Você está na página 1de 80

dITURIA ISlAME, pR 25 VJET bARTSE E VlERAVE FETARE, KOMbTARE dhE NJERzORE

dituria islame
NUMER 250 | VITI 25 | MAJ 2011 | XhUMAdEl-UhRA 1432 | REVIST MUJORE, FETARE, ShKENCORE E KUlTURORE | MIMI 1

25 VJET RRUg

250
www.dituriaislame.net

NUMRA dITURI

...punoni pun t mira k! rkoni t shkaktoni mizori n to ...mos k t zoti nuk i do mizorsas, 77
El- Ka

toleranca e t zilia, urrejtja, ekstremizmi, jo inkurajojn itha besimeve, n vazhdimsi gj n nj vend t keqen dhe tokn e kthejn sundojn ferri, nse t till njerz do t he q mad botn. prandaj, dhurata m e dhurojn gjeneratat e sotme mund tu tyre, mijve, nipave dhe mbesave t f roj shum ht toleranca, e cila do t sh s sht ri an e knd bots, sepse ky s shoq edhe i fe edhe virtyti m i lart hyjnor islame.
Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Tr

nava

dituria islame

prmbajtja 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

Reflektime kuranore f11 Mr. adnan SiMnica Robrit e Allahut nuk dshmojn rrejshm f13 SedaT iSlaMi besimi dhe falnderimi f15 KaSiM grguri Komentimi i kaptins ElMulk (5) f18 SaBri BaJgora Shteti islam gjat kohs s Aliut r.a. f21 dr. fahruSh rexhepi Rndsia e prkujtimit t vdekjes f24 prof. dr. M. el-BuTi Respekti i njeriut ndaj krijesave t tjera f26 doc. dr. fiKreT KaraMan Sfidat e tjetrsimit dhe nevoja e edukimit fetar f29 dr. MilaZiM KraSniqi Nj vshtrim mektebeve n prishtin f31 Kenan BahTiri Vendimet e Konsults gjuhsore t prishtins (1968) dhe standardizimi i shqipes (1972) f33 Mr. iSa BaJinca Kontributi i dijetarve t hershm mysliman n ekonomi f36 dr. iSlaM haSani Me rastin e daljes s numrit t par t Dituris Islame
Rexhep Luma

Ulera peptike (i thati n lukth) f39 Bernard TahirBegollli INdONEzIA f41 Mr. SaMir B. ahMeTi Marrdhniet ndrmjet fes dhe politiks f43 nexhaT iBrahiMi bashkimi i myslimanve nn flamurin e Islamit f46 dr. JuSuf el-Kardavi Studimet islame dhe shtja e integrimit n shoqrin gjermane f49 dr. MahMud haMdi ZaKZuK As n ndrr mos e pafsha f51 agneSa Sinani dIVAN f52 Tradita (el-urfu) f53 dr. MuSli verBani Sa jan vrtet islame shtpit tona f56 MehaS aliJa Martesat dikur dhe sot f59 ilir SopJani Vetvrasja dhe vllavrasja f61 aTdhe iBrahiMi Keqtrajtimi i fmijve f62 aMire preBreZa-SopJani Intervist me dr. Enes el-Sheikh Ali Cunami i Islamofobis f64

ryesia e Bashksis Islame, n nj nga mbledhjet e rregullta n fund t vitit 1985, mori vendimin pr botimin e nj reviste fetaro-informative tremujore. Arsyet pr marrjen e nj vendimi t till ishin t shumta, si pr informimin e lexuesve pr nevojat e Bashksis Islame lidhur me problemet e saj, ashtu edhe pr t arriturat n fusha t shumta t jets fetare. Mirpo, arsyeja kryesore ishte se n Bashksin islame mungonte nj revist fetaro informative e ktij lloji. Po n at mbledhje, qe caktuar redaksia e par e revists: h. Jetish Bajrami, h. Sherif Ahmeti, Dr. Rexhep Boja, emin Behrami, avni aliu, resul rexhepi dhe rexhep luma. Kryeradaktor qe emruar h. Jetish Bajrami, ather kryetar i kryesis s Bashksis islame, kurse sekretar i redaksis Rexhep Luma. Redaksia e Dituris Islame q n mbledhjen e par diskutoi hollsisht pr dukjen e saj formn teknike, dhe u vendos q revista Dituria Islame t kishte formatin A4, domethn t kishte formatin e revists shkencore Islamska misao t Kryesis s Bashksis Islame t BiH, e cila botohej asokohe n Sarajev. Pasi ishin mbledhur shkrimet pr numrin e par t revists Dituria Islame, ishte e domosdoshme t merrej leja-vendimi pr botim, nga ish-Sekretariati Krahinor i Shkencs dhe Kulturs, i ish-KSAK-s. Pr marrjen e lejes pr botim ishte e nevojshme t drgohej krkesa bashk me materialin pr botim. Vlen t theksohet q pr marrjen e lejes duhej pritur disa muaj dhe duheshin zhvilluar shum biseda me personin prgjegjs t asaj kohe. Bisedat ngjanin m shum me marrje n pyetje pr arsyet e botimit t revists. Numri i par i revists Dituria Islame sht botuar n OPGBG Rilindja n Prishtin, me tirazhin 3.000 ekzemplar. sht me rndsi t theksohet se puntort e asaj shtypshkronje, numrin e par t ksaj reviste e patn prgatitur me nj prkushtim shum t madh. Pas daljes nga shtypi, numri i par i Dituris Islame u shprnda n mbar territorin e Kryesis s BI-s npr kshillat e BI-ve, n Maqedoni e gjetiu. N baz t informacioneve q na vinin nga terreni, patm konstatuar se revista Dituria Islame ishte mirpritur nga lexuesit dhe patm marr shum urime dhe falnderime pr kt revist fetaro-informative.

dituria islame / revist mujore, fetare, shkencore e kulturore / Boton: kryesia e Bashksis islame t kosovs, Prishtin. Kryeredaktor: Mr. Rexhep Suma / Redaksia: Driton Arifi, Mr.Ejup Haziri, Fitim Flugaj, Mr.Imer Hajdini, Dr. Islam Hasani, Kasim Grguri, Muhamet Mavraj dhe Sedat Islami. Gazetar n redaksi: Ramadan Shkodra / Lektor: Isa Bajinca / Korrektor: Skender Rashiti / Redaktor artistik, teknik dhe operator kompjuterik: Edib Ali Agagjyshi. Adresa: Dituria Islame, rr. Bajram Kelmendi nr. 84, 10000 Prishtin / Tel&Fax: 038 224 024 / email: dituriaislame@hotmail.com / dituriaislame@yahoo.com www.dituriaislame.net /Parapagimi: Evrop 25 / Amerik 40 USA$ / Shtypi: Shtypshkronja Iliri, Prishtin / Dorshkrimet dhe fotot nuk kthehen!

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Editoriali

25 vjet jet, 250 numra n shrbim t fjals s vrtet

etojm n nj mjedis global q ndryshon shpejt, ku ndrveprimi kulturor dhe medial sht nj fakt jetsor. Si revist profesionale e themeluar n qershorin e vitit 1986, Dituria Islame qndroi e fuqishme n misionin e saj t informimit dhe thirrjes islame n vendin ton, po dhe m gjer. Ishte zri i myslimanve n kohn kur do gj ishte moniste dhe jo vetm nuk prfilleshin as prkraheshin mesazhet fetare islame, po edhe luftoheshin vazhdimisht. Ajo, duke u mbshtetur n standardet m t larta t puns profesionale, me saktsi e drejtsi, informonte opinionin dhe lexuesit se ndodhte n vend e n bot, madje duke ngritur vetdijen e tyre n lidhje me sfidat dhe problemet q mund tu dilnin myslimanve gjat ksaj rruge. Dituria Islame doli me nj ide t guximshme dhe prparimtare, dhe kshtu qysh n fillim tejkaloi etnicitetin duke u bazuar n obligimet kuranore, pra n emr t nj ideali universal t barazis, brenda suazs s besimit fetar. Ajo krijoi vetdije t re pr shtje t prgjithshme dhe pikpamje t tilla. Kjo revist, gjithnj bazuar n msime fetare, edhe tash sht n gjendje t transformoj jett njerzore dhe mnyrn e jetess me rezultate t dobishme. N dekadn e tret t daljes, jemi sigurisht, m t pjekur, m t fort dhe si gjithnj, t pavarur. Paanshmria politike sht vendimtare pr fatin e nj medieje. Hapsira q ofron kjo revist, sht e madhe pr ata q prdorin dhe respektojn lirin e t shprehurit, por mbyllet fare, pr doknd q mundohet ta keqprdor at. T jesh origjinal, autentik, do t thot t veprosh brenda tradits-thot Graham E. Fuller. Revista jon dhe e juaja t dashur dhe t respektuar lexues, angazhohet vazhdimisht q t shpall invalid stereotipat mbi Islamin dhe myslimant. Stereotipa t tjer myslimant i prshkruajn si t dhunshm; stereotipi i grave myslimane, n mediet tona dhe perndimore, merret zakonisht nga nj pakic e vogl e shoqrive myslimane dhe nuk prfaqson pjesn drrmuese t popullsis myslimane. Prpiqemi edhe n kt 25-vjetor t konsolidojm nj etik profesionale islame, duke ruajtur balancat e nj informimi t thell. Falendrojm t gjith ata q kan ndihmuar, prkrahur dhe mbshtetur kt revist, q nga dalja e numrit t par t saj e deri m sot. Si redaksi, shprehim prkushtimin ton t vazhdueshm pr t vrtetn, pr t mirn e ktij dini dhe interesave t myslimanve, t pavarur nga interesi ditor, grupor...; e vrteta vazhdon t shkruhet pa shtrembrime. Ky sht edhe obligim kuranor. O ti Pejgamber, Ne t drguam ty dshmues, lajmtar prgzues e qortues. Dhe me Urdhrin e Allahut, thirr pr n rrugn e Tij dhe pishtar ndriues. (El-Ahzab, 45- 46). Ti (Muhamed) thirr pr n rrugn e Zotit tnd me urtsi e kshill t mir dhe polemizo me ata (kundrshtart) me at mnyr q sht m e mira. . (En-Nahl, 125). e ti thirri te Zoti yt, se pa dyshim ti je n nj rrug t drejt. (El-Haxh, 67). dhe ti thirr te Zoti yt e kurrsesi mos u bj pasues i dshirave t idhujtarve. (El-Kasas,87). Thuaj: Un jam urdhruar q ta adhuroj vetm Allahun, e t mos i bj shok Atij. Un vetm tek Ai i thrras (njerzit) dhe vetm tek Ai sht kthimi im! (Er-Rad, 36). Prandaj sot, kur ne me lexuesit, festojm kt numr jubilar t 250 me radh, shprehim gatishmrin pr t vazhduar me t njjtin zotim e prkushtim n t mir t interesave t myslimanve, shoqris dhe vendit ton t pavarur. Mr. Rexhep Suma

Retrospektiv 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

Fillimi i Dituris Islame


H. Jetish Bajrami illimisht, urojm Jubileun e 25-vjetorit dhe t daljes n drit t revists fetare shkencore e kulturore Dituria Islame. Aktivitetet e bujshme t Kryesis s Bashksis Islame, asokohe n Prishtin kishin detyruar iden pr themelimin e nj reviste periodike, prmes s cils, pikspari do t informoheshin lexuesit shqiptar pr aktivitetet e Bashksis Islame. Kjo revist, prve t tjerash, kishte pr detyr gjithashtu t informonte kshillat e BI-s dhe gjith t interesuarit e tjer. N mnyr t veant, revista q do t themelohej, do t kishte pr detyr t komunikonte me lexuesin shqiptar mysliman me an t shkrimeve q do t botoheshin aty. Ideja pr themelimin e nj reviste fetare shkencore ishte e kamotshme, por, me ndihmn e Zotit t Madhrishm, realizimi i saj u konkretizua n vitin 1986. Prpjekjet ishin t mdha, pengesat e shtetit edhe m t mdha, ndrsa forcat destruktive t shtetit komunist, t cilat pengonin me kmbngulje daljen e revists, ishin t shumta. Megjithat, revista doli dhe ajo, q nga numri i par, kishte nj prmbajtje q u prgjigjej nevojave dhe krkesave t lexuesit shqiptar. Revistn e emrtuam Dituria Islame, kurse kryeredaktori i par i saj qe emruar haxhi Jetish ef. Bajrami. N fillim, Dituria Islame ishte tremujore, por shum shpejt, pr shkak t krkesave t mdha, ajo u b e prmuajshme, me katr mij eksemplar n muaj. Me kt tirazh dhe me kt ritm, revista do t botohej, pa asnj vones, pr plot pes vjet. Dituria Islame, prve rolit informativ q kishte ndaj lexuesit t saj, ajo prezantonte edhe trajtime dhe studime t ndryshme n shkenca islame dhe m gjer. Dshira dhe synimi yn ishte q revista t arrinte n t gjitha shtpit shqiptare, kudo q ishin. Madje revistn patm filluar ta drgonim edhe n Diaspor, sidomos n shtetet e Evrops dhe n Amerik. N vitin 1989, ather kur regjimi serb mbylli gazetn e prditshme shqip Rilindja, n Kosov, me nj vendim t Kryesis s Bashksis Islame t athershme, kryetar i s cils isha un, patm vendosur q Dituria Islame t shndrrohej n nj gazet informative shqiptare dhe pr nj koh t gjat ajo ishte organi i vetm informativ n Kosov. N at koh, revista dilte n dhjetra mijra ekzemplar, dhe nj rndsi e posame i jepej drgimit t saj n Diasporn shqiptare. Regjimi serb disa her ndrpreu daljen e saj, por ne, me nj vendosmri t madhe, vazhduam punn e botimit t saj, duke ndrruar shtpit e botimit, vetm e vetm pr t mos pushuar s dali Dituria Islame. N at koh, fal vetmohimit ton dhe t gjith personelit q merrej me revistn, arritm q Dituria Islame t prekte pika referuese politike dhe islame n Kosov edhe m gjer. Vendosmria n punn ton, ishte shenja m dalluese e ndihms s Zotit q Dituria Islame t vazhdonte rrugn e saj drejt lexuesit dhe ti prballonte t gjitha vshtirsit q i dilnin. Sot, fal Zotit dhe angazhimit t t gjith punonjsve t ksaj reviste, Dituria Islame vazhdon t jet rregullisht n duart e lexuesit shqiptar.

1. Kryeredaktor, Jetish bajrami, nr. 1-17, 1986-1990 Kryeredaktor-redaktori prgjegjs: Jetish bajrami Kshilli redaksues: Jetish bajrami, Sherif Ahmeti, dr. Rexhep boja, Emin behrami, Avni Aliu, Resul Rexhepi dhe Rexhep luma lektor: Mehmet halimi, Korrektor: Rexhep luma, Redaktor teknik: Ali govori.

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Retrospektiv

Besnike e misionit islam


Mr. Qemajl Morina e rastin e 25-vjetorit t daljes s numrit t par dhe numrit jubilar t 250, sht mir ti bjm nj vshtrim rrugtimit t revists Dituria Islame prgjat viteve t kaluara, - pr t par rriten dhe zhvillimin e saj. Ato q duhet ti kemi parasysh me kt rast, jan rrethanat politike, shoqrore e t tjera, npr t cilat kaloi revista jon gjat ktij erekshekulli t jets s saj. Dituria Islame pr her t par e pa dritn n qershorin e vitit 1986. N ato vite t largta, kur Kosova po prjetonte ngjarjet e mdha t Demonstratave t vitit 1981, q patn lkundur deri n themel ideologjin komuniste n Evropn Juglindore si dhe bashkim vllazrimin n ishFederatn Jugosllave. N sken ishte paraqitur m e fuqishme se asnjher m par ideja e kamotshme e shqiptarve pr lirim dhe bashkim kombtar. Fati e deshi q prgjegjsin pr nj fush t rndsishme t jets son Dituria Islame ta merrte pikrisht n nj periudh tejet t ndjeshme t historis son, si kombtare, ashtu dhe fetare. Pr t pasuar vitet e vshtira , tetor 1990 shtator 1996, kur qe ndaluar botimi i s prditshmes Rilindja, n mnyr q revista jon t merrte edhe rolin e medies s vetme pr informimin e lexuesve. Rnia e Murit t Berlinit, q ndodhi vetm nj vit m par, hapi pothuaj t gjitha opsionet, si n aspektin politik, ashtu dhe n at shoqror. At vit kishte filluar shkatrrimi i asaj q quhej Jugosllavi, n t ciln ne shqiptart nuk kishim kurrfar prfaqsimi, qoft ai edhe formal. Ideologjia komuniste kishte ln gjurmat e saj t thella n ndrgjegjen e t gjithve. N veanti t inteligjencies shqiptare. Andaj duhej br mos q ajo pjes shum e rndsishme e popullit ton t afrohej. Dituria Islame u b ura q mund t na afronte dhe t na bashkonte. Kjo mund t arrihej nse atyre u jepej vendi i merituar, ku do t punonim bashkrisht pr ngritjen e nivelit t duhur t revists son t vetme islame n kosov. edhe pse vshtirsit ishin t shumta, megjithat duhej t punohej q t ngriheshim n nivelin e misionit.. Me nj bashkpunim t prbashkt, arritm sukses n zgjerimin e temave me qllim t rritjes s rrethit t lexuesve dhe t tirazhit. Kjo u arrit fal angazhimit t redaksis dhe zgjerimit t numrit t bashkpuntorve. N veanti patm sukses me temat e aktualiteteve nga Bota Islame, e cila ato vite po jetonte ngjarje t rndsishme, sepse myslimant ishin n shnjestr t sulmeve an e knd bots, ashtu sikur jan edhe sot.Nj tematik tjetr q shtronte Dituria Islame e atyre viteve, ishin intervistat e shumta me dijetar, mendimtar, publicist, njerz t fes, t cilt n mnyra t ndryshme shprehnin opinionet e tyre pr realitetin dhe t ardhmen. Dituria Islame theu edhe nj tabu, q deri ather ishte e paimagjinueshme, kur n faqet e saj filluan t botoheshin biseda edhe me prijs t feve t tjera. Me kt ajo synonte t hapej duke e zgjeruar rrethin e komunikimit nga ai ndrislam n at interkonfesional. Kjo i dha nj shtytje t re Dituris Islame pr ta ngritur n radhn e revistave q po bnte hapa t guximshm n thyerjen e tabuve, pr se ajo u b jo vetm burim citimi, po edhe t huazimi t temave t shumta, nga gazeta e revista, t cilat kishin nj tradit t gjat dhe pr nj koh t gjat gjendeshin n duar t lexuesve. Kur rilexoj sot, koh pas kohe, disa nga temat e tilla, m bjn t ndihem krenar pr mundin dhe punn q patm br gjat atyre viteve t vshtira t botimit t Dituris Islame. Na gzon fakti se Dituria Islame vazhdoi rrugtimin e saj pandrprer, duke i mbetur konsekuente tradits s saj islame. Ajo krijoi fizionomin e saj, po n t njjtn koh prfitoi edhe lexues t rinj , t cilt e krkonin n fillim t do muaji. Kto jan arsyet, po ka dhe t tjera sigurisht pse edhe sot sht detyrim q lexuesve tan tu sigurojm tema t larmishme q ata t gjejn n revist at q krkojn dhe dshirojn. Sot kemi nj numr t madh njerzish t arsimuar, t cilt kan pr obligim t japin kontributin e tyre n pasurimin dhe begatimin e s vetmes revist ton t prmuajshme islame n Kosov - Dituris Islame. Shpresojm se ata do ta bjn kt, pr hir t kryerjes s obligimit t tyre ndaj revists dhe lexuesve t saj.

2. Kryeredaktor, mr. Qemajl Morina, nr. 18- 84, 1990-1996 Kshilli botues: dr Rexhep boja, Jetish bajrami, Sherif Ahmeti,mr Iliaz Rexha, hajrullah hoxha, Asllan Murati dhe Nehat Krasniqi. Kshilli redaktues: dr. Feti Mehdiu, dr. Muharrem pirraku, Mr. Shemsi Ajvazi, Mr. Shemso Shaqiroviq (Emin behrami), Qazim Qazimi, Naim Trnava, Nexhat Ibrahimi, Elez Osmani dhe Mr. Qemajl Morina. lektor: Mr. Mehmet halimi, Redaktor teknik: Shemsi grguri, Korrektor: Sabit Jaha, nga nr. 25 hasan Emrllahu dhe Mejreme Mehmeti, nga nr. 27 Jusuf gashi, nga nr. 47 Qemajl Selishta, dizajni: Nysret Simnica Mandati i dyt nr. 48-84, 1993-1996 Kshilli redaktues: Miftar hajdini, Sabri bajgora, Mustaf havolli, Elez Osmani, mr. Qemajl Morina. lektor: Mr. Mehmet halimi, nga nr. 56-1994 besa hoxha, Korrektoror: Qemajl Selishta, dizajni: Nysret Simnica, Redaktor teknik: hanefi berisha nga nr 50 (1993).

Retrospektiv 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

Ishin vite t vshtira t mbijetess


Sabri Bajgora

qent kryeredaktor i revists m prestigjioze fetare n vend, pr mua, prveq ishte nj privilegj, njkohsisht ishte edhe nj barr dhe prgjegjsi e rnd. Vitet 1996-1998, kur mu besua mandati i par dyvjear, ishin ndr m t rndat n historin e popullit t Kosovs, dhe t BIK-s. Ishin vite plot vlime, kthesa dramatike, vite dhimbjesh e vuajtjesh t mbar Kosovs, e cila pr do dit po pikonte gjak njerzish t pafajshm, t cilt vriteshin e keqtrajtoheshin pa pik faji, nga regjimi okupues serb. Nxjerrja e revists asokohe ishte br shum e vshtir, sepse problemet m t mdha i hasnim n distribuimin e saj n terren. Kontrollet e shumta n punktet policore-ushtarake, ishin nj rrethan rnduese pr punn ton, dhe ndodhte shpesh q t na konfiskoheshin e ndaloheshin numra t tr t revists, me pretekste se po i shrbenim nacionalizmit shqiptar kundr Serbis. Megjithat, pavarsisht nga t gjitha kto vshtirsi n ato vite t mbijetess popullore, Dituria Islame nuk pushoi s pruari kurr mesazhin e saj fetar e kombtar. Madje do ngjarje shoqrohej me analiza t shumta nga pena t mdha intelektuale shqiptare, t cilt ia prcillnin bots at q po ndodhte n Kosov. Q prej demonstratave paqsore t studentve n vitin 1997, faqet e Dituris Islame ishin plot ngjarje dramatike. N faqet e ksaj reviste u prjetsuan me shnime, kronika e shkrime masakrat ndaj familjeve n Qirez e Likoshan, pastaj lufta heroike e familjes Jashari n Prekaz, si dhe t gjitha masakrat e tragjedit e radhs nga soldateska serbe, q kulmuan me masakrn e Reakut, e cila solli Konferencn e Rambujes.Mandati i dyt 1998-2000, ishte po ashtu nj sfid e madhe, sepse shihej qart se Kosova po zhytej n nj luft, meq UK-ja tashm rezistonte heroikisht kundr sulmeve barbare serbe. N at koh, pra nga mesi i vitit 1998, nga ofensivat serbe kishin filluar t shkatrroheshin edhe xhamit e para n zonn e Drenics, Malishevs dhe t Rrafshit t Dukagjinit. Gjat ksaj kohe kishin rn shehid n ball t lufts edhe shum hoxhallar, nxns t medreses Alauddin dhe student t FSI-s. Puna tashm ishte vshtirsuar e rnduar tejmase, por megjithat ekipi i Dituris Islame, kishte arritur t filmonte shum prej ktyre tmerreve dhe shkatrrimeve, derisa arriti edhe muaji mars 1999 dhe filluan bombardimet e NATO-s, dhe numri i Dituris Islame, ndonse i prgatitur n trsi, mbeti i pabotuar. Eksodi i popullats n Shqipri dhe Maqedoni, bri q ky numr t mos shihte dritn e botimit deri n muajin gusht 1999, kur, pas kthimit, u evidentuan menjher dmet n teren dhe u informua opinioni botror pr krimet e tmerret q kishte prjetuar popullata e kosovs. Natyrisht q nga institucionet q ishin dmtuar m s shumti ishte Bashksia Islame e Kosovs, e cila psoi dme t mdha n njerz dhe n infrastruktur. N radht e shehidve, emrat e tyre i regjistruan deri n prjetsi imam, nxns dhe student, kurse u shkatrruan 218 xhami, shum seli t kshillave t BIK-s anemban Kosovs, kurse kulmi i ksaj t keqeje nga dmtime materiale, ishte njher plakitja e Selis qendrore t BIK-s dhe m pastaj djegia e saj nga soldateska serbe, mu ditn kur NATOja po hynte triumfalisht n Kosov. N kt rast nuk u kursye nga djegia as Arkivi 600-vjear i BIK-s, me shum dokumente e manuskripte t vlers s rrall. Menjher pas kthimit, ekipi i Dituris Islame ishte vazhdimisht n terren pr t filmuar e regjistruar krimet makabre t barbarve serb, dhe puna e ktij ekipi u kurorzua m von me botimin e monografis rreth objekteve t shkatrruara islame, n kuadr t shtpis botuese Dituria Islame, n vitin 2000. Vlen t theksohet se gjat tr viteve t tmerrit 19962000, n faqet e Dituris Islame nuk munguan kurr tema fetare, politike e sociale, t cilat mbajtn gjall shpresn e ktij populli pr nj t ardhme m t ndritur. Pikrisht gjat ktyre viteve jan promovuar pena t reja t teologve, t cilt vazhdojn edhe sot e ksaj dite t jen aktiv.

