ALKOL BAIMLILIINDA TEK TARAFLI ALE TERAPS

Unilateral Family Therapy of Alcohol Dependence

Dr. . Ayhan Kalyoncu1, Psk. Mine Karagzolu2

ZET
Alkol bamllnn tedavisinde aile terapisinin nemli bir yeri bulunmaktadr. Tedaviye ailelerin dahil edilmesinin hastann ayklk srecini olumlu ynde etkiledii bulunmutur. Bu sre ierisinde aileler; sululuk, utanma, fke gibi olumsuz duygularla etkili bir ekilde baa kmay ve e bamllk kavram ierisinde hastaya etkin bir ekilde yardmc olmay renmektedirler. Son yllarda aile bireylerinin tedavide aktif bir ekilde rol almasn salayan giriimlerin hastann tedaviyi kabul etmesinde ve ayklk srecini kolaylatrmada olumlu etkileri bulunduu gzlemlenmitir. Bu yazda alkol bamllnda gelitirilen eitli mdahale yntemlerinden biri olan Tek Tarafl Aile Terapisi, teori ve uygulama asndan gzden geirilmitir. Anahtar kelimeler: Alkol bamll, aile terapisi, mdahale.

SUMMARY
Family therapy has an important place in the treatment of alcohol dependence. Integration of family members into treatment has been found to facilitate the recovery process on the part of the patient. During this process, family members learn to deal effectively with negative feelings such as guilt, shame, and anger. In addition to this, they develop an understanding of effective ways of helping the patient taking into consideration the concept of co-dependence. In recent years, it has been observed that active involvement of family members in the treatment of alcohol dependence has a significant effect on bringing the patient into treatment as it has on facilitating the recovery process. Different family intervention methods had been developed in alcohol dependence. In this article, one of these which is named Unilateral Family Therapy, has been reviewed in terms of its theory and application. Key Words: Alcohol dependence, family therapy, intervention.
Journal of Dependence 2003; 4: 31-37

Bamllk Dergisi 2003; 4: 31-37

1 2

Yrd. Do. Dr. Maltepe niv. Tp Fak. Psikiyatri A.D. Balkl Rum Hastanesi Vakf Anatolia Klinikleri Klinik Psikolog, Balkl Rum Hastanesi Vakf Anatolia Klinikleri

Yazma Adresi / Address reprint requests to: Yrd. Do. Dr. . Ayhan Kalyoncu, Meelik Sok. Hrisovergi Apt. No: 36/6 Taksim stanbul TURKEY Elektronik Posta Adresi / E-mail address: akalyon@superonline.com Telefon / Phone: +90 (212) 251 30 30 Kabul tarihi / Date of acceptance: 10 Nisan 2003 / April 10, 2003 Bamllk Dergisi, Cilt: 4, Say: 1, 2003 / Journal of Dependence, Vol: 4, N.: 1, 2003

31

ALKOL BAIMLILIINDA TEK TARAFLI ALE TERAPS

GR Tarih boyunca insanlar tarafndan keyif verici bir madde olarak tercih edilen alkol kullanmnn oluturduu salk ve sosyal problemlerin tedavisi ilgi oda olmutur. Bugn lkemizde ve dnyada gittike byyen bir sorun haline gelen alkol bamlln yaam boyu gelitirme riskinin yaygnl %13 olarak verilmektedir (1-3). lkemizde alkol ve madde kullanm yaygnln belirlemek amac ile yaplan aratrmalar genellikle okul rencileri zerinde ve belli ehirler dahilinde yaplm olup kesitsel bir zellik tamaktadr (2,4). Bamllk yaygnlln saptamak iin erikinlere ynelik daha ok sayda aratrmaya gereksinim bulunmaktadr (5). Bununla birlikte Trkiyeyi nemli lde yanstt dnlen Genler arasnda sigara, alkol ve madde kullanm yaygnl zelliklerinin deerlendirilmesi-SAMAY 1998 adl aratrma bulgularndan sz edilebilir. On be ayr ildeki lise rencileri zerinde yaplan bu almada son bir ay iinde alkol kullanm %13.7, haftada en az bir kere alkol kullanm ise %9, en az bir kere sarho olma oran %26.5 olarak belirlemitir (2). Alkol bamllnda uygulanan terapiler psikoanalitik ve davran kuramlar dahilinde balatlm zaman ierisinde sistematik, stratejik, ve anlatma dayal yaklamlar kapsamnda yaplandrlmtr. Bunlardan biri olan aile ynelimli mdahaleler balangta byk diren ile kar karya kalmalarna ramen destekleyici aratrma bulgular ile zamanla kabul grerek nem kazanmlardr (5). Alkol bamll; var olan aile ve evlilik sorunlarn tetikleyebildii gibi ayrlk, boanma, ocuk ve e istismar gibi istenmeyen sonular da dourabilmektedir (6,7). Genetik etmenlerin yan sra, ailede hatal rol modeli ve anlamazlk ortam gibi etmenlerin de hastaln balama ve srmesinde nemli rol oynad gsterilmitir. Aratrmalar, aile ve ein ayklk sreci ile oluan deien iliki dinamiklerine uyum salayamamalarnn hastaln nks etme olasln artrdn gstermitir (6). Aile bireylerinin alkol bamllnn tedavisinde aktif roln belirlemek amacyla eitli aile terapilerinin kullanld 21 aratrmann gzden geirildii bir almada alkol bamls olmayan aile bireyinin tedaviye dahil edilmesinin hastann tedavi almay kabuln ve aykln srdrmesini salanmada nemli olduu gsterilmi, aile yaknlar tedaviye dahil edilen hastalarn, destek almayanlara oranla iki kat daha fazla tedavi giriiminde bulunduklar bildirilmitir
32

