Glavni pri~ini poradi koi e vovedena GPRS uslugata od strana na mobilnite operatori

Glavnite pri~ini poradi koi mobilnite operatori ja nadograduvaat postoe~kata mobilna mre`a i ja voveduvaat GPRS uslugata se: Zgolemuvawe na prihodot so pristapuvawe vo mobilnite podato~ni mre`i, osobeno otkoga kaj glasovniot pazar se pojavija profitni ograni~uvawa poradi potisnatiot kvalitet na glasovnite uslugi. 2. Privlekuvawe na novi korisnici koi preferiraat mobilni poddato~ni uslugi ili ne sakaat da investiraat vo kompjuter so Internet pristap. 3. Za~uvuvawe na postoe~kite korisnici nudej}i im novi uslugi. 4. Namaluvawe na cenata koja se dol`i na efikasnoto iskoristuvawe na mre`nite resursi. 5. Lesno prilagoduvawe na aplikaciite nameneti za mobilnite korisnici bidej}i poradi visokitte brzini na poddatocite ne se potrebni konverzoii na brzinite od pobrzite fiksni linii kon bez`i~nite. Zna~i GPRS-ot e baziran na GSM komunikacija koja gi dopolnuva postoe~kite uslugi, Bluetooth tehnologija koja pretstavuva standard za zamena na `i~anite vrski pome|u uredite so bez`i~ni radio vrski. 1.

[to pretstavuva GPRS?

GPRS (General Packed Radio Service) prestavuva nov servis koj ovozmo`uva informacijata da bide pratena ili primena preku mobilnata telefonska mre`a. GPRS ne e povrzan so GPS-ot , toa prestavuva sli~en akronim koj ~esto se koristi vo mobilen konteks GPRS e paketsko orientirana podato~na usluga koja se nudi vo bez`i~nite komunikacioni sistemi. Taa go koristi radio mediumot za ispra}awe na korisni~kite podatoci na efikasen na~in pome|u GSM mobilnite stanici i nadvore{nite paketsko orientirani podato~ni mre`i. Pri prenosot se koristi paketskata komutacija, podato~nata informacija se deli i se pakuva vo paketi koi se ispra}aat oddvoeno. Na krajot paketite se resostavuvaat. GPRS-ot gi podr`uva vrvnite svetski paketsko orientirani internet komunikacioni protokoli kako: Internet protokolot (IP), X..25 protokolot koj glavno se koristi vo Evropa. GPRS-ot ovozmo`uva bilokoja postoe~ka IP ili X..25 aplikacija da se prosledi niz GSM kleto~nata konekcija. Kleto~nite mre`i so implementiran GPRS pretstavuvaat bez`i~ni prodol`enija na Internet i X..25 mre`ite. GPRS-ot ovozmo`uva momentalno vospostavuvawe i odr`uvawe na Internet vrska. GPRS korisnicite }e mo`at da se logiraat na APN (Access Point Name) i da imaat pristap do mnogu uslugi i kancelariski mre`i pritoa celo vreme da ostanat konektirani se dodeka ne se odjavat a im se napla}a samo za podatocite koi se preneseni a ne za vremetraeweto na konekcijata. Toa e taka bidej}i fizi~ka kraj do kraj konekcija ne e potrebna bidej}i mre`nite resursi i opsegot se koristat samo koga se prenesuvaat podatoci. Vaka se postignuva

