Hüseyin Çakallı

• • 14
 2.3. Düzgün Yakınsaklık Kavramı.

Bir önceki kesimde fonksiyon dizilerinin noktasal yakınsaklığı kavramını incelemiş ve

fonksiyon dizisinin her bir teriminin sürekli olmasına rağmen düzgün yakınsadığı fonksiyonun
sürekli olmak zorunda olmadığını, integrallenebilir fonksiyonların noktasal limit fonksiyonunun
integrallenebilir olmak zorunda olmadığını, bir noktada limiti olan fonsiyonların noktasal limit
fonksiyonunun o noktada liömitinin olmasının zorunlu olmadığını gösteren örnekler gördük. Bu
gibi özelliklere sahip fonksiyonların limit fonksiyonunun da aynı özelliğe sahip olmasını
gerektirdiği bir yakınsaklık kavramını aşağıda veriyoruz:

2.3.1. Tanım Eğer her ε>0 için n ≥ n0 olduğunda

(1) her x ∈E için f n(x)-f (x)<ε

olacak şekilde bir no doğal sayısı bulunabiliyorsa, (fn) fonksiyon dizisine E üzerinde
f fonksiyonuna düzgün yakınsaktır denir.

Düzgün yakınsak her dizinin aynı zamanda noktasal yakınsak olduğu açıktır.
Noktasal yakınsaklıkta no sayısı hem ε sayısına hem de x e bağlıdır. Düzgün
yakınsaklıkta ise no sayısı bütün x ∈E ler için geçerlidir, yani no sayısı x e bağlı
değil yalnız ε sayısına bağlıdır.

n
Her n ∈IN için sn(x)= ∑ f i (x) olmak üzere eğer (sn) kısmi toplamlar dizisi E
i =1

üzerinde düzgün yakınsak ise Σfn (x) serisine E üzerinde düzgün yakınsaktır denir.
Eğer burada (sn) fonksiyon dizisi E üzerinde bir s fonksiyonuna düzgün
yakınsaksa Σfn (x) fonksiyon serisi E üzerinde s fonksiyonuna düzgün yakınsaktır
denir ve Σf n (x) fonksiyon serisinin E üzerinde düzgün toplamı( veya limiti) s dir
denir.

Düzgün yakınsaklık için Cauchy kriterini aşağıdaki teoremde veriyoruz.

• • 15
 2.3.2.Teorem IR reel sayılar kümesinin bir E alt kümesi üzerinde tanımlı bir (f n)
fonksiyonlar dizisinin E üzerinde düzgün yakınsak olması için gerek ve yeter koşul
her ε>0 için m,n ≥ n0 olduğunda

(2) her x ∈E için f n(x) - fm(x)< ε (Düzgün Cauchy şartı)

olacak şekilde bir no doğal sayısının var olmasıdır.

İspat. Önce (fn) fonksiyon dizisinin E üzerinde düzgün yakınsak olduğunu kabul edelim
ve f de limit fonksiyonu olsun. (2) nin sağlandığını göstereceğiz. Bunun için

ε
herhangi bir ε>o sayısı alalım. > 0 sayısı için n,m ≥ no olduğunda
2

ε
her x ∈E için f n(x) - f(x)<
2

olacak şekilde bir n0 doğal sayısı vardır. Buna göre n,m ≥ n0 olduğunda ve x ∈E
olduğu zaman

f n(x) - fm(x)= (fn(x) - f (x)) + ( f(x)-f m(x) ) 

≤ fn(x) - f(x)+ f (x) - fm(x)

ε ε
< + =ε
2 2

olur.

