1

มลพิษที่
การสะสมของโลหะหนักในตะกอนดินและเนื้อเยื่อสัตวน้ําบริเวณปากแมน้ําเจาพระยา

ขอมูลในป พ.ศ. 2541-2544ที่รวบรวมโดยกรมควบคุมมลพิษในรายงานเรื่อง “สถานการณโลหะหนักใน

ตะกอนดินและเนื้อเยื่อสัตวน้ําบริเวณชายฝงทะเลของประเทศไทย ทําใหเราสามารถสรุปถึงสถานการณการปนเปอน
ของโลหะหนักในบริเวณปากแมน้ําเจาพระยาไดดังนี้
ปรอท
• จากการศึกษาปริมาณโลหะหนักในบริเวณพืน้ ที่อุตสาหกรรมในป 2539-2540 พบวาปริมาณสารปรอท
ในตะกอนดินมีคาเกินมาตรฐานที่อาจจะเปนพิษตอสิ่งมีชีวิตไดแก บริเวณปากแมน้ําเจาพระยา มีคา 2.8
ไมโครกรัมตอกรัมน้ําหนักแหง
• ในป พ.ศ. 2542 พบสารปรอทปนเปอนในตะกอนดิน / พืน้ ที่ที่มีคาสูงสุด คือ 0.339 ไมโครกรัมตอกรัม
(น้ําหนักแหง)
• พบปรอทปนเปอนในเนื้อเยือ้ ปลากระบอกและปลาทูในป พ.ศ. 2541 ปริมาณ 0.063 , 0.014 มิลลิกรัม /
กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก) ตามลําดับ
• พบสารปรอทปนเปอนในเนือ้ เยื้อกุงแชบวย และกุงตะกาด <0.003 มิลลิกรัม / กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก)
เทากัน สวนกุง หลังขาวพบ 0.02 มิลลิกรัม/กิโลกรัม (น้าํ หนักเปยก)
• ป พ.ศ. 2541 พบปรอทปนเปอนในเนื้อเยือ่ หอยแมลงภูและหอยแครง 0.02 และ 0.027 มิลลิกรัม /
กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก) ตามลําดับ
ตะกั่ว
• ในป พ.ศ. 2544 พบสารตะกั่วปนเปอนในตะกอนดินในพืน้ ที่ที่มีคาสูงสุด คือบริเวณปากแมน้ํา
เจาพระยา 33.0 ไมโครกรัมตอกรัม(น้ําหนักแหง)
• สารตะกั่วที่ปนเปอนในเนื้อเยือ้ ปลากระบอกและปลาทูป พ.ศ. 2541 มีปริมาณ <0.026 , <0.035
มิลลิกรัม/กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก)
• จากขอมูลป พ.ศ. 2541 และ 2542 พบสารตะกั่วปนเปอนในเนื้อเยื้อกุงแชบวย และกุงตะกาด <0.003
มิลลิกรัม / กิโลกรัม(น้ําหนักเปยก) เทากัน สวนกุงหลังขาวพบ 0.025 มิลลิกรัม / กิโลกรัม (น้ําหนัก
เปยก)
• ป พ.ศ. 2541 พบสารตะกั่วปนเปอนในเนือ้ เยื่อหอยแมลงภูแ ละหอยแครง < 0.018 และ <0.023
มิลลิกรัม/กิโลกรัม(น้ําหนักเปยก) ตามลําดับ
แคดเมียม
• ป พ.ศ. 2542 พบแคดเมียมปนเปอนในตะกอนดิน บริเวณดานทิศตะวันออกของปากแมน้ํา
เจาพระยาสูงที่สุดคือ 0.122 ไมโครกรัมตอกรัม(น้ําหนักแหง) และในป พ.ศ. 2544 พบแคดเมียม
ปนเปอนในตะกอนดินบริเวณปากแมน้ําเจาพระยา 0.2 ไมโครกรัมตอกรัม (น้ําหนักแหง)
• ป พ.ศ. 2541 พบแคดเมียมปนเปอนในเนือ้ เยื้อปลากระบอกและปลาทู <0.0079 และ <0.01 มิลลิกรัม
/ กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก)
 2

• ป พ.ศ. 2541 พบแคดเมียมปนเปอนในเนือ้ เยื่อกุงหลังขาว <0.007 มิลลิกรัม / กิโลกรัม (น้ําหนัก

เปยก) สวนป 2542 พบสารหนูปนเปอนในกุงแชบวย และ กุงตะกาด 0.078 และ 0.087 มิลลิกรัม /
กิโลกรัม(น้ําหนักเปยก) ตามลําดับ
• จากการสํารวจป พ.ศ. 2541 พบแคดเมียมปนเปอนในเนือ้ เยื่อหอยแมลงภูและหอยแครงเทากับ 0.158
และ 0.513 มิลลิกรัม / กิโลกรัม(น้ําหนักเปยก)
สารหนู
• ในป พ.ศ. 2544 พบสารหนูปนเปอนในตะกอนดินบริเวณปากแมน้ําเจาพระยาสูงที่สุดคือ 12.0
ไมโครกรัมตอกิโลกรัม (น้ําหนักแหง)
• ป 2541 พบสารหนูปนเปอนในเนื้อเยื้อปลากระบอกและปลาทู 0.026 และ 0.035 มิลลิกรัม / กิโลกรัม
(น้ําหนักเปยก)
• ป พ.ศ. 2541 พบสารหนูปนเปอนในเนื้อเยือ่ กุงหลังขาว <0.025 มิลลิกรัม / กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก)
และในป 2542 พบสารหนูปนเปอนในกุงแชบวย และ กุงตะกาด <0.003 และ 0.048 มิลลิกรัม /
กิโลกรัม(น้ําหนักเปยก) ตามลําดับ
• ปริมาณการปนเปอนสารหนูในเนื้อเยื่อหอยแมลงภูและหอยแครงป พ.ศ. 2541 เทากับ 0.163 และ
0.046 มิลลิกรัม / กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก)

