Tregu monetar ne vendin tone

Tregu monetar, mund t prkufizohet ne kontekstin e Banks Qendrore, si trsia e transaksioneve me afat maturimi deri n nj vit midis banks qendrore dhe bankave t nivelit t dyt. N t marrin pjes institucione financiare dhe ndrmjetsa financiare, veprimtaria e t cilve rregullohet me marrveshje e procedura t caktuara. Tregu monetar ndryshon nga tregu i kapitaleve i cili sht afatmesm dhe afatgjat. Pergjithesisht ne instrumente te tregut te parase hyjne pergjithesisht te gjithe ato instrumente ose letra me vlere qe kane afat maturimi deri ne nje vit. Ketu permendim: Bonot e Thesarit, premtimpagesat, letrat tregtare, REPO-t dhe Reverse REPOt, pranimet bankare, certifikatat e depozitave,etj.

Ne lidhje me bonot e thesarit, mendojme se nje treg aktiv i ketyre instrumentave mund t luaj nj rol kritik n stabilizimin e financave t qeveris, n funksionimin e politikave monetare, si dhe n zhvillimin e tregjeve bashkkohore financiare t kapitaleve. Bonot e thesrit mund te perdoren nga Qeveria pr t financuar nj pjes t nevojave t saj financiare apo nga Banka Qendrore pr t realizuar kontrollin e norms s interesit dhe paran n qarkullim. Nga ana tjeter, nj nder avantazhet q krijon nje tregu eficent i bonove t thesarit sht edhe rritja e konfidencs s investitorve n tregjet financiare dhe, shpesh, fondet e investuara fillimisht n bono thesari me von zhvendosen n financimin e ekonomis private, ku fitimet jan m t larta. Q nj sistem financiar t jet eficient, duhet t krijoj nj treg funksional t bonove t thesarit. Ne rritjen e ksaj eficence ndikojne dy faktor kryesor: s pari shitja n intervale t rregullta t bonove dhe s dyti nj treg dytsor i rishitjes me shum likuiditet, pra shitblerje n sasi t mdha. Sias t dhnave te publikuara nga Banka e Shqipris faktori i par, i cili siguron konfidenc dhe thellsi deprtimi n treg, sht realizuar n mnyr efektive, ndrsa tregu dytsor mund t ndihmohet nga zhvillimi i burss kombtare dhe nga rritja e pjesmarrjes n t. Ne lidhje me instrumenta e tjer t tregut t parase si Letr Kredia (LCs) ose Certifikata e Depozitave (CD-ve) t cilat prdoren nga bankat tregtare n aktivitetin e tyre, theksojm se ato n baz t ligjit "Pr letrat me vler", nuk konsiderohen si letra me vler mbi ligjin, dhe shtojme se LCs dhe CD nuk kane as treg sekondar aktiv deri m sot.

far jan Bonot e Thesarit dhe si funksionojn ato? Bonoja e Thesarit e qeveris shqiptare sht nj instrument i negociueshm borxhi me maturim deri n nj vit, q emetohet dhe garantohet nga Qeveria e Republiks s Shqipris. Bonot e thesarit jan instrumente me an t t cilave qeveria e Republiks s Shqipris merr borxh tek investitor privat dhe shtetror. Tregu i bonove t thesarit sht nj nga tregjet e rndsishme t sektorit financiar pr shkak t funksionit q kryen n plotsimin e krkesave t qeveris pr mbulimin e borxhit t brendshm afatshkurtr. Bonot e thesarit jan nj metod e mir pr t mbuluar deficitin buxhetor t qeveris. Shitja e bonove t thesarit motivon mobilizimin e mjeteve prkohsisht t lira. Pr mbulimin e deficitit buxhetor shrben kreditimi nga ana e Banks s Shqipris, por ligji Nr.8269 dt 23.12.1997 prcakton n mnyr t qart masn e lejuar pr financim t qeveris nga Banka e Shqipris. Kshtu, Banka e Shqipris blen bono thesari n treg primar jo m shum se vlera q maturohet. Financimi i drejtprdrejt, jasht procesit t ankandit, n momentin e nevojshm, sht n masn 5 pr qind t t ardhurave mesatare vjetore t tre viteve t fundit financiare paraardhse. Ligji, pr raste t jashtzakonshme, parashikon kufi kreditimi deri n masn 8%, me kusht q ky veprim nuk bie ndesh me objektivin themelor t politiks monetare t Banks s Shqipris. Bonot e Thesarit mund t emetohen n monedh kombtare ose t huaj dhe kan afate maturimi 3, 6 dhe 12 - mujore. Bonot e thesarit emetohen (nxirren pr shitje) nga qeveria nprmjet ankandit dhe Banka e Shqipris vepron si agjent i Qeveris s Republiks s Shqipris pr zhvillimin e tregut primar t letrave me vler t saj dhe konkretisht bonove t thesarit. Emetimi me an t ankandit nnkupton q investitort duhet t konkurrojn pr blerjen e ktij instrumenti. Konkurrenca realizohet nprmjet vendosjes s norms s interest, yield i bonove t thesarit. Yield-i i bonove t thesarit sht baz pr llogaritjen e mimit t blerjes s bonos t thesarit. Interesi i prfituar nga investimi n bono thesari llogaritet si diferenc e mimit t blerjes s bonos me vlern nominale t saj. Raporti i ksaj diference me mimin e blerjes i llogaritur n baz vjetore shpreh normn e kthimit t prfituar nga investimi. Bonot e Thesarit jan t tregtueshme, pasi mund t shiten/blihen para afatit t maturimit. Tregtimi i nj bonoje thesari mund t bhet deri n 7 dit para maturimit. Tregtimi mund t bhet me subjektet e licencuara nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare (AMF), ku bjn pjes edhe bankat tregtare. Pjesmarrs n ankandet pr bono thesari mund t jen: 1. bankat, 2. institucionet financiare ose jofinanciare, si dhe 3. individ vendas apo t huaj. Individt mund t marrin pjes n ankandet e emetimit t bonove t thesarit me krkesa konkurruese ose jokonkurruese. Pjesmarrja me krkes konkurruese nnkupton vendosjen e nj