Karşıt olarak, (fn) fonksiyon dizisinin (2) deki Cauchy şartını sağladığını kabul
edelim. Bu taktirde her bir sabit x ∈E için her ε>0 sayısına karşılık n,m ≥ no
olduğunda

f n(x)-f m(x)< ε

• • 16
 olacak şekilde bir n0 sayısı vardır. O halde her bir sabit x ∈E için (fn(x)) sayı dizisi
Cauchy şartını sağlar. Bir sayı dizisinin yakınsak olması için gerek ve yeter koşul
Cauchy şartını sağlaması olduğundan, her bir sabit x ∈E için (fn(x)) sayı dizisi
yakınsaktır. Her bir x ∈E için limn→∞ f n(x)= f (x) tanımlayalım. Böylece (f n) fonksiyon
dizisinin E üzerinde f fonksiyonuna noktasal yakınsak olduğunu elde etmiş olduk.
Þimdi (fn) fonksiyon dizisinin E üzerinde f fonksiyonuna düzgün yakınsak olduğunu

ε
ispat edeceğiz. Bunu yapmak için herhangi bir ε>0 sayısı alalım. (2) den dolayı,
2
> 0 sayısı için n,m ≥ n0 olduğunda

ε
her x ∈E için fn(x) -fm(x) <
2

olacak şekilde bir n0 doğal sayısı vardır. n yi sabit tutup, m→∞ iken limite
geçersek, n ≥ n0 olduğunda her x ∈E için

ε
limm→∞ f n(x) - fm(x) ≤ <ε
2

olur. Dolayısıyla n ≥ n0 olduğunda her x ∈E için fn(x) - f(x)< ε bulunur. O halde

(fn) fonksiyon dizisi E üzerinde f fonksiyonuna düzgün yakınsaktır.

Þimdi çoğu zaman faydalı ve kullanışlı olan bir teoremi aşağıda veriyoruz:

2.3.3. Teorem Her x ∈E için limn→∞ f n(x) = f(x) olsun ve her n ∈IN için Mn=sup 
fn(x)-f(x) yazalım. Bu takdirde (f n) fonksiyonlar dizisinin E üzerinde düzgün olarak f
fonksiyonuna yakınsak olması için gerek ve yeter koşul limn→∞ Mn=0 olmasıdır.

• • 17
 İspat: Her x ∈E için limn→∞ f n(x) = f(x) olsun ve her n ∈IN için Mn= sup fn(x)-
f(x) olarak verilsin.

Önce (fn) fonksiyon dizisinin f fonksiyonuna düzgün yakınsak olduğunu kabul

edelim. limn→∞ Mn=0 olduğunu göstereceğiz. Herhangi bir ε>0 verilsin. n ≥ n0
olduğunda

ε
her x ∈E için f n(x)-f(x) <
2

olacak bir n0 sayısı vardır. n ≥ n0 olduğunda

ε
supx ∈E f n(x)-f (x)≤ <ε
2

olur. Mn = supx ∈E fn(x)-f (x) olduğundan n ≥ n0 olduğunda Mn= Mn < ε olur.

Bu da limn→∞ Mn=0 olmasını verir.

Þimdi de karşıt olarak, limn→∞ Mn = 0 olduğunu kabul edelim. Herhangi bir ε>0
alalım. limn→∞ Mn = 0 olduğundan n ≥ n0 olduğunda Mn<ε olacak şekilde bir n0
sayısı vardır. n ≥ n0 olduğunda supx ∈E f n(x) - f(x)< ε olur.

n ≥ n0 olduğunda her x ∈E için f n(x)-f(x)< ε olur. O halde (fn) fonksiyon dizisi E

üzerinde f fonksiyonuna düzgün yakınsaktır. Bu da ispatı tamamlar.

Şimdi bu teoremin kullanıldığı örnekleri veriyoruz.

x
2.3.4. Örnek Her n ∈IN ve her x ∈IR için f n(x)= şeklinde tanımlanan (fn)
1 + nx 2
fonksiyonlar dizisini gözönüne alalım. Her bir x ∈IR sabit sayısı için

x
limn→∞ f n(x) = limn→∞ =0
1 + nx 2

• • 18
 dır. Her n ∈IN için

x
Mn = supx ∈IR fn(x) - f(x)= supx ∈IR  - 0
1 + nx 2
x x
= supx ∈IR  = max  
1 + nx 2
1 + nx 2

1
=
2 n

1
bulunur. limn→∞ Mn= limn→∞ =0
2 n

olduğundan, Teorem 2.3.3 den dolayı, (fn) fonksiyon dizisi her x ∈IR için 0(x)=0
şeklinde tanımlanan 0 fonksiyonuna IR üzerinde düzgün yakınsaktır.

