GIAÙO TRÌNH

KIEÅM TOAÙN 1 & 2

BIEÂN SOAÏN:

THAÏC SÓ: ÑOAØN VAÊN HOAÏT

TIEÁN SÓ : MAI HOAØNG MINH

1
CHÖÔNG I
TOÅNG QUAN VEÀ KIEÅM TOAÙN

I- ÑÒNH NGHÓA.
Coù nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà kieåm toaùn, nhöng ñònh nghóa hieän ñöôïc chaáp nhaän
roäng raõi laø :
“ Kieåm toaùn laø moät quaù trình thu thaäp vaø ñaùnh giaù baèng chöùng veà nhöõng thoâng tin ñöôïc kieåm
tra nhaèm xaùc ñònh vaø baùo caùo veà möùc ñoä phuø hôïp giöõa nhöõng thoâng tin ñoù vôùi caùc chuaån möïc
ñaõ ñöôïc thieát laäp. Quaù trình kieåm toaùn phaûi ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc kieåm toaùn vieân ñuû naêng löïc
vaø ñoäc laäp.” 1
II- PHAÂN LOAÏI KIEÅM TOAÙN.
1. Phaân loaïi theo muïc ñích.
1.1. Kieåm toaùn hoaït ñoäng.
Kieåm toaùn hoaït ñoäng laø vieäc kieåm tra vaø ñaùnh giaù veà söï höõu hieäu vaø tính hieäu quaû ñoái vôùi
hoaït ñoäng cuûa moät boä phaän hay toaøn boä moät toå chöùc, töø ñoù ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp caûi tieán.
1.2. Kieåm toaùn tuaân thuû.
Kieåm toaùn tuaân thuû laø vieäc kieåm tra nhaèm ñaùnh giaù möùc ñoä chaáp haønh moät quy ñònh naøo
ñoù.
1.3. Kieåm toaùn baùo caùo taøi chính.
Kieåm toaùn baùo caùo taøi chính laø söï kieåm tra vaø trình baøy yù kieán nhaän xeùt veà caùc baùo caùo
taøi chính cuûa moät ñôn vò.
2. Phaân loaïi theo chuû theå kieåm toaùn.
2.1. Kieåm toaùn noäi boä.
Laø loaïi kieåm toaùn do kieåm toaùn vieân noäi boä thöïc hieän, hoï thöïc hieän caû ba loaïi kieåm toaùn,
vôùi theá maïnh laø kieåm toaùn hoaït ñoäng.
2.2. Kieåm toaùn cuûa Nhaøø nöôùc.
Laø hoaït ñoäng kieåm toaùn do caùc coâng chöùc cuûa Nhaø nöôùc tieán haønh vaø chuû yeáu laø kieåm
toaùn tuaân thuû. Rieâng taïi caùc ñôn vò söû duïng kinh phí cuûa Nhaø nöôùc, hoï coù theå thöïc hieän kieåm
toaùn hoaït ñoäng hoaëc kieåm toaùn baùo caùo taøi chính.
2.3. Kieåm toaùn ñoäc laäp.
Laø loaïi kieåm toaùn ñöôïc tieán haønh bôûi caùc kieåm toaùn vieân ñoäc laäp thuoäc nhöõng toå chöùc
kieåm toaùn ñoäc laäp. Hoï thöôøng thöïc hieän kieåm toaùn baùo caùo taøi chính, vaø tuøy theo yeâu caàu cuûa
khaùch haøng, hoï coøn cung caáp caùc dòch vuï kieåm toaùn hoaït ñoäng, kieåm toaùn tuaân thuû, tö vaán veà
keá toaùn, thueá, taøi chính ...
Hieän nay, thuaät ngöõ kieåm toaùn thöôøng ñöôïc hieåu laø kieåm toaùn ñoäc laäp, vaø kieåm toaùn vieân
cuõng ñöôïc hieåu laø kieåm toaùn vieân ñoäc laäp.
III- LÒCH SÖÛ HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA KIEÅM TOAÙN.
1- Treân theá giôùi.
Kieåm toaùn laø moät hoaït ñoäng ñaõ coù töø raát laâu ñôøi keå töø thôøi kyø maø caùc thoâng tin keá toaùn
ñöôïc pheâ chuaån baèng caùch ñoïc leân trong moät buoåi hoïp coâng khai, vì theá töø goác cuûa thuaät ngöõ
kieåm toaùn (Audit) theo tieáng La tinh laø “Auditus” coù nghóa laø “nghe”. 2
Keå töø thôøi kyø Trung coå, kieåm toaùn ñöôïc thöïc hieän ñeå xaùc ñònh veà tính chính xaùc cuûa caùc
thoâng tin taøi chính. Beân caïnh ñoù, töø khi coù söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn vaø coâng ty coå

1
Auditing : An I ntegrated A pproach, A. A. Arens & J.K. Locbbecke, Prentice Hall, 1997.
2
Theo Webster’s Seventh New Collegiate Dictionary, 1965.
2
phaàn, cuõng nhö do söï môû roäng quy moâ cuûa caùc doanh nghieäp, neân daàn daàn ñaõ dieãn ra söï taùch
rôøi giöõa quyeàn sôû höõu cuûa caùc coå ñoâng vaø chöùc naêng ñieàu haønh cuûa nhöõng nhaø quaûn lyù. Töø ñoù
ñaõ xuaát hieän nhu caàu kieåm tra cuûa caùc chuû sôû höõu ñeå choáng laïi söï gian laän cuûa caùc nhaø quaûn lyù
laãn nhöõng ngöôøi laøm coâng, vaø vì theá kieåm toaùn ñoäc laäp ñaõ ñöôïc ra ñôøi vaøo theá kyû 18 ñeå ñaùp öùng
cho nhu caàu naøy.
Ñeán ñaàu theá kyû 20, neàn kinh teá theá giôùi phaùt trieån ngaøy caøng maïnh meõ, vôùi sö ï xuaát hieän
cuûa haøng trieäu nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn. Vì theá, kieåm toaùn ñoäc laäp chuyeån sang muïc ñích môùi laø
nhaän xeùt veà möùc ñoä trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa caùc baùo caùo taøi chính
Qua quaù trình nghieân cöùu vaø thoâng qua hoaït ñoäng thöïc tieãn, daàn daàn caùc kieåm toaùn vieân
ñaõ hình thaønh neân nhöõng phöông thöùc kieåm tra môùi. Ñoù laø vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa kyõ
thuaät laáy maãu, vaán ñeà ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä vaø hình thaønh kyõ thuaät kieåm toaùn
baèng maùy tính.
2. ÔÛ Vieät Nam.
Hoaït ñoäng kieåm toaùn tröôùc thaäp nieân 90 chuû yeáu laø do Nhaø nöôùc tieán haønh thoâng qua coâng
taùc kieåm tra keá toaùn. Phaûi ñeán cuoái nhöõng naêm 1980, khi Vieät Nam töøng böôùc chuyeån sang neàn
kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng Xaõ hoäi Chuû nghóa, ñaëc bieät laø töø khi coù Luaät Ñaàu tö nöôùc
ngoaøi, chính söï xuaát hieän cuûa nhöõng nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ taïo neân nhu caàu veà loaïi hình
kieåm toaùn ñoäc laäp ñeå kieåm toaùn caùc baùo caùo taøi chính.
Vaøo ñaàu thaäp nieân 90, hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp taïi Vieät Nam ñaõ böôùc ñaàu hình thaønh
vôùi söï ra ñôøi cuûa coââng ty Kieåm toaùn Vieät Nam (VACO) vaøo thaùng 5/1991.
Vieät Nam cuõng ñaõ töøng böôùc theå cheá hoùa hoaït ñoän g kieåm toaùn. Khôûi ñaàu laø vaøo thaùng
1/1994, Chính phuû ban haønh Quy cheá kieåm toaùn ñoäc laäp. Thöù ñeán vaøo thaùng 7/1994, Cô quan
Kieåm toaùn Nhaø nöôùc tröïc thuoäc Chính phuû ñöôïc thaønh laäp, vaø hoaït ñoäng theo Ñieàu leä Toå chöùc
vaø Hoaït ñoäng cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc. Sau cuøng, ñeán thaùng 10/1997, Boä Taøi chính ñaõ chính
thöùc ban haønh Quy cheá Kieåm toaùn noäi boä aùp duïng taïi caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc.
Ñeán thaùng 9/1999, Boä Taøi chính cuõng ñaõ chính thöùc ban haønh 04 chuaån möïc kieåm toaùn
Vieät Nam (VSA) ñaàu tieân, vaø sau ñoù vaøo thaùng 12/2000 ñaõ ban haønh theâm 06 chuaån möïc kieåm
toaùn.
Ngoaøi ra, ñeå taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngheà, Hoäi keá toaùn Vieät Nam
(VAA) ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1994. Ñeán thaùng 5/1998, VAA ñaõ ñöôïc keát naïp chính thöùc laø
thaønh vieân thöù 7 cuûa AFA (Lieân ñoaøn Keá toaùn ASEAN), vaø laø thaønh vieân thöù 130 cuûa IFAC
(Lieân ñoaøn Keá toaùn Quoác teá), ñoàng thôøi VAA cuõng laø thaønh vieân cuûa IASC (UÛy ban Chuaån möïc
Quoác teá veà keá toaùn). Ngoaøi ra, Cô quan Kieåm toaùn Nhaø nöôùc Vieät Nam cuõng ñaõ laø thaønh vieân
cuûa INTOSAI (Toå chöùc quoác teá caùc Cô quan Kieåm toaùn Toái cao).
IV- LÔÏI ÍCH KINH TEÁ CUÛA KIEÅM TOAÙN ÑOÄC LAÄP TRONG KIEÅM TOAÙN BAÙO CAÙO
TAØI CHÍNH.
Baùo caùo taøi chính cuûa moät doanh nghieäp ñöôïc raát nhieàu ngöôøi söû duïng, ñeå ra caùc quyeát ñònh
kinh doanh. Theá nhöng, khi neàn kinh teá theá giôùi caøng phaùt trieån seõ taïo neân heä quaû taát nhieân laø
khaû naêng nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin taøi chính keùm tin caäy cuõng seõ gia taêng. Ruûi ro naøy xuaát
phaùt töø nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau, nhö laø :
- Ñoäng cô cuûa ngöôøi cung caáp thoâng tin.
- Löôïng thoâng tin phaûi xöû lyù vaø ñoä phöùc taïp cuûa caùc nghieäp vuï kinh teá gia taêng.
- Söï khoù khaên trong vieäc tieáp caän nguoàn thoâng tin.
Nhö vaäy, caàn coù nhöõng giaûi phaùp ñeå laøm giaûm ruûi ro, chaúng haïn nhö :
- Ngöôøi söû duïng seõ tröïc tieáp kieåm tra thoâng tin.
- Gia taêng traùch nhieäm phaùp lyù cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò (hay Ban giaùm ñoác).
- Baét buoäc baùo caùo taøi chính phaûi ñöôïc kieåm toaùn bôûi kieåm toaùn vieân ñoäc laäp.

3
 Trong ñoù, giaûi phaùp sau cuøng ñöôïc xem laø coù hieäu quaû nhaát.
V- KIEÅM TOAÙN VIEÂN, TOÅ CHÖÙC KIEÅM TOAÙN VAØ HIEÄP HOÄI NGHEÀ NGHIEÄP.
1. Kieåm toaùn vieân ñoäc laäp.
Muoán haønh ngheà kieåm toaùn ñoäc laäp, caùc öùng vieân thöôøng phaûi ñaït caùc tieâu chuaån sau ñaây:
− Ñöôïc ñaøo taïo veà keá toaùn ôû moät trình ñoä nhaát ñònh.
− Ñaõ coù kinh nghieäm thöïc tieãn veà kieåm toaùn.
− Truùng tuyeån moät kyø thi quoác gia veà caùc kieán thöùc keá toaùn, kieåm toaùn, luaät kinh doanh
...
2. Hình thöùc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa toå chöùc kieåm toaùn ñoäc laäp.
2.1. Hình thöùc toå chöùc : moät toå chöùc kieåm toaùn coù theå hoaït ñoäng döôùi hình thöùc doanh
nghieäp tö nhaân, coâng ty hôïp danh, hoaëc coâng ty coå phaàn, nhöng phoå bieán nhaát laø coâng ty hôïp
danh ; vaø hoï thöôøng phaûi chòu traùch nhieäm voâ haïn. Coøn khi thaønh laäp toå chöùc kieåm toaùn ôû hình
thöùc coâng ty coå phaàn, thì ñaây laïi laø moät loaïi coâng ty coå phaàn ñaëc bieät, nghóa laø seõ phaûi coù ngöôøi
chuû sôû höõu chòu traùch nhieäm voâ haïn.
Veà cô caáu toå chöùc noäi boä cuûa coâng ty kieåm toaùn, thoâng thöôøng bao goàm caùc caáp baäc chuû
yeáu laø :
• Chuû phaàn huøn
• Chuû nhieäm
• Kieåm toaùn vieân chính
• Kieåm toaùn vieân phuï
2.2. Caùc lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa toå chöùc kieåm toaùn :
Moät toå chöùc kieåm toaùn coù theå cung caáp nhieàu dòch vuï thuoäc nhöõng lónh vöïc khaùc nhau , nhö laø :
• Xaùc nhaän
• Dòch vuï keá toaùn
• Tö vaán thueá
• Tö vaán veà quaûn trò
2.3. Phaân loaïi toå chöùc kieåm toaùn :
Caên cöù vaøo quy moâ vaø phaïm vi hoaït ñoäng, n göôøi ta thöôøng chia thaønh thaønh boán nhoùm sau
:
• Vaên phoøng kieåm toaùn ñòa phöông
• Coâng ty kieåm toaùn khu vöïc
• Coâng ty kieåm toaùn quoác gia
• Coâng ty kieåm toaùn quoác teá
3. Hieäp hoäi ngheà nghieäp.
3.1. Taïi caùc quoác gia.
ÔÛ nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñeàu coù thaønh laäp Hieäp hoäi ngheà nghieäp cuûa caùc keá toaùn vieân
vaø kieåm toaùn vieân. Sau ñaây laø moät soá Hieäp hoäi taïi caùc quoác gia :
− Hieäp hoäi keá toaùn vieân Hoa Kyø (American Accounting Association − AAA).
− Hieäp hoäi keá toaùn vieân coâng chöùng Hoa Kyø (American Institute of Certified Public
Accountants − AICPA).
− Hieäp hoäi giaùm ñònh vieân keá toaùn Canada (Canadian Institute of Chartered Accountants
− CICA).
Hieäp hoäi quoác gia thöôøng coù caùc chöùc naêng nhö sau :
− Thieát laäp caùc chuaån möïc vaø quy taéc veà keá toaùn, kieåm toaùn, cuõng nhö höôùng daãn cho caùc keá
toaùn vieân coâng chöùng veà dòch vuï thueá vaø caùc dòch vuï khaùc.
− Toå chöùc nghieân cöùu vaø xuaát baûn caùc taøi lieäu veà keá toaùn vaø kieåm toaùn, nhaèm giuùp cho
caùc thaønh vieân luoân ñöôïc tieáp caän vôùi caùc kieán thöùc môùi ñeå naâng cao trình ñoä.

4
 − Ban haønh ñieàu leä ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, vaø xöû lyù nhöõng vi phaïm ñieàu leä cuûa caùc thaønh
vieâ n .
− Quaûn lyù chaát löôïng hoaït ñoäng kieåm toaùn, baèng caùch quy ñònh nhöõng tieâu chuaån kieåm tra
chaát löôïng, toå chöùc kieåm tra cheùo giöõa caùc coâng ty kieåm toaùn.
− Toå chöùc caùc kyø thi caáp chöùng chæ keá toaùn vieân coâng chöùng ...
3.2- Treân theá giôùi.
Lieân ñoaøn Keá toaùn Quoác teá (International Federation of Accountants − IFAC) ñöôïc thaønh
laäp vaøo ngaøy 7/10/1977. Tính ñeán cuoái naêm 2000, IFAC coù 151 thaønh vieân ôû 112 nöôùc. Veà
phöông dieän toå chöùc, IFAC ñöôïc ñieàu haønh bôûi moät Hoäi ñoàng vôùi söï giuùp vieäc cuûa UÛy ban ñieàu
haønh vaø Ban Thö kyù, vaø coù baûy uûy ban trö ïc thuoäc ñeå ñaûm nhaän caùc lónh vöïc khaùc nhau, ñoù laø :
a ) UÛy ban Thöïc haønh kieåm toaùn quoác teá (International Auditing Pratices Committee −
IAPC)
b ) UÛy ban Ñaïo ñöùc ngheà nghieäp
c ) UÛy ban veà Keá toaùn quaûn trò vaø taøi chính
d ) UÛy ban Lónh vöïc coâng
e ) UÛy ban Coâng ngheä thoâng tin
f) UÛy ban Ñaøo taïo.
g ) UÛy ban Keát naïp thaønh vieân.
Beân caïnh IFAC, coøn coù moät toå chöùc quoác teá veà keá toaùn cuõng coù vai troø raát quan troïng, ñoù
laø UÛy ban Chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn (International Accounting Standards Committee –
IASC). IASC ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1973, vaø ñaõ kyù Tuyeân boá chung vôùi IFAC vaøo ngaøy
01/01/1983. Theo ñoù, hai toå chöùc naøy coù quan heä raát maät thieát vôùi nhau.
Ngoaøi ra coøn coù caùc toå chöùc quoác teá khaùc cuûa ngheà nghieäp kieåm toaùn laø IIA (Hieäp hoäi
Kieåm toaùn noäi boä) vaø INTOSAI.
VI- QUY TRÌNH KIEÅM TOAÙN BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH .
Quy trình kieåm toaùn baùo caùo taøi chính cuûa caùc kieåm toaùn vieân ñoäc laäp bao goàm :
- Giai ñoaïn chuaån bò kieåm toaùn bao goàm :
+ Tieàn keá hoaïch.
+ Laäp keá hoaïch kieåm toaùn.
- Giai ñoaïn keá tieáp laø thöïc hieän keá hoaïch kieåm toaùn : Trong giai ñoaïn naøy, kieåm toaùn
vieân thöïc hieän hai thöû nghieäm chính, ñoù laø :
+ Thöû nghieäm kieåm soaùt (kieåm tra heä thoáng kieåm soaùt).
+ Thöû nghieäm cô baûn (kieåm tra cô baûn ).
- Giai ñoaïn hoaøn thaønh kieåm toaùn : laø giai ñoaïn toång hôïp vaø raø soaùt laïi veà nhöõng baèng
chöùng ñaõ thu thaäp ñöôïc ñeå kieåm toaùn vieân hình thaønh yù kieán nhaän xeùt treân baùo caùo
kieåm toaùn.

5
CHÖÔNG II
MOÂI TRÖÔØNG KIEÅM TOAÙN

I- MOÂI TRÖÔØNG KIEÅM TOAÙN.

1. Ñaëc ñieåm cuûa ngheà nghieäp kieåm toaùn.
Trong khi nhieàu ngaønh ngheà khaùc laáy khaùch haøng laøm ñoái töôïng phuïc vuï duy nhaát, kieåm
toaùn vieân ñoäc laäp tuy cuõng thu phí cuûa khaùch haøng, nhöng laïi laáy nhöõng ngöôøi söû duïng baùo caùo
taøi chính beân ngoaøi ñôn vò ñeå laøm ñoái töôïng phuïc vuï chính yeáu.
2. Caùc yeáu toá cuûa moâi tröôøng kieåm toaùn.
Do nhöõng ñaëc ñieåm treân, moâi tröôøng cuûa hoaït ñoäng kieåm toaùn ñöôïc hình thaønh döôùi taùc
ñoäng töø nhieàu phía :
- Töø yeâu caàu cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi chöùc naêng kieåm toaùn, yeâu caàu naøy luoân thuùc ñaåy hoaït
ñoäng kieåm toaùn phaûi ngaøy caøng hoaøn thieän hôn ñeå cung caáp moät möùc ñoä baûo ñaûm cao
hôn cho caùc thoâng tin ñöôïc kieåm toaùn.
- Töø yeâu caàu cuûa Nhaø nöôùc, vôùi tö caùch ngöôøi quaûn lyù xaõ hoäi, Nhaø nöôùc thöôøng ñöa ra caùc
ñònh cheá ñeå giaùm saùt hoaït ñoäng kieåm toaùn trong moät khuoân khoå phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm
vaø yeâu caàu cuûa xaõ hoäi ñoù.
- Töø chính nhöõng ngöôøi haønh ngheà kieåm toaùn, thoâng qua toå chöùc ngheà nghieäp cuûa mình.
Söï yù thöùc cao veà traùch nhieäm xaõ hoäi ñaõ thuùc ñaåy caùc toå chöùc ngheà nghieäp khoâng ngöøng
giaùm saùt caùc thaønh vieân cuûa mình ñeå naâng cao chaát löôïng coâng vieäc vaø qua ñoù naâng cao
uy tín ñoái vôùi xaõ hoäi.
II- CHUAÅN MÖÏC KIEÅM TOAÙN.
Chuaån möïc kieåm toaùn laø nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà nghieäp vuï vaø veà vieäc xöû lyù caùc moái
quan heä phaùt sinh trong quaù trình kieåm toaùn. Hieåu theo nghóa roäng, chuaån möïc kieåm toaùn bao
goàm caû nhöõng höôùng daãn vaø giaûi thích veà caùc nguyeân taéc cô baûn ñeå caùc kieåm toaùn vieân coù theå
aùp duïng trong thöïc teá, cuõng nhö ñeå ño löôøng vaø ñaùnh giaù chaát löôïng coâng vieäc kieåm toaùn.
Chuaån möïc kieåm toaùn cuûa caùc nöôùc ñaõ hình thaønh töø ñaàu theá kyû 20. Naêm 1948, Hieäp hoäi
keá toaùn vieân coâng chöùng Hoa kyø ban haønh caùc chuaån möïc kieåm toaùn ñöôïc chaáp nhaän phoå bieán.
Sau ñoù, chuaån möïc kieåm toaùn cuûa caùc quoác gia khaùc laàn löôït ra ñôøi nhö UÙc (1951), Ñöùc (1964),
Phaùp (1971), Anh (1980) …
Nhaèm phaùt trieån vaø taêng cöôøng söï phoái hôïp cuûa ngaønh ngheà moät caùch haøi hoøa treân toaøn
theá giôùi, IFAC uûy nhieäm cho IAPC ban haønh heä thoáng chuaån möïc quoác teá veà kieåm toaùn (ISA).
Theo thôøi gian vaø thoâng qua hoaït ñoäng thöïc tieãn, daàn daàn caùc ISA ñaõ ñöôïc moät soá quoác
gia coâng nhaän laø tieâu chuaån ñeå kieåm toaùn baùo caùo taøi chính, vì theá cuõng töông töï nhö caùc chuaån
möïc quoác teá veà keá toaùn, chuùng ñaõ vaø ñang daàn daàn ñöôïc aùp duïng roäng raõi trong neàn taøi chính
quoác teá.
Ñoái vôùi heä thoáng chuaån möïc cuûa nhöõng quoác gia ñaõ ñöôïc ban haønh tröôùc caùc ISA, hoï coù
theå döïa vaøo heä thoáng ISA ñeå söûa ñoåi caùc chuaån möïc cuûa mình. Caùc quoác gia cuõng coù theå tham
khaûo caùc ISA khi xaây döïng môùi chuaån möïc, hoaëc aùp duïng toaøn vaên.
ÔÛ Vieät Nam, Boä Taøi chính laø cô quan chòu traùch nhieäm soaïn thaûo vaø ban haønh caùc chuaån
möïc kieåm toaùn, vaø Boä Taøi chính ñaõ xaùc ñònh ba nguyeân taéc xaây döïng chuaån möïc keá toaùn vaø
kieåm toaùn Vieät Nam laø (1) Döïa treân cô sôû caùc chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn, chuaån möïc quoác
teá veà kieåm toaùn cuûa IAFC, (2) Phuø hôïp vôùi ñieàu kieän phaùt trieån cuûa Vieät Nam, vaø (3) Ñôn giaûn,
roõ raøng vaø tuaân thuû caùc quy ñònh veà theå thöùc ban haønh vaên baûn phaùp luaät.
III- ÑAÏO ÑÖÙC NGHEÀ NGHIEÄP.

6
 Ñaïo ñöùc ngheà nghieäp laø nhöõng qui taéc ñeå höôùng daãn cho caùc thaønh vieân öùng xöû vaø hoaït
ñoäng moät caùch trung thöïc, phuïc vuï cho lôïi ích chung cuûa ngheà nghieäp vaø xaõ hoäi.
Beân caïnh luaät phaùp vaø cuøng vôùi luaät phaùp, chính vieäc tuaân thuû ñaïo ñöùc ngheà nghieäp seõ
giuùp cho caùc thaønh vieân luoân duy trì ñöôïc moät thaùi ñoä ngheà nghieäp ñuùng ñaén, giuùp baûo veä vaø
naâng cao uy tín cho ngheà kieåm toaùn trong xaõ hoäi, bôûi vì noù taïo neân söï baûo ñaûm veà chaát löôïng
cao cuûa dòch vuï cung öùng cho khaùch haøng vaø xaõ hoäi.
Thoâng thöôøng, caùc noäi dung sau ñaây ñöôïc quy ñònh trong ñieàu leä ñaïo ñöùc ngheà nghieäp cuûa
kieåm toaùn vieân ñoäc laäp :
− Chính tröïc : kieåm toaùn vieân phaûi thöïc hieän coâng vieäc vôùi moät tinh thaàn trung thöïc, thaúng
thaén, baát vuï lôïi.
− Khaùch quan : kieåm toaùn vieân phaûi coâng minh, nghóa laø khoâng ñöôïc pheùp phaùn quyeát moät
caùch voäi vaøng, hoaëc aùp ñaët, hay gaây aùp löïc ñoái vôùi ngöôøi khaùc.
− Ñoäc laäp : kieåm toaùn vieân phaûi thaät söï ñoäc laäp vaø toû ra ñoäc laäp.
− Baûo maät : kieåm toaùn vieân phaûi giöõ bí maät cuûa nhöõng thoâng tin ñaõ thu thaäp ñöôïc trong
thôøi gian thöïc hieän caùc dòch vuï chuyeân moân, vaø khoâng ñöôïc söû duïng hoaëc tieát loä baát cöù thoâng
tin naøo neáu khoâng coù thaåm quyeàn roõ raøng vaø hôïp lyù, tröø khi coù nghóa vuï phaùp lyù, hoaëc traùch
nhieäm ngheà nghieäp yeâu caàu phaûi coâng boá.
− Chaáp haønh caùc chuaån möïc nghieäp vuï trong khi tieán haønh coâng vieäc.
− Trình ñoä nghieäp vuï : kieåm toaùn vieân coù nghóa vuï phaûi duy trì trình ñoä nghieäp vuï cuûa
mình trong suoát quaù trình haønh ngheà ; kieåm toaùn vieân chæ ñöôïc pheùp nhaän laøm nhöõng coâng vieäc
khi ñaõ coù ñuû trình ñoä nghieäp vuï ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï.
− Tö caùch ngheà nghieäp : kieåm toaùn vieân phaûi töï ñieàu chænh nhöõng haønh vi cuûa mình cho
phuø hôïp vôùi uy tín cuûa ngaønh ngheà, vaø phaûi töï kieàm cheá nhöõng haønh ñoäng coù theå phaù hoaïi uy
tín ngheà nghieäp.
IV- TRAÙCH NHIEÄM VAØ NGHÓA VUÏ CUÛA KIEÅM TOAÙN VIEÂN ÑOÄC LAÄP.
Trong phaàn naøy, chuùng toâi chæ giôùi thieäu veà traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân ñoái vôùi nhöõng
sai phaïm cuûa ñôn vò vaø traùch nhieäm phaùp lyù cuûa kieåm toaùn vieân .
1- Traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân trong vieäc phaùt hieän nhöõng sai phaïm cuûa ñôn vò.
1.1 - Caùc daïng sai phaïm cuûa ñôn vò.
Trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa moät ñôn vò, nhieàu sai phaïm coù theå xaûy ra vaø daãn ñeán khaû
naêng laø caùc baùo caùo taøi chính seõ phaûn aùnh khoâng trung thöïc veà thöïc traïng taøi chính cuûa hoï.
Ñeå xem xeùt traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân ñoái vôùi caùc sai phaïm dieãn ra taïi ñôn vò, caùc
chuaån möïc kieåm toaùn thöôøng ñeà caäp ñeán ba nhoùm haønh vi sai phaïm bao goàm sai soùt, gian laän
vaø khoâng tuaân thuû luaät ñònh.
Sai soù t ñöôïc ñònh nghóa laø " nhöõng nhaàm laãn khoâng coá yù trong baùo caùo taøi chính, chaúng
haïn nhö :
a) Nhaàm laãn veà soá hoïc, hoaëc veà ghi cheùp trong caùc döõ lieäu keá toaùn, hoaëc soå saùch.
b) Boû soùt, hoaëc hieåu sai caùc söï kieän.
c) AÙp duïng sai caùc phöông phaùp keá toaùn."
Gian laän ñöôïc ñònh nghóa laø " nhöõng haønh ñoäng coá yù do moät hay nhieàu ngöôøi trong Ban
Giaùm ñoác, do caùc nhaân vieân, hoaëc do caùc beân thöù ba thöïc hieän daãn ñeán sai leäch treân baùo caùo taøi
chính. Gian laän coù theå laø :
a) Söûa ñoåi, nguïy taïo, hay traùo ñoåi soå saùch, chöùng töø.
b) Tham oâ taøi saûn.
c) Che giaáu, hoaëc boû soùt aûnh höôûng cuûa caùc nghieäp vuï treân soå saùch hay chöùng töø.
d) Ghi cheùp caùc nghieäp vuï khoâng coù thaät .
e) AÙp duïng sai caùc phöông phaùp keá toaùn.”
7
 Khoâng tuaân thuû “ laø nhöõng haønh vi thöïc hieän sai, boû soùt, thöïc hieän khoâng ñaày ñuû, khoâng
kòp thôøi hoaëc khoâng thöïc hieän phaùp luaät vaø caùc quy ñònh duø laø voâ tình hay coá yù cuûa ñôn vò.
Nhöõng haønh vi naøy bao goàm haønh vi cuûa taäp theå, caù nhaân döôùi danh nghóa ñôn vò hoaëc cuûa
nhöõng ngöôøi ñaïi dieän cho ñôn vò gaây ra ...” Haønh vi khoâng tuaân thuû khoâng bao goàm nhöõng vi
phaïm caù nhaân - töùc khoâng lieân quan ñeán hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ñôn vò - cuûa caùc nhaø quaûn
lyù, hay cuûa nhaân vieân cuûa ñôn vò.
1.2 - Traùch nhieäm cuûa ngöôøi quaûn lyù ñôn vò ñoái vôùi caùc sai phaïm.
Theo thoâng leä chung, ngöôøi chòu traùch nhieäm tröôùc phaùp luaät veà tính trung thöïc cuûa caùc
baùo caùo taøi chính cuõng nhö vieäc tuaân thuû luaät phaùp trong moät ñôn vò chính laø nhöõng ngöôøi quaûn
lyù cuûa ñôn vò.
Ñoái vôùi gian laän vaø sai soùt, ñoaïn 5 ISA 240 neâu roõ :“ Traùch nhieäm ngaên chaën vaø phaùt hieän
caùc gian laän vaø sai soùt laø thuoäc veà ngöôøi quaûn lyù, thoâng qua vieäc aùp duïng vaø duy trì hoaït ñoäng
cuûa moät heä thoáng keá toaùn vaø kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu.”
Ñoái vôùi haønh vi khoâng tuaân thuû, ñoaïn 8 VSA 250 xaùc ñònh :" Giaùm ñoác (hoaëc ngöôøi ñöùng
ñaàu) ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn coù traùch nhieäm ñaûm baûo cho ñôn vò tuaân thuû ñuùng phaùp luaät vaø caùc
quy ñònh hieän haønh ; ngaên ngöøa, phaùt hieän vaø xöû lyù nhöõng haønh vi khoâng tuaân thuû phaùp luaät vaø
caùc quy ñònh trong ñôn vò ".
1.3 - Traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân ñoái vôùi caùc sai phaïm ôû ñôn vò.
Theo ñoaïn 11 VSA 200, muïc tieâu cuûa kieåm toaùn baùo caùo taøi chính ñöôïc xaùc ñònh laø "…
giuùp cho kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn ñöa ra yù kieán xaùc nhaän raèng baùo caùo taøi
chính coù ñöôïc laäp treân cô sôû chuaån möïc vaø cheá ñoä keá toaùn hieän haønh (hoaëc ñöôïc chaáp
nhaän), coù tuaân thuû phaùp luaät lieân quan vaø coù phaûn aûnh trung thöïc vaø hôïp lyù treân caùc khía
caïnh troïng yeáu hay khoâng ?".
Treân cô sôû muïc tieâu ñoù, traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân ñöôïc xaùc ñònh laø "… kieåm tra,
chuaån bò vaø trình baøy yù kieán cuûa mình veà baùo caùo taøi chính" vaø "… vieäc kieåm toaùn baùo caùo taøi
chính khoâng laøm giaûm nheï traùch nhieäm cuûa Giaùm ñoác (hoaëc ngöôøi ñöùng ñaàu) ñôn vò ñöôïc kieåm
toaùn ñoái vôùi baùo caùo taøi chính".
Nhö vaäy, kieåm toaùn vieân khoâng chòu traùch nhieäm veà vieäc phaùt hieän vaø ngaên chaën caùc sai
phaïm ôû ñôn vò, ñieàu naøy chuû yeáu thuoäc traùch nhieäm ngöôøi quaûn lyù ñôn vò nhö ñaõ trình baøy trong
phaàn treân. Traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân chuû yeáu lieân quan ñeán vieäc dieãn ñaït yù kieán cuûa
mình treân baùo caùo kieåm toaùn vaø ñeå ñöa ra yù kieán ñoù, kieåm toaùn vieân caàn thieát keá vaø thöïc hieän
moät cuoäc kieåm toaùn ñeå baûo ñaûm hôïp lyù raèng baùo caùo taøi chính khoâng coù sai leäch troïng yeáu.
2- Traùch nhieäm phaùp lyù cuûa kieåm toaùn vieân.
2.1 - Traùch nhieäm daân söï.
Nhìn chung, nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa nhöõng sai phaïm coù theå daãn ñeán traùch nhieäm daân söï
thöôøng laø do kieåm toaùn vieân thieáu thaän troïng ñuùng möùc, hoaëc do khoâng toân troïng caùc chuaån
möïc ngheà nghieäp. Luùc naøy, hoï coù theå seõ phaûi chòu traùch nhieäm daân söï tröôùc nhöõng ñoái töôïng
sau ñaây :
- Chòu traùch nhieäm ñoái vôùi khaùch haøng
- Chòu traùch nhieäm ñoái vôùi caùc beân thöù ba coù lieân quan.
- Chòu traùch nhieäm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi sôû höõu chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty coå phaàn coù
yeát giaù ôû thò tröôøng chöùng khoaùn .
Do traùch nhieäm daân söï thuoäc phaïm vi ñieàu chænh cuûa Daân luaät, vaø thöôøng bao goàm traùch
nhieäm daân söï trong hôïp ñoàng vaø traùch nhieäm daân söï ngoaøi hôïp ñoàng.
• Traùch nhieäm daân söï trong hôïp ñoàng ñöôïc hình thaønh do quan heä hôïp ñoàng giöõa kieåm toaùn
vieân vaø khaùch haøng, keå caû caùc beân ñöôïc raøng buoäc trong hôïp ñoàng. Sau ñaây laø vaøi ví duï
minh hoïa veà loãi cuûa kieåm toaùn vieân :
8
 - Phaùt haønh baùo caùo kieåm toaùn khoâng ñuùng thôøi haïn theo hôïp ñoàng.
- Khoâng baûo maät nhöõng thoâng tin cuûa khaùch haøng.
- Nhaän xeùt khoâng xaùc ñaùng veà baùo caùo taøi chính, neân gaây thieät haïi cho khaùch haøng ...
• Traùch nhieäm daân söï ngoaøi hôïp ñoàng laø loaïi traùch nhieäm phaùt sinh khoâng do quan heä hôïp
ñoàng.
Hieän nay, quan nieäm phoå bieán veà traùch nhieäm ngoaøi hôïp ñoàng laøø chæ aùp duïng ñoái vôùi
caùc coå ñoâng vaø caùc chuû nôï, ñoù laø nhöõng ngöôøi söû duïng coù theå thaáy tröôùc trong hieän taïi vaø
töông lai.
2.2 - Traùch nhieäm hình söï.
Ngoaøi traùch nhieäm daân söï, neáu do gian laän, kieåm toaùn vieân coøn phaûi chòu traùch nhieäm hình
söï veà nhöõng sai phaïm cuûa mình. Taïi nhieàu quoác gia, trong ñoù coù Vieät Nam, kieåm toaùn vieân seõ
bò truy toá vaø Toøa Hình söï seõ xeùt xöû theo Luaät Hình söï. Hay taïi Myõ, kieåm toaùn vieân coù theå bò
truy toá theo Luaät Chöùng khoaùn naêm 1933, hay Luaät Giao dòch chöùng khoaùn naêm 1934.
3- Caùc bieän phaùp ñeå haïn cheá traùch nhieäm phaùp lyù.
Ñeå traùnh hay giaûm thieåu caùc haäu quaû do kieän tuïng, kieåm toaùn vieân vaø toå chöùc kieåm toaùn
neân chuù yù caùc bieän phaùp sau ñaây :
• Kyù hôïp ñoàng trong taát caû caùc dòch vuï ngheà nghieäp, vaø coù caùc raøng buoäc roõ raøng veà nghóa vuï
cuûa töøng beân ñeå traùnh moïi söï hieåu laàm coù theå xaûy ra, ñaëc bieät laø trong vieäc khaùm phaù nhöõng
sai phaïm.
• Vì caùc tranh chaáp thöôøng seõ xaûy ra sau khi khaùch haøng bò phaù saûn, neân phaûi thaän troïng khi
tieáp nhaän khaùch haøng. Ñieàu naøy coù theå haïn cheá thoâng qua vieäc khoâng tieáp nhaän caùc khaùch
haøng coù tình hình taøi chính khoâng laønh maïnh, hay ñöôïc laõnh ñaïo bôûi ban giaùm ñoác ñang coù
vaán ñeà veà naêng löïc, hay ñaïo ñöùc ...
• Thöïc hieän ñaày ñuû caùc yeâu caàu vaø höôùng daãn cuûa ngheà nghieäp, nhaát laø phaûi tuaân thuû nghieâm
ngaët caùc chuaån möïc kieåm toaùn.
• Mua ñaày ñuû caùc khoaûn baûo hieåm ngheà nghieäp.
• Toân troïng caùc chuaån möïc veà kieåm tra chaát löôïng ngheà nghieäp ...
V- KHOAÛNG CAÙCH GIÖÕA YEÂU CAÀU CUÛA XAÕ HOÄI VAØ KHAÛ NAÊNG ÑAÙP ÖÙNG CUÛA
NGAØNH NGHEÀ.
Treân theá giôùi, soá löôïng nhöõng vuï kieän tuïng veà keát quaû kieåm toaùn baùo caùo taøi chính ñoái vôùi
caùc kieåm toaùn vieân ñoäc laäp trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ gia taêng raát nhieàu vaø ñaët ra caâu hoûi veà
khaû naêng ñaùp öùng cuûa ngheà nghieäp kieåm toaùn ñoái vôùi caùc yeâu caàu cuûa xaõ hoäi. Do ñoù caùc nhaø
nghieân cöùu vaø thöïc haønh ñaõ ñöa ra khaùi nieäm "khoaûng caùch giöõa yeâu caàu cuûa xaõ hoäi vaø khaû
naêng ñaùp öùng cuûa ngaønh ngheà" vaø xem ñaây laø moät thaùch thöùc ñoái vôùi söï toàn taïi cuûa ngheà
nghieäp kieåm toaùn .
Keát quaû cuûa nhieàu cuoäc nghieân cöùu cho thaáy coù hai nhaân toá chính hình thaønh neân khoaûng
caùch treân vaø ñöôïc ngöôøi ta ñaõ moâ taû baèng hình veõ sau :

Yeâu caàu cuûa xaõ Caùc chuaån möïc Caùc chuaån möïc Caùc dòch vuï
hoäi hôïp lyù hieän taïi cung caáp

Khoaûng caùch do Khoaûng caùch do dòch vuï chöa

yeâu caàu quaù cao hoaøn haûo

Sau ñaây laø phaàn giaûi thích veà töøng nhaân toá :
• Khoaûng caùch do yeâu caàu quaù cao cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi ngheà nghieäp kieåm toaùn.

9
 Nhìn chung, xaõ hoäi vaø nhöõng ngöôøi söû duïng keát quaû kieåm toaùn thöôøng coù caùc yeâu caàu raát
khoù thöïc thi, nghóa laø kieåm toaùn vieân phaûi baûo ñaûm raèng :
- Caùc baùo caùo taøi chính laø chính xaùc.
- Ñôn vò seõ khoâng bò phaù saûn.
- Khoâng coù gian laän taïi ñôn vò.
- Ñôn vò ñaõ tuaân thuû phaùp luaät.
- Ñôn vò ñaõ ñöôïc quaûn lyù toát v.v...
Moät cuoäc kieåm toaùn bình thöôøng khoâng theå ñaùp öùng ñöôïc nhöõng yeâu caàu ñoù vì nhöõng haïn
cheá tieàm taøng cuûa kieåm toaùn nhö ñaõ neâu treân vaø saâu xa hôn laø khía caïnh kinh teá cuûa vaán ñeà.
• Khoaûng caùch do dòch vuï chöa hoaøn haûo.
Dòch vuï maø ngheà nghieäp kieåm toaùn cung caáp cho xaõ hoäi sôû dó coøn chöa hoaøn haûo do hai
nguyeân nhaân laø :
- Caùc coâng ty kieåm toaùn vaø caùc kieåm toaùn vieân trong töøng hôïp ñoàng cuï theå coù theå chöa hoaøn
thaønh heát traùch nhieäm cuûa mình, khoâng thöïc hieän heát nhöõng tieâu chuaån chaát löôïng maø
chuaån möïc ñaõ ñeà ra.
- Baûn thaân caùc chuaån möïc kieåm toaùn chöa ñaït ñöôïc yeâu caàu hôïp lyù cuûa ngheà nghieäp vaø xaõ
hoäi.
Ñeå thu heïp khoaûng caùch giöõa yeâu caàu cuûa xaõ hoäi vaø khaû naêng ñaùp öùng cuûa ngaønh ngheà
kieåm toaùn, caùc toå chöùc ngheà nghieäp ñaõ coù nhieàu noã löïc ñeå :
1. Thu heïp khoaûn g caùch do yeâu caàu quaù cao cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi ngheà kieåm toaùn, thoâng
qua vieäc taêng cöôøng giaûi thích cho ngöôøi söû duïng veà nhöõng haïn cheá tieàm taøng cuûa
nhöõng cuoäc kieåm toaùn baùo caùo taøi chính, ñaëc bieät laø giaûi thích veà traùch nhieäm cuûa
kieåm toaùn vieân ...
2. Thu heïp khoaûng caùch do söï chöa hoaøn haûo cuûa dòch vuï, thoâng qua haøng loaït bieän phaùp
nhö :
- Taêng cöôøng nghieân cöùu ñeå söûa ñoåi vaø ban haønh môùi caùc chuaån möïc ngheà nghieäp.
- Phaùt huy vai troø cuûa hieäp hoäi kieåm toaùn, ñaëc bieät laø taêng cöôøng kieåm soaùt chaát löôïng
ngheà nghieäp, cuõng nhö vieäc chaáp haønh ñaïo ñöùc ngheà nghieäp.
- Chuù troïng vaán ñeà ñaøo taïo vaø taùi ñaøo taïo kieåm toaùn vieân ...

10
CHÖÔNG III
HEÄ THOÁ NG KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ
I – KHAÙI NIEÄM VEÀ HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ.
1. Khaùi nieäm.
Quaù trình nhaän thöùc töøng böôùc veà kieåm soaùt noäi boä ñaõ daãn ñeán caùc ñònh nghóa khaùc nhau
töø giaûn ñôn ñeán phöùc taïp veà hoaït ñoäng naøy. Ñeán nay , ñònh nghóa veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä
ñöôïc chaáp nhaän khaù roäng raõi laø3 :
“ Kieåm soaùt noäi boä laø moät quaù trình do Ban giaùm ñoác, nhaø quaûn lyù vaø caùc nhaân vieân cuûa
ñôn vò chi phoái, ñöôïc thieát laäp ñeå cung caáp moät söï baûo ñaûm hôïp lyù nhaèm thöïc hieän ba muïc tieâu
döôùi ñaây :
− Baùo caùo taøi chính ñaùng tin caäy.
− Caùc luaät leä vaø quy ñònh ñöôïc tuaân thuû.
− Hoaït ñoäng höõu hieäu vaø coù hieäu quaû.”
Trong ñònh nghóa treân, boán khaùi nieäm neàn taûng ñöôïc nhaán maïnh laø quaù trình, con ngöôøi,
ñaûm baûo hôïp lyù vaø caùc muïc tieâu.
2. Caùc boä phaän hôïp thaønh cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Theo quan ñieåm phoå bieán hieän nay, kieåm soaùt noäi boä bao goàm caùc boä phaän sau :
2.1 - Moâi tröôøng kieåm soa ùt.
Moâi tröôøng kieåm soaùt phaûn aûnh saéc thaùi chung cuûa moät ñôn vò, chi phoái yù thöùc kieåm soaùt
cuûa moïi thaønh vieân trong ñôn vò. Noù ñöôïc xem laø neàn taûng ñoái vôùi caùc boä phaän khaùc cuûa kieåm
soaùt noäi boä. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kieåm soaùt bao goàm :
- Tính chính tröïc vaø giaù trò ñaïo ñöùc
- Ñaûm baûo veà naêng löïc
- Hoäi ñoàng Quaûn trò vaø UÛy ban kieåm toaùn :
- Trieát lyù quaûn lyù vaø phong caùch ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù
- Cô caáu toå chöùc :
- Caùch thöùc phaân ñònh quyeàn haïn vaø traùch nhieäm
- Chính saùch nhaân söï
2.2 - Ñaùnh giaù ruûi ro.
Ñaây laø moät boä phaän thöù hai cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. Nhö moïi ngöôøi ñeàu bieát, taát
caû caùc hoaït ñoäng ñang dieãn ra trong moïi ñôn vò ñeàu coù theå phaùt sinh nhöõng ruûi ro vaø khoù theå
kieåm soaùt heát moïi ruûi ro ñoù. Vì vaäy, caùc nhaø quaûn lyù phaûi thaän troïng khi xaùc ñònh vaø phaân tích
nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán ruûi ro laøm cho nhöõng muïc tieâu – keå caû muïc tieâu chung vaø muïc
tieâu cuï theå cho töøng hoaït ñoäng - cuûa ñôn vò coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän, vaø phaûi coá gaéng kieåm
soaùt ñöôïc nhöõng ruûi ro naøy.