interesi (yield-i) mbi bazn e t cilit do t llogaritet mimi q investitori preferon t paguaj pr blerjen e bonos s thesarit. Pjesmarrja me krkes jokonkurruese nnkupton pranimin e yield-it mesatar t ponderuar, i cili do t llogaritet si mesatare e ponderuar e yield-eve t krkesave konkurruese t shpallura fituese. Sipas nj ndryshimi n marreveshjen ndrmjet banks s Shqipris dhe Ministris s Financave pr emetimin e bonove t thesarit kufiri i borxhit publik q mund t blihet nga individt nprmjet bonove t thesarit bhet 50% nga deri n 30% q ishte para rishikimit t marrveshjes. Aktualisht individt zotrojn deri n 10% t totalit t borxhi, ndrsa bankat e nivelit t dyt blejn pjesn m t madhe t Deri tani individet kane zoteruar 10% te totalit te borxhit. Jane bankat e nivelit te dyte ne vend ato qe blejne dhe pjesen me te madhe te ketij borxhi, duke investuar aty depozitat e qytetareve. Tregu i Bonove t Thesarit Tregu i bonove t thesarit sht i ndar n: 1. Tregun primar t bonove t thesarit. sht tregu n t cilin bankat, institucionet financiare si dhe publiku mund t blejn rregullisht instrumentet e borxhit afatshkurt bono thesari t emetuara pr her t par nga Ministria e Financave n emr t Republiks s Shqipris. 2. Tregun sekondar t bonove t thesarit, i cili ndahet n dy nntregje t tjer: i. tregu sekondar ndrbankar - tregu n t cilin kryhet rregullisht blerja dhe shitja e bonove t thesarit ndrmjet bankave q i zotrojn ato tregu sekondar me pakic - tregu i organizuar n sportelet fizike apo virtuale t bankave dhe subjekteve t tjera t licencuara pr kryerjen e transaksioneve me investitort t cilt mund t jen persona fizik ose juridik, rezident ose jorezident (p.sh. Posta Shqiptare ofron shrbimin e arktimit nga individ t fondeve pr pjesmarrje n ankandin e bonove t thesarit). T gjith investitort t cilt dshirojn t kryejn transaksione n tregun me pakic t letrave me vler t Qeveris, duhet t kontaktojn patjetr me nj ndrmjets financiar, i cili duhet medoemos t jet subjekt i licencuar nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare.

ii.

Llojet e Transaksioneve n Tregun me Pakic Transaksionet q mund t kryhen nga bankat dhe subjektet e tjera t licensuara n tregun me pakic jan: Blerje t bonove t thesarit n tregun primar (ankand) nga investitori nprmjet banks, apo subjektit t licensuar; Shitja e letrave me vler t qeveris investitorit nga portofoli i banks, apo subjektit t licensuar;

Blerja e letrave me vler t Qeveris nga banka apo subjekti i licensuar para dats s maturimit nga do investitor, pavarsisht nse veprimet e mparshme nuk jan kryer nga e njjta bank apo subjekt i licensuar; Vendosja e letrave me vler t Qeveris si kolateral; Shlyerja e vlers nominale n datn e maturimit. GSRM (Governement Securities Retail Market - Tregu me Pakic i Letrave me Vler t Qeveris) sht nj sistem elektronik ku publikohen t dhnat mbi kuotimet dhe transaksionet e ekzekutuara do dit n tregun me pakic t letrave me vler t Qeveris (bono thesari dhe obligacione qeveritare) nga subjektet e licencuara prej Autoritetit t Mbikqyrjes Financiare (AMF) pr t operuar n kt treg. GSRM sht nj platforme e prbashkt e shprndarjes s informacionit nprmjet publikimit t detyrueshm t t dhnave mbi veprimet e ekzekutuara nga operatort n tregun me pakic t letrave me vler t Qeveris. Qllimi i Futjes n Zbatim t GSRM Qllimi i futjes n zbatim t GSRM sht pr ti ardhur n ndihm publikut edhe investiorve institucional, t cilt kan investuar n letrat me vler t Qeveris, t ken nj informacion m t plot dhe n koh reale mbi krkesn dhe ofertn ditore pr kto instrumente (bono thesari dhe obligacione qeveritare) n tregun me pakic, i cili organizohet n sportelet e operatorve t licencuar, kryesisht banka t nivelit t dyt. Avantazhet e GSRM GSRM sjell kto avantazhe: Rrit transparencn n tregun me pakic t letrave me vler t Qeveris; Krijon mundsin e informimit t vazhdueshm e n koh reale t investitorve; Rrit konkurrencn mes operatorve n treg; Zvoglon kostot operacionale t tregtimit n letra me vler t Qeveris; Zvoglon mundsin e abuzimeve n treg; Krijon mundsi pr nj mbrojtje m t mir dhe m efikase t investitorve; Krijon premisat pr zhvillimin e mtejshm t tregut sekondar t letrave me vler. N sistemin GSRM llojet e transaksioneve kan kodifikim si vijon: A - Blerje ne tregun primar A1 pr personat fizik (individt); A2 - pr personat juridik B - Shitja nga portofoli i bankes, apo subjektit te licensuar B1 pr personat fizik (individt); B2 - pr personat juridik C - Blerja nga banka apo subjekti i licensuar para dates se maturimit C1 pr personat fizik (individt); C2 - pr personat juridik