Şimdi de bu örneğe benzer aşağıdaki örneği görelim.

3 2 x
Her n ∈IN ve her x ∈IR için f n(x)= x + 5 x + 7 x + şeklinde tanımlanan
1 + nx 2
(fn) fonksiyonlar dizisini gözönüne alalım. Her bir x ∈IR sabit sayısı için

3 2 x
limn→∞ f n(x) = limn→∞ x + 5 x + 7 x + = x 3 + 5x 2 + 7 x
2
1 + nx

dır. Her n ∈IN için

3 2 x
Mn = supx ∈IR fn(x) - f(x)= supx ∈IR  x + 5 x + 7 x + − ( x 3 + 5 x 2 + 7 x +) 
2
1 + nx
x x
= supx ∈IR  = max  
1 + nx 2
1 + nx 2

• • 19
 1
=
2 n

1
bulunur. limn→∞ Mn= limn→∞ =0
2 n

olduğundan, Teorem 2.3.3 den dolayı, (fn) fonksiyon dizisi IR üzerinde her x ∈IR

için f ( x) = x 3 + 5 x 2 + 7 x şeklinde tanımlanan f fonksiyonuna düzgün yakınsaktır.

nx
2.3.5 .Örnek. Her x ≥ 0 ve her n doğal sayısı için f n(x) = ile
1+ n2x2
tanımlanan (fn) fonksiyon dizisi [0,1[ üzerinde düzgün yakınsak değildir. Çünkü her

1
n için M n = dir.
2

nx
2.3.6 .Örnek. ∀ x ∈ [0, a] için f n(x) = ise (fn) fonksiyon dizisi [0,1]
n+ x
üzerinde f(x)=x fonksiyonuna noktasal yakınsak fakat düzgün yakınsak değildir.

x
2.3.7 .Örnek. Her n ∈IN ve her x ∈[-1,1] için f n(x) = x (1- )n olsun. Bu
2

x
takdirde her x ∈ [-1,1] için limn→∞ f n(x) = limn→∞ x (1- )n = 0 dır. O halde (fn)
2
fonksiyon dizisi [-1,1] üzerinde 0 fonkisyonuna noktasal yakınsaktır. Þimdi Teorem
2 yi kullanabiliriz. Her sabit n ≥ 2 için

x
Mn = supx ∈[-1,1] f n(x) - 0 (x)= supx ∈[-1,1] (x ( 1 − )n
2

• • 20
 2
= fn ( )
n+1

2 1 n 2
= (1− ) <
n+1 n+1 n+ 1

bulunur. ∀n ∈IN için

2 1 n
Mn = (1− )
n+1 n+1

dir. ∀n ∈IN için,

2
0 < Mn <
n+1

olduğundan limn→∞ Mn = 0 bulunur. Dolayısıyla (fn) fonksiyon dizisi [-1,1] üzerinde

0,sıfır, fonksiyonuna düzgün yakınsak olur.

2.3.8 Örnek. Her n ∈IN ve her x ∈] 0,1 [ için

fn(x) = 1-xn şeklinde tanımlanan (fn) fonksiyon dizisini gözönüne alalım.

Her x ∈ ] 0,1[ için limn→∞ f n(x) = limn→∞ (1-xn)=1

dir. O halde (fn) fonksiyon dizisi ] 0,1[ üzerinde f (x) = 1 fonksiyonuna noktasal
yakınsaktır.

