ematik bir toplumda aematik ocuk yetitirmek zor ama olasdr.

Bunu iin iki stratejimiz var: Cinsiyete bal biyolojik farkllklar, kltrn armlar verilmeden retilir. Toplumdan rendikleri cinsiyet emalarn yorumlamak iin alternatif emalar retilir. Cinsiyetler arasndaki farkllklardan ziyade kiiler aras farkllklar emas yerletirilir DENE GRE 2002DE . alanlarn % 32.4 kadn % 67.6s erkek i gelirlerinin %10.4n kadn %89.6sn erkek elde ediyor alan kadnlarn ortalama yllk geliri----1 236, 704 YTL alan erkeklerin ortalama yllk geliri----5 083, 928 YTL'dir. . (http://209.85.129.132/search? q=cache:cIbnYNtZ0hQJ:www.konakdogumevi.saglik.gov.tr/uploads/files/toplumsal_cinsi yet.pdf+toplumsal+cinsiyet+%C5%9Femas%C4%B1&cd=3&hl=tr&ct=clnk&gl=tr) http://www.konakdogumevi.saglik.gov.tr/uploads/files/toplumsal_cinsiyet.pdf dosyasnn html srmdr. G o o g l e tarad belgelerin otomatik olarak html srmlerini oluturur. Page 1 Dr. Dilek Akit nver Kasm 2007 Page 2 CNSYET Kiinin kadn yada erkek olarak gsterdii genetik, fizyolojik yada biyolojik zellikleridir. TOPLUMSAL CNSYET Kadn yada erkek olmaya toplumun ve kltrn ykledii anlamlar ve beklentileri ierir. Toplumun bizi kadn yada erkek olarak nasl

grd, alglad ve nasl davranmamz bekledii ile ilgilidir. Page 3 Toplumsal Cinsiyet Page 4 CNSYET KML Kiinin erkek yada kadn olduunu isel olarak hissettii ruhsal durumdur. Ben erkeim, Ben kadnm der. TOPLUMSAL CNSYET ROL Toplumun tanmlad ve bireylerin gerekletirmelerini bekledii cinsiyetle ilikili bir grup beklentidir. Kadna ve erkee toplumca uygun grlen davranlar ve kiilik zellikleridir. Page 5 OCUKLARIN RENME SRELER ocuklar; nesneleri, etkinlikleri,oyunlar, kiilik zelliklerini uygun uygun deil olarak ayrt etmeyi renir 2-3.5 ya Cinsiyet etiketleme: ocuk kendi farkna varr, kadn-erkek ayrmn yapar, kartrr. 3.5-4.5 ya Cinsiyet kararll: Kendi cinsiyet kimlii olumutur, bunu deiken olarak grr. 4.5-7 ya Cinsiyet deimezlii: Cinsiyetin d grnmden bamsz olarak kalc olduunu kavrar. Ergenlik dnemi: Nasl bir kadn yada erkek olduu konusunda ayarlamalar yapar, her yaam dneminde bu sre devam eder. Page 6 TOPLUMSAL CNSYET EMASI Kadn ve erkek zelliklerinin alglanmasnda ve bilginin ilenmesinde temel oluturur. ocuk geliirken toplumun kadnlk ve erkeklik tanmlarn renir rn. Kz ocuklarn zayf, erkek ocuklarn

kuvvetli olarak alglar. ocuk hem kendini hem de dnyay alglarken bu emay kullanr. Ayrm vurgulayan bir kltrde byyen ocuklar kendilerini, dierlerini hatta olaylar bu emaya gre ilemeyi reneceklerdir. Page 7 Page 8 CNSYET AYRITIRAN BREYLER Kltrn kadna veya erkee ait olarak tanmlad zelliklere uyan bireylerdir. rnein erkekler alamaz, sert olur, renkli giysilerden kanr, sevgi ifadelerinden kanr. CNSYET AYRITIRMAYAN BREYLER Davranlarn kadn veya erkek olduklar iin deil, ilerinden yle geldii iin yapan bireylerdir. nsanlarla ilgilenirler, nazik davranrlar. Page 9 CNSYET EMALARINA BALI KALMADAN OCUK YETTRMEK MMKN M? ematik bir toplumda aematik ocuk yetitirmek zor ama olasdr.Bunu iin iki stratejimiz var: Cinsiyete bal biyolojik farkllklar, kltrn armlar verilmeden retilir. Toplumdan rendikleri cinsiyet emalarn yorumlamak iin alternatif emalar retilir. Cinsiyetler arasndaki farkllklardan ziyade kiiler aras farkllklar emas yerletirilir. Page 10 Page 11 CNSEL YNELM NEDR ? Cinsel Ynelim kiinin belli bir cinsiyetteki bireye kar sregelen duygusal, romantik ve cinsel ekimidir. Cinsellii oluturan drt unsurdan biridir. Cinsellikle ilgili dier unsur da

biyolojik cinsiyet, toplumsal cinsiyet kimlii ve sosyal cinsiyet roldr Page 12 YNELMLER Heteroseksel: Duygusal ve/veya cinsel ynelimi kar cinse dnk olan kiilere sosyolojide heteroseksel denir. Kadnsa erkekten, erkekse kadndan holanan bireydir. Homoseksel: Kiinin cinsel ilgi ve isteinin kendisiyle ayni cinsten kiilere dnk olduu cinsel ynelimin addr. Homofobi : Ecinsellere ve ecinsellie kar olumsuz yaklamdr. indeki fobi kelimesi korku anlamn katsa da sadece onlar desteklememe eklinde de grlebilir. nsan doasnda iki cinsiyet bulunduunu ve bunlara sadk kalnmas gerektii savunulur. Page 13 Toplumsal Cinsiyet Page 14 YNELMLER Biseksel : Duygusal veya cinsel ynelimi hem kendi hem de kar cinsine dnk olan kiileri belirten kelimedir. Kadn veya erkek hem kadndan hem de erkekten holanmaktadr Aseksel: Sekse kar ilgisiz veya isteksiz olan kiileri tanmlamak iin kullanlan bir terimdir. Page 15 Christine Jorgensen Page 16 YNELMLER Transseksel: Kendisini kar cinse ait hisseden, kar cinse benzeme istei duyan veya kendisini kar cinsten biriymi gibi hisseden kiilere verilen ad. Hem erkek hem de kadn iin geerlidir. Transvesti: Daha ok d grnle ve davranlaryla

kar cinse ait olma isteini hissettirir. Halk arasnda travesti dendiinde daha ok kadn klndaki erkekler akla gelse de transvesti kelimesi aslnda hem erkek hem de kadn iin geerlidir. Page 17 Toplumsal Cinsiyet Page 18 HASTALIK STATS 1973 ylnda Amerikan Psikiyatri Kurumu, ecinsellii akl hastalklar tehis ve istatistik klavuzundan karmtr. 1.1.1993 tarihinde Dnya Salk rgt ecinsellii, uluslar aras hastalklar snflandrmasndan karmtr. ICD-10 snflamasnda , cinsel ynelim tek bana rahatszlk/hastalk olarak kabul edilemez eklindedir. Page 19 HUKUKTA FARKLI CNSEL YNELMLER Avrupa Adalet Mahkemesinin En Son Karar: Transsekseller Evlenebilmeli ve Emeklilik Maa Alabilmeli (16 Ocak 2004) ngilterede Gnll Beraberlik Yasas Nihayet Yasalayor (3 Nisan 2004) Mart 2004 sonuna doru Avrupa Parlamentosu, Avrupal geylerin, lezbiyenlerin ve ailelerinin Avrupa Birlii snrlar iinde bir yerden baka bir yere tanabilmesine olanak salayabilmek iin, aile kavramnn kapsamn daha da geniletmeyi onaylad. Avrupa Parlamentosu Aile Kavramnn Tanmn Deitirdi (4 Nisan 2004) ABD Anayasa Mahkemesi Yarglar 6ya 3 oy ile Anti-Sodomi Yasalarn ptal Etti (27 Haziran 2003) Page 20 DNYADAK ECNSEL YASALARI Page 21 N YARGILAR

Belli bir grubun yelerine ynelik olumsuz tutum, duygu yada davrantr. Gdsel kaynaklar: Engellenen ve saldrganlklar artan bireyler bunu d grup yelerine yneltir. Bilisel faktrler: nsanlarn hakkndaki bilgiler azaltlarak onlar kategorize edilirler. Sosyo-kltrel faktrler: Kaynaklar snrl olunca gruplar aras ilikiler olumsuzlar, bozulur. Page 22 KALIP YARGILAR eitli zellikte insanlarn farkl olmalarna ramen hepsi ayn zellii gsteriyormu gibi dnlmesidir. Toplum, her grup iin belli zellikler belirler. Herkesin buna uymas beklenir. Page 23 KALIP YARGILARIN LEVLER *Onaylanmak, beenilmek ihtiyacn karlar *Benlik deerini ykseltir *Olumlu sosyal kimlik oluturmaya yardm eder *Sosyal gruplara ilikin olumsuz tutumlar hakl karma ihtiyacn karlar. Page 24 Yarglar : Erkekler alamaz Erkek sz Kadn gibi kvrmak Adam ldrmek Kzlk soyad Bilim adam Dul Page 25 Aptal Sarn Page 26 ATASZLER

