Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55

ADL BLMLER VE MKROBYOLOJ

r.Gr. Ayim TU Ankara niversitesi Tp Fakltesi Adli Tp Anabilim Dal, Ankara

zet Mikrobiyoloji biliminin teorik ve pratik bilgilerinden biyolojik terr, biyolojik su, besin zehirlenmeleri ve post mortem incelemelerde lm nedeninin tespiti ve almalar yapan ekibin enfeksiyon riski iin yararlanlmaktadr. Patojen organizmalar ve onlarn toksinleri biyolojik terr eylemlerinde, biyolojik sularda veya bilinli olmayan mikroorganizma/toksin salnm olaylarnda silaha dnebilirler. Bu tr olaylarda delillerin tanmlanmas, toplanmas ve sulularn tespitine ynelik almalar adli bilimlerin alt dallarndan biri olan adli mikrobiyolojinin ilgi alanndadr. Adli mikrobiyoloji aratrmalar, olay yeri incelemesi, delil zinciri uygulamalar, delil toplama, tama, koruma, delil incelemeleri, sonular yorumlama ve mahkemeye sunma gibi klasik delil almalarna ek olarak etkenin etiyolojisini ve tipini belirlemeye ynelik almalar da ierir. Mikrobiyal etkenin belirlenmesi otopsi ekibinin enfeksiyondan korunmas ve lm nedeninin tespiti asndan da nemlidir Molekler tiplendirme testleri ile phelinin madura human immunodeficiency virus (HIV) bulatrmas gibi sularn aratrlmas mmkn olduu gibi, genetik incelemelere ek olarak kimyasal ve fiziksel analizlerle biyolojik silahn hazrlanma, saklanma veya yaylmyla ilgili bilgiler elde edilebilir. FBIa bal olarak kurulan ve aralarnda adli mikrobiyoloji uzmanlarnn da bulunduu farkl disiplinlerden bilim adamlarnn olduu alma grubu tarafndan gelitirilen BioWatch olarak adlandrlan uyar ve gvenlik program ABD nin otuz kentinde olas bir biyolojik terr saldrsna kar nlem olarak balatlmtr. Anahtar kelimeler: Adli mikrobiyoloji, biyolojik saldr, biyo-su,post mortem mikrobiyoloji. FORENSIC SCIENCES AND MICROBIOLOGY Summary Theoretical and practical use of microbiology is essential for the cases such as biological terrorism, biological crime, food poisoning and post mortem investigations. Pathogen organisms and their toxins can be converted to bioweapons and used to commit bioterrorism and biocrime or inadvertent microorganism/toxin release. A new subfield of forensics called as "forensic microbiology" has formalized to focus on characterization of evidence from a bioterrorism act, biocrime and deter and attribute perpetrators of such acts. In addition to traditional forensic evidence investigations, forensic microbiological investigations involve crime scene investigation, chain of custody practices, evidence collection, handling and preservation, evidence shipping, analysis of evidence, interpretation of results, court presentation and attempt to determine the etiology and identity of the causal agent. To determine the microbial agent is also the main aim in autopsy microbiology to save autopsy team and establish the cause of death. In addition to molecular typing, such as with cases of human immunodeficiency virus transmission between suspect and victim, chemical and physical assays may help determine the process used to prepare, store, or disseminate the bioweapon..A scientific working group has been organized by FBI and a security program, developed the group including microbial forensics, named as BioWatch, has been initiated in thirty US. cities against possible biological attack. Keywords: Forensic microbiology, biological attack. bio-crime, post mortem microbiology.