(8). Alkol bamls kadnlar zerinde yaplan bir aratrmada da aile bireylerinin ayklk srecinde yer almalarnn aykl olumlu ynde etkiledii bulunmutur (9). lkemizde yaplan aratrmalara bakldnda, benzer bir ekilde hasta elerinin tedaviye katlmamalarnn ve kiiler aras ilikilerdeki atmalarn nks srecini hzlandrd bulunmutur (10,11). Bamll aileyi de gz nne alarak tedavi etmek hem hastaya salanan destek hem de yaknlarnn e bamllk (co-dependence) kapsamndaki sorunlarn belirlemek asndan nemlidir. Hastalarn alkol ime ve tedavi olma srelerini aile bireylerinin kendi yaamlarnn byk ksmn kapsayan ana eksen haline getirmeleri e bamllk olarak tanmlanr. Bu kurtarc tutum bazen bamllk srecini olumsuz etkileyebilmektedir. Terapide hasta yaknnn uygun olmayan davranlarn belirlemek ve deitirmek olanakldr (2). Alkol bamllnda uygulanan aile ve evlilik terapileri; deiime niyetli olma, deiim ve deiimin uzun vadede devam ettirilmesini kapsayan aamadan olumaktadr (6,7). Tedavinin ilk aamasn oluturan deiime niyetli olma durumu sorunun kabul ve zm ynnde hareket kararnn alnmas olarak anlalabilir (7,12). Yardm almada kararsz ve isteksiz olan hastay tedaviye getirmeyi amalayan drt eit aile ve evlilik terapisi bulunmaktadr. Bunlardan Aileler iin Komnite Tevik Eitimi, Johnson Enstits Mdahalesi ve Tek Tarafl Aile Terapisi olarak adlandrlan yaklam isteksiz ve ibirliine girmeyen hastay tedaviye ynlendirmede deiik yntemler sunmaktadrlar. Drdnc yaklam olan Tedaviye Direnli Alkol Bamllarnn Eleri iin Grup Program ise sadece elere ve onlarn sorunlarna eilmesi nedeniyle dierlerinden farkldr (13). Bu yaklam, tedavi almayan veya tedaviyi srdrmeyen hasta elerinin duygusal sorunlar ile baa kma becerilerini artrma ve e baml olmay brakma zerine kuruludur. Uygulama tedaviye direnli hasta elerinin hayat kalitelerini ykseltmeyi hedef alr (13). Bu adan, Al-Anon ile benzer ynler gstermektedir. Aile ynelimli terapilerden biri de Aileler iin Komnite Tevik Eitimidir. Bu giriim disulfiram kullanm, sosyal beceri eitimi gibi davran yntemlerle bata e olmak zere aile bireylerine ynelik fiziksel ktye kullanmay azaltma, tedaviye katlma ve aykl tevik etme gibi amalara yardmc olmaktadr (14). Dier bir uygulama olan Johnson Enstits Mdahalesi yzletirmeye dayal bir yaklamdr. Aile bireylerinin toplu halde

Bamllk Dergisi, Cilt: 4, Say: 1, 2003 / Journal of Dependence, Vol: 4, N.: 1, 2003