Adam ar, avrat er zapt eder. Avratn iyisi bilei yandan belli olur. Avrat attr, gemini bo tutma. Avrat nikahla, tarla tapyla zapt olunur. Kadn eri, peyniri deri saklar. Kadn deinden, yiit eeinden belli olur. Kadnda vefa, borluda sefa aranmaz. Kzn dvmeyen dizini dver Dut bedeninde oul salan ardan Austosta ekilen dardan Gocasndan sonra kalkan gardan Hayr gelmez, hayr gelmez" Page 27 CNSYET KALIP YARGILARININ SONULARI Kadnlar da erkekler de tek tip olma ynnde bask yayorlar stedikleri ynde geliemiyorlar, kendilerini gerekletiremiyorlar Ekonomik, tresel, rekabet, moda v.b.gibi cinsiyet ynnden de basklar oluyor En ok kadnlar eziliyor, bunalyor, sklyor ve mutsuz oluyor, kendilerine zgrce yol izemiyorlar. Page 28 Page 29 CNSYET FARKLILIKLARI Gerek farkllklar: Doutan getirilen, renilmemi, deitirilemez, kalc olan biyolojik farkllklardr. Kesin olan farklar: XX ve XY kromozomlar Cinsiyet organlar

 Cinsiyet hormonlar Kesin olmayan farklar: *Vcudun tylenmesi *Sesin yaps *Vcut yaps Page 30 Amelie Mauresmo Shogo Kariyazaki Page 31 CNSYET AYRIMCILII Bir kiinin sadece cinsiyeti nedeniyle haksz bir ileme maruz kalmasdr Dmanca cinsiyetilik: Kadn ynetme, kontrol etme, deersizletirme, seks objesi olarak grme Korumac cinsiyetilik: Koruma , sevme, yceltme kisi de kadn zayf grr. Toplumsal cinsiyette eitlik (gender equality) denildiinde; frsatlar kullanma, kaynaklarn ayrlmas ve kullanmnda, hizmetleri elde etmede bireyin cinsiyeti nedeniyle ayrmclk yaplmamas ifade edilmektedir. Toplumsal cinsiyette hakkaniyet (gender equity) ise; kadn ve erkek arasnda sorumluluklarn ve kazanlarn dalmnda adalet ve hakkaniyetin olmasdr. Bu kavramda, kadn ve erkein farkl gereksinimi ve glerinin olduu kabul edilmektedir. Bu farkllk belirlenerek iki cinsiyet arasndaki dengeyi dzeltecek ekilde gerekenlerin yaplmas benimsenmekte Page 32 EV LERNN PAYLAIMI Kadnlar birinci derece sorumlu tutuluyor 80den fazla ev ii tipi var, uzmanlk alan olarak dnlmyor Ev kadnlarnn stats dk Kadnlar nemli mevkilerde alsalar da ev iinden sorumlu grlyor Ev iinde kadn baarsz, erkek baarl olursa kendini mutsuz hissediyor

Ev ii yapma sresi arttka kadnlarda depresyon oran atyor, erkeklerde azalyor Ev ileri iin 1780lerde harcanan sre kadar sre 1980lerde harcanyor. Page 33 ALIMA YAAMI alan 1 kadna karlk 69 kadn i aryor Belli i alanlar kadnlara uygun grlyor. *retmen *Eczac *Psikolog Liderlik yapamaz inanc yaygn Erkek zerine otorite olmas kabul edilemiyor. DENE GRE 2002DE . alanlarn % 32.4 kadn % 67.6s erkek i gelirlerinin %10.4n kadn %89.6sn erkek elde ediyor alan kadnlarn ortalama yllk geliri----1 236, 704 YTL alan erkeklerin ortalama yllk geliri----5 083, 928 YTL'dir. Page 34 Toplumsal Cinsiyet Page 35 BAZI LKELERDEK YEREL MECLSLERDE KADIN ORANI (2000 yl verileri) 3216 belediye bakannn 20'si kadndr. Bir il kadn belediye bakan vardr.Bykehirlerde kadn belediye bakan yoktur. lke Belediye meclisinde kadn % sve 42 Hollanda 22 Nikaragua

34 Peru 25 Uganda 33 Gana 30 Avustralya 26 Pakistan 25 Tunus 20 Suriye 7 TRKYE 2,5 Page 36 BASINDA CNSYET AYRIMCILII Cinsiyet Ayrmcl Yargdan Dnd 2004 yl KPSS ek yerletirme klavuzunda Maden Tetkik Arama Genel Mdrlnn 100 adet mhendis kadrosu yer almtr. Ancak, MTA bu 100 adet mhendis kadrosundan 88 adeti iin "cinsiyeti erkek olmak" artn aramtr. Bu art TMMOB tarafndan dava edilmi olup, dava getiimiz gnlerde Dantay 12. Dairesinde grlmtr. Dantay 12. Dairesi sz konusu bu artn yrrln durdurmutur Merkez Bankas'nn 'Erkek evrak memuru aranyor' ilan tartma yaratt. Banka yetkilileri, 'Bu masa ba i deil, bir tr hamaliye' diye ilan savundu 'Merkez Bankas'na erkek evrak memuru alnacaktr' ilan tartma balatt. Page 37

ERKEKLERN YAADII SORUNLAR Baar, yksek stat beklentisi: Eer olmazsa; Strese bal bozukluklar Kendini gerekletirememe duygusu Buna bal abartl kalp yarglar__ maoluk Bir konuyu bilemediklerin kabul etmeleri zordur Gl olma beklentisi: Kasl olmal, hasta olmamal, cinsel ynden de gl olmal. Eer byle olmazsa kayg duyarlar Duygusal olarak gl olma beklentisi: Duygularn yaayamazlar. fke hari duygularn ifade edemezler. Rekabete ve atmaya dayal etkinlikleri seerler. Page 38 COOL ERKEK Gl , duygularn belli etmeyen,duygusal tepki vermeyen kendisine gvenen erkektir. Alamak, duygulanmak, skntsn anlatmaktan ve ev ilerini yapmaktan kanmaldr. Page 39 SONU Kadnlar ile erkekleri cinsiyet kalp yarglar ile deerlendirmek olumsuz sonu dourmaktadr. nsanlara kadn yada erkek olarak bakmak, davranlar bununla snrlandrmak byk hakszlktr. Bunlar insanlarn salkl, mutlu olmalarna engeldir. nsanlarn kendilerini istedikleri gibi biimlendirilmelerine izin verilmelidir. Yapmak istedikleri, holandklar, kendilerini mutlu hissettikleri, daha baarl olacaklar davranlar, sadece cinsiyetleri nedeniyle yasaklanmamaldr. Page 40 Page 41 Tesekkrler... http://www.iticu.edu.tr/Kutuphane/dergi/s11/M00163.pdf

Hall
alsmamzn ilk blmnde bahsettigimiz Kullanmlar ve Doyumlar yaklasm metinlerin ve reticilerin izleyiciler zerindeki mutlak kontrolne ve etkisine kars karken aktif izleyici anlaysn gndeme getiriyorlard. Ancak tkettigi medya rnleriyle baz ihtiyalarn tatmin eden bu izlerkitle/msteri anlays islevselci bir baks asna sahiptir. Kltrel alsmalarn izleyiciye ynelen anlaysnda ise, medya mesajlarnn kodlanmas, bu kodlarn esitli sekillerde kodamna tabi tutulabilir olmas dsncesi yatmaktadr. Buradaki inceleme alan; medyann egemen ideolojik tanmlarn ve temsillerin dolasmnda ve saglamlastrlmasnda oynadg roldr. _ngiliz kltr arastrmalarnn Amerikadakilerden temel fark, iletisimi paras oldugu tarihsel srelerle birlikte anlamaya alsmasdr.