mnogu poefikasno iskoristuvawe na slobodniot radio opseg. Poradi ova GPRS paketskite orientirani uslugi treba da gi ~inat korisnicite pomalku otkolku obi~nite komutacioni uslugi bidej}i komunikacionite kanali se dodeluvaat samo vo periodot koga paketite se prenesuvaat {to e mnogu pokratko otkolku koga resursite se dodeleni na odredeno vreme samo na eden korisnik. Bi trebalo da bide polesno da se napravat aplikacii dostapni za mobilnite korisnici bidej}i pogolemata brzina na protok na poddatoci zna~i deka nema da ima potrebata od prilagoduvawe na aplikaciite od brzite fiksni linii pri predavaweto na istite na pobavnite bez`i~ni sistemi. Brzina GPRS-ot go koristi istiot radio kanal kako i glasovnite povici. Kanalot e {irok 200 kH. Radio kanalot nosi niza od digitalen radio potok so brzina od 271 kbit/s koj za prenesuvawe na govor se deli na 8 slotovi, pritoa sekoj od niv nosi informacija od pribli`no 34 kbit/s. Po protokol i korekcijata na gre{ka 13 kbit/s se ostavaat za sekoja govorna ili 14 kbit/s za sekoja poddato~na konekcija, rezultatot e ovozmo`uvawe na korisnicite da u`ivaat vo brzini od nad 100 kbit/s. No site 8 glasovnoi kanali ne se koristat. Najekonomi~ni telefoni }e bidat onie koi }e bidat ograni~eni na 56 kbit/s. GPRS standardot definira mehanizam so koj mobilnata stanica mo`e da go pobara posakuvaniot opseg za vreme na vospostavuvawe na poddato~nata sesija. Teoretskata maksimalna brzina koja mo`e da se postigne so GPRS iznesuva 171,2 kbit/s (kilobiti/s) koristej}i gi site osum slota vo isto vreme. Ova e okolu tri pati pobrzo od otkolku pri prenosot na podatoci niz dene{nite fiksni telekomunikacioni mre`i i okolu deset pati pobrzo otkolku kaj komutacionite podato~ni uslugi vo GSM mre`ata. Sepak, tri glavni aspekta go spre~uvaat korisnikot bilo koga da ja dostigne maksimalnata teoretska brzina: dodeluvaweto na vremenskite slotovi, restrikciite vo terminalite i stvarnata dostapnost na kodnite {emi. GPRS mo`e }e bide relativno poeftina usluga vo sporedba so SMS i so komutacijata na podatoci. Realnite brzini na GPRS se dvi`at vo opseg od 14.4 kbit/s pri koristewe na eden radio link pa do 115 kbit/s koga se spojuvaat pove}e radio slotovi taka {to se ovozmo`uva odr`uvawe na konstantna konekcija na Internet na mobilnite i kompjuterski korisnici. Brzinite na podatocite koi se prenesuvaat po pat na GPRS se pribli`uvaat do 56 kbit/s i se dvi`at pome|u 28 i 40 kbit/s. Pogolemite brzini na podatocite } e im ovozmo`at na korisnicite da u~estvuvaat vo video konferencii, da prebaruvaat po multimedijalni web sajtovi i sli~ni aplikacii koristej}i pritoa mobilni napravi koi mo`at da se dr`at vo raka ili xebni kompjuteri. Dodeluvawe na vremenski slotovi

Bidej}i GPRS i GSM go koristat istiot radio resurs, malku e verojatno deka mre`niot operator bilo koga }e gi dodeli site osum vremenski slotovi za GPRS soobra}aj, bidej}i govorot seu{te }e bide dominanten servis. Na~inot na dodeluvawe na vremenski slotovi na GPRS i GSM e otvoreno pra{awe me|u operatorite. Sepak, jasno e deka GSM vo site slu~ai }e ima prednost pred GPRS soobra}ajot. Eden na~in e eden ili dva vremenski slota da bidat fiksno dodeleni na GPRS dodeka ostanatite vremenski slotovi dinami~ki se dodeluvaat pome|u GPRS i GSM. Najverojatno i najednostavno re{enie e celosno da se izbegne namenata na vremenski slotovi. Bidej}i GSM soobra}ajot ima prioritet, na GPRS soobra}ajot mu se nudi promenliva koli~ina na kapacitet. Raspolo`livite vremenski slotovi se spodeluvaat pome|u site GPRS korisnici na nositelot vo dadenoto vreme. Treba da se napomene deka pome|u nositelite od edna bazna stanica sekoga{ ke ima barem eden signalen kanal. Brojot na signalni kanali zavisi od brojot na nositeli kako i od mre`nata okolina. [irinata na dozvoleniot opseg za eden GPRS korisnik istotaka e oddelno ograni~ena. Poradi ova teoretskata maksimalna brzina na GPRS-ot potrebno e da bide proverena vo zavisnost od realnoto optovaruvawe na mre`ata i terminalite. Realnost e toa deka mobilnite mre`i voobi~aeno imaat pomala brzina pri prenos na podatoci otkolku kaj fiksnite mre`i. Kako {to ve}e spomnavme za da se iskoristat prednostite na pogolemi brzini za prenos na podatoci, GPRS terminalite treba da poddr`uvaat nekolku pove}ekratni vremenski slotovi istovremeno. Za da mo`e da pra}a i prima teoretski maksimum od 171.2 kbps terminalot mora da vklu~i transmisija i priem na site osum vremenski slota, so {to se zgolemuva kompleksnosta pri izrabotkata na istiot. Tokmu poradi ova terminalite podr`uvaat ograni~en broj na slotovi i toa eden vremenski slot vo uplink i tri vremenski slota vo dowlink. Sledniot ~ekor e zgolemuvawe na mo`nostite na dva vremenski slota na uplink i ~etiri vremenski slota na downlink. Neposrednost-momentalnost GPRS go olesnuva vospostavuvaweto na momentalnite vrski niz koi informacijata mo`e da se isprati ili primi. Pritoa ne e potreben modem za da se ostvari vrska. Zatoa GPRS korisnicite se sekoga{ konektirani. Momentalnosta e edna od prednostite na GPRS koga se sporeduva so komutacijata na podatoci. Golemata brzina e mnogu zna~ajna karakteristika osobeno kaj kriti~nite vremenski aplikacii kako {to e na primer avtorizacijata na kreditnite karti~ki od dale~ina pri prenos na pari. Novi podobri aplikacii GPRS nudi nekolku novi aplikacii koi predhodno ne bile mo`ni kaj GSM mre`ite koi pred se s dol`ele na ograni~enata brzina na komutacija na podatoci (Circoit Switching Data) od 9,6 kbit/s kako i od dol`inata na kratkite poraki koja e ograni~ena na 160 karakteri. GPRS vo celost ovozmo`uva koristewe na internet aplikacii koi se koristat na