3. Kryeredaktor, Sabri bajgora, nr. 85-124, 1996-2000 Redaksia: Ahmet Sadriu, Emin behrami, Elez Osmani, hajrullah hoxha, Nehat Krasniqi, Sulejman Osmani. lektor: Mehmet halimi, nga nr 86-1996 Isa bajinca, Redaktor teknik: hanefi berisha, Korrektor: Skender Rashiti, disejni kompjuterik: Nysret Simnica, kurse Operator kompjuterik: Nuhi Simnica nga nr. 123 (2000), Sekretar i redaksis: Elez Osmani nga nr. 100 - 109 (1998), Kopertina: bashkim Mehani nga nr. 107 (1998) nga nr. 110 (1999) redaktor teknik. Mandati i dyt, nr. 107-124, 1998-2000 Redaksia: Ahmet Sadriu, Emin behrami, Elez Osmani, hajrullah hoxha, Nehat Krasniqi, Sulejman Osmani, nga nr. 107 (1998) Qemajl Morina, Naim Trnava, Xhabir hamiti lektor: Isa bajinca, Redaktor teknik: hanefi berisha, Korrektor: Skender Rashiti

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Retrospektiv

Dituria Islame vazhdon me hapin e kohs


Ahmet Sadriu ituria Islame, sht zri, shpirti e zemra e populli ton, t muar dhe t respektuar lexues! Kam nderin, knaqsin dhe privilegjin q me pak fjal t rrfej disa kujtime t mia n cilsin e ish-kryeredaktorit t revists son dhe tuaj, e cila sivjet ka dy prvjetor t rndsishm: n qershor revista Dituria Islame shnon 25-vjetorin e daljes s saj, dhe, me botimin e ktij numri, ka arritur nj numr jubilar - numrin 250! Jubile si kto, jan rast t mira q t kujtohet e kaluara, t vlersohen puna e br, arritjet, sfidat dhe vshtirsit. Tashm ska dyshim q revista Dituria Islame paraqet nj vler t rndsishme t shoqris son n prgjithsi, dhe n veanti t BI-s t Kosovs dhe besimtarve tan t respektuar. Revista pr kta 25 vjet, n kta 250 numra, ka arritur q katriprisht t luaj misionin e saj, s pari n kultivimin e fjals s shkruar islame n gjuhn shqipe, e pastaj duke qen, n koh e dit t vshtira, tryez e klass intelektuale t populli ton. Po ashtu, Dituria Islame luajti nj rol prcaktues edhe n nxjerrjen n drit t shum penave t reja nga t gjitha viset tona.Sduhet harruar se revista Dituria Islame lindi n kohn e sistemit komunist ateist, pr t vazhduar n periudhn e vshtir t riokupimit t Kosovs , e, m pastaj prjetoi edhe fatin e Kosovs dhe t popullit ton - Luftn lirimtare, pr t vazhduar misionin e saj n lirin e Kosovs dhe, s fundi, n brjen e shtetit. Nse shohim prapa, 25 vjet nuk jan shum, por, nse kemi parasysh ngjarjet q kaloi populli yn dhe sfidat me t cilat u prball, ska dyshim q kjo periudh merr rndsi t veant, pr faktin se gjat ksaj kohe prjetuam thyerje t mdha. Ajo q vlen t thuhet n kt rast, sht s Dituria Islame edhe n kto thyerje ishte zri, shpirti e zemra e populli ton. Nse shohim nga perspektiva e sotme, mund t mburremi me revistn dhe misionin e saj, ngase n t gjenim msime pr besimin n Zotin Nj, kur kjo ishte e ndaluar nga ideologjia marksiste e leniniste q at koh ishte n pushtet. M pas n Dituri.... gjejm shkrime m t rndsishme pr historin e lavdishme t populli ton, si dhe portrete t patriotve e atdhetarve t kombit ton, n kohn kur Kosova ishte nn okupimin klasik serb. Po n Diturin Islame gjejm shkrime moralizuese pr luftn e UK-s, q nga ort e para t lufts son. Revista jon dhe juaja vazhdoi misionin e saj edhe n Kosovn e lir e t pavarur, misionin e saj kombtar, fetar, shkencor, kulturor e informues. Un kam pas rastin dhe nderin q, s bashku me bashkpuntort, t drejtoja kt revist pr 4 vjet, dhe sot mund t them q, fal Zotit, pastaj kontributit t bashkpuntorve dhe, para s gjithash, prkrahjes s lexuesve tan t respektuar, ta dilnim me sukses q t kryenim misionin ton, s pari n vazhdimin e daljes s revists me rregull, n ngritjen e cilsis, n ruajtjen e fizionomis, dhe, m pastaj, edhe t sillnim nj numr t mir bashkpuntorsh t rinj dhe informacione pr lexuesit dhe besimtar. Pr t gjitha kto jemi angazhuar seriozisht, pa kursyer asgj, gjithnj duke marr parasysh vrejtjet, sugjerimet dhe krkesat e lexuesve dhe dashamirsve t fjals s shkruar. Tani, kur jemi n 25-vjetorin e botimit t suksesshm t revists son, duhet t vazhdojm me hapin e kohs, duke mbajtur parasysh t gjitha sfidat q sjell koha, si dhe pritjet e opinionit ton. Dshiroj q Dituria Islame t vazhdoj misionin e saj edhe n t ardhmen, gjithher n shrbim t besimtarve e t lexuesve tan.

4. Kryeredaktor, Ahmet Sadriu, nr. 125-175, 2000-2005 Redaksia: Ali Vezaj, bahri Simnica, Ferid Agani, Flamur Sofiu, Idriz bilalli, Rexhep lushta, Sabri bajgora, Sulejman Osmani lektor: Isa bajinca, Korrektor: Skender Rashiti, Redaktor teknik: bashkim Mehani, Operator kompjuterik: Nuhi Simnica. Nga nr. 127-128 (2001) me vebsajt. Mandati i dyt, nr. 151-175, 2003-2005 Redaksia: Ekrem Simnica, mr. Fahrush Rexhepi, Jakup unaku, mr. Musa Vila, mr. Rrahim Aliu, Sabri bajgora, Sadik Mehmeti, dr. zija Abdullahu lektor: Isa bajinca, Korrektor: Skender Rashiti, Redaktor teknik: bashkim Mehani, Operator kompjuterik: Nuhi Simnica, Sekretar i redaksis: hajrullah hoxha nga nr. 153 (2003) - nr. 177-175 (2005), Kopertina: Ymridin Trinaku nga nr. 162 (2004).

Retrospektiv 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

Dituria Islame ishte gjithnj n shrbim t fes dhe kombit


Bahri Simnica uke ju uruar q n fillim pr kt numr jubilar, ju uroj shum suksese juve dhe revists son e tuaj, q tani po plotson numrin 250. Vrtet kisha nderin q n kt revist mujore pr nj koh t isha antar i redaksis, kurse pr katr vjet t isha kryeredaktor, nj periudh kur me plot knaqsi dhe me nj vullnet t fort u mundova t jepja maksimumin, n mnyr q edhe un t ndodhesha n mesin atyre shum antarve e kryeredaktorve q kontribuan dhe vazhdojn t kontribuojn pr avancimin dhe ngritjen e ksaj reviste, t par e t vetme, t Bashksis Islame t Kosovs. Meritat i kan ata q filluan dhe kontribuuan n koht m t vshtira, botimin e ksaj reviste, e cila si do revist tjetr kosovare kishte peripecit dhe vshtirsit e shumta gjat rrugtimit deri n ditt tona. Tani kur vrehet vrtet nj avancim e ngritje e prmbajtjes dhe cilsis pr dit e m tepr, si nga larmia e temave, ashtu edhe nga disenjimi, kjo na bn edhe m t lumtur dhe m krenar, po dhe shfaqja e emrave t bashkpuntorve t rinj dhe botimi i temave bashkkohore e aktuale, pa munguar asgj nga nevojat ditore t gjith atyre lexuesve shum t nderuar, q na ndihmuan dhe po ndihmojn n ngritjen dhe vlersimin e ksaj reviste. do periudh ka prparsit e veta, po dhe mangsit e veta, vese sht m me rndsi q gjat ktij udhtimi pr m shum se njzet e pes vjet, revista jon nuk u nda asnjher nga lexuesit e saj dhe gjithnj ishte n shrbim t fes dhe kombit. Kjo na bn edhe m krenar e m t lumtur q patm nderin t ishim dhe kemi nderin t jemi edhe m tutje n shrbim t ksaj reviste. Duke respektuar hapsirn e kufizuar, ksaj reviste i uroj jet t gjat deri n pafundsi, kurse juve - kryeredaktor dhe antar t redaksis, shum suksese dhe ju prift e mbara n kt pun t shenjt q jeni duke br pr informimin sa m t drejt dhe sa m t shpejt pr rrjedhat e Islamit dhe t myslimanve kudo n bot. Shum suksese!

5. Kryeredaktor, bahri Simnica, nr. 176-223, 2005-2009 Redaksia: Agim hyseni, burhan hoxha, hajrullah hoxha, Isa Memishi, Jakup unaku, Muharrem Trnava, Muhamed hoxha, Nexhmi Maksuti, Rexhep Suma, Sabri bajgora lektor: Isa bajinca, Korrektor: Skender Rashiti, Kopertina & red. teknik: Ymridin Trinaku, Operator kompjuterik: Nuhi Simnica, gazetar n redaksi: Ramadan Shkodra nga nr. 201 (2007). Mandati i dyt, nr. 201 - 223, 2007-2009 Redaksia: Agim hyseni, burhan hoxha, Jakup unaku, Miftar Ajdini, Muharrem Trnava, Rexhep lushta, Sabri bajgora, zaim baftiu lektor: Isa bajinca, Korrektor: Skender Rashiti, Kopertina &red teknik: Ymridin Trinaku, Operator kompjuterik: Nuhi Simnica, gazetar n redaksi: Ramadan Shkodra.

10

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Retrospektiv

Dituria Islame, pr 25 vjet bartse e vlerave fetare, kombtare dhe njerzore

shtjes s shkrim-leximit, prkatsisht fjals s shkruar, parimet islame i kan kushtuar rndsi t veant. Kt m s miri e dshmon fakti q urdhri i par kuranor q i ishte shpallur Muhamedit a.s., ishte fjala: Lexo, dhe nj kaptin kuranore fillon me betimin e Allahut pr lapsin dhe shkrimin. Shtypi si mjet i komunikimit dhe informimit publik, luan nj rol t madh n formimin dhe ngritjen e vetdijes fetare, kombtare dhe njerzore tek do popull. Me an t tij prezantohen vlerat shpirtrore, morale, kulturore dhe materiale t tij dhe prcillen nga brezi n brez. Edhe pse ish-sistemi komunist popullit shqiptar n Kosov i lejoi shkollimin dhe shtypin laik n gjuhn amtare, pr shkak t ideologjis s tij ateiste, shtypin fetar e pengoi edhe pr Hajrullah ef.Hoxha nj koh t gjat. Duke marr parasysh rolin e madh q ka shtypi n prhapjen e msimeve dhe rregullave islame tek lexuesit, Kryesia e BI-s e udhhequr nga H. Jetish ef. Bajrami, pati marr vendimin pr botimin e revists Dituria Islame. N fillim revista u prball me vshtirsi t ndryshme, sidomos me mungesn e bashkpuntorve. Megjithat, fal vullnetit dhe puns me prkushtim t disa bashkpuntorve t rregullt, po dhe ardhjes s kuadrove t reja t diplomuara n Botn Islame, kjo munges brenda nj kohe t shkurtr u plotsua.N revist n fillim dominonin temat e prkthyera, kryesisht nga boshnjakishtja, ndrsa me emrimin e Mr. Qemajl ef.Morins dhe pastaj t Sabri ef. Bajgors kryeredaktor t saj,nisn t dominonin tema autoriale me prmbajtje bashkkohore. Gjat mandatit sa ishte kryeredaktor Ahmet ef. Sadriu (n fillim t viteve 2000) Dituria Islame u fut komplet n rrjetin e internetit me hapjen e faqes s saj n t, kurse me iniciativn e kryeredaktorit aktual, Mr.Rexhep ef. Suma, pos rubrikave tjera t reja u hap rubrika e lajmeve dhe informacioneve nga Bota Islame. Nga bashkpuntort e prhershm, t cilt dhan nj kontribut t veant pr daljen me rregull t Dituris... dhe pr begatimin e prmbajtjes s saj me tema t zgjedhura n fusha t ndryshme, kan qen: Mr. Qemajl Morina dhe Emine Vezaj n fushn e analitiks dhe kulturs; Sabri ef. Bajgora dhe Adnan Simnica, n fushn e Tefsirit-komentimit t Kuranit; Dr. Sulejman Osmani dhe Mr.Musa Vila, n fushn e Hadithit; Orhan Bislimaj dhe Nexhat Ibrahimi, n fushn e Akaidit; Mr.Flamur ef. Sofiu, n fushn e Fikhut; Dr. Fahrush Rexhepi dhe Mr.Samir B. Ahmeti, n fushn e historis islame; Mr. Rexhep Suma dhe Ramadan Shkodra - pr veprimtari dhe aktivitete t Kryesis s BI, t kshillave t saj n terren, pr informacionet nga Bota Islame etj..Me kt rast e ndiej veten t privilegjuar dhe krenar q kam pasur fatin q pr disa vite me radh t isha antar dhe sekretar i redaksis s Dituris..., si dhe autor i disa artikujve modest t botuar n faqet e saj.Gjat ksaj periudhe afr 25-vjeare t botimit t saj, revista jon prballoi me sukses vshtirsit e ndryshme q i doln, dhe me prmbajtjen e mirfillt t saj, arsyetoi plotsisht themelimin dhe ekzistimin e saj, duke dhn kontribut t mueshm, si n aspektin fetar, ashtu dhe n at kombtar. N kohn e sundimit t sistemit komunist ajo ishte nj arm mbrojtse e vlerave fetare, morale dhe njerzore. N kohn e regjimit t Milosheviit, kur u ndalua dalja e gazets Rilindja dhe u mbyll RTP, ajo, bashk me gazetn Bujku dhe me revistn Zri, ishin burimet e vetme t lajmeve dhe informacioneve n gjuhn shqipe. N faqet e saj u dnua ashpr dhuna dhe gjenocidi serbosllav mbi popullatn shqiptare, e n ann tjetr, n faqet e saj u prkrahn fuqimisht demonstratat mbarpopullore, dhe sidomos ato t studentve t Universitetit t Prishtins dhe lufta e UKs, e cila ndryshoi gjendjen e status-kuos disavjeare n Kosov dhe, me bombardimet e Natos t caqeve ushtarake serbe, u lirua Kosova. Po ashtu, edhe pas prfundimit t lufts e deri m sot, Dituria Islame dha kontribut t mueshm duke apeluar pr vendosjen e paqes, tolerancs dhe bashkjetess ndrfetare e ndrnacionale n Kosov, si dhe duke luftuar t gjitha dukurit negative n shoqrin ton.N fund, si punonjsve t redaksis s Dituris Islame ashtu dhe punonjsve t prgatitjes teknike, u uroj n t ardhmen pun t mbar dhe suksese t reja.

pJESA FETARE 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

11

Reflektime kuranore
Mr. Adnan Simnica Sikur Allahu tu shpejtonte njerzve pranimin e krkess pr t keqen, ashtu si e pranon shpejtimin e krkess pr t mirn, me t vrtet ata do t zhdukeshin. Megjithat, ata q nuk shpresojn takimin Ton (q nuk jan t bindur n ringjalljen), Ne i lm t bredhin t verbr n humbjen e tyre. (Junus, 11) Mos pranimi i lutjeve pr keq nga urtsit e Krijuesit kt ajet Allahu xh.sh. shpreh butsin dhe urtsin e Tij ndaj njerzve, dhe ndaj pranimit t lutjeve dhe krkesave t tyre, duke sqaruar shtjen e atyre q nuk besojn takimin me Krijuesin Fuqiplot (ringjalljen), e duke u dhn afat mos ndoshta dikush prej tyre do t mendoj logjikshm dhe vmendshm (e do t besoj)1. Qartazi prfshihet nj shtje e besimit, meq disa luten vazhdimisht dhe nuk u pranohet lutja e tyre, e shum prej tyre dshprohen dhe bien n depresion e thon: Prse Allahu i Madhrishm nuk pranoi lutjen ton? T tillve u themi: Jo, assesi! Ngase ju, her luteni pr mir (hajr) dhe her pr keq, dhe po pranoi Ai lutjet tuaja, ather duhet ti pranoj njkohsisht lutjet tuaja pr mir dhe pr keq. Dhe, nse Allahu xh.sh. do t shpejtonte pranimin e lutjeve tuaja pr keq, ashtu si dshironi ju shpejtimin e pranimit t lutjeve pr mir, - ather juve do tu vinte fundi, ashtu si prshkruan Krijuesi thniet e pabesimtarve: (Kujtoje, gjithashtu), kur ata than: Zoti yn, nse ky (Kuran) sht e vrteta (e zbritur prej Teje), ather lsho mbi ne shi gursh nga qielli, dhe drgona nj dnim t dhembshm. (El-Enfal, 32). Sikur i Madhrishmi Allah ti prgjigjej ksaj krkese t tyre, ather ata do t shkatrroheshin, prandaj, o njeri, nse lutesh pr dika q sht e dmshme, sht n t mirn tnde q t mos marrsh fare prgjigje nga Krijuesi yt. Kjo sepse Ai ka urtsi t veant me rastin e pranimit t lutjeve, sepse Ai sht larg t qenit nn direktivat njerzore, dhe patjetr duhet t manifestohet dshira, vullneti dhe prcaktimi i Tij.2

Nxitimi sht nga pasionet e njeriut, si thot Fuqiploti: Njeriu (nga vet natyra e tij) sht i ngutshm (El-Isra, 11), dhe ai gjithnj shpejton n t mirn, ngase e do, kurse shpejton n t keqen vetm n gjendje hidhrimi, mllefi dhe kryenesie. E till shihet situata e jobesimtarve t kohs s zbritjes s Kuranit, t cilt krkonin dhe luteshin q tu shpejtohej dnimi, dhe kt e bnin nga injoranca, tallja dhe pamundsia e tyre pr tu prballur me argumente kundr Muhamedit a.s., gj q kishte ndodhur edhe tek pejgambert e mparshm, ashtu si i prshkruan Kurani: E ata krkojn prej teje ngutjen e zbatimit t s keqes para s mirs, edhe pse para tyre pati aso dnimesh (por nuk kan marr msim).3 Edhe nga aspekti gjuhsor, shprehja e prdorur n fillim t ajetit: Levsikur, shpreh mohimin hyjnor ndaj pranimit t lutjeve t tyre pr keq, n kt rast lutjeve t tyre pr shpejtim t dnimit ndaj tyre. E mira q krkojn ata, nuk ka t bj me t mirn n esenc, po me do t mir q sht n interes t tyre, qoft nga e lejuara ose e ndaluara (hallall apo haram). Ndrkaq, e keqja q krkojn ata, ka t bj me ndshkimin sikur u ndshkuan popujt m prpara me dnimin masiv hyjnor, po Allahu xh.sh. u jep atyre afat mos ndoshta dikush prej tyre do t pranoj adhurimin e Tij. Pr kt arsye Ai u drejtohet me fjalt: Ndrsa ata q i konsideruan t rreme (mohojn) argumentet Tona, dalngadal Ne do ti shpiem drejt shkatrrimit, pa e kuptuar, e do tu japim afat. Me t vrtet, plani Yn sht i fort. (ElAraf, 182-183) Ndrsa afati i prmendur pr pabesimtart ngrthen tri shtje kryesore: E

Ndrsa ata q i konsideruan t rreme (mohojn) argumentet Tona, dalngadal Ne do ti shpiem drejt shkatrrimit, pa e kuptuar, e do tu japim afat. Me t vrtet, plani Yn sht i fort.
(El- Araf, 182-183)

12

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Tefsir

para: Pr ti forcuar ata q dshirojn t bjn vepra t mira. E dyta: Nse vazhdojn (t qndrojn) n mosbesim, ndshkimi ndaj tyre t jet edhe m i merituar, dhe e treta: Q t marrin msim4. Ka prdorur n kt ajet shprehjen t keqen n vend ndshkimin, pr shkak se ai sht i dmshm dhe i dhembshm pr at q e godet5. Kriteret hyjnore mbi pranimin e lutjeve Krijuesi ka vendosur kritere mshire me rastin e pranimit t lutjeve, ngase nuk pranon lutjen q bhet pr keq, e njeriu mendon se po lutet pr mir. Fuqiploti e ka sqaruar kt fakt kur thot: Por mund t urreni nj gj, ndrkoh q ajo sht e mir pr ju, e mund t doni nj gj, ndrkoh q ajo sht e dmshme pr ju....(ElBekare, 216). Kshtu, o njeri, njohurit e tua nuk paraqesin fundin e dijes dhe njohurive mbi t mirn dhe t keqen, prandaj ia lr Atij q di gjithka n mnyr absolute dhe dallon qartazi n mes t s mirs dhe s keqes. Njeriu nganjher pr nj gj mendon se sht e mir dhe m pastaj del e kundrta dhe anasjelltas, dhe kjo e tra me urtsin dhe mshirn e Allahut xh.sh.. Lutjen pr keq e bn pabesimtart e Meks, t cilt krkuan shpejtimin e dnimit ndaj tyre, por, kur Krijuesi sqaron nj shtje, kjo nuk ka t bj vetm me at rast, por prfshin zgjidhjen e shtjes n fjal deri n Kiamet, ngase nj dukuri e till ekziston tek pabesimtart n vazhdimsi. I till sht edhe rasti i mospranimit t lutjeve dhe krkesave t pabesimtarve q i bnin n kohn e zbritjes s Kuranit, dhe t till jan pabesimtart e t gjitha kohve. I Madhrishmi nuk i pranon lutjet pr keq (mallkimet) t atyre q i bjn nga mllefi dhe shqetsimi, si: pr familjen, fmijt, pasurin etj,, po kjo kurrsesi nuk duhet t ndodh tek myslimant, ngase mallkimi i till sht i ndaluar n Islam, ashtu si sht konfirmuar n nj thnie t muhamedit a.s.: mos u lutni kundr vetvetes, mos mallkoni pasurin tuaj e as mos u lutni kundr fmijve tuaj, se ndodh q t qlloni orn kur Allahu i pranon lutjet, e ato t pranohen.6 Ata q nuk besojn ringjalljen jan n humbje t sigurt Pabesimtart arab t kohs s zbritjes s Kuranit, sfidonin Muhamedin a.s. me tallje pr shpejtim t ndshkimit ndaj tyre: Ata (jobesimtart) thon: Kur do t plotsohet ky premtim, nse thoni t vrtetn. (Junus, 48). allahu xh.sh. nuk pranoi krkesn e tyre, sepse Ai di t ardhmen e tyre - q do t hynin n Islam dhe kjo ndodhi me lirimin e Meks. Ndrsa n kuptimin e prgjithshm t pjess vijuese t ajetit, u trheq vrejtjen se mund tu ndodh pas kohs s afatizuar q u dha Krijuesi, ngase ata q nuk besojn n ringjallje, do t mbesin n humbje t thell deri n nj afat t caktuar (deri n vdekje).7

Allahu i Madhrishm mshiroi pabesimtart e kohs s zbritjes s Kuranit, duke drguar Muhamedin a.s. dhe Ai deshi q ta udhzonte popullin e tij, edhe pse shum prej tyre i dnoi n kt bot, pr tu dhn msim t tjerve, ashtu si e prshkruan Ai: Luftoni kundr tyre, q Allahu ti dnoj ata me duart tuaja, ti poshtroj, tju ndihmoj juve kundr tyre. (Et-Tevbe, 14) Pabesimtart nuk i dnon Allahu xh.sh. me dnim masiv, ashtu si i ndshkoi popujt m prpara, por i l ashtu t humbur t bredhin n humbje verbrisht, prandaj thot: megjithat, ata q nuk shpresojn takimin Ton (q nuk jan t bindur n ringjallje), Ne i lm t bredhin t verbr n humbjen e tyre. Pjesza n origjinal fe, q gjendet n fillim t ksaj pjese t ajetit, nnkupton kushtzimin q mendohet: derisa nuk pranova lutjet tuaja pr shpejtim t ndshkimit n kt bot, ather do tju l t bridhni t humbur prgjithmon dhe larg pr ta besuar t vrtetn dhe ringjalljen. N kt kuadr sht prdorur edhe premri lidhor elledhine t cilt, i cili dfton se shkak i lnies s tyre n humbje t vazhdueshme sht se ata nuk mund t pranojn dhe as t imagjinojn ringjalljen dhe dhnien e llogaris para Krijuesit.8 Po tu prgjigjej Zoti xh.sh. lutjeve t tyre pr shpejtim t ndshkimit, duke ditur se t tillt jan t zhytur thell n mkate dhe krime, do ti shkatrronte n trsi, si thot Ai: Sikur Allahu ti dnonte njerzit sipas veprave q bjn, nuk do t mbetej n siprfaqen e toks asgj e gjall, por Ai i shtyn ata deri n afatin e caktuar.... (Fatir, 45). N kt kuadr hyjn edhe lutjet (mallkimet) e njerzve kundr vetvetes apo kundr njri-tjetrit n raste dshprimi dhe hidhrimi. Kjo nnkupton se t gjitha lutjet e pabesimtarve bien ndesh me ligjin e Allahut dhe jan n humbje, por Ai nuk u prgjigjet me shpejtim t ndshkimit, pr shkak t butsis dhe mshirs ndaj tyre n kt bot.9 Allahu xh.sh. i l pabesimtart n humbje sistematike, q tu shtohen atyre mkatet, q t prjetojn ndalimin e armiqsis ndaj Islamit dhe ti ulin kokat e tyre, ngase myslimant u japin prgjigje atyre n vazhdimsi, dhe pabesimtart e kuptojn t dshpruar se kurr dhe n asnj mnyr nuk mund t fitojn dhe t mposhtin Islamin, dhe n do situat triumfon ligji hyjnor, ashtu si ndodhi me Muhamedin a.s. prgjat jets tij.10
(1) Zehretut -Tefasir, Muhamed Ebu Zehra, f. 3525.1987, Egjipt. (2) Tefsiri i Sharaviut, Muhamed Muteveli Esh-Sharavi, vll. i 9. f. 5765. Kajro (3)Muhamed Mahmud Hixhazi, Tefsir el-Vadih , vll.2 f. 45, bot. 10, 1992, Egjipt. Ndrsa ajeti nga surja Er- Rad, 6 (4)Muhamed Ebu Zehra, Ibid. f. 3526 (5) Tefsir El-Fahru Er-Razi, Mefatihul-Gajb, vll.17, f. 51, botimi 1. 1981, Darul- fikr, Bejrut (6) Tefsir El-Kuran El-Adhim, Ibn Kethir, vll.2, f. 417, 1981, Kajro. Ndrsa hadithi sht n Sahihun e Muslimit (3009). (7) Sejjid Kutub, Fi Dhilalil Kuran, vll.3, f. 1768, 1996, Bejrut. (8) Muhamed Ebu Zehra, Ibid, f. 3527 (9) Ahmed Mustafa El-Meragi, Tefsir El-Meragi, f. 74, 1946 bot.1, Kajro

hutbe 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

13

Robrit e Allahut nuk dshmojn rrejshm


Sedat Islami A tju rrfej pr mkatet m t mdha? Po, gjithsesi, o i Drguari i Allahut- i than. Ato jan: Ti bsh ortak Allahut, t jesh arrogant ndaj prindrve, dhe tha: Vini re! Edhe dshmia e rrejshme. Vini re! Edhe dshmia e rrejshme. Vini re! Edhe dshmia e rrejshme.