,,,,,,,,, http://www.iletisim.hacettepe.edu.tr/iletsem_Medyada_Yoksullugun_Temsili_Mehmet_M utlu.pdf

Yoksulluun Trkiye medyasnda temsili, bu almann konusudur. Trkiyede ulusal lekte yayn yapan Kanal 7 ve yurtdna ynelik yayn yapan Kanal7Int isimli televizyon kanallarnda yaynlanmakta olan Deniz Feneri isimli programda yoksulluun temsili, aratrmann sorunsaldr. almada, Van Dijk ve Faircloughun eletirel sylem analizi yntemi ve Stuart Hallun oklu okuma ynteminden yararlanlmtr. Buna bal olarak, aratrmaya konu olan televizyon programnn 25 Mart 2008, 9-16-23 Nisan 2008 ve 7 Mays 2008 tarihlerinde yaynlanan toplam 5 blmnn metinleri ve grsel-iitsel eleri; (1)Programn Anlatsal Yaps, (2)Programn Aktrleri, (3)Program Metinlerinin Cmle Yaplar ve Kelime Tercihleri, (4)Programda ne kan Temalar, (5)Grnt ve Mziin rettii Anlamlar ve Simgesel na balklarndaki, 5 zmleyici kategori araclyla ele alnmtr. Bu analize bal olarak, programda yoksulluun yapsal bir sorun olarak tanmlanmad ve programda hakim olan sylemin kr ve sadaka kltrn yeniden rettii sonucuna varlmtr. Anahtar Szckler: Yoksulluk, Deniz Feneri, temsil, yoksul, fakir, sefalet, yoksulluk kltr, sadaka kltr, gariban, garibanizm

Bu durum, yoksulluk kavramnn iletiim aratrmalar penceresinden ele alnmas ihtiyacna iaret etmektedir. Bu noktadan hareketle, Yoksulluun Trkiye Medyasnda Temsili balkl bu almada, yoksulluun medyada hangi sylemsel yaplar ierisinde farkl balamlarda, hangi retoriksel ve grsel elerden yararlanlarak, nasl yeniden ina edildii ele alnmaya allmaktadr.

Tam metin YOKSULLUUN TRKYE MEDYASINDA TEMSL: DENZ FENER PROGRAMI RNE Mehmet Mutlu*
zet: Yoksulluun Trkiye medyasnda temsili, bu almann konusudur. Trkiyede ulusal lekte yayn yapan Kanal 7 ve yurtdna ynelik yayn yapan Kanal7Int isimli televizyon kanallarnda yaynlanmakta olan Deniz Feneri isimli programda yoksulluun temsili, aratrmann sorunsaldr. almada, Van Dijk ve Faircloughun eletirel sylem analizi yntemi ve Stuart Hallun oklu okuma ynteminden yararlanlmtr. Buna bal olarak, aratrmaya konu olan televizyon programnn 25 Mart 2008, 9-16-23 Nisan 2008 ve 7 Mays 2008 tarihlerinde yaynlanan toplam 5 blmnn metinleri ve grsel-iitsel eleri; (1)Programn Anlatsal Yaps, (2)Programn Aktrleri, (3)Program Metinlerinin Cmle Yaplar ve Kelime Tercihleri, (4)Programda ne kan Temalar, (5)Grnt ve Mziin rettii Anlamlar ve Simgesel na balklarndaki, 5 zmleyici kategori araclyla ele alnmtr. Bu analize bal olarak, programda yoksulluun yapsal bir sorun olarak tanmlanmad ve programda hakim olan sylemin kr ve sadaka kltrn yeniden rettii sonucuna varlmtr. Anahtar Szckler: Yoksulluk, Deniz Feneri, temsil, yoksul, fakir, sefalet, yoksulluk kltr, sadaka kltr, gariban, garibanizm

* Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, leti im Bilimleri Yksek Lisans Program

1 1. GR* En zengin dnemini yaayan dnyamz, yaygn bir kreselleme sylemi iinde, ayn zamanda yoksul insan saysnn en yksek dzeye ulat bir dnem yayor. (enses, 2003:13) Dnya Bankasnn gnde bir dolarlk yoksulluk izgisi esas alndnda 1990l yllar boyunca 1.2 milyar dzeyinde sabit kalan yoksul insan says, bu izginin sadece iki dolara ekilmesiyle iki katnn zerine kyor. Gnmzde dnyann yarsn oluturan yaklak 3 milyar insan, gnlk iki dolardan azyla yayor. (enses, 2004:14) Yoksulluk, ulat arpc dzey ve ykc sonular nedeniyle, bata ekonomi, siyaset bilimi, sosyal politika ve sosyoloji olmak zere birok disiplinin gndeminde nemli bir yer kaplamakta ve konuya ynelen ilgi giderek artmaktadr. Bununla birlikte, yoksulluk hakkndaki bilgi ve dncelerimizin ou, yoksullar dahil birok kiinin zihninde, byk lde bu kavram etrafndaki medya temsilleriyle ekillenmektedir. Yoksulluk deyince biroumuzun aklna ilk olarak, deiik vesilelerle datlan yardm paketlerini almak iin ocuk-yal demeden birbirlerini ezenlerin, ekmeklerini biraz daha ucuz alabilmek iin gn aarmadan belediye bfeleri nnde kuyrua dizilenlerin, pler ya da daha iyi ihtimalle pazar artklar iinde yiyecek arayanlarn vb., haber bltenlerindekiler bata olmak zere televizyon programlarndaki grntleri ya da fotoraflar gelmektir. Bu durum, yoksulluk kavramnn iletiim aratrmalar penceresinden ele alnmas ihtiyacna iaret etmektedir. Bu noktadan hareketle, Yoksulluun Trkiye Medyasnda Temsili balkl bu almada, yoksulluun medyada hangi sylemsel yaplar ierisinde farkl balamlarda, hangi retoriksel ve grsel elerden yararlanlarak, nasl yeniden ina edildii ele alnmaya allmaktadr. Trkiyede ulusal lekte yayn yapan Kanal 7 ve yurtdna ynelik yayn yapan Kanal7Int isimli televizyon kanallarnda yaynlanmakta olan Deniz Feneri isimli programda yoksulluun temsili, bu aratrmann sorunsaldr. almada, Van Dijk ve Faircloughun eletirel sylem analizi yntemi ve Stuart Hallun oklu okuma ynteminden yararlanlmtr. Buna bal olarak, aratrmaya konu olan Deniz Feneri isimli televizyon programnn 25 Mart 2008, 9-16-23 Nisan 2008 ve 7 Mays 2008 tarihlerinde yaynlanan toplam 5 blmnn metinleri ve grseliitsel eleri; (1) Programn Anlatsal zellikleri, (2) Programn Aktrleri, (3) Program Metinlerinin Cmle Yaplar ve Kelime Tercihleri, (4) Programda ne kan Temalar, (5) Grnt ve Mziin rettii Anlamlar ve Simgesel na balklarndaki, 5 zmleyici kategori erevesinde ele alnmtr. zmleyici kategoriler kapsamndaki analize gemeden nce, yoksulluk kavramna ve yoksulluun medyada temsili konusundaki mevcut rneklere deinmek faydal olacaktr.
* Bu makale, Anadolu niversitesi leti im Bilimleri Fakltesi Bas n Yayn blmnde, Yard. Do.

Banu DATA danmanlnda yrtlen lisans tezine dayanmaktadr.

2 2. YOKSULLUK, MEDYA VE TEMSL Yoksulluk kavram, en genel anlamyla, toplumda bireylerin temel gereksinimlerini karlayabilecek yeterli ve dzenli bir gelire sahip olmamalar durumunu ifade eder. (Altan, 2004:145) Baka bir tanma gre ise, genellikle maddi kaynaklardan, bazen de kltrel kaynaklardan yoksun kalndn ifade eden bir durum (Marshall, 1999:825) yoksulluk olarak adlandrlmaktadr. Kavramn genel hatlarn izen bu iki tanm arasndaki farkllklardan ya da tek bana ikinci tanmn kendisinden anlalabilecei zere, zerinde gr birliine varlm bir yoksulluk tanm olduu sylenemez. Tanmlar, yoksullara bak alarna gre deiik deer sistemlerine sahip bir toplumsal yapdan bir dierine ve zaman iinde deikenlik gstermektedir.(enses, 2003:62) Temsil; imge ve metinlerin, temsil ettikleri orijinal kaynaklar dorudan

yanstmalarndan ziyade onlar yeniden kurmalarn anlatan bir terimdir. (Marshall, 1999:725) Mevcut almalar gz nnde bulundurulduunda, medyada yaygn olarak kullanlan yoksulluk temsilleri, medyada snf snrlarnn bulanklatrlmas, yoksulluun yoksanmas ya da grnmezletirilmesi, yoksulluun grselletirilmesi ve seyirlik hale getirilmesi, yoksulluun sula ilikilendirilmesi, yoksulluun rkln hedefi haline getirilmesi ve yoksulluun kadnlatrlmas biiminde kategorize edilebilir. 2.1. Medyada Snf Snrlarnn Bulanklatrlmas Bullock, Wyche ve Williamsn almalarnda belirtikleri zere, Amerikadaki yaygn inan Amerika toplumunun snfsz bir toplum olduu ya da geni bir alana yaylan sosyoekonomik tabakalamaya ramen Amerikallarn ounun orta snf olduu ynndedir. Mantsiosa gre, medya bu durumu u yntemi kullanarak kolaylatrmaktadr. (1) zenginlerin ilgi alanlarn (finans programlar, hobi programlar vb.) yaygn ilgi alanlarym gibi sunarak, (2) ii snf ve yoksullarn yapsal ekonomik ilgilerini (i gvenlii, gelir vb.) nemsiz gstererek, (3) farkl snflarn ortak ilgi alanlarnn altn izerek. Bylelikle bulanklaan snf snrlar, orta snfn ulusal bir norm olarak belirginlemesini ve ii snf kimliinin siliklemesini de beraberinde getirmektedir. (Bullock vd., 2001:230) 2.2. Yoksulluun Yoksanmas ya da Grnmezletirilmesi Yoksulluk gn getike artan bir toplumsal sorun olmakla birlikte, yoksulluk ve yoksullar medyada ayn oranda yer bulmamaktadrlar. Entmann almasnn sonularna gre, yoksullukla ilgili 197 haber programndan sadece 36snda yoksulluk ve yoksul tanmlar ak olarak yaplmaktadr. Buna bal olarak Amerikan toplumunda yoksulluun mahrumiyetler yerine kiisel tercihler ya da nedenlerden kaynakl olarak tanmland grlmektedir. (Bullock vd., 2001:230) 2.3. Yoksulluun Grselletirilmesi ve Seyirlik Hale Getirilmesi Yoksulluk, medyada bir yandan yoksanr ve grnmezletirilirken, dier yandan bunlarla eliik gibi gzken temsillerle yer bulabilmektedir.
Yoksulluk temsilleri asndan paradoksal gibi grnen eilimler, yoksulluun grnmezletirilmesi ile grselletirilmesi veya seyirlik hale getirilmesi, sosyal hizmet