. A. Kalyoncu, M. Karagzolu

terapist yardm ile sistemli bir plan gelitirmeleri ve birlikte hastay yzletirmeleri zerine kurulmutur (15). Bu yaznn konusu olan Tek Tarafl Aile Terapisi (TTAT) ise ein baa kma becerilerini artrma, aile ileyiini iyiletirme ve aykl kolaylatrma alanlar zerine younlamaktadr. TTAT uygulamasnda motivasyon artrmaya ynelik yaklamlar yeterli olmad takdirde yzletirme yntemi kullanlr (6,12). Son yllarda tiksindirme (aversiyon), disulfiram kullanm, yzletirme gibi hastay ime davrannn olumsuz sonularna maruz brakmaya ynelik yaklamlarn etkili olmadklar gzlemlenmitir (16). Bunun yerine, imeme tutumuna ynelik motivasyonu artrmann tedavide olumlu etkileri kabul edilmitir (16,17). Tedaviye isteksiz hastalarda farkl aile ynelimli terapi yaklam sonular asndan incelenmilerdir (18). Johnson Enstits Mdahalesi, Al-Anon ve Komnite Tevik ve Aile Mdahalesinin karlatrld bu almada, Komnite Tevik ve Aile Mdahalesi uygulanan hastalarn yksek oranda (%64) tedavi giriiminde bulunduklar saptanmtr (18). TEK TARAFLI ALE TERAPS (TTAT) Ama: Edwin Thomas tarafndan gelitirilen TTAT, tedavi almada kararsz ve isteksiz olan hastann bata e olmak zere yardm etmeye istekli bir aile bireyi tarafndan tedaviye getirilmesini amalar. Terapist ile ibirlii halinde olan e tedavide arabulucu olarak grev alr (19,20,21). Temelini sistemler yaklamndan alan TTAT, aile ortamnn deiimi balatma ve olumlu davran srdrmedeki nemini vurgular. Aile iindeki kiiler aras sorunlarn zmnn aile ileyiini iyiletirecei savunulmutur (19). Bu terapinin uygulanmas iin btn aile bireylerinin sorun zm iin bir araya gelmesi gerekmez. Hastaya yardm etmek isteyen bir veya daha fazla aile bireyinin katlm yeterli olacaktr (12). TTAT zerine yaplan aratrmalar, bu tedavi eklinin hastann deiim srecini balatmada nemli olduunu gstermektedir. TTAT alan ve almayan elerin karlatrld bir aratrmada deney grubunun %62sinde hastann tedavi almay kabul ettii, kontrol grubunda ise hibir hastann bu ynde harekete gemedii gsterilmitir. Ayrca, deney grubundaki elerde stres azalmas ve evlilik doyumunda art grlmtr (19). Dier bir almada, TTAT alan elerin bamll tevik edici davranlarnda, hastay kontrol etmeye ynelik mdahalelerinde, stres seviyelerinde ve e-

itli psikiyatrik hastalklarnda azalma olduu gzlemlenmitir. Bununla birlikte evlilik uyumunun iyiletii ynnde geribildirimler alnmtr (22). Ayrca erken uygulanan TTATnin gecikmeliye gre daha etkili olduu saptanmtr (20,21). Uygunluk ltleri: TTATnden yararlanabilecek hasta elerinin alkol ktye kullanm olmamas, sorunun farknda olmalar ve yardm etmeye istekli olmalar gerekmektedir (23). Bu mdahale aile ii iddet, dier bir madde kullanm, iddetli duygusal stres gemii ve ayrlk veya boanma olasl bulunan durumlarda uygun grlmemektedir. Mdahale Alanlar: TTATnin amalar ein duygusal sorunlarn azaltma, aile ortamn iyiletirme ve hastay tedaviye getirme olarak tanmlanabilir (7). Buna gre ein sorun ile baa kma becerilerinin gelitirilmesi, aile ileyiinin iyiletirilmesi ve aykln kolaylatrlmas mdahale alanlar olarak belirlenmitir (12). Duygusal durumu dikkate alnmayan elerin tedaviden yararlanma olaslnn dk olduu gsterilmitir (12). TTAT ein olas sululuk, fke, kayg ve aresizlik duygularnn tedavi balangcnda ele alnmasn hedef alr. Bununla birlikte, hastann ime davranyla salkl ekilde baa kma yollarnn retilmesi nemlidir. Ein iinde bulunduu zorluklarla mcadele etmeye balamasndan sonra, terapist bozulan aile ve evlilik ortamn iyiletirme ynnde ele birlikte almaldr. Tedavinin evlilik ilikisinin iyiletirilmesine ynelik blm ein abalaryla, ilikinin dllendirici ynlerinin artrlmas ynndedir. Bu davran biiminin hastann tedavi almasn kolaylatrd saptanmtr (17,22). Uygulamann nemli ksmn hasta eini ime davrann pekitiren durumlar konusunda eitme ve bu durumlar engellemeyi retmek oluturmaktadr. Steinglass ime sistemi kavramna dikkat ekerek alkol bamls olmayan aile bireylerinin aile iinde bozulan dengeyi hatal davranlar ile devam ettirdiklerini belirtmitir (12). Uygunsuz iliki biimleri deitirilmeden bamllk davrannn deimesi gtr. Yzletirici Mdahaleler: TTATnin hedefi hastay tedaviye getirmek ve ayklk ynnde deiim oluturmaktr. Ein, hastann yardm almasn tevik edecek davranlar yetersiz kalabilir. Bu durumda, Johnson Yzletirme Teorisinden temel alnarak gelitirilen, Sistematik Yzletirme ve Sistematik Talep adl yzletirmeye dayal mdahaleler kullanlabilir. Johnson
33

