AKTERI PROMENA U

URBANOM PROSTORU
Ksenija Petovar
 Različita teorijska stanovišta i
paradigme
• Odlika ranijih društava i zajednica:
- Stabilna
- Trajna
- Jednoznačna
- Čvrsto strukturirana

Društvene vrednosti koje su bile temelj ovih

obeležja
• Moderna/postmoderna društva:
- Heterogenost
- Različitost
- Individualnost
- Mobilnost
- Socijalne promene

- Pozitivno vrednovanje ovih odlika

• Nastojanje kapitala da se oslobodi
državnog uplitanja – deregulacija
• Civilno društvo – udruženi građani
artikulišu svoje interese
• Uvečanje broja interesa i interesnih grupa
 Interesi i interesne grupe

- Grupni / klasni interesi – strukturno

zasnovane težnje da se očuvaju i
unaprede uslovi reprodukcije grupe
- Povezivanje s ciljem/namerom da se utiče
na odluke vlasti – interesne grupe
- Prihod od vlasništva – težnja za
povećanjem vlastite dobrobiti
 Interesi
1. Način proizvodnje društvenog života – interes:
zadržati (ili ukinuti, ili steći) poziciju monopola
nad sredstvima za reprodukciju
2. Društveni sistem – interes: očuvanje uslova
reprodukcije klasnih frakcija
3. Konkretno istorijsko društvo – interes: očuvanje
(zadobijanje) specifičnih uslova reprodukcije
određenih podgrupa
4. Svakodnevni društveni život – interes: skup
sredstava za poboljšanje vlastitog položaja
 Društvena moć
Moć predstavlja izglede da se u okviru
jednog društvenog odnosa sprovede svoja
volja uprkos otporu, bez obzira na čemu
se zasnivaju ti izgledi (Max Weber)
Vlašću treba nazvati izglede da će se
određene osobe pokoriti naredbi
određenog sadržaja (Weber)
 Tri lica moći
• Moć – izgledi da se nametne svoja volja u
procesu donošenja odluke
• Moć kao ne-donošenje odluke (non-
decision making)
- onemogućavanje da se odluke donese
- sprečavanje da se određena tema stavi
dnevni red, da se o njoj (javno) raspravlja
• Moć kao uticanje i manipulacija potrebama
i vrednostima
 Razumevanje moći kroz socijalnu
produkciju
• Umesto pitanja ‘’Ko upravlja’’
(karakteristično za shvatanje moći kao
socijalne kontrole)
• Osnovno pitanje postaje ‘’Ko ima
sposobnost delanja (kolektivne akcije i
ostvarivanja ciljeva’’ (Petrović, 2009)
 Oblici moći u urbanom režimu
• Sistemska moć – po osnovu pozicije aktera u socio-
ekonomskoj strukturi (posedovanje resursa)
• Komandna moć – moć socijalne kontrole, podrazumeva
aktivnu mobilizaciju resursa (informacije, znanje, ugled,
finansije)
• Koaliciona moć – uključuje aktere koji ne teže dominaciji
već pregovaranju na bazi autonomnih polja moći
• Moć socijalne produkcije, koja počiva na potrebi za
vođstvom i na sposobnosti grupa da u koaliciji obezbede
vođstvo, koje se temeljni na sposobnosti da se reše
problemi kolektivne akcije i proizvedu strukture sposobne
za određene funkcije (Petrović, 2009)
• Personalne sprege
• (Nezavisni) kontrolni mehanizmi - državni
revizor
• Uloga i značaj javnosti
• Mediji (kontrola medija, nezavisnost
medija)
• Važnost dostupnosti informacija
 Društvene vrednosti
• Kodovi ljudskog delovanja. Ljudi su u svom
ponašanju determinisani vrednostima kojima se
rukovode.
• Vrednosti i društveni poredak – vrednosti kao
osnov poretka i održavalac poretka
Parsons:
- Društvene vrednosti
- Društvena zajednica / prenošenje i modifikacija
vrednosti
- Politika /sfera politike
- Ekonomija
 Kako se prenose i formiraju nove
društvene vrednosti
• Kultura kao ‘’glavno spremište vrednosti
koja prenosti vrednosti iz naraštaja u
naraštaj’’
• Formiranje i širenje novih vrednosti
• Usvajanje društvenih vrednosti
• Mediji
 Urbanost / urbanitet
• Urbanitas – (1) gradski život, posebno u Rimu,
(2) fino obrazovanje, fino vladanje, ispravan i
uglađen način govora, duhovit, oštrouman
• Urbanus – gradski, velegradski (što se Rima
tiče)
• Urbani (orum) – gradski stanovnici, posebno
stanovnici Rima
• Ljudi nastanjenih krajeva
• Šta je suprotnost urbanosti?
 Institucije
Društveni odnosi koji su:
- Stalni
- Propisani
- Obavezujući
Ko stvara institucije?
- Institucije su rezultat odnosa moći, na osnovu kojih se
definišu pravila ponašanja i uloge aktera (M. Petrović,
2009)
- Institucije inkorporirarju strukturne karakteristike društva
reafirmisane kroz prakse, i, istovremeno, iskazuju i
osnovna strukturna (spoljašnja) ograničenja akterima,
definišući im prostor za akciju (Olofsson, 1999)
 Akteri i interesne grupe
• Kako interesne grupe artikulišu i ostvaruju
svoje ciljeve
• Kako prepoznajemo interesne grupe u
gradskom prostoru
• Pluralizam i novi interesi – nove interesne
grupe
• Da li su svi interesi legitimni, odnosno da li
postoje legitimni i nelegitimni interesi
• Odnos između interesnih grupa i
društvene moći
• Odnos interesnih grupa prema društvenim
vrednostima
• Personalne sprege
 Četiri tipa aktera bitnih za urbanu
politiku (Mišel Basan, 2005)
• Političari – određuju strateške ciljeve urbanog
razvoja težeći optimalnoj ravnoteži između
preduzetničkih ciljeva ekonomskog rasta i
opštijih ciljeva društvenog razvoja, pre svega
zaštiti javnog interesa, kao i socijalno ugroženih
kategorija stanovništva
• Ekonomski akteri – primarno iz privatnog sektora
• Stručnjaci koji se bave prostorom –
operacionalizuju strategije urbanog razvoja kroz
prakse urbanog planiranja imajući u vidu potrebe
svih aktera urbanog razvoja
• Građani – kao multifunkcionalni korisnici grada
 Ko je elita?
• ‘’Elitu čine najsposobniji pojedinci u svakoj
struci’’ (Vilfredo Pareto)
• Rajt Mils – Elite moći (pedesete godine,
SAD, vojna, ekonomska/privredna elita, i
upravljačka/politička elita)
 Elite u demokratskom poretku
• ‘’U demokratiji elite su:
- Otvorene za popunjavanje odozdo;
- Osnovno merilo popunjavanja je
stručnost/sposobnost’’ (Suzan Keler)
Ko su interesne grupe u gradskom
prostoru
• Investitori
• Uprava - politička i upravna nomenklatura sa
činovničkim kadrom
• Stručnjaci i profesionalna udruženja
• Pravni sistem, zakoni i sudska vlast
• Kulturna obeležja i društvene vrednosti
zajednice
• Civilno društvo (građani i udruženja građana,
organizacije civilnog društva, građanske
inicijative)
 Investitori

