ARISTOTELOV ŽIVOTOPIS I SPISI

1.ŽIVOTOPIS

Aristotel je rođen u Stagiri (384. pre n.e. - 322. pre n. e.),, grčkoj koloniji na makedonskom
poluotoku. Njegov otac, Nikomah, radio je kao dvorski ljekar kod kralja Amintasa III
Makedonskog, djede Aleksandra Velikog. Vjeruje se da su Aristotelovi preci bili na ovoj
dužnosti i kod ranijih makedonskih kraljeva. Pretpostavlja sa da je, kada je otišao u Atenu sa
18 godina, Aristotel imao i neka znanja iz medicine koja je dobio od oca. Od 18. do 37.
godine pohađa Akademiju kao Platonov učenik. Razlike u filozofskim stavovima bile su
osnova za stvaranje raznih legendi o odnosima Platona i Aristotela. Evidentno je da su
neslaganja u stavovima postojala, pošto Aristotel vrlo rano pokazuje interes za prirodne
činjenice i zakone za razliku od Platonovih idealističkih stavova. Bilo kako bilo, nema
nikakvih dokaza da su za vrijeme Aristotelovog boravka na Akademiji odnosi između dvojice
filozofa bili zategnuti ili prekinuti. Zapravo, Aristotelovo ponašanje poslije Platonove smrti,
njegova stalna saradnja sa Ksenokratom i ostalim platonistima, te reference na Platonovo
učenje u njegovim delima dokazuju da je, iako je i bilo sukoba mišljenja između Aristotela i
Platona, među njima postojalo duboko razumevanje i tolerancija. Također, priče kažu da je
Aristotel najviše neslaganja imao sa epikurejcima koji su bili poznati i kao "klevetnici". Iako
se ovakve legende često nalaze kod ranih kršćanskih pisaca ,razlog leži najviše u čvrstom
sistemu vrijednosti koji su Aristotelu usadili rani kršćanski heretici, a ponajmanje u nekom
dobro utemeljenom povijesnom vjerovanju. Posle Platonove smrti (346.) pre n. e., Aristotel sa
Ksenokratom odlazi na dvor Hermija, vladara Atarnije u Maloj Aziji i ženi se sa Pitijom,
vladarevom nećakinjom i pokćeri. Godine 344. pre n. e.,Hermij gine u pobuni i Aristotel sa
porodicom odlazi u Mitilenu. Poslije godinu-dvije, na poziv kralja Filipa II Makedonskog
odlazi u rodnu Stagiru da bi postao tutor Aleksandra Velikog, koji je tad imao 13 godina.
Plutarh piše da Aristotel Aleksandra nije poučavao samo etici i politici već ga je upućivao i u
daleko dublje tajne filozofije. Mnoštvo je dokaza da je Aleksandar mnogo naučio od
Aristotela, a i da je Aristotel imao koristi poučavajući mladog princa. Zahvaljujući ovom
utjecaju, Aristotel je od Aleksandra dobijao značajna novčana sredstva za nabavku knjiga, a
po svemu sudeći, obnovljena moć Aleksandrove vojske posljedica je, barem djelimično, i
Aleksandrovog odnosa sa Aristotelom. Po navodima Plutarha i Diogena, Filip je 340. godine
pr. n. e. do temelja spalio Stagiru, Aristotelov rodni grad, ali je Aristotel uspio nagovoriti
Aleksandra da ga obnovi.

Oko 335 p. n. e. Aleksandar odlazi u pohod na Aziju a Aristotel, koji je od Aleksandrovog

