Ar Metaller ve nsan Salna Etkileri

Yirminci yzylda pek ok bilimsel gelime yaanmtr. Bunlardan en nemli olan sanayileme alannda meydana gelen gelimelerdir. Dier taraftan zellikle kimya alanndaki gelimeler ilerleyen yllarda ciddi evre problemlerinin ortaya kmasna sebep olmutur. Endstri devriminin ardndan balayan evre kirlilii zellikle 2. dnya savann ardndan tm dnyaya yayld. Son 50 yldaki teknolojik gelimeler yaam koullarn eskisine gre ok kolaylatrmasnn yan sra, evre kirliliinde byk bir arta sebep olmutur. ehir havas otomobil egzozlarndan kan yz binlerce ton ksilen ve toluen tarafndan, ime suyu sistemleri uucu organik maddeler tarafndan, krsal alanlar pestisidler ve herbisidler tarafndan, ormanlar ve balklk alanlar kkrt ve azot emisyonlar tarafndan kirletilmektedir. Minamata krfezi, ernobil ve Bhopal gibi byk evre felaketleri halkn ve hkmetlerin evre konusuna eilmelerini hzlandrd. Sadece ABD sanayi kurulular her yl 300 milyon tondan fazla tehlikeli atk retmektedirler ki bu da kii bana 1 ton atk demektir. Yine ABDde 500.000den fazla doal alan tehlikeli atklar nedeniyle kullanlamaz hale gelmitir. Endstriyel ilem ve rnlerde ar metal kullanm son yllarda hzla artm ve buna bal olarak insanlar zerindeki etkisi de tehlikeli deerlere ulamtr. Gnlk hayatta o kadar ok ar metal ieren rn kullanyoruz ki imdilik bunlardan kurtulmamz mmkn gzkmyor. Civa-amalgam di dolgusu, kurunlu boya, musluk suyu, yiyecek prosesleri, kimyasal tortu ve kiisel bakm rnleri (kozmetik rnleri, ampuan, sa rnleri, gargara svs, di macunu, sabun vb) her gn kullandklarmzdan sadece birka. Bunun yannda insanlar evde, darda, birok i sahasnda her gn ar metallerin etkisine maruz kalmaktadr. Son yllarda artan pil kullanm insan sal ve evre iin potansiyel tehlike oluturmaktadr. Evlerde, iyerlerinde, ulamda ve sanayide nemli miktarda pil kullanlmaktadr. Piller, motorlarda, elektronik cihazlarda, saatlerde, kameralarda, hesap makinelerinde, iitme aletlerinde, kablosuz telefonlarda, oyuncaklarda v.b. yerlerde geni bir kullanm alan bulmaktadr. Kullanm sresi dolan pillerin kullanclar tarafndan bilinsizce bertaraf edilmesinin sonucu, evreye nemli derecede ar metal dalmakta, bu da insan hayatn tehdit etmektedir. Dier nemli bir tehdit unsuru da aklerdir. Ar metaller bioakumlatiftir ve insan vcudunda herhangi bir olumlu fonksiyonu olmayp fazlas toksik etkiye neden olurlar. Solunum beslenme ve deri emilimi yoluyla insan vcuduna girerek dokularda birikmeye balarlar. Bu metaller vcuttan uzaklatrlamaz ve zaman iinde toksik deere ularlar. Denekler zerinde yaplan almalar sonucunda ar metallere maruz kalan insanlarda, ruhsal ve nrolojik etkilere bal davran bozukluklar, nrotransmiter retimi ve bunlarn fonksiyonunda dzensizlikler ortaya kmas ve daha birok metabolizma sorunu gzlemlenmitir. Daha sonralar, maruz kalnan ar metal oranna gre sakatlklar ve baz organlarn grevini yapamamas gibi ciddi rahatszlklar ortaya kmtr. Alminyum, arsenik, kadmiyum, kurun, civa, ve inko en yaygn ar metallerdir. Alminyum Sinir sistemi bozukluklarna neden olan alminyum mutfak kaplarndan, ime suyundan, ilalardan ve alminyum ileyen tesislerden kaynaklanabilir. Alminyum akciere ve sinir sitemine etki etmektedir. Hemodiyaliz deneyimleri sonucunda alminyumun beyinde zararlara yol at ve Alzheimer hastalna neden olduu saptanmtr(Diyalize giren hastalara yksek dozlara alminyum hidroksit verilmektedir). Kronik maruz kalma ile akcier kanseri, astm grlebilir. Arsenik Metal ayrtrma, pestisidler, herbisidler, piller, kablolar, mil yataklar gibi kullanm alanlar vardr. Bulama yollar arasnda kaynak sular, sttozu, soya soslar, su rnleri (biyobirikim) besin katklar ve sigara saylabilir. Solunduunda gl bir karsinojen (kanser yapc) olan arsenik, barsaklar ve karacier zerinde yksek derecede tahribata neden olur. Franszlarn byk komutan Napolyonun sa telleri zerinde yaplan almalar ilgin bir sonu ortaya koyarak tarihe k tutulmasna vesile olmutur. Yaplan almalarda Napolyona ait sa telleri alminyum silindire konuldu ve birka saat sreyle bir uranyum reaktrnde tutuldu. Sonu artcyd. Sataki arsenik miktar normalin 13 katyd. Dahas, arsenik ufak dozlar halinde, yava yava verilmiti. Yani Napolyon, yemeine srekli arsenik eklenmesinin sonucu zehirlenmitir. Kurun