3
Ñònh nghóa naøy ñöôïc ñöa ra bôûi COSO (Committee of Sponsoring Organization) vaøo naêm 1992. COSO laø moät UÛy
ban thuoäc Hoäi ñoàng quoác gia Hoa kyø veà vieäc choáng gian laän khi laäp baùo caùo taøi chính (National Commission on
Financial Reporting, hay coøn ñöôïc goïi laø Treadway Commission ). UÛy ban naøy bao goàm ñaïi dieän cuûa Hieäp hoäi keá
toaùn vieân coâng chöùng Hoa kyø (AICPA), Hieäp hoäi Kieåm toaùn vieân noäi boä (IIA), Hieäp hoäi Quaûn trò vieân taøi chính (FEI),
Hieäp hoäi Keá toaùn Hoa kyø (AAA) Hieäp hoäi keá toaùn vieân quaûn trò (IMA).
COSO ñöôïc thaønh laäp nhaèm nghieân cöùu kieåm soaùt noäi boä, cuï theå laø :
- Thoáng nhaát ñònh nghóa veà kieåm soaùt noäi boä ñeå phuïc vuï cho nhu caàu cuûa caùc ñoái töôïng khaùc nhau.
- Coâng boá ñaày ñuû moät heä thoáng tieâu chuaån ñeå giuùp caùc ñôn vò coù theå ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt cuûa hoï vaø
xaùc ñònh neân hoaøn thieän nhö theá naøo.
- Baùo caùo cuûa COSO ñöôïc coâng boá döôùi tieâu ñeà : Kieåm soaùt noäi boä – Khuoân khoå hôïp nhaát (Internal Control –
Integrated Framework)
11
 2.3 - Thoâng tin vaø truyeàn thoâng.
Thôøi ñaïi hieän nay laø thôøi ñaïi thoâng tin, vì theá thoâng tin vaø truyeàn thoâng chính laø ñieàu kieän
tieân quyeát cho vieäc thieát laäp, duy trì vaø naâng cao naêng löïc kieåm soaùt trong ñôn vò, trong ñoù heä
thoáng thoâng tin keá toaùn coù moät vai troø quan troïng. Sau ñaây laø nhöõng muïc tieâu chuû yeáu maø moät
heä thoáng keá toaùn phaûi ñaït ñöôïc :
- Xaùc ñònh vaø ghi cheùp taát caû caùc nghieäp vuï coù thaät.
- Dieãn giaûi nghieäp vuï moät caùch chi tieát, ñaày ñuû ñeå cho pheùp phaân loaïi ñuùng ñaén caùc
nghieäp vuï.
- Ño löôøng giaù trò cuûa caùc nghieäp vuï ñeå ghi cheùp ñuùng giaù trò cuûa chuùng.
- Xaùc ñònh ñuùng kyø haïn cuûa caùc nghieäp vuï kinh teá ñaõ xaûy ra ñeå ghi cheùp ñuùng kyø.
- Trình baøy ñuùng ñaén caùc nghieäp vuï vaø nhöõng coâng boá coù lieân quan treân caùc baùo caùo taøi
chính.
Ñeå ñaït caùc ñieàu treân, caàn phaûi chuù yù ñeán hai boä phaän quan troïng trong heä thoáng keá toaùn
ñoù laø chöùng töø vaø soå saùch keá toaùn.
Ngoaøi chöùng töø, soå saùch vaø phöông phaùp ghi cheùp vaøo soå saùch, ñeå heä thoáng thoâng tin keá
toaùn vaän haønh toát coøn caàn coù sô ñoà haïch toaùn vaø soå tay höôùng daãn veà caùc chính saùch vaø thuû tuïc
keá toaùn.
Vieäc truyeàn thoâng ñuùng ñaén cuõng ñem ñeán cho caùc nhaân vieân moät söï hieåu bieát veà vai troø
vaø traùch nhieäm cuûa hoï coù lieân quan ñeán quaù trình laäp baùo caùo taøi chính.
2.4 - Hoaït ñoäng kieåm soaùt.
Hoaït ñoäng kieåm soaùt laø nhöõng chính saùch vaø nhöõng thuû tuïc ñeå ñaûm baûo cho caùc chæ thò cuûa
nhaø quaûn lyù ñöôïc thöïc hieän. Caùc chính saùch vaø caùc thuû tuïc naøy nhaèm thuùc ñaåy nhöõng haønh ñoäng
vôùi muïc ñích chính laø nhaém vaøo caùc ruûi ro maø ñôn vò ñang ñoái phoù. Coù nhieàu loaïi hoaït ñoäng
kieåm soaùt khaùc nhau ñöôïc thöïc hieän trong moät ñôn vò, vaø döôùi ñaây laø nhöõng hoaït ñoäng kieåm
soaùt chuû yeáu thích hôïp cho vieäc kieåm soaùt keá toaùn cuûa ñôn vò :
a . Phaân chia traùch nhieäm ñaày ñuû.
Ñöôïc thöïc hieän theo hai nguyeân taéc cô baûn laø nguyeân taéc phaân coâng phaân nhieäm vaø
nguyeân taéc baát kieâm nhieäm.
Muïc ñích cuûa phaân chia traùch nhieäm nhaèm ñeå caùc nhaân vieân kieåm soaùt laãn nhau ; neáu coù
caùc sai soùt xaûy ra seõ ñöôïc phaùt hieän nhanh choùng ; ñoàng thôøi giaûm cô hoäi cho baát kyø caù nhaân
naøo trong quaù trình thöïc hieän nhieäm vuï coù theå gaây ra vaø giaáu dieám nhöõng sai soùt hoaëc haønh vi
gian laän cuûa mình.
Phaân chia traùch nhieäm ñoøi hoûi phaûi taùch bieät giöõa caùc chöùc naêng sau ñaây:
- Chöùc naêng baûo quaûn taøi saûn vôùi chöùc naêng keá toaùn
- Chöùc naêng pheâ chuaån nghieäp vuï vôùi chöùc naêng baûo quaûn taøi saûn
- Chöùc naêng thöïc hieän nghieäp vuï vôùi chöùc naêng keá toaùn
b - Kieåm soaùt quaù trình xöû lyù thoâng tin.
Coù hai loaïi hoaït ñoäng kieåm soaùt quaù trình xöû lyù thoâng tin laø kieåm soaùt chung vaø kieåm soaùt
öùng duïng.
• Kieåm soaùt chung laø hoaït ñoäng kieåm soaùt ñöôïc aùp duïng cho taát caû caùc hoaït ñoäng coù lieân
quan ñeán quaù trình xöû lyù thoâng tin.
• Kieåm soaùt öùng duïng laø hoaït ñoäng kieåm soaùt chæ ñöôïc aùp duïng cho töøng hoaït ñoäng cuï theå.
Ñeå thöïc hieän kieåm soaùt öùng duïng, caàn baûo ñaûm raèng (1) Phaûi coù moät heä thoáng chöùng töø, soå
saùch toát, (2) Vieäc pheâ chuaån caùc loaïi nghieäp vuï phaûi ñuùng ñaén.
c - Kieåm soaùt vaät chaát.
Hoaït ñoäng naøy ñöôïc thöïc hieän cho soå saùch vaø nhöõng taøi saûn khaùc, keå caû nhöõng chöùng töø
ñaõ ñöôïc ñaùnh soá tröôùc nhöng chöa phaùt haønh, cuõng nhö nhöõng soå saùch khaùc (soå nhaät kyù, soå

12
caùi...), haïn cheá vieäc tieáp caän vôùi caùc chöông trình tin hoïc vaø nhöõng hoà sô d öõ lieäu.
d - Kieåm tra ñoäc laäp vieäc thöïc hieän.
Laø vieäc kieåm tra ñöôïc tieán haønh bôûi caùc caù nhaân (hoaëc boä phaän) khaùc vôùi caù nhaân (hoaëc
boä phaän) thöïc hieän nghieäp vuï. Nhu caàu caàn phaûi kieåm tra ñoäc laäp xuaát phaùt töø heä thoáng kieåm
soaùt noäi boä thöôøng coù khuynh höôùng bò giaûm suùt tính höõu hieäu tröø khi coù moät cô cheá thöôøng
xuyeân kieåm tra soaùt xeùt laïi.
e - Soaùt xeùt laïi vieäc thöïc hieän.
Hoaït ñoäng naøy chính laø xem xeùt laïi nhöõng vieäc ñaõ ñöôïc thöïc hieän baèng caùch so saùnh vôùi
soá lieäu keá hoaïch, döï toaùn, soá lieäu ôû kyø tröôùc, vaø nhöõng döõ lieäu khaùc coù lieân quan nhö nhöõng
thoâng tin khoâng coù tính chaát taøi chính ; ñoàng thôøi xem xeùt laïi moät caùch toång theå ñeå ñaùnh giaù quaù
trình thöïc hieän.
2.5 - Giaùm saùt.
Giaùm saùt laø quaù trình maø ngöôøi quaûn lyù ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa hoaït ñoäng kieåm soaùt. Ñeå
ñaït ñöôïc keát quaû caàn phaûi thöïc hieän nhöõng hoaït ñoäng giaùm saùt thöôøng xuyeân hoaëc ñònh kyø.
Giaù m saùt thöôøng xuyeân ñaït ñöôïc thoâng qua vieäc tieáp nhaän caùc yù kieán goùp yù cuûa khaùch
haøng, nhaø cung caáp … hoaëc xem xeùt caùc baùo caùo hoaït ñoäng vaø phaùt hieän caùc bieán ñoäng baát
thöôøng.
Giaùm saùt ñònh kyø ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc cuoäc kieåm toaùn ñònh kyø do caùc kieåm toaùn
vieân noäi boä, hoaëc do kieåm toaùn vieân ñoäc laäp thöïc hieän.
3. Nhöõng haïn cheá voán coù cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
ÔÛ baát kyø ñôn vò naøo, moät heä thoáng kieåm soaùt noäi boä khoâng theå hoaøn toaøn höõu hieäu duø coù
ñaàu tö raát nhieàu trong thieát keá vaø vaän haønh heä thoáng. Nhöõng haïn cheá voán coù cuûa heä thoáng kieåm
soaùt noäi boä xuaát phaùt töø nhöõng nguyeân nhaân sau ñaây :
- Nhöõng haïn cheá xuaát phaùt töø baûn thaân con ngöôøi nhö söï voâ yù, baát caån, ñaõng trí, ñaùnh giaù
hay öôùc löôïng sai, hay hieåu sai chæ daãn cuûa caáp treân hoaëc caùc baùo caùo cuûa caáp döôùi.
- Khaû naêng ñaùnh löøa, laån traùnh cuûa nhaân vieân thoâng qua söï thoâng ñoàng vôùi nhau hay vôùi
caùc boä phaän beân ngoaøi ñôn vò.
- Hoaït ñoäng kieåm soaùt thöôøng chæ nhaèm vaøo caùc nghieäp vuï thöôøng xuyeân phaùt sinh maø ít
chuù yù ñeán caùc nghieäp vuï khoâng thöôøng xuyeân, do ñoù nhöõng sai phaïm hay gian laän trong caùc
nghieäp vuï naøy thöôøng hay bò boû qua.
- Yeâu caàu thöôøng xuyeân vaø treân heát cuûa ngöôøi quaûn lyù laø chi phí boû ra cho hoaït ñoäng
kieåm soaùt phaûi nhoû hôn giaù trò thieät haïi öôùc tính do sai soùt hay gian laän gaây ra.
- Luoân coù khaû naêng laø caùc caù nhaân coù traùch nhieäm kieåm soaùt ñaõ laïm duïng quyeàn haïn cuûa
mình nhaèm phuïc vuï cho möu ñoà rieâng.
- Ñieàu kieän hoaït ñoäng cuûa ñôn vò thay ñoåi neân daãn tôùi nhöõng thuû tuïc kieåm soaùt khoâng coøn
phuø hôïp v.v...
II – TRÌNH TÖÏ NGHIEÂN CÖÙU KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ CUÛA KIEÅM TOAÙN VIEÂN.
1. Muïc ñích nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä.
Kieåm soaùt noäi boä tuy laø moät coâng cuï quan troïng trong quaûn lyù ñôn vò, nhöng laïi coù nhöõng
aûnh höôûng raát lôùn ñoái vôùi coâng vieäc cuûa kieåm toaùn vieân, cuï theå laø :
− Thoâng qua tìm hieåu veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä vaø caùc boä phaän caáu thaønh, kieåm toaùn
vieân ñaùnh giaù ñöôïc nhöõng ñieåm maïnh vaø ñieåm yeáu cuûa kieåm soaùt noäi boä noùi chung cuõng nhö
trong töøng boä phaän, töøng khoaûn muïc.
− Treân cô sôû hieåu bieát veà kieåm soaùt noäi boä, kieåm toaùn vieân hình dung veà khoái löôïng vaø ñoä
phöùc taïp cuûa coâng vieäc, ñaùnh giaù sô boä veà ruûi ro kieåm soaùt. Töø ñoù, kieåm toaùn vieân seõ xaùc ñònh
phöông höôùng vaø phaïm vi kieåm tra, thieát keá caùc thuû tuïc kieåm toaùn , döï kieán veà thôøi gian vaø löïc
löôïng nhaân söï caàn thieát trong keá hoaïch vaø chöông trình kieåm toaùn .
13
 2. Trình töï nghieân cöùu kieåm soaùt noäi boä.
Kieåm toaùn vieân tieán haønh nghieân cöùu heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa khaùch haøng qua caùc
böôùc sau ñaây:
Böôùc 1 : Tìm hieåu veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ñeå laäp keá hoaïch kieåm toaùn.
Böôùc 2 : Ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt.
Böôùc 3 : Thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt trong chöông trình kieåm toaùn.
Böôùc 4 : Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt vaø ñieàu chænh nhöõng thöû nghieäm cô baûn ñaõ döï kieán.
Caàn löu yù laø böôùc 3 vaø 4 khoâng caàn thöïc hieän neáu kieåm toaùn vieân ñaùnh giaù sô boä ruûi ro
kieåm soaùt laø toái ña. Hai böôùc naøy thöôøng ñöôïc tieán haønh trong giai ñoaïn thöïc hieän kieåm toaùn,
nhöng ñoâi khi kieåm toaùn vieân laïi thöïc hieän trong giai ñoaïn laäp keá hoaïch kieåm toaùn.
2.1 - Tìm hieåu heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ñeå laäp keá hoaïch kieåm toaùn.
a - Tìm hieåu nhöõng boä phaän cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Kieåm toaùn vieân caàn phaûi coù söï hieåu bieát ñaày ñuû veà caùc boä phaän hôïp thaønh cuûa heä thoáng
kieåm soaùt noäi boä ñeå phuïc vuï cho vieäc laäp keá hoaïch kieåm toaùn. Söï hieåu bieát naøy bao goàm hai
phöông dieän, ñoù laø heä thoáng kieåm soaùt noäi boä coù ñöôïc thieát keá phuø hôïp khoâng ; vaø chuùng coù
ñöôïc ñôn vò thöïc hieän treân thöïc teá hay khoâng? Söï hieåu bieát naøy ñöôïc kieåm toaùn vieân söû duïng
ñeå:
- Xaùc ñònh caùc loaïi sai soùt tieàm taøng.
- Xem xeùt caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caùc ruûi ro cuûa vieäc khai baùo sai troïng yeáu.
- Thieát keá caùc thöû nghieäm cô baûn.
Khi tìm hieåu veà heä thoáng keá toaùn, kieåm toaùn vieân caàn theo trình töï sau :
• Tìm hieåu caùc loaïi nghieäp vuï chính trong ñôn vò.
• Xem xeùt vieäc xöû lyù caùc nghieäp vuï : Caùc nghieäp vuï ñöôïc baét ñaàu nhö theá naøo ? Nhöõng soå
saùch keá toaùn coù lieân quan ? Caùc phöông phaùp xöû lyù caùc nghieäp vuï ?
• Tìm hieåu tieán trình laäp caùc baùo caùo taøi chính, goàm coù caû caùc chính saùch keá toaùn vaø
phöông phaùp ñeå xaùc ñònh caùc öôùc tính keá toaùn.
Trong quaù trình tìm hieåu heä thoáng keá toaùn vaø caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt coù lieân quan cuûa
khaùch haøng, thoâng thöôøng kieåm toaùn vieân seõ phaân chia heä thoáng thaønh nhöõng chu trình nghieäp
vuï chuû yeáu. Thuaät ngöõ "chu trình nghieäp vu"ï duøng ñeå chæ caùc chính saùch vaø caùc thuû tuïc coù lieân
quan ñeán quaù trình xöû lyù moät loaïi nghieäp vuï cuï theå. Chaúng haïn, heä thoáng keá toaùn trong moät
doanh nghieäp saûn xuaát coù theå phaân ra thaønh nhöõng chu trình nghieäp vuï chuû yeáu döôùi ñaây:
- Chu trình baùn haøng vaø thu tieàn
- Chu trình mua haøng vaø thanh toaùn
- Chu trình saûn xuaát
- Chu trình tieàn löông
- Chu trình taøi chính
- Chu trình ñaàu tö
b - Phöông phaùp ñeå tìm hieåu heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Caùc phöông phaùp ñeå tìm hieåu goàm :
- Döïa vaøo kinh nghieäm kieåm toaùn tröôùc ñaây taïi ñôn vò.
- Phoûng vaán caùc nhaø quaûn lyù, nhaân vieân giaùm saùt, vaø caùc nhaân vieân khaùc.
- Kieåm tra caùc loaïi taøi lieäu vaø soå saùch.
- Quan saùt caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt vaø vaän haønh cuûa chuùng trong thöïc tieãn.
c - Thuû tuïc ñeå chöùng minh cho söï hieåu bieát.
Sau khi ñaõ tìm hieåu veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa khaùch haøng, kieåm toaùn vieân phaûi taøi
lieäu hoaù nhöõng thoâng tin ñaõ thu thaäp ñeå chöùng minh ñaõ tìm hieåu veà kieåm soaùt noäi boä trong hoà sô
kieåm toaùnï.

14
 * Baûng töôøng thuaät : Laø söï moâ taû baèng vaên baûn veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa khaùch
haøng.
* Baûng caâu hoûi veà kieåm soaùt noäi boä: Laø moät baûng lieät keâ moät loaït caùc caâu hoûi ñöôïc chuaån
bò tröôùc veà caùc quaù trình kieåm soaùt trong töøng lónh vöïc kieåm toaùn, keå caû moâi tröôøng kieåm soaùt.
Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, baûng caâu hoûi ñöôïc thieát keá döôùi daïng traû lôøi “Coù”, “Khoâng”,
hoaëc “Khoâng aùp duïng”.
* Löu ñoà : Laø nhöõng baûng hình veõ bieåu thò heä thoáng thoâng tin keá toaùn vaø caùc hoaït ñoäng
kieåm soaùt coù lieân quan cuûa khaùch haøng baèng nhöõng kyù hieäu ñaõ ñöôïc quy öôùc.
Sau khi moâ taû kieåm soaùt noäi boä baèng caùc coâng cuï neâu treân, kieåm toaùn vieân thöôøng söû duïng
pheùp thöû Walk-through ñeå kieåm tra laïi xem coù ñöôïc moâ taû ñuùng hieän traïng cuûa töøng chu trình
nghieäp vuï hay chöa ? Pheùp thöû naøy ñeå chæ coâng vieäc theo doõi moät vaøi nghieäp vuï thoâng qua moãi
böôùc trong moät chu trình.
2.2. Ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt.
Ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt laø ñaùnh giaù söï höõu hieäu cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä trong
vieäc ngaên chaën vaø phaùt hieän caùc sai soùt troïng yeáu.
Cô sôû daãn lieäu laø nhöõng giaûi trình (hoaëc khaúng ñònh) cuûa caùc nhaø quaûn lyù ñeå chöùng minh
veà caùc döõ lieäu ñöôïc trình baøy treân baùo caùo taøi chính. Cô sôû daãn lieäu ñöôïc hình thaønh xuaát phaùt
töø traùch nhieäm cuûa caùc nhaø quaûn lyù ñoái vôùi vieäc soaïn thaûo, trình baøy vaø coâng boá caùc baùo caùo taøi
chính theo ñuùng vôùi caùc chuaån möïc hay cheá ñoä keá toaùn hieän haønh.
VSA 500 xaùc ñònh caùc cô sôû daãn lieäu cuûa baùo caùo taøi chính nhö sau :
(a) Hieän höõu : Taøi saûn hay nôï phaûi traû coù thöïc vaøo thôøi ñieåm baùo caùo.
(b) Quyeàn vaø nghóa vuï : Taøi saûn hoaëc nôï phaûi traû thuoäc veà ñôn vò taïi thôøi ñieåm baùo caùo.
(c) Phaùt sinh : Nghieäp vuï phaûi coù thöïc vaø ñaõ xaûy ra trong kyø baùo caùo.
(d) Ñaày ñuû : Moïi taøi saûn, coâng nôï, nghieäp vuï ñeàu phaûi ñöôïc ghi cheùp vaø trình baøy treân baùo
caùo taøi chính.
(e) Ñaùnh giaù : Taøi saûn hoaëc coâng nôï phaûi ñöôïc ghi cheùp theo ñuùng giaù trò thuaàn.
(f) Chính xaùc : Nghieäp vuï phaûi ñöôïc ghi cheùp ñuùng soá tieàn ; moïi thu nhaäp vaø chi phí phaûi
ñöôïc phaân boå ñuùng kyø.
(g) Trình baøy vaø coâng boá: Caùc chæ tieâu ñöôïc trình baøy, phaân loaïi vaø coâng boá treân caùc baùo
caùo taøi chính phaûi ñuùng theo chuaån möïc keá toaùn hieän haønh.
Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø sau khi kieåm toaùn vieân tìm hieåu caùc boä phaän hôïp thaønh cuûa heä
thoáng kieåm soaùt noäi boä, caàn phaûi ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt theo töøng cô sôû daãn lieäu.
Ñeå ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt, kieåm toaùn vieân coù theå thöïc hieän caùc böôùc sau :
- Nghieân cöùu nhöõng thoâng tin thu thaäp ñöôïc qua vieäc tìm hieåu.
- Xaùc ñònh nhöõng sai soùt tieàm taøng vaø nhöõng thuû tuïc kieåm soaùt chuû yeáu.
- Ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt.
2.3 - Thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt.
Thöû nghieäm kieåm soaùt (coøn ñöôïc goïi laø thöû nghieäm tuaân thuû hoaëc phöông phaùp tuaân thuû)
laø nhöõng thöû nghieäm duøng ñeå thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn veà söï höõu hieäu trong thieát keá vaø
vaän haønh cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. Nhöõng thöû nghieäm kieåm soaùt ñöôïc söû duïng ñeå kieåm
tra söï höõu hieäu cuûa h eä thoáng kieåm soaùt noäi boä goàm :
- Phoûng vaán.
- Kieåm tra taøi lieäu.
- Quan saùt vieäc aùp duïng caùc thuû tuïc kieåm soaùt.
- Thöïc hieän laïi caùc thuû tuïc kieåm soaùt.
2.4 - Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt vaø thay ñoåi nhöõng thöû nghieäm cô baûn ñ aõ döï kieán.
Sau khi ñaõ hoaøn thaønh caùc thöû nghieäm kieåm soaùt, kieåm toaùn vieân phaûi ñaùnh giaù laïi ruûi ro

15
kieåm soaùt.
Trong tieán trình treân, kieåm toaùn vieân luoân phaûi ghi cheùp treân caùc tôø giaáy laøm vieäc, vaø
cuoái cuøng caàn phaûi hoaøn taát taøi lieäu veà vieäc ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt.
IV− CAÙC VAÁN ÑEÀ KHAÙC.
1. Kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp nhoû.
Haàu heát nhöõng vaán ñeà ñaõ trình baøy veà kieåm soaùt noäi boä chæ thích hôïp vôùi nhöõng ñôn vò coù
quy mo â lôùn. Rieâng taïi nhöõng doanh nghieäp nhoû thì nhieàu vaán ñeà kieåm soaùt seõ khoù thöïc hieän.
Taïi nhöõng doanh nghieäp naøy, ñeå ngaên ngöøa vaø haïn cheá nhöõng sai phaïm coù theå xaûy ra,
chuùng toâi xin giôùi thieäu moät soá bieän phaùp kieåm so aùt coù theå ñöôïc aùp duïng, ñoù laø :
− Soå keá toaùn phaûi ñöôïc ñaùnh soá trang, ñoùng daáu giaùp lai ... theo ñuùng quy ñònh.
− Ghi cheùp kòp thôøi moïi nghieäp vuï thu chi quyõ. Haøng ngaøy phaûi thöïc hieän vieäc caäp nhaät vaø
tính soá dö treân so å quyõ moät caùch nghieâm tuùc.
− Thöïc hieän chöûa soå ñuùng theo quy ñònh.
− Moïi khoaûn thu ñeàu phaûi noäp vaøo quyõ, hay noäp cho ngaân haøng ngay trong ngaøy. Khoâng
ñeå toàn quyõ tieàn maët lôùn vaø keùo daøi.
− Moïi khoaûn chi ñeàu phaûi coù phieáu chi.
− Haïn cheá toái ña vieäc thanh toaùn baèng tieàn maët, vaø taêng cöôøng söû duïng caùc loaïi seùc.
− Thöôøng xuyeân ñoái chieáu soá phaùt sinh vaø söû duïng cuûa taøi khoaûn Tieàn gôûi ngaân haøng vôùi
soå phuï, hoaëc baûng sao keâ ngaân haøng.
− Thöôøng xuyeân ñoái chieáu giöõa soá lieäu toång hôïp vaø chi tieát veà nguyeân lieäu, vaät tö, haøng
hoùa, coâng nôï ...
− Ñònh kyø thöïc hieän kieåm keâ taøi saûn, vaø ñoái chieáu coâng nôï.
− Haøng thaùng ñeàu laäp vaø phaân tích baùo caùo taøi chính ñeå sôùm phaùt hieän nhöõng bieán ñoäng
baát thöôøng vaø tìm nguyeân nhaân cuûa chuùng.
2. Thoâng baùo veà nhöõng khieám khuyeát cuûa kieåm soaùt noäi boä.
Khi thöïc hieän kieåm toaùn baùo caùo taøi chính, kieåm toaùn vieân coù theå seõ phaùt hieän ñöôïc nhöõng
yeáu keùm cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. Tuy chuùng khoâng phaûi laø muïc ñích chính cuûa cuoäc
kieåm toaùn , theá nhöng kieåm toaùn vieân cuõng caàn thoâng baùo cho ñôn vò. Thoâng thöôøng nhöõng
thoâng tin ñoù seõ ñöôïc kieåm toaùn vieân gôûi cho ñôn vò döôùi hình thöùc Thö quaûn lyù.

CHÖÔNG IV
16
 CHUAÅN BÒ KIEÅM TOAÙ N

I− TIEÀN KEÁ HOAÏCH.

1. Tieáp caän khaùch haøng.
Trong moät laõnh vöïc coù nhieàu söï caïnh tranh nhö ngheà kieåm toaùn, vieäc coù vaø giöõ ñöôïc moät
khaùch haøng tuy coù theå khoù khaên, theá nhöng kieåm toaùn vieân vaãn caàn thaän troïng khi quyeát ñònh
tieáp nhaän khaùch haøng.
Chính vì theá, ñoaïn ISA 220 - Kieåm soaùt chaát löôïng cuoäc kieåm toaùn - neâu roõ :
“ Coâng ty kieåm toaùn caàn phaûi ñaùnh giaù khaùch haøng trong töông lai, vaø phaûi thöôøng xuyeân
xem xeùt caùc khaùch haøng hieän coù. Ñeå quyeát ñònh chaáp nhaän hay duy trì moät khaùch haøng, coâng ty
kieåm toaùn phaûi caân nhaéc veà tính ñoäc laäp, naêng löïc ñeå phuïc vuï khaùch haøng moät caùch toát nhaát, vaø
caàn löu taâm ñeán tính chính tröïc cuûa caùc nhaø quaûn lyù ñôn vò.”
1.1- Ñoái vôùi khaùch haøng môùi.
Tröôùc heát, kieåm toaùn vieân seõ tìm hieåu lyù do môøi kieåm toaùn cuûa khaùch haøng, vaø thu thaäp
thoâng tin veà caùc khía caïnh nhö laõnh vöïc kinh doanh, tình traïng taøi chính ... Kieåm toaùn vieân cuõng
caàn thu thaäp thoâng tin töø caùc ngaân haøng döõ lieäu, töø baùo chí, saùch baùo chuyeân ngaønh ...
Trong tröôøng hôïp ñôn vò ñaõ coù kieåm toaùn vieân tieàn nhieäm, kieåm toaùn vieân phaûi tieáp xuùc
vôùi hoï, vaø do nguyeân taéc bí maät ngheà nghieäp neân hoï chæ coù theå traû lôøi caùc caâu hoûi cuûa kieåm
toaùn vieân keá tuïc neáu coù ñöôïc söï ñoàng yù chính thöùc cuûa ñôn vò.
1.2- Ñoái vôùi khaùch haøng cuõ.
Haøng naêm, sau khi hoaøn thaønh kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân caàn caäp nhaät thoâng tin ñeå ñaùnh
giaù laïi veà caùc khaùch haøng hieän höõu cuûa mình, ñeå xem coù neân tieáp tuïc kieåm toaùn cho hoï hay
khoâng ? Kieåm toaùn vieân cuõng xem coù caàn thay ñoåi noäi dung cuûa hôïp ñoàng kieåm toaùn hay khoâng
? ...
2. Phaân coâng kieåm toaùn vieân.
Ñoaïn 6 ISA 220 yeâu caàu : ” Coâng vieäc kieåm toaùn chæ ñöôïc phaân coâng cho nhöõng nhaân
vieân ñöôïc ñaøo taïo töông xöùng, coù kinh nghieäm vaø naêng löïc chuyeân moân ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu
thöïc teá.”
3. Thoûa thuaän sô boä vôùi khaùch haøng.
Khi thaáy raèng coù theå nhaän lôøi môøi kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân seõ trao ñoåi vaø thoûa thuaän sô
boä vôùi khaùch haøng veà moät soá vaán ñeà, chaúng haïn nhö :
− Muï c ñích vaø phaïm vi kieåm toaùn : ví duï nhö kieåm toaùn ñeå xin vay tieàn ngaân haøng, ñeå coå
phaàn hoùa … ? Thôøi gian kieåm toaùn ? Caùc vaán ñeà khaùc maø kieåm toaùn vieân coù theå phuïc vuï khaùch
haøng, nhö goùp yù ñeå caûi tieán kieåm soaùt noäi boä, tö vaán quaûn lyù ...
− Vieäc cung caáp taøi lieäu keá toaùn, vaø caùc phöông tieän caàn thieát cho cuoäc kieåm toaùn.
− Vaán ñeà söû duïng nhaân vieân cuûa khaùch haøng ñeå tieát kieäm thôøi gian vaø phí kieåm toaùn.
4. Hôïp ñoàng kieåm toaùn.
“ Hôïp ñoàng kieåm toaùn : laø söï thoûa thuaän baèng vaên baûn giöõa caùc beân tham gia kyù keát (coâng
ty kieåm toaùn, khaùch haøng) veà caùc ñieàu khoaûn vaø ñieàu kieän thöïc hieän kieåm toaùn cuûa khaùch haøng
vaø coâng ty kieåm toaùn, trong ñoù xaùc ñònh muïc tieâu, phaïm vi kieåm toaùn, quyeàn vaø traùch nhieäm
cuûa moãi beân, hình thöùc baùo caùo kieåm toaùn, thôøi gian thöïc hieän vaø caùc ñieàu khoaûn veà phí, veà xöû
lyù khi tranh chaáp hôïp ñoàng.” (Ñoaïn 4 VSA 210 - Hôïp ñoàng kieåm toaùn).
Sau khi hai beân kyù keát vaø ñaõ hoaøn taát caùc thuû tuïc phaùp lyù ñeå boå nhieäm, toå chöùc kieåm toaùn
seõ chính thöùc trôû thaønh kieåm toaùn vieân cuûa ñôn vò.
II− TÌM HIEÅU VEÀ KHAÙCH HAØNG.
Ñaây laø moät coâng vieäc raát quan troïng, vaø ñöôïc nhaán maïnh trong ñoaïn VSA 310 - Hieåu bieát
17
veà tình hình kinh doanh - nhö sau :“ Ñeå thöïc hieän kieåm toaùn baùo caùo taøi chính, kieåm toaùn
vieân phaûi coù hieåu bieát ñaày ñuû veà tình hình kinh doanh nhaèm ñaùnh giaù vaø phaân tích ñöôïc caùc
söï kieän, nghieäp vuï vaø thöïc tieãn hoaït ñoäng cuûa ñôn vò maø theo kieåm toaùn vieân thì coù aûnh
höôûng troïng yeáu ñeán baùo caùo taøi chính, ñeán vieäc kieåm tra cuûa kieåm toaùn vieân, hoaëc ñeán
baùo caùo kieåm toaùn ...”
1- Nhöõng noäi dung caàn phaûi hieåu bieát :
Kieåm toaùn vieân caàn ñaït ñöôïc söï hieåu bieát treân moät phaïm vi raát roäng, bao goàm nhieàu
phöông dieän nhö sau :
• Hieåu bieát chung veà neàn kinh teá nhö thöïc traïng neàn kinh teá, möùc ñoä laïm phaùt, caùc chính
saùch cuûa Chính phuû…
• Hieåu bieát veà moâi tröôøng vaø lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn nhö tình hình
thò tröôøng vaø caïnh tranh, caùc ñaëc ñieåm cuûa ngaønh ngheà kinh doanh, caùc chuaån möïc, cheá
ñoä keá toaùn cuõng nhö caùc quy ñònh luaät phaùp khaùc lieân quan ñeán ngaønh ngheà…
• Hieåu bieát veà nhöõng yeáu toá noäi taïi cuûa chính ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn, bao goàm nhöõng ñaëc
ñieåm veà sôû höõu vaø quaûn lyù, tình hình kinh doanh cuûa ñôn vò, khaû naêng taøi chính cuûa ñôn
vò…
2- Phöông phaùp tìm hieåu.
2.1 - Thu thaäp vaø nghieân cöùu thoâng tin veà tình hình kinh doanh.
Kieåm toaùn vieân seõ phaûi thu thaäp moïi thoâng tin coù theå aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng kinh
doanh cuûa khaùch haøng.
Sau ñaây laø moät soá thoâng tin ñaëc bieät :
a) Ñieàu leä coâng ty vaø giaáy pheùp thaønh laäp.
b) Caùc baùo caùo taøi chính vaø caùc loaïi baùo caùo kieåm toaùn, thanh tra hay kieåm tra cuûa naêm
hieän haønh vaø trong vaøi naêm tröôùc.
c) Caùc bieân baûn hoïp Ñaïi hoäi coå ñoâng, Hoäi ñoàng quaûn trò (hay Hoäi ñoàng thaønh vieân) vaø Ban
giaùm ñoác.
d) Caùc hôïp ñoàng, hay caùc cam keát quan troïng.
e) Caùc noäi quy, chính saùch cuûa khaùch haøng.
f) Nhaän dieän caùc beân höõu quan.
g) Döï kieán nhu caàu chuyeân gia.
h ) Caùc thoâng tin khaùc.
2.2 - Tham quan vaên phoøng, nhaø xöôûng cuûa ñôn vò.
Ñeå taän maét quan saùt veà moïi hoaït ñoäng cuûa khaùch haøng, kieåm toaùn vieân caàn phaûi tham
quan nhaø xöôûng, vaên phoøng laøm vieäc ...
2.3 - Phoûng vaán.
Kieåm toaùn vieân coù theå yeâu caàu ñôn vò cöû ngöôøi coù thaåm quyeàn ñeå trình baøy veà tình hình
cuûa ñôn vò, veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä, chính saùch kinh doanh, cô caáu toå chöùc ...
Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân coù theå tröïc tieáp trao ñoåi vôùi nhöõng caùn boä chuû choát taïi caùc boä
phaän.
2.4 - Phaân tích sô boä.
Phaân tích laø moät thuû tuïc quan troïng trong kieåm toaùn, ñoù laø söï so saùnh giöõa nhöõng thoâng tin
khaùc nhau, nhaèm ñaùnh giaù veà caùc moái quan heä vaø xu höôùng phaùt trieån.
Trong giai ñoaïn naøy, phaân tích giuùp cho kieåm toaùn vieân phaùt hieän nhöõng bieán ñoäng baát
thöôøng, cuõng nhö döï ñoaùn chieàu höôùng sai phaïm.
III− XAÙC ÑÒNH MÖÙC TROÏNG YEÁU VAØ ÑAÙNH GIAÙ RUÛI RO KIEÅM TOAÙN.
1- Xaùc ñònh möùc troïng yeáu.
1.1 - Khaùi nieäm.

18
 VSA 200 - Muïc tieâu vaø nguyeân taéc cô baûn chi phoái kieåm toaùn baùo caùo taøi chính giaûi thích :
“ Troïng yeáu : laø thuaät ngöõ duøng ñeå theå hieän taàm quan troïng cuûa moät thoâng tin (moät soá lieäu
keá toaùn) trong baùo caùo taøi chính.
Thoâng tin ñöôïc coi laø troïng yeáu coù nghóa laø neáu thieáu thoâng tin ñoù hay thieáu chính xaùc cuûa
thoâng tin ñoù seõ aûnh höôûng ñeán caùc quyeát ñònh cuûa ngöôøi söû duïng baùo caùo taøi chính. Möùc ñoä
troïng yeáu tuøy thuoäc vaøo taàm quan troïng cuûa thoâng tin hay cuûa sai soùt ñöôïc ñaùnh giaù trong hoaøn
caûnh cuï theå. Tính troïng yeáu cuûa thoâng tin phaûi ñöôïc xem xeùt treân caû tieâu chuaån ñònh löôïng vaø
ñònh tính.”
1.2 - Phöông phaùp xaùc ñònh möùc troïng yeáu :
Xaùc ñònh möùc troïng yeáu laø vieäc xeùt ñoaùn mang tính ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân. Ñeå
laøm ñöôïc ñieàu naøy, hoï caàn xem xeùt treân caû hai maët ñònh löôïng vaø ñònh tính. Veà ñònh löôïng,
thoâng thöôøng moät sai phaïm ñöôïc xem laø troïng yeáu neáu noù vöôït quaù moät giôùi haïn nhaát ñònh.
Vò trí cuûa Khoâng troïng Coù theå Chaéc chaén
khoaûn muïc yeáu troïng yeáu troïng yeáu
Baùo caùo keát Döôùi 5 % laõi Töø 5 % ñeán 10 % Treân 10 % laõi
quaû kinh doanh tröôùc thueá laõi tröôùc thueá tröôùc thueá
Baûng caân ñoái Döôùi 10 % Töø 10 % ñeán 15 Treân 15 %
keá toaùn taøi saûn % taøi saûn taøi saûn
Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân coøn xem xeùt caû veà maët ñònh tính, vì coù nhöõng tröôøng hôïp tuy giaù
trò thaáp nhöng do baûn chaát cuûa sai phaïm neân vaãn coù theå laø troïng yeáu.
Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân caàn xem xeùt tính troïng yeáu ôû möùc ñoä toång theå cuûa baùo caùo taøi
chính, vaø möùc ñoä töøng khoaûn muïc, hay töøng loaïi nghieäp vuï.
1.3- Quy trình vaän duïng khaùi nieäm troïng yeáu :
Trong kieåm toaùn, quy trình vaän duïng khaùi nieäm troïng yeáu thöôøng g oàm naêm böôùc, trong ñoù
hai böôùc ñaàu laø thuoäc giai ñoaïn laäp keá hoaïch, coøn ba böôùc keá tieáp thuoäc veà hai giai ñoaïn sau,
cuï theå nhö sau :
Böôùc 1 - Öôùc tính ban ñaàu veà möùc troïng yeáu.
Böôùc 2 − Phaân phoái öôùc tính ban ñaàu veà möùc troïng yeáu cho caùc khoaûn muïc, hay caùc boä
phaän cuûa baùo caùo taøi chính.
Böôùc 3 − Öôùc tính sai soùt trong töøng khoaûn muïc.
Böôùc 4 − Öôùc tính möùc sai soùt toång hôïp.
Böôùc 5 − So saùnh sai soùt döï kieán cuûa moïi khoaûn muïc vôùi öôùc tính ban ñaàu veà möùc troïng
yeáu, hoaëc vôùi möùc öôùc tính ñöôïc ñieàu chænh.
2. Ñaùnh giaù ruûi ro kieåm toaùn.
Nhö ñaõ nghieân cöùu laø baát kyø cuoäc kieåm toaùn naøo cuõng ñeàu coù nhöõng haïn cheá tieàm taøng,
xuaát phaùt töø nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau, chaúng haïn nhö do :
− Kieåm toaùn vieân thöôøng chæ laáy maãu ñeå kieåm tra, chöù khoâng kieåm tra toaøn boä,
− Vieäc thu thaäp caùc baèng chöùng kieåm toaùn laø do kieåm toaùn vieân caàn döïa vaøo ñoù ñeå thuyeát
phuïc, chöù khoâng phaûi nhaèm chöùng minh soá lieäu cuûa baùo caùo taøi chính laø tuyeät ñoái chính xaùc.
− Caùc gian laän thöôøng khoù phaùt hieän hôn laø caùc sai soùt v.v ...
Chính vì theá maø khaû naêng ñeå kieåm toaùn vieân nhaän xeùt khoâng xaùc ñaùng veà baùo caùo taøi
chính laø ñ ieàu luoân coù theå xaûy ra. Vaán ñeà caàn ñaët ra laø phaûi tìm caùch giôùi haïn khaû naêng ñoù ôû
möùc ñoä chaáp nhaän ñöôïc, baèng caùch laäp keá hoaïch kieåm toaùn vaø ñieàu haønh cuoäc kieåm toaùn moät
caùch phuø hôïp. Xuaát phaùt töø ñieàu ñoù maø khaùi nieäm ruûi ro kieåm toaùn ñöôïc neâu ra.
2.1- Ruûi ro kieåm toaùn :
“Ruûi ro kieåm toaùn laø ruûi ro khi kieåm toaùn vieân cho yù kieán kieåm toaùn khoâng ñuùng vì coù
nhöõng sai soùt troïng yeáu trong baùo caùo taøi chính. Ruûi ro naøy bao goàm ba yeáu toá laø ruûi ro tieàm
taøng, ruûi ro kieåm soaùt vaø ruûi ro phaùt hieän.” (Ñoaïn 3 ISA 400 - Ñaùnh giaù ruûi ro vaø kieåm soaùt noäi
19
boä).
a. Ruûi ro tieàm taøng.
“ Ruûi ro tieàm taøng laø khaû naêng coù sai soùt troïng yeáu trong soá dö cuûa taøi khoaûn hay moät loaïi
nghieäp vuï, nhöõng sai soùt naøy coù theå rieâng leû, hoaëc coù theå keát hôïp vôùi caùc sai soùt ôû caùc soá dö,
hay caùc nghieäp vuï khaùc, vôùi giaû ñònh raèng khoâng coù kieåm soaùt noäi boä.” (Ñoaïn 4 ISA 400).
b. Ruûi ro kieåm soaùt .
“ Ruûi ro kieåm soaùt laø ruûi ro maø söï trình baøy sai trong soá dö cuûa taøi khoaûn hay moät loaïi
nghieäp vuï, nhöõng sai soùt naøy coù theå laø troïng yeáu neáu xeùt rieâng leû, hoaëc keát hôïp vôùi caùc sai soùt ôû
nhöõng soá dö hay loaïi nghieäp vuï khaùc, maø khoâng ñöôïc heä thoáng keá toaùn vaø heä thoáng kieåm soaùt
noäi boä ngaên chaën, hoaëc phaùt hieän ñeå ñieàu chænh kòp thôøi.” (Ñoaïn 5 ISA 400).
c. Ruûi ro phaùt hieän.
“ Ruûi ro phaùt hieän laø ruûi ro khi maø caùc thöû nghieäm cô baûn cuûa kieåm toaùn vieân ñaõ khoâng
phaùt hieän ñöôïc caùc sai soùt hieän höõu treân soá dö taøi khoaûn, hoaëc caùc loaïi nghieäp vuï, nhöõng sai soùt
naøy coù theå laø troïng yeáu neáu xeùt rieâng leû, hoaëc keát hôïp vôùi caùc sai soùt ôû caùc soá dö hay loaïi
nghieäp vuï khaùc.” (Ñoaïn 6 ISA 400).
2.2. Moái quan heä giöõa caùc loaïi ruûi ro.
Ta coù theå nghieân cöùu moái quan heä treân thoâng qua hình veõ moâ taû veà bieän phaùp ngaên chaën
caùc loaïi ruûi ro 4 nhö sau :

Coù sai laàm cuï theå

Ruûi ro tieàm taøng naøo hay khoâng ?
Coù

Heä thoáng kieåm soaùt noäi coù

phaùt hieän ñöôïc hay khoâng ?

Khoâng

Kieåm toaùn vieân phaùt hieän

Ruûi ro phaùt hieän ñöôïc baèng caùc thuû tuïc
kieåm toaùn hay khoâng ?
Khoâng

Ruûi ro kieåm toaùn YÙ kieán sai

2.3. Ñaùnh giaù ruûi ro.

Töông töï nhö vieäc nghieân cöùu veà tính troïng yeáu, ruûi ro kieåm toaùn cuõng ñöôïc xem xeùt ôû hai
möùc ñoä toaøn boä baùo caùo taøi chính vaø töøng khoaûn muïc :
* ÔÛ möùc ñoä toaøn boä baùo caùo taøi chính : Vieäc ñaùnh giaù ruûi ro kieåm toaùn ñöôïc tieán haønh döïa
treân nhöõng thoâng tin thu thaäp ñöôïc veà ñaëc ñieåm vaø tình hình hoaït ñoäng kinh doanh, kinh nghieäm

4
Taøi lieäu huaán luyeän Kieåm toaùn cuûa Price Waterhouse vaø VACO taïi TP Hoà chí Minh (10/1992).
20
kieåm toaùn, söï xuaát hieän cuûa nhöõng nhaân toá laøm gia taêng khaû naêng gian laän vaø sai soùt. Söï ñaùnh
giaù naøy seõ giuùp cho kieåm toaùn vieân xaùc ñònh tyû leä ruûi ro kieåm toaùn coù theå chaáp nhaän ñöôïc, vaø
hình thaønh chieán löôïc chung veà kieåm toaùn.
* ÔÛ möùc ñoä khoaûn muïc, hay boä phaän : Döïa vaøo möùc ñoä ruûi ro chaáp nhaän ñöôïc ñaõ döï kieán
cho töøng khoaûn mu ïc, kieåm toaùn vieân seõ thieát keá chöông trình kieåm toaùn chi tieát.
2.4. Moâ hình ruûi ro kieåm toaùn vaø ma traän ruûi ro phaùt hieän.
Vieäc nhaän thöùc vaø ñaùnh giaù ruûi ro raát quan troïng, neân vaøo ñaàu thaäp nieân 80, taïi moät soá
quoác gia thì ngöôøi ta ñaõ thieát laäp moâ hình ruûi ro kieåm toaùn, moâ hình ñoù ñöôïc bieåu thò bôûi coâng
thöùc sau ñaây :

AR (Audit risk) : ruûi ro kieåm toaùn.

AR
AR = IR × CR × DR ⇔ DR = IR (Inherent risk) : ruûi ro tieàm taøng.
IR × CR CR (Control risk) : ruûi ro kieåm soaùt.
DR (Detection risk) : ruûi ro phaùt hieän.
Ñeå giuùp kieåm toaùn vieân öôùc tính veà möùc ñoä ruûi ro phaùt hieän coù theå chaáp nhaän ñöôïc döïa
treân söï ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt vaø ruûi ro tieàm taøng, phuï luïc cuûa ISA 400 ñaõ trình baøy moái lieân
heä giöõa caùc boä phaän cuûa ruûi ro kieåm toaùn nhaèm cho thaáy söï thay ñoåi cuûa ruûi ro phaùt hieän nhö
sau :
Ñaùnh giaù cuûa kieåm toaùn vieân veà ruûi ro kieåm soaùt
Cao Trung bình Thaáp
Ñaùnh giaù cuûa Cao Toái thieåu Thaáp Trung bình
kieåm toaùn Trung bình Thaáp Trung bình Cao
vieân veà ruûi Thaáp Trung bình Cao Toái ña
ro tieàm taøng

3. Quan heä giöõa troïng yeáu vaø ruûi ro kieåm toaùn.

Qua nghieân cöùu, ta nhaän thaáy troïng yeáu vaø ruûi ro kieåm toaùn coù moái quan heä chaët cheõ vôùi
nhau. Neáu möùc sai soùt coù theå chaáp nhaän ñöôïc taêng leân, roõ raøng laø ruûi ro kieåm toaùn seõ giaûm
xuoáng ; noùi caùch khaùc, khi naøo kieåm toaùn vieân taêng giaù trò sai soùt coù theå boû qua, luùc ñoù khaû
naêng coù sai soùt troïng yeáu seõ giaûm. Ngöôïc laïi, neáu giaûm möùc sai soùt coù theå chaáp nhaän ñöôïc, luùc
ñoù ruûi ro kieåm toaùn seõ taêng leân.
Vieäc naém vöõng caùc moái quan heä treân raát höõu ích, vì noù seõ giuùp cho kieåm toaùn vieân xaùc
ñònh noäi dung, phaïm vi, vaø thôøi gian cuûa caùc thuû tuïc kieåm toaùn, cuõng nhö giuùp kieåm toaùn vieân
ñieàu chænh keá hoaïch vaø chöông trình laøm vieäc.
IV− XAÂY DÖÏNG KEÁ HOAÏCH VAØ CHÖÔNG TRÌNH KIEÅM TOAÙN.
Quaù trình naøy thöôøng bao goàm vieäc laäp keá hoaïch sô boä cho caùc khoaûn muïc ñöôïc kieåm
toaùn, laäp keá hoaïch vaø thieát keá chöông trình kieåm toaùn, cuï theå laø :
1. Keá hoaïch sô boä.
Vieäc laäp keá hoaïch sô boä bao goàm nhieàu böôùc :
1.1. Phaân chia toång theå baùo caùo taøi chính thaønh nhöõng boä phaän, hay nhöõng khoaûn muïc caàn
kieåm toaùn.
1.2. Xaùc ñònh möùc troïng yeáu vaø ñaùnh giaù ruûi ro kieåm toaùn
1.3. Hoaïch ñònh phöông höôùng aùp duïng caùc kyõ thuaät kieåm toaùn cho caùc khoaûn muïc
Sau ñaây laø moät maãu keá hoaïch sô boä cho caùc khoaûn muïc ñöôïc kieåm toaùn :

Coâng ty Y Keá hoaïch sô boä cho caùc khoaûn muïc ñöôïc kieåm toaùn.

21
 Caùc nhaân toá laøm Ñaùnh giaù ban ñaàu veà ruûi ro
Khoaûn Phöông höôùng aùp duïng
taêng (hay giaûm)
muïc Tieàm taøng Kieåm soaùt nhöõng kyõ thuaät kieåm toaùn
ruûi ro

2. Keá hoaïch kieåm toaùn.

Keá hoaïch kieåm toaùn thöôøng bao goàm caùc noäi dung nhö sau :
− Moâ taû veà tình hình cuûa khaùch haøng, nhö laø ñaëc ñieåm kinh doanh, cô caáu toå chöùc, heä
thoáng kieåm soaùt noäi boä, ñaùnh giaù sô boä veà ruûi ro tieàm taøng vaø ruûi ro kieåm soaùt ...
− Muïc ñích kieåm toaùn.
− Ñaùnh giaù sô boä veà möùc troïng yeáu.
− Noäi dung, thôøi gian vaø trình töï kieåm toaùn : nhöõng coâng vieäc caàn tieán haønh, thôøi haïn thöïc
hieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñaëc bieät − ví duï nhö quan saùt kieåm keâ toàn kho, thö xaùc nhaän ...
− Nhöõng coâng vieäc caàn phaân coâng cho nhaân vieân cuûa khaùch haøng thöïc hieän.
− Yeâu caàu nhaân löïc cho cuoäc kieåm toaùn.
− Thôøi haïn hoaøn thaønh.
3. Chöông trình kieåm toaùn.
3.1. Khaùi nieäm.
“ Chöông trình kieåm toaùn laø taäp hôïp nhöõng höôùng daãn cho caùc thaønh vieân tham gia kieåm
toaùn, vaø laø phöông tieän ñeå kieåm tra vieäc thöïc hieän coâng vieäc. Chöông trình kieåm toaùn cuõng coù
theå bao goàm nhöõng muïc tieâu kieåm toaùn cho töøng khoaûn muïc, vaø öôùc tính thôøi gian caàn thieát ñeå
kieåm tra töøng khoaûn muïc, hay ñeå thöïc hieän töøng thuû tuïc kieåm toaùn” (Ñoaïn 10 ISA 310 – Laäp keá
hoaïch kieåm toaùn).
Thieát laäp ñöôïc moät chöông trình kieåm toaùn thích hôïp seõ giuùp kieåm toaùn vieân ñaït ñöôïc möùc
thoûa maõn trong kieåm toaùn vôùi chi phí vaø thôøi gian kieåm toaùn hôïp lyù.
Caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñöôïc thieát keá trong chöông trình kieåm toaùn maãu bao goàm hai loaïi
thöû nghieäm kieåm soaùt vaø thöû nghieäm cô baûn. Sau ñaây ta nghieân cöùu theâm veà caùc thöû nghieäm cô
baûn, nhöõng cô sôû daãn lieäu vaø caùc muïc tieâu kieåm toaùn.
3.2. Thöû nghieäm cô baûn.
Laø thöû nghieäm duøng ñeå thu thaäp baèng chöùng veà nhöõng sai leäch troïng yeáu trong baùo caùo taøi
chính. Noù bao goàm hai loaïi thöû nghieäm chính laø :
a- Thöû nghieäm chi tieát : laø vieäc kieåm tra tröïc tieáp caùc nghieäp vuï hay caùc soá dö, goàm coù :
* Kieåm tra nghieäp vuï : laø kieåm tra chi tieát moät soá ít hay toaøn boä nghieäp vuï phaùt sinh ñeå
xem xeùt veà möùc ñoä trung thö ïc cuûa caùc khoaûn muïc. Loaïi kieåm tra naøy ñöôïc söû duïng khi maø soá
phaùt sinh cuûa taøi khoaûn ít, caùc taøi khoaûn khoâng coù soá dö hay trong caùc tröôøng hôïp baát thöôøng.
Thöû nghieäm naøy ñöôïc thöïc hieän nhö sau : tröôùc heát kieåm toaùn vieân seõ choïn caùc nghieäp vuï caàn
kieåm tra ; sau ñoù kieåm tra chi tieát veà caùc taøi lieäu, chöùng töø cuûa caùc nghieäp vuï ñoù, vaø xem xeùt
quaù trình luaân chuyeån cuûa chuùng qua caùc taøi khoaûn ; cuoái cuøng kieåm toaùn vieân ñaùnh giaù vaø xaù c
ñònh soá dö cuoái kyø.
* Kieåm tra soá dö : laø kieåm tra ñeå ñaùnh giaù veà möùc ñoä trung thöïc cuûa soá dö caùc taøi khoaûn
coù nhieàu nghieäp vuï phaùt sinh. Thöû nghieäm naøy ñöôïc thöïc hieän nhö sau : ñaàu tieân kieåm toaùn
vieân phaân tích soá d ö ra thaønh töøng boä phaän, hay theo töøng ñoái töôïng ; sau ñoù choïn maãu ñeå kieåm
tra vaø ñoái chieáu giöõa caùc taøi lieäu, soå saùch vôùi nhau, vaø ñoái chieáu vôùi nhöõng taøi lieäu thu thaäp
ñöôïc töø caùc ñeä tam nhaân ; cuoái cuøng kieåm toaùn vieân ñaùnh giaù keát quaû vaø xaùc ñònh soá dö cuoái
kyø.
b. Thuû tuïc phaân tích : laø vieäc so saùnh caùc thoâng tin taøi chính, caùc chæ soá, caùc tyû leä, ñeå phaùt
hieän vaø nghieân cöùu veà caùc tröôøng hôïp baát thöôøng.
22
 Muïc tieâu chính cuûa thuû tuïc phaân tích laø giuùp cho kieåm toaùn vieân hieåu roõ veà hoaït ñoäng kinh
doanh cuûa khaùch haøng, xaùc ñònh caùc tröôøng hôïp baát thöôøng, vaø giôùi haïn phaïm vi kieåm tra chi
tieát.
3.3. Cô sôû daãn lieäu vaø muïc tieâu kieåm toaùn toång quaùt.
Chöông III ñaõ trình baøy veà caùc cô sôû daãn lieäu vaø döïa vaøo ñoù kieåm toaùn vieân seõ xaùc ñònh
caùc muïc tieâu kieåm toaùn vaø xaây döïng caùc thuû tuïc kieåm toaùn. Döôùi ñaây laø moät caùch coù theå söû
duïng :
a- Hieän höõu vaø phaùt sinh :
Kieåm toaùn vieân coù traùch nhieäm thu thaäp baèng chöùng chöùng minh veà söï hieän höõu cuûa caùc
taøi saûn vaø nôï phaûi traû baèng nhieàu kyõ thuaät khaùc nhau.
Rieâng vôùi doanh thu vaø chi phí, kieåm toaùn vieân caàn xaùc minh xem caùc nghieäp vuï coù thöïc
söï phaùt sinh hay khoâng ?
b- Quyeàn vaø nghóa vuï :
Ñoái vôùi moät soá taøi saûn, quyeàn sôû höõu ñöôïc kieåm tra ñoàng thôøi vôùi söï hieän höõu, thí duï nhö
tieàn gôûi ngaân haøng. Nhöng coù nhöõng taøi saûn maø söï hieän höõu vaø quyeàn sôû höõu khoâng gaén lieàn
vôùi nhau, nhö ñaát ñai, nhaø xöôûng, phöông tieän vaän taûi ...
Rieâng ñoái vôùi caùc khoaûn nôï phaûi traû, kieåm toaùn vieân cuõng phaûi xem coù phaûi thöïc söï laø
nghóa vuï cuûa ñôn vò hay khoâng ?
c- Ñaà y ñuû :
Kieåm toaùn vieân caàn thu thaäp baèng chöùng ñeå chöùng minh laø moïi nghieäp vuï, taøi saûn, coâng
nôï ñeàu ñöôïc ghi cheùp vaø phaûn aùnh ñaày ñuû trong baùo caùo taøi chính. Vaán ñeà naøy khaù phöùc taïp, vaø
ñoøi hoûi kieåm toaùn vieân söû duïng phoái hôïp nhieàu kyõ thuaät kieåm tra.
d- Ñaùnh giaù :
Kieåm toaùn vieân caàn thu thaäp baèng chöùng ñeå xem taøi saûn, coâng nôï vaø nghieäp vuï coù ñöôïc
ñaùnh giaù ñuùng theo nhöõng chuaån möïc keá toaùn hieän haønh hay khoâng ?
e- Ghi cheùp chính xaùc :
Soá lieäu toång hôïp cuûa moät khoaûn muïc thöôøng bao goàm nhieàu ñoái töôïng chi tieát. Vì theá,
tröôùc khi kieåm tra töøng ñoái töôïng chi tieát, kieåm toaùn vieân caàn raø soaùt laïi quaù trình tính toaùn,
toång coäng, luõy keá. Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân caàn ñoái chieáu veà söï thoáng nhaát giöõa soá lieäu treân
caùc soå chi tieát vaø toång hôïp, giöõa soå saùch vaø baùo caùo taøi chính.
f- Trình baøy vaø coâng boá :
Caùc nhaø quaûn lyù coù traùch nhieäm phaûn aùnh trung thöïc veà tình hình taøi chính, keát quaû hoaït
ñoäng vaø trình baøy ñaày ñuû caùc vaán ñeà troïng yeáu treân caùc baùo caùo taøi chính theo ñuùng nhöõng
chuaån möïc hay cheá ñoä keá toaùn.
Treân cô sôû caùc muïc tieâu kieåm toaùn toång quaùt neâu treân, khi thieát keá chöông trình kieåm toaùn
cuûa töøng khoaûn muïc hay chu trình nghieäp vuï, kieåm toaùn vieân seõ xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu kieåm
toaùn rieâng bieät, vaø ñeà ra nhöõng thuû tuïc kieåm toaùn caàn thieát cho töøng khoaûn muïc hay chu trình
nghieäp vuï coù lieân quan.