uzman Abdullah Karatayn deyiiyle grnt kirlilii (zellikle sokakta yaayan ve alan ocuklar balamnda) olarak addedilmesi ile ar ekime konu olarak vicdan ve merhamet duygularn uyarmas, tehlikeyle zdeletirilmesi ile acz, aresizlik ve edilgenlik erevesi iinde sunulmas karmak bir ekilde birbirine eklemleniyor. Elegan, mstesna muhitlerde geen televizyon dizilerinin veya medyatik-kamusal-politik dillerin dnyasndan dlanan yoksullar, cinayet haberlerinin sapk katil zanllar veya aresizlik iinde kvranan muhta kiiler olarak yeniden perspektife dahil ediliyor. (Erdoan, 2007:307)

2.4. Yoksulluun Sula likilendirilmesi nc sayfalar, polis-adliye haberleri ya da reality-show olarak tabir edilen programlar, yoksullarn medyadaki daimi mekanlardr. Elbette buralarda yer bulabilmeleri kapka, uyuturucu, cinayet, fuhu vb. haberlerin aktrleri olmalar kouluna baldr. Yaanan son ekonomik bunanmla birlikte sk sk gndeme tanan sosyal patlama olasl tartmas da yoksulluu isyan, iddet, su, vb. eilimlerle bititiren bir kriminal sylemi telaffuz ediyor. Bylece, Trkiyede, Batdaki toplumsal mcadeleler tarihindekine benzer bir tehlikeli snflar imgesi yava yava yerleirken, televizel temsiller bu srete merkezi rol oynuyor. (Erdoan, 2007:307) 2.5. Irkln Hedefi Haline Getirilme Gilensa gre; siyahlarn, yoksullarn te birinden azn oluturmasna ramen; medya, vatandalar her yoksuldan ikisinin siyahi olduuna inandrmaya alrd. (Clawson ve Trice, 2000:54) Gilens, almasnda Afrika kkenli Amerikallarn yoksullarn %29una tekabl ettikleri dnemde, byk haber dergisinin ierik analizine dayanarak, yoksullukla ilgili haberlerin % 62sine konu olduklarn belirlemitir. (Bullock vd., 2001:236)

Benzer bir durum, uyuturucu kullancs ve satcs imgelerinde, yoksulluun kriminalize edilmesi biimiyle birleerek grlmektedir. Uyuturucu satclar eitim dzeyi dk siyahi ya da Hispaniklerle resmedilirken, kullanc genellikle iyi eitim alm zengin bir beyazdr. (Clawson ve Trice, 2000:61; Bullock vd., 2001:232) 2.6. Yoksulluun Kadnlatrlmas Kadnn toplumsal yaamdaki konumu, yoksulluk ve medya ilikisinde, konuya zgn bir biimde karln bulmaktadr. Acz, mahrumiyet, muhtalk, gszlk vb. kavramlarn, erkek egemen toplumda erkekten ziyade kadna daha yakn duran, hatta kadnla zdeleen sfatlar olmalar sebebiyle medyada yoksulluk ou zaman kadn grntleriyle temsil edilir. Yoksulluun kadnlatrlmas, Yoksulluun pornografisi kavramyla arpc bir biimde ele alnmtr.
Zaten kendisi kapitalist aksiyomatiin mstehcen yz olan yoksulluun televizel temsillerinin dili pornografiktir. Yoksul gsterimleri ile porno filmler arasnda birok paralellik kurulabilir. Her eyden nce, her ikisi de mstehcen bir bak, seyri ierir ve her ikisinin de nesnesi bedendir. Yoksul gsterimleri, porno filmler gibi, mahrem

olan gzler nne serer; izleyicisinin duygularn tahrik eder. Televizyondaki yoksullar, pornodaki kadnlar gibidir. Biri hep penisi arzular, dieri ekmei veya ilac; biri fallosantriktir; dieri gastronomik veya patolojik. Biri sizi cinsel olarak uyarmak iin vardr; dieri vicdannz harekete geirmek iin. Nasl porno filmde oynayan kadnn ili bir hikye anlatmas tasavvur edilemezse, televizyondaki yoksulun bir fkra anlatmas da dnlemez. Her ikisinde de ar ve yakn ekime sk sk bavurulur. Biri cinsel organlar mercek altna yatrr; dieri sakat aya veya solgun ve zgn yzleri. Birinde meninin, dierinde gzyann ak ar ekimliktir. Nasl, ne kadar yaknda ve ayrntl olarak gsterilse de pornodaki kadnn derisinin altnda bir baka, daha altta, kendini ele vermeyen bir baka katman vardr. Her ikisi de, plak olarak sunulduklar iddia edilse de, hep bir eksiklik hissi uyandrrlar. Ve pornodaki kadn da, yoksullar da numara yapabilirler. Tm bunlar dnldnde, yoksullar kadndrlar; cinsiyet olarak deilse bile, sembolik olarak. (Erdoan, 2007:312)

Yoksulluun kadnlatrlmas, yukarda aklanmaya allandan farkl bir ierie daha sahiptir. Amerikada sosyal gvenlik yasas evresinde yrtlen medyatik tartmann sosyal gvenlik anneleri (welfare mothers) ve sosyal gvenlik kraliesi (welfare queen) sylemini retmesi rneklerinde grld zere, kadn yoksulluu ocuklarna ilgisizlik, ahlakszlk, kendi yoksulluundan sorumluluk, ekirdek ailenin zl vb. biimlerde erevelenerek sunulmaktadr. (Bullock vd., 2001:235) 3. YOKSULLUUN TRKYE MEDYASINDA TEMSL: DENZ FENER PROGRAMI RNE Deniz Feneri program, 2008 ylnn son aylarnda, Almanya merkezli Deniz Feneri e.V. Dernei yneticilerinin yolsuzluk iddiasyla yarglanmalar ve sulu bulunarak mahkum edilmeleri sebebiyle gndeme gelmitir. Program, bu gndeme bal olarak, sosyal devletin yoksullukla mcadeledeki rol, sadaka kltr, siyasal slam ve yoksulluk ilikisi vb. temalar erevesinde ele alnmtr. Yoksulluun Trkiye medyasnda temsili, (bu gndeme bal ya da bundan bamsz olarak) henz yeterli biimde ele alnm deildir. Oysa yoksulluk kavramna farkl boyutlarndan bakan almalarda, bu konudaki eksiklie iaret edilmektedir. Yoksullarn tehlikeli snflar (varolar, sokak ocuklar vb.) olarak kurulduu fobik temsiller, fukara edebiyat (E.zkkn garibanizmi) ve siyasal ve kltrel sylemlerde yoksullua dair poplizm (zyolun lanetli snf vb.) Bam Teli ve Deniz Feneri gibi programlarda ve yoksulluun sunulu tarzlar zerinde durulabilir. (Erdoan, 2001:10) Bu almann, program ve ayn isimli dernek(ler) hakkndaki yolsuzlukla ilgili tartmann Trkiye gndemine oturmasndan bir yl nce balam ve yine ncesinde bitmi olduunu hatrlatmak, almann yoksulluk temsili odakl

kapsamnn netlemesi asndan yerinde olacaktr. 3.1. Program Hakknda Bilgi Deniz Feneri program, Trkiyede ulusal lekte yayn yapmakta olan Kanal 7 ve yurtdna ynelik yayn yapan Kanal7Int isimli televizyon kanallarnda yaynlanmaktadr. Program, yayn hayatna 03 Mart 1997 tarihinde balamtr. 5 Program, 1996 ylnn Ramazan aynda yaynlanan ehir ve Ramazan isimli televizyon programnn, Ramazan ayndan sonra haftalk yaynlanan bir programa dntrlm halidir. Deniz Feneri faaliyetleri, 1998 ylnda, ayn isimle derneklemitir. Amac, ihtiya sahiplerini gstererek insanlarn yardmseverlik duygularn harekete geirmek olarak ifade edilen programda, balar ya da hayrseverlerden edinilen ayni ve nakdi yardm, yoksullara ulatrlmaktadr. (http://www.denizfeneri.org.tr/icerik.aspx?kod=TVPROGRAM, 15 Mays 2008) Uur Arslan ve Ramazan Aabey lakapl brahim Uurlu tarafndan sunulan programn periyodu bir haftadr. Program her hafta, aramba gnleri yaynlanmaktadr. Program sresi ortalama 50 dakikadr. Programda genellikle iki defa reklam ve tantm aras verilmekte, sre bunlarn dahil edilmesiyle ortalama 70 dakikaya kmaktadr. Deniz Feneri program, Deniz Feneri Dernei faaliyetlerinin yaynland tek program deildir. Ayn isimle aylk bir dergi yaynlanmakta, ok sayda yerel televizyon ve radyo kanalnda Deniz Feneri Dernei faaliyetlerini konu edinen programlar yaplmaktadr. 3.2. Programn Anlatsal Yaps Anlatsal yap zmlenmeleri, szel gramerin grsel gramerle kompozisyonunu, grafik ve dier sembolik ifadelerin kullanmn, kimlerle grmeler yapldn ve onlarn kartlarnn biimsel ve ieriksel sunumunu kapsamaktadr. (Dursun, 2001:153) Program jenerii, bir anlatsal yap esidir. Deniz Feneri programnn jeneriinde, programn ve ayn isimli dernein logosundakine benzer bir deniz feneri grnts kullanlmaktadr. Fenerin zerinde; alayan, glen veya yoksulluk hallerine bal umut ya da aresizlik duygusunu ifade eden ocuk ve kadnlardan oluan grntler belirmektedir. Fenerin arka plannda karanlk bir kent silueti belirginleir. Siluetin sa st kesinde belirgin olan ve ehrin bykl gz nne alndnda abartl ve orantsz biimde byk bir camii silueti dikkat ekmektedir. Programn anlatsal yaps erevesinde ele alnacak bir dier esi, dsestir. Programda iki ayr dses kullanlmaktadr. Birincisi program ak hakknda bilgi veren ve merak uyandrmay amalayan dsestir. Bu dses, genellikle program balangcnda Uur Arslan tarafndan yaplan al konumasnn ardndan programn ilk dakikalarnda ya da reklam sonrasnda neler olaca gibi bilgileri, merak uyandrc ve seyri srekliletirici bir ritim ve tonda anons eder. rnein; Gnleri babalarnn dadan getirecei mantar bekleyerek geiyordu. Tuvaleti, banyosu olmayan bir barakada yaamak zorundaydlar. Yaar Topal ve ocuklarnn yeni evlerine kavutuu duygu dolu anlar. (Araya Yaar Topaln kznn grnts ve sesi girer: Hayallerim gerek oldu) Az sonra Deniz Fenerinde! (Deniz Feneri, 25.03.2008) Dses konuurken altta beliren bantta yazl AZ SONRA yazs ve bantlarda kullanlan dier metinler de programn anlatsal yap elerindendir. Vicdan ve merhamet duygularnn yan sra programn izlenmesi iin merak uyandrma altbant yazlarnn ortak zelliidir. rnein; 6 MELAHAT GZYALARINA BOAN DUYGU DOLU ANLAR AZ SONRA (Deniz Feneri, 25.03.2008) ETN ALESNN ESK HAYATI (Deniz Feneri, 09.04.2008) BRAZDAN STEDKLER HEREY ONLARIN OLACAK (Deniz Feneri, 23.04.2008)

BR FT AYAA SAHP OLMA HAYALYLE YAAYAN BR OCUK (Deniz Feneri, 07.05.2008) Program mekanlar da anlatsal yap esi olarak deerlendirilebilir. Programn bu alma kapsamnda izlenen btn blmleri, sunucu Uur Arslann Efendim, Deniz Fenerinden hepinize iyi akamlar dileyerek balyoruz bugnk programmza szleriyle balamtr. Bu szler kullanlarak yaplan alta, genellikle deniz kys, park, fonda tarihi ya da dini bir yapnn olduu alanlar gibi yoksulluktan uzak ve huzur, skunet gibi duygular yanstan mekanlar tercih edilmektedir. 3.3. Programn Aktrleri Programn ortak aktrleri, ncelikli olarak program kapsamnda yardm alan yoksullardr. Ancak yoksullar, sadece yoksul olarak deil; yoksul kadnlar, yoksul ocuklar, yoksul aile babalar, yoksul yallar, yoksul hastalar, yoksul engelliler vb. olarak, yani maduriyetlerini pekitirici baka eleriyle programda yer almaktadrlar. Programnn sunucular Uur Arslan ile Ramazan Aabey lakapl brahim Uurlu, sunucularn ahsnda Deniz Feneri Dernei ve yoksullarn ihtiyalarn karlayan hayrseverler ya da balar da programn aktrleridir. Uur Arslan, balangcndan beri program sunmas sebebiyle Deniz Feneriyle zdelemitir. Arslan, Deniz Feneri programyla birlikte sevilen bir kii olmutur, Deniz Fenerinin baars Arslann baars olarak grlmektedir. Arslan; giyim kuam, konuma, eitim vb. gibi nitelikleriyle yoksul olmayan ve modern bir portre izmektedir. Arslann poplaritesi, yaymlanan iir kitaplar, albmleri ve klipleriyle pekimitir. Bu almann devam ettii dnemde, Deniz Feneri programnn yan sra, Fox TVde Su Gibi ve ki Gnl Bir Olunca isimli iki program daha sunmaktadr. Bu programlar, dnemin popler televizyon program format olan, evlendirme ya da patanlk programlarndandr. Arslann bu zellikleri de gz nnde bulundurularak, popler kltr kahraman olduu sylenebilir. Programn dier sunucusu Ramazan Aabey lakapl brahim Uurlu ise yoksullara Uur Arslandan daha yakndr. Uur Arslan, dzgn giyimi ve dzgn Trkesiyle programn vitrinidir. Ramazan Aabey ise kasket takmakta, pek de dzgn olmayan bir Trkeyle kimi zaman kekeleyerek konumakta, yznde daima alamakl ifadeyle, zetle yoksullar gibi yer almaktadr programda. 3.4. Program Metinlerinin Cmle Yaplar ve Kelime Tercihleri Fowler, haber metinlerinde yer alan cmle yaplarn, etkin ve edilgen olmak 7 zere ikiye ayrr. Etkin cmle yaplar, haberin odana eylemin faili alndnda ve ona ak bir sorumluluk yklendiinde kullanlmaktadr. Edilgen cmle yaplar ise eylemin faili silinecek ve sorumluluk bir faile atfedilmeyecekse kullanlmaktadr. (Dursun, 2001:172) Bu yaklam, Deniz Feneri program iin birebir uygulanamamaktadr. Program, yoksulluu zaten faili mehul bir olgu olarak tanmlamakta, yoksullar program format iinde dilden bamsz olarak edilgen konumda var olmaktadrlar. Sunucu brahim Uurlunun Ramazan Aabey ismini kullanmas, programdaki kelime tercihlerine dikkat ekici bir rnek sunmaktadr. Ramazan, slam dininde oru tutulan ay, aylarn sonuncusu ve ay takvimine gre dokuzuncu aydr. Bu isim tercihi, programda slami sylemi reten bir tercih olarak belirmektedir. Hayrsever ifadesi de programdaki slami sylem hakimiyetinin gstergesi olarak deerlendirilebilir. Hayrsever, Trk Dil Kurumu Szlne gre; yoksullara, dknlere, yardma muhta olanlara iyilik ve yardm etmesini seven, iyiliksever, yardmsever, hayrperver anlamlarn tamaktadr. Kelimenin ilk paras olan hayr kelimesi, Arapa kkenlidir ve slami literatrde

kullanlmaktadr. Hayrsever, program kapsamnda yardm edilen yoksullarn ihtiyalarn karlayanlar tanmlamaktadr. Programn izlenilen blmlerinde mutlaka hayrseverlerin katksnn alt izilmektedir. Hayr yapanlar olmasa bu sahneler yaanmaz! (Deniz Feneri, 25.03.2008) rneinde grld zere, yoksullukla mcadelenin tek koulu olarak Hayr yapanlarn var olmasnn dile getirilmesi, yoksulluun sosyal devletin mdahale etmesi gereken bir sorun olarak grlmedii biiminde yorumlanabilir. Bu kelime tercihiyle ayrca, slam dininde fitre, zekat, sadaka gibi karlklar olan yntemler merulatrlmaktadr. Bunlarla birlikte, hayrsever tanm yardm eden kiiyi ve eylemi tanmlayp yceltirken, ayn zamanda yoksullar da tekiletiren ve eyletiren bir fonksiyona sahiptir. Programda belirgin olan kelime tercihlerinden bazlar da Eski Hayat, nceki Hayat, Kt Gnler, Yeni Hayat gibi karlatrma ifadeleridir. Yoksullarn hayat, bu ifadelerle Deniz Fenerinden nce ve sonra olarak ikiye ayrlmaktadr. Bu kelimelerin tercih edilmesiyle ilgili nemli nokta, eski, nceki, kt vb. sfatlarn, yoksullarn iinde bulunduklar ve temelinde iktisadi nedenler olan durumu anlatmak iin yeterli grlmesidir. Sunucularn yoksullarla kurduklar diyaloglarn soru cmleleri zerine kurulu olmas, programdaki cmle yaplaryla ilgili dikkat ekici bir noktadr. Sorular, yoksullarla kurulan diyalogun programdaki en yaygn biimi olarak ne kmaktadr. rnein, sunucu brahim Uurlu, bir aya olmayan ve programa protez ayak sahibi olmak isteiyle bavuran ocua, Ne olmutu senin ayana? Araba arpmt deil mi?, Arabann altnda m kaldn?, Sonra ne oldu?... Sonra kestiler mi ayan?, Ayan orada m koptu, hastanede mi kestiler ayan? sorularn sorabilmektedir. (Deniz Feneri, 07.05.2008) Sorular, kesik bir bacak kadar ak biimde gzkse de, yoksulluu tanmlamann bir biimi olarak 8 kullanlmaktadr programda. Sunucu, syletmek istediklerini sorularla ynlendirmekte, retmek istedii anlam sorularla retmekte ve kiilerin uzun yantlar vermesinin nn kapayan bir anlat biimi kurmaktadr. 3.5. Programda ne kan Temalar Deniz Feneri programnda yoksulluk kavram (1) barnma-evsizlik, (2) beslenme-alk, (3) salk-hastalk, (4) eitimsizlik-okula gidememe, (5) gelirparaszlk temalar etrafnda ele alnmaktadr. Bu elerin tamam ayn blmde yer alabilmektedir. rnein; etin ailesinden anne: Baya yoksulluk ektik. ocuklarma, yiyecek yoktu verem. Nasl ev kirasn vereceim? Nasl suyu yatracam? Nasl elektrii yatracam? Ne edeceim, ne etmeyeceim? Yani srekli yoksulluk ekiydim. etin ailesinden erkek ocuk: Para skntmz var. Kiray deyemiyoruz. etin ailesinden kk erkek ocuk: Okula (anlalmyor) gidiyorum. antam kk diye arkadalarm hep dalga geiyor benle. (Alyor) etin ailesinin kemoterapi gren kz ocuu: Evimizde bir ey olmazsa a kalyoruz, yemek yiyemiyoruz. Dses: A kalmak herkesin grdnden farkl bir korkulu ryayd onlar iin. Bulabildikleri nse en huzurlu nd. Bir tepsiye dizilen -be taba sabrszca, kr iinde ve memnuniyetle bekleyen gzler karlard. Ve yer sofrasna diz kp doymaya alrlard. Bir sonraki nn tasas ise daha ilk kakta derdi akllarna. Bu yzden daha bir uzun srerdi bir kap yemein bitirilii. Oysa, bu ehirde her gn doyabilen insanlar vard ve evlerinin bacalar hep ttmekteydi. (Deniz Feneri, 09.04.2008) 3.6. Grnt ve Mziin rettii Anlamlar ve Simgesel na TV programlarnda yer alan grntler araclyla retilen anlamlar deerlendirebilmek iin; (1) Kameralarn ekim lekleri ve erevelemelerindeki uzlamlara ve kodlara, (2) Grntlerin kurgulanmasndaki uzlamlara ve kodlara deinmek gerekir. (Dursun, 2001:171)

Bu uzlam ve kodlar gz nnde bulundurarak, Deniz Feneri programnda aadakilerin kullanld grlmektedir. Ar ekim: Bir cismin, konunun ya da kiinin ok yakndan alnm ok byk grntsn veren ekimdir. Kiilerin ayrnt ekimlerinde, kiinin i dnyas, duygu ve dnceleri aa vurulmaya allr. Dramatik olguda nemli bir yer tutan ayrnt ekimler, bazen de simgesel bir anlam tayan anlatsal zellii nedeniyle kullanlr. (Dursun, 2001:186) Ba ekimi: Bir insann bann btn grnt erevesini dolduracak byklkte verilmesidir. Kiinin dnce ve duygularnn yznden, 9 mimiklerinden izleyiciye yanstlmas amalanr. (Dursun, 2001:186) Siyah-Beyaz ya da Sephia Efekt: Bu efekt, eski, nceki, kt olarak tanmlanan ve yoksulluk anlarnn devam ettii grntlerde kullanlr. Efektle yoksulluun geride kald pekitirilir. Anlamlarn retilmesinde mzik de nemli rol oynamaktadr. Postman ve Powersa gre jenerik mzii ikili bir etki iin kullanlmaktadr: lk olarak, mzikli girile gzler nne getirilecek nemli haberler olduu sezdirilmekte ve izleyici abucak simgeselliin diyarna gtrlmektedir. kinci olarak ise mzik, haberi mzikal temalarn olayn altn izdii opera ya da dn gibi renkli, hareketli, canl ritellerle eitleyebilmektedir. (Dursun, 2001:158) Deniz Fenerinde yoksulluk, aresizlik ve umutsuzluk gibi yoksulluk hallerinin anlatmnda mzik nemli bir yer tutmaktadr. Yoksulluk grntlerine duygusal bir fon mzii elik etmekte ya da yoksullar yoksulluklarn tarif etmenin bir yntemi olarak, yank sesleriyle arabesk bir ark sylemektedirler. rnein; KADIN MAHKUMUN CEZAEV KORDORLARINDA YANKILANAN ARKISI (Deniz Feneri, 16.04.2008). Bununla birlikte, Deniz Feneri yardmnn yoksullara ulamasndan sonras neeli ve umut reten bir mzik eliinde sunulmaktadr. 4. SONU VE NERLER Deniz Feneri programnda, yoksulluu yapsal bir sorun olarak tanmlamayan ve kaderle aklayan bir yaklam hakimdir. Program, sosyal devletin sosyal gvenlik sistemi araclyla yerine getirmesi gereken grevleri, geleneksel yntemleri kullanarak ve dinsel referanslara dayanarak yerine getirmektedir. Yoksulluun tanmlanmas ve yoksullukla mcadele yntemleriyle ilgili bu tercihlerin temelinde, slam dininin ekonomi-politii yatmaktadr. Yoksulluk ve eitsizliin takdiri ilahi olmas sebebiyle meru grlmesi, kr ve sadaka kltr bu anlayn temel nitelikleridir. Programn Trkiyede hzla artan yoksul nfusun birincil bavuru merkezi olmas ise, yoksullukla mcadelede medyann ne dzeyde etkili olabileceine iaret etmektedir. Yoksulluun yapsal kaynaklarn dntrc bir eletiriye tabi tutan ve yoksul dayanmasnn rgtlenmesine katk sunan bir medya anlay ve pratii; bu alma sresince edinilen birikimin mtevaz nerisi olarak kabul edilebilir. KAYNAKA Altan, . Z. (2004). Sosyal Politika Dersleri. Eskiehir: T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar. Bullock, H. E., Wyche, K. F. ve Williams, W. R. (2001). Media Images of the Poor. Journal of Social Issues. Volume 57, Number 2, 229-246. Clawson, Rosalee. A. ve Trice, R. (200). Poverty As We Know It: Media 10 Portrayals of the Poor. Public Opinion Quarterlly. Volume 64, Number 1: 53-64. Deniz Feneri Dernei Resmi Web Sitesi, http://www.denizfeneridernegi.org.tr, 15 Mays 2008. Dursun, . (2001). TV Haberlerinde deoloji. Ankara: mge Kitabevi Yaynlar. Erdoan, N. (2001). Garibanlarn Dnyas: Trkiyede Yoksullarn Kltrel Temsilleri zerine lk Notlar. Toplum ve Bilim. 89: 7-21.

Erdoan, N. (2007) Ar ekim Yoksulluk. inde: Necmi Erdoan (Ed.), Yoksulluk Halleri (pp307-313) Ankara: letiim Yaynlar. Marshall, G. (1999). Sosyoloji Szl. ev.; Osman Aknhay ve Derya Kmrc. Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar. enses, F. (2003). Kresellemenin teki Yz Yoksulluk. stanbul: letiim Yaynlar. enses, F. (2004) Yoksulluun Kresellemesi mi? Kresellemenin Yoksulluu mu?. Toplum ve Hekim. Cilt 19, Say 1: 13-18. Trk Dil Kurumu Resmi Web Sitesi, http://www.tdk.gov.tr, 15 Mays 2008. 11

..

Trkiyedeki Yazl Basnda Yargtay ve Mafya likisine Ynelik Haberler

Selda BULUT - Levent YAYLAGL
TP PT TP PT

Aratrmann Yntemi Bu almada sylem analizi teknii kullanlmtr. Haber metinleri ierik asndan birer sylemdir. Haberin syleminin olumasnda haber kayna, haberin retildii kurumun ve toplumun ekonomi politii, haber profesyonelleri ve editoryal sre belirleyici bir rol oynamaktadr. Haber ve buna bal olarak sylem belirli bir retim srecinin sonunda olumaktadr. Bunun sonucunda retim srecini

letiim 2004/19 Selda BULUT- Levent YAYLAGL 124

kontrol edenlerin de paras olduu egemen ideoloji retilmektedir. Bu ideolojik unsurlar haber metinin dzenlenii ile oluurlar. nk haber metinleri ierisinde belli egemen dnceler, yaklamlar, anlatlar ne karlr. Bunun sonucunda belli dnya grlerini tayan ideolojik ve kapal bir metin ortaya kar. Haber metinlerinde egemen sylemlerin nasl kurulduunu anlamak iin haberde kullanlan dilin incelenmesi gerekir. Haber dilinde endstriyel bir yap ierisinde egemen olan belli kodlar ve profesyonel deerler kullanlr. Bu kodlar kullanlarak haber metinleri araclyla egemen bir sylem biimi gelitirilir. Haberlerin en nemli dilsel zellii haber metinlerinin ister yazl ister grsel-iitsel medya olsun gndelik yaamda insanlarn kulland dili kullanmasdr. Ancak bu gndelik dil, haber metinlerinin retilmesi srecinde farkl dilsel kullanm biimlerine dntrlr. rnein her gazetenin veya televizyonun kendine zg bir dili vardr. Bu dil araclyla kendi okuyucu/izleyici kitlesine ular. Bir gazete ele alndnda o gazetenin resimleri ve yazlar sayfaya yerletirme biimi, yaz karakterlerinin basld puntonun bykl, kullanlan balklar, alt balklar ve ara yazlar, aklama yazlar ile fotoraflarn sayfa zerinde harmanlanmas egemen sylemin olumasna katkda bulunur. Grsel iitsel medya rneine bakldnda ise, kullanlan gnlk dilin yan sra spikerin tonlamas, belirli kelimelere vurgu yapmas, aktarlan olaya/olguya ilikin grntl malzemenin kullanlmas, bu grntl malzeme ierisinde kaynak olarak kullanlan kiilerin dili de egemen sylemin oluturulmasna ynelik abann bir parasdr. Ksaca televizyon ve gazete haberlerinde egemen ideoloji bu kurulularn ait olduklar endstriyel yap ierisinde profesyonel pratikler ve egemen norm ve kodlar yardmyla oluturulur. Medya kurulular, belli profesyonel pratik, deer ve kodlar araclyla haberleri olutururken habere konu olan toplumsal gerei yeniden kurgularlar. Varolan bir durumu yeniden tanmlarlar. Toplumsal hayatta her gn binlerce olay meydana gelmektedir. Bunlardan ancak belli saydaki olay/olgu medya kurulular tarafndan haber haline getirilip kamuoyuna duyurulmaktadr. Haber retmek iin varolan olaylar/olgular arasnda belli semeler yaplr. Bu seme haber deeri olarak bilinen belli kstaslara gre yaplmaktadr. Bu kstaslardan birisi de toplumun ekonomik, siyasal ve ynetsel elitlerinin hayatlarnn ve ilikilerinin haber deerine sahip olmasdr. nk bu kiiler ayn zamanda baka toplumsal olaylar mnasebetiyle de medya kurulular asndan haber kayna olma ilevini yerine getirirler. Toplumsal olay ve olgular medya asndan haber yapmaya deer baz

letiim 2004/19 Trkiyedeki Yazl Basnda Yargtay ve Mafya likisine Ynelik Haberler 125

kstaslar vardr. Bunlar: atma (Gerilim-srpriz); Gelime (zafer-baar); Felaket (yenilgi-ykm); Sonular (toplum zerinde etkisi bulunan); Yenilik (srad, hatta ekstra sra d); nsanlara ilikin merak (duygusal gemi); Zamanllk (tazelik ve yenilik ); Yaknlk (mekansal ekicilik)tir (DeFleur ve Dennis,1985:445). Bunu gstermek iin bu makalede gazete ve televizyon haberlerinde Yargtay Bakan Eraslan zkayann Alaattin akc ile ilikisi olduu ynndeki haberlerin nasl sunulduu aratrlmaktadr. Bunun iin olayn ilk duyulduu 10 Temmuz 2004 ve olayn medyada haber olma asndan etkisini yitirdii 20 Eyll 2004 tarihleri arasndaki tm gazete ve televizyon haberleri taranmtr. Burada gazetelerin sayfa dzeni ve televizyonun grsel kodlar inceleme d braklmtr. Sadece yazl ve szl dil dikkate alnarak bu dil aracl ile haberlerin egemen sylemlerinin nasl oluturulduu incelenmitir. ncelemede u yntem takip edilmitir. ncelikle btn gazete ve televizyon haberleri yazl metin haline getirilmitir. Haberin oluumunu salayan ekle ilikin unsurlardan ziyade haber metni haber dili asndan ele alnmtr. Haberin yapsn oluturan cmlelerde kullanlan kelime ve szcklerin seimi, birbirini takip eden cmleler arasndaki ilikilerin nasl kurulduu, haberin okuyucuyu/izleyiciyi inandrmak iin hangi yollara bavurduu incelenmitir. Burada sadece bu konuya ilikin olayn haberler araclyla kamuoyuna nasl sunulduu aratrlmtr. Haberin okuyucular/izleyiciler tarafndan nasl almlandna baklmamtr. Haberler incelenirken konuya ilikin arka plan, habere ilikin hikayenin kurgulan, balam ve olayda yer alan kii ve kurululara ilikin bilgiler, olayn tanmlanmas, haberin sonucu ve konuya ilikin medya kurulularnn kendi yorumlarnn ne olduuna baklmtr. Temel inceleme, haberde yer alan kelime, cmle ve haberin btnnn nasl olduuyla snrlandrlmtr. Haber metninin iinde gerekletii toplumsal balam erevesinde haberlerin egemen ideolojinin oluturulmasnda nemli bir yere sahip olmas ve 2001 krizinin ardndan Adalet ve Kalknma Partisini uzun yllar sren koalisyon deneyimlerinden sonra ok gl bir ekilde mecliste ounluu elde etmesi de haberlerde yeni sa ideolojinin bir paras olarak kanun ve dzene, devletin gcne, doru yoldan ayrlanlarn cezalandrlmas gereine vurgu yapld varsaylmtr. Olay dorudan yarg ve mafya ilikisi olmaktan ok kiiselletirilmitir. Kurumlara zellikle de devlete ilikin kurumlara ynelik

letiim 2004/19 Selda BULUT- Levent YAYLAGL 126

herhangi bir eletirinin yaplp yaplmad da nemlidir. Devlet kurumlar pasif bir ekilde sunulurken kii olarak faillerin aktif bir ekilde sunulmas onlara ynelik bir sulamann oluturulup oluturulmadn ortaya koymada nemlidir. Burada haber metinlerinin analizinde Tuen A. Van Dijk (1994) tarafndan gelitirilen haberler araclyla medya syleminin nasl kurulduu ynndeki incelemesindeki ayrmlarndan yararlanlmtr. Sylem analizi dilin kullanm biimini ve ilevlerini inceler. Bunu yaparken haber metinlerinde kullanlan dil araclyla eitsizliin ve tahakkm ilikilerinin yer ald toplumsal sistemin nasl yeniden retildiini ortay karmay amalar. Sylem analizi araclyla medya metinlerinin yaplar ve stratejileri ifa edilir. Van Dijk burada haber syleminin oluturulmasnda semeci kaynak kullanm, tekdze haber temposu, haberdeki yk balnn seimi, haberde yer alan aktrlerin nasl sunulaca ve onlar hakknda ne sylenecei ve nasl syleneceinin nemine dikkat ekmitir. Burada da belli bir olay erevesinde Yargtay Bakan Eraslan zkaya ile Alaattin akc arasnda geen olayn haber haline getirilmesi vastasyla egemen sylemin oluturulmasnda Van Dijkn almasnda yapt ayrm kullanlmtr. Burada kullanlan haber kaynaklarnn ne olduu, haber balklar ve haberde yer alan aktrlerin nasl temsil edildii ve onlar hakknda neler sylendiine baklmtr. Van Dijk haberin makro ve mikro yaplar arasnda ayrm yapar. Makro yap haber balklar, giri, sonu genel fikir verme ilevine sahiptir. Ana metinde esas olay, arka plan bilgileri balam ve yorumlar yer alr. En nemli bilgiler ncelikle verilerek okuyucuya neyin daha nemli olduu bildirilmektedir. Mikro yap szck seimleri, sz diziminden oluur. Van Dijka (1988) gre sylem analizinin ilkeleri haberin sz dizimi (sentaks), al ve kapan sylemi, hikayenin kurulmas, haber balklar, haberin btnsel olarak anlam, sylemin konusu, haberin retorii yani haberin formle edili biimi ve balamyla oluturulan ikna edici soyutlamalarn toplumsal balama yerletirilmesi ve kapanla gerekletirilir. Bell, van Dijkn sylem analizini gelitirmi olduu sorularla ayrntlandrmtr. Bell (1991) tarafndan kullanlan sylem analizinden de faydalanlmtr. Belle gre haberlerin sylemlerinin ortaya konulabilmesi iin u aamalar izlenmektedir; a) nsanlara nasl atfta bulunuluyor? b) Bu

letiim 2004/19 Trkiyedeki Yazl Basnda Yargtay ve Mafya likisine Ynelik Haberler 127

insanlar hangi toplumsal zelliklerle anlyor? c) Bu insanlara kar uygulanan dlama, ayrm, bask hangi aralarla yaplyor? d) Haberde yer alan argmanlar hangi bak asyla sralanyor? e) Toplumsal aktrler nasl deerlendiriliyor? f) Ne tip toplumsal pratiklere atfta bulunuluyor? .. Tezim Kltrel almalarda, toplumsal iktidarca yelenen meruiyet tanmlarnn yaygn medya kurumlarnca da benimsenip, kullanldn; medyann, toplumsal meruiyete ilikin tanmlamalarda oulcu bir yap sergilemek yerine, ortak, btncl bir yap sergilediini ne srmektedir. Van Dijk, bu tanmlama biimlerinin medya profesyonelleri tarafndan bir deer olarak iselletirildiini belirtmi ve bu deerleri gazetecilik standard (journalistic code) olarak tanmlamtr. (Dijk; 1988a) rnein Glasgow niversitesi Medya Grubunun 1983 ylnda ngiltere'deki grevlerin medyadaki sunumuna ilikin aratrmalarnda ortaya kan sonu, grev yapan iilerin kendi amalarn aklayp, hakllatran szlerinin haberlerin iine girememesi ve grev olgusunun iktidar sahibi evrelerce tanmlanmasdr. Ska rastlanan dier bir tanm terrist, gsteri, eylem gibi olgularla ilgilidir. Bu olgularn muhatab olan polis, mahkeme gibi kurumlarn eylem ve kararlar edilgin tmcelerle verilirken yapanlar (failler) etkin tmcelerle verilmektedir. Haberlerde kullanlan dil ile belli deerler yeniden retilmektedir. Daha nce de belirtildii gibi, anlamn dzenli olarak retilebilmesi iin meru ve gvenilirlii olmas gerekir. Egemen sylemlerin kendilerini nasl olup da meru ve saygn kldklar ve birbirleriyle yaran seenek tanmlar bastrdklarnn daha iyi anlalabilmesi iin Althusser ve Gramsci'nin dngye (ideolojiye) yaklamlarnn altnn izilmesi gerekir. Bu dnrlerle beraber, dil ve ideoloji sorunsal, kapitalist toplumlardaki snf sorunsaln da iine alacak ekilde geniler.1 Haberi bir sylem olarak kavramak, baz okuyuculara sosyal bilimlerin sorunlarndan btnuyle bir kopu ve dilbilimsel bak asna teslim olu gibi gelebilir. Ancak, Fowler, Hodge, Kress, Fairclough ve van Dijk gibi eletirel dilbilim ve eletirel sylem zmlemesi kuramclar, dilbilimi, dilin gramer yapsn ortaya karmaya ynelik bir bilim dal olarak grmek yerine, dil iinde g/iktidar ilikilerinin nasl kurulduunu incelemeye ynelmilerdir. Dilbilim kkenli bu kuramclar dilbilimin geleneksel sorunsaln neredeyse btnyle terkederek, bir sosyal bilimci yaklam ile,
1

Data 35

dili; toplumsal g/iktidar ilikilerinin kurulduu yer olarak grmler, ve ideolojik zmlemelerde yeni zmsel dzeyleri iletiim aratrmalarna tamlardr.2 Haberin sylemine ilikin zmleme modelini anlatt News as Discourse adl kitabnda van Dijk, haberi balca makro ve mikroyaplar olmak zere ikiye ayrr. Cumhuriyet Mitingi rnek olayndan hareketle televizyon haberciliinde nesnellik olgusunun irdelenmesi zerine olan bu almada, haberlerin makro ve mikroyapsal zellikleri incelenmektedir. Van Dijkn yazl basn haberciliini zmlemek iin gelitirdii rneklemden yararlanlan bu almada, makroyapsal zellikler asndan balklar, alt balk, haber girileri ve haberin izemsel (ematik) zellikleri asndan incelenmesi zerinde duruldu. Mikroyapsal zellikler asndan ise szck seimleri, tmce yaplar (sentax), haber metinleri iinde nedensel ilikilerin kurulu biimleri, haberin szbilim (retorik) zellikleri incelendi. Ayrca ereve seimi, ekim lekleri, kamera alar, kurgu yntemleri, mzik, k ve ses etkileri, erevenin blnmesi, haberin sras, sresi, st ses, tekrar ve canlandrmaya bavurma unsurlar zerinde duruldu.

3.2.3. zmleme a) Nicel Veriler: b) Tematik Yaplar: Kanaltrk televizyonununda miting haberinin sunumu srasnda egemen olan temalar: - Laiklik ve Cumhuriyetin tehlikede olduu Konu Kategorisi a. Durum b. Sonular c. Aktr (1) d. Aktr (2) Konular 1. Milyonlar Antkabire Akt 1. Halk Cumhuriyete sahip kt. 1. Miting Katlmclar (Cumhuriyetin deerlerine ve Atatrke bal) 1. R.T. Erdoan, A. Gl ve B.Arn (Laiklik ve cumhuriyete tahdit oluturan) (Cumhurbakanlna layk olmayan)
2

nal 190

(lkeyi iyi ynetemeyen) e. Neden 1. Cumhuriyetin temel ilkelerinin tehlikede olmas 2. Cumhurbakanl seim srecinde AKPnin uzlamaz tutumu 3. TBMM f. Tepki g. Sonu 1. Kitlelerin rgtlenmesi 1. Beklenin stnde katlmn olduu mitingde AKPnin eletirilmesi, cumhuriyet ilkelerine sahip kldnn gsterilmesi h. Olay/Zaman i. Olay/Yer j. Olay/Daha sonra olanlar 14 Nisan 2007 Ankara Tandoan Meydan ve Antkabir 1. Basn-Yayn mitingi k. Tarihsel Artyre (History) l. Balam organlarnn ounluunun ya da grmezden gelmesi Bakannn Dindar bir cumhurbakan seilecek sylemi

haberlerinde ok az yer vermeleri Kanaltrkn AKPnin uygulad politikalar onaylamamas 1. Cumhurbakanl seim srecinin zora girmesi, iktidar tarafndan iletilen srecin anayasada eliki iinde olmas 2. TSKnn mitingden iki gn nce 12 Nisanda yapt basn aklamas: 2.a. Org. Bykantn Laiklie, Trkiye'nin niter yapsna bal, Cumhuriyetin temel deerlerine szde deil zde sahip olan birinin seilecek olmasn umut ediyoruz m. Ayrnt c) Biemsel Yaplar: Haberin sylem zmlenmesinde nemli ilevleri olan biemsel yaplar asl olay, balam (contex), tarih, artyre (background), sonular ve szel tepkiler gibi ulamlardan oluur. Bunlar haber iinde nemli roller oynar. (Dijk; 1988a) Btn bu ulamlarn tm Mitinge katlan kiilerin says konusunda yayn kurulularnn anlamazla dmesi belirtilen koullarla

haber rneklerinde bulunmas zorunlu olmamakla birlikte, haberin biemsel yapsnda mutlaka kullanlmas gereken iki nemli ulam vardr: 1. Haberin bal 2. Haberin girii (haberin ana olay ve sonu blmlerini kapsar) Van Dijke gre, balk ve giri blmlerinin toplam zeti oluturur ve ikisi birlikte anlamsal makro yapy kurarlar. Van Dijk, haber metinlerinin makro yapsal zellikleri araclyla biemsel yap iinde erevelendirildiini belirtir. Haberin biemsel yaps, haberin kendine zg hiyerarik yaps iinde ortaya kar. Bu hiyerarik yapda en nemli bilgiler haber metni iinde yukarya, habere ilikin ayrntlar ise haberin aalarna yerletirilir. Haberi dier sylemsel trlerden ayran baat zellik; haberin giri blmnn dinleyici ya da izleyiciye haberin ierii hakknda genel bir bilgi vermesidir. Ayrca bu blmde haberin en ilgin ve nemli ynlerinin zetinin verilmesi ve izleyiciyinin ilgisinin ekilebilmesi gerekir. d) Yorum: e) Artyre ve Balam: