Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik Olanaklar: stanbul ve Gaziantep rnekleri Dr. Neriman AIKALIN*
Poverty and The Social Mobility Chances Of Youth Generations: A Case Study in stanbul and Gaziantep Abstract: The most important effects of poverty is using children as labor force, and the most negative effect of using children in labor force over the long term is the fact that poverty occurring as a vicious circle becomes a starting point of the reproduction of the poverty for future generations. In Turkey, especially structural adjustment policies administered after 1980s have created an effect that hastens this process, and named as new urban poor in the world literature, and that brings a total flexibility in determining work conditions, wages and social rights. This process not only prevents the chances of upright social mobility of young generation, but also quite strengthens the probabilities of experiencing a downright social mobility of young generations who will become unqualified labor force and poors of the future. In order to analyze the effects of structural adjustment program on the social mobility possibilities of young generations, a field study aiming to collect data about the problems and social mobility possibilities of young generations together with a survey containing 31 child and youngster ages between 6 and 24 and 200 household was conducted in Gaziantep and stanbul. In this study survey, depth interview and focus group techniques are used and various topics such as the occupations of the individuals living in each household, their work conditions, immigration patterns, consumption structures, household relations, the opportunities of youngsters to get economical and social possibilities and their hopes and anticipations for the future were covered. Key words: poverty, children in labor, social mobility, structural adjustment policies, stanbul, Gaziantep.
*

Mersin niversitesi, Mersin niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji blm

alma ve Toplum, 2008/2

131

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

Giri: alan ocuk olgusu, sokakta alan ocuktan sanayi iiliine, mevsimlik tarm iiliinden fuhu pazarna kadar geni bir yelpazede nemli bir sorun olarak her zaman kendini gstermitir. Ancak, gnmz toplumlarnda bir taraftan ocuk iiliini nlemeye ynelik projelere arlk verilirken, dier taraftan her alanda ocuk iiliinin gizli ya da ak bir ekilde artmas, sorunun kaynann doru belirlenebilmesi, yasalarn uygulanmas srasnda karlalan glkler ya da baz politikalar uygulamak uruna sorunun kaynann gz ard edilmesi gibi sorunlar karmza karmaktadr. zellikle 1960larda kentlere g eden kuak, 1980lerde yaanan gten farkl olarak, kente gelip gecekondusunu yapm, kentsel igc pazarnda dzenli bir i bulabilmi, bir anlamda greli olarak, ii aristokrasisini (Llyod, 1984, Gillie ve dierleri, 1987) oluturmutur. Ancak, gen kuaklar ne kendi evlerinin sahibi ne de dzenli, gvenceli bir i sahibi olabilecekleri bir kentsel igc pazarnda bulunmakta, ne de yukarya doru toplumsal hareketliliin en nemli lt olan eitim olanaklarndan yararlanabilmektedirler. Bunun en nemli nedenlerinden bir tanesi 1980 sonras uygulanan yapsal uyum politikalarnn getirdii igc pazarndaki esnekleme ve dzensizlemedir. Sosyal gvenceden ve pazarlk gcnden yoksun, gnbirlik ilerde almak zorunda kalan igcnn artmasnn getirdii en nemli sonu, bu kuan ocuklarnn eitimlerini ok erken yalarda brakmak zorunda kalarak eve gelir getirme zorunluluu tamalar, eitimden beklentilerinin gittike dmesi, alma koullar ne olursa olsun almaya hazr bir kentsel igcnn ortaya km olmas ve bu srecin gen kuaklar iin aaya doru bir toplumsal hareketlilik anlam tamasdr. Dier bir deyile, 1980lerle birlikte kente g edenler ve onlarn devam olan gen kuaklar, nceki kuaklara gre yoksulluu daha iddetli yaamak zorunda kalmaktadrlar. Bu srecin en nemli etkilerinden biri ise, aileler tarafndan ocuun ekonomik yararnn (Katba, 1982) n plana karlmas ve buna bal olarak zaten var olan ocuk iiliinde meydana gelen art olmaktadr. Bu almada ocuk altrlmasnn ocuklar zerindeki etkileri drt ana balk altnda ele alnacaktr. lk olarak, ocuklarn rgn eitim olanaklarndan yararlanamamasnn ksa ve uzun vadede getirdii sonular zerinde durulacak bu balamda frsat eitlii, toplumsal dlanma, meritokrasi gibi kavramlar erevesinde konuya aklk getirilmeye allacaktr. kinci olarak, iin kendisinden kaynaklanan nedenlerle zarara, en basit anlatmyla istismara urayan ve bunun izlerini yaam boyu tamak zorunda kalan ocuklarn alma koullar, bunun yol at fiziksel ve duygusal ykmlar zerinde durulacaktr. Bir dier alt bal ise, almann ocuun kiilik ve sosyal geliim srecine etkileri oluturacaktr. Son olarak, yine olduka nemli bir konu olan yasalar ve yasalarn uygulanmasndan doan glklerin alan ocuklar zerine olumsuz etkileri zerinde durulacaktr. Bu balamda, ocuk altrlmasnn etkileri analiz
132

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

edilmeden nce, zellikle 1980lerle birlikte uygulamaya konulan ve yoksulluun artmasnda ve daha iddetli yaanmasnda nemli bir rol oynayan yapsal uyum politikalarnn alanlar zerinde yaratt etkiler ele alnacaktr. 1980lerle Birlikte Kentsel gc Pazarnda Meydana Gelen Deiiklikler: zellikle 1980lerle birlikte, neoliberal ekonomi politikalarnn uygulanmaya konulmasyla, sosyal devlet anlay ve ekonomide devlet korumacl hzla anmaya balam, uluslararas rekabetin getirdii koullar tm lkelerde igc pazarnda ciddi dnmlerin yaanmasna neden olmutur. Neoliberal ekonomi politikalarn igc pazarna en nemli etkileri zelletirmeler, kayt d igcnn artmas, taeronlama, esnek ve yar-zamanl alma, dier bir deyile geici ii statsnde alanlarn oranndaki art, i gvencesinin azalmas ya da ortadan kalkmas ve bunlara bal olarak cretlerde gzlenen dmeler, alanlarn rgtlenme olanaklarnn nemli lde ellerinden alnmas, alma koullarnn iilerin sal, sosyal haklar gzetilmeden tek g olarak kalan iveren tarafndan keyfi olarak belirlenmesi gibi zelliklerle kendini gstermeye balamtr. Castells ve Henderson bu yeni dnemi, taeronlama, retimin merkezilikten kmas yoluyla informal sektrden byk irketlere deer aktarm yoluyla igc smrsnn art olarak adlandrmlardr (Castells and Henderson, 1987: 2). Bu sre, geici statye aktarlan igcnn, iveren tarafndan sadece yedek igc deposu olarak kullanlmasn deil, ayn zamanda grev krc bir g halini alarak, dzenli ve tam zamanl igcnn, geici statye aktarlmas tehdidiyle, pazarlk glerini de kran bir etki yaratmtr (Bromley and Gerry, 1979: 9). Bunlara ek olarak, igcnde meydana gelen bu paralanma ii snf asndan snf bilincinin oluup gelimesinde nemli bir engel olarak da ortaya kmaktadr (Roberts, 1978). 1980lerde meydana gelen bu ekonomik dnmn dier bir boyutu ise, uluslararas ilikiler asndan getirdii yeni uluslararas iblm olmutur. Bu yeni uluslararas iblmnn geliimiyle birlikte, her gn daha fazla irketin igcnn ucuz, bol ve iyi disipline edildii yerlerde retim alanlar oluturduklar grlmektedir (Frobel et. al. 1987: 20-21). gc pazarnda meydana gelen bu esnekleme ve dzensizleme tm dnyada etkili olmakla birlikte zellikle geri kalm lkelerde ve bu lkelerdeki dk nitelikli ve niteliksiz igc zerinde olumsuz etkiler yaratmtr. Bu dnm Castellse gre kiilerin greli olarak dzenli ve srekli bir ie ulaabilme olanaklarndan dlanmalar ya da dier bir deyile, alma haklarndan mahrum braklmalar anlamna gelmektedir (Castells, 2000). Aratrma Yntemi: Bu aratrma kapsamnda, 2001 ylnda, her kentten 100er hane olmak zere, stanbul ve Gaziantep illerinde toplam 200 haneyi ieren anket,
133

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

derinlemesine grmeler ve odak grup teknikleri kullanlarak, hanede yaayanlarn meslekleri, yaptklar iler, alma koullar, g rntleri, tketim kalplar, aile ii ilikiler, kadnn ve ocuun konumu, toplumsal iliki zellikleri hakknda veriler toplanmtr. Yaanan ekonomik ve sosyal dnme kout olarak, zellikle 1980 meydana gelen ve kresellemenin bir sonucu olarak tm dnya lkelerini derinden etkileyen, igc piyasalarnda meydana gelen deiiklikler ve bu deiikliklerin igc zerinde yaratt etkilerin gz nne koyulabilmesi amacyla, bu dnmden en ok etkilenen alan niteliksiz igc zerinden rneklem seilmitir. Ayrca, bu alma kapsamnda, 6-24 ya aras, ocuk ve gen ii tanm kapsamndaki, 31 ocuk ve gen ile anket ve derinlemesine grmeler yaplarak, bu genlerin ekonomik ve sosyal olanaklarndan yararlanma frsatlar incelenmi ve toplumsal hareketlilik olanaklar zerine veri elde edilmitir. Alan Aratrmas Yaplan Kentlerin Belirlenme ltleri: Aratrma yaplacak illerin belirlenmesinde, Devlet Planlama Tekilat'nn yapm olduu llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas aratrmas temel alnmtr. Buna gre, illerin sosyo-ekonomik gelimilik dzeylerini lmek zere, 10 alt kategori iinde 58 deiken kullanlmtr. Bu 10 kategoriyi, demografik, istihdam, eitim, salk, sanayi, tarm, inaat, mali, altyap ve dier refah gstergeleri balklar oluturmaktadr. Bu aratrmaya gre, sosyo-ekonomik ynden en gelimi illerin Marmara ve Ege, en geri kalm illerin ise Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde bulunduu belirlenmitir (DPT, 1996). Kent yoksulluu kavramnn zmlenmesi asndan, en gelimi ve en geri kalm blge kentlerinin, kendi iinde, en gelimi iki kentinde yoksulluun nasl yaandna ilikin karlatrmal bir zmleme yaplabilmesi amacyla stanbul ve Gaziantep kentleri seilmitir. rneklem seiminden nce Ankara'da toplam be ayr semtte pilot alma gerekletirilmitir. Buna gre, rneklem, zellikle 1980 sonras uygulamaya konulan Yapsal Uyum Programnn alma yaamna getirdii, dzensizleme, taeronlama, esnek alma biimlerinin etkilerini grebilmek amacyla, taeron irketlerde gnbirlik dzensiz ilerde, ou zaman sigortasz alan gruptan seilmitir. rneklemin belirlenmesinde, Llyodun kent yoksulu kavramsallatrmas temel alnmtr. (Lloyd, v.d. 1984) Buna gre, kent yoksullar, hane reislerinin ve yelerinin eitim dzeylerinin dk olduu, bulunduklar kentin dezavantajlar blgelerinde yaadklar, kirac olduklar, geici ve dzensiz ilerde altklar ve kente g yoluyla gelmi olmalar zellikleriyle kavramsallatrlmaktadr. Kent yoksulluu kavramnn oluturulmasnda ele alnan bu zellikler, yoksulluk konusunda yaplm dier almalarn bulgularyla da rtmektedir. Dnya Bankas Raporunun yoksulluk kriterleri arasnda ald iki nemli zellik, hane reisinin yapt i ve eitim dzeyi olarak karmza
134

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

kmaktadr. Bu almaya gre, yoksulluun en iddetli biimde okur-yazar olmayan hane reislerinin bulunduu hanelerde yaanmaktadr. Ayn almaya gre, yoksulluk riskini en fazla tayan haneler sezonluk ya da geici ii statsnde alan hane reislerinin bulunduu hanelerden olumaktadr (World Bank Report, 2000 : IX) Kent yoksulluu kavramsallatrmasnda, ev sahiplii kriteri ise, Agnewin belirttii gibi, sadece toplumsal stat ve kiisel zgrlk alan olarak deil, fakat bir deiim deeri ve gelecek iin gvence salamas alarndan da nem tamaktadr (Agnew, 1981). Ayrca, M. Gven ve O. Ik n da belirttikleri gibi ev sahiplii ayn zamanda hane gelirini etkileyerek, hanenin yapaca harcamalar ve tketim rntlerini de deitirmektedir (Gven & Ik, 1996 : 42). Kentlerin belirlenmesinden sonra, her iki kentte aratrmann yrtlecei semtlerin belirlenmesinde farkl stratejiler izlenmitir. stanbul'da yrtlecek alma iin, Gven ve Ik tarafndan stanbul'un toplumsal corafyasnn zelliklerine ilikin bulgularn deerlendirildii bir almadan yararlanlmtr. Bu almaya gre, stanbul'un ileleri, igcnn stats ve ev sahiplii ltlerine gre 16 gruba ayrlmtr. rneklemin belirlenmesinde, almada en dezavantajl D4 olarak tanmlanan grupta yer alan ileler dikkate alnmtr. D4 grubunda yer alan be ile ve bu ilelerde yer alan mahalleler yerinde gzlem, muhtarlarla yaplan grmeler ve pilot almalar sonucu aratrma amacna en uygun olan iledeki mahallelerin belirlenmesiyle sonulanmtr (Gven & Ik, 1996 : 40). Buna gre, stanbul iin, Gazi Osman Paa belediyesinde yer alan mahallelerde alan aratrmasnn yrtlmesine karar verilmitir. Gaziantepde yrtlecek alan aratrmasnda, bu tr ilelerin gruplandrld bir alma bulunamad gibi, Gaziantep Byk ehir Belediyesi ya da iki merkez belediye olan ehit Kamil ve ahin Bey belediyelerinde ilelerin sosyo-ekonomik gstergelerinin yer ald almalar bulunamamtr. Byk ehir belediyesinden sadece kentin geneline ynelik harita ve aratrmann amacna ynelik olmayan baz tarihi ve turistik yerleri tantan dkmanlar elde edilebilmitir. Mahallelerin belirlenmesinden nce, her iki belediye snrlar iinde yer alan mahallelerde gzlemler yaplm, muhtarlarla grlm, ayrca, Gney Dou Anadolu Projesi'nde grev yapan bir uzmandan kent hakknda ve aratrmann amacna uygun mahallelerin belirlenebilmesi amacyla bilgi alnmtr. Bu sreten sonra, Gaziantepde yrtlecek alan aratrmas iin ahin Bey Belediyesi snrlarnda yer alan mahallelerden rneklem grubu seilmitir. rneklemin Demografik ve Toplumsal Profili: Kent yoksulluu kavramn tanmlamaya ynelik olarak yaplan alan aratrmas erevesinde, hane baznda uygulanan anket almasnda, grmecilere toplam yzden fazla soru yneltilmitir. Tm verileri bu almada deerlendirmek, konu btnln databilecei gibi, makalenin snrlarnn
135

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

amak anlamna da gelmektedir. Bu nedenlerle, rneklemin demografik ve toplumsal profili, sadece bu almann ana konusu etrafnda yer alan snrlar iinde ele alnacaktr. Kent yoksullarnn demografik ve sosyal profillerini belirlemeye ynelik verilerin en nemlilerinden biri olan ya faktrn ele aldmzda, aratrma bulgularna gre, her iki kentte hane reislerinin %61i, elerinin ise Gaziantepte %65, stanbulda ise %57si olmak zere 21-32 ya arasnda yer almaktadr. Kent yoksulluu asndan nem tayan dier bir gsterge olarak eitim olanaklarna ulalabilirlik kriterine baktmzda, kent yoksullarnn sadece hane reisleri ve eleri deil fakat ayn zamanda gelecek kuaklara miras braklacak yoksulluk olgusu asndan hanelerdeki gen kuaklar arasnda da olduka dk bir eitim dzeyi gze arpmaktadr. Buna gre, stanbulda hane reislerinin %17si okumayazma bilmezken, %52sini ilkokul mezunlar oluturmakta, Gaziantepte ise bu oranlar ok daha dk dzeylere inmekte ve %28 hane reisinin okur-yazar olmad, %45inin ise ilkokul mezunu olduu grlmektedir. Kadnlar iin ise, eitim olanaklarndan yararlanabilmek frsatlar daha da dmekte ve stanbulda yaayan rneklemin %48nin okuma-yazma bilmedikleri, %36snn ise ilkokul mezunu olduklar grlmektedir. Kadnlarn dezavantajl konumlar Gaziantepte katlanarak karmza kmakta ve kadnlarn %64nn okuma-yazma bilmedikleri, %25nin ise ilkokul mezunu olduklar grlmektedir. rneklemin demografik zellikleri sosyolojik adan en yaln haliyle iki adan nem tamaktadr. Bunlardan birisi, eitim olanaklarna ulalabilirlikle yoksulluk arasndaki ilikidir. Buna gre kent yoksullarn, gen kuak, eitimsiz ve niteliksiz kiiler oluturmaktadr. Bir dieri ise, toplumsal cinsiyet eitsizliinin gstergesi olarak, kadnlarn erkeklerden daha dezavantajl konumda olduklardr. Ayrca, kentler baznda konuyu ele aldmzda, stanbulda greli olarak tutunabilmi kent yoksullarnn Gaziantepte yaayan kent yoksullarna gre, eitim dzeylerinin daha yksek olduu grlmektedir. Bu bulgu, rneklemin g rntleri de gz nne alndnda, iki kentte yaanan greli yoksulluk olgusu konusunda ipular vermektedir. rneklemin g rntlerine baktmzda, kente g kararnda, stanbula ya da Gaziantepe gitmek konusunda, hanelerin greli yoksulluk dzeylerinin, akrabalk ya da hemehrilik ilikilerinin nemli rol oynadn gstermektedir. G izgisi, memleketten hedeflenen kente g etmi ve yerlemi olmak gibi tek hatl bir trafik izlememektedir. Hane reislerinin nemli bir ksm haneleriyle birlikte g srecine katlmadan nce, babalar, aabeyleri ya da hemehrileriyle birlikte ocuk yalarndan itibaren sezonluk, inaat iilii ya da seyyar satclk gibi ilerde almak zere kentle balant kurmaya balamlardr. Bu oran stanbulda yaayan kent yoksullar iin %29, Gaziantep iin ise %42dir. Bulgulara gre, hane reisleri arasnda ilk ie balama ya, %53 ile 6-12 ya aral, %47 ile ise 13-17 ya araln gstermektedir. Bunun yannda, yoksullar iin, alma olanaklarn elde edebilmek iin kentle
136

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

kurulan ba, g rntlerini de yakndan etkilemektedir. Aileleriyle ya da tek balarna yaadklar bu g hareketlerinden sonra bulunduklar kente yerlemeye karar vermek, yoksullarn ayakta kalmak iin ortaya koyduklar stratejileri de gstermek bakmndan nem tamaktadr. Buraya ayrca belirtmek gerekir ki, aileyle birlikle g etmekten olduka farkl olan mevsimlik iler iin kente gelip bekar odalarnda yaamaya almak yoksulluun yaand farkl bir boyut olarak ayrca bir alma konusu olacak kadar nemlidir. almann bulgularna gre, yoksullar arasnda, stanbul g kararnda en cazip kent olma konumundadr. Gaziantepte yaayan kent yoksullarnn nemli bir ksm ya stanbulda tutunabilme abalarnn baarsz olmas sonucu memleketlerine en yakn ve en gelimi kenti tercih nedeniyle buraya yerleme karar almlar ya da stanbula gn maddi maliyetlerini karlayacak gte olmadklarndan bulunduklar kentte yaamaya karar vermilerdir. Bu anlamda, yakn iliki balar olsun, eitim ya da mesleki niteliklerinden dolay olsun Gaziantepte yerlemi kent yoksullar stanbulda olanlara gre yoksulluu daha iddetli yaamaktadrlar. Buna ek olarak, yoksulluun iddetli ne zaman g edildiiyle de ilikili bir sorun olarak karmza kmaktadr. Gecekondu arsalarndan rant elde edildii eski gmenlere gre yeni kentli yoksullar, yoksulluu daha iddetli yaamaktadrlar. Buna gre, stanbula g edenlerin %28i, Gaziantepe g edenlerin ise %41i 1991-2000 yllar arasnda g edenlerden olumaktadr. Yoksullarn, demografik ve toplumsal profillerinin izilmesi, ayn zamanda yoksulluun nedenlerine ilikin bulgularn elde edilmesi ve deerlendirilmesinde de nem tamaktadr. Buna gre, yoksulluun, kentsel istihdam olanaklarna ulaabilecek niteliklere sahip olamam, eitim dzeyleri son derece dk, grece kente yeni g etmi hanelerde daha yaygn olduu grlmektedir. Buna ek olarak, eitim olanaklarna ulaabilirlik konusunda gen kuaklarn dezavantajl durumu, yoksulluun bir miras olarak kuaklararas tandn da gstermektedir. alan ocuklarn Toplumsal Hareketlilik Olanaklar ve Eitim Frsatlar: Sosyolojik anlamda, en yaln tanmyla toplumsal hareketlilik, kii ya da gruplarn ekonomik, sosyal ve politik pozisyonlarndaki nemli deiiklikleri ifade eder (Parkin, 1973, Miller, 1975, Goldthorpe1987, Crompton, 1993). Bu alma iin ise toplumsal hareketliliin zerinde durulmas gereken nemi, gen kuaklarn toplumsal hareketlilik dinamiklerini ele alrken, bu srecin anababalarnn toplumsal statlerine ne kadar baml kald zerine olacaktr. Dier bir deyile, toplumsal hareketliliin, frsat eitlii ve toplumsal adalet kavramlarn da ilgilendiren yn, kiilerin toplumsal hareketlilik anslarnn ve toplumsal pozisyonlarnn ailelerinden getirdikleri sosyal ya da ekonomik mirasa baml olmaktan ok adil ve rasyonel kurallar erevesindeki bir yar sonucu belirlenip
137

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

belirlenmediidir. Young, kiilerin toplumsal pozisyonlar elde etmelerinde, adam kayrma, rvet ya da doutan getirilen ayrcalklar yerine zeka ve almaktan, emek sarfetmekten ortaya kan yetenek zerinde durur ve yeterlilii (meritokrasi) bu ekilde tanmlar (Young, 1994: xiii). Bu anlamda, gnmz modern toplumlarnda toplumsal hareketlilik ansn belirleyen en nemli etken kiilerin eitim dzeyi olmaktadr. Eitim, kiilerin belirli bilgi, yetenek ve donanm kazanmas, kiisel kapasitelerini gelitirmesi ve bu srecin sonucu olarak verimli ve retken bir birey olarak topluma katk salamasn amalar. Dier bir deyile, kiilerin mesleki pozisyonlar ve toplumsal statlerini belirlemede yeterlilik ilkesi dahilinde kiilerin bilgi, beceri ve yetenekleri n plana kar. Ancak, tam da bu alma asndan nemli nokta, kiilerin bilgi, beceri ve yeteneklerini gelitirme sreleri, yani, eitim olanaklarna ulaabilme koullarnn nemli eitsizlikler gsterdii yerde, bu olanaklara ulaamayanlar iin yukarya doru toplumsal hareketlilik ansndan sz etmenin olduka g olduudur. Buna bir de aile ve evre koullarnn dezavantajl sosyo-kltrel miras eklendiinde, kiilerin yeteneklerini gelitirmeleri bir tarafa, varolan yeteneklerinin farkna varma, bilgi ve beceri edinme anslar bile azalmaktadr. Turnera gre, artlarda eitliin olmad ya da dier ifade ile, artlarda eitsizliin en aza indirilemedii bir toplumda frsat eitliinin anlaml bir ierie sahip olmas beklenemez. Toplumda ailelerin ocuklarna devrettikleri dezavatajlar ya da eitsizlikler kiilerin yara balama noktalarn nemli lde deitirdii gibi, yar srasndaki engelleri de deitirmektedir (Turner, 1997). Joseph, bu sosyolojik olguyu ksr dng olarak adlandrmakta ve ailenin ocua sunduu ekonomik olanaklardan, eitim dzeyine, ocuun yetitii sosyal evreden, baar iin yetersiz motivasyona ve varolan koullarn olduu gibi kabullenildii kaderci bir kiilik geliimine kadar, yoksulluun yeniden retiminde frsat eitliini ok nemli bir etken olarak vurgulamaktadr (Alcock, 1997). Kiilerin toplumsal hareketlilik ansn elde edebilmelerinde karlarna kan tm bu engeller toplumsal adalet kavramn ortaya karmaktadr. Toplumsal adalet kavram, kiilerin ya da ailelerinin sosyal stats , meslei, geliri, etnik kkeni, dini inan ya da benzeri sosyal, ekonomik ve kltrel miras ne olursa olsun, toplumdaki hak ve yararlarn ulalabilirliinde eit ansa sahip olmalarn ifade eder. Bu balamda, kiilerin elverili yaam koullarna sahip olmamalar, eitim olanaklarndan yararlanamamalar, kendilerini gelitirip gerekletirebilecekleri iler yerine her koulda almaya raz olmak zorunda kalmalar, sosyal adaletin gereklemesinin nnde son derece nemli engeller olarak durmaktadr. Bu erevede aratrma verilerine baktmzda, ocuk ve genlerin eitim dzeyi ile anne-babalarnn eitim dzeyleri arasnda nemli koutluklar olduu grlmektedir. rneklem kapsamndaki ocuk ve genlerin, babalarnn %23 okur-yazar deilken, bu oran annelerde ykselerek %56ya kmaktadr; ilkokul mezunu babalarn oran %47, annelerin oran ise burada %31e dmektedir.
138

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

ocuk ve genlerin eitim durumu yoksulluun gen kuaklar iin yeniden retilmesine ilikin en nemli ipularn verecek nitelikte olup, okul anda olduu halde ocuk ve genlerin %24 okur-yazar deildirler. %1.5luk bir oran ise, hi okula gitmedikleri halde okuma-yazma bildiklerini ifade etmilerdir. Buna %12luk bir ilkokul terk oran da eklendiinde ocuklarn nemli bir ksmnn temel okuma-yazma olanaklarndan bile yararlanamadklar ortaya kmaktadr. %27.5i ise halen ilkretime devam eden grubu oluturmaktadr. rneklem grubunda, ilkokul mezunu oran %16 iken bu oran keskin bir dle ortaokul mezunlar iin %0.5, lise mezunlar iin ise % 2.0 olmaktadr. %4.5lik ortaokul, %3.0lk liseye devam oranlar ise gstermektedir ki, yoksul ailelerin ocuklar arasnda gelecek planlar yapma konusunda eitimin yeri hemen hemen hi yoktur. Bu oranlara, %6.0 ile ortaokul, %2.0 ile lise ve %1.0 ile niversite terk oranlar eklendiinde ve rneklem grubu iinde niversite mezunu olan gencin bulunmamas gz nne alndnda, yoksul aile ocuklar iin yoksulluu bir toplumsal miras olarak srtlarnda tamalarnn kanlmazl ortaya kmaktadr. Bu durum ayn zamanda aileler ve ocuklar arasnda okuldan beklentilerin azalmasna, dolaysyla eitimde geirilen yllarn kalitesinin de dmesine neden olmaktadr. Buna bal olarak, rencilerin okula devamlar ve derse ilgileri konusunda nemli eksiklikler bulunmakta ve sadece ocuklarn deil ailelerinin de eitimden beklentilerinin dk olmas nedeniyle eitimin kalitesinin olduka dt, tam anlamyla okur-yazar olmadklar halde pek ok rencinin ilkretim mezunu olabildii grlmektedir. Dier bir deyile ilkretim mezunu saylan ocuklarn eitimlerinin kalitesi bile ciddi bir sorun olarak karmza kmaktadr. Bunun en nemli nedenlerinden bir tanesi, ocuun alabildii en erken yata, yapabilecei herhangi bir ile, ailesi tarafndan eve ekonomik katksnn beklenmesidir. Dier nemli bir nedeni ise, rgn eitim olanaklarndan ocuklarnn bir meslek sahibi olabilecek kadar uzun sreli yararlanmalarnn, ailenin ekonomik koullarn gz nnde bulundurarak olanakszln ngrmeleri, ve bu anlamda ocuun eitimine giden her kuruun boa harcanm ve evin acil ekonomik ihtiyalarndan fedakarlk edilmi gider olarak alglanmasdr. Bu konuda en anlaml rnek ocuk ve genlere almak okul baarnz nasl etkiliyor? sorusuna, daha az para kazanmamza neden oluyor karl almak olmutur. Bu yant da gstermektedir ki, ocuklar iin birincil ama eitimin srdrlebilmesi deil, para kazanabilmektir. Bu balamda, ailelerin ocuun okul baars ile ilgili bilgileri son derece snrl olmakta, ocuun ders notlarnn yksek ya da dk olmas ocuun zekasnn normal ya da anormal olarak nitelendirilmesine yol amakta, baarsz ocuklar iin kafas almyor, tembel, zekas kt gibi etiketlemelerle ocuun okul baarszlnn nedenleri ifade edilmektedir. ocuun okul baarszln, ocuun tembellii ya da kapasite eksiklii dier bir deyile motivasyon eksiklii ya da zeka sorunu olarak ifade eden ailelerin oran %60dr. Ekonomik glkler ve ocuun
139

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

almak iin uygun ortam bulamamasna iaret eden ailelerin oran ise sadece %19dur. 34 yanda, okur-yazar olmayan bir babann ifade ettiini gibi: ne ocuk okumaya istekli ne de evde ona uygun artlar var, pamuktan yeni geldik, okullar alal iki ay geti bir haftadr okula gidiyor Bu ifade de grld gibi, ocuklarn sadece bireysel olarak para getiren bir ite almalar yannda, aileleriyle birlikte yaptklar mevsimlik tarm iilii, zellikle kent yoksulluu asndan dier nemli bir sorunu oluturmaktadr. Buna bal olarak, ailenin tarlada olduu bahar bandan k aylarnn balangcna kadar ocuklar okuldan uzak kalmaktadrlar. Dolaysyla, okula gidebildikleri sadece birka ayda da okula sadece psikolojik uyum deil ayn zamanda derslere yl ortasndan balayp okullar tatil olmadan brakma nedeniyle akademik uyum glkleri ekmelerine neden olmaktadr. Dier taraftan, ailelerin okul ile iletiimleri neredeyse yok denecek dzeydedir ve ocuklardan beklenen baar lt okuma-yazma renmeleriyle snrl kalmaktadr. ocuklarn okul baarlarna bal olarak, zeki, geri zekal ya da normal, anormal olarak nitelendirilmeleri ocuklarn benlik alglarn ve z-sayglarn nemli lde etkileyen, sadece okula gitme ve okul baars konusunda yaratt isteksizlik deil fakat ayn zamanda herhangi baka bir konuda baarl olma anlamnda ocuklarn cesaretlerini krmakta ve kendilerini deersiz ve ie yaramaz olarak hissetmelerine neden olabilmektedir. Bunlara ek olarak, ailenin sosyo-kltrel dzeyi ocuun okul baarsn nemli lde etkileyebilecek koullarda olabilmektedir. Otoriter aile reisi karakterinin ocuun ve gencin merak ve kendini gelitirici ynlerini trpleyici etkisinin yannda, ocuun akademik geliimine katk salayacak, aile iinde konuulan konulardan, anne-babann kelime daarcna, ocuun baarlarn dllendirip tevik edecek, baarszlklar karnda yol gsterici ve cesaret verici tavr ve davranlar ou kez bulamayan ocuk ya da gencin okul baars ve toplumsal uyumu nemli lde sorunlarla karlaabilmekte, sosyo-kltrel dzeyi yksek bir ailenin ocuuna gre okuldaki akademik baar ans nemli lde engellenebilmektedir. Buna bir de, yoksulluun kentin izole mahallelerinde, kentsel yaam olanaklarndan uzak, benzer koullarda yaayan ve bu nedenle benzer sosyo-kltrel yapnn srekli yeniden retildii, taze kann mahalleye girmeye ansnn hemen hemen hi olmad yerlerde yaand dnldnde, ocuklarn ve genlerin kendilerini bir ksr dngnn iinde bulmalar kanlmaz olmaktadr. Aileden gelen ve gen kuaklarn yukarya doru toplumsal hareketlilik anslarn nemli lde engelleyen bu dezavantajl mirasn yannda, eitim sisteminin sunduu olanaklarla sosyo-ekonomik dzeyi yksek ailelerin ocuklarnn baarlarn pekitirirken, sosyo-ekonomik dzeyi dk ailelerin ocuklarnn da baarlar nnde adeta engelleyici uygulamalar yoksulluun yeniden retiminde nemli bir etken olarak karmza kmaktadr. Devlet
140

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

okullarnn yoksul mahallelerdeki ders ara gerelerinden, retmen saysna, okulun fiziki koullarna kadar eitimin kalitesi, sosyo-ekonomik dzeyi yksek semtlere gre ciddi farkllklar gstermektedir. Ayrca, devlet ya da zel kurumlarn baarl rencilere verdii eitli burslar, baarsz rencilerin baarszlk nedenlerini adeta grmezden gelmek anlamn tamakta, baarszlk nedenlerini ortadan kaldrmak, eitimin kalitesini ykselterek birka baarl renciyi olumsuz eitim koullarnda ekip almak yerine, tm renciler iin daha olumlu koullar yaratma abalarna engel olmakta ve bu rencilere deyim yerindeyse zihinsel engelli muamelesi yaplmaktadr. Kentsel gc Pazarnda Meydana Gelen Esnekleme, Dzensizleme ve Gen Kuaklarn alma Koullar: Kayt d sektrde, alan gen kuak yoksullarn alma koullar ve bu koullarn deitirilmesinde neler yaplabileceine ilikin kendi ifadeleri tam da kayt dln kontrolsz ve korumaszln yapabileceimiz hibir ey yok ifadesiyle zetlemektedir. Gen kuaklarn kar karya kaldklar, iveren tarafndan keyfi, tek tarafl ve denetimden uzak olarak belirlenen alma koullar, devlet politikalaryla desteklenen zelletirme, esnek alma, stajyer ya da rak altrlmas gibi adlar verilerek uygulanmaktadr. Kanlmaz olarak bu yeni ekonomi politik uygulamann adn verdii yapsal uyum program 1980 ncesinde de varolan kayt dlk ve iverenin keyfi kurallar getirmesi karsnda alann aresizliinin kullanlmasn ve ocuk emeinin smrsn kolaylatrm ve bylece yoksulluun iddetlenerek devamna uygun bir zemin hazrlamtr. ocuklarn gelecee ilikin dk toplumsal stat, zorlu ekonomik yaam koullarn, dier bir deyile yoksulluu getiren erken yata almaya balama durumu, ailelerin eitim ya da sosyo-kltrel dzeyi ne kadar dk olursa olsun gnll bir ekilde tercih etmekten ok zorunlu olarak setikleri bir ayakta kalma stratejisi olarak karmza kmaktadr. Ailelerin bu karar almasnda, ailenin mal varl, istihdam ve eitim durumu, eitim olanaklarna ulalabilirlik ile eitimin aile iin maliyeti, toplumsal deerler nemli rol oynamakta iken, iletme iin, teknoloji, ii maliyeti, rn tipi, piyasa, hkmet yaptrmlar gibi etkenler karar alma srecinde etkili olmaktadr (Bequele ve Boyden, 1995). verenler tarafndan ocuk igc kullanmnn en avantajl ynleri, ii maliyetlerinin dk olmas, rgtlenme ve sendikal haklar talep etmemeleri, iten karlmalarnn yetikin iilere gre ok daha kolay olmas gibi etkenler sralanmakla birlikte, bu aratrmann verileri ortaya koymutur ki, gnmz kayt d ekonomisinde iveren iin ayn avantajl durum yetikinler iin de geerlidir. Darda her zaman ayn ya da daha dk crete almaya hazr ii ynlarnn hazr beklemesi ve denetimlerin yetersizlii ya da pek ok aksaklklarn gz ard
141

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

edilmesi, iverenin alma koullarn tek tarafl ve keyfi olarak uygulamaya koyabilmesindeki en nemli etkenlerdendir. Bu koullarda, hane reislerinin haneye dzenli gelir getirme olanaklarnn azald ya da ortadan kalkt, istatistiklere ok az geen i kazalar nedeniyle ksa/uzun sreli ya da kalc sakatlanmalarn meydana geldii durumlar, ocuk igcnn ortaya kmasndaki en nemli etkenlerdir. Yoksulluk, ocuk igcnn ortaya kmasnda en nemli unsurken, yoksulluun iddeti ve ailenin eitim dzeyi de ocuun yapt ii belirlemekte en temel unsuru oluturmaktadr. Bu adan sokakta ya da sanayide alan ocuklarn ailelerinin, ocuun getirecei paraya ne kadar acil ihtiyalar olduu nem tamaktadr. Sanayide alan ocuklarn ailelerinin beklentileri, ocuklarnn getirdikleri para kadar, gelecekte bir meslek sahibi olabilme umudu iken ve bu nedenle sokakta alan bir ocuun neredeyse bir gnlk kazancn haftalk olarak alrken, sokakta alan ocuklarn ailelerinin ocuklarndan tek beklentileri akam getirecekleri para olmakta ve sokakta yaplan ilerle ocuklar gelecee tmyle hazrlksz yakalanma durumuyla kar karya kalmaktadrlar. Sokakta alan ocuklara oranla, sanayide alan ocuklarn meslek renme ve gelecekte nitelikli bir igc olma anslar daha fazla gibi grnse de her iki alma alan da kendi iinde ocuklara uzun ve ksa vadede zarar veren ciddi riskler iermektedir. Gen kuaklarn toplumsal hareketlilik anslarn engelleyen ve yoksulluun yeni kuaklar iin devamna neden olan ocuk igcnn kullanm, ocuklar sadece eitim olanaklarndan mahrum brakmamakta ayn zamanda ar alma koullar fiziksel ve psikolojik hastalklara, zihinsel geliimlerini ve sosyalleme srelerinin uygun ortamlarda srdrmelerinin engellenmesine ve yaamlar sresince benlik alglarn ve benlik sayglarn olumsuz etkileyecek olan kendilerini ocuk olarak bile gremeden yetikin olmalarna neden olmaktadr. alma koullar asndan ocuk igcne baktmzda neredeyse ellerinin herhangi bir ii tutabilecei yatan itibaren cretsiz aile iisi olarak tarlalarda ya da sokaklarda ilk ilerine baladklar grlmektedir. Tarmda cretsiz aile iisi olarak alma yaamna balayan ocuklar hari, cretli bir ite ilk almaya balama ya ortalamas, Gaziantepte 9 stanbulda 13 olarak ortaya kmaktadr. 19 yanda bir inaat iisinin belirttii gibi: bizim hayatmzda ie balamann ya yoktur, 3 yanda bir ocuktan bile elinden ne i gelirse yapmas beklenir, ailemizle birlikte sebze bahelerinde, pamuk tarlalarnda gzmz aarz bizler En yaygn olarak altklar i kollar hal, kuma gibi dokuma, konfeksiyon atlyeleri, un, mercimek fabrikas gibi yerlerde retim ya da tamaclk, otomotiv sanayi ve mevsimlik tarm iilii olarak yer almaktadr. Genlerin %85i ar alma koullar altnda almak zorunda kaldklarn, bu koullarn iveren tarafndan keyfi olarak belirlendiini ve cretlerini dzenli
142

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

olarak alamadklarn ifade etmilerdir. Buna bal olarak, %91'i ilerinden memnun olmadklar gibi gelecekte daha iyi bir i umudu da tamadklarn belirtmilerdir. Bu alanlarda alan gen kuak yoksullar, gelecekte igc pazar iin kendilerine herhangi bir nitelik kazandracak bir ite almak yle dursun, fiziksel adan kalc sakatlk, hastalk risklerinin olduka yksek olduu koullarda almak zorunda kalmaktadrlar. En sk grlen i kazalar ve hastalklar, kol, bacak, parmaklar gibi uzuv kayplar, ar yk altnda kalmaktan meydana gelen sakatlklar, dilerinin krlmas, vcutta yank ve yaralar, solunum yolu hastalklarndan bronit, astm, bulac hastalklardan verem, tifo, tifus, veba gibi hastalklar saylabilir. Ar alma koullarna karn, cretlerini dzenli alamamak, genleri srekli yeni i arayna sevk etse de son derece dk eitim ve nitelikle bu i aray benzer koullarda sadece cretini alabilme umuduyla bir ksr dngye dnm durumdadr. 19 yanda stanbulda yaayan bir konfeksiyon iisinin ifadesi bu durumu yanstmaktadr: insan eitimli olsa onu hibir ey etkilemez, biz cahil olduumuz iin isizlie dayanamyoruz, yoksul olduumuz iin patronlar istedikleri gibi kullanyorlar bizi. Devlet bizim ne halde olduumuzu bilmiyor bile, bizim de devletten haberimiz yok, sigortasz alyoruz., yapabileceimiz hibir ey yok... 22 yanda, ilkokul mezunu bir dokuma iisinin ocukluktan itibaren maruz kaldklar alma koullarna ilikin anlattklar ise yoksulluun aresizliini ve devam eden ksr dngy anlatmaktadr: Sekiz yanda hal dokumaya girdimBen ocukken, makinenin banda gece uykum geldiinde hep annemin sesini duyardm, olum uyuma, ellerini makineye kaptrrsn diye ve birden uyanrdm. ok ocuk bu makinelerin banda lmtr, aabeyim bir parman kaybetti, her iini en az bir parma yoktur bu ite15-25 ya aras en verimli zamandr ondan sonra ker insanlar, 12 saat ayakta almak zorundadr... insanlar sakat kalyor, ekip kylerine gidiyorlar 18 yanda ilkokul terk bir dokuma iisi yoksullarn alma koullarn anlatrken, sadece i kazalar riski deil, fiziksel anlamda alma ortamnda insan sal zerindeki olumsuz etkilerini de ortaya koymaktadr: Sabah altdan akam altya kadar srekli ayakta alyorum. Hal tozlar olduu gibi boazmzda, atlye ok nemli, bir de yamur yad zaman her taraf su iinde kalyor, fareler ieride cirit atyorlar, yemeklerimizi yiyorlar, tifoya yakalanyoruz, hela suyu ime suyuna karyor, kendi evinden getirdii suyu patron tahlil ettirip iyerindeki su diye onay alyor. Mfettiler geliyorlar, patron bizi kahveye gnderiyor, koca iyerinde be tane sigortal ii kalyor, mfetti hibir ey yapmadan gidiyor, onlar da biliyorlar bu kadar byk bir iyerinin be iiyle dnmediini 10 yandaydm, biz 6 kardetik, bizde kzlar altrmazlar, tek erkekler alr, br kardelerim daha ufakt, halda altm, ellerim byle yetmezdi, sandalyeyi ayamn altna alrdm o ekil alrdm, oradan ayrldm baka yere gittim baka yerde de iki sene kaldm, o ekil bu yaa kadar geldik

143

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

Bu balamda, alan ocuk ve genlerin, gelecekte ne olmak istiyorsunuz? sorusuna verdikleri yant iinde yaadklar koullara kout olarak genel bir umutsuzluk iermekte ve gelecekte bir ey olmam mmkn deil eklinde ifadesini bulmaktadr. Grmecilerin %60ndan fazlas gelecekte ne i olursa alacaklarn belirterek gelecee ilikin bir anlamda, umutsuzluk ve aresizliklerini belirtmilerdir. ocuk ve genlerin almaya ilikin alglar asndan olduka tehlikeli bir baka veri ise, grmecilerin alarak zengin olunamayaca ya da rahat yaamann olanakl olmadna ilikin dnceleridir. 13 yanda, araba tamir atlyesinde alan bir ocuk, zengin insanlarn yoksullarn srtndan geindiklerini dnmekte ve bunu u eklide ifade etmektedir: zengin insan bizim paralarmzla eleniyorlar, kendi paralarym gibi bizim paralarmzla tabak krarak eleniyorlarhi kimse alarak zengin olamaz ya hrszlk yapacaksn ya da piyangodan para kacak Gelecee ilikin bu umutsuzluk ifadelerinin yannda, grmecilerin yaklak %30u gelecekte bir meslee ilikin nitelik kazanabilecekleri umudunu belirtmilerdir. Ancak, grmecilerin hemen hemen tm kendilerine bir nitelik kazandrabilecek ve gelecekte meslek sahibi olmalarn salayacak ilerden ok angarya ilerde ucuz igc olarak kullanlmakta ve ne yazk ki, gelecein niteliksiz ne i olsa yapacak yoksullarnn ekirdeini oluturmaktadrlar. alma koullar ve ocuk ve genlerin toplumsal hareketlilik olanaklar asndan, dier nemli bir nokta ise, toplumsal iliki alarnn yakn akraba ve komularla snrl olmas ve i bulmakta bu iliki alarn kullanmak zorunda kalmalardr. Grmecilerden %45i i bulmakta akraba ya da komularnn yardmn grdklerini belirtmilerdir. bulmakta benzeri bir strateji de ii kahvelerinde beklemek eklinde karmza kmaktadr. Bu oranlar bize kentlerdeki gen kuaklarn da tpk bir nceki kuak gibi kentsel igc piyasas iin niteliksiz igcn oluturduklarn, kentle btnleemediklerini ve informel iliki alar ve kapal bir evrede tkanp kaldklarn gstermektedir. Grmecilerden sadece %15i ise, ocukluklarndan beri ayn ite rak olarak altklarn belirtmilerdir, bu oran ayn zamanda gelecee ynelik bir nitelik ve meslek sahibi olabilme umudu anlamna gelmektedir. Bu orann bu kadar dk olmasnn en nemli nedeni rak olarak almann sokakta almaya gre ksa vadede getirecei gelirin olduka dk olmasdr. Dier bir deyile ailelerin ocuklarnn rak olarak almasna ekonomik olarak katlanamadklar yerde, ocuklarn sokakta altklarn grmekteyiz. Bunun yannda bir dier nemli etken ise, eitimden beklentinin olduka dk olmas ve neredeyse okuryazarln aileler tarafndan eitim iin yeterli bir lt haline gelmi olmasdr. Zaten ocuklarn okul baarlar iin evin fiziksel koullar, ailelerin eitim dzeyi, hem okuyup hem almak zorunda kalmalar nedeniyle dk okula devam, dersler yerine almann birinci planda gelmesi gibi nedenler gz
144

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

nne alndnda, ilkretimi bitirmi ocuklarda bile akademik anlamda bir nitelik kazanmak yle dursun baz ocuklarda ilkretimi tamamlamasna karn okuma-yazma glkleri grlmtr. Okuma-yazmas olmayan 27 yanda bir kadnn ocuuna ilikin eitimden beklentisi olduka ak bir ekilde bu olguyu dile getirmektedir: okur-yazar olsun, biraz bir eyler rensin sonra da bir ie girsin. Biz okur-yazar deiliz, hibir eyi okuyamyoruz, bu nedenle ocuklarm okur-yazar olsunlar, 10 yana geldiklerinde konfeksiyon atlyesinde almaya balasnlar Yoksulluun byk lde eitimden yararlanabilme ve nitelikli bir igc haline gelebilme ile alabilecei, ancak eitim olanaklarndan yararlanabilmenin de ciddi bir maliyetinin olduu yerde, yoksulluun neden sonu ilikisi birbiri iine girmekte ve yoksulluk ksr dngs devam edip gitmektedir. Eitim olanaklarna ulaabilme glklerine kout olarak, gen kuaklarn kendilerini yetitirmelerini salayacak kurs ya da eitli etkinliklere katlma frsatlarnn n de kapal kalmaktadr. ocukluktan itibaren sadece gnlk karn doyurma abas, kendinizi gelitirebileceiniz bir kursa katldnz m? soruna, kendiliinden bir aknlk ifadesiyle tepki gstermilerdir. 24 yanda bir inaat iisinin ifadesinde bu genel aknlk yerini bulmaktadr: kurs ne demek, kendimi bildim bileli alyorum ocuk ve genlerin sokaklarda almalar sadece nitelikli igc olarak yetimelerini engellemekle kalmayp, kiilik geliimlerini de son derece olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, ocuklarn bu tr iler yerine erken yalarda raklk eitimine ynlendirilmeleri okulun uzun sreli eitim maliyetlerini karlayamayacak aileler iin nemli bir frsat olabilir. Ancak raklk eitiminin etkin bir ekilde ileyebilmesi asndan ocuklarn ilkretimi tamamlamas konusunda ailelere destek verilmeli, okula devam tevik edilmelidir. nk, raklk eitimi aileler iin uzun sreli bir ekonomik fedakarlk anlam tamaktadr ve bu nedenle, az ok kente tutunabilmi, acil olarak ocuun getirecei paraya muhta olmayan ailelerin ilgisini daha ok ekmektedir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken konu, raklarn, denetimsiz ve iverenin belirledii keyfi koullarda almak zorunda kalmalar, daha ak bir ifade ile, rak ad altnda ucuz igc olarak kullanlmalar, ar i kazas riskiyle kar karya kalmalar ve kaytsz altklar iin sigorta, i kazas durumunda hak talep edememe hatta haklar konusunda bilgi sahibi olmamalar en nemli sorunlarndandr. raklk eitim merkezlerinin, hem ilerliini arttrabilmek asndan hem ailelerin haberdar olabilmesi hem de pratikte kolay ulalabilir olmas nedeniyle zellikle sosyo-ekonomik dzeyi dk mahallelere yakn alanlarda kurulmas ocuklarn nitelikli igcn olarak yetimeleri konusunda etkin bir zm salayabilir. Ayrca, eitim merkezleri, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ibirlii ile sk denetim altna alnp, sokakta alp ilerinin vasfsz yoksullarn oluturacak ocuklar bu merkezlere ynlendirilebilirler. Bu
145

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

merkezlerin alma alanlar, kz ocuklarna da uygun raklk eitim merkezleri aarak kz ocuklarnn da meslek sahibi olmalar tevik edilebilir ve bu merkezlerin kentin yoksul yerleim merkezlerinde almas zellikle kz ocuk ailelerinin ikna edilebilirliini kolaylatrmas asndan da fayda salayacak bir giriim olabilir. raklarn ileriye ynelik en nemli hedefleri kendi iyerlerini aabilmek olduundan, raklk merkezlerinde eitim gren genlere uzunu vadeli krediler salanabilir. alan Gen Kuaklar ve Psiko-Sosyal Geliimleri: ocuun eitim dzeyini ve eitim kalitesini belirlemekteki en nemli etkenlerden biri anne-babann eitim srecinde kazanm olduu akademik bilgi ve donanm ise, bir dieri, olaylar karsnda gsterdikleri davran, tutum ve tavr biimleri ve ocuklaryla kurduklar iletiim biimi olmaktadr. Tm bu etkenler ise, ocuklarn fiziksel geliim olanaklar, zihinsel geliimleri iin ok nemli olan beslenme biimleri, oyuncaklar ve arkada gruplarnn belirlenmesinde nemli rol oynamaktadr. Eitim dzeyi dk ailelerde genellikle ocuun yapt herhangi bir davrann doruluu ya da yanll, neden-sonu ilikisi dahilinde bir mantk szgeci iinde ocua aklanmak yerine kesin bir aile otoritesi ile karlanmakta ve otoriteye sorgusuz itaat istenmektedir. Yaplan aratrmalar gstermektedir ki, ocuklarn merak, aratrma, soru sorma davranlarnn desteklendii ailelerde, ocuklar daha baarl,z gvenli ve daha az kaygl bir kiilik geliimi gsterirken, kat ve sorgulanmas olanakl olamayan, srekli ve kesin bir aile otoritesi ile yetien ocuklarda dk baar, z gven ve z sayg sorunlar ve yksek kayg dzeyi belirlenmitir (Hetherington ve Parke, 1993). ocuklarnzla gr ayrlna dtnz olur mu? sorusuna ailelerin %80inden fazlas, soruyu tuhaf ya da anlamsz bulduklar eklinde tepki gstererek yantlamlardr. Bu balamda, 44 yanda, okur-yazar bir babann verdii yant bu dnceyi baaryla temsil etmektedir: ocuumla aramda herhangi bir konuda anlamazlk olmas mmkn m? Biz farkl dncelerde olacaktk da, neden dnyaya getirdik onlar, mmkn deil! Dier taraftan ayn soru ocuklara ve genlere yneltildiinde, %70i aileleriyle herhangi bir atma yaamadklarn, %30luk bir grup ise, aileleriyle anlamazlk konularnn babalarnn annelerini dvd ya da altklar halde ailelerinin kendilerine hi harlk vermedikleri ya da ok az verdikleri zerine olmutur. ocuun ve gencin kiilik ve sosyal geliimini etkileyen en nemli etkenlerden bir tanesi de ocuun arkada evresi ve yakn evrede iletiim halinde bulunduu dier kiilerdir. ocuk toplumsallama sreci iinde, aile ve yakn evresindekilerle zdeleme yoluyla, doal bir sre iinde kendiliinden, rol modellerinin davranlarn taklit etme ve evreden gelen onay ya da ceza tepkilerine gre pekitirme ya da davrann snmesi ile yaanlan durumlar
146

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

karsnda belirli davran kodlar oluturur. ocuk nce aidiyet gruplar yoluyla, kiisel yetenekleri, becerileri, zevklerini deerlendirmeye, ailesinin sosyal stats, dini, mezhebi gibi zellikleri yoluyla kimliini oluturmaya balar. Kimlik oluturma sreci daha sonra ocuun referans gruplarna doru ilerler ve bu grup ocuun ya da gencin mesleki, entelektel, sosyal ve kltrel taleplerine gre biimlenmesini srdrr (Bilgin, 1994: 115). Bu balamda, aratrma rneklemine giren gen kuaklarn iine doduklar ve yetitikleri sosyo-kltrel ortama baktmzda, kent yaamnn olanaklarn getiren sosyo-kltrel zenginlikten ve eitlilikten olduka uzak, deyim yerindeyse kentten izole edilmi mahallelerde yaama baladklarn ve yaamlarn srdrdklerini grmekteyiz. Bu anlamda anne-babalarndan farkl bir sosyo-kltrel evrede yaadklar sylenemez. Kentin dier mahallerinde bulunma nedenleri hane reisleri iin % 30 ile ya seyyar satclk ya inaat iililii iin almaya gitme nedenleridir. Benzer ekilde, ocuk ya da genlerin %18i yaadklar kentin baka semtlerini hi grmediklerini, dier bir deyile hi mahallelerinden kmadklarn belirtmilerdir. Ancak burada belirtmek gerekir ki, bu oran iinde, kentin baka bir yerde bulunma nedeni, nemli lde hastane ya da yakn akraba ziyaretleri nedeniyle gereklemektedir. Bu veri ayn zamanda, gen kuaklar iin bo zamanlarn deerlendirme etkinlikleri asndan da nemli ipular vermekte ve gen kent yoksullarnn %75i bo zamanlarn komu ziyaretleri ya da ev ileri yaparak geirdiklerini ifade etmektedirler. Burada belirtilmesi gerekir ki, yoksulluun nemli boyutlarndan biri olan kiinin kendini gelitirebilecei frsat ve olanaklara ulaabilirlii ise, bir dieri, bu olanak ve frsatlardan haberdar olup olmaddr. Bu anlamda, gen kuaklarn anne babalarna sorulan, ocuklarnz kendilerini gelitirebilecekleri herhangi bir kurs ya da etkinlie gnderiyor musunuz? sorusuna, mezhepsel farklla dayal olarak, aleviler saz kursu mu? snniler ise Kuran kursu mu? sorusuyla karlk vermilerdir. ocuklarn bir kursa gnderebilen %1.5luk oran okulda ocuklara verilen halkoyunlar kursu oluturmaktadr. Grld gibi, yoksulluun ve olanakszlklarn devamnda, gen kuaklar anne-babalarndan daha iyi durumda deildir. Gen kuaklarn hayattan beklentileri ve ihtiyalar da doal olarak yaam koullar, dier bir deile haberdar olabildikleri erevede oluabilmektedir. stanbulda yaayan 17 yanda, rak olarak alan bir erkek ocuunun ifade ettii gibi: bisikletim olsun isterdim, harlm alp gezmek isterdim, fakat evin ihtiyalarndan hibir ey kalmyor bana, haftalm olduu gibi anneme veriyorum. Kayt d, kk atlyeler ounlukla yoksul mahallelerin iinde ya da etrafnda yer almakta, bu da dier etkenlerin yannda yoksullarn fiziksel anlamda mahallelerinden kp kenti tanmalarn engelleyen ve izolasyonu arttran bir etken olmaktadr. Bu nedenle, gen kuaklarn referans gruplar byk lde kendi yaam koullarn paylaan yoksullar olmakta, ok kk lde ise
147

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

yaadklar kenti ve olanaklarn az ok grebildikleri televizyonlar olmaktadr. Ancak, televizyon ile gerek yaamn referans grubu oluturma gleri doal olarak ayn olmamakta, en azndan ieriini bilmedikleri, sadece grdkleri imgelerle kenti kendilerine referans alabilmektedirler. Bunun doal sonucu olarak, sizinle ayn kentte yaayan insanlarla aranzla farkllklar gryor musunuz? sorusuna rneklemin %65i evet yantn vermesine karn, farkllklarn neler olduu sorulduunda hemen hemen kyafet farkll karlndan baka bir ey gelmemi, sadece %16s sosyo-kltrel farkllklarn da olduunu ifade etmilerdir. Kentin olanaklarndan yararlanamayan kapal evre iinde anne-babalarna benzer toplumsal ve kltrel deerlerin yeniden retilmesi de kalmaz olmakta, bu da yoksulluun kltrel anlamda yeniden retiminde olumsuz bir etken olarak karmza kmaktadr. Bu balam da 19 yanda ilkokul mezunu, tekstil atlyesinde alan bir gencin ifadesi bu sreci aka gstermektedir: erken yata evlenmek istiyorum ve erkek ocuklarm olsun istiyorum. lkokulu bitirince almaya balasn ve bana yardm etsin, eve katks olsun Buna ek olarak, gen kuaklarn elerini seme ltleri arasnda ayn mezhepten olmak %45 ile birinci, kendi kyls ya da ayn etnik kkene sahip olmak ise %35 ile ikinci lt olarak ifade edilmitir. Gen kuaklarn toplumsal hareketlilikleri anlamnda saptanan btn bu olumsuz koullara ek olarak, kz ve erkek ocuklar arasnda, var olan kstl olanaklar iinde dahi meydana gelen kadna dair eitsiz toplumsal ve kltrel deerler, kiilik ve sosyal geliim srecinde kz ocuklarn ikinci kez madur durumda brakmaktadr. Ailenin ocuklarna sunabildii olanaklarn olduka kstl olduu, hatta elinin i tutabildii en erken yata aileye ekonomik katksnn beklendii ocuklar, daha nce de sz edildii gibi, eitim olanaklarndan ya hi yararlanamamakta, ya da ok kstl llerde yararlanabilmektedirler. Ancak, bu ok kstl olanaklara karn, greli olarak varolan kaynaklar harcanrken ak bir ekilde erkek ocuklar ncelik tamakta, kz ocuklarna evde misafir gzyle baklmakta ve kz ocuuna evin btesinden ayrlacak pay boa gitmi olarak grlmektedir. Ailelerin %83nde sadece erkein sznn getii, ocuun cinsiyeti asndan %71inin erkek ocuk tercih ettii ve kadnn sz hakknn olmad bir sosyal evrede, kadnn sadece ekonomik deil, sosyal, kltrel ve psikolojik yoksunluunun da srekli yeniden retildii ve kadnn gszletirildii bir ortam karmza kmaktadr. Erkek ocua verilen deer ve kadn ekonomik ve sosyal yaamdan dlayan nedenlerin banda erkek ocuun aileye ekonomik katks birinci srada gelmekte, buna ek olarak erkek ocuun soyun devam asndan deeri vurgulanarak aile iin bir gurur kayna olduu belirtilmektedir. Kz ocuuna ise, erken yata evlendirildii iin, yabanc ve bakasna ait olarak baklmakta, deyim yerindeyse, baka bir aileye gidecek biri iin yatrm yapmak yani okutmak boa harcanm kaynak olarak grlmekte ve bu
148

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

balamda, kz ocuklar mirastan da mahrum braklmaktadr. Bu da bize toplumsal deimenin ne kadar g olduunu, zorunlu eitimi sekiz yla karmann ya da kanunlarla mirasta kadn-erkek eitlii salamann geleneksel deerleri ykabilmekte her zaman baarl olamadn gstermektedir. Kz ocuunu toplumsal olarak aalayc, dlayc ve hatta yok sayc geleneksel deerleri ifade eden bir gr 41 yanda ilkokul terk bir babann ifadesinde de grebiliyoruz: Kz ocuu kavuna benzer, abuk kokar, hemen evlendirilmeli, ama erkek ocuk benimle alyor, mirasm da o hak ediyor Kz ocuklarna ait bu tr nitelendirmeler ve hatta kiiliklerini yok sayc tutum ve davranlar, kadnlar sadece ekonomik ve sosyal yaamdan dlamak ve kendi yaamlar zerine karar verebilecek konumdan alkoymakla kalmamakta, duygusal olarak hilik ve ie yaramazlk hislerine neden olmakta, erkein karsnda sadece soyun devamn salayan bir ara konumunda brakmaktadr. Kadn, eitim, alma ya da kendini gelitirme haklarndan, hatta douraca ocuk saysna bile karar vermekten tmyle mahrum brakld sosyal evrede, dk benlik saygs, dk zgven ile yaad koullara zorunlu boyun eme durumunda kalmaktadr. Yasalar ve Uygulanma Glkleri Gen Kuaklarn Karlatklar Hak Kayplar: alma koullar ele alnrken belirtildii gibi, kk atlye ve iyerlerinde niteliksiz igcn oluturan gen kuaklarn alma koullar tmyle iverenleri tarafndan tek tarafl ve keyfi olarak belirlenmekte ve alanlar alk ve isizlik tehdidiyle almaya devam etmektedirler. Bu konuda, yasalarn yeterliinden ok uygulanmas ve yoksullukla mcadele biimleri, ocuk iiliinin nlenebilmesinde nem kazanmaktadr. 4857 sayl Kanunun lkretim ve Eitim Kanununun altrma sreleri ve yasaklar konusunu ieren 59. maddesine gre, lkretim anda olup da zorunlu temel retim ksmlarna devam etmeyenlerin resmi ve zel iyerlerinde veya her ne biimde olursa olsun altrmay gerektiren baka yerlerde cretli veya cretsiz altrlmas yasaktr. Ancak uygulama ile yasalarn rtmedii ok ak bir ekilde ortadadr. Aratrma rneklemine giren gen iilerin %24 okur-yazar deildir. Buna ek olarak ayn kanunun 71. maddesine gre On be yan doldurmam ocuklarn altrlmas yasaktr. Ancak, on drt yan doldurmu ve ilkretimi tamamlam olan ocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarna devamna engel olmayacak hafif ilerde altrlabilirler. ocuk ve gen iilerin ie yerletirilmelerinde ve altrlabilecekleri ilerde gvenlik, salk, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelimeleri, kiisel yatknlk ve yetenekleri dikkate alnr. ocuun grd i onun okula gitmesine, mesleki eitiminin devamna engel olamaz, onun derslerini
149

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

dzenli bir ekilde izlemesine zarar veremez. Bu noktada sorgulanmas ve dzeltilmesi iin aba gsterilmesi gereken konu yasa metinleri deil, yasalarn neden uygulanamad olmak durumundadr. ocuklar yedi-sekiz yalarnda dokuma, konfeksiyon atlyelerinde, oto tamirhanelerinde almaya balyorlar ve yukarda ocuklarn geliimi iin sralanan tm olumsuz etkilere maruz kalyorlarsa, yasalarda bu olumsuz etkilerin detayl olarak ele alnmas ok bir ey ifade etmiyor olsa gerektir. 10 yanda stanbulda bir konfeksiyon atlyesinde alan kz ocuunun anlattklar, yasalarla ocuklarn maruz kaldklar alma koullar ararsndaki uurumun derinliini ortaya koymaktadr: bir sene gittim okula stanbula geldim, almaya baladm, hi yaz bilmiyorum, okumay da bilmiyorum. lk iim i amar iiydi, senedir orada alyordum, hep beni dvyorlard, oradan ktm...yoruluyorum, bazen 10 kadar 9a kadar alyoruz, bazen sabah 8-akam 8. Akama kadar ayaktaym, belim aryorKlot yapyoruz ya ok toz oluyor, hep azmz, toz oluyor, giriyoruz ykyoruz, bazen sular akmyor, midemize gidiyor, midemiz bulanyor bronit oldum, hep nefesim daralyor, bazen iten darya kyorum, diyorum patronuma nefes alacam. 15 yanda hal fabrikasnda alan bir ocuk, iverenin alma koullarn nasl keyfi bir ekilde belirleyebildiini anlatrken, bir anlamda kendileri iin karlm yasalardan ne kadar uzak olduklarn da gstermektedir.: Ben 9 yanda dokumacla girdim, sabah yediden akam yediye kadar alrz, akam yedide bizi gtrrler, gece bire ikiye kadar bize hal ykletirler, 50 kiloluk ykn altna giriyoruz, ondan sonra saat birde eve gtrrler, sabah yedide ie balarz, 17 saat alyoruz... Biz arkada hastaneye gtrdk, arkadan stne hal yn dm, patron da gelmi sakn ha, aman deme i yaparken oldu diyorhastaneden sonra bu ocuk iki ay yerde yatt, iveren diyor, nasl olsa sigorta yok, beni ikayet de edemez, ii adam daima ezgindir, emeki adam daima ezgindir ocuklarn ve genlerin alma koullar gz nne alndnda ve alma ortamlarnda tmyle iverenin keyfiyetinde kaytsz ve yasalarn kendilerine uzanmad ya da uzanamad koullarda, kaderlerine terkedilmi bir halde yaamlarn srdrmek zorunda kalmalar zellikle alma koullar nedeniyle uradklar fiziksel ve ruhsal zararlar konusunda elimizde yeterli verinin de olmasn engellemektedir. Bu nedenle, i kazalar nedeniyle ne kadar ocuk ya da gencin alamaz duruma geldikleri ve bu koullarda yaamlarn nasl devam ettirdikleri ayr bir aratrma konusu olacak kadar nemlidir. Yasalarn uygulanamamas, kayt d almak zorunda kalan ocuk ve genlerin alamaz duruma geldiklerinde, iverenin hibir yasal yaptrma uramadan, alanlar adeta bir hurda yn gibi kapnn nne koymasnda herhangi glkle karlamalarn da engellemektedir.

150

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

Sonu: 1980lerle birlikte uygulamaya konulan yapsal uyum politikalarnn igc zerindeki en nemli etkilerinden biri kentsel igc piyasasnda meydana getirdii esnekleme ve dzensizleme ile birlikte yaanmtr. Dzenli, srekli olmayan ve sosyal gvenceden yoksun alma koullarnn en nemli sonucu yoksulluun artmas ve iddetlenmesi ile kendini gstermi ve 1980lerde yaanan bu srele zellikle kentlerdeki gen kuaklar iin yoksulluun yeniden retimi anlamna gelmitir. Tm dnyann sorunu olan, ancak zellikle geri kalm lkelerde kendini nemli bir sosyal olgu olarak ortaya koyan ocuk igc, tm nleyici abalara karn art gstermi, erken yalarda evin geimini salamak ya da bteye katkda bulunmak amacyla deiik alanlarda alma hayatna atlmak zorunda kalmlardr. Eitimi, mesleki nitelikleri, kiilik ve sosyal geliimi ile hayata hazrlanma srecini yaayamadan almaya balamak deyim yerindeyse hayata hazrlanamadan hayata atlmak zorunda kalmak, ksa ve uzun vadede ocuklar ve genler zerinde olumsuz etkileri geri dndrlemeyecek sonular yaratmaktadr. Bu sonulardan en nemlileri, rgn eitim ve bir meslek sahibi olma frsatlarndan yararlanamamak, bedensel sakatlklar, salk sorunlar ve psikolojik rahatszlklara maruz kalmak, kiilik geliimi sorunlar yaamak olabilmektedir. Tm bu etkenler bir arada yoksulluun yeniden retiminde belirleyici etkenler olarak gen kuaklarn toplumsal hareketlilik anslarnn nn kapatmakta ya da son derece gletirmedir. Kiilere toplumsal hareketlilik olanaklar sunmas asndan en nemli etkenlerden olan eitim olanaklarndan yararlanma anslarna baktmzda, gen kuaklarn, ileride kentsel igc pazarnda nitelikli birer birey olarak i bulabilmelerine yardmc olacak eitim olanaklarna ulaamadklar grlmektedir. Dolaysyla, halen yaptklar ilerde ve gelecekte yetikin bir birey olarak kentsel igc piyasasnda niteliksiz, sosyal gvenceden yoksun, geici ve dk cretli iler talep eder konumda yoksulluun yeniden retimine neden olarak yoksulluk ksr dngsnn iinde kalma riskleri yksek grnmektedir. Bedensel ve ruhsal ciddi salk sorunlarna neden olabilecek yksek risk altnda almak zorunda kaldklarndan dolay, istatistiklere gemeyen geici ya da kalc bedensel hastalklara, uzuv kayplarna ve psikolojik kntlere uramaktadrlar. Yaptklar ilerin zihinsel ya da bedensel becerilerini gelitirmekten ok uzak olmas, ileride nitelikli bir meslek sahibi olmalarn engellemenin yannda, rutin ve tekdze iler yapmalar sonucu entelektel geliimleri, sorun zme, aratrma, merak yetileri geliemeden kaybolabilmekte, kendilerini deersiz, ie yaramaz hissetmelerine neden olabilmektedir. ilikilerinin getirdii, patron otoritesi, sorgulanamaz alma koullar, ocuk ve genlerde boyun eme davrannn glenmesine, ie kapanmaya neden olabildii gibi, grdkleri bu iddetin da yansmas olarak saldrgan davranlar
151

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

ve yaadklar dnyann adaletli olmadna dair kanlar gelitirmelerine neden olarak kiilik geliimlerini salkl srdrmelerini engelleyebilecek niteliktedir. Yasalarn kendilerini korumaktan ok uzak olmas ise zerinde dikkatle durulmas gereken bir dier nemli konudur. Yasalar, i kanunu erevesinde tm konularda ocuklar ve tm alanlar koruyan maddeler iermekle birlikte uygulamada alanlarn kendi kaderlerine terk edildikleri grlmektedir. Zorunlu eitimin sekiz yla karlmasndan i yasalarnda ocuklar koruyan maddelere kadar, yaplan bu alma gstermitir ki, yasalarn kmas kadar uygulanma glkleri de zerinde nemle durulmas gereken bir sorundur. lkemizde, zorunlu eitimin sekiz yla kmasna karn hi okula gidememi, i yasalaryla korunduklar halde patronlarn insafna terk edilmi, sokaklarda seyyar satclk yaparak hayatta kalmaya alan gen bir kuak yetiiyorsa, sorunun kayna ve zm yollar bir kere daha dikkatle ele alnmaldr. Sonu olarak, aratrma bulgularnn deerlendirilmesinde, rneklemin evrenin kk bir parasn oluturmas nedeniyle, sadece ele alnan konu ile ilgili baz nemli ipularnn elde edildii ve genel geer sonularn karlamayaca belirtilmelidir. Ancak yoksulluun zellikle yoksul aile ocuklar tarafndan yeniden retilmesinin engellenmesi ve bu ocuklarn yukarya doru toplumsal hareketlilik olanaklarndan yararlanabilmelerinin salanmas asndan alma nemli veriler sunmaktadr

152

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

KAYNAKA
Agnew, J.A., (1981); Home Ownership and the Capitalist Social Order, (eds) M. Dear, A.J. Scott, Urbanization and Urban Planning, New York: Methuen. Alcock, P. (1997); Understanding Poverty, Macmillan: London. Bequele A, J. Boyden, (1995); ocuk Istihdamyla Mcadele, ILO, SGB: Ankara. Bilgin, N, (1994); Sosyal Bilimler Kavanda Kimlik Sorunu, Ege Yaynclk: zmir. Bromley, R., ve C. Gerry, (1979); Who Are The Casual Poor?, Casual Work and Poverty in Third World Cities, iinde, ed. R.Bromley ve C.Gerry, John Wiley&Sons Pub.: New York. Castells, M., (2000); End of Millennium: The Information Age, Vol. III., Blackwell Pub.: USA. Castells, M., J. Henderson, (1987); Techno-economic Restructuring, Sociopolitical Process and Spatial Transformation: a Global Perspective, Restructuring and Territorial Development, iinde, ed. J. Handerson, ve M.Castells, Global Sage Pub.: London. Crompton, R. (1993); Class and Stratification, Polity Press: Cambridge. DPT, (1996); llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas, Ankara. Frobel, R.C., Hill, (1987);Capital Factory and the Dynamics of Global Restructuring, Global Restructuring and Territorial Development, iinde, ed. J. Handerson, and M.Castells, Sage Publication: London. Goldthorpe, J.H. (1987); Introduction: Social Mobility and Social Interests, Social Mobility and Class Structure in Modern Britain, iinde, ed. J.H. Goldthorpe, Clarendon Press: Oxford. Gven, M., O. Ik, 1996, stanbulu Okumak: Stat-Konut Mlkiyet Farkllamasna likin Bir zmleme Denemesi, Toplum ve Bilim, 71, K. Hetherington E.M. ve Ross D. Parke, (1993); Child Psychology: A Contemporary Viewpoint, Mc Graw-Hill, Inc.: New York. Katba, . (1982); The Changing Value of Children in Turkey, Number 60-E, Current Studies on the Value of Children. Lloyd, P. (1984); A Third World Proletariat?, George Allen & Unwin Pub.: London. Miller, S.M., (1975); The Concept and Measurement of Mobility, Social Mobility iinde, ed. A.P.M. Coxon and C.L.Jones, Penguin Education: England. Mills, C.W. (1996); The Sociology of Stratification, Class: Critical Concepts , vol. I, iinde, ed. J.Scott, New York ve Routledge: London. Parkin, F. (1973); Class Inequality and Political Order, Paladin Pub.: Great Britain. Steward, A., K. Pranday, R.M.Blackburn, (1980); Social Stratification and Occupations, Holmes and Meier: New York. Roberts, B. (1978); Cities of Peasants, Edward Arnold Pub, London. Turner, B. Equality, (1986); Tavisstock Pub.: London ve New York. Young, M. (1994); The Rise of the Meritocracy, Transaction Publishers: London. World Bank Report (2000); Turkey Economic Reforms Living Standards and Social Welfare Study, Document of the World Bank, Report No: 20029-TU. http://www.calisma.gov.tr/mevzuat/4857_is_kanunu.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Social_justice, 153

Yoksulluk ve Gen Kuaklarn Toplumsal Hareketlilik anslar

154