www.solplatform.

org

Bir zamanlar bir cezaevinde... 1981-84 yllar arasnda 34 tutuklunun ld, yzlerce kiinin ise sakat kald diyarbakr cezaevi'nde dehete tank olanlar anlatyor... Esat Oktay, biz tutuklulara yemek vermiyordu, alk ve susuzluktan verem hastalna yakalanyorduk. Dr. Orhan zcanl biz veremlilerin balgamlarn tahlil iin toplar, matfaa gtrp yemeklere kartrr ve o gn bol miktarda yemei btn koulara dattrrd. Bir aratrma yaplrsa 1983 Ylnda Diyarbakr Cezaevindeki veremli says, btn Trkiyedeki veremli says kadar olduu anlalacaktr ve bu da Dr. Orhan zcanlnn baarsdr. Yzba Esat Oktay Yldran tutuklulara bok yedirirdi. Dr. Orhan zcanl ise; ekmein zerine krem deterjan srdrerek yedirmeyi, toz detarjan suya katarak iirtmeyi tercih ederdi. Ve Cellat Esat`in suratna bakp u esprisini de yapyordu: Komutanm, siz azlarn pisliyorsunuz, ben temizliyorum. Sizinki bir anlk midelerini bulandrr, benimkinin ne yapacan git onlara sor! Yzba Esat Oktay Yldran tutuklular a brakmaktan zevk alrd. Dr. Orhan zcanl ise; susuz brakmaya baylrd. Diyarbakr scanda, yazn ortasnda vanadan suyu keserdi; be veya alt gn tek damla su akmazd. Tutuklular ardarda der baylrd. Kou gardiyanlar Dr. Orhan zcanl`ya koarlard. Kou kapsna kadar gelen Dr. Orhan ile gardiyan arasnda tiyatro balard. Doktor Orhan: (yerde yatan tutuklulara bakar) - Yavrum ne oldu bunlara? - Komutanm bilmiyorum, hastalar! - Vah vah vah! Ayaklarndan ekip koridora karn yavrum. Gardiyanlar baygn olan tutuklular tek tek ayaklarndan ekerek koridorda st ste atarlar. Tiyatro devam eder. Yavrum bu adamlar susuz, bidonarla su getirin! Bidonlarla tanan sular tutuklularn zerine dklr, koridorda be santim derinlikte su ykselir, baygnlar yava yava aylr, dklen sular kana kana ier ve herkes

Doktoru alklaynca tutuklular ieri alnrd. Benim bir arkadam vard. Ad Fevzi Yetkin`di. Fevzi`nin arka dilerinden biri aryor, bu yzden gece gndz inliyordu. Gardiyanlar alp gtrdler. D salonda hangi diinin ardn sormular. Fevzi aryan diini gstermi, hayr bu diin armyor, salam bir diini iaret ediyorlar. Bu diim aryor diyeceksin !diyorlar. Srkleyip Dr. Orhan zcanlnn yanna gtryorlar. Onun gzlerinin nnde. enelerini yumrukluyorlar. Dr. zcanl da diyor ki: Barma yavrum, buras mahrumiyet blgesi, uyuturucu ine yok ki Ve yumruk darbeleriyle Fevzi Yetkin`in eneleri uyuturulunca Dr. Orhan`a teslim edilir. Hangi diin aryor yavrum? diyen Doktor Orhan`a Fevzi aryan diini gsterir. Dr. Orhan Hayr yavrum o diin deil bu diin aryor; benim kadar m bileceksin! Diyor ve Fevzi`nin salam diini ekerek eline verince koua gnderiyor. Fevzi bu diini kouta betona srterek zar haline getirmi, onunla uzun sre tavla oynamt. Bir ara ayn kouta karlatk; bu yky bana anlatt ve cebinden zar kard; ayn zarla ben de tavla oynadm..

ceza alan olmad hibir grevlinin ceza almad bu dehet sreciyle ilgili duyduklarn 1987'de bir kez de yaayanlardan dinlemek isteyen yazar aziz nesin'le ilgili bir anekdotu, iki yln bu cezaevinde

geiren nuri snr yle aktaryor: "aziz nesin, 'ocuklar' dedi, 'bu cezaeviyle ilgili ok ey sylendi, ancak siz orada yaadnz, sizden dinlemek istiyorum.' 28 olay anlattk. aziz nesin ok dalmt, pencereden yaan kar seyrederken bir ara dnp bakt ve unu syledi: 'yahu ocuklar, kendi hayal dnyam ok geni biliyordum. ama krtlerinki daha ok genimi.' aziz nesin, bizim anlattklarmza inanmad." ite tanklardan birinin, "durduumuz yerde 16 saat diz kerek btn sesimizle rk-turanc marlar sylyorduk" diye zetledii 'trkiye'nin aushwitz'inden gnlk yaam manzaralar: banyolu mu tv'li mi? haluk yldzhan (diyarbakr doumlu): gzaltndan gelenleri genel olarak sinema salonuna deil de, o zaman 37 olarak adlandrlan, daha sonra 36 adn alan hcrelere gtrrlerdi. burada, "banyolu mu televizyonlu kou mu istersin?" diye sorup, cevap ne olursa olsun her iki durumda da alt katlardaki tuvaletleri tkanm ve pislik iindeki lam sularnn ve insan dklarnn yzd bir yerde srndrlr, gnlerce ikence ve kaba dayakla ho geldin safhasnda yldrdktan, tamamen teslim aldklarna inandktan sonra koua gnderirlerdi. yoruluncaya dek dayak osman karavil (diyarbakr doumlu): koridorda sra dayandan geirildikten sonra hcrelere datldk. tek kiilik bu yere yedi kii sdrldk. askerler grnd, 'ellerinizi uzatn' dediler. hcrenin, kap ve penceresinden ellerimizi uzattk. yoruluncaya kadar dvp gittiler. bu dayaklar, tahminen her yarm saatte bir tekrarland. sonra hcre daya dzenine geildi. gnde fasl, sabah, len, akam... garabet'e snnet k.y. (diyarbakr doumlu, 16 yanda tutukland): bana cop sokmaya altlar, ok direndim, kafam duvarlara vurdum, kendime byk zarar vereceimi grdler, benden vazgetiler. ama arkadalarmdan yaklak 200-250 insana cop soktular. aslen ermeni olan garabet demirciolu arkadamz vard. maallahl snnet elbisesi giydirerek, trenle snnet ettirdiler, ismini de ahmet olarak deitirdiler. ko mu kuzu mu? nazif kaleli (anlurfa doumlu): zerinde 40 ivi olan bir sopa vard, onunla vuruyorlard. bir tane 'kuzu' dedikleri sopa vard, bir de 'ko'. biz her zaman copu tercih ediyorduk. cop korkun actyordu, dem oluturuyordu, ama daha sonra geiyordu. ancak sopalar kemikleri eziyordu.