desktop-ot po~nuvaj}i od web prebaruvawe pa se do chat razgovarawe preku mobilnata mre`a. Drugite novi aplikacii }e bidat podocna prestaveni. Postoi mo`nost za doma{na avtomatizacija- mo`nost od dale~ina da se kontroliraat uredite vo ku}ata.

Servisen pristap Za da mo`at da go koristat GPRS-ot na korisnicite im e potrebno: Mobilen telefon ili terminal koj podr`uva GPRS (site postoe~ki mobilni GSM telefoni ne podr`uvaat GPRS). Pretplatenost na mobilna mre`a koja podr`uva GPRS usluga, GPRS uslugata mora da bide ovozmo`ena za toj korisnik. Znaewe kako da se isprati ili primi GPRS informacijata koristej}i go specifi~niot model na mobilen telefon, vklu~uvaj}i ja harverskata i softverskata konfiguracija. Destinacijata do koja mo`e da se prati ili od koja mo`e da se primi informacijata so pomo{ na GPRS ne e ograni~ena kako vo slu~ajot na SMS kade {to naj~esto toa e mobilen telefon. GPRS-ot e dizajniran taka da go napravi Internet-ot celosno dostapen za mobilnite korisnici. GPRS korisnicite mo`at da pristapat do bilo koja web stranica ili na nekoja druga Internet aplikacija - ovozmo`uvaj}i vedna{ kriti~na masa na korisnici.

Razlika pome|u GPRS i GSM GPRS-ot se razlikuva od GSM poradi slednive negovi osobini: 1. Pogolema {irina na opsegot na {to se dol`i i pogolemata brzina na poddatocite. 2. Momentalna i postojana konekcija na Inernet (always on line) 3. Nudi novi tekstualni i vizuelni poddato~ni uslugi kako i drugi dopolnitelni koi se dol`at na pogolemata brzina na poddatocite. 4. Glavno zastapena paketska komutacija otkolku obi~na koja ovozmo`uva pogolema spektralna efikasnost na radio linkot 5. Razli~ni na~ini na napla}awe. 6. Podr{ka na Internet protokolite. 7. Dopolnitelni komponenti i protokoli kako SGSN,GGSN 8. Razli~ni mobilni uredi koi se razlikuvaat od standardnite mobilni telefoni, razli~ni kompjuteri i mobilni napravi so soodvetna oprema koi imaat korisni~ki interfejsi so cel da im ovozmo`at na korisnicite novite uslugi. 9. Prv pokrupen ~ekor koj zna~i pribli`uvawe do 3G. Evolucija na GSM vo 3G

2. GPRS
Paketska komutacija GPRS vklu~uva paketski baziran prenos vo postoe~kite komutacioni GSM mre`i. Ova im ovozmo`uva na korisnicite da koristat paketski uslugi. Za da se dopolni komutacionata mpe`na arhitektura so paketska komutacija potrebna e zna~ajna nadogradba. GPRS standardot e ovozmo`en od strana na mre`nite operatori na mnogu eleganten na~in. Mre`nite operatori treba da dodadat nekolku infrastrukturni jazli i potrebno e da napravat nekoi softverski nadogradbi na nekoi od postoe~kite mre`ni komponenti. So GPRS informacijata se deli na nezavisni no povrzani paketi pred da se transmitira i reasemblira na priemniot kraj. Paketskata komutacija e sli~na na slo`uvalkite. Slikata koja ja prestavuva slo`uvalkata e razdelena na par~iwa vo fabrikata za proizvostvo i e stavena vo plasti~na kesa. Za vreme na transportot od fabrikata do korisnikot delovite se me{aat. Koga primatelot }e ja isprazni kesata so site par~iwa tie se resostavuvaat vo orginalnata slika. Site par~iwa se me|usebno povrzani i si odgovaraat, no na~inot na koj se transportirani i se sostavuvaat se razlikuva.

