İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

İSKİ
İSTANBUL SU VE KANALİZASYON
İDARESİ

İSTANBUL’DA
ATIKSU ARITMA TESİSLERİNDEN KAYNAKLANAN
ARITMA ÇAMURLARININ YÖNETİMİ

Prof.Dr Ahmet Demir, Osman Yıldız, Ali İnci

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 İstanbul’da Atıksu Arıtma Tesisleri

Riva

Terkos

Kilyos
Biten
Paşabahçe
Devam Eden

Planlanan
Baltalimanı Küçüksu Paşaköy

Üsküdar

Bahçeşehir
Kadıköy
Yenikapı

Ataköy
Çanta K.Çekmece Tuzla
Selimpaşa B.Çekmece
Silivri
Ambarlı

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ 2

 İstanbul’da Atıksu Arıtma Tesisleri

Riva

Terkos

Kilyos
Biten
Paşabahçe
Devam Eden

Planlanan
Baltalimanı Küçüksu Paşaköy

Üsküdar

Bahçeşehir
Kadıköy
Yenikapı

Ataköy
Çanta K.Çekmece Tuzla
Selimpaşa B.Çekmece
Silivri
Ambarlı

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ 3

ÖZET *

• İstanbul’da 13.500,00 km’den fazla atıksu toplama şebekesi

mevcut olup; atıksuyun % 85 mertebesindeki kısmı fiziksel ve
biyolojik arıtma işleminden sonra alıcı ortama deşarj
edilmektedir.

• 2003 den bu yana AAT lerinin işletimi Hizmet Alımı şeklinde

özel sektöre yaptırılmaktadır.
yaptırılmaktadır İstanbul Su ve Kanalizasyon
İdaresi Genel Müdürlüğü (İSKİ) tarafından şu anda
işletmede olan tesis sayısı (Atıksu arıtma tesisi ve pompa
istasyonları dahil) 80 adettir.
adettir

• Köylerdeki mevcut tesisler revizyon sonrası işletmeye alınmış,

173 köye AAT planlanmış, birçoğu da işletmeye alınacak
safhaya gelmiştir.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

ÖZET *

• İSKİ tarafından işletilmekte olan evsel atıksu arıtma

tesislerinde 2010 yılında oluşan günlük çamur miktarı 300
ton civarında olup, bu rakamın gelecekte 1.000 ton/güne
ulaşacağı varsayılmaktadır.

• Atıksu çamurlarının bertarafı ve nakli, tesislerin işletme

ç
ggiderleri içinde en yyüksek ppaya
y sahiptir.
p

• Bu nedenle çamur miktarının azaltılması, atıksu arıtma

tesislerinin işletme masraflarının azaltılmasında önemli bir
faktördür.

• Bu araştırma, İSKİ tarafından işletilmekte olan Ataköy

İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisin de ortaya çıkan
arıtma çamurlarının arıtılması anlatılmaktadır.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

GİRİŞ *
• İstanbul, dünya’nın en eski ve önemli şehirlerinden birisi
olması yanında; tarihi, ticari ve kültürel bakımdan Türkiye’nin
şehridir Bu şehirde su problemi hep ön planda yer
en büyük şehridir.
almıştır. Özellikle son 30 yılda görülen hızlı sanayileşme ve
yoğun göçün sebep olduğu düzensiz kentleşme ve alt yapı
eksikliği mevcut olan sorunların daha da karmaşık hale
gelmesine sebep olmuştur.

• Günlük su tüketiminin 2 milyon m³’ü geçtiği İstanbul’da,

İ
kullanılabilir deniz ve yaşanabilir çevre sağlamak amacıyla
ş edilmesi ve mevcut ön arıtma
yyeni atıksu arıtma tesisleri inşa
tesislerinin biyolojik arıtmaya çevrilmesi gerekmektedir.

• İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ)

sorumluluğunda işletilmekte olan 29 adet evsel atıksu
arıtma tesisi mevcuttur. Planlanan ve inşaası süren tesislerin
bit
bitmesiyle
i l gelecekte
l kt bu b sayı daha
d h dda artacaktır.
t kt

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 GİRİŞ
• İİstanbul’da
b l’d mevcut tesislerin 9’ ön
i l i 9’u ö arıtma tesisii i olup,
l kalan
k l 20
tesis biyolojik veya ileri biyolojik atıksu arıtma tesisidir. Arıtılan
%60 nı ön arıtmadan,
atıksuyun %60’nı arıtmadan %39
%39’uu ileri biyolojik arıtmadan
ve %1’ise biyolojik arıtmadan geçmektedir.

ARITMA TİPİÖN ARITMA

BİY. VE İL.BİYO.
3
ALICI ORTAM m/Gün m3/Gün

MARMARA DENİZİ 228.573DENİZİ

MARMARA 616.967 İST. BOĞAZI - KARADENİZ
İST.BOĞAZI - KARADENİZ
1.689.257 102.612

ÖN ARITMA BİY. VE
ileri biyolojik 27% İL.BİYO.
arıtma; 39% 6%

ön arıtma;; 60% BİY. VE

İL.BİYO. ÖN ARITMA
73% 94%

biyolojik arıtma;
1%
Şekil 1. Mevcut atıksu arıtma tesislerinin arıtmadaki oranı
İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ
İSTANBUL’DA BİYOLOJİK ARITMA VE ÇAMUR SORUNU *

• Avrupa Birliği’ne giriş sürecinde değişen çevre politikaları

vee sıkılaşan deşarj limitlerinin sağlanabilmesi için atıksu
atıks
arıtma tesislerinin ileri seviyelerde biyolojik/kimyasal arıtma
yyapması
p ggereklidir. Biyolojik/kimyasal
y j y atıksu arıtımı sonucu
oluşacak atık çamur miktarı; uygulanacak arıtma süreci, atık
suyun kirlilik konsantrasyonları ve uygulanacak çamur işleme
yöntemine göre değişmektedir.
değişmektedir

• Gelecekte biyolojik atıksu arıtma tesisi artışına paralel olarak,

atıksu çamurunda da artış beklenmektedir. Oluşan arıtma
çamurunun arıtılma ve uzaklaştırılma politikası, özellikle su
h
havzalarında
l d en hhassas biçi
biçimde
d yönetilmelidir.
ö til lidi Etkin
Etki
uzaklaştırılma stratejileri yürürlüğe konmalıdır.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

İSTANBUL’DA BİYOLOJİK ARITMA VE ÇAMUR SORUNU *

• Arıtma tesislerinde, arıtılmış suyun kalitesi kadar önemli olan

bir diğer konu da oluşan arıtma çamurlarının çevreye zarar
vermeden ekonomik bir şekilde bertarafıdır.

• Arıtma çamurlarının bertarafı, nakliyesi ve depolanması ile

ilgili gereksinimler; artan nüfus, kısıtlı depolama alanları ve
artan kirlilik yyüklerinden dolayı
y günden
g ggüne zorlaşmaktadır.
ş
Bu durum sorumluları arıtma çamurlarının yönetimi konusunda
yeni çözümlere ve farklı uygulama yöntemlerine yöneltmiştir.
Çamur arıtma sistemleri;; ççamur kaynağı,
Ç y ğ , pprosesin tipip ve
işletme metoduna göre değişiklik gösterir.