D - Vendosja si kolateral D1 pr personat fizik (individt); D2 - pr personat juridik E - Shlyerja e vleres nominale ne daten e maturimit E1 pr personat fizik (individt); E2 - pr personat juridik Ecuria e tregut t tregtimit t bonove t thesarit Ajo ka karakterizonte sistemin financiar n Shqipri, sidomos deri para disa vitesh ishte niveli i ult i kredidhnies q ndikohej nga dy faktor kryesor: i. ii. vshtirsia pr t identifikuar creditorth t klientve n kombinim me sjelljen si kundrshtues risku t bankave tregtare; dhe ekzistenca e nj alternative investimi fitimprurse, ajo e investimit te burimeve t bankave n bono thesari.

Nj dukuri e till ishte m e ndjekur n treg deri n vitin 2003. Kjo si rezultat i diferencs s konsiderueshme ndrmjet yield-it t bonove t thesarit dhe normave t interest t depozitave. Kshtu, bankat prefereonin t investonin n bono thesari n vend q t kreditonin ekonomin. Kjo situat filloj t ndryshoj pas vitit 2004. Tabela dhe grafiku i mposhtm paraqesin yieldin e bonove t thesarit dhe normn e depozitave pr periudhn 1995 2009.
Normat e interesit me baz vjetore N prqindje 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Normat e depozitave n lek Norma e depozitave (12-m) Norma e depozitave (6-m) Norma e depozitave (3-m) Normat e huas n lek Norma e huas (12-m) Norma e huas (6-m) Normat e interesit t letrave me vler Norma e bonove t thesarit 3-m Norma e bonove t thesarit 6-m Norma e bonove t thesarit 12-m

13.70 19.10 22.80 16.50

9.10

7.70

7.80

8.50 8.09 7.51

8.31 7.86 6.76

6.57 6.12 4.98

5.08 4.60 3.83

5.23 4.53 3.88

5.67 4.83 4.12

6.93 5.72 5.13

6.78 5.74 5.05

14.96 12.23 15.50 12.38 12.93 11.73 11.75 12.46 15.43 13.81 10.99 12.58 13.13 14.11 12.85 12.54

15.10 22.50 35.00 23.00 15.80 12.30 10.50 11.21 12.02 12.62

7.32 8.83 9.56

6.09 7.22 8.11

5.42 6.91 6.91

6.25 7.18 7.88

6.48 7.51 8.41

6.27 7.45 8.56

6.30 7.52 9.14

Burimi: Banka e Shqipris

36.00 34.00 32.00 30.00 28.00 26.00 24.00 22.00 20.00 18.00 16.00 14.00 12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Norma e depozitave (12-m) Norma e bonove t thesarit 12-m

T trheq vmndjen sidomos diferenca e madhe pr vitin 1997, e cila zvoglohet n vitet n vijim, megjithse pr vitet 1998, 1999, 2000 mbetet e konsiderueshme.

Tregu primar N tabeln e mposhtme paraqiten ankandet e bonove t thesarit n milion lek dhe si prqindje ndaj totalit. Gjithashtu sht llogaritur edhe ndryshimi i vlers s ankandeve mga viti n vit, nga ku vihet re se ulja m e madhe ka qen gjat vitit 2008 me 12.59%, ndrsa gjat vitit 2009 ka patur nj rritje n krahaim me vitin 2008 prej 14.31%.
Ankandet e bonove t thesarit 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Shuma e pranuar n milion lek 3-mujore 6-mujore 12-mujore Totali Ndryshimi nw pwrqindje N prqindje ndaj totalit 3-mujore 6-mujore 12-mujore Totali 62.7 37.3 _ 100.0 32.1 24.6 43.3 100.0 39.7 23.5 36.8 100.0 26.7 24.9 48.4 100.0 24.0 26.3 49.7 100.0 29.9 25.9 44.2 100.0 45.8 27.2 27.0 100.0 51.9 32.6 15.5 100.0 43.8 34.1 22.0 100.0 38.7 31.0 30.3 100.0 31.8 32.0 36.2 100.0 27.0 32.6 40.5 100.0 29.5 31.7 38.9 100.0 30.1 31.6 38.3 100.0 27.1 30.5 42.4 100.0 28.6 25.2 46.2 100.0 892.3 530.3 _ 1,422.6 5,160.3 3,954.9 6,964.0 16,079.2 1030.3% 24,501.3 14,538.3 22,686.0 61,725.6 283.9% 34,102.8 31,710.6 61,657.6 127,471.1 106.5% 40,781.8 44,632.8 84,149.2 169,563.8 33.0% 58,447.9 50,862.4 86,391.7 195,701.9 15.4% 150,215.5 89,046.1 88,713.0 327,974.6 67.6% 270,109.2 169,816.1 80,925.4 520,850.6 58.8% 244,861.7 190,690.6 122,948.1 558,500.4 7.2% 209,290.9 167,515.0 163,448.7 540,254.6 -3.3% 161,909.2 162,697.6 184,327.7 508,934.5 -5.8% 125,318.7 151,432.7 188,194.7 464,946.2 -8.6% 127,308.5 136,675.1 167,747.3 431,739.0 -7.1% 121,491.6 127,847.7 154,867.7 404,207.1 -6.4% 95,808.2 107,725.7 149,791.7 353,325.6 -12.59% 115,523.8 101,731.5 186,619.0 403,874.3 14.31%