Giri

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55

Mikrobiyoloji szc Yunancada mikros (kk), bios (yaam) ve logos (bilim) szcklerinin birleiminden olumutur. Bu bilim dal, mikroorganizmalarn zelliklerinden, yksek canllarla ve birbirleri ile olan ilikilerinden, laboratuvar incelemeleri ile ilgili yntemlerden sz eder. Mikroorganizmalarn trleri ve zellikleri hakknda bilgimiz arttka oluturduklar zararl etkilerin insanlarn zararna kullanlmas, dolaysyla insana ve evreye ynelik su olaylar gndeme girmitir. Bu tr olaylarda su aleti ve suun ileni ekli dier sulardan farkl olduu iin aratrmalarn mikrobiyoloji ve adli uygulamalar konusunda uzman kiiler tarafndan yaplmas gerekmektedir. zellikle son yllarda mikroorganizmalarn silah olarak kullanld olaylarn artmas, mikroorganizmalar ve etkilerini bilen, ayn zamanda olaya adli yaklam konusunda bilgi sahibi olan adli mikrobiyoloji uzmanlarn ve adli mikrobiyolojiyi n plana karmtr. Adli mikrobiyolojinin alma alan iki ana balk altnda toplanabilir. Bunlarn ilki, biyolojik terr, biyolojik su ve hata, ihmal veya kaza kaynakl mikroorganizma-toksin salnmlarndan sonra delillerin incelendii ve deerlendirildii almalardr. Bunun yan sra adli mikrobiyologlar hayvansal ve bitkisel besinlerde reyen mikroorganizmalar veya toksinlerinin alnmyla oluan zehirlenmelerde ve gdalarla ilgili su saylan uygulamalarn aratrlmasnda grev almaktadrlar (1,2). Biyolojik Sava Biyolojik sava; politik, dini, ekolojik veya ideolojik nedenlerle, mikroorganizmalarn veya biyolojik kaynakl toksik maddelerin bireyler veya gruplar tarafndan, bir lkenin askeri kuvvetlerinde, halknda, faydalanlan hayvanlarnda ve bitkilerinde hastalk oluturmak veya lmlerine neden olmak amacyla kullanlmasdr. Kullanlan biyolojik etken, bakteri, virs gibi mikroorganizmalar, canl organizma tarafndan retilen toksinler, proteinler, baz eukaryotlar ve bitkiler olabilmektedir(3). nsanlk tarihinin birok dneminde biyolojik etkenler kiiler, gruplar ve devletler tarafndan ideolojik, politik amalarla veya maddi kazan salamak amacyla kullanlmlardr. lk kez 6.yzylda kullanld bilinen bu silahlarn en etkililerinden biri olan arbon etkeninin laboratuvarda retilen bir tipini Japonya 1937 ylnda inli esirler zerinde denemitir. Kod ad Unit 731 olan proje binden fazla esirin lmne neden olmutur. ngilizler, 1952 ylnda Afrikann bamszl iin mcadele eden Mau Mau rgt yelerinin, gnmzde Kenya topraklar olan blgede iftlik hayvanlarnn besinlerine bitkisel bir toksin kattklarn, ancak o gnn koullarnn bunu ispatlamakta yetersiz kaldn belirtmektedirler. Rusya da 1979 ylnda meydana gelen kazada, arbon etkeninin inhalasyonu nedeniyle 66 kii yaamn kaybetmitir. Amerika Birleik Devletlerinde 1984 ylnda kendilerini Rajneesheeler olarak tanmlayan dini bir grubun Salmonella typhimurium bakterisi ile salata barlarnda balatt gda zehirlenmesi olaynda 751 kiiyi etkilenmi, ans eseri len olmamtr. Aum Shinrikyo tarikat tarafndan Tokyo metrosunda gerekletirilen sarin gaz saldrsndan sonra Japon polisinin aratrmalar tarikatn yeleri arasnda bulunan mikrobiyoloji uzmanlarnn Botulinum toksini, arbon, Q atei etkeni olan patojenlerin yan sra Ebola virusunun kltvasyonu zerinde altklarn ancak henz biyolojik silah aamasna gelmediklerini ortaya karmtr. Amerika Birleik Devletlerinde 2001 ylnda arbon etkeninin posta yoluyla gnderilmesi gibi basit bir yolla gerekletirilen biyolojik terr eylemleri lmlere neden olmu ve toplumda uzun sreli panie yol amtr. Hedef gruba veya lkeye yaplan bu tr direkt uygulamalarn dnda indirekt biyolojik sava olaan uygulama haline gelmitir. zellikle savalarda sivil populasyonun bombalanmas, hastane hizmetlerinin yetersiz kalmas ve yaam koullarnn zorlamas toplumda bulac hastalklarn yaylmas iin uygun ortam oluturduundan bu durum dmann zayf braklma yntemlerinden biri olarak kullanlmaktadr. kinci Dnya Savanda Naziler toplama kamplarnda beslenme ve yaam koullarnn kt olmasnn bir sre sonra esirler arasnda bulac hastalklarn yaylmasn salayacan bildiklerinden koullar zellikle olumsuz hale getirmilerdir(3-5).

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55 Biyolojik silahlar retimlerinin kolay ve ucuz olmas nedeniyle fakirlerin kitle imha silahlar olarak tanmlanmaktadrlar (6). zellikle son yllarda terr rgtlerinin sivilleri hedef almas ve olabildiince ok sayda insann lmn amalayan eylemlere ynelmesi dnldnde biyolojik etkenler terr eylemleri iin ok uygun materyallerdir. Sadece canl yaama ve yaam kaynaklarna zarar verirken mala zarar vermemeleri sava mant iinde bir avantaj olarak deerlendirilmektedir. Uygun ortamlarda kendilerini oaltabilmeleri, evresel koullara adaptasyonlarnn gl olmas ve tm koruyucu nlemleri etkisiz klacak ekilde kendilerini mutasyona uratabilmeleri, retimleri iin zel fabrikalar veya pahal tehizat gerekmemesi, istihbarat ve nlem alma almalarnn g olmas terr eylemlerinde tercih edilme nedenlerinden birkadr. Ayrca olumsuz depolama ve evre koullarna dayankllklar fazladr. Mikroorganizmalarn veya toksinlerin kk miktarlar dahi ok sayda insann lmne yol aabilmektedir. Vcuda eitli yollardan girebilen bu etkenlerin tehis ve tedavileri g olup, ok zaman almakta ve ekonomik olarak hedef lkede nemli kayba neden olmaktadr. Gizlenmeleri kolay olduundan istihbarat almalar yetersiz kalabilmektedir (7). zellikle terr eylemlerinde tercih edilmelerini salayan bu avantajlarna karn biyolojik etkenlerin kullanmn snrlayc baz durumlar da szkonusudur. Is, hava artlar ve topografik yap zellikleri etki derecesini deitirebildiinden etkilerinin nceden tahmin edilmesi ve kontrol zordur. Bu silahlar reten lke iin de risk kaynadrlar, kendi halkn korumak iin youn alama veya antibiyotik kullanm gibi uygulamalarn hedef olabilecek lkelerin dikkatini ekmesi ve nlem alnmas sz konusu olabilmektedir. Ayrca biyolojik ajanlar doru bir ekilde tespit edildiklerinde savunma kimyasal ajanlara kar savunmadan daha kolay olmaktadr. Patojenlerin bir ksmnn ortamda uzun sre kalc olmasna karn, birok biyolojik ajann etkisi ksa srede azalmaktadr. Baz patojenlerin sporlarnn lmcl formasyonu toprakta onlarca yl kalabildiinden uzun vadede tehlikelerini srdrmektedirler. Bu mikroorganizmalarn kullanm durumunda biyolojik etkeni kullanan tarafn igal etmek veya gemek istedii harekat alan da kirletilmi olacandan bu durum koruyucu elbise kullanma ihtiyac ile ciddi dekontaminasyon gereksinimlerini beraberinde getirmektedir (7,8). Bu zelliklerin tm gz nne alndnda, patojenler, enfeksiyonlar, epidemiyoloji, genetik uygulamalar konusunda yeterli bilgiye sahip olan ve ayn zamanda delil, delil toplama gibi uygulamalar da bilen uzmanlarn yetitirilmesi gerei n plana kmtr. Bu zel ekiplerin kurulmasnn ilk adm ABDde 2001 ylnda yaanan arbonlu mektup olaylarndan sonra balatlm ve Federal Soruturma Brosu (FBI) ile ortak almalar yapmak zere Mikrobiyal Genetikiler ve Adli Bilimciler Bilimsel alma Grubu (Scientific Working Group on Microbial Genetics and Forensics SWGMGF) oluturulmutur. lgili bilim dallarndan uzmanlarn oluturduu bu grup bir patojenin biyolojik silah olabilme potansiyeli ile ilgili kriterleri yle aklamaktadr:

