve që kryen një ndërmarrje mund të klasifikohen sipas shkallës së rritjes
së kapaciteteve prodhuese të ndërmarrjes ose sipas shkallës së rritjes së efikasitetit të
procesit prodhues.
196
o investimit për prodhimtari: që është zëvendësimi i një makinerie me një tjetër
më të efektshme, domethënë që mundëson prodhimin e të njëjtit vëllim me kosto
më të ulët.
Në fakt, një dallim i tillë është shpesh teorik, sepse një investim mbulon shpesh dy a më
shumë aspekte. Psh, bëhet investimi i zëvendësimit të një makinerie me një makineri
tjetër më moderne, që është më produktive se e mëparshmja.
197
2. FINANCIMI I INVESTIMEVE
Sikurse e kemi theksuar edhe më parë, parimi i kujdesit në analizën financiare kërkon që,
plotësimi i një nevoje financimi mund të realizohet vetëm me burime që e kanë shtrirjen
në kohë të paktën po aq të gjatë sa shtrirja e nevojës për t’u financuar.
Aktivet afatgjata të përftuara nga ndërmarrja zgjatin disa vite ushtrimore, pra duhen
financuar me burime afatgjata.
i. Financimi i Investimeve
a) Rritja e Kapitalit
198
Ndërmarrja emeton aksione të reja që të përftohen nga partnerë të rinj. Kjo strategji
ka si pasojë hyrjen në kapitalin e ndërmarrjes të aksionerëve të rinj, gjë që mund të
çojë edhe në ndryshimin e shumicës në kapitalin e ndërmarrjes. Kjo teknikë zbatohet
kur një ndërmarrje futet në tregun financiar ose në bursë për të financuar zhvillimin
e saj.
Një tjetër metodë në dispozicion të ndërmarrjes, për të plotësuar nevojat e saj për
investime, është ajo e marrjes hua tek entet e kreditimit.
Në qoftë se ndërmarrja nuk dëshiron të rritë kapitalin e vet, ajo mund të përftojë kapitale
duke iu drejtuar institucioneve financiare. Për këtë ajo mund të veprojë në dy mënyra:
199
huasë. Këta bëhen zotërues obligacionesh, të cilat shoqërohen me një kupon, që
përmban përqindjen e interesit të huasë së emetuar nga ndërmarrja. Me mbushjen e
afatit, huadhënësve u rimbursohet kapitali, i barabartë me vleftën e obligacionit së
bashku me interesin e përftuar.
Hyrja në tregun financiar ka disa rregulla të cilat u jepin akses vetëm ndërmarrjeve
të mëdha52, që dëshirojnë të kryejnë huamarrje me vlefta të mëdha. Këto ndërmarrje
regjistrohen nga disa organizma të posaçme, sipas shkallës së besueshmërisë që kanë,
dmth në bazë të rrezikut që paraqesin për të mos qenë në gjendje të paguajnë huatë
së bashku me interesat, me plotësimin e afateve.
Këto hua mund të akordohen për një periudhë, që shkon nga 7 vjet (huamarrje
afatmesme) deri në mbi 15 vjet (huamarrje afatgjatë). Huadhënësi kërkon, në
përgjithësi, disa garanci për t’u mbrojtur nga rreziku i mospagimit nga ndërmarrja
(psh të një hipoteke).
52 Edhe ndërmarrje jo shumë të mëdha mund të hyjnë në tregun financiar, por risku i tyre është shumë më i
lartë dhe për pasojë kreditorët e mundshëm do të kërkonin norma të larta interesi.
200
3. FLUKSI I PARASË
Fluksi i Parasë, më shumë njihet me emërtimin anglisht “Cash Flow” (CF) (lexohet kesh
fllou), është bashkësia e mjeteve monetare53 që gjeneron ndërmarrja gjatë një ushtrimi
nga veprimet e saj menaxhuese. Në këtë kuptim, CF i jep ndërmarrjes një marzh manovrimi
financiar, për të përballuar nevojat e saj për financime, ndaj quhet dhe “Kapaciteti i
Vetëfinancimit”.
Përkufizimi
Gjatë një viti ushtrimor, në mjetet monetare të ndërmarjes ka lëvizje (hyrje e dalje), që
u përgjigjen veprimeve të kryera prej saj: nga njëra anë ajo paguan për shpenzimet që
kryen (blerje lëndësh të para, pagat e punonjësve, ...) ndërkohë që ajo arkëton, ndër të
tjera, të ardhurat nga shitjet që bën.