[emi za kodirawe na kanali

Definirani se ~etiri razli~ni {emi za kodirawe na kanalite vo specifikaciite na GPRS. Sekoja {ema koristi razli~no nivo na kontrola na integritetot na podatocite (error corection overhead) pri prenos na podatoci preku radio vrski. [emite obi~no se ozna~uvaat so CS-1 do CS-4, {to ne treba da se me{a so kratenkata za komutacija na kanali (CS). Za dadeni ograni~uvawa na kapacitetot kaj fiksnite kanali, postoi inverzna relacija pome|u koli~estvoto na aktuelni podatoci koi mo`at da se prenesat i koli~estvoto na sigurnost za integritet na podatocite. Kanalot mo`e da se koristi ili za prenos na samite podatoci ili za proverka na gre{kite na soodvetnite podatoci. Razli~nite proceduri za kodirawe na gre{ki formiraat promenlivi golemini na radio blokovite, {to dava ~etiri progresivni brzini na podatoci (tabela 2). Ovie brzini na podatoci se validni samo za radio-nivoto. Dodeka brzinite na aplikaciskoto nivo se ne{to pomali zaradi paketskiot overhead. Kolku se pogolemi brzinite na podatoci tolku e pogolem i potrebniot odnos signal/{um (SNR). Pri dobri uslovi vo kanalot so visok SNR (mala interferencija i visoka spektralna efikasnost) mo`e da se koristi bilo koja od ~etirite {emi. Vo ovoj slu~aj najvisoka propusnost se postignuva so kodira~ka {ema so najmala kanalska za{tita (CS-4). Ako interferencijata e visoka, najvisoka propusnost se postignuva so {emata so najgolema kanalska za{tita (CS-1) zaradi nejzinato

ekstenzivno kodirawe na gre{ki {to ovozmo`uva pomalku retransmisii. Izborot na propusnost nasproti za{tita od gre{ki e va`en parametar na kapacitetot koj zavisi od momentalnata lokacija na korisnicite vo relacija so baznata stanica koja go izbira najsilniot signal od korisnikot (obi~no toa e najbliskata bazna stanica). Baznata stanica e taa koja presmetuva koja kanalska kodna {ema ke se koristi za sekoja GPRS vrska. Va`no e da se razbere deka samo za ekstremno dobri uslovi na radio vrska e pogodna CS-4, zatoa {to taa nema za{tita od gre{ki.

[emi za kanalsko kodirawe CS-1 CS-2 CS-3 CS-4

Podato~ni bitovi vo radio blok 181 268 312 428

Pod. brzina po vrem. slot kb/s na radio nivoto 9.05 13.4 15.6 21.4

Maks. podato~na brzina za 8 vrem. slota kb/s 72.4 107.2 124.8 171.2

Tabela 1 - parametri za {emi na kodirawe Spektralna efikasnost-iskoristenost Paketskata komutacija zna~i deka GPRS radio resursite se koristat samo koga korisnicite ispra}aat ili primaat podatoci, {to ne e slu~aj kaj obi~nite mobilni korisnici kaj koi dodeleniot radio kanal na mobilniot korisnik e fiksen samo za odradeno vreme, slobodniot radio resurs mo`e da bide skladno podelen pome|u pove}e korisnici. Ova efikasno iskoristuvawe na ograni~eniot radio resurs zna~i zgolemuvawe na brojot na GPRS korisnicite koi mo`at da go delat istiot frekfenciski opseg a mo`at da bidat opslu`eni od edna edinstvena kletka. To~niot broj na korisnici koj e podr`an zavisi od aplikaciite koi se koristat kako i od toa kolku podatoci se prenesuvaat. Poradi efikasnoto iskoristuvawe na spektarot so GPRS-ot, ima pomala potreba od gradewe na slobodni kapaciteti koi se koristat samo vo vrvnite soobra}ajni ~asovi. GPRS-ot im ovozmo`uva na mre`nite operatori da ja maksimiziraat iskoristenosta na nivnite mre`ni resursi na dinami~en i fleksibilen na~in, so zgolemuvawe na korisnicite a so toa i zgolemuvawe na prihodot. GPRS-ot treba da go podobri kapacitetot na GSM mre`ata pri vrven soobra}aj bidej}i istovremeno: gi dodeluva ograni~enite radio resursi poefikasno podr`uvaj}i ja virtuelnata povrzanost ; go prenaso~uva soobra}ajot koj prethodno be{e ispra}an koristej}i standardna komutacija na podatoci vo GPRS, i pritoa go osloboduva SMS centarot kako i kanalite za signalizacija, prenaso~uvaj}i i del od soobra}ajot koj prethodno bil ispra}an kako