Kolay bulunur olmas, Kltrnn yaplabilmesi Stabilitesi, Yaylma kapasitesi, evre koullarna dayankll, Bulaabilirlik zellii, Konak hassasiyeti, Tedavisinin ve kontrol mekanizmasnn olmas, Salgn yapabilmesi

Suu ileyene de zarar verme potansiyelinin olmas (9). Biyolojik terre kar oluturulan ve temel amac kayplar en aza indirmek olan planlarn hazrlk, nleme, erken fark etme, biyolojik ajan analiz etme ve tanmlama aamalar vardr (10). Olayn bireyin ve toplumun sal asndan tad nemin yan sra adli ynnn de bulunmas nedeniyle son dnemde kabul gren yaklam adli mikrobiyoloji alannda uzmanlaanlarn aamalarn tmnde grev yapmalardr. ABDde bu almalar yrtmek zere Gvenlik Birimine bal olan ve

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55 almalarn FBI ile birlikte yrten adli mikrobiyoloji laboratuvar National Bioforensics Analysis Center (NBFAC) kurulmutur. 2004 ylnda st dzey devlet yetkililerinin ve farkl bilim dallarndan uzmanlarn katlmyla gerekleen toplantlarda adli mikrobiyologlarn ulusal ve uluslararas dzeyde yaplacak almalara katklar zerinde zellikle durulmutur (11).

Biyolojik Su Biyolojik etkenlerin bir devlet veya grup tarafndan topluma ynelik saldr amacyla kullanlmas durumunda biyolojik sava tanm yaplmaktadr. Bu etkenler bireye ynelik olarak kullanldnda eylemin biyolojik su olarak tanmlanmas son zamanlarda benimsenen bir yaklam olmutur. Biyosu belirli kii veya kiilere ynelik olmasyla dier su trleri ile benzerlik gstermekle birlikte kullanlan silah tamamen farkldr ve biyolojik silahn kullanld bir su olay biyoterrizm kadar nemlidir (12). Dier sularla karlatrldnda daha az grlmekle birlikte, kullanlan organizmann ve sulunun tespiti asndan nemle incelenmelidir (Tablo 1). Biyolojik sularn bazlarnda kiinin tayc olduu biyolojik etkeni bilinli olarak veya farknda olmadan evredekilere bulatrmas sz konusudur. Etkeni bir virs olan edinsel immn yetmezlik sendromu (AIDS) bu durumun en sk rastlanan rneidir. Hastaln etkeni olan Human Immunodeficiency Virus (HIV) son zamanlarda bireysel su olaylarnda kullanlan doal kaynakl bir patojendir. Mikrobiyal Genetikiler ve Adli Bilimciler Bilimsel alma Grubu nun bir patojenin silah olarak tanmlanmas ile ilgili kriterlerine gre deerlendirildiinde HIV iyi bir silah olarak tanmlanamaz. evre koullarna dayankl olmamas, invaziv temas veya kan yolu ile bulamamas halinde bulan gereklememesi nedeniyle topluma kar kullanlmasa da bireysel sularda kullanlmtr. Konakda on yldan uzun sre latent periyodunun olmas ve dnyada ok sayda insanda bulunmas bu virs biyolojik su arac olarak iyi bir seenek haline getirmitir. Literatrde HIV pozitif tans konulan hekimlerin ve di hekimlerinin hastalarna veya virs bulatrmalar ile ilgili yaynlar bulunmaktadr. Ayn ekilde AIDS olduunu bildii halde eine veya ok sayda kadna cinsel yolla hastal bulatran kiilerle ilgili haberler medyada da yer almaktadr (12-14). Genel olarak kiinin HIV pozitif olduunu bilmesi, bu konuda kar taraf bilgilendirmemi olmas ve etkeni kann parenteral transferi veya kan rnleri, tecavz veya rza ile gerekleen vajinal, anal, oral cinsel iliki,ortak rnga kullanm yoluyla aktarmas eylemin su olarak kabul edilmesi iin aranan kriterlerdir ve birok lkede bu kriterlerin saptanmas durumunda su, adam ldrme suu olarak deerlendirilmektedir (15).
Tablo 1. Biyolojik ajanlarla gerekletii kesinleen ve lmle sonulanan biyolojik sular (W. Seth Carus, Bioterrorism and Biocrimes- The Illicit Use of Biological Agents Since 1900 Center for Counterproliferation Research National Defense University Washington, D.C,1998,s:29) Vaka Waite-Peck OBrien deLacy-Dr.Pantchenko Girard-Pernotte ve Monin Pandey-Pandey Takahashi-nukai,Yanagida,Nakayama Hirose-Kato Farlow-Pearce Yer/tarih New York 1916 Rusya,1910 Fransa 1910 Hindistan 1933 Japonya,1936 Japonya,1939 Avustralya 1990 Sonu 1 l 1 l 2 l 1 l 3 l 1 l 1 l Etken Belirlenemedi Difteri toksininin direkt enjeksiyonu S.typhi ve tr bilinmeyen zehirli bir mantarla gda kontaminasyonu Y.pestisin direkt enjeksiyonu S.typhi ile gda kontaminasyonu S.typhi ve S.paratyphi ile gda kontaminasyonu HIV + kann direkt enjeksiyonu

