Uvod

Da bi se moglo izuavati trgovako pravo i da bi se pristupilo razmatranju materije neophodno je razjasniti pojmove prava, drave i morala. Uz to treba imati u vidu da je i pravna nauka element koji obuhvata na odreen nain predhodna tri, iako se pravna nauka javila poslije prava u okviru religije. Zaetak pravne nauke nalazimo u staroj Grkoj i starom Rimu. Kada govorimo o preteama treba rei da je u staroj Grkoj vie izuavana drava a manje pravo a u starom Rimu obratno.Vie se razvijala nauka i praksa u oblasti prava nego u odnosu na dravu. Izvore prava nalazimo jo u vremenu koje se u odnosu na dananje mjeri blizu 5000 godina. Na podruju nekadanje Mezopotamije (Vavilona) naeni su ostaci velikog dijela Hamurabijevog zakonika koji je bio ispisan na glinenim ploicama. Tu nalazimo temelje mnogih dananjih pravnih pojmova. To podruje kao taka susretanja Istoka i Zapada mnogi smatraju jeste podruje gdje je nastala trgovina odnosno gdje su nastali neki oblici trgovine koji su temelj i nekim oblicima dananje trgovine. Kasnije neke oblike regulisanja pravnih odnosa na jednoj drugoj ( vjerskoj) osnovi nalazimo i u osnovnim religijskim postavkama ( knjigama ) a to su : Biblija, Kuran, Talmud. Moe se kazati da je Rimsko pravo izvrilo izvanredan uticaj na svaka druga prava. Tako i danas, kako Evropsko-kontinentalno tako i Anglo-Saksonsko pravo sadre niz ustanova koje su preuzete mada doraene i osavremenjene ba iz rimskog prava. Postoje mnoge kole ( reorije ) koje se bave pravom. Pomenuemo samo neke od njih a to su: 1) Prirodno pravna kola iji su osnivai Don Lok i an ak Ruso i po kojoj je pravo kategorija koja se svrstava u prirodna prava i koja ovjek dobija samim svojim roenjem. Kategorija koja je vjena, nepromjenjljiva. 2) Pozitivno pravno uenje Dogmatsko uenje ima drugaiji pristup. Pravo predstavlja sistematizovani skup pravila koje svojom voljom stvara drava i iju primjenu ona obezbjeuje putem aparata prinude. Po ovim teoretiarima pravna norma je dogma. Mora se primjenjivati i bez postavljanja pitanja poput zato je ba takva. 3) Istorijsko pravna kola uzima za osnov istorijski aspekt i po njoj pravo nastaje i razvija se iz narodnog duha, pa kako svaki narod ima svoj duh onda se i prava pojedinih naroda razlikuju. 4) Normativistika kola Po njoj pravo se zasniva na vaeem pravnom sistemu koji se logikom analizom objanjava i definie kroz razne pojmove kao to su pravna norma, pravni akt, delikt itd. 5) Socioloka kola (elastina teorija) pravo posmatra kao pojavu uslovljenu drutvenim iniocima a ne idejom, duhom, optim dobrom i slino.

U nizu ostalih kola pomenuemo filozofsku, religijsku, dijalektiko uenje, funkcionalizam itd. U skladu sa ovim teorijama u pravu se primjenjuju odreeni metodi kao to su: dijalektiki metod, filozofski, uporedno pravni, pravno tehniki, istorijski, uzrono objanjavajui itd.

Pravom se reguliu odreeni drutveni odnosi. Pravno regulisanje drutvenih odnosa treba razlikovati od regulisanja tog istog odnosa obinom normom, moralnom normom ili normom drutvene organizacije. Jedan drutveni odnos moe biti regulisan na sve te naine.

Pravo Pravo je pravni sistem koji je po naelima hijerarhije sistematizovan i koji sadri skup pravila ponaanja subjekata u drutvu a neostvarivanje tih pravila, tj nepostupanje po njima sankcionie posebna organizacija sa monopolom za fiziku prinudu a to je drava. Elementi pravnog sistema drave su: pravna norma, pravna ustanova, grana prava i pravna oblast.

Pravni sistem se moe posmatrati kao objektivno pravo ( pravo u objektnom smislu). U tom sluaju podrazumjevamo sve pravne norme koje je stvorila drava ili neki od nje ovlateni subjekat. Za razliku od objektivnog subjektivno pravo podrazumjeva na objektivnom pravu zasnovano i od drave obezbjeeno ovlatenje jednog lica da se u sopstvenom interesu ponaa na nain odreen objektivnim pravom ili da od odreenih lica trai da se ona ponaaju na odreeni nain. U datom smislu elementi subjektivnog prava su : a) ovlatenje na vrenju odreenih radnji b) mogunost vrenja tih radnji u sopstvenom interesu c) u sluaju nepotovanja ovlaenja ili neurednog izvrenja obaveza to lice ima pravo na zahtjev ili tubu nadlenom dravnom organu

Pravni poredak Pod pravnim poredkom podrazumjevamo pravne norme odnosno njihovo stvaranje i njihovo ostvarivanje na odreenoj teritoriji. Od strane svih ili odreenih subjekata dva su elementa pravnog poredka: - Normativistiki koji podrazumjeva hijerarhijski sistem normi i pravnih akata koji ih izraava - Faktiki koji obuhvata pravne odnose sisteme ljudskih ponaanja podvedenih pod pravne norme

Drava Drava podrazumjeva organizovano djelovanje ljudi i potovanje odreenih normi. Te norme mogu biti: moralne, obiajne, ali su posebno znaajne pravne norme. Drava u irem smislu znaenja predstavlja dravnu organizaciju ( dravni aparat) a s istorijskog aspekta imamo primjere gdje se pojedinac vladar poistovjeivao s dravom. Elementi drave su: teritorija, stanovnitvo, suverena vlast. Svi ovi uslovi moraju biti ispunjeni kumulativno. Teritoriija je omeena, odreena bilateralnim ili multilateralnim sporazumima prostorna cjelina. ine je vazduh, zemlja, podzemlje i priobalni pojas. Pod teritorijom se podrazumjevaju jo i avioni, brodovi, diplomatsko konzularna predstavnitva jedne drave. Suverena vlast je najvia, neograniena i sveobuhvatna vlast jedne drave. Stanovnitvo (stanovnici, podanici, graani) su fizika lica sa priznatim graanskim, politikim i drutveno ekonomskim pravima i to bez obzira da li se nalaze na teritoriji jedne drave ili ne. Dravni simboli su himna, grb i zastava.

Moral Moral je svjesno ponaanje ljudi u skladu sa djelovanjem najviih objektivnih zakonitosti drutvenog razvitka. Dobro nazivamo moralnim a zlo nemoralnim odnosno moral predstavlja svijest ljudi o dobru i zlu.

Pravna norma Pod prravnom normom se podrazumjeva pravilo ponaanja fizikih i pravnih lica koje je zatieno aparatom dravne prisile. To znai da u sluaju nepostupanja po pravnoj normi slijedi odgovarajui instrument kojim e se odreeni subjekat prinuditi na odreeno ponaanje, odnosno podvrgnuti odgovarajuoj sankciji.

Hipoteza dispozicije jeste uslovna odnosno relativna zapovijest o ponaanju odreenog subjekta kako bi se izbjegla primjena sankcija. Prema nainu formulisanja te zapovjesti razlikujemo nareujue, ovlatujue i zabranjujue dispozicije. Prema stepenu odreenosti dispozicija moe biti sa odreenim pojmovima (standardima) ili sa nedovoljno odreenim pojmovima (standardima). Zatim moe biti kategorika i alternativna, jednoznana ili diskreciona, prinudna (imperativna) i dispozitivna ili zamjenjljiva.

Sankcija Sankcija je dio pravne norme koji regulie posljedice koje proistiu u sluaju kada subjekt ne postupi po dispoziciji. Postoji vie vrsta sankcija od kojih su najvanije: sankcije prema licima, sankcije prema aktima. Pod sankcijom prema licima podrazumjevamo novanu kaznu, kaznu lienja ili ograniavanja slobode (zatvor) kao i sankciju koja se sastoji u odizimanju ivota (smrtna kazna). Sankcije prema aktima imaju veliki znaaj za trgovako pravo. One se sastoje u ponitavanju ili ukidanju odreenog pravnog akta a ponekad i njegovim izmjenama.

Predpostavka dispozicije To je uslov koji treba da nastane, koji je mogu, normalan, vjerovatan ili neizbjean i po ijem ispunjenju tek nastaje obaveza za postupanje po dispoziciji.

Predpostavka sankcije To je opis prekraja ili delikta koji se sastoji u nepotovanju dispozicije i po ijem nastajanju tek moe sankcija biti primorana. Sankcija se ne moe primjeniti ukoliko nije predviena (propisana) odgovoarajuim pravnim aktom odnosno propisom koji donosi nadleni organ. To je uveno naelo legaliteta. Ono glasi Nullum crimen Nullum poena sine

lege a to znai Nema krivinog djela ili kazne ukoliko se ne radi o radnji koja je utvrena zakonom niti sankcije ukoliko zakonom nije predviena.

Podjela pravnih normi Prema obuhvatnosti odnosno obuhvaenosti subjekata, pravne norme se dijele na opte ili generalne i pojedinane ili individualne pravne norme. Opte su one koje se odnose na neodreen broj subjekata. Vae pravno unaprijed i predstavljaju izvore prava. Pojedinane ili individualne pravne norme odnose se na jedan i to konkretan sluaj. Mogu vaiti i pravno unazad i u pravilu ne predstavljaju izvor prava. Prema oblasti drutvenog ivota odnosno grani kojoj pripadaju imamo: graansko-pravne, krivino pravne, procesno pravne, materijalno pravne, upravne, ustavne norme itd. Prema stepenu odreenosti dispozicija najznaajnije vrste pravne norme su: kogentne, alternativne, dispozicione, diskrecione, norme sa upotrebom nedovoljno odreenih standarda ili pojmova i norme sa odreenom upotrebom standarda ili pojmova.

Pravni akt Pravni akt je akt ili odluka ili izjava volje koji je odreen razumom to jest predstavlja rezultat psihikog akta koji se materijalizuje u odreenom obliku. Bitni elementi pravnog akta su: oblik odnosno forma i sadrina pravnog akta. Prema glavnom elementu sadrine pravni akt se dijeli na: pravne akte koji sadre pravnu normu ili njene normativne elemente i pravni akti koji ne sadre pravnu normu ve odreuju ispunjenje uslova iz hipoteze dispozicije neke ve postojee pravne norme. Pravni akti koji sadre pravnu normu dijele se na: opte a tu ubrajamo: ustav, zakon, podzakonske akte, obiajne norme, i akte privredni subjekata i pojedinane a to su: odluka, ukaz, rjeenje, sudska odluka, odluka privrednih subjekata i pravni posao.

Opti pravni akti

Ustav je jedan pravni akt ili sistem optih pravnih akata koji sadri politike i pravne norme kao i principe organizovanja monopola fizike prinude, pravnog poredka ali i pravna naela organizovanja najvanijih oblasti drutvenog ivota. Donosi ga najvii predstavniki dravni organ po posebnom postupku. Ustav moe biti pisani i nepisani a moe se promjenit na zakonit (ustavan) nain i nezakonit (neustavan) nain. Ustav se sastoji iz tri osnovna dijela a to su: Preambula, naelo ustava, tekst ustava. Zakon ima pravnu snagu odmah iza ustava. Njime se konkretizuju, razrauju i sankcioniu ustavne odredbe. Zakone donose najvia predstavnika tijela po proceduri koja je po sloenosti odmah iza ustava. Podzakonski akti u jednom irem smislu to su svi oni akti koji su nii od zakona bez obzira ko ih donosi i ta sadre. U uem smislu to su samo akti dravnih organa neposredno nii od skuptine. Javljaju se u obliku uredbi, naredbi, odluka, uputstava. Njima se preciznije odreuje sadraj i pravna materijalizacija zakona. Akti drutvenih organizacija Ovi akti u pravni poredak jedne zemlje mogu biti uvrteni: 1. Pravnim iniciranjem, to znai da se unaprijed ustavom ili zakonom utvrdi da su akti koje donose drutvene organizacije pravni akti, 2. Pravno sankcionisanje, to znai da se akti tih organizacija naknadno uvrtavaju u pravni poredak jedne zemlje i 3. Pravno iniciranje i pravno sankcionisanje, a to podrazumjeva da drava svojim propisom odreuje da je akt neke drutvene organizacije pravni akt pod uslovom da ga odreeni dravni organ potvrdi.

Obiaj je drutvena norma nastala ponavljanjem izvjesnim nainom ponaanja ljudi u jednoj situaciji i u duem vremenskom periodu tako da se kod subjekata formira svijest da je takvo ponaanje obavezujue i u buduim identinim situacijama. Prema teritoriji na kojoj se primjenjuju mogu biti: opti (i odnose se na itavu dravu), regionalni ( na jedan njen dio) i lokalni. Po personalnom kriterijumu dijele se na: opte (to znai da se odnose na sve pripadnike jednog drutva) i posebne (odnose se samo na pojedine ue grupe pripadnika). Po oblasti privreivanja dijele se na opte i posebne pri emu opti vae za sve poslove (grupe poslova) a posebni samo za pojedine poslove. Drava ima tri osnovna naina za sankcionisanje obiaja to jest njihovo pretvaranje u pravno pravilo a to su: 1. I. Zakonodavni put, to znai da se dravnim pravnim izvorom propie dravnim organima da primjenjuju sankcije za odreene obiaje

II. Sudsko izvrni put, to znai kada sudsko izvrni organi bez dozvole zakonodavca prihvataju obiaje prilikom rjeavanja odreenih spornih sluajeva 3. III. Pozakonjenje, a to je unoenje obiajnih normi u pravne propise. 4. IV. 2. Sudski akti u kontinentalnom pravu u principu ne predstavljaju izvor prava to jest ne uzimaju se kao opte pravne norme. A ako se to i desi onda je to u sluaju postojanja takozvane pravne praznine. Pravna praznina, to je odreeni drutveni odnos koji nije regulisan pravnom normom a u interesu je drutva da bude regulisan.

Ugovori za trgovako pravo imaju najvei znaaj. Predstavljaju rezultat sporazuma dviju ili vie strana koji se zasniva, mijenja, ili ukida meusobni pravni odnos. Svrstava se u pravne poslove i sadri ili optu pravnu normu ili pojedinanu pravnu normu ili samo dispoziciju pojedinane pravne norme. Kada se radi o meunarodnim ugovorima oni se smatraju optim pravnim aktom tek nakon to budu ratifikovani od strane nadlenog organa te drave. U pravilu to je skuptinski organ.

Vrste pojedinanih pravnih akata Pojedinani pravni akti uglavnom nastaju konkretizacijom optih pravnih akata i mogu biti potpuni(kada se radi o aktima koji sadre konkretnu utvrenu i dispoziciju i sankciju) i nepotpuni (to je sluaj kada sadre samo jedan od navedenih elemenata). Nepotpuni pojedinani pravni akti se dijele na: upravne akte i pravne poslove ( oni sadre samo dispoziciju) i sudske akte-odluke (ukoliko sadre samo sankciju). Upravni akt donosi dravni organ ili organizacija kojima su dodjeljena javna ovlatenja donesena po posebnom upravnom postupku koji se regulie zakonom o upravnom postupku. Upravni akti se mogu donositi u obliku rjeenja ili zakljuka. U pravilu rjeenjem se odluuje o glavnoj stvari (o meritumu) dok se zakljukom rjeava ( u pravilu) o sporednim pitanjima.

Pravni posao odreujemo kao ozbiljno i slobodno izjavljenu volju koja proizvodi odreeno graansko pravno dejstvo. Pravni poslovi mogu biti: jednostrani (testament ili opuruka, mjenica, javno obeanje nagrade i slino), dvostrani (ugovor o prodaji), mogu biti teretni to znai da podrazumjevaju odreeno plaanje (ugovor o zakupu),

dobroini kao to je (ugovor o poklonu, darovni ugovor), kauzalni kod kojih je kauza (cilj) vidljiv, oevidan i apstraktan i koji imaju svoj cilj (kauzu) ali ona nije vidljiva iz tog pravnog posla ( izdavanje mjenice), formalni zahtjevaju odreenu formu, ponekad i sveanu formu (ugovor o doivotnom izdravanju). Kod neformalnih dovoljno je postojanje neformalne izjave volje. Postoje jo pravni poslovi meu ivima koji proizvode pravno dejstvo jo za ivota stranaka i pravni poslovi za sluaj smrti (testament). Sudski akt je akt doneen od strane posebnih specijalizovanih sudskih organa i u posebnom sudskom postupku. Mogu se javiti u tri osnovna oblika i to: kao presuda, rjeenje i naelni stav.

Objekti imovinskog prava Objekti imovinskog prava mogu biti: stvari, ljudske radnje, lina dobra i proizvodi ljudskog duha. Stvari su najee objekti imovinskog prava i predstavljaju materijalne dijelove prirode koji su u fizikoj vlasti jednog subjekta. Mogu biti pokretne, nepokretne, proste i zbirne, potrone i nepotrone, zamjenjljive i nezamjenjljive itd. Ljudske radnje se manifestuju kroz iljenje, davanje, proputanje ili trpljenje neega. injenje i davanje su pozitivne a proputanje i trpljenje negativne radnje. Da bi ljudska radnja mogla biti objekat imovinskog prava mora biti mogua, odreena, doputena i da je imovinske (karakterne) prirode. Lina dobra su nematerijalne vrijednosti i kao takva su nerazdvojiva od linosti kao pravnog subjekta. Imaju najvee vrijednosti u ivotu ali nemaju ekonomske vrijednosti mada im se i ona moe ponekad odrediti. Tu spadaju (zdravlje, ast, ime, priznanja). Proizvodi ljudskog duha su beztjelesne stvari odnosno intelektualne tvorevine. Izraavaju se kroz nauna, tehnika ili umjetnika djela. Imaju novanu vrijednost i predstavljaju dobra koja mogu zadovoljiti odreene ljudske potrebe. Prava koja proizilaze iz njih jesu autorska, pronalazaka prava i prava industrijske svojine, odnosno, jave se u obliku naunog ili umjetnikog djela, pronalazka, tehnikog unaprijeenja ili (KNOW HOW) znati kako.

Obligacija To je u stvari pravni odnos izmeu dvije odreene strane na osnovu kojeg je jedna strana ovlatena da od druge strane zahtjeva odreeno davanje, injenje ili uzdravanje od neega to bi inae imala pravo da ini. S aspekta povjerioca obligacija predstavlja potraivanje, a sa

stanovita dunika dug. Ali svaki odnos koji ima potraivanja odnosno u kojem se stvara dug nije obligacioni odnos (plaanje poreza, carina). Da bi se neka radnja tretirala kao obligaciona mora biti mogua, doputena i odreena. Obligacija moe biti nemogua u objektivnom smislu (ugovaranje alhemiarskih poslova, stvaranje nepostojeih biljnih ili ivotinjskih vrsta i sl.). Subjektivna nemogunost jeste sluaj kada jedno lice preuzima obligaciju koju je inae mogue izvriti ali je nemoe ono sa svojim sposobnostima izvrit. Nedoputene obligacije su one koje su protivzakonite ili suprotne moralnim normama. Obligacija tj. prestacija koja proizilazi iz nje mora biti odreena ili bar odrediva po nekim znacima ili pojedinostima u smislu da se zna da se moe odrediti njena priroda i oblik a ponekad i vrijednost.