Besimtar t nderuar! pjesn e par t ajetit t 72-t nga kaptina el-Furkan: (Robrit e Zotit jan) Edhe ata q nuk dshmojn rrejshm ...(El-Furkan,72). Zakonisht, n ligjrata ky tipar shpjegohet bashkrisht me tiparin vijues, i prmendur po n kt ajet, i cili ka t bj me ruajtjen e karakterit, por ne, duke e par si shum t rndsishme q nj ligjrat komplete ti kushtohet tiparit n fjal, vendosm q pr tiparin tjetr t flasim n hytben e ardhme, inshaAllah. Arsyetim kemi paralajmrimin profetik, t regjistruar n Musnedin e Imam ahmedit: vrtet, para kiametit do t ket dshmi t rrejshme, ndrsa ajo e vrteta do t fshihet. Rndsia e dshmis Dshmia sht peshoj e dallimit t s vrtets nga e kota, dhe mur q ndan akuzat e vrteta nga ato t pabaza. Dshmia, si e quajn disa, sht shpirt i t drejtave; Allahu i ngjalli njerzit me shpirtra t pastr sikurse i ngjalli t drejtat me dshmi t sinqert. Dshmia sht domosdoshmri pr jetn shoqrore dhe mbarvajtjen e saj. Shurejhu, nj gjykats i zoti nga gjeneratat e para, pati thn: Dispozita sht smundje, ndrsa dshmia shrim, andaj shrimin (ilain) hidhja smundjes! Bazuar n kt, sht obligim (farz) q dshmia t jet e vrtet. Allahu ka thn: dhe dshmin zbatojeni pr hir t All-llahut (Et-Talak, 2). E nga kjo, nuk sht udi t shohim se si Allahu, n kaptina t tjera, jasht ksaj nga e cila po vjelim tiparet e besimtarve t sinqert, kt tipar e

radhit prej tipareve t besimdrejtve: Edhe ata q dshmin e vet e zbatojn (nuk e mohojn, nuk e fshehin). (El-Mearixh, 33). Dshmia e rrejshme, botkuptimet dhe llojet e saj Dshmia e rrejshme sht gnjeshtra e qllimshme n dshmi pr t zhvleftsuar t vrtetn. Po kshtu ka kuptimin edhe t fshehjes s dshmis pr tu zhvleftsuar e vrteta. sht lloj i rrezikshm i gnjeshtrs q pr synim ka qllime jashtzakonisht t ulta. Kurtubiu e ka prkufizuar si: Dshmi t rrejshme pr t ardhur deri tek e kota, shkatrrim njeriu, marrje pasurie, lejim ndalese (harami) apo ndalim lejimi (hallalli) qoft...T tjer mendojn se dshmia e rrejshme nuk prkufizohet vetm brenda ktyre, ajo nnkupton edhe pamjen e s keqes dhe heshtjen para saj apo plqimin pajtimin me t. Dahhaku dhe Ibni Zejdi dshmin e rrejshme e kan kuptuar si politeizm (shirk), Muxhahidi si kng, Ibni Xhurejxhi si gnjeshtr apo fest t jomyslimanve, Katadeja si ndenjje me karakter t keq, kurse Ibni Abbasi e sheh si shpifje ndaj Allahut dhe prgnjeshtrim t Tij. Prgjithsisht, mund t thuhet se ez-zur (dshmi e rrejshme) sht prshkrimi i gjerave n ann e kundrt t tyre. sht gnjeshtr e kulluar, e cila improvizohet aq mir, saq duket sikur t jet e vrtet. Citatet kuranore dhe profetike prkitazi me ndalimin e saj? Allahu i Madhruar, si e prmendm edhe n fillim, ka mohuar q dshmia e rrejshme t

Vrtet, para Kiametit do t ket dshmi t rrejshme, ndrsa ajo e vrteta do t fshihet.
hz. Muhamedi a.s.

14

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 hutbe

jet pjes e identitetit t besimtarve t sinqert, q nnkupton se vetm dyfytyrshat veohen pr nj veori t till. Madje jo vetm kaq, n kuran, ky mkat sht prmendur paralelisht me politeizmin. Allahu ka thn: ...pra, largohuni nga ndyrsit e idhujve dhe largojuni fjals shpifse. (El-Haxh,30). E pikrisht ktu ishte mbshtetja e Ibni Mesudit kur pati deklaruar: Dshmia e rrejshme sht baras me politeizmin. Kjo ishte pa dyshim inspirim edhe pr Pejgamberin, alejhis selam, q kt mkat ta radhiste ndr m t mdhat. Buhariu dhe Muslimi transmetojn nga Ebi Bekrete: Nj dit, derisa ishim tek Pejgamberi, a.s., tha: A tju rrfej pr mkatet m t mdha? Po, gjithsesi, o i Drguari i Allahut- i than. Ato jan -filloi Pejgamberi, a.s. me numrimin e tyre: Ti bsh ortak Allahut, t jesh arrogant ndaj prindrve, sepse rrinte i mbshtetur, u ul dhe tha: Vini re! Edhe dshmia e rrejshme. Vini re! Edhe dshmia e rrejshme. Vini re! Edhe dshmia e rrejshme. E prsriti aq rrfen transmetuesi- saq tham: Ah sikur t heshtte!Pejgamberi, a.s., prmendi edhe nj detaj tjetr t dshmis s rrejshme. N fakt, kjo sht nj pasoj e saj, e cila shkakton defekte n botn e adhurimit aq sa arrin ti zhvesh nga

shprblimi adhurimet. Buhariu transmeton se Pejgamberi, alejhis selam, ka thn: Kush nuk braktis dshmin e rrejshme dhe veprimin sipas saj, ai nuk do t ket shprblim nga agjrimi, ngase Allahu nuk ka nevoj pr asknd prej jush q ta braktis ushqimin dhe pijen e tij. Dijetart jan munduar t numrojn disa aspekte, q kt mkat e radhisin ndr m t mdhat: - Gnjeshtra dhe shpifja, e Allahu ka thn: ... Ska dyshim se All-llahu nuk udhzon n rrug at q e tejkalon dhe sht rrens. (Gafir, 28).-I ka br padrejtsi atij q ka dshmuar rrejshm kundr tij.-I ka br dm dhe atij n favor t t cilit ka dshmuar, ngase i ka sjell di q n fakt nuk sht e tij. Pejgamberi, alejhis selam, ka thn: Nse dikujt (pr shkak t dshmis s rrejshme) i kam ndar dika nga e drejta e vllait t tij, ather le t mos e marr, ngase kshtu i ndaj nj pjes n zjarr! Buhariu. Ka lejuar di qe Allahu e ka ndaluar. Shfajsimin e kriminelve dhe mkatarve nprmjet dshmis s tij t rrejshme.Devijimin e gjykatsve nga e vrteta dhe shkaktimin e gjykimit t kot. Pejgamberi, alejhis selam, n pjesn e par t hadithit q sapo cituam: thot: Vrtet, un jam njeri dhe ju paraqitni ankesat tuaja tek un, kshtu q ndodh q ndonjri prej jush t jet m argumentues se tjetri dhe, rrjedhimisht, edhe un t gjykoj sipas asaj q dgjoj.... Shkaqet e dshmis s rrejshme Mendoj se do t bnim mir sikur t msonim edhe pr disa nga shkaqet q ojn n dshmin e rrejshme. S pari, dobsia e besimit, sepse prndryshe, besimtari i sinqert vllait ia do at q do pr vete dhe nuk mund t imagjinohet q t dshmoj rrejshm kundr tij. S dyti, zilia, e cila e detyron njeriun q ti bj keq tjetrit me do kusht, e n kt rast edhe t dshmoj rrejshm kundr tij. S treti, afrsia, e cila njeriun e shtyn ta prkrah verbrisht t afrmin, ani pse ai nuk sht me t vrtetn. Kjo nuk bn t jet pjes identifikuese e besimtarit, ngase ai e thot t vrtetn pa marr parasysh se pr k bhet fjal. S katrti, interesi material q realizojn pr nj dshmi t rrejshme. Vllezr t nderuar! Do t doja q n ndarje, porosi t marrim Fjaln e Allahut, e cila prmbledh tr shtjen rrjedhshm dhe shum qart. (Shih:En-Nisa,35). Pra, le t mos na shtyj asgj t dshmojm rrejshm, le t kemi parasysh se e tr ajo q bjm, nuk i fshihet Allahut dhe se nj dit, kur nuk do t mund t prmirsojm gabimet m dhe as q do t vlej pendimi, do t japim llogari pr gjra t mdha dhe pr gjra t vogla. At dit, edhe sikur e gjith pasuria e bots t jet n duart tona, nuk do t bj dobi. At dit, vetm zemra e pastr dhe vepra e mir, e prej tyre pa dyshim edhe dshmia e vrtet, do t bjn dobi!

Akaid 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

15

Besimi dhe falnderimi


Kasim Grguri Besimi islam sht esenca e do pune.T gjitha veprat e tjera pr t cilat na ka obliguar Allahu xh.sh., jan deg t besimit, e besimi sht esenca e tyre. ka dyshim se esenca sht m e vlefshme sesa dega. Ather puna e mir buron nga besimi kthehet n esenc. Imani- Besimi jep frytin e puns, po puna nuk jep frytin e imanit. Andaj njeriu pa besim iman n Allahun xh.sh., sht jobesimtar-qafir, pa marr parasysh se far punon. do t thot besimi? Besimi sht t besuarit me zemr dhe t shprehurit me goj se ska zot tjetr prve Allahut xh.sh. dhe se Muhamedi a.s. sht rob dhe i drguar i Tij. Prkufizimi i besimit (Imanit) Besimi tek ne sht: Besimi me zemr dhe shqiptimi me goj-gjuh n t njjtn koh. Kush beson me zemr dhe nuk e shpreh me goj, ai sht besimtar tek Allahu xh.sh., po tek njerzit e kundrta. Shprehja vetm me goj do t thot besimtar tek njerezit n kt bot, po personi q vepron kshtu, n botn e ardhshme do t jet prej t humburve. Besim i vrtet sht kur personi beson me zemr dhe shprehet me goj. Imam Ebu Hanife r.a. thot: (Imani-besimi nuk shtohet e as nuk paksohet.) Ky sht mendimi i Imam Ebu Hanifes, Imam Maturidiut dhe shokve t tij. Imami r.a. thot: Pr arsye se, nuk parafytyrohet paksimi i (imanit) besimit, vetm se me shtimin e mosbesimit (kufrit) dhe nuk parafytyrohet shtimi i besimit vetm me paksimin e mosbesimit, e si mund t jet nj person n t njjtn koh besimtar dhe mosbesimtar? Bashkimi i tyre n nj vend dhe n t njjtn gjendje sht i pamundshm, dhe kjo pr arsye se mosbesimi sht kundr besimit.1 Imam Ebu Hanifja, Allahu e mshiroft, n librin e tij Fikh El-Ekber thot: Besimi i banorve

t qiellit (engjjve e xhinve) dhe Toks nuk shtohet e as nuk paksohet. Dhe besimtart jan t barabart n shkalln e besimit dhe Njsis. Por t ndryshm n vepra.2 Nse thuhet fjala e Allahut xh.sh. (pr ta shtuar ata bindjen n besimin....)3 Duke u bazuar n kto dhe n versetetjera dhe n hadithe t Muhamedit a.s., do t prgjigjemi: N t vrtet, kjo sht pr shokt e Pejgamberit a.s. pr arsye se Kurani zbriste n do koh (Muhamedi a.s. inspirohej/ frymzohej gradualisht) dhe ata besonin n t. (Duke u plotsuar Kurani, u shtohej edhe besimi shokve t Muhamedit a.s., sepse me t zbritnin norma t reja). Kurse pr ne nuk sht kshtu pr arsye t ndrprerjes s Shpalljes. Kshtu qndron n Baht El-Kelam.4 Esenca e imanit nuk ndryshon, besimi sht nj i pandryshueshm me kushtet e tij. Mirpo n varsi nga veprat, njeriu mund t jet i devotshm ose mkatar. Allahu xh.sh. sht i Vetm dhe krkon nga njeriu q t mos i bj shok asgj. Ai n Kuran thot: Dhe Zoti juaj sht Nj! Ska Zot tjetr prve Tij. (El-Bekare, 163) Atij nuk i prngjan asgj nga krijesat. Asnj send nuk sht si Ai; Ai sht dgjuesi, shikuesi. (Esh-Shura, 11) N ann tjetr, ai njeri q beson Zotin Nj, kurse n vepra sht i mangt, nuk sht pabesimtar, atij nuk i themi qafir, po i themi hipokrit, prandaj nga kjo prfundojm se besimi sht m i vlefshm se puna. Nuk ka dyshim se imani sht shtje e zemrs dhe at nuk e di askush prve Allahut,e kjo nuk do t thot se veprat nuk kan rndsi, po veprat jan kusht pr fitore t madhe n Botn e amshueshme dhe pr grada t Xhenetit. Njeriu besimtar, beson edhe Urdhrat e

Atij nuk i prngjan asgj nga krijesat. Asnj send nuk sht si Ai; Ai sht dgjuesi, shikuesi.
(Esh-Shura, 11)

16

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Akaid

Allahut, si jan: Pas dshmis n Allahun dhe Pejgamberin a.s. Namazi, Agjrimi, Zekati dhe Haxhi. Po edhe m shum - t gjitha obligimet q dalin nga Kurani dhe hadithet e Pejgamberit a.s.. Njeriu sht krijuar n kt bot pr sprov-pr provim. Allahu xh.sh. thot: Ai sht q krijoi vdekjen dhe jetn, pr tju sprovuar se cili prej jush sht m veprmir. Ai sht ngadhnjyesi, mkatfalsi. (El-Mulk,2) T gjith njerzimin n rruzullin toksor do ti llogarisim se jan n nj sall t madhe provimi, e cila prfaqson tr gjithsin dhe n t ciln gjenden mbikqyrs t prpikt, t cilt regjistrojn do vepr, e mir a e keqe qoft. Allahu xh.sh. thot: Dhe se kur dy engjjt qndrojn pran tij n t djatht dhe n t majt. Q ai nuk hedh ndonj fjal e t mos jet pran tij prcjellsi i gatshm.( Kaf: 17,18) Koha e ktij provimi fillon qysh nga momenti kur njeriu hyn n moshn madhore dhe prfundon me vdekjen e tij. Nse nj nxns a nj student e di sa koh ka mbetur deri n fund t vitit shkollor, ne nuk mund ta dim se sa koh na ka mbetur deri n fund t jets son, prandaj duhet t jemi t prgatitur n do koh me besim dhe falnderim ndaj Zotit t Madhruar. Nxnsi a studenti n provim prdor lapsin, mjet i tij pra sht lapsi, kurse njeriu mjet pr provimin e ksaj bote ka: trupin e tij, kohn, pasurin, diturin dhe do gj q atij i sht dhn nga forca dhe mundsit. Pasurit q ia ka dhn njeriut Allahu xh.sh., jan t shumta, as q ka mundsi t numrohen. allahu xh.sh. thot: Po edhe nse prpiqeni ti numroni dhuntit (t mirat) e Allahut, nuk do t mund t arrini ti prcaktoni ato.( En-Nahl, 18). Krahas t mirave sikur jan: Besimi-imani, mendja, t dgjuarit, t pamt, shndeti, fmijt, pasuria, - t mirat q Allahu ia ka dhn njeriut jan m shum se kto, n do pjes t trupit ka t mira q skan t numruar. N nj rrfim tregohet se nj njeri i varfr ishte ankuar tek nj dijetar pr varfrin e tij, q Allahu nuk i kishte dhn atij asgj tjetr prve shndeti. Dijetari, duke iu prgjigjur, i paska thn: a po e shet t pamt tnd pr qindra para? Thot (i varfri) jo. Vazhdon dijetari dhe e pyet: A po e shet t dgjuarit pr qindra para? A po e shet dorn tnde? A po e shet kmbn tnde? A po e shet mendjen tnde pr qindra para? E ai (i varfri) thoshte: Jo. Ather dijetari kthehet e i thot: Ankohesh pr varfri, kurse ti posedon qindra mijra para!!!.5 Nga kjo i varfri e kupton se pasuria e trupit t tij sht m e madhe se pasuria n t holla (para). Kurse ne nga ky shembull duhet t kuptojm se pasurit q Allahu xh.sh. na i ka dhuruar, nuk kan t numruar dhe se shndeti dhe gjymtyrt e trupit nuk shiten me para. Allahu xh.sh. n nj verset t Kuranit thot: E njeriu, kur e sprovon Zoti i tij, e nderon dhe e begaton, ai thot: Zoti im m ka nderuar! Por, kur, pr ta sprovuar, ia pakson furnizimin (e varfron), ai thot: Zoti

im m ka nnmuar!( El-Fexher, 15,16) Sikur t ishte pasuria nderim, pejgambert e Zotit do t ishin m t pasurit e bots, dhe e gjith pasuria do tu takonte myslimanve, kurse n dorn e pabesimtarve nuk do t kishte asgj. Pr kt do t sjellim nj shembull: Nj msues-profesor i shprndau secilit nxns nga nj libr; disa nga kta libra ishin t mdhenj, disa t mesme e disa t vegjl. Ata q morn librat e mdhenj u gzuan, kurse ata q morn librat e mesm dhe t vegjl u hidhruan. Pasi i shprndau librat, profesori iu drejtua nxnsve: Provimin do ta keni nga kta libra. Kur e dgjuan, ata q kishin libra t vegjl u gzuan, kurse ata q kishin libra t mdhenj dshiruan ti ndrronin me ata q i kishin librat t vegjl. Nga ky shembull mund t kuptojm se pasuria nuk sht nderim, po sprov pr njeriun.6 Prandaj pasanikt duhet ta din se ku dhe si ta prdorin pasurin, se

Akaid 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

17

n melaiket, librat e shpallur, pejgambert, n Ditn e Fundit (Ringjalljen) dhe Kadan e Kaderin e Allahut. Besimi me zemr plotsisht se e gjith pasuria nuk vjen nga askush tjetr prvese nga Krijuesi i gjithsis, i Cili nuk ka asnj rival, sht besim dhe falnderim. Allahu xh.sh. thot: Dhe do t mir q keni, ajo sht prej Allahut. ( EnNahl, 53) Pejgamberi a.s. n nj hadith thot: (Dije se, nse i gjith populli tubohen q t bjn dobi (t shpenzojn) pr ty n ndonj shtje, nuk do t t bjn dobi (shpenzojn) asgj prve asaj q Allahu t ka caktuar)7. 2. Falnderimi me gjuh: Ky lloj falnderimi bhet duke prmendur Allahun shpesh dhe duke thn: Elhamdulil-lah. Allahu xh.sh. thot: E me t mirat q t dha Zoti yt, trego (udhzo njerz)! (Duha, 11 ). Dhe duke u ruajtur nga mendjemadhsia. Nga falnderimi me gjuh sht edhe leximi i kuranit, urdhrimi pr t mir dhe ndalimi nga e keqja, dhe t gjitha fjalt e mira prej t cilave kan dobi njerzit. 3. Falnderimi me pun-vepr: N lidhje me kt allahu xh.sh. thot: Punoni duke falnderuar, o familje e Davudit, e nga robt e Mi, pak jan falnderues (mirnjohs). ( Sebe,13) Falnderimi me pun sht i llojllojshm, ather ai q Allahu e furnizon me hidaje - rrug t drejt, duhet ti thrras njerzit pr at hidaje - n at rrug t drejt. Ai q Allahu e furnizon me mendje logjik t shndosh, duhet ta shfrytzoj at aftsi mendore pr zgjidhjen e problemeve t myslimanve. E ai q Allahu e furnizon me pasuri, duhet ta shpenzoj at pr hir t Zotit dhe n rrug t Tij, fshehtazi dhe haptazi. E ai q Allahu e furnizon me trup t shndosh, t zhvilluar dhe t fort, duhet t luftoj pr hir t Allahut xh.sh.. T tri llojet e falnderimit i shtojn t mirat e ksaj bote. Allahu xh.sh. n Kuran thot: Nse falnderoni, do tjua shtoj t mirat, e nse prbuzni, ska dyshim, dnimi im sht i vshtir! (Ibrahim, 7), d.m.th. falnderimi q i bhet Zotit xh.sh. pr t mirat q na ka dhn, i shton edhe m tepr ato dhe jemi nn mbrojtjen e Allahut dhe nn hijen e knaqsis s Tij, kurse n botn tjetr na gradon me Xhenet dhe shprblime t veanta:Kurse mirnjohsit (ata q falnderojn), Ne do ti shprblejm. (Ali Imran, 145)
(1) Er-Resail es-sebah fi el-Akaid, Sherh Vesije El-Imam Ebi Hanifeh,autor i komentit: Mula Husejn Ibn Iskender ElHanefi, Bot.3, t Indi 1980 f.3. (2) Sherh Kitab Fikh El-Ekber Imam Ebi Hanifeh,me koment t Mula Ali El-Kari El-Hanefi, f.126, Bejrut, 1984. (3) Kaptina El-Feth 4. (4) Er-Resail essebah fi el-Akaid, Sherh VESIJEH El-Imam Ebi Hanifeh, autor i komentit: Mula Husejn Ibn Iskender El-Hanefi, Bot.3 Indi 1980 f.4. (5) Dr.Sherf El-Kudah,El-Hedj En-Nebevi fi Er-rekaik, f.14-15, Dar el-Furkan bot.3. 1992. (6) Dr. Sherf El-Kudah, El-Hedj En-Nebevi fi Er-rekaik, Ibid f.15-16. (7) Xhami EtTirmidhi4/67, Kitab El-Kijameh Nr.Hadithit: 2635.

pr at pasuri do t japin llogari para Krijuesit t tyre. Kjo pasuri q posedon njeriu, nuk rrit grada te Zoti xh.sh., po jan besimi i vrtet dhe falnderimi i sinqert, punt e mira dhe shfrytzimi i pasuris n rrugn e Allahut xh.sh., q rrisin gradn tek Allahu xh.sh.. N Kuran thot: e ska dyshim se te All-llahu m i ndershmi ndr ju sht ai q sht ruajtur m tepr. (El-Huxhurat, 13). Tham se pasuria sht provim pr njeriun, prandaj kalimi i ktij provimi sht shfrytzimi i saj n rrug t drejt dhe falnderimi. Falnderimi sht trellojsh: falnderimi me zemr,falnderimi me gjuh dhe falnderimi me vepra-pun. 1. Falnderimi me zemr: Bhet me besim t sinqert n Allahun xh.sh. dhe me plotsimin e kushteve t tjera t imanit, t cilat jan: t besuarit

18

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Tefsir

Komentimi i kaptins El-Mulk (5)


Sabri Bajgora (Pr) ata q, pa e par, I friksohen Zotit t vet, ka falje dhe shprblim t madh. E ju, fshiheni ose thuajeni fjaln tuaj haptas; ska dyshim se Ai e di fshihni n zemrat tuaja. A nuk e di Ai q ka krijuar, kur dihet se Ai deprton n thellsi t sekreteve, i njeh hollsit. Ai sht q juve tokn jua bri t prshtatshme, andaj ecni npr pjes t saj dhe shfrytzoni begatit e Tij, meq vetm tek Ai sht e ardhmja.(El-Mulk, 12-15)

Allahu ia ka ndaluar zjarrit (t Xhehenemit) ti djeg dy pal sy: Syrin q ka qar (lotuar) nga droja e Allahut, dhe syrin q ka ndenjur zgjuar duke ruajtur Islamin dhe pjestart e tij nga pabesimtart.
hz. Muhamedi a.s.