Besin Zehirlenmeleri Besin zehirlenmeleri, hayvansal ve bitkisel besinlerin uygun olmayan koullarda retilmesi sonucu reyen mikroorganizmalarn veya onlarn toksinlerinin yenmesiyle oluan zehirlenmelerdir. Bu duruma gdalarn uygun olmayan ortamlarda retilmeleri, retim kurallarna uyulmamas, uygun olmayan veya kalitesiz maddelerin kullanlmas yol aabilmektedir. Trkiye de Umumi Hfzshha Kanunu ve Trk Ceza Kanunu ile bu tr durumlar tanmlanarak verilecek cezalar belirlenmitir. Bunlarn yansra

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55 gdalara bilinli ve/veya bilinsiz olarak mikrop bulatrarak insanlarda hastalk olumasna veya lmlere neden olan eylemler de vardr. Bulac bir hastaln etkenini tayan kiilerin neden olduu salgnlarda hastaln trne bal olarak bazen ok sayda kii lmektedir. 2002 ylnda inde yzlerce kiinin etkilendii ve 41 kiinin ld besin zehirlenmesi olay, hayvansal ve bitkisel besinlerin uygun olmayan koullarda retilmesi sonucu reyen mikroorganizmalarn veya onlarn toksinlerinin yenmesiyle oluan toplumsal boyutlu zehirlenmelerin bir rneidir(16). Literatre Typhoid Mary vakas olarak geen olayda Amerika Birleik Devletlerinde bir tatil yerinde 1907 ylnda balayan tifo salgnnn nedenini aratran ekipler su ve yiyecek kaynaklarnn temiz kmas zerine kayna belirlemeye ynelik almalar konusunda yetersiz kalmlardr. Bu tr salgnlarnn aratrlmasnda merak nedeniyle deneyimi olan bir mhendisin almalar sonucunda tatil iin yreye gelen bir ailenin yemeklerini piiren Mary Mansonn tifo taycs olduu belirlenmitir. Aratrmann ilerletilmesiyle 1900-1907 yllar arasnda ok sayda kiinin hastalanmasna ve bir kiinin de lmne neden olan tifo salgnlarnn da ayn kadndan kaynakland ortaya karlmtr. Mary Manson bilinli olarak salgna neden olmad iin cezalandrlmam ancak izole edilmitir (17). Mikroorganizmalarn kiiler veya rgtler tarafndan farkl amalarla toplumun besin kaynaklarna ynelik olarak kullanld olaylara da rastlanlmaktadr. ABD de yaanan bir tifo salgnnda etkeni belirleme almalar srasnda elde edilen deliller, etkenin yerel seimin sonularn etkilemek iin dini bir grup tarafndan kullanldn ortaya karmtr. Panik yaratarak oy dalmn deitirmek isteyen grup blgedeki restoranlarn salata barlarna Salmonella typhi bakterisi bulatrarak 751 kiinin hastalanmasna neden olmutur (18). Herhangi bir amala gdalara toksik madde katanlarn bu eylemleri su tekil ettiinden bu kiiler lkelere gre deien srelerde ve ekillerde ceza almaktadrlar. Trkiye de gdalarn retimi, tketimi ve denetlenmesi ile ilgili yasal dzenlemeler, halkn iecei sulara ve yiyecei veya iecei her eit maddeye zehir katarak ve sair suretle bozarak halkn salnn tehlikeye sokulmasn 2-15 yl (TCK 185/1); eylem dikkat ve zen ykmllne aykr olarak ilenmise 3 ay-bir yl arasnda hapisle cezalandrlmasn ngrmektedir (185/2). Bozulmu veya deitirilmi gda ve ila ticareti ile ilgili hkmler TCK 186. maddede hapis ve para cezas ile cezalandrlmaktadr. Eylem messir fiil ise veya ldrmek kast ile gerekletirilmi ise 407. madde uygulanmaktadr (19).