Diferenca midis arkëtimeve dhe pagesave jep një tepricë që quhet “Cash Flow” (CF) apo
“Fluksi i parasë”.
Pra:
CF = LA - LP
Ku:
CF = Kapacitet vetëfinancimi (Cash Flow)
LA = Likuiditete (mjete monetare) të Arkëtuara (të Hyra)
LP = Likuiditete (mjete monetare) të Paguara (të Dala)
Vetëfinancimi (VF) është pjesa që mbetet nga CF, pasi të jetë hequr vlefta e dividendeve
që u shpërndahen aksionerëve
201
VF = CF - DV
“Cash Flow” (CF) ndryshon nga Fitimi i Ushtrimit (FU) nga fakti që CF nuk merr parasysh
të ardhurat e llogaritura dhe shpenzimet e llogaritura. E thënë ndryshe, transaksionet
jomonetare, të cilat kryhen pa përdorimin e parasë ose ekuivalentëve të saj, nuk
përfshihen në “Cash Flow”
Për të përcaktuar CF, duhen marë parasysh vetëm shpenzimet e paguara dhe të ardhurat
e arkëtuara.
CF mund të përftohet nga Fitimi i Ushtrimit (FU), duke mënjanuar prej tij efektin e
“shpenzimeve të llogaritura“ dhe të “të ardhurave të llogaritura“.54
54 Ky është CF nga aktiviteti operativ, të cilit i duhet shtuar edhe ndikimi nga aktiviteti financues si dhe ai nga
aktiviteti investues për llogaritjen e fluksit neto të parasë.
202
llogarie shpenzimi (Klasa 6)55 sepse kjo tregon konsumimin e inventarit (ose daljen)
por jo pagesën për blerjen e tij.
- rimarrjet mbi amortizimet dhe provizionet që nuk përbëjnë një të ardhur reale
për ndërmarrjen por, thjesht, anulojnë një amortizim ose një provizion të
mëparshëm;
Këto pasqyrohen në llogaritë 78....
- shtimi i inventarit (kur kreditohet llogari shpenzimesh (klasa 6) sepse kjo tregon
rritjen e inventarit por jo hyrje apo dalje parash.
- të ardhura nga rivlerësimi i një elementi të aktivit (llogaria 775) apo gabime të
lejuara në ushtrimet paraardhëse (llogaria 777).
Llogaritja e “Cash Flow“ (CF) të një ndërmarrje mund të bëhet pra në dy mënyra:
Konsiston në shtimin e TB, që është një farë “CF-je shfrytëzimi”, me të ardhura të tjera të
arkëtueshme dhe (me heqjen prej saj) të shpenzimeve të tjera të pagueshme.
Pasqyra e fluksit të parasë i paraqet hyrjet dhe daljet e parasë dhe të ekuivalentëve të
55 Përfshihet dhe llogaria 652 “vlera kontabël e AA” në rastin e daljeve të AA.
203
saj56, gjatë periudhës kontabël, të ndara sipas qëllimit (për shembull fluksi i parasë nga
veprimtari shfrytëzimi, nga investimi ose nga financimi).
Në vijim jepen pasqyrat e fluksit të parasë sipas dy metodave direkte dhe indirekte.
Nr Emërtimi
I Fluksi i parave nga veprimtaria e shfrytëzimit
1 Paratë e arkëtuara nga klientët (+)
2 Paratë e paguara ndaj furnitorëve dhe punonjësve (-)
3 Paratë e ardhura nga veprimtaritë (+)
4 Interesi i paguar (-)
5 Tatim fitimi i paguar (-)
A Shuma (Para neto nga veprimtari e shfrytëzimit)
II Fluksi i parave nga veprimtaritë investuese
1 Blerja e kompanisë së kontrolluar X (-)
2 Blerja e aktiveve afatgjata materiale (-)
3 Të ardhurat nga shitjet e pajisjeve (+)
4 Interesi i arkëtuar (+)
5 Dividendë të arkëtuar (+)
B Shuma (Para neto në veprimtari investuese)
III Fluksi i parave nga aktivitetet financiare
1 Të ardhura nga emetimi i kapitalit aksioner (+)
2 Të ardhura nga huamarrje afatgjata (+)
3 Pagesat e detyrimeve të qirasë financiare (-)
4 Dividendë të paguar (-)
C Shuma (Paraja neto në veprimtari financiare)
IV Rritja/rënia neto e mjeteve monetare ( = A + B + C)
V Mjetet monetare në fillim të periudhës
VI Mjetet monetare në fund të periudhës ( = IV + V)
Sqarime:
1. Fluksi i parasë ndahet sipas qëllimit të përdorimit në tri pjesë të veprimtarisë: (I)
shfrytëzuese, (II) investuese dhe (III) financiare.
2. Rreshti IV “Rritja/rënia neto e mjeteve monetare” është e barabartë me shumën e
56 Ekuivalentët e parasë janë investime afatshkurtra (zakonisht deri në 3 muaj), shumë likuide, të cilat janë
të konvertueshme menjëherë në para dhe që janë nën një rrezik minimal, përsa i përket ndryshimit të vlerës
(për shembull depozitat afatshkurtra).
204
rreshtave A, B dhe C dhe përfaqëson shumën neto gjithsej të mjeteve monetare të
gjeneruara gjatë periudhës
3. “Mjetet monetare në fillim të periudhës” (rreshti IV) plus “Rritja/rënia neto e
mjeteve monetare gjatë periudhës (rreshti V) duhet të jenë të barabarta me
“Mjetet monetare në fund të periudhës” (rreshti VI).
Nr Emërtimi
I Fluksi i parave nga veprimtaria e shfrytëzimit
1 Fitimi para tatimit (+)
2 Rregullime për:
a Amortizimin (+)
b Humbje nga këmbime valutore (-)
c Të ardhura nga investimet (+)
ç Shpenzime për interesa (-)
3 Rritje/rënie në tepricën e kërkesave të arkëtueshme nga aktiviteti, etj...
a Rritje/rënie në inventar (+)
b Rritje/rënie në detyrimet për t’u paguar nga aktiviteti (+)
c Paratë e përftuara nga aktivitetet (+)
ç Interesi i paguar (-)
d Tatimfitimi i paguar (-)
A Shuma (Para neto nga veprimtari e shfrytëzimit)
205
Sqarime:
1. Tabela e fluksit të parasë sipas metodës indirekte ndryshon nga ajo e metodës
direkte vetëm në zërat e pjesës së parë “Fluksi nga verimtaria shfrytëzuese”; pjesa
e dytë dhe e tretë kanë të njejtat zëra.
2. Rreshti IV, V e VI llogariten njësoj si te metoda direkte.
Ky tregues shpreh masën në të cilën “Cash Flow” (CF) i ndërmarrjes i mbulon detyrimet
financiare të saj. Ai llogaritet si vijon:
206
CMBB = BF / CF
Ku:
CMB = Kapaciteti i Mbulimit të Detyrimeve
CF = Cash Flow (Kapaciteti i Vetëfinancimit)
BF = Borxhet Financiare që ka ndërmarrja.
207
4. FINANCIMI I CIKLIT TË SHFRYTËZIMIT
Krahas gjetjes së mjeteve për të plotësuar nevojat e financimeve afatgjata, ndërmarrja
duhet të plotësojë nevojat e saj për financime afatshkurtra.
Për këtë, ajo mund të shfrytëzojë disa mjete që i mundësojnë: ose të ulë nevojën e saj
për fonde zhvillimi ose të përftojë kredi afatshkurtra.
Në këtë optikë, ndërmarrja ndjek një strategji që i lejon të ulë nevojat për fonde zhvillimi
të shfrytëzimit duke rritur njëkohësisht likuiditetin e saj aktiv.
a) Zbritje Financiare57
Zbritja financiare është një teknikë me të cilën ndërmarrja përfituese e një efekti tregtar59
e negocion atë para mbarimit të afatit, me një ent kredie, për të marrë likuiditete me
vleftë sa ajo e efektit tregtar minus komisionet (interesat) që merr banka për shërbimin
e bërë.
Kjo metodë financimi është me interes dyfish: nga njëra anë ul gjendjen e kredive
dhënë klientëve në aktivin e bilancit (pra ul Nevojën për Fonde Zhvillimi) dhe nga ana
tjetër i mundëson ndërmarrjes rritjen e mjeteve monetare duke i dhënë likuiditete të
disponueshme në çast, dhe këtë për një kosto relativisht të ulët.
b) Strategjia e faktoringut
Faktoringu është një teknikë financimi me të cilën një ndërmarrje ia kalon faturat e
208
arkëtueshme të klientëve një shoqërie tjetër (“faktorit”), në këmbim të likuiditeteve
të menjëhershme. “Faktori” bëhet në këtë mënyrë pronar i këtyre faturave dhe siguron
mbulimin e tyre. Në këmbim të këtij shërbimi, “faktori” blen me zbritje nga vlefta e
faturave që bën kompania faturuese60.
Ndërmarrja, që përdor këtë mënyrë financimi, lirohet nga menaxhimi i llogarive klientë
që lidhen me këto të ardhura të arkëtueshme dhe nuk ka nevojë të marrë masa kundër
rrezikut të mospagimit sepse ajo nuk është më pronare e tyre.
a) Kreditë e furnitorëve:
Ashtu si ndërmarrja u akordon afate pagese klientëve të saj, ajo ka të drejtë të negociojë
me furnitorët e saj për të përftuar kredi prej tyre (afat pagese), që do kontabilizohen
në pasivin e bilancit. Në këtë mënyrë, zhvendosja në kohë e pagesës të borxheve ndaj
furnitorëve kontribuon në uljen e nevojës për fonde zhvillimi të ndërmarrjes.
60 Jo gjithmone firma faktoring i “blen” llogaritë e arkëtueshme, mundet që thjesht të ndihmojë kompaninë ti
mbledhë, sigurisht duke u shpërblyer me një komision, por në këtë rast ajo nuk merr përsipër risk (normalisht
komisioni < zbritja).
209
Kjo strategji mbështetet në fuqinë negociuese të ndërmarrjes kundrejt klientëve dhe
kundrejt furnitorëve. Ky rast ndeshet veçanërisht në shpërndarësit e mëdhenj që gjenerojnë
teprica të mëdha burimesh shfrytëzimi, duke u imponuar furnitorëve të tyre afate pagese
të konsiderueshme, ndërkohë që paguhen përgjithësisht “cash” nga klientët.
Me po këtë ide, ndërmarrjet mund të përftojnë kredi fushate ose kredi stokimi për të
financuar prodhimin dhe stokimin e prodhimit të tyre, në rastet kur ka një zhvendosje
kohore të ndjeshme midis fazës së prodhimit dhe fazës së tregtimit të një të mire (për
shembull ndërmarrjet sezonale) dhe këtë me kosto më të ulët se një zbulim bankar.
b) Financimi i likuiditetit
Së fundi, ndërmarrja mund të marrë kredi likuiditeti nga banka e saj, qoftë në trajtë
zbulimi bankar të autorizuar, qoftë si lehtësi arke61. Në të dy rastet ndërmarrja përfton
kredi afatshkurtra disa ditore (lehtësi arke) ose disa javore (zbulim bankar). Vlefta e tyre
negociohet paraprakisht me entin huadhënës.
61 banka pranon që klienti ta vonojë pagesën megjithëse llogaria e tij nuk ka gjendje pozitive.
210
5. PËRMBLEDHJE
Ndërmarrja disponon disa mjete për të përballuar nevojat e saj për financime afatgjata.
Zgjedhja e një metode të përshtatshme varet nga analiza e përparësive dhe të metave të
metodave të financimit të propozuara.
Për të marrë vendimin e saj, ndërmarrja mund të mbështetet në disa koeficientë që
ndihmojnë në përcaktimin e strategjisë të financimit që është më e përshtatshmja për të
garantuar ekuilibrin e saj financiar.
- Nuk sjell rritje të borxhit të ndërmarrjes, sepse - Rritja e kapitalit, kur nuk kryhet nga vetë
fondet sillen nga aksionerët. aksionerët, sjell aksionerë të rinj, që mund të mos
- Kapaciteti i hyrjes në boxh të ndërmarrjes nuk jenë mbështetës të ekipit drejtues, madje mund të
Rritje e kapitalit preket; kjo ruan aftësinë financuese të saj. ndryshojë edhe kontrollin e ndërmarrjes.
- Ndërmarrja mund të ndryshojë politikën e - Shpërblimi i pritur për investimet nga aksionerët
shpërndarjes së dividendeve, në funksion të do të jetë më i lartë se përqindja e interesit të
situatës së re financiare. huamarrjes; pra kosto më të lartë se huamarrja.
- Kostoja e këtij financimi njihet paraprakisht e nuk - Rritja e borxhit mund të krijojë disekuilibër
ndryshon në kohë. financiar të ndërmarrjes, gjë që mund të dëmtojë
Huamarrja - Nuk sjell ndryshim të shpërndarjes së kapitalit kredibilitetin e saj.
midis aksionerëve. Ka interes për ata që nuk - Huamarrja sjell rritje të shpenzimeve financiare
dëshirojnë aksionerë të rinj. të ndërmarrjes me koston e interesit të huasë.
Secila nga mënyrat e financimit ka pra përparësitë dhe të metat e veta. Strategjia që do
të ndiqet nga ndërmarrja do të jetë funksion i krahasimit midis mundësive të ndryshme,
duke marrë parasysh ndonjëherë edhe interesa të veçanta (kundërshtim për aksionerë të
rinj, pamundësi për treg financiar për ndërmarrjet e vogla etj.).
2 11
ii. Disa koeficientë ndihmës për marrjen e vendimeve
212
b) Koeficienti i strukturës financiare (KStF)62
Ky koeficient shpreh raportin midis borxheve financiare (BF) dhe kapitaleve të veta (KV).
Ai llogaritet si vijon:
KSTF = BF / KV
Ku:
KStF = Koeficienti i Strukturës Financiare
BF = Borxhet Financiare që ka ndërmarrja
KV = Kapitali Vetiak
KAUF = BT / KV
Ku:
KAuF = Koeficienti i Autonomisë Financiare
BT = Borxhet Totale (gjithë boxhet pavarësisht nga afati i shlyerjes)
KV = Kapitali Vetiak
Përzgjedhja e koeficientit varet nga ajo çfarë ndërmarrja kërkon të përcaktojë; nëse
dëshiron të vlerësojë ekuilibrin e saj financiar, ajo duhet të përdorë koeficientin e
autonomisë financiare; nëse dëshiron të matë mundësinë e huamarrjes, ajo duhet të
përdorë kapacitetin e mbulimit të borxhit.
213
PJESA E TRETË
F J AL O R I T ERM AVE KRYESO RË
AFAT MATURIMI:
Afati i maturimit është afati ose data kur duhet të paguhet fatura. Shënohet në faturë,
kur shitësi pranon që blerësi ta kryejë pagesën në një datë të ndryshme nga data e
faturës.
AKSION:
Titull pronësie mbi një pjesë të kapitalit të një ndërmarrjeje (shoqërie tregtare)
që jep të drejtën për të marrë dividendin përkatës. Aksioni bën pjesë në titujt e
negociueshëm.
o Aktive afatgjata materiale (AAM) ose aktiv i qëndrueshëm i trupëzuar (AQT), si:
troje, ndërtesa, instalime teknike, makineri, automjete, pajisje mobilimi,...
216
o Aktive afatgjata në proces ose aktiv i qëndrueshëm në proces: përbëhen nga
aktive afatgjata materiale ose jomateriale, që janë në proces ndërtimi apo krijimi;
parapagime e pagesa pjesore të bëra për to.
AKTIV LIKUID:
- shih Mjete Monetare
AKTIV QARKULLUES:
Aktive qarkulluese, në kuptimin e përgjithshëm, quhen të gjitha aktivet e ndërmarrjes
që nuk janë aktive afatgjata (pra nga këndvështrimi i lëvizshmërisë qarkullojnë brënda
vitit ushtrimor). Aktivet qarkulluese përbëhen nga: Inventarët (klasa 3), debitorët
(klasa 4) dhe mjetet monetare (klasa 5).
o Aktiv qarkullues i mirëfilltë quhet aktivi qarkullues që nuk është mjet monetar
(para); domethënë inventarët (klasa 3) dhe debitorët (klasa 4).
AMORTIZIM:
Shpenzim i llogaritur (si konstatim kontabël) që përfaqëson zvogëlimin e vlerës së një
elementi të aktivit që vjen nga përdorimi, koha, ndryshimi i teknikës apo i teknologjisë
dhe çdo arsye tjetër, efektet e të cilave janë të pakthyeshme.
BILANC:
Dokument kontabël i një ndërmarrjeje në trajtën e një tabele përmbledhëse në dy
seksione3, ku në njërën (në Aktiv) paraqiten elementet e pasurisë (përdorimet) dhe në
tjetrën (në Pasiv) kapitali i vetë dhe huatë (burimet).
BONO THESARI:
Titull afatshkurtër i negociueshëm (letër me vlerë) i emetuar nga Thesari i Shtetit
(Banka e Shqipërisë) për një kohëzgjatje disa mujore deri në një vit i cili jepet në
këmbim të likuiditeteve (parave). Në afatin e pjekurisë së kësaj bonoje, Banka e
Shqipërisë paguan financuesin me vleftën nominale të bonos së thesarit, plus interesin
e fiksuar.
“CASH FLOW“:
(lexohet “kesh fllou“) - shih “Fluksi i Parasë“.
217
DEBI (ANA E MAJTË E LLOGARISË):
Gjendja e llogarive ndryshon nga lëvizjet (hyrjet e daljet), që pasqyrojnë veprimet
e kryera nga ndërmarrja. Për këtë çdo llogari ndahet në dy pjesë: Debi (majtas) dhe
Kredi (djathtas).
Në Debi regjistrohen:
DEBITOR:
Quhet një person (fizik ose juridik) që na ka një detyrim (borxh) për të shlyer. Për
shembull, huamarrësi është debitor për huadhënësin.
Llogaria quhet debitore kur shuma e vlerave në debi është më e madhe se shuma e
vlerave në kredi të saj (debiti > krediti). Një “i tretë” (furnitor) llogaria e të cilit është
debitore quhet debitor.
DIVIDEND:
Pjesa e fitimit që u ndan ndërmarrja çdo vit aksionerëve në përpjestim me sasinë e
aksioneve, sipas vendimit të asamblesë së përgjithshme për ndarjen e fitimit.
FAKTORING:
Faktoringu është një teknikë financimi me të cilën një ndërmarrje ia kalon faturat e
arkëtueshme të klientëve një shoqërie tjetër (“faktorit”), në këmbim të likuiditeteve
të menjëhershme. “Faktori” bëhet në këtë mënyrë pronar i këtyre faturave dhe siguron
mbulimin e tyre. Në këmbim të këtij shërbimi, “faktori” blen me zbritje nga vlefta e
218
faturave që bën kompania faturuese4.
KAMBIAL:
Është dokumenti që përdoret në transaksionet e shitblerjes me afat, nëpërmjet të cilit
blerësi shpreh zotimin për të kryer pagesën e shumës së shënuar, plus një përqindje
interesi në një datë të caktuar.
KAPACITETI I VETËFINANCIMIT:
- shih “Fluksi i parasë”.
4 Jo gjithmonë firma faktoring i “blen” llogaritë e arkëtueshme, mundet që thjesht të ndihmojë kompaninë t’i
mbledhë, sigurisht duke u shpërblyer me një komision, por në këtë rast ajo nuk merr përsipër risk (normalisht
komisioni < zbritja).
219
KAPITAL THEMELTAR (KAPITAL I SHOQËRISË):
Tërësia e kontributeve në para ose në natyrë që japin paraprakisht pronarët apo
aksionerët e ndërmarrjes për të ushtruar veprimtarinë e saj. Kapitali themeltar
përbëhet nga pjesët e kontributit të ortakëve (në shoqëritë e personave5) ose nga
aksionet (në shoqëritë e kapitaleve6).
KAPITAL I PËRHERSHËM:
Tërësia e kapitaleve të veta dhe e huave financiare afatgjata (mbi një vit) të regjistruara
në pasivin e bilancit, të cilat përbëjnë burimet afatgjata të ndërmarrjes.
220
furnitorit për faturën e papaguar) si dhe
- Të ardhurat e realizuara (që interpretohen edhe si detyrim që ndërmarrja i ka
pronarëve/aksionerëve, pra si kredi e pronarëve).
KREDITOR:
Quhet një person (fizik ose juridik) të cilit i kemi ne një detyrim (borxh) për t’i shlyer.
Për shembull, huadhënësi është kreditor për huamarrësin.
Llogaria quhet kreditore kur shuma e vlerave në kredi është më e madhe se shuma e
vlerave në debi të saj (krediti > debiti). Një “i tretë” (për shembull klient) llogaria e
të cilit është kreditore quhet kreditor.
LIKUIDITET:
Aftësia e një të mire për t‘u kthyer në para. Bilanci i klasifikon elementet e aktivit nga
ato më pak likuide (afatgjata) në ato më likuidet (paratë).
LLOGARI:
Tabelë (kartelë) që përmban veprimet (transaksionet) e regjistruara të të njëjtit
element (kategori) të pasurisë së ndërmarrjes. Çdo llogari (tabelë) ndahet në dy pjesë
që quhen Debi (majtas) dhe Kredi (djathtas).
Në Debi regjistrohen:
- hyrjet fizike (reale) që bëhen në ndërmarrje (për shembull, mallrat që blihen).
- arkëtimet që bën ndërmarrja (për shembull, paratë nga shitjet).
- borxhet që i kanë ndërmarrjes të tretët (për shembull klientët për faturat e
palikuiduara) si dhe shpenzimet e kryera.
8 Në para mund të kthehet për disa ditë edhe e gjithë pasuria nëse e shet “për 5 lek“ prandaj është vënë
kushti “pa kosto të ndjeshme“. (Domethënë pa kosto ose me kosto fare të vogël të pa ndjeshme. Kosto të tilla
përballohen edhe gjatë këmbimit të monedhave).
221
Në Kredi regjistrohen:
- daljet fizike (reale) që bëhen nga ndërmarrja (për shembull, mallrat e shitura që
dalin).
- pagesat që bën ndërmarrja (për shembull, paratë që paguan për blerjet e bëra).
- huatë financiare (kreditë) që ka marrë ndërmarrja nga të tretë (për shembull
borxhi që i kemi furnitorit për faturën e papaguar) si dhe të ardhurat.
Diferenca midis totalit të debisë dhe totalit të kredisë jep “Tepricën” (pozitive ose
negative) e llogarisë.
Dallohen:
- llogaritë e rezultatit ku regjistrohen shpenzimet dhe të ardhurat dhe që shërbejnë
për të llogaritur rezultatin (llogaritë e klasave 6 dhe 7)
- llogaritë e bilancit që shërbejnë për të pasqyruar gjendjen pasurore të ndërmarrjes
(llogaritë e klasave 1, 2, 3, 4 dhe 5).
MARXHI BRUTO:
- shih “Teprica Bruto“.
222
NEVOJA PËR FONDE ZHVILLIMI:
Është nevoja e ndërmarrjes për financim afatshkurtër, që vjen nga diferenca kohore
midis pagesave dhe arkëtimeve të flukseve që lidhen me ciklin e shfrytëzimit të
ndërmarrjes. Ajo llogaritet duke zbritur pasivin qarkullues (borxhet ndaj furnitorëve...)
nga aktivi qarkullues i ndërmarrjes (stoqet, detyrimet e klientëve,...).
PASQYRA E REZULTATIT:
shih “Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve“.
Përgjithësisht dallohen:
o rezultati i shfrytëzimit: vjen nga veprimtaria rrjedhëse e ndërmarrjes (të ardhurat
e shfrytëzimit – shpenzimet e shfrytëzimit).
o rezultati financiar: vjen nga politika e financimit që zbaton ndërmarrja dhe
llogaritet si diferencë e “të ardhurave financiare“ me “shpenzimet financiare“.
o rezultati i jashtëzakonshëm: është pasqyrim i veprimeve të jashtëzakonëshme (të
pavarura nga veprimtaritë e zakonshme të ndërmarrjes) dhe llogaritet si diferencë
223
e “të ardhurave të jashtëzakonshme“ me “shpenzime të jashtëzakonshme“10.
PROVIZION:
Regjistrimi kontabël i zhvlerësimit të një të mire, të një rreziku ose të një shpenzimi
që nuk ka ndodhur por që mund të ndodhi thuajse me siguri.
Provizioni është një detyrim aktual, për të cilin koha e shlyerjes ose shuma janë të
pasigurta. Ndërmarrja duhet ta njohi një provizion në bilanc kur:
a) ka një detyrim ligjor ose konstruktiv11 si rezultat i ngjarjeve që kanë ndodhur para
bilancit;
b) për shlyerjen e detyrimit do të nevojitet një dalje (pakësim) e burimeve;
c) mund të bëhet një vlerësim relativisht i saktë i shumës së detyrimit.
SALDO E LLOGARISË:
shih Tepricë e llogarisë.
SUBVENCION:
Para që i jep shteti gjatë një periudhe një dege të ekonomisë, një ndërmarrjeje, një
institucioni etj. për ta ndihmuar e për t’i lehtësuar veprimtarinë.
10 Sipas standardeve të reja të kontabilitetit, ndërmarrja mund dhe duhet ta shmang efektin ngjarjeve
të jashtëzakonshme, duke e siguruar pasurinë e saj. Në këto kushte nuk duhet të ketë më të ardhura dhe
shpenzime të jashtëzakonshme.
11 Detyrim konstruktiv = Nuk është detyrim ligjor por në një farë kuptimi detyrim moral, që vetë ndërmarrja
ka marrë në veprimtarinë e saj nëpërmjet deklaratave specifike dhe nuk ka gjasa që ajo të mos e mbajë atë.
224
TEPRICA BRUTO E SHFRYTËZIMIT (MARXHI BRUTO):
Quhet Tepricë Bruto e Shfrytëzimit (Marxhi Bruto) ajo që i mbetet ndërmarrjes (nga
Vlera e Shtuar) pas shlyerjes së detyrimeve të saj ndaj punonjësve dhe ndaj shtetit.
Teprica Bruto llogaritet si shumë e “Vlerës së Shtuar“ me “Grantet dhe subvencionet për
Shfrytëzim“ nga e cila zbriten: “Tatimet, taksat dhe të ngjashme“ si dhe “Shpenzimet
për personelin“.
Me fjalë të tjera Teprica Bruto është ajo që i mbetet ndërmarrjes për të paguar
kontribuesit në kapital (Huadhënësit dhe Aksionerët) dhe për t’u vetëfinancuar.
TË MIRAT:
Term i përgjithshëm që përmban: tokën, ndërtesën, vlerën tregtare (vendin dhe emrin
e mirë), makineritë, pajisjet, mallrat, materialet, paratë e të tjera të mira që ka dhe
shfrytëzon ndërmarrja.
TË TRETËT:
Të tretë në kontabilitet quhen: klientët, furnitorët, punëtorët, ortakët, entitete apo
persona të tjerë, që kanë marrëdhënie ekonomike me ndërmarrjen.
Dallojmë:
o transaksionet fizike (reale) që shprehin lëvizjet e të mirave dhe shërbimeve (livrim
malli, kryerje e një shërbimi, prodhim produkti).
o transaksionet monetare që shprehin lëvizjet e parave, në përgjigje të
transaksioneve fizike (pagesat për blerje, arkëtimet për shitje).
o transaksionet financiare që paraqesin kreditë dhe borxhet e ndërmarrjes.
225
o transaksione të jashtme: kur transaksioni përfaqëson një marrëdhënie midis
ndërmarrjes dhe njërit prej partnerëve të jashtëm.
TNM janë:
- Marzhi Tregtar (MT)
- Prodhimi i Ushtrimit (PU)
- Vlera e Shtuar (VS)
- Teprica Bruto e Shfrytëzimit (TB)
- Rezultati i Shfrytëzimit (Fitimi i Shfrytëzimit (FSh))
- Fitimi para tatimit (FpT)
- Rezultati (Fitimi) financiar (FF)
- Rezultati (Fitimi) i jashtëzakonshëm (FJ)
- Rezultati (Fitimi) i ushtrimit
TITULLIZIM:
Fenomen relativisht i ri që konsiston në zgjerimin e mundësive të financimit të
ndërmarrjeve duke emetuar tituj financiarë (obligacione,...) në tregun financiar.
Ky fenomen shpreh rritjen e pavarësisë së agjentëve ekonomikë ndaj ndërmjetësve
financiarë.
VETËFINANCIM:
Financim me mjetet e veta financiare. Vetëfinancimi është “Fluksi i parasë“ (“Cash
Flow“ apo “Kapaciteti i vetëfinancimit“) që mbetet pasi të jetë hequr prej tij vlefta e
dividendeve, që u shpërndahen aksionerëve.
VIT USHTRIMOR:
Vit ushtrimor quhet viti i ushtrimit të aktivitetit të ndërmarrjes, për të cilin raportohet.
Në sistemin tonë kontabël viti ushtrimor përputhet me vitin kalendarik (nga 1 janari
deri më 31 dhjetor), por ka sisteme të tjera kontabël ku viti ushtrimor është me 13
muaj ose nuk fillon nga 1 janari.
VLERË E SHTUAR:
Është pasuria reale e krijuar nga ndërmarrja si rezultat i veprimtarisë së saj produktive
(prodhimit apo fitimit). Vlera e shtuar është diferenca midis “Prodhimit të ushtrimit“
226
me “Konsumin e prodhimit“ (blerjet për lëndë, materiale, shërbime e të tjera të bëra
gjatë ushtrimit me prejardhje nga të tretët, për nevoja të prodhimit) si dhe duke i
shtuar kësaj diference “Marzhit tregtar“ (si përfaqësues i “prodhimit“ të veprimtarisë
tregtare).
ZBRITJE TREGTARE
Zbritje tregtare konsiderohen ato ulje në vleftën e faturës që furnitori i bën klientit
për:
- defekte12 në cilësi, vonesa në livrim, mall i mbetur stok.
- sasinë13 e blerjes apo nga rëndësia e klientit.
- tërësinë14 e veprimeve që e lidhin atë me një klient të veçantë gjatë një periudhe
të caktuar. (Kjo ulje nuk bëhet në faturë, por në llogarinë e detyrimeve që ka
klienti ndaj ndërmarrjes).
12 defekte – kjo lloj ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: rabais; në italisht:ribasso.
13 sasinë – kjo ulje quhet në anglisht: discount; në frëngjisht: remise.
14 tërësinë – kjo ulje quhet në anglisht: rebate; në frëngjisht: restourne.
227
LITERATURA
7. Kontabiliteti – Prof. As. Dr. Agim Binaj; Prof As. Dr. Flutura Kalemi
10. Llogaria 2 - Ira Roço; Prof.Dr. Jorgji Bollano; Dr. Drini Salko
228