23
CHÖÔNG V
BAÈNG CHÖÙNG KIEÅM TOAÙN

I- BAÈNG CHÖÙNG KIEÅM TOAÙN.

1- Khaùi nieäm.
“Baèng chöùng kieåm toaùn laø taát caû caùc taøi lieäu, thoâng tin do kieåm toaùn vieân thu thaäp ñöôïc
lieân quan ñeán cuoäc kieåm toaùn vaø döïa treân caùc thoâng tin naøy kieåm toaùn vieân hình thaønh neân yù
kieán cuûa mình. Baèng chöùng kieåm toaùn bao goàm caùc taøi lieäu, chöùng töø, soå keá toaùn, baùo caùo taøi
chính vaø caùc taøi lieäu, thoâng tin töø nhöõng nguoàn khaùc.” (VSA 500 “Baèng chöùng kieåm toaùn”).
2- Yeâu caàu.
Baèng ch öùng kieåm toaùn phaûi ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu nhaát ñònh veà maët chaát löôïng vaø soá
löôïng vaø hai khaùi nieäm thích hôïp vaø ñaày ñuû ñöôïc söû duïng ñeå chæ hai yeâu caàu naøy.
2.1- Thích hôïp : Ñeå xem xeùt vaán ñeà naøy, kieåm toaùn vieân caàn chuù yù ñeán caùc nhaân toá sau
ñaây :
• Nguoàn goác cuûa baèng chöùng kieåm toaùn
• Daïng baèng chöùng kieåm toaùn
• Heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa ñôn vò
• Söï keát hôïp giöõa caùc loaïi baèng chöùng
2.2- Ñaày ñuû : Vaán ñeà naøy khoâng coù moät thöôùc ño chung, maø chuû yeáu laø döïa vaøo söï xeùt
ñoaùn ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân. Vì theá caùc chuaån möïc kieåm toaùn thöôøng chaáp nhaän kieåm
toaùn vieân thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn vaø döïa vaøo ñoù ñeå thuyeát phuïc hôn laø ñeå keát luaän. Sau
ñaây laø moät soá nhaân toá coù aûnh höôûng ñeán söï xeùt ñoaùn cuûa kieåm toaùn vieân veà söï ñaày ñuû :
• Tính thích hôïp cuûa caùc baèng chöùng kieåm toaùn
• Tính troïng yeáu
• Möùc ruûi ro
3- Caùc thuû tuïc thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn.
“ Kieåm toaùn vieân thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn baèng caùc phöông phaùp sau : kieåm tra,
quan saùt, ñieàu tra, xaùc nhaän, tính toaùn vaø quy trình phaân tích. Vieäc thöïc hieän caùc phöông phaùp
naøy moät phaàn tuøy thuoäc vaøo thôøi gian thu thaäp ñöôïc baèng chöùng kieåm toaùn.” (Ñoaïn 20 VSA
500).
3.1- Kieåm tra.
Laø söï xem xeùt caùc taøi lieäu ghi cheùp vaø caùc taøi saûn höõu hình baèng caùch raø soaùt, ñoái chieáu
giöõa chuùng vôùi nhau, giöõa soå saùch vaø thöïc teá, giöõa quy ñònh vaø thöïc hieän ... Thöôøng bao goàm
hai loaïi :
a- Kieåm tra vaät chaát : bao goàm vieäc kieåm keâ hoaëc tham gia kieåm keâ taøi saûn thöïc teá.
b- Kieåm tra taøi lieäu : Bao goàm vieäc xem xeùt ñoái chieáu caùc taøi lieäu, vaên baûn, soå saùch,
chöùng töø coù lieân quan.
3.2- Quan saùt.
Laø söï xem xeùt taän maét veà caùc coâng vieäc, caùc tieán trình thöïc hieän coâng vieäc do ngöôøi khaùc
laøm.
3.3- Xaùc nhaän.
Laø vieäc thu thaäp caùc thö xaùc nhaän cuûa caùc beân thöù ba veà caùc soá dö, hoaëc caùc thoâng tin
khaùc.
3.4- Phoûng vaán.
Laø thu thaäp thoâng tin qua söï trao ñoåi vôùi nhöõng ngöôøi trong ñôn vò.
3.5- Tính toaùn.
24
 Laø söï kieåm tra laïi nhöõng pheùp tính soá hoïc cuûa caùc thoâng tin do ñôn vò cung caáp, cuûa caùc
soå saùch keá toaùn cuûa ñôn vò.
3.6- Phaân tích.
Laø söï xem xeùt caùc soá lieäu, thoâng tin cuûa ñôn vò thoâng qua vieäc so saùnh vaø nghieân cöùu moái
quan heä giöõa caùc thoâng tin taøi chính vôùi nhau, vaø giöõa caùc thoâng tin taøi chính vôùi caùc thoâng tin
phi taøi chính.
Khi phaân tích, ta coù theå so saùnh nhöõng thoâng tin nhö :
• So saùnh giöõa caùc thoâng tin taøi chính trong kyø naøy vôùi thoâng tin töông öùng cuûa kyø tröôùc
• So saùnh giöõa soá lieäu thöïc teá vaø soá lieäu keá hoaïch, döï toaùn
• So saùnh giöõa caùc chæ tieâu cuûa ñôn vò vôùi caùc chæ tieâu bình quaân ngaønh
• Nghieân cöùu moái quan heä giöõa caùc thoâng tin taøi chính trong kyø
• Nghieân cöùu moái quan heä giöõa thoâng tin taøi chính vaø caùc thoâng tin phi taøi chính
Phaân tích ñöôïc ñaùnh giaù laø moät thuû tuïc kieåm toaùn coù hieäu quaû cao nhaát vì thôøi gian ít, chi
phí thaáp, maø laïi coù theå cung caáp caùc baèng chöùng veà söï ñoàng boä, chuaån xaùc vaø coù giaù trò veà caùc
soá lieäu keá toaùn ; ñoàng thôøi giuùp ñaùnh giaù ñöôïc nhöõng neùt toång theå vaø khoâng bò sa vaøo caùc
nghieäp vuï cuï theå. Tuy nhieân khi aùp duïng thuû tuïc naøy caàn phaûi chuù yù veà nhöõng vaán ñeà sau :
− Moái quan heä baûn chaát giöõa caùc chæ tieâu ñöôïc so saùnh
− Möùc ñoä troïng yeáu cuûa khoaûn muïc trong moái quan heä toång theå giöõa caùc thoâng tin taøi chính
vôùi nhau
− Möùc ñoä höõu hieäu cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä
4- Moät soá baèng chöùng kieåm toaùn ñaëc bieät.
Sau ñaây laø moät soá baèng chöùng kieåm toaùn ñaëc bieät thu thaäp töø moät soá ñoái töôïng ñaëc bieät vaø
thöôøng ñöôïc söû duïng trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính cuûa kieåm toaùn vieân ñoäc laäp, ñoù laø :
• Coâng vieäc cuûa chuyeân gia.
• Giaûi trình cuûa giaùm ñoác.
• Coâng vieäc cuûa kieåm toaùn vieân noäi boä.
• Coâng vieäc cuûa caùc kieåm toaùn vieân khaùc.
• Baèng chöùng veà caùc beân höõu quan.
II- PHÖÔNG PHAÙP LÖÏA CHOÏN CAÙC PHAÀN TÖÛ THÖÛ NGHIEÄM.
Tuøy töøng tröôøng hôïp, kieåm toaùn vieân coù theå löïa choïn moät trong ba phöông phaùp hoaëc söû
duïng phoái hôïp.
1- Choïn löïa toaøn boä.
Kieåm toaùn vieân coù theå kieåm tra toaøn boä caùc phaàn töû caáu thaønh moät soá dö taøi khoaûn hay moät
loaïi nghieäp vuï (hoaëc moät nhoùm trong toång theå).
2- Choïn löïa caùc phaàn töû ñaëc bieät :
Kieåm toaùn vieân coù theå choïn löïa caùc phaàn töû ñaëc bieät ñeå kieåm tra, ñoù laø:
• Caùc phaàn töû coù giaù trò lôùn hoaëc quan troïng
• Taát caû caùc phaàn töû coù giaù trò töø moät soá tieàn naøo ñoù trôû leân
• Caùc phaàn töû thích hôïp cho muïc ñích thu thaäp thoâng tin
• Caùc phaàn töû thích hôïp cho muïc ñích thöû nghieäm caùc thuû tuïc
3- Laáy maãu kieåm toaùn.
3.1 - Caùc khaùi nieäm cô baûn.
Laáy maãu kieåm toaùn.
ISA 530 ñònh nghóa : “Laáy maãu kieåm toaùn” (goïi taét laø laáy maãu) laø aùp duïng caùc thuû tuïc
kieåm toaùn treân moät soá phaàn töû ít hôn 100% toång soá phaàn töû cuûa moät soá dö taøi khoaûn hay moät
loaïi nghieäp vuï sao cho moïi phaàn töû ñeàu coù cô hoäi ñeå ñöôïc choïn. Laáy maãu seõ giuùp kieåm toaùn

25
vieân thu thaäp vaø ñaùnh giaù baèng chöùng veà caùc ñaëc tröng cuûa caùc phaàn töû ñöôïc choïn, nhaèm hình
thaønh hay cuûng coá moät keát luaän veà toång theå ...”
Laáy maãu thoáng keâ vaø laáy maãu phi thoáng keâ
Laáy maãu thoáng keâ laø phöông phaùp laáy maãu döïa vaøo lyù thuyeát thoáng keâ ñeå ñaùnh giaù keát
quaû maãu. Ngöôïc laïi, laáy maãu phi thoáng keâ döïa treân söï xeùt ñoaùn cuûa kieåm toaùn vieân neân coøn goïi
laø laáy maãu xeùt ñoaùn.
Ruûi ro laáy maãu vaø ruûi ro ngoaøi laáy maãu
* Ruûi ro laáy maãu : laø khaû naêng kieåm toaùn vieân ñöa ra keát luaän döïa treân laáy maãu coù theå
khaùc vôùi keát luaän maø kieåm toaùn vieân ñaït ñöôïc neáu kieåm tra treân toaøn boä toång theå vôùi cuøng moät
thuû tuïc.
* Ruûi ro ngoaøi laáy maãu : laø ruûi ro khi kieåm toaùn vieân ñi ñeán moät keát luaän sai vì caùc nguyeân
nhaân khoâng lieân quan ñeán côõ maãu.
3.2- Quy trình laáy maãu kieåm toaùn
Trong quy trình laáy maãu kieåm toaùn coù caùc noäi dung cô baûn nhö sau :
- Thieát keá maãu.
- Xaùc ñònh côõ maãu.
- Löïa choïn caùc phaàn töû cuûa maãu.
- Thöïc h ieän caùc thuû tuïc kieåm toaùn
- Xem xeùt baûn chaát vaø nguyeân nhaân cuûa sai soùt.
- Döï ñoaùn sai soùt cuûa toång theå
- Ñaùnh giaù keát quaû.
III- HOÀ SÔ KIEÅM TOAÙN.
1. Khaùi nieäm.
VSA 230 “Hoà sô kieåm toaùn” ñònh nghóa :“ Hoà sô kieåm toaùn : laø caùc taøi lieäu do kieåm toaùn
vieân laäp, thu thaäp, phaân loaïi, söû duïng vaø löu tröõ. Taøi lieäu trong hoà sô kieåm toaùn ñöôïc theå hieän treân
giaáy, treân phim, aûnh, treân phöông tieän tin hoïc hay baát kyø phöông tieän löu tröõ naøo khaùc theo quy
ñònh cuûa phaùp luaät hieän haønh.” Hoà sô kieåm toaùn ñöôïc duøng ñeå :
- Löu tröõ nhöõng baèng chöùng thu ñöôïc trong quaù trình thöïc hieän kieåm toaùn, vaø laøm cô sôû
cho vieäc ñöa ra yù kieán cuûa kieåm toaùn vieân.
- Trôï giuùp cho vieäc laäp keá hoaïchvaø thöïc hieän coâng vieäc kieåm toaùn
- Trôï giuùp cho vieäc kieåm tra, soaùt xeùt vaø ñaùnh giaù chaát löôïng coâng vieäc kieåm toaùn
- Trôï giuùp cho vieäc xöû lyù caùc phaùt sinh sau cuoäc kieåm toaùn.
2. Phaân loaïi hoà sô kieåm toaùn.
Hoà sô kieåm toaùn ñöôïc laäp vaø löu tröõ thaønh hai loaïi, ñoù laø hoà sô kieåm toaùn chung vaø hoà sô
kieåm toaùn naêm.
2.1 - Hoà sô kieåm toaùn chung (coøn goïi laø hoà sô thöôøng tröïc) : laø caùc thoâng tin chung veà
khaùch haøng lieân quan töø hai cuoäc kieåm toaùn trôû leân.
2.2 - Hoà sô kieåm toaùn naêm (coøn goïi laø hoà sô hieän haønh) : bao goàm toaøn boä hoà sô kieåm toaùn
ñeå laøm cô sôû cho baùo caùo kieåm toaùn cuûa moät naêm taøi chính.
3. Caùc loaïi hoà sô kieåm toaùn naêm.
Döôùi ñaây laø moät soá hoà sô ñöôïc söû duïng phoå bieán trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính :
3.1- Hoà sô quaûn lyù kieåm toaùn :
Bao goàm caùc hoà sô ñöôïc thieát keá rieâng bieät ñeå hoã trôï cho kieåm toaùn vieân trong vieäc laäp keá
hoaïch vaø theo doõi tieán ñoä thöïc hieän kieåm toaùn.
3.2- Baûng caân ñoái taøi khoaûn :
Laø baûng toång hôïp vaø caân ñoái caùc khoaûn muïc theo soå saùch vaøo ñaàu kyø vaø cuoái kyø kieåm
toaùn, caùc ñieàu chænh cuûa kieåm toaùn vieân vaø soá lieäu sau khi ñieàu chænh.
26
 3.3. Bieåu chæ ñaïo :
Sau ñoù vieäc phaân tích caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính theo caùc taøi khoaûn, tieåu
khoaûn ñöôïc thöïc hieän baèng caùc bieåu chæ ñaïo.
3.4. Baûng toång hôïp caùc buùt toaùn ñieàu chænh :
Trong quaù trình kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân coù theå phaùt hieän ñöôïc caùc sai soùt trong soá lieäu keá
toaùn cuûa ñôn vò. Ñoái vôùi caùc sai soùt troïng yeáu, kieåm toaùn vieân seõ ñöa ra caùc buùt toaùn ñeå ñeà nghò
ñôn vò ñieàu chænh laïi cho ñuùng.
3.5. Caùc bieåu cô sôû :
Coù nhieàu loaïi bieåu cô sôû ñöôïc thöïc hieän tuøy theo töøng muïc tieâu cuï theå, döôùi ñaây laø moät soá
daïng thöôøng ñöôïc söû duïng :
* Bieåu lieät keâ chi tieát : coù noäi dung laø chi tieát hoùa soá dö cuoái kyø cuûa moät taøi khoaûn thaønh
töøng ñoái töôïng chi tieát thích hôïp cho vieäc kieåm tra.
* Bieåu phaân tích theo nghieäp vuï : duøng ñeå phaân tích moïi bieán ñoäng taêng giaûm cuûa moät taøi
khoaûn trong kyø kieåm toaùn theo töøng loaïi nghieäp vu.
* Bieåu chænh hôïp hay bieåu hoøa giaûi : duøng ñeå thuyeát minh chi tieát veà söï khaùc bieät giöõa soá
lieäu thu töø caùc nguoàn khaùc nhau.
* Bieåu tính toaùn : bao goàm caùc tính toaùn ñoäc laäp cuûa kieåm toaùn vieân ñeå cung caáp döõ lieäu
cho caùc hoà sô kieåm toaùn khaùc.
* Caùc taøi lieäu chöùng minh : kieåm toaùn vieân caàn löu vaøo hoà sô kieåm toaùn veà caùc taøi lieäu
chöùng minh nhö baûn sao Bieân baûn caùc cuoäc hoïp cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò, coå ñoâng, caùc hôïp ñoàng
kinh teá quan troïng v.v...
4. Yeâu caàu ñoái vôùi hoà sô kieåm toaùn.
Hoà sô kieåm toaùn phaûi ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu nhaát ñònh, cuï theå laø :
- Hoà sô kieåm toaùn phaûi coù ñeà muïc roõ raøng
- Hoà sô kieåm toaùn phaûi coù ñaày ñuû chöõ kyù cuûa kieåm toaùn vieân
- Hoà sô kieåm toaùn phaûi ñöôïc chuù thích ñaày ñuû veà nguoàn goác döõ lieäu, kyù hieäu söû duïng ...
- Hoà sô kieåm toaùn phaûi ñaày ñuû, chính xaùc vaø thích hôïp
- Hoà sô kieåm toaùn caàn trình baøy deã hieåu vaø roõ raøng
- Hoà sô kieåm toaùn caàn ñöôïc saép xeáp khoa hoïc
5. Vaán ñeà baûo maät vaø löu tröõ hoà sô kieåm toaù n :
Khi hoaøn thaønh kieåm toaùn, caùc hoà sô kieåm toaùn ñöôïc taäp hôïp vaø löu tröõ thaønh moät boä hoà
sô theo thöù töï ñaõ ñaùnh soá ñeå giuùp tra cöùu deã daøng.

27
CHÖÔNG VI
BAÙO CAÙO KIEÅM TOAÙ N

I− CHUAÅN BÒ HOAØN THAØNH KIEÅM TOAÙN.

Coâng vieäc chuaån bò hoaøn thaønh kieåm toaùn , bao goàm vieäc xem xeùt veà caùc khoaûn coâng nôï
ngoaøi döï kieán, xem xeùt veà caùc söï kieän xaûy ra sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä, xem xeùt veà giaû ñònh
hoaït ñoäng lieân tuïc vaø ñaùnh giaù toång quaùt keát quaû.
1. Xem xeùt caùc khoaûn coâng nôï ngoaøi döï kieán.
Trong thöïc teá, coù nhöõng söï kieän ñaõ phaùt sinh trong naêm vaø coù theå daãn ñeán moät khoaûn coâng
nôï hay thieät haïi maø cho ñeán thôøi ñieåm khoùa soå vaãn chöa theå xaùc ñònh laø coù chaéc chaén xaûy ra
hay khoâng vaø soá tieàn cuï theå laø bao nhieâu ?
Thoâng thöôøng coù caùc loaïi coâng nôï ngoaøi döï kieán nhö sau :
− Caùc vuï kieän chöa xeùt xöû do ñôn vò xaâm phaïm quyeàn sôû höõu coâng nghieäp, hoaëc veà traùch
nhieäm phaùp lyù ñoái vôùi saûn phaåm.
− Caùc tranh chaáp veà thueá vôùi cô quan thueá vuï.
− Caùc baûo laõnh veà coâng nôï cuûa ngöôøi khaùc v.v ...
Caùc chuaån möïc keá toaùn thöôøng yeâu caàu ñôn vò phaûi coâng boá caùc khoaûn coâng nôï ngoaøi döï
kieán troïng yeáu trong thuyeát minh baùo caùo taøi chính
Moät soá thuû tuïc kieåm toaùn coù theå söû duïng ñeå tìm kieám caùc khoaûn coâng nôï ngoaøi döï kieán
cuûa ñôn vò, ñoù laø :
• Trao ñoåi vôùi ngöôøi quaûn lyù ñôn vò veà khaû naêng coù caùc khoaûn coâng nôï ngoaøi döï kieán
chöa ñöôïc coâng boá.
• Yeâu caàu luaät sö, hay tö vaán phaùp lyù cuûa ñôn vò cung caáp thö xaùc nhaän.
• Xem xeùt caùc bieân baûn hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò ñeå bieát ñöôïc caùc hôïp ñoàng, caùc vuï kieän
quan troïng v.v...
Sau cuøng, kieåm toaùn vieân caàn ñaùnh giaù taàm quan troïng cuûa caùc khoaûn coâng nôï ngoaøi döï
kieán vaø noäi dung caàn thieát coâng boá treân baùo caùo taøi chính.
2. Xem xeùt söï kieän xaûy ra sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä.
Töø ngaøy keát thuùc nieân ñoä cho ñeán ngaøy kyù baùo caùo kieåm toaùn , vaø sau ngaøy coâng boá baùo
caùo taøi chính ñaõ ñöôïc kieåm toaùn coù theå xaûy ra nhöõng söï kieän quan troïng vaø coù theå aûnh höôûng
ñeán baùo caùo taøi chính. Chuùng ñöôïc goïi laø caùc söï kieän xaûy ra sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä (coøn goïi
taét laø caùc söï kieän tieáp theo).
Theo IAS 10, coù hai loaïi söï kieän tieáp theo caàn ñöôïc quan taâm bôûi ngöôøi quaûn lyù ñôn vò vaø
kieåm toaùn vieân.
2.1. Ñoái vôùi caùc söï kieän coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán baùo caùo taøi chính vaø ñoøi hoûi phaûi ñieàu
chænh baùo caùo taøi chính :
Döôùi ñaây laø moät soá söï kieän tieáp theo thuoäc loaïi naøy :
− Keát quaû xeùt xöû moät vuï kieän sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä cho thaáy soá tieàn ñôn vò bò boài
thöôøng laø troïng yeáu.
− Moät soá seùc cuûa khaùch haøng ñaõ ghi vaøo toàn quyõ cuûa ñôn vò vaøo ngaøy khoùa soå, ñeán khi
noäp ngaân haøng vaøo ñaàu naêm sau ñôn vò môùi phaùt hieän laø khoâng coù khaû naêng thu tieàn.
2.2. Ñoái vôùi caùc söï kieän khoâng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán baùo caùo taøi chính nhöng caàn phaûi
coâng boá treân thuyeát minh baùo caùo taøi chính :
Döôùi ñaây laø moät soá söï kieän xaûy ra sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä caàn ñöôïc coâng boá :
− Söï phaùt haønh traùi phieáu hay coå phaàn.
28
 − Söï suït giaûm giaù thò tröôøng cuûa haøng toàn kho A vì nhaø nöôùc caám baùn loaïi haøng naøy keå töø
thôøi ñieåm X ...
Ñeå phaân bieät moät söï kieän tieáp theo thuoäc loaïi naøo, kieåm toaùn vieân caàn xem xeùt veà thôøi
ñieåm hình thaønh ñieàu kieän chuû yeáu daãn ñeán xaûy ra söï kieän laø tröôùc hay sau ngaøy keát thuùc nieân
ñoä ?
2.3- Caùc thuû tuïc kieåm toaùn coù theå aùp duïng ñeå xem xeùt caùc söï kieän xaûy ra sau ngaøy keát
thuùc nieân ñoä : coù theå chia ra laøm hai loaïi laø caùc thuû tuïc kieåm tra soá dö vaø caùc thuû tuïc chuyeân
duøng ñeå phaùt hieän caùc söï kieän sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä.
Loaïi thöù nhaát thöôøng laø caùc thuû tuïc kieåm tra quanh thôøi ñieåm khoùa soå vaø caùc thöû nghieäm
ñaùnh giaù. Ñoù chính laø nhöõng thöû nghieäm cô baûn ñöôïc tieán haønh khi kieåm toaùn caùc khoaûn muïc
treân baùo caùo taøi chính. Beân caïnh vieäc cung caáp baèng chöùng veà söï chuaån xaùc cuûa caùc soá lieäu, noù
coøn cho thaáy nhieàu söï kieän xaûy ra sau thôøi ñieåm khoùa soå.
Loaïi thöù hai ñöôïc thieát keá ñeå tìm kieám caùc thoâng tin veà caùc söï kieän xaûy ra sau ngaøy keát
thuùc nieân ñoä ñeå tieán haønh caùc ñieàu chænh, hoaëc boå sung caùc thuyeát minh treân baùo caùo taøi chính.
3. Xem xeùt veà giaû ñònh hoaït ñoäng lieân tuïc.
IAS 1 ñònh nghóa giaû ñònh hoaït ñoäng lieân tuïc (coøn goïi laø tính lieân tuïc hoaït ñoäng kinh
doanh) nhö sau :" Thoâng thöôøng moät doanh nghieäp ñöôïc coi laø ñang hoaït ñoäng khi maø noù tieáp
tuïc hoaït ñoäng cho moät töông lai ñònh tröôùc. Ngöôøi ta quan nieäm raèng doanh nghieäp khoâng coù yù
ñònh vaø cuõng khoâng caàn phaûi giaûi taùn hoaëc quaù thu heïp quy moâ hoaït ñoäng cuûa mình".
Giaû ñònh hoaït ñoäng lieân tuïc laø moät giaû ñònh cô sôû cho vieäc laäp baùo caùo taøi chính. Nhieàu
phöông phaùp xöû lyù keá toaùn vaø trình baøy baùo caùo taøi chính döïa treân giaû ñònh naøy.
Trong hoaït ñoäng cuûa moïi doanh nghieäp, coù raát nhieàu nguyeân nhaân coù theå daãn ñeán giaû
ñònh naøy bò vi phaïm, chaúng haïn nhö laø :
− Doanh nghieäp bò loã laõ lieân tuïc, vaø khoâng coù khaû naêng thanh toaùn nhöõng khoaûn nôï ñaùo
haïn,
− Doanh nghieäp bò nhöõng tai hoïa nghieâm troïng nhö hoûa hoaïn, thieân tai ...
− Doanh nghieäp ñang vöôùng vaøo nhöõng vuï tranh tuïng taïi Toøa aùn, vaø neáu thua kieän thì hoï
seõ gaùnh chòu khuûng hoaûng nghieâm troïng veà taøi chính,
− Nhöõng thay ñoåi veà luaät phaùp, hay chính saùch cuûa chính phuû taïo ra nhöõng baát lôïi nghieâm
troïng cho hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp v.v ...
Neáu vaãn coøn nghi vaán raèng giaû ñònh naøy khoâng ñöôïc toân troïng, kieåm toaùn vieân seõ xem
ñôn vò coù coâng boá trong thuyeát minh cuûa baùo caùo taøi chính hay khoâng ? Tuøy theo töøng tröôøng
hôïp cuï theå, kieåm toaùn vieân seõ phaùt haønh loaïi baùo caùo kieåm toaùn thích hôïp.
4. Ñaùnh giaù keát quaû .
Tröôùc khi laäp baùo caùo kieåm toaùn , kieåm toaùn vieân phaûi ñaùnh giaù toång quaùt veà caùc keát quaû
thu thaäp ñöôïc. Coâng vieäc naøy nhaèm soaùt xeùt laïi toaøn boä quaù trình kieåm toaùn , keát quaû thu ñöôïc
vaø caân nhaéc caùc cô sôû ñeå ñöa ra yù kieán veà baùo caùo taøi chính. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, kieåm
toaùn vieân thöôøng tieán haønh caùc thuû tuïc sau :
- AÙp duïng caùc thuû tuïc phaân tích
- Ñaùnh giaù söï ñaày ñuû cuûa baèng chöùng
- Ñaùnh giaù toång hôïp caùc sai soùt phaùt hieän ñöôïc.
- Raø soaùt laïi hoà sô kieåm toaùn :
- Yeâu caàu ñôn vò cung caáp thö giaûi trình cuûa ngöôøi quaûn lyù.
- Kieåm tra caùc coâng boá treân thuyeát minh baùo caùo taøi chính.
- Xem xeùt caùc thoâng tin khaùc trong baùo caùo thöôøng nieân.
II− BAÙO CAÙO KIEÅM TOAÙN.
1. Khaùi nieäm vaø vai troø cuûa baùo caùo kieåm toaùn.
29
 Baùo caùo kieåm toaùn laø vaên baûn do kieåm toaùn vieân laäp vaø coâng boá ñeå trình baøy yù kieán cuûa
mình veà nhöõng thoâng tin ñöôïc kieåm toaùn. Nhö vaäy, baùo caùo kieåm toaùn laø saûn phaåm cuûa cuoäc
kieåm toaùn vaø coù caùc vai troø raát quan troïng.
• Ñoái vôùi kieåm toaùn vieân, baùo caùo kieåm toaùn laø taøi lieäu trình baøy caùc keát luaän sau cuøng veà
thoâng tin taøi chính ñöôïc kieåm toaùn, neân noù phaûi keát tinh ñöôïc toaøn boä coâng vieäc maø hoï ñaõ
tieán haønh. Ñoàng thôøi, baùo caùo kieåm toaùn laø saûn phaåm cuûa kieåm toaùn vieân cung caáp cho xaõ
hoäi vaø hoï phaûi chòu traùch nhieäm veà yù kieán cuûa mình.
• Ñoái vôùi ngöôøi söû duïng thoâng tin taøi chính, baùo caùo kieåm toaùn laø caên cöù ñeå hoï ñaùnh giaù caùc
thoâng tin naøy vaø ñöa ra caùc quyeát ñònh kinh teá. Ñeå thöïc thi vai troø naøy, baùo caùo phaûi roõ raøng,
deã hieåu ñeå khoâng gaây ra caùc hieåu laàm.
• Ñoái vôùi ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn, trong moät soá tröôøng hôïp, thí duï nhö kieåm toaùn hoaït ñoäng,
baùo caùo kieåm toaùn vaø thö quaûn lyù (neáu coù) coøn laø caên cöù ñeå ñaùnh giaù vaø caûi tieán hoaït ñoäng
cuûa ñôn vò noùi chung, kieåm soaùt noäi boä hoaëc coâng taùc keá toaùn taøi chính noùi rieâng.
2. Caùc yeáu toá cô baûn cuûa baùo caùo kieåm toaùn baùo caùo taøi chính.
• Tieâu ñeà : Giuùp phaân bieät vôùi caùc baùo caùo do ngöôøi khaùc laäp.
• Ngöôøi nhaän : Phaûi ghi teân ngöôøi nhaän phuø hôïp vôùi hôïp ñoàng kieåm toaùn.
• Ñoaïn môû ñaàu :
- Chæ roõ ñoái töôïng kieåm toaùn laø caùc baùo caùo taøi chính, cuõng nhö ngaøy laäp vaø nieân ñoä maø
baùo caùo taøi chính ñoù phaûn aùnh.
- Khaúng ñònh roõ raøng vieäc laäp baùo caùo taøi chính laø traùch nhieäm cuûa Giaùm ñoác (hoaëc ngöôøi
ñöùng ñaàu) ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn. Coøn traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân laø ñöa ra yù kieán veà baùo
caùo taøi chính döïa treân keát quaû kieåm toaùn cuûa mình.
• Phaïm vi kieåm toaùn :
- Caùc chuaån möïc kieåm toaùn ñöôïc aùp duïng : nhaèm baûo ñaûm vôùi ngöôøi söû duïng baùo caùo taøi
chính raèng cuoäc kieåm toaùn ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo caùc chuaån möïc hieän haønh.
- Cuoäc kieåm toaùn ñaõ ñöôïc laäp keá hoaïch vaø thöïc hieän ñeå coù ñöôïc söï ñaûm baûo hôïp lyù laø caùc
baùo caùo taøi chính khoâng chöùa ñöïng nhöõng sai leäch troïng yeáu.
- Caùc coâng vieäc ñaõ thöïc hieän, nhö caùc phöông phaùp kieåm toaùn ñeå thu thaäp baèng chöùng,
ñaùnh giaù vieäc tuaân thuû chuaån möïc keá toaùn hieän haønh, ñaùnh giaù caùc öôùc tính keá toaùn, ñaùnh giaù
vieäc trình baøy b aùo caùo taøi chính.
- Xaùc ñònh cuoäc kieåm toaùn ñaõ cung caáp nhöõng cô sôû hôïp lyù ñeå laøm caên cöù cho yù kieán cuûa
kieåm toaùn vieân.
• YÙ kieán cuûa kieåm toaùn vieân : Neâu roõ yù kieán veà treân caùc phöông dieän laø :
- Phaûn aùnh (hoaëc trình baøy) trung thöïc vaø hôïp lyù treân caùc khía caïnh troïng yeáu,
- Tuaân thuû caùc chuaån möïc vaø cheá ñoä keá toaùn hieän haønh (neáu caàn phaûi ghi roõ teân quoác gia),
vaø
- Vieäc tuaân thuû caùc quy ñònh phaùp lyù coù lieân quan.
• Ñòa ñieåm vaø thôøi gian laäp baùo caùo kieåm toaùn.
• Chöõ kyù vaø ñoùng daáu.
3. Caùc loaïi baùo caùo kieåm toaùn baùo caùo taøi chính.
Caên cöù keát quaû kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân coù theå ñöa ra moät trong caùc loaïi yù kieán sau ñaây :
3.1. YÙ kieán chaáp nhaän toaøn p haàn.
YÙ kieán chaáp nhaän toaøn phaàn ñöôïc ñöa ra khi kieåm toaùn vieân cho raèng baùo caùo taøi chính ñaõ
phaûn aùnh trung thöïc vaø hôïp lyù treân caùc khía caïnh troïng yeáu veà tình hình taøi chính cuûa ñôn vò, vaø
phuø hôïp vôùi chuaån möïc hay cheá ñoä keá toaùn hieän haønh. Ngoaøi ra, cuõng haøm yù raèng moïi thay ñoåi
veà nguyeân taéc keá toaùn vaø caùc taùc ñoäng cuûa chuùng ñaõ ñöôïc xem xeùt, ñaùnh giaù ñaày ñuû vaø ñaõ ñöôïc
coâng boá trong thuyeát minh baùo caùo taøi chính.
30
 YÙ kieán chaáp nhaän toaøn phaàn cuõng ñöôïc ñöa ra trong tröôøng hôïp baùo caùo taøi chính tuy coù
sai soùt nhöng ñaõ ñöôïc ñieàu chænh theo yù kieán cuûa kieåm toaùn vieân.
Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân coøn coù theå ñöa ra yù kieán chaáp nhaän toaøn phaàn vôùi moät ñoaïn
nhaän xeùt. Ñoaïn naøy thöôøng ñöôïc ñaët sau ñoaïn yù kieán nhaèm laøm saùng toû theâm veà moät vaøi yeáu toá
coù aûnh höôûng ñeán baùo caùo taøi chính, nhöng khoâng aûnh höôûng ñeán yù kieán cuûa kieåm toaùn vieân.
3.2. YÙ kieán chaáp nhaän töøng phaàn.
YÙ kieán naøy ñöôïc trình baøy khi kieåm toaùn vieân cho raèng baùo caùo taøi chính chæ phaûn aùnh
trung thöïc vaø hôïp lyù neáu khoâng bò aûnh höôûng bôûi yeáu toá ngoaïi tröø hoaëc yeáu toá tuøy thuoäc maø
kieåm toaùn vieân neâu ra trong baùo caùo kieåm toaùn.
a- Tröôøng hôïp coù yeáu toá ngoaïi tröø : Ñoù laø khi kieåm toaùn vieân bò giôùi haïn veà phaïm vi kieåm
toaùn hoaëc baát ñoàng yù kieán vôùi ngöôøi quaûn lyù veà phöông phaùp keá toaùn .
• Bò giôùi haïn phaïm vi kieåm toaùn : laø khi kieåm toaùn vieân khoâng theå thöïc hieän ñöôïc caùc thuû
tuïc kieåm toaùn maø hoï cho laø caàn thieát.
• Baát ñoàng yù kieán : Neáu nhöõng ñieåm khoâng nhaát trí laø troïng yeáu ñoái vôùi baùo caùo taøi chính,
kieåm toaùn vieân phaûi ñöa ra yù kieán chaáp nhaän töøng phaàn hoaëc yù kieán khoâng chaáp nhaän.
b- Tröôøng hôïp coù yeáu toá tuøy thuoäc : Yeáu toá tuøy thuoäc laø yeáu toá khoâng chaéc chaén vì phuï
thuoäc vaøo caùc söï kieän töông lai, nghóa laø naèm ngoaøi khaû naêng kieåm soaùt cuûa ñôn vò vaø kieåm
toaùn vieâ n .
3.3. YÙ kieán khoâng chaáp nhaän (YÙ kieán traùi ngöôïc).
Ñaây chính laø tröôøng hôïp ngöôïc laïi cuûa yù kieán chaáp nhaän toaøn phaàn. Thoâng thöôøng kieåm
toaùn vieân ñöa ra yù kieán naøy khi coù söï baát ñoàng nghieâm troïng vôùi giaùm ñoác ñôn vò veà vieäc löïa
choïn vaø aùp duïng chuaån möïc vaø cheá ñoä keá toaùn, hoaëc söï khoâng phuø hôïp cuûa caùc thoâng tin ghi
trong baùo caùo taøi chính, hoaëc phaàn thuyeát minh baùo caùo taøi chính.
Khi ñöa ra yù kieán khoâng chaáp nhaän, kieåm toaùn vieân phaûi thu thaäp ñuû baèng chöùng ñeå laøm
cô sôû cho yù kieán cuûa mình. Trong baùo caùo naøy, kieåm toaùn vieân phaûi trình baøy phaàn giaûi thích veà
lyù do khoâng chaáp nhaän, vaø neâu nhöõng aûnh höôûng chính cuûa noù ñeán tình hình taøi chính vaø keát
quaû hoaït ñoäng cuûa ñôn vò.
3.4. YÙ kieán töø choái (khoâng theå ñöa ra yù kieán).
Kieåm toaùn vieân ñöa ra yù kieán naøy khi haäu quaû cuûa vieäc bò giôùi haïn phaïm vi kieåm toaùn laø
quan troïng, hoaëc thieáu thoâng tin lieân quan ñeán moät soá löôïng lôùn caùc khoaûn muïc tôùi möùc maø
kieåm toaùn vieân khoâng theå thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn ñaày ñuû vaø thích hôïp ñeå coù theå cho yù
kieán veà baùo caùo taøi chính.
YÙ kieán töø choái vaø yù kieán khoâng chaáp nhaän coù ñieåm gioáng nhau laø caû hai chæ ñöôïc ñöa ra
khi coù nhöõng söï kieän nghieâm troïng, nghóa laø moät baùo caùo chaáp nhaän töøng phaàn laø khoâng theå
thích hôïp do möùc troïng yeáu cuûa vaán ñeà. Tuy nhieân, yù kieán töø choái vaø yù kieán khoâng chaáp nhaän laø
hai tröôøng hôïp hoaøn toaøn khaùc nhau :
YÙ kieán töø choái duøng trong tröôøng hôïp kieåm toaùn vieân khoâng ñuû thoâng tin ñeå keát luaän baùo
caùo taøi chính laø trình baøy “trung thöïc vaø hôïp lyù” hay “khoâng trung thöïc vaø khoâng hôïp lyù”.
Coøn yù kieán khoâng chaáp nhaän ñöôïc ñöa ra khi kieåm toaùn vieân ñaõ coù ñuû baèng chöùng ñaày ñuû
vaø thích hôïp ñeå keát luaän raèng baùo caùo taøi chính ñaõ trình baøy “khoâng trung thöïc vaø khoâng hôïp
lyù”.

31
CHÖÔNG VII
KIEÅM TOAÙN TIEÀN
Töø chöông naøy, chuùng toâi seõ trình baøy veà kieåm toaùn caùc khoaûn muïc cuûa baùo caùo taøi chính,
vôùi trình töï chung laø giôùi thieäu veà noäi dung, ñaëc ñieåm vaø muïc tieâu kieåm toaùn cuûa töøng khoaûn
muïc, kieåm soaùt noäi boä lieân quan vaø caùc thuû tuïc kieåm toaùn aùp duïng cho khoaûn muïc ñoù.
Trong caùc noäi dung ñöôïc giôùi thieäu, phaàn minh hoïa chuû yeáu ñöôïc trình baøy theo keá toaùn
Vieät Nam vôùi hình thöùc keá toaùn nhaät kyù chung. Trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát, chuùng toâi seõ
trình baøy vieäc kieåm toaùn taïi caùc ñôn vò söû duïng caùc heä thoáng keá toaùn khaùc vôùi Vieät nam.
I. NOÄI DUNG VAØ ÑAËC ÑIEÅM CUÛA KHOAÛN MUÏC TIEÀN.
1. Noäi dung.
Treân baûng caân ñoái keá toaùn, tieàn ñöôïc trình baøy ôû phaàn Taøi saûn (Phaàn A : taøi saûn löu ñoäng
vaø ñaàu tö ngaén haïn), khoaûn muïc I : Tieàn vaø bao goàm caùc loaïi :
- Tieàn maët
- Tieàn göûi ngaân haøng
- Tieàn ñang chuyeån
2. Ñaëc ñieåm.
Tieàn laø khoaûn muïc ñöôïc trình baøy tröôùc tieân treân baûng caân ñoái keá toaùn vaø laø moät khoaûn
muïc quan troïng trong taøi saûn löu ñoäng. Do ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích khaû naêng thanh toaùn cuûa
moät doanh nghieäp, neân ñaây laø khoaûn thöôøng bò trình baøy sai leäch.
Tieàn coøn laø moät khoaûn muïc bò aûnh höôûng vaø coù aûnh höôûng ñeán nhieàu khoaûn muïc quan
troïng nhö doanh thu, chi phí, coâng nôï, vaø haàu heát caùc taøi saûn khaùc cuûa doanh nghieäp. Nhöõng sai
phaïm ôû caùc khoaûn muïc khaùc seõ taùc ñoäng ñeán tieàn, vaø ngöôïc laïi.
Soá phaùt sinh cuûa caùc taøi khoaûn tieàn thöôøng lôùn hôn soá phaùt sinh cuûa haàu heát caùc taøi khoaûn
khaùc. Do vaäy, duø soá dö cuûa khoaûn muïc naøy khoâng troïng yeáu, thì kieåm toaùn tieàn vaãn laø moät noäi
dung quan troïng.
Tieàn laïi laø taøi saûn ñöôïc öa chuoäng nhaát neân xaùc suaát xaûy ra gian laän, bieån thuû thöôøng raát
cao. Do taát caû nhöõng lyù do treân, ruûi ro tieàm taøng cuûa khoaûn muïc naøy thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù laø
cao neân kieåm toaùn vieân caàn taäp trung kieåm tra chi tieát nhieàu hôn caùc loaïi khaùc.
3. Muïc tieâu kieåm toaùn.
Khi xem xeùt tieàn, muïc tieâu kieåm toaùn laø nhaèm xaùc ñònh caùc vaán ñeà sau :
- Soá dö caùc khoaûn tieàn toàn taïi vaøo ngaøy laäp baûng caân ñoái keá toaùn (Hieän höõu).
- Taát caû caùc nghieäp vuï lieân quan ñeán tieàn laø coù thaät vaø ñeàu ñöôïc ghi nhaän (Ñaày ñuû).
- Doanh nghieäp coù quyeàn sôû höõu veà maët phaùp lyù ñoái vôùi caùc khoaûn tieàn (Quyeàn sôû höõu).
- Soá dö taøi khoaûn tieàn ñöôïc ghi theo ñuùng giaù trò coù theå thöïc hieän ñöôïc (Ñaùnh giaùù).
- Soå chi tieát tieàn ñöôïc toång coäng ñuùng vaø phuø hôïp vôùi taøi khoaûn toång hôïp treân soå caùi
(Ghi cheùp chính xaùc).
- Soá dö tieàn ñöôïc phaân loaïi vaø trình baøy thích hôïp treân baùo caùo taøi chính. Caùc tröôøng
hôïp tieàn bò haïn cheá söû duïng ñeàu ñöôïc khai baùo ñaày ñuû (Trình baøy vaø coâng boá).
II− KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ ÑOÁI VÔÙI TIEÀN.
1. Yeâu caàu cuûa kieåm soaùt noäi boä.
Ñeå haïn cheá nhöõng sai soùt coù theå xaûy ra, caùc ñôn vò thöôøng thieát laäp kieåm soaùt noäi boä ñoái
vôùi caùc khoaûn tieàn, vaø heä thoán g naøy coù theå chia laøm hai loaïi :
− Kieåm soaùt caùc chu trình nghieäp vuï coù aûnh höôûng ñeán caùc khoaûn thu hay chi tieàn, thí duï
chu trình baùn haøng hoaëc chu trình mua haøng.
− Kieåm tra ñoäc laäp thoâng qua kieåm keâ quyõ hay ñoái chieáu vôùi ngaân haøng.

32
 Trong thöïc tieãn, muoán kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu ñoái vôùi tieàn caàn phaûi ñaùp öùng nhöõng yeâu
caàu nhö sau :
− Thu ñuû : Moïi khoaûn tieàn ñeàu phaûi ñöôïc thu ñaày ñuû, göûi vaøo ngaân haøng hay noäp vaøo quyõ
trong khoaûng thôøi gian sôùm nhaát.
− Chi ñuùng : Taát caû caùc khoaûn chi ñeàu phaûi ñuùng vôùi muïc ñích, phaûi ñöôïc xeùt duyeät, vaø
ñöôïc ghi cheùp ñuùng ñaén.
− Phaûi duy trì soá dö toàn quyõ hôïp lyù ñeå ñaûm baûo chi traû caùc nhu caàu veà kinh doanh, cuõng
nhö thanh toaùn nôï ñeán haïn. Traùnh vieäc toàn quyõ quaù möùc caàn thieát, vì khoâng taïo khaû naêng sinh
lôïi vaø coù theå gaëp ruûi ro.
2. Caùc nguyeân taéc kieåm soaùt noäi boä.
Coù theå toùm taét caùc nguyeân taéc chung ñeå xaây döïng kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi tieàn nhö sau :
- Nhaân vieân phaûi coù ñuû khaû naêng vaø lieâm chính
- AÙp duïng nguyeân taéc phaân chia traùch nhieäm
- Taäp trung ñaàu moái thu
- Haøng ngaøy, ñoái chieáu soá lieäu giöõa thuû quyõ vaø keá toaùn, vaø noäp ngay soá thu trong ngaøy
cho ngaân haøng
- Coù bieän phaùp khuyeán khích caùc ngöôøi noäp tieàn yeâu caàu cung caáp bieân lai hoaëc phieáu thu
tieàn.
- Thöïc hieän toái ña nhöõng khoaûn chi baèng tieàn göûi ngaân haøng, haïn cheá chi baèng tieàn maët.
- Cuoái moãi thaùng, thöïc hieän ñ oái chieáu giöõa soá lieäu treân soå saùch vaø thöïc teá
3- Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi thu tieàn.
Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi thu ñöôïc thieát keá thay ñoåi tuøy theo töøng loaïi hình ñôn vò vaø tuøy
theo caùc nguoàn thu, vì thöôøng coù nhieàu nguoàn thu khaùc nhau, nhö thu tröïc tieáp töø baùn haøng, thu
töø nôï cuûa khaùch haøng, vaø nhieàu khoaûn thu khaùc. Sau ñaây laø moät vaøi thuû tuïc kieåm soaùt noäi boä
ñieån hình :
3.1. Tröôøng hôïp thu töø baùn haøng.
Ñoái vôùi caùc ñôn vò dòch vuï nhö khaùch saïn, nhaø haøng... ngöôøi ta thöôøng toå chöùc heä thoáng
thu tieàn ôû moät trung taâm vaø phaân coâng cho moät nhaân vieân ñaûm nhaän, nhöng caùc bieân lai phaûi do
moät nhaân vieân khaùc laäp. Trong theå thöùc naøy, vieäc ñaùnh soá tröôùc caùc bieân lai seõ laø moät phöông
tieän höõu hieäu ñeå ngaên ngöøa gian laän.
Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp baùn leû, moät nhaân vieân thöôøng phaûi ñaûm nhieäm nhieàu vieäc nhö
baùn haøng, nhaän tieàn, ghi soå. Trong ñieàu kieän ñoù, phöông phaùp kieåm soaùt toát nhaát laø söû duïng caùc
thieát bò thu tieàn.
Neáu khoâng trang bò ñöôïc heä thoáng maùy moùc tieân tieán, caàn phaûi quaûn lyù ñöôïc soá thu trong
ngaøy thoâng qua vieäc laäp ra caùc baùo caùo baùn haøng haøng ngaøy.
3.2. Tröôøng hôïp thu nôï cuûa khaùc h haøng.
− Neáu khaùch haøng ñeán noäp tieàn : Khuyeán khích hoï yeâu caàu cung caáp phieáu thu, hoaëc bieân
lai
− Neáu thu tieàn taïi cô sôû cuûa khaùch haøng : Quaûn lyù chaët cheõ giaáy giôùi thieäu, vaø thöôøng
xuyeân ñoái chieáu coâng nôï ñeå choáng thuû thuaät goái ñaàu.
− Neáu thu tieàn qua böu ñieän : caàn phaân nhieäm cho caùc nhaân vieân khaùc nhau ñaûm nhaän caùc
nhieäm vuï nhö Laäp hoùa ñôn baùn haøng − Theo doõi coâng nôï − Ñoái chieáu giöõa soå toång hôïp vaø chi
tieát veà coâng nôï − Môû thö vaø lieät keâ caùc seùc nhaän ñöôïc − Noäp caùc seùc vaøo ngaân haøng − Thu tieàn.
4. Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi chi tieàn.
Moät soá thuû tuïc kieåm soaùt noäi boä thöôøng ñöôïc söû duïng ñoái vôùi chi quyõ nhö sau :
- Haïn cheá toái ña vieäc söû duïng tieàn maët trong thanh toaùn :
- Vaän duïng ñuùng nguyeân taéc uûy quyeàn vaø pheâ chuaån.
33
 - Xaây döïng caùc thuû tuïc xeùt duyeät caùc khoaûn chi.
- Ñoái chieáu haøng thaùng vôùi soå phuï cuûa ngaân haøng.
III- KIEÅM TOAÙN KHOAÛN MUÏC TIEÀN
1. Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä.
1.1. Tìm hieåu veà kieåm soaùt noäi boä.
Ñoái vôùi doanh nghieäp nhoû, kieåm toaùn vieân thöôøng soaïn baûng töôøng thuaät, coøn vôùi doanh
nghieäp lôùn, hoï thöôøng söû duïng löu ñoà ñeå moâ taû cô caáu kieåm soaùt noäi boä hieän haønh. Ñeå thieát laäp,
kieåm toaùn vieân thöôøng döïa vaøo söï quan saùt vaø söû duïng baûng caâu hoûi veà kieåm soaùt noäi boä.
1.2. Ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt.
Kieåm toaùn vieân chæ coù theå ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt ñoái vôùi moät cô sôû daãn lieäu naøo
ñoù laø thaáp hôn möùc toái ña, khi maø ñaùnh giaù raèng caùc thuû tuïc kieåm soaùt coù lieân quan ñöôïc thieát
keá vaø thöïc hieän höõu hieäu. Ngöôïc laïi, neáu möùc ruûi ro kieåm soaùt ñöôïc ñaùnh giaù laø toái ña vaø xeùt
thaáy khoâng coù khaû naêng giaûm ñöôïc trong thöïc teá, kieåm toaùn vieân khoâng thöïc hieän caùc thöû
nghieäm kieåm soaùt, maø chæ thöïc hieän caùc thöû nghieäm cô baûn ôû möùc ñoä phuø hôïp.
1.3. Thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt.
Giaû söû raèng doanh nghieäp aùp duïng hình thöùc keá toaùn nhaät kyù chung, ta coù theå aùp duïng caùc
thöû nghieäm kieåm soaùt thoâng duïng laø :
- Toång coäng nhaät kyù quyõ vaø laàn theo soá toång coäng ñeán soå caùi .
- So saùnh chi tieát danh saùch nhaän tieàn töø soå quyõ (baùo caùo quyõ) vôùi nhaät kyù thu tieàn, vôùi
caùc baûng keâ tieàn göûi vaøo ngaân haøng vaø vôùi taøi khoaûn nôï phaûi thu.
- Choïn maãu ñeå so saùnh giöõa khoaûn chi ñaõ ghi trong nhaät kyù chi tieàn vôùi taøi khoaûn phaûi
traû , vaø vôùi caùc chöùng töø coù lieân quan.
1.4. Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt vaø thieát keá laïi caùc thöû nghieäm cô baûn.
Sau khi ñaõ thöïc hieän caùc thuû tuïc treân, kieåm toaùn vieân seõ ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt cho
töøng cô sôû daãn lieäu. Coâng vieäc naøy chuû yeáu laø ñeå nhaän dieän caùc ñieåm yeáu vaø ñieåm maïnh cuûa
heä thoáng kieåm soaùt noäi boä, nhaèm ñieàu chænh chöông trình kieåm toaùn cho phuø hôïp.
2. Thöû nghieäm cô baûn.
Theá nhöng ñeå ñôn giaûn, chuùng toâi giaû ñònh raèng kieåm soaùt noäi boä veà tieàn laø höõu hieäu, do
vaäy thuû tuïc khaùm phaù gian laän seõ khoâng ñöôïc nhaán maïnh. Luùc naøy caùc thöû nghieäm cô baûn
thöôøng ñöôïc tieán haønh nhö sau :
2.1 Thöïc hieän thuû tuïc phaân tích
Trong kieåm toaùn tieàn thuû tuïc phaân tích ít ñöôïc söû duïng. Tuy nhieân trong moät soá tröôøng
hôïp, thuû tuïc phaân tích coù theå vaãn höõu ích. Ví duï nhö coù theå söû duïng tyû leä giöõa soá dö taøi khoaûn
tieàn vôùi caùc taøi saûn löu ñoäng.
2.2- Thöû nghieäm chi tieát :
a- Phaân tích baûng keâ chi tieát cuûa taøi khoaûn tieàn, vaø ñoái chieáu vôùi soá dö treân soå caùi.
Tröôùc khi thöïc hieän caùc thöû nghieäm khaùc, kieåm toaùn vieân yeâu caàu cung caáp hay töï laäp
moät baûng keâ chi tieát caùc taøi khoaûn tieàn maët, tieàn göûi ngaân haøng, tieàn ñang chuyeån theo töøng loaïi
: tieàn Vieät Nam, ngoaïi teä, vaøng baïc, ñaù quyù cuûa töøng chi nhaùnh, bao goàm soá dö ñaàu kyø (hoaëc soá
dö kieåm toaùn kyø tröôùc) vaø soá dö cuoái kyø theo Soå caùi (chöa kieåm toaùn). Muïc ñích cuûa thuû tuïc naøy
laø giuùp kieåm toaùn vieân kieåm tra söï thoáng nhaát giöõa soá lieäu toång hôïp cuûa khoaûn muïc treân baùo
caùo taøi chính vôùi soá lieäu chi tieát cuûa caùc taøi khoaûn caáu thaønh.
b- Göûi thö xin xaùc nhaän moïi soá dö cuûa t aøi khoaûn tieàn göûi ngaân haøng vaøo thôøi ñieåm khoùa
soå.
Thö xaùc nhaän do kieåm toaùn vieân soaïn thaûo nhöng phaûi coù chöõ kyù cuûa ñôn vò. Thö traû lôøi
cuûa ngaân haøng phaûi göûi tröïc tieáp cho kieåm toaùn vieân vaø moät baûn sao cho khaùch haøng. Ñeå ñaûm
baûo tính thích hôïp cuûa baèng chöùng, kieåm toaùn vieân phaûi tröïc tieáp göûi thö vaø yeâu caàu thö phuùc

34
ñaùp göûi veà vaên phoøng cuûa coâng ty kieåm toaùn.
Sau khi nhaän ñöôïc thö xaùc nhaän cuûa ngaân haøng, kieåm toaùn vieân caàn laàn theo soá dö cuûa taøi
khoaûn naøy leân soá dö treân baûng caân ñoái keá toaùn, neáu coù cheânh leäch caàn laøm roõ nguyeân nhaân.
c - Kieåm keâ tieàn maët toàn quyõ.
ÔÛ moät soá ñôn vò, tieàn maët toàn quyõ coù theå laø moät khoaûn muïc khoâng troïng yeáu, theá nhöng
kieåm toaùn vieân vaãn caàn phaûi xem xeùt vieäc kieåm keâ quyõ tieàn maët, vì ñaây laø khoaûn laø coù raát
nhieàu khaû naêng gian laän.
Khi keát thuùc, thuû quyõ seõ kyù vaøo bieân baûn kieåm keâ ñeå xaùc nhaän soá thöïc teá. Kieåm toaùn vieân
caàn giöõ bieân baûn, hoaëc baûn sao bieân baûn kieåm keâ. Soá lieäu töø caùc bieân baûn ñoù ñöôïc duøng ñeå ñoái
chieáu vôùi chi tieát vaø toång hôïp cuûa taøi khoaûn Tieàn maët.
d- Kieåm tra vieäc khoùa soå caùc nghieäp vuï thu chi tieàn.
• Kieåm tra vieäc khoùa soå cuûa taøi khoaûn Tieàn maët.
Kieåm toaùn vieân caàn xem xeùt thôøi ñieåm phaùt sinh cuûa caùc chöùng töø thu chi ñöôïc ghi nhaän
vaøo soå keá toaùn vaøo nhöõng ngaøy tröôùc vaø sau khi keát thuùc nieân ñoä, ñeå xaùc ñònh xem moïi khoaûn
thu chi coù ñöôïc ghi nhaän ñuùng nieân ñoä hay khoâng ?
• Kieåm tra vieäc khoùa soå cuûa taøi khoaûn Tieàn gôûi ngaân haøng.
Ñeå kieåm tra, kieåm toaùn vieân thöôøng yeâu caàu khaùch haøng tröïc tieáp cung caáp soå phuï trong
khoaûng thôøi gian moät tuaàn tröôùc vaø sau khi keát thuùc nieân ñoä. Nhôø soå phuï, kieåm toaùn vieân seõ ñoái
chieáu soá dö taøi khoaûn tieàn göûi ngaân haøng vôùi soá dö treân soå phuï cuûa ngaân haøng, vaø phaùt hieän
cheânh leäch. Sau ñoù, kieåm toaùn vieân seõ tìm hieåu nguyeân nhaân cheânh leäch ñeå xaùc ñònh ñuùng ñaén
soá thöïc.
• Kieåm tra vieäc khoùa soå cuûa taøi khoaûn Tieàn ñang chuyeån.
Ñeå kieåm tra, caàn laäp baûng toång hôïp caùc seùc ñaõ chi, hoaëc ñaõ noäp nhöng chöa nhaän ñöôïc
giaáy baùo cuûa ngaân haøng (hay kho baïc) vaø nhöõng seùc chöa noäp taïi thôøi ñieåm khoùa soå. Xem xeùt
caùc baûng toång hôïp, ñoái chieáu vôùi soå phuï cuûa ngaân haøng (hay kho baïc) vaø caùc chöùng töø coù lieân
quan ñeå xaùc nhaän caùc khoaûn tieàn ñang chuyeån ñöôïc ghi cheùp ñuùng nieân ñoä.
e- Kieåm tra caùc nghieäp vuï thu, chi baát thöôøng.
Kieåm toaùn vieân choïn ra moät soá nghieäp vuï lôùn, baát thöôøng vaø kieåm tra chuùng ñeå xem caùc
nghieäp vuï naøy coù ñöôïc cho pheùp, vaø ñöôïc ghi cheùp ñuùng hay khoâng ? Xem chuùng coù caàn ñöôïc
coâng boá treân thuyeát minh baùo caùo taøi chính hay khoâng (ví duï nhö ñoái vôùi caùc nghieäp vuï lieân
quan ñeán caùc beân höõu quan) ?
f- Kieåm tra vieäc quy ñoåi ngoaïi teä ra tieàn Vieät nam, hoaëc ñoàng tieàn ñöôïc choïn ñeå haïch toaùn.
Kieåm toaùn vieân caàn kieåm tra vieäc choïn tyû giaù, vieäc ñieàu chænh theo tyû giaù naøy vaø phaûn
aùnh sai bieät vaøo khoaûn cheânh leäch tyû giaù.

35
CHÖÔNG VIII
KIEÅM TOAÙN NÔÏ PHAÛI THU KHAÙCH HAØNG VAØ
NGHIEÄP VUÏ BAÙN HAØNG
I- NOÄI DUNG, ÑAËC ÑIEÅM CUÛA NGHIEÄP VUÏ BAÙN HAØNG VAØ NÔÏ PHAÛI THU KHAÙCH
HAØNG.
1. Noäi dung khoaûn muïc.
Do nghieäp vuï baùn haøng vaø nôï phaûi thu khaùch haøng coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi nhau vaø
chöông naøy seõ keát hôïp nghieân cöùu veà kieåm toaùn cho caû hai noä i dung treâ n .
Treân baûng caân ñoái keá toaùn, khoaûn muïc nôï phaûi thu khaùch haøng ñöôïc trình baøy taïi phaàn A
Taøi saûn löu ñoäng vaø ñaàu tö ngaén haïn, goàm khoaûn muïc nôï phaûi thu khaùch haøng ñöôïc ghi theo soá
phaûi thu goäp vaø khoaûn muïc döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi ñöôïc ghi soá aâm. Neân hieäu soá nôï phaûi thu
khaùch haøng vaø döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi phaûn aùnh soá nôï phaûi thu thuaàn.
2. Ñaëc ñieåm cuûa khoaûn muïc.
- Nôï phaûi thu khaùch haøng laø moät khoaûn muïc quan troïng treân baûng caân ñoái keá toaùn, vì coù
lieân quan maät thieát ñeán keát quaû kinh doanh cuûa ñôn vò, vaø thöôøng ñöôïc trình baøy theo giaù trò coù
theå thöïc hieän ñöôïc, maø vieäc laäp döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi cho caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch
haøng thöôøng döïa vaøo söï öôùc tính cuûa Ban giaùm ñoác vì theá neân raát khoù kieåm tra.
- Ngöôøi söû duïng baùo caùo taøi chính thöôøng coù khuynh höôùng döïa vaøo moái lieân heä giöõa taøi
saûn vôùi coâng nôï ñeå ñaùnh giaù khaû naêng thanh toaùn cuûa moät doanh nghieäp. Do ñoù luoân coù khaû
naêng laø ñôn vò seõ coá tình trình baøy sai leäch baùo caùo taøi chính, baèng caùch ghi taêng caùc khoaûn nôï
phaûi thu khaùch haøng so vôùi thöïc teá nhaèm laøm cho khaû naêng thanh toaùn cuûa doanh nghieäp bieåu
hieän khaùc ñi.
- Haàu heát caùc khoaûn tieàn thu ñöôïc cuûa caùc doanh nghieäp ñeàu coù lieân quan ñeán caùc khoaûn
nôï phaûi thu khaùch haøng, do ñoù gian laän raát deã phaùt sinh töø caùc khoaûn naøy.
3- Muïc tieâu kieåm toaùn.
- Caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng ñaõ ghi cheùp coù thöïc taïi thôøi ñieåm laäp baùo caùo (Hieän
höõu).
- Taát caû caùc khoaûn nôï phaûi thu ñeàu ñöôïc ghi nhaän ñaày ñuû (Ñaày ñuû).
- Caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng vaøo ngaøy laäp baùo caùo thuoäc veà ñôn vò (Quyeàn sôû
höõu).
- Caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng ñöôïc ghi cheùp ñuùng soá tieàn goäp treân baùo caùo taøi chính
vaø phuø hôïp giöõa chi tieát caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng vôùi soå caùi (Ghi cheùp chính xaùc).
- Caùc khoaûn döï phoøng ñöôïc tính toaùn hôïp lyù ñeå giaù trò thuaàn cuûa caùc khoaûn nôï phaûi thu gaàn
ñuùng vôùi giaù trò coù theå thöïc hieän ñöôïc (Ñaùnh giaù).
- Söï ñuùng ñaén trong trình baøy vaø coâng boá khoaûn nôï phaûi thu, bao goàm vieäc phaân loaïi ñuùng
ñaén caùc khoaûn nôï phaûi thu, cuõng nhö coâng boá ñaày ñuû caùc vaán ñeà lieân quan nhö caàm coá, theá chaáp
... (Trình baøy vaø coâng boá).
II- KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ ÑOÁI VÔÙI CAÙC KHOAÛN NÔÏ PHAÛI THU KHAÙCH HAØNG VAØ
NGHIEÄP VUÏ BAÙN HAØNG.
Moät heä thoáng kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu veà caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng vaø nghieäp
vuï baùn haøng thöôøng ñoøi hoûi phaûi taùch bieät caùc chöùc naêng, vaø phaân nhieäm cho nhöõng caù nhaân,
hay boä phaän khaùc nhau phuï traùch. Chaúng haïn trong chu kyø coù theå phaân chia nhö sau :
1 . Laäp leänh baùn haøng (phieáu xuaát kho).
2 . Pheâ chuaån vieäc baùn chòu.
3 . Xuaát kho haøng hoaù.
36
 4 . Göûi haøng ñi.
5 . Laäp vaø kieåm tra hoùa ñôn.
6 . Theo doõi thanh toaùn.
7 . Chuaån y caùc khoaûn haøng baùn bò traû laïi, hay giaûm giaù.
8 . Cho pheùp xoùa soå caùc khoaûn nôï khoâng thu hoài ñöôïc.
Khi möùc ñoä phaân chia traùch nhieäm caøng cao thì caùc sai phaïm caøng deã bò phaùt hieän thoâng
qua söï kieåm tra hoã töông giöõa caùc phaàn haønh, hay khi ñoái chieáu taøi lieäu giöõa caùc boä phaän khaùc
nhau. Do ñoù seõ giaûm thieåu ñöôïc khaû naêng xaûy ra gian laän vaø sai soùt.
ÔÛ Vieät Nam, caùc doanh nghieäp thöôøng söû duïng hoùa ñôn kieâm phieáu xuaát kho neân khoâng coù
söï taùch bieät giöõa leänh baùn haøng (hoaëc phieáu xuaát kho) vôùi hoùa ñôn baùn haøng. Trong nghieäp vuï
baùn haøng, sau khi nhaän ñöôïc ñôn ñaët haøng cuûa khaùch haøng, thoâng thöôøng doanh nghieäp seõ laäp
hoùa ñôn baùn haøng hay hoùa ñôn giaù trò gia taêng (theo maãu quy ñònh). Luùc naøy, hoùa ñôn baùn haøng
seõ vöøa laø thoâng baùo cho khaùch haøng veà soá tieàn maø hoï phaûi traû, ñoàng thôøi laø caên cöù ñeå xuaát kho
haøng hoùa (phieáu xuaát kho).
III. KIEÅM TOAÙN NÔÏ PHAÛI THU KHAÙCH HAØNG VAØ NGHIEÄP VUÏ BAÙN HAØNG.
1- Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä.
1.1- Tìm hieåu veà kieåm soaùt noäi boä.
Moät theå thöùc tìm hieåu veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä thöôøng ñöôïc söû duïng laø baûng caâu hoûi,
muïc ñích laø tìm hieåu vaø ghi nhaän caùc thuû tuïc kieåm soaùt ñöôïc thöïc hieän. Caâu traû lôøi coù theå döôùi
daïng moâ taû, chaúng haïn nhö teân cuûa nhaân vieân phuï traùch trong caùc lónh vöïc chính, hoaëc coù theå
döôùi daïng traû lôøi coù hay khoâng. Caâu traû lôøi coù seõ cho thaáy kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu, caâu traû lôøi
khoâng chöùng toû kieåm soaùt noäi boä yeáu keùm.
Ngoaøi caùc kyõ thuaät treân, kieåm toaùn vieân coøn coù theå thöïc hieän kyõ thuaät walk-through.
1.2 - Ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt : Töông töï caùc chöông tröôùc.
1.3 - Thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt.
Caùc thöû nghieäm kieåm soaùt tieâu bieåu coù theå laø :
a - Kieåm tra maãu caùc nghieäp vuï baùn haøng :
Kieåm toaùn vieân seõ laáy maãu ñeå xem xeùt caùc khía caïnh caàn thieát, ñoù laø :
Ñoái vôùi doanh nghieäp saûn xuaát, kieåm toaùn vieân thöôøng baét ñaàu choïn ra moät soá hoùa ñôn ñeå :
- Ñoái chieáu vôùi ñôn ñaët haøng, leänh baùn haøng, vaän ñôn.
- Ñoái chieáu veà chuûng loaïi, quy caùch, soá löôïng, giaù caû, ngaøy göûi haøng, chöõ kyù vaø söï xeùt
duyeät ñoái vôùi caùc nghieäp vuï baùn chòu cuûa caáp coù thaåm quyeàn.
- Xem xeùt toång coäng cuûa töøng loaïi haøng, toång coäng töøng hoùa ñôn, so saùnh giaù treân hoùa ñôn
vôùi baûng giaù taïi moãi thôøi ñieåm, hoaëc vôùi catologue, hoaëc vôùi caùc taøi lieäu khaùc, thí duï nhö so saùnh
chi phí vaän chuyeån trong vaän ñôn.
- Ñoái chieáu ngaøy ghi treân hoùa ñôn vôùi ngaøy göûi haøng, vaø ngaøy ghi vaøo soå keá toaùn.
Sau khi xem xeùt veà tính chính xaùc trong maãu ñöôïc choïn neâu treân, kieåm toaùn vieân seõ laàn
theo töø caùc hoùa ñôn ñeán soå saùch keá toaùn. Trong hình thöùc nhaät kyù chung, kieåm toaùn vieân seõ ñi töø
hoùa ñôn ñeán nhaät kyù ; sau ñoù, tieáp tuïc ñoái chieáu soá toång coäng cuûa nhaät kyù vôùi taøi khoaûn treân soå
caùi.
b - Choïn maãu ñoái chieáu giöõa chöùng töø chuyeån haøng vôùi nhöõng hoùa ñôn lieân quan.
Thöû nghieäm (a) khoâng giuùp phaùt hieän ñöôïc caùc tröôøng hôïp haøng ñaõ ñöôïc göûi ñi nhöng vì
moät lyù do naøo ñoù maø khoâng laäp hoùa ñôn. Ñeå kieåm tra vaán ñeà naøy, caàn choïn maãu caùc chöùng töø
chuyeån haøng ñaõ laäp trong naêm vaø ñoái chieáu vôùi caùc hoùa ñôn. Caàn ñaëc bieät löu yù ñeán soá thöù töï
lieân tuïc cuûa caùc chöùng töø lieân quan laø ñôn ñaët haøng, chöùng töø chuyeån haøng vaø hoùa ñôn baùn haøng.
c - Xem xeùt söï cho pheùp vaø ghi cheùp veà haøng baùn bò traû laïi, hay bò hö hoûng.

37
 Taát caû haøng hoùa bò traû laïi, hay bò hö hoûng ñeàu phaûi ñöôïc chöùng minh bôûi caùc taøi lieäu ñaõ
ñöôïc ñaùnh soá thöù töï, ñöôïc xeùt duyeät vaø kyù bôûi caáp coù thaåm quyeàn vaø hoï phaûi ñoäc laäp vôùi vieäc
chi quyõ, hay giöõ soå keá toaùn.
1.4. Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt vaø thieát keá laïi caùc thöû nghieäm cô baûn :
Sau khi ñaõ thöïc hieän caùc thöû nghieäm treân, kieåm toaùn vieân seõ ñaùnh giaù möùc ruûi ro kieåm soaùt
cho moãi cô sôû daãn lieäu lieân quan ñeán khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng vaø nghieäp vuï baùn haøng. Khi
ñaùnh giaù, kieåm toaùn vieân neân nhaän dieän nhöõng ñieåm yeáu cuûa kieåm soaùt noäi boä ñeå môû roäng caùc
thöû nghieäm cô baûn vaø nhöõng ñieåm maïnh cho pheùp giaûm thieåu caùc thöû nghieäm cô baûn.
2- Thöû nghieäm cô baûn.
Caùc thöû nghieäm cô baûn tieâu bieåu ñeå ñaùp öùng muïc tieâu caùc kieåm toaùn chung coù theå bao goàm
:
2.1 - Thuû tuïc phaân tích ñoái vôùi taøi khoaûn doanh thu vaø nôï phaûi thu khaùch haøng :
Baûng döôùi ñaây minh hoïa moät soá thuû tuïc phaân tích thöôøng duøng ñoái vôùi doanh thu vaø nôï
phaûi thu khaùch haøng.
Thuû tuïc phaân tích Sai soùt coù theå xaûy ra
1. So saùnh tyû leä laõi goäp naêm nay vôùi naêm Khai khoáng hay khai thaáp doanh thu,
tröôù c . vaø coù theå aûnh höôûng ñeán khoaûn nôï
phaûi thu khaùch haøng.
2. So saùnh doanh thu baùn chòu giöõa caùc thaùng Khai khoáng hay khai thaáp doanh thu.
trong naêm vaø vôùi cuøng kyø cuûa naêm tröôùc.
3. So saùnh giöõa soá dö cuûa taøi khoaûn nôï phaûi thu Khai khoáng hay khai thaáp khoaûn nôï
khaùch haøng vôùi doanh thu baùn chòu cuûa naêm phaûi thu khaùch haøng.
nay so vôùi naêm tröôùc.
4. So saùnh giöõa tyû leä haøng bò traû laïi vaø giaûm Khai khoáng hay khai thaáp haøng bò traû
giaù vôùi soá baùn giöõa naêm nay vaø naêm tröôùc laïi vaø giaûm giaù.
(theo töøng maët haøng)
5. So saùnh soá dö cuûa caùc khaùch haøng coù soá dö Sai soùt ôû taøi khoaûn nôï phaûi thu khaùch
nôï vöôït quaù moät giôùi haïn naøo ñoù so vôùi naêm haøng.
tröôù c .
6- So saùnh tyû leä chi phí döï phoøng nôï khoâng thu
hoài ñöôïc vôùi soá dö taøi khoaûn nôï phaûi thu Khai khoáng hay
khaùch haøng naêm nay vaø naêm tröôùc. khai thaáp möùc döï phoøng.
7. So saùnh caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng
phaân tích theo tuoåi nôï cuûa naêm nay so vôùi
naêm tröôùc.

2.2 - Thöû nghieäm chi tieát soá dö :

Ñoái vôùi chu kyø nôï phaûi thu khaùch haøng vaø nghieäp vuï baùn haøng, taøi khoaûn quan troïng nhaát
laø taøi khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng vaø döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi.
Caùc thöû nghieäm chi tieát soá dö phuï thuoäc vaøo caùc muïc tieâu kieåm toaùn ñaõ ñöôïc xaùc ñònh ôû
treân, ñoù laø :
a - Thu thaäp hay töï laäp baûng soá dö chi tieát phaân tích coâng nôï theo tuoåi nôï ñeå ñoái chieáu vôùi
soå chi tieát vaø soå caùi :
Thöû nghieäm chi tieát veà taøi khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng vaø döï phoøng nôï khoù ñoøi chuû yeáu
döïa vaøo baûng soá dö chi tieát phaân tích theo tuoåi nôï. Baûng naøy lieät keâ soá dö cuûa töøng khaùch haøng
vaø saép xeáp theo thôøi gian quaù haïn traû nôï (tính töø ngaøy heát haïn traû ñeán ngaøy laäp baùo caùo).

38
 Kieåm toaùn vieân thöôøng baét ñaàu kieåm tra laïi vieäc coäng doàn haøng ngang vaø haøng doïc. Sau
ñoù, xem xeùt ñeán tính hôïp lyù cuûa söï phaân loaïi coân g nôï, thoâng qua vieäc choïn ra moät soá khaùch
haøng vaø laàn ñeán soå chi tieát cuûa khaùch haøng ñoù, ñoái chieáu vôùi kyø haïn thanh toaùn. Soá toång coäng
treân baûng cuõng ñöôïc duøng ñeå ñoái chieáu vôùi taøi khoaûn toång hôïp treân soå caùi. Ngoaøi ra, caàn kieåm
tra laïi toång coäng soá dö treân caùc soå chi tieát, vaø ñoái chieáu vôùi toång soá dö treân soå caùi.
b - Göûi thö xin xaùc nhaän ñeán khaùch haøng.
Ñeå xaùc nhaän tính coù thöïc (Hieän höõu) cuûa taøi khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng, thöû nghieäm
ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát laø göûi thö xin xaùc nhaän ñeán caùc khaùch haøng.
Coù hai phöông phaùp thu thaäp xaùc nhaän töø khaùch haøng laø xaùc nhaän toaøn boä vaø xaùc nhaän
khoâng toaøn boä, vaø trong caû hai phöông phaùp, ñôn vò ñeàu yeâu caàu khaùch haøng xaùc nhaän coâng nôï
vaø gôûi tröïc tieáp cho kieåm toaùn vieân.
Trong phöông phaùp xaùc nhaän toaøn boä, kieåm toaùn vieân seõ yeâu caàu ñôn vò kyù ñeå kieåm toaùn
vieân göûi thö xin xaùc nhaän coâng nôï, vaø trong moïi tröôøn g hôïp thì khaùch haøng ñeàu ñöôïc yeâu caàu
traû lôøi tröïc tieáp cho kieåm toaùn vieân. Neáu khoâng nhaän ñöôïc thö traû lôøi, sau moät khoaûng thôøi gian
naøo ñoù, kieåm toaùn vieân caàn göûi thö nhaéc nhôû.
Coøn ñoái vôùi phöông phaùp xaùc nhaän khoâng toaøn boä, chæ khi naøo coù söï khaùc bieät veà soá lieäu
thì khaùch haøng môùi göûi thö traû lôøi cho kieåm toaùn vieân
Sau ñaây laø moät soá vaán ñeà caàn quan taâm khi aùp duïng theå thöùc naøy :
b.1- Thieát keá maãu : Do chæ göûi thö xaùc nhaän trong phaïm vi maãu ñöôïc choïn, neân côõ maãu
caàn phaûi khaù lôùn, vaø phaûi ñaïi dieän cho toång theå ñeå coù theå thu thaäp ñöôïc baèng chöùng ñaùng tin
caäy.
b.2 - Giaûi quyeát soá cheânh leäch giöõa thö xaùc nhaän cuûa khaùch haøng vôùi soá lieäu cuûa ñôn vò.
Khi coù khaùc bieät soá lieäu, kieåm toaùn vieân caàn nghieân cöùu ñeå giaûi quyeát, hoaëc coù theå ñeà
nghò ñôn vò giaûi thích. Trong nhieàu tröôøng hôïp, cheânh leäch phaùt sinh laø do söï khaùc bieät veà thôøi
ñieåm ghi nhaän doanh thu vaø caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng, phaûi traû coù lieân quan giöõa hai
beân. Moät soá thö traû lôøi khaúng ñònh raèng soá dö ñaõ ñöôïc neâu laø khoâng chính xaùc vaø khoâng phaûn
aùnh ñuùng soá nôï hieän haønh. Khi ñoù, kieåm toaùn vieân caàn laäp baûng chænh hôïp giöõa soá lieäu treân caùc
soå chi tieát coù lieân quan vôùi baûng keâ chi tieát do khaùch haøng göûi ñeå xaùc ñònh soá thöïc.
b.3 - Caùc thuû tuïc kieåm toaùn aùp duïng ñoái vôùi caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng khoâng coù thö
traû lôøi.
Tyû leä thö traû lôøi nhaän ñöôïc seõ thay ñoåi raát nhieàu tuøy theo caùc loaïi khaùch haøng. Neáu khoâng
nhaän ñöôïc thö, kieåm toaùn vieân neân tieáp tuïc göûi thö laàn thöù hai, thöù ba. Sau cuøng, neáu vaãn khoâng
nhaän ñöôïc, kieåm toaùn coù theå söû duïng caùc kyõ thuaät khaùc, nhö laø göûi fax hay ñieän tín, goïi ñieän
thoaïi ... Maët khaùc, coù theå aùp duïng caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaùc, nhö laø xem xeùt vieäc thu tieàn
trong nieân ñoä keá tieáp, caùc hôïp ñoàng, ñôn ñaët haøng, hoùa ñôn baùn haøng, vaän ñôn ...
Caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng khoâng nhaän ñöôïc thö traû lôøi sau khi ñaõ aùp duïng caùc
thuû tuïc khaùc coù theå xem nhö laø sai soùt khi ñaùnh giaù keát quaû.
b.4 - Toùm taét vaø ñaùnh giaù keát quaû : kieåm toaùn vieân caàn laäp ra baûng toùm taét ñeå lieät keâ
caùcthö ñaõ nhaän ñöôïc, vaø toång hôïp keát quaû chung. Ñaây laø moät noäi dung quan troïng trong hoà sô
kieåm toaùn.
b.5/ Cuoái cuøng, sau khi ñaõ giaûi quyeát moïi khoaûn cheânh leäch thoâng qua thö xaùc nhaän, kieåm
toaùn vieân seõ ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt ñoái vôùi khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng. Neáu sai soùt
ñaùng keå khaùc xa so vôùi möùc döï kieán cuûa kieåm toaùn vieân, thì caàn ñaùnh giaù laïi vaø coù theå thay ñoåi
phaïm vi cuûa caùc thöû nghieäm cô baûn trong cuoäc kieåm toaùn.
c - Kieåm tra vieäc laäp döï phoøng nôï khoù ñoøi.
Böôùc ñaàu tieân trong quaù trình kieåm toaùn caùc khoaûn döï phoøng laø xem xeùt keát quaû cuûa caùc
thöû nghieäm khaùc lieân quan ñeán chính saùch baùn chòu cuûa doanh nghieäp. Neáu chính saùch baùn chòu

39
khoâng thay ñoåi vaø keát quaû cuûa caùc thöû nghieäm coù lieân quan cho thaáy chính saùch baùn chòu cuûa
naêm hieän haønh töông töï nhö thôøi khoùa tröôùc, luùc naøy söï thay ñoåi soá dö cuûa taøi khoaûn nôï phaûi
thu khaùch haøng chæ coù theå do vieäc thay ñoåi cuûa hoaït ñoäng kinh doanh vaø doanh soá baùn. Ngöôïc
laïi, neáu chính saùch baùn chòu ñaõ thay ñoåi ñaùng keå, kieåm toaùn vieân caàn phaûi thaän troïng khi ñaùnh
giaù keát quaû cuûa nhöõng thay ñoåi naøy.
Ñeå xaùc ñònh ñôn vò coù laäp ñuû caùc khoaûn laäp döï phoøng hay khoâng, tröôùc tieân caàn laäp baûng
phaân tích döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi. Sau ñoù, kieåm toaùn vieân caàn laàn theo nhöõng khoaûn ghi Nôï
vaøo taøi khoaûn döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi ñeán caùc chöùng töø coù lieân quan, cuõng nhö taøi khoaûn
toång hôïp treân soå caùi. Neân so saùnh buùt toaùn ghi Coù ôû taøi khoaûn naøy vôùi taøi khoaûn chi phí döï
phoøng veà nôï khoâng thu hoài ñöôïc. Ngoaøi ra, vieäc tính tyû leä caùc khoaûn nôï khoâng thu hoài ñöôïc so
vôùi khoaûn baùn chòu roøng, so vôùi chi phí döï phoøng veà nôï khoâng thu hoài ñöôïc, vaø so vôùi khoaûn döï
phoøng phaûi thu khoù ñoøi, cuõng coù theå laø moät chæ daãn toát cho kieåm toaùn vieân ñeå laøm saùng toû veà
caùc khoaûn baát thöô øng.
Taïi Vieät Nam5, döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi chæ ñöôïc laäp khi coù ñaày ñuû chöùng töø goác hay
xaùc nhaän con nôï veà soá tieàn chöa traû, nhö laø hôïp ñoàng kinh teá, kheá öôùc vay nôï hay cam keát nôï,
ñoái chieáu coâng nôï. Caên cöù ñeå ghi nh aän khoaûn nôï khoù ñoøi laø :
• Nôï quaù haïn thanh toaùn töø 2 naêm trôû leân, keå töø ngaøy ñeán haïn thu nôï ghi trong hôïp ñoàng
kinh teá, caùc kheá öôùc vay nôï hay caùc cam keát nôï, doanh nghieäp ñaõ ñoøi nhieàu laàn nhöng
vaãn chöa thu ñöôïc nôï.
• Tröôøng hôïp ñaëc bieät tuy thôøi gian quaù haïn chöa ñöôïc 2 naêm nhöng con nôï ñang trong thôøi
gian xem xeùt giaûi theå, phaù saûn hay bò cô quan phaùp luaät giam caàm thì cuõng ñöôïc ghi nhaän
laø nôï khoù ñoøi.
Kieåm toaùn vieân phaûi döïa vaøo caùc quy ñònh naøy ñeå kieåm tra veà möùc laäp döï phoøng.
d - Kieåm tra vieäc khoùa soå ñoái vôùi nghieäp vuï baùn haøng :
Moät trong nhöõng phöông phaùp laøm taêng giaû taïo doanh thu laø ghi vaøo nhaät kyù vaø soå caùi veà
caùc nghieäp vuï baùn haøng xaûy ra sau khi keát thuùc nieân ñoä.
Nhaèm muïc tieâu kieåm tra vieäc ghi nhaän ñuùng thôøi khoùa, thuû tuïc kieåm toaùn coù theå aùp duïng
ñeå khaùm phaù gian laän naøy laø kieåm toaùn vieân laäp baûng lieät keâ caùc nghieäp vuï baùn haøng dieãn ra
trong moä t soá ngaøy tröôùc vaø sau ngaøy khoùa soå ñeå so saùnh vôùi hoùa ñôn baùn haøng vaø vôùi caùc
chöùng töø coù lieân quan.
Ngoaøi ra, doanh thu cuõng coù theå bò taêng giaû taïo baèng caùch ghi nhaän tröôùc moät khoaûn
doanh thu naøo ñoù cho nieân ñoä ; qua nieân ñoä sau thì soá doanh thu naøy seõ ñöôïc khaáu tröø. Ñeå phaùt
hieän sai phaïm naøy, kieåm toaùn vieân neân xem xeùt caån thaän taát caû caùc khoaûn haøng traû laïi sau
ngaøy keát thuùc nieân ñoä coù lieân quan ñeán soá haøng baùn trong nieân ñoä tröôùc, cuõng nhö caùc taøi lieäu
xaùc nhaän veà coâng nôï coù lieân quan. Khi phaùt hieän ñöôïc, kieåm toaùn vieân seõ yeâu caàu ñôn vò ñieàu
chænh ñeå phaûn aùnh ñuùng doanh thu cuûa nieân ñoä.
Beân caïnh ñoù, kieåm toaùn vieân caàn so saùnh giöõa ngaøy ghi treân caùc chöùng töø chuyeån haøng
ñöôïc choïn maãu vôùi ngaøy treân hoùa ñôn baùn haøng vaø treân soå keá toaùn. Neáu coù cheânh leäch, thì noù
cuõng laø söï chæ daãn veà khaû naêng coù sai soùt trong soá lieäu cuûa nieân ñoä.
e -Xem xeùt veà caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng bò caàm coá theá chaáp :
Trong moät soá tröôøng hôïp, khaùch haøng khoâng coøn quyeàn sôû höõu ñaày ñuû ñoái vôùi caùc khoaûn
nôï vì moät soá ñaõ ñöôïc ñem caàm coá, theá chaáp.
Baèng chöùng veà söï caàm coá, theá chaáp cuûa caùc khoaûn phaûi thu khaùch haøng coù theå ñöôïc kieåm
toaùn vieân thu thaäp thoâng qua thö xaùc nhaän. Ngoaøi ra, vieäc phaân tích taøi khoaûn chi phí taøi chính -
khoaûn muïc chi phí tieàn laõi - cuõng laø moät chæ daãn toát veà caùc khoaûn naøy.

5
Theo ThoângTö 64-TC-TCDN ngaøy 15.9.1997 cuûa Boä Taøi chính.
40
 f- Ñaùnh giaù chung veà söï trình baøy vaø coâng boá khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng treân baùo caùo
taøi chính :
Thoâng qua kieåm tra baûng soá dö chi tieát phaân tích theo tuoåi nôï, kieåm toaùn vieân seõ xem xeùt
khoaûn nôï phaûi thu khaùch haøng ghi trong baûng naøy coù ñöôïc phaân loaïi ñuùng hay khoâng, töùc laø coù
taùch bieät vôùi caùc khoaûn nôï phaûi thu khaùc nhö laø nôï phaûi thu cuûa caùc chi nhaùnh, phaûi thu taïm
öùng cho nhaân vieân hay khoâng ... ?
Ngoaøi ra, caàn löu yù neáu taøi khoaûn phaûi thu khaùch haøng coù soá dö Coù thì khi trình baøy treân
Baûng caân ñoái keá toaùn caàn phaûi xeáp vaøo caùc khoaûn nôï phaûi traû ... Kieåm toaùn vieân coøn caàn ñaùnh
giaù xem vieäc trình baøy vaø coâng boá taøi khoaûnphaûi thu khaùch haøng treân baùo caùo taøi chính coù tuaân
thuû ñuùng caùc chuaån möïc hay caùc quy ñònh hieän haønh hay khoâng ? Kieåm toaùn vieân cuõng caàn chuù
yù laø moïi khoaûn baát thöôøng ñeàu phaûi ñöôïc coâng boá trong thuyeát minh baùo caùo taøi chính.

41
CHÖÔNG IX
KIEÅM TOAÙN HAØNG TOÀN KHO
VAØ GIAÙ VOÁN HAØNG BAÙN

I. NOÄI DUNG VAØ ÑAËC ÑIEÅM CUÛA KHOAÛN MUÏC :

1. Noäi dung.
Haøng toàn kho laø taøi saûn löu ñoäng cuûa doanh nghieäp bieåu hieän döôùi hình thaùi vaät chaát.
Chuùng bao goàm nhieàu loaïi , nhö nguyeân vaät lieäu, coâng cuï duïng cuï, saûn phaåm dôû dang, thaønh
phaåm, haøng hoùa. Ngoaøi ra, haøng toàn kho coøn bao goàm haøng ñang ñi ñöôøng vaø haøng göûi baùn, ñoù
laø nhöõng vaät tö, haøng hoùa thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ñôn vò nhöng vì caùc lyù do khaùc nhau neân
khoâng naèm taïi kho cuûa ñôn vò.
Haøng toàn kho thuoäc Taøi saûn löu ñoäng trong Baûng caân ñoái keá toaùn, vaø ñöôïc trình baøy theo
giaù thaáp hôn giöõa giaù lòch söû vaø giaù trò thuaàn coù theå thöïc hieän. Soá lieäu naøy ñöôïc chi tieát thaønh
giaù lòch söû cuûa töøng loaïi haøng toàn kho vaø toång soá döï phoøng giaûm giaù haøng toàn kho.
Giaù voán haøng baùn laø giaù voán cuûa thaønh phaåm, haøng hoùa, lao vuï cung caáp trong kyø, ñöôïc
trình baøy treân Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh.
Haøng toàn kho vaø giaù voán haøng baùn coù moái quan heä chaët cheõ. Moái quan heä naøy coù theå bieåu
thò qua hình veõ sau :

Haøng toàn kho ñaàu kyø Giaù voán haøng

Toång löôïng baùn
haøng coù trong
Haøng mua trong kyø kyø Haøng toàn kho cuoái kyø

Chi phí cheá bieán (neáu coù)

Do moái quan heä chaët cheõ treân neân vieäc kieåm toaùn giaù voán haøng baùn cuõng ñöôïc thöïc hieän
ngay trong quaù trình kieåm toaùn haøng toàn kho.
2- Ñaëc ñieåm.
Trong nhieàu doanh nghieäp, haøng toàn kho thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù laø moät khoaûn muïc troïng
yeáu vaø coù ruûi ro tieàm taøng cao, vì nhöõng lyù do sau :
- Haøng toàn kho thöôøng chieám tyû troïng lôùn trong toång taøi saûn cuûa ñôn vò vaø thöôøng laø
khoaûn muïc lôùn nhaát trong taøi saûn löu ñoäng cuûa doanh nghieäp, ñaëc bieät laø ñoái vôùi doanh nghieäp
thöông maïi. Nhöõng sai soùt treân khoaûn muïc haøng toàn kho thöôøng daãn ñeán nhöõng sai soùt troïng
yeáu veà chi phí vaø keát quaû kinh doanh. Neáu haøng toàn kho bò ñaùnh giaù sai leäch seõ aûnh höôûng
troïng yeáu ñeán möùc ñoä trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa caùc baùo caùo taøi chính.
- Soá löôïng vaø chuûng loaïi haøng to àn kho raát phong phuù, soá löôïng nghieäp vuï phaùt sinh trong
kyø raát nhieàu vôùi giaù trò lôùn vaø lieân quan ñeán nhieàu loaïi chöùng töø. Do ñoù vieäc quaûn lyù vaø ghi
cheùp haøng toàn kho raát phöùc taïp.
- Haøng toàn kho coù khaûø naêng bò giaûm giaù trò so vôùi giaù trò soå saùch raát nhieàu do hao moøn höõu
hình vaø voâ hình, neân deã bò rôùt giaù, bò hö hoûng hay loãi thôøi … Vì theá maø vieäc ñaùnh giaù haøng toàn
kho thöôøng phöùc taïp, giaù trò haøng toàn kho coù theå khoâng ñöôïc ñieàu chænh thích hôïp vaø bò trình
baøy sai leäch treân baùo caùo taøi chính, chaúng haïn nhö laäp caùc khoaûn döï phoøng giaûm giaù khoâng
ñuùng theo quy ñònh.