Burimi: Banka e Shqipris

Prsa i prket normave t kthimeve nga investimet n bonot e thesarit n tregun parsor, sipas maturimeve, kan qen relativisht t qndrueshme gjat pjess m t madhe t vitit 2008. N muajt e par t vitit, ato kan prcjell rritjen e norms baz t interesit t Banks s Shqipris gjat fundit t vitit 2007, duke shfaqur nj prirje rritse. N tremujorin e tret u vu re nj rnie relative e normave t kthimit, pas krijimit t tepricave t mdha t likuiditetit n treg. Kshtu, norma e kthimit nga investimi n rastin e bonove t thesarit me maturim 12-mujor, n muajin shtator shnoi 7.94 pr qind nga 8.23 pr qind n muajin janar. Gjat tre muajve t fundit t vitit, normat e kthimit jan rritur duke prcjell shtrngimin e kushteve t likuiditetit n sektorin bankar dhe rritjen e krkess pr borxh t brendshm nga ana e qeveris. Veanrisht n dy muajt e fundit t vitit, u vu re nj hezitim i bankave pr t investuar n tregun parsor t letrave me vler t borxhit t qeveris, pr shtim t vlers s investuar ose riinvestim t saj. Pr kt arsye, n kushtet kur pjesmarrja e bankave n ankand ishte e ult dhe shuma e borxhit t krkuar nga qeveria nuk plotsohej n mnyr t qndrueshme, u konstatua nj rritje e normave t kthimit nga investimi n bono thesari. N fakt, n muajin dhjetor, norma e kthimit pr investimet n bonot e thesarit me maturim 12-mujor rezultoi 8.56 pr qind ose 0.3 pik prqindjeje m e lart se n t njjtn periudh t nj viti m par. Gjat vitit 2008, t njjtn prirje rritse pati edhe norma e kthimit nga investimi n bonot e thesarit me afat maturimi 6mujor. Ndrsa, norma e kthimit nga investimet n bonot e thesarit me afat maturimi 3- mujor qndroi mesatarisht pran nivelit 6.25 pr qind, pothuaj e njjt me normn baz t interesit t Banks s Shqipris.

Ndrsa gjat vitit 2009, ecuria e yielde-ve t tregut primar ka ndjekur prirje rritse pr t ndryshuar gjat muajve nntor dhe dhjetor si reagim ndaj lehtsimit t politiks monetare. Rritja e yield-eve sht vrejtur pr t gjitha maturitetet dhe ka qen e pranishme q prej fillimit t vitit duke u theksuar n periudha t caktuara. Ajo qe ka ndikuar n uljen e yield-eve gjat muajve nntor dhe dhjetor n, tregun primar, ka qen ulja e norms baz n fundin e muajit tetor, ndrsa pjesmarrja e lart e bankave n kt treg dhe uljet e mparshme t norms nuk kishin ndikuar bindshm n kt kah.

Burimi: Banka e Shqipris

N periudhn n fjal pjesmarrja e bankave n ankandet e letrave me vler t qeveris ka qen e lart por gjithsesi ajo nuk ka ndikuar n zbutjen e presioneve rritse duke evidentuar kshtu nj rritje t vlersimit t rrezikut nga ana e tyre. Nj faktor tjetr q nuk ka ndihmuar n frenimin e prirjeve rritse sht edhe rritja e emetimeve gjat ksaj periudhe. Rritja m e theksuar n yieldet e bonove t thesarit sht vrejtur pr maturitetin m t gjat, 12-mujor. Kjo sht reflektuar edhe n yield-et e obligacioneve t parametruar me kt tregues. N fund t muajit tetor interesi i bonove 12-mujore arriti vlern 9.43 pr qind duke zbritur m pas n vlerat 9.06 pr qind ose n t njjtin nivel me mesataren e 6-mujorit t par. Ndonse ecuria e yield-eve ka shfaqur prirje zbritse n fundin e ktij 6-mujori, n terma mesatare ato jan m t larta se periudha paraardhse. N nivel mesatar yield-i i bonove njvjeare sht 0.22 pik prqindjeje me i lart se gjashtmujori i par. T njjtn ecuri kan ndjekur dhe yield-et pr maturitetet e tjera, 6- dhe 3-mujore, por n mas m t prmbajtur. Yield-i pr afatin 6-mujor pasi arriti vlern 7.73 pr qind n muajin tetor vijoi n zbritje pr t shnuar 7.52 pr qind n fund t muajit dhjetor ose 0.15 pik prqindje m pak se fundi i muajit qershor. Yield-i i bonove 3-mujore ka shfaqur luhatshmri m t prmbajtur dhe ka qndruar afrsisht n t njjtin nivel. N fund t janarit 2009 norma baz u ul me 50 pik baz n 5.75prqind.