dolaska na makedonski tron imao ulogu neslužbenog savjetnika, odlazi ponovo u Atenu i
otvara filozofsku školu. Moguće je da je Aristotel, po kazivanju Aula Gelijusa, vodio školu
retorike za vrijeme svog prethodnog boravka u Ateni; ali, sada, sljedeći Platonov primjer, on
počinje davati redovne satove iz filozofije u gimnazijumu sagrađenom u čast Apolona
Likijskog, po kojem je škola dobila ime Licej. (Škola je također bila poznata i kao
peripatetička škola pošto je Aristotel volio raspravljati o filozofskim pitanjima sa svojim
učenicima šetajući gore-dole -- peripateo -- lagana šetnja -- peripatoi -- oko gimnazijuma). Za
vreme trinaestogodišnjeg perioda (335. – 322. pre n. e.) koji je proveo poučavajući u Liceju,
Aristotel je napisao većinu svojih djela. Po uzoru na Platona, piše "Dijaloge" u kojima
popularnim jezikom iznosi osnove svog učenja. Također je napisao nekoliko studija (o kojima
će biti govora kasnije) o fizici, metafizici itd., u kojima je stil formalniji, a jezik učeniji nego u
"Dijalozima". Ovi tekstovi otkrivaju u kojoj mjeri su mu bili korisni materijali i pisani izvori
koje mu je Aleksandar svojevremeno omogućio. Oni posebno pokazuju povezanost njegovog
učenja sa radovima grčkih filozofa, njegovih prethodnika, te kako je nastavio, osobno ili
preko drugih filozofa, istraživanja prirodnih pojava. Plinije tvrdi da je Aleksandar stavio pod
Aristotelov nadzor sve lovce, ribare i ptičare u svom kraljevstvu te sve nadzornike kraljevskih
šuma, jezera, močvara i pašnjaka što je bilo vrlo vjerovatno uzevši u obzir Aristotelove
radove iz zoologije. Aristotel je izuzetno dobro poznavao radove svojih prethodnika tako da
Strabon kaže da je Aristotel među prvima počeo stvarati veliku biblioteku. U posljednjim
godinama Aristotelovog života odnosi između njega i Aleksandra postaju jako zategnuti
zahvaljujući stradanju i kazni Kalistenovoj kojeg je Aristotel svojevremeno preporučio
Aleksandru. Bez obzira na sve, u Ateni su i dalje smatrali Aristotela Aleksandrovim
prijateljem i predstavnikom Makedonije. Naravno, nakon što je u Atenu stigla vijest o
Aleksandrovoj smrti i nakon što izbili nemiri koji su doveli do Lamijskog rata Aristotel
postaje nepopularan kao i svi Makedonci. Atmosferu nepoštovanja i omraženosti, koju su
svojevremeno osetili Anaksagora i Sokrat, doživo je, još bezrazložnije, i sam Aristotel.
Napušta Atenu izjavljujući (po svjedočenjima mnogih antičkih autoriteta) da neće pružiti
Atenjanima šansu da se po treći put ogriješe o filozofiju. Nalazi utočište na svom seoskom
imanju u Kalkisu u Eubeji gdje i umire sljedeće, 322. godine pr, n. e. od dugogodišnje bolesti.
Priče da je njegova smrt posljedica trovanja, kao i legenda da se bacio u more "jer nije mogao
objasniti talase" nemaju povijesne osnove. Vrlo malo se zna o Aristotelovom fizičkom
izgledu osim iz njemu nenaklonjenih izvora. Njegove očuvane statue i biste, koje vjerovatno
datiraju iz prvih godina djelovanja peripatetičke škole, prikazuju čovjeka prosječne visine,
oštrih crta lica i pronicljivog pogleda. Na osnovu njegovih tekstova, testamenta (nesumnjivo
vjerodostojnog), odlomaka iz njegovih pisama te svjedočenja njegovih objektivnih
suvremenika zaključujemo da se radilo o visokomoralnom čoveku blage naravi, posvećenog
porodici i prijateljima, koji je blago postupao sa svojim robovima, bio milostiv prema svojim
neprijateljima i protivnicima i zahvalan svojim dobročiniteljima. Kada je platonizam prestao
dominirati svjetom kršćanske misli i kada su se Aristotelovi radovi počeli proučavati
objektivno i bez straha, u djelima kršćanskih pisaca 13.st.(isto kao i kod objektivnih pisaca
njegovog vremena) Aristotel se opisuje kao čovek blage naravi, dostojanstvene pojave,
skroman i bez ijednog moralnog nedostatka, "najveći od onih koji znaju’’.

2. SPISI

Aristotelovi se spisi mogu podijeliti na egzoteričke (vanjski spisi) i ezoteričke ili

akroaneatičke (unutrašnji, odnosno spisi za slušanje). Prvi, tj. egzoterički spisi, koji su kao
popularni bili odredeni za širi krug čitalaca - i koji su vjerojatno bili pisani u obliku dijaloga -
nisu se sačuvali. Nisu takoder sačuvani ni svi egzoterički spisi, a sačuvana djela mogu se
podijeliti u ove grupe:

1.Logički spisi sakupljeni su pod zajedničkim nazivom Organon ( tj . oruđe ) koji sadrži ove
spise; O kategorijama, O tumačenju, Prva analitika, Druga analitika, Topika, O sofističkim
pobijanjima.

2. Prirodoznanstveni spisi: Fizika, u 8 knjiga; O nebu, u 4 knjige; O postojanju i propadnju,

u 2 knjige; O duši kao i neki drugi spisi koji nisu filozofski relevantni (Meteorologija,
Životinjstvo i sl.) ili čija autentičnost nije dokazana.

3. Metafizički spis je Metafizika (ili prva filozofija koja se po mjestu u Andronikovu

zborniku tako nazvala), u l4 knjiga.

4. Etički spisi: Nikomahova etika u 10 knjiga (nazvana po Aristotelovu sinu Nikomahu);

Eudemova etika u 7 knjiga ( nazvana po Eudemu Rodaninu, Aristotelovu učeniku) ; Velika
etika u 2 knjige ( izvod iz prva dva djela, ali većim dijelom iz drugog); O vrlinama i
porocima ( za koji se ne zna da li je autentičan).

5. Politički mu je najznačajniji spis Politika u 8 knjiga ( nedovršen ) i Ustavi državni

(Politike, u 158 knjiga u kojima je prikazao ustave 158 država (sačuvan i u nas preveden
Ustav Atenski).

6. Retorički spisi: Retorika u 3 knjige ( ali se o autentičnosti 3. knjige sumnja ).

7. Poetika (koja je najvjerojatnije imala 2 knjige ali nam se nije u cijelosti sačuvala ).