42
 - Haøng toàn kho thöôøng ñöôïc boá trí ôû caùc vò trí, ñòa ñieåm khaùc nhau, thaäm chí coù theå raát
phaân taùn ôû nhieàu boä phaän, vaø laïi do raát nhieàu ngöôøi ôû nhöõng boä phaän khaùc nhau quaûn lyù.
- Coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau ñeå ñaùnh giaù haøng toàn kho, vaø vôùi moãi phöông phaùp thì
giaù trò haøng toàn kho seõ khaùc nhau neân taát nhieân seõ daãn ñeán lôïi nhuaän khaùc nhau.
- Vieäc khoùa soå haøng toàn kho caàn baûo ñaûm raèng ñaõ chia caét nieân ñoä ñuùng ñaén ñeå khoâng
aûnh höôûng ñeán baùo caùo taøi chính, nhaát laø taïi caùc ñôn vò aùp duïng phöông phaùp kieåm keâ ñònh kyø.
3. Muïc tieâu kieåm toaùn.
- Haøng toàn kho thaät söï coù vaø thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ñôn vò (Hieän höõu vaø quyeàn sôû höõu).
- Haøng toàn kho ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng theo giaù thaáp hôn giöõa giaù goác vaø giaù trò thuaàn coù theå
thöïc hieän (Ñaùnh giaù).
- Soá lieäu chi tieát haøng toàn kho ñöôïc tính toaùn chính xaùc vaø thoáng nhaát giöõa soå caùi vaø soå chi
tieát (Söï ghi cheùp chính xaùc).
- Taát caû haøng toàn kho ñeàu ñöôïc ghi cheùp vaø baùo caùo (Ñaày ñuû).
- Trình baøy vaø khai baùo haøng toàn kho ñaày ñuû vaø ñuùng ñaén (Trình baøy vaø coâng boá).
II- KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ ÑOÁI VÔÙI HAØNG TOÀN KHO.
1. Muïc ñích kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi haøng toàn kho.
Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi haøng toàn kho bao goàm :
• Kieåm soaùt vaät chaát : Vieäc söû duïng caùc khu vöïc, kho haøng rieâng bieät haïn cheá ra vaøo kho
nguyeân lieäu haøng hoùa, saûn phaåm dôû dang, thaønh phaåm laø moät thuû tuïc kieåm soaùt chuû yeáu ñeå baûo
veä taøi saûn. Ngoaøi ra, trong nhieàu tröôøng hôïp thì söï phaân chia traùch nhieäm cuï theå tro ng quaûn lyù
haøng toàn kho cho nhöõng caù nhaân cuõng heát söùc caàn thieát.
• Kieåm soaùt quaù trình ghi cheùp : Caùc chöùng töø ñöôïc ñaùnh soá tröôùc, ñöôïc xeùt duyeät tröôùc
khi cho pheùp haøng hoùa vaän ñoäng seõ coù taùc duïng baûo veä taøi saûn. Maët khaùc quaù trình ghi cheùp soå
saùch toàn kho caàn phaûi taùch bieät vôùi nhöõng ngöôøi baûo veä, quaûn lyù taøi saûn. Soå saùch toång hôïp vaø
chi tieát haøng hoùa toàn kho phaûi theo doõi ñöôïc caû veà giaù trò, soá löôïng, chaát löôïng cuûa toàn kho cuoái
kyø, cuõng nhö phaûi taùch bieät traùch nhieäm cuûa caùc boä phaän quaûn lyù ñeå coù cô sôû ñieàu tra khi phaùt
sinh cheânh leäch giöõa kieåm keâ vaø soå saùch.
2. Caùc thuû tuïc kieåm soaùt vaät chaát.
* Söï phaân chia traùch nhieäm :
Bao goàm vieäc aùp duïng nguyeân taéc phaân coâng phaân nhieäm vaø baát kieâm nhieäm nhaèm ngaên
chaën söï gian laän.
* Caùc chính saùch mua haøng :
Bao goàm caùc chính saùch veà ñaët haøng, giaù caû vaø chaát löôïng haøng mua, veà vieäc löïa choïn
ngöôøi baùn …
* Thieát laäp thuû tuïc kieåm soaùt mua haøng :
Moãi khi coù nhu caàu mua haøng, caùc boä phaän coù lieân quan seõ soaïn thaûo phieáu ñeà nghò mua
haøng vaø göûi cho boä phaän mua haøng. Ñaây laø phieáu yeâu caàu cung öùng haøng cuûa moät boä phaän naøo
ñoù.
* Laäp ñôn ñaët haøng :
Caên cöù theo phieáu ñeà nghò mua haøng, boä phaän mua haøng seõ pheâ chuaån treân cô sôû xem xeùt
nhu caàu vaø löïa choïn nhaø cung caáp phuø hôïp vôùi chính saùch cuûa ñôn vò. Sau ñoù, boä phaän naøy tieán
haønh laäp ñôn ñaët haøn g vaø göûi cho nhaø cung caáp.
* Kieåm soaùt vieäc nhaän haøng :
Khi tieáp nhaän, boä phaän nhaän haøng phaûi kieåm tra veà maãu maõ, soá löôïng, thôøi gian haøng ñeán
vaø caùc ñieàu kieän khaùc ñeå laäp baùo caùo nhaän haøng.
Baùo caùo nhaän haøng (hoaëc phieáu nhaäp kho) laø baèng chöùng veà vieäc nhaän haøng vaø kieåm tra
haøng hoùa, vaø duøng ñeå theo doõi thanh toaùn. Sau ñoù, baùo caùo naøy thöôøng seõ ñöôïc göûi cho boä phaän
43
mua haøng, boä phaän kho vaø keá toaùn nôï phaûi traû.
* Baûo quaûn haøng hoùa vaø xuaát kho :
Töø khi nhaän veà, haøng ñöôïc toàn tröõ taïi kho cho ñeán khi xuaát ra ñeå saûn xuaát hoaëc baùn, do ñoù
caàn phaûi xaùc laäp quy trình baûo quaûn toàn tröõ ñeå giaûm hao huït, khoâng bò maát phaåm chaát vaø giaûm
thieåu chi phí toàn kho …
Chöùng töø caàn thieát ñeå xuaát kho saûn xuaát laø phieáu xin lónh vaät tö ñöôïc ngöôøi phuï traùch taïi
nhöõng boä phaän saûn xuaát laäp caên cöù vaøo nhu caàu.
* Kieåm soaùt quaù trình saûn xuaát saûn phaåm :
Taïi nhieàu nôi, ngöôøi ta laäp rieâng moät boä phaän kieåm soaùt saûn xuaát, boä phaän naøy coù traùch
nhieäm xaùc ñònh saûn löôïng, chuûng loaïi, chaát löôïng saûn phaåm … Taïi caùc phaân xöôûng saûn xuaát
khaùc nhau, caàn phaûi thieát laäp caùc noäi quy vaø quy trình saûn xuaát ñeå theo doõi saûn löôïng, kieåm soaùt
chaát löôïng, kieåm soaùt pheá lieäu.
Trong moïi ñôn vò coù hoaït ñoäng saûn xuaát cheá bieán thì kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi keá toaùn chi
phí laø moät phaàn quan troïng cuûa chöùc naêng saûn xuaát.
* Kieåm soaùt kho thaønh phaåm :
Khi saûn phaåm hoaøn thaønh, caùc phaân xöôûng saûn xuaát seõ chuyeån sang cho kho thaønh phaåm,
taïi ñaây caàn phaûi coù nhöõng quy cheá baûo quaûn vaø toàn tröõ.
* Kieåm soaùt quaù trình tieâu thuï :
Quaù trình kieåm soaùt naøy ñaõ ñöôïc trình baøy trong chöông VIII - Kieåm toaùn nôï phaûi thu
khaùch haøng vaø nghieäp vuï baùn haøng.
* Kieåm keâ haøng toàn kho vaø xöû lyù cheânh leäch :
Cheá ñoä keá toaùn quy ñònh haøng naêm phaûi kieåm keâ kho haøng ít nhaát moät laàn vaøo cuoái naêm.
Vieäc kieåm keâ phaûi do nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm thöïc hieän. Moïi cheânh leäch giöõa soá lieäu kieåm
keâ thöïc teá vôùi soå saùch phaûi ñöôïc ñieàu tra vaø xöû lyù thoûa ñaùng.
3. Kieåm soaùt veà quaù trình ghi cheùp.
• Heä thoáng keá toaùn chi tieát haøng toàn kho.
Ñeå thöïc hieän quaù trình ghi cheùp haøng toàn kho, doanh nghieäp coù theå söû duïng phöông phaùp
keâ khai thöôøng xuyeân hay kieåm keâ ñònh kyø, trong ñoù keâ khai thöôøng xuyeân ñöôïc xem laø moät
yeáu toá quan troïng ñeå kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu haøng toàn kho.
• Heä thoáng keá toaùn chi phí vaø tính giaù thaønh saûn phaåm.
Ñoái vôùi doanh nghieäp saûn xuaát, ñeå kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu thì caàn phaûi toå chöùc coâng
taùc keá toaùn chi phí vaø tính giaù thaønh saûn phaåm. Veà cô baûn coù hai phöông phaùp keá toaùn chi phí laø
xaùc ñònh chi phí theo coâng vieäc vaø xaùc ñònh theo quy trình saûn xuaát. Caùc chöùng töø vaø soå saùch
töông öùng ñöôïc laäp bao goàm :
- Baùo caùo saûn xuaát vaø baùo caùo saûn phaåm hoûng : Phaûn aùnh söï vaän ñoäng cuûa nguyeân lieäu
trong saûn xuaát, vaø giuùp xaùc ñònh chính xaùc chi phí cuûa quy trình saûn xuaát.
- Soå saùch keá toaùn chi phí : Goàm soå caùi, baûng ñieàu chænh, baûng phaân boå vaø baùo caùo taäp hôïp
chi phí nguyeân vaät lieäu, lao ñoäng vaø saûn xuaát chung – theo coâng vieäc hay theo quy trình saûn
xuaát. Khi hoaøn thaønh coâng vieäc hoaëc saûn phaåm, caên cöù theo caùc baùo caùo cuûa phaân xöôûng saûn
xuaát, caùc chi phí lieân quan ñöôïc keát chuyeån töø saûn phaåm dôû dang qua thaønh phaåm.
III - KIEÅM TOAÙN HAØNG TOÀN KHO VAØ GIAÙ VOÁN HAØNG BAÙN.
1- Tìm hieåu vaø ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä.
1.1- Tìm hieåu veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä :
Kieåm toaùn vieân caàn ñaùnh giaù laø kieåm soaùt noäi boä coù ngaên ngöøa ñöôïc vieäc thaát thoaùt taøi saûn
hay khoâng ? Coù tuaân thuû caùc nguyeân taéc phaân coâng phaân nhieäm, nguyeân taéc baát kieâm nhieäm,
nguyeân taéc uûy quyeàn vaø pheâ chuaån khoâng ? Caùc thuû tuïc, chính saùch ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi haøng
toàn kho vaø giaù voán haøng baùn ra sao ?
44
 Kieåm toaùn vieân coù theå duøng baûng caâu hoûi ñeå tìm hieåu kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi haøng toàn
kho.
1.2 - Ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt.
Caên cöù vaøo keát quaû cuûa böôùc treân, kieåm toaùn vieân seõ ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt lieân quan
ñeán töøng cô sôû daãn lieäu cuï theå.
1.3 - Thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt.
Kieåm toaùn vieân coù theå thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt sau ñaây :
• Thöû nghieäm ñoái vôùi nghieäp vuï mua haøng. Choïn maãu moät soá nghieäp vuï mua haøng ñeå kieåm
tra veà söï xeùt duyeät, ñoái chieáu giöõa ñôn ñaët haøng, baùo caùo nhaän haøng vaø hoùa ñôn ngöôøi baùn veà
soá löôïng giaù caû, kieåm tra vieäc ghi cheùp leân soå saùch.
• Kieåm tra heä thoáng soå chi tieát. Trong tröôøng hôïp ñôn vò aùp duïng keâ khai thöôøng xuyeân,
caàn kieåm tra heä thoáng soå chi tieát haøng toàn kho ñeå ñaûm baûo söï ghi cheùp ñaày ñuû vaø chính xaùc treân
caùc so å naøy. Thuû tuïc kieåm tra soå chi tieát bao goàm :
- Kieåm tra xem caùc nghieäp vuï coù thöïc söï phaùt sinh hay khoâng baèng caùch choïn maãu moät soá
nghieäp vuï treân soå chi tieát vaø ñoái chieáu vôùi chöùng töø goác.
- Kieåm tra söï ñaày ñuû baèng caùch choïn moät soá chöùng töø ñeå ñoái chieáu vôùi vieäc ghi cheùp treân
soå chi tieát.
1.4 - Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt vaø thieát keá laïi caùc thöû nghieäm cô baûn.
Keát quaû thöïc hieän caùc thöû nghieäm treân giuùp kieåm toaùn vieân ñaùnh giaù laïi möùc ruûi ro kieåm
soaùt cho moãi cô sôû daãn lieäu lieân quan ñeán haøng toàn kho.
2. Thöû nghieäm cô baûn.
Caùc thöû nghieäm cô baûn ñöôïc tieán haønh ñoái vôùi haøng toàn kho vaø muïc tieâu kieåm toaùn nhö sau
:
2.1 - Thöïc hieän thuû tuïc phaân tích haøng toàn kho :
a- So saùnh toång soá dö haøng toàn kho vôùi kyø tröôùc :
Neáu giaù trò haøng toàn kho cuoái kyø naøy coù söï bieán ñoäng ñaùng keå so vôùi kyø tröôùc, kieåm toaùn
vieân seõ phaûi xem xeùt ñeán caùc khoaûn muïc chi tieát vaø soá voøng quay cuûa haøng toàn kho ñeå tìm
nguyeân nhaân cuûa söï baát thöôøng. Caàn chuù yù xem xeùt caû nhöõng bieán ñoäng veà löôïng cuûa caùc loaïi
haøng toàn kho chuû yeáu.
Tuy nhieân khi so saùnh toång soá dö haøng toàn kho giöõa hai kyø thì caàn phaûi loaïi tröø aûnh höôûng
do bieán ñoäng giaù. Neáu sau khi ñaõ loaïi tröø bieán ñoäng giaù maø soá dö haøng toàn kho kyø naøy vaãn baát
thuôøng so vôùi caùc kyø tröôùc thì caàn phaûi xem xeùt nguyeân nhaân cuï theå.
Maët khaùc kieåm toaùn vieân coù theå so saùnh tyû troïng cuûa haøng toàn kho treân toång taøi saûn löu
ñoäng giöõa kyø naøy vaø kyø tröôùc xem coù söï bieán ñoäng lôùn hay khoâng ?
b- So saùnh soá voøng quay haøng toàn kho vôùi caùc kyø tröôùc.
Thuû tuïc naøy ñöôïc aùp duïng nhaèm p haùt hieän nhöõng haøng toàn kho chaäm luaân chuyeån. Soá voøng
quay haøng toàn kho thöôøng ñöôïc tính nhö sau :
* Ñoái vôùi haøng hoùa, thaønh phaåm :
Giaù voán haøng baùn trong kyø
Soá voøng quay haøng toàn kho =
Soá dö haøng toàn kho bình quaân
* Ñoái vôùi nguyeân vaät lieäu :
Toång giaù trò nguyeân vaät lieäu xuaát trong kyø
Soá voøng quay haøng toàn kho =
Soá dö nguyeân vaät lieäu bình quaân
c - So saùnh ñôn giaù cuûa haøng toàn kho vôùi caùc naêm tröôùc ñeå tìm ra caùc sai soá trong tính
toaùn vaø toång hôïp soá lieäu.

45
 d - So saùnh giaù thaønh naêm hieän haønh vôùi caùc naêm tröôùc, hoaëc so saùnh gía thaønh ñôn vò
keá hoaïch vôùi giaù thaønh ñôn vò thöïc teá, vaø so saùnh chi phí theo töøng khoaûn muïc chi phí nguyeân
vaät lieäu tröïc tieáp, chi phí nhaân coâng tröïc tieáp, vaø chi phí sa ûn xuaát chung. Nhöõng khaùc bieät baát
thöôøng caàn phaûi ñieàu tra ñeå giaûi thích nguyeân nhaân.
2.2. Thöû nghieäm chi tieát
a) Quan saùt kieåm keâ haøng toàn kho :
Ñaây laø moät thuû tuïc raát höõu hieäu ñeå xaùc ñònh haøng toàn kho laø coù thöïc. Vieäc kieåm keâ
haøng toàn kho ñeå laäp baùo caùo taøi chính laø traùch nhieäm cuûa ñôn vò, neân hoï seõ tieán haønh kieåm
keâ vaø kieåm toaùn vieân seõ chöùng kieán quaù trình naøy. Trình töï tieán haønh thuû tuïc quan saùt kieåm
keâ haøng toàn kho nhö sa u :
• Kieåm tra caùc höôùng daãn veà kieåm keâ haøng toàn kho.
• Chöùng kieán kieåm keâ haøng toàn kho.
Kieåm toaùn vieân phaûi chöùng kieán kieåm keâ kho ñeå bieát chaéc laø caùc nhaân vieân cuûa ñôn vò ñaõ
thöïc hieän ñuùng nhö keá hoaïch hoaëc höôùng daãn kieåm keâ ñaõ ñöôïc kieåm toaùn vieân thoáng nhaát vôùi
Ban giaùm ñoác. Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân coøn thöïc hieän nhöõng thuû tuïc sau :
- Choïn maãu ñeå kieåm keâ tröïc tieáp haøng toàn kho.
- Thu thaäp vaø kieåm tra bieåu maãu kieåm keâ, xem coù ñöôïc söû duïng vaø ghi cheùp ñuùng khoâng.
Nhöõng bieåu maãu hö hoûng hoaëc khoâng duøng ñeàu phaûi ñöôïc thu hoài.
- Thu thaäp caùc thoâng tin veà vieäc khoùa soå baèng caùch theo doõi caùc chöùng töø xuaát nhaäp vaø
caùc khoaûn muïc toàn kho coù lieân quan ñeå laäp ra danh saùch caùc chöùng töø cuoái cuøng ñöôïc söû duïng.
- Yeâu caàu laøm roõ nhöõng loaïi haøng toàn kho naøo cuûa ñôn vò do ngöôøi khaùc giöõ hoä vaø loaïi
naøo cuûa ngöôøi khaùc nhöng coù trong kho cuûa ñôn vò.
- Xaùc ñònh soá löôïng haøng toàn kho keùm phaåm chaát, hö hoûng, loãi thôøi, chaäm luaân chuyeån
hay caùc loaïi haøng hoùa thieáu, thöøa trong quaù trình kieåm keâ nhöng chöa roõ nguyeân nhaân.
- Ghi cheùp bieåu kieåm tra keát quaû giaùm saùt quaù trình kieåm keâ haøng hoùa thöïc teá, sau ñoù ñoái
chieáu vôùi soá löôïng toàn kho thöïc teá cuûa ñôn vò.
- So saùnh keát quaû kieåm keâ vaät chaát vôùi soå chi tieát, ñieàu tra nguyeân nhaân cuûa caùc sai leäch
troïng yeáu.
b) Xaùc nhaän haøng toàn kho ñöôïc göûi kho cuûa ñôn vò khaùc.
Haøng hoùa cuûa ñôn vò coù theå ñöôïc göûi ôû kho coâng coäng hoaëc naèm ôû caùc ñaïi lyù, kieåm toaùn
vieân caàn ñeà nghò xaùc nhaän caùc tröôøng hôïp naøy. Ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp coù soá tieàn troïng yeáu
hoaëc coù khaû naêng sai soùt cao, kieåm toaùn vieân coù theå yeâu caàu ñöôïc chöùng kieán vieäc kieåm keâ taïi
choã cuûa caùc haøng hoùa naøy.
c) Kieåm tra vieäc ñaùnh giaù haøng toàn kho.
a - Ñaùnh giaù haøng mua :
• Xaùc ñònh phöông phaùp ñaùnh giaù haøng toàn kho ñöôïc ñôn vò söû duïng.
• Xaùc ñònh nhöõng boä phaän chi phí caáu thaønh cuûa giaù haøng nhaäp kho.
• Khi laáy maãu kieåm tra, kieåm toaùn vieân neân söû duïng kyõ thuaät phaân nhoùm ñeå coù theå choïn
phöông phaùp, cuõng nhö möùc ñoä kieåm tra thích hôïp cho töøng nhoùm.
• Kieåm toaùn vieân caàn lieät keâ caùc maët haøng seõ kieåm tra vieäc ñaùnh giaù, sau ñoù yeâu caàu ñôn
vò cung caáp hoùa ñôn lieân quan.
• Ñoái vôùi caùc ñôn vò söû duïng phöông phaùp keâ khai thöôøng xuyeân thì vieäc kieåm tra seõ
giaûm nheï nhôø caùc soå chi tieát.
b - Kieåm tra vieäc laäp döï phoøng giaûm giaù haøng toàn kho.
• Xem caùc khoaûn döï phoøng ñaõ laäp cuûa ñôn vò coù phuø hôïp vôùi quy ñònh hieän haønh khoâng ?
• Kieåm tra chaát löôïng vaø tình traïng haøng toàn kho ñeå phaùt hieän nhöõng tröôøng hôïp haøng toàn
kho maát phaåm chaát hoaëc loãi thôøi ñeå ñeà nghò ñôn vò laäp döï phoøng boå sung. Thöû nghieäm naøy ñöôïc

46
thöïc hieän baèng caùch :
- Phoûng vaán nhaân vieân phaân xöôûng, nhaân vieân quaûn lyù vaø thuû kho veà thôøi gian vaø trình töï
nhaäp xuaát kho.
- Xem xeùt caùc loaïi haøng toàn kho vaøo thôøi ñieåm cuoái naêm veà tuoåi thoï, veà caùc ñaëc ñieåm lyù
hoùa coù theå daãn ñeán deã hö hoûng cuûa töøng chuûng loaïi, xem xeùt caùc ñieàu kieän löu kho, baûo quaûn,
saép xeáp taïi kho xem coù ñaûm baûo hay coù phuø hôïp vôùi tieâu chuaån kyõ thuaät hay khoâng ?
c - Ñaùnh giaù haøng saûn xuaát (saûn phaåm dôû dang) :
Thöû nghieäm cô baûn ñoái vôùi chi phí saûn xuaát kinh doanh dôû dang phöùc taïp hôn, vì ngoaøi vieäc
kieåm tra töông töï nhö haøng mua, kieåm toaùn vieân phaûi hieåu roõ caùc chi phí caáu thaønh :
- Ñoái vôùi chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp : Phaûi kieåm tra caû veà ñôn giaù vaø soá löôïng nguyeân
vaät lieäu söû duïng.
- Ñoái vôùi chi phí nhaân coâng tröïc tieáp : Phaûi kieåm tra caû veà soá löôïng, ngaøy coâng, giôø coâng vaø
ñôn giaù tieàn löông.
- Ñoái vôùi chi phí saûn xuaát chung : Ngoaøi vieäc kieåm tra quaù trình taäp hôïp chi phí, kieåm toaùn
vieân coøn phaûi quan taâm ñeán vieäc aùp duïng caùc phöông phaùp phaân boå chi phí saûn xuaát chung.
d. Kieåm tra toång hôïp keát quaû kieåm keâ.
Choïn maãu treân phieáu kieåm keâ vaø ñoái chieáu vôùi baûng toång hôïp kieåm keâ ñeå baûo ñaûm raèng taát
caû caùc ghi cheùp treân baûng toång hôïp kieåm keâ ñeàu coù treân phieáu kieåm keâ.
e. Kieåm tra vieäc khoùa soå haøng toàn kho.
Kieåm toaùn vieân kieåm tra vieäc khoùa soå ñoái vôùi haøng toàn kho nhaèm phaùt hieän nhöõng tröôøng
hôïp khoâng ñuùng vaø daãn ñeán haøng toàn kho bò sai leäch, chaúng haïn nhö :
- Caùc khoaûn haøng mua ñang ñi ñöôøng, keá toaùn ñaõ ghi vaøo taøi khoaûn nôï phaûi traû ngöôøi baùn
nhöng treân thöïc teá thì haøng chöa veà nhaäp kho.
- Haøng mua cho naêm sau nhöng laïi ghi vaøo soå saùch cuûa naêm hieän haønh hay ngöôïc laïi.
- Khi xuaát baùn khoâng phaûn aùnh ñoàng thôøi hai buùt toaùn ghi nhaän doanh thu vaø giaù voán haøng
baù n .
- ÔÛ nhöõng ñôït baùn haøng cuoái naêm : hoùa ñôn laäp cho naêm sau hoaëc hoùa ñôn laäp cho naêm
hieän haønh nhöng naêm sau môùi chuyeån haøng, neân caùc hoùa ñôn naøy coù theå bò boû soùt do khoâng ghi
ngaøy thaùng.
Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân seõ choïn nhöõng hoùa ñôn cuoái cuøng cuûa nieân ñoä vaø nhöõng hoùa ñôn
ñaàu tieân cuûa nieân ñoä keá tieáp lieân quan ñeán vieäc nhaäp xuaát haøng toàn kho ñeå kieåm tra ñoái chieáu
vôùi so å chi tieát ñeå ñaûm baûo laø ñôn vò ñaõ haïch toaùn ñuùng nieân ñoä.
f) Xem xeùt vieäc trình baøy vaø coâng boá haøng toàn kho.
Kieåm toaùn vieân caàn chuù yù xem vieäc trình baøy vaø coâng boá treân caùc baùo caùo taøi chính veà caùc
khoaûn sau ñaây :
- Trình baøy vaø phaân loaïi ñuùng ñaén caùc khoaûn nguyeân vaät lieäu, saûn phaåm ñang cheá taïo vaø
thaønh phaåm.
- Moâ taû ñuùng ñaén veà caùc phöông phaùp ñaùnh giaù haøng toàn kho.
- Coâng boá ñaày ñuû veà caùc khoaûn haøng toàn kho bò theá chaáp.

47
CHÖÔNG X
KIEÅM TOAÙN TAØI SAÛN COÁ ÑÒNH
VAØ CHI PHÍ KHAÁU HAO

I. NOÄI DUNG VAØ ÑAËC ÑIEÅM CUÛA KHOAÛN MUÏC.

1- Noäi dung cuûa khoaûn muïc.
Treân baûng caân ñoái keá toaùn taïi phaàn B, Taøi saûn coá ñònh vaø ñaàu tö daøi haïn, khoaûn muïc taøi
saûn coá ñònh ñöôïc trình baøy theo giaù trò coøn laïi, ngoaøi ra coøn phaûi khai baùo theâm veà nguyeân giaù
vaø giaù trò hao moøn. Taøi saûn coá ñònh bao goàm taøi saûn coá ñònh höõu hình, taøi saûn coá ñònh voâ hình
vaø taøi saûn coá ñònh thueâ t aøi chính :
• Taøi saûn coá ñònh höõu hình : Taøi saûn coá ñònh höõu hình thöôøng ñöôïc phaân thaønh caùc chi tieát
nhö : Nhaø xöôûng, vaät kieán truùc - Maùy moùc thieát bò - Phöông tieän vaän taûi, thieát bò truyeàn daãn -
Thieát bò, duïng cuï quaûn lyù - Caây laâu naêm, suùc vaät laøm vieäc vaø cho saûn phaåm v.v…
• Taøi saûn coá ñònh voâ hình : Taøi saûn coá ñònh voâ hình bao goàm caùc loaïi nhö : Quyeàn söû duïng
ñaát - Chi phí thaønh laäp - Baèng phaùt minh saùng cheá - Chi phí nghieân cöùu phaùt trieån - Chi phí veà
lôïi theá kinh doanh v.v...
• Taøi saûn coá ñònh thueâ taøi chính
2- Ñaëc ñieåm :
Taøi saûn coá ñònh laø moät khoaûn muïc coù giaù trò lôùn, vaø chieám tyû troïng ñaùng keå so vôùi toång taøi
saûn treân Baûng caân ñoái keá toaùn. Ñaëc bieät trong caùc doanh nghieäp saûn xuaát thuoäc lónh vöïc coâng
nghieäp naëng, daàu khí, giaù trò khoaûn muïc naøy chieám tyû troïng raát cao trong toång taøi saûn. Tuy
nhieân, kieåm toaùn taøi saûn coá ñònh thöôøng khoâng chieám nhieàu thôøi gian vì :
- Soá löôïng taøi saûn coá ñònh khoâng nhieàu vaø töøng loaïi thöôøng coù giaù trò lôùn.
- Soá löôïng nghieäp vuï taêng, giaûm taøi saûn coá ñònh trong naêm thöôøng ít phaùt sinh.
- Vaán ñeà khoùa soå cuoái naêm laïi khoâng phöùc taïp nhö taøi saûn löu ñoäng.
3- Muïc tieâu kieåm toaùn taøi saûn coá ñònh :
Muïc tieâu cuûa kieåm toaùn taøi saûn coá ñònh laø nhaèm xaùc ñònh :
- Caùc taøi saûn coá ñònh ñaõ ñöôïc ghi cheùp laø coù thaät. Doanh nghieäp coù quyeàn sôû höõu ñoái vôùi
caùc taøi saûn naøy (Hieän höõu, quyeàn sôû höõu).
- Moïi taøi saûn coá ñònh cuûa ñôn vò ñeàu ñöôïc ghi nhaän (Ñaày ñuû).
- Caùc taøi saûn coá ñònh phaûn aùnh treân soå chi tieát ñaõ ñöôïc ghi cheùp ñuùng, toång coäng ñuùng vaø
phuø hôïp vôùi taøi khoaûn toång hôïp treân soå caùi (Ghi cheùp chính xaùc).
- Caùc taøi saûn coá ñònh ñöôïc ñaùnh giaù phuø hôïp vôùi caùc nguyeân taéc, chuaån möïc keá toaùn
hieän haønh (Ñaùnh giaù).
- Söï trình baøy vaø khai baùo taøi saûn coá ñònh - goàm caû vieäc coâng boá phöông phaùp tính khaáu
hao – laø ñaày ñuû vaø phuø hôïp vôùi quy ñònh hieän haønh (Trình baøy vaø coâng boá).
Khi kieåm toaùn taøi saûn coá ñònh, kieåm toaùn vieân coøn thu thaäp caùc baèng chöùng lieân quan ñeán
chi phí khaáu hao, möùc khaáu hao phaûi trích, khaáu hao tích luõy, chi phí söûa chöõa taøi saûn coá ñònh ...
II- KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ ÑOÁI VÔÙI TAØI SAÛN COÁ ÑÒNH :
1- Muïc ñích cuûa kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi taøi saûn coá ñònh.
Muïc tieâu chính cuûa kieåm soaùt noäi boä laø naâng cao hieäu quaû söû duïng voán ñaàu tö vaøo taøi saûn
coá ñònh thoâng qua vieäc ñaàu tö ñuùng muïc ñích, khoâng laõng phí vaø quaûn lyù, söû duïng coù hieäu quaû
taøi saûn coá ñònh. Ngoaøi ra, kieåm soaùt noäi boä coøn phaûi giuùp haïch toaùn ñuùng ñaén caùc chi phí caáu
thaønh nguyeân giaù taøi saûn coá ñònh, chi phí söûa chöõa, chi phí khaáu hao..
2- Caùc thuû tuïc kieåm soaùt :
48
 Caùc thuû tuïc kieåm soaùt thöôøng ñöôïc xaây döïng döïa treân nhöõng nguyeân taéc sau :
2.1 - AÙp duïng nguyeân taéc phaân chia traùch nhieäm giöõa caùc chöùc naêng, nhö baûo quaûn taøi
saûn, ghi soå vaø pheâ chuaån vieäc mua, thanh lyù, nhöôïng baùn taøi saûn.
2.2 - Keá hoaïch vaø döï toaùn veà taøi saûn coá ñònh :
ÔÛ caùc coâng ty lôùn, haøng naêm ngöôøi ta thöôøng thieát laäp keá hoaïch vaø döï toaùn ngaân saùch cho
taøi saûn coá ñònh. Taïi caùc coâng ty nhoû, ñoâi khi ngöôøi ta cuõng laäp döï toaùn veà taøi saûn coá ñònh.
2.3 - Caùc coâng cuï kieåm soaùt khaùc :
- Heä thoáng soå chi tieát taøi saûn coá ñònh : Caùc ñôn vò caàn phaûi môû soå chi tieát cho töøng loaïi taøi
saûn coá ñònh bao goàm soå chi tieát, theû chi tieát, hoà sô chi tieát.
- Thuû tuïc mua saém taøi saûn coá ñònh vaø ñaàu tö xaây döïng cô baûn : Nhaèm baûo ñaûm vieäc ñaàu tö
taøi saûn coá ñònh ñaït hieäu quaû cao, caùc doanh nghieäp thöôøng xaây döïng chính saùch chung veà vaán
ñeà naøy, ñoàng thôøi quy ñònh veà caùc thuû tuïc caàn thieát khi mua saém taøi saûn coá ñònh, ñaàu tö xaây
döïng cô baûn.
- Thuû tuïc thanh lyù taøi saûn coá ñònh : Caùc doanh nghieäp thöôøng xaây döïng caùc quy ñònh lieân
quan ñeán vieäc thanh lyù taøi saûn.
- Caùc quy ñònh veà phaân bieät giöõa chi phí ñöôïc tính vaøo nguyeân giaù, hay ñöa vaøo chi phí cuûa
nieân ñoä : Caùc doanh nghieäp neân thieát laäp tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh veà hai khoaûn chi phí naøy. Caùc
tieâu chuaån caàn döïa treân chuaån möïc hay cheá ñoä keá toaùn hieän haønh, vaø ñöôïc cuï theå hoùa theo thöïc
tieãn ñôn vò.
- Cheá ñoä kieåm keâ ñònh kyø taøi saûn coá ñònh : Nhaèm kieåm tra veà söï hieän höõu, ñòa ñieåm ñaët taøi
saûn, ñieàu kieän söû duïng, cuõng nhö phaùt hieän caùc taøi saûn ñeå ngoaøi soå saùch, hoaëc bò thieáu huït, maát
maùt ...
- Caùc quy ñònh baûo veä vaät chaát ñoái vôùi taøi saûn coá ñònh : Nhö thieát keá caùc bieän phaùp baûo veä
taøi saûn, choáng troäm caép, hoûa hoaïn, mua baûo hieåm ñaày ñuû cho taøi saûn.
- Caùc quy ñònh veà tính khaáu hao : Thoâng thöôøng thôøi gian tính khaáu hao ñoái vôùi töøng loaïi
taøi saûn coá ñònh phaûi ñöôïc ban giaùm ñoác pheâ chuaån trong khuoân khoå quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc
tröôùc khi ñaêng kyù ñeå aùp duïng
III- KIEÅM TOAÙN TAØI SAÛN COÁ ÑÒNH.
1- Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
1.1 - Tìm hieåu veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Khi tìm hieåu, caàn chuù yù caùc noäi dung coù lieân quan ñeán caùc boä phaän cuûa kieåm soaùt noäi boä
nhö caùc thuû tuïc kieåm soaùt, caùc quy ñònh veà keá toaùn ...
1.2 - Ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt :
Ñöôïc tieán haønh töông töï nhö trình töï chung ñaõ ñöôïc trình baøy trong caùc chöông tröôùc.
1.3 – Thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt :
Loaïi thöû nghieäm naøy duøng ñeå ñaùnh giaù xem heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ñaõ ñöôïc thieát laäp
coù ñöôïc vaän haønh höõu hieäu trong thöïc teá hay khoâng ?
1.4 - Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt vaø thieát keá laïi caùc thöû nghieäm cô baûn : töông töï caùc
chöông tröôùc.
2- Caùc thöû nghieäm cô baûn :
2.1 - Thöïc hieän thuû tuïc phaân tích :
Tuøy theo ñaëc ñieåm kinh doanh cuûa ñôn vò, kieåm toaùn vieân coù theå söû duïng nhieàu loaïi tyû
suaát khaùc nhau, thoâng thöôøng laø moät soá tyû suaát sau :

Tyû suaát Coâng thöùc

Tyû troïng cuûa töøng loaïi taøi saûn coá ñònh so Giaù trò töøng loaïi taøi saûn / Toång giaù trò taøi
vôùi toång soá. saûn coá ñònh
49
 Tyû suaát giöõa Toång giaù trò taøi saûn coá ñònh Doanh thu thuaàn / Taøi saûn coá ñònh
vôùi Doanh thu thuaàn.
Tyû suaát giöõa Toång giaù trò taøi saûn coá ñònh Taøi saûn coá ñònh / Giaù voán haøng baùn cuûa
vôùi Giaù voán haøng baùn. naêm
Tyû suaát giöõa Toång giaù trò taøi saûn coá ñònh Taøi saûn coá ñònh / Voán chuû sôû höõu
vôùi Voán chuû sôû höõu.
Tyû suaát hoaøn voán cuûa taøi saûn coá ñònh. Lôïi nhuaän thuaàn / Taøi saûn coá ñònh.
Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân seõ thöïc hieän moät soá thuû tuïc phaân tích khaùc nhö :
- So saùnh giöõa chi phí söûa chöõa, baûo trì vôùi doanh thu thuaàn.
- So saùnh giöõa chi phí söûa chöõa, baûo trì cuûa töøng thaùng vôùi cuøng kyø naêm tröôùc.
- So saùnh giaù trò cuûa caùc taøi saûn mua trong naêm vôùi naêm tröôùc.
- So saùnh giaù trò cuûa caùc taøi saûn giaûm trong naêm vôùi naêm tröôùc.
2.2- Thöû nghieäm chi tieát :
a) Thu thaäp hay töï laäp baûng phaân tích toång quaùt veà caùc thay ñoåi cuûa taøi saûn vaø ñoái chieáu
vôùi soå caùi :
Tröôùc khi kieåm tra chi tieát veà soá taêng hay giaûm trong naêm, kieåm toaùn vieân caàn baûo ñaûm
raèng soá lieäu treân caùc soå chi tieát baèng vôùi soá lieäu phaûn aùnh ôû taøi khoaûn toång hôïp treân soå caùi.
Muoán vaäy, caàn ñoái chieáu giöõa soá toång coäng töø caùc soå chi tieát vôùi soá lieäu treân soå caùi, coâng vieäc
naøy thöôøng khoâng toán nhieàu thôøi gian.
Sau ñoù, kieåm toaùn vieân caàn thu thaäp hay töï laäp ra moät baûng phaân tích trong ñoù coù lieät keâ
soá dö ñaàu kyø vaø caùc chi tieát veà soá phaùt sinh taêng, giaûm trong naêm, ñeå töø ñoù tính ra soá dö cuoái
kyø. Soá dö ñaàu kyø seõ ñöôïc kieåm tra thoâng qua söï ñoái chieáu vôùi caùc taøi lieäu kieåm toaùn cuûa naêm
tröôùc. Coøn caùc taøi saûn taêng vaø giaûm trong naêm, thì trong quaù trình kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân seõ
thu thaäp theâm baèng chöùng chi tieát veà caùc khoaûn taêng hay giaûm naøy.
b) Kieåm tra chöùng töø goác cuûa caùc nghieäp vuï taêng taøi saûn coá ñònh:
Caùc coâng vieäc thöôøng thöïc hieän khi kieåm toaùn nghieäp vuï naøy nhö sau :
- Xem xeùt söï pheâ chuaån ñoái vôùi moïi taøi saûn taêng trong kyø, goàm caû taøi saûn mua vaø xaây
döïng.
- Duyeät xeùt laïi taát caû caùc chi phí lieân quan ñeán xaây döïng cô baûn dôû dang ñaõ phaùt sinh
trong naêm, cuõng nhö xem xeùt caùc hôïp ñoàng thi coâng cuûa caû hai tröôøng hôïp chöa hoaøn taát vaø ñaõ
hoaøn taát.
- Laàn theo vieäc keát chuyeån töø taøi khoaûn Xaây döïng cô baûn dôû dang cho ñeán taøi khoaûn Taøi
saûn coá ñònh. Muïc ñích thöû nghieäm nhaèm xaùc ñònh xem moïi khoaûn muïc lieân quan ñeàu ñaõ ñöôïc
keát chuyeån hay chöa ?
- Choïn maãu töø caùc nghieäp vuï mua taøi saûn, vaø laàn theo ñeán caùc chöùng töø coù lieân quan nhö
hôïp ñoàng, vaø caùc taøi lieäu khaùc. Ñoàng thôøi caàn kieåm tra soá toång coäng, vaø vieäc haïch toaùn caùc
khoaûn chieát khaáu. Muïc ñích kieåm tra nhaèm phaùt hieän caùc chi phí phaùt sinh nhöng khoâng ñöôïc
haïch toaùn vaøo nguyeân giaù taøi saûn coá ñònh.
- Ñieàu tra caùc tröôøng hôïp maø chi phí mua taøi saûn cao hôn döï toaùn. Xaùc ñònh xem caùc chi
phí naøy coù ñöôïc xeùt duyeät cuûa ngöôøi coù thaåm quyeàn hay khoâng?
- Ñieàu tra moïi khoaûn ghi Nôï taøi khoaûn Taøi saûn coá ñònh, nhöng laïi khoâng do mua vaøo, hay
khoâng do töï xaây döïng. Nhöõng tröôøng hôïp ghi taêng nguyeân giaù taøi saûn coá ñònh caàn phaûi phuø hôïp
vôùi chuaån möïc hay cheá ñoä keá toaùn hieän haønh.
- Xem caùc taøi saûn coá ñònh mua döôùi hình thöùc traû goùp coù ñöôïc ghi taêng taøi saûn hay khoâng
? Phaàn chöa traû coù ñöôïc ghi taêng nôï phaûi traû hay khoâng ?
- Xem caùc taøi saûn thueâ taøi chính ñöôïc haïch toaùn vaøo taøi khoaûn taøi saûn coá ñònh, hay ñöôïc
haïch toaùn laø taøi saûn thueâ hoaït ñoäng ?
50
 - Xem xeùt vieäc xaùc ñònh nguyeân giaù cuûa taøi saûn coá ñònh, thí duï nhö caùc chi phí tieàn laõi
vay coù haïch toaùn vaøo nguyeân giaù cuûa taøi saûn coá ñònh hay khoâng ?
- Xem xeùt vieäc ñaùnh giaù caùc taøi saûn do doanh nghieäp töï xaây döïng : neân aùp duïng caùc
thöû nghieäm ïboå sung ñeå so saùnh giöõa toång chi phí xaây döïng thöïc teá phaùt sinh vôùi giaù öôùc tính do
beân ngoaøi cung caáp. Caàn löu yù ñaëc bieät ñeán caùc taøi saûn maø chi phí thöïc teá phaùt sinh cao hôn giaù
thi coâng cuûa thò tröôøng.
c) Quan saùt caùc taøi saûn taêng leân trong kyø vaø coù theå seõ quan saùt toaøn boä taøi saûn coá ñònh
(neáu caàn thieát) :
Thoâng thöôøng, kieåm toaùn vieân chæ quan saùt ña soá taøi saûn mua trong naêm chôù khoâng quan
saùt toaøn boä taøi saûn coá ñònh.
Vieäc quan saùt ñoái vôùi caùc taøi saûn coù theå chæ giôùi haïn trong caùc taøi saûn ñöôïc mua trong
naêm, hay cuõng coù theå môû roäng ra ñeán caùc taøi saûn ñaõ mua trong caùc naêm tröôùc. Trong moät soá ít
caùc tröôøng hôïp, ñaëc bieät laø khi kieåm soaùt noäi boä yeáu keùm, kieåm toaùn vieân coù theå yeâu caàu kieåm
keâ toaøn boä taøi saûn coá ñònh.
d) Kieåm tra quyeàn sôû höõu hôïp phaùp ñoái vôùi taøi saûn coá ñònh :
Ñeå kieåm tra, kieåm toaùn vieân caàn thu thaäp caùc baèng chöùng coù lieânquan nhö vaên baûn phaùp
lyù veà quyeàn sôû höõu taøi saûn, caùc hoùa ñôn ñoùng baûo hieåm, hoùa ñôn thueá, bieân nhaän chi traû tieàn
cho caùc taøi saûn ñaõ theá chaáp ...
Vieäc kieåm tra quyeàn sôû höõu ñoái vôùi taøi saûn caàn döïa treân söï hieåu bieát veà caùc quy ñònh
phaùp lyù lieân quan cuûa moãi quoác gia ôû töøng thôøi kyø. Trong moät soá tröôøng hôïp, kieåm toaùn vieân coù
theå caàn phaûi söû duïng yù kieán chuyeân gia.
e) Phaân tích vaø kieåm tra chi phí söûa chöõa vaø baûo trì taøi saûn coá ñònh:
Muïc tieâu chính laø nhaèm xaùc ñònh caùc chi phí naøo seõ ghi taêng nguyeân giaù taøi saûn coá ñònh,
hoaëc neân tính vaøo chi phí cuûa nieân ñoä.
Muoán vaäy, tröôùc tieân caàn xem laïi veà baûn chaát cuûa chi phí - ví duï nhö laøm taêng thôøi gian
söû duï n g - vaø nghieân cöùu nhöõng quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc hoaëc chính saùch cuûa ñôn vò veà ñieàu kieän
ghi taêng nguyeân giaù taøi saûn coá ñònh khi tieán haønh söûa chöõa, khoâi phuïc hay thay ñoåi keát caáu taøi
saûn.
Ngoaøi ra, coøn caàn kieåm tra tính hôïp lyù cuûa chi phí söûa chöõa vaø baûo trì, baèng caùch laáy maãu
moät soá chi phí vaø ñoái chieáu vôùi chöùng töø coù lieân quan nhö hoùa ñôn cuûa ngöôøi baùn, phieáu xuaát
kho vaät tö duøng cho vieäc söûa chöõa, caùc taøi lieäu veà löông vaø taøi lieäu khaùc coù lieân quan.
Ñoàng thôøi neân duyeät xeùt laïi caùc chi phí traû tröôùc, hoaëc chi phí phaûi traû coù lieân quan ñeán
chi phí baûo trì vaø söûa chöõa ñeå xaùc ñònh möùc chi phí thöïc teá.
f) Kieåm tra caùc nghieäp vuï ghi giaûm taøi saûn trong kyø :
Thoâng thöôøng khi kieåm tra caùc nghieäp vuï ghi giaûm taøi saûn trong kyø, kieåm toaùn vieân thöïc
hieän caùc böôùc coâng vieäc nhö sau :
- Neáu coù mua taøi saûn môùi trong naêm, thì phaûi xem caùc taøi saûn cuõ coù ñöôïc mang ñi trao
ñoåi, hay ñöôïc thanh lyù hay khoâng ?
- Phaân tích taøi khoaûn thu nhaäp baát thöôøng ñeå xaùc ñònh xem coù khoaûn thu nhaäp naøo thu
ñöôïc töø vieäc baùn taøi saûn hay khoâng ?
- Neáu coù saûn phaåm bò ngöng saûn xuaát trong naêm, caàn ñieàu tra veà vieäc söû duïng caùc thieát bò
duøng ñeå saûn xuaát saûn phaåm naøy ?
- Phoûng vaán caùc nhaân vieân vaø quaûn ñoác ñeå tìm xem coù taøi saûn naøo ñöôïc thanh lyù trong
naêm hay khoâng ?
- Khi thanh lyù taøi saûn coù thaønh laäp Hoäi ñoàng thanh lyù goàm caùc thaønh vieân theo quy ñònh
hieän haønh hay khoâng ?

51
 - Ñieàu tra caùc khoaûn giaûm veà baûo hieåm taøi saûn, ñeå xem lieäu coù phaûi baét nguoàn töø nguyeân
nhaân giaûm taøi saûn hay khoâng ?
- Ñoái chieáu giöõa soá lieäu soå saùch vôùi soá lieäu kieåm keâ ñeå xem coù bò maát maùt, thieáu huït taøi
saûn hay khoâng ?
g) Xem xeùt caùc hôïp ñoàng cho thueâ taøi saûn coá ñònh ñeå kieåm tra doanh thu cho thueâ:
Khi kieåm tra thu nhaäp cho thueâ baát ñoäng saûn, kieåm toaùn vieân neân thu thaäp caùc hoïa ñoà chi
tieát veà moïi baát ñoäng saûn vaø quan saùt tröïc tieáp. Hoïa ñoà seõ giuùp cho kieåm toaùn vieân phaùt hieän
nhöõng taøi saûn ñöôïc khai laø khoâng söû duïng, nhöng thöïc teá laø ñaõ cho thueâ vaø khoâng ghi vaøo soå
saùch keá toaùn. Hoïa ñoà coøn giuùp kieåm toaùn vieân öôùc tính phaàn doanh thu cho thueâ cuûa ñôn vò.
Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân seõ phaân tích doanh thu cho thueâ vaø so saùnh vôùi hôïp ñoàng cho
thueâ vaø nhaät kyù thu tieàn.
h) Xem xeùt vieäc trình baøy vaø coâng boá :
Theo quy ñònh hieän haønh, treân baûng caân ñoái keá toaùn, soá dö cuûa taøi saûn coá ñònh vaø giaù trò
hao moøn luõy keá ñöôïc trình baøy rieâng theo töøng loaïi laø taøi saûn coá ñònh höõu hình, taøi saûn coá ñònh
voâ hình, taøi saûn coá ñònh thueâ taøi chính.
Ngoaøi ra, ñôn vò phaûi coâng boá trong thuyeát minh baùo caùo taøi chính veà :
• Phöông phaùp keá toaùn taøi saûn coá ñònh.
• Tình hình taêng giaûm taøi saûn coá ñònh theo töøng loaïi vaø töøng nhoùm taøi saûn coá ñònh (ñaát
ñai, nhaø cöûa …).
IV- KIEÅM TOAÙN CHI PHÍ KHAÁU HAO :
1- Ñaëc ñieåm cuûa chi phí khaáu hao :
Khaùc vôùi caùc chi phí thoâng thöôøng khaùc, chi phí khaáu hao coù hai ñaëc ñieåm rieâng nhö sau :
- Tröôùc heát, chi phí khaáu hao laø moät loaïi chi phí öôùc tính, chöù khoâng phaûi laø chi phí thöïc
teá phaùt sinh. Vieäc kieåm tra chi phí khaáu hao mang tính chaát cuûa vieäc kieåm tra moät phöông phaùp
keá toaùn hôn laø kieåm tra moät chi phí phaùt sinh.
- Thöù hai, do chi phí khaáu hao khaùc vôùi caùc loaïi chi phí khaùc neân kieåm toaùn vieân seõ khoâng
xem xeùt chi phí khaáu hao trong töông quan vôùi kieåm soaùt noäi boä. Khi kieåm toaùn taøi saûn coá ñònh,
kieåm toaùn vieân thöôøng chuù troïng ñeán vieäc xaùc ñònh soá dö vaøo cuoái thôøi khoùa, cuõng nhö kieåm
tra cac taøi saûn taêng, giaûm trong naêm vaø döïa vaøo ñoù ñeå xaùc ñònh möùc khaáu hao.
2- Muïc tieâu cuûa kieåm toaùn khaáu hao :
Muïc tieâu chuû yeáu cuûa kieåm toaùn khaáu hao laø xem xeùt söï ñuùng ñaén trong vieäc tính möùc
khaáu hao vaø phaân boå ñuùng cho caùc ñoái töôïng coù lieân quan. Ñeå ñaùp öùng muïc tieâu naøy, kieåm
toaùn vieân caàn xem xeùt phöông phaùp tính khaáu hao vaø möùc khaáu hao ñaõ trích ñeå xaùc ñònh xem :
- Phöông phaùp vaø thôøi gian tính khaáu hao coù tuaân thuû theo quy ñònh hieän haønh hay khoâng
?
- -Thôøi gian tính khaáu hao ñaõ ñaên g kyù coù ñöôïc aùp duïng moät caùch nhaát quaùn hay khoâng ?
Neáu thay ñoåi thì coù ñöôïc cho pheùp hay khoâng ?
- -Vieäc tính toaùn möùc khaáu hao coù chính xaùc khoâng ?
3- Kieåm toaùn chi phí khaáu hao :
3.1. Thuû tuïc phaân tích :
Khi tieán haønh phaân tích, coù theå söû duïng moät soá tyû suaát sau ñaây, neáu phaùt hieän chuùng coù
bieán ñoäng baát thöôøng, caàn thaûo luaän vôùi ñôn vò vaø xaùc minh ñeå tìm nguyeân nhaân :
Tyû suaát Coâng thöùc
Tyû suaát giöõa chi phí khaáu hao vôùi Toång nguyeân giaù Chi phí khaáu hao / Nguyeân giaù
taøi saûn coá ñònh, vaø so saùnh vôùi naêm tröôùc taøi saûn coá ñònh
Tyû suaát giöõa möùc khaáu hao vôùi Nguyeân giaù cuûa töøng Chi phí khaáu hao / Nguyeân giaù
nhoùm taøi saûn coá ñònh cuûa naêm nay so vôùi naêm tröôùc töøng nhoùm taøi saûn coá ñònh
52
 Tyû suaát giöõa chi phí khaáu hao so vôùi Toång giaù thaønh Chi phí khaáu hao / Toång giaù
saûn phaåm nhaäp kho. thaønh saûn phaåm nhaäp kho.
3.2 - Thöû nghieäm chi tieát :
a- Thu thaäp hay töï soaïn moät baûng phaân tích toång quaùt veà khaáu hao : Kieåm toaùn vieân seõ :
- So saùnh soá dö ñaàu kyø vôùi soá lieäu kieåm toaùn naêm tröôùc.
- So saùnh toång soá khaáu hao taêng, giaûm ôû soá lieäu chi tieát vôùi toång soá ghi treân soå caùi.
- So saùnh toång soá dö cuoái kyø treân caùc soå chi tieát vôùi soá dö cuoái kyø treân soå caùi.
b - Duyeät xeùt laïi caùc chính saùch veà khaáu hao cuûa ban giaùm ñoác :
- Xem xeùt caùc phöông phaùp söû duïng coù phuø hôïp vôùi quy ñònh hay khoâng ?
- Xem xeùt möùc ñoä söû duïng taøi saûn coá ñònh trong kyø, ñeå xaùc ñònh xem cöôøng ñoä söû duïng
taøi saûn coù taêng cao, hay quaù giaûm so vôùi möùc bình thöôøng hay khoâng ? Neáu coù, möùc khaáu hao
coù ñöôïc ñieàu chænh töông öùng khoâng ?
- Thaûo luaän vôùi caùc nhaân vieân coù traùch nhieäm veà söï caàn thieát thay ñoåi thôøi gian tính
khaáu hao, veà möùc khaáu hao do hao moøn voâ hình.
c - Xem laïi caùc vaên baûn môùi nhaát coù lieân quan ñeán vieäc ñieàu chænh möùc khaáu hao : Qua ñoù
xem xeùt laïi veà vieäc ñieàu chænh tyû leä vaø möùc khaáu hao cho phuø hôïp.
d - Kieåm tra möùc khaáu hao :
- So saùnh tyû leä khaáu hao cuûa naêm hieän haønh vôùi naêm tröôùc, vaø ñieàu tra caùc cheânh leäch
(neáu coù).
- Tính toaùn laïi möùc khaáu hao cho moät soá taøi saûn vaø laàn theo soá lieäu cuûa noù treân soå caùi.
Chuù yù phaùt hieän caùc tröôøng hôïp taøi saûn ñaõ khaáu hao heát nhöng vaãn coøn tieáp tuïc tính khaáu hao.
- So saùnh soá phaùt sinh Coù cuûa taøi khoaûn Hao moøn taøi saûn coá ñònh vôùi chi phí khaáu hao ghi
treân caùc taøi khoaûn chi phí.
e - Kieåm tra caùc khoaûn ghi giaûm giaù trò hao moøn do thanh lyù, hay nhöôïng baùn taøi saûn :
- Laàn theo caùc khoaûn ghi giaûm naøy ñeán caùc baûng phaân tích caùc taøi saûn giaûm trong naêm.
- Kieåm tra tính chính xaùc cuûa vieäc tính khaáu hao cho ñeán ngaøy nhöôïng baùn, thanh lyù.
V. KIEÅM TOAÙN TAØI SAÛN COÁ ÑÒNH VOÂ HÌNH :
Do caùc taøi saûn naøy khoâng coù hình thaùi vaät chaát neân muïc tieâu kieåm toaùn quan troïng nhaát laø
caàn thu thaäp caùc baèng chöùng ñeå xaùc minh veà tính coù thaät, tình hình taêng giaûm cuûa nhöõng taøi saûn
naø y .
Chöông trình kieåm toaùn khoaûn muïc naøy cuõng töông töï nhö ñoái vôùi taøi saûn coá ñònh höõu
hình. Vieäc kieåm toaùn coù theå baét ñaàu baèng vieäc phaân tích chi tieát caùc khoaûn taêng, giaûm cuûa töøng
loaïi. Sau ñoù, ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp ghi taêng caàn thu thaäp caùc baèng chöùng coù lieân quan, thí
duï nhö caùc phieáu chi nhaèm muïc ñích xaùc ñònh raèng caùc chi phí coù thöïc söï phaùt sinh khoâng. Keá
ñeán, caàn xem caùc chi phí coù thoûa maõn caùc ñieàu kieän ñeå trôû thaønh taøi saûn coá ñònh voâ hình hay
khoâng ?
Ngoaøi ra, caàn thu thaäp caùc baèng chöùng coù lieân quan ñeán vieäc ghi giaûm caùc taøi saûn voâ
hình.
Cuoái cuøng, kieåm toaùn vieân neân kieåm tra tính hôïp lyù chung cuûa vieäc tính khaáu hao taøi saûn
voâ hình. Beân caïnh ñoù, caàn xem veà phöông phaùp tính khaáu hao, nhö thôøi gian tính coù phuø hôïp
vôùi caùc quy ñònh, coù aùp duïng nhaát quaùn vaø ñöôïc tính toaùn chính xaùc hay khoâng ?