Tregu sekondar Si prmendm m lart, transaksionet q mund t kryhen nga bankat dhe subjektet e tjera t licensuara n tregun me pakic jan: Blerje t bonove t thesarit n tregun primar (ankand) nga investitori nprmjet banks, apo subjektit t licensuar - A; Shitja e letrave me vler t qeveris investitorit nga portofoli i banks, apo subjektit t licensuar - B; Blerja e letrave me vler t Qeveris nga banka apo subjekti i licensuar para dats s maturimit nga do investitor, pavarsisht nse veprimet e mparshme nuk jan kryer nga e njjta bank apo subjekt i licensuar - C; Vendosja e letrave me vler t Qeveris si kolateral - D; Shlyerja e vlers nominale n datn e maturimit.

Lloji i Transaksionit / Type of Transaction

Periudha Janar - Dhjetor / January - December
Blerje ne tregun primar Purchase in the primary Market Individe / Individuals Persona juridike / Legal Persons B Shitje nga portofoli i ndrmjetsit financiar Selling from Financial Intermediaries Portfolio Individe / Individuals Persona juridike / Legal Persons C Blerje nga individet para afatit te maturimit Purchase from individuals prior to maturity date Individe / Individuals Persona juridike / Legal Persons D Vendosje e bonos si kolateral Pledging of Government securities as collateral Individe / Individuals Persona juridike / Legal Persons Shlyerje e vleres nominale ne maturim Payment of nominal value in maturity date Individe / Individuals Persona juridike / Legal Persons

Vlera nominale / Nominal Value

(n mln lek / in mln leks ) 2008 2009

Ndryshimi( n %) Change (in %) `09/`08-1

Letra me Vler t Qeveris / Government Securities

A

7,199.20 5,588.12 1,611.08 8,457.89 6,693.88 1,764.00 617.90 604.31 13.59 97.63 84.03 13.60 6,167.63 8,601.04 457.82

8,601.04 6,723.89 1,877.15 20,367.23 8,196.13 12,171.10 2,950.54 1,052.54 1,897.99 82.74 67.99 14.75 15,150.27 8,988.70 6,161.57

19.47 20.32 16.52 140.81 22.44 589.97 377.51 74.17 13,871.25 (15.25) (19.08) 8.43 145.64 57.43 1,245.86

Letra me Vler t Qeveris 2008 / Government securities 2008

Letra me Vler t Qeveris 2009 / Government securities 2009 E 32.13% A 18.24%

E 27.36% D 0.43%

A 31.94%

D 0.18%

C 2.74% B 37.52% C 6.26%

B 43.20%

Transaksioni A B C D E

2008 31.94% 37.52% 2.74% 0.43% 27.36%

2009 18.24% 43.20% 6.26% 0.18% 32.13%

Gjat vitit 2009 ka patur nj rritje te ndjeshme n shitjen nga portofoli i ndrmjetsit financiar (transaksioni B) me 140.81%. Ndaj totalint t transaksioneve ky transaksion ka patur nj rritje nga 37.52% n 43.20%, ndrsa blerjet n tregun primar jan ulur nga 31.94% n 18.24%.

Gjithashtu edhe llojet e tjera t transaksioneve dhe konkretisht C dhe E kan patur patur rritje respektivisht nga 2.74% e 27.36% n 6.26% e 32.13%.

Konkurrenca potenciale 1. Tregu primar N tregun primar mbajtsi kryesor i borxhit t brendshm t qeveris (bono thesari) sht Banka Raiffeisen, q sipas t dhnave t Ministris s Financave mbulon mbi 30% t tij (borxhit t brendshm t qeveris) pr periudhn 2005-2008. Banka e Shqipris q mban 22.98 % t portofolit nuk ndikon n mimin e bonove t thesarit pr shkak se oferta BSH sht jokonkurruese bazuar n marrveshjen me Ministrin e Financave (yieldi i oferts s tyre prcaktohet me yieldin mesatar t pranuar t ankandit pas shpalljes nga Ministria e Financave). Konkurrent potencial pr sa i prket shumave t ofruara dhe si pasoj edhe n nivelin e yieldit t pranuar t bonove t thesarit jan individt dhe bizneset q mund t marrin pjes drejtprdrejt n ankandet e bonove t thesarit n sportelet e Banks s Shqipris ose Posts Shqiptare. Pr vitin 2008 individt zotrojn 7.26 pr qind t portofolit t bonove. Nj ndr arsyet kryesore q kan ndikuar n kt prqindje t ult sht mbyllja e sportelit pr investimin e drejtprdrejt nga individt n bono thesari nga ana e Banks s Shqipris, kur n Raportin pr Shqiprin t Fondit Monetar Ndrkombtar theksohej se duhet t mbajm dritaren pr shitjen e bonove t thesarit n Bankn e Shqipris si nj mjet t aksesit t publikut n tregun primar t bonove t thesarit Banka e Shqipris e ndryshoi politikn e saj t aksesit t individve dhe bizneseve t vegjl q investonin n bono thesari duke i detyruar q t hapnin nj llogari pran saj (pra nuk i zhvendosi individt nga sportelet e Banks Qendrore) ku mund t transferonin parat e depozituara n nj nga bankat e nivelit t dyt kundrejt komisioneve q variojn nga 1/1000 e shums (por jo m pak se 1000 lek) deri n 3500 lek. Duke i shtuar ksaj kosto dhe efektet negative t asimetris s informacionit pr klientt n banka lidhur me shrbimin e investimit n bono thesari, konkludojm se jan rritur barrierat pr pjesmarrsit n ankandet e tregut primar t bonove t thesarit dhe ka kufizuar konkurrencn ndaj bankave. 2. Tregun sekondar Bonot e thesarit tregtohen n tregun sekondar midis bankave (tregu ndrbankar) dhe midis bankave dhe poseduesve t bonove (tregu i pakics). N tregun sekondar t tregtimit t bonove me pakic sipas t dhnave t Autoriteti i Mbykqyrjes Financiare veprojn 5 banka (Raiffeisen Bank. BKT, Alpha Bank, Intesa Sanpaolo Bank Albania, Banka Credins), Posta Shqiptare dhe Kapital Invest. Ky treg nuk sht shum i zhvilluar.