Gncel Gelimeler Biyolojik silahlarn kullanld olaylar lmlere ve yaralanmalara neden olmann yan sra yksek oranda ekonomik kayplara ve toplumsal dzeyde korkuya neden olmaktadr. rnein ABDde 2001 ylndaki mektupla arbon saldrlarndan sonra gvenlik nlemi olarak baz devlet birimleri tamamen kontrol edilip temiz olduu belirlenene kadar kapatlmtr. Posta idaresi 1.4 milyar dolar harcayarak 253 noktaya biyolojik ajan uyar sistemi yerletirmitir. ileri Bakanl da 60 milyon dolar harcama yaparak Amerikann 30 kentine BioWatch ad verilen bir gvenlik sistemi kurdurmutur. Hava dedektr olarak alan sistemin sensr filtreleri dzenli olarak kontrol edilmekte uyar durumunda ve laboratuvarlarda PCR analizi ile bakteri tanmlanmaktadr. Savunma Bakanl da be yllk bir program iinde lke iindeki ve dndaki 200 askeri sse biyolojik saldr uyar sistemi yerletirmektedir (10,20). Bir biyolojik saldrda belirtiler hemen ortaya kmayabileceinden rutin tan yntemleri, epidemiyolojik aratrmalar ve su aratrmas birbirine bal yrtlmelidir. Bu almalarn btnlnn ve ekip almasnn nemi anlaldndan biyolojik terr ve biyolojik su olaylarnda delil toplama ve adli aratrmalar konusunda grev yapacak kolluk glerine, mikrobiyologlara, epidemiyologlara ve halk sal uzmanlarna ynelik eitim almalar balatlmtr. 2002 ylnda Amerika da toplanan mikrobiyoloji,ekoloji,genetik,biyoinformatik, adli bilimler, kimya ve klinik mikrobiyoloji uzmanlar, adli mikrobiyoloji ve biyolojik bir saldr olmas durumunda kullanlan mikroorganizmalarn ve saldrgann tespitine yarayacak delillerin incelenmesi konusunda bilgilendirilmilerdir. Mikrobiyal Genetikiler ve Adli Bilimciler Bilimsel alma Grubu (SWGMGF) bu

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55 alanda eitim almalarnn yannda uyar ve terminoloji standartlarnn oluturulmas, kalite kontrol, veri paylam, alarm durumunda standart alma programnn hazrlanmas almalarn srdrmektedir (10). Bio-terr veya bio-su olaylarndan sonra olay yerinden elde edilen mikrobiyolojik ajann genetik yapsnn belirlenmesi mikroorganizmalarn klonal yaps, populasyon ve filogenetik veri tabannn yetersizlii gibi nedenlerle insan DNA analizindeki gibi esiz profil vermese de kalitatif ve kantitatif genetik almalar nem tamaktadr. DNA nn ekstraksiyonundan sonra PCR teknii ile oaltlan hedef blgelerin banda protein sentezinden sorumlu olan ribozomun bir paras olan 16s rRNA gelmektedir.Tm canllarda benzer zelliklere sahip olan bu blgenin baz blmleri mikroorganizmalarn trleri arasnda ve bir trn iinde kk farkllklar gstermektedir. Bu blgenin PCR ile oaltlmas mikrobiyal ajann genetik yapsnn belirlenmesini salamaktadr. Mikrobiyal delillerin ve referans rneklerin genetik profilinin ortaya konulmasndan sonra ayn kaynaktan gelip gelmedii, etkenin laboratuvar veya doal kaynakl olduunun ayrm yaplabilmekte, mutajenik ilemlerin uygulanp uygulanmad belirlenebilmektedir. Bioterr saldrsnda kullanlan bakterinin tm genomunun sekanslanmas giderek daha sk kullanlacak bir yntem olacaktr (21). Bununla birlikte gelecek asndan belki de en korkutucu nokta hem saldrann hem de savunann ayn hzla ve ayn yntemleri kullanarak hazrlanyor olmasdr. Molekler biyoloji, mikrobiyoloji ve genetik mhendislii alanlarndaki gelimelerin biyolojik silah yapmn da etkiledii ve biyolojik silah yapmnda kayg verici gelimeler olaca dnlmektedir. Doada bulunan mikroorganizmalarn yansra yapay olarak retilen biyolojik silahlar molekler genetik alanndaki gelimelere bal olarak daha spesifik hedefe ynelik kullanlabilecektir. zellikle insan genomunun ve biyolojik mekanizmalarn zmlenmesi ile belirli fiziksel zelliklere sahip topluluklar hedef alan saldrlarn gerekletirilmesi mmkn olacaktr. Genetik dzenlemelerle evresel etkenlere dayankl olmayan bir toksinin daha dayankl dolaysyla daha etkili olmas salanabilecektir. Patojen olmayan mikroorganizmalardan genetik modifikasyonla patojen mikroorganizmalar retilmesi belirlenmelerini daha da zorlatracaktr. Biyolojik bir silah ajan ile yaplan saldr genellikle gizli olduundan saldrnn tespit edilebilmesi iin deiik biyolojik ajanlarla ilgili klinik sendromlarn tannmas gerekmektedir. Biyolojik rnein tanmlanabilmesi ncelikli kriter olduundan uzmann antijen ve antikorlarn stabilitesi hakknda bilgi sahibi olmas nem tamaktadr. Bu bilgiler sula ilgili olduu dnlen kiilerin tespitinde de gereklidir. Patojene kar en stabil ve spesifik konak yant patojen veya toksin antijenine kar antikor oluumudur. Ayrca antibiyotiklerin farmokokinetii bilgi verebilir. Bir antibiyotiin vcutta ne kadar sre kald, hangi dokularda depoland ve hangi srelerde yararl olduu gibi bilgiler nemlidir. (2-4). Post mortem rneklerde antibiyotiklerin tespiti kiinin lm ncesinde bir enfeksiyon hikayesinin gstergesi olduundan nemli bir bulgudur. Her antibiyotiin kendine zg kimyasal yaps post mortem rneklerde kromatografik yntemlerle belirlenebilmektedirler. Adli mikrobiyoloji uzmanlarnn almalar adli bilimlerin dier alanlarnda olduu gibi olay yeri incelemesi, delil zinciri, delil toplama ve tama, delil incelemesi, sonularn yorumlanarak deerlendirilmesi aamalarn iermektedir. Bir biyolojik saldr olduunda delillerin toplanmas etkeni belirlemek ve yaylmasn nlemek kadar nem tamaktadr. Ancak biyolojik etkenin delil olarak toplanmas, laboratuvar incelemeleri iin yeterli miktarda rnein alnmas saklanmas, laboratuvara ulatrlmas dier su trlerinden farkl kriterler ierdii gibi kendi iinde de farkl uygulamalar gerektirebilmektedir. rnein arbon iin uygun olan toplama ve saklama yntemleri dier patojenler iin uygun olmayabilmektedir. Dier tr deliller iin gelitirilen trde standart mikrobiyal delil toplama kiti bulunmamaktadr. Mikroorganizmalarn klonal oalma zellikleri nedeniyle ayn genetik profili paylamalar kaynaa ulamay gletirmektedir. Dolaysyla mikrobiyal genom yntemlerinin rutin uygulamaya gemesine kadar geleneksel adli DNA analizleri, parmakizi aratrmalar, kimyasal analizler, iz incelemeleri ve dier teknikler bioterrist saldr ve bio-su olaylarn aydnlatmada temel neme sahip olmay srdrecektir (22)