'azna ieyeceksin' cevdet baran (diyarbakr doumlu): biar akba adnda bir arkada vard. gardiyanlarn emrine kar kyordu, yrmyordu, hem rahatszd hem de inat ediyordu. bir gn gardiyan kolumdan tuttu ve "k" dedi. biar'n yanna gtrdler. onu karn iine yatrmlard ve bana dediler ki, "azna ieyeceksin." "yapmyorum" demedim. "gelmiyor komutanm" dedim. beni dvmeye balad. epey dvd, karn iinde srdrd, tabanlarma vurmaya balad. ne yaptysa "gelmiyor" dedim. sonunda beni de biar'n yanna yatrd. kelime ba 150 sopa hasan da (mardin doumlu): hcreler kt, koua gitsem rahat ederim, diye dnyordum ki, 6'nc kou'a gtrdler. gardiyan geldi, 'yeni gelenler ne ksn' dedi. elinde bir denek, denein ad haydar. bana, 'ka gn hcrede kaldn' dedi. 'bir ay' dedim. 'atatrk'n genlie hitabesini ve andmz da m ezberleyemedin?' 'hayr, okumam-yazmam yok komutanm' dedim. haydarla bayltncaya kadar dvd. 53 tane mar ezberledim. her bir kelimesi iin yz ellinin zerinde cop yedim desem, asla mbalaa olmaz. copu dilettiler mehmet ece (van doumlu): bir gn gardiyan arp dvdkten sonra azma cop sokup "dile" dedi. copu dilediimde hzla ekti ve nden iki diim krld. krlan dilerimin kkleri kald. bir hafta sonra yzm, gzm balon gibi iti. ayn gardiyan, "niye yzn i" diye soruyordu. "ranzadan derken dilerim krld komutanm" diyordum. 'ranzadan dtm' mehmet emin karde (mardin doumlu): dvyorlar, muhakkak dvd kiinin bir tarafn da kryorlard. "ne oldu sana" diyorlar, "ranzadan dtm komutanm" diyorduk. herkese avu avu bok yediriyorlard, bu ok sradand. 23'nc kou'ta y.a. adnda bir arkadamz vard. herkesin gz nnde ona cop soktular. cop sokma, bok yedirme ok adettendi. kpee tekmil paa akdoan (diyarbakr doumlu): tra kremini, kaln izgiler eklinde yzmze srdler, sonra upuzun ince bir ip getirerek, "tren yapacaz" dediler. herkesin kamna ip baladktan sonra "ko" dediler. kouyoruz ama en ufak bir ekilde geride kalmak herkesi gerdiriyordu ve ayn zamanda hep birlikte oturup hep birlikte kalkmak zorundaydk. bir sre o ekilde koturup yat-kalk yaptrdlar. sonra alt hcrelere indirdiler. banyo dedikleri de lamd. kpei yle altrmlard ki, tekmil vermediin zaman saldrrd. zerimizdeki elbiseleri paralard ve hibir ekilde ona kar bir ey yapamazdk. 'kanl karavana yedik' selahattin bulut (mardin doumlu): kap alp karavanay ieriye getirmeden nce gardiyan bizi ok dverdi. "verdiim yemein hakkn istiyorum" derdi, ta ki bir tarafmzdan karavanaya kan akana dek dverdi. o ikence dneminde gnde n, kanl karavana yerdik. di macunu, deterjan, p gibi eyleri yediriyorlard. cezaevine trke bilmeyen ziyareti alnmazd. trke bilmeyen nenem, dilsiz taklidiyle gre girdi. azndan bir kelime kmad. sadece hkryor, yal gzlerle bana bakyordu. ben kmadan da ld. plak koridor temizlii behll yavuz (diyarbakr doumlu): bir gn, "sizi hamama gtreceiz" dediler. iki ayda bir yarm kova souk su bize ya dyor ya dmyor. bu hamam nereden kt diye endielenmeye baladk. hamama gittik, "soyunun" dediler. herkes rlplak soyundu. "su dk", biraz su dkld. "sabun sr", sabun srld.

"su dk", biraz su dkld ve "giyin, k dar" dediler. o slak ve sabunlu halimizle, atlet ve klotlar giydik. byk koridorda, "tek kol sra halinde dizilin" dediler. o koridor, dayaklar nedeniyle hep kan ve irindi. birinci sra kaba kirleri sildi, ikinci sradakiler arta kalan ince tabakay siliyorduk, nc sra da tertemiz siliyordu ve o halde bizi koua geri getirdiler. o pislikle yatmak zorundaydk. her taraf kan ve irindi. ar bir bitlenme vard. sekiz saat srekli dayak yiyorduk. dayak yemediimiz yemek aralarnda ve molalarda da birisi atatrk'n nutuklar ve yaamn okur, biz de tekrarlardk. 'lebilirim' dedi, ld cemit bilek (12 eyll dneminde diyarbakr'da siyasi dava avukat): mvekkillerimiz mahkemede hazrolda duruyordu. konuma haklar yoktu. sandalyede oturmu, ellerini nizami ekilde dizlerinin stnde tutuyorlard. kafalar sfr numara tral, tek tip elbise iinde, balarn dik tutarak, tek bir noktaya bakarak, put gibi durmak zorundaydlar. lm de gze alarak kalkp konuanlar oluyordu. rahmetli necmettin bykkaya, geldii son durumada ayaa kalkt, sz istedi. "bir sonraki mahkemeye kadar yaamayabilirim, haberiniz olsun, beni srekli tehdit ediyorlar. sonra 'yok kalpten gitti, undan, bundan gitti' trnden dzmece bir tutanak da tutarak beni ldrebilirler. ancak grdnz gibi ben ok shhatliyim" dedi. ve gerekten de bir sonraki mahkemeye gelmeden ldrld. Diyrbakr cezaevi olay kanlmaz olarak u sonucu ortaya karyor: 12 eyll cezaevlerinde yaananlar hakknda birok tanklklar, ynla kitaplar, raporlar, belgeseller, trkler varken ve aslnda sca scana -tm basklara ramen- kamuoyuna iletilmiken ve btn bunlar trkiye genelinde yaygnken diyrbakr cezaevi nam- dier "cehennem" hakknda ok az bilgi kamuoyuna paylalm. halbuki dier cezaevlerinden kat be kat fazla ikence yaanm cehennem hakknda daha ok bilgi olmal ve paylalmal deil mi? sorunun cevabn vermeden kendi hayatma dair i burkan bir detay vereyim istiyorum. kendimce amatr bir biimde, "kken"inin yurdna kama plnlar yapld 12 eyll faizmi hakknda yazlm ne kadar kitap varsa topladm, zellikle amnesty international'n (uluslararas af rgt) dneme ait raporlarn inceledim, elimden geldiince gazete kprlerini kartrdm; ama bir konuda tkandm. konu cehennemdi. sadece "eksik halka" olmasndan deildi; ocukluuma ait bir hatra da: tandmz akl dengesini yitirmi bir adam vard. sonradan kendisinin salnn bozulmasndaki nedenin cehennemde geirdii ikencelerden dolay olduunu bir ekilde rendim. evet, tandklarmz arasnda birok kiinin ikenceden geirildiini, kt muamelelere maruz kaldn biliyorum, bazlarn da birincil azdan dinledim ama bu adam farklyd. babam, "ikence grd" diyordu lkin ayrntsn renemedim. "fark ne olabilir?" diye dnrken kaynaklarmdan birinde bir tankla rastladm. ve o zamana kadar, "tank" olmadm bir ekilde dehete dtm... ben, okuduklarmdan "artk beni artacak bir ey olamaz" derken yarda braktm, soluum kesilmiti. insanlar, cehennemde insanlktan karlmt. ve bunlar tamamen bilinli, sistematik ve kontroll bir ekilde yaplmt. demek istediim, be subayn, birka savcnn marifeti deildi. 12 eyll'de amalanan neyse o yaplmt; eksii yok, fazlas vard. ve iimiz yana yana kabul etmeliyiz ki, zekice (!) bir eylemdi bu: insanlktan karld iin, buradaki ikencelerin anlatlmas olanakszd, bir otosansr vard, bireyleri utan duygusu kaplamt. aslnda utanmas, yerin dibine gemesi gereken bu faist dzendi ama yle "baarl" bir oyun sahneye konmu, fiziksel bask bir yana yle psikolojik travmaya uratlmt ki, bunlar anlatl(a)mazd. bir de, anlatc insann muhatab olmas gerekir. dediim gibi, ahsen ben ne rnein bir dnem basnda gndeme oturan selim dindar'n syleisini ne de baka tanklklar okuyabildim, yapamadm, iim kaldramad... biliyorum, bu ekilde davranmakla byk saygszlk yapyorum hatta ahlak adan su iliyorum ve bunun savunmas da yoktur ama