Lidhmria e ktyre ajeteve me ato paraprake as krcnimeve t Allahut ndaj pabesimtarve, me ndshkimet e Xhehenemit, t cilat do ti prjetojn ata, tash n kto ajete, i Lartmadhrishmi prmend besimdrejtt duke u premtuar atyre falje dhe shprblime t mdha. Shprblimi i Allahut sht meritor, sepse besimtart i besuan Atij pa e par, besuan bindshm n Ringjalljen dhe n shprblimet e premtuara nga i Gjithmshirshmi. Ndrsa n ajetet e tjera pasuese, rikthehet srish krcnimi i Allahut ndaj idhujtarve, dhe pabesimtarve t t gjitha llojeve, duke ua br edhe nj her t ditur se pabesimi i tyre ua kishte verbuar syt dhe zemrat e nuk i shihnin t gjitha mirsit dhe dhuntit e Allahut dhn atyre mbi siprfaqen e toks... Koment: 12. (Pr) ata q, pa e par, i friksohen Zotit t vet, ka falje dhe shprblim t madh. Besimtart e vrtet jan njerzit m fatlum, sepse zemrat e tyre t pastra, i besuan Allahut xh.sh., ndonse ky besim hyn n sfern e abstraktes-gajbit dhe t padukshmes. Ata besimin e tyre e bazojn n ndjenjn e pastr, e cila lind s bashku me njeriun, dhe kt besim nuk e prlyejn kurr me ndonj shibl t pabesimit a idhujtaris. Ata besojn bindshm se ekziston Allahu, i Cili i kishte krijuar ata nga mosqenia, besojn se nj dit do t vdesin dhe po ashtu do t ringjallen, pr t dhn llogari para Krijuesit t tyre. Ata jan t paluhatshm

n kt besim t tyre, prandaj edhe gjat jets s tyre n kt bot, prpiqen q veprat e tyre t jen n prputhje me Urdhresat dhe Ndalesat e Allahut dhe kshillat e t Drguarve t Tij. Frika (droja) ndaj Allahut sht frik e bazuar n besim t paluhatshm. Ndonse syt tan n kt bot jan t paaft q ta shohin Krijuesin, megjithat At e shohin syt e zemrs e t mendjes dhe ruhen nga gjynahet, duke e ditur se nj dit do t dalin para Tij, kshtu q shprblimi meritor pr ta nga i Gjithmshirshmi do t jen Xheneti dhe knaqsit e tij. Kta njerz gjithmon kan n mendje ditn kur do t dalin para Allahut. Jetojn n mes friks dhe shpress, drojs dhe lakmis. Kta njerz e din shum mir se nesr para tyre do t jet llogaria e madhe, e pas saj ka dy rrug: ose Xheneti ose Xhehenemi, pr kt arsye para tyre qndron gjithmon si e fiksuar pamja trishtuese e zjarrit t Xhehenemit, andaj edhe luten me lot n sy:Zoti yn, largoje prej nesh vuajtjen e Xhehenemit, e ska dyshim se vuajtja n t sht gjja m e rnd. (ElFurkan, 65) Besimtart e sinqert e din fort mir se vdekja nuk domethn fundi, sepse, po t ishte kshtu, q jeta jon t prfundonte me vdekjen dhe t mos kishte llogari, shtja do t ishte e leht, por prkundrazi, e din mir se vdekja sht fillimi i nj procesi t paparashikueshm pr ta. ata e din se pas vdekjes do t ket ringjallje, do t ket llogari, do t ket vuajtje, fletushka q nuk e din se n an do tu vijn, nga e djathta apo nga e majta, nga para apo prapa, nuk e din nse i ka tradhtuar ndonjher mendja, syri apo

Tefsir 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

19

dora e tyre pr ndonj mendim a veprim t keq. Nuk e din nse Allahu do ti shikoj me syrin e mshirs apo t hidhrimit, prandaj luten me sy t prlotur gjat namazit t tyre t nats, q t mos prjetojn trishtimin e zjarrit t Xhehenemit. Ata e din se vendbanim i keq e i shmtuar sht ai vend. Transmetohet nga Salih ibn Kejsane t ket thn: Ka thn Ebu Abdurrahmani: E kam dgjuar Ebu Hurejren t ket thn se i Drguari i Allahut ka thn: Allahu ia ka ndaluar Zjarrit (t Xhehenemit) ti djeg dy pal sy: Syrin q ka qar (lotuar) nga droja e Allahut, dhe syrin q ka ndenjur zgjuar duke ruajtur Islamin dhe pjestart e tij nga pabesimtart1. Besimtart e vrtet, t cilt kan kuptuar qllimin e ekzistencs s tyre n kt univers, gjat jets s tyre sillen n prputhje me kto rregulla t prcaktuara, duke u shkrir n kt harmoni t sistemit t prkryer hyjnor, kshtu q do veprim i tyre sht i matur dhe i baraspeshuar, e t tillt edhe meritojn t jen n mesin e shtat grupeve t njerzve, t cilt do t jen nn Hijen e Arshit t Allahut, nga t cilt sht edhe personi, t cilin Resulullahu s.a.v.s. e ka prshkruar: ... Nj njeri, i cili E ka prmendur Allahun n vetmi, e syt e tij kan lotuar. 13. E ju, fshiheni ose thuajeni fjaln tuaj haptas; ska dyshim se Ai e di fshihni n zemrat tuaja. Ky ajet ka zbritur pr idhujtart, t cilt n mes vete flisnin fjal t kqija rreth Pejgamberit a.s., por q t gjitha kto biseda t fshehta,

Allahu ia bnte t ditura Muhamedit a.s., prandaj ata, pasi kuptuan se pr t gjitha kto informacione ishte i njoftuar i Drguari i Allahut, i thoshin njri-tjetrit mos flisni haptazi, q t mos i dgjoj kto fjal Zoti i Muhamedit. Ky ishte shkaku q Allahu i Madhrishm Tu kundrvihej me kt ajet, duke ua br t ditur se fardo q t flisnin, qoft haptazi qoft fshehtazi, Atij nuk mund ti fshihet asgj... .2 Nj prej Emrave t bukur t Allahut dhe Cilsive t Tij, sht Emri Alim-I Gjithdijshm, q nnkupton se Ai di dhe sht i njoftuar pr do gj q ndodh n kt ekzistenc. Dijes s Tij nuk mund ti fshihet asgj, madje as imtsia m e vogl. Ky ajet sht nj njoftim i prgjithshm, drejtuar t gjitha krijesave, pr ti vn n dijeni se nuk mund t fshehin asgj nga Allahu, madje as mendimet q i fshehim n zemra e n mendje, e n veanti u drejtohej idhujtarve-pabesimtarve, t cilt prgatisnin intriga e komplote t ndryshme kundr Muhamedit a.s., po pr t gjitha kto plane djallzore, ai njoftohej me koh nga ana e t Lartmadhrishmit, q t kishte kujdes. 14. A nuk e di Ai q ka krijuar, kur dihet se Ai deprton n thellsi t sekreteve, i njeh hollsit. Ky ajet sht nj vazhdimsi kuptimore e ajetit paraprak, i cili flet pr Cilsit e Allahut, Dija e t Cilit sht gjithprfshirse. Prandaj, edhe ajeti fillon me nistoren pyetse: A mund ti vishet Allahut ndonj mangsi n Dije pr veprat tona, kur Ai na ka krijuar dhe e di se pshpritin madje edhe mendjet tona?

20

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Tefsir

Ai deprton n thellsit m t skajshme t sekreteve dhe t fshehtave, sepse sht i Gjithdijshm dhe i Plotfuqishm. Emrat e bukur t Allahut El-Letif dhe El-Habir, prve t tjerash, nnkuptojn se Allahu xh.sh. i di imtsit m t vogla t njeriut, qofshin ato t fshehta a t hapta. Asgj n kt ekzistenc nuk ndodh pa Vullnetin dhe Dijen e Tij, asgj nuk lviz as piptin pa Dijen e Tij, ashtu si ka ardhur edhe n Kuranin fisnik:Zotit tnd nuk mund ti fshihet as n tok e as n qiell as sa grimca e as m e vogl se ajo e as m e madhe, e t mos evidentohet n librin e sigurt. (Junus, 61) Emri i bukur i Allahut El-Letif ka edhe nj kuptim tjetr, q shpreh butsin, dhembshurin dhe dashurin e Allahut ndaj krijesave t Tij. T gjitha kto mirsi dhe nimete q i shfrytzojm gjat jets son n kt bot, i kemi nga mshira e pakufishme e Krijuesit ndaj nesh, prandaj, ndaj ktyre begative hyjnore, duhet t jemi mirnjohs t pakufishm dhe kurrsesi mosmirnjohs e tia kthejm kurrizin Udhzimit t Allahut t Gjithpushtetshm. 15. Ai sht q juve tokn jua bri t prshtatshme, andaj ecni npr pjes t saj dhe shfrytzoni begatit e Tij, meq vetm tek Ai sht e ardhmja. I Lartmadhrishmi na krijoi nga elementet e ksaj toke dhe na bri mkmbs n t. Na bri prgjegjs t ktij planeti t vockl, t prhumbur n oqeanin e pafund kozmik, t ktij planeti me qiell t kaltr e t pastr, me plot male, lndina, kodra, oqeane e dete; nj bot e cila vlon nga gjallria, pr t ciln n Kuran thuhet:Prej asaj (Toks) Ne ju krijuam ju, n t do tju kthejm prsri dhe prej saj do tju nxjerrim edhe nj her - (Ta-Ha, 55). Meq mkmbsia e njeriut n kt Tok sht nj mision i shenjt dhe fisnik, pra edhe ne duhet t sillemi konform prgjegjsive tona. Allahu xh.sh. pati mshir ndaj nesh, kur kt tok na e bri t prshtatshme pr jetes, duke na plotsuar do nevoj dhe krkes. Bri q n kt tok t ket uj t pijshm, male, gjelbrim, po edhe shkrettira, t cilat kan funksion t caktuar n jetn e njeriut. Po t kishte qen toka e paprshtatshme pr jetes, krejt shkmbinj apo krejt akullnaja, jeta n t do t ishte e pamundur. Njeriu nuk do t arrinte t shfrytzonte begatit e saj, por, ja q Allahu xh.sh. na i mundsoi t gjitha kto mirsi, q ne t ecim n do cep t toks, e t shfrytzojm begatit q na i ka ln n shfrytzim, n krkim t rrskut ton. Por, ja q shum prej njerzve nuk jan t vetdijshm pr kto mirsi dhe, nga mendjemadhsia e tyre, thon se ata vet jan ata q e rregullojn kt tok sipas dshirs, duke tentuar ta shkatrrojn ekuilibrin natyror

q ka prcaktuar Krijuesi yn. Ata jan dhn aq shum pas t mirave t ksaj bote, - sikur t ishin t sigurt se do t jetojn n t deri n pafundsi, ndrkoh q harrojn se rrugtimi yn mbi kt tok sht shum i shkurtr, dhe gjithsesi do t pasoj vdekja e pastaj ringjallja dhe llogaria. Kto ajete fisnike jan vetm nj udhrrfim i ktij shtegtimi ton t shkurtr, prandaj besimtart e vrtet nuk duhet t habiten q t harrojn kurr Krijuesin e tyre, sepse, ta mohosh at, do t thot t shkatrrosh t ardhmen tnde prjetsisht. Andaj, o njeri mos u habit dhe kujtoje prher se ekziston nj Fuqi Mbinatyrore Q ka krijuar kt ekzistenc dhe tr kt gjithsi. Mos u bj prej atyre q mohuan Zotin, e n t vrtet mohuan vetveten, por ndalu dhe mendo i qet, pastaj beso patundshmrisht me nj Iman t plot, dhe dije se ne jemi krijesa t vogla e t pafuqishme, e n kt pafuqin ton kemi nevoj pr nj udhzim dhe prehje shpirtrore. Rruga e vetme pr t gjetur kt udhzim, sht Islami q aq bindshm na thrret n besim dhe mbshtetje n Fuqiplotin, t Gjithpushtetshmin, t Lartmadhrishmin, n Krijuesin ton, n Allahun xh.sh.. Urtsia e ktyre ajeteve - Vlera e Imanit n t fshehtn, duke qen n dijeni se Allahu na mbikqyr n fardo gjendjeje qofshim, qoft kur flasim apo kur veprojm dika n fshehtsi. - Vrtetimi i besimit n Ringjallje dhe Llogari. - Droja nga Allahu, frika nga ndshkimi i Tij dhe lufta kundr cytjeve t shejtanit - jan detyrim pr do njeri. Ata q ia kan dron Allahut, qoft haptazi qoft kur jan vetm, duke iu friksuar dnimit t Tij n Ditn e Gjykimit dhe nse gjat jets s ksaj bote jetojn ndershmrisht, si besimtar t vrtet, t tillt vrtet meritojn shprblimin dhe mirsit e allahut nesr n ahiret. - Allahu sht i Gjithdijshm dhe sht hollsisht i njoftuar pr do veprim, fjal a mendim t pashprehur t krijesave. - Nxitja q t udhtojm n tok n krkim t rrskut e furnizimit, pr tregti dhe pr ta studiuar at. - Allahu sht Ai Q ka krijuar kt tok pr ne njerzit, me plot mirsi e begati, q t jet n shrbimin ton. Ai na ka nxitur q t udhtojm n tok pr t krkuar rrskun ton, dhe q kt tok, n t ciln Ai na bri mkmbs, ta punojm e ta zbukurojm, gjat ksaj jete, duke mos harruar asnjher se, megjithat, pas vdekjes do t ringjallemi dhe do t dalim para Tij.
(1) Bejhekiu, Shuabil Iman, 6/99, nr. 3930). (2) Shih: Hadaikurrevhi ver-rrejhani., vll. XXX, f, 30

Oaza e sahabeve 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

21

Shteti islam gjat kohs s Aliut r.a.


Dr. Fahrush Rexhepi Allahu ju ka ruajtur Ehli Bejtin (Familjen e Pejgamberit) dhe e ka ruajtur Pejgamberin tuaj n mesin tuaj. Allahu e ruajt. Es-selamu alejkum ve rahmetullah!

ur erdhi n pushtet, aliu r.a. e pa t arsyeshme se vendi ka nevoj pr kthimin e paqes, siguris dhe stabilitetit. N fjalimin e par q mbajti , ai, ndr t tjera, tha: Allahu ka zbritur librin urdhrues q qartson t mirn nga e keqja, prandaj t mirn merreni e t keqen largojeni. Po kshtu Allahu e ka br t ndaluar (t shenjt) at tok q dihet, si dhe gjithka q pr myslimanin sht e till. Shenjtria e myslimanit sht mbi do shenjtri (paprekshmri). T drejtat e tyre i krkon me rigorozitet. Mysliman i vrtet sht ai, nga e keqja e gojs dhe e duarve t t cilit, t tjert jan t siguruar, prve nse ka arsye. Askujt nuk i takon ta bezdis tjetrin, prandaj kujdesuni pr shtjen e prbashkt si dhe pr at personale para vdekjes. Njerzit i keni prpara, kurse ora (asti) ju rri afr. Jeta e prtejme e pret secilin, prandaj kini frik Allahun , pasi do t pyeteni pr gjithka. Bindjuni Allahut e mos bni mkat. Kur t shihni mirsi, merreni at, e kur t shihni dika t keqe, lutuni dhe kujtoni kur ju ishit t pakt dhe t dobt n tok . Aliu r.a., pas zgjedhjes halif i myslimanve, shpejtoi t`i shkarkonte mkmbsit q i kishte caktuar Uthmani e t cilt qen nxits t trazirave si dhe shkak q njerzit t revoltoheshin ndaj tij. Aliu r.a. e filloi udhheqjen e tij duke i kthyer disa pjes tokash t cilat Uthmani ua kishte dhuruar t afrmve t tij n pronsit e depos s furnizimeve si dhe vazhdoi ndarjen e ndihmave pr t moshuarat e t pamundurat, nj pun q e kishte filluar m par uthmani r.a..veprimi i nxituar i aliut r.a. shkaktoi urrejtjen e atyre mkmbsve q u

pasuruan gjat kohs s Uthmanit. Ndrkoh, Muaviu, i mbshtetur nga banort e Shamit, refuzoi t pranonte shkarkimin dhe pr m tepr ai formoi nj krah t fort pr t`i dal kundr, ndrkoh q i krkoi Aliut t hakmerrej pr vrasjen e Uthmanit, duke i ndjekur vrassit derisa t ekzekutoheshin nj nga nj. Aliu r.a. mendoi dhe vendosi q m par t`i bindeshin e pastaj t vinte i afrmi i Uthmanit e t`i krkonte gjakmarrje sipas asaj q parasheh ligji, pasi, sipas tij, gjakmarrja pa krkes dhe pa argument binte ndesh me Librin e Allahut. Caktimi i mkmbsve nga Aliu Aliu r.a. mkmbs n Jemen caktoi Abdullah ibn Abasin, n Kuf Umare ibn Shejbanin, n Basra Semure ibn Xhundub, n Egjipt Kajs ibn Sad ibn Ubade, n Sham Sehl ibn Hanif - n vend t Muaviut. Sehl ibn Hanif ishte nisur pr Sham dhe, kur kishte arritur n Tebuk, i patn dal prpara kalorsit e muaviut dhe e kishin pyetur: Kush je ti? Mkmbs,- tha ai. Pr far?- e pyetn prsri. Pr Shamin!- u tha ai. Nse t ka caktuar Uthmani, mir se t vish, e nse (je caktuar) prej tjetrkujt, kthehu nga ke ardhur, - i than. Ky i pyeti: A nuk keni dgjuar pr at q ka ndodhur? Po, si jo,- i than ata. Dhe kshtu u kthye tek Aliu r.a.. Pr sa i prket Kajs ibn Sadit, mkmbsit t Egjiptit, edhe kundr tij pati kundrshtime, mirpo shumica e pranuan, po nj pjes e vogl e refuzuan derisa t hakmerrej pr Uthmanin. Njsoj ndodhi edhe me Semure ibn Xhundubin n Basra. Edhe mkmbsi i Kufs, Umare ibn Shejbani, u pengua nga Talha ibn Muvejlid, pr

Mysliman i vrtet sht ai, nga e keqja e gojs dhe e duarve t t cilit, t tjert jan t siguruar, prve nse ka arsye. Askujt nuk i takon ta bezdis tjetrin, prandaj kujdesuni pr shtjen e prbashkt si dhe pr at personale para vdekjes.
hz. Ali r.a.

22

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Oaza e sahabave

shkak mllefit pr vrasjen e Uthmanit. Ai u kthye tek Aliu dhe i tregoi ngjarjen. Ndrkoh Ebu Musa i shkroi Aliut se banort e Kufs, prve nj pakice, hynin nn sundimin e tij. Ndrkaq, aliu r.a. i shkroi disa her muaviut, por ky nuk i ktheu asnj prgjigjje. E gjith kjo situat ndodhi 3 muaj pas vrasjes s Uthmanit. Pastaj Muaviu e drgoi nj pergamen (lkur t shkruar), q e nisi pas nj njeriu. Kur hyri ai tek Aliu, e pyeti: `ke ln pas? Kam ardhur nga nj popull q nuk presin dot pr hakmarrje,- i tha ia. Jan 70.000 veta q qajn pran kmishs s Uthmanit, e cila rri varur n minber. Ather Aliu tha:O All-llah, distancohem nga vrasja e Uthmanit. kur i drguari i Muaviut doli prej Aliut, iu vun vrassit q ishin n Medin, me qllim q ta eleminonin, por ky me shum mund arriti t shptonte. Aliu nga ana e tij vendosi t`i luftonte banort e Shamit. Ai i shkroi Kajs ibn Sadit t prgatitej nga Egjipti, Ebu Musa El-eshariut nga Kufa, po kshu edhe Uthman ibn Hanifit. Duke u folur njerzve, ua bri t ditur vendimin dhe i nxiti t bheshin gati. Kshtu u nis nga Medina, t ciln e la nn kujdesin e Kathem ibn Abasit. Kishte vendosur q at q nuk i bindej, ta luftonte me at q i bindej. Hasani, i biri, erdhi dhe i tha: O babai im! Largoju ksaj, se do t derdhsh gjakun e myslimanve e do t ket prarje midis tyre. Por Aliu nuk pranonte, prkundrazi ngulte kmb pr t luftuar kundr tyre. Flamurin e betejs ia dha Muhamed ibn Hanefiut (q ishte i biri i Aliut dhe t mn e kishte nga fisi el-Hanefij). Ibn Abasin e caktoi nga e djathta,

ndrsa Amr ibn Ebi Selemen nga e majta. Thuhet se n t majt vendosi Amr ibn Sufjan ibn Abdul Esedin dhe n pararoj Ebu Lejla ibn Amr ibn Xherrahun, djalin e vllait t Ebu Ubejdes. N Medin la Kathem ibn Abasin, ndrsa gjithkund q ishte pr luft u nis drejt Shamit, porse, para se t nisej, ndodhi beteja e Deves. Veprat m t rndsishme t Aliut r.a. Na sht e njohur se periudha e sundimit t Aliut r.a. ishte e mbushur me shum konflikte, pr shkak se vinte halif i myslimanve pas vrasjes s Uthmanit r.a.. Prandaj ditt e sundimit t tij ishin prplot parregullsi, konflikte dhe beteja t prgjakshme. Kto rrethana t rnduara politike prkohsisht i kishin penguar myslimant n prhapjen e misionit t tyre t shenjt, q kishte filluar q n kohn e Ebu Bekrit r.a. dhe kishte vazhduar gjat gjith periudhs s pushtetit t Umerit r.a. dhe pjesn m t madhe t kohs s Uthmanit r.a.. Prandaj Aliut nuk iu dha rasti pr vazhdimin e prhapjes s fes islame dhe pr prmirsimin e gjendjes dhe zhvillimin e shtetit. Sikur t kishte jetuar m gjat dhe sikur n kohn e tij t mos kishte pasur parregullsi, situata do t ishte si n kohn e Umerit-nj nga periudhat m t shklqyeshme n histori, pr sa i prket drejtsis, bamirsis dhe t mirave pr Islamin, si dhe mshir pr njerzimin. Ai e mori pushtetin n kohn kur sundonin shpatat, e zemrat ishin t ndryshueshme; kur metodat e ndryshme t armiqve t Allahut i dhan fuqi t

Oaza e sahabeve 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

23

madhe nxitjes s parregullsive dhe thyerjes s unitetit t myslimanve. Kulmi i gjith ksaj ishte fakti q edhe vet myslimant kishin pasur konflikte t ndrmjetvetshme: n tri beteja t mdha dhe n dhjetra m t vogla, kshtu q ishte derdhur gjak n mes myslimanve. Kto pasoja vazhdojn t ndihen deri n ditt e sotme. Ato manifestohen n dobsimin e myslimanve si dhe n kontributin jo t mjaftueshm n transmetimin e ksaj porosie tek mbar njerzimi. Pavarsisht nga kto parregullsi q e shnuan periudhn e tij, Aliu r.a. ishte i prer n vrtetsi, lufttar pr vendosjen e drejtsis, i bindur ndaj Allahut xh.sh., dhe kmbnguls n dhnien e kshillave pr Ymetin. Aliu r.a. mkmbs vetm i emronte m t mirt dhe i merrte n prgjegjsi ata q bnin lshime. Ai nuk i nnshtrohej s pavrtets, duke u ruajtur n kt mnyr nga fardo qortimi nga ana e allahut xh.xh.. Aliu r.a. ishte modest n kt bot dhe, si ishte jeta e tij prplot vuajtje, edhe vdekja e tij qe vdekje shehidsh. Aliu r.a. pasqyron pikpamjen e tij pr jetn, t prsiaturit e tij pr lidhjet ndrmjet myslimanve-forcimin e ktyre lidhjeve dhe shpresn e tij pr prmirsimin e marrdhnieve reciproke. Pikrisht ky amanet ka qen nj nga shkaqet q e kishin nxitur Hasanin r.a. t lidhte paqe pr t ciln do t bhet fjal m von. Veprimtarin e Aliut dhe kontributin e tij e kuptojm edhe nga amaneti i tij i fundit, q kishte ln pak para vdekjes. N tekstin e amanetit q ka shnuar Et-Taberi n Tarihu-hin e tij, Aliu ka deklaruar: Me emrin e Allahut,

mshiruesit, mshirplotit. ky sht amaneti i Ali ibni Ebi Talibit: - U l amanet q ai dshmon se vetm Allahu sht Zot, i Vetm dhe Ai nuk ka shok, dhe se Muhamedi sht rob i Tij dhe Pejgamber t cilin Ai e ka drguar me udhzimin dhe besimin e vrtet, pr ta ngritur mbi t gjitha fet, edhe nse kjo nuk u plqen politeistve. Me t vrtet namazi im, ibadetet e mia, jeta dhe vdekja ime i prkasin Allahut, Zotit t botve, i Cili nuk ka shok, kjo m sht urdhruar dhe un jam mysliman. Ta l amanet, o Hasan, dhe gjith fmijve t mi e familjarve, t kini frik Allahun dhe t mos vdisni ndryshe prvese si mysliman. Prmbajuni fort moralit t Allahut dhe mos u prani, ngase e kam dgjuar Ebu Kasimin (Muhamedin a.s.) duke deklaruar: Marrdhniet e mira reciproke jan m t mira se namazi dhe agjrimi. Prkujdesuni pr familjet tuaja dhe t afrmit tuaj, vizitoni njri-tjetrin nse doni t jepni llogari m leht. Detyra juaj sht t shkmbeni vizita dhe kontakte reciproke dhe t mos ia ktheni shpinn njri - tjetrit, duke i ndrprer marrdhniet apo duke u prar n mes vete. Ndihmohuni n bamirsi dhe dvotshmri, mos ndihmoni n mkate dhe armiqsi. Kini frik Allahun, ngase Ai ndshkon ashpr. Allahu ju ka ruajtur Ehli Bejtin (Familjen e Pejgamberit) dhe e ka ruajtur Pejgamberin tuaj n mesin tuaj. Allahu e ruajt. Es-selamu alejkum ve rahmetullah! Pastaj arriti t deklaronte vetm shprehjen: La ilahe ilallah dhe kaloi n Ahiret.
(1)Hasan Ejub, Katr halift e drejt, SHB Furkan ISMShkup,2003, f.231.(2)Mahmud Shakir, Tarihul-Islami, Bejrut, 1991, f.265-266.(3)Hasan Ejub, Katr halift e drejt, f. 234. (4). Po aty, 234-235.

prmbajuni fort moralit t Allahut dhe mos u prani, ngase e kam dgjuar Ebu Kasimin (Muhamedin a.s.) duke deklaruar: - Marrdhniet e mira reciproke jan m t mira se namazi dhe agjrimi. prkujdesuni pr familjet tuaja dhe t afrmit tuaj, vizitoni njri-tjetrin nse doni t jepni llogari m leht.
hz. Ali r.a.