Kurun tm evrede ve zellikle kent havasnda bulunan ileri derecede toksik bir ar metaldir. Sanayide daha ok pil yapmnda, benzin katk maddesi olarak, basmda, radyasyon koruyucusu olarak, kablo yaltkan olarak, boyalarda, lehimde, folyolarda ve saysz alam iinde kullanlmaktadr. Bir kent sakininin ylda ortalama 20 kilo kurunu hurdaya kard tahmin edilmektedir. Kurun biyolojik olarak paralanamaz. Nontoksik forma evrilemez. Kurun vcuda solunum, ime suyu ve gda zinciri yolu ile girerek cierlere kadar ular ve cierlerde yava yava absorbe(emilme) edilerek kana karr. Kan yolu ile nce karacier, bbrek, beyin ve kas gibi yumuak dokulara tanr. 3540 gn bekledikten sonra kurun metabolitleri yardm ile kemik ve di gibi sert dokularda birikir. Kurun; iitme bozukluuna, sinir iletim sisteminde ve hemoglobin bileiminde dmeye, kanszla, mide arsna, bbrek ve beyin iltihaplanmasna, ksrla, kansere ve lme neden olmaktadr. zellikle ocuklarda bilisel ve davransal bozukluklara yol aar. ocukluk dnemindeki kronik maruz kalma, yetikinlikte kalclaan obeziteye yol aabilir. Yarlanma sresi 20 yl olduundan vcuttan atlma olasl yoktur. inko Dier metallerle ok sayda alamn yapsna katlr. Otomotiv endstrisinde, elektrikli gereler, oyuncak, di dolgusunda, deodorantlarda, pillerde ve kaynak ilerinde kullanlr. Demir ve benzeri metallerin, korozyona kar nlem amacyla galvanizlenmesinde de kullanlr. Kronik maruziyet ile deri ve akcier hastalklar grlr. Civa Termometrelerin, barometrelerin, difzyon pompalarnn ve daha birok laboratuar gerecinin yapmnda kullanlr. Cva buharl lambalarn ve reklm klandrmalarnn, cval alterlerin, di hekimliinde kullanlan baz karmlarn, koruyucu boyalarn, bcek ldrc ilalarn ve pillerin yapsnda da cva bulunur. Cva doada bozulmadndan cva ve cva bileikleri halk ve evre sal bakmndan ok tehlikeli ve toksittir. me suyu veya gda zinciri yolu ile insan vcuduna giren cva; Baz nrolojik bozukluklara, merkezi sinir sisteminin tahribine ve kansere, bbrek, karacier, beyin dokularnn tahribine, kromozomlar tahrip edip sakat doumlara neden olmaktadr. Kadmiyum Kadmiyum ve bileiklerinin zeltileri zehirlidir. Ar metaller ierisindeki en tehlikeli ve toksit maddelerden biri kadmiyumdur. evremizdeki kadmiyum kaynaklar; kadmiyum ieren boyalar, sigara duman, plastik katk maddeleri, Kadmiyum slfr ve inko reten tesislerdir. Piller pe atld zaman depo sahasnda bozularak kadmiyum ve bileikleri serbest hale geerek suya karr. Kadmiyumlu sznt suyu, ime suyunu ve topra kirleterek gda zinciri ve ime suyu yolu ile insan vcuduna girer. Vcut kadmiyumu kalsiyum gibi alglar ve kadmiyum vcutta birikmeye balar. Vcutta kalsiyum eksilmesinden dolay kemikler yava yava zayflamaya balar. Ayakta durmak hatta ksrmek bile kemiklerin krlmasna hatta iskelet ufalanarak neticede hastann lmesine neden olur. Ayrca gnde bir paket sigara ien insanlarn vcutlarnda, daha ziyade karacier ve bbreklerinde sigara imeyenlere nazaran %50 orannda daha fazla kadmiyum tamaktadrlar. Ankara'da yaplan bir aratrma da hava kirlilii youn olan semtler de yaayan insanlarn idrarlarnda kadmiyum ve kuruna rastlanmtr. Gnlk hayatta en dikkatli kullanmamz gereken nesnelerden biri, piller Piller konusunda belediyelere den grevler < Pillerdeki cva, kadmiyum ve kurun gibi zehirli ar metaller konusunda halk bilinlendirmek < Pillerin ayr toplanmasn salamak ve krmz renkli pil kutular ile pil toplama merkezleri oluturmak. < Vatandalarn pilleri nasl ayr toplayacaklar konusunda bilgilendirmek < Pillerin depolama alanlarnda ayr zel hcrelerde depolanmas salanmak Pil kullanrken dikkat edilmesi gerekenler ok zorunlu kalmadnz srece pil tercih etmeyiniz htiyacnza gre pil seiniz Kullanm talimatlarna uyunuz ocuklardan kesinlikle uzak tutunuz Pilleri dilinizle kontrol etmeyiniz Herhangi bir ekilde iini amay denemeyiniz Eski, sznt yapan pilleri katiyen plak elle temas etmeyiniz, temas halinde ellerinizi iyice ykaynz

 Cihaznz uzun sre kullanmayacaksanz pilleri kartnz Atee atmaynz Kullanlan pilleri kesinlikle pe atmaynz, ayr poette biriktiriniz ve belediyenizin pil toplama merkezi varsa oraya gtrnz evremize braklan metal emisyonlarnn azaltlmas konusunda her trl nlemin alnmas ncelikle kirletici durumundaki kurulularn grevi olmaldr. evremizi kirleten emisyonlarn azaltlmas hatta mmknse doal deerlere kadar indirilmesi, atk sularn ve baca gazlarnn temizlenmesi ek bir maliyet gibi dnlmemelidir. nk gerekli nlemler alnmazsa gelecek nesillere brakacak bir dnya kalmayacaktr.