ben duyduklarma bile katlanamadm. bir de kurbanlarn hlini dnnce kahroluyorum. aziz nesin'in cehennem hakkndaki malum sz de bu balamda baklmaldr. elbette grd ikenceleri byk bir cesaretle anlatan bireyleri ncelikle kutlamak gerekir. bu, takdire ayn bir davrantr. Murat belge'nin dedii gibi 12 eyll sona ermedi. bu dnemle hesaplalmyor, cesaret yok. unutarak, ie atarak, "delirerek!" geirilmi onca yl. yzleilemedi. yzleilemedii iin anayasasyla, kanunlaryla, kurumlaryla, erturul zkk'yle her gn ya......... -sus asc!! vatann onca derdi var bir de doruluu pheli tanklklarla m uraacaz!? hem kenan paa geldi de terr bitirdi! kranlarn sunacana kusuyorsun! bir kere de vatann iin iyi eyler syle be adam!! ehrim benim, sende kald tm dlerim GLEN ER Bundan tam 25 yl nceydi yl 1982; Diyarbakr Cezaevi'nde, insanla kar olan tm askeri darbelerin tarihsel karanlnda, ikencenin karanlk odalarnda, insan kiilii ve kimlii, yine insanlar tarafndan yok ediliyordu. 2 Nisan 1984 tarihinde Genelkurmay Bakanlnn; "53 lm olayna rastland, bu lm olaylarnda 14 kiinin kendini ast ve yakt, 23 kiinin eitli hastalklardan ld, 7 kiinin lm orucu ve alk grevinde ld, 7 kiinin ikencede ld baz mnferit hadiseler dnda ikence olaylarnn olmad" ile ilgili aklamalar, alevler, lm asklar ve eitli hastalklar yazan 'lm raporlarnn soukluunda yalanlanarak, mezarlklara doru, sessiz bir ln geri dn gibi akp gidiyordu. lk lmd Mazlum Doan, Diyarbakr zindannda. Dayatlan itirafl ve ikenceleri protesto iin 1982 ylnda 20 Mart' 21'e balayan gece tek kiilik hcresinde kendini asarak intihar etti. Ve ardndan... Bu lkenin cezaevlerinde ve Diyarbakr Cezaevi'nde de insanlar lyordu. Ferhat Kurtay, Eref An-yk, Necmi ner, Mahmut Zengin kendilerini yakarak. 12 Eyll 1980-Mart 1984, ar, sistematik, yaygn ve srekli ikencenin uyguland binlerce madurun tanklnda. Alk grevi balatlm, ses kmaynca da lm orucu srecine girilmiti. 45 gn sren lm orucunda Kemal Pir, M. Hayri Durmu, Akif Ylmaz ve Ali iek yaamlarn yitirmiler; Cemal Arat (02.03.1984), Orhan Keskin ise lm orucu srasnda idarenin bask ve ikenceyi srdrmesi sonucu lmlerdi. 12 Eyll darbesi tm demokrasi glerine karyd ama Krtlerin payna daha ar olan, olaanst vahet dt. Ar sansr; "grme, duyma ve konuma" diyordu. Bu durum, Trkiye toplumunun yaanan vahetten haberdar olmasn engelledi. Bugn cumhuriyet tarihinin en derin krl-malaryla seime gidiliyor. Demokrasinin evrensel yolculuuna karken, toplumun tm kesimlerine salm yaralar, kanamaya devam ediyor. Bu sebeple Trkiye 78'liler Giriimi tarafndan kurulan bir komisyonla Diyarbakr Cezaevi gerei uzun yllar sonra gndeme tand. 'Diyarbakr Cezaevi Gereini Aratrma ve Adalet Komisyonu' kuruldu getiimiz gnlerde. Yaayanlar ve hayatn kaybedenlerin aileleri bir araya geldi ama onlar 'ben insanm' diyen herkesi bu komisyonda grmek istiyor. Yaayanlar ve onlarn aileleri, uzun yllar Diyarbakr Cezaevi'de kalan Hamit Kankl, Ylmaz Sezgin ierdeki vaheti, aileler Fevzi Doan ve Kamil Krman darda nasl mcadele ettiklerini anlattlar. Diyarbakr vahetini anlatmak ne kadar zor olsa da, szckler boazlara dmlense de... "YASAYANLAR ANLATTI" HAMT KANKILI:yle bir vahet ki...