SMS vo GPRS namesto da se koristi GPRS/SMS interkonekcija koja e podr`ana od GPRS standardite. Primena na internet Za prvpat GPRS vo celost ovozmo`uva mobilna internet funkcionalnost koja se dol`i na me|usebnata zaedni~ka rabota na postoe~kata Internet i na novata GPRS mre`a. Bilo koja usluga koja se koristi od fiksniot internet kako {to se: transferot na podatoci FTP (File Transfer Protocol), prebaruvawe po web, razgovarawe, e-mail, telnet, denes se dostapni i vo mobilnata mre`a poradi GPRS. Mnogu mre`ni operatori ja razgleduvaat mo`nosta da go koristat GPRS za da stanat bez`i~ni internet provajderi. World Wide Web-ot prestavuva primaren komunikacionen interfejs. Lu|eto pristapuvaat na internet poradi potreba od raznovidni informacii. Bidej}i gi koristi istite protokoli, GPRS mre`ata mo`e da se razgleduva kako podmre`a na Internet-ot. Ova zna~i deka sekoj GPRS terminal potencijalno mo`e da ima negova IP adresa {to zna~i mo`e da bide adresiran.

Podr{ka na TDMA i na GSM Potrebno e da se zabele`i deka GPRS (globalniot paketski radio servis) ne e edinstvena usluga-servis koja e razviena za da gi usovr{i mobilnite mre`i koi se bazirani na GSM digitalniot mobilen telefonski standard. IS-136-TDMA koj e popularen vo Severna i Ju`na Amerika isto taka podr`uva GPRS. So {to se po~ituva dogovorot za sledewe na istite evolucioni pati{ta koi vodat kon tretata generacija na mobilni telefonski mre`i sku~en vo 1999 godina od strana na industriskite zdu`enija koi gi podr`uvaat ovie dva mre`ni vida. Suboptimalna modulacija GPRS-ot e baziran na modulaciona tehnika poznata kako GMSK (Gaussian Minimum Shift Keying). EDGE e baziran na nova modulaciona {ema koja ovozmo`uva mnogu pogolema bitska preku vozdu{niot interfejs poznata kako 8PSK. Ovaa modulacija se koristi i kaj 3GSM mre`nite operatori. Docnewa pri prenos GPRS pakettite se pra}aat niz razli~ni nasoki so cel da stignat do istata destinacija. Ovoj na~in na transport ovozmo`uva nekoi od paketite da se izgubat ili da se uni{tat za vreme na prenosot na podatoci niz radio linkot. GPRS standardite ja prepoznavaat ovaa bitna osobina na bez`i~nite paketski tehnologii i gi obedinuva retransmisionite i

podato~nite strategii. Rezultatot e potencijalno docnewe pri prenosot koe mo`e da se javi. Poradi ovaa osobina aplikaciite koi baraat broadcast na kvalitetno video mo`at da se implementiraat ako se koristi brza komutacija na podatoci HSCDS (High Speed Circuit Switched Data). HSCSD pretstavuva obi~na komutacija vo koja eden korisnik mo`e da zavzeme do ~etiri posebni kanali vo isto vreme. Poradi ovie karakteristiki na konekcijata od kraj do kraj (pome|u ispra}a~ot i prima~ot ) docneweto pri prenosot e retko. Zaklu~ok : Potreba od HSCSD. Nepostoewe na za~uvaj i prosledi Za razlika od toa {to kaj SMS za~uvaj i prosledi go pretstavuva srceto na SMS centarot i pretstavuva glavna karakteristika na SMS uslugata, vo standardot na GPRS ne postoi za~uvuva~ki mehanizam, nezavisno od obedinuvaweto na interkonekciskite linkovi pome|u SMS i GPRS. Zaklu~ok : Potreba od SMS.