Vrste obligacija 1. AKTIVNE (pozitivne) ija se radnja sastoji u davanju ili injenju i PASIVNE (negativne) kod kojih se radnja sastoji u neinjenju ili trpljenju. 1. LINE odnosno STROGO LINE obligacije kod kojih obligaciju moe izvriti samo dunik i niko vie odnosno smatrat e se izvrenom samo ako predvienu radnju izvri sam dunik, NELINE obligacije kod kojih predvienu obavezu umjesto dunika moe izvriti neko drugo lice. 1. TRENUTNE obligacije ili obligacije sa trenutnim presatacijama (one kod kojih se obaveza moe izvriti odjednom ili u vrlo kratkom vremenu TRAJNE obligacije ili obligacije sa trajnim prestacijama (izvrenje u duem vremenskom periodu), SUKCESIVNE odnosno obligacije sa sukcesivnim prestacijama (podrazumjevaju izvrenje koje se sastoji u nizu postupaka koji se vremenski ponavljaju odnosno slijede) 1. DJELJIVE obligacije (obaveza se moe izvriti u dijelovima, na obroke) NEDJELJIVE obligacije (predmet obaveze se nemoe rastavljati, radnja se nemoe izvriti u vie dijelova, ili bi se na taj nain pokvarila sutina obaveze. 1. JEDNOSTAVNE ili proste i obaveze se izvravaju jednom radnjom bez obzira da li se takva radnja preuzima u duem ili kraem vremenu i kod njih postoji samo jedan dunik i samo jedan povrerilac. SASTAVLJENE ili sloene. se izvravaju sa vie obaveznih inidbi i kod njih moe biti vie subjekata i dunika i povjerilaca. One se mogu javiti u obliku KUMULATIVNIH, ALTERNATIVNIH i FAKULTATIVNIH obligacija. 1. NOVANE obligacije (kod kojih je predmet obaveze novac) NENOVANE (predaja neke stvari, obaveza da se neto uini ili da se neuini odnosno trpi)

1. INDIVIDUALNE ili specijalne obligacije to znai da se zna na koju je inidbu dunik obavezan i obligacija se samo putem nje moe izvriti GENERALNE odnosno po vrsti, po rodu odreene obligacije (obaveza je odreena po rodu, po vrsti stvari a koja e konkretno stvar biti iskoritena za izvrenje obaveze za stranke je manje vano). Generalne obligacije nose naziv po latinskoj rijei GENUS to znai rod. FAKULTATIVNE obligacije kod kojih se obaveza tie jedne radnje ali ih dunik moe ispuniti izvrenjem druge radnje. one koja je odreena pravnim poslom izmeu stranaka ili zakona. ALTERNATIVNE obligacije, kod njih dunik dugije vie prestacija ali se obligacija smatra ispunjenom ako izvri samo jednu od njih. PRIRODNE (natralne) obligacije, njih povjerilac nemoe zahtjevati prinudnim putem. Ne utuive su, ali ako ih dunik izvri dobrovoljno smatrat e se da su pravovaljano izrene. GRAANSKE ili (civilne, pravne) obligacije koje mogu biti prinudnim putem ostvarene, koje su utuive. 1. Obligacije sa vie subjekata to podrazumjeva, vie subjekata na strani povjerioca ili na strani dunika ili na obje strane. ZAJEDNIKE su one kod kojih je dugovinski odnos podjeljen tako da svaki povjerilac moe traiti samo svoj dio odnosno svaki od dunika odgovara samo za svoj dio. Dalje se dijele na AKTIVNE (vie povjerilaca jedan dunik) i PASIVNE (jedan povjerilac vie dunika). SOLIDARNE obligacije takoe se dijele na aktivne i pasivne ali za razliku od zajednikih kod aktivnih solidarnih obligacija svaki od vie povjerilaca moe zahtjevati od dunika izvrenje prestacije u cjelini stim to se poslije izvrenja povjerioci meusobno obraunavaju u skladu s odnosima koji meu njima postoje. Kod pasivnih solidarnih obligacija povjerilac moe zahtjevati izvrenje cjelokupne obaveze samo od jednog dunika i to bilo kojeg, a kad jedan od njih izvri obligaciju obligacija se u cjelini gasi stim to se izmeu dunika koji je izvrio obavezu i ostalih koji su u tom obligacionom odnosu vri odgovarajui obraun. Pasivna solidarnost je velika prednost za povjerioca jer insolventnost jednog dunika odnosno rizik koji slijedi iz toga snose ostali solidarni dunici. 1. GLAVNE obligacije su one koje mogu samostalno postojati i koje predstavljaju ekonomsko i pravno teite itavog obligacionog odnosa. SPOREDNE ili akcesorne obligacije jesu one koje postoje uz glavnu obligaciju. One ne mogu postojati ako nema glavne obligacije, ali suprotno glavna obligacija moe postojati bez sporedne. Ako je glavna obligacija nitava, nitava je i sporednaili akcesorna, ali to nije pravilo za suprotan sluaj. Opratanje glavne obligacije nuno podrazumjeva oprost i sporedne a u suprotnom taj automatizam ne vai.

Subjekti obligacija

Kao jedna od vrsta pravnog odnosa i obligacioni se stvara izmeu dva subjekta (dvije strane) na kojima moe biti jedno ili vie pravnih ili fizikih lica. U toku trajanja obligacionog odnosa moe doi do promjena subjekata to nam na najbolji nain ukazuje na mogunost raspolaganja imovinom to jest prenoenjem prava i obaveza sa jednog na druga lica. Kada se u jednoj obligaciji mijenja povjerilac onda se radi o ustupanju trabine (CESIJA), a kada dolazi do promjene dunika u istoj obligaciji to se naziva (INTERCESIJA) to jest preuzimanje duga, prijem duga ili primanje duga. Meutim, pod cesijom treba podrazumjevati pravni posao u pravilu ugovor a samo izuzetno jednostrani pravni posao (oporuka). Kada se radi o ugovornoj cesiji pod tim podrazumjevamo sluaj kada povjerilac onosno (CEDENT) prenosi svoju trabinu na svoga suugovaraa (CESIONARA) i potraivanje iz obligacije time prelazi sa dotadanjeg povjerioca na novog. Pri tome dunik (CEZUS) ostaje isti kao i to inidba (DUG) ostaju nepromjenjeni. Cesija se moe vriti nekoliko puta a njen predmet mogu biti sve trabine osim ako je to zakonom zabranjeno, ako su vezane za linost povjerioca ili se takvom prenosu protivi priroda same trabine. Moe se prenositi itava trabina ili samo jedan njen dio. Preuzimanje duga ili intercesija jeste sluaj kada neko lice koje nije bilo subjekt u nekoj obligaciji preuzme dug iz te obligacije, dakle, to lice postaje novi dunik umjesto dotadanjeg ili zajedno snjim ulazi u duniki odnos. Ova ogranienja kod intercesije su ista kao i kod cesije a takoe preuzimanje duga se moe izvriti u cjelini ili djelimino. Kda se pored ranijeg dunika u jednoj obligaciji pojavi jo jedan nemoe se govoriti o potpunoj promjeni dunika u obligaciji, naime, subjekti ostaju isti ali se na dunikoj strani pored starog dunika pojavljuje jo jedan. Pravni osnov za intercesiju je najee ugovor a rjee i zakon. Meutim, za razliku od cesije prilikom preuzimanja duga potreban je pristanak povjerioca. To je sasvim logino jer se preuzimanjem duga praktino raspolae pravima povjerioca, odnosno pojeriocu nije svejedno ko mu je dunik. Ukoliko se dug preuzima na osnovu ugovora izmeu povjerioca i novog dunika nije potreban pristanak ranijeg dunika i u tom sluaju se radi o pristupanju dugu.

Izvori obligacija Izvori obligacija su: zakon, ugovor, jednostrane izjave volje, protiv pravne radnje ili delikti. U naem pravnom poredku opta podjela izvora obligacija je slijedea: 1. Pravni poslovi uopte a posebno ugovori, 2. Prouzrokovanje tete. Po ovim izvorom se podrazumjeva sluaj kada neko lice protiv pravnom radnjom nanese tetu drugom licu pa zbog toga nastaje obaveza nadoknade tete pod uslovom da je nastala krivicom tog lica. Samo u izuzetnim sluajevima krivica ne predstavlja uslov za nadoknadu tete. 3. Sticanje bez osnova - neosnovano bogaenje. Na ovaj nain se stvara obaveza za neko lice da vrati ono to je neosnovano primilo, znai ako neki subjekt neto uzme, primi ili dobije i na taj nain povea svoju imovinu i to neosnovano, bez pravnog osnova duan je da to vrati. Naime proizilazi da je to steeno na nezakonit nain bez punovanog osnova, dakle neosnovano, nepravedno, bez razloga pa se mora sprijeiti protivpravno sticanje imovine. 4. Poslovodstvo bez naloga. Poslovodstvo bez naloga jeste poseban i karakteristian izvor obligacija. Naime, ako jedno lice u dobroj namjeri preuzme neku radnju u korist drugog lica a bez njegovog ovblatenja radi se o poslovodstvu bez naloga (negotiorum gestio) ali i pod nazivom nezvano vrenje tuih poslova, djelovodstvo bez punomoja. Ako preuzetu radnju naknadno prihvati ili odobri lice za koga je ona

preuzeta nastae pravni odnos zastupnitvo. Ali ako se to ne desi nastaje obligacija slina sluaju kada zastupnik prekorai data ovlatenja. Lice koje je preuzelo neki posao bez ovlatenja mora pri tome postupati kao briljiv i uredan domain, mora posao dovriti i poloiti raun gospodaru posla. Pri tome mora biti nesporno da je vrenje tih poslova bilo neophodno odnosno u situaciji (sluaju) nude. A kada su ispunjeni uslovi za poslovodstvo bez naloga nezvani poslovoa ima pravo na obeteenje to jest naknadu svojih trokova i nagradu. S jedne strane moe se rei da je zakon izvor odnosno osnov svih obligacija jer da bi obligacija mogla nastati, da bi bila pravovaljana mora biti u skladu s pravnim poredkom drave. Ali to ne treba shvatiti tako da zakonski propisi odreuju i reguliu u detalje svaku nastalu obligaciju. U datom smislu zakon treba shvatiti kao okvir za obligacioni odnos a samo izuzetno kao konkretan povod za nastajanje obligacionog odnosa. U drugo navedenom smislu radi se o zakonskim obligacijama ( obligacije koje proistiu iz konkretnih zakonskih odredbi) zakona o privrednim drutvima kada se radi o statusnim promjenama u pogledu prava i obaveza dotadanjih pravnih subjekata.

Prestanak obligacija Pored ispunjenja isplate, odnosno izvrenja obligacije to mora da se uini pravilno, uredno, prema sadraju obligacije ostali najei sluajevi prestanka su: 1. Nemogunost ispunjenja jeste sluaj kada nakon nastanka obligacionog odnosa nastupe takve okolnosti koje onemoguavaju ispunjenje obligacije i to bez ikakve dunikove krivice. U tom sluaju obligacija se gasi, prestaje bez obaveze dunika na nadoknadu tete, ali ako kod dunika postoji krivica obligacija nee prestati ve e se izvriti putem druge radnje i uz nadoknadu tete povjeriocu. 2. Prestanak subjekta obligacije dovodi do njenog prestanka samo u odreenim sluajevima jer smrt fizikog ili prestanak pravnog lica ipak najee znai da obligacija prelazi na pravne nasljednike, sljedbenike, sukcesore. Meutim, kada je obligacija strogo vezana za linost ili kad nema nasljednika ili sljedbenika smtr odnosno prestanak dovodi do gaenja obligacije. 3. Prebijanje (kompenzacija) jeste specifian prestanak obligacije putem izravnavanja dugova. Naime, prebija se dug za dug a kao posljedica toga je prestanak obje obligacije iji su dugovi prebijeni. Do prestanka e doi samo onda kada su dva subjekta u takvom odnosu u kojem je jedan dunik po jednoj obligaciji a povjerilac po drugoj i obrnuto drugi subjekt je povjerilac po prvoj a dunik po drugoj obligaciji. Iz toga proizilazi da do kompenzacije moe doi pod slijedeim uslovima:

Da postoje dvije obligacije izmeu dva ista lica a koja se nalaze u dvostrukom obligacionom odnosu i u ulozi povjerioca i u ulozi dunika. Obaveze iz obje obligacije moraju biti jednorodne, dakle stvari koje su predmet obligacije moraju biti istog roda (vrste). Obadvije obligacije moraju biti dospjele dakle da je u asu kada se trai kompenzacija nastupio rok u kome treba i jednu i drugu izvriti.

Obadvije obaveze moraju biti likvidne znai utuive, odnosno da se u sluaju spora mogu lako i brzo dokazati.

Za kompenzaciju je blisko vezan i pojam KONTOKORENT. Radi se o tome da dvije strane sklapaju ugovor kojim utanauju da e svaka od njih meusobna potraivanja unositi u jedan jedinstven raun TZV KONTOKORENT to se smatra i tekuim raunom. S vremena na vrijeme u toku trajanja ugovornog roka svaka strana e zakljuiti taj raun, isti saldirat i meusobna potraivanja prebiti stim to saldo isplauje ona strana iji je dug vei ili se stranke dogovore da se takav saldo prenosi na novi KONTOKORENTE. 1. Novacija Prenov to je preobraaj jedne obligacije u drugu, odnosno sporazumom subjekata gasi se dotadanja obligacija i umjesto nje nastaje nova. Da bi dolo do novacije potrebno je ispuniti slijedee uslove: o Da su stranke htjele da umjesto ranije nastane nova obligacija i da su tu namjeru jasno, izriito ili preutno izrazile. o Drugi uslov je da je stara obligacija punovana o Stara i nova obligacija se moraju razlikovati u neem bitnom tojest u predmetu ili u pravnom osnovu. 2. Oprost otputanje duga to je sluaj kada subjekt koji ima ovlatenje (povjerilac) odlui da ga se odrekne tojest odrie se od prava potraivanja. Moe se drugaije nazvati poklonom onoga to je dunik dugovao. 3. Sjedinjenje trabine i duga (KONFUZIJA) Ukoliko se desi da se u jednom licu (linosti) sjedine i trabina i dug, ako je u jednoj obligaciji jedan subjekt i povjerilac i dunik onda je to pravno neodriva situacija. U tom sluaju dolazi do prestanka obligacije jer za obligaciju su potrebna dva subjekta jedan povjerilac i jedan dunik. 4. Protok vremena je injenica iz kojih ponekad proistie prestanak obligacije i to najee kod onih obligacija ije je trajanje unaprijed dogovoreno a ponekad i zakonom odreeno (zakup stana na est mjeseci, plaanje alimentacije do punoljetstva, obaveza izdravanja do kraja redovnog kolovanja). 5. Poravnanje nagodba Sutina ovog naina prestanka obligacije je u tome to se moe desiti da su povjerilac i dunik bili nesigurni u pogledu sutine obligacije odnosno svojih prava i obaveza pa su roku trajanja obligacije sporili jedan drugom prava i obaveze. Iz tog razloga odlue da sklope poravnanje u formi ugovora koji svoja nejasna i osporavana potraivanja i dugovanja iz postojee obligacije eliminiu istovremeno utvrujui da su saglasni koja potraivanja i obaveze meu njima ostaju. U biti poravnavaju se obje strane, poputaju, vre meusobne ustupke i time daju mogunost da se novi obligacioni odnos na taj nain zasnovan realizuje u kratkom buduem vremenu. Do poravnanja moe doi i u toku trajanja sudskog postupka to je po formi i sadrini sudsko poravnanje (nagodba) i ima pravnu snagu sudske odluke. 6. Prestanak obligacije po sili zakona nastaje u sluaju kada se zakonskim propisom ponitavaju, ukidaju, gase odreeni obligacioni odnosi. Radi se o rijetkoj pojavi i obino je vezana za ekonomske, politike ili socijalne promjene veeg obima. 7. Zastarjelost jeste jedan od faktora koji dovodi do prestanka obligacije. Pri tome treba imati u vidu opti rok zastarjevanja koji u naem pravu iznosi 5 godina. Postoje i posebni rokovi zastarjevanja koji su razliiti i zavise od vrste (prirode) obligacionog odnosa 1 godina, (za TV pretplatu, vodu, struju) 3 godine, (za zakupninu, stanarinu, kamate i ostale obaveze kod ugovora o prometu roba i usluga) 10 godina (za potraivanja koja proizilaze iz pravosnanih sudskih odluka ili odluka drugih dravnih

nadlenih organa). Prekid zastarjelosti nastaje preduzimanjem odgovarajue radnje od strane jednog subjekta u obligacionom odnosu (priznavanje duga od strane dunika ili podizanje tube od strane povjerioca). Bit prekida zastarjelosti jeste u tome to vrijeme za zastarjevanje poinje tei iznova a vrijeme koje je dotle proteklo ne rauna se. Zastoj zastarjelosti predstavlja vrijeme u kojem zastarjevanje ne tee odnosno u rok zastarjelosti taj period vremena se nee uraunavati. Za razliku od prekida ono vrijeme koje predhodi u nastajanju zastoja uraunava se u rok zastare, sabira se sa vremenom poslije zastoja i tako ostvareni zbir predstavlja rok zastarjevanja. Zastoj zastarjevanja najee nastaje onda kada povjerilac zbog odreenih nesavladivih prepreka nije u mogunosti da preduzme radnje koje bi mu obezbjedile ispunjenje dunikove obaveze sudskim putem (rat, neposredna ratna opasnost, elementarna nepogoda). Zastoj nastupa i onda i onoliko koliko traje odreeni odnos meu strankama (brani odnos).

Imovina Pod imovinom se podrazumjeva skup svih stvari odnosno subjekti graanskog prava koja pripadaju jednom licu. Znai, sve stvari i druge ekonomske vrijednosti koje ine predmet jedne imovine nazivaju se imovinskom masom, a da bi ta imovinska masa mogla biti u pravnom prometu neophodno je da se ona moe izraziti u novanom obliku. Pravni promet omoguuje da se preko pravnih poslova obavlja robna razmjena, pribavlja neko pravo ili da to pravo prestaje ili se mijenja. Najee se u privredi vri putem ugovora. Ekonomski promet podrazumjeva prenoenje stvari koje imaju ekonomsku odnosno novanu vrijednost sa jednog lica na drugo. Ali taj prenos je samo faktiki (fiziki) i zato mu je neophodno nadopunjavanje pravnog prometa sa svim posljedicama koje takav promet donosi. U imovinu ulaze samo prava a ne i obaveze i tereti. Jedno lice moe imati samo jednu imovinu. Meutim, jedna imovina moe pripadati veem broju lica i to istovremeno. Nijedno lice nemoe biti subjekt u graanskom pravu ukoliko nema imovinu. Imovina se odvaja od subjekta prestankom njegovog pravnog subjektiviteta kada se radi o pravnom licu odnosno smru kada se radi o fizikom licu i nakon toga prelazi na njihove pravne sljedbenike ili naslijednike. Od ovog pravila postoje izuzeci kada se radi o konfiskaciji, nacionalizaciji, steaju itd. Struktura imovine jeste sloena i ine je razne vrste stvarnih prava, obligacionih prava, autorska i pronalazaka prava, prava industrijske svojine, lina prava itd. Imovina je pojam koji je vezan sa subjektima koji je posjeduju. Imovina zadrava svoja obiljeja i nepromjenjljiva je kategorija bez obzira na naine (oblike) pravnog i ekonomskog prometa. Imovina ima tri osnovne funkcije a to su: 1. olakanje prometa 2. garantna funkcija i 3. funkcija definisanja imovinskih prava.