26 Haziran 1980 ylnda Diyarbakr Cezaevi'nde balayan zor yllar; Aydn, Bursa, anakkale, Eskiehir ve son olarak tekrar Bur-sa'da devam etmi. Tam 20 yl srm cezaevi sreci. lmlere tanklk etmenin verdii zorlukla konuuyor Hamit Kankl. O gnleri tekrar yayormu gibi anlatyor. Diyarbakr deyince nefesini tutuyor, o sre Kankl'ta o kadar derin yaralar brakm ki, nereden balayacan dnyor uzun uzun... 12 Eyll ncesinde girdim cezaevine. O zaman Diyarbakr Cezaevi yoktu. Askeri cezaevine konuldum. Sonrasnda adli tutuklular iin yaplan Diyarbakr Cezaevi'ne getirildim. Yl 1980'di. Hatta darbe olmutu ve biz 12 Ey-ll' cezaevinde radyodan renmitik. Tabi sonrasnda yaplan ikenceler vs... balad. Tm bu ikenceler yaanrken de alk grevi srecine girdik. yle bir sistem ki insanlndan kartlmak iin her eyi yapyorlard. Ben 35. kouta kalyordum. Tabii o kadar ok lmlere tanklk ettim ki; bunlar anlatmak bile sanki o gnlere tekrar gtryor beni. Alk grevi zm olmad ve lm orucu srecine girildi. O ara 28. gnde Ali Erek lm orucunu brakt ama uygulamalar da kabul etmedi. Bir gece mide sancsndan kvranrken ve lk atarken bir anda sesi kesildi, ldrlmt. Biz bunu biliyoruz. Cemal Kl adl yurtsever bir kylye stiklal Mar'n zorla syletmeye altlar, ezberlemeyince onu da ldrdler. Bu ekilde lmler o kadar ok oldu ki, hangi birini dile getireyim... Mahkemelerde dile getirilmesine ramen mahkeme sorumluluk kabul etmiyor ve sonulanmyordu. Hi unutmuyorum 21 Mart gnyd ok youn nlemler alnmt, hibirimiz ne olup bittiini bilmiyorduk. Ta ki yemek srasnda renene kadar. Evet Mazlum Doan ehit olmutu, stelik tek bana kald hcrede. Bunun ardndan 33. kouta kalan Ferhat Kurtay, Necmi ner, Mahmut Zengin, Eref Anyk olay protesto etme iin kendilerini atee verdiler. Mahkeme sreci devam ediyordu, tekrar mahkemeye kld. Yine sorunlar anlatld, ancak mahkemeden hibir ses kmad. Kemal Pirler bu olaylar zerine lm orucunu balattn syledi ve lm orucunun 54. gnnde hayatn kaybetti. lm orucu srecinde Kemal Pir'le birlikte Akif Ylmaz, Ali iek ve M. Hayri Durmu da hayatn kaybetti. Dedim ya yle bir vahetti ki insan, insan olmaktan ve nefes almaktan utanyordu. YILMAZ SEZGN: 'Celladm bile yaamasn' 6 Mays 1980'de PKK davasndan tutuklandktan sonra Diyarbakr Cezaevi'nde kalm Sezgin. 20 yl sren cezaevi srecini anlatrken gz yalarna hakim olamyor. 17 yanda girdii cezaevinde grmedii zulm kalmam. Tpk Diyarbakr Cezaevi'nde kalan dier tutuklular gibi... "Koridorlarda ikence sesini duyduunuzda lmek istiyorsunuz, o sese tahammlnz kalmyor" diye anlatyor Ylmaz Sezgin. Cezaevine girdiimde 17 yandaydm. lk girdiimde okuma yazma bilmiyordum, hayat daha da zordu. ok youn ikence vard. deolojik olarak bir ey bilmiyordum, sistemi de tanmyordum. Sadece Krt olduum iin harekete sempatim vard. O youn ikencede her eye teslim olmay dayatyorlard. Kendi kurallarna uydurmak istiyorlard. Orada yatan insanlarn kendi insanlklarn unutmalarn istiyorlard. nsani deerden tamamen uzaklatrmak ve kendi kimliklerinden soyutlamak istiyorlard. kence sesini duyduum zaman uyuyamyordum. Bazen lmek istiyordum. O sese tahamml kalmyor. Diyarbakr her ynyle vahetti. nsanla ait olmayan her ey vard. Oradaki politikalar Krtleri bitirmeye ynelikti. Ziyarete gelindiinde sadece 'mercimekler nasld' diyebiliyorduk. Bu talimat verilmiti. Babam ziyaretime geldiinde, naslsn olum diyordu, ben sadece 'mercimekler nasld' diyordum. Naslsn sorusunu karl bu mu olmalyd? Kim istemez babasyla ya da annesiyle uzun uzun sohbet etmek, sarlmak, sesini duymak... Kim istemez ki? Bize bu ok grld. Ama tm yaanlan ikenceye ramen de gl bir direni vard. Bir bardak su bile paylalrd, ikenceyi ve lm gze alarak paylalrd. Bazen yle anlar yaardk ki, lsek de kur-tulsak derdik, ama arkadalarla karlardk, 'biraz daha dayan' diyerek birbirimizi telkin ederdik. 'Bitecek bu gnler' derdik, gzlerimizle anlatrdk, boazmza dmlenen zlemi hissederdik birbirimizin... Birbirimizden g

alrdk. G ala ala yaadk. Yoksa iki gn bile dayanamazdnz. nsan olmay unutuyorsunuz nk, unutturuluyor size. Ben derdim ki "Buradan karsam, bunlar yanlarna kalmayacak. Ayn eyleri ben de yapacam dmanma!" Ama imdi hi yle dnmyorum. Celladmn bile benim yaadm yaamasn istemem. nsan insana nasl yapar bunlar? ok ey yaadk ama en basiti; 'Krt deil Trkm diyeceksin' dayatmasyd. Ben bunun iin ok ikenceden getim. Youn ikence srasnda annene ve babana kfr edilse de 'emret komutanm' diyorsun. 60 kii rlplak birbiri zerine bindiriliyordu, makata joplar sokuluyordu. Banyo vaziyeti alyorsun, sabun yok, tazikli suyla slatlyorsun. Daha sonra dar ktnda sal sollu askerler tarafndan yat kalk emir komutas veriliyordu. Bir sr insan intihara zorland o srete. lm orucundaki arkadalara bile her trl ikence yapld. imdi bakyorum, Diyarbakr denilince sevgi, paylam, diren geliyor aklma. Hayat geliyor, yaamn zorluu, ince bir ip zerinde nasl yaanlr, o geliyor... Ve tm bunlarn yannda yaama nasl sk sk tutunduum geliyor. Bu basn aklamasnda olmalyd herkes. Bu artk bilinmeli, bunlar Trkiye'de yaand. 12 Eyll'de yaanlanlar sormak istiyorlarsa aydnlarn ya da 'ben insanm' diyen herkesin bu projeye destek vermesi gerekiyor. ALELER ANLATTI: FEVZ DOAN:'Vahetin iinde onu kaybettik' 1982 ylnda hcresinde ikence ve itiraf politikasn protesto etmek iin kendini asarak intihar eden Mazlum Doan'n abisi. Onca ikenceden gemi, insanlk d politikalara maruz kalm, sonunda da tm yaanlan protesto etmek iin kendini feda eden Mazlum Doan'n abisi karmzdayd. Bir abiye ne sorulabilirdi ki... Biliyoruz ki hi unutamad o sreci gzlerine drecekti ki sze balar balamaz da boaz dmlendi, soru yarm kald; ama yine de uzun bir nefes aldktan sonra anlatmaya balad ksa da olsa... Biz ieride deildik ama yaanlanlar, daha dorusu imdi arkadalarn anlatm da oradaki vahetin ak rnei. Ben Mazlum'u hep uzaktan grdm. "Naslsn" diye baryor-duk sadece, duyarsa... Bir suliet gibi grebiliyorduk. O bile bizi mutlu ediyordu. Babam bir kez grm, o da ikenceden karken. Bir baba iin ne kadar zor. Babam 'brakn olumu' dediinde de babama vurmular. Mazlumun youn ikenceden dolay da gzleri grmyormu, babam bunu fark edince tepki gstermi... Ama ne fayda. Sen dardasn o ierde, ve orada neler yaandn az ok tahmin edebiliyorduk. Ziyarete gittiimizde Mazlum'u bulmak iin kabin kabin dolayorduk. Yannda asker var, grebiliyorsun ama birka saniye sadece. Kafan saa sola eviremiyorsun, sonunu biliyorsun, bana neler geleceini de... Bir umudumuz da durumalarda grebilmekti, ama ne mmkn! Durumalarda elleri kelepeli ve ayaklarnda zincirler oluyordu, ayaklarndaki zincirler birbirine bal... Biri ring aracndan inince dierleri de onun zerine dyordu. O da ayr bir ikence yntemiydi. Tm bunlar bir aile olarak yaamak gerekten tarifi olmayan bir ac. Mazlum'un ldn bilmiyorduk, annem ve babam ziyarete gittiklerinde tutuklu ziyaretileri aralarnda "Kara-koanl biri lm" diye konuurlarken reniyor ailem. nk tek Karakoanl Mazlum var cezaevinde. KAML KIRMAN: 'Aldmz bilgiler korkuntu' 1983 ylnn sonlarnda yaplan lm orucunda hayatn kaybeden Orhan Keskin'in yakn. Orhan Keskin; talepler kabul edilmesine ramen lm orucunu brakmyor. nk taleplerin uygulanacana inanmyor. Zorla mdahale sonucunda hayatn kaybediyor.