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55 Biyolojik silahlarn retim avantajlar biyolojik savalarda istihbaratn gcn snrlamaktadr. Bilgi ne derece elde edilirse edilsin tarm ve gda retimi ve datmn yzde yz gvenli hale getirmek neredeyse olanakszdr. Bununla birlikte hayvan, bitki, gda patojenlerini ve toksinleri iyi bilmek adli birimler, haberalma, tarm, toplum sal ve i gvenlik asndan nemlidir.

lm Sonras ncelemelerde Mikrobiyoloji Adli otopsi ile mikrobiyolojinin teorik ve pratik bilgileri temel olarak iki konuda balantldr. Cesetle ilgili almalar yrten ekiplerin enfekte olma riski lm nedeninin patojen bir mikroorganizmaya bal olup olmadnn tespiti Bir cesetle ilgili post mortem almalarn farkl aamalarn yrten olay yeri inceleme ekibi elemanlar, adli tp uzman hekimler ve otopsi teknisyenleri ile toksikoloji, genetik, mikrobiyoloji laboratuvar personeli vcut svlar, yumuak doku ve kemiklerle dorudan temas ettiklerinden yksek enfeksiyon riski altndadrlar (23). Gney Afrika da yaplan bir alma her be otopsinin birinin viral patojenlerin bulama riski tad belirlenmitir (24). Otopsi srasnda patojen mikroorganizmalarn solunum, inokulasyon, temas gibi yollarla bulamas lmle sonulanabilen ciddi bir durumdur. Stetoskobun mucidi Ren Laennec (17811826); histolojinin babas olarak bilinen Xavier Bichat (17711802) tberklozlu kadavralarn otopsisinde enfekte olarak yaamlarn yitirmilerdir. Finlandiyada yaplan bir almada otopsi srasnda tberkloz etkeni ile enfekte olma riskinin enfeksiyon hastalklar ile ilgili kliniklerde alanlarda % 4 iken adli patoloji uzmanlarnda %10 olduu belirlenmitir. Yksek risk nedeniyle ngilterede viral hemorajik ate gibi hastalklardan len kiilerin otopsisinin gerekli donanmn olmad merkezlerde yaplmas yasaklanmtr (25). Mycobacterium tuberculosis, HIV, Hepatit B ve Hepatit C virusu, Streptococcus pyogenes, Neisseria meningitidis, Herpes virs, Hanta virs, iek virs gibi post mortem bulama riski yksek mikroorganizmalarn neden olduu hastalklarn tans konulmam olabilir. Bunun yan sra otopside de gzle grlr deiiklikler olumayabilir, uyuturucu bamll, ecinsellik gibi durumlar sosyal ve kltrel kstlayc nedenlerle gizli kalm olabilir veya endemik blgelerden g-seyahat yks gibi bilgiler kiinin lm ncesi hikayesinde yer almayabilir (26). Risk oluturan mikroorganizmalarn cesette ne kadar sreyle canl kaldklarn, evresel koullarn canllk sresine etkisini bilmek de otopsi salonu kaynakl enfeksiyonlardan korunmada nemlidir. Baz mikroorganizmalarn fiziksel veya kimyasal dekontaminasyon yntemlerine ve yksek sya dayankl olmas, formalinle fiske edilmi parafinli rneklerin de enfeksiyon riski tamas nedeniyle etkenler ve korunma yntemleri konusunda bilgili ve duyarl olunmas, her vakaya potansiyel yksek enfeksiyon riski tad dncesiyle nlem alnmas yaamsal nem tamaktadr (27-29). Mikrobiyolojik incelemeler lm nedeninin patojen bir mikroorganizma olup olmadnn tespitinde zm salayan tekniklerdir. lm nedenini bulmaya ynelik olarak otopside alnan biyolojik materyallerin incelenerek bakteri, virs, mantar, parazit tanmnn yaplmas gerekir. zellikle ani lmlerde ve dier otopsi bulgularnn tek bana aklayc olmad durumlarda mikrobiyolojik yntemler lm nedeninin saptanmasnda belirleyici olabilir. Septisemi, bakteriyemi, bildirimi zorunlu bir hastalk phesinin olduu olgularda lm aklayacak mikroorganizmann tipini belirlemek iin kan, BOS, idrar, gaita, doku, organ ve kemik veya srnt rnekleri uygun ortamda laboratuvara gnderilir. Bazen kiinin lm ncesi kulland antibiyotikler vcut svlarnda yksek konsantrasyonda bulunabileceinden laboratuvar kltrnden sonu alnamayabilir. Bu nedenle basit boyama yntemleri mikroorganizmalarn belirlenmesinde yararl olabilir. rnein cesette cerahat grnmnde bir sv varsa otopsi salonunda yaplacak Gram boyama ve mikroskobik inceleme ile Gram pozitif veya Gram negatif kok-basil tanmlamas yapmak mmkndr. lmle sonulanan besin zehirlenmelerinde, hastane enfeksiyonlarnda etkenin tespit edilerek kaynan bulunmasna otopsi ekibinin almalarnn katks nemlidir. Dk olgularnda organizmann tr belirlenerek lmn steril olmayan aletlere ve ortama, uterus kaynakl bir enfeksiyon odana, periton delinmesine bal