Grane imovinskog prava

Za trgovako pravo je posebno vana ova druga grupa imovinskih prava. Iz toga proizilaze slijedee grane prava: 1. Statusno pravo svojim normama regulie pravni poloaj subjekata u robn novanim i sa njima povezanim ekonomskim odnosima. Naime, utvruje se ko i pod kojim uslovima moe biti pravovaljani nosilac imovinskog ovlatenja i obaveza. 1. Pod linim pravima podrazumjevaju se prava koja su najnepovrednije vezana za linost ovjeka ljudske individue. To su primarna prava jer tek ako njih posjeduje ovjek moe uivati druga prava. Lina prava su preteno vezana za fizika lica ali subjekti linih prava mogu biti i pravna lica u odreenom obliku i obimu (pravo na firmu, potenje, ugled). 1. Normama stvarnog prava reguliu se odnosi izmeu subjekata povodom stvri uopte i odnosa koje imaju oblike prisvajanja tih stvari odnosno ekonomskih odnosa. Kae se da imaju apsolutne karakteristike to znai da djeluju prema svima odnosno moraju biti potovana od svih drugih lica (pravo privatne svojine, dravne svojine, line svojine, slubenost). 1. Obligaciono pravo svojim normama tretira odnose izmeu subjekata povodom odreene mogue i doputene ljudske radnje koja ima imovinski karakter ali za ije izvrenje ne postoji pravna obaveza utvrena objektivnim pravom. 2. Pravo industrijske svojine obuhvata pravo na patent, tehniko unapreenje KNOW HOU, pravo na ig, model, uzorak, trgovako ime, oznaka porijekla. To su objekti koji proizilaze iz intelektualnih produkata ovjeka i oni imaju apsolutni karakter. Njihovu zatitu reguliu posebni propisi na nacionalnom i meunarodnom nivou. 3. Pravo konkurencije kao jedna od najmlaih grana imovinskog prava u principu utvruje da svaki trgovaki subjekt nastupa svojom privrednom inicijativom i time u odnosu na druge izaziva privredno takmienje. 4. Autorsko pravo regulie odnose u vezi sa stvaranjem, objavljivanjem i iskoritavanjem knjievnih, umjetnikih i naunih dijela to predstavlja proizvode intelektualnog duha. Ova grana prava ima lino pravnu i imovinsko pravnu komponentu. 5. Naslijedno pravo svojim normama obuhvata i regulie pitanja prelaska imovine sa umrlog na njegove nasljednike. Time se obezbjeuje kontinuitet i ouvanje porodinog kapitala pa iz tog razloga ima ogroman privredni znaaj. 6. Mjenino i ekovno pravo jeste grana prava kojom se reguliu odnosi koji nastaju prilikom izdavanja i cirkulacije mjenice i eka. Imajui u vidu izuzetnu vanost mjenice i eka pravne norme koje pripadaju ovoj grani prava imaju prinudni karakter (imperativni) i te odnose reguliu veoma detaljno.

Graansko pravo Predmet graanskog prava su prvenstevno ekonomski odnosi tojest robni odnosi kao i druge drutvene pojave koje su neposredno ili posredno vezane sa radnim odnosima. Kao takvo graansko pravo koristi odreene metode koje su istovremeno i metodi trgovakog prava. Te metode su:

1. Ravnopravnost stranaka Putem ovog metoda obezbjeuje se identian pravni status svih subjekata graanskog prava, odnosno stvaraju se uslovi za takav potencijalni status tih subjekata. esto se naziva i metodom koordinacije to bi subjekte u tim odnosima trebalo usmjeravati na dobrovoljno i koorinirano djelovanje. 2. Prometnost grane prava i obaveza Kroz ovaj metod daje se mogunost prenosa (primitka) grane prava i obaveza sa jednih subjekata na druge a da pri tome ta prava i obaveze ne izgube svoju sutinu i identitet. 3. Autonomija volja stranaka (subjekata) Radi se o utvrenoj mogunosti da subjekti u graansko pravnim odnosima autonomno, samostalno odluuju o svom poloaju, odnosno ti subjekti odluuju o tome dali e skim e, kada e i u kakav e graansko pravni odnos stupiti uz uslov da to bude u skladu sa naelima pravnog poredka drave i moralnim naelima. 4. Pretenost superiornost imovinskih sankcija Za razliku od nekih drugih grana prava graansko pravo sankciju posmatra kao nain da se popravi, nadoknadi teta koja je nanijeta odreenom subjektu. To se ini povraajem u predhodno stanje (restitutio in integrum) ili davanjem novane naknade u visini vrijednosti povrede imovinskog dobra. 5. Superiornost pretenost dispozitivnih normi podrazumjeva da preovlauju dispozitivne norme odnosno norme koje sadre alternativne dispozicije. To je nuna posljedica principa ravnopravnosti subjekata i naela autonomije volja stranaka.

Izvori trgovakog prava se mogu posmattrati u formalnom i materijalnom smislu. Bez obzira na takve aspekte i gledano po hijerarhiskoj ljestvici mogu se sagledati na slian nain. F Ustavnim odredbama se vri ustanovljenje i afirmacija drutveno ekonomskih odnosa u jednoj dravi. Njime se naelno regulie drutveno ekonomski poloaj graanina pojedinca kao i svojinsko pravni odnosi uopte u toj drutvenoj zajednici. Ustavne odredbe ne daju konkretnu regulaciju trgovakih (poslovnih) odnosa ali su nezaobilazne kao temelj na kojeg se naslanjaju norme drugih optih pravnih akata. F Zakoni i zakonici imaju karakter najvanijih izvora trgovakog prava. Njima se u jednoj dravi uvruje pravna sigurnost u pravnom i ekonomskom prometu. F Podzakonski akti imaju izvanredan znaaj u formiranju trgovakog prava jedne drave. Njima se (a tu prvenstveno spadaju uredbe, pravilnici odluke, i slino) detaljnije razrauju trgovaki odnosno poslovni odnos ustanovljen zakonskim odredbama ili se pak reguliu odreena pitanja koje je zakonodavac prepustio ovoj vrsi akata. U odreenim situacijama imaju posebnu vanost i mogu ak imati pretenu zakonsku funkciju ( u sluaju rata, neposredne ratne opasnosti). F Obiaj ima izvanredan znaaj kao izvor trgovakog prava a historijski gledano predstavljao je nerijteko podlogu za stvaranje zakonskih akata odnosno pretvaranje obiaja u pravne norme odreenog zakona. Pri tome treba razlikovati poslovne obiaje odnosno dobre poslovne obiaje odnosno trgovake poslovne obiaje. Uglavnom sadre pored poslovne i moralnu komponentu i kao takvi nerijtko predstavljaju osnov poslovanja trgovinskih subjekata.

F Uzanse u trgovaskom pravu predstavljaju izuzetno vaan pravni izvor. Definiu se kao sakupljeni i sitematizovani dobri poslovni obiaji koje izdaju i objavljuju ovlatena tijela najee privredne komore odnosno profesionalna udruenja. Objavljuju se u formi zbornika i u osnovi predstavljaju fiksiranja postojee prakse. Mogu biti opte i posebne F Obligacioni ugovor Iako je po nekim sporan status ugovora kao izvora trgovakog prava oni su to nesumnjivo u sluajevima kada ugovorne strane djeluju profesionalno kao i uz ispunjenje nekih drugih uslova. Kao izvori trgovakog prava uzimaju se pod odreenim uslovima i u odreenim sluajevima pravila graanskog prava, sudska i arbitrana praksa kao i pravna nauka.

Subjekti trgovakog prava Subjektima trgovakog prava se podrazumjevaju sva lica koja po pravnom poretku drave mogu biti nosioci prava i obaveza bez obzira da li se radi o fizikom licu ili pravnom licu. PO objektivnom kriteriju subjektivitet trgovakog prava tj. trgovca odreuje se prema vrsti privrednog posla koji to lice obavlja. Shodno tome trgovac je svako lice koje se bavi pravnim poslovima koji su trajni i po svojoj prirodi trgovaki. PO subjektivnom kriteriju svojstvo trgovca se odreuje na osnovu svojstva lica odnosno subjekta koji preuzima odreene trgovake aktivnosti. U skladu s tim smatra se da je trgovac svako fiziko ili pravno lice koje je registrovano za vrenje odreene privredne aktivnosti. Postoji mjeoviti sistem tj. kriterij po kojem se trgovcem smatra lice koje je kao takvo registrovano, koje svoju djelatnost obavlja kao profesiju ali se u odreenim trgovakim poslovima trgovcima smatraju lica koja ih preuzimaju bez obzira da li su registrovani ili ne.

Trgovaka drutva Trgovina se zasigurno na samom njenom poetku odvijala preko fizikih lica odnosno individualnih trgovaca. Meutim, zbog raznih okolnosti i rizika sa kojima se sueljavaju dolazi do njihovog udruivanja i stvaranja odreenih tvorevina kao trgovakih drutava. Ta na poetku primitivna trgovaka drutva vremenom su se razvijala, usavravala dobijajui formu koja danas postoji. U pravnom smislu trgovako drutvo jeste zajednica stvorena na osnovu ugovora izmeu dva ili vie lica koja u zajedniki poduhvat unose kapital ili rad ili oboje sa ciljem da dou do odreene materijalne koristi, dobiti, profita i da tu korist meusobno podijele. Pri tome treba imati u vidu da u gotovo svim pravnim sistemima postoji mogunost da jedno lice osnuje trgovako drutvo. Tako je i kod nas (dioniko drutvo kao i drutvo sa ogranienom odgovornou moe osnovati jedno lice). Predhodni zakon o preduzeima imao je drutvo jednog lica (DJL) kao oblik inokosnog trgovakog drutva. Postoji vie teorija u vezi pravne prirode trgovakih drutava i to: 1. ugovorna teorija po kojoj su trgovaka drutva ugovori i na njih se primjenjuju pravna pravila koja se odnose na ugovore. 2. institucionalna terija po njoj trgovaka drutva su institucije sa posebnim pravnim statusom iz ega slijede i statusni oblici organizovanja trgovakih drutava.

3. teorija o mjeovitoj prirodi trgovakog drutva polazi od toga da se trgovaka drutva ne mogu podvesti niti pod ugovore niti pod institucije ve ih ini kombinacija ova dva elementa. Istina je u slijedeem, da sve tri teorije imaju mjesta, da se sve tri mogu primjenjivati a zavisno od toga o kojem se tipu trgovakog drutva radi. Vrste trgovakih drutava Klasifikacija trgovakih drutava se moe vriti na vie naina i pomou vie kriterija. Ako uzmemo ekonomski kriterijum trgovaka drutva se mogu podijeliti na mala, srednja i velika. Ako je kriterijum privredna djelatnost onda ih po naim propisima moemo svrstati u dvadesetak oblasti i blizu stotinjak vrsta privrednih subjekata. Razvrstavanje trgovakih drutava se moe vriti i po teritorijalnoj i nacionalnoj pripadnosti na domaa, strana i mjeovita. Ali, najvanija klasifikacija trgovakih drutava je ona koja izvire iz zakonskih propisa jedne drave koji tu oblast ureuju. Shodno tome uobiajeno je da se trgovaka drutva klasifikuju na F F F osnovne tj temeljne oblike statusne forme integracija i ugovorne oblike integracija

Osnovne temeljne oblike privrednih subjekata ine F F F trgovaka drutva finansijske organizacije i oblici javno pravnog karaktera TZV voenja od javne ruke.

Trgovaka drutva imaju svoje podvrste u a) drutvima lica personalnim oblicima drutva i tu spada kao tipino drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou NSO koje se drugaije naziva javno trgovako drutvo ili javni ortakluk. b) drutvima kapitala gdje spada dioniko drutvo DD

c) drutvima lica i kapitala gdje spadaju komanditno drutvo KD sa svojom podvrstom komanditno drutvo na dionice KDD i drutvo sa ogranienom odgovornou KDOO

Zajednike karakteristike trgovakih drutava Bez obzira na oblike koje poprime sva trgovaka drutva imaju odreene zajednike osobine i to:

a) cilj svakog oblika trgovakog drutva je da posluje radi obavljanja jedne ili vie privrednih djelatnosti a u svrhu ostvarivanja dobiti, b) sve vrste trgovakih drutava imaju status pravnog lica i stiu ga upisom u sudski registar a gube brisanjem iz sudskog registra, c) pri obavljanju svojih djelatnosti u pravnom prometu sva trgovaka drutva su ravnopravna bez obzira na oblik vlasnitva uz neznatna odstupanja kada se radi o spoljno trgovinskom prometu, d) osnivai i lanovi trgovakog drutva mogu biti ravnopravni strana i domaa fizika i pravna lica, e) zakonom se odreuje minimalan u nekim dravama i maksimalan broj lica koja mogu osnovati trgovako drutvo. Kada postoji mogunost da jedno lice osnuje trgovako drutvo pravni osnov za njegovo osnivanje predstavlja odluka kao osnivaki akt nasuprot sluajevima kada su osnivai vie lica i kada je osnivaki akt ugovor ili sporazum, f) kod svih oblika trgovakih drutava i svih ulagaa u principu ulozi mogu biti u novcu, stvarima i pravima, g) jednom formiran oblik drutva moe se preobrazit u drugi i u osnovi u skladu sa voljom lanova. Kod nas je izuzetak od ovog pravila kada se radi o DNSO. Na zakon o privrednim drutvima utvruje sluaj kada se obavezno mora promjeniti oblik organizovanja. Naime, radi se o samostalnom poduzetniku koji u toku jedne kalendarske godine ostvari poslovanje vee od jednog miliona duan se preregistrovati u neki od zakonom predvienih oblika trgovakog drutva. h) Sva trgovaka drutva mogu izdavati vrijedonosne papire bilo robne bilo dunike osim dionica koje mogu izdavati samo dionika drutva i komanditna drutva na dionice. i) Drutvima upravljaju vlasnioci kapitala na nain regulisan ugovorom o osnivanju i drugim optim aktima i u skladu sa zakonom.

Imovina i osnovna glavnica trgovakih drutava Zakonska regulativa a isto tako i ekonomska i pravna teorija koriste razliite pojmove i termine kao to su imovina, osnovna glavnica, poetna osnovna glavnica, osnivaki kapital, dioniki kapital itd. Svi ovi pojmovi (termini) mogu imati isto, slino ali i potpuno razliito znaenje zavisno od toga u kojem se kontekstu koriste i na koju vrstu trgovakog drutva se odnose. Kao to to vai za imovinu u optem smislu i trgovako drutvo moe imati samo jednu imovinu, ali to je specifino kod trgovakog drutva jedan dio imovine drutva koji je unesen ne moe pripadati veem broju lica odnosno vie ne pripada tom licu (NPR poslovni prostor ili zgrada i slino uneena u drutvo nije vie svojina tog lica ve odnosnog drutva). Na taj nain se vrlo efektno i jasno pravi distinkcija izmeu line imovine lanova ulagaa i imovine drutva. Osnovna glavnica ili osnovni kapital predstavlja zakonom odnosno osnivakim aktom drutva unaprijed odreena imovina drutva. Kada drutvo formira vie lica ta imovina je podjeljena na uloge koji se izraavaju u novanom obliku i pod posebnim su

pravnim reimom. Kada se NPr radi od DD osnovna glavnica je dioniki kapital. Formira se u trenutku osnivanja drutva i predstavlja poetnu osnovnu glavnicu odnosno poetni osnovni kapital. Na poetku formirana osnivaka glavnica moe se smanjivati ali ne ispod minimuma koji zakon predvia, moe se i poveavati to takoe ima odreene pozitivne posljedice. Kada se radi o posebnom pravnom reimu imovine trgovakog drutva ili osnovne glavnice to prije svega podrazumjeva ouvanje njenog integriteta. To dalje znai da sve nastale promjene teba izvoditi javno transparentno uz njegovo upisivanje u sudski registar, a ponekad i u registre drugih nadlenih organa ili institucija. Ovakav pravni reim iz najmanje dva razloga od posebnog je znaaja. Naime, drugi trgovaki subjekti imaju i trebaju imati adekvatan uvid u poslovanje jednog trgovakog drutva, njegov bonitet to i te kako moe imati znaaja u pogledu donoenja odluka koje se tiu poslovne saradnje. S druge strane i drava je izuzetno zaineteresovana za te injenice jer od njih zavisi funkcionisanje dijela ili itave njene privrede a od toga zavisi obim i intenzitet sticanja njenih fiskalnih prihoda.

Ulozi i udjeli trgovakih drutava Ulog u trgovako drutvo moe imati dva znaenja. Kada se unosi prilikom osnivanja onda se radi o osnovnom ili osnivakom ulogu i tada mu je osnovna funkcija postizanje odreenog nivoa osnovnog kapitala odnosno osnivake glavnice. Kada se radi o prinosu koji se u drutvo unosi kasnije radi se o novom ulogu ime se poveava imovina drutva, njegova osnivaka glavnica. To opet ima za posljedicu jaanje trgovakog drutva i stvaranje osnova za poveanje njegovog poslovnog ugleda, boniteta i slino. Nesporno je da kod svih trgovakih drutava ulozi mogu biti u novcu, stvarima i pravima ali nije jedinstveno gledanje mada se ono i te kako mijenja da se ulog moe sastojati i u radu, uslugama i menaderskim znanjima i iskustvima. Ako ulog u cjelini ili djelimino ine stvari pokretne ili nepokretne, potrone ili nepotrone onda ulaganje stvari podrazumjeva njihovo faktiko predavanje drutvu uz trajni prenos prava nad njima. Dakle, ulaga u tom sluaju ne zadrava svojinu nad stvari koja je unesena u drutvo a ukoliko bi se takva klauzula unijela u ugovor ona nebi proizvodila nikakvo pravno dejstvo. Stvari i prava kada se unose u trgovako drutvo ne smiju imati nikakve materijalne odnosno pravne nedostatke. Kada se radi o pravima ona mogu biti ulog u trgovako drutvo samo ukoliko nesporno pripadaju odreenom licu a moe se raditi o pravima iz oblasti industrijske svojine, imovinskim autorskim pravimaali i o pravima zakupa, lizinga itd. To mogu biti potraivanja udjeli u nekim drugim drutvima itd. Ali za sve vai pravilo moraju biti izraziva u novcu. Meutim prije nego stvari i prava postanu dio imovine drutva, steknu status uloga nekog lica mora se izvriti njihova procjena. To u stvari znai pretvaranje njihove vrijednosti u novani iznos i procjena se vri od strane ili lica koja su ovlateni licencirani procjenitelji ili od strane stalnih ili ad hoc formiranih komisija ili tijela. Procjena vrijednosti stvari i prava ali i njihovo unoenje u imovinu drutva mora se obavezno izvriti prije upisa drutva u sudski registar. Kod uloga u trgovako drutvo treba praviti razliku izmeu njihovog upisa i njihovog unoenja odnosno momenata koji se za upis i unoenje veu. To je posebno znaajno kod osnivanja DD a imajui u vidu injenicu da se ono moe osnovati SIMULTANO i SUKCESIVNO. Kada se radi o simultanom osnivanju onda se momenat upisa i unoenja uloga poklapa dok u sluaju sukcesivnog osnivanja u pravilu trenuci tih radnji su razliiti. Zasebno gledajui, trenutak unoenja uloga moe biti veoma bitan iz razloga to se u sluaju sukcesivnog osnivanja DD moe ispostaviti da osnivanje nije uspjelo pa se tako uneeni ulozi imaju vratiti njihovim ulagaima. Ulozi u novcu mogu biti u domaoj i stranoj valuti i obino se jednom godinje vri revalorizacija uloga u domaoj valuti. Od uloga treba razlikovati ulaganja u trgovaka drutva koja ne ulaze

u osnivaku glavnicu i pravno imaju status sporednih inidbi (NPR: uplate u rezervni fond, periodina ulaganja u stvarima, novcu itd.). Ulozi-udjeli daju odreena prava njihovim nosiocima. Moe se raditi o upravljakim pravima, zatim pravima uea u dobiti ali isto tako vuku i obaveze kao to je uee u snoenju gubitka. Udjeli-ulozi mogu davati neka prioritetna prava. Konano postoji mogunost prenoenja udjela izmeu lanova drutva meusobno ali i pod odreenim uslovima i na trea lica. Kada se prenoenje vri izmeu lanova drutva prenos je u osnovi slobodan a ako se to ini na trea lica ograniava se na odreeni nain. To podrazumjeva davanje pismenih ponuda ostalim lanovima tog drutva pa tek onda ako oni ne pokau interesovanje za njih moe se vriti njihov promet na trea lica. Prenos udjela-uloga moe se vriti sa naknadom ili bez naknade stim to je prvonavedena mogunost pravilo a ova druga izuzetak.