53
CHÖÔNG XI

KIEÅM TOAÙN NÔÏ PHAÛI TRAÛ

VAØ NGUOÀN VOÁN CHUÛ SÔÛ HÖÕU.
I- KIEÅM TOAÙN NÔÏ PHAÛI TRAÛ.
1− Noäi dung, ñaëc ñieåm cuûa khoaûn muïc nôï phaûi traû.
1.1- Noäi dung khoaûn muïc.
Nôï phaûi traû bao goàm caùc nghóa vuï kinh teá cuûa moät doanh nghieäp, thöôøng ñöôïc phaân chia
thaønh nôï ngaén haïn vaø nôï daøi haïn :
- Nôï ngaén haïn laø caùc khoaûn phaûi traû trong moät chu kyø hoaït ñoäng kinh doanh bình thöôøng,
thöôøng laø moät naêm.Nôï ngaén haïn thöôøng bao goàm caùc khoaûn nhö phaûi traû cho ngöôøi baùn, thöông
phieáu phaûi traû, ngöôøi mua öùng tröôùc tieàn, thueá vaø caùc khoaûn phaûi noäp nhaø nöôùc, löông vaø phuï
caáp phaûi traû, vay ngaén haïn, nôï daøi haïn ñeán haïn traû ...
- Nôï daøi haïn laø caùc khoaûn phaûi traû trong thôøi gian nhieàu hôn mo ät chu kyø hoaït ñoäng kinh
doanh, thöôøng laø hôn moät naêm. Nôï daøi haïn thöôøng bao goàm vay daøi haïn, caùc khoaûn nôï daøi haïn
phaûi traû cho ngöôøi baùn ...
Theo cheá ñoä keá toaùn hieän haønh, nôï phaûi traû ñöôïc trình baøy treân baûng caân ñoái keá toaùn ôû
phaàn Nguoàn voán, muïc A : Nôï phaûi traû vaø chi tieát theo töøng ñoái töôïng phaûi traû, xeáp thaønh ba loaïi
laø nôï ngaén haïn, nôï daøi haïn vaø nôï khaùc. Nôï khaùc bao goàm moät soá khoaûn phaûi traû ñaëc bieät nhö
chi phí phaûi traû, taøi saûn thöøa chôø xöû lyù, nhaän kyù cöôïc kyù quyõ daøi haïn …
1.2- Ñaëc ñieåm.
Nôï phaûi traû laø moät khoaûn muïc quan troïng treân baùo caùo taøi chính ñoái vôùi nhöõng ñôn vò söû
duïng nguoàn taøi trôï ngoaøi voán chuû sôû höõu. Nhöõng sai leäch veà nôï phaûi traû coù theå gaây aûnh höôûng
troïng yeáu ñeán baùo caùo taøi chính veà caùc maët :
- Tình hình taøi chính : Caùc tyû soá quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù tình hình taøi chính thöôøng
lieân quan ñeán nôï phaûi tra
- Keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh : Coù moät moái quan heä maät thieát giöõa nôï phaûi traû vaø chi phí
saûn xuaát kinh doanh cuûa moät doanh nghieäp. Vì theá nhöõng sai leäch trong vieäc ghi cheùp vaø trình
baøy nôï phaûi traû coù theå seõ daãn ñeán caùc sai leäch troïng yeáu trong keát quaû hoaït ñoäng kinh doanhû.
1.3- Muïc tieâu kieåm toaùn.
Vieäc thöïc hieän caùc thuû tuïc cô baûn veà nôï phaûi traû phaûi baûo ñaûm thoûa maõn caùc muïc tieâu
kieåm toaùn sau :
− Caùc khoaûn phaûi traû ñöôïc ghi cheùp thì hieän höõu vaø laø nghóa vuï cuûa ñôn vò (Hieän höõu,
Nghóa vuï).
− Caùc khoaûn nôï phaûi traû ñöôïc ghi cheùp ñaày ñuû (Ñaày ñuû).
− Caùc khoaûn nôï phaûi traû ñöôïc coäng doàn chính xaùc, vaø thoáng nhaát vôùi soå caùi vaø caùc soå chi
tieát (Ghi cheùp chính xaùc).
− Caùc khoaûn nôï phaûi traû ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng (Ñaùnh giaù).
Caùc khoaûn nôï phaûi traû ñöôïc trình baøy ñuùng ñaén vaø khai baùo ñaày ñuû (Trình baøy vaø coâng
boá).
2− Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi nôï phaûi traû.
Trong moät doanh nghieäp coù theå coù nhieàu khoaûn phaûi traû cho caùc ñoái töôïng khaùc nhau vaø
coù nhöõng ñaëc ñieåm veà kieåm soaùt noäi boä khaùc nhau.
2.1 - Kieåm soaùt noäi boä veà nôï phaûi traû cho ngöôøi baùn.

54
 Ñeå nghieân cöùu veà kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi khoaûn naøy, ta caàn phaûi xem xeùt k ieåm soaùt noäi
boä trong chu trình mua haøng vaø traû tieàn. Coù theå moâ taû toùm taét moät quy trình maãu cho coâng vieäc
naøy nhö sau 6 :
a- Kho haøng hoaëc boä phaän kieåm soaùt haøng toàn kho seõ chuaån bò vaø laäp phieáu ñeà nghò mua
haøng ñeå gôûi cho boä phaän mua haøng.
b- Boä phaän mua haøng caên cöù vaøo phieáu ñeà nghò mua haøng ñeå xem xeùt veà nhu caàu vaø
chuûng loaïi haøng caàn mua, ñoàng thôøi khaûo saùt veà caùc nhaø cung caáp, chaát löôïng vaø giaù caû ... Sau
ñoù, boä phaän naøy seõ phaùt haønh ñôn ñaët haøng.
c- Khi tieáp nhaän haøng taïi kho, boä phaän nhaän haøng kieåm tra chaát löôïng loâ haøng, vaø caân
ñong ño ñeám ... Moïi nghieäp vuï nhaän haøng ñeàu phaûi ñöôïc laäp phieáu nhaäp, hoaëc baùo caùo nhaän
haøng.
d- Trong boä phaän keá toaùn nôï phaûi traû, caùc chöùng töø caàn ñöôïc ñoùng daáu ngaøy nhaän. Caùc
voucher, vaø caùc chöùng töø khaùc phaùt sinh trong boä phaän naøy phaûi ñöôïc ñaùnh soá lieân tuïc ñeå kieåm
soaùt. Thoâng thöôøng coù nhöõng caùch kieåm tra, ñoái chieáu nhö sau :
− So saùnh soá löôïng treân hoùa ñôn vôùi soá löôïng treân baùo caùo nhaän haøng vaø ñôn ñaët haøng.
− So saùnh giaù caû, chieát khaáu treân ñôn ñaët haøng vaø treân hoùa ñôn ñeå baûo ñaûm khoâng thanh
toaùn vöôït soá nôï phaûi traû cho ngöôøi baùn.
e- Vieäc xeùt duyeät chi quyõ ñeå thanh toaùn cho ngöôøi baùn seõ do boä phaän taøi vuï thöïc hieän.
f- Cuoái thaùng, boä phaän keá toaùn nôï phaûi traû caàn ñoái chieáu giöõa soå chi tieát ngöôøi baùn (hoaëc
hoà sô voucher chöa thanh toaùn) vôùi soå caùi.
g - Trong nhieàu ñôn vò, ñeå taêng cöôøng kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi vieäc thu nôï, haøng thaùng
ngöôøi baùn gôûi cho caùc khaùch haøng moät baûng keâ caùc hoùa ñôn ñaõ thöïc hieän trong thaùng, caùc
khoaûn ñaõ traû vaø soá dö cuoái thaùng.
2.2- Kieåm soaùt noäi boä vôùi caùc khoaûn vay.
Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi caùc khoaûn vay chuû yeáu laø thöïc hieän nguyeân taéc uûy quyeàn vaø pheâ
chuaån. Ñoái vôùi caùc khoaûn vay nhoû, coù tính chaát taïm thôøi Ban Giaùm ñoác coù theå quyeát ñònh theo
chính saùch cuûa ñôn vò. Coøn ñoái vôùi caùc khoaûn vay lôùn, daøi haïn phaûi ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Hoäi
ñoàng quaûn trò, hoaëc ngöôøi ñöôïc uyû quyeàn.
Caùc khoaûn vay phaûi ñöôïc theo doõi treân soå chi tieát môû theo töøng chuû nôï vaø theo töøn g khoaûn
vay. Haøng thaùng, caùc soá lieäu naøy phaûi ñöôïc ñoái chieáu vôùi Soå caùi, vaø ñònh kyø phaûi ñoái chieáu vôùi
chuû nôï.
Caùc coâng ty lôùn cuõng coù theå vay ñöôïc nhöõng khoaûn nôï daøi haïn quan troïng thoâng qua vieäc
phaùt haønh traùi phieáu. Trong tröôøng hôïp naøy, coâng ty coù theå thueâ moät ngaân haøng lôùn ñeå laøm
ngöôøi uûy thaùc ñoäc laäp, hoï seõ coù nhieäm vuï baûo veä quyeàn lôïi cho caùc chuû nôï vaø lieân tuïc giaùm saùt
vieäc chaáp haønh hôïp ñoàng cuûa ñôn vò.
3- Kieåm toaùn nôï phaûi traû.
3.1- Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä.
Hai noäi dung veà tìm hieåu kieåm soaùt noäi boä vaø ñaùnh giaù sô boä ruûi ro kieåm soaùt cuõng töông
töï nhö caùc chöông tröôùc, do ñoù chuùng toâi chæ giôùi thieäu theâm veà hai noäi dung coøn laïi :
a) Thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt.
− Caên cöù caùc nhaät kyù lieân quan ñeå kieåm tra vieäc ghi cheùp treân soå caùi nôï phaûi traû : Thöû
nghieäm naøy thöïc hieän treân cô sôû choïn maãu moät soá nghieäp vuï treân soå caùi nôï phaûi traû vaø kieåm tra
ngöôïc laïi treân nhaät kyù lieân quan. Vieäc naøy coù theå tieán haønh tröôùc ngaøy keát thuùc nieân ñoä.
− Kieåm tra chöùng töø goác cuûa caùc nghieäp vuï ghi cheùp treân moät soá soå chi tieát : Kieåm toaùn
vieân seõ löïa choïn moät soá soå chi tieát ngöôøi baùn hoaëc chuû nôï, töø ñoù truy hoài veà nhaät kyù vaø xem xeùt

6
Quaù trình naøy ñaõ ñöôïc trình baøy moät phaàn trong chöông IX, muïc II : Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi haøng toàn kho.
55
toaøn boä chöùng töø goác (ñôn ñaët haøng, phieáu nhaäp, hoùa ñôn, chöùng töø thanh toaùn ...) cuûa caùc
nghieäp vuï ñaõ ghi treân caùc soå chi tieát naøy.
Thöû nghieäm naøy cuõng coù theå thöïc hieän theo moät höôùng khaùc, ñoù laø löïa choïn moät soá
nghieäp vuï treân nhaät kyù, vaø theo doõi vieäc ghi cheùp chuùng treân caùc soå chi tieát. Caùch naøy seõ cho
pheùp kieåm tra tính ñaày ñuû cuûa vieäc ghi cheùp töø nhaät kyù leân caùc soå chi tieát.
− Rieâng vôùi caùc khoaûn nôï vay daøi haïn : Vì soá tieàn lôùn vaø nghieäp vuï khoâng nhieàu neân vieäc
thöïc hieän thöû nghieäm kieåm soaùt thöôøng ñöôïc keát hôïp trong caùc thöû nghieäm cô baûn.
b- Ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt vaø thieát keá laïi caùc thöû nghieäm cô baûn.
Sau khi hoaøn thaønh caùc thuû tuïc treân, kieåm toaùn vieân seõ ñaùnh giaù laïi ruûi ro kieåm soaùt cho
caùc cô sôû daãn lieäu chuû yeáu cuûa nôï phaûi traû. Söï ñaùnh giaù naøy laø cô sôû ñeå kieåm toaùn vieân choïn
löïa caùc thöû nghieäm cô baûn caàn thieát ñeå kieåm tra caùc khoaûn phaûi traû vaøo thôøi ñieåm khoùa soå.
3.2- Thöû nghieäm cô baûn.
a- Caùc thöû nghieäm cô baûn ñoái vôùi nôï phaûi traû ngöôøi baùn.
a.1- Thuû tuïc phaân tích :
Ñeå baûo ñaûm tính hôïp lyù chung cuûa nôï phaûi traû, kieåm toaùn vieân coù theå tính moät soá chæ tieâu
döôùi ñaây vaø so saùnh vôùi naêm tröôùc ñeå nhaän daïng caùc bieán ñoäng baát thöôøng vaø tìm hieåu nguyeân
nhaân :
Tyû leä nôï phaûi traû treân toång Nôï phaûi traû cuoái kyø
haøng mua trong kyø =
Toång giaù trò haøng mua trong kyø

Tyû leä nôï phaûi traû treân toång Nôï phaûi traû cuoái kyø
=
nôï ngaén haïn Toång nôï ngaén haïn

Tyû leä nôï phaûi traû Nôï phaûi traû quaù haïn cuoái kyø
= Toång nôï phaûi traû cuoái kyø
quaù haïn
a.2- Yeâu caàu ñôn vò cung caáp baûng soá dö chi tieát nôï phaûi traû ñeå ñoái chieáu vôùi soå caùi vaø soå
chi tieát :
Muïc ñích thöû nghieäm laø ñeå xaùc minh xem soá lieäu nôï phaûi traû treân baùo caùo taøi chính coù
thoáng nhaát vôùi taát caû caùc khoaûn phaûi traû cuûa töøng ñoái töôïng trong caùc soå chi tieát hay khoâng ?
Kieåm toaùn vieân yeâu caàu ñôn vò cung caáp baûng soá dö chi tieát nôï phaûi traû vaøo thôøi ñieåm Comment:

khoùa soå, sau ñoù kieåm tra toång coäng vaø ñoái chieáu vôùi soå caùi vaø caùc soå chi tieát. Neáu soá lieäu treân
baûng khoâng thoáng nhaát vôùi soå caùi hoaëc caùc soå chi tieát, caàn phaûi tìm hieåu nguyeân nhaân, thí duï coù
theå trao ñoåi vôùi nhaân vieân cuûa khaùch haøng ñeå tìm kieám sai soùt vaø coù söï ñieàu chænh thích hôïp.
a.3- Göûi thö xaùc nhaän moät soá khoaûn phaûi traû :
Vieäc xin xaùc nhaän thöôøng ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi taát caû caùc nhaø cung caáp chuû yeáu cuûa ñôn
vò, duø raèng soá dö cuoái kyø coù theå raát thaáp hoaëc baèng khoâng. Ñeå nhaän dieän caùc ñoái töôïng naøy,
kieåm toaùn vieân coù theå xem treân soå chi tieát, hoaëc phoûng vaán nhaân vieân ñôn vò. Muïc ñích cuûa
vieäc löïa choïn naøy laø phaùt hieän nhöõng khoaûn phaûi traû khoâng ñöôïc ghi cheùp.
Moät soá ñoái töôïng khaùc cuõng caàn xaùc nhaän, ñoù laø caùc nhaø cung caáp khoâng cung caáp baûng
keâ hoùa ñôn haøng thaùng ; caùc khoaûn phaûi traû coù tính chaát baát thöôøng ; caùc khoaûn phaûi traû lieân
quan ñeán caùc beân höõu quan ; caùc khoaûn phaûi traû ñöôïc theá chaáp baèng taøi saûn … Ñaây laø nhöõng
khoaûn phaûi traû coù ruûi ro cao töùc coù khaû naêng xaûy ra sai leäch veà soá tieàn hoaëc khai baùo.
a.4- Choïn maãu ñeå kieåm tra chöùng töø goác vaø caùc taøi lieäu lieân quan :
Ñaây laø thuû tuïc nhaèm kieåm tra söï coù thöïc cuûa caùc khoaûn phaûi traû. Kieåm toaùn vieân choïn löïa
moät soá khoaûn phaûi traû treân soá dö chi tieát cuoái naêm, ñeå kieåm tra chöùng töø goác vaø caùc taøi lieäu coù
lieân quan, nhö laø voucher, hoùa ñôn, ñôn ñaët haøng, phieáu nhaäp ...
a.5- Kieåm tra baûng chænh hôïp nôï phaûi traû vôùi baûng keâ hoùa ñôn haøng thaùng cuûa ngöôøi baùn :
56
 Caên cöù baûng keâ cuûa ngöôøi baùn ñaõ göûi cho ñôn vò trong thaùng, nhaân vieân ñôn vò seõ ñoái
chieáu caùc soá lieäu naøy vôùi soá dö treân soå chi tieát ñeå laäp moät baûng chænh hôïp, vaø thuyeát minh söï
khaùc bieät soá lieäu giöõa hai beân. Söï khaùc bieät naøy coù theå do nhaàm laãn, sai soùt trong ghi cheùp cuûa
moät beân, nhöng cuõng coù theå do khaùc bieät veà thôøi ñieåm khoùa soå. Trong tröôøng hôïp ñôn vò coù tieán
haønh chænh hôïp, kieåm toaùn vieân chæ caàn kieåm tra laïi caùc böôùc chænh hôïp naøy xem coù ñöôïc thöïc
hieän chính xaùc hay khoâng ?
Neáu ñôn vò khoâng tieán haønh vieäc chænh hôïp, kieåm toaùn vieân coù theå töï thöïc hieän. Khi kieåm
soaùt noäi boä ñoái vôùi nôï phaûi traû laø yeáu keùm, kieåm toaùn vieân caàn kieåm tra coâng vaên ñeán ñeå xem
ñaõ nhaän ñöôïc moïi baûng keâ cuûa ngöôøi baùn hay chöa ?
Moät muïc ñích khaùc cuûa thuû tuïc naøy laø baûo ñaûm söï phaân kyø chính xaùc cuûa soá dö nôï phaûi
traû. Söï phaân kyø cuûa nôï phaûi traû coù moái quan heä chaët cheõ vôùi söï khoùa soå cuûa hoùa ñôn mua haøng
ñeå xaùc ñònh soá dö haøng toàn kho.
Vieäc khoùa soå cuoái naêm phaûi baûo ñaûm raèng caùc loâ haøng ñaõ nhaän vaøo ngaøy cuoái nieân ñoä seõ
ñöôïc ghi cheùp vaøo nôï phaûi traû vaø ñöôïc ghi nhaän vaøo bieân baûn kieåm keâ toàn kho.
a.6 - Tìm kieám caùc khoaûn nôï phaûi traû khoâng ñöôïc ghi cheùp :
• Kieåm tra caùc nghieäp vuï sau thôøi ñieåm khoùa soå : Thoâng qua vieäc xem xeùt caùc khoaûn chi
quyõ vaøo ñaàu nieân ñoä sau, kieåm toaùn vieân coù theå phaùt hieän caùc khoaûn chi quyõ cho caùc chi phí
cuûa nieân ñoä naøy − thí duï nhö caùc khoaûn tieàn ñieän, tieàn thueâ nhaø ... cuûa thaùng cuoái nieân ñoä. Ñeå
ñaûm baûo cô sôû doàn tích, caùc khoaûn chi phí naøy ñaùng leõ phaûi ñöôïc ñôn vò tính vaøo chi phí cuûa
nieân ñoä, ñoàng thôøi laøm phaùt sinh caùc khoaûn phaûi traû cuoái kyø ; theá nhöng hoï laïi khoâng ghi cheùp
ñuùn g kyø, maø laïi ghi vaøo nieân ñoä sau khi thöïc chi. Haäu quaû taát nhieân laø nôï phaûi traû cuoái kyø vaø
chi phí cuûa nieân ñoä kieåm toaùn bò ghi thieáu moät khoaûn, ñoàng thôøi soá lieäu cuûa nieân ñoä sau cuõng bò
aûnh höôûng töông öùng.
• Xem xeùt caùc taøi lieäu coù khaû naêng chöùa ñöïng caùc khoaûn nôï phaûi traû khoâng ñöôïc ghi
cheùp :
− Caùc tröôøng hôïp haøng veà nhöng chöa coù hoùa ñôn, hay hoùa ñôn ñaõ veà maø haøng chöa nhaän
ñöôïc : kieåm toaùn vieân caàn nghieân cöùu caùc hoà sô dôû dang trong heä thoáng voucher cuûa ñôn vò.
− Caùc voucher ñöôïc phaùt haønh sau thôøi ñieåm khoùa soå : kieåm toaùn vieân caàn xem xeùt caån
thaän ñeå phaùt hieän nhöõng khoaûn thöïc teá phaùt sinh tröôùc thôøi ñieåm khoùa soå.
− Caùc hoùa ñôn cuûa ngöôøi baùn nhaän ñöôïc sau ngaøy keát thuùc nieân ñoä vì coù theå sau khi ñaõ
göûi haøng ñi vaøi ngaøy thì ngöôøi baùn môùi gôûi hoùa ñôn, do ñoù coù theå nhöõng hoùa ñôn naøy thöïc söï
thuoäc nieân ñoä kieåm toaùn, vaø chuùng phaûi ñöôïc ghi vaøo nôï phaûi traû cuoái naêm.
Moät vaán ñeà khaùc maø kieåm toaùn vieân cuõng caàn löu yù laø coù hai tröôøng hôïp ghi thieáu nôï phaûi
traû, ñoù laø (1) Ghi thieáu nôï phaûi traû, ñoàng thôøi phaûn aùnh thieáu moät taøi saûn, vaø (2) Ghi thieáu moät
khoaûn phaûi traû, ñoàng thôøi phaûn aùnh thieáu moät chi phí.
a.7- Xem xeùt vieäc trình baøy vaø coâng boá caùc khoaûn phaûi traû treân baùo caùo taøi chính :
Thoâng thöôøng seõ bao goàm nhöõng vaán ñeà sau ñaây :
- Xem xeùt caùc tröôøng hôïp phaùt sinh soá dö beân nôï treân caùc taøi khoaûn phaûi traû. Nhöõng
tröôøng hôïp naøy phaûi ñöôïc trình baøy trong khoaûn muïc nôï phaûi thu cuûa baûng caân ñoái keá toaùn ñeå
baûo ñaûm trình baøy ñuùng veà tình hình taøi chính cuûa ñôn vò. Neáu ñôn vò khoâng thöïc hieän ñieàu naøy
vaø soá tieàn laø troïng yeáu, kieåm toaùn vieân phaûi laäp buùt toaùn ñeà nghò saép xeáp laïi khoaûn muïc.
- Caùc khoaûn nôï phaûi traû troïng yeáu lieân quan ñeán caùc beân höõu quan caàn ñöôïc coâng boá treân
baùo caùo taøi chính7 .

7
Caên cöù theo chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn, coøn cheá ñoä keá toaùn Vieät Nam chöa coù yeâu caàu coâng boá naøy.
57
 - Caùc khoaûn phaûi traû ñöôïc baûo ñaûm baèng taøi saûn theá chaáp thì phaûi coâng boá vaø tham chieáu
vôùi taøi saûn bò theá chaáp8 .
a.8- Kieåm toaùn moät soá khoaûn phaûi traû khaùc :
• Kieåm toaùn caùc khoaûn kyù cöôïc kyù quyõ : Kieåm toaùn vieân neân xem xeùt caùc thuû tuïc nhaän vaø
hoaøn traû caùc khoaûn naøy ñeå phaùt hieän nhöõng yeáu keùm trong kieåm soaùt noäi boä. Trong moät soá
tröôøng hôïp, chuùng ñöôïc ghi cheùp laø ñaõ traû cho khaùch haøng nhöng thöïc teá ñaõ bò chieám ñoaït bôûi
nhaân vieân ñôn vò. Sau ñoù kieåm toaùn vieân caàn ñoái chieáu soá lieäu chi tieát vaø toång hôïp. Ñoái vôùi caùc
soá dö lôùn hoaëc khi kieåm soaùt noäi boä yeáu keùm, kieåm toaùn vieân coù theå göûi thö ñeà nghò xaùc nhaän.
• Kieåm toaùn thueá vaø caùc khoaûn phaûi noäp cho Nhaø nöôùc : phaà n lôùn noäi dung naøy ñaõ naèm
trong kieåm toaùn caùc phaàn haønh khaùc laø kieåm toaùn doanh thu, kieåm toaùn chi phí ... ÔÛ ñaây, chuùng
ta nghieân cöùu thuû tuïc kieåm tra boå sung lieân quan ñeán tính thueá vaø noäp thueá, cuï theå laø kieåm toaùn
vieân xem xeùt caùc baûng khai thueá vaø caùc chöùng töø noäp thueá. Rieâng ñoái vôùi thueá giaù trò gia taêng,
kieåm toaùn vieân coøn phaûi xem xeùt vieäc ghi cheùp vaø khaáu tröø thueá giaù trò gia taêng ñaàu vaøo.
• Kieåm toaùn khoaûn phaûi traû cho coâng nhaân vieâ n : bao goàm caùc khoaûn phaûi traû veà tieàn
löông, tieàn thöôûng, baûo hieåm xaõ hoäi ... Moät phaàn coâng vieäc naøy cuõng ñaõ laøm khi kieåm toaùn chi
phí, ôû ñaây kieåm toaùn vieân löu yù xem xeùt veà vieäc thanh toaùn löông, thöôûng, baûo hieåm xaõ hoäi ...
vaø soá coøn phaûi traû vaøo cuoái kyø. Kieåm toaùn vieân seõ kieåm tra caùc chöùng töø thanh toaùn, caùc khoaûn
coøn giöõ laïi, hoaëc khaáu tröø vaøo löông coâng nhaân vieân ... Kieåm toaùn vieân cuõng caàn xem xeùt caùc
khoaûn chi löông ñaàu nieân ñoä sau ñeå coù theå phaùt hieän caùc khoaûn löông, thöôûng phaûi traû thuoäc veà
nieân ñoä naøy.
• Kieåm toaùn chi phí phaûi traû : bao goàm caùc khoaûn trích tröôùc veà chi phí laõi vay, tieàn löông
nghæ pheùp, chi phí söûa chöõa taøi saûn coá ñònh ... Ñaëc ñieåm cuûa caùc khoaûn chi phí phaûi traû laø chuùng
thöôøng ñöôïc tính döïa treân söï öôùc ñoaùn cuûa ñôn vò, do ñoù vieäc kieåm soaùt caùc chi phí naøy khaù khoù
khaên, nhaát laø khi ngöôøi quaûn lyù ñôn vò coù yù ñoà muoán che giaáu lôïi nhuaän thöïc cuûa ñôn vò. Noùi
chung, vieäc kieåm tra caùc khoaûn naøy thöôøng bao goàm nhöõng böôùc sau :
1. Yeâu caàu cung caáp caùc hôïp ñoàng, hoaëc chöùng töø goác ñöôïc duøng laøm cô sôû cho vieäc trích
tröôùc : hôïp ñoàng vay, keá hoaïch vaø döï toaùn veà löông nghæ pheùp, keá hoaïch söûa chöõa lôùn taøi saûn coá
ñònh ...
2. Ñaùnh giaù söï chính xaùc cuûa caùc soå keá toaùn chi tieát lieân quan ñeán vieäc theo doõi veà loaïi
chi phí trích tröôùc naøy.
3. Xaùc ñònh tính hôïp lyù cuûa caùc giaû thuyeát ñaõ duøng laøm cô sôû cho vieäc tính toaùn caùc khoaûn
trích tröôùc
4. Kieåm tra vieäc tính toaùn cuûa ñôn vò.
5. Xem xeùt tính nhaát quaùn trong vieäc aùp duïng phöông phaùp trích tröôùc.
6. Kieåm tra vieäc trích tröôùc coù ñöôïc thöïc hieän ñaày ñuû hay khoâng ? Thí duï nhö kieåm toaùn
vieân seõ tìm kieám nhöõng chi phí caàn trích tröôùc nhöng ñôn vò laïi khoâng tieán haønh trích.
b- Ñoái vôùi caùc khoaûn vay.
b.1- AÙp duïng caùc thuû tuïc phaân tích :
Ñeå xaùc ñònh tính hôïp lyù chung cuûa chi phí laõi vay vaø soá dö nôï vay, caùc thuû tuïc phaân tích
sau ñaây coù theå aùp duïng :
− So saùnh giöõa chi phí laõi vay vôùi soá dö nôï vay bình quaân vaø vôùi möùc laõi suaát bình quaân.
− So saùnh chi phí laõi vay naêm nay vôùi caùc naêm tröôùc.
− So saùnh soá dö n ôï vay cuoái naêm vôùi ñaàu naêm.
Neáu phaùt hieän ñöôïc nhöõng khaùc bieät baát thöôøng, kieåm toaùn vieân ñeàu phaûi tìm hieåu vaø giaûi
thích nguyeân nhaân.

8
Töông t öï ghi chuù 3.
58
 b.2- Yeâu caàu ñôn vò cung caáp soá dö chi tieát caùc khoaûn vay, ñoái chieáu vôùi soå chi tieát , kieåm tra
toång soá vaø ñoái chieáu vôùi soå caùi.
b.3- Göûi thö ñeà nghò xaùc nhaän ñeán caùc chuû nôï :
* Ñoái caùc khoaûn vay ngaân haøng : coâng vieäc xaùc nhaän naøy ñöôïc tieán haønh ñoàng thôøi vôùi
vieäc xin xaùc nhaän veà tieàn gôûi ngaân haøng. Taát caû caùc ngaân haøng maø ñôn vò coù giao dòch trong kyø
ñeàu caàn phaûi göûi thö xaùc nhaän. Maãu thö xaùc nhaän bao goàm caùc ñeà nghò xaùc nhaän tieàn göûi ngaân
haøng, caùc khoaûn vay, vaø caùc giao dòch khaùc nhö baûo laõnh, theá chaáp ...
* Ño ái vôùi caùc chuû nôï khaùc : kieåm toaùn vieân ñeà nghò xaùc nhaän veà ngaøy vay, haïn traû, soá dö
hieän taïi, laõi suaát, ngaøy traû laõi ...
* Ñoái vôùi caùc khoaûn nôï coù theá chaáp : kieåm toaùn vieân seõ ñeà nghò chuû nôï xaùc nhaän, sau ñoù
ñoái chieáu vôùi soå saùch ñôn vò. Coù theå ñeà nghò chuû nôï cho bieát yù kieán veà söï tuaân thuû cuûa ñôn vò
ñoái vôùi hôïp ñoàng theá chaáp.
* Ñoái vôùi caùc traùi phieáu do ñôn vò phaùt haønh : kieåm toaùn vieân ñeà nghò ngöôøi uûy thaùc xaùc
nhaän veà caùc thoâng tin lieân quan ñeán traùi phieáu : ngaøy ñaùo haïn, laõi suaát, traùi phieáu ñang löu haønh
taïi thôøi ñieåm khoaù soå ...
b.4- Kieåm tra chöùng töø cuûa caùc nghieäp vuï vay vaø thanh toaùn :
Thu thaäp caùc chöùng töø nhaän tieàn nhö phieáu thu, giaáy baùo coù ngaân haøng ... vaø caùc chöùng töø
thanh toaùn nhö phieáu chi, giaáy baùo nôï ngaân haøng ..., sau ñoù kieåm toaùn vieân ñoái chieáu vôùi caùc taøi
lieäu lieân quan nhö hôïp ñoàng, caùc bieân baûn ñoái chieáu nôï, hoaëc baûng sao keâ cuûa ngaân haøng.
Ngoaøi ra, döïa vaøo soå chi tieát theo doõi nôï vay, kieåm toaùn vieân caàn kieåm tra chi tieát theo töøng
khoaûn vay,
b.5- Kieåm tra vieäc tính toaùn chi phí laõi vay :
Bao goàm caùc thuû tuïc ñeå kieåm tra söï chính xaùc vaø ñaày ñuû trong vieäc tính chi phí laõi vay cuûa
ñôn vò. Kieåm toaùn vieân xem xeùt vieäc thanh toaùn caùc chi phí naøy, vaø caùc chi phí laõi vay cuoái kyø
chöa ñöôïc thanh toaùn.
Tröôøng hôïp laõi vay phaùt sinh töø traùi phieáu do ñôn vò phaùt haønh vaø giao cho ngöôøi uûy thaùc
thöïc hieän thì kieåm toaùn vieân chæ caàn xin xaùc nhaän tröïc tieáp cuûa ngöôøi uûy thaùc.
b.6- Xem xeùt vieäc tuaân thuû caùc cam keát trong hôïp ñoàng tín duïng :
Vieäc ñôn vò vi phaïm caùc cam keát coù theå seõ daãn ñeán nhöõng khoù khaên nghieâm troïng. Ñieàu
naøy laøm cho giaû ñònh hoaït ñoäng lieân tuïc coù theå bò vi phaïm. Do ñoù, kieåm toaùn vieân phaûi tìm hieåu
caùc giôùi haïn ñang coù hieäu löïc vôùi ñôn vò, ñeå xem chuùng coù ñöôïc tuaân thuû hay khoâng, vaø coù
nhöõng haønh ñoäng thích hôïp khi coù baèng chöùng laø chuùng bò vi phaïm.
b.7- Xem xeùt tính hôïp phaùp cuûa vieäc phaùt haønh traùi phieáu :
Thoâng thöôøng vieäc phaùt haønh traùi phieáu phaûi ñöôïc söï ñoàng yù cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò, vaø
phaûi tuaân thuû ñuùng caùc quy ñònh cuûa luaät phaùp. Ñeå xem xeùt vieäc phaùt haønh traùi phieáu coù ñöôïc
cho pheùp moät caùch ñuùng ñaén hay khoâng, kieåm toaùn vieân caàn nghieân cöùu bieân baûn hoïp Hoäi ñoàng
quaûn trò, hoaëc Ñaïi hoäi coå ñoâng ; kieåm toaùn vieân cuõng caàn phaûi ñoái chieáu laïi vôùi Ñieàu leä coâng ty
vaø phaùp luaät hieän haønh veà thaåm quyeàn phaùt haønh traùi phieáu.
b.8- Kieåm tra vieäc trình baøy vaø coâng boá ñoái vôùi caùc khoaûn vay :
Thöôøng bao goàm nhöõng vaán ñeà sau :
− Vieäc trình baøy nôï vay treân baùo caùo taøi chính caàn taùch bieät giöõa nôï ngaén haïn vaø nôï daøi
haïn. Do ñoù, kieåm toaùn vieân caàn kieåm tra caùc khoaûn Nôï daøi haïn cuoái kyø, neáu khoaûn naøo ñeán haïn
trong naêm sau thì caàn trình baøy treân phaàn Nôï ngaén haïn − Muïc Nôï daøi haïn ñeán haïn traû.
− Caùc khoaûn vay lieân quan ñeán caùc beân höõu quan caàn ñöôïc coâng boá treân baùo caùo taøi
chính.9

9
Xem ghi chuù 3.
59
 − Caùc khoaûn vay coù theá chaáp caàn ñöôïc coâng boá.10
− Caùc giôùi haïn baét buoäc trong hôïp ñoàng vay daøi haïn caàn coâng boá, thí duï giôùi haïn veà vieäc
phaân phoái coå töùc.11
II- KIEÅM TOAÙN NGUOÀN VOÁN CHUÛ SÔÛ HÖÕU.
1− Noäi dung vaø ñaëc ñieåm cuûa khoaûn muïc.
1.1- Noäi dung.
Nguoàn voán chuû sôû höõu laø caùc loaïi nguoàn voán thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa chuû doanh nghieäp,
cuûa caùc thaønh vieân trong coâng ty lieân doanh, hoaëc caùc coå ñoâng trong coâng ty coå phaàn. Nguoàn
voán naøy hình thaønh töø vieäc goùp voán, hoaëc töø keát quaû kinh doanh.
Noùi chung, caùc taøi khoaûn nguoàn voán chuû sôû höõu coù soá löôïng nghieäp vuï phaùt sinh trong kyø
raát ít, tuy nhieân chuùng thöôøng raát quan troïng vì :
− Giaù trò cuûa moãi nghieäp vuï thöôøng lôùn.
− Tính chaát quan troïng cuûa caùc nghieäp vuï do lieân quan ñeán nguoàn voán chuû sôû höõu, vì raèng
vieäc taêng giaûm voán coù theå lieân quan ñeán lôïi nhuaän, hoaëc phaûi tuaân thuû nhöõng yeâu caàu veà maët
phaùp lyù.
1.3- Muïc tieâu kieåm toaùn khoaûn muïc.
- Caùc nghieäp vuï lieân quan ñeán nguoàn voán chuû sôû höõu thì thaät söï xaûy ra (phaùt sinh)
- Moïi nghieäp vuï lieân quan ñeán nguoàn voán chuû sôû höõu ñeàu ñöôïc ghi cheùp (ñaày ñuû)
- Caùc soá dö veà nguoàn voán chuû sôû höõu ñöôïc tính toaùn chính xaùc vaø thoáng nhaát vôùi soå
caùi (ghi cheùp chính xaùc)
- Caùc nguoàn voán chuû sôû höõu ñöôïc trình baøy ñuùng ñaén vaø coâng boá ñaày ñuû (trình baøy vaø
coâng boá).
2- Kieåm toaùn nguoàn voán chuû sôû höõu.
2.1- Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä.
Kieåm toaùn vieân cuõng caàn tìm hieåu nhöõng neùt cô baûn veà kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi nguoàn
voán naøy, nhö laø :
− Söï xeùt duyeät ñoái vôùi vieäc ghi cheùp caùc nghieäp vuï lieân quan ñeán nguoàn voán chuû sôû höõu.
− Soá dö caùc nguoàn voán chuû sôû höõu coù ñöôïc keá toaùn tröôûng kieåm tra ñònh kyø hay khoâng ? ...
2.2 - Caùc thöû nghieäm ñoái vôùi nguoàn voán chuû sôû höõu.
a- Laäp baûng phaân tích caùc taøi khoaûn nguoàn voán chuû sôû höõu.
Baûng phaân tích bao goàm caùc noäi dung laø soá dö ñaàu kyø, caùc nghieäp vuï phaùt sinh taêng trong
kyø, caùc nghieäp vuï phaùt sinh giaûm trong kyø vaø soá dö cuoái kyø. Caên cöù vaøo caùc baûng phaân tích,
kieåm toaùn vieân kieåm tra veà vieäc tính toaùn vaø ñoái chieáu toång soá vôùi Soå caùi.
b- Kieåm tra chöùng töø goác cuûa caùc nghieäp vuï taêng, giaûm nguoàn voán chuû sôû höõu trong kyø.
Vieäc kieåm tra tæ mæ treân chöùng töø cuûa caùc nghieäp vuï naøy nhaèm muïc ñích xem xeùt :
− Tính hôïp leä cuûa caùc nghieäp vuï : chaúng haïn caùc tröôøng hôïp taêng giaûm voán, laäp quyõ, chi
quyõ, phaân phoái lôïi töùc ... coù ñuùng vôùi quy ñònh veà quaûn lyù taøi chính cuûa Nhaø nöôùc vaø ñieàu leä
coâng ty hay khoâng ?
− Caùc nghieäp vuï coù ñöôïc xeùt duyeät bôûi caáp coù thaåm quyeàn trong ñôn vò hay khoâng ?
− Caùc nghieäp vuï coù ñöôïc ghi cheùp theo ñuùng chuaån möïc vaø cheá ñoä keá toaùn hieän haønh hay
khoâng ?
− Kieåm tra caùc nghieäp vuï chi quyõ xem coù thöïc söï xaûy ra khoâng ?
c- Kieåm tra cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi saûn vaø cheânh leäch tyû giaù.
* Ñoái vôùi cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi saûn : thöôøng xaûy ra trong caùc tröôøng hôïp :

10
Xem ghi chuù 3.
11
Xem ghi chuù 3.
60
 − Cheânh leäch giöõa giaù trò soå saùch vaø giaù ñöôïc ñaùnh giaù laïi bôûi caùc beân tham gia lieân
doanh khi goùp voán lieân doanh baèng taøi saûn : Tröôøng hôïp naøy kieåm toaùn vieân phaûi kieåm tra Bieân
baûn ñaùnh giaù cuûa caùc beân tham gia lieân doanh.
− Cheânh leäch do ñaùnh giaù laïi taøi saûn theo quyeát ñònh cuûa Nhaø nöôùc.
Trong caû hai tröôøng hôïp treân, kieåm toaùn vieân caàn ñoái chieáu vôùi caùc khoaûn muïc taøi saûn
lieân quan, nhö vôùi taøi saûn coá ñònh, vaät tö haøng hoùa ñöôïc ñaùnh giaù laïi.
* Ñoái vôùi cheânh leäch tyû giaù :
Tröôùc heát, kieåm toaùn vieân caàn tìm hieåu veà phöông phaùp haïch toaùn cheânh leäch tyû giaù cuûa
ñôn vò coù phuø hôïp vôùi cheá ñoä keá toaùn hieän haønh vaø aùp duïng moät caùch nhaát quaùn hay khoâng ?
Cuoái cuøng, kieåm toaùn vieân cuõng kieåm tra caùc nghieäp vuï xöû lyù cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi
saûn vaø cheânh leäch tyû giaù coù phuø hôïp vôùi cheá ñoä hieän haønh vaø coù ñöôïc xeùt duyeät bôûi caùc caáp coù
thaåm quyeàn hay khoâng ?
d- Kieåm tra vieäc trình baøy vaø coâng boá caùc nguoàn voán chuû sôû höõu.
Kieåm toaùn vieân caàn chuù yù nhöõng vaán ñeà sau :
− Caùc nguoàn voán chuû sôû höõu caàn phaûi trình baøy rieâng bieät töøng loaïi treân baûng caân ñoái keá
toaùn.
− Ñôn vò phaûi coâng boá veà tình hình bieán ñoäng cuûa nguoàn voán chuû sôû höõu trong Baûng
thuyeát minh baùo caùo taøi chiùnh.
3- Moät soá vaán ñeà veà kieåm toaùn nguoàn voán coâng ty coå phaàn.
Hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty coå phaàn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn coøn raát môùi meû ôû Vieät
Nam. Vì vaäy, chuùng toâi xin giôùi thieäu moät soá vaán ñeà trong kieåm toaùn nguoàn voán coâng ty coå
phaàn.
3.1- Kieåm soaùt noäi boä.
Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi nguoàn voán coâng ty coå phaàn bao goàm ba noäi dung chính laø (1) Söï
pheâ chuaån ñuùng ñaén caùc nghieäp vuï cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò ; (2) Söï phaân chia traùch nhieäm trong
vieäc thöïc hieän caùc nghieäp vuï − thöôøng ñöôïc thöïc hieän qua vieäc söû duïng dòch vuï löu kyù vaø
chuyeån nhöôïng coå phaàn ; vaø (3) Vieäc duy trì moät heä thoáng soå saùch ñaày ñuû.
a- Kieåm soaùt cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò ñoái vôùi caùc nghieäp vuï veà voán coå phaàn.
− Moïi söï thay ñoåi veà voán coå phaàn ñeàu phaûi ñöôïc söï pheâ chuaån chính thöùc cuûa Hoäi ñoàng
quaûn trò, vaø ñöôïc theå hieän qua caùc Bieân baûn hoïp cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò.
Khi ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä veà voán coå phaàn, kieåm toaùn vieân caàn xem laø coâng ty töï
quaûn lyù vaø theo doõi coå phaàn, hay hoï söû duïng caùc dòch vuï löu kyù v aø chuyeån nhöôïng coå phaàn. 12
Rieâng taïi nhöõng ñôn vò töï quaûn lyù vaø giöõ soå saùch theo doõi coå phaàn, Hoäi ñoàng quaûn trò phaûi
thoâng qua quyeát ñònh veà vieäc phaân coâng : ngöôøi kyù coå phieáu − thöôøng thì coå phieáu phaûi coù chöõ
kyù pheâ chuaån cuûa hai ngöôøi laø Chuû tòch Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Tröôûng ban kieåm soaùt ; ngöôøi giöõ
soå saùch theo doõi coå ñoâng ; ngöôøi baûo quaûn caùc coå phieáu chöa phaùt haønh ; ngöôøi kyù seùc thanh
toaùn coå töùc.
b- Söû duïng dòch vuï löu kyù vaø chuyeån nhöôïng coå phaàn.
Neáu coâng ty söû duïng caùc dòch vuï ñoäc laäp naøy thì kieåm soaùt noäi boä ñöôïc ñaùnh giaù laø höõu
hieä u .
Vai troø chuû yeáu cuûa caùc coâng ty chöùng khoaùn laø giuùp traùnh ñöôïc söï phaùt haønh coå phieáu
khoáng, hoaëc vöôït möùc ñöôïc pheùp. Ñeå ngaên chaën loaïi sai soùt naøy, hoï seõ kieåm tra ñeå baûo ñaûm
vieäc phaùt haønh coå phieáu phuø hôïp vôùi Ñieàu leä Coâng ty, vaø phaûi coù söï pheâ chuaån chính thöùc cuûa
Hoäi ñoàng quaûn trò. Tröôùc khi phaùt haønh cho caùc coå ñoâng, moïi coå phieáu môùi phaûi ñöôïc trình
tröôùc cho toå chöùc naøy ñeå hoï kieåm tra vaø ñaêng kyù. Nhôø ñoù caùc sai soùt voâ tình hay coá yù ñeå daãn

12
Ñöôïc trình baøy trong phaàn keá tieáp.
61
ñeán phaùt haønh khoáng coå phieáu seõ giaûm ñi moät caùch ñaùng keå.
Veà dòch vuï chuyeån nhöôïng coå phaàn, thöôøng caùc toå chöùc naøy seõ giuùp caùc coâng ty coå phaàn
baèng caùch löu giöõ caùc soå chi tieát coå ñoâng, vaø thöïc hieän vieäc chuyeån quyeàn sôû höõu coå phaàn giöõa
caùc ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn.
c- Soå coå phieáu.
Soå coå phieáu ñöôïc thöïc hieän töông töï nhö soå seùc, nghóa laø ñöôïc in saün, ñöôïc ñaùnh soá lieân
tuïc, coù phaàn cuoáng (cuøi) löu laïi sau khi phaùt haønh. Treân coå phieáu thöôøng bao goàm caùc noäi dung
sau : soá hieäu coå phieáu, soá coå phaàn maø coå phieáu ñoù ñaïi dieän, teân coå ñoâng, soá hieäu cuûa coå phieáu
goác − ñeå theo doõi ñoái vôùi caùc coå phieáu ñaõ phaùt haønh nhöng sau ñoù chuyeån sôû höõu chuû.
d- Soå theo doõi coå ñoâng.
Vì moät coå ñoâng coù theå sôû höõu nhieàu coå phieáu naèm raûi raùc trong nhieàu choã khaùc nhau treân
soå coå phieáu, neân qua soå naøy khoù theå theo doõi rieâng bieät veà voán coå phaàn cuûa töøng coå ñoâng. Vì
theá, Soå theo doõi coå ñoâng ñöôïc môû ñeå theo doõi cho töøng coå ñoâng, vaø noù coù theå giuùp xaùc ñònh
ñöôïc soá löôïng coå phieáu vaø coå phaàn maø töøng coå ñoâng ñang naém giöõ.
e- Söû duïng dòch vuï thanh toaùn coå töùc ñoäc laäp.
Caùc coâng ty coå phaàn coù theå söû duïng dòch vuï naøy ñeå giaûm bôùt khaû naêng sai phaïm khi phaân
phoái coå töùc. Dòch vuï naøy thöôøng do Ngaân haøng, hay moät coâng ty ñöôïc uûy thaùc ñaûm nhaän.
3.2- Kieåm toaùn nguoàn voán coå phaàn.
a- Ñaùnh giaù kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi nguoàn voán coå phaàn.13
b - Xem xeùt giaáy pheùp, ñieàu leä coâng ty vaø caùc bieân baûn hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò coù lieân quan
ñeán voán coå phaàn.
Kieåm toaùn vieân caàn nghieân cöùu kyõ veà giaáy pheùp, ñieàu leä coâng ty vaø caùc bieân baûn hoïp hoäi
ñoàng quaûn trò, ñaïi hoäi coå ñoâng ; vaø caùc taøi lieäu naøy thöôøng ñöôïc löu trong hoà sô kieåm toaùn
chung. Ñoái vôùi töøng laàn phaùt haønh coå phieáu, kieåm toaùn vieân caàn tìm hieåu veà soá löôïng ñöôïc
pheùp phaùt haønh, vaø soá thöïc teá phaùt haønh, meänh giaù ...
c- Phaân tích caùc nghieäp vuï taêng giaûm voán coå phaàn.
Trong cuoäc kieåm toaùn ñaàu tieân, töø soá dö ban ñaàu cuûa taøi khoaûn voán coå phaàn, kieåm toaùn
vieân seõ tieán haønh phaân tích ñeå coù theå nhìn toaøn dieän veà nhöõng bieán ñoäng trong nguoàn voán coå
phaàn cuûa coâng ty. Moãi thay ñoåi trong voán coå phaàn seõ phaûi ñöôïc ñaùnh giaù, vaø kieåm tra chöùng töø
ñeå baûo ñaûm chuùng ñöôïc chaáp thuaän cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò.
Trong nhöõng kyø kieåm toaùn sau, kieåm toaùn vieân chæ caàn phaân tích caùc nghieäp vuï laøm thay
ñoåi voán coå phaàn trong kyø, kieåm tra chöùng töø cuûa caùc nghieäp vuï naøy.
d- Kieåm tra caùc khoaûn thu ñöôïc töø phaùt haønh coå phieáu.
Kieåm toaùn vieân caàn ñoái chieáu caùc nghieäp vuï phaùt haønh coå phieáu vôùi vieäc thu tieàn. Soá tieàn
thu ñöôïc caàn kieåm tra qua caùc ghi cheùp veà tieàn. Tröôøng hôïp goùp voán coå phaàn baèng hieän vaät,
kieåm toaùn vieân phaûi chuù yù kieåm tra tính hôïp lyù veà söï ñònh giaù cuûa caùc taøi saûn, vaø söï chaáp thuaän
cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò.
e- Göûi thö ñeà nghò xaùc nhaän ñeán caùc ngaân haøng, hoaëc coâng ty ñöôïc uûy thaùc laøm dòch vuï löu
kyù vaø chuyeån nhöôïng coå phaàn.
Neáu ñôn vò coù söû duïng dòch vuï naøy, kieåm toaùn vieân seõ göûi thö ñeán caùc toå chöùc cung caáp
dòch vuï ñeå ñeà nghò xaùc nhaän veà soá coå phaàn ñaõ ph aùt haønh vaø ñang löu haønh taïi thôøi ñieåm khoùa
soå. Caùc thoâng tin phaûn hoài ñöôïc kieåm toaùn vieân söû duïng ñeå ñoái chieáu vôùi soå saùch keá toaùn cuûa
ñôn vò.
f- Kieåm tra ñoái chieáu giöõa soå saùch keá toaùn vaø caùc soå theo doõi voán coå phaà n .
Ñoái vôùi caùc coâng ty khoâng söû duïng dòch vuï löu kyù vaø chuyeån nhöôïng coå phaàn, ñeå thay cho

13
Bao goàm caùc vaán ñeà cô baûn ñaõ ñöôïc trình baøy ôû phaàn treân.
62
thuû tuïc xaùc nhaän, kieåm toaùn vieân seõ phaûi aùp duïng caùc thuû tuïc kieåm toaùn sau ñaây :
− Kieåm tra tính toaùn soá löôïng coå phieáu ñaõ phaùt haønh baèng caùch so saùnh soá hieäu coå phieáu
cuoái kyø vôùi soá hieäu coå phieáu ñaàu kyø (theo hoà sô kieåm toaùn kyø tröôùc).
− Kieåm tra ñeå baûo ñaûm taát caû caùc coå phieáu chöa phaùt haønh ñeàu coøn löu tröõ taïi ñôn vò vaø
coøn ñeå traéng.
− Kieåm tra ñeå baûo ñaûm moïi coå phieáu ñaõ thu hoài ñöôïc ñaùnh daáu huûy, vaø ñöôïc löu tröõ ñính
keøm vôùi cuoáng trong soå coå phieáu taïi ñôn vò.
− Ñoái chieáu giöõa soå coå phieáu, soå theo doõi coå ñoâng vaø soå caùi ñeå xaùc ñònh söï thoáng nhaát
giöõa ba loaïi soå naøy veà soá coå phieáu ñang löu haønh, vaø giaù trò cuûa chuùng.