Bamllk Dergisi, Cilt: 4, Say: 1, 2003 / Journal of Dependence, Vol: 4, N.: 1, 2003

ALKOL BAIMLILIINDA TEK TARAFLI ALE TERAPS

Enstits Mdahalesine gre gerek motivasyon gerekse dibe vurmak hastay tedaviye getirmede yeterli olmayabilir. OFarrellin (7) bildirdiine gre; Thomas ve ark. bu tekniklerin son derece dikkatli bir ekilde ve ancak dier yntemler ie yaramad takdirde kullanlmas gerektiinine srmlerdir. Yzletirmeye dayal yntemlerin uygulanmas aile ii iddet gibi olas olumsuz sonular engellemek amacyla ayrntl bir deerlendirme, mdahale plan, uygulama ve takip gerektirmektedir (7). Mdahale Odak Noktalar: TTATnin mdahale odak noktalarn bireysel odaklanma, etkileimsel (interaksiyonel) odaklanma ve nc kiiye odaklanma oluturur. Bu noktalarnn belirlenmesi iin arabulucu kii, deiimi amalanan hedef kii ve temel mdahale alanlarnn netletirilmesi gereklidir. Temel mdahale alanlar ein baa kma becerileri, aile ilevsellii ve aykln pekitirilmesi olabilir. Bireysel odaklanma ile e hedef alnarak kaygsn giderme , kendisini ifade etme, depresyonu yenme, fkesi ile baa kma ve kiisel hedeflerini gerekletirmesi konularnda yardm salanr (12). Aile ilevselliinin iyiletirilmesini hedef alan etkileimsel odaklanma, aile ii iletiimi gelitirip, problem zme, karar alma, ocuk geliimi, ocuk idaresi, cinsel uyum ve sevgi ifadesi alanlarn iyiletirmeyi hedef alr. Bu alanda teraptik mdahale ime davranna ynelik sylenme, kontrol etme gibi olumsuz tutumlar azaltma, hastann zevk ald ortamlar oluturma gibi iliki stratejilerinden olumaktadr (21,22). TTATnin nemli bir blmn oluturan nc kiiye odaklanma ise e ile birlikte deiimi balatma ve aykl oluturma almasn ierir. Bu aama ime davranna sebep olan tutumlar deitirme ve ime davran dndaki alternatif davranlar pekitirme ile hastay tedaviye ynlendirmeyi amalamaktadr (21). Tedavi Ynteminin Tanm: TTATnde temel alnan nokta, ibirliine istekli olmayan hastaya ibirliine istekli e veya dier bir aile bireyi tarafndan ulamak ve yardm almasn salamaktr. Arabulucu kiinin ayklk ynnde deiimi salamadaki yeri ve olumlu etkisi son derece nemlidir. Tedavinin oluturulduu aama, arabulucu ein veya dier bir aile bireyinin aktif roln ve etkinliini artrma zerine kurulmutur (21). Bu aamalar ein rehabilite edici grevi stlenmesi, hastaya ynelik mdahalelerde bulunulmas, son olarak ta e ve hastadaki tedavi kazan34