Ugovor o kupoprodaji Ugovor o prodaji je vjerovatno najvaniji ugovor trgovakog prava koji je najprisutniji u poslovnom prometu i predstavlja centar ugovornih instrumenata za razmjenu roba i usluga. Njegova vanost je posebno znaajna iz razloga to se po modelu ovog ugovora izgrauju u osnovi modeli svih ostalih iz obligacionog prava. Ovim ugovorom se zasniva duniko povjerilaki odnos koji je dvostrano obavezan. U vrstu konsensualnih ugovora, a to znai da za njegov nastanak nije potrebna predaja stvari svrstavaju se u imenovane ugovore a u pravilu je neformalan. Kauzalan je ugovor to znai da se iz samog ugovora vidi kauza (razlog) njegovog zakljuivanja odnosno nastanka obaveza. PO zakonu o obligacionim odnosima ugovor o prodaji je ugovor kojim se jadna strana tj prodavac obavezuje da e drugoj strani tj kupcu predati stvar tako da ovaj stekne pravo svojine nad njom dok se ovaj drugi istovremeno obavezuje da e prodavcu platiti odreenu cijenu i preuzeti kupljenu stvar. Predmet kupoprodaje moe biti i pravo, dakle, beztjelesna stvar pa bi u tom sluaju ova definicija bila izmjenjena i prodavac bi se obaveziviao da kupcu pribavi odreeno tj. prodato pravo a ukoliko vrenje tog prava zahtjeva i dravinu odreene stvari onda se obavezuje da i tu stvar preda. Bitni elementi ugovora Btan elemenat ugovora o prodaji je predmet prodaje tj. odreenje stvari koju prodavac prodaje kupcu, odnosno, prava, vrijednosnih papira ili usluga. Kliina je satavni dio prodaje i u principu predstavlja bitan elemenat. Ako nije odreena ugovorom stvar mora biti bar odrediva. Koliina se utvruje vaganjem, mjerenjem, prebrojavanjem pri emu se mogu koristiti izrazi od-do, oko ili cca, otprilike ali i vagon, cisterna pri emu se za utvrivanje tane koliine koriste opti uslovi, pravila ili uzanse. 1. Cijena ne mora biti ali najee jeste bitan elemenat ovog ugovora. Definie se kao vrijednosna naknada za ustupljenu stvar i preneseno svojinsko pravo nad tom stvari (ekvivalent vrijednosti predmeta ugovora). Ona obino pored protuvrijednosti robe

sadri i trokove ambalae, poreza, taksa, vozarina, carinskih trokova itd. Kada govorimo o fiksnoj cijeni onda se moe raditi o dravnim kontrolama cijena tj. kada se dravnim mjerama utvrdi njihov maksimum kao i u sluaju zatitnih cijena. Nebitni ili fakultativni sastojci ugovora o prodaji podrazumjevaju najee koliinu, kvalitet, vrijeme izvrenja (isporuke), mjesto isporuke, nain plaanja, prijevoz, forma ugovora itd. Ali sve ove elemente stranke mogu ustanoviti kao bitne ukoliko o tome postignu sporazum. Ali, u svakom sluaju, nebitne elemente tj. sastojke ugovora sa pravnog i ekonomskog aspekta preporuljivo je da se utanae ugovorom. Pri tome se misli na kvalitet, transportne klauzule i ambalau. Kvalitet je skup hemijskih, fizikih, estetskih, drugih ili svih ovih navedenih svojstava koje mora imati stvar kaoja je predmet kupoprodaje a koji su neophodni za upotrebnu vrijednost te stvari. Kvalitet se moe odrediti opisom, uzorkom, modelom, standardom, prema specifikaciji izrazima kakva-takva, vieno-odobreno, uobiajeni kvalitet, u skladu sa uzansama itd. Ambalaa je imovinska vrijednost ali i zatitni omot robe i moe se ugovoriti kao bitan elemenat ugovora. Njena je prvenstvena funkcija da sauva robu od oteenja prilikom transporta. Moe biti povratna ili bezpovratna. Transportne klauzule mogu se odnositi na organizovanje transporta, snoenja trokova isporuke, transporta, osiguranja, prelazak rizika sa prodavca na kupca itd. Znaajnije transportne klauzule su franco, sa dodacima sa, iz, ex, ab i sa dodatkom fabrika, skladite, mlin, rudnik itd. Trgovake klauzule se nerjetko revidiraju meunarodnim sporazumom pa se njihovo znaenje da promjeniti pa je potrebno prije njihovog ugovaranja detaljno provjeriti ta sadre.

Obaveze prodavca

Osnovna obaveza je isporuka stvari koja je na prodavcu i podrazumjeva skup vie radnji, najmanje jednu faktiku tj. uruenje stvari i jednu pravnu tj. izjava volje. Predmet isporuke je predmet prodaje ali i pripadci koji su vezani za stvar koja se isporuuje odnosno koristi od te stvari (NPR plodovi, zakupnina). Stvar koja se predaje mora biti u ispravnom stanju tj. ugovorena stvar a ne neka drugapri emu mora biti bez materijalnih nedostataka. Za isporuku su tijesno vezani mjesto i vrijeme isporuke i obino se utvruju ugovorom o prodaji. Rok moe biti odreen datum, vremenski period ili je odrediv. Moe se odrediti izrazima odmah, hitno, promptno, brzo itd. Nain predaje je takoe usko vezan za isporuku i predstavlja model po kojem e kupac doi u posjed stvari utvruje se ugovorom ili propisima, uzansama itd. Garancija za materijalnu stvar jeste obaveza prodavca da kupcu preda ugovorenu stvar sa ugovorenim materijalnim svojstvima stvari pri emu se ta svojstva mogu odnositi na redovnu upotrebu ili naroitu upotrebu. Materijalni nedostaci mogu biti kvalitativni, kvantitativni, vidljivi, skriveni, otklonjivi, neotklonjivi, znatni, neznatni, bitni i nebitni.

Ugovor za pravne nedostatke Prodavac je duan garantovati kupcu da stvar nema pravnih mana tj. da neko tree lice nee kupcu oduzeti stvar pravnim putem niti e ga pravno uznemiravati. Drugaije, prodavac odgovara ako na prodatoj stvari postoji neko pravotreeg lica koje iskljuuje umanjuje ili ograniava pravo kupca osim ako kupac nije o tome obavjeten pa je pristao da kupi stvar sa takvim manama. Ako se kupcu desi da mu se obrati neko tree lice i ispolji pravo nad prodatom stvari kupac je duan da pozove prodavca zahtjevajui od njega da u razumnom roku oslobodi stvar od takvih ispoljenih prava ili da mu isporui stvar koja je u skladu sa ugovorom bez pravnih nedostataka. Kao i kod materijalnih tako i kod pravnih nedostataka garancija se ne unosi u ugovor ve se podrazumjeva. Da bi se koristilo pravom koje proizilazi iz garancije za pravne nedostatke kuipac mora dokazati da je nedostatak postojao u asu prelazka svojinskog prava sa prodavca na kupca, zatim, da je bio savjestan, da ta garancija ugovorom nije iskljuena ili ograniena da je kupac o nedostacima blagovremeno obavjestio prodavca.

Ispostavljanje fakture To je izjava volje prodavca u pismenoj formi kojom od kupca trai isplatu ugovorene cijene i ekvivalentno drugih trokova. Faktura ima neke elemente ugovora predmet, koliinu, cijenu pa se zato svrstava u pomone pravne poslove ali je vaan knjigovodstveni element, dokazno sredstvo. Treba razlikovati profakturu kojom prodavac od kupca zahtjeva plaanje po predhodnom obraunu cijena.

Obaveze kupca Njegove osnovne obaveze su pregled robe, preuzimanje stvari, isplata cijene i obavjetavanje prodavca o materijalnim i pravnim nedostacima. Sporedne obaveze su : uvanje stvari, slanje ambalae, dostavljanje specifikacije itd. Pregled robe podrazumjeva provjeru materijalnih i pravnih nedostataka. Plaanje cijene je osnovna i najvanija obaveza kupca. Regulie se optim propisima i to zakonom o obligacionim odnosima i uzansama pri emu treba imati u vidu nain plaanja , vrijeme plaanja i mjesto plaanja. Svi ovi elementi se razrauju detaljno navedenim zakonom, uzansama i obiajima.

Prigovori Prigovore, reklamacije odnosno obavjetenja o nedostacima mogu stavljati i prodavac i kupac, a tretiraju se ne samo kao pravo nego i kao obaveze. Prigovor je izjava volje kojom se ukazuje na injenicu da nije dolo do izvrenja ugovornih odredbi sa ciljem da se vjerodostojno konstatuju odreene injenice koje mogu uticati na dunika da sam izvri obavezu te da se ouva pravo na nadoknadu odnosno popravljanje tete ili vansudsko rjeavanje spora. Prigovori se podnose u odgovarajuim rokovima, neposredno, lino ili putem pote a svakako

u pismenom obliku. Obino se rokovi utvruju ugovorom a ako to nije uinjeno onda je to godina dana od saznanja za odreeni nedostatak.

Odgovornosti prodavca Prodavac odgovara za kanjenje sa isporukom u kom sluaju kupac ima pravo na raskid ugovora ili isporuku robe uz naknadu tete. U sluaju isporuke robe sa materijalnim nedostacima kupac moe traiti snienje cijene, raskid ugovora ili uredno ispunjenje ugovora. Kada se radi o pravnim nedostacima kupac moe traiti uredno ispunjenje ili srazmjerno snienje cijene, raskid ugovora, pomo u parnici kao i na to da prodavac prizna pravo treeg lica u kom sluaju e mu prodavac nadoknaditi punu tetu.

Odgovornosti kupca Odgovornosti kupca su odgovornosti za docnju slanja ambalae, odgovrnosti za kanjenje u prijemu isporuke i odgovornost za kanjenje za plaanje cijene.

Ugovor o trgovinskom posredovanju meetarenju To je ugovor o obavljanju privrednih usluga u kome se jedna strana tj posrednik obavezuje da e nastojati da nae i dovede u vezu sa drugom stranom tj nalogodavcem ili komintentom lice koje bi s njim pregovaralo o zakljuenju odreenog ugovora dok se nalogodavac obavezuje da e mu isplatiti odreenu naknadu onosno proviziju ukoliko ugovor bude zakljuen. Radi se o dvostrano obaveznom ugovoru, neformalnom, imenovanom, teretnom, komutativnom ali i mjeovitom. Mjeovit je zato to u sebi ima elemenata ugovora o djelu, ugovora o nalogu a vrlo esto i elemente drugih ugovora. U principu radi se o adhezivnom ugovoru odnosno ugovoru o pristupu to znai da se zakljuuje na bazi ve pripremljenog obrasca kojeg samo treba dopuniti sa odreenim podacima (princip uzmi ili ostavi) a zakljuuje se na bazi optih uslova poslovanja posrednikih organizacija. Bitan elemenat ovog ugovora po zakonu jeste odreenje predmeta ugovora i ba po osnovu toga pravi se razlika izmeu trgovakog, bankarskog, pomorskog, berzanskog, transportnog posredovanja, posredovanja u osiguranju itd. Provizija odnosno naknada nije bitan element ali se u principu radi o ugovorno bitnom elementu. Na osnovu ugovora o posredovanju zasnivaju se dvije vrste pravnih odnosa i to: 1. odnos posrednik nalogodavac to u ustvari predstavlja ugovor o posredovanju i 2. odnos nalogodavac tree lice koji proizilazi iz predhodnog pravnog odnosa.

Razlike izmeu posredovanja i zastupanja

1. Posrednik obino obavlja faktike a zastupnik pravne radnje. 2. Posrednik obavlja svoju djelatnost u svoje ime i za svoj raun a zastupnik u ime i za raun nalogodavca. 3. Posrednik za obavezu ima nastojanje da pronae poslovne veze za nalogodavca a zastupnik zakljuivanje pravnih poslova za nalogodavca. 4. Posredovanje je u pravilu ad hoc odnos dok je zastupanje u principu trajan odnos. 5. Posrednik je nepristrasni trgovinski subjekt dok je zastupnik pristrasan to znai da titi interese samo svog nalogodavca. 6. Posrednik moe posredovati za obje budue ugovorne strane do zastupnik zastupa samo jednu. 7. Posrednitvo je u principu neformalan a zastupnitvo formalan ugovorni odnos. 8. Razliita su prava i obaveze posrednika i zastupnika. Ako posrednik garantuje zakljuenje ugovora nalogodavca sa treim licem u ugovor se unosi klauzula (star del credere) i tada ima pravo na uveanu obino dvostruku proviziju pod uslovom da daje jemstvo da e tree lice ispuniti svoju obavezu.

Osnovne obaveze posrednika su:

1. Pronalaenje treih lica i njihovo povezivanje sa nalogodavcem 2. Obavjetavanje nalogodavca o svim injenicama znaajnim za zakljuenje ugovora, o stanju na tritu, uslovima poslovanja, kretanju cijena itd. 3. Postupanje po nalozima nalogodavca 4. Zatita interesa nalogodavca 5. uvanje poslovne tajne 6. Voenje posrednikog dnevnika 7. Vraanje uzoraka ili modela ako ih je primio radi obavljanja poslova koji su mu naloeni.

Osnovne obaveze nalogodavca su:

1. Plaanje naknade odnosno provizije 2. Plaanje vanrednih, korisnih trokova ili onih koji su proizali iz posebno zahtjevanih usluga 3. Saraivanje sa posrednikom kroz redovne kontakte, reagovanje na obavjetenja.

Ugovor o trgovakom zastupanju agenturi

To je ugovor izmeu zastupnika i nalogodavca kojim se ovaj prvi obavezuje da e se stalno starati da trea lica zakljuuju ugovore sa njegovim nalogodavcem, da e u tom smislu posredovati i po ovlatenju zakljuivati ugovore u ime i za raun svog nalogodavca. S druge strane nalogodavac se obavezuje da e za svaki zakljueni ugovor platiti cijenu zastupnike usluge odnosno naknadu (proviziju). Ovaj ugovor karakterie to to se odnos zasniva na povjerenju i ovlatenju koje moe biti generalno ili specijalno, na odreeno ili neodreeno vrijeme. Specijalno ovlatenje jeste ono na osnovu kojeg zastupnik moe zakljuiti samo jedan ili vie ali unaprijed odreenih ugovora. Generalnim ovlatenjem zastupnik dobija ovlatenja zakljuivanja ugovora odreene vrste ili odreene grupe poslova. to se prostornog vaenja tie ovlatenje se moe odnositi na itavu zemlju ili odreeni prostor jedne zemlje a postoji tzv ekskluzivno ovlatenje. Eskluzivno ovlatenje jeste pravo iskljuivog zastupanja nalogodavca na odreenoj teritoriji u kojem sluaju ak ni sam nalogodavac nema pravo neposredno odnosno samostalno zakljuivanje ugovora na tom podruju. Nalogodavac ima pravo na angaovanje vie zastupnika na istom podruju pa i za istu vrstu posla, ali, jedan zastupnik ne moe zastupati vie nalogodavaca za istu vrstu poslova odnosno na jednom podruju osim ako su svi nalogodavci sa tim saglasni. Osnovni pravni izvor koji se primjenjuje na ovaj ugovor jeste zakon o obligacionim odnosima po kojem su njegovi bitni elementi linost trgovakog zastupnika, predmet ugovora i cijena odnosno provizija.

Obaveze trgovakog zastupnika su:

1. Vrenje poslova zastupanja kroz niz prije svega pravnih ali i nekih faktikih radnji koje vode zakljuivanju ugovora 2. Struna zatita nalogodavca 3. Obavjetavanje nalogodavca o svim okolnostima koje su znaajne odnosno imaju uticaj na ostvarivanju zakljuenog ugovora o potencijalnim klijentima, stanju na tritu, kretanju cijena itd. 4. uvanje poslovne tajne 5. Voenje poslovnih knjiga odnosno zastupnikog dnevnika uz ta ide i sastavljanje zakljunica 6. Polaganje rauna o svom poslovanju 7. Vraanje stvari, modela, uzoraka, reklamnog materijala i slino nakon prestanka ugovora o trgovakom zastupanju.

Obaveze nalogodavca su:

1. Predaja modela, uzoraka zastupniku kao i potrebnih dokumenata 2. Saradnja sa zastupnikom u funkciji ostvarenja zakljuenog ugovora 3. Obavjetavanje zastupnika o prihvatanju odnosno neprihvatanju pripremljenog ugovora, o tome da li poveava ili smanjuje obim svog poslovanja, da li insistira na odreenoj klijenteli a sve to radi ravnanja zastupnika prema takvim obavjetenjima 4. Plaanje naknade odnosno provizije ukljuujui i sluaj (del credere) provizije kao i inkaso provizije. Inkaso provizija pripada zastupniku onda kada izvri i naplatu potraivanja za svog nalogodavca. 5. Naknada trokova koji su neuobiajeni odnosno vanredni i koji proisteknu zbog zatite interesa nalogodavca kao i onih trokova koji proizau iz naknadnih naloga. Nalogodavac e platiti i trokove koji nastanu njegovom krivicom a mora trpjeti i zastupnika prava, zaloge pridraja i prvenstva naplata.

Ugovor o komisionu Ugovor o komisionu je ugovor u privredi kojim se jedno lice tj komisionar obavezuje da e na osnovu naloga drugog lica (komintenta) u svoje ime a za njegov raun obaviti jedan ili vie pravnih poslova koje mu komisionar odnosno nalogodavac povjeri a zata se obavezuje da e mu platiti odreenu naknadu odnosno proviziju. Predmet ovog ugovora moe biti kupovina ili prodaja pa se po osnovu toga razlikuje kupovni i prodajni ugovor. I ovaj se ugovor zasniva na meusobnom povjerenju stranaka. Radi se o imenovanom (nominantnom), dvostranom, teretnom a spada u grupu neformalnih ugovora. Iz ovog ugovora proistiu tri vrste pravnih obaveza i to : 1. komintent komisionar to se oznaava kao interni odnos 2. komisionar tree lice tzv eksterni odnos 3. tree lice komintent to je zavrni odnos Komision se moe javiti u unutranjem i spoljno trgovinskom prometu ali u svakom sluaju djelatnost komisionara mora biti registrovana. Ugovor o komisionu se smatra zakljuenim ako komisionar odmah po dobijanju ne odbije nalog lica pri emu je takav nalog u pravilu u pismenoj formi.