• İSKİ tarafından planlanan atıksu arıtma tesislerinin işletmeye

alınmasından sonra, kuru çamur üretim miktarının 1.000 ton/gün
olacağı tahmin edilmektedir.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

Tablo 1. İstanbul’da mevcut biyolojik atıksu arıtma kapasiteleri ve oluşan kuru çamur miktarları

OLUŞAN ÇAMUR
KAPASİTE MİKTARI (ORT)
TESİS ADI
(m3/gün) (kg/gün)

Ataköy İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi 390.000 120.000

Tuzla İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi 250.000 80.000

Paşaköy İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi 200.000 35.000

Bahçeşehir Biyolojik Arıtma Tesisi 7.400 2.640

Ağva İleri Biyolojik Arıtma Tesisi 1.600 -

Terkos İleri
İ Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi 1.730 660

Gümüşyaka Biyolojik Arıtma Tesisi 1.700 660

Çanta Biyolojik Arıtma Tesisi 1.600 550

Köyy Biyolojik
y j Arıtma Tesisleri ( 12 adet)) 3.000 -

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

Tablo 2. İstanbul’da planlanan/inşası süren biyolojik atıksu arıtma tesisleri ve oluşacak çamur miktarları

OLUŞACAK ÇAMUR
KAPASİTE MİKTARI
TESİS ADI
(m3/gün) (kg/gün)
Ambarlı İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi (inşaa) 400.000 175.000

Tuzla İleri Biyolojik Arıtma Tesisi 3. Kademe 250.000 115.000

Büyükçekmece İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi 390.000 160.000

Küçükçekmece İleri Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi 400.000 170.000

Kilyos İleri Biyolojik Arıtma Tesisi 60.000 20.000

Silivri İleri Biyolojik Arıtma Tesisi 146.000 50.000

Selimpaşa İleri Biyolojik Arıtma Tesisi 400.000 170.000

Çanta İleri Biyolojik

Ç y j Arıtma Tesisi 156.000 51.000

Riva İleri Biyolojik Arıtma Tesisi 35.000 12.000

Köy İleri Biyolojik Arıtma Tesisleri (173 adet)

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

ÇAMUR ARITMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN GENEL ÜNİTELER *
• Arıtım sitemleri genellikle yoğunlaştırma, stabilizasyon,
susuzlaştırma, yüksek ısıda kireçle stabilizasyon, ısıl kurutma,
yakma kompostlaştırma vb.
yakma, vb çamur proseslerini içerirler.
içerirler Ayrıca,
Ayrıca
arıtma çamurları araziye serme yöntemiyle de bertaraf edilirler.

• Yoğunlaştırma : Genellikle % 4~6 katı madde ihtiva edecek

şekilde çamurun hacminin azaltılması için içindeki suyun
giderilmesidir.

• Susuzlaştırma : Akışkan olmayan ve %20~25 katı madde

ih i edecek
ihtiva d k şekildekild suyun çamurdan d ayrılmasıdır.
l d Ç Çoğunlukla
ğ l kl
kullanılan susuzlaştırma teknikleri; kurutma yatakları,kurutma
lagünleri, filtre pres, yatay bant filtre, burgulu pres, ve santrifüjle
su almadır.
l d

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

ÇAMUR ARITMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN GENEL ÜNİTELER *
• Stabilizasyon : Çamur stabilizasyonu, çamurda bulunan
patojenleri, organik maddeleri azaltmak için yapılır. Patojen
azaltımı patojenleri yüksek ısılara ve uygun kimyasal koşullara
azaltımı,
(yüksek pH) tabi tutmak suretiyle gerçekleştirilir. Yaygın
kullanıma sahip stabilizasyon prosesleri arasında anaerobik
çü üt
çürütme, bik çürütme
aerobik çü üt ve kireç
ki ç stabilizasyonu
t bili sayılabilir.
l bili

• Yüksek Isıda Kireçle Stabilizasyon : pH ve sıcaklığı

arttırmak için çamura kireç katılmasıdır. Isı enerjisinin
artması ise; kirecin çamurdaki su ile karıştırılması akabinde
bir tür ekzotermik reaksiyon olan kirecin hidrasyonu
neticesidir. Bu maksatla iki yöntem izlenir; ya kireç tek başına
sıcaklığı arttırmak için kullanılır ya da çamurun sıcaklığı kirece
ilave olarak elektrik ısısıyla artırılır.
artırılır Bu iki yöntem de yüksek
derecede stabilize çamur üretilmesini sağlayacak niteliktedir.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

ÇAMUR ARITMA SİSTEMLERİNDE KULLANILAN GENEL ÜNİTELER *
• Kompostlaştırma :Termofilik bakterilerce organik maddelerin
nispeten stabil, humusa benzer özelliklere sahip son ürünlere
dönüşümü için aerobik olarak parçalanması ile sağlanan bir
stabilizasyon prosesidir.

• Çamurun Araziye Uygulanması : İngiltere ve Avrupa’nın

birçok ülkesinde atıksu çamuru özel olarak dizayn
tankerlerle doğrudan tarımsal alanlara uygulanmaktadır.
İngiltere’nin kırsal alanlarında su şirketleri, atıksu çamurlarını
büyük ölçüde bu şekilde uzaklaştırmaktadır.

• Yakma : Önce kurutma daha sonra da yanmadan oluşan iki

adımlı bir oksidasyon prosesidir. Çamur keki nem oranı
%50'nin
i altına
l dü ü ül di i sürece
düşürülmediği ü yanmaya uygun değildir.
d ildi

• Isıl Kurutma : Çamurdan ısı yoluyla suyun buharlaştırılarak

uzaklaştırılması prosesidir.
İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ
 Tuzla Atıksu
Havzası

Tuzla, Pendik
Tuzla Pendik, Kartal
Kartal,
Maltepe, Darıca,
Bayramoğlu, Çayırova
Tuzla Atıku
Arıtma Tesisi

İnşaat Safhasında

Planlanan

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 ÇAMUR YÖNETİMİ - TUZLA

300 ton/gün kapasiteli kurutucularda %25 lik yaş çamur %90 oranına
kadar kurutularak çıkan ürün çimento fabrikalarına gönderilmektedir.
İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ 16
ÇAMUR YÖNETİMİ - TUZLA

Tuzla Atıksu İleri

Biyolojik
y j Arıtma Tesisi
Ozonla Koku Giderim
Sistemi

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ 17

 Ömerli - Paşaköy
Atıksu Havzası

Paşaköy İleri
Biyolojik Atıksu
Arıtma Tesisi

Terfi Merkezi

İnşaat Safhasında

Planlanan
İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ 18
 ÇAMUR YÖNETİMİ - PAŞAKÖY

200 ton/gün kapasiteli

kurutucularda %25 lik çamur
%90 oranına kurutularak çıkan
ürün çimento fabrikalarına
gönderilmektedir. Kojenerasyon
ü it i d üretilen
ünitesinde ü til 4,24 2 MW enerjiji
ile tesis ihtiyacı karşılamakta, elde
edilen atık buhar kurutma
ünitesinde k kullanılmaktadır.
llan lmaktad r

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ 19

ÇAMUR YÖNETİMİ - PAŞAKÖY

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ
Ataköy
y Atıksu
Havzası

Bahçelievler, Bakırköy
Bağcılar, kısmen
Küçükçekmece ve
G i
Gaziosmanpaşa

Kapasite: 390
390.000
000 m3/gün
Ort.Debi: 318.844 m3/gün

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ

ÖN ÇÖKTÜRMEDEN
1083 m3/d

3021 m3/d

SON ÇÖKTÜRMEDEN
14000 m3/d

MEKANİK
YOĞUNLAŞTIRMA

120 ton/d 466 m3/d

Şekil 2. Ataköy atıksu arıtma tesisi çamur arıtma proses şeması .

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ
 ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ
• Ataköy atıksu arıtma tesisinde ön çöktürme havuzundan gelen
primer
i çamur 2 adet,
d son çöktürmelerden
ök ü l d gelen f l çamur da
l fazla d 9 adet
d
santrifüj çamur yoğunlaştırıcıda katı madde oranı %6’ya çıkartılarak
çamur depolama tankına, bilahare çürütücülere iletilmektedir.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ *

• Ataköy İBAAT 2010 yılında ortalama 390.000 m³/gün’lük

ileri, ortalama 600.000 m³/gün’lük ön arıtma kapasitesi ile
il
işletmeye alınmıştır.
l Tesis;
i Bakırköy,
k kö Bahçelievler,
h li l Bağcılar
l
ilçelerinin tamamı ile Küçükçekmece ve Gaziosmanpaşa
ilçelerinin bir bölümünden kaynaklanan atıksuları
arıtmaktadır.

• Arıtma tesisi,
tesisi 2.400.000
2 400 000 kişilik nihai nüfustan kaynaklanan
ve 600.000 m³/gün debiye sahip atıksuları arıtacaktır.
Hâlihazırda ön arıtma nihai kapasiteye göre inşa edilmiştir.
Ayrıca tesiste çamur çürütme,
çürütme çamur kurutma
kurutma, kojenarasyon,
kojenarasyon
koku kontrol üniteleri de tesis edilmiştir.

• İleri biyolojik arıtma sistemiyle arıtılan atıksuyun, derin deniz

deşarjı ile Marmara Denizine deşarj edilmesi planlanmaktadır.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ
Çamur çürütme üniteleri, her biri 10.000 m³ hacme sahip olan 6 adet
betonarme silindir tanktan oluşmaktadır.
oluşmaktadır Bu tanklarda anaerobik
çamur stabilizasyonu neticesinde çamur kütlesinde azalma olmakta,
üretilen biyogaz da gaz depolama tanklarına alınmaktadır.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ
• Çürütücülerden alınan çamur santrifüj dekantörlerle %25 oranında
susuzlaştırıldıktan
l ld k sonra çamur kkurutma üünitesine
i i iletilmektedir.
il il k di

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ

bili çamur, %25’lik çamur keki

Stabilize
St k ki halinde k t ünitesine
h li d kurutma ü it i
iletilmektedir. Çamur kurutma ünitesindeki 6 adet çamur kurutucu
ile de %90’a kadar kurutulmaktadır.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 ATAKÖY İBAAT VE ÇAMUR YÖNETİMİ ÖRNEĞİ

Endirekt
E di kt kurutmada
k t d ısı kaynağı
k ğ il l k çamur temas
ile ıslak t etmeden
t d
kurutma gerçekleşir. Patlama riskleri ortadan kalktığı gibi, kirlenen
hava-buhar miktarı önemli oranda azaltılır.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 SONUÇ

•Biyolojik arıtma sonucunda çamur miktarlarının devamlı olarak

artması,, bu ççamurların bertaraf ve nakliyesi,
y , işletmeciler
ş için
ç çok
ç
büyük sorundur.

•Ataköy Tesisimizde Biyolojik arıtma sonucu oluşan 15.083 m³/gün

hacimli çamur, kurutma işlemine tabi tutularak 140 m³/gün
g hacimlere
düşürülmektedir.

•Anaerobik çamur stabilizasyonu ile kütlesel azalma yanı sıra,

oluşacak 46.000 m³/gün biyogaz da kojenerasyon ünitesinde
k ll l k
kullanılacaktır.

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

 SONUÇ
•Kurutma sayesinde hem çevresel hem de ekonomik bir sorun olan
ıslak atıksu arıtma çamurunun taşınması ve depolanması problemleri
ortadan kalktığı gibi, gübre ya da ek yakıt olarak kullanabilecek
3000 kcal/kg enerji kapasiteli bir ürün ortaya çıkmaktadır.
çıkmaktadır

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

TEŞEKKÜR
Ü EDERİZ
İ

ATIKSU ARITMA DAİRE BAŞKANLIĞI

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ

TEŞEKKÜR
Ü EDERİZ
İ

ATIKSU ARITMA DAİRE BAŞKANLIĞI

İSKİ GENEL MÜDÜRLÜGÜ