Orhan Keskin'i, yakn Kemal Krman anlatt: Orhan Keskin Devrimci Yol'un Gneydou Anadolu sorumlusuydu. 1980 ylnda atmada yaral yakaland. Bir yl boyunca kendisinden haber alamadk. 1981 ylndan sonra ailesine haber geldi. Youn ikencede olduunu rendik. Orhan' anlatmak o kadar zor ki... Bak asnn verdii sentezle farkl bir gre sahipti. Cezaevi srecini izlemek bizim amzdan mmkn olmad. Aldmz bilgiler korkuntu. Devletin sistematik bir biimde ikence uyguladn her defasnda iimiz szlayarak duyuyorduk. 1983'n sonuna doru lm orucu balad. Biz hastanede uzaktan grebildik. Orhan abi lmeden nce bir anlama saland; Orhan inanmad iin lm orucunu brakmad ve ehit oldu. Zorla mdahaleye maruz kald. TRKYE 78'LLER GRM SZCS: CELALETTIN CAN: Diyarbakr vahetini toplum hl bilmiyor DYARBAKIR Cezaevi'nde aslnda insanlarn doutan gelen zelliklerine yani kiilik zelliklerine yklenildi. Diyarbakr Cezaevi, Krt sorununu artran bir yerdi. Diyarbakr Cezaevi'nin en temel zellii Krtlerin tm kesimlerini hapsetmesidir... Aydn, hukukusu vs. Krte yasak, konuacan dil yok, Diyarbakr Cezaevi'nde kendini yle bir inkar et ki; yarn sokaa ktnda kendinden yle utan ki politikas vard. Her yntem uyguland. Ebu-Garip Diyarbakr'dan sonra gelir. plak birbirine bindirmeler, sistematik ikence vs... Ama Diyarbakr yle bir yer ki direniin de kalesi olmutur. Diyarbakr'da yaanan vaheti toplum bilmiyor. Toplumu bilinlendirmek gerekiyor. Duyanlar aryor, bizim admza ilenmi bir sutur diyor ve zr diliyor. Diyarbakr gereini Trkiye toplumuna anlatmak ve hesap sormak gerekir. Diyarbakr Cezaevi'ni anlamak Krtleri anlamaktr. Bizler zr borluyuz Krtlere. Krtler ve Trkler, vicdan sahibi olan herkes, Diyarbakr gereini aydnlatmak iin kurulan komisyona destek vermeliler. Gemi gemediyse su bizde Yldrm Trker Evet, kaldmz yerden devam ediyoruz. Solcu olmayan sol partilerin birlemesi iin dua edip asker muhtralarna krediyoruz. Tartmaya itildiimiz konular, tartmakla grevlendirildiimiz sorunlar, hayatmz bizden karmak zerine kurgulanm. Asal soruyu Rakel Dink, Babakan'a soruyordu. Mektubunu okudunuz mu? "...Ayrca sevgili eim ne savata ld ne atmada ne de ekimede. Onu seerek, bilerek, kasten ve arkadan vurarak ldrdler. Devletin bakan onu saken hain ilan etmiti, ldrldkten sonra da devletin askeri ve komutan ona hl hain diyebiliyorlar (Giresun Jandarma Blge Komutan'nn 9 Nisan'da ehit cenazesinde yapt konuma) ve katili yakalamakla grevli devletin polis ve jandarmas cinayetin tetikisiyle poster havasnda hatra fotoraf ektirmek iin birbiriyle yaryor, Trkiye bayra nnde poz veriyorlar. Bunun gibi sylemleri, davranlar engelleyebilecek cesaretiniz var m? Bu sylemler deimedike bebekleri katil olmaktan kurtaramayz. Bunlar erefli ve onurlu bir devlete yakmad gibi, o devletin babakan olarak devletin erefini ve onurunu ykseltmek size ve arkadalarnza dmektedir. Bize vatandalar olarak hangi kapy almamz nerirseniz ltfen bildirin. Knama yaymlayan devletlere de hain diyorlar, yoksa Trkiye devleti, bylesi bir cinayeti knamyor da tasvip mi ediyor?" te, sorulmas gereken soru budur. Rakel Dink'in parantezleyip and konumadan haberiniz var m? Giresun Jandarma Blge Komutan Tugeneral Dursun Ali Karaduman 9 Nisan'da bir ehit cenazesinde duygularna esir dm ve emeklilii bekleyemeden haykrvermiti: "Bugn Amerikan Senatosu, Fransz Meclisi, ngiliz Lortlar, AB Parlamentosu, ehidimizi katledenler iin knama mesaj

gndermedi. Onlar ancak hainler ld zaman knama mesaj gnderirler." Ksacas, askerin her dem dman ilan ettikleri, her frsatta iaret edip andladklarnn bata yaama hakkndan balayarak btn haklar askya m alnmtr? emdinli konusunda kim bilir ne tr pazarlklar sonucu korkup geri ekildii iin yaknda kafasna yedii muhtray hak etmemise de o muhtrann yolunu am olan sayn Babakan bakalm bu mektubu deerlendirebilecek mi? Gemiin adaleti Trkiye 78'liler Giriimi yeni bir dosya at. Evet, asl sorun ite tam da buradan kanyor. Birlikte okuyalm. "Bugn 18 Mays. Evet bundan tam 25 yl nce 1982 ylnda; Diyarbakr Cezaevi'nde, insanla kar olan tm askeri darbelerin tarihsel karanlnda, ikencenin karanlk odalarnda, insan kiilii ve kimlii, yine insanlar tarafndan yok ediliyordu. 2 Nisan 1984 tarihinde Genelkurmay Bakanl'nn; '53 lm olayna rastland, bu lm olaylarnda 14 kiinin kendini ast ve yakt, 23 kiinin eitli hastalklardan ld, 7 kiinin lm orucu ve alk grevinde ld, 7 kiinin ikencede ld, baz mnferit hadiseler dnda ikence olaylarnn olmad' ile ilgili aklamalar, alevler, lm asklar ve eitli hastalklar yazan 'lm raporlar'nn soukluunda yalanlanarak, mezarlklara doru, sessiz bir ln geri dn gibi akp gidiyordu. Bu lkenin cezaevlerinde ve Diyarbakr Cezaevi'nde de insanlar lyordu. Ferhat Kurtay, Eref Anyk, Necmi ner, Mahmut Zengin kendilerini yakarak, 12 Eyll 1980-Mart 1984, ar, sistematik, yaygn ve srekli ikencenin uyguland binlerce madurun tanklnda lyorlard. Bugn Cumhuriyet tarihinin en derin krlmalaryla seime gidiliyor. Demokrasinin evrensel yolculuuna karken, toplumun tm kesimlerine salm krklar, kanamaya devam ediyor. Camdan krmz: Trkler ve Krtler! 12 Eyll darbesi tm demokrasi glerine karyd ama Krtlerin payna daha ar olan, olaanst vahet dt. Ar sansr; "Grme, duyma ve konuma" diyordu. Bu Trkiye toplumunun yaanan vahetten haberdar olmasn engelledi. Daha fazla dayanamayan Krtler ise dalara kt. imdi soruyoruz: Byle balamad m? Krt sorunu hep vard. 12 Eyll srecinde Diyarbakr Cezaevi'nde yaananlar Krt sorununun boyutunu ve niteliini deitirdi. Diyarbakr'da insanlarn kiilikleri ve kimlikleri zerine gidildi. Bu Trkiye toplumu iinde krlma, hatta derin bir yarlma yaratt. Cuntann Diyarbakr Cezaevi'nde uygulad rk-kafatas vahetle yzlemeyenler, Krt sorununun neden zlmediini bugn dahi anlayamazlar. Yine soruyoruz: Dnden bugne sre byle yaanmad m? Bizler: Trklerin/Krtlerin, birbirimizi anlamann yolunun Diyarbakr Cezaevi'nde yaananlar/yaatlanlar sorgulamaktan getiine inanyoruz. Bizler: Diyarbakr vahetinin sorumlularnn toplum vicdannda ve insanln ortak deeri hukukta yarglanmasnn toplumsal yaralar adalet duygusuyla saraca grndeyiz. Bizler: Adalet ve toplumsal bar iin bu lkenin tm demokrasi glerini, 'Diyarbakr Cezaevi Gereini Aratrma ve Adalet Komisyonu'nu kurarak; yok edici karanlklar var edenleri ve bu karanlklarda var olanlar, insan kiiliini ve onurunu yok edenleri, insanlk suu ileyenleri; Demokrasinin aydnlna, gn na karmaya davet ediyoruz. Diyarbakr Cezaevi karanlk sayfasn kapatmann yolu budur! Bara giden yol budur! 18 Mays 2007: Kaldmz yerden devam ediyoruz! Trkiye 78'liler Giriimi" Hasan Cemal aktarmt Hasan Cemal'in benzersiz almas 'Krtler'in giriinden bir blm aktararak ben de