larnn devam ettirilmesi eklinde tanmlanmtr. Tedaviye balamadan nce uygunluk kriterlerinin telefon veya yz yze yaplan grmelerde net ve ayrntl bir ekilde deerlendirilmesi gereklidir. Aksi takdirde, olumsuz sonularla karlalabilinir. 1.Aama: Ei Rehabilite Edici Grevine Hazrlama: Tedavinin ilk aamas 3 ile 8 hafta arasnda devam etmekte olup psikoeitim ynelimi ile balamaktadr. ncelikle hastann eine kendisinin yardm alma hakk ve hastasnn tedaviyi ret etme olasl anlatlr. Daha sonra terapist ile ibirliindeki akln nemi, alkol bamll bulunan kiiye ait bilgilerin gizliliin korunaca, ar ime davran nedeniyle sulanmamasnn gereklilii, ein deiim konusundaki nemli grevi ve tedavi aamalar hakknda bilgiler verilir.Hastay tedaviye getirmede aktif rol stlenecek kii e olduundan sahip olduu bilgiyi net bir ekilde paylamas ve plana gre hareket etmeye istekli olmas nemlidir. Ynelim, hastann ime probleminin detayl bir ekilde deerlendirilmesi ile sona erer. me rnts, daha nceki tedaviler ve alkole bal problemler gibi bilgiler hastann einden alnr (12,21). Ynelimin devam ein rehabilite edici rol stlenmesi ve arabulucu konumu oluturmas ile gerekleir. Ein aktif rol ve evlilik uyumu artrlarak hastaya ynelik mdahale balar (12,21). Rehabilite edici rol stlenilmesini oluturan be aama tedavilerde genellikle ayn sra ile uygulanr. lk aama olan alkol izlemi; hastann gnlk alkol tketiminin gzlemlenmesidir. Bu gzlem, hastann alkol probleminin ciddiyeti hakknda nemli bilgi kaynan oluturur. kinci aama olan alkol bamll hastal eitimi, hasta einin alkol ve etkileri hakknda bilgilendirilmesidir. Bu ynde mdahale, ein tedavi motivasyonunu ve ibirliini artrmaktadr (19). Bamllk hakknda eitimi izleyen aamada, ilikiyi iyiletirme blm yer alr. Bu ksmda, hastann houna gidecek aktiviteler artrlrken, ilikide huzursuzluk yaratan durumlar azaltlr. Bylece ilikide uyumsuzluk, sknt ve yabanclama sorunlarnn zmleri oluturulmaya balanr. Bu noktada nemle dikkat edilmesi gereken ein seilmi davranlar uygulamaya istekli olmas ve bunlar ok az veya hi alkol kullanm olmayan zamanlarda yapmasdr (22). Hoa giden davranlar; sevgi ifadesi, elenceli aktiviteler planlamak gibi ilikiyi iyiletirici hoa gitmeyen davranlar ise; sylenme, eletirme gibi ilikiyi olumsuz etkileyen tutumlar ierir. Genellikle 7 veya 10 maddeden oluan ve

Bamllk Dergisi, Cilt: 4, Say: 1, 2003 / Journal of Dependence, Vol: 4, N.: 1, 2003

. A. Kalyoncu, M. Karagzolu

ele birlikte dikkatli bir ekilde oluturulan hoa giden davranlar listesi her gn bir tanesi uygulanmak ve sonular izlenmek suretiyle balatlr. likiyi iyiletirici etkilerini gren dananlarn daha istekli ve etkili bir ekilde arabuluculuk roln stlendikleri gzlemlenmitir (21). Bu ynde yaplan bir aratrmada hasta elerinin ounun TTATnden evlilik ilikilerinin iyilemesi ynnde fayda grdklerini gstermitir (22). Bununla birlikte, bu yntem youn fkesi ve kzgnl olan elerde etkili bulunmamtr (22). Bu durum, tedavi balangcnda alkol bamll ile ilgili eitimin yaplmasnn nemini gstermektedir. Tedavinin devam, ein ime davrann kontrol etmeye ynelik caydrc tekniklerinin tekrar dzenlenmesini ierir. Sylenme, ikayet etme, tehdit etme gibi sadece olumsuz tepkiler oluturan caydrc tekniklerin evlilik ilikisini de olumsuz ynde etkiledii bilinmektedir (16,22). Eski etkileme sisteminin deitirilmesi hastann direncinin krlmasnda ve tedavi almasnda nemli olacaktr. lkemizde yaplan ve alkol bamllnda nks ve e tutumlar arasndaki ilikiyi inceleyen aratrmada ime davrann cezalandrc tutumlarn nks orann artrd bulunmutur (23). Sonu olarak, tedaviye isteksiz hastalarn tedavisinde motivasyon artrmaya ynelik yapc tutumlarn tedavi alma olasln ykselttii grlmektedir (24). Bu davranlarn detayl deerlendirilmesi E Ayklk Pekitirme Envanteri ile salanr (21). Ama ilikide uyumsuzluk yaratan davranlar netletirmek ve bunlar ortadan kaldrmaktr. Bu aamada dikkat edilmesi gereken nokta ein olumsuz dnce ve duygularla megul olmaya devam etmesidir. Bu durumda geri adm atarak, hastann ime davran ve sonularndan kendini soyutlamas nerilir (21). Al-Anon soyutlama stratejisine benzeyen bu tutumdan nce alkol bamll hakknda ein tekrar eitilmesi nemli olacaktr. Rehabilite edici rol stlenilmesinde son aama; alkol satn almak, alkole bal sorunlar kapatmak gibi bamll pekitirici davranlar ortadan kaldrmaktr. Bu davranlar detayl bir grme veya E Bamllk Davran Pekitirici Envanteri ile belirlenebilir (21,25). Pekitirici davranlarn durdurulmas olas evlilik uyumsuzluu sonular nedeniyle dikkatli bir ekilde planlanmaldr. Bu aamada, e daha ok destee ihtiya duyabilmektedir. 2. Aama: Hastaya Ynelik Mdahaleler: Tedavinin 5 ile 18 seans kadar devam eden ikinci aamas hastann alkol azaltmas veya kesmesini hedef alr (19). Hastaya ynelik ayklk amal mdahaleler; yzletirme d mdahale-