ตารางที่ 1 เกณฑมาตราฐานคุณภาพตะกอนดินสําหรับแหลงที่อยูอาศัยของสัตวทะเล (ไมโครกรัม/กิโลกรัม น้ําหนักแหง)

Guideline อารเซนิค แคดเมียม โครเมียม (Cr) ทองแดง ตะกั่ว ปรอท สังกะสี
(As) (Cd) (Cu) (Pb) (Hg) (Zn)
1
Florida DEP SQG-TEL 7.24 0.68 52.3 18.7 30.2 0.13 124
2
Florida DEP SQG-TEL 41.6 4.21 160 108 112 0.7 271
3
Hong Kong Draft SQG-higher 8 1.5 80 65 75 0.5 200
4
Hong Kong Draft SQG-higher 42 4 160 110 110 1 270
Australia and New Zealand 20 1.5 80 65 50 0.15 200
1
Draft ISQG-lower
Australia and New Zealand 70 9.6 370 270 220 1 410
Draft ISQG-lower 2
หมายเหตุ 1 = คาความเขมขนที่ไมมีความเปนพิษตอสิ่งมีชีวิต
2 = คาความเขมขนที่อาจมีความเปนพิษตอสิ่งมีชีวิต
3 = คาความเขมขนที่สามารถทําการขุดลอกตะกอนดินได
4 = คาความเขมขนที่สามารถทําการขุดลอกตะกอนดินได โดยตองผานการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดลอม
SQG = Sediment Quality Guideline
ISQG = Interim Sediment Quality Guideline
TEL = Threshold Effect Level
PEL = Probable Effect Level

ที่มา: สถานการณโลหะหนักในตะกอนดินและเนื้อเยื่อสัตวน้ําบริเวณชายฝงทะเลของประเทศไทย. กรมควบคุมมลพิษ,2546.

 3

ตารางที่ 2 คามาตรฐานของโลหะหนักที่ตกคางในเนื้อเยื่อสัตวน้ํา
ประเภท ระดับของโลหะหนักที่อนุญาตใหมีไดในเนื้อเยื่อสัตวน้ํา (มิลลิกรัม / กิโลกรัม (น้ําหนักเปยก)
สารหนู โครเมียม แคดเมียม ทองแดง ปรอท ตะกั่ว สังกะสี
อาหาร 2 2 - 20 0.5 1 100
ปลา - - 0.05 - - 0.2 -
กุง (รวมทั้งกั้ง/ปู) - - 2.0 - - 0.5 -
หอยและหมึก - - 2.0 - - 1 -
ที่มา : กระทรวงสาธารณสุข, 2529 สํานักงานคณะกรรมการแหงชาติวาดวยมาตรฐานอาหารระหวางประเทศ

สรุป
• การที่มีการปนเปอนของโลหะในตะกอนดินหลายชนิดและในปริมาณสูงบริเวณปากแมน้ําสายหลัก
รวมถึงแมน้ําเจาพระยา ทําใหโลหะหนักหลายชนิดสามารถเกิดการสะสมและถายทอดสูสิ่งมีชีวิตไดจาก
การสัมผัสและการบริโภคโดยตรง
• การศึกษาการปนเปอนสารโลหะหนักในเนือ้ เยื่อสัตวน้ําสรุปวา โลหะหนักทุกชนิดมีระดับการปนเปอนไม
เกินคามาตรฐานและยังอยูในระดับที่ปลอดภัยตอการบริโภค
• ทั้งแคดเมียมและตะกั่วมีความเปนพิษสูงตอพืช สัตวและมนุษย ไตนั้นเปนอวัยวะเปาหมายของการ
แสดงความเปนพิษของแคดเมียม สิ่งมีชีวิตในน้ําบางชนิดมีความไวสูงตอแคดเมียมดวยผลกระทบที่เปน
อันตรายที่มีรายงานในปลาและสัตวไมมีกระดูกสันหลังที่ระดับความเขมขนต่ําเทากับ 5 ไมโครกรัมตอ
ลิตร
• ตะกั่วเปนสารพิษตอสิ่งมีชีวิตในน้ําทุกชนิด เชนเดียวกับแคดเมียม มีรายงานวา ตะกั่วในระดับความ
เขมขนที่ต่ํามากสามารถมีผลกระทบตอสิ่งมีชีวิตในน้ํา รวมถึงการลดการเจริญเติบโต การเจริญพันธุและ
การตาย