Asimetria n Informacion Klientt individ apo ndrmarrjet e vogla, nuk e kan mundsin pr t siguruar informacion t gjer pr t br zgjedhjet e tyre. Kjo pr faktin se n prgjithsi informacioni i paraqitur nga bankat sht jo i plot dhe jo i qart, duke kufizuar kshtu mundsin e zgjedhjes s klientit. Kshtu, sipas nj vrojtimi t zhvilluar nga Autoriteti i Konkurrencs (vrojtim dat 29.02.2008) n lidhje me nivelin e transparencs s bankave pr klientt ne lidhje me tregtimin e bonove t thesarit, informacioni ishte shum siprfaqsor duke e konsideruar konsumatorin sikur te kishte vite q merrej me kt treg. N lidhje me dokumentacionin, komisionet dhe yieldin informacioni ishte me i qart. Nga bankat e pyetura vetm BKT ofronte informacion te shkruar me nj prllogaritje te thjeshte te fitimit nse investoje ne bono thesari dhe nuk i depozitoje parat. Disa banka si BP dhe BE shrbenin vetm si ndrmjets ne tregun e letrave me vlere pr llogari te BQ.
Nj tjetr rezultat i ktij vrojtimi ishte se informacioni n lidhje me tregtimin e bonove te thesarit ndryshonte ne deg t s njjts bank n zona t ndryshme gjeografike si dhe mungesa e broshurave informuese n lidhje me bonot e thesarit, gj q do t`i mundsonte klientve njohjen m t mir me kt shrbim.

Disa rekomandime bazuar ne vendimin e Autoritetit t konkurencs 1. Bank e Shqipris t rikthej depozitimin cash n sportelet e saj n Tiran dhe n degt e saj pr pjesmarrjen n ankandet e tregut primar t bonove t thesarit, n mnnyr q t eleminoj kostot e transaksionit t shumave t investuara pr bono thesari nga bankat e nivelit t dyt drejt Banks s Shqipris. 2. T rritet marketingu pr bonot e thesarit, ne mnyr q t rritet gama e pjesmarrsve n ankandet e tregut primar t biznesit, institucionet financiare dhe individve kryesisht nprmjet: Njoftimet publike t ankandeve t radhs (jo vetm te TVSH dhe ATSH) por te t gjitha mediat e shkruara dhe elektronike. Prgatitja e fletpalosjeve dhe broshurave t tjera informative pr bizneset, klientt e bankave, shoqatat e konsumatorve etj. Marketing interaktiv nprmjet internetit dhe instrumentave t tjer t komunikimit me publikun Marketing ndrkombtar pr bonot e thesarit pr rritjen e pjesmarrjes n tregun primar t bonove t thesarit 3. T merren masa nga ana Banks s Shqipris pr reduktimin e asimetris s informacionit pr klientt nga ana e bankave t nivelit t dyt ne mnyr q Bankat e nivelit t dyt n do deg apo agjenci t tyre t japin t dhna t plota, t sakta dhe t qarta pr klientt pr t gjitha produktet, kostot dhe interesat respektive q ofron (prfshir dhe bonot e thesarit) duke sqaruar kryesisht prfitimet e klientve dhe duke krahasuar mundsit e investimit (depozita kundrejt bono thesari), gjithashtu N faqet e internetit t shfaqen n koh reale t dhnat e ankandeve t rradhs t bonove t thesarit dhe tendencat e prditsuara t yieldit t bonove t thesarit dhe t ket m shum informacion pr klientt n lidhje me ankandet e radhs t bonove t thesarit, shumat e krkuara, afatet e depozitimit t parave pr pjesmarrje dhe t dhna t tjera t

krkuaraBankat e nivelit t dyt n do deg apo agjenci t tyre t japin t dhna t plota, t sakta dhe t qarta pr klientt pr t gjitha produktet, kostot dhe interesat respektive q ofron (prfshir dhe bonot e thesarit) duke sqaruar kryesisht prfitimet e klientve dhe duke krahasuar mundsit e investimit (depozita kundrejt bono thesari), gjithashtu N faqet e internetit t shfaqen n koh reale t dhnat e ankandeve t rradhs t bonove t thesarit dhe tendencat e prditsuara t yieldit t bonove t thesarit dhe t ket m shum informacion pr klientt n lidhje me ankandet e radhs t bonove t thesarit, shumat e krkuara, afatet e depozitimit t parave pr pjesmarrje dhe t dhna t tjera t krkuara.