Obaveze komisionara su :

1. Izvrenje naloga sa panjom urednog privrednika to ini lino ili izuzetno preko drugog lica (podkomisionara) ako ima za to ovlatenje i ako je to u interesu komintenta. Nalog moe biti fakultativan odnosno savjetodavan kada se komisionaru daje vea sloboda izbora odnosno kretanja u okviru povjerenog mu posla. Moe biti F imperativni

F potpuno odreen ili limitativan to znai da nema mogunosti slobodnog izbora odnosno ima formu nareujueg, striktnog postupanja po nalogu. F Demonstrativni ili indikativni nalog to znai da komintent daje uputstva ali se od njih moe donekle odstupiti ukoliko komisionar procjeni da je to u interesu komintenta. 1. Zatita interesa komintenta to podrazumjeva pregledno voenje i obavjetavanje komintenta o tome, upozoravanje na rokove o podnoenju prigovora, brza prodaja robe zbog stanja u kojem se nalazi ta roba, osiguranje robe itd. 2. Obavjetenje o izvrenim poslovima 3. uvanje poslovne tajne 4. Polaganje rauna komintentu 5. Vraanje svih oekivanih i neoekivanih koristi komintentu te prenoenje svih potraivanja i drugih prava koja je stekao prema treim licima

Obaveze komintenta su:

1. Plaanje naknade odnosno provizije ponekad i kad komisioni posao nije izvren u sluaju vie sile ili je do neizvrenja dolo krivicom nalogodavca 2. Nadoknada trokova 3. Preuzimanje obaveza od komisionara (NPR preuzetih dugova, akceptiranih mjenica) 4. Trpljenje komisionarevih prava, zaloga priodraja i prvenstva naplate

Posebne vrste ugovora o komisionu su

a) Ugovor o knsignaciji kod kojeg se vri prodaja robe komintenta koji se ovdje zove konsignant ija je djelatnost spoljno trgovinsi promet i koji ima i elemente ugovora o uskladitenju. Pri tome konsignant alje svoju robu u inostranstvo na uvanje i prodaju komisionaru koji se u ovom sluaju zove konsignator da sa svoje konsignacije (zasebnog prostora u vidu skladita) vri prodaju robe u inostranstvu. Roba se carini tek kada se proda i

tek u tom trenutku se smatra uvezenom. Ako se roba proda u nekoj drugoj zemlji ili se vrati u zemlju porijekla nee podlijegati obavezi plaanja carine i smatrat e se da u tu zemlju nije ni uvezena. b) Ugovorom o komisionu sa klauzulom del credere komisionar garantuje da e tree lice izvriti obaveze i zato mu pripada uveana odnosno dvostruka naknada. c) Ugovor o samostalnom ustupanju komisionaru to je u stvari novi dodatni ugovor uz ve sklopljeni ugovor o komisionu i kod kojeg se komisionar pojavljuje ili kao kupac ili kao prodavac robe komintenta dakle, stvara se zaseban pravni odnos. Ovaj ugovor je podvrgnut odreenim ogranienjima pa tako nije dozvoljen u anglo saksonskom i francuskom pravu a po naem zakonu dozvoljen je pod uslovom da komintent dozvoli komisionaru prodaju odnosno kupovinu po trinim cijenama koje su vaile u vrijeme izvrenja povjerenog posla. To u stvari znai : F da se natakav ugovor primjenjljuju pravila koja vae za ugovor o prodaji

F time se pokuava suzbiti netrino ponaanje, nelojalna konkurencija odnosno monopolistiki poloaj na tritu.

Ugovor o uskladitenju Radi se o ugovoru o obavljanju privrednih usluga po kojem se skladitar obavezuje da primi na uvanje odreenu robu da preduzima ugovorne tj potrebne mjere radi njenog ouvanja u odreenom stanju te da je preda na zahtjev druge ugovorne strane (ostavodavca) ili drugog ovlatenog lica tj imaoca skladinice. S druge strane ostavodavac se obavezuje da plati odreenu naknadu odnosno proviziju. Ovo je samostalan imenovani ugovor dvostrano obavezan, teretan sa trajnim prestacijama i preovlauje stav da se radi o realnom ugovoru to znai da je za njegov nastanak potrebna predaja stvari. Postoji vie vrsta skladita a najznaajniji su: F Carinska skladita namjenjena uvozu i izvozu. Carina se plaa prilikom izvoza robe iz skladita a ako se ne proda vraa se ostavodavcu bez carine. Osnivaju se u mjestima gdje postoji carinarnica. Roba je u njima pod stalnim carinskim nadzorom i ova skladita u pravilu izdaju skladinice. F Javna skladita koja imaju obavezu primati robu na uvanje od svakog ostavioca pod uslovom da imaju slobodan prostor. Ona mogu biti opteg tipa kada su duna primati na uvanje svaku vrstu robe ili specijalizovana kada primaju samo onu robu za koju su registrovana i za ta imaju potrebnu opremu i ureaje kao (NPR: hladnjae, cisterne i slino). U praksi su najee ovlatena za izdavanje skladinica. F Carinska smetita

Osnivaju ih same spoljno trgovinske organizacije za robu koju uvoze ili izvoze i koja se u njih smjeta prije carine i ona su pod stalnim carinskim nadzorom. Carina se plaa prilikom definitivnog uvoza ili izvoza ali nije doputeno da primaju robu treih lica i ne mogu izdavati skladinice.

F Konsignaciona skladita roba je takoe pod carinskim nadzorom i ne mogu izdavati skladinice. F Trnice na veliko koje se osnivaju radi boljeg snabdjevanja trgovina na malo odnosno u njima se vri privremeno uskladitenje prvenstveno poljoprivrednih proizvoda. Ne mogu izdavati skladinicu.

Obaveze skladitara prava ostavioca su:

1. Obaveza prijema robe 2. Obaveza uvanja robe u ugovorenom vremenu i uz preuzimanje svih ugovorenih odnosno potrebnih mjera 3. Obaveza voenja posebnih knjiga a to su: skladina knjiga, dnevnik, registar zakljunica, ugovor o uskladitenju i tzv matina knjiga skladinica 4. Izdavanje skladinice. Radi se o vrijednosnom papiru sa tradicionalnim svojstvom (prenosi se obinom predajom iz ruke u ruku). Izdaje se ostavodavcu na njegov zahtjev a ako on to ne zatrai izdaje mu se samo potvrda o prijemu robe na uvanje. Skladinica je sloeni vrijednosni papir i sastoji se iz dva dijela. Prvi je priznanica dok se drugi naziva zalonica ili varant. Priznanica prvenstveno slui kao dokaz da je ugovor zakljuen odnosno da je roba data na uskladitenje a zalonica ili varant ima funkciju da se moe vriti manipulisanje sa uskladitenom robom a bez njenog fizikog pomjeranja iz skladita. 5. 6. 7. 8. Omoguavanje pregleda robe ostavodavcu ili imaocu skladinice kao i uzimanje uzoraka Staranje o interesima ostavodavca Izvrenje naloga ostavioca Predaja uskladitene robe ovlatenom licu

Prava skladitara su :

1. Obavjetavanje o svojstvima robe od strane ostavodavca 2. Pravo na naknadu odnosno proviziju 3. Pravo na naknadu trokova NPR:osiguranje robe, pakovanje, utovar, istovar, carinjenje, vozarina utd. 4. Pravo zakonske zaloge 5. Pravo prodaje robe a ponekad i nunost prodaje

Nuna prodaja se vri u sluajevima kada bi moglo doi do kvarenja ili propasti robe, kada postoji opasnost od isteka roka uvanja robe itd. U svim sluajevima prodajom robe skladitar obavjetava ostavodavca i poto odbije naknadu na ime skladitenja, trokova prodaje dostavlja ostavodavcu iznos koji preostane nakon prodaje robe.

Ugovor o pediciji otpremanju 1. Treba ga razlikovati od ugovora o prevozu jer poslovi pedicije ne predstavljaju poslove prevoza. pediter nije vozar, pedicija i prevoz su razliite vrste poslova u privredi. To je ugovor koji zakljuuju pediter ili otpremnik i korisnik pediterskih usluga ili komintent gdje se pediter obavezuje da e u svoje ime a za raun komintenta izvriti otpremu stvari i druge poslove vezane za otpremu po nalogu komintenta koji se obavezuje da mu za to plati odreenu naknadu. To je neformalan ugovor i smatra se zakljuenim izdavanjem pediterske potvrde. Posebne vrste pedicije su: F del credere kod koje se pediter obavezuje drugoj ugovornoj strani da e odgovarati za rad treih lica koje uestvuju u pediciji i za ta mu pripada poveana provizija F fiksna ili paualna (forfetna) pedicija jeste takva vrsta kod koje se ugovoara fiksna naknada pa pediter nema pravo na posebnu naknadu F zbirna pedicija predstavlja obavljanje pediterskih usluga za vie komintenata istovremeno odnosno za sve njih prevoz se vri jednim prevoznim sredstvom, zakljuuje se jedan ugovor, izdaje jedna prevozna isprava itd.

Obaveze peditera su:

1. 2. 3. 4.

organizovanje prevoza stvari postupanje po nalozima komintenta uvanje interesa komintenta polaganje rauna nakon obavljenog posla

Obaveze komintenta su :

1. blagovremeno i uredno predavanje stvari na otpremu uz odgovarajua dokumenta koja su neophodna za prevoz, carinjenje, skladitenje, kontrolu itd. 1. plaanje naknade odnosno provizije utvrene ugovorom ili tarifom ili na drugi nain 2. naknada trokova koji su nuni odmah po njihovom nastajanju ali i predujma za oekivane trokove

Ugovor o prevozu stvari eljeznicom Ugovor o prevozu stvari eljeznicom je pravni posao u kojem se eljeznica obavezuje izvriti prevoz odreene robe od otpravne do uputne stanice, za odreeno vrijeme i u neoteenom stanju a poiljalac da za to plati odreenu cijenu odnosno prevozninu. eljezniki prevozilac prima robu od poiljaoca i obavezan je u tku prevoza je uvati, prevesti do uputne stanice i predati je primaocu koji moe biti poiljalac ili neko tree lice koje on ovlasti. To je imenovan, dvostrani, teretan, neformalan i u osnovi realan ugovor. Regulisan je uglavnom meunarodnim propisima a od domaih treba navesti kao posebno znaenje zakon o obligacionim odnosima, zakon o prevozu eljeznikim saobraajem, tarife za prevoz stvari itd. Moe biti meunarodni, unutranji, sporovozni, brzovozni i ekspresni prevoz robe. Bitni elementi ovog ugovora su: F F F F ugovorne strane primaoc uputna stanica predmet prevoza

F mjesto i datum zakljuenja a kada se radi o prevozu kvarljivih stvari i ivih ivotinja onda se navodi i as prijema F F prevozni i drugi trokovi obavljanje odreenih radnji (carinjenje, veterinarski, fitopatoloki pregled itd)

F spisak isprava iju ispravnost eljeznica nije duna provjeravati kao i njihovu tanost niti dovoljnost Nebitni elementi ugovora jesu:

F F

prevozni put samo ako se radi o brzovoznom prevozu i drugim sluajevima franco carina klauzula koja obavezuje eljenicu da obavi carinske i druge formalnosti

F pouzee - to je u stvari nalog eljeznici da stvari izda primaocu samo ako ovaj plati odreeni iznos na ime pouzea F mjeoviti (kombinovani) prevoz to podrazumjeva obavezu eljeznice da stvari preda drugom prevoziocu na dalji prevoz do odredinog mjesta F F provjera poiljke utvrivanje mase ili broja komada stvari koje se prevoze vrijeme isporuke

F klauzula ostaje na stanici to znai da eljeznica nije duna nikoga obavjetavati o prispjeu robe na uputnu stanicu. Nakon postizanja saglasnosti izmeu eljeznice i prevozioca o bitnim elementima eljeznica na posebnom obrascu i za svaku poiljku izdaje popunjen tovarni list koji u principu nije vrijednosni papir. Meutim, ukoliko eljeznica izda prenosiv tovarni list za ije izdavanje postoje odreena pravila (kriterij) onda se radi o vrijednosnom papiru.

Obaveze eljeznice jesu: 1. 2. 3. 4. prijem robe na prevoz izvrenje prevoza obavljanje carinskih i drugih radnji ako je tako ugovoreno izvravanje naknadnih radnji poiljaoca to pravno i faktiki znai promjenu zakljuenog ugovora 5. obavjetavanje o prispjeu robe ako je to ugovorom utvreno 6. predaja roba a u odreenim sluajevima i prodaja robe

Prava eljeznikog prevozioca jesu : 1. pravo na prevozninu 2. pravo na naknadu trokova odnosno neoekivanih, nunih i korisnih za poiljaoca 3. pravo na naknadu tete koja nastane krivicom korisnika prevoza

Odgovornosti eljeznice od trenutka prijema robe pa do njenog izdavanja jesu : 1. odgovornost za djelimian ili potpun gubitak robe 2. odgovornost za oteenja robe

U svim sluajevima odgovornosti eljeznice postoje i uslovi pod kojima se ona moe osloboditi takve odgovornosti.

Ugovor o prevozu stvari drumom (cestom) Ugovor o prevozu drumom je pravni posao u kojem se jedna ugovorna strana tj drumski prevozilac obavezuje da e izvriti prevoz odreene robe drumskim prevoznim sredstvom, na odreenoj prevoznoj relaciji, za odreeno vrijeme i u neoteenom stanju te da e nakon izvrenog prevoza predati ovlatenom licu. Druga ugovorna strana tj poiljalac obavezuje se da zato plati ugovornu naknadu tj prevozninu. Radi s edvostrano obaveznom, teretnom i neformalnom ugovoru. Smatra se zakljuenim kada se ugovorne strane dogovore o bitnim elementima ugovora. Takoe radi se o adhezionom ugovoru tj ugovoru po pristupu to znai da ga prevozilac unaprijed pripremi. Sadri sve bitne elemente i obino preostaje da se upiu odreeni podaci. Moe biti meunarodnog karaktera ili javni unutranji drumski prevoz. Pored toga razlikuje se i prevoz za sopstvene potrebe, linijski drumski prevoz koji se vri na odreenoj relaciji i po unaprijed utvrenom redu vonje i slobodni drumski prevoz kod kojeg se prevozna relacija i drugi uslovi prevoza utvruju posebno za svaki prevoz.

Obaveze drumskog prevozioca su: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. postavljanje vozila za utovar preuzimanje robe radi prevoza izdavanje tovarnog lista kontrola robe izvrenje prevoza uvanje robe postupanje po zahtjevu za izmjenu ugovora predaja robe

Prava drumskog prevozioca su: 1. 2. 3. 4. pravo na prevozninu naknada neuobiajenih, vanrednih, nunih trokova koji ne ulaze u prevozninu naknada za izvrene sporedne usluge kao to su pretovar, dodatno pakovanje naknada tete u odnosu na tetu nastalu licima, vozilima, drugim stvarima u vezi

sklopljenog ugovora 5. pravo zaloga i pridraja robe preuzete na prevoz radi naplate potraivanja iz ogovora o prevozu

Odgovornosti drumskog prevozioca su: 1. odgovornost za transportne tete

2. odgovornost za kanjenje 3. odgovornost u sluaju kada prevoz vri vie prevozioca. A kada se radi o meunarodnom prevozu primjenjuje se tzv zajednika solidarna odgovornost Kod ovog ugovora mogu s ekoristit reklamacije to se ini u pismenoj formi i podnose se prevozocu a moe se podii i tuba ako se u roku od 30 dana od podnoenja reklaamcije ne isplati traena odteta. U pogledu gubitka oteenja stvari ili zakanjenja zastara potraivanja po ovom ugovoru nastaje protekom jedne godine.

Ugovor o prevozu stvari morem Radi se o dvostranom, teretnom ugovoru a definie se kao ugovor kojim se jedna strana tj brodar obavezuje drugoj strani tj naruiocu da mu u svoje ime i za svoj raun izvri prevoz robe ili da mu da brod radi prevoza robe na odreenoj relaciji. S druge strane naruilac se obavezuje da za to plati odreenu naknadu. Brodar moe biti fiziko ali je najee pravno lice vlasnik ili samo dralac broda. U svakom sluaju on je nosilac plovidbenog poduhvata. Ali u vezi ovog ugovora moe se javiti vei broj drugih lica i to: F F krcatelj lice koje u ime i za raun naruioca vri predaju stvari brodaru na prevoz, primalac to je lice koje je ovlateno da primi robu,

F luki slaga (stivador) to je lice koje neposredno vri utovar robe, prebacuje robu na brod ili sa broda, F pomorski agent to je lice koje je ugovorni zastupnik stranaka

F korisnik prevoza lice za kojeg se prevoz vri a to moe biti i naruilac i krcatelj i primalac Bitni elementi ovog ugovora jesu : F F F predmet ugovora prevozna relacija vozarina, mada po nekima postoje i drugi bitni elementi ovog ugovora

U praksi se ovaj ugovor zakljuuje popunjavanjem i potpisivanjem unaprijed popunjenih formulara, ugovoaranjem vozarine ili prihvatanjem one koja je odreena tarifom brodara. S obzirom na formu u kojoj se zakljuuje pravima i obavezama ugovornih strana razlikuju se vozarski ugovor i brodarski ugovor tzv ugovor o brodarskom arter. Obaveze brodara su :

1. postavljanje broda za ukrcavanje u ugovoreno vrijeme iu ugovorenoj luci 2. ukrcaj tereta to zavisi od toga koja je vrsta ugovora u pitanju. Ova obaveza postoji kada je zakljuen vozarski ugovor u ugovorenom ili odreenom vremenu, a kada je zakljuen brodarski ugovor po pravilu ova obaveza je na krcatelju. Redovno vrijeme koje je primjereno za obavljanje ukrcaja naziva se stojnica a ako krcatelj kasni (ako je u docnji) sa ukrcavanjem robe onda se to vrijeme zove prekostojnica. Kada se radi o prekostojnici plaa se nadoknada. 3. izdavanje prevoznih isprava po prijemu tereta i na zahtjev krcatelja. Prevozna isprava se zove konosman ali se negdje koriste termini teretnica pa i tovarni list. Konosman je vrijednosni papir. Moe se utriti. 4. 5. 6. 7. prevoz ukrcane robe uvanje ukrcane robe postupanje po nalozima naruioca iskrcaj i predaja tereta

Obaveze korisnika prevoza se mogu svrstati na osnovne a to su: 1. plaanje vozarine u pravilu po izvrenom prevozu i u skladu sa ugovorom 2. plaanje odreenih trokova kao i nadoknada tete koja nastane njegovim tetnim radnjama