Arhitektura na GPRS mre`a

So cel da gi ponudat uslugite koi gi nudi GPRS-ot operatorite moraat da instaliraat novi dopolnitelni mre`ni uredi i da gi nadogradat postoe~kite so cel da ovozmo`at soodvetna paketskata komutacija. Glavnite novi elementi vo GPRS mre`ata se: Gateway GPRS servisen jazel (GGSN) i Serving GPRS servisen jazel (SGSN), nov Border Gateway (BG) so koi se obezbeduva pristap do drugi GPRS mre`i preku Firewavle (FW). Pokraj ovie novi elementi potrebna e nadogradba na ve}e postoe~kite komponenti vo GSM mre`ata: Mobile Services Sviching Senter (MSC), Visitor Location Register (VLR), Home Location Register (HLR), Base Tranciver Station (BTS) i na Base Station Controler (BSC). Izgledot na mre`ata e pretstaven na sl.1

sl.1 Arhitektura na GPRS mre`a Serving GPRS Support Node (SGSN) SGSN - jazol so koj GSM infrastrukturata gi ispra}a i prima poddato~nite paketi od i do mobilnite stanici, t.e SGSN istata. Paketite se dvi`at od SGSN do BSC, preku BTS do mobilnata stanica. Za da se ovozmo`i ovoj paketen soobra}aj, neophodno e da komunicira i so drugi to~ki kako HLR, MSC, BSC i GGSN i Short Message Service-nodes (SMS). Funkciite na SGSN se: menaxirawe so mobilnosta - locirawe na mobilnite stanici, verifikacija na korisnicite kako i pribirawe na naplatnite poddatoci. Gateway GPRS Supoprt Node (GGSN) Samiot zbor Gateway ni uka`uva deka GGSN se odnesuva kako porta, interfejs za me|usebno povrzuvawe na GPRS mre`ata so javnata podato~na mre`a kako {to se IP i X.25. GGSN-ot ni ovozmo`uva i povrzuvawe na drugi GPRS mre`i so cel da se ovozmo`i GPRS roaming. Glavna negova zada~a e rutirawe na informacijata {to e neophodno kako i mapirawe na adresi. GGSN i SGSN se odvoeni fizi~ki to~ki koi mo`at me|usebno da se povrzat so IP ruteri.

Mobile Service Switching Centre (MSC) MSC izveduva telefonski komutira~ki funkcii na GSM komutacionen sistem, na sli~en na~in kako {to SGSN go komutira GPRS paketskiot soobra}aj. Toj gi kontrolira povicite do i od drugi telefonski podato~ni sistemi i komutacioni podato~ni sistemi. Visitor Location Register (VLR) VLR data bazata sodr`i informacii za site MS-i {to vo momentot se locirani vo MSC oblasta. Vo SGSN jazelot se implementirani i VLR funkcionalnosti za paketska komutacija taka {to se sodr`ani informacii za site pretplatnici vo SGSN oblasta. Koga MS se prefrluva vo nova MSC lokaciona oblast ili SGSN naso~uva~ka oblast, lokalniot VLR bara informacija za MS od negoviot HLR. Home Location Register (HLR) HLR e baza na podatoci {to sodr`i informacii za sekoj pretplatnik {to pripa|a na GSM/GPRS operatorot. Vo slu~aj na GPRS usluga HLR registerot mora da bide pro{iren so cel da se registriraat GPRS korisni~kite profili t.e vklu~uva GPRS informacija od tipot na Packet Data Protocol (PDP). Potrebno e da se vr{i obnovuvawe na adresata na SGSN vo HLR kade {to MS momentalno pretstojuva za HLR ot da ima preglednost na korisnicite vo mre`ata.

Authentication Centre (AuC)

Authentication Centre informacii potrebni ~uvaat algoritmi potencijalni upadi podatoci. (AuC) e prodol`etok na HLR koj gi sodr`i site za za{tita na pretplatni~kiot identitet. vo AuC se i kriptografski kodovi, so koi se spre~uvaat i prislu{kuvawe na razgovorot ili prenosot na

Equipment Identity Register (EIR) Equipment Identity Register (EIR) e centralna baza na podatoci {to gi sodr`i broevite na pretplatnicite i opremata. Vo ovoj registar se sodr`ani tri listi na mobilna oprema: -bela lista koja sodr`i va`e~ka mobilna oprema; -siva lista {to sodr`i nefunkcionira~ka oprema; -crna lista za ukradena ili suspendirana oprema. So cel da se prika`e kako site ovie elementi me|usebno se vklopuvaat korisno e da se razgleda primer koga laptop se konektira na GPRS mobilen telefon. Telefonot komunicira so GSM baznata stanica koja pak ispra}a paketi do SGSN. SGSN komunicira so GGSN sistem koj gi odr`uva vrskite so drugite mre`i kako internet ili privatni.