ler, yzletirmeye dayal mdahaleler ve yardmclar kullanlarak yaplan yzletirmeye dayal mdahaleleri ierir (19). Deiik mdahale yntemlerinin uygunluk ve uygulanabilirliklerinin anlalabilmesi iin mdahale deerlendirilmesi yaplarak almaya balanr. Bu noktada, ein dnda potansiyel arabulucular gz nnde bulundurulmaldr. Ein belli bir mdahale biimini uygulayabilirlii E Tedavi Arabuluculuu Envanteri ile anlalabilir (21). Terapist; mdahalelere ramen ime davrannn devam etmesi gibi olas endie alanlarn ele birlikte anlamaldr. Yzletirme d mdahaleler ayklk destei ve doktor randevusu zerine kuruludur. Ayklk destei, ein imeme davrann destekleyen ve ime davrann engelleyen tutumlar kapsamaktadr. Bu yntem bamll pekitiren davranlar durdurma, ilikiyi iyiletirici tutumlar artrma, uyumsuzluk ve huzursuzluk yaratan davranlar azaltma gibi ein rehabilite edici grevi stlenmesi ynndeki tutumlara benzemektedir. Ayklk destei yan sra doktor randevusu alnarak bamln fiziksel etkileri hakknda yetkili bir kiiden bilgi almak etkili olacaktr (21). Yzletirme d mdahaleler etkili olmadklar takdirde hastay rahatszl ile ilgili olarak yzletirmeye dayal mdahaleler kullanlabilir. Johnson Enstits Mdahalesinden yararlanlarak oluturulmu olan Sistemli Yzletirme teknii hastann terapist eliinde e tarafndan sert fakat nazik bir ekilde yzletirmesidir. Johnson Yzletirme kavramna benzemekle birlikte bu yaklam sistemli deerlendirme, mdahale planlanmas, uygulama ve takip zellikleri ile ok daha dikkatli bir yntemdir. Yzletirme ein olas ayrlk ve boanma gibi sonular gze almas artyla yaplr (19). Yzletirmeye dayal bir dier uygulama olan sistemli talepin sistemli yzletirmeden fark hastann tedaviye ynelik daha istekli olmas ve ein ayrlk veya boanma gibi olumsuz sonular kabul etmemesidir (19). Yzletirmeye dayal yaklamlar, hastann problemi kabul etme ile ilgili direncinin devam ettii durumlarda baz ilaveler ve yardmclar ile glendirilebilir. Hasta kendi bana alkol brakabilecei konusunda srarl davrand takdirde eler arasnda koula bal eklinde yazl bir szleme imzalanr. Buna gre, hastann kendi bana problemle baa kamad durumda kendisi ve einin alaca tutumlar sralanr (21). Dier bir ilave, Sevgi Mektuplar ad verilen duygusal ierikli yazlardr ve yzletirme srasnda e tarafndan okunabilirler. Bu mektuplar ein veya
35

Bamllk Dergisi, Cilt: 4, Say: 1, 2003 / Journal of Dependence, Vol: 4, N.: 1, 2003