hepinizi destek olmaya aryorum. Hasan Cemal, "Felat Cemilolu'nun bandan geenleri ilk kez bir Diyarbakr akamnda 1990'l yllarn banda kendi azndan dinlemitim" diyor. Cemilolu, "Hapishaneden ktktan sonra gen olsaydm, daa kardm" diye balyor szlerine. te anlattklarnn son blm: "Seni psikolojik olarak kertmek, ykmak iin her ey yaplrd. Kapnn nne kararak cop sokmak....Seyredene de o copu yalatrlar. Kusarsan, brne yalatarak yeri temizletirler. PKK'nn ismini daha nce hi duymamtm. eri alndktan sonra rendim. O zamana kadar biz bu rgt 'Apocular' diye bilirdik. Bu anlamda siyasetle hi ilgilenmemitim. Dilerimin ou sallanyordu. Neden mi? nk hep kalas daya vard ceza olarak. A azn derlerdi, kalas getirir, iki elleriyle tutar ve kt diye enenin altndan yukar doru vururlard. O kaln kalas enene alt taraftan yedin mi, eer tecrbesizsen dilini srrsn. Tecrbeliysen dilini srmazsn ama bu sefer de dilerin birbirine girer. te byle bir ey. Bana bir gn bir avu bok yedirdiler de, sallanan dilerimden kurtuldum! Tek ayak stnde, duvar dibinde duruyordum. Ceza! Ama bir sre sonra yoruluyorum. Ayam dyor yere, tutamyorum. Emre itaatsizlik! Cezas: Duvarn dibinde, kanalizasyonun kapan kaldrdlar, bir avu bok alp azma attm. Sonra azmda pislik, hazr ola getim, ylece duruyorum. Kprdamak yok. Temizlemek yok. Yere tkrmek yok. ylece azn kapal, kmldamadan ayakta, hazr olda bekliyorsun. Bir sre sonra brakt, ieri girdim. Elazl arkada. smi Ramazan. Allah raz olsun, baz dilerimi iple ekti. nk temizleyemedim dilerimi...Altn kaplama olan iki diten birini cebine att, birini bana verdi hatra olarak. Hapishaneden ktktan sonra ilk iim diiye gidip takma di yaptrmak oldu. Sekiz ay yattm, Diyarbakr E Tipi Askeri Cezaevi 33 No'lu kouta. Elli be yandaydm. Sekiz ayda 18 kilo verdim. ne iplik kaldm. ktmda kimse tanmad beni." Diyarbakr AskeriCezaevi'ndekayl yattnz? yl yattm. Hangiyllar arasnda? 1981'de girdim, 1984'te tahliye oldum. Diyarbakr Cezaevi'ne girdiimde 20 yandaydm. Hangi sutan mahkmdunuz? Biz slale olarak seyitiz ve ben zengin bir ailenin oluyum. O dnemde elence iinde yayordum. Hibir siyasi faaliyetim yoktu. Zaten ben yakalanmadan nce de siyasi deildim, yakalandktan sonra da olmadm. Ama tabii Cizreliyim ve 12 Eyll 1980'i orada yaadm, nasibimi aldm. Bizim blge eskiden beri KDP'liydi. Ailem de yleydi. Haliyle benim de Barzani'nin partisine sempatim vard ve 'KDP'liyim' diyordum. KDP nedeniyle arandm, snrda yakalandm ve ceza yedim. Mardin'de 78 gn sorguda tutuldum. Oradan Diyarbakr'a gtrldm ve mahkemeye karldm, tutuklandm. PKK ile herhangi bir ilikiniz olmu muydu? Olmad. Ben hi PKK'l olmadm ve PKK'l da deilim. yl boyunca hep tek bama mahkemeye karldm ben. Hasan Cemal'le 'Krtler' isimli son kitab zerine yaptmz konumada, Hasan Cemal bana 'Eer biz gazeteciler, Diyarbakr Cezaevi'ni, insanla kar ilenen sularn yaand korkun bir mekn olarak o dnemde tam sergileyebilmi olsaydk, Trkiye'de belki baz eyler deiirdi. Ama biz orada yaananlar kysndan kesinden anlattk' dedi. Aslnda o dnemde Diyarbakr Askeri Cezaevi'yle ilgili pek ok sylenti vard. Siz, Diyarbakr Cezaevi'ni tek bir kelimeyle anlatmak isteseydiniz hangi kelimeyi kullanrdnz? Cehennem... Biz sorgularda gnlerce hi kprdamadan tabutlarn iinde gzlerimiz bal dikine tutulduk. Falaka, elektrik verme, souk du hepsini yaadk. Sabahtan akama