4. T rritet mbikqyrja n tregun me pakic dhe n transparencn e tij, duke mbikqyrur n mnyr periodike tregun e bonove t thesarit. 5. T zhvillohen instrumentat e duhur pr mbrojtjen konsumatore edhe pr letrat me vler t qeveris

Marrveshjet e Riblerjeve(REPO) dhe ato t anasjellta t riblerjeve(R/REPO) Ndr operacionet e tregut t hapur jan blerja dhe shitja n treg e letrave me vler nga Banka e Shqipris, me qllim shtimin ose kontraktimin e oferts s paras n sistemin bankar. Ndr to mund t prmendim: marrveshjet e riblerjeve (t njohura si REPO) dhe ato t anasjellta t riblerjeve (R/REPO), si dhe shitblerjet e bonove t thesarit me t drejta t plota. N prputhje me qllimin, me frekuencn dhe me procedurat, marrveshjet e riblerjes dhe ato t anasjelltat konsiderohen si transaksione me efekte t prkohshme ndrkoh q shitblerjet me t drejta t plota konsiderohen si transaksione me efekt t prhershm. Operacionet e tregut t hapur prfaqsojn blerjen apo shitjen n treg t letrave me vler nga ana e Banks s Shqipris. Ato luajn rolin kryesor n transmetimin e politiks monetare n sistemin bankar. Qllimi i prdorimit t operacioneve t tregut t hapur sht administrimi afatshkurtr i likuiditetit t sistemit bankar, me synim stabilizimin e normave t interesit t tregut. Sipas qllimit t prdorimit t tyre, operacionet e tregut t hapur ndahen n: operacioni kryesor i tregut, operacione rregulluese dhe operacione strukturore. Marrveshjet e riblerjes (REPO) dhe ato t anasjellta jan forma m e shpesht e operacioneve t tregut t hapur t prdorura nga bankat qendrore. REPO -Marrveshjet e riblerjes jan operacione t tregut t hapur me an t t cilave Banka e Shqipris shet letra me vler, duke marr prsipr ti blej ato sipas kushteve t rna dakord paraprakisht me nj bank, me qllim zvoglimin e prkohshm t likuiditetit n sistemin bankar. R/REPO Ndrsa marrveshjet e anasjellta t riblerjes jan operacione t tregut t hapur me ann e t cilave, Banka e Shqipris blen letra me vler duke marr prsipr ti shes ato sipas kushteve t rna dakord paraprakisht me nj bank, me qllim rritjen e prkohshme t likuiditetit n sistemin bankar.

Natyra ligjore e instrumentit Letrat me vler q tregtohen nprmjet lidhjes s marrveshjeve t riblerjes dhe atyre t anasjellta, jan t blera paraprakisht nga Banka e Shqipris ose nga bankat n tregun primar apo n tregun sekondar, dhe jan t llojit bono thesari dhe obligacione t Qeveris s Republiks s Shqipris me maturim t mbetur jo m shum se 365 dit. N marrveshjet e riblerjes dhe t anasjellta t riblerjes, e drejta e pronsis s letrs me vler i transferohet kreditorit (blersit), pas rnies dakord pr kryerjen e veprimit t kundrt nprmjet ritransferimit t letrs me vler debitorit (shitsit), n nj dat t caktuar n t ardhmen. Shuma e krkess pr pjesmarrje n ankand sht jo m e vogl se 10(dhjet) milion lek dhe mund t shtohet me shumfisha prej 10 (dhjet) milion leksh. Diferenca midis mimit t blerjes dhe t riblerjes t nj letre me vler n nj marrveshje riblerjeje, korrespondon me interesin pr tu paguar pr likuiditetin e marr hua (ose pr tu prfituar pr likuiditetin e dhn hua) pr t gjith kohzgjatjen e marrveshjes. Me fjal t tjera, mimi i riblerjes t letrs me vler prfshin edhe interesin e detyruar.

Karakteristikat sipas maturimit Marrveshjet e riblerjes dhe t anasjellta t riblerjes prdoren si operacioni kryesor i tregut dhe si operacione rregulluese, ndarje e cila ka pr baz kohzgjatjen e instrumentit. Operacionet e tregut t hapur nga BSH ekzekutohen mbi bazn e tre procedurave: me ankande standarde, me ankande t shpejta dhe me marrdhnie dypalshe. Marrveshjet e riblerjes dhe ato t anasjellta me maturim njjavor, realizohen vetm nprmjet procedurave t ankandeve standarde. Ato luajn rol kryesor n realizimin e qllimeve n tregun e hapur t paras si n rastin e trheqjes s likuiditeteve ashtu dhe n injektimin e likuiditeteve n treg. Ndrsa marrveshjet e riblerjes dhe t anasjellta t riblerjes me maturim nj dit, nj muaj dhe tre muaj si realizohen nprmjet ankandeve t shpejta ose procedurave dypalshe. Kto operacione prfshihen n operacionet rregulluese t Banks s Shqipris dhe ndihmojn n administrimin e situats s likuiditeteve n treg dhe n normat e interesit. Operacioni kryesor i tregut realizohet nprmjet marrveshjes (t anasjellt) s riblerjes me maturim shtat dit, q sht instrumenti kryesor i Banks s Shqipris pr zbatimin e politiks monetare. Qllimi i prdorimit t saj sht administrimi afatshkurtr i likuiditetit t sistemit bankar, me synim stabilizimin e normave t interesit t tregut. Prcaktimi i norms s interesit t marrveshjeve t riblerjes dhe t anasjellta t riblerjes me maturim njjavor, prcakton qndrimin e politiks monetare. Norma fikse e interesit pr marrveshjet e riblerjeve dhe t anasjellta t riblerjeve, vendoset nga Kshilli Mbikqyrs i Banks s Shqipris dhe sht objekt i rishikimeve t herpashershme dhe shrben edhe si referenc pr t gjitha normat e tjera t instrumenteve n tregun e paras.