GPRS mre`ata mo`e da koristi pove}e serverni to~ki no i e potrebno samo edno gateway za povrzuvawe so nadvore{nite mre`i. IP paketite koi doa|aat od internet mre`ata a se adresirani do mobilnata stanica se primaat od strana na GGSN koj gi prosleduva do SGSN a potoa se transmitiraat do mobilnata stanica. Vrskata se vospostavuva za sekoja transmisija po koja vedna{ se raskinuva. Prenos na podatoci niz GPRS mre`ata Kako {to ve}e e ka`ano korisnikot e celovremeno povrzan no mre`nite vrski se otvaraat i se zatvoraat pri sekoja transmisija. Pritoa postojat nekolku ~ekori koi e potrebno da se razgledaat koga se prenesuvaat podatoci. Mre`en pristap: [tom GPRS mobilnata stanica }e se priklu~i vo mre`ata taa i se pretstavuva so ispra}awe GPRS attach barawe. Pristapot vo mre`ata mo`e da se napravi kako od mobilna taka i od fiksna stanica na GPRS mre`ata i toa: to~ka - to~ka; to~ka do pove}e to~ki ili anonimni vrski koi se slobodni. Vo kleto~nite mre`i nekolku administrativni funkcii se koristat za da se verifikuva korisnikot kako : Registracija na korisnikot - gi spojuva mobilnata ID so korisni~kata PDP (packet data protocol) i gi adresira so PLMN (public land mobile network). Vo doma{nata oblast na mobilnata stanica se koristat HLR dodeka vo nekoja tu|a oblast se koristat VLR registrite za prosleduvawe na podatocite. Avtentizacija - vodi smetka za validnosta na mobilnata stanica i na nea pridru`enite uslugi. Funkciite za menaxirawe so mobilnosta se koristat vo ovoj del na signalizacija (GMMprotokolen stek) Kontrola na dozvola na povik (CAC Call admission control) - gi determinira baranite mre`ni resursi za soodvetnite QoS. Dokolku baranite resursi se slobodni toga{ tie }e bidat rezervirani.

Rutirawe na podatoci - {tom edna{ mobilnata stanica }e zapo~ne so prenesuvawe na podatoci, rutiraweto se izvr{uva od strana na GSN koristej}i hop by hop princip niz mobilnata mre`a koristej}i ja destinacionata adresa vo zaglavjeto na porakata. Rutira~kite tabeli se odr`uvat od GSN koristej}i go GTP nivoto koe mo`e da vr{i preveduvawe na adresite kako i mapira~ki funkcii za da gi konvertira nadvore{nite PDN (public data network) adresi vo adresi koi se koristat za rutirawe vo PLMN. Podatocite mora da pretrpat nekolku transformacii pri nivnoto patuvawe niz mre`ata. Zavisno od pozicijata na PDN poddatocite mo`at da bidat: - prosledena nanapred - se koristi doverliva funkcija za prenesuvawe od eden jazel do drug niz rutata

tunelirana - prenesuvawe na poddatoci od eden PLMN do drug. Kompresirana - za da mo`e da go iskoristi radio linkot na efikasen na~in ( se koristat razli~ni kompresira~ki algoritmi od strana na proizveditelite). Za{titena - za da ja za{titi mobilnata stanica od zlonamernici. (postojat pove}e vidovi na vakvi algoritmi)

Upravuvawe so mobilnosta Kako {to se dvi`i mobilnata stanica od edna oblast vo druga, se koristat funkcii za menaxirawe na mobilnosta so cel da se locira nejzinata pozicija vo sekoja PLMN. SGSN komuniciraat pome|u sebe so cel da ja obnovat lokacijata na korisnikot. Podatocite za mobilnata stanica se sobrani vo VLR-ot i se dostapni za SGSN preku mobilniot centar za komutirawe MSC. Pome|u mobilnata stanica i SGSN se vospostavuva i se oddr`uva logi~ki link za sekoja PLMN. Na krajot od prenosot ili koga mobilnata stanica }e izleze nadvor od oblasta na specifiraniot SGSN logi~kiot link se osloboduva a izvorite koi se povrzani so nego se relocirani.

Protokolen stek GPRS sistemot razlikuva dve protokolni ramnini i toa ramnina na transmisija koja gi opfa}a protokolite povrzani so korisni~kata informacija i kontrolnite proceduri za razlikuvawe na gre{ki, i slignalizaciona ramnina koja gi opfa}a protokolite koi ja kontroliraat konekcijata, transmisijata, naso~uvaweto i mobilniot menaxment.

Ramnina na transmisija GPRS protokolniot stek sodr`i novi nivoa so koi se regulira podato~niot soobra}aj.

sl.2 Ramnina na transmisija Na sl.2 e prika`ana transmisionata ramnina so soodvetnite nivoa kaj oddelnite GPRS mre`ni elementi. Vo prodol`enie e daden kratok opis na funkciite na oddelnite nivoa. Aplikaciono nivo Ova nivo sodr`i soodvetna logika potrebna za podr{ka na razli~ni korisni~ki aplikacii.