Ugovor o prevozu stvari unutranjim vodama Definicija ovog ugovora je ista kao i kod prevoza robe morem uz nunu izmjenu da se prevoz vri rijekama, jezerima i kanalima i to se umjesto izraza luka koristi izraz pristanite. Za razliku od drugih grana saobraaja pravo unutranje plovidbe nije unificirano na meunarodnom nivou. Rijeni ugovor spada u najstarije i najjeftinije vrste prevoza a obavlja se u vidu slobodne vonje i rjee linijskog prevoza. U novije vrijeme pravilo je da se koristi za prevoz robe a samo izuzetno za prevoz putnika. Ova vrsta prevoza je pogodna zato to se moe kombinovati sa drumskim i eljeznikim prevozom jer se obino u svakom pristanitu odnosno luci unutranje plovidbe nalaze vorovi eljeznikih i drumskih saobraajnica. Specifinosti ovog ugovora u odnosu na ugovor o prevozu morem su slijedei:

Obaveze brodara su:

F da ima osposobljen brod za prevoz i da ga u takvom stanju odrava u toku trajanja prevoza F ukrcava robu samo po dva osnova: 1. ako se radi o linijskom prevozu i 2. ako je roba stavljena pod ekrk a to znai ispod dizalice ili na domet nje F F izdaje tovarni list ukoliko nije izdao rijeni konosman odnosno teretnicu podvrgava se pravilima o zajednikoj havariji samo ako je to ugovorom utvreno

Odgovornosti brodara su: F F nadoknada tete zbog zakanjenja prevoza najvie do iznosa vozarine za sluaj tete na robi odgovornost je ograniena do odreenog iznosa

Ugovor o vazdunom prevozu robe Ovaj prevoz moe biti domai i meunarodni. Radi se o imenovanom ugovoru teretnom i u principu neformalnom. U pravilu to je tipski formularni ogovor trgovakog prava a njegove najznaajnije vrste su: ugovor o prevozu robe, ugovor o prevozu prtljaga, kombinovani ugovor odnosno ugovor o prevozu robe i putnika, ugovor o prevozu jedne stvari, ugovor o prodaji vie stvari, ugovor o koritenju cijelog kapaciteta vazduhoplova, ugovor o jednom previzu, ugovor o vie prevoza itd. Za razliku od ostalih ugovora vazduni prevozilac autonomno odluuje hoe li i koju e stvar primiti na prevoz. Poto je u osnovi neformalan potvruje se predajom vazduhoplovnog tovarnog lista. To je ugovor kojim se jadna strana u svojstvu vazdunog prevoznika obavezuje drugoj strani u svojstvu naruioca prevoza da e od mjesta polaska do mjesta opredjeljenja izvriti prevoz robe u ugovoreno vrijeme. Naruilac poslova se s druge strane obavezuje da za to plati odreenu naknadu odnosno prevozninu. Bitni elementi ovog ugovora su: F F F predmet prevoza prevozna relacija vozarina

Obaveze vazdunog prevozioca su: 1. izvrenje ugovorenog prevoza na relaciji, u roku i na nain kako je to ugovoreno 2. izdavanje vazdunog tovarnog lista koji je prvenstveno dokaz o zakljuenju ugovora

ali moe biti vrijednosni papir po naredbi ili na donosioca 1. postupanje po naknadnim nalozima 2. predaja robe Obaveze naruioca prevoza su: 1. plaanje prevoznine 2. nadoknada nunih i korisnih trokova 3. predaja potrebnih dokumenata Odgovornosti vazdunog prevozioca za robu postaje od momenta njenog preuzimanja na aerodromu, u luci ukrcaja do momenta njenog odnoenja iz erodromskih prostorija u luci prispjea odnosno mjestu opredjeljenja.

Ugovor o licenci Ugovorom o licenci davalac licence se obavezuje da e sticaocu licence ustupiti u cjelosti ili djelimino pravo iskoritavanja izuma, tehnikog znanja i iskustva, iga, uzorka ili modela a s druge strane sticalac licence se obavezuje da e mu za to platiti odreenu nadoknadu. Radi se o formalnom ugovoru, dvostruko teretnom i naplatnom. Ima izuzetan znaaj u meunarodnoj i unutranjoj poslovnoj saradnji jer se njime ureuju odnosi izmeu izumitelja i drugih stvaralaca i privrednih subjekata koji privredno iskoritavaju stvaralatvo drugih. Izum (pronalazak) jeste novo rjeenje odreenih tehnikih problema koji proizae iz stvaralakog rada, koji je tehniki izvodljiv i primjenjljiv u industriji ili drugoj djelatnosti. titi se kod nadlenog dravnog organa zata dobija odgovarajuu ispravu kojom se potvruju prava pronalazaa. Know How u uem smislu jeste primjenjljivo tehniko znanje, metodi i podaci koji su protrebni za praktino ostvarenje i primjenu tehnike koja slui u industrijske svrhe. To su sva ona znanja i iskustva koja se ne mogu prijaviti radi sticanja patenta ali se moraju koristiti da bi se mogao primjeniti neki patentirani pronalazak. Tehniko unapreenje jeste tehniko rjeenje ostvareno racionalnom primjenom poznatih tehnikih sredstava i tehnolokih postupaka kojima se postie poveanje proizvodnosti rada, poboljanje kvaliteta proizvoda, uteda materijala i energije, bolje iskoritavanje postrojenja i instalacija, poboljanje kontrole proizvodnje i tehnika zatita na radu. Uzorak je odreena dvodimenziona tvorevina, slika ili crte koja moe posluiti za ugled odnosno primjer i prenijeti se na industrijsku ili zanatsku proizvodnju. Model je trodimenziona tvorevina (tijelo) koje predstavlja industrijski ili zanatski proizvod pod uslovom da se bitno razlikuje od onih koji su ve poznati ili onih koji su zatieni te da se takav proizvod moe prenijeti na odreenu proizvodnju. Robni ig jeste znak upotrebljen u prometu ili namjenjen za razlikovanje robe jednog privrednog preduzea od robe iste ili sline vrste drugog preduzea.

Usluni ig jeste znak koji odreeno pravno lice za obavljanje usluga koristi u trgovakom prometu kako bi se njegova usluna djelatnost razlikovala od drugih istih ili slinih uslunih djelatnosti. Oznaka porijekla proizvoda jeste geografski naziv proizvoda ija su posebna svojstva preteno uslovljena podrujem (mjestom) na kojem su proizvedeni i ako ta svojstva proizilaze iz uticaja podneblja ili tla ili ustaljenog naina i postupka proizvodnje ili prerade a nastala su prirodnim putem. Postoji vie vrsta ugovora o licenci. Iskljuiva licenca jeste sluaj kada sticalac licence ima iskljuivo pravo iskoritavanja predmeta licence i mora se izriito ugovoriti. Neiskljuivom se licencom predmet ugovora o licenci daje odreenim licima na koritenje s tim to se njen sticalac moe njome koristiti ali se moe dati i drugim licima. Imamo ogranienu i neogranienu licencu. Neograniena je onda kada ugovorom o licenci nije utvreno da se ona moe koristiti samo na odreenom uem teritoriju to znai da se moe koristiti na itavoj teritoriji jedne drave. Kada se primjena licence ogranii na jednom dijelu teritorije onda se radi o ogranienoj licenci. Podlicenca jeste ugovor kojim sticalac licence moe pravo njenog iskoritavanja ustupiti drugome pri emu treba razlikovati iskljuivu od neiskljuive licence. To iz razloga to u praksi sticalac iskljuive licence u pravilu ako ugovorom nije drugaije odreeno moe sklapati ugovore o podlicenci. U drugom sluaju ona se moe davati u podlicencu samo ako je sa davaocem licence to izriito ugovoreno.

Obaveze davaoca licence su: 1. Da u odreenom roku preda sticaocu licence predmet licence i svu tehniku dokumentaciju potrebnu za njenu primjenu. 2. Da mu da sva uputstva i objanjenja potrebna za uspjeno iskoritavanje licence. 3. Da garantuje tehniku izvodljivost i tehniku upotrebljivost predmeta licence to u stvari znai garantovanje za materijalne nedostatke licence. 4. Da garantuje da pravo na iskoritavanje predmeta ugovora pripada njemu, da na predmet ugovora nema tereta te da iskoritavanje nije ogranieno u korist nekog treeg lica.

Obaveze sticaoca licence su: 1. Da davaocu licence plati ugovorenu naknadu u vrijeme i na nain kako je to utvreno ugovorom, fiksnu, u cjelini ili na rate ili prema proizvedenom ili prodanom proizvodu. 2. Da iskoritava predmet licence na ugovoreni nain u ugovorenom obimu i granicama.

3. Da se uzdri od naknadnih usavravanja predmeta licence ako zakon ili ugovor to drugaije ne tretiraju. 4. Da uva predmet licence u tajnosti pa ak i onda kada se ne radi o patentiranom izumu. 5. Da robu obiljei oznakom iz koje je vidljivo da je proizvedena po licenci. 6. Ako se naknada utvruje po osnovu opsega iskoritavanja licence da podnosi izvjetaj i da na osnovu toga obraunava naknadu jednom godinje ako ugovorom nije odreen krai rok. Ugovor o licenci moe prestati protekom vremena na koji je zakljuen, otkazom pod odreenim uslovima i raskidom ugovora o licenci.

Ugovor o graenju To je imenovan, dvostran, teretan ugovor, ugovor sa trajnim prestacijama, formalan i komutativan. Po zakonu o obligacionim odnosima se definie kao ugovor kod kojeg se jedna strana izvoa gradnje (graditelj) obavezuje da drugoj strani naruiocu gradnje (investitoru) prema predvienom projektu sagradi odreeni graevinski objekat na odreenom zemljitu ili da ili da na takvom zemljitu ili ve postojeem graevinskom objektu izvri neke graevinske radove u ugovorenom roku. S druge strane investitor se obavezuje da za to isplati odreenu naknadu. Bitni elementi ovog ugovora su: predmet ugovora , rok i cijena. Predmet ugovora o graenju je sama graevina (NPR:zgrada, most, tunel, itd) ija gradnja zahtjeva vee i sloenije radove. Naziva se jo i objekt gradnje ili jednostavno graevinski radovi koji u irem smislu obuhvataju geoloka i rudarska istraivanja, hidrotehnike, instalacione, montane, remontne i druge radnje. Rok se odreuje ugovorom i predstavlja trenutak do kojeg ili period unutar koga objekat (graeviski radovi) trebaju biti izvreni. Cijena se odreuje po jedinici mjere ili za cio objekat (kompletne radove). Klauzula klju u ruke podrazumjeva da su predvienom jedinstvenom cijenom obuhvaeni svi predhodni i naknadni radovi vezani za predmet ugovora. Cijena se moe mjenjati sporazumom strana ali postoje odreena pravila sadrana u zakonu i uzansama o graenju. Tako, ako ugovorom nije regulisano izvoa koji ne kasni (koji nije u docnji) snosi teret poveanja cijena do 2% a ukoliko je u docnji onda snosi teret poveanja do 5%. Ti procenti se ne obraunavaju na ukupnu vrijednost radova, ve je osnovica onaj dio radova sa kojima se kasni. Ukoliko nakon zakljuenja ugovora ak i onda kad je predvieno da se cijena nee mijenjati doe do poveanja cijene elemenata na osnovu kojih je utvrena ugovorena cijena izvoa e snositi poveanje do 10% a preko toga investitor. U svim navedenim sluajevima investitor moe raskinuti ugovor nakon ega isplauje izvoau dio cijene za ve izvrene radove i pravinu naknadu za uinjene neophodne trokove ali po naelu ravnopravnosti stranaka. Investitor odnosno naruilac radova ima pravo na snienje cijene kada padnu cijene elemenata na osnovu kojih je utvrena ugovorena cijena. Pismena forma ugovora jeste logina poslijedica injenice da su graevinski radovi od velikog privrednog, drutvenog, finansijskog, razvojnog, socijalnog i drugog znaaja i obino se odvijaju u duim vremenskim intervalima. Kako se radi o sloenom i vanom ugovoru prije njegovog zakljuivanja preduzimaju se brojne faktike i pravne radnje kod obje ugovorne strane istraivanje trita, izrada studija

idejnog rjeenja, investicionog programa, prikupljanje podataka za projektovanje i dokumentacju na osnovu koje se donosi odluka o izvoenju radova, predstavljaju predhodne radnje. U pripremne radnje spada pripremanje terena, njegovo ograivanje, izgradnja privremenih objekata i slino. Pravilo je da investitor vri predhodne a izvoa pripremne radove. Investitor je obavezan da predhodno obezbjedi graevinsku dozvolu, finansijska sredstva, investiciono tehniku dokumentaciju, saglasnost od komunalnih organa, urbanistikih i drugih zavoda i ustanova kao i saglasnost odreenih dravno upravnih organa. O izgradnji objekta i izvrenju graevinskih radova se ugovara uz predhodno ustupanje radova koji mogu biti odreeni putem javnog konkursa, prikupljanjem ponuda i neposrednom pogodbom.

Obaveze izvoaa su: 1. Izvrenje ugovorenih poslova sa panjom urednog privrednika odnosno dobrog strunjaka savjesnog i profesionalnog 2. Izvoenje ugovorenih radova i pridravanje projektno tehnike dokumentacije 3. Upotreba ugovorenog a ne nekog drugog materijala 4. Potovanje ugovorenog roka 5. Obezbjeenje i osiguranje gradilita 6. Omoguavanje vrenja kontrole i nadzora od strane naruioca ili od strane treeg lica koje je struno i kojem se povjerio takav nadzor 7. Voenje graevinskih knjiga 8. Obavjetavanje o svakom znaajnom dogaaju uoenom nedostatku u projektnoj i drugoj dokumentaciji, materijalu, radu itd. 9. Plaanje ugovorene kazne kada je to ugovorom predvieno i predaja predmeta ugovora objekata (radova) od kojeg trenutka sav rizik prelazi od izvoaa radova na investitora. To se zove kolaudacija. Imamo i instituciju superkolaudacije. To je sluaj kada se nakon odreenog vremena vri ponovno pregledanje (kontrola) graevine ili graevinskih radova ime se mogu utvrditi, istina naknadno, nedostaci izvrene gradnje.

Obaveze naruioca (investitora) su: 1. Obezbjeenje projektno tehnike dokumentacije i uvoenje izvoaa u posao 2. Plaanje ugovorene cijene fiksne ili promjenjljive, odjednom ili u ratama, uz avans ili bez njega 3. Vrenje nadzora nad radom izvoaa

Ugovor o graenju prestaje izvrenjem, nemogunou izvrenja zbog nastupa izmjenjenih okolnosti, zbog prekomjernog oteenja (preko polovine) ali i na osnovu investitora i izvoaa. Postoje mogunosti jednostranog raskida ugovora ali po zakonu o obligacionim odnosima za to moraju biti ispunjeni odreeni uslovi.

Ugovor o osiguranju Definie se kao pravni posao kod koga se jedna strana ugovara osiguranja (osiguranik) obavezuje da drugoj strani odnosno osiguravau plati odreeni iznos na ime premije osiguranja dok se druga strana obavezuje da e osiguraniku ako nastupi osigurani sluaj isplatiti ugovorenu sumu novca ili nadoknaditi tetu. Pored navedenih stranaka kod ovog ugovora se mogu javiti druga lica: osigurano lice, korisnik osiguranja i oteeno lice. Radi se o imenovanom, dvostranom, teretnom i aleatornom ugovoru. Aleatorni ugovori su oni ugovori kod kojih obaveza jedne ugovorne strane nastaje odnosno zavisi od nekog budueg, mogueg ali neizvrenog dogaaja. Ugovor o osiguranju je u osnovi formalan i sa trajnim je prestacijama. Postoji puno vrsta ugovora o osiguranju (NPR: dobrovoljno i obavezno osiguranje lica, osiguranje stvari, kopneno, pomorsko, vazduno, osiguranje motornih vozila, transportno osiguranje, premijsko, uzajamno, obino, reosiguranje itd. bitni elementi ugovora su: Predmet osiguranja pod ime se podrazumjeva ono povodom ega se zakljuuje ugovor o osiguranju sa namjerom osiguranja kod budueg, mogueg i neizvjesnog rizika. Osigurani sluaj ili rizik jeste budui dogaaj koji moe da nastupi ali je neizvjesno da li e nastupiti i kada. Suma osiguranja jeste novani iznos kojeg osiguravajue drutvo isplauje osiguraniku kada nastupi osigurani sluaj. Premija osiguranja jeste novani iznos kojeg je osiguranik duan platiti osiguravau prilikom zakljuenja ugovora u cjelini ili djelimino

Prilikom zakljuenja ugovora o osiguranju osigurava je duan upoziriti osiguranika da su opti i posebni uslovi osiguranja sastavni dio ovog ugovora. Polisa osiguranja je poseban dokument koji ima karakter dokaza o zakljuenju ugovora. Istovremeno je i legitimacioni papir kojim se korisnik osiguranja legitimie pred osiguravajuim drutvom prilikom podnoenja zahtjeva za ostvarenje prava po osnovu osiguranja. U nekim sluajevima kao npr. kod transportnog osiguranja ili kod pomorskog prevoza moe imati karakter vrijednosnog papira. Polisa sadri bitne elemente ugovora i u vidu optih i posebnih uslova obino su odtampane na poleini polise.

Obaveze osiguranika su: 1. Prijava okolnosti od znaaja za procjenu rizika 2. Plaanje premije osiguranja ucjelini ili u ratama 3. Obavjetavanje o nastupanju ugovorenog sluaja u roku od 3 dana od dana nastupanja sluaja osim ako je u pitanju osiguranje ivita 4. Spreavanje nastupanja osiguranog sluaja i spaavanje osiguranog predmeta

Obaveze osiguravaa su: 1. Postupanje po pravilima dobrog (urednog) privrednika 2. Isplata naknade odnosno ugovorenog iznosa 3. Naknada nunih i korisnih trokova osiguranika.

Reosiguranje To je ugovor kojim jedna strana reosigurava preuzima obavezu da drugoj ugovornoj strani osiguravau plati dio iznosa ili ak i cio iznos koji je ovaj platio ili treba da plati osiguraniku a osigurava preuzima obavezu da mu za to plati odreenu premiju. U sutini radi se o ponovnom osiguranju osiguranja a reosigurava je u stvari osigurava osiguravaa. Reosiguranje moe biti potpuno, srazmjerno dijelu rizika, vika rizika, vika teta i vika gubitaka. I za osiguranje i za reosiguranje vai ako se ugovorom drugije ne utvrdi da e ugovor proizvodit pravno dejstvo poevi od 24-og sata koji je u polisi oznaen kao dan poetka trajanja osiguranja. I osiguranje i reosiguranje prestaju istekom ugovora, raskidom, propau osigurane stvari, steajem osiguravaa itd.

Vrijednosni papiri Da bi neka isprava mogla biti vrijednosni papir treba ispunjavati slijedee osobine: 1. da je sainjena u pismenom obliku to upuuje na njenu formalnost odnosno da ima sadrinu koja je u skladu sa postojeim propisima, 2. da se radi o ispravi koja u sebi sadri neko graansko pravo odnosno da je u njoj inkorporirano odreeno imovinsko pravo, 3. da je postojanje takvog prava u ispravi u tijesnoj vezi sa postojanjem same pismene isprave, 4. slijedea osobina vrijednosnog papira je njegova negocijabilnost odnosno prenosivost. To znai da se u pravilu vrijednosni papiri mogu prenositi sa jednog lica na drugo odnosno ustupati nekom licu.