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55 sepsis veya septisemiye bal olduunun tespiti mmkndr. Kullanlan aletlerle yaplacak karlatrma ile olayn olu ekli de ispatlanacaktr (30). zellikle ani bebek ve ocuk lmlerinde mikrobiyolojik incelemeler yaplmas zorunlu aratrmalar arasnda olduundan baz lkelerde post mortem protokoln iinde yer almaktadr (31) Ani lm olgularnda mikrobiyolojik incelemelerin nemini vurgulayan bir aratrmada, yalar bir gnle dokuz ay arasnda deien 57 ocuk lm incelenmitir. Doku ve vcut svlarnn mikrobiyolojik test sonularnn hcresel ok bulgular, mide svs aspirasyonu gibi dier bulgularla birlikte deerlendirildii almada. vakalarn 45inde (79%) bakteri/virus belirlenmitir. En fazla etken olan bakteri Escherichia coli (27 olgu); en fazla grlen virus ise enterovirus (8 olgu) olmutur. Histolojik belirtiler 33 vakada (%58) tespit edilirken, bunlarn 27sinde (%82) pozitif mikrobiyolojik sonu alnmtr. Bu sonularn da vurgulad gibi ani lm olgularnda hikayede enfeksiyon belirtisi olup olmad, histolojik incelemelerin enfeksiyonu dorulayp dorulamad, post mortem mikrobiyolojik sonularn bakteriyi dlayp dlamad dikkatle zerinde durulmas gereken noktalardr (32). Baz durumlarda bakteriyal veya viral etkenin tanmlanmas klasik mikrobiyoloji teknikleriyle mmkn olmayabilir veya bakterinin tanmlanmas yetersiz olabilir. Adli tp uzmanlarnn sklkla karlatklar gazl gangren vakalarnda olduu gibi toksini reten bakterinin alt tipinin tespiti ile toksini tanmlayabilmek iin etkenin genetik yapsnn belirlenmesi amacyla 16S rRNA geninin sekans analizinin yaplmas gereklidir (30,33). nsan patojeni mantarlarn tansnda genellikle dorudan mikroskobik inceleme yeterli olmaktadr. En nemli hava kaynakl patojenlerden biri olan Aspergillus trleri bata olmak zere baz mantar trleri lmcl baz hastalklarn etkenidirler. Genelde mantar enfeksiyonlarnn tanm klinik bulgularla laboratuvar tanmnn birletirilmesine dayanr ancak mikozlarn klinik belirtileri her zaman zgl deildir, baka hastalklarla karabilmektedir. Post mortem histolojik tanm mikoz varln gsterse de mikroskop ve kltrde retilerek olabildiince tr dzeyinde tanmlanmas gerekmektedir (34). Sonu olarak, mikroorganizmalarn veya onlarn rettikleri toksinlerin bireye veya kitlelere ynelik bir suun silah olarak kullanlmas sz konusu olduka, kazalara, ihmallere, hatalara veya evresel koullarn olumsuzluuna bal olarak artan bir mikrobiyal risk szkonusu olduka adli almalarda mikrobiyoloji tekniklerinin giderek daha fazla nem kazanacan sylemek mmkndr. Bu nedenle lkemizde de sadece bu alanda almalar yapmak zere bilimsel alma gruplar kurulmas, adli mikrobiyoloji ve epidemiyoloji uzmanlarnn yetitirilmesi, yeni tekniklerin gelitirilmesi ve gelitirilen tekniklerin rutin almalara yerletirilmesi gn getike daha fazla nem kazanmaktadr.

Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Petrisor I, Kitts C.Advances in forensic microbiology. Environ Forensics. 2004;5:59-60. Microbiology 101 Internet Text ChapteXrV Biological weapons; Malignant biology http://www.slic2.wsu.edu:

micro101/pages/101biologicalweapons.html (Eriim: 23.06.2006) Budowle B. Genetics and attribution issues that confront the microbial forensics field. Forensic Sci Int. 2004;Dec 2(146): 185-8. Budowle B, Schutzer SE, Einseln A, Kelley LC, Walsh AC, Smith JA et al.. Public Health. Building microbial forensics as a response to bioterrorism. Science. 2003;Sep 26-301(5641):1852-3. Hanc H, zdemir , Bozbyk A. Tu A. Kimyasal, biyolojik, nkleer silahlar ve yaralanmalar. Hanc H editr, Adli Tp ve Adli Bilimler Ankara:Sekin Yaynevi; 2002 .133-60. Pala K, Yoksul adamn atom bombas ;Biyolojik Silahlar. Bilim ve Teknik Dergisi, Mays 2002. Henderson DA. The looming threat of bioterrorism. Science. 1999; 283:1279-82. Budowle B, Schutzer SE, Ascher MS, Atlas RM, Burans JP, Chakraborty R, et al. Toward a system of microbial forensics: From sample collection to nterpretation of evidence. Appl Environ Microbiol. 2005; May 71(5): 220913. Schutzer SE, Budowle B, Atlas RM. Biocrimes, microbial forensics and the physician PLoS Med. 2005 Nov; 2(12): 337

10. Budowle B, Murch R, Chakraborty R. Microbial forensics:The next forensic challenge. Int J Legal Med.2005;119(6):317-30. 11. Akn L. Biyolojik sava ve halk sal http://www.thb.hacettepe.edu.tr (Eriim: 28:02.2006) 12. Budowle B,Harmon R. HIV legal precedent useful for microbial forensics. Croat Med J. 2005;46(4):514-21. 13. Carus WS Bioterrorism and Biocrimes-The llicit .http://www.ndu.edu/centercounter (Eriim: 28:02.2006) Use of Biological Agents Since 1990-2001 Revision

14. Rose JW. To tell or not to tell. Legislative mposition of partner notification duties for HIV. J Leg Med. 2001;Mar 22(1):10723. 15. Metzker ML,Mindell D, Liu XM, PtakRG, Gibbs RA, Hillis DM. Molecular evidence of HIV-1 transmission in a criminal case (www.pnas.org. Eriim: 03:03.2006) 16. Blanchard A, Ferris S, Chamaret S, Gutard D, Montagnier L. Molecular evidence for nosocomial transmission of human mmunodeficiency virus from a surgeon to one of his patients. J Virol. 1998;72(5):4537-54. 17. http://www.china.org.cn/english ( Eriim:28:02.2006) 18. www.pbs.org/wgbh/nova/typhoid/mary.html( Eriim:03.04.2006) 19. Torok TJ, Tauxe RV, Wise RP, Livengood JR, Sokolow R, Mauvais S et al. A large community outbreak of salmonellosis saused by ntentional contamination of restaurant salad bars. JAMA 1997;278(5):389-95. 20. http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar (Eriim:08.06.2006) 21. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/article ( Eriim:11.06.2006) 22. Read TD, Salzberg SL, Pop M, Shumway M, Umayam L, Jiang L et al. Comparative genome sequencing for discovery of novel polymorphisms in Bacillus anthracis. Science. 2002;14-296(5575):2028-33. 23. Hall AJ, TC, Harrington JM. Morbidity survey of post mortem room staff. J Clin Pathol. 1991;44:4335. 24. Plessis R, Webber L, Saayman G. Bloodborne viruses in forensic medical practice in South Africa. Am J Forensic Med Pathol. 1999;20(4):364-8. 25. Burton JL. Health and safety at necropsy. J Clin Pathol.2003;56:254-60. 26. Shapiro CN. Occupational risk of infection with hepatitis B and hepatitis C virus. Surg Clin North Am 1992;75:104756. 27. Start RD, Dube A, Cross SS, Underwood JC. Funeral directors, mortuaries and necropsies: Implications for necropsy consent rates and the prevention of nfection. J ClinPathol.1996;49:217-22. 28. Douceron H, Deforges L, Gherardi R, Sobel A, Chariot P. Long-lasting postmortem viability of human immunodeficiency virus: A potential risk in forensic medicine practice. Forensic Sci Int.1993;60:61-6. 29. Hall AJ, Aw TC, Harrington JM. Morbidity survey of post mortem room staff. J Clin Pathol. 1991;44:4335. 30. Soysal Z, Eke M, adr AS. Adli otopsi bulgularnda mikrobiyolojik incelemeler. Adli Otopsi Cilt II. 1999, stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesi Yaynlar No:4164, Blm 31;499-509. 31. Sadler DW. The value of a thorough protocol in the investigation of sudden infant deaths. J Clin Pathol. 1998;51;689-94. 32. Rambaud C, Guibert M, Briand E, Grangeot-KL,L'Hermin AC, Dehan M. Microbiology in sudden infant death syndrome (SIDS) and other childhood deaths. FEMS Immun Med Microb.1999;25:59. 33. Hausmann R, Albert F, Geidrfer W, Betz P. Clostridium fallax associated with sudden death in a16-year-old boy. J Med Microb.2004;53:5813. 34. Kantarcolu AS, Ycel A. Aspergillus cinsi mantarlar ve invaziv Aspergilloz:Mikoloji, patogenez, laboratuvar tanm, antifungallere diren ve duyarllk deneyleri. Cerrahpaa Tp Dergisi ;34 (3):140-56.

Adli Tp Dergisi 2009; 23(1): 47-55

letiim Adresi: Adli Bio.Dr. Ayim TU Ankara niversitesi Tp Fakltesi Cebeci Hastanesi Adli Tp Anabilim Dal Ankara aysimtug@yahoo.com