Her bir sabit n ∈IN için

Mn = sup x ∈ ] 0,1[fn (x) - f (x)  = sup x ∈ ] 0,1[ xn =1

• • 21
 dir. limn→∞ Mn=1 olduğundan (fn) fonksiyon dizisi ] 0,1[ üzerinde f(x)=1 olarak

1
tanımlanan fonksiyona düzgün yakınsak değildir. Ancak aynı fonksiyon dizisi ]0, [
2
üzerinde f(x) =1 fonksiyonuna düzgün yakınsaktır. Çünkü, her bir sabit n ∈IN için,

1
Mn = supx ∈]0,1[ fn(x) - f(x)=
2n

1
olup limn→∞ Mn = limn→∞ = 0 dır.
2n

Hatta o < α < 1 olmak üzere (f n) fonksiyon dizisi f(x)=1 fonksiyonuna ]0,α[
üzerinde düzgün yakınsaktır.

2.3.9 Örnek. Her n ∈IN ve her x ∈] 0,1 [ için

fn(x) = (1-x)n şeklinde tanımlanan (fn) fonksiyon dizisini gözönüne alalım.

Her x ∈ ] 0,1[ için limn→∞ f n(x) = limn→∞ (1-x)n=0

dir. O halde (fn) fonksiyon dizisi ] 0,1[ üzerinde f (x) = 0 fonksiyonuna noktasal
yakınsaktır.

Her bir sabit n ∈IN için

Mn = sup x ∈ ] 0,1[fn (x) - f (x)  = sup x ∈ ] 0,1[ 1-xn =1

dir. limn→∞ Mn=1 olduğundan (fn) fonksiyon dizisi ] 0,1[ üzerinde f(x)=0 olarak
tanımlanan fonksiyona düzgün yakınsak değildir.

2.3.10.Teorem. IR reel sayılar kümesinin bir E alt kümesi üzerinde tanımlı

fonksiyonların bir (fn) dizisi verilsin. Eğer n ≥ p olduğunda

• • 22
 (3) her x ∈E için fn(x)-f(x)≤ an

özelliği sağlanacak şekilde sabit bir p doğal sayısı ve sıfıra yakınsayan bir (a n) sayı
dizisi bulunabiliyorsa (fn) fonksiyon dizisi f fonksiyonuna E üzerinde düzgün
yakınsaktır.

İspat. (fn) fonksiyon dizisinin f fonksiyonuna E üzerinde düzgün yakınsak olduğunu

göstermek için herhangi bir ε>0 alalım. limn→∞ an = 0 olduğundan n ≥ n1 olduğunda 
an= an<ε olacak şekilde bir n1 sayısı vardır. n0= max {n1,p} yazalım. (3) ü
kullandığımızda n ≥ n0 olduğunda her x ∈E için f n(x)-f(x)≤ an < ε bulunur ki buradan
da n ≥ n0 olduğunda

her x ∈E için f n(x)-f(x)< ε

olur. Bu ise (fn) fonksiyon dizisinin f fonksiyonuna E üzerinde düzgün yakınsak

olduğunu verir.

IR nin bir E altkümesi üzerinde bir f fonksiyonuna noktasal yakınsak bir (fn) fonksiyon
dizisi verildiğinde her n ∈IN için an=Mn= supx ∈Ef n(x)-f(x) yazarsak Teorem 2 nin
ispatı bu teoremden hemen elde edilir.

1
2.3.11.Örnek Her n ∈IN ve her x ∈IR için fn(x) = şeklinde tanımlanan (fn)
n + x2

1
fonksiyon dizisini gözönüne alalım. Her n ∈IN ve her x ∈IR için f n(x)= ≤
n + x2

1 1
olduğundan an= yazarsak her n ∈IN için ve her x ∈IR için
n n

f n(x) - 0(x)≤ an

• • 23
 eşitsizliği sağlanır ve limn→∞ an=0 dır. Teorem 2.3.10 dan dolayı (fn) fonksiyon dizisi
her x ∈IR için f(x)=0 olarak tanımlanan f fonksiyonuna IR üzerinde düzgün
yakınsaktır.

2.3.12. Teorem (Dini Teoremi) Kapalı ve sınırlı bir [a,b] aralığında monoton olarak
bir f fonksiyonuna noktasal yakınsak bir fonksiyon dizisi (fn) olsun. Eğer n ∈IN için
fn [a,b] de sürekli ve f de [a,b] de sürekliyse (fn) fonksiyon dizisi f fonksiyonuna
[a,b] üzerinde düzgün yakınsaktır.

İspat. Önce ispatı (fn) nin monoton artan olması durumu için yapalım. Kapalı ve
sınırlı bir [a,b] aralığında monoton artan olarak bir f fonksiyonuna noktasal
yakınsak bir (fn) fonksiyon dizisi verilsin ve her bir n ∈IN için f n sürekli ve f de
sürekli olsun. Önce (fn) nin monoton artanlığını ifade edelim, her n ∈IN için ve her
x ∈[a,b] için f n(x) ≤ f n+1(x) oluyorsa (fn) monoton artandır.

(fn) fonksiyon dizisinin f fonksiyonuna [a,b] üzerinde düzgün yakınsak

olmadığını varsayalım. Bu takdirde en az bir ε0 > 0 sayısı için

(4) her n ∈IN için f(xn)- f kn (xn) ≥ ε0

olacak şekilde kn >n özelliğine sahip bir kn ∈IN ve bir xn ∈[a,b] vardır. Bu şekilde
hareket ederek,

k1 < k2 <... < kn <...

özelliğine sahip (kn) doğal sayı dizisini ve (xn) dizisini oluşturabiliriz. Her n ∈IN için
xn ∈ [a,b] olduğundan (xn) dizisi sınırlıdır. Sınırlı her dizinin yakınsak en az bir alt

( )
dizisi var olacağından, limn→∞ x jn = xo olacak şekilde bir x jn ( ) altdizisi vardır. [a,b]

• • 24
 kapalı olduğundan x0 ∈ [a,b] dir. Şimdi herhangi bir n doğal sayısı alalım. Bu taktirde

her n>m için x ∈ [a,b] için f m(x)≤ f n(x) ≤ f k jn (x)

dir. (4) den dolayı her n ∈IN için

f(x jn ) − f k jn (x jn ) ≥ε0

dir ve dolayısıyla f k j n (x j n ) ≤ f(x j n ) − ε 0 bulunur.

Buna göre her n ∈IN için

fm (x j n ) ≤ f k j n (x j n ) ≤ f (x j n ) - ε0

⇒ f m (x j n ) ≤ f (x j n ) - ε0

dır. f n sürekli ve f de sürekli olduğundan

fm(x0) ≤ f(x0) - ε0

buluruz. Her m ∈IN için bunu yapabiliriz. Oysa bu (fm(x0)) sayı dizisinin f(x0)

sayısına yakınsaması ile çelişir. Bu çelişkiye (fn) nin [a,b] üzerinde düzgün yakınsak
olmadığını kabul ederek düştük. O halde (f n) [a,b] üzerinde f fonksiyonuna düzgün
yakınsaktır.

Şimdi de kapalı ve sınırlı bir [a,b] aralığında monoton azalarak bir f

fonksiyonuna noktasal yakınsak olan bir (f n) fonksiyon dizisinin her bir elemanının [
a,b] de sürekli ve f in de sürekli olduğunu kabul edelim. Her n ∈IN için her x ∈[a,b]
için

gn(x) = -fn(x)

• • 25
 yazalım. (fn) monoton azalan olduğundan (gn) monoton artandır. f n ler sürekli

olduðundan gn ler de süreklidir. (fn) dizisi [a,b] de f e noktasal yakınsak

olduğundan (gn) dizisi de g= -f ye noktasal yakınsaktır. Dolayısıyla (g n) fonksiyon
dizisi monoton artan olarak g ye yakınsak olur ve gn ler ile g sürekli olur.
Dolayısıyla yukarıdaki ispatlanan kısımdan dolayı (gn) dizisi [a,b] üzerinde g ye
düzgün yakınsak olur. f n = -gn olduğundan (fn) dizisi de [a,b] de -g = -(-f)=f e
düzgün yakınsak olur.

• • 26