Ostale osobine vrijednosnih papira su: kratki rokovi za preduzimanje odreenih radnji, sueni krug prigovora, hitnost posupaka koji se vode itd. Znaaj vrijednosnih papira je ogroman. Danas se bez njih ne moe zamisliti ekonomski odnosno trgovaki promet. To bez obzira da li imaju funkciju kreditnog platenog sredstva ili sredstva platnog prometa. U odnosu na druge poslove trgovakog prava povjerilac se nalazi u

znaajno povoljnije poloaju jer duniku samo podnosi ispravu bez dokazivanja osnova svog potraivanja. Isto tako i dunik je bolje zatien nego kod drugih pravnih odnosa. Naime, on nije duan izvriti svoju inidbu sve dok mu se ne podnese isprava a s druge strane nakon to izvri svoju obavezu zadrava ispravu i ona mu slui kao priznanica o izvrenoj obavezi pa se tako efikasno titi od eventualno novih zahtjeva istog povjerioca ili nekog treeg lica. Postoji niz podjela vrijednosnih papira. 1) a) Prema prirodi inkorporiranog prava dijele se na Stvarnopravne koji u sebi sadre neko stvarno pravo kao to je pravo zaloge, svojine itd

b) Obligacionopravne koji u sebi sadre neko pravo potraivanja njihovog imaoca prema dunicima. c) Vrijednosni papiri sa pravom uea tzv korporacijski papiri u sebi sadre imovinsko pravo ali i odreeno upravljako pravo. 2) Ako se posmatra odnos sa pravni poslom vrijednosni papiri se dijele na

a) Kauzalne kod kojih se osnovni posao radi kojeg je isprava izdata tj ekonomska i pravna svrha vidi iz same isprave. b) 3) Aprstraktne kada se takav osnovni posao ne vidi iz same isprave. Prema nainu nastanka prava dijele se na

a) Konstitutivne gdje pravo na koji se vrijednosni papir odnosi nastaje izdavanjem tog papira i b) 4) a) b) 5) a) Nekonstitutivne jer sadre neko pravo koje je postojalo i prije izdavanja isprave. Prema karakteru potraivanja odnosno predmetu obaveze podjela se vri na Novane odnose se na novana potraivanja i Nenovane tj robne (potraivanja se sastoje u robi) Prema roku dospjelosti imamo Oroene kod kojih je rok dospjelosti tano utvren i slijedi u nekom buduem vremenu

b) Po vienju ili avista (dunik je obavezan na vrenje inidbe odmah poto mu povjerilac prezentira ispravu) c) d) Bez utvrenog roka dospjelosti Kratkorone iji je rok dospjelosti dojedne godine

e) Dugorone iji je rok dospjelosti preko jedne godine. Po nekima postoje i srednjoroni vrijednosni papiri iji je rok dospjea do 5 godina.

6) na

Prema mjestu izdavanja odnosno mjestu ispunjenja podjela vrijednosnih papira se vri

a) Vrijednosne papire u unutranjem prometu ( gdje je mjesto izdavanja i izvrenja u jednoj zemlji) b) Vrijednosni papiri u meunarodnom prometu ( gdje se mjesto izdavanja i mjesto isplate nalaze u dvije zemlje) 7) a) b) c) d) e) 8) a) b) 9) a) b) c) Prema nainu odreenja imaoca prava postoje Vrijednosni papiri na ime Vrijednosni papiri po naredbi Vrijednosni papiri na donosioca Alternativni vrijednosni papiri i Mjeoviti vrijednosni papiri Prema izdavaocu (emitentu) dijele se na Javnopravne (tzv vrijednosni papiri sa javnim povjerenjem) i Privatnopravne koje ne izdaje drava odnosno njeni organi ve poslovni subjekti, banke Prema prihodu kojeg donose podjela vrijednosnih papira je slijedea Investicioni (donose stalni prihod) Vrijednosni papiri sa promjenjljivim prihodom (dionice) Vrijednosni papiri bez ikakvih prihoda (ek, skladinica, teretnica)

Vrijednosni papiri imaju poseban znaaj s aspekta finansijskih trita na kojima privredni subjekti ali i drave emitujui vrijednosne papire vre pozajmljivanje novca. Ali i bankarske organizacije i drugi investitori mogu na finansijskim tritima vriti odreene promjene svojih investicvija a radi ostvarenja odreenih transakcija. Finansijska trita imaju za cilj da obezbjede mehanizam za privlaenje investicija jer se na njima susreu subjekti koji ele ivestirati viak svojih prihoda i oni koji iskazuju potrebu za takvim sredstvima. Putem vrijednosnih papira se zasniva obligacioni odnos u kojem uestvuju tri lica: izdavalac, korisnik i dunik.

Bitni elementi (sastojci) vrijednosnih papira su:

Oznaka vrste vrijednosnog papira

Firma, naziv i sjedite ili ime i prebivalite (kada se radi o fizikom licu) izdavaoca vrijdnosnog papira odnosno emitenta Frirma odnosno naziv ili ime lica na koje vrijednosni papir glasi odnosno po ijoj naredbi glasi ili oznaka da je vrijednosni papir na donosioca Tano odreena oznaena obaveza izdavaoca a koja proizilazi iz vrijednosno papira Mjesto i datum izdavanja vrijednosnog papira a ako se vrijednosni papir izdaje u seriji onda i njegov serijski broj Potpis izdavaoca vrijednosnog papira ili faksimil potpisa izdavaoca za vrijednosne papire koji se izdaju u seriji

Kada se vrijednosni papiri sastoje iz vie djelova (sloeni) zakon e utvrditi koje bitne elemente oni sadre.

Teorija o nastanku obligacionih odnosa kod nastanka vrijednosnih papira

1) Teorija kreacije po njoj obligacioni odnos nastaje jednostranim pravnim poslom odnosno izdavanjem vrijednosnog papira kao pisane isprave. Znai po ovoj teoriji in izdavanja vrijednosnog papira znai i nastajanje obligacionog odnosa ali pri tome treba imati na umu da samo izdavanje podrazumjeva dva elementa odnosno sastavljanje (pisdanje) i stavljanje potpisa na vrijednosno pismo 2) Teorija emisije polazi od toga da obligacioni odnos nastaje u trenutku stavljanja papira u opticaj (promet). To podrazumjeva da je izdavalac pravno donio odluku o nastanku obligacionog odnosa ne kada je isprava potpisana ve onda kada je pustio u opticaj. To je ispravan stav jer sve do momenta emisije izdavalac o njenom putanju u promet moe povui ili izmeniti sadraj te isprave. 3) Teorija ugovora ona se zasniva na tome da obligacioni odnos nastaje ugovorom odnosno dvostranim pravnim aktom odnosno u trenutku kada izdavalac vrijednosno pismo preda korisniku tek po predaji i prijemu isprave a emu predhodi sklapanje ugovora. Po ovoj teoriji obligacioni odnos proizvodi pravna dejstva. Treba napomenuti da je u kontekstu ove teorije potrebna voljna predaja isprave jer u suprotnom takva predaja nema pravnog efekta. Postoji jo niz teorija kao to su teorija privida, teorija delegacije, teorija stipulacije itd.

Mjenica Pod mjenicom se u modernom evropsko-kontinentalnom mjeninom pravu podrazumjeva vrsta vrijednosnog papira u obliku pisane isprave kojom jedno lice daje bezuslovno obeanje da e samo isplatiti odreenu odnosno na njoj upisanu svotu novca ili kojom daje bezuslovan nalog drugom licu da ono u odreeno vrijeme i na odreenom mjestu isplati u mjeninoj ispravi upisanu svotu novca licu naznaenom u toj ispravi ili treem licu koji se u njoj

naznai. Na drugi nain kazano mjenica je vrsta vrijednosnog papira po naredbi koja njenom zakonitom imaocu daje pravo da od dunika oznaenog u njoj u odreeno vrijeme i na odreenom mjestu naplati u ispravi navedenu sumu novca. Najvanije osobine mjenice su: F Radi se obligacionom vrijednosnom papiru jer za sadraj ima trabinu i to samo novanu tzv novani obligacioni papir. U anglo-saksonskom pravu mjenica moe glasiti za zamjenjljive stvari ili izvrenje odreene inidbe. F Mjenica je tipini apstraktni vrijednosni papir a to znai da je nezavisna od osnovnog posla F To je tipini vrijednosni papir po naredbi a to znai da je pravo zapisano i sadrano u mjenici u nju inkorporirano i ne moe se ostvariti bez posjedovanja same isprave niti se moe prenijeti, preuzeti, naplatiti bez naredbe tog lica na koje glasi. F To je strogo formalan vrijednosni papir jer mora sadravati sve zakonom predviene sastojke jer u protivnom se ne moe smatrati mjenicom. Mjenica je konstitutivna isprava zato to tek njenim ispostavljanjem nastaje mjenino pravno potraivanje.

Osnovne uloge mjenice su: 1) Vrlo je pogodno kreditno sredstvo ali i sredstvo osiguranja potraivanja kod odobravanja kredita odnosno robnih kredita, i zbog toga se kae da mjenicu izdaje onaj koji nema novca a ek onaj ko ga ima. 2) Mjenica je vrlo pogodno sredstvo plaanja posebno u meunarodnom deviznom prometu.

Teorije o nastanku mjenice 1) Ugovorna teorija po kojoj mjenica nastaje iz ugovora koji regulie dvije osnovne obaveze a) b) Izdavanje mjenice sa svim pravima i obavezama koje sadri Prijem tako izdate mjenice

U ovoj teoriji ovakav odnos je potpuno nezavisan od ranijeg odnosa izmeu izdavaoca i korisnika mjenice 2) a) Teorija tri ugovora po njoj kod mjenice postoje tri ugovorna odnosa Prvi je osnovni izmeu trasanta (izdavaoca) i remintenta (korisnika mjenice)

b) Ugovor izmeu trasanta i trasata (lice koje treba da izvri isplatu mjenine svote remintentu)

c) 3)

Ugovor izmeu indosanta i indosatara Teorija jednostranog akta ili tzv teorija kreacije. Ona ne uzima u obzir ugovor ve obaveze

polazi od shvatanja da je mjenica jednostrana izjava volje koja u pogledu stvaranja miruje sve do onog trenutka dok mjenicu ne stekne tree lice. 4)

Teorija omisije (proputanja) vai kao moderna teorija o mjenici i nastala je prema

potrebama savremenog trovinskog poslovanja i bankarske tehnike. Po ovoj teoriji koja je i u naem pravu prihvaena nije neophodno da se u trenutku sastavljanja mjneice u ispravu unesu svi elementi odnosno omogueno je da se naknadno upiu nedostajui elementi mjenice.

Vrste mjenice Postoji niz kriterija kojima se dolazi do razliitih vrsta mjenice. Po kriterijumu broja lica u mjenici odnosno ko plaa mjeninu obavezu, da li je mjenica bezuslovan nalog ili bezuslovna obaveza vri se tradicionalna podjela mjenice na trasiranu (vuenu) i sopstvenu (vlastitu, solo) mjenicu. Trasirana mjenica iji naziv potie od latinske rijei trahere (vui). Kod ove mjenice njen izdavalac odnosno trasant daje nalog drugoj osobi odnosno trasatu da u vrijeme njene dospjelosti isplati treoj osobi odnosno remintentu ili po neredbi te osobe nekoj treoj osobi oznaeni iznos u mjenici. Kao njene podvrste pojavljuju se trasirana mjenica po vlastitoj naredbi i trasirana vlastita mjenica. Vlastita (solo) mjenica jeste vrijednosni papir iji se izdavalac obavezuje da e platiti treoj osobi (remintentu) odreenog dana a o roku dospjelosti iznos naznaen na mjenici. Ona se izdaje u obliku obaveze i to tako to se u mjenicu unosi klauzula koja obino glasi platit u a za razliku od trasirane mjenice kod koje uestvuju tri lica ovdje je evidentno uee samo dva lica i to izdavaoca i remintenta. Robna, trgovaka ili poslovna mjenica u pravilu je istovremeno trasirana i putem nje se inkorporira protivvrijednost za prodatu robu ili izvrene usluge. Kupac robe kod ove mjenice odnosno trasat jeste dunik u poslovnom odnosu na kojem se mjenica zasniva. On je primio robu od dobavljaa (prodavca) trasanta pa i povjerioca iz tog poslovnog odnosa. Dakle, robna mjenica predstavlja priznavanje postojeeg dunikog odnosa koji se zasniva ma isporuci robe. Finasijske mjenice poivaju na ve postojeem dunikom odnosu neke druge vrste ili se izdaju radi stvaranja kredita daljom prodajom mjenica. Koriste se za dugorono kreditiranje i druge finansijske odnose a najei oblik ove mjenice je kreditna mjenica koja ima funkciju da slui kao pokrie za kredit. Bjanko (blanko) mjenica jeste sluaj kada se neka isprava potpie kao mjenica a ispunjenje pojedinih njenih elemenata preputa se njenom zakonitom imaocu.

Domicilirana mjenica jeste sluaj kada je mjenica plativa ne u mjestu prebivalita trasata nego u nekom drugom mjenstu. Domiciliranje mjenice moe izriti samo trasant poto je samo on pozvan da vodi rauna o sadraju mjenine isprave. to podrazumjeva i naznaenje lica koje e za njega platiti mjenicu u naznaenom mjestu plaanja. Komisiona mjenica u sluaju kada trasant sa svojstvom komisionara vue mjenicu u svoje ime ali za raun svog poslovnog partnera odnosno komintenta. Tada se radi o komisionoj mjenici ali prije njenog izdavanja neophodno je postojanje predhodnih zakljuenih ugovora.

Bitni elementi mjenice Uslov za nastajanje pravovaljane mjenine obaveze jeste postojanje osnovnih elemenata mjenice. Kod trasirane mjenice bitni elementi su: 1. mjenina klauzula tj oznaenje da se radi o mjenici sa rjeima mjenica ili drugim izrazima koji znae to isto 2. mjenini iznos odnosno bezuslovan nalog da se isplati odreeni iznos pri emu se podrazumjeva upravljanje naloga za takvo plaanje prema nekom licu. Mjenini iznos se mora navesti i slovima i brojem. 3. trasat osoba koja treba da plati mjenicu 4. dospjelost odnosno utvrivanje vremena kada mjenica treba da bude plaena to se moe navesti u vie zakonom predvienih varijanti 5. mjesto plaanja mjesto gdje treba platiti mjenicu 6. remintent oznauje prvog korisnika odnosno lica kojem treba platiti mjenicu ili po ijoj se naredbi mjenica ima platiti 7. dan, vrijeme i mjesto izdavanja mjenice 8. potpis trasanta Predpostavljeni bitni elementi mjenice Po naem zakonu postoje tri ovakva elementa odnosno sluaj kada e mjenica biti smatrana vaeom iako ne sadri te bitne elemente. 1. ako u trasiranoj mjenici nije navedena dospjelost smatrat e se da je mjenica po vienju odnosno plativa je im je njen zakonski imalac prezentira.

1. kada u mjenici nema oznaenja mjesta plaanja predpostavlja se da je to mjesto koje je oznaeno pored imena odnosno naziva trasata. 2. ukoliko u mjeninoj ispravi ne postoji mjesto izdavanja smatrat e se da je to mjesto koje je navedeno pored trasantovog naziva.

Nebitni sastojci mjenice su:

Podatak o briju mjeninog primjerka (Duplikatna klauzula) Nekad je potrebno da se mjenica izda u dva ili vie primjeraka. Ako se mjenica izdaje u vie primjeraka potrebno je navesti u tekstu i naznaiti koji je po redu primjerak prvi, drugi, trei.... Navoenje je bitno da se zna da nije u pitanju nova mjenica nego da je jedna mjenica izdata u vie primjeraka (platite za ovu prvu mjenicu)

Klauzula o moneti (klauzula o efektivnosti) Ovom klauzulom trasant odreuje da se mjenica ima isplatiti u naznaenoj vrsti novca. (platite za ovu mjenicu po naredbi u eurima), (platite u stranoj valuti).

Klauzula o pokriu (revalirajua klauzula) Oznaava oblik vrijednosti koju je trasat primio od trasanta, ime ga je pokrio, i na osnovu ega trasat pristaje da se mjenica vue na njega. Tie se osnovnog odnosa izmeu njih jer govori o tome u emu se sastoji naknada koju trasat prima. U sutini klauzula o pokriu pokazuje trasatu koga on treba da zadui u raunu i kome raunu e odobriti mjeninu svotu.

Klauzula valute (valutna klauzula ili klauzula o primljenoj valuti) Pokazuje odnos izmeu trasanta i remitenta, odnosno u emu je bila ili se oekuje protuinidba remitenta. Ova klauzula ima graanskopravna a ne mjenina dejstva.

Avizna klauzula (avizo ili kluzula o izvjetaju) Klauzula govori o tome da li trasat prije nego to prihvati nalog iz mjenice treba da saeka izvjetaj od trasanta ili ne treba. (Platite ... i stavite istu na moj raun sa izvjetajem). Klauzula bez izvjetaja znai da trasant nee slati trasatu nikakav izvjetaj niti objanjenje u pogledu mjenice. I ova klauzula ima graanskopravna a ne mjenina dejstva.

Kasatorna klauzula Upisuje se u sluaju izdavanja mjenice u vie primjeraka a cilj je da se mjenina svota isplati samo imaocu jednog (odreenog) primjerka mjenice. (Platite za ovu prvu , a ne i za ostale mjenice)

Rekta klauzula ili klauzula ne po naredbi

znai da se jedna mjenina isprava ne moe vie prenositi izdavanjem naredbe jednog lica ve samo cesijom pa se praktino time mjenica po naredbi pretvara u mjenicu na ime.

Klauzula po naredbi Iz razloga to je svaka mjenica po zakonu vrijednosni papir po naredbi (platite za ovu mjenicu po naredbi)

Klauzula bez trokova ili bez protesta Imalac mjeni ovom klauzulom se oslobaa obaveze na podizanje protesta radi izbjegavanja suvinih trokova. Ujedno on zadrava sva mjenina prava iako nije podigao protest u sluajevima u kojima bi inae to trebalo da uini. Klauzulu moe unijeti trasant, indosant ili avalist.

Klauzula bez obaveze ili bez regresa Njome indosant iskljuuje svoju mjeninopravnu odgovornost kao regresnog dunika prema daljim imaocima mjenice. Klauzula vai samo prema indosantu koji je istu upisao.

Klauzula o kamati Unosi je trasant kod mjenice plative po vienju ili na odreeno vrijeme po vienju uz upis visine kamatne stope.

Oznaka adrese Sve radnje koje treba preduzeti radi ostvarivanja mjeninih prava obavljaju se u poslovnom lokalu lica koga se one tiu. Stoga je potrebno unijeti u mjenicu bliu adresu trasanta, trasata kao i uz mjesto plaanja.

Mjenine radnje Prva i osnovna mjenina radnja je izdavanje mjenice. Izdavalac mjenice moe biti pravno i fiziko lice koje ima pravnu i poslovnu sposobnost. Izdavanje mjenice se vri (bolje rei okonava) njenim potpisivanjem od strane izdavaoca odnosno trasanta lino ili od strane njegovih zastupnika. Ako mjenica nije potpisana smatra se da nije ni izdana a njenim

potpisivanjem i putanjem u promet trasant vuene mjenice postaje prvi i glavni mjenini dunik zadravajui taj status sve do trenutka dok je trasat ne akceptira. Prenos mjenice. Nije svrha izdavanja mjenice da bi ona ostala u rukama trasanta, naprotiv, iz njene sutine prizilazi da je on treba proslijediti dalje od ruke do ruke sve dok je zadnji legitimni imalac o dospjelosti ne podnese na isplatu. Dakle mjenica se prenosi a to se moe uiniti putem cesije i putem indosamenta odnosno putem indosmana. Cesija je nain promjene povjerioca po mjenici odnosno ugovorno ustupanje trabine izmeu dotadanjeg povjerioca (cedenta) i tree osobe cesionara koja na taj nain postaje novi povjerilac. Pri tome cedirani dunik (cezus) ostaje isti. Inodsament (indosman) jeste specifian nain prenosa mjenice ali i drugih vrijednosnih papira kojim dotadanji imalac mjenice odnosno indosant prenosi prava iz mjenice na novog povjerioca (indosatara) na koji nain izmeu ovog poslijednjeg i dunika nastaje samostalan pravni odnos pa je dakle izjava koja se u pravilu stavlja na mjenicu najee na njenoj poleini a mogue je i na njenom produetku tzv alonu.