ALKOL BAIMLILIINDA TEK TARAFLI ALE TERAPS

hastann dier bir yakn tarafndan hazrlanabilir. Mektup; ilgi ve sevgi belirten ifadeler yan sra sorunun ciddiyeti ve mektubu yazan kii zerindeki etkilerini kapsamaldr. Dier bir seenek, e ve dier yaknlarn toplu olarak terapist nezaretinde hastay yzletirmeleridir. Bu seansa katlmak isteyen dier kiiler yzletirme gereklemeden nce bir veya birka seans plan ve uygulama konusunda hazrlk yapmaldrlar (14,16,21). Hasta iin nemli arkada veya yaknlarnn tedaviye dahil edilmesi Johnson Enstits Mdahalesi, Komnite Tevik Yaklam ve Aile Terapisinde kullanlan btn aile bireylerini iine alan byk sistem mdahalesine benzemektedir (14,15,16). Son olarak, doktor tarafndan yazlm ve alkol probleminin ciddiyetini belirten profesyonel nitelikli bir mektup kullanlabilir (21). Takip mdahaleleri, beklenmedik durumlar karsnda alnacak nlemleri ieren planlar olarak anlalabilir. Tedavi olmay kabul eden hasta harekete gemedii takdirde bu anlama yrrle girmektedir. Buna gre, daha nceden kararlatrlm olduu gibi e hastaya kurallar ihlal ettiini hatrlatr ve terapist eliinde veya kendi bana kararlatrlan uygulamalar hayata geirir (21). 3.Aama: E ve Hastann Tedavi Kazanlarn Srdrme: Genellikle 3 veya 6 hafta devam eden tedavinin son aamas, ein kendi saln korumas ve hastann nksn engellemede etkili davranlar devam ettirmesini amalar. Bu aamada kullanlan E Destei yntemi ein rehabilite edici rolnn nemini vurgulamaktadr. Buna gre e; bamll pekitirici davranlar durdurma, ilikiyi iyiletirme, aykl destekleme ve bamll kontrol etmeye ynelik eski tutumlardan uzak durma alarndan desteklenir. Dier bir mdahale ekli olan e temelli nks engellenmesi daha ok hastaya yneliktir ve yksek riskli durumlarn belirlenmesi, nkslerle baa kma ve yaam dengesinin tekrar oluturulmas gibi ksmlar iermektedir (21). SONU Alkol bamllnda Tek Tarafl Aile Terapisi e veya dier aile bireylerinin psikolojik salklarn bamllk ve pekitirici tutumlar hakkndaki eitici bileenleriyle korumaya ynelik davranlar edinmelerini salamaktadr. Ayn tutumlar hastann ayklk srecini devam ettirmede de etkili olmaktadr. Bu ynlerden TTAT, Tedaviye Direnli Alkol Bamllar Eleri Grup Program ve Al-Anon ile ortak noktalar iermektedir. Ein veya
36

dier bir aile bireyinin kendini korumaya ynelik davranlar belirlemesi adna eitim ile birlikte TTAT hastay tedaviye getirmede motivasyonu artrc bileenleri vurgulamaktadr. Hoa giden davranlarn arttrlmas, uyumsuzluk yaratan davranlarn azaltlmas ve bamll kontrol etmeye ynelik tutumlarn deitirilmesi buna rnek olarak gsterilebilir. Bu yaklam Aileler iin Komnite Tevik Eitiminde uygulanan davran stratejilere benzemektedir. Son olarak TTAT, Sistemli Yzletirme ve Sistemli Talep gibi temellerini Johnson Enstits Mdahalesinden alan hastay sert fakat nazik bir tavrla yzletirmeyi hedefleyen yntemi ile Johnson Enstits Mdahalesine benzerlik gstermektedir. Sonu olarak, TTAT; baa kma yntemleri, motivasyon artrma, ve yzletirme bileenleri ile bamllktaki dier aile ve evlilik terapilerinin odak noktalarn tek bir yntem iinde birletirmektedir. leriki almalar; Aileler iin Komnite Tevik Eitimi, Johnson Enstits Mdahalesi ve Tedaviye Direnli Alkol Bamllar Eleri iin Grup Programnn detayl bir ekilde incelenmesi ve Tek Tarafl Aile Terapisi ile karlatrlmas ynnde yaplabilir. lkemizde alkol bamllnda tedavi ve ayklk srekliliini salama asndan aileye ynelik almalarn nemi vurgulanmtr (2,26,27). Yaknlarnn da nks etme sreci olduu belirtilmi ve herkesin kendi iyilemesinde sorumluluk almasnn hastann ayklk srecine olumlu etkileri vurgulanmtr (26,27). Ailelerin destek, bilinlendirme ve yzletirmeye dayal toplantlar ile tedavide aktif rol almalarnn tedavi etkinliine katklar kanlmazdr (26). Baml kiilerin tedaviye getirilme aamasnda da uygulanabilecek bu yntemlerin, lkemizde kullanm yaygnlnn artrlmas bamlln erken dnemlerde mdahalesini kolaylatracaktr. KAYNAKLAR 1Anthony JC. Epidemiology of drug dependence. Textbook of Substance Abuse Treatment, Second edition. Galanter WM, Kleber HD (Editrler). Washington: American Psychiatric Press, 1999, s.47-59. gel K. nsan, Yaam ve Bamllk: Tartmalar ve Gerekler. stanbul; IQ Kltrsanat Yaynclk, 2001: s.79-88. American Psychiatric Assocition. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th Ed. Text Revision (DSM-IV-TR), Washington, DC: APA, 1994. Trkcan A. Trkiyede alkol kullanm ve

23-

4-

Bamllk Dergisi, Cilt: 4, Say: 1, 2003 / Journal of Dependence, Vol: 4, N.: 1, 2003