24

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Ahlak

Rndsia e prkujtimit t vdekjes


Prof. dr. Muhamed Seid Ramadan el-Buti Shpeshtojeni prkujtimin e shkatrruesit t knaqsive dhe ndarsit t njerzve (vdekjes), sepse, nse prkujtohet pr t kqijat (veprat e kqija-mkatet), i pakson ato, e nse prkujtohet pr t mirat (veprat e mira), i shumon ato.

Shpeshtojeni prkujtimin e shkatrruesit t knaqsive dhe ndarsit t njerzve (vdekjes), sepse, nse prkujtohet pr t kqijat (veprat e kqija-mkatet), i pakson ato, e nse prkujtohet pr t mirat (veprat e mira), i shumon ato.
pejgamberi a.s.

ot do t shkruajm rreth nj teme, nga e cila shum njerz neveriten kur t bisedojn rreth saj dhe shum grupe njerzish trishtohen kur t dgjojn dika rreth ksaj teme. Fjala sht pr bisedn rreth vdekjes. sht pr tu habitur prse njeriu trishtohet ose prjeton neveri kur bisedohet rreth vdekjes dhe shtjeve q lidhen me t, ndonse e ka dgjuar Pejgamberin a.s. duke thn n nj hadith autentik: Shpeshtojeni prkujtimin e shkatrruesit t knaqsive dhe ndarsit t njerzve (vdekjes), sepse, nse prkujtohet pr t kqijat (veprat e kqija-mkatet), i pakson ato, e nse prkujtohet pr t mirat (veprat e mira), i shumon ato. Prkujtimi i vdekjes dhe t kuptuarit e domethnies s saj, sht q ia shkurton kthetrat shtypjes dhe trysnis n nj shoqri. Prkujtimi i vdekjes dhe t kuptuarit e drejt t realitetit t saj, sht q thyen dhmbt e padrejtsis dhe tiranis n nj shoqri. Prkujtimi i vdekjes dhe t kuptuarit e drejt t realitetit t saj, sht q shkul apo i pret rrnjt korrupsionit brenda nj shoqrie. Po, prkujtimi i vdekjes dhe t kuptuarit e drejt t realitetit t saj, sht nj kontrollues apo frenues, i cili mbron shoqrin nga rrshqitja n ambientet e korrupsionit dhe mashtrimit, sht nj kontrollues q i zgjon individt dhe shoqrit, n mnyr q ta pasojn rrugn e drejt, dhe i largon ata nga rruga ose nga rrshqitjet n humner. Ju e dini se roli i kontrolluesit n realitetin vizual sht pas brjes s veprs, mirpo roli i tij n marrjen e leksionit sht para brjes s veprs. Andaj, pr kt shkak Allahu xh.sh. n Kuranin famlart s pari ka prmendur vdekjen e pastaj jetn (Shih: El-Mulk, 1-2). Un dshiroj tia prkujtoj vetes time, po

tjua kujtoj edhe juve kt q na ka urdhruar i Drguari i Allahut xh.sh., q ta shpeshtojm prkujtimin e saj. Pr vdekjen, me t ciln shum tekste kuranore, n shum raste dhe prmes shum metodave, e kan konfirmuar se njeriu do t ballafaqohet pashmangshmrisht, (Shih: ElXhumua, 8; En-Nisa,78; Ali- Imran,185). A nuk i tha Allahu xh.sh. t dashurit t Tij: Ti do t jesh i vdekur, e edhe ata do t jen t vdekur. (EzZumer, 30). far sht vdekja? A mund t themi se me vdekjen e njeriut prfundon do gj? Jo, kurrsesi. Vdekja sht faza apo etapa e tret e jets nga katr, sa ka gjithsej jeta. Njeriu duhet t kaloj patjetr npr katr etapat e jets, nj pas nj. Etapa e par sht etapa e embrioneve, m pastaj vjen etapa e ksaj jete q jemi duke e jetuar n kt bot, ndrsa etapa e tret sht jeta e varrezave (n gjuhn arabe quhet: Hajatulbarzah), n t ciln do t kalojm prmes ders s vdekjes, kurse etapa e katrt dhe e fundit sht jeta n Botn e amshueshme ditn kur do t ndodh kataklizma-Kiameti. Secila prej ktyre etapave sht nj zon m e gjer dhe nj realitet m i fuqishm sesa etapa paraprake. Kjo q po them, sht e mbshtetur n ligjet e shkencs e jo n fantazi dhe prralla.Njeriu sht nj prbrje e dyfisht, pa marr parasysh a sht duke jetuar mbi tok, n jetn e ksaj bote, apo sht duke jetuar n jetn e varrezave pasi t kaloj n varrin q sht duke e pritur at. N secilin rast ai sht nj prbrje e dyfisht. N jetn e ksaj bote shpirti sht shoqrues i trupit, n kt etap shpirti sht i burgosur pr llogari t trupit, ai nuk mund t lviz prvese brenda suazave q

Ahlak 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

25

ia lejon trupi. Ndrkaq, kur njeriu kalon n jetn e varrezave, ather shtja ndryshon dhe trupi shndrrohet n shoqrues t shpirtit, e shpirti i ngjason m shum Diellit, i cili qarkullon n kupn t qiellit: ai fizikisht sht i ndar nga Toka, mirpo sht i ngjitur me Tokn prmes rrezeve t tij. Njsoj sht edhe lvizja e shpirtit dhe, sado q ai lviz, prap sht i ngjitur me trupin q e ka mbuluar dheu, ky sht nj realitet shkencor, t cilin duhet ta dim. Bazuar n kt q u tha, njeriu gjat jets s varrezave mund ti ekspozohet shprblimit apo ndshkimit, dhe bazuar n kt, duhet ti bindemi patjetr sqarimit apo lajmrimit hyjnor, kur Allahu xh.sh. na tregon pr jetn q e jeton i vdekuri n jetn e varrezave. A nuk e keni lexuar thnien e Allahut xh.sh., kur tregon pr njeriun q kishte besuar n t drguarit e Zotit, dhe si shprblim pr kt kishte marr ekzekutimin pr shkak t besimit t tij, nj ngjarje t ciln na e tregon kaptina Jasin, (Shih:Jasin, 26-27). Pra, kur i sht thn atij Hyr n Xhennet! nuk sht fjala pr Ditn e Gjykimit, sepse ai m pas kishte thn: Ah, sikur ta dinte populli im, pr se m fali Zoti im dhe m bri prej t nderuarve!. Gjithashtu Allahu xh.sh., n lidhje me Faraonin, thot: Ata ia nnshtroi zjarrit mngjes e mbrmje. Fjala sht pr jetn e varrezave, ndrsa m pas Allahu xh.sh. thot: ditn e kiametit (u thuhet engjjve): Ithtart e faraonit futni n dnimin m t rnd! (Gafir, 46). Ky sht realiteti i vdekjes. E, pra, vdekja si proces nuk sht fatkeqsi pr t vdekurin, po sht fatkeqsi pr t gjallt, t cilt ndahen nga i afrmi i tyre, nga shoku, miku apo i dashuri i tyre. Vdekja sht fatkeqsi pr t gjallt q kan prcjell t vdekurin, i cili ka kaluar tek Zoti para tyre. Pr sa i prket t vdekurit, n t vrtet, sht ai q thur apo grsheton realitetin e vdekjes dhe domethnien e saj, ai q thur apo grsheton realitetin e vdekjes gjat jets q sht duke e jetuar n kt bot. Nse ai do, vdekjen, e cila sht duke e pritur, e shndrron n nj moment shum t lumtur. Por gjithashtu, nse ai do, vdekjen, e cila sht duke e pritur, e shndrron n nj moment shum t hidhur. Njeriu, i cili gjat jets s ksaj bote ka qen i prpikt ndaj Urdhrave t Zotit, i ka realizuar ato n baz t mundsive t tij dhe sht larguar nga gjrat q ka ndaluar Zoti gjithashtu n baz t mundsive, dhe m pastaj i ka ardhur vdekja duke qen n kt gjendje, patjetr ai do t shijoj nj prgzim dhe do ta shoh me syt e tij. A nuk ka thn i Drguari i Zotit n nj hadith q transmeton bashkshortja e tij, Aishja r.a.: (Ai q dshiron ta takoj Allahun xh.sh., edhe Allahu xh.sh. dshiron ta takoj at, ndrsa ai q urren ta takoj Allahun xh.sh., edhe Allahu xh.sh. e urren takimin me t). Me t dgjuar kt hadith, Aishja r.a. tha: O i Drguar i Allahut, a ke pr qllim vdekjen? Sepse t gjith ne e urrejm

vdekjen. Pejgamberi a.s. i tha asaj: (Nuk sht ashtu, mirpo, kur nj besimtari i afrohet exhelimomenti i vdekjes, ai prgzohet me takimin me Zotin xh.sh. dhe me shprblimin q sht duke e pritur, prandaj (n ato momente) nuk ka gj m t dashur tek ai sesa takimi me Zotin xh.sh. dhe vdekja. Ndrsa pabesimtari dhe mkatari informohet pr hidhrimin e Zotit e ndshkimin e tij dhe kt (ata) e vrejn me syt e tyre, prandaj (n kto aste) nuk ka gj m t urryer pr ta sesa vdekja dhe ajo q i pret pas vdekjes). Ndrsa personi tjetr, i cili punoi me mendje dhe logjik, u kujdes pr t ardhmen e tij q e priste, ai knaqej me shtpin q kishte huazuar, mirpo gjithashtu i kushtoi nj prkujdesje edhe shtpis s tij t vjetr, e cila kishte nevoj pr nj prkujdesje dhe investim pr mirmbajtje pr do dit nga dy-tri or, dhe m pas kthehej n shtpin e huazuar, shtpin t ciln do ta braktis pas nj kohe. Kshtu, pasi prfundoi afati i kontrats, ai e falnderi pronarin e shtpis dhe u rikthye n shtpin e tij, e cila e priti at ballhapur duke i thn: Urdhro hyr, sepse je prkujdesur gjat ksaj periudhe pr mirmbajtjen e shtpis sate, t ciln e posedon dhe tek e cila do t kthehesh. A nuk sht realiteti yn i ktill? A ekziston ndonj njeri i cili mund ti ik vdekjes, e cila sht duke na pritur? Prse nuk i bashkojm dy t mirat? Prse t mos i shfrytzojm t mirat q na ka dhn Allahu xh.sh. n kt bot, dhe n t njjtn koh t prkujdesemi pr shtpin ton, n t ciln do t kalojm; prse t mos prkujdesemi pr t prmes prkushtimit ndaj Urdhrave t Zotit, prmes dgjimit dhe nnshtrimit ndaj porosive t Tij? A jemi ne t lir apo jemi t nnshtruar (robr)? Kt pyetje ia kam br disa her vetes sime, prandaj dshiroj q po kt tjua bj edhe juve: A jemi ne t lir apo jemi t nshtruar (robr)? Nse jemi t lir, ather t jetojm ashtu si dshirojm dhe t veprojm do gj q dshiron vetja jon, pa pasur ndonj kufizim n veprimet tona. Ndrkaq, nse jemi t nshtruar (robr), ather ne bashkveprojm me kuptimet q na i ka dhn Allahu xh.sh. dhe nuk veprojm t pavarur; nse jemi robr, ather ne nuk posedojm jetn ton, nuk posedojm as gjumin dhe as zgjuarjen, nuk posedojm as kafshatn q e vm n gojn ton; nse ne jemi robr, ather ta dim se nn prkujdesjen e kujt gjendemi, ta dim se si do t prfundoj shtja jon, far sht puna e ksaj vdekjes, e cila po na prcjell vazhdimisht; nse e dim se jemi robr-dhe ne ashtu jemi- ather t veprojm si veprojn robrit dhe vetm ather kemi mundsi pr ti br bashk dy shtjet, q t prqafohen n mes tyre, jets s lumtur (Shih:El-Araf, 32),dhe prgatitjes pr largim, pr n botn e varrezave.
www.bouti.com, Prktheu dhe prshtati nga gjuha arabe,Vedat Shabani

26

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Ahlak

Respekti i njeriut ndaj krijesave t tjera


Doc. Dr. Fikret Karaman Edhe kafsht jan nj pjes dhe amanet i ksaj jete sikurse njeriu, sepse ato kan shpirt, ndiejn dhembje dhe kan nevoj pr uj dhe ushqim. o t shikojm rrethin ton, do t vrejm Allahu e mshiron se do gj sht krijuar me nj llogari, at q mshiron sistem dhe mas. edhe nse nuk e dim tjetrin. Mshironi ju ata q jan n tok, shkakun, t gjitha krijesat q jan, me shpirt qofshin ato ose pa shpirt, q t gjitha kan nj q t mshiroheni nga ata t qiellit. qllim dhe urtsi. Ta lm vetm pr nj ast
hz. Muhamedi a.s.

njeriun jasht ktyre krijesave. E dim se shum krijesa dhe gjallesa jetojn, si n tok ashtu dhe n det. Nj pjes prej tyre, zvarriten, nj pjes tjetr ecin, nj pjes tjetr fluturojn e nj pjes tjetr vazhdojn jetn e tyre duke notuar n det. Secila prej tyre, t gjitha ato i sigurojn rrethit dhe bots q jetojm, lloje t ndryshme vlerash. Jemi dshmitar t llojllojshmris s tyre, ngjyrave t tyre, bukurive q kan ato dhe t mnyrs s lvizjeve t tyre. N kt mnyr, bota e kafshve dhe shpendve sht br nj cop e jets son t prditshme, prandaj jemi t obliguar q ta jetojm dhe ta ndajm botn me to. E edhe popujt e tjer antik, q kan jetuar para nesh, kan gdhendur, vizatuar dhe pikturuar fotografit e tyre npr lisa, gur, mure dhe npr shpella. Kjo tregon se ata u jepnin atyre nj vler t madhe. E ka nga ato q nj pjese t t cilave u kishin dhn vler t tepruar dhe t gabuar prve respektit, pra i kishin ngritur n shkalln e adhurimit t tyre. N ann tjetr, kto krijesa prmenden shpesh n letrsi, poezi, legjenda, mesele dhe tekste t ndryshme. Pllumbi, bilbili, thllza, kali, deveja, elefanti, drenusha etj., jan disa nga ato q prmenden. Pa asnj dyshim, gjat gjith historis ka pasur hapa e qndrime t ndryshme ndaj bots s kafshve. Natyrisht, edhe Feja slame, kt aspekt nuk e ka ln

anash, dhe, si n kuran ashtu edhe n hadithe, trajtohet kjo shtje. T kujtojm se nj pjes e sureve kaptinave t Kuranit jan quajtuar me emra t disa kafshve. Kto jan: El-Bekare (Lopa), En-Nahl (Bleta), En-Neml (Buburreci), Ankebut (Merimanga) dhe Fiil (Elefanti). N hadithe dhe n literaturn e jurisprudencs islame sht cekur n mnyr t hollsishme se si duhet t sillemi me to, cilat dhe kur mund t vriten, nse na dmtojn; jan cekur se cilave prej tyre mund tu hahet mishi e cilave jo, cilat mund t priten kurban edhe si duhet t theren, norma e kafshve t ngordhura, zekati pr to etj.. Pr shkak t prmendjes s shpesht t kafshve n ajetet kuranore dhe n hadithet e Pejgamberit a. s., ne duhet t dim dhe t kujtojm se edhe ato jan krijuar nga Allahu xh. sh. dhe se n krijimin e tyre ka bukuri t mdha. Nj grup nga kto kafsh, njerzve u ofrojn ushqime, shrbejn pr bartje e hipje, kan vler pasurie, dhe nga t gjitha ka ndonj mundsi shfrytzimi. E n ann tjetr, sht cekur se t falnderosh pr kto begati, sht nj detyr dhe obligim ndaj Krijuesit. Sepse ka nj rndsi t veant q njerzit t ken nj rezerv gjat prdorimit t tyre, dhe t njohin t lejuarn dhe t ndaluarn pr to. Prve ksaj, nj pjes e tyre, pasi mund t shfrytzohen pr kurban dhe zekat, prandaj njerzit, prmes atyre, arrijn afrimin ndaj Allahut xh. sh.. Ruajtja e t drejtave t tyre Pr fat t keq dhe me keqardhje, duhet t themi se zhvillimi i teknologjis dhe dalja e saj n plan t par, zhvillimi dhe ndrtimi

Ahlak 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

27

i vendeve e qyteteve me nj shpejtsi t madhe dhe sprkatja me ilae t ndryshme e kopshteve, ka ngushtuar mundsit dhe u ka marr kafshve t drejtn e t jetuarit. E, n ann tjetr, duhet t dim se do krijes ka t drejtn e saj pr t jetuar. Njeriu nuk duhet t ngurroj assesi pr t shfaqur dashurin ndaj tyre, ashtu sikurse bjn me njerzit tjer. T mos harrojm se edhe t gjitha kafsht kan cilsi dhe atyre u takon dashuria sikurse edhe njerzve. Ato nuk duhet t keqprdoren. Nuk duhet t dmtohen dhe tu bhet zullum nga ne. Atyre nuk duhet tua ngushtojm t drejtat e tyre pr t jetuar t lira n natyr. Kto kafsh dhe krijesa q jan t nevojshme pr prkrahjen dhe ushqimin nga njeriu, duhet t ruhen dhe t gzojn prkujdesje. Kto nuk duhet ti lm kurrsesi t etura dhe pa ushqime. Dhe as q duhen br lojra apo prova fizike a psikike ndaj tyre. Kto veprime hyjn n shkeljen e t drejtave t kafshve. Vrejm se n Historin slame, jan krijuar vakfe dhe vende mbrojtse pr prkujdesjen e kafshve. Po ashtu, nuk sht sjellje e mir q t bhet gjahu ndaj tyre vetm e vetm pr dshir dhe relaksim, ndoshta pa pasur fare nevoj pr mishin e tyre. Nuk duhet t shkaktojm n trupin e tyre dhembje dhe plag e as ti ngarkojm me barra t rnda. Pr kt arsye, omeri r. a. i kishte dnuar ata q i kishin ngarkuar barr t rnd deves. Edhe Omer ibni Abdul Azizi kishte nxjerr nj ferman q t mos ngarkoheshin kafsht me barr t rnda, t mos rriheshin me mjete t forta, sikur jan: me gur, dru, hekur etj.. N ann tjetr, as juristt islam nuk kishin lejuar dhe kishin dnuar rrahjen e kafshve, lnien e tyre pa ushqim dhe ngarkimin e tyre me barr t rnda. sht nj detyr dhe obligim i mass q t ndikojn n shumzimin dhe jetn e kafshve. Nuk lejohet q ato t hidhen jasht, t przihen pr shkak t forcs dhe t moshs. Derisa t jetoj, pr kafshn duhen siguruar kujdesi, shrimi dhe siguria e saj. M 15 shtator 1978 n Paris sht shpallur Deklarata Ndrkombtare pr T Drejtat dhe Mbrojtjen e Kafshve nga UNESCO. N kt deklarat, n nenet 9 e 10, sht cekur se duhet t merren masa dhe siguri pr mbrojtjen e tyre. Neni 9: sht e obligueshme q t njihet e drejta e statusit t kafshve. shtja pr sigurin dhe mbrojtjen e kafshve duhet t bhet nga kujdestart shtetror. Neni 10: Jan t obliguar tua bjn t ditur vendsve q nga fmijria, q ti ken n konsiderat kafsht dhe t ken respekt ndaj tyre. Mshir dhe butsi ndaj tyre N mesin e shum begative dhe t mirave t panumruara q i jan dhn njeriut, kafsht n veanti zn nj vend t veant. do gj q merret prej tyre, sjell nga nj dobi t veant.

Prej nj pjese t tyre kemi dobit pr bartje, hipje dhe vajtje diku. Nj pjese tjetr t tyre u shfrytzojm leshin, i shfrytzojm pr ushqim ose prdorim lkurn e tyre. E sa pr dhembjen q kemi ndaj ktyre kafshve, kjo as q diskutohet, sepse ne si njerz ndiejm dashuri ndaj tyre po dhe prgjegjsit tona ndaj tyre. Me t vrtet, ne duhet t kemi nj respekt dhe mshir ndaj ktyre kafshve, pr t cilat nuk kujdeset askush, qofshin ato shtpiake apo malore. sepse urdhri i Allahut xh. sh. dhe dshira e Tij sht q t jemi t drejt dhe t mshirshm ndaj t gjitha krijesave. Ngase atributi i Tij si er-Raimu i Mshirshm; shfaq mshirn dhe dashurin e Tij ndaj t gjitha krijesave t ksaj bote. N lidhje me kt, jan shum me vler pr ne kto thnie t arta t Pejgamberit a. s.: Allahu e mshiron at q mshiron tjetrin. Mshironi ju ata q jan n tok, q t mshiroheni nga ata t qiellit. (Ebu Davud, Edeb, 58.) Nuk mund t thuhet se sjellja dhe mshira ndaj kafshve n kt bot moderne sht shum e mir. thn ndryshe, mentaliteti i sotm sht vendor dhe individual. mund t thuhet lirisht se ato q ceken n hadithe dhe zbatoheshin n historin e jets s myslimanve, jan shum m t mira. Sepse Pejgamberi a. s. ka thn: Nj besimtar mkatar, q i ka dhn uj nj qeni t etur, Allahu xh. sh. ia ka falur mkatet. ( Buhari, Shirb, 9.) Kurse n nj rast tjetr kemi momentin q na ka treguar Pejgamberi a. s.: Nj grua kishte mbyllur nj mace diku dhe ajo kishte ngordhur nga uria dhe etja, dhe pr kt shkak ajo ishte konsideruar nga banort e Xhehenemit.( Muslim, Selam, 151, 152.) Kemi edhe rastin tjetr kur Pejgamberi a. s. kishte par se dikush i kishte marr zogjt nga foleja e tyre dhe se e ma e tyre po qante nga dhembja pr zogjt e saj, e Muhamedi a. s. kishte urdhruar q ti ktheheshin menjher ata zogj n vendin e tyre, dhe e kishte dnuar at q i kishte marr. (Ebu Davud, Xhihad, 112). Ruajtja/Mbajtja dhe kultivimi i tyre Shpeshher sht diskutuar shtja nse ruajtja apo kultivimi i kafshve t bhet n shtpi apo jo. Dihet se n kohn e Pejgamberit a.s. nj pjes nga ashabt ruanin disa lloje zogjsh, si larask, kanarin ose ndonj tjetr si kto. (Buhari Edeb, 81, 112.) N nj transmetim tjetr theksohet se nj ashabi tjetr i qe propozuar q t ruante nj pllumb apo gjel, pr shkak se ishte ankuar nga vetmia. Sipas dijetarve islam, nuk ka ndonj t keqe ruajtja e ktyre kafshve a shpendve, si macja, disa zogj q ruhen n kafaz, por me kusht q t mos shprfillet kujdesi ndaj tyre e ato t lihen t etura e t uritura. Mirpo, nse bhet kjo, ather duhet t kihet kujdes q t mos shqetsohet rrethi dhe ta mbrojm mjedisin

28

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Ahlak

nga ndotja e tij. Mund t ruhet/t mbahet edhe qeni, pr qllim gjuetie. Mirpo, nse nuk ka nevoj t till pr qenin, ather qeni nuk duhet mbajtur n shtpi. Pr fat t keq, jeta n kohn ton sht tkurrur dhe lidhjet farefisnore kan filluar t dobsohen, prandaj dikush vetmohet n jetn e tij personale duke iu shmangur t afrmeve dhe miqve. Kjo dukuri negative vjen duke u rritur do dit e m tepr, dhe kjo ndikon negativisht tek individt dhe bashksia. Krahas ksaj, do dit e m tepr sht prhapur edhe ruajtja/mbajtja e qenve npr shtpi, si nj form argtimi me ta. N shikim t par, kjo duket si respekt dhe dashuri ndaj kafshve, por kjo sjell shum dme pr rendin familjar, sepse n shtpi mund t prhapen smundje dhe t bhen dme t tjera. E n ann tjetr kto sjellje, njeriun a dashurin dhe respektin e tij, e drejtojn n vende t gabuara dhe aty ku nuk duhet. thn shkurt, edhe kafsht jan nj pjes dhe amanet i ksaj jete sikurse njeriu, sepse ato kan shpirt, ndiejn dhembje dhe kan nevoj pr uj dhe ushqim.