ikence grdk, geceleri bir battaniye iinde kouun nne brakldk. Meer bunlar ne kadar demodeymi. Biz esas vaheti Diyarbakr Cezaevi'nde yaadk. Halbuki, yakalanmadan nce, ikencenin sorguda yapldn, cezaevine konulduktan sonra koularn rahat olduunu sanyorduk. Diyarbakr Cezaevi'nde ise sorgu ikencehanelerini zledik. Gnlk hayat nasld orada? Akama kadar eitim vard. Sabah kouun iinde yz kii sraya tutuluyorduk. Esas duruta askeri marlar sylyorduk. 60'tan fazla mar ezberlemitik. Eksik ya da yanl syledin diye, bu mar sylemeler dayaksz gemiyordu. Her kouta mutlaka muhbirler ve gzetleme delikleri vard. Birbirimizle konuamyorduk, oturamyorduk. Hep ayaktaydk. 24 saat dayak vard. Her an, gecenin 12'si, sabahn , drd, koua bir blk asker baskn yapabiliyordu. Haydar denilen kalaslarla, coplarla, su borularyla dvlyorduk. leden sonralar, gardiyan bize 'Eitime hazrlann' komutu veriyordu. te o zaman herkeste korkudan tuvalete gitme ihtiyac douyordu. Niye? Dardaki beton avludaki eitimden canl dnemeyeceimizden korkuyorduk. nk bu eitimler ikenceyle yaplyordu. Avlunun ortasnda bir kapak vard. Oradan hapishanenin ya da mahallenin lam akyordu. Anlamadm... Her birimiz tek tek o lam suyunun iine indiriliyorduk. Lamn iinde nefesimiz kesilene kadar tutuluyorduk. Diyarbakr Cezaevi'nde yatan herkes yaad bunu. O pislii imedim, yemedim diyen gururu yznden yalan sylyordur. Bir de avluda srtst yatrlyorduk. Bacaklarmz yerden on be santim yukarda tutuyorduk. Baca den dayak yemek iin sraya giriyordu. Kt, bir hafta boyunca gece o beton avluda suyun iinde yatrldk. htiyacmz suyun iinde yapp, snmaya alyorduk. Her kouta hoparlr vard. Her gn cezaevinin amiri olan yzbann konumasn esas duruta bir saat dinliyorduk. Hasta biriydi. Yedinci Kolordu Komutan'nn adamyd. Oradan kendisine cezaevi iin ldren trden adamlar seiyordu. Bunlar, bu vaheti yaptktan sonra nasl yemek yediler, akamlar ocuklarn nasl okadlar insan bunu asla anlayamyor. kence grmemi kimse var myd hapishanede? Yoktu. tiraflar dahi ikenceyi grd. Elimde sigara sndrme izini gryorsunuz. Yumurtalk blgemde de sigara, kibrit sndrdler. Mahkemede bir hemerime tebessm ettim diye bir gardiyan elime be milimlik ivi akt. Copu srtp, tekmeyle vurdular ve sonra azmdan dilerimi copla birlikte kardlar. Azma soktuklar copu saa sola dndrdler, grdnz gibi azm bir yanndan yrttlar. nsanolunun bunlar nasl yapabildiini hl kavrayamyorum. Gzmn nnde yle ok olay oldu ki. lmler, ikenceler... Abbas elik diye bir ky sahibi vard. Oluyla birlikte ierideydi. Oluna soktuklar copu kartp babann azna veriyorlard. Sonra babaya soktuklarn olunun azna veriyorlard. Batmanl Veli Grgen adl bir genci de babasyla getirdiler ve babasnn gznn nnde ikenceyle ldrdler. Tayyip Erdoan'a, belediye bakanl dneminde danmanlk yapan gazeteci Altan Tan'n babas Bedii Tan' da bir gardiyan ikenceyle ldrd. Bedii Tan, iadam Felat Cemilolu'nun ortayd. kisi de bizim koutayd. Bedii Tan nasl ldrld? O, yznde devaml tebessm olan biriydi. Yal olmasna ramen, ikence yapldnda barmyor, yalvarmyor, ikence yapanlarn gzlerinin iine bakp tebessm ediyordu. Bu tavr, onlar kzdrd. ok dayak yedi ve yataa dt. Yataa dnce gardiyan, 'Onu bana getirin' dedi. Gtrdk. Bedii Tan ayakta duramyordu. Kafasndan bir bidon souk su boalttlar. Yere yld. Kalkmas emredildi. Duvara tutunarak glkle kalkt. Kalkmasyla beraber, gardiyan bir tekvando hareketiyle dn yapt ve botunun tabann Bedii Tan'n gsne indirdi. Adamcaz kafa st yere dt. Bedii Tan ldkten sonra koua bir hkim yzbayla astemen geldi. Bize, 'Bedii Tan koua gelmeden nce ishale yakalanmt. Barsak enfeksiyonundan ld' diye bir ifade imzalattlar. Biz ise aramzda anlatk. Kim mahkemeye ilk karsa bu cinayetle ilgili su duyurusunda bulunacakt. Mahkemeye ilk ben karldm ve 'Bizim kouta cinayet ilendi' dedim. Dier arkadalar da su duyusunda bulundular. Gestapo lakapl o gardiyan

sonra mahkm oldu. Ben o ifadeden sonra baylncaya kadar dvldm. Srekli ikence ortamnda yaamann insan zerindeki ruhsal etkileri neydi? nsann cezaevi dndaki yaam hafzasndan siliniyor. Eskiden tabakl ve srahili bir sofrada oturduundan bile kukuya dyorsun. Annenin, babann, kardelerinin yzn hatrlayamyorsun. Tamamen cezaevine ait oluyorsun. Ben bu vaheti 23 yl nce yaadm. Orada insanlar ld, hayatta kalanlarn ou ise hastaland. nsanlarn duyarszlndan hl korkuyorum. Niye hl korkuyorsunuz? Byle bir vahet tekrar yaand takdirde gene sessiz kalacaklarndan rkyorum. Bakn, cezaevinde kendisine tekmil verdiimiz bir 'Komutan Co' vard. Benim cezaevindeki ilk aylarmd ve hcrede kalyordum. Gndzleri hcrenin iinde esas duruta mar sylyorduk. Nefesim o gn pislikten kesilmiti ve melmitim ki, Komutan Co'nun sesi geldi. Komutan Co hcrelerin nnde geziyor, oturan grnce havlyordu. O bir kurt kpeiydi ve biz ona 'komutanm' diye tekmil veriyorduk. Gardiyan bize onu , 'te komutannz' diye tantmt. Komutan Co'ya tekmil vermemiz emredilmiti. Her an ikenceye urayabileceini bilmenin, evrede srekli ikence edilenleri grmenin yaratt dehet duygusuyla nasl ba edebiliyordunuz peki? Bunu, onurlu kalmann bir bedeli olarak gryorduk. nk karndaki kii, senin insanln elinden almak istiyordu. Sen de insanlk onurunu korumak iin direniyordun. Orada, normal hayatn dnda bir hayat sryordunuz. Bir insann alglamakta zorluk ekecei artlarda yayordunuz. Bu, gereklik duygunuzu nasl etkiliyordu? Yaadklarmzngerekliinden kukuya debiliyorduk tabii. Mesela Mehmet Salih Besen olaynda gereklik duygumu ben tamamen yitirdim. 50 yalarndayd. TK'de memurdu. Kendisini ve bizleri l zannediyordu. 'Biz lyz, u anda kabirdeyiz' diyordu. Biz, ' Amca yok yle bir ey, gerek hayattayz' desek de, kouun aslnda bir mezar olduunu yle mantkl savunuyordu ki, ben dahil bazlarmz l olduumuza inanmaya balamtk. Mesela cuma gnleri grme gnmzd. Bize soruyordu. 'Bizi ziyarete gelenlere biz dokunabiliyor muyuz? Hayr. Bize uzaktan bakyorlar, alyorlar ve gidiyorlar. nk onlar bizim kabrimizi ziyaret ediyorlar. Cizre'de biliyorsunuz kabir ziyareti cumalardr' diyordu. Gardiyanlarn da Zebani olduunu sylyordu. Gerekten de kouun camlar boyalyd. Biz dary gremiyorduk, koklayamyorduk, duyamyorduk. Bu durum uzun srd ve ona yaadmz bir trl ispat edemiyorduk. Bir gn mazgal ald ve 'Mehmet Salih Besen hazrlansn, tahliye oluyor' dendi. Ben ahadet getirdim. Dedim ki, 'Biz yayoruz...!' Peki o yaadna inand m? Hayr. 'Seyidim beni gnderme. Sen bana sahip kyordun. imdi tek bama mahere hesap vermeye gidiyorum' diye alad. Sonradan onunla birlikte tahliye olan genten rendik ki, onlar Siirt'teki sivil cezaevine gtrmler. 'Eer beni hanmmla, ocuklarmla konuturursan lmediime inanrm' demi. Cezaevi mdr de telefon etmelerine izin vermi. Gen, Salih Amca'nn evini aram, karsna hanm km. Telefonu Salih Amca'ya vermi. Salih Amca, hanmna 'Ben sa mym, lmedim mi?' diye sormu. Ve ahize yere dm. Salih Amca, ierideki vaheti grnce, oradan sa kurtulacana inanamad. Sa kurtulduuna inandnda ise buna kalbi dayanmad. Diyarbakr Cezaevi'ndeki mahkmlardan drd kendilerini kouta yakmt. Kimdi o drt kii? Ferhat Kortay, Necmi nen, Mahmut Zengin, Eref Anyk. 1981'in sonlarnda itiraflk balad. tiraflar ayr koua kondu, onlara ikence yaplmad. Onlar, spor yapp, televizyon seyrediyorlard. tiraflarn says da her gn artyordu. Bu drt kii, itiraflara ve ikenceye kar eylem yaptlar. Onlar kendilerini yaktnda siz orada mydnz? Ayn koutaydm. Ferhat Kortay hemerimdi, elektrik mhendisiydi, samimiyetimiz vard. Sabaha kar saat sularnda kouta mthi bir patlama oldu. Bir arkada alevlerin stne su dkt. Alevlerin iinden bir ses geldi. 'Bu bir yangn deil, eylem. Kahrolsun ikence, kahrolsun vahet' dedi. Alevler kldnde biz o drt insan kafa kafaya vermi grdk. Ben Ferhat Hoca'nn

baucuna gittim. Eildim, 'Hocam bir eyler syle'dedim. Dileri kenetlenmiti. Tslar gibi bir sesle zorlukla, 'Bana trky syle' dedi. 'Sevdalm' adnda ok sevdii Krte bir ak trksyd bu. Ben alayarak trky sylemeye baladm. Beni teselli etmek ister gibiydi. Alamamam iin bana tebessm etti. Tebessm ederken yanaklarndan etler dklyordu. Hapishaneden ktktan sonra neler hissettiniz? Hapishanenin sizin zerinizde brakt etki neydi? Tahliyeden bir hafta sonra askere alndm. Askerlik psikolojik tedavi oldu. nk orada da elbiseler cezaevindekiyle aynyd. Fakat muamele farklyd. kence, lm, hakaret yoktu. Askerde bana hi grev verilmedi, hi bask yaplmad. Ama ben yine de kendimden nefret ediyordum, yaadklarm haykrmak istiyordum, haykramyordum. Hapishaneden ktktan sonra psikolojik tedavi grdnz m? Maalesef. Neler yaadm bir ben, bir de ailem bilir. Normal insan gibi yryebilmek iin bir hafta altm. Tuvalete bile nizami admlarla gidiyordum. Anneme babama emredersiniz diyordum. Sokaa ktmda herkesin beni gzlediini sanyor, gizlenmeye alyordum. Beni, iki arkadam kolumdan girip sokakta yrtyordu. Diyarbakr Hapishanesi'nde yaananlar Gneydou'daki olaylar nasl etkiledi sizce? Ben siyasi biri deilim. Bu konularda birikimim yok. Ama 12 Eyll, Krt sorununa herkesin dikkatini ekti, bu sorunu dnyaya duyurdu. Cezaevindeki vahet olmasayd, Krt meselesi bu lkede bu kadar erken aa kmazd. Diyarbakr Cezaevi'ndeki insanlar birer militan haline getirdiler. Bunlarn yzde 80'den fazlas daa kt. nsann oradaki vaheti grdkten sonra normal yaama dnmesi ok zordu. 'PKK hareketi 1984'te patlad' derler ya, bu tarih, Diyarbakr Cezaevi'nden ana tahliyelerin olduu tarihtir. Aradan uzun bir zaman geti. Hapishanenin izlerini hl iinizde tayor musunuz? Evet. Ama tuhaftr konumak, anlatmak da istiyorum. Benim dile getirdiklerimin siyasetle bir ilgisi yok. Ben lkemizde gemite yaanlan bir vaheti anlatyorum. Bugn 43 yandaym, Diyarbakr Cezaevi'nden konuulduunda hl hayattan kopuyorum. imdeki fren boalyor, barmak, alamak, haykrmak istiyorum. Benim hanmm ve ocuum var. Kalabalk bir ailem ve dost evrem var. imdeki frene basamyorum ve herkesin nnde hngr hngr alyorum, alyorum... Bu ikencelerden payn alm ve sonradan tiksintiden dolay tm dilerini ektirmi Felat Cemilolu ansna!

Diyarbakr Cezaevi Madurlar ve Tanklaryla Grlecek

"Diyarbakr Cezaevi Gerei ile Yzleme ve Adalet Komisyonu"nun 50yi akn ye ve temsilcilerinden 13 kii Urfa ve Gaziantepte madurlarla grecek ve tanklklarn dinleyip kayda alacaklar. BA Haber Merkezi - Diyarbakr 10 Temmuz 2008, Perembe

"Diyarbakr Cezaevi Gerei ile Yzleme ve Adalet Komisyonu" yarndan balayarak Urfa ve Gaziantepte bir hafta kalp bu iller ve ilelerinde yaayan madurlarla grecek ve tanklklarn dinleyip kayda alacak. Geen yl kurulduu aklanan Diyarbakr Cezaevi Gerei ile Yzleme ve Adalet Komisyonu almalarn srdryor. 1980-1984 yllar arasnda Diyarbakr Cezaevinde yaanan lmleri ve insanlk d uygulamalar aratrmak ve gerekleri aa karmak zere Diyarbakr Cezaevi Gerei ile Yzleme ve Adalet Komisyonunun kurulduu geen yl 12 Eyllde Diyarbakr Cezaevi nnde yaplan basn aklamasyla duyurulmutu. 78liler Vakf giriimi nclnde, ok sayda sivil toplum kuruluu, meslek odas ve akademisyenin destek verdii komisyon yaklak bir yldr hem stanbulda hem de Diyarbakr ve evresindeki iller bata olmak zere bir ok ilde hazrlk ve almalarn srdryor. 13 kii Urfa ve Gaziantep'e gidiyor Komisyonda grev alan eitli kurumlar temsilen katlan, bilim insanlar, aydnlar, sanatlar, gazeteciler ve insan haklar savunucularndan oluan 50yi akn ye ve temsilciden 13 yarndan balayarak Urfa ve Gaziantepte bir hafta sreyle kalp bu iller ve ilelerinde yaayan madurlarla grecek ve tanklklarn dinleyip kayda alacaklar. almada yer alan komisyon yeleri arasnda Ergin Cinmen, Ahmet akmak, Mustafa Stla, Nihal Saban, Mehmet G, Aye Berktay, Tahsin Yeildere, Celalettin Can, Nimet Tanrkulu, ebnem Korur Fincanc, Hasan Erkul, Feyyaz Yaman bulunuyor. (MS/NZ) www.solplatform.org