Karakteristikat themelore t marrveshjes (t anasjellt) s riblerjes mund t prmblidhen si m posht: Realizohet nprmjet ankandit me shum t prcaktuar dhe me shum mime ose ankand me mim fiks dhe me shum t paprcaktuar. Ankandi pr kto lloj marrveshjesh organizohet do jav dhe sht i tipit standard. Norma fikse e interesit t marrveshjes (t anasjellt) s riblerjes miratohet nga Kshilli Mbikqyrs i Banks s Shqipris. Kjo norm shrben si nivel maksimal pr marrveshjet e riblerjes ose minimal pr marrveshjet e anasjellta t riblerjes, pr ankandet me shum mime. Maturimi i ktij instrumenti sht shtat dit. mimi i blerjes s letrs me vler n marrveshjet e riblerjes dhe t anasjellta t riblerjes, llogaritet sipas formuls s mposhtme:

r = b * (1 + Ir/365 *d) Ku: r - mimi i riblerjes, b - mimi i blerjes, Ir - interesi i riblerjes. d - ditt e kohzgjatjes s marrveshjes s riblerjes/t anasjellt t riblerjes

Pr ekzekutimin e operacioneve rregulluese t tregut t hapur prdoren marrveshjet (e anasjellta) e riblerjes me maturim nj dit, nj muaj dhe tre muaj. Qllimi i prdorimit t tyre sht rregullimi i luhatjeve t papritura n treg. Tiparet operacionale t marrveshjeve (t anasjellta) t riblerjes me maturim nj dit, nj muaj dhe tre muaj jan: Realizohen nprmjet ankandit t shpejt dhe/ose procedurave dypalshe me frekuenc t paprcaktuar. Ankandet jan t llojit me shum t prcaktuar, ndrkoh q interesi prcaktohet nga pjesmarrsit. Banka e Shqipris ka t drejt t refuzoj krkesat, interesi i t cilave sht i devijuar nga interesi i tregut n ditn q kryhet ankand. Maturimi i marrveshjes (t anasjellt) t riblerjes njditore sht 1 (nj) dit; i marrveshjes (t anasjellt) t riblerjes njmujore sht 28 (njzet e tet) dit dhe i marrveshjes (t anasjellt) t riblerjes tremujore sht 91(nnt dhjet e nj) dit.

Letrat Tregtare Jane premtim-pagesa afatshkurtra qe emetohen kryesisht per te mbuluar nevojat e financimit te shpenzimeve korente (llogarive te arketueshme) te korporateve. Karakteristikat: Afati i maturimit jo me shume se 270 dite; Emetohen praktikisht vetem nga korporatat e medha dhe me kredibilitet te larte (korporatat qe kane likuiditet te larte); Pergjithesisht shiten me skonto; Renditen si investime shume te sigurta por jo me te sigurta se Bonot e Thesarit (praktikisht paguajne nje yield me te vogel se depozitat e kursimit), pasi mbane riskun e biznesit te emetuesit. Eshte nje burim i lire finanicmi per korporatat e medha. Jane instrument i tregtueshem, por shume investitore preferojne ti mbajne ato deri ne maturim.

Jan nje mjet shume terheqes dhe mjeft fleksibel (teper ekonomik) per korporatat e medha dhe per investitoret. Ne kohen e sotme ka marre nje perdorim teper te gjere sidomos ne SHBA. Aktualisht ne SHBA tregu i tyre (ne terma stoku total te emetuar dhe te pamaturuar) kalon tregun e Bonove te Thesarit.

Per depozitat 1-vjecare, ne lek, interesi i ofruar nga bankat shkon ne 6,8% ndersa nese te njejten shume e investon ne bono thesari, interesi shkon ne 9 %. Nga posedimi i ketyre titujve te borxhit ne xhepat e investitoreve shkojne cdo vit rreth 30 miliarde lek interesa dhe eshte nje nga menyrat me fitimprurese te investimit te kursimeve. Individet mund te investojne ne bono thesari shuma qe variojne nga 300 mije deri ne 30 milione leke. Kufiri i meparshem i percaktuar nga Ministria e Financave qe individet nuk mund te blinin me shume se 30% te borxhit te kerkuar nga qeveria, nuk u jepte hapesirat e nevojshme individeve qe duan te investojne ne bono thesari. Per depozitat 1-vjecare, ne lek, interesi i ofruar nga bankat shkon ne 6,8% ndersa nese te njejten shume e investon ne bono thesari, interesi shkon ne 9 %. Nga posedimi i ketyre titujve te borxhit ne xhepat e investitoreve shkojne cdo vit rreth 30 miliarde lek interesa dhe eshte nje nga menyrat me fitimprurese te investimit te kursimeve. Individet mund te investojne ne bono thesari shuma qe variojne nga 300 mije deri ne 30 milione leke. Kufiri i meparshem i percaktuar nga Ministria e Financave qe individet nuk mund te blinin me shume se 30% te borxhit te kerkuar nga qeveria, nuk u jepte hapesirat e nevojshme individeve qe duan te investojne ne bono thesari.