63
CHÖÔNG XII

KIEÅM TOAÙN THU NHAÄP VAØ CHI PHÍ

I− NOÄI DUNG VAØ ÑAËC ÑIEÅM CUÛA CAÙC KHOAÛN MUÏC THU NHAÄP VAØ CHI
PHÍ.
1. Noäi dung khoaûn muïc.
Thu nhaäp vaø chi phí laø nhöõng khoaûn muïc chuû yeáu treân baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh
doanh, do ñoù kieåm toaùn baùo caùo naøy veà thöïc chaát laø xaùc ñònh thu nhaäp vaø chi phí trong kyø xem
coù ñöôïc trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù, coù phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc hay cheá ñoä keá toaùn hay
khoâng?
2. Ñaëc ñieåm cuûa khoaûn muïc.
Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa caùc khoaûn muïc thu nhaäp vaø chi phí laø moái quan heä chaët cheõ giöõa
chuùng vôùi caùc khoaûn muïc treân baûng caân ño ái keá toaùn. Do ñoù phaàn lôùn vieäc kieåm toaùn thu nhaäp
vaø chi phí ñaõ ñöôïc tieán haønh ngay trong quaù trình kieåm toaùn caùc khoaûn muïc khaùc cuûa baûng caân
ñoái keá toaùn.
Do ñoù coù theå noùi thöïc chaát quaù trình kieåm toaùn thu nhaäp vaø chi phí ñaõ ñöôïc tieán haønh
ñoàng thôøi vôùi tieán trình kieåm toaùn caùc khoaûn muïc cuûa baûng caân ñoái keá toaùn trình baøy töø chöông
VII ñeán chöông XI. Vì vaäy, trong chöông naøy, chuùng ta chæ nghieân cöùu theâm veà nhöõng noäi dung
kieåm toaùn veà thu nhaäp vaø chi phí chöa ñöôïc trình baøy ôû caùc chöông treân.
3. Muïc tieâu kieåm toaùn.
- Caùc nghieäp vuï thu nhaäp vaø chi phí ñöôïc ghi nhaän thì phaùt sinh trong thöïc teá vaø thuoäc veà
ñôn vò (Phaùt sinh).
- Moïi nghieäp vuï thu nhaäp vaø chi phí ñeàu ñöôïc ghi nhaän (Ñaày ñuû).
- Thu nhaäp vaø chi phí ñöôïc tính toaùn chính xaùc vaø thoáng nhaát vôùi soå caùi (Ghi cheùp chính
xaù c ).
- Thu nhaäp vaø chi phí ñöôïc phaûn aûnh ñuùng soá tieàn (Ñaùnh giaù).
- Thu nhaäp vaø chi phí ñöôïc trình baøy ñuùng ñaén vaø khai baùo ñaày ñuû (Trình baøy vaø coâng
boá).
II− KIEÅM TOAÙN DOANH THU VAØ THU NHAÄP KHAÙC.
1. Kieåm toaùn doanh thu.
1.1. Ñaëc ñieåm.
ÔÛ nhöõng chöông treân, chuùng ta ñaõ xem xeùt veà nghieäp vuï baùn haøng vaø caùc khía caïnh coù
lieân quan nhö tieàn, nôï phaûi thu ..., neân phaàn naøy chæ giôùi thieäu veà nhöõng vaán ñeà chöa ñöôïc trình
baø y .
Doanh thu ñöôïc trình baøy treân baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh, bao goàm doanh thu
baùn haøng, caùc khoaûn ñöôïc khaáu tröø khoûi doanh thu, vaø doanh thu thuaàn.
Doanh thu laø moät khoaûn muïc troïng yeáu treân baùo caùo taøi chính vì laø cô sôû ñeå ngöôøi ñoïc baùo
caùo taøi chính ñaùnh giaù veà tình hình hoaït ñoäng vaø quy moâ kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Tuy
nhieân, khoaûn muïc naøy laø ñoái töôïng cuûa nhieàu ruûi ro daãn ñeán sai leäch troïng yeáu vì nhöõng lyù do
sau :
- Doanh thu coù quan heä maät thieát vôùi lôïi nhuaän. Nhöõng sai leäch trong doanh thu thöôøng
daãn ñeán lôïi nhuaän khoâng trung thöïc vaø khoâng hôïp lyù.
- Doanh thu trong nhieàu ñôn vò laø cô sôû ñaùnh giaù keát quaû hoaëc thaønh tích neân coù khaû naêng
bò thoåi phoàng cao hôn thöïc teá.
- Taïi Vieät Nam, doanh thu coù quan heä chaët cheõ vôùi thueá giaù trò gia taêng ñaàu ra neân cuõng
64
coù khaû naêng bò khai thaáp hôn thöïc teá ñeå traùnh neù thueá.
1.2- Kieåm toaùn doanh thu.
a- Tìm hieåu veà kieåm soaùt noäi boä, thieát keá vaø thöïc hieän caùc thöû nghieäm kieåm soaùt ñoái vôùi
nghieäp vuï baùn haøng vaø doanh thu.14
b- Thöû nghieäm cô baûn.
b.1- AÙp duïng caùc thuû tuïc phaân tích :
Ñeå kieåm tra tính hôïp lyù chung cuûa doanh thu, kieåm toaùn vieân coù theå söû duïng moät soá thuû
tuïc phaân tích sau ñaây :
− Laäp baûng phaân tích doanh thu theo töøng thaùng, töøng ñôn vò tröïc thuoäc ..., vaø xem xeùt caùc
tröôøng hôïp coù doanh thu taêng, hay giaûm baát thöôøng.
− So saùnh doanh thu cuûa kyø naøy vôùi kyø tröôùc theo töøng thaùng. Caùc bieán ñoäng baát thöôøng
caàn ñöôïc giaûi thích nguyeân nhaân.
− Tính tyû leä laõi goäp cuûa nhöõng maët haøng chuû yeáu vaø so saùnh vôùi naêm tröôùc. Phaùt hieän vaø
giaûi thích moïi thay ñoåi quan troïng.
b.2 - Kieåm tra söï coù thöïc cuûa caùc nghieäp vuï baùn haøng ñöôïc ghi cheùp :
Muïc tieâu thöû nghieäm laø ñeå phaùt hieän caùc nghieäp vuï baùn haøng khoâng xaûy ra nhöng laïi
ñöôïc ghi treân soå nhaät kyù baùn haøng. Kieåm toaùn vieân coù theå ñaït ñöôïc ñieàu naøy baèng caùc thuû tuïc
sau :
− Ñoái chieáu vôùi caùc nghieäp vuï baùn haøng ñöôïc ghi cheùp treân nhaät kyù baùn haøng vôùi caùc
chöùng töø goác lieân quan, nhö ñôn ñaët haøng, hôïp ñoàng kinh teá, leänh baùn haøng hoaëc phieáu xuaát
kho, vaän ñôn, hoùa ñôn ...
− Laáy maãu caùc nghieäp vuï baùn haøng vaø xem xeùt quaù trình thu tieàn. Neáu chuùng ñaõ ñöôïc
thanh toaùn, hoaëc bò traû laïi thì ñoù laø baèng chöùng cho thaáy nghieäp vuï baùn haøng ñaõ thöïc söï xaûy ra.
b.3- Kieåm tra söï ghi cheùp ñaày ñuû caùc nghieäp vuï baùn haøng :
Kieåm toaùn vieân phaûi xuaát phaùt töø nhöõng chöùng töø goác ñeå kieåm tra vieäc ghi cheùp caùc
nghieäp vuï treân nhaät kyù baùn haøng.
b.4- Kieåm tra söï chính xaùc cuûa hoùa ñôn :
Thoâng thöôøng kieåm toaùn vieân caàn kieåm tra nhöõng noäi dung sau ñaây cuûa hoùa ñôn :
− So saùnh vôùi vaän ñôn, ñôn ñaët haøng, leänh baùn haøng ... ñeå xaùc ñònh veà chuûng loaïi vaø soá
löôïng haøng hoùa tieâu thuï.
− Ñoái chieáu vôùi baûng giaù, caùc baûng xeùt duyeät giaù, hôïp ñoàng ... ñeå xaùc ñònh ñôn giaù cuûa
haøng hoùa tieâu thuï.
− Kieåm tra vieäc tính toaùn treân hoùa ñôn.
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp baùn haøng baèng ngoaïi teä, kieåm toaùn vieân caàn kieåm tra vieäc quy ñoåi
veà tieàn Vieät nam.
b.5- Kieåm tra vieäc phaân loaïi doanh thu :
Thöû nghieäm naøy nhaèm traùnh nhöõng tröôøng hôïp khoâng phaân loaïi ñuùng neân daãn ñeán vieäc
ghi cheùp, hay trình baøy sai veà doanh thu. Cuï theå, kieåm toaùn vieân seõ xem xeùt veà söï phaân bieät
giöõa :
• Doanh thu baùn chòu vaø doanh thu thu tieàn ngay.
• Doanh thu baùn haøng vaø caùc khoaûn thu nhaäp khaùc (ñöôïc haïch toaùn vaøo thu nhaäp hoaït
ñoäng taøi chính), nhö cho thueâ taøi saûn, baùn taøi saûn, caùc khoaûn laõi phaùt sinhdo baùn traû goùp ...
Caùc loaïi doanh thu laø ñoái töôïng cuûa caùc loaïi thueá khaùc nhau (thueá giaù trò gia taêng, thueá
tieâu thuï ñaëc bieät …), coù thueá suaát khaùc nhau, hoaëc khaùc nhau veà cô sôû xaùc ñònh doanh thu chòu
thueá.

14
Ñaõ ñöôïc trình baøy trong chöông IX.
65
 b.6- Kieåm tra vieäc khoùa soå ñoái vôùi nghieäp vuï baùn haøng :
Kieåm toaùn vieân löïa choïn moät soá nghieäp vuï xaûy ra tröôùc vaø sau thôøi ñieåm khoùa soå ñeå kieåm
tra chöùng töø goác, so saùnh giöõa ngaøy ghi treân vaän ñôn vôùi hoùa ñôn, nhaät kyù baùn haøng vaø caùc soå
chi tieát.
2. Kieåm toaùn thu nhaäp khaùc.
2.1. Ñaëc ñieåm.
Thu nhaäp khaùc ñöôïc trình baøy treân baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh, bao goàm thu
nhaäp hoaït ñoäng taøi chính vaø thu nhaäp baát thöôøng.
Ñaëc ñieåm chung cuûa nhöõng khoaûn thu nhaäp khaùc laø tính ña daïng cuûa noù, rieâng caùc thu
nhaäp baát thöôøng thì xaûy ra khoâng thöôøng xuyeân vaø khoâng döï ñoaùn ñöôïc. Vì vaäy nhieàu ñôn vò
khoâng phaûn aûnh caùc thu nhaäp naøy khi nghieäp vuï phaùt sinh maø chæ ghi nhaän khi thöïc thu tieàn. Sai
soùt naøy khoâng gaây aûnh höôûng troïng yeáu neáu soá tieàn nhoû vaø caùc nghieäp vuï ít xaûy ra. Tuy nhieân
neáu soá tieàn lôùn thì vaán ñeà coù theå trôû neân nghieâm troïng, vì vaäy kieåm toaùn vieân cuõng caàn chuù yù
khoaûn muïc naøy.
2.2. Kieåm toaùn thu nhaäp khaùc.
a- Phaân chia thu nhaäp hoaït ñoäng taøi chính vaø thu nhaäp baát thöôøng theo töøng nghieäp vuï ñeå
kieåm tra chi tieát.
Thöôøng nhöõng vaán ñeà sau ñaây caàn ñöôïc löu yù :
• Ñoái vôùi thu nhaäp hoaït ñoäng taøi chính :
− Chæ coù phaàn cheânh leäch giöõa giaù baùn vôùi giaù goác cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn, caùc khoaûn
ñaàu tö baát ñoäng saûn ñöôïc chuyeån nhöôïng môùi ñöôïc haïch toaùn vaøo thu nhaäp.
− Chæ coù caùc khoaûn lôïi nhuaän ñöôïc chia töø hoaït ñoäng lieân doanh môùi ñöôïc haïch toaùn vaøo
thu nhaäp. Khoâng ñöôïc tính vaøo thu nhaäp hoaït ñoäng taøi chính veà caùc khoaûn thu hoài voán goùp,
thanh toaùn vaõng lai vôùi caùc ñoái taùc, cheânh leäch ñaùnh giaù taøi saûn goùp v oán lieân doanh.
− Caùc tröôøng hôïp cho thueâ taøi saûn maø ngöôøi thueâ traû tröôùc tieàn thueâ cho nhieàu kyø, soá tieàn
thu ñöôïc ñoù phaûi phaûn aùnh vaøo doanh thu nhaän tröôùc, vaø chæ ghi nhaän thu nhaäp hoaït ñoäng taøi
chính theo kyø keá toaùn ma ø thu nhaäp ñoù thöïc söï xaûy ra. Rieâng ñoái vôùi caùc ñôn vò chuyeân doanh
cho thueâ taøi saûn döôùi daïng thueâ hoaït ñoäng, phaàn thu nhaäp töø hoaït ñoäng cho thueâ phaûi ñöôïc ghi
nhaän vaøo doanh thu baùn haøng chöù khoâng ñöôïc ghi nhaän vaøo thu nhaäp hoaït ñoäng taøi chính.
• Ñoái vôùi thu nhaäp baát thöôøng :
− Tröôøng hôïp nhöôïng baùn, thanh lyù taøi saûn coá ñònh : thu nhaäp bao goàm toaøn boä soá tieàn thu
ñöôïc do thanh lyù, nhöôïng baùn vaø giaù trò pheá lieäu thu hoài.
− Caàn chuù yù laø moïi khoaûn thu nhaäp baát thöôøng ñeàu phaûi coù bieân baûn cuûa Hoäi ñoàng xöû lyù
vaø ñöôïc giaùm ñoác, keá toaùn tröôûng kyù duyeät.
b- Tìm kieám caùc khoaûn thu nhaäp khaùc khoâng ñöôïc ghi cheùp :
Kieåm toaùn vieân coù theå söû duïng nhöõng thuû tuïc sau :
• Xem xeùt caùc nghieäp vuï ghi giaûm chi phí trong kyø : Nhieàu ñôn vò haïch toaùn caùc nghieäp vuï
naøy vaøo caùc khoaûn thu nhaäp khaùc ñeå giaûm phí trong kyø. Sai soùt naøy khoâng laøm aûnh höôûng ñeán
toång thu nhaäp cuûa ñôn vò, nhöng laïi gaây bieán ñoäng ñoái vôùi töøng loaïi thu nhaäp.
• Xem xeùt caùc nghieäp vuï thu tieàn baát thöôøng hoaëc coù noäi dung khoâng roõ raøng : Nhöõng
khoaûn thu naøy coù theå laø nhöõng thu nhaäp khaùc maø ñôn vò laïi voâ tình hay coá yù ghi cheùp vaøo moät
noäi dung khaùc.
• Xem xeùt caùc khoaûn phaûi traû khaùc trong kyø : Ñeå chieám ñoaït soá tieàn naøy, nhaân vieân cuûa
ñôn vò coù theå ghi cheùp caùc khoaûn thu nhaäp baát thöôøng sang caùc khoaûn phaûi traû khaùc.
• Ñoái vôùi caùc khoaûn thu coù tính chaát ñònh kyø (tieàn cho thueâ taøi saûn, laõi cho vay ...) : kieåm
toaùn vieân caàn laäp baûng keâ thu nhaäp töøng thaùng ñeå phaùt hieän nhöõng thaùng chöa ñöôïc ghi cheùp.
III− KIEÅM TOAÙN CHI PHÍ.
66
 Caùc chöông tröôùc ñaõ ñeà caäp ñeán phöông phaùp kieåm tra nhöõng loaïi chi phí gaén lieàn trong
quaù trình kieåm tra caùc khoaûn muïc cuûa Baûng caân ñoái keá toaùn. Do ñoù, phaàn naøy chæ taäp trung giôùi
thieäu veà chi phí quaûn lyù, chi phí baùn haøng vaø chi phí tieàn löông laø nhöõng vaán ñeà chöa ñöôïc ñeà
caäp ñeán trong nhöõng chöông treân.
1. Kieåm toaùn chi phí quaûn lyù, chi phí baùn haøng.
1.1. Thöïc hieän thuû tuïc phaân tích.
a) Ñaùnh giaù toång quaùt chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp :
Kieåm toaùn vieân laäp baûng so saùnh giöõa baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh kyø naøy vaø
kyø tröôùc, keát hôïp vôùi soá lieäu bình quaân trong ngaønh, qua ñoù ñaùnh giaù toång quaùt veà söï thay ñoåi
cuûa chi phí vaø tyû troïng chi phí treân doanh thu.
b) So saùnh chi phí thöïc teá vôùi chi phí döï toaùn, chi phí kyø naøy vôùi chi phí kyø tröôùc :
Thoâng qua döï toaùn, caùc nhaø quaûn lyù hoaïch ñònh möùc chi phí döï kieán seõ xaûy ra trong thöïc
teá, nhôø ñoù phaùt hieän nhöõng tröôøng hôïp thöïc teá coù sai bieät lôùn so vôùi döï kieán ñeå coù bieän phaùp xöû
lyù kòp thôøi.
Kieåm toaùn vieân cuõng thöïc hieän vieäc so saùnh soá lieäu naêm nay vôùi soá lieäu naêm tröôùc theo
töøng khoaûn muïc chi phí. Moät phöông phaùp khaùc cuõng coù theå aùp duïng laø so saùnh chi phí theo
töøng thaùng giöõa kyø naøy vaø kyø tröôùc.
Trong moät soá tröôøng hôïp, kieåm toaùn vieân coù theå so saùnh vôùi caùc thoâng tin phi taøi chính. c)
c) Ñieàu tra veà nhöõng khaùc bieät quan troïng, hay baát thöôøng :
Phöông phaùp tìm hieåu laø truy hoài veà soå saùch keá toaùn vaø khi caàn thieát seõ phaûi kieåm tra chi
tieát treân chöùng töø goác coù lieân quan.
1.2. Kieåm tra moät soá chi phí ñaëc bieät.
Kieåm toaùn vieân thöôøng choïn nhöõng loaïi chi phí maø chuùng chieám tyû troïng ñaùng keå, hoaëc
khi chuùng deã c où sai phaïm nhö caùc chi phí veà hoa hoàng, quaûng caùo, tieáp khaùch ...
Khi kieåm tra chi tieát, kieåm toaùn vieân seõ kieåm tra chöùng töø goác cuûa caùc chi phí naøy ñeå xem
xeùt chi phí coù thöïc söï xaûy ra hay khoâng ?
1.3. Kieåm tra caùc khoaûn giaûm phí.
Moïi khoaûn giaûm phí trong kyø ñeàu caàn ñöôïc kieåm tra chi tieát ñeå xem chuùng coù thaät söï xaûy
ra, vaø coù ñöôïc ghi cheùp phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa cheá ñoä keá toaùn hay khoâng ?
2. Kieåm toaùn chi phí tieàn löông.
2.1. Muïc tieâu k ieåm toaùn.
Khi kieåm tra chi phí tieàn löông, ngoaøi nhöõng muïc tieâu kieåm toaùn chung ñoái vôùi chi phí ñaõ
neâu, kieåm toaùn vieân coøn caàn chuù yù ñeán nhöõng vaán ñeà sau ñaây :
* Xaùc ñònh xem ñôn vò coù tuaân thuû caùc caùc vaên baûn phaùp lyù veà lao ñoäng tieàn löông hay
khoâng ? Chaúng haïn nhö xem xeùt vieäc chaáp haønh Luaät Lao ñoäng, caùc quy ñònh veà thueá Thu nhaäp
caù nhaân, veà baûo hieåm xaõ hoäi, baûo hieåm y teá, kinh phí coâng ñoaøn ...
* Xaùc ñònh xem ñôn vò coù tuaân thuû caùc hô ïp ñoàng lao ñoäng ñaõ kyù vôùi nhaân vieân hay khoâng
?
2.2. Kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi tieàn löông.
Ñeå kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu ñoái vôùi tieàn löông, caàn chuù yù nhöõng vaán ñeà sau :
a) Kieåm soaùt baèng döï toaùn chi phí tieàn löông :
Moät caùch raát höõu hieäu ñeå kieåm soaùt chi phí tieàn löông, hay khoâng ñeå laõng phí laø hoaïch
ñònh vaø theo doõi vieäc thöïc hieän caùc baûng döï toaùn tieàn löông. Haøng thaùng, keá toaùn tröôûng seõ
toång keát, so saùnh chi phí tieàn löông thöïc teá vôùi döï toaùn vaø baùo caùo cho caùc nhaø quaûn lyù. Moïi söï
khaùc bieät troïng yeáu ñeàu caàn ñöôïc phaùt hieän kòp thôøi.
b) Baùo caùo cho cô quan chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc :
Phaûi toå chöùc nghieâm tuùc coâng taùc ghi cheùp vaø laäp baùo caùo cho cô quan chöùc naêng cuûa Nhaø
67
nöôùc theo quy ñònh veà quaûn lyù lao ñoäng tieàn löông.
c) Phaân coâng phaân nhieäm trong coâng taùc lao ñoäng tieàn löông :
Moät vaán ñeà quan troïng khaùc laø phaûi phaân chia traùch nhieäm giöõa caùc chöùc naêng ñeå giaû m
bôùt khaû naêng sai phaïm. Döôùi ñaây ta seõ nghieân cöùu veà töøng chöùc naêng :
- Chöùc naêng theo doõi nhaân söï.
- Chöùc naêng theo doõi lao ñoäng.
- Chöùc naêng tính löông vaø ghi cheùp löông.
- Chöùc naêng phaùt löông
2.3. Kieåm toaùn tieàn löông.
a) Tìm hie åu veà kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi tieàn löông.
b) AÙp duïng caùc thuû tuïc phaân tích :
Kieåm toaùn vieân coù theå aùp duïng moät soá thuû tuïc phaân tích sau ñaây :
− So saùnh giöõa chi phí tieàn löông kyø naøy vôùi caùc kyø tröôùc, keát hôïp so saùnh vôùi saûn löôïng
saûn xuaát hoaëc tieâu thuï.
− So saùnh tyû leä chi phí nhaân coâng tröïc tieáp treân giaù voán haøng baùn kyø naøy vôùi kyø tröôùc.
− So saùnh chi phí tieàn löông giöõa caùc thaùng, keát hôïp so saùnh vôùi saûn löôïng saûn xuaát hoaëc
tieâu thuï (coù theå duøng caùc bieåu ñoà).
c) Thöïc hieän caùc thöû nghieäm ñoái vôùi moät soá thôøi kyø ñöôïc choïn trong naêm :
- Ñoái chieáu teân vaø möùc löông treân baûng löông vôùi hoà sô nhaân vieân taïi boä phaän nhaân söï.
- Ñoái chieáu soá giôø coâng, ngaøy coâng treân baûng löông vôùi caùc theû thôøi gian vaø baûng chaám
coâng cuûa boä phaän söû duïng lao ñoäng. Neáu ñôn vò traû löông saûn phaåm, seõ tieán haønh ñoái chieáu soá
löôïng saûn phaåm hoaøn thaønh treân baûng löông vôùi soá löôïng saûn phaåm nhaäp kho, hoaëc hoaøn thaønh
treân caùc soå saùch theo doõi saûn xuaát.
- Kieåm tra vieäc khaáu tröø löông treân baûng löông.
- Kieåm tra vieäc tính toaùn treân baûng löông.
- So saùnh toång tieàn löông treân baûng löông vôùi soá lieäu treân phieáu chi, hoaëc seùc traû löông.
- Kieåm tra vieäc phaân boå tieàn löông vaøo chi phí trong kyø.
- Kieåm tra vieäc xöû lyù caùc khoaûn löông maø nhaân vieân chöa lónh.
d) Quan saùt vieäc chaám coâng hoaëc duøng maùy ghi giôø.
e) Quan saùt vieäc phaùt löông cho nhaân vieân.

68
CHÖÔNG XIII

CAÙC DÒCH VUÏ CUÛA TOÅ CHÖÙC KIEÅM TOAÙN

I- CAÙC LOAÏI DÒCH VUÏ DO TOÅ CHÖÙC KIEÅM TOAÙN CUNG CAÁP.
Theo ISA 120 "Khuoân maãu cuûa chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá", caùc dòch vuï do toå chöùc
kieåm toaùn cung caáp cho khaùch haøng bao goàm ba loaïi chuû yeáu sau ñaây :
- Caùc dòch vuï kieåm toaùn.
- Caùc dòch vuï coù lieân quan.
- Caùc dòch vuï khaùc.
1. Caùc dòch vuï kieåm toaùn.
Dòch vuï kieåm toaùn bao goàm moät soá loaïi dòch vuï cuï theå nhö :
- Kieåm toaùn caùc thoâng tin taøi chính quaù khöù : Ñaây chính laø hoaït ñoäng kieåm toaùn baùo caùo
taøi chính maø chuùng ta ñaõ nghieân cöùu.
- Kieåm toaùn thoâng tin taøi chính cho caùc muïc ñích ñaëc bieät : Loaïi dòch vuï naøy raát ña daïng
vaø phong phuù xuaát phaùt töø yeâu caàu cuûa caùc beân giao dòch trong neàn kinh teá thò tröôøng. Phaàn II
seõ giaûi thích veà caùc noäi dung naøy.
2. Caùc dòch vuï coù lieân quan.
Theo ISA 120, caùc dòch vuï coù lieân quan bao goàm :
- Soaùt xeùt baùo caùo taøi chính 15.
- Kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän.
- Soaïn thaûo baùo caùo taøi chính.
Noäi dung cuï theå cuûa ba loaïi dòch vuï soaùt xeùt, kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän vaø soaïn
thaûo baùo caùo taøi chính seõ ñöôïc trình baøy chi tieát trong phaàn III- Caùc dòch vuï coù lieân quan.
Döôùi ñaây laø sô ñoà toùm taét veà dòch vuï kieåm toaùn vaø caùc dòch vuï coù lieân quan ñöôïc neâu ra
trong ñoaïn 4 cuûa ISA 120.
Kieåm toaùn ---------------- Caùc dòch vuï coù lieân quan -----------
Tính chaát Kieåm toaùn Soaùt xeùt Kieåm tra Soaïn thaûo
cuûa dòch vuï theo thuû tuïc
thoûa thuaän

So saùnh möùc ñoä Möùc ñoä ñaûm Möùc ñoä ñaûm Khoâng ñaûm Khoâng
ñaûm baûo do kieåm baûo cao, nhöng baûo trung bình baûo ñaûm baûo
toaùn vieân cung caáp khoâng tuyeät
ñoái

Baùo caùo Ñaûm baûo döôùi Ñaûm baûo döôùi Caùc phaùt Neâu ra
cung caáp daïng khaúng daïng khoâng hieän kieåm caùc thoâng
ñònh veà cô sôû khaúng ñònh veà toaùn tin ñaõ
daãn lieäu cô sôû daãn lieäu soaïn thaûo

3. Caùc dòch vuï khaùc.

Ngoaøi caùc dòch vuï neâu treân, caùc toå chöùc kieåm toaùn coøn cung caáp nhieàu dòch vuï khaùc nhö
thueá, tö vaán quaûn lyù, tö vaán keá toaùn ... Nhöõng noäi dung naøy ñaõ ñöôïc trình baøy khaùi quaùt trong
chöông I, vaø khoâng ñöôïc chuùng toâi giôùi thieäu trong chöông naøy.
II. CAÙC DÒCH VUÏ KIEÅM TOAÙN.

15
Chuùng toâi taïm dòch töø thuaät ngöõ Review.
69
 1. Kieåm toaùn baùo caùo taøi chính.
Noäi dung troïng taâm vaø xuyeân suoát ñaõ ñöôïc trình baøy trong haàu heát quyeån saùch naøy laø
kieåm toaùn baùo caùo taøi chính.
2. Kieåm toaùn baùo caùo taøi chính cho caùc muïc ñích ñaëc bieät.
Trong moät soá tröôøng hôïp, kieåm toaùn vieân thöïc hieän coâng vieäc kieåm toaùn ñeå ñaùp öùng nhu
caàu cuûa moät soá khaùch haøng ñaëc bieät , hoaëc laø ñeå coâng nhaän nhöõng tính chaát ñaëc bieät cuûa döõ lieäu
ñöôïc kieåm tra. Nhöõng baùo caùo kieåm toaùn naøy ñöôïc goïi laø baùo caùo ñaëc bieät, hay baùo caùo cho
nhöõng muïc ñích ñaëc bieät.
Ñoaïn 3 cuûa ISA 800 “ Baùo caùo cuûa kieåm toaùn vieân veà nhöõng hôïp ñoàng kieåm toaùn theo caùc
muïc ñích ñaëc bieät” yeâu caàu :“ Noäi dung, thôøi gian vaø phaïm vi caùc coâng vieäc phaûi thöïc hieän
trong moät hôïp ñoàng kieåm toaùn ñeå ñöa ra caùc baùo caùo kieåm toaùn theo caùc muïc ñích ñaëc bieät tuøy
thuoäc vaøo töøng hoaøn caûnh cuï theå. Cho neân tröôùc khi thöïc hieän moät hôïp ñoàng nhö vaäy, ñieàu
quan troïng laø kieåm toaùn vieân phaûi thoûa thuaän vôùi khaùch haøng veà tính chaát chính xaùc cuûa
hôïp ñoàng, cuõng nhö hình thöùc vaø noäi dung cuûa caùc baùo caùo kieåm toaùn seõ ñöôïc phaùt haønh.”
Döôùi ñaây laø boán loaïi kieåm toaùn baùo caùo taøi chính cho caùc muïc ñích ñaëc bieät maø kieåm toaùn
vieân thöôøng cung caáp.
2.1 - Kieåm toaùn baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp theo caùc caên cöù keá toaùn qui öôùc khaùc.
Trong moät soá tröôøng hôïp, baùo caùo taøi chính coù theå khoâng trình baøy theo caùc chuaån möïc keá
toaùn hieän haønh, maø laïi trình baøy theo nhöõng caên cöù keá toaùn khaùc. Khi ñoù, kieåm toaùn vieân chæ coù
theå baùo caùo veà söï phuø hôïp cuûa baùo caùo taøi chính vôùi caùc caên cöù keá toaùn ñoù.
Sau ñaây, chuùng toâi giôùi thieäu veà moät vaøi caên cöù keá toaùn qui öôùc khaùc coù theå ñöôïc söû duïng
khi laäp baùo caùo taøi chính, ñoù laø :
• Keá toaùn treân cô sôû thöïc thu thöïc chi : nghóa laø keá toaùn chæ ghi nhaän doanh thu vaø chi phí
khi ñôn vò thaät söï ñaõ thu vaø chi tieàn. Nhö vaäy cô sôû naøy traùi ngöôïc vôùi cô sôû doàn tích.
• Keá toaùn treân cô sôû thöïc thu thöïc chi coù ñieàu chænh : cuõng töông töï nhö keá toaùn treân cô
sôû thöïc thu thöïc chi, ngoaïi tröø moät soá khoaûn nhö taøi saûn coá ñònh vaø khaáu hao thì vaãn döïa theo cô
sôû doàn tích.
• Keá toaùn treân cô sôû thueá thu nhaäp : Söû duïng caùc nguyeân taéc ñaùnh giaù vaø ño löôøng cuûa
thueá - thí duï nhö khi tính khaáu hao, döï phoøng ... - chöù khoâng thöïc hieän theo caùc chuaån möïc keá
toaùn taøi chính.16
2.2 - Kieåm toaùn moät soá boä phaän cuûa baùo caùo taøi chính.
Coù nhöõng tröôøng hôïp, kieåm toaùn vieân ñöôïc yeâu caàu cung caáp baùo caùo veà moät soá boä phaän
cuûa baùo caùo taøi chính, thí duï veà doanh thu baùn haøng ñeå laøm cô sôû tính tieàn baûn quyeàn phaûi traû
cho ngöôøi chuû sôû höõu. Luùc naøy, trong hôïp ñoàng coù theå phaûi xaùc ñònh veà caùc boä phaän cuûa baùo
caùo taøi chính laø coù phuø hôïp vôùi chuaån möïc keá toaùn hieän haønh, hoaëc moät caên cöù keá toaùn quy öôùc
khaùc hay khoâng ?
Tröôùc khi dieãn ñaït yù kieán veà caùc boä phaän cuûa baùo caùo taøi chính, kieåm toaùn vieân caàn phaûi
môû roäng phaïm vi kieåm tra ñoái vôùi caùc boä phaän coù lieân quan, vaø tieán h aønh kieåm tra döïa treân möùc
troïng yeáu ñoái vôùi caùc boä phaän naøy. Nhö vaäy, trong tröôøng hôïp naøy, phaïm vi kieåm tra cuûa nhöõng
boä phaän thöôøng roäng hôn phaïm vi kieåm tra ñoái vôùi chính noù khi kieåm toaùn toaøn boä baùo caùo taøi
chính.
Ñeå traùnh ngoä nhaän, baùo caùo kieåm toaùn naøy khoâng ñöôïc ñính keøm vôùi caùc baùo caùo taøi
chính toaøn boä cuûa ñôn vò. Trong baùo caùo, kieåm toaùn vieân phaûi trình baøy veà caên cöù keá toaùn ñöôïc

16
ÔÛ nhieàu nöôùc, chuaån möïc keá toaùn taøi chính taäp trung höôùng daãn veà vieäc trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù veà tình
hình taøi chínhvaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Do ñoù trong chuaån möïc keá toaùn taøi chính seõ co ù nhöõng
ñieåm khaùc bieät so vôùi thueá trong vieäc xaùc ñònh caùc chi phí ñeå tính toaùnthu nhaäp chòu thueá.
70
söû duïng, hoaëc trình baøy söï thoûa thuaän veà caên cöù keá toaùn vôùi khaùch haøng.
2.3 - Kieåm toaùn söï tuaân thuû caùc ñieàu luaät hoaëc caùc ñieàu khoaûn cuûa hôïp ñoàng.
Coù nhöõng ñôn vò hôïp ñoàng vôùi kieåm toaùn vieân ñeå phaùt haønh caùc baùo caùo veà söï tuaân thuû
caùc ñieàu khoaûn cuûa hôïp ñoàng vôùi caùc ñôn vò khaùc, hoaëc veà vieäc tuaân thuû caùc ñieàu luaät, ví duï
nhö kheá öôùc veà tieàn thöôûng, nhöõng thoûa thuaän veà caùc khoaûn vay. “... Nhöõng thoûa thuaän nhö vaäy
thöôøng yeâu caàu doanh nghieäp phaûi thöïc hieän ñuùng caùc kheá öôùc coù lieân quan, nhö thanh toaùn laõi
vay, duy trì tyû leä taøi chính theo moät möùc ñaõ ñònh ... ” (ñoaïn 18 ISA 800)
Chaúng haïn, kieåm toaùn vieân coù theå ñöôïc yeâu caàu phaùt haønh baùo caùo veà söï tuaân thuû hôïp
ñoàng ñoái vôùi tieàn baûn quyeàn, ñoù laø khi tieàn baûn quyeàn ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû caùc thoâng tin taøi
chính cuûa ñôn vò, thí duï nhö doanh soá baùn ; hoaëc kieåm toaùn vieân coù theå phaùt haønh baùo caùo veà söï
tuaân thuû theo caùc ñieàu khoaûn ñaûm baûo cuûa moät hôïp ñoàng ñi vay ; hoaëc vieäc phaùt haønh traùi phieáu
ñoøi hoûi ñôn vò phaûi duy trì caùc tyû suaát taøi chính theo moät möùc ñaõ ñöôïc aán ñònh, nhö laõi treân voán,
hoaëc caùc khoaûn nôï treân voán.
Baùo caùo kieåm toaùn coù theå phaùt haønh rieâng bieät, hoaëc laø moät boä phaän trong baùo caùo kieåm
toaùn baùo caùo taøi chính. Trong baùo caùo kieåm toaùn , kieåm toaùn vieân phaûi neâu leân nhöõng ñieàu
khoaûn cuûa hôïp ñoàng, vaø yù kieán cuûa kieåm toaùn vieân veà möùc ñoä tuaân thuû caùc ñieàu khoaûn coù lieân
quan.
2.4 - Baùo caùo veà caùc baùo caùo taøi chính toùm taét :
“ Ñôn vò coù theå laäp baùo caùo taøi chính toùm taét töø caùc baùo caùo taøi chính ñaõ ñöôïc kieåm toaùn
haøng naêm cuûa mình vôùi muïc ñích thoâng baùo cho nhöõng nhoùm ngöôøi söû duïng chæ quan taâm chuû
yeáu ñeán tình hình taøi chính vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Neáu khoâng ñöa ra yù kieán veà toaøn
boä baùo caùo taøi chính, kieåm toaùn vieân seõ khoâng ñöôïc phaùt haønh baùo caùo veà caùc baùo caùo taøi
chính toùm taét.” (ñoaïn 21 cuûa ISA 800).
Ñoaïn treân cho thaáy raèng neáu khoâng thöïc hieän kieåm toaùn toaøn boä caùc baùo caùo taøi chính,
kieåm toaùn vieân khoâng ñöôïc pheùp phaùt haønh baùo caùo kieåm toaùn veà baùo caùo taøi chính toùm taét.
Ñieàu naøy raát deã hieåu, bôûi vì do coù nhöõng haïn cheá nhaát ñònh trong vieäc khai baùo, neân baùo caùo taøi
chính toùm taét chæ trình baøy raát coâ ñoïng, vì theá seõ thieáu nhieàu chi tieát so vôùi caùc baùo caùo taøi chính
naêm cuûa ñôn vò. Cho neân baùo caùo kieåm toaùn veà baùo caùo taøi chính toùm taét khoâng theå chæ ra ñöôïc
möùc ñoä trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa toaøn boä caùc baùo caùo taøi chính. Do ñoù, kieåm toaùn vieân chæ coù
theå neâu yù kieán cuûa mình döïa treân keát quaû kieåm toaùn toaøn boä caùc baùo caùo taøi chính naêm, vaø phaùt
bieåu raèng baùo caùo taøi chính toùm taét ñaõ ñöôïc trình baøy nhaát quaùn vôùi baùo caùo taøi chính toaøn boä.
Ngoaøi boán loaïi baùo caùo treân, tuøy nhu caàu thöïc teá cuûa töøng quoác gia, coù theå coøn coù nhöõng
baùo caùo khaùc cuõng ñöôïc xem laø baùo caùo ñaëc bieät, nhö laø :
− Baùo caùo veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
− Baùo caùo coâng boá khaû naêng thanh toaùn cuûa ban giaùm ñoác veà vieäc cho pheùp mua laïi caùc
coå phieáu v.v ...
3. Kieåm tra caùc thoâng tin taøi chính töông lai.
Ñoaïn 3 ISA 810 “ Kieåm tra caùc thoâng tin taøi chính töông lai ” ñaõ ñònh nghóa :" Caùc thoâng
tin taøi chính töông lai laø caùc thoâng tin taøi chính döïa treân caùc giaû ñònh veà caùc söï kieän coù theå xaûy
ra trong töông lai vaø caùc bieän phaùp coù theå ñöôïc doanh nghieäp tieán haønh. Caùc thoâng tin naøy veà
maët baûn chaát mang naëng tính chuû quan, vaø vieäc chuaån bò caùc thoâng tin ñoù ñoøi hoûi nhieàu ôû söï xeùt
ñoaùn. Caùc thoâng tin taøi chính töông lai coù theå toàn taïi döôùi daïng moät döï baùo, moät döï aùn hoaëc keát
hôïp caû hai, chaúng haïn goàm döï baùo cho moät naêm coäng vôùi naêm naêm cho döï aùn. Hai thuaät ngöõ
naøy ñöôïc giaûi thích trong hai ñoaïn 4 vaø 5 cuûa ISA 810 nhö sau :
“ − Döï baùo : laø caùc thoâng tin taøi chính töông lai ñöôïc soaïn thaûo döïa treân cô sôû caùc giaû ñònh
veà nhöõng söï kieän töông lai maø caùc nhaø quaûn lyù mong ñôïi seõ xaûy ra vaø caùc bieän phaùp maø nhöõng
nhaø quaûn lyù döï ñònh tieán haønh vaøo thôøi ñieåm maø caùc thoâng tin ñoù ñöôïc laäp (caùc giaû ñònh ñöôïc
71
öôùc tính toát nhaát).
− Döï aùn : laø caùc thoâng tin taøi chính töông lai ñöôïc soaïn thaûo döïa treân moät trong hai cô sôû
sau :
(a) Caùc giaû ñònh coù theå xaûy ra veà caùc söï kieän trong töông lai vaø caùc bieän phaùp quaûn lyù
maø khoâng nhaát thieát laø caùc nhaø quaûn lyù seõ thöïc thi nhö döï ñònh, ví duï nhö khi doanh nghieäp
ñang trong giai ñoaïn baét ñaàu hoaït ñoäng hay ñang döï ñònh coù thay ñoåi quan troïng veà baûn chaát
hoaït ñoäng cuûa mình.
(b) Moät söï phoái hôïp giöõa vieäc öôùc tính toát nhaát vôùi caùc giaû ñònh coù theå xaûy ra.”
Ñònh nghóa treân cho thaáy döï baùo vaø döï aùn cuøng laø nhöõng thoâng tin taøi chính töông lai,
nhöng döï baùo ñöôïc xaây döïng treân cô sôû caùc giaû ñònh ñöôïc öôùc tính toát nhaát, coøn döï aùn thöôøng
döïa treân moät hay nhieàu giaû ñònh coù theå xaûy ra vaø khoâng nhaát thieát laø seõ dieãn ra ñuùng theo mong
ñôïi.
Nhö vaäy, duø laø döï baùo hay döï aùn, ñoä tin caäy cuûa nhöõng thoâng tin taøi chính töông lai phuï
thuoäc vaøo nhöõng giaû ñònh laøm cô sôû ñeå xaây döïng chuùng. Coù nhöõng giaû ñònh laø yeáu toá beân ngoaøi,
nhö nhöõng ñieàu kieän kinh teá laøm aûnh höôûng ñeán möùc giaù caû, söï caïnh tranh hoaëc laø nhöõng chính
saùch vaø nhöõng hoaït ñoäng cuûa chính phuû ... Nhöõng giaû ñònh khaùc laïi laø yeáu toá beân trong, nhö
hieäu quaû cuûa hoaït ñoäng, caùc döï aùn ñaõ ñöôïc laäp vaø nhöõng thay ñoåi trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn
vò ... Vieäc xem xeùt nhöõng giaû ñònh naøy giöõ moät vai troø trung taâm trong vieäc cung caáp nhöõng
thoâng tin veà caùc döï baùo hay döï aùn.
Caùc thoâng tin taøi chính töông lai coù theå ñöôïc söû duïng roäng raõi hoaëc haïn cheá trong moät soá
ñoái töôïng. Söû duïng roäng raõi coù nghóa laø caùc thoâng tin naøy coù theå duøn g cho baá t kyø beân thöù ba
naøo, thí duï caùc döï baùo taøi chính treân thoâng baùo quaûng caùo cho vieäc baùn traùi phieáu cuûa ñôn vò.
Coøn söû duïng haïn cheá coù nghóa laø caùc thoâng tin naøy chæ ñöôïc söû duïng ñoái vôùi nhöõng beân thöù ba
maø ngöôøi coù traùch nhieäm ñaõ thoûa thuaän tröïc tieáp, thí duï moät döï aùn taøi chính trong hoà sô xin vay
ngaân haøng.
Do vieäc caùc thoâng tin taøi chính töông lai seõ xaûy ra nhö theá naøo laø coøn tuøy thuoäc vaøo caùc söï
kieän trong töông lai, neân kieåm toaùn vieân khoâng theå ñöa ra yù kieán raèng lieäu caùc thoâng tin döï
ñoaùn ñoù coù thöïc hieän ñöôïc hay khoâng ? YÙù kieán thích hôïp trong tröôøng hôïp naøy laø lieäu caùc thoâng
tin töông lai naøy coù ñöôïc trình baøy thích hôïp vaø ñaõ ñöôïc xaây döïng döïa treân caùc giaû ñònh hôïp lyù
hay khoâng ?
Caùc thuû tuïc caàn tieán haønh trong moät cuoäc kieåm toaùn caùc thoâng tin taøi chính töông lai bao
goàm :
- Tìm hieåu veà tình hình kinh doanh cuûa ñôn vò vaø quy trình soaïn thaûo caùc thoâng tin taøi
chính töông lai cuûa ñôn vò.
- Xem xeùt phaïm vi cuûa caùc thoâng tin taøi chính quaù khöù ñöôïc söû duïng laøm cô sôû cho quaù
trình soaïn thaûo caùc thoâng tin taøi chính töông lai.
- Xem xeùt tính thôøi gian cuûa caùc thoâng tin taøi chính töông lai bôûi vì thôøi gian döï ñoaùn caøng
daøi thì khaû naêng döï ñoaùn hôïp lyù caøng giaûm xuoáng.
- Ñaùnh giaù nguoàn vaø ñoä tin caäy cuûa caùc baèng chöùng laøm cô sôû cho caùc giaû ñònh cuûa ñôn vò.
- Kieåm tra vieäc tính toaùn vaø xem xeùt caùc khía caïnh lieân quan khaùc.
- Thu thaäp thö giaûi trình cuûa ngöôøi quaûn lyù.
- Xem xeùt vieäc trình baøy vaø coâng boá caùc thoâng tin taøi chính töông lai coù ñaày ñuû vaø roõ raøng
hay khoâng ?
III- CAÙC DÒCH VUÏ COÙ LIEÂN QUAN.
1. Soaùt xeùt baùo caùo taøi chính.
Moät caùch khaùi quaùt, soaùt xeùt laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ dòch vuï xaùc nhaän ñöôïc thöïc hieän
döïa treân caùc baùo caùo taøi chính cuûa caùc ñôn vò khoâng coù yeâu caàu kieåm toaùn , vôùi ñoä tin caäy caàn
72
ñaûm baûo chæ ôû möùc ñoä trung bình, vaø vaãn ñuû ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa nhöõng ngöôøi söû duïng baùo
caùo taøi chính. Muïc ñích cuûa soaùt xeùt laø ñöa ra moät söï ñaûm baûo döôùi daïng “khoâng khaúng ñònh”,
khaùc vôùi vôùi yù kieán khaúng ñònh ñöôïc ñöa ra trong cuoäc kieåm toaùn thoâng thöôøng.
Coù nghóa laø, thay vì noùi raèng baùo caùo taøi chính ñöôïc trình baøy hôïp lyù, thì baùo caùo ñöôïc laäp
treân cô sôû soaùt xeùt laïi neâu laø “... Khoâng coù ñieàu gì khieán chuùng toâi phaûi löu yù vaø laøm cho chuùng
toâi tin raèng baùo caùo taøi chính cuûa kyø keát thuùc vaøo … laø khoâng trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù veà
tình hình taøi chính vaø keát quaû hoaït ñoäng phuø hôïp vôùi chuaån möïc keá toaùn hieän haønh”.
Ñeå traùnh hieåu laàm, trong thö cam keát cuûa hôïp ñoàng soaùt xeùt, kieåm toaùn vieân caàn neâu leân
nhöõng noäi dung sau ñaây :
− Muïc tieâu cuûa dòch vuï ñöôïc thöïc hieän.
− Phaïm vi cuûa soaùt xeùt, trong ñoù neâu roõ laø coâng vieäc soaùt xeùt ñöôïc thöïc hieän phuø hôïp caùc
chuaån möïc kieåm toaùn quoác gia, hoaëc quoác teá.
− Trong thö heïn neân ñöa ra baùo caùo soaùt xeùt maãu.
− Khaúng ñònh raèng khoâng theå döïa vaøo moät cuoäc soaùt xeùt ñeå phaùt hieän caùc sai leäch troïng
yeá u .
− Khaúng ñònh raèng ñaây khoâng phaûi laø moät cuoäc kieåm toaùn neân seõ khoâng coù yù kieán kieåm
toaùn naøo ñöôïc ñöa ra. Nhaèm nhaán maïnh ñieàu naøy vaø ñeå traùnh hieåu laàm, kieåm toaùn vieân coù theå
xem xeùt ñeå neâu theâm raèng hôïp ñoàng soaùt xeùt khoâng theå thoûa maõn yeâu caàu luaät ñònh hoaëc cuûa
caùc beân thöù ba nhö moät hôïp ñoàng kieåm toaùn .
Trong quaù trình thöïc hieän dòch vuï naøy, kieåm toaùn vieân thu thaäp baèng chöùng thoâng qua quaù
trình tìm hieåu veà ñôn vò - nhö phoûng vaán caùc nhaø quaûn lyù, sau ñoù duøng caùc thuû tuïc phaân tích ñeå
xaùc ñònh xem baùo caùo taøi chính coù nhaát quaùn vôùi caùc hieåu bieát noùi treân hay khoâng ? Trong vieäc
xaùc ñònh tính chaát, thôøi gian vaø phaïm vi caùc thuû tuïc soaùt xeùt, kieåm toaùn vieân thöôøng döïa treân :
− Hieåu bieát töø caùc cuoäc kieåm toaùn , hoaëc dòch vuï soaùt xeùt cuûa caùc kyø tröôùc.
− Hieåu bieát veà caùc nguyeân taéc vaø thöïc haønh keá toaùn aùp duïng cho ngaønh ngheà cuûa ñôn vò.
− Hieåu bieát veà heä thoáng keá toaùn cuûa ñôn vò.
Tính troïng yeáu cuûa caùc nghieäp vuï vaø caùc soá dö taøi khoaûn, vaø nhöõng öôùc tính cuûa nhaø quaûn
lyù.
Sau ñaây laø caùc thuû tuïc phoûng vaán vaø phaân tích maø kieåm toaùn vieân thöôøng söû duïng trong
dòch vuï soaùt xeùt :
• Tìm hieåu hoaït ñoäng kinh doanh vaø ngaønh ngheà hoaït ñoäng cuûa ñôn vò.
• Phoûng vaán veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán caùc nguyeân taéc vaø thöïc haønh keá toaùn cuûa
ñôn vò.
• Phoûng vaán veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán caùc thuû tuïc ghi cheùp, phaân loaïi vaø toång hôïp
caùc nghieäp vuï, tích luõy nhöõng thoâng tin caàn khai baùo treân caùc baùo caùo taøi chính vaø laäp baùo caùo
taøi chính.
• Phoûng vaán veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán taát caû caùc cô sôû daãn lieäu troïng yeáu treân baùo
caùo taøi chính.
• Qua phaân tích, xaùc ñònh caùc moái quan heä vaø caùc khoaûn muïc baát thöôøng. Caùc thuû tuïc ñoù
bao goàm :
- So saùnh baùo caùo taøi chính kyø naøy vôùi caùc baùo caùo kyø tröôùc.
- So saùnh baùo caùo taøi chính vôùi caùc döï ñoaùn veà keát quaû hoaït ñoäng vaø tình hình taøi chính.
- Döïa treân cô sôû kinh nghieäm, hoaëc nhöõng tieâu chuaån trong ngaønh ngheà cuûa ñôn vò,
nghieân cöùu veà moái quan heä giöõa caùc khoaûn muïc cuûa baùo caùo taøi chính, vaø xem chuùng
coù phuø hôïp vôùi moâ hình döï ñoaùn hay khoâng ?
Trong khi aùp duïng caùc thuû tuïc phaân tích, kieåm toaùn vieân seõ xem xeùt caùc vaán ñeà caàn phaûi
ñieàu chænh cho coâng vieäc keá toaùn trong nhöõng kyø sau.
73
 • Phoûng vaán caùc nhaø quaûn lyù veà caùc vaán ñeà naûy sinh trong caùc buoåi hoïp caùc coå ñoâng, cuûa
Ban giaùm ñoác, cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc ñoái töôïng khaùc maø chuùng coù theå aûnh höôûng ñeán
baùo caùo taøi chính.
• Treân cô sôû caùc thoâng tin thu thaäp ñöôïc, kieåm toaùn vieân ñoïc vaø xem baùo caùo taøi chính
trình baøy coù phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc keá toaùn aùp duïng hay khoâng ?
• Neáu caàn, thu thaäp caùc baùo caùo cuûa caùc kieåm toaùn vieân khaùc veà vieäc thöïc hieän hôïp ñoàng
kieåm toaùn , hoaëc soaùt xeùt baùo caùo taøi chính ñoái vôùi caùc boä phaän hôïp thaønh cuûa baùo caùo taøi chính.
• Phoûng vaán nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán keá toaùn, chaúng
haïn :
- Taát caû caùc nghieäp vuï coù ñöôïc ghi cheùp vaøo soå saùch khoâng ?
- Baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc keá toaùn hieän haønh hay khoâng ?
- Nhöõng thay ñoåi trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ñôn vò, hay trong nhöõng nguyeân taéc vaø
thöïc haønh keá toaùn.
- Caùc vaán ñeà naûy sinh trong quaù trình thöïc hieän caùc thuû tuïc treân.
- Thu thaäp thö giaûi trình cuûa nhaø quaûn lyù neáu thaáy (caàn thieát).
2. Kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän
2.1 - Thöïc hieän kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän.
ISA 920 “Hôïp ñoàng veà kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän” ñaõ trình baøy veà nhöõng nguyeân
taéc caên baûn vaø höôùng daãn toång quaùt ñeå thöïc hieän hôïp ñoàng kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän.
Nhö ñaõ trình baøy, kieåm toaùn vieân khoâng cung caáp moät söï ñaûm baûo cho nhöõng hôïp ñoàng naøy, maø
chæ baùo caùo veà caùc döõ kieän phaùt hieän ñöôïc.
Trong thö heïn caàn lieät keâ caùc thuû tuïc thoûa thuaän vaø thoâng baùo laø baùo caùo naøy chæ ñöôïc
phaân phoái cho moät soá ngöôøi söû duïng ñaëc bieät trong phaïm vi giôùi haïn.
Caùc thuû tuïc coù theå thöïc hieän bao goàm :
• Phoûng vaán vaø phaân tích.
• Tính toaùn, so saùnh vaø kieåm tra ñoä chính xaùc cuûa vieäc ghi cheùp khaùc.
• Quan saùt.
• Ñieàu tra.
• Xaùc nhaän.
2.2 - Caùc noäi dung cuûa baùo caùo.
Baùo caùo seõ trình baøy caùc noäi dung chuû yeáu sau ñaây :
- Caùc thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính cuï theå ñaõ ñöôïc kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän.
- Neâu roõ raèng caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñöôïc thöïc hieän theo thoûa thuaän vôùi ngöôøi nhaän baùo
caùo.
- Neâu roõ raèng coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän phuø hôïp vôùi chuaån möïc kieåm toaùn (quoác teá hoaëc
quoác gia) ñöôïc aùp duïng cho hôïp ñoàng kieåm t ra theo thuû tuïc thoûa thuaän
- Muïc ñích cuûa vieäc kieåm tra theo thuû tuïc thoûa thuaän.
- Lieät keâ caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñaõ thöïc hieän.
- Caùc vaán ñeà ñaõ phaùt hieän trong kieåm toaùn, chuù yù laø phaûi moâ taû cuï theå veà caùc sai soùt hoaëc
vi phaïm.
- Neâu roõ caùc thuû tuïc tieán haønh khoâng taïo thaønh moät cuoäc kieåm toaùn hay soaùt xeùt, vaø do ñoù
khoâng ñöa ra moät söï baûo ñaûm naøo.
- Neâu roõ raèng baùo caùo chæ cung caáp giôùi haïn trong phaïm vi caùc beân tham gia thoûa thuaän
veà caùc thuû tuïc thöïc hieän.
3. Soaïn thaûo baùo caùo taøi chính.
Soaïn thaûo laø vieäc laäp caùc baùo caùo taøi chính caên cöù theo soå saùch keá toaùn vaø nhöõng giaûi
trình cuûa khaùch haøng, vaø khoâng cam keát seõ ñöa ra baát kyø moät söï ñaûm baûo naøo veà caùc baùo caùo
74
taøi chính ñöôïc cung caáp. Do ñoù, muïc ñích cuûa soaïn thaûo laø saép xeáp vaø trình baøy caùc baùo caùo taøi
chính cho ñuùng hình thöùc vaø phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc hay cheá ñoä keá toaùn hieän haønh. Nhö
vaäy, caùc ñôn vò coù theå hôïp ñoàng vôùi caùc keá toaùn vieân coâng chöùng 17 ñeå laäp caùc baùo caùo taøi chính,
hoaëc ñöôïc hoï giuùp ñôõ ñeå laäp caùc baùo caùo taøi chính cho mình.
Nhöõng hieåu bieát ñoù caàn ñöôïc theå hieän qua thö cam keát, trong ñoù neâu roõ :
- Noäi dung cuûa dòch vuï.
- Caùc giôùi haïn cuûa dòch vuï - thí duï nhö khoâng theå döïa vaøo dòch vuï soaïn thaûo ñeå phaùt hieän
caùc sai soùt.
- Noäi dung cuûa baùo caùo seõ ñöôïc soaïn thaûo.
Ñeå thöïc hieän hôïp ñoàng soaïn thaûo, keá toaùn vieân coâng chöùng phaûi coù hieåu bieát veà caùc vaán
ñeà sau ñaây :
• Caùc nguyeân taéc, hoaëc thoâng leä keá toaùn maø ñôn vò aùp duïng.
• Ñaëc ñieåm cuûa caùc loaïi nghieäp vuï trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ñôn vò.
• Hình thöùc cuûa caùc soå saùch keá toaùn.
• Trình ñoä cuûa nhaân vieân keá toaùn.
• Caên cöù keá toaùn aùp duïng ñeå trình baøy caùc baùo caùo taøi chính.
• Hình thöùc vaø noäi dung cuûa caùc baùo caùo taøi chính v.v...
Caùc keá toaùn vieân coâng chöùng phaûi ñaùnh giaù caùc giaûi trình cuûa khaùch haøng trong phaïm vi
hieåu bieát ñuû ñeå laäp caùc baùo caùo taøi chính, nhöng hoïï khoâng coù traùch nhieäm thöïc hieän baát kyø caùc
thuû tuïc kieåm tra naøo ñeå xaùc minh veà caùc giaûi trình naøy.
Tuy nhieân, neáu keá toaùn vieân coâng chöùng bieát raèng nhöõng thoâng tin do ñôn vò cung caáp laø
khoâng ñuùng, khoâng ñaày ñuû hoaëc khoâng thoûa maõn nhöõng yeâu caàu khaùc ñeå phuïc vuï cho muïc ñích
cuûa vieäc soaïn thaûo caùc baùo caùo taøi chính, keá toaùn vieân coâng chöùng seõ thu thaäp theâm, hoaëc xem
xeùt laïi nhöõng thoâng tin ñoù. Coøn neáu khaùch haøng töø choái cung caáp thoâng tin ñeå xem xeùt laïi, keá
toaùn vieân coâng chöùng seõ huû y boû hôïp ñoàng.
Tröôùc khi phaùt haønh baùo caùo, keá toaùn vieân coâng chöùng seõ xem laïi caùc baùo caùo taøi chính ñaõ
ñöôïc bieân soaïn coù phuø hôïp veà hình thöùc vaø coù nhöõng sai phaïm troïng yeáu hay khoâng ?