Akceptiranje (prijem, prihvat) mjenice je mjenino pravna radnja takoe u formi izjave kojom trasat unoenjem adekvatne klauzule i stavljanjem svog potpisa na mjenicu potvruje da prihvata mjeninu obavezu. Na taj nain se u mjenici mijenja dunik dok ostali potpisnici ostaju isti ali prelaze u regresne (sekundarne) dunike. Naravno sopstvena mjenica ne poznaje akcept za to to trasant vue mjenicu na sebe postaje glavni dunik. Avaliranje mjenice (mjenino jamstvo) Radi se o licu sa pasivnom mjenino pravnom sposobnou koje na mjenicu daje izjavu kojom garantuje za odreenog mjeninog dunika da e izvriti njegovu obavezu ukoliko on to sam ne uini. Osoba koja daje aval naziva se avalist dok se osoba za koju garantuje odnosno jami naziva honoratom. Mjenino jemstvo moe biti puno kada se odnosi na puni mjenini iznos i djelimino kada se odnosi na manji iznos od onoga koji je naveden na mjenici. Prezentacija mjenice. Mjenina obaveza ima karakter traivosti pa u skladu s tim imalac mjenice ima obavezu da je prije njene dospjelosti prezentira trasatu i to prvo na akceptiranje pa zatim na isplatu. Za ovo ima vie razloga kao opravdanje. Naprimjer: trasat esto ni nezna da je mjenica izdana i vuena na njega. Ne mora znati ni kakav je njen sadraj ali je neophodno da mu se prezentira prije njene isplate kako bi se pripremio za izvrenje obaveze koja iz nje pristie. Isplata mjenice. Za ta je neophodno da se ona o roku dospjelosti podnese glavnom duniku na isplatu. Ovdje vai jedno nepisano pravilo kada se tie dunika mjenica mora doi k meni, ja ne moram ii za njom. Znai dunik ne mora izvriti svoju obavezu bez obzira na njenu likvidnost istotu ukoliko mu neko ne podnese mjenicu na isplatu odnosno njeno plaanje ne zatrai. Isplata mjenice se vri od glavnog dunika to ovdje znai u prvom redu akceptanta trasirane mjenice odnosno trasanta vlastite mjenice. Protest mjenice. To je veoma vano sredstvo za ouvanje mjeninog prava u odnosu na regresne dunike i za osiguravanje dokaza o blagovremenom istina bezuspjenom pokuaju za izvrenje obaveze po mjenici. Protest je javna isprava koja je sainjena u proisanom obliku a

kojom nadleni organ potvruje da mjenini dunik nije izvrio radnju koja se od njega zahtjevala. Protest se podie kod nadlenog organa u odreenom roku sa odreenim sadrajem i oblikom. Intervencija je nain prevazilaenja tekoa koje nastanu zbog neisplate ili neakceptiranja mjenice. Ova mjenina klauzula se esto navodi sa rijeima u ast n.n. to pokazuje vrijednost ove mjenine radnje. intervencija moe biti pozivna i spontana. Pozivna je onda kada se u samoj mjenici navede (intervent) lice koje e po potrebi akceptirati ili isplatiti mjenicu. Spontana intervencija je sluaj kada neko lice bez ikakvog poziva dobrovoljno intervenie. U pravilu, mjenica se ispostavlja u jednom primjerku ali ponekad postoji potreba za vie primjeraka to znai da postoji potreba za umnoavanjem mjenice odnosno za izradu duplikata ali i za vrenje prepisa mjenice odnosno kopija mjenice. Prava iz mjenice mogu prestati izvrenjem, zastarom, ali i novacijom, oprostom duga, putem konfuzije, kompenzacije, zbog gubitka ili unitenja mjenice ali i ponitenjem mjenine isprave.

ek U prvom sluaju moemo ga definisati kao vrijednosni papir kojim izdavalac odnosno trasant daje bezuslovan nalog trasatu tj banci da korisniku eka (remintentu) isplati po vienju novanu sumu upisanu na eku iz pokria koje trasant ima kod trasata tj banke (ovdje se radi o vrijednosnom papiru a vista ili po vienju) a trasat tj izvrilac naredbe iz eka moe biti samo banka. (ovdje se radi o LORO eku). U suprotnom sluaju kad je ek izdat u zemlji a plativ u inostranstvu radi se o NOSTRO eku. Kod NOSTRO eka u odnosu na predhodnu definiciju razlika je samo u tome to trasat moe biti ne samo banka ve i neko drugo lice NPR:poslovni subjekat, a sve to zavisi od nacionalnog zakonodavstva zemlje u kojoj se ek isplauje. U nekim sluajevima u ulozi trasata se mogu nai i odreene finansijske institucije. Sa pravnog aspekta izdavanje eka je jednostrana izjava volje a u naem pravu kod eka se primjenjuje teorija kreacije uz odreene korekcije a preko zakona o obligacionim odnosima. ek je izuzetno slian sa mjenicom u pogledu niza pravila koja se primjenjuju. Ali ipak ima i odreene specifinosti to se da najbolje uvidjeti iz toga to se mjenica uglavnom regulie zakonom o mjenici a ek zakonom o eku s tim to u ovom drugom zakonu mnoga pitanja se konkretno ne rjeavaju ve zakonodavac upuuje samo na odredbe zakona o mjenici. Od razlika sa mjenicom treba istai slijedee: kod eka nema kamate, u naelu nema djelimine isplate, ne moe se vriti domiciliranje niti intervencija, moe glasiti na donosioca, uopte kod eka nema akcepta i akceptiranja, a nije doputeno ni koritenje odreenih klauzula kao to je to sluaj kod mjenice. Bitni i nebitni sastojci (elementi)eka su: Kao i mjenica i ek je strogo formalna isprava s tim to kod eka nije usvojena teorija omisije to znai da u trenutku njegove predaje trasatu tj banci mora biti popunjen sa svim sastojcima. Njegovi bitni sastojci su:

1. oznaka u samom tekstu tj slogu da se radi o eku 2. bezuslovan nalog banci ili uputa banci da se isplati odreena svota novca iz trasantovog pokria 3. ima lica koje treba da plati a to je trasat 4. mjesto gdje treba da plati 5. mjesni datum izdavanja eka i 6. potpis trasanta (izdavaoca) Kao i kod mjenice bitni predpostavljeni elementi tj ije se postojanje po zakonu predpostavlja jesu mjesto izdavanja i mjesto plaanja eka. Kod eka nema dospjelosti jer se radi o tipinom vrijednosnom papiru po vienju a ako bi se unijela neka klauzula o dospjelosti onda to nebi bio ek.

ekovne radnje Izdavanje eka ek se moe izdati na banku kod koje trasant ima pokrie sa kojim moe raspolagati putem eka a na osnovu predhodnog preutnog ili izriitog dogovora sa trasatom odnosno bankom. Zakon podrazumjeva da pokrie za kompletnu ekovnu sumu mora postojati u trenutku izdavanja eka i to u novcu odnosno u gotovini ili u novanom potraivanju trasanta prema trasatu ili pak u otvorenom kreditu kojeg je ta banka otvorila trasantu. Ne moe se kao kod mjenice sastojati u stvarima odnosno robi ili u trgovakim efektima. Prenos eka zavisi i od toga kako je u njemu odreen korisnik odnosno od toga da li ek glasi na ime, po naredbi, na donosioca ili alternativno (kombinovano). Kao i mjenica prenosi se indosamentom, cesijom ili prostom predajom odnosno tradicijom. Imajui u vidu da je rok vaenja eka kratak ek se u praksi i vrlo rijetko prenosi pa ova radnja nema ni izbliza onu vanost kao to je to sluaj kod mjenice. Aval (jemstvo) jeste jedna od ekovnih radnji kojom neko lice garantuje svojim potpisom na eku da e u njemu navedena svota u cjelini ili djelimino biti isplaena. I ova radnja kod eka je rijetka iz istih razloga kao i kod prenosa eka. Isplata eka Ve je reeno da je to vrijednosni papir koji dospjeva i plativ je iskljuivo po vienju a to znai da ga zakoniti imalac moe podnijeti trasatu na isplatu istog dana kada je izdat a imajui u vidu da je ek sredstvo plaanja a ne kreditiranja zakon zabranjuje da korisnik eka po svojo volji odluuje kad e se ek isplatiti to znai da je ogranien odreenim rokovima u kojima se mora izvriti prezentacija eka na isplatu. Taj rok iznosi 8 dana ako su mjesto izdavanja i mjesto plaanja isti i nalaze se u naoj zemlji, 15 dana ako su ta mjesta razliita ali se nalaze u naoj zemlji, 20 dana ako je ek izdat u nekoj evropskoj zemlji, 40 dana ako je ek izdat u nekoj zemlji izvan Evrope a koja se nalazi na obalama Sredizemnog ili Crnog mora ili na ostrvima u njima i 70 dana ako je ek izdat u ostalim zemljama izvan Evrope. Po pravilu ekovna suma se isplauje u cjelini a korisnik eka nema obavezu kao to je to sluaj kod mjenice da primi djeliminu isplatu eka ali ukoliko to eli moe to da uini.

Ukoliko trasat odbije da isplati ek koji je blagovremeno prezentiran na isplatu onda se to mora konstatovati protestom i nakon toga korisnik eka moe traiti isplatu od samog trasanta i ostalih podpisnika eka. Opoziv eka Za razliku od mjenice kod eka je mogu opoziv to znai da trasant povlai svoj nalog (povlai svoju uputu) ili zabranjuje trasatu da isplati ekovnu svotu korisniku eka iz pokria kojeg ima kod njega. Opoziv se moe vriti prije roka odreenog za njegovu prezentaciju na isplatu i ovo se moe uiniti onda kada se radi o eku na ime i eku po naredbi ali ne i na ek na donosioca. Opozivanje eka nakon isteka roka za njegovu prezentaciju na isplatu to se odnosi na sve navedene vrste ekova. Kod eka postoji protest to je radnja koja je ufunkciji ouvanja regresnih trava i to u sluajevima odbijanja isplate ili djelimine isplate, odbijanje obrauna tj prenosa sa rauna trasanta u korist rauna imaoca eka, odbijanje isplate protestnih trokova itd. inae u vezi protesta eka postupka nadlenosti i slino vae pravila koja se odnose na mjenicu. Regres kod eka moe biti izvren u odnosu na indosanta, trasanta i avaliste ukoliko je odbijena isplata eka koji je podnesen na vrijeme i ako su ispunjeni uslovi u pogledu podizanja protesta ili utvrivanja injenice neisplate eka na neki drugi nain. Kod eka postoji takoe mogunost umnoavanja a u funkciji ubrzavanja odnosno olakavanja njegove cirkulacije, ali ne mogu se umnoavati ekovi u unutranjem platnom prometu niti ek na donosioca a NOSTRO ekovi samo ukoliko glase na ime i po naredbi. Kod ostalih ekovnih radnji treba imati na umu amortizaciju eka, obezbjeenje potraivanja tube kod eka ali i neke radnje koje predstavljaju delikte u ekovnom pravu kod kojih je najpoznatija ona koja se odnosi na izdavanje eka bez pokria.

Vrste ekova Gotovinski ili blagajniki (isplativi) ek Radi se oeku gdje se isplata vri u gotovini odnosno na blagajni trasata. Obraunski (virmanski) jeste ek koji se ne moe isplatiti u gotovom novcu. On obino sadri klauzulu za obraun i samo za obraun kojom izdavalac upozorava trasata da ek ne isplati u gotovom novcu. Barirani (precrtani) ek To je ek na kojem se nalaze dvije paralelne dijagonalne linije koje se nazivaju precrtaj koji moe biti opti ili posebni. Opti precrtaj je sluaj kada izmeu takve dvije linije nije upisano nita i to znai da se ek moe unoviti kod bilo koje banke a u sluaju posebnog precrtaja izmeu tih linija se nalazi naziv banke i to znai da se ek moe unoviti samo kod te banke. Cirkulacioni ek To je ek koji izdaje jedna banka u ulozi trasanta i njime poziva (nareuje) svim svojim filijalama ili bankama korenspondentima da korisniku eka koji ima pokrie kod nje isplate navedenu ekovnu sumu.

Putniki ekovi jesu oni koje izdaju banke ali i turistike agencije ili putniki biroi u korist svojih komintenata a radi plaanja usluga u putnikom i turistikom prometu. Radi s eo jednoj podvrsti cirkulacionog eka i u obinom argonu se nazvaju vauer ekovi. ek za potroake kredite gdje se banka pojavljuje i kao trasant i kao trasat pa takav ek moe biti iskoriten za kupovinu samo odreene robe i on predstavlja jednu vrstu bariranog eka. Dokumentarni ek kod kojeg prilikom prezentacije na isplatu remintent mora podnijeti na uvid i odreena dokumenta koja su u njemu naznaena kao to je to tovarni list, konosman, faktura itd.

Obveznica Obveznica je vrijdnosni papir kojim se njen izdavalac obavezuje bezuslovno da e imaocu obveznice odnosno povjeriocu isplatiti o dospjelosti iznos novca na koji ona glasi ili predati odreenu koliinu zamjenjivih stvari ili vrijednosnih papira. Obveznica se moe odrediti i u uem smislu kao vrijednosni papir tj pisana isprava koja glasi na odreeni iznos novca i tada se naziva bon ili obligacija. I ovdje obligacioni odnos nastaje na osnovu jednostrane izjave volje izdavaoca a po naem zakonu primjenjuje se teorija kreacije, dakle trenutak nastanka obligacionog odnosa jeste onaj trenutak predaje isprave kupcu obveznice ili njegovom ovlatenom zastupniku. Obveznica mora imati svoje bitne sastojke i oni su u osnovi slini kao i kod mjenice ili eka. Moe biti prosti papir to znai da je sastavljena iz jedne isprave i tada se obveznica isplauje u cjelini odnosno u jednom iznosu i kamata i glavnica. Meutim, kada se isplauje u dijelovima odnosno anuitetima to je inae najei sluaj onda se radi o sloenij ispravi koju ini glavna isprava odnosno plat (obveznika isprava) i sporedna isprava a to su kamatni kuponi i talon. Obveznica moe sadravati razliite klauzule koje su specifine za ovaj vrijednosni papir a njeno izdavanje se vri po odreenom postupku koji podrazumjeva donoenje odluke o izdavanju,izdavanje odobrenja od strane komisije za vrijednosne papire, registrovanje, uvoenje u berzu efekata. Prenos obveznica se vri kao i prenos drugih vrijednosnih papira putem indosamenta, s tim to kod nje nema bjanko indosamenta niti indosament na donosioca. U nizu podjela obveznica jedna od najvanijih je ona koja prozilazi iz poloaja izdavaoca (emitenta) pa tako imamo: 1. obveznice javno pravnih subjekata koje izdaju drava ili njene nie strukturalne jedinice. Ovdje spadaju i obveznice dravnih institucija i javnih preduzea(korporacija). Ove obveznice se drugaije zovu i obveznice sa javnim povjerenjem a najee se izdaju u svrhu finansijskih projekata, razvoja infrastrukture ali i za pokrie budetskih deficita. 2. obveznice privatno pravnih subjekata odnosno trgovakih drutava i one se nazivaju obveznice bez javnog povjerenja jer niko za njih ne garantuje. Iako se obveznice odreuju kao dugoroan kreditni vrijednosni papir one se mogu javiti i u obliku kratkoronih obveznica kada je rok dospjea do 5 godina, zatim srednjoronih rok otpate od 5 do 20 godina i dugorone kod kojih je rok otplete preko 20 godina. Postoje i obveznice bez fiksnog roka dospjea i one su sline dionicama a njihovo otkupljivanje je bitno drugaije.

Blagajniki zapis je pisana isprava koja moe glasiti na ime ili na donosioca kojom se njen izdavalac odnosno banka, neka depozitna organizacija ali i drutveno politika zajednica bezuslovno obavezuje da e imaocu te isprave o roku dospjelosti koji moe maksimalno iznositi godinu dana isplatiti nominalni iznos (glavnicu) s kamatom. Imamo glavno potraivanje (glavnicu) i sporedno potraivanje (kamata) iz kojih proizilaze pravne karakteristike blagajnikog zapisa koje se sastoje u slijedeem: 1. izdavaoci blagajnikog zapisa mogu biti centralna bankarska institucija, poslovne banke, depozitne organizacije i drutveno politike zajednice svih nivoa. 2. od toga ko je izdavalac blagajnikog zapisa zavisi i kategorija kupca jer se time kontrolie monetarna emisija i u svakom trenutku zna koja je vrijednost blagajnikog zapisa u opticaju 3. ovo je vrijednosni papir prvenstveno finansijskih organizacija a tek onda drave odnosno isprava sa javnim povjerenjem 4. zasniva se na kratkoronom obligacionom odnosu a obaveze koje proizilaze iz njega su novane 5. radi se o trgovakom efektu koji se izdaje u serijama

1. radi se o prenosivom i fungibilnom vrijednosnom papiru koji ima svoju trinu cijenu. Zakonom se strogo odreuju bitni sastojci blagajnikog zapisa a radnje koje ine postupak izdavanje odnosno emisiju blagajnikog zapisa su neto jednostavnije u odnosu na obveznicu. Tako NPR nije potrebno odobrenje posebnog dravnog organa ve se emituje na osnovu odluke nadlenog organa izdavaoca blagajnikog zapisa. Njegovo prenoenje se vri kao i kod ostalih vrijednosnih papira a prestaje na jedan od naina koji je predvien i za prestanak obligacije.

Komercijani zapis je vrijdnosni papir odnosno pisana isprava koja glasi na ime i na donosioca kojom se njen izdavalac a to moe biti svako pravno lice bezuslovno obavezuje da e imaocu takve isprave o roku dospjelosti koji iznosi do godinu dana isplatiti nominalni iznos sa kamatom ili bez nje ili obezbjediti neke druge povlastice. Za razliku od blagajnikog zapisa ovdje se mogu predvidjeti i nenovane obaveze. Naime, umjesto kamate izdavalac imaocima tih isprava moe dati odreene pogodnosti kao ro su: otkup odreene robe po unaprijed odreenim cijeni itd. ekonomska funkcija se kod komercijalnog zapisa uglavnom sastoji u kratkoronom pribavljanju novanog kapitala odnosno mogunost odreenih poslovnih subjekata da svoj viak kapitala oplode putem komercijalnog zapisa ili da takav efekat ostvare graani sa svojim sredstvima tednje. I komercijalni zapis mora imati bitne elemente. Njegovo izdavanje ne podlijee nikakvim odobrenjima ve se emisija vri u skladu sa odlukom odreenog trgovakog subjekta koji mora imati odreene elemente. Prenoenje i prestanak prava iz komercijalnih zapisa podlijeu pravilima koja su slina za ostale vrijednosne papire, obveznice i blagajniki zapis.