. A. Kalyoncu, M. Karagzolu

56-

7-

8-

9-

10-

111213-

14-

15-

bamllnn yaygnl zerine bir gzden geirme. Trk Psikiyatri Dergisi 1999, 10: 310318. Kaslow FW. History of family therapy: evolution outside of the U.S.A. J Fam Psychother 2000, 11: 1-35. OFarrell TJ. Marital and family therapy. Handbook of Alcoholism Treatment Approaches: Effective Alternatives. Second edition. Hester RD, Miller WM (Editrler). Boston: Ally and Bacon, 1995, s.195-220. OFarrell TJ. Marital and family therapy for alcohol problems. Treatment and Prevention of Alcohol Problems: A Resource Manual. Cox WM (Editr). Orlando: American Press, 1987, s.205-234. Steinglass P. Family therapy: alcohol. Textbook of Substance Abuse Treatment, Second edition. Galanter M, Kleber HD (Editrler). Washington: American Psychiatric Press, 1999, s.379-389. Nakamura K, Takano T, Iguchi T. Family involvement for improving the abstinence rate in the rehabilitation process of female alcoholics. Int J Addict 1991; 26: 1055-1064. Kalyoncu A, Mrsal H, Pekta , et al. Alkol bamllnda nks etme srecinde yksek riskli durumlarn deerlendirilmesi. Bamllk Dergisi 2002; 2: 117-120. Kalyoncu A, Mrsal H, Pekta , et al. Alkol bamllnda nks nedenleri: kesitsel bir alma. Bamllk Dergisi 2001; 2: 61-63. Thomas EJ, Santa CA. Unilateral family therapy for alcohol abuse: a working conception. Am J Fam Ther 1982, 3: 49-58. Dittrich JE. A group program for wives of treatment-resistant alcoholics. Treating Alcohol Problems: Marital and Family Interventions. OFarrell TJ (Editr). New York: The Guilford Press, 1995, s.8-114. Sisson RW, Ager RD. Community reinforcement training for families: a method to get alcoholics into treatment. Treating Alcohol Problems: Marital and Family Interventions. OFarrell TJ (Editr). New York: Guilford Press, 1995, s.34-53. Liepman MR. Using family influence to motivate alcoholics to enter treatment: the Johnson institute intervention approach. Treating Alcohol Problems: Marital and Family Interventions. OFarrell TJ (Editr). New York: The Guilford Press, 1995, s.54-77.

16- Miller WR, Meyers RJ, Hiller-Sturmhfel S. The community reinforcement approach. Alcohol Res Health 1999, 23: 116-121. 17- Baer JS, Kivlahan DR, Donovan DM. Integrating skills training and motivational therapies: implications for the treatment of substance dependence. J Subst Abuse Treat 1999, 17: 15-23. 18- Miller WR, Meyers RJ, Tonigan JS. Engaging the unmotivated in treatment for alcohol problems: a comparison of three strategies. J Consult Clin Psychol 1999, 67: 688-697. 19- Thomas EJ, Santa C, Bronson D, Oyserman D. Unilateral family therapy with spouses of alcoholics. J Soc Serv Res 1987, 10: 145-162. 20- Thomas EJ, Yoshioka MR. Spouse interventive confrontations in unilateral family therapy for alcohol abuse. Social casework. J Contemporary Soc Work 1989, 70: 340-347. 21- Thomas EJ, Ager RD. Unilateral family therapy of uncooperative alcohol abusers. Treating Alcohol Problems: Marital and Family Interventions. OFarrell TJ (Editr). New York: Guilford Press, 1995, s.3-33. 22- Thomas EJ, Adams KB, Yoshioka MR, Ager RD. Unilateral relationship enhancement in the treatment of spouses of uncooperative alcohol abusers. Am J Fam Ther 1990; 18: 334-344. 23- Pekta , Mrsal H, Kalyoncu A, et al. Alkol bamllnda nks ve e tutumlar. Bamllk Dergisi 2002; 3: 98-102. 24- Meyers RJ, Miller WR, Hill DE. Engaging unmotivated drug user in treatment. J Substance Abuse 1999; 10:291-308. 25- Thomas EJ, Yoshioka M, Ager RD. Spouse enabling of alcohol abuse: conception, assessment, and modification. J Substance Abuse 1996; 8: 61-80. 26- Kalyoncu A, Mrsal H, Pekta , et al. Yatarak Tedavi gren alkol bamllar iin rnek bir tedavi program. Bamllk Dergisi 2000; 1: 27-31. 27- Mrsal H, Kalyoncu A, Pekta , et al. Alkol bamllnda nks. Bamllk Dergisi 2000; 1: 22-26.

Bamllk Dergisi, Cilt: 4, Say: 1, 2003 / Journal of Dependence, Vol: 4, N.: 1, 2003

37