17
Trong tröôøng hôïp naøy, thuaät ngöõ keá toaùn vieân coâng chöùng thích hôïp hôn thuaät ngöõ kieåm toaùn vieân bôûi vì coâng
vieäc thöïc hieä n chæ giôùi haïn trong lónh vöïc keá toaùn.
75
CHÖÔNG XIV

KIEÅM TOAÙN NOÄI BOÄ VAØ KIEÅM TOAÙN

CUÛA NHAØ NÖÔÙC
I. KIEÅM TOAÙN NOÄI BOÄ.
1. Baûn chaát cuûa kieåm toaùn noäi boä.
Ñeå coù the å baûo ñaûm hôïp lyù laø seõ ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñöôïc ñeà ra, tröôùc heát ñôn vò caàn
phaûi thieát laäp caùc chính saùch vaø thuû tuïc kieåm soaùt, thöù ñeán phaûi toå chöùc thöïc hieän caùc chính
saùch, thuû tuïc ñaõ ñöôïc thieát laäp, cuoái cuøng caàn tieán haønh kieåm tra vaø ñaùnh giaù vieäc tuaân thuû
chuùng.
ÔÛ ñôn vò coù qui moâ nhoû, caùc hoaït ñoäng thöôøng ñôn giaûn hoaëc ít phöùc taïp. Khi ñoù, ñeå quaûn
lyù coù hieäu quaû, caùc nhaø quaûn lyù caùc caáp cuûa ñôn vò seõ töï thöïc hieän vieäc kieåm tra vaø ñaùnh giaù söï
tuaân thuû caùc chính saùch, caùc thuû tuïc kieåm soaùt trong ñôn vò.
Theá nhöng, khi qui moâ cuûa ñôn vò lôùn ñeán moät möùc naøo ñoù, quyeàn haïn vaø traùch nhieäm seõ
phaûi ñöôïc phaân chia cho nhieàu caáp vaø nhieàu boä phaän. Luùc naøy, caùc nhaø quaûn lyù khoù theå tröïc
tieáp tieán haønh vieäc kieåm tra vaø ñaùnh giaù söï tuaân thuû caùc chính saùch vaø thuû tuïc kieåm soaùt. Vì
theá, caàn phaûi coù moät boä phaän chuyeân moân ñeå giuùp hoï thöïc hieän toát ñieàu naøy, ñoù chính laø boä
phaän kieåm toaùn noäi boä.
Phaân tích treân cho thaáy baûn chaát cuûa kieåm toaùn noäi boä laø moät boä phaän ñoäc laäp trong ñôn vò
coù chöùc naêng kieåm tra vaø ñaùnh giaù ñoái vôùi nhöõng hoaït ñoäng cuûa ñôn vò nhaèm phuïc vuï cho
nhöõng muïc tieâu cuûa caùc nhaø quaûn lyù.
Vì theá, Qui ñònh veà nhieäm vuï cuûa kieåm toaùn noäi boä do Hieäp hoäi kieåm toaùn vieân noäi boä
(IIA) 18 ban haønh ñaõ ñònh nghóa kieåm toaùn noäi boä nhö sau :
“ Kieåm toaùn noäi boä laø moät chöùc naêng ñaùnh giaù ñoäc laäp ñöôïc thieát laäp beân trong toå chöùc,
ñeå kieåm tra vaø ñaùnh giaù caùc hoaït ñoäng cuûa toå chöùc ñoù nhö laø moät hoaït ñoäng phuïc vuï cho toå
chöùc”.
2. Sô löôïc veà lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa kieåm toaùn noäi bo ä.
Kieåm toaùn noäi boä ra ñôøi nhaèm thoaû maõn caùc yeâu caàu quaûn lyù cuûa caùc doanh nghieäp, caùc toå
chöùc chính phuû vaø caû nhöõng toå chöùc phi lôïi nhuaän. Moät soá coâng trình nghieân cöùu cho raèng tröôùc
tieân kieåm toaùn noäi boä hình thaønh do caùc nhaø quaûn lyù trong nhöõng coâng ty coå phaàn nhaän thaáy
raèng vieäc kieåm toaùn baùo caùo taøi chính thöôøng nieân do caùc kieåm toaùn vieân ñoäc laäp thöïc hieän
chöa ñaùp öùng ñöôïc ñaày ñuû caùc yeâu caàu. Vì theá, trong thôøi kyø ñaàu, troïng taâm coâng vieäc cuûa kieåm
toaùn vieân noäi boä laø nhöõng vaán ñeà veà taøi chính vaø keá toaùn.
Sau ñoù, do UÛy ban giao dòch chöùng khoaùn cuûa nhieàu nöôùc ñoøi hoûi caùc nhaø quaûn lyù cuûa caùc
coâng ty coå phaàn coù yeát giaù ôû thò tröôøng chöùng khoaùn phaûi coù traùch nhieäm cao hôn veà ñoä tin caäy
cuûa caùc baùo caùo taøi chính ñöôïc coâng boá, neân ñaõ daãn ñeán söï môû roäng vai troø vaø traùch nhieäm cuûa
kieåm toaùn noäi boä.
Daàn daàn, vai troø cuûa kieåm toaùn noäi boä ñöôïc môû roän g nhaèm giuùp hoaøn thieän caùc chính saùch
vaø thuû tuïc kieåm soaùt ñoái vôùi toaøn boä hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Hoï nhaän thaáy raèng caùc baùo caùo hoaït
ñoäng cuõng caàn phaûi ñaùng tin caäy ñeå laøm cô sôû cho caùc nhaø quaûn lyù ra quyeát ñònh. Nhöõng baùo

18
IIA (Institute of Internal Auditors) ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1941 taïi New York. IIA laø thaønh vieân cuûa IFAC, IASC
vaø INTOSAI (International Organization of Supreme Audit Institutions – Toå chöùc quoác teá cuûa caùc cô quan kieåm toaùn
toái cao).

76
caùo naøy khoâng chæ bieåu hieän baèng thöôùc ño tieàn teä maø coøn ñöôïc bieåu hieän baèng caùc chæ tieâu
khaùc ñeå cung caáp caùc thoâng tin veà hoaït ñoäng, nhö laø soá löôïng linh kieän ñöôïc cung caáp trong kyø,
vaán ñeà chaáp haønh keá hoaïch, chaát löôïng saûn phaåm ... Cho neân, coâng vieäc cuûa kieåm toaùn noäi boä
ñaõ chuyeån sang chuù troïng vaøo ñoä tin caäy cuûa caùc baùo caùo hoaït ñoäng, hôn laø chæ kieåm toaùn boå
sung veà taøi chính vaø keá toaùn.
Ngoaøi ra, coøn coù nhöõng söï kieän khaùc cuõng coù aûnh höôûng ñaùng keå ñeán söï phaùt trieån cuûa
ngheà kieåm toaùn noäi boä. Chaúng haïn, ôû Myõ, vieäc ban haønh Luaät Choáng hoái loä ôû nöôùc ngoaøi vaøo
naêm 1977 ñaõ laøm taêng theâm taàm quan troïng cuûa kieåm toaùn noäi boä, bôûi leõ Luaät naøy yeâu caàu caùc
coâng ty phaûi duy trì moät heä thoáng kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu.
Ñi ñoâi vôùi söï môû roäng vaø khaúng ñònh taàm quan troïng cuûa kieåm toaùn noäi boä ñoái vôùi caùc ñôn
vò, xaõ hoäi cuõng ñaõ ngaøy caøng thöøa nhaän vai troø chuyeân moân cuûa kieåm toaùn vieân noäi boä. Chính vì
theá, vaøo naêm 1941, IIA ñaõ ñöôïc thaønh laäp taïi New York (Hoa Kyø) vaø hieän IIA ñaõ coù hôn 50.000
thaønh vieân treân toaøn theá giôùi. Thaønh vieân cuûa IIA coøn laø caùc hieäp hoäi taïi nhöõng ñòa phöông
hoaëc caùc toå chöùc ngheà nghieäp cuûa caùc quoác gia.
Ñeå tieâu chuaån hoùa, vaøo naêm 1972, IIA ñaõ baét ñaàu thöïc hieän vieäc kieåm tra vaø caáp giaáy
chöùng nhaän kieåm toaùn vieân noäi boä. Cuoäc kieåm tra bao goàm caùc noäi dung :
- Lyù thuyeát vaø thöïc haønh kieåm toaùn noäi boä.
- Quaûn trò, caùc phöông phaùp ñònh löôïng vaø heä thoáng thoâng tin.
- Keá toaùn, taøi chính vaø kinh teá hoïc.
Ñeå ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän, ngoaøi vieäc phaûi truùng tuyeån kyø kieåm tra, moãi öùng vieân phaûi
coù toái thieåu 2 naêm kinh nghieäm thöïc haønh kieåm toaùn noäi boä hoaëc töông ñöông, ví duï nhö kinh
nghieäm kieåm toaùn trong lónh vöïc keá toaùn coâng.
Ngoaøi ra, trong quaù trình haønh ngheà, moãi kieåm toaùn vieân noäi boä laø thaønh v ieân cuûa IIA phaûi
tuaân thuû caùc chuaån möïc thöïc haønh ngheà nghieäp vaø ñaïo ñöùc ngheà nghieäp cuûa IIA ban haønh, cuõng
nhö phaûi luoân tieáp tuïc töï reøn luyeän veà maët nghieäp vuï chuyeân moân.
3. Chöùc naêng cuûa kieåm toaùn noäi boä.
Phaïm vi cuûa hai chöùc naêng kieåm tra vaø ñaùnh giaù cho thaáy baûn chaát cuûa kieåm toaùn noäi boä
vaø luoân gaén lieàn vôùi nhöõng noäi dung coâng vieäc cuï theå maø hoï phaûi thöïc hieän. Ñoù laø kieåm tra vaø
ñaùnh giaù möùc ñoä thöïc hieän caùc muïc tieâu cuûa toå chöùc, cuï theå laø :
- Xem xeùt veà möùc ñoä tin caäy vaø söï trung thöïc cuûa caùc thoâng tin taøi chính vaø thoâng tin
hoaït ñoäng, cuõng nhö phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå ghi nhaän, ño löôøng, phaân loaïi vaø
baùo caùo nhöõng thoâng tin ñoù.
- Xem xeùt heä thoáng ñöôïc thieát laäp coù phuø hôïp vôùi nhöõng keá hoaïch, chính saùch vaø quy
ñònh cuûa ñôn vò ; ñoàng thôøi xaùc ñònh möùc ñoä tuaân thuû chuùng cuûa ñôn vò.
- Xem xeùt phöông thöùc baûo veä taøi saûn vaø söï hieän höõu cuûa nhöõng taøi saûn naøy.
- Ñaùnh giaù vieäc söû duïng caùc nguoàn löïc coù tieát kieäm vaø hieäu quaû hay khoâng ?
- Xem xeùt nhöõng hoaït ñoäng hoaëc chöông trình coù ñaùp öùng ñöôïc caùc muïc tieâu ñeà ra
khoâng ?
4. Kyõ thuaät vaø quy trình kieåm toaùn.
Ñeå tham khaûo, chuùng toâi xin giôùi thieäu vaøi neùt veà phöông phaùp vaø yeâu caàu ñoái vôùi kieåm
toaùn noäi boä ñöôïc höôùng daãn trong chuaån möïc thöïc haønh ngheà nghieäp kieåm toaùn noäi boä cuûa IIA,
bao goàm caùc vaán ñeà nhö sau :
4.1. Laäp keá hoaïch kieå m toaùn :
Coâng vieäc naøy bao goàm caùc noäi dung cô baûn sau ñaây vaø chuùng phaûi ñöôïc taøi lieäu hoùa
trong hoà sô kieåm toaùn :

77
 • Xaùc ñònh muïc tieâu vaø phaïm vi kieåm toaùn : Xaùc ñònh muïc tieâu kieåm toaùn laø xaùc ñònh
nhöõng vaán ñeà maø cuoäc kieåm toaùn caàn ñaït ñöôïc. Coøn xaùc ñònh phaïm vi kieåm toaùn laø giôùi haïn
coâng vieäc kieåm tra caàn thöïc hieän cho ñoái töôïng.
• Thu thaäp nhöõng thoâng tin caên baûn veà caùc hoaït ñoäng cuûa ñoái töôïng kieåm toaùn : nhö
nghieân cöùu baùo caùo taøi chính, keá hoaïch ngaân saùch, ñoïc laïi hoà sô kieåm toaùn kyø tröôùc ...
• Xaùc ñònh nhöõng nguoàn löïc caàn thieát ñeå thöïc hieän kieåm toaùn, nhö soá löôïng kieåm toaùn
vieân, vaán ñeà söû duïng chuyeân gia …
• Trao ñoåi vôùi taát caû nhöõng ñoái töôïng caàn bieát veà cuoäc kieåm toaùn. Chaúng haïn trao ñoåi vôùi
caùc ngöôøi quaûn lyù ñoái töôïng kieåm toaùn veà muïc tieâu, phaïm vi, thôøi gian kieåm toaùn …
• Khaûo saùt thöïc teá baèng caùch quan saùt, phoûng vaán … ñeå hieåu bieát veà nhöõng hoaït ñoäng,
caùc ruûi ro vaø nhöõng quy cheá kieåm soaùt, ñeå xaùc ñònh troïng ñieåm cuûa vieäc kieåm toaùn vaø ghi nhaän
nhöõng yù kieán cuûa caùc ñoái töôïng kieåm toaùn.
• Laäp chöông trình kieåm toaùn sô boä.
• Xaùc ñònh phöông phaùp, thôøi gian vaø nhöõng ñoái töôïng se õ ñöôïc baùo caùo veà keát quaû kieåm
toaùn.
• Trình duyeät ñeå nhaø quaûn lyù caáp cao pheâ chuaån caùc keá hoaïch kieåm toaùn vaø chöông trình
kieåm toaùn.
4.2. Thöïc hieän kieåm toaùn :
Ñaây laø giai ñoaïn kieåm toaùn vieân thöïc hieän nhöõng thöû nghieäm ñeå kieåm tra, thu thaäp nhöõng
baèng chöùng kieåm toaùn vaø taäp hôïp trong hoà sô kieåm toaùn.
4.3. Thoâng baùo keát quaû :
Khi keát thuùc, kieåm toaùn vieân seõ toång hôïp vaø ñaùnh giaù keát quaû, ñeå hình thaønh yù kieán nhaän
xeùt vaø ñeà xuaát nhöõng phöông aùn caûi tieán haàu khaéc phuïc nhöõng khieám khuyeát ñaõ phaùt hieän ñöôïc.
Baùo caùo caàn ñöôïc trình baøy khaùch quan, roõ raøng, suùc tích, thuyeát phuïc vaø ñuùng haïn.
Tröôûng kieåm toaùn noäi boä coù traùch nhieäm pheâ chuaån baùo caùo kieåm toaùn vaø gôûi cho caùc caáp coù
thaåm quyeàn vaø nhöõng nôi khaùc (neáu caàn thieát).
4.4. Theo doõi sau kieåm toaùn : Nhaèm muïc ñích baûo ñaûm raèng caùc nhaø quaûn lyù cuûa ñoái töôïng
kieåm toaùn ñaõ thöïc hieän nhöõng bieän phaùp thích hôïp ñoái vôùi caùc phaùt hieän kieåm toaùn ñaõ ñöôïc baùo
caùo.
Trong quaù trình kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân phaûi laäp hoà sô kieåm toaùn vaø Tröôûng kieåm toaùn
noäi boä phaûi kieåm tra laïi. Caùc hoà sô naøy laø cô sôû cho caùc phaùt hieän, ñeà xuaát vaø chöùng minh cho yù
kieán cuûa kieåm toaùn vieân neân phaûi ghi cheùp ñaày ñuû veà caùc thoâng tin thu thaäp ñöôïc trong quaù
trình kieåm tra vaø phaûi ñöôïc löu tröõ khoa hoïc.
5. Ñaëc ñieåm cuûa kieåm toaùn noäi boä.
Nhöõng vaán ñeà ñaõ trình baøy treân cho thaáy hoaït ñoäng cuûa kieåm toaùn noäi boä coù nhöõng neùt
töông ñoàng vôùi kieåm toaùn ñoäc laäp, nhöng loaïi hình naøy vaã n coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng, ñoù laø :
• Hoaït ñoäng kieåm toaùn noäi boä thöôøng khoâng ñöôïc quy ñònh bôûi phaùp luaät, nghóa laø khoâng
coù quy ñònh baét buoäc moãi ñôn vò phaûi toå chöùc kieåm toaùn noäi boä.
• Nhö vaäy, quyeát ñònh thaønh laäp boä phaän kieåm toaùn noäi boä, hoaëc UÛy ban kieåm toaùn hoaøn
toaøn xuaát phaùt töø söï töï nguyeän cuûa Ban giaùm ñoác, hoaëc Hoäi ñoàng quaûn trò.
• Beân caïnh ñoù, Hieäp hoäi kieåm toaùn vieân noäi boä ôû caùc nöôùc coù theå ban haønh caùc quy cheá
ngheà nghieäp, theá nhöng caùc quy cheá naøy thöôøng khoâng bò cheá ñònh bôûi phaùp luaät.
• Hoaït ñoäng kieåm toaùn noäi boä phaûi mang tính ñoäc laäp nhaát ñònh. Cuï theå laø boä phaän naøy
khoâng ñöôïc kieâm nhieäm caùc coâng vieäc khaùc cuûa ñôn vò vaø chòu söï chæ ñaïo tröïc tieáp cuûa Ban
giaùm ñoác, hoaëc Hoäi ñoàng quaûn trò. Chính vieäc tröïc thuoäc caùc nhaø quaûn lyù cao caáp seõ taïo ñieàu
kieän cho hoï thöïc hieän coâng vieäc, chaúng haïn nhö hoï coù theå coù quyeàn truy caäp khoâng haïn cheá vaøo
moïi nguoàn thoâng tin cuûa ñôn vò.

78
 6. Kieåm toaùn noäi boä trong caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc ôû Vieät nam.
6.1. Söï hình thaønh kieåm toaùn noäi boä ôû Vieät nam.
Ñeå taêng cöôøng quaûn lyù caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc, Boä Taøi chính ñaõ ban haønh Quy cheá
kieåm toaùn noäi boä aùp duïng töø ngaøy 1/1/1998 theo Quyeát ñònh soá 832–TC/QÑ/CÑKT ngaøy
28/10/1997. Tieáp ñeán, ngaøy 16/04/1998, Boä Taøi chính ban haønh Thoâng tö soá 52/1998-TT-BTC
höôùng daãn toå chöùc boä maùy kieåm toaùn noäi boä ôû caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Sau ñoù, Thoâng tö
naøy ñöôïc thay theá baèng Thoâng tö 171/1998-TT-BTC ngaøy 22/12/1998 cuûa Boä Taøi chính.
Nhöõng vaên baûn treân ñaõ ñöa ra nhöõng quy ñònh coù tính nguyeân taéc vaø höôùng daãn trieån khai
coâng taùc kieåm toaùn noäi boä. Ñieàu naøy ñaõ ñaùnh daáu chính thöùc veà maët phaùp lyù cho söï ra ñôøi cuûa
hoaït ñoäng kieåm toaùn noäi boä trong caùc doanh n ghieäp Nhaø nöôùc ôû Vieät Nam.
6.2. Chöùc naêng cuûa kieåm toaùn noäi boä.
Ñieàu 6 cuûa Quy cheá kieåm toaùn noäi boä quy ñònh kieåm toaùn noäi boä coù ba chöùc naêng laø kieåm
tra, xaùc nhaän vaø ñaùnh giaù.
Nhö vaäy, neáu so saùnh vôùi quan nieäm cuûa IIA, ta nhaän thaáy coù theâm chöùc naêng xaùc nhaän.
Do ñoù, vaán ñeà ñaët ra laø neân hieåu chöùc naêng xaùc nhaän cuûa kieåm toaùn noäi boä theo quy cheá naøy laø
nhö theá naøo ?
Theo chuùng toâi, chæ neân xem xeùt chöùc naêng xaùc nhaän trong phaïm vi aùp duïng cuûa Quy cheá
kieåm toaùn noäi boä cuûa Vieät nam, ñoù laø chæ aùp duïng trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, chöù khoâng
phaûi cho taát caû loaïi hình doanh nghieäp. Noùi caùch khaùc, do ngöôøi chuû sôû höõu cuûa doanh nghieäp
nhaø nöôùc laø Nhaø nöôùc, vì vaäy kieåm toaùn vieân noäi boä phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc ñôn vò vaø Nhaø
nöôùc chöù khoâng chòu traùch nhieäm ñoái vôùi caùc ñoái töôïng khaùc ôû beân ngoaøi ñôn vò.
6.3. Traùch nhieäm vaø quyeàn haïn cuûa kieåm toaùn vieân noäi boä.
Quy cheá kieåm toaùn noäi boä ñaõ xaùc ñònh traùch nhieäm vaø quyeàn haïn cuûa kieåm toaùn vieân noäi
boä nhö sau :
• Traùch nhieäm cuûa kieåm toaùn vieân noäi boä (Ñieàu 14).
1 . Kieåm toaùn vieân noäi boä thöïc hieän nhieäm vuï theo keá hoaïch kieåm toaùn ñaõ ñöôïc Toång
giaùm ñoác hoaëc Giaùm ñoác pheâ duyeät vaø chòu traùch nhieäm tröôùc (Toång) Giaùm ñoác veà chaát löôïng,
veà tính trung thöïc, hôïp lyù cuûa baùo caùo kieåm toaùn vaø veà nhöõng thoâng tin taøi chính, keá toaùn ñaõ
ñöôïc kieåm toaùn.
2 . Trong quaù trình thöïc hieän coâng vieäc, kieåm toaùn vieân noäi boä phaûi tuaân thuû luaät phaùp,
tuaân thuû caùc nguyeân taéc vaø chuaån möïc ngheà nghieäp veà kieåm toaùn, caùc chính saùch cheá ñoä hieän
haønh cuûa Nhaø nöôùc.
3 . Kieåm toaùn vieân phaûi khaùch quan , ñeà cao tính ñoäc laäp trong hoaït ñoäng kieåm toaùn.
Khoâng ngöøng naâng cao naêng löïc chuyeân moân, caäp nhaät kieán thöùc, giöõ gìn ñaïo ñöùc ngheà nghieäp.
4 . Tuaân thuû nguyeân taéc baûo maät caùc soá lieäu, taøi lieäu ñaõ ñöôï kieåm toaùn (loaïi tröø caùc tröôøng
hôïp coù yeâu caàu cuûa toaø aùn, hoaëc nghóa vuï lieân quan ñeán tieâu chuaån nghieäp vuï).
• Quyeàn haïn cuûa kieåm toaùn vieân noäi boä (Ñieàu 15).
1 . Ñöôïc ñoäc laäp veà chuyeân moân nghieäp vuï. Khoâng bò chi phoái, hoaëc can thieäp khi thöïc
hieän hoaït ñoäng kieåm toaùn vaø trình baøy yù kieán trong baùo caùo kieåm toaùn.
2 . Coù quyeàn yeâu caàu caùc boä phaän, caù nhaân ñöôïc kieåm toaùn vaø boä phaän coù lieân quan cung
caáp thoâng tin, taøi lieäu phuïc vuï cho coâng taùc kieåm toaùn.
3 . Ñöôïc kyù xaùc nhaän treân baùo caùo kieåm toaùn noäi boä do caù nhaân tieán haønh, hoaëc chòu
traùch nhieäm thöïc hieän theo nhieäm vuï kieåm toaùn ñöôïc giao.
4 . Neâu caùc yù kieán ñeà xuaát, caùc giaûi phaùp kieán nghò, caùc yù kieán tö vaán cho công vieäc caûi
tieán, hoaøn thieän coâng taùc quaûn lyù ñieàu haønh hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, ngaên ngöøa caùc sai
soùt gian laän, caùc vieäc laøm sai traùi trong doanh nghieäp ...
5 . Ñöôïc baûo löu yù kieán ñaõ trình baøy trong baùo caùo kieåm toaùn noäi boä, ñöôïc quyeàn ñeà nghò
79
cô quan chöùc naêng nhaø nöôùc xem xeùt laïi quyeát ñònh cuûa (Toång) Giaùm ñoác veà baõi nhieäm kieåm
toaùn vieân.
II− KIEÅM TOAÙN CUÛA NHAØ NÖÔÙC.
Trong phaàn naøy chuùng toâi chæ taäp trung giôùi thieäu veà moät soá noäi dung cô baûn cuûa Cô quan
Kieåm toaùn Nhaø nöôùc, hay coøn goïi laø Cô quan Kieåm toaùn Toái cao (goïi taét laø Kieåm toaùn Nhaø
nöôùc) cuûa moät quoác gia. Sau ñoù chuùng toâi cuõng seõ giôùi thieäu moät soá noäi dung cô baûn veà Cô quan
Kieåm toaùn Nhaø nöôùc Vieät Nam.
1. Baûn chaát vaø söï caàn thieát cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
Kieåm toaùn Nhaø nöôùc laø loaïi hình kieåm toaùn ñaàu tieân cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Söï ra ñôøi vaø
phaùt trieån cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc gaén lieàn vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa neàn taøi chính
coâng do yeâu caàu cuûa moïi Nhaø nöôùc laø phaûi kieåm soaùt vieäc chi tieâu ngaân saùch quoác gia.
ÔÛ nhieàu quoác gia, hoaït ñoäng Kieåm toaùn Nhaø nöôùc ñaõ coù beà daøy lòch söû haøng traêm naêm.
Chaúng haïn, ôû Ñöùc ñaõ coù treân 280 naêm, ôû Phaùp laø 190 naêm, ôû Myõ treân 150 naêm, AÁn Ñoä treân 100
naêm ... Lòch söû phaùt trieån ñaõ cho thaáy Kieåm toaùn Nhaø nöôùc laø moät boä phaän khoâng theå thieáu
ñöôïc trong heä thoáng kieåm soaùt cuûa Nhaø nöôùc. Noù ñöôïc xem laø moät chöùc naêng, moät coâng cuï
quan troïng khoâng theå thieáu trong heä thoáng quyeàn löïc nhaø nöôùc hieän ñaïi, ñaëc bieät laø trong kieåm
tra vieäc chaáp haønh luaät Ngaân saùch, phaùt hieän vaø ngaên chaën caùc haønh vi tham nhuõng, söû duïng
laõng phí taøi saûn coâng, giuùp söû duïng ngaân saùch Nhaø nöôùc moät caùch hieäu quaû. 4
Do nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng ñoù, neân nhöõng nöôùc chuyeån töø neàn kinh teá keá hoaïch
hoaù taäp trung sang kinh teá thò tröôøng cuõng raát quan taâm ñeán vai troø cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
Ngoaøi ra, caùc Cô quan Kieåm toaùn Toái cao cuûa nhieàu quoác gia ñaõ thoáng nhaát thaønh laäp Toå
chöùc quoác teá caùc Cô quan Kieåm toaùn Toái cao (INTOSAI)5, INTOSAI hoaït ñoäng theo Quy cheá
INTOSAI (18/10/1992) nhaèm “… muïc ñích taïo ñieàu kieän cho vieäc trao ñoåi caùc quan ñieåm vaø
kinh nghieäm giöõa caùc Cô quan Kieåm toaùn Toái cao veà coâng taùc kieåm toaùn Nhaø nöôùc.” 6 Cô quan
Kieåm toaùn Nhaø nöôùc Vieät Nam hieän ñaõ laø thaønh vieân cuûa INTOSAI.
2. Vai troø, nhieäm vuï vaø thaåm quyeàn kieåm toaùn cuûa Cô quan Kieåm toaùn Nhaø nöôùc (Cô
quan Kieåm toaùn Toái cao).
2.1. Vai troø.
Vai troø cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc thoáng nhaát taïi Hoäi nghò laàn thöù IX cuûa INTOSAI taïi
Lima vaø ñöôïc trình baøy trong Lôøi noùi ñaàu cuûa Tuyeân boá Lima veà caùc chæ daãn kieåm toaùn nhö sau :
“ - Trong boái caûnh vieäc söû duïng thoáng nhaát vaø hieäu quaû caùc khoaûn coâng quyõ laø moät trong
nhöõng ñoøi hoûi thieát yeáu ñaàu tieân cho vieäc söû duïng hôïp lyù caùc nguoàn taøi chính coâng vaø hieäu naêng caùc
quyeát ñònh cuûa caùc cô quan coù thaåm quyeàn ;
- Trong boái caûnh ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, khoâng theå phuû nhaän ñöôïc raèng moãi quoác gia caàn
phaûi coù moät Cô quan Kieåm toaùn Toái cao ñöôïc phaùp luaät ñaûm baûo tính ñoäc laäp ;
- Trong boái caûnh caùc Cô quan Kieåm toaùn Toái cao ñang ngaøy caøng trôû neân caàn thieát hôn khi
Nhaø nöôùc ñaõ vaø ñang môû roäng hoaït ñoäng cuûa mình sang lónh vöïc kinh teá, xaõ hoäi vaø vì vaäy phaûi hoaït
ñoäng tuaân theo nhöõng quy ñònh cuûa khuoân khoå taøi chính voán coù ;
- Trong boái caûnh caùc muïc tieâu cuûa Kieåm toaùn – cuï theå laø vieäc söû duïng hôïp lyù vaø hieäu quaû
caùc nguoàn coâng quyõ ; taêng cöôøng söï laønh maïnh trong quaûn lyù taøi chính ; ñieàu haønh tuaàn töï caùc hoaït
ñoäng haønh chính ; vaø thoâng tin lieân laïc vôùi caùc cô quan ñaïi chuùng vaø coâng chuùng thoâng qua caùc baùo
caùo khaùch quan … ñang raát caàn thieát cho söï oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc trong vieäc theo ñuoåi
caùc muïc tieâu cuûa Lieân Hieäp Quoác … ”

4
Nguoàn : K ieåm toaùn caên baûn, PTS Nguyeãn ñình Höïu (chuû bieân), NXB Chính trò Quoác gia, 1999, trang 157-158.
5
INTOSAI : International Organisation of Supreme Audit Institutions.
6
Ñieàu 1 Quy cheá INTOSAI, Caåm nang kieåm toaùn vieân Nhaø nöôùc, Kieåm toaùn Nhaø nöôùc, NXB Chính trò Quoác gia
2000, trang 595.
80
 Beân caïnh ñoù, Tuyeân boá Lima ñaõ neâu roõ muïc ñích cuûa Cô quan Kieåm toaùn Toái cao laø :“ …
Kieåm toaùn töï noù khoâng phaûi laø giaûi phaùp cuoái cuøng maø laø moät boä phaän khoâng theå taùch rôøi cuûa caû
moät heä thoáng kieåm tra nhaèm phôi baøy kòp thôøi nhöõng sai leäch so vôùi caùc chuaån möïc ñaõ ñöôïc coâng
nhaän vaø nhöõng vi phaïm nguyeân taéc phaùp lyù, tính hieäu quaû, hieäu naêng vaø tính kinh teá cuûa coâng taùc
quaûn lyù caùc nguoàn löïc ñeå töø ñoù coù nhöõng bieän phaùp ñuùng ñaén ñoái vôùi töøng tröôøng hôïp cuï theå, buoäc
caùc beân höõu quan lónh nhaän traùch nhieäm, ñoøi boài thöôøng hoaëc coù nhöõng bieän phaùp ñeå ngaên ngöøa
nhöõng haønh vi taùi phaïm hay chí ít thì cuõng laøm cho noù khoù coù cô hoäi xaûy ra hôn.”
2.2. Nhieäm vuï vaø thaåm quyeàn kieåm toaùn :
Tuyeân boá Lima xaùc ñònh nhieäm vuï chuû yeáu cuûa Cô quan Kieåm toaùn Toái cao laø thöïc hieän kieåm
toaùn tuaân thuû vaø kieåm toaùn hoaït ñoäng (khoaûn 4) nhö sau :
“1. Nhieäm vuï gaén lieàn vôùi caùc Cô quan Kieåm toaùn Toái cao laø kieåm toaùn tính hôïp phaùp vaø hôïp
leä cuûa coâng taùc quaûn lyù taøi chính vaø keá toaùn.
2 . Ngoaøi loaïi hình kieåm toaùn neâu treân - loaïi hình kieåm toaùn maø yù nghóa vaø taàm quan troïng cuûa
noù laø khoâng theå tranh caõi, coøn coù moät loaïi hình kieåm toaùn khaùc, taäp trung vaøo hoaït ñoäng, hieäu quaû
vaø hieäu naêng cuûa haønh chính coâng. Loaïi hình kieåm toaùn naøy khoâng chæ kieåm toaùn caùc khía caïnh cuï
theå cuûa coâng taùc quaûn lyù maø caû caùc hoaït ñoäng quaûn lyù bao truøm, goàm caû khaâu toå chöùc vaø heä thoáng
haønh chính.
3 . Ñoái töôïng kieåm toaùn cuûa Cô quan Kieåm toaùn Toái cao - tính hôïp phaùp, tính hôïp leä, tính hieäu
quaû, hieäu naêng vaø tính kinh teá cuûa coâng taùc quaûn lyù taøi chính - coù taàm quan troïng töông ñöông nhau.
Vaán ñeà coøn laïi cuûa Cô quan Kieåm toaùn Toái cao laø quyeát ñònh xem neân chuù troïng öu tieân vaøo ñoái
töôïng naøo tröôùc.”
Beân caïnh ñoù, Tuyeân boá Lima xaùc ñònh t haåm quyeàn kieåm toaùn bao goàm :
- Kieåm toaùn quaûn lyù taøi chính coâng.
- Kieåm toaùn caùc cô quan coâng laäp vaø caùc theå cheá khaùc ôû nöôùc ngoaøi.
- Kieåm toaùn thueá.
- Kieåm toaùn caùc giao dòch coâng vaø caùc coâng trình coâng coäng.
- Kieåm toaùn caùc doanh nghieäp coù söï goùp voán cuûa khu vöïc coâng v.v…
3. Cô quan Kieåm toaùn Nhaø nöôùc Vieät Nam.
3.1. Söï hình thaønh Cô quan Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
ÔÛ Vieät Nam, trong thôøi kyø quaûn lyù neàn kinh teá theo cô cheá keá hoaïch hoaù taäp trung thì
Kieåm toaùn Nhaø nöôùc theo yù nghóa neâu treân chöa ñöôïc söï quan taâm ñuùng möùc. Nhöng töø khi
chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc, neàn kinh teá nöôùc ta ñaõ coù
nhöõng thay ñoåi ñaùng keå.
Tröôùc tình hình ñoù, ñeå goùp phaàn quaûn lyù toát neàn kinh teá quoác daân, Cô quan Kieåm toaùn
Nhaø nöôùc (goïi taét laø Kieåm toaùn Nhaø nöôùc) ra ñôøi theo Nghò ñònh soá 70/CP ngaøy 11/07/1994 cuûa
Thuû töôùng Chính phuû laø moät heä quaû taát yeáu nhaèm goùp phaàn taêng cöôøng kieåm tra, kieåm soaùt cuûa
Nhaø nöôùc nhaèm söû duïng tieát kieäm vaø coù hieäu quaû Ngaân saùch vaø taøi saûn quoác gia, choáng tham
nhuõng ...
3.2. Chöùc naêng vaø cô caáu toå chöùc cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
a - Chöùc naêng.
Chöùc naêng cô baûn cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc laø kieåm tra, xaùc nhaän tính ñuùng ñaén, hôïp phaùp
cuûa caùc soá lieäu, taøi lieäu keá toaùn, baùo caùo taøi chính, baùo caùo quyeát toaùn veà thu, chi vaø söû duïng
ngaân saùch Nhaø nöôùc ; ñoàng thôøi thoâng qua coâng taùc kieåm toaùn, nghieân cöùu ñeà xuaát caùc kieán
nghò, giaûi phaùp goùp phaàn giöõ vöõng kyû cöông phaùp luaät, ngaên ngöøa caùc haønh vi phaïm phaùp, söû
duïng keùm hieäu quaû, laõng phí coâng quyõ, voán vaø taøi saûn cuûa Nhaø nöôùc.
b - Cô caáu toå chöùc.
Theo Ñieàu leä treân, ñöùng ñaàu cô quan naøy laø Toång kieåm toaùn Nhaø nöôùc vôùi cô caáu toå chöùc

81
cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc bao goàm :
• Kieåm toaùn Ngaân saùch Nhaø nöôùc.
• Kieåm toaùn doanh nghieäp Nhaø nöôùc.
• Kieåm toaùn ñaàu tö xaây döïng cô baûn vaø caùc chöông trình, döï aùn, vay nôï, vieän trôï chính
phuû.
• Kieåm toaùn chöông trình ñaëc bieät (an ninh, quoác phoøng, döï tröõ quoác gia...)
• Vaên phoøng Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
• Kieåm toaùn caùc khu vöïc (Baéc, Trung, Nam).
• Trung taâm Khoa hoïc v aø Boài döôõng caùn boä Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
3.3. Nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
Ñieàu 4 vaø ñieàu 5 cuûa Ñieàu leä Toå chöùc vaø Hoaït ñoäng cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc (ban haønh
theo Quyeát ñònh soá 61/TTg ngaøy 24/1/1995 cuûa Thuû töôùng Chính phuû) xaùc ñònh nhieäm vuï,
quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa toå chöùc naøy nhö sau :
a - Nhieäm vuï :
1/ Xaây döïng chöông trình, keá hoaïch kieåm toaùn haøng naêm trình Thuû töôùng Chính phuû pheâ
duyeät. Keá hoaïch phaûi noùi roõ ñoái töôïng, muïc tieâu vaø noäi dung kieåm toaùn.
2/ Toå chöùc thöïc hieän chöông trình, keá hoaïch ñaõ ñöôïc Thuû töôùng pheâ duyeät vaø nhöõng
nhieäm vuï kieåm toaùn ñoät xuaát do Thuû töôùng Chính phuû giao hoaëc caùc cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm
quyeàn yeâu caàu ; baùo caùo keát quaû kieåm toaùn cho Thuû töôùng Chính phuû vaø cung caáp keát quaû kieåm
toaùn cho caùc cô quan Nhaø nöôùc khaùc theo quy ñònh cuûa Chính phuû. Ñònh kyø baùo caùo Thuû töôùng
Chính phuû veà thöïc hieän chöông trình keá hoaïch k ieåm toaùn.
3/ Nhaän xeùt, ñaùnh giaù vaø xaùc nhaän vieäc chaáp haønh caùc chính saùch, cheá ñoä taøi chính, keá
toaùn veà söï chính xaùc, trung thöïc, hôïp phaùp cuûa caùc taøi lieäu, soá lieäu keá toaùn, baùo caùo quyeát toaùn
ñaõ ñöôïc kieåm toaùn vaø chòu traùch nhieäm tröôùc phaùp luaät veà nhöõng noäi dung ñaõ nhaän xeùt, ñaùnh
giaù vaø xaùc nhaän.
4/ Thoâng qua vieäc kieåm toaùn, goùp yù kieán vôùi caùc ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn söûa chöõa nhöõng
sai soùt, vi phaïm ñeå chaán chænh coâng taùc quaûn lyù taøi chính, keá toaùn cuûa ñôn vò. Kieán nghò vôùi caáp
coù thaåm quyeàn xöû lyù nhöõng vi phaïm cheá ñoä taøi chính, keá toaùn cuûa Nhaø nöôùc, ñeà xuaát vôùi Thuû
töôùng Chính phuû vieäc söûa ñoåi, caûi tieán cô cheá quaûn lyù taøi chính, keá toaùn caàn thieát.
5/ Tham gia yù kieán vôùi Boä Taøi chính trong vieäc xaây döïng vaø ban haønh caùc cheá ñoä, chuaån
möïc, phöông phaùp kieåm toaùn.
6/ Quaûn lyù caùc hoà sô, taøi lieäu ñaõ ñöôïc kieåm toaùn theo quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc : giöõ bí maät
taøi lieäu , soá lieäu keá toaùn vaø söï hoaït ñoäng cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn theo quy ñònh cuûa Nhaø
nöôùc.
7/ Quaûn lyù toå chöùc boä maùy, caùn boä, cô sôû vaät chaát cuûa heä thoáng toå chöùc Kieåm toaùn Nhaø
nöôùc theo quy ñònh chung cuûa Chính phuû. Toå chöùc huaán luyeän, boài döôõng nghieäp vuï cho ñoäi nguõ
coâng chöùc kieåm toaùn.
c - Quyeàn haïn vaø traùch nhieäm :
1/ Chæ tuaân theo phaùp luaät vaø phöông phaùp chuyeân moân nghieäp vuï ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc quy
ñònh.
2/ Ñöôïc yeâu caàu caùc ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn göûi baùo caùo quyeát toaùn vaø cung caáp caùc thoâng
tin, taøi lieäu caàn thieát ñeå thöïc hieän nhieäm vuï kieåm toaùn.
3/ Ñöôïc yeâu caàu caùc cô quan Nhaø nöôùc, caùc ñoaøn theå quaàn chuùng, caùc toå chöùc xaõ hoäi vaø
coâng daân giuùp ñôõ, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå Kieåm toaùn Nhaø nöôùc thöïc hieän nhieäm vuï.
4/ Ñöôïc ñeà nghò caùc cô quan coù thaåm quyeàn giaùm ñònh veà maët chuyeân moân hoaëc laøm tö
vaán khi caàn thieát.
5/ Ñöôïc ñeà nghò caùc cô quan coù thaåm quyeàn xöû lyù theo phaùp luaät ñoái vôùi toå chöùc, caù nhaân

82
coù haønh vi caûn trôû coâng taùc kieåm toaùn cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc vaø cung caáp sai söï thaät thoâng
tin, taøi lieäu cho Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
6/ Ñöôïc kieán nghò vôùi caáp coù thaåm quyeàn xöû lyù ñoái vôùi toå chöùc, caù nhaân coù nhöõng vi phaïm
cheá ñoä taøi chính - keá toaùn cuûa Nhaø nöôùc.
7/ Cung caáp hoà sô taøi lieäu kieåm toaùn theo yeâu caàu baèng vaên baûn cuûa cô quan phaùp luaät coù
thaåm quyeàn.
Caùc cô quan coù thaåm quyeàn noùi ôû ñieåm 5, 6 treân ñaây coù nhieäm vuï thoâng baùo cho Kieåm
toaùn Nhaø nöôùc bieát keát quaû giaûi quyeát cuûa mình trong thôøi haïn sôùm nhaát keå töø ngaøy nhaän ñöôïc
yeâu caàu vaø kieán nghò cuûa Kieåm toaùn Nhaø nöôùc.
8/ Khi caàn thieát ñöôïc thueâ kie åm toaùn vieân vaø toå chöùc kieåm toaùn ñoäc laäp ñeå kieåm toaùn,
nhöng Kieåm toaùn Nhaø nöôùc phaûi chòu traùch nhieäm veà tính chính xaùc cuûa soá lieäu, taøi lieäu vaø keát
luaän do kieåm toaùn vieân vaø toå chöùc kieåm toaùn ñoäc laäp ñaõ thöïc hieän.
9/ Chòu traùch nhieäm tröôùc phaùp luaät veà nhöõng vi phaïm cuûa toå chöùc kieåm toaùn, kieåm toaùn
vieân khi thöïc hieän nhieäm vuï kieåm toaùn, vaø veà nhöõng haäu quaû xaáu do khuyeát ñieåm cuûa toå chöùc
kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân gaây ra cho caùc ñoái töôïng kieåm toaùn.
3.4 - Heä thoáng Chuaån möïc Kieåm toaùn Nhaø nöôùc :
Heä thoáng Chuaån möïc Kieåm toaùn Nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc Toång Kieåm toaùn Nhaø nöôùc ban haønh
theo Quyeát ñònh soá 06/1999/QÑ-KTNN ngaøy 24/12/99 vôùi nhöõng noäi dung chính nhö sau :
• Heä thoáng Chuaån möïc Kieåm toaùn Nhaø nöôùc laø toång theå caùc nguyeân taéc cô baûn, caùc yeâu
caàu, caùc quy ñònh veà nghieäp vuï vaø xöû lyù caùc moái quan heä phaùt sinh trong kieåm toaùn maø caùc
Ñoaøn Kieåm toaùn Nhaø nöôùc vaø caùc kieå m toaùn vieân Nhaø nöôùc (goïi chung laø kieåm toaùn vieân) phaûi
tuaân thuû khi tieán haønh caùc hoaït ñoäng kieåm toaùn, ñoàng thôøi laø caên cöù ñeå kieåm tra vaø ñaùnh giaù
chaát löôïng kieåm toaùn.
• Heä thoáng Chuaån möïc Kieåm toaùn Nhaø nöôùc ñöôïc aùp duïng trong moïi hoaït ñoäng cuûa
Kieåm toaùn Nhaø nöôùc vaø chuû yeáu aùp duïng trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính vaø kieåm toaùn tuaân
thuû.

83