Ato nuk kan gjuh, nuk mund t flasin, nuk mund t shprehen pr dika dhe as mund t ankohen pr dika. Nse i ofron dika, kafsha e merr, nse jo - mbetet duke pritur. E n ann tjetr, secila nga kafsht ka nj detyrim pr t kryer ndonj nevoj dhe funksion pr njeriun. Mundi i blets pr mjalt, apo i t tjerave q u hahet mishi, u pihet qumshti, i atyre, nga leshi dhe lkura e t cilave kemi dobi ... peshqit q notojn n uj, zogjt q cicrojn n deg t lisit, n ara e livadhe, insektet q shtisin npr vende t ndryshme... T gjitha kto Allahu xh. sh. i ka krijuar me nj shkas dhe nj urtsi pr t marr (njeriu) msim. N lidhje m kt, n Kuran thuhet: Allahu nuk ngurron t marr fardo shembulli, qoft mushkonj a dika edhe m e imt se ajo. Pr sa u prket atyre q besuan, ata e din se ai (shembull) sht i vrtet nga Zoti i tyre, ndrsa ata q mohuan, do t thon: (Shih: El-Bekare,26.)
Burimi: Revista Diyanet Dhjetor, Nr. 240, 2010, Prktheu: Mr. Zymer Ramadani

pJESA ShKENCORE 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

29

Sfidat e tjetrsimit dhe nevoja e edukimit fetar


Dr. Milazim Krasniqi
Organizimi dhe administrimi i edukimit fetar duhet t bhet brenda ligjeve q ka shkolla jon publike, programeve q miraton ministria jon e arsimit dhe standardeve q zbatojn shtetet europiane n kt fush.

rkesat e riprsritura publike t disa institucioneve dhe subjekteve legale t vendit ton, pr t inkuadruar lndn e edukimit fetar n shkollat publike, sht e mbshtetur n praktikat e mira t shkollave publike n vendet, t cilat respektojn t drejtat e njeriut dhe lirit fetare dhe q synojn t ruajn e t kultivojn identitetet kulturore, besimore e kombtare. Diskutimi brenda ktij kuadri sht i rndsishm, q t evitohen tendencat e disa qarqeve, q bjn kujdestari pr t lancuar dyshime e akuza ndaj bartsve t ktyre krkesave, si gjoja prishs t orientimit europian t shqiptarve dhe t identitetit ton kombtar. Agresiviteti i ktyre qarqeve, n fakt, sht n funksion t injektimit t friks te t gjith ata q qndrojn para ktyre krkesave, q ti zmbrapsin dhe q t vazhdoj gjendja e deritashme e moralizimit t shoqris nga pasojat e ideologjis komunisto- ateiste dhe t urrejtjes patologjike me prejardhje pansllaviste ndaj Islamit. Arsyet e aplikimit t nj lnde t veant t edukimit fetar n shkollat tona publike jan t shumta, po un do t fokusohem n njrn prej tyre e q ka t bj me pengimin e procesit t tjetrsimit kulturor, besimor e kombtar t neve shqiptarve n trendet e globalizimit. Natyrisht ktu n Kosov, ende ka shpres m shum q tjetrsimi i panatyrshm t pengohet, ndrsa n Shqipri e pam se si konvertimi masiv i shqiptarve n grek, ishte duke e zhdukur nj pjes jo t vogl t kombit ton, pr ka u desh t ndodhte ndrhyrja e shtetit q t pengohej epidemia e dealbanizimit demografik t jugut t Shqipris. Shembulli

i Shqipris, ku ateizmi vulgar ka dmtuar n palc identitetin kulturor, besimor e prej andej edhe kombtar, duhet t na shrbej si alarm, pr t parandaluar kobin e tjetrsimit edhe t ndonj pjese t kombit n shtetin ton t ri e t pastabilizuar ende. Ktu nuk bn pun llafazanria primitive e antiislamikve fanatik, po bjn pun zgjidhjet adekuate, t cilat do ta mbronin identitetin ton shumplansh, e ku pa dyshim roli i shkolls publike dhe i edukimit fetar si njra nga unazat prbrse t shtylls s saj kurrizore, do t luanin nj rol shum pozitiv. Debati rreth lnds fetare Cila sht gjendja aktuale identitare e shqiptarve n Kosov, kur po zhvillohet ky debat e kur po shtrohen kto krkesa t ligjshme? Sot nj pjes e bashkkombasve tan edhe n Kosov, po e prjeton procesin e tjetrsimit kulturor, besimor e kombtar ashtu si prjeton nj njeri i smur prparimin e smundjes n organizimin e tij, duke e ndier prparimin e saj, po n t njjtn koh duke mos e pasur as guximin q ta pranoj se ai prparim po ndodh dhe po e shpie drejt ndryshimit jetn e tij. Si edhe t gjitha analogjit e tjera, edhe kto e kan nj asimetri brenda vetes: prderi sa smundja nuk sht e vullnetshme, nuk sht zgjedhje e vet njeriut t smur, tjetrsimi n rrethanat tona t anarkis s zgjedhjes, tingllon si i vullnetshm, si zgjedhje e lir e atyre q i jan ekspozuar atij ndryshimi, paka se n fakt sht i nxitur nga naiviteti dhe nga prirje hedoniste q nuk frenohen leht. Pikrisht

30

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Kumtes

impulset hedoniste jan impulset kryesore, q i nxisin kryesisht t rinjt drejt inkuadrimit n sisteme t tjera t vlerave kulturore, e q pastaj i rrezikon ti prfshij n procesin e tjetrsimit kulturor. Lajtmotivi hedonist, Knaqu tash, ka shkaktuar nj ciklon trulloss n gjeneratat e reja aneknd globit, duke prfshir madje edhe rinin e qytetrimeve m rezistuese ndaj konceptimit hedonist t jets, sikundr jan qytetrimi konfuianist dhe ai islam. Nj pjes e konsiderueshme e rinis n gjith botn sot, po shkput me shpejtsi lidhjet me traditat kulturore t kombit t vet e t fes s vet dhe po inkuadrohet n kulturn globale, me parashenjn hedoniste Knaqu tash. N vend t soditjes s artit, q ka qen koncepti themelor i estetiks moderne, ndodh pjesmarrja n krijimin e artit, me ann e ulrimave. N vend t mesazheve q do t duhej t prthitheshin nga nj ngjarje kulturore, e q mund t shndrroheshin n shenja t deshifrueshme t situatave jetsore, ndodh konfuzioni edhe m i madh, bllokimi i energjive kreative t individit, barazimtaria intelektuale, morale e estetike, n nj shkall shum t ult t tyre, po t krahasohet me shkallt q kan arritur ato vlera shum m hert, n periudhat pararendse kulturore e historike. Hyrja n kt proces t tjetrsimit, e nxitur nga motivi hedonist n fillim, m von merr drejtimin e shndrrimit n nj vuajtje kronike e humbje t paevitueshme t viktimave t tjetrsimit kulturor. Rritja e tmerrshme e numrit t narkomanve, t homoseksualve, t delikuentve e t kryesve t veprave kriminale, pjesrisht sht edhe produkt i ktij tjetrsimi kulturor. Energjit q u duhet shoqrive t sotme moderne, pr t prballuar pasojat q shkakton narkomania, homoseksualizmi dhe krimi, jan shum t mdha. Fatkeqsisht gjasat pr ta mposhtur t keqen q prodhon tjetrsimi, nuk jan t mira. Zhan Bodriari, duke analizuar shkaqet dhe frymn e terrorizmit, mendon se e mira dhe e keqja rriten njkohsisht, me dinamik t njjt. Pikshikimi i tij sht mbi botn e sotme demokratike, e cila duke e shpallur triumfin e s mirs, ka nxitur nj val t ashpr t s keqes. Prtej analizs lucide t Bodriarit, mund t thuhet me siguri t plot se triumfi i s mirs sht i pamundur n kt bot t dizajnuar si bot e pabarazive ekstreme. N fakt, pr t ndrruar fitoren e s mirs mbi t keqen ose s paku zvoglimin e t keqes krahas rritjes s t mirs, duhet nj organizim m fisnik i gjith jets s njerzve e t institucioneve. Por, kjo sht nj shtje tjetr. Tash pr tash, tjetrsimi kulturor, besimor e kombtar sht hapi n drejtimin krejtsisht t gabueshm, i cili mund t dmtoj edhe m shum ekuilibrat e prishur ndrmjet t mirs

dhe t s keqes edhe n shtetin ton dhe n kombin ton. Populli yn e ka rinin kontingjentin kryesor demografik Dukuria e tashme e tjetrsimit kulturor, besimor e kombtar t nj pjese t t rinjve tan, t cilt kur shndrrohen n imitator t grupeve margjinale t t rinjve zezak, kur i japin prparsi anglishtes para shqipes, kur pr nj viz mund ta ndrrojn identitetin kombtar, m shum paraqet nj shkall moralizimi t nj pjese t shoqris, sesa nj proces t transformimit t identitetit. Por, meq populli yn e ka rinin kontingjentin kryesor demografik, rezulton se n kt aspekt sht e rrezikuar e ardhmja e identitetit t tij nacional dhe fetar. Prandaj, nse do t gjendeshin mnyrat adekuate t komunikimit me kt pjes t rinis, duke i dhn ofertn adekuate arsimore e kulturore, t krijuar brenda vlerave t identitetit ton dhe mbi t gjitha duke i dhn ofertn e gjetjes s paqes me veten, do t fillonte rehabilitimi i tyre kulturor e shpirtror e prej andej edhe krijimi i hapsirave t reja t kohezionit shoqror. Ktij synimi, krahas arritjes s standardeve europiane t respektimti t t drejtave dhe lirive njerzore e fetare, duhet ti shrbej edhe inkuadrimi i lnds s edukimit fetar n shkollat tona publike. Pra, nuk krkohet edukimi fetar pr t prer buleta pr botn tjetr, si mund t pandehin cinikt, po pr t formuar n kt bot dhe brenda kombit ton, individ t edukuar, t dobishm, t suksesshm e t fort prball sprovave t jets individuale dhe kombtare. Kjo edhe sht mnyra m efikase e pengimit t manipulimit tinzar me ndjenjat fetare n shoqrin ton. Heqja e dimensionit mistifikues t besimit fetar, krijon prjetim normal t besimit dhe sjellje normale e tolerante n shoqri. Rrjedhimisht, eliminimi i mundsive t indoktrinimit fetar, parandalon lindjen e ideve dhe t veprimeve ekstremiste. Pra, n realitetin ton specifik, ku sht e domosdoshme t ruhen ekuilibra t shumt, edukimi fetar n shkollat publike do t kishte rol t rndsishm edhe n kto aspekte. Natyrisht, organizimi dhe administrimi i edukimit fetar duhet t bhet brenda ligjeve q ka shkolla jon publike, programeve q miraton ministria jon e arsimit dhe standardeve q zbatojn shtetet europiane n kt fush. Asgj m shum se sa kan shtetet demokratike, t cilave Kosova synon tu bashkohet, nuk ka pse t krkohet as n kt rast.
(Kjo kumtes sht lexuar n konferencn shkencore Msimet mbi fen n institucionet publike t arsimit: prvojat nga rajoni dhe modalitetet e prshtatshme pr Kosovn, t organzuar nga KBIRK, m 14-15 mars,2011 n Prishtin.

histori 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

31

Nj vshtrim mektebeve n Prishtin


Kenan Bahtiri N kohn e Mbretris s Jugosllavis, n Prishtin edhe n disa fshatra t rrethins s saj, si edhe n Kosov, vazhduan t punonin disa lloje t shkollave fetare t konfesionit islam, t cilat kishin orientime fetare. Prej tyre duhen veuar sibjan-mektebet apo mejtepet dhe medreset. to shkolla ishin t trashguara nga Perandoria Osmane dhe n njfar mase zvendsonin arsimin e masave t gjera t popullats s besimit islam, si ishin shqiptart dhe turqit. Me ardhjen e ushtris n kt an, shum nga kto shkolla ndrpren aktivitetin e tyre, sepse ushtria serbe strehohej n lokalet shkollore dhe kshtu ato, nga institucione shkollore, shndrroheshin n depo dhe kazerma ushtarake1. Kt fat e patn nj numr i madh i xhamive gjithandej n Kosov, po edhe n Prishtin. Prandaj n kt periudh ekzistonin shkolla fetare private mejtepe e medrese, t cilat ishin shkolla private, mjaft t paorganizuara, t paprshtatshme dhe nuk i plotsonin as nevojat m elementare edukativoarsimore t kohs. shkollat e tilla ishin t vendosura n shtpi private, n ndrtesa t vakfeve, pran xhamive dhe teqeve. Msimi zgjaste tre vjet Derisa n Prishtin mejtepet ishin pak m t rregulluara dhe msimi zhvillohej do dit, npr fshatra gjendja ishte shum m e keqe dhe msimi nuk zhvillohej n mnyr t rregullt. Ligjratat mbaheshin gojarisht, pa libra msimi e pa programe. Msimi n kto shkolla zgjaste tre vjet dhe ndiqej nga fmij t moshs jomadhore. Edhe pse fmijt msonin alfabetin arab, ata edhe n gjuhn shqipe merrnin bazat themelore t edukats islame. Me nj fjal, mektebet u bn bartse t vetme t arsimit n pjesn m t madhe t popullats s ksaj ane. N kto shkolla msimi zhvillohej nga imam, myftinj, hoxhallar, myderriz dhe mualim. Kta msimdhns msimin e zhvillonin n gjuhn arabe e turke, kurse komentin e bnin n gjuhn

shqipe ose serbokroate. Ata jepnin bazat themelore t edukats islame2. N vitet tridhjet t shek. XX sasia e orve t msimit t fes n shkollat popullore shtetrore zvoglohej. Nj or msimi nuk mjaftonte pr myslimant. Prve ksaj, prej ktyre viteve msuesit e feve (mualimt) nuk paguheshin m nga qendra t mparshme, por ata mbeten n (pa)mshirn e komunave, t cilat me ligje nuk ishin t obliguara ti paguanin.Edhe pse mualimt e sibjan-mektebeve merrnin t ardhura nga vet kontributi i nxnsve, barrn kryesore e bartte Vakfi, i cili, prpos t tjerash, mualimt e sibjan-mektebeve i financonte n form shprblimi. Qarqet qeveritare n fillim lejonin hapjen e ktyre shkollave, sepse shpresonin q nprmjet ktyre shkollave, shqiptart edhe m tutje do t mbaheshin n errsir, duke i mbajtur gjeneratat e reja n Botn e prjetshme. Shpresohej se n kto shkolla fmijve do tu flitej pr engjjt, parajsn dhe ferrin dhe gjra t tjera. Duke u larguar nga gjrat e prditshme t kohs, kto shkolla konsideroheshin si nj mjet pr shuarjen trsisht t ndjenjave kombtare. Mbshtetur n aktivitetin q zhvillonin kto shkolla, mund t konsiderojm se nj shpres e till e pushtetit serb ishte e kot dhe e pabaz. Sepse shum nga kto shkolla krijuan kushte t volitshme pr zhvillimin e aktiviteteve kombtare. Disa nga msimdhnsit e ktyre shkollave nxnsve t tyre, krahas msimit fetar, ua msonin edhe Abetaren n gjuhn shqipe dhe nuk ishin t rralla rastet kur ata u drejtoheshin nxnsve t tyre: Ja, kjo sht gjuha shqipe. Ksisoj, nxnsit shqiptar, krahas msimit t fes, ilegalisht msuan edhe abecedn e gjuhs shqipe3. N kohn e Mbretris SerbeKroate-Sllovene, n Kosov vepruan disa sibjan-

32

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 histori

mektebe. Mirpo, kto institucione fetare islame n periudhn e sundimit t ksaj Mbretrie nuk patn jet t rehatshme, sepse qarqet qeveritare pengonin shum veprimtarin e tyre, pr se ato patn edhe ndrprerje t kohpaskohshme, madje disa prej tyre u ndrpren fare. Mbyllja e ktyre institucioneve ishte e karakterit thjesht politik, sepse, sipas qarqeve qeveritare, tek nxnsit e ktyre shkollave po zgjohej me t madhe vetdija kombtare, ndrsa msuesit e tyre cilsoheshin si njerz shum t rrezikshm4. Gjuha amtare n mektebe kshtu, sipas raporteve t inspektorit t Ministris s Arsimit, m 1923, thuhej: N radht e shqiptarve po zgjohet me t madhe vetdija kombtare..., prandaj: Do vrtetuar se n gjuh msojn nxnsit n sibjan-mektebe... Po duket se shqiptart i kan hapur syt dhe n kto mektebe kan filluar t punojn n gjuhn amtareetj.5 Pra, disa nga imamt dhe msuesit e fes ishin me orientime kombtare. Ata punonin mjaft n zgjerimin e vetdijes kombtare, jo vetm n masn e gjer, po edhe tek nxnsit e tyre. Pr kt arsye krkohej q ata njerz t ishin nn kontrollin shtetror, sepse ata paraqitnin nj rrezik permanent pr pushtetin jugosllav. Pra, mualimt n shkollat islame, krahas predikimit t tyre fetar, punonin edhe n planin kombtar6. Djem e vajza n mektebe Kontrollin e puns s ktyre sibjan-mektebeve e bnin inspektort e imamateve t xhemateve t Kshillit t Vakfeve-Mearifit n Prishtin. N raportet e inspektorve t sibjanmektebeve shihet se ku gjendeshin ato dhe kur ishin formuar. N territorin e imamit t xhematit kaderie n Prishtin, n vitin 1932-1933 ekzistonin sibjanmektebet

n qendr n Kaderi Mhall me 27 nxns, n Hatuni Mhall me 18 nxns dhe n Hasan beg Mhall me 53 nxns dhe msimi mbahej n dy shtpi private dhe n nj xhami7.N vitin e fundit t ekzistimit t Mbretris s Jugosllavis, n Prishtin u hapn aq shum mektebe, sa pothuaj n secilin xhemat t Prishtins ishte hapur nga nj sibjanmekteb, ndr t cilat: n xhematin e Ramadanijes 27 nxns, n xhematin e Alaudinit 25 nxns, n Jusuf elebi 110 nxns dhe n Mhalln e Mehmet beg Hatunies 22 nxns. N kto mektebe kishte nj ose m shum paralele t prziera, kshtu msimet i ndiqnin djem e vajza8.Edhe n fshatrat e rrethit t Prishtins u hapn mektebe, si p.sh. n kuadrin e e xhematit t Milloshevs punonin mektebe, n kt fshat funksiononte mektebi qysh n vitin 1928 dhe kishte 40 nxns. N fshatin Besi, ekzistonte mektebi me 60 nxns, i cili prmendet andej nga viti 1930. Gjithashtu n fshatin Llukar po at vit ekzistonte mektebi me 55 nxns, ndrsa n vitin 1936 n Prugofc ishte mektebi me 30 nxns, etj.9 Pr punn e ktyre mektebeve pati vrejtje e pengesa t shumta, po ato nuk e ndrprerin aktivitetin e tyre. N vitin shkollor 1938-1939 n rrethin e Prishtins mbretronte kjo gjendje: kishte gjithsej 24 mejtepe (prej tyre 13 t djemve), kurse numri i mualimve ishte 23, e numri i prgjithshm i vijuesve t msimit ishte 1001 nxns10.
[1] Dr. Hakif Bajrami, Qndrimi i Jugosllavis Monarkiste ndaj arsimit dhe kulturs s shqiptarve n Kosov (1918-1941), Kosova, nr. 12, f. 201, Prishtin, 1983.[2] Dr. Izber Hoti, n: Horizontet e Historis, nr. 5-6/1981-92, f. 100.[3] Dr. Abdulla R. Vokrri, Shkollat dhe arsimi n ann e Llapit brenda viteve 1878-1944, Prishtin, 1997, f. 77.[4] Dr. Hakif Bajrami, Ibid, f. 201.[5] Dr. Abdulla R. Vokrri.Ibid.[6]Po aty.[7] Haki Kasumi, Shkollat fetare islame ndrmjet dy luftrave botrore, Gjurmime albanologjike, SSHH, XII, Prishtin, 1983, f. 159.[8]Po aty.f.159.[9]Po aty .f.160.[10] Dr. Izber Hoti, Ibid f. 100.

Vshtrim 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

33

Vendimet e Konsults Gjuhsore t Prishtins (1968) dhe standardizimi i shqipes (1972)


Mr. Isa Bajinca
oft pr rrethanat historiko-politikokulturore, n t cilat do ti zhvillonte punimet; qoft pr frymn e prgjithshme q mbretronte nga fundi i viteve gjashtdhjet t shekullit t kaluar, dhe qoft pr rolin q do t merrte gjuha shqipe n kushtet e themelimit t Universitetit dhe t institucioneve t mirfillta arsimore e shkencore dhe t ngritjes s shqipes n statusin e nj gjuhe zyrtare kushtetutare e t ligjrimit n rrafshin e politiks, ekonomis dhe t dijes n prgjithsi, - Konsulta Gjuhsore e Prishtins (1968), me vendimet q merrte n form konkluzash do t hapte rrugn dhe, pse jo, do t prvijonte e t jepte nj ndihmes t mueshme n drejtimin q do t merrte gjuha shqipe n fazn e standardizimit n Kongresin e Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe, mbajtur n Tiran (1972). Thn ndryshe, duke cituar veten, dua t ritheksoj faktin q n qoft se themelimi i alfabetit t shqipes ishte parakushti kryesor pr vendosjen e norms drejtshkrimore t shqipes, vendimet e Konsults Gjuhsore t Prishtins, kjo duhet vn n dukje, - prbnin nj nga faktort kryesor dhe nj shtys shum t fuqishme pr njsimin e shqipes letrare. (Sem. Ndrk. pr Gjuhn, Letrsin dhe Kulturn Shqiptare, 1988, f. 8). Po ti hedhim nj sy rrugs q ka ndjekur standardizimi i shqipes n Kosov, qoft n kushtet e lidhjeve t ngushta kulturore me Shqiprin dhe qoft n kushtet e ndarjeve (po dhe barrierave pr nj bashkpunim fardo), - nuk mund t ishin t tjera vendimet e Konsults Gjuhsore, prvese t tilla, q t synonin dhe t prfundonin n prbashkimin gjuhsor dhe kulturor. Kjo mund

t thuhet edhe kshtu: Pavarsisht nga trysnit q mund t ishin her m t dukshme dhe her m t trthorta, pr t marr, dosido, ndonj drejtim tjetr, - rruga q shpinte n njsimin e shqipes standarde, - ishte e pashmangshme. Meqense, sidomos vitet e fundit nga diskutues lagjesh t ndryshme pr nga pikpamjet lidhur me standardizimin e shqipes, sht ngritur dhe vazhdon t prpunohet n nj si teori, - ajo e trysnive t ndryshme n rrugn e standardizimit t shqipes, - dua t shfaq mendimin lidhur me trysnit.Pr mendimin tim, trysnia e mirfillt dhe krkesa me ngulm pr standardizimin ose, sikur thuhej asokohe njsimin e shqipes letrare, nuk vinte dhe/ose nuk ishte aq ndikuese nga forca politike dhe as nga pushteti totalitar n Shqipri, - po, prkundrazi, ajo vinte e fuqishme nga forca, nga domosdoja kulturore, nga krkesat n rritje q shqiptart t themelonin nj t vetmen gjuh standarde sikur popujt e tjer t zhvilluar... Trysnia e mirfillt Zhvillimi, dhe sidomos hovi e synimet pr t ngritur vazhdimisht shkalln e arsimit, t shkencs e t kulturs, - nj krkes kjo e shtruar e ngutshme, sidomos fal bashkpunimit t ngusht t gjithanshm n kto fusha t hapsirs shqiptare t trsishme tashm, - e quanin t domosdoshm t paktn njsimin n rrafshin gjuhsor. Kjo ishte, pr mendimin tim, trysnia e mirfillt. Dhe, kjo e hiqte fillin tek prpjekjet shum m larg n koh, q nga hapja e shkollave shqipe gjat Lufts s Dyt Botrore dhe periudha e shkurtr pas prfundimit t

34

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Vshtrim

saj, kur n Kosov dhe gjithandej ndr viset shqiptare jasht Shqipris, punonin nj numr i madh msuesish dhe intelektualsh t ardhur nga Shqipria; q ather kur ishte vendosur q n Kosov t prdorej varianti letrar i elbasanishtes dhe jo t krijohej nj variant tjetr mbi kosovarishten e dibranishten (pr se bhej trysni politike nga Partia Komuniste e ish-Jugosllavis); dhe, m n fund, q ather kur, pas qndrimeve pr nj thjeshtsim sa m t madh t shkrimit t shqipes (n mbledhjet e vitit 1957), n vitin 1963 do t rishtrohej diskutimi i drejtshkrimit t shqipes, me synimin pr t hartuar nj ortografi, e cila t ndihmonte shkrimin e shqipes sipas rregullave t prcaktuara, sa koh q kishte shum luhatje n zbatimin e ortografis s vitit 1957... M duhet t v n dukje, madje me patjetr, se gjendja e zotrimit dhe e zbatimit t norms s athershme (n vitet gjashtdhjet t shekullit t shkuar) - nuk kishte arritur shkalln e dshiruar... Pr gazetar, shkrimtar, student e intelektual t tjer... nuk mund t thuhet q zotronin normn e gegrishtes letrare (varianti m i drejt e m i leht pr gegt, - sikur e quajn me nostalgji shum nga kritikt e shqipes standarde, n kohn ton) dhe q gjoja - do t ishin normat e standardizuara nn diktatin e pushtetit totalitar, t cilat do t ngatrronin kt shtje pr t na sjell n gjendjen e sotme, kur, pas afro 40 vjetsh, sidomos shqiptart e Kosovs nuk paskan arritur ta zotrojn (dhe kjo madje qenka e pamundur!!!) toskrishten letrare, nj standard ky i imponuar dhe kaq i huaj pr ta (domethn pr ne)... (N parantez dua t jap nj si prov pr shkalln e lart t zotrimit t gegrishtes letrare asokohe. N vitin e largt 1963, nj profesor imi i nderuar i shkolls s mesme, kishte krkuar nga un t punoja pr disa muaj (maj-gusht) n ndrmarrjen e botimit t teksteve si korrektor. Puna ime e par do t ishte korrektura e nj libri (Histori e kl. VI t shkolls fillore, m duket e prkthyer), redaktuar gjuhsisht nga nj profesor e gazetar (m von pr shum vjet edhe msimdhns n arsimin e lart n Kosov). Duhej t bja korrekturn e gabimeve teknike (sepse dorshkrimi ishte shtypur n nj qytet t Serbis), por puna nuk m doli ashtu. Kjo sepse, ndoshta dhjetfish m shum n at tekst kishte pr t prmirsuar e korrigjuar gabime t redaktorit gjuhsor (i thoshin lektor) dhe t prkthyesit, sesa ishin ato t radhitsve serb n shtypshkronj. Marrdhnie t ngushta midis universiteteve t Tirans e Prishtins Edhe tash e kujtoj sa shum qesh zhgnjyer pr shkak t gjuhs s prdorur n at tekst, me shum gabime drejtshkrimi dhe n ndrtimin e fjalive shqip. Si student i vitit t par q isha, uditesha pr shkalln e njohjes s shqipes nga

nj prkthyes dhe nj ekspert gjuhsor tjetr! Pr her t par (kshtu m than punonjsit e atij institucioni), kishte ngjar q shtypshkronja ta kthente kopjen e korrektuar me shnimin: Ne nuk i pranojm kto prmirsime gabimesh, sepse ato nuk jan tonat, po jan t dorshkrimit (-t autorit, shkruante aty), prandaj teksti duhej t shtypej srish nga e para, natyrisht me shpenzime shum m t mdha... etj.)Pra, prafrsisht e ktill ishte gjendja e zotrimit t gegrishtes letrare n Kosov, n kohn kur po diskutoheshin problemet e ortografis n baz t nj projekti n vitin 1963, rezultat i t cilave qe botimi i librit Ortografia e gjuhs shqipe n vitin 1964. E, sikur sht vn n dukje edhe nga ndonj autor tjetr, ajo ortografi prbn nj faz t rndsishme n historikun e zhvillimit t drejtshkrimit dhe t shqipes letrare n prgjithsi, sepse, sado q n at botim dhe n mbledhjet q i kishin paraprir hartimit t tij, nuk u realizua krkesa pr njsimin e plot t shqipes letrare, q ishte shfaqur n nj artikull, botuar ato dit n gazetn Rilindja (Hazir Shala, Gjuha shqipe ka nj trung dhe duhet t ket nj gjuh letrare), sikur edhe n ndonj nga diskutimet e studiuesve t shqipes, - prapseprap, n krahasim me drejtshkrimet e prparshme t shqipes, q ishin botuar n Kosov paraqiste nj hap t rndsishm drejt afrimit t varianteve kryesore t asokohshme t shqipes letrare... M pastaj u krijuan rrethana t tjera, patjetr m t favorshme, pr shqipen dhe pr studimet shqiptare n prgjithsi dhe u ndrtuan marrdhnie t ngushta midis universiteteve (t Tirans e Prishtins) dhe nisi t deprtonte n nj mas t madhe libri shqip nga Shqipria, veanrisht botimet letrare. Pikrisht n at koh (1967) n Tiran qe botuar libri Rregullat e drejtshkrimit t gjuhs shqipe (Projekt), hartuar nga nj grup autoritetesh shkencore n fush t gjuhs shqipe. Ribotimi i atyre rregullave n Kosov, jepte mundsin q ato t njiheshin dhe t studioheshin nga nj rreth m i gjer intelektualsh studiues e msues t shqipes, shkrimtar e gazetar dhe intelektual t tjer... N kushte t tilla kulturore, nga Instituti Albanologjik i Prishtins, i cili ishte rithemeluar para nj kohe, dhe katedra e Gjuhs Shqipe e Fakultetit Filozofik t Prishtins, n prill 1968, do t organizohej Konsulta Gjuhsore e Prishtins. Meq bhet fjal pr nj ngjarje t rndsishme kulturore, q ishte zhvilluar n rrethana t veanta, pr t ciln ka disa informacione n shtypin e kohs, po, pr fat t mir, edhe n ndonj botim (sikur sht botimi Drejtshkrimet e shqipes, 2005, autor Rexhep Ismajli), e quaj me interes t v n dukje, disa nga karakteristikat kryesore t punimeve (po dhe t jehons s vendimeve) t ksaj konsulte, q ishin

Vshtrim 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

35

(citoj): masiviteti, serioziteti, entuziazmi dhe vendosmria.Punimet e Konsults shquheshin nga masiviteti n nj shkall t papar pr nj veprimtari kulturore. N t merrnin pjes kuadro shkencore, punonjs t arsimit e t shkolls shqipe, prkthyes, redaktor, gazetar, student e intelektual t tjer dashamirs t gjuhs shqipe e t kulturs kombtare. N diskutimet e shumta q u zhvilluan, krahas emocioneve pr mundsin q u jepej t shprehnin lirisht qndrimin e tyre pr bashkimin kombtar n gjuhn, aty u bn vrejtje pr pika t veanta t drejtshkrimit e u dhan propozime pr zgjidhjen e shtjeve t diskutueshme t drejtshkrimit e t shqipes letrare.Studiues t ndryshm, q vinin nga qendra t shumta t t gjitha viseve t vendit, ku msohej, studiohej e kultivohej gjuha letrare shqipe, shtruan ve e ve dhe seriozisht, pra me seriozitet, probleme t shqipes letrare e t drejtshkrimit t saj, duke u mbshtetur mbi traditn, mbi kriterin praktik dhe prirjet q kishte shfaqur shqipja standarde, - gjithnj duke pasur pr objekt Rregullat e drejtshkrimit t gjuhs shqipe (Projekt), - me synimin q rregullat t shqyrtoheshin, t saktsoheshin e t prsoseshin, n mnyr q t arrihej nj shkall e lart e normzimit. Nj veori e tret, do t ishte entuziazmi q shoqronte disa diskutime, sidomos t intelektualve q nuk merreshin drejtprdrejt me probleme t gjuhs shqipe, po q kishin shprehur dshirn t shfaqnin dshirn e tyre pr arritjen e njsimit t shqipes standarde, q gzonte prkrahje t gjer...Veoria e fundit q dua t prmend n kt shkrim, sht vendosmria (dhe zotimi pse jo) q norma e standardit t zbatohej me prpikri n t gjitha hallkat e jets kulturore, q nga shkollat e deri n administratn shtetrore, q nnkuptonte dhe nj prpjekje pr ti hyr n mnyr t organizuar shtjes s zotrimit e t zbatimit

t menjhershm t norms s shqipes letrare t njsuar1. M n fund, nevoja q shtrohej n Konkluza (citoj): pr nj diskutim, n rend t par me an t shtypit, ku do t trajtoheshin shtjet e ortografis, pr t cilat pjesmarrsit n diskutim mendojn se jan t diskutueshme dhe mund t zgjidhen shkencrisht m drejt gjente shprehjen jo vetm n botimin e nj numri t madh diskutimesh e vrejtjesh nga autor t Kosovs dhe t viseve t tjera, po edhe duke ribotuar gjithashtu artikuj q botoheshin e diskutime q zhvilloheshin n Shqipri, dhe n kt mnyr bhej e njohur pothuaj tr veprimtaria q zhvillohej lidhur me projektin e drejtshkrimit n diskutim.Kto q vura n dukje m sipr, dhe sidomos fakti q studiues t gjuhs, t letrsis, t historis e t kulturs nga Kosova dhe vise t tjera jasht Shqipris, - do t merrnin pjes aktive n tr veprimtarin e gjall q po zhvillohej n pun t standardizimit t drejtshkrimit t shqipes, duke marr pjes me kumtesa e diskutime edhe n aktin prfundimtar e solemn t Kongresit t Drejtshkrimit n Tiran, - sikur e bjn t diskutueshm konstatimin e Rexhep Ismajlit (citoj): Me kt ortografi (Drejtshkrimi i shqipes s njsuar I.B.) , n fakt, po fillonte fundi i t menduarit separat pr shtje t planifikimit t gjuhs, qoft edhe n mnyr t pavetdijshme. Kt thot fakti se opinioni publik shqiptar n ish-Jugosllavi m 1968 ishte gati t pranonte qoft edhe zgjidhje q ishin br gati gjetiu (do t thot n Shqipri!!!- I.B.).
(1) Ndonj arsimtar n ndonj nga shkollat e mesme t Shkupit e t ndonj qendre tjetr, po dhe gazeta Flaka e Vllazrimit e Shkupit, - kishin nisur prpara se t mbahej Konsulta Gjuhsore e Pishtins, t zbatonin variantin e toskrishtes letrare, kurse n prdorime t tjera zbatoheshin pika t veanta, si jan ortogramet: shtpia, shtpin; at , kt; prdorimi i trajtave t lidhores n vend t paskajores s gegrishtes e t tjera

36

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Ekonomi Islame

Kontributi i dijetarve t hershm mysliman n ekonomi


Dr. Islam Hasani Ky shkrim i shkurtr ka pr qllim t diskutoj n mnyr shum t shkurtr kontributin e dijetarve t hershm n ekonomi, duke i prmendur disa koncepte ekonomike t diskutuara nga ata, pa pretenduar se kjo tem e rndsishme mund t prfshihet n kta pak rreshta.

ema sht e rregulluar q t diskutoj n mnyr kronologjike pr disa nga dijetart e hershm n koh t ndryshme. sht br nj krahasim n mes t kohve dhe koncepteve t politiks ekonomike dhe koncepteve t ndryshme, q jan aktuale ende dhe shoqria e tanishme prballet me t njjtat probleme. T gjith dijetart e hershm kan folur pr koncepte ekonomike, sepse ekonomia sht pjes e pandashme e jets s njeriut dhe n vazhdimsi ka pasur reforma pr tiu prgjigjur nevojave t kohve t ndryshme. Do t fillohet n kt numr me Ebu Jusufin, me shpresn q n numrat e ardhshm do t diskutohen dijetar t tjer. Ebu Jusuf (731 798) Jakub Ibn Ibrahim el-Ensari, i njohur si Ebu Jusuf, ishte nxns i Ebu Hanifes, i cili ka kontribuar n shtrirjen e influencs s Shkolls juridike hanefite prmes shkrimeve t tij dhe pozits q pati n qeverin e athershme. Ai ishte caktuar si gjykats n Bagdad, dhe m von kryegjykats n kohn e Halifit Abasid, Harun al-Rashid. Ebu Jusufi ishte juristi i par q u kushtoi trajtim ekskluziv shtjeve t politiks ekonomike, ose m saktsisht politiks fiskale. Kjo fush studimi ishte ndjekur edhe nga dijetar t tjer t kohs s tij dhe m von, pr shkak t rndsis q ka. Libri i tij i njohur Kitab al-Haraxh apo Libri i taksave mbi tokn e agrokulturs, sht nj shpjegim i taksave dhe problemeve fiskale t shteteve t prgatitura me krkesn e Halifit Harun al-Rashid. Deri n at koh ekzistonin

disa fletushka t shkruara n kohn e Muaviut, n baz t t cilave edhe punohej deri ather. Por m von, me shkrimin e librit nga Ebu Jusufi, politik shtetrore mbi taksat u b libri i tij. shtja e haraxhit (taks mbi tokn e agrokulturs) ishte nj prej gjrave shum t rndsishme n kohn e mesjets, sepse ishte burimi kryesor pr mbushjen e buxhetit t shtetit. Edhe n kohn e hershme t Islamit, kjo kishte pasur nj rndsi t madhe, pr arsye se territoret e shtetit islam zgjeroheshin, dhe kostoja e menaxhimit dhe administrimit t shtetit rritej e krkonte financim. Prandaj, pr ta mbushur thesarin e shtetit, nevojitej politik fiskale e qndrueshme dhe e drejt. Buxheti shtetror n sistemin modern n prgjithsi ndahet n dy lloje: buxheti rrjedhs dhe buxheti kapital. - Buxheti rrjedhs prgatitet pr financimin e shpenzimeve n administratn civile, pr mbrojtje, shpenzimet buxhetore dhe shpenzimet e ksaj natyre. - Ndrsa buxheti kapital prgatitet pr financimin e projekteve kapitale: ndrtimi i infrastrukturs, institucionet e edukimit, telekomunikacioni, infrastruktur rrugore, hekurudha etj.. Buxheti i shtetit n nj sistem islam sht pak m ndryshe nga ai q u prmend. T gjitha t ardhurat nga pagesa e Zekatit dhe sadakaja transferohen n bayt al-mal (thesari shtetror) pr financimin e projekteve t mirqenies sociale pr kategorit e varfra dhe n nevoj. Kurse t ardhurat e tjera nga taksat e ndryshme, dedikohen pr financimin e projekteve t administrats

Ekonomi Islame 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

37

civile, t mbrojtjes, projekteve pr zhvillim ekonomik, pagesa e borxheve t shtetit (nse ekzistojn), etj.. Kjo shpjegon se buxheti i shtetit islam ndahet n dy lloje t tjera: 1. buxheti pr mirqenie sociale dhe 2. buxheti i prgjithshm.1 kurani dhe syneti kan dhn instruksione t qarta n lidhje me politikn shtetrore rreth formimit t buxhetit dhe shpenzimit t tij. N kohn paraislame, t ardhurat e shtetit konsideroheshin t ardhura personale pr udhheqsin e shtetit, mirpo, me ardhjen e Muhamedit a.s., ai e konsideroi t ndaluar zekatin pr vete dhe pr familjen e tij. Ashtu si sht e ditur, kur filloi t predikohej, Islami nuk ishte fe shtetrore, prkundrazi, pr t mbijetuar, iu desh t luftonte kundr shum fenomeneve negative. Numri i simpatizuesve ishte rritur n mnyr graduale, por ky numr i vogl i myslimanve nuk kishin siguri pr ekzistenc, e jo m t organizonin dika n nivel m t lart. Msimet islame bazoheshin n nivelin m t lart t moralit, prandaj ishte normale q Pejgamberi a.s. ti kishte udhzuar shokt e vet q t jepnin lmosh (sadaka). Kt e argumenton edhe Kurani. Aty, n kaptinat q kan zbritur n periudhn mekase, prmenden edhe termat zekat (pastrim, rritje; q do t thot t dhnt e pasuris s rritur, pr ta pastruar at); sadaka (lmosh, vrtetsi: q do t thot argument i besimtarit t vrtet); hakk (e drejta, do t thot nse lmosha sht e drejta e t varfrit, ather kjo sht detyr e t

pasurit pr ta dhn at); Nafakah (shpenzim n rrugn e Allahut).T gjitha kto kontribute, derisa Muhamedi a.s. dhe besimtart ishin n Mek, jepeshin n mnyr private dhe vullnetare, e jo n mnyr t organizuar nga autoritetet qendrore, si ishte rasti pas hixhretit. Organizimi pas Hixhretit Me kalimin nga Meka n Medin, gjendja e myslimanve ndrroi krejtsisht. Atje themeluan shtetin, kishin lirin t jetonin ashtu si dshironin, pa pasur persekutime dhe frik. Shteti q u themelua n Medin, nuk ishte vazhdim i dikaje q kishte ekzistuar apo nj ndrrim dinastie, vese ishte nj evolucion nga organizimit fisnor n nj rregull superior t shoqris, n fillim nj qytet-shtet, e m von nj shtet i gjer. Natyrisht, do gj duhej t themelohej prej fillimit, sepse personat n udhheqje, Muhamedi a.s. dhe pasuesit e tij, nuk patn trashguar ndonj tradit qeverisjeje apo institucione administrative. N aspektin e financimit t administrats, qe br nj zhvillim gradual, duke filluar me rekomandime pr t prfunduar n obligime t mbshtetura me tr forcn, q mund t ket nj shoqri. Menjher pas shprnguljes, nj nga prioritetet ishte rehabilitimi i t shprngulurve dhe vllazrimi n mes tyre. N fazn e dyt, vrehet nj sistem i organizuar pr shprndarjen e lmoshs.

38

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Ekonomi Islame

Pejgamberi a.s. ato i mblidhte vet e pastaj i shprndante tek njerzit q kishin nevoj. N fazn e tret, lmosha u b obligim shtetror, nj taks e vrtet dhe ibadet (adhurim ndaj Zotit). Ndrsa n fazn e katrt, organizimi i mbledhjes dhe i shprndarjes bhej nga ana e zyrtarve t shtetit, dhe kjo sipas disa dokumenteve kishte ndodhur n vitin e 8 hixhri.2 Kur flitet pr taksat e ksaj natyre, n baz t asaj q u tha m lart rreth formimit dhe shpenzimit t buxhetit t shtetit, sht shum e qart se t ardhurat nga ky burim kan nj rndsi t madhe pr funksionimin e shtetit. Libri i tij Kitab el-Haraxh Ebu Jusufi ka dhn nj kontribut shum t muar n kt lm. N librin e tij t njohur diskutohen m gjersisht idet rreth taksave dhe implementimit t tyre, financave publike dhe prodhimeve t agrokulturs. Ai favorizon taksat proporcionale bazuar n prodhime, duke zvendsuar taksat fikse dhe n mnyr paushalle pa br ndonj analiz pr tiu shmangur taksave t padrejta mbi pasurin. Kjo konsiderohej m superiore si nj stimulim pr t sjell m shum tok pr kultivim dhe rritje t prodhimit. Ai gjithashtu sugjeroi politikn e faljes s taksave, e cila favorizon prodhuesit dhe administratn qendrore t taksave, me qllim t ruajtjes nga korrupsioni. Ai sugjeroi gjithashtu q udhheqsi i drejt mund ti ngrej apo ti ul taksat n baz t analizs s situats e krkesave t shtetit dhe n t njjtn koh n baz t mundsis s pagess s taksapaguesve. Ebu Jusufi, n cilsin e nj dijetari, duke pasur nj post t lart dhe duke qen kshilltar i udhheqsit t myslimanve, vmendje t veant u kushtoi prgjegjsive ekonomike t udhheqsit pr plotsimin e nevojave t popullit t vet dhe t zhvillimit t vendit, domosdoshmris pr drejtsi dhe barazi n tatime. Ai gjithashtu i kshilloi udhheqsit pr obligimin q kan dhe paran publike ta konsiderojn si nj emanet dhe pr faktin q ata jan prgjegjs si pr grumbullimin e saj, ashtu edhe pr shpenzimin e drejt t saj. Ebu Jusufi jetoi n fundin e kohs s sundimit t dinastis Emevite dhe n fillimin e dinastis Abaside. N at koh ekzistonin dorshkrime rreth haraxhit (taksave) e taksapaguesve dhe pr mnyrn e grumbullimit t tyre, por rreth tyre nevojitej edhe m shum njohuri, pr t qen m t efektshm. Ai ishte kundr pagess s taksave fikse mbi tokn me nj taks proporcionale mbi prodhimet e agrokulturs. Me kt ai sugjeroi se nuk duhe t kishte takse fikse mbi tokn, po t merrej n konsiderat sasia e prodhimit nga ajo tok dhe t stimuloheshin prodhuesit. Ai bri edhe sugjerime t detajuara se si t prmbusheshin shpenzimet e zhvillimit pr

ndrtimin e urave, tendave t ujit pr sistemin e ujitjes. Kjo i bri fermert q t kuptonin se do pages q ata bnin n form taksash, u kthehej prap n nj form tjetr dhe ishte nj stimulim shum i efektshm. Prve kontributit t dhn n lmin e financave publike, ai gjithashtu ka diskutuar edhe pr etikn n biznes dhe masat e tjera rregulluese t tregut, si jan kontrolli i mimit dhe cilsis. Gjithashtu ka diskutuar edhe pr mundsin e implementimit t llojeve t tjera t taksave, prfshir ktu edhe taksa mbi shitjet dhe tarifat mbi importin sipas nevojs s shtetit.Dhe, si prfundim, mund t themi se Ebu Jusufi, prve kontributit n shprndarjen e ndikimit t Shkolls juridike hanefite, si nj njohs shum i mir i fikhut n prgjithsi e i fikhut muamelat (ligjit mbi transaksionet) n veanti, - ka dhn nj kontribut shum t muar n fushn e ekonomis islame, duke diskutuar kto shtje shum t rndsishme pr shoqrin islame.
(1)Muhammad Sharif Chaudry, Fundamentals of Islamic Economic System, (Lahore: Burhan Education and Welfare Trust, 1999), f.. 195.(2)Muhammad Hamidullah, Budgeting and Taxation in the Time of the Prophet Muhammad (P.U.B.H.), The Islamic Review 1956. f. 20.

Shndetsi 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

39

Ulera peptike (i thati n lukth)


Bernard Tahirbegollli
Ulera peptike, e cila n popull njihet edhe si i thati n lukth, sht nj ndr smundjet m t shpeshta t traktit gastrointestinal. lera peptike, sht nj ndr smundjet m t shpeshta t traktit gastrointestinal, e cila pr nga aspekti i lokalizimit, karakterizohet nga ndryshime inflamatore n mukozn e lukthit, zorrs dymbdhjetgishtore apo edhe n ezofag, ndrsa pr nga aspekti histologjik, mund t progredoj nga mukoza prmes submukozs n mukozn muskulare. Edhe pse ulera peptike sht nj smundje e shpesht, pr shkak t ndryshueshmris s spektrit t simptomave q e shoqrojn, ajo shpesh diagnostikohet me vshtirsi. Shkaktart Etiologjia e ulers konsiderohet multifaktoriale, por rolin vendimtar pr shfaqjen e saj e ka ndryshimi i balancs thartinore t lukthit. Ndr vite jan identifikuar faktor t ndryshm q ndikojn n zhvillimin e saj dhe tani etiologjia e saj konsiderohet multifaktoriale. Edhe pse gjat 24 orve prodhohen gjasht deri shtat litra lngje n kanalin midis lukthit dhe zorrs, nga gjndrat e pshtyms, lukthi, pankreasi, fshika e tmthit dhe zorra e holl, ndodh q t humbas ekuilibri thartinor dhe t dmtohet mukoza e ktyre organeve. Po ashtu fakti i pranis s H. Pylori-t n lukth sht mjaft domethns n etiologjin e ulers peptike, sikurse po ashtu prdorimi i NSAID (antiinflamatort josteroidal), pirja e duhanit, alkooli, faktori gjenetik, stresi, bifosfonatet, agjenst kemoterapeutik, syndrome Zollinger-Ellison, etj. - jan ndr faktort etiologjik t ulers peptike. Duhet theksuar se pirja e duhanit, prveq ndikon n shfaqjen e ulers peptike, ndikon edhe n krijimin e

komplikimeve, si jan gjakrrjedhje nga ulera, obstruksion i lukthit, perforacioni i lukthi dhe ka ndikim po ashtu edhe n dshtimin e trajtimit t ulers peptike. Shpeshtsia Ulera peptike ka nj shpeshtsi relativisht t lart; ajo atakon rreth 0.92% t popullsis globale, ose rreth 1.6 milion persona n vit . Pr sa i prket strukturs gjinore, trendet e ulers peptike varirojn nga nj vend n tjetrin, p.sh. n ShBA jan 1:1 meshkuj e femra, n Indi 18:1 meshkuj e femra. Ndrkaq, epidemiologjikisht trendet e t prekurve nga ulera peptike jan t lidhura ngusht me Helicobakter Pylori, q konsiderohet si njri nga shkaktart kryesor. Duhet theksuar se incidenca e infeksionit me h.pylori sht e shpesht n meset me kushte m t varfra socioekonomike. Ndrsa personat q preken nga infeksioni me H.pylori jan 3 her m t predispozuar t zhvillojn uler peptike sesa personat e paprekur nga ky bakter. Incidenca e ulers peptike rritet me mosh pr shkak t rritjes s prevalencs s infeksionit me H. pylori tek personat mbi 50 vje si dhe me rritjen e prdorimit t analgjetikve. Ndrsa tek personat mbi moshn 60 vje ulera peptike sht m e shpesht, ngase mukoza plaket dhe bhet m e ndjeshme ndaj ndryshimeve n traktin e tretjes dhe prdorimit t antiinflamatorve josteroidal (NSAID). Shenjat Spektri i simptomave tek ulera peptike ndryshon nga nj llojllojshmri e simptomave

40

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Shndetsi

tipike t ulers peptike deri tek gjendja pa simptoma. Njri nga faktort e ktij ndryshimi sht edhe vet pozicionimi i procesit inflamator t ulers, pra n vartsi se n ciln pjes t traktit gastrointestinal lokalizohet ulera peptike (ezofag, lukth, zorr dymbdhjetgishtore) ka edhe psaqyr klinike specifike. M e shpeshta prej simptomave sht dhembja n pjesn e siprme t barkut (epigastrium) dhe ndjenja e djegies n kt zon. Kjo dhembje zakonisht manifestohet n mes shujtave t ushqimit ose pas ushqimit. Shpeshher i smuri edhe zgjohet nga gjumi pr shkak t dhembjes (m s teprmi tek ulera e lokalizuar n zorrn dymbdhjetgishtore). Kjo dhembje kalon zakonisht me ngrnien e ushqimit dhe prdorimin e tabletave antiacide. Vjeshta dhe pranvera konsiderohen si dy stint kur dhembjet shtohen. Nga shenja t tjera q shoqrojn ulern, por q shfaqen m rrall, jan edhe nauzeja (przierje n stomak) dhe t vjella. Por sht tipike q, kur t villet, dhembjet t paksohen. Po ashtu mund t ket rnie n pesh dhe humbje t oreksit. Nse ulera ka gjakrrjedhje, ather shfaqet edhe melena (jashtqitje e zez). Diagnostikimi i ulers peptike Diagnostikimi i ulers peptike bhet kryesisht nga mjeku internist-gastroenterolog. N mesin e testeve/analizave diagnostikuese q bhen pr t diagnostikuar ulern peptike, prve anamnezs, ekzaminimit klinik, ankesave subjektive t t smurit, jan edhe endoskopia, biopsia e marr gjat endoskopis (shikimi me sond nazogastrike), filmimi radiografik me kontrast dhe testi i ureazs. Po ashtu vrojtimi i H.pylori-t n mikroskop ose mbjellja e tij n kultur bakteriologjike. N gjak mund t gjenden edhe antitrupa t formuar kundr ktij bakteri n mnyr q t shihet nse dy muajt e fundit ka pasur apo jo Helicobacter pylori. Komplikimet e ulers peptike Mostrajtimi me koh i ulers peptike dhe prparimi i saj, mund t sjellin komplikime t ndryshme, n mesin e t cilave mund t prmendim kto: Hemorragjia e lukthit: Nj nga shkaktart kryesor t hemorragjive t sistemit gastrointestinal sht ulera peptike. Si shenj e ktij komplikimi sht se kta persona vjellin nj prmbjatje ngjyr kafeje ose nxjerrin jashtqitje t zez. Rekomandohet q kta persona t paraqiten menjher te mjeku! Perforacioni i lukthit: Shpuarja e lukthit nnkupton hapjen e ndonj vrime n murin e lukthit si pasoj e rritjes s patologjis s ulers peptike n shtresa t tjera t murit t organit dhe

kaprcimi i tyre, q manifestohet me nj pasqyr klinike t peritonitit. Manifestohet me nj dhembje t fort, si e prerjes me thik, n bark, barku forcohet, lvizja dhe ndrrimi i pozicionit pr personin vshtirsohet. Stenoza: Ulerat peptike t lokalizuara n duoden dhe ato pran pylorit prmes edems s shkaktuar, mund t ojn n nj bllokim t ushqimit mbi pjesn e ngushtuar dhe t prfundoj me t vjella pasi ushqimi nuk ka ku t shkoj. Manifestohet me t vjella t vazhdueshme pas marrjes s ushqimit dhe, megjithse personi ushqehet mir, prsri bie nga pesha, sepse ushqimet nuk thithen. Mjekimi N ditt e sotme ekziston nj standard i mjekimit t ulers peptike, i cili pr objektiv ka uljen e dhembjes tek i smuri dhe parandalimin e komplikimeve. Mjekimi prfshin mbajtjen e nj diete, prdorimin e barnave q ulin aciditetin e lukthit dhe terapin eradikuese e h. pylorit tek personat, tek t cilt verifikohet prania e tij. Ndrsa n disa raste t avancimit t smundjes dhe komplikimeve, trajtimi indikon edhe ndrhyrje operacioni. Dieta tek ulera peptike orientohet drejt uljes s marrjes s ushqimeve q ngacmojn shtimin e aciditetit t lukthit, t cilat treten pr nj koh t gjat dhe shkaktojn ngacmimin e mukozs s lukthit. N mesin e substancave q kan ndikim jo t mir n mukozn e lukthit dhe t cilave duhet tu shmangen personat q kan uler peptike, mund t prmendim: duhanin, alkoolin, barnat e grupit t NSAID, turshit, yndyrnat dhe ushqimet thartinore, qumshtin, qept, hudhrat, ujin shum t ftoht, limonin etj.. Barnat q e ulin aciditetin: Tek ulera peptike, ashtu sikurse edhe tek smundja e refluksit gastroezofageal, prdoren barnat me mekanizma t ndryshm veprimi, t cilat ulin aciditetin e lukthit. N mesin e tyre prmendim bllokuesit e receptorve H2 dhe inkibitort e pomps s protonit. Eradikimi i Helicobacter Pylori bhet me marrje t antibiotikve, t cilt i ordinon mjeku specialist (gastroenterologu). Kujdes Nse terapia e ordinuar nga mjeku specialist nuk prdoret n sasi dhe n koh t rekomanduar, nuk do ta ket efektin e parapar t shrimit. Pas 6 javsh t trajtimit mjeksor, pacientve u rekomandohet t bjn edhe nj endoskopi dhe t konstatohet mjekimi e t shmanget mundsia e prsritjes s ulers peptike.

bota Islame 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

41

INDONEZIA
Mr. Samir B. Ahmeti
Pozita gjeografike epublika e Indonezis si nj ndr shtetet aziatike, sht pjes e arkipelagut Malaj, q bie n juglindje t kontinentit t Azis. Indonezia konsiderohet shteti q prfshin grupin m t madh t ishujve n bot. Numri i ishujve q prbjn kt republik, arrin deri n 17508 ishuj, afrsisht 6000 prej tyre jan t banuara. Njri prej ishujve sht edhe ishulli Java, i cili llogaritet prej zonave m t dendura me banor n bot. Dendsia n kt ishull sht mbi 2000 veta n nj milje katror. Pes ishujt kryesor t Republiks s Indonezis jan: Sumatra, Java, Sulavezi dhe Helma Hera. Siprfaqja totale e Indonezis sht 1.919.440 km, 1826440 km i takojn zons s that dhe 93000 km i takojn zons ujore. Pika m e ult n Republikn e Indonezis i takon territorit t nivelit t detit, n bregun e Oqeanit Indian, kurse ajo m e larta bie n majn e malit Puncak Jaya, n rritje pr 5030 metra mbi nivelin e detit2. Xhakarta sot u b nj qytet i avancuar dhe i integruar, afrsisht me 20 milion banor, i mbushur me dyqane, lokale, restorante, ekspozita dhe me qendra t ndryshme tregtare. N kt qytet ushtrohen aktivitete t larta madhshtore npr qendra t ndryshme fetare, si n institucionet arsimore, ashtu edhe n xhamit e qytetit. Xhakarta gzon edhe nj sr monumentesh historike shum magjepsse.. Historia e Indonezis Civilizimi hindus dhe budist nga India arriti n Indonezi afrsisht para 2000 vjetsh. N shekujt e par t kohs son, shumica e

T dhna statistikore1: Emri ndrkombtar n anglisht: Indonesia. Emri zyrtar: Indonezia. Sistemi i qeverisjes: Republik. Siprfaqja: 1,919,440 km. Numri i banorve: 238.000.000 (2009). Dendsia: 123.76 (banor n 1 km). Feja: Musliman (sunit) 88%, protestant 6%, katolik 3%, budist 1%, hindus 1%, t tjer dhe t paprcaktuar 1%. Kryeqyteti: Xhakarta, si dhe llogaritet qyteti m i madh n vend. Qytete t tjera: Surabaya, Bandung, Medan dhe Semarang. Grupet etnike: javanez 45%, sundanez 14%, madurez 7.5%, malaj 7.5% , 26% etni t tjera. Gjuht kryesore: Bahasa malaj (gjuh zyrtare), angleze, holandeze, kineze, sudaneze, arabe dhe javaneze. Njsia monetare: Rupiah indonezian (1.00 IDR = 0.000082 EUR). Data e pavarsis: 17 gusht 1945. Fest kombtare: 27 dhjetor 1949. ishujve t Indonezis iu nnshtruan urdhrave t klerikve dhe tregtarve hindus, t cilt kishin filluar t prhapnin kulturn dhe fen e tyre. Tregtart portugez arritn n rajonet e Indonezis n fillim t shekullit XVI, por holandezt i dbuan portugezt n fund t shekullit t lartprmendur, n mnyr q (holandezt) t llogariten n shekullin XVII forca m e madhe tregtare evropiane n kto rajone. Mandej, pasi Napoleon Bonaparta nnshtroi shtetin e Holands dhe e futi nn sundimin e tij, anglezt, nga ana tjetr, nnshtruan ishujt indonezian, mirpo n vitin 1816 anglezt ua kthyen prap ata ishuj holandezve. Pastaj, n fillimin e shekullit XX tokat indoneziane me tr siprfaqen e saj iu nnshtruan nj sundimi, q ishte sundimi holandez, dhe kto vise u bn pjes t pandashme t Mbretris Holandeze. Ndrsa, n Luftn e Dyt Botrore, n vitin 1942 japonezt pushtuan Indonezin dhe fillimisht i dhan vetm autonomi formale. Kur Japonia n vitin 1945 iu dorzua shteteve aleate, kryetari indonezian Sukarno dhe zvendsi i tij Muhamed, m 17 gusht 1945 shpalln Pavarsin e Indonezis nga Holanda, kurse n nntor t vitit 1946 holandezt dhe indoneziant u munduan t bnin nj projektmarrveshje pr formimin e nj unioni holandez-indonezian, mirpo ky projekt rezultoi me mospajtimin e t dy palve rreth prmbajtjes s atij projekti, prandaj edhe shprtheu lufta n mes forcave t dy palve, e cila vazhdoi deri n nntor t vitit 1949, kur t dy palt u pajtuan rreth kushteve t unionit. Mandej, m 27 dhjetor 1949, Holanda trhoqi sundimin e saj ndaj Indonezis.

42

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 bota Islame

themeluar n kto rajone ka qen n Samudra Pasay t ishullit Sumatra, ku mbreti i saj prqafoi Islamin prmes pedagogut mysliman Burhanudin, dhe ai u quajt mbreti Salih. Pra, q nga ajo koh, Feja Islame vazhdoi t prhapej n t gjith ishujt e mbetur t arkipelagut indonezian. Nga kjo kuptojm se Feja Islame n kto rajone pr her t par trokiti n shekullin XIII, kurse n shekullin XV, Islami tashm kishte marr hovin e prhapjes prmes rrugve t tregtis detare. Ndrkaq, n shekullin XVI Feja Islame arriti t bhej feja mbizotruese dhe gjithprfshirse kudo n kto rajone4. Klima Klima e Indonezis sht klim tropikale, e nxeht dhe me lagshti. Nxehtsia dhe lagshtia e vendit mbulon tr Indonezin, sidomos rajonet me ultsira. N zonat malore temperaturat e nxehtsis dhe lagshtia jan m t ulta. nuk ka ndryshim t madh n temperaturat e nxehtsis gjat gjith vitit. Prcaktimi i nj stine n vend bhet n varsi nga dallimet e t reshurave atmosferike, e jo n baz t ndryshimeve termike. Ndrkaq, n zonat malore klima sht mesatare dhe me t reshura atmosferike t dendura gjat gjith vitit5. Gjendja ekonomike Republika e Indonezis n fakt sht nj vend i pasur me t lashta, me prodhime bujqsore, dhe me minerale, si ari, argjendi, nafta, etj.. Prej kulturave bujqsore n vend jan orizi, prodhimet ushqimore, kikiriki, kauuku, pambuku, kallami, kafeja, aji, kallami i sheqerit, hurmat, erzat, misri, mango, banane, kakao, arra, fruta t t gjitha llojeve. Po ashtu sht e njohur edhe pr prodhimtari t ndryshme artizanale dhe t tjera tradicionale, si dhe me prodhime t avancuara bashkkohore, si prodhimi i automjeteve dhe aeroplanve. Ashtu si eksportohen edhe erza, duhan, kikiriki, hurma, salc, kauuk, etj.. Indonezia sht e pasur me puse t nafts dhe llogaritet prej shteteve q eksportojn naft. Mineralet m t njohura t vendit jan thngjilli, nikeli, kallaji, boksiti, magnezi. Po ashtu sht e njohur edhe pr kultivimin e bagtive dhe peshkimin.. Tani myslimanve u ka mbetur t prgatisin biznesmen t mirfillt, serioz dhe t aft n punt e tyre6.
(1) Vladimir Zoto, Enciklopedi gjeografike e bots, f. 89. Dasara, 2007, Tiran. Amir B. Ahmeti; Atlas i Bots Islame f. 73. Logos-a, 2009, Shkup. Muhamed Atris; Muxhem Buldan El Alem, f. 214. 2007, Kajro. http://en.wikipedia.org(2) Muhamed Atris, f. 214. www.moqatel.com. (3) Muhamed Atris; f. 216. (4) Mr. Meshhur Hasen Hamud, Dr. Hasen Jusuf Ebu Semur dhe Umer Muhamed El-Armuti, Mevsuatu-l-Alemi-l-Islami, f. 240. Jordani,1994 (5) Amine Ebu Haxher; Mewsuatu-l- Muduni-lIslamij-jeti, f: 85. , 2010, Jordani. http://www.moqatel.com (6) arabic.wamy-indonesia.org

Ndrkaq, m 17 gusht 1950 u shpall Republika, me Presidentin Sukarno n krye. Pastaj, n shkurt 1956 Indonezia anuloi unionin e saj me Holandn dhe kshtu prfundimisht u b e pavarur3. Historia e prhapjes s islamit n Indonezi Historiant e historis islame kan shfaqur m shum se nj mendim rreth shfaqjes s par t Fes Islame n rajonet e Indonezis. Duke cekur se ajo ishte shfaqur q nga koha e hershme islame, n shekullin vii apo n shekullin i hixhri. Megjithkt, dikush prej historianve prmend shfaqjen e Islamit n kto rajone q nga koha e Dinastis Emevite, e t tjer nga ajo Abasite etj.. Por, mendimi m i prkrahur dhe q dshmohet historikisht, rreth historikut t prhapjes s Fes Islame n territorin e Republiks s Indonezis, ndrlidhet me tregtart mysliman. Andaj, Feja Islame npr kta ishuj indonezian hyri prmes tregtarve mysliman, t cilt erdhn nga Gujurati (Indi). Nga personalitetet m t njohura q prhapn Islamin n kto rajone, ishte edhe Abdullah Arif, i cili u vendos n qytetin Birlak t ishullit Sumatra, t gjith banort e t cilit qytet prqafuan Fen Islame. Kjo kishte ndodhur n vitin 690 h / 1290 m. M von kishte ardhur nj pedagog (thirrs) tjetr mysliman, q ishte Burhanudin, i cili u angazhua rreth prhapjes s Islamit n territoret e Jugut dhe n ato t Perndimit n sumatra. udhprshkruesi i njohur mysliman Ibn Batuta shnon se, n vitin 747 h / 1346 m, n kto zona kishte vizituar nj shtet t zhvilluar mysliman, q sundohej nga nj mbret nga Sumatra, q quhej Zejnul Abidin, me ofiqin Mbreti Dhahir. Pastaj, nj delegacion i pedagogve t tjer mysliman, t udhhequr nga pedagogu Ismail kishte arritur n kto rajone, ku bn prhapjen e Islamit n tr ishullin Sumatra, me prjashtim t nj fisi idhujtar Batak. Mbretria e par islame e

pJESA KUlTURORE 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

43

Marrdhniet ndrmjet fes dhe politiks


Nexhat Ibrahimi
Shum mysliman n botn aktuale dshirojn ta ken nj shtet islam, as m shum as m pak, nj organizat politike, e cila do tju mundsonte t vij n shprehje besimi i tyre n Zot.

klimn moderne evro-perndimore sht konstant dominante, vetvetiu e kuptueshme, se feja (religjioni) nuk bn t ngatrrohet me politikn.Kjo bhet kshtu sepse parimi i shekullarizmit identifikohet me prparimin dhe progresin, kurse shikimi i politiks praktike nga fokusi fetar hidhet posht si reaksionar. duke e marr parasysh Perndimin dhe rrethanat q kan shpjer n kt gjendje edhe nuk sht e diskutueshme, por sa i prket Islamit sht e qart se mosbashkpunimi i fes dhe politiks sht i paqndrueshm.1

Pikpamje lidhur me raportet e fes dhe politiks Marrdhniet ndrmjet fes dhe politiks jan t ndrlikuara por megjithat mund t shqyrtohen n suaza t disa mundsive, respektivisht t disa modeleve teorike tashm t njohura. Disa teoricien kto raporte i prkufizojn si: 1) Kuptimet dhe msimet e fes jan t lidhura me botn tjetr dhe me jetn e njeriut pas vdekjes. Fusha e politiks sht jeta e ksaj bote dhe mnyra e jets n kt bot. Sipas ktyre teorive dhe botkuptimeve, fusha e veprimit t fes dhe politiks sht krejtsisht ndryshe dhe konceptohen si fusha t ndara. Kjo mnyr e perceptimit t fes dhe politiks pr njeriun perndimor sht e zakonshme, sepse ai sht msuar tashm disa shekuj t mendoj dhe jetoj n kt mnyr.Kjo tez n aspekt t fes islame sht e paqndrueshme, sepse feja islame paraqet prmbledhje msimesh lidhur pr njeriun dhe jetn e tij n kt bot dhe n botn tjetr (fid-dunja vel-ahireh).

2) Feja dhe t gjitha parimet dhe rregullat e saj jan t shenjta dhe t prhershme dhe si t tilla nuk mund ti diskutojm dhe ndrrojm. Mirpo, meq politika sht e lidhur drejtprdrejt me shtje njerzore dhe her-her edhe kto lidhje jan edhe jomorale, nuk jan t qndrueshme dhe pr shkak t natyrs s saj ndrron nga gjendja n gjendje, nga koha n koh dhe n pajtim me kt, mund ta diskutojm, kritikojm dhe refuzojm. Pr kt arsye, kto dy fusha nuk mund t jen bashk dhe t qndrojn n suaza t njjta. Edhe kjo teori mbi fen sht jokorrekte dhe e gabueshme kur sht fjala pr politikn. sht e ditur se t gjitha parimet dhe rregullat n fe jan t pandryshueshme dhe konstante n aspekt t parimeve, por juristt mysliman jan t thirrur ta zhvillojn t drejtn islame profane, e cila do ta aplikonte frymn dhe dispozitat konkrete t Ligjit Hyjnor n raportet shoqrore t kushtzuara n koh (me ndrrimin e kohs ndrrohen edhe dispozitat = bi tegajjuriz-zemani tetegajjerul-ahkam)2. Kjo sikurse q do gj politike nuk sht jasht suazave t shenjtris dhe hyjnis. Jasht ktyre parimeve hyjnore mund t jet vetm ather kur politika qndron larg vlerave hyjnore t fes dhe n kundrshtim me to. 3) Edhe pse pjes t caktuara t msimeve fetare kan t bjn me zgjidhjen e problemeve jetsore, megjithat synimet e saj nuk pajtohen me synimet politike. Synimi i fes sht edukimi i njerzve mendjelir, inteligjent dhe shkenctar t cilt veprojn n drejtim t prkryerjes shpirtrore, duke lshuar gjendjen ekzistuese materiale dhe duke u nisur drejt

44

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 politikologji

gjendjes ideale, shpirtrore dhe morale. N ann tjetr, synimi i politiks sht rregullimi i gjendjes ekzistuese dhe kt pa marr parasysh n shtjet shpirtrore dhe morale. Synimi i nj besimtari sht ngritja morale dhe shpirtrore si t vetes ashtu edhe t tjerve dhe n kt aspekt nuk ka prioritet gjendjen ekzistuese materiale, por synimi i nj politikani sht fitorja e tij por edhe humbja e rivalve t tij. Sipas ktij trendi, kto vija asnjher nuk do t bashkohen pr shkak t synimeve t tyre t pabashkueshme. Mirpo, nuk mund t pajtohemi se qndrimet e ktyre rrymave, sepse ata duke ndar synimet, caqet e fes si shpirtrore, ata larguan msimet fetare nga jeta. Ata materializuan synimet e politiks n mnyr absolute, me rast shoqrive i imponuan kundrvlera, korrupsion n emr t politiks. Megjith dallimet dhe akceset e ndryshme, mund t konkludohet se feja dhe politika kan synime t prbashkta; ato mund t bashkpunojn n parime, kritere dhe vlera t shklqyeshme, t prbashkta pr t dyja. 4) Kurani dhe politika. - Kemi zra q pohojn se Kurani nuk e njeh problemin e politiks dhe nuk merret me t. Nj nga kta zra sht Abdurrezak Ali, profesor n El-Ezher dhe gjykats i gjyqeve t Sheriatit n Kajro, i cili n librin e tij El-Islamu we usulul-hikem (Islami dhe bazat e urtsis) mohon lidhshmrin mes Islamit dhe politiks duke e elaboruar kt tez t tij n tri parime.3 Kjo tez sht fuqizuar sidomos nga regjimet laiciste n shum vende islame dhe arabe, sidomos n shekullin XX. Kt gjendje e kemi n Egjipt, Algjeri, Tunizi, Turqin kemaliste etj. Kt e thot ndryshe njohsi i t drejts islame, S. Ramadan: Baza e gjer e parafytyrimeve mitike, zhvillimi i klerit dhe historia politike kontribuuan n ndarjen e t drejts dhe religjionit.4 Pajtueshmria e domethnies s fes dhe t politiks Edhe pse gjat historis n Perndim shohim se si feja ishte e ndar nga politika duhet shqyrtuar gjithanshm raportet mes fes dhe politiks, si dy aspekte t njohjes njerzore, t cilat megjithat kan baz hyjnore dhe racionale, sidomos n Islam. Pr kt qndrim kemi mbshtetje n Kuran, n Hadith por edhe n Kartn (Sahifn) e Medins.5 Prandaj, prkufizimi i fes me pak fjal sht i vshtir. Disa e kan prkufizuar se feja sht grumbull besimesh dhe mendimesh t lidhura n mnyr t ndrsjell, t cilat rrjedhin nga shpallja e Zotit lidhur me botn, njeriun, shoqrin dhe jetn pas vdekjes, e me qllim t udhzimit t njeriut drejt jets m t mir dhe m t prkryer. Kt e kan mbshtetur n tekstet fetare, si: besimi n Ditn e gjykimit, aplikimi i dispozitave fetare dhe shqiptimi me gjuh i asaj q e beson etj.6 Ekzistojn edhe shum prkufizime sociologsh,

filozofsh, psikologsh, kulturologsh t fes, t cilat kryesisht kan konotacione botrore, t kufizuara varsisht nga kndshikimi i secilit drejtim ve e ve. Synimet politike t fes dhe pejgamberia e pejgamberve t Zotit N historin e mendimeve politike vrehet nj kaptin e shklqyeshme n lidhje me mendimet politike t pejgamberve t Zotit, t cilat jan nj nga faktort e rndsishm dhe vendimtar t historis politike t bots. Po ashtu, n historin e sistemeve politike t bots ekziston edhe nj pjes q ka t bj me sistemet politike t bazuara n fe, e t cilat duhet ti hulumtojm me kujdes.Autor perndimor t historis politike jan prpjekur t ndajn politikn dhe mendimet politike nga mendimet dhe idet fetare, dhe me kt kan tradhtuar edhe fen por edhe politikn. Ata vepruan ksisoj si revansh ndaj fes, e cila gjat mesjets e ndrydhi dijen dhe i dnoi dijetart, dhe nuk zgjodhn problemin.7 Roli politik i feve t Zotit Edhe pse feja her-her prdoret si ideologji politike me fuqi kulturore dhe politike t barasvlershme me at t fes qiellore,

politikologji 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

45

Mirpo, disa dijetar musliman mendojn se fuqia sht synim, qllim dhe se konstituimi i sundimit t fes varet nga arritja e fuqis. Pr kt arsye, kta dijetar mendojn se arritja e fuqis sht e domosdoshme (vaxhib). Fuqia sht nj nga cilsit e Allahut dhe konsiderohet e shenjt, sht nj prej parimeve t besimit islam dhe nj prej vlerave t tij. Pr kt arsye, n disa hadithe n mnyr rigoroze kritikohet njeriu i dobt.11 N rastet kur fuqia kritikohet, ka t bj me abuzimin e saj n drejtim t gabuar. Edhe ata t cilt thon se politika, fuqia sht mjet, edhe ata t cilt thon se politika sht synim, kan vend, nse kto kuptohen n aspektin afirmativ.12 mirpo, mundsia pr abuzim t politiks nuk humb vlern pozitive t fuqis, sepse t gjitha vlerat, madje edhe shkenca, jeta, puna, potencialisht jan objekt i abuzimit. Po ashtu, pohimi q politika sht mjet sikur q politika sht edhe synim, nga aspekti i logjiks s fes nuk sht i gabuar, sikurse nuk sht gabim edhe pr ekonomin. sepse, edhe miratimi i pohimit se politika sht mjet, kjo vetvetiu nuk sht zhvlersim dhe degradim i politiks.13 Politika si elementi kryesor n jet gjithnj ka qen pr njeriun dhe se veprimi dhe pastrimi politik jan synime t rndsishme fetare. Ky parim mund t shihet qart gjat hulumtimit t synimeve t veprimit t pejgamberve t Zotit. Prmbyllje Shum mysliman n botn aktuale dshirojn ta ken nj shtet islam, as m shum as m pak, nj organizat politike, e cila do tju mundsonte t vij n shprehje besimi i tyre n Zot dhe kt jo n mnyr t kufizuar (brenda xhamis), por edhe n punt e tjera praktike, sociale, ekonomike e shoqrore. Kjo tendenc nuk do t duhej ta friksoj Perndimin fetar, sepse po ky Perndim duhet t jet i vetdijshm, sidomos sot, se vetm nj fe e mbshtetur n msimet e Zotit, mund ti prgjigjet forcave negative t materializmit agresiv e johuman. do kristian i mirfillt, prandaj, do t duhej ta prshndes do tentim pr ndrtimin e shoqris n themele t besimit n Zot.14
(1)Muhammed Asad, Islam i politika, Sarajev, 1996, f. 3 e tutje.(2)Muhammed Asad, po aty, f. 12-13. (3) Abdurrezaak Ali, El-Islamu we usulul-hikem, Bejrut, 1978, fq. 39, sipas: Abbas Ali Amid Zandzani, Odnos vere i politike, Nur casopis za kulturu i islamske teme, nr. 14/1997, Beograd, f. 21-22. Prndryshe, ky autor sht pushuar nga puna dhe sht margjinalizuar pr shkak t qndrimeve ekstreme. Shih: Hakki Mamduh, Mukaddamul-islam we nidhamulhikem, Bejrut, 1978, f. 4. (4) Seid Ramadan, E drejta islame, Shkup, 2007, f. 15. Krhs.: Abbas Ali Amid Zandzani, po aty. (5) Sulltan Kureshi, Letrat e Muhammedit a.s., Shkup, 2003.(6) A. Zandzani, op. cit., f. 22-23..(7)Shih: Krhs.: Abbas Ali Amid Zandzani, po aty.(8)Ali Pajaziti, Fjalor i sociologjis, Shkup, 2009, f. 182.(9)Sipas: The Concise Oxford Dictionaty, f. 1321. (10)Seid Ramadan, po aty, f. 51-52.

megjithat thuajse t gjith pajtohen se kjo sht m e dobt, q funksionon m shum si forc shoqrisht unifikuese dhe thellsisht konservatore.8 sht e qart se feja e Zotit ka rol t pazvendsueshm te individi dhe shoqria, pr kt dhe pr botn tjetr, pr t gjitha racat dhe gjuht. N kt aspekt edhe roli politik i fes s Zotit n shoqri, si di specifike, ka rndsi t veant, jo n kuptimin e teokracis evropiane-perndimore, ku Zoti qeveris me botn nprmjet nj shtrese kleriksh9, por sipas ligjit islam asnj njeri, asnj klas, as xhami nuