Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Αθήνα, 10/3/2011
1
Βλέπε την εισήγησή μου με τίτλο «Το Επαναστατικό Υποκείμενο Σήμερα» στο θεωρητικό συμπόσιο
που διοργάνωσε η Κεντρική Επιτροπή του Κ.Κ.Ε. στις 23-25 Νοεμβρίου 1987 με θέμα «Επαναστατική
Πολιτική 1917-1987», που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Μηνιαία Επιθεώρηση» («Monthly Review),
τεύχος 51, 1987, σελ. 64-76. Βλέπε επίσης το βιβλίο μου «Η κρίση τής πολιτικής στην Ελλάδα (1985-
1989)», Εκδόσεις Αφοι Τολίδη, Αθήνα 1989.
2
Βλέπε την ανάλυσή μου με τίτλο «Η ιδεολογία του ΠΑΣΟΚ σήμερα», περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος
64 (2011), σελ. 49 επ.
3
Βλέπε το βιβλίο μου «Το 1992 και το Εργατικό Κίνημα», Εκδόσεις Αφοι Τολίδη, Αθήνα 1989. Βλέπε
επίσης και «Εργασία και Συνδικάτα στη Μεταβιομηχανική Κοινωνία. Ο εφιάλτης της δυαδικής
κοινωνίας», Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1993.
4
Βλέπε το βιβλίο μου «Το Τέλος του Κοινωνικού Κράτους; Αριστερά και Συνδικάτα μπροστά στην
Απορρύθμιση», Εκδόσεις Λιβάνη, α’ έκδοση Μάρτιος 2008, β’ έκδοση Μάιος 2008.
3
περιβάλλον, που παγιοποιεί τη διαρκή απόκλιση της παραγωγικής βάσης μεταξύ πλούσιων
και φτωχών χωρών, φαίνεται ότι δεν υπάρχει προοπτική εναλλακτικής διεξόδου.
Οι σοσιαλιστικές ιδέες τής κοινωνικοποίησης των στρατηγικών τομέων
παραγωγής και του χρήματος, της εργατικής συμμετοχής, της αυτοδιαχείρισης και της
ενίσχυσης του Κοινωνικού Κράτους, που με την καθολικότητα των παροχών του, όχι μόνο
ικανοποιεί τις ανάγκες όλων των πολιτών ισομερώς, αλλά παιδαγωγεί και προς μια κοινωνία
απάλειψης των διακρίσεων, ωθούνται διαρκώς στην παρανομία. Τα ολοένα και προς το
συντηρητικότερο επικαιροποιούμενα κείμενα του Ευρωπαϊκού πρωτογενούς και
δευτερογενούς Δικαίου αρδεύουν μόνο από τη νεοφιλελεύθερη αίρεση. Ιδιαίτερη επίδοση στη
συμπλήρωση των σκόπιμων κενών και τη συγκεκριμενοποίηση των ευφημισμών έχει το
πολιτικο-δικαστικό όργανο, το Δικαστήριο της ΕΕ (πρώην ΔΕΚ), που οι ισόκυρες των
Συνθηκών αποφάσεις του έχουν μείνει γενικώς στο απυρόβλητο της αριστερής πολιτικής
κριτικής. Οι φονταμενταλιστικά αφυπνισμένες και επιχειρηματικά συνδεδεμένες δεξαμενές
σκέψης της αγοραίας συνείδησης στελεχώνουν πλέον τις θέσεις της Ευρωπαϊκής
Τεχνοδομής και προσδιορίζουν το νόημα και το περιεχόμενο των εννοιών ακόμη και αυτής
της Δημοκρατικής Λειτουργίας.
Γι’αυτό, αντί να επιδιώκεται η σταδιακή ενοποίηση των κανόνων παραγωγής
και η δίκαιη κατανομή του πολλαπλάσιου πλούτου με ενδοευρωπαϊκές μεταβιβάσεις και
δίκτυα, θεσμοποιούνται οι όροι του αδυσώπητου ανταγωνισμού, όπου οι γεωστρατηγικές
επενδύσεις «αυτοκρατορικού» τύπου, με τη βοήθεια του προγράμματος εξαγοράς των
κυβερνήσεων, δεσμεύουν τις χώρες και τους λαούς σε διαρκείς εμπορικές εξαρτήσεις και
εξοντωτικές χρεώσεις.
Αντί η τεχνολογία, η πεμπτουσία τής γνώσης ολόκληρου του διαχρονικού
πολιτισμού, να απελευθερώνει την πλεονάζουσα αξία υπέρ της κοινωνίας, οδηγεί σταθερά
στο τέλος της «Κοινωνίας της Εργασίας» και στην αδιέξοδη πλειοδοσία της απομείωσης των
αμοιβών της. Και οι ολοένα συρρικνούμενες δυνατότητες των παραδοσιακών μεθόδων να
μεταφέρουν πλούτο από τις χώρες της περιφέρειας στα καπιταλιστικά κέντρα, οδήγησαν στη
δημιουργία μιας νέας πολιτικής ελέγχου και συσσώρευσης μέσω των υπερεθνικών
χρηματοπιστωτικών οργανισμών, των οποίων την κυρίαρχη θέση αποδέχονται ακόμη και τα
κράτη της ύστερης ανάπτυξης˙ ανεξαρτήτως αν κυβερνώνται από κόμματα που ενώ έχουν
ως σκοπό την κυριαρχία της Εργατικής Τάξης, τώρα, στη διαδικασία της ανάπτυξης,
θεωρούν τα πλήθη των συνανθρώπων μας που διαθέτουν ως καύσιμη ύλη, για να
αποκτήσουν και να συντηρήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα.
Το υπό κατάρτιση σχέδιο του Συμφώνου Ανταγωνιστικότητας μεταξύ
διαφορετικής δυναμικότητας οικονομιών, εκ των οποίων οι αδύναμες είναι οι υπερχρεωμένες
και εξαρτώνται από την καλή θέληση των ισχυρών να επιστρέψουν ορισμένα από τα
πλεονάσματα που απεκόμισαν κατά τη διαδικασία του άνισου ενδοευρωπαϊκού εμπορίου,
οδηγεί αναποδράστως σε ακόμη μεγαλύτερη ετερονομία και καταβαράθρωση των αμοιβών
της Εργασίας καθώς και των παροχών του Κοινωνικού Κράτους˙ πολύ περισσότερο που η
έρευνα, η τεχνολογία, η καινοτομία, η εκμετάλλευση των δικτύων, οι στρατηγικές επενδύσεις,
οι οικονομίες κλίμακας, η πιστωτική αυτάρκεια, όλοι αυτοί οι παράγοντες που συντελούν σε
μιαν ανταγωνιστική και βιώσιμη παραγωγική δραστηριότητα, είναι προνόμιο των πλουσίων
χωρών. Και το ατελές ή κολοβό ευρώ6 σχεδιάστηκε έτσι, ώστε να μην επιδεικνύει την ευελιξία
εκείνη που σε περίπτωση ασύμμετρου σοκ, όπως η σημερινή, ένα κοινό νόμισμα μπορεί να
συμβάλλει στη διάσωση των φτωχών οικονομιών, κυρίως αν αυτές έχουν μετατραπεί σε
πλήρως εξαρτημένες οικονομίες υπηρεσιών, όπως η ελληνική. Από την άλλη, η ελεύθερη
εισαγωγή και το απελευθερωμένο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών από τρίτες χώρες, στην
αιχμή παραγωγής των παρόμοιων ελληνικών προϊόντων, αφαιρεί το πλεονέκτημα και την
ασφάλεια της ελεγχόμενης και αυτοτροφοδοτούμενης αγοράς της περιφερειακής
ολοκλήρωσης και αποσυγκροτεί περαιτέρω τον αποδυναμωμένο παραγωγικό ιστό.
4.Για πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ τίθεται εκτός θεσμικού πλαισίου ένα
υποτιθέμενο πρόγραμμα της Αριστεράς, δηλαδή αλλαγής τού συστήματος της ατομικής
ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής με δημοκρατικές διαδικασίες και «ενδοστρεφούς»
5
Βλέπε το βιβλίο μου «Νεοφιλελευθερισμός και Υποβάθμιση της Εργασίας», Εκδόσεις Αφοι Τολίδη,
Αθήνα1991.
6
Βλέπε ανάλυσή μου «Η ιδεολογία του ΠΑΣΟΚ σήμερα», περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 64 (2011),
σελ. 49 επ.
4
αυτοδυναμίας, με πρωτεύοντα τον ρόλο τού κράτους και της Κοινωνικής Οικονομίας, όπως
συνέβη σε όλες τις χώρες της νεώτερης αναπτυξιακής διαδικασίας. Όταν, επομένως,
στενεύουν ασφυκτικά οι δυνατότητες εκφοράς τής εναλλακτικής σκέψης, πολύ δε
περισσότερο επιταχύνονται οι ρυθμοί εφαρμογής τού -ανατρεπτικού τού κοινωνικού
κεκτημένου- νεοφιλελεύθερου προγράμματος, αρχίζουν να διατυπώνονται ευλόγως σοβαρά
υπαρκτικά ερωτήματα για το αν η «πολιτική διαβίωση» εντός αυτού του πλαισίου είναι
δυνατή. Εξάλλου, η περιπέτεια της σύγχρονης Ελλάδας ανέδειξε την προϊούσα
μονοδρομική νοηματοδότηση των ευρωπαϊκών κανόνων, καθώς και την ουσιαστική
(έως απόλυτη) αδυναμία τής Ευρωπαϊκής Αριστεράς (συμπεριλαμβανομένης και της
Ελληνικής) να εμποδίσει, έστω και κατ’ελάχιστον, την εφαρμογή τού προγράμματος
της ραγδαίας κοινωνικής αποδόμησης.
Η μεγαλύτερη ευκαιρία για τις δυνάμεις τής Εργασίας να επιβάλλουν την
κυριαρχία τους στην ΕΕ δόθηκε με την εξελισσόμενη ακόμα χρηματοοικονομική
κρίση. Η δογματική υπεροχή τής Συναίνεσης της Ουάσιγκτον εμφάνισε σοβαρές
ασυνέπειες. Η πρακτική της εφαρμογή διέψευσε και τα πλέον προχωρημένα
οικονομετρικά μοντέλα. Η επιχείρηση «ιδιωτικοποίησης του κόσμου» 7 αναστάτωσε
την οικονομία, αποσυντόνισε την παραγωγική βάση, αφαίρεσε πλούτο από τους
λαούς, διεύρυνε το κοινωνικό ρήγμα και κατέστησε την Πολιτική Λειτουργία τής
αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας άνευ αντικειμένου. Η πολιτική του «ιδίου»
συμφέροντος και η ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων, αγαθών και υπηρεσιών,
οδήγησαν σε αστρονομικές συσσωρεύσεις και περαιτέρω ολιγοπωλιακές
καταστάσεις. Ο δημόσιος χώρος συρρικνώθηκε με την υλική και πνευματική του
έννοια. Το κράτος αποσύρθηκε από τις παραδοσιακές του λειτουργίες, αυτές δηλαδή
που κατέστησαν απαραίτητο το κρατικό μόρφωμα.
Το Κοινωνικό Κράτος, ως δημιούργημα της ανάγκης αναπαραγωγής της
εργατικής δύναμης και της άμβλυνσης της ταξικής πάλης, που αναπτύχθηκε στη σκιά
τού υπαρκτού σοσιαλισμού και των αγώνων του Εργατικού Κινήματος, λεηλατήθηκε8
σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί πλέον να ανταποκριθεί ούτε στις στοιχειώδεις
ανάγκες των πολιτών. Ό,τι δημόσιο απαξιώνεται, δυσφημείται,9 θεωρείται περιττό βάρος
στους ώμους τής κοινωνίας. Οι πολιτικές έννοιες ξαναγράφονται και το περιεχόμενό τους
επανορίζεται. Δεν θα φτάσουμε στο σημείο να χαρακτηρίσουμε τις συμπράττουσες με την
«εγκληματική» ιδεολογία της Wall Street δεξαμενές σκέψης και τις οικονομικές σχολές των
νεοφιλελεύθερων φυτωρίων ως «εργαστήρια απάτης», όπως τις αποκάλεσε ο διαπρεπής
οικονομολόγος William Black.10 Πλην όμως, είναι βέβαιο ότι δεν μπορούν να εντάσσονται
πλέον στην έννοια της Πολιτικής Οικονομίας.
Παρά ταύτα όμως, το νεοφιλελεύθερο πρόταγμα αντεπιτίθεται με επιτυχία
προς το παρόν, κυρίως στην ΕΕ. Η χρηματοοικονομική βιομηχανία, ως υπέρτατο στάδιο
καπιταλιστικής συσσώρευσης, είναι πολύ ισχυρή, ώστε να καταπτοηθεί από την αποκάλυψη
της απύθμενης ιδιοτέλειάς της και τη διαλυτική της επενέργεια. Πρόσφατα, ακόμη και ο
Καθηγητής Jeff Frieden11 της περίφημης Σχολής Διακυβέρνησης του Χάρβαρντ έγραψε «…
Τα συμφέροντα της χρηματοοικονομικής βιομηχανίας είναι τόσο ισχυρά που το σύγχρονο
πολιτικό σύστημα εξαρτάται πλέον σε μεγάλο βαθμό για τη λειτουργία του από το
χρηματοοικονομικό κεφάλαιο…».
5.Η υποταγή της Πολιτικής Λειτουργίας και η σύμπλευση της Ευρωπαϊκής
Τεχνοδομής με τα συμφέροντά της, έδωσαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία στην Αριστερά,
μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, να οργανώσει τη συστηματική-θεωρητική
και πρακτική της αντεπίθεση. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε. Η περιπέτεια της σύγχρονης
7
Βλέπε το βιβλίο του Ζαν Ζιγκλέρ «Η Ιδιωτικοποίηση του Κόσμου και οι Νέοι Κοσμοκράτορες»,
Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα 2004. Βλέπε επίσης την ανάλυσή μου «Η Ιδιωτικοποίηση της
Ελλάδας», περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 65 (2011), σελ. 100 επ.
8
Βλέπε το βιβλίο μου «Το Τέλος του Κοινωνικού Κράτους; Αριστερά και Συνδικάτα μπροστά στην
Απορρύθμιση», Εκδόσεις Λιβάνη, α’ έκδοση Μάρτιος 2008, β’ έκδοση Μάιος 2008.
9
Βλέπε αναλύσεις μου «Δημόσια περιουσία και πολιτικό προσωπικό», περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος
71 (2011), σελ. 122 επ. και «Δημόσιο: Από τη συκοφαντία στην απορρύθμιση», περιοδικό
«Επίκαιρα», τεύχος 73 (2011), σελ. 70 επ.
10
Βλέπε το έργο του «The Best Way to Rob a Bank is to Own One», University of Texas Press, 2005.
11
Βλέπε άρθρο του στην εφημερίδα «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» της 3-10-2010.
5
Ελλάδας και άλλων κρατών του οικονομικού Νότου ανέδειξε και την τραγική θέση της
εγχώριας Αριστεράς.12 Η ένταξη στον μηχανισμό στήριξης και η υπαγωγή στους
δρακόντειους κανονισμούς του ΔΝΤ (που είχαν προαποφασιστεί), με την εφαρμογή
τού «δόγματος του σοκ»,13 ώστε ο λαός -αυτοενοχοποιημένος, παραιτημένος και
περιδεής- να επιτρέψει την παράδοση της υλικής και πνευματικής του υπόστασης
στις Αγορές, βρήκε την Αριστερά στη χειρότερη θέση της σύγχρονης ιστορίας της.
Γιατί, το ποια είναι η χρονική στιγμή τής ενδεδειγμένης παρέμβασής της και κατά
πόσον είναι υποκειμενικά πρόσφορη να ανταποκριθεί στις αντικειμενικές συνθήκες,
προσδιορίζει και την ουσία τής αριστερής πολιτικής.
Η σπουδαιότερη όψη τής κρίσης, λοιπόν, για να επανέλθουμε στον τίτλο τού
κύκλου αυτού, είναι η αδυναμία της Ελληνικής Αριστεράς στο σύνολό της να προβλέψει την
προετοιμασία των αστικών πολιτικών δυνάμεων για την υπαγωγή τής χώρας μας στο ΔΝΤ
και στην τριαρχία τής επιτήρησης.
Η Αριστερά όφειλε, με δικές της οικονομικές μελέτες από το πλεονάζον
προσωπικό των αξιόλογων διανοουμένων και ακτιβιστών που διαθέτει, να ενημερωθεί και να
αντιστοιχηθεί έναντι των οργάνων τής ΕΕ, να απομυθοποιήσει τα μη αποκρυπτόμενα
(άλλωστε) σχέδιά τους και να προτείνει εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης
στην πατρίδα.
Κυρίως η Αριστερά όφειλε να καταρτίσει ένα ορθολογικά αρθρωμένο και
ιεραρχικά δομημένο πρόγραμμα τακτικών και εξαιρετικών δράσεων, σε περίπτωση που το
προηγούμενο πλέγμα διεκδικήσεων και ενεργειών δεν έφερνε το επιθυμητό αποτέλεσμα ή
αποκλειόταν από την ευρωπαϊκή ελίτ. Το πρόγραμμα αυτό, σ’αυτή την οριακή κατάσταση
που βρίσκεται η χώρα, δεν μπορεί να αφήνει θέματα-ταμπού στο απυρόβλητο, όπου ως
«ιερά δόγματα» τα εναπόθεσε η βρυξελληνική νοοτροπία. Τα ερωτήματα σήμερα για την
Ελληνική Αριστερά είναι επιτακτικά και πρέπει άμεσα, ενωτικά και πειστικά να απαντηθούν:
-Είναι οι ωφέλειες του ισχυρού, αλλά υπερτιμημένου εξ αρχής για τους
Έλληνες, νομίσματος ικανές για να αποσοβήσουν την προϊούσα αποσυγκρότηση της
παραγωγής και την παράδοση του κοινωνικού πλούτου στο νομαδικό κεφάλαιο;
-Μέχρι ποιού σημείου μπορεί να φτάσει η ενδεχόμενη αποφασιστικότητα μιας
προοδευτικής κυβέρνησης, ενόψει των ποικίλων αλληλεξαρτήσεων και δεσμών με την
Ευρωπαϊκή Τεχνοδομή, σε μια σταδιακή, αλλά γρήγορη, κλιμάκωση της στρατηγικής τής
αυτοδυναμίας και της απεξάρτησης από το νεοφιλελεύθερο Μνημόνιο αόριστης διάρκειας και
τις προδιαγραφόμενες κοινοτικές πολιτικές;
-Έχει μελετήσει τις θέσεις, τις ενδεχόμενες αντιδράσεις και τη διαθεσιμότητα
του υποκειμενικού παράγοντα, δηλαδή του Λαού, στις αυτόχρημα τολμηρές και
διαταρακτικές -τής εμπεδωμένης νοοτροπίας και των συνθηκών ζωής του- κινήσεις, που,
ούτως ή άλλως, δεν μπορεί να μην είναι βραχυμεσοπρόθεσμα δύσκολες και ίσως οδυνηρές;
Πολύ περισσότερο που οι δημοκρατικές διαδικασίες ούτε προκαταλαμβάνουν, ούτε το δόγμα
του σοκ εφαρμόζουν;
Η ευθύνη τής Αριστεράς μεγαλώνει ακόμη περισσότερο, γιατί:
-Δεν κάλεσε εγκαίρως σε πολιτική συστράτευση όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις
για την οργάνωση μιας ενωτικής πολιτικής αντεπίθεσης στο πρόγραμμα του προτεινόμενου
Μνημονίου.
-Δεν άρθηκε υπεράνω των επιμέρους διαφορών σε επίπεδο Συνδικαλιστικού
Κινήματος.
-Δεν μπόρεσε να επανενώσει σε αντιμνημονιακή βάση τις δυνάμεις τής
οργανωμένης εργασίας, ή -τουλάχιστον- την πολυδιασπασμένη συνδικαλιστική
γραφειοκρατία.
-Δεν κατόρθωσε να συγκροτήσει, ούτε ενθάρρυνε τη συγκρότηση, ευρύτερου
κοινωνικού μετώπου σε ένα μόνιμο κοινωνικό πλαίσιο απόρριψης του Μνημονίου, μολονότι η
αυταρχική του επιβολή δημιουργεί νέες ενοποιητικές γραμμές στο κοινωνικό σώμα.
Η περίπτωση των Περιφερειακών Εκλογών ήταν χαρακτηριστική. Απέτυχε να
εκμεταλλευτεί, στην κρίσιμη συγκυρία, τη λαϊκή έκφραση με κοινή κάθοδο, ώστε, αφενός μεν
να αναδείξει την παράδοση της Αυτοδιοίκησης και του Καλλικράτη στην προκρούστεια κλίνη
12
Βλέπε άρθρο μου με τίτλο «Η μετά το Μνημόνιο Αριστερά», εφημερίδα «Κυριακάτικη Ελευθερο-
τυπία» της 18-7-2010.
13
Βλέπε το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν «Το δόγμα του σοκ», Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2010.
6
14
Βλέπε το άρθρο μου «Μνημόνιο και ΜΜΕ», στην εφημερίδα «Κυριακάτικη Αυγή» της 12-12-2010,
καθώς και την ανάλυσή μου «Μνημόνιο και παραπλάνηση του Λαού», περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος
68 (2011), σελ. 94 επ.