• Šta je njihov interes

• Da li su interesi investitora jednoznačni?
• Pozicija investitora u pravno uređenoj
državi
• Pozicija investitora u pravno neuređenoj i
nefunkcionalnoj državi
• Sredstva za ostvarivanje interesa –
legitimna i nelegitimna
 Uprava
• Politička nomenklatura sa činovničkim
kadrom
• ‘Public servant’
• Znanje i kvalifikacije
• Odgovornost
• Javnost
Stručnjaci i profesionalna udruženja
• Nezavisne i autonomne organizacije
• Znanje
• Profesionalne vrednosti i norme
• Profesionalna etika / etika poziva
Pravni sistem, zakoni i sudska vlast
• Kvalitet zakona i usklađenost sa korpusom
ljudskih prava i vrednosti
• Poštovanje zakona i propisa
• Korupcija (zloupotreba ovlašćenja
zaposlenih u javnom sektoru)
• Sudstvo i sudska vlast
 Kulturna obeležja i društvene
vrednosti zajednice
• Društvene vrednosti: pravičnost, socijalna
pravda, ljudska prava, jednakost šansi,
javno dobro, društveni prioriteti, kvalitet
života, uređenost prostora, pravo građana
na grad
• Socijalni/društveni kapital
 Civilno društvo
• Priroda i funkcije civilnog društva
• Razvijenost, uticaj i ugled civilnog društva
• Spremnost građana na angažman u javnim poslovima
• Percepcija javnog dobra javnog interesa kao dimenzije
građanske demokratije
• Tradicija i praksa participacije građana u javnoj sferi
• Građanske inicijative i interesne grupe
• Efikasnost građanskih inicijativa
• Partnerstvo javnog, civilnog i komercijalnog sektora
Vrste interakcija između interesnih
grupa
• Saradnja u cilju postizanja zajedničkog
dobra/dobrobiti
• Uslovljavanje (držanje u šaci)
• Uslovljavanje (demonstracija moći)
 Situacija u kojoj deluju interesne
grupe
• Pravni okvir
• Pravna država
• Sudska vlast /nezavisno sudstvo
 Nivo na kome deluju interesne
grupe
• Makro (globalni, nacionalni)
• Mezo (regionalni, naseljski)
• Mikro (lokalni)
 Kapital kojim raspolažu interesne
grupe
• Ekonomski
• Politički
• Socijalni
• Kulturni
 Strategije interesnih grupa
• Rasprava/dijalog u javnoj areni
• Nastup u javnoj areni bez dijaloga