Transportno nivo Postojat dva razli~ni transportni protokoli i toa: - Transmision Control Protokol (TCP) ovozmo`uva bezgre{en prenos na informacii pome|u dva korisnika. - User Datagram Protokol (UDP) prestavuva protokol koj ovozmo`uva nedoverliv prenos na podatocite pome|u dva korisnika, ne dava garancija deka podatocite to~no se preneseni. IP/x.25 Transportnoto nivo mo`e da se prenese na mre`noto so pomo{ na dva tipa na podato~ni protokoli i toa IP i X.25. Dominanten mre`en protokol za GPRS orientiranite mre`i pretstavuva IP protokolot so koj se obedinuvaat rutira~kite servisi vo podato~nite mre`i. Logical Link Control-LLC Logical Link Control-LLC nivo dodeluva visoko doverliv {ifriran logi~ki link. LLC e nezavisen od osnovnite radio interfejsni protokoli so cel da ovozmo`i voveduvawe na alternativni radio izbori kako pr. EDGE so minimum promeni na GPRS vnatre{na mre`a. Toj vospostavuva logi~ki link pome|u MS i SSGN, poznat kako Temporary Logical Link Identifier (TLLI). Ovozmo`uva i proverka na gre{ka.

RLC i MAC MAC go raspredeluva celiot podato~en soobra}aj i ja kontrolira signalizacijata na fizi~kiot radio interfejs. RLC raboti so segmentacija na LLC podato~ni paketi vo RLC podato~ni blokovi. Na eden RLC podato~en blok e dadeno MAC zaglavie i Block Check Sequense (BCS) za formirawe na radio blok. Fizi~ki radio interfejs Ova nivo e odgovorno i za frekventnite skokovi (hopping) i za signalnata modulacija. Toa go podobruva odnosot signal-{um (SNR) preku interferenciska i frekventna raznovidnost BSSGP i Frame Relay Base Station Subsystem GPRS Protocol (BSSGP) emitira podato~ni paketi i rutira~ki informacii. Frame rely komunikaciskiot standard ovozmo`uva visoki podato~ni brzini, namaluvaj}i najgolem del od overhead-ot povrzan so kontrolata na gre{ki.

GPRS Tunel Protocol (GTP) GPRS tunelira~ki protokol- specijaliziran protokol koj operira nad standardnite TCP/IP protokoli so cel da gi spakuva X.25 ili IP paketite za da mo`at da bidat ponatamu prosledeni pome|u SGSN i GGSN. (Pokraj ovoj postojat i drugi protokoli koi vo slu~ajov ne se izlo`eni).

Signalizaciska ramnina Signalizaciskata ramnina na GPRS sistemot se sostoi od protokoli za kontrola i podr{ka na funkciite na transmisiona ramnina. Funkcii: Kontrolirawe na vlezni konekcii na GPRS mre`a Kontrolirawe na svojstvata na vlezna vospostavena mre`a konekcija na

Kontrolirawe na rutira~ka pateka na mre`na konekcija, za podr{ka na korisni~kata mobilnost. Kontrolirawe na dodeluvaweto na mre`niot resurs.

GPRS aplikacii chat - GPRS pretstavuva prodol`enie na Internetot i im ovozmo`uva na korisnicite da gi korisat postoe~kite Internet chat grupi. GPRS ot ne podr`uva to~ka do pove}e to~ki uslugi barem ne vo prvata faza spre~uvaj}i ja distribucijata na edna poraka do pove}e korisnici. Informacioni uslugi kako tekst i grafici GPRS se kooristi za kvalitativni informacioni uslugi (vremenska prognoza, raspored na avioletovi, fudbalski rezultati ) no sepak se koristat i SMS uslugite iako se ograni~eni na 160 karakteri za dostavuvawe na kvantitativni informacii. Mirni sliki skenirani, od digitalni kameri, prezentacii itn. Podvi`ni sliki kako video poraki, video konferencii, sliki od bezbednostni kameri. Prebaruvawe po Web Delewe na dokumenti i zdru`enio rabotewe so ova im se ovozmo`uva na na razli~ni lu|e na razli~ni rabotni mesta da rabotat na isti dokumenti pri re{avaweto na razli~ni problemi. Audio izve{tai Prenos na fajlovi prezemawe na podatoci od mobilnata mre`a za ~ie {to ~itawe bi mo`el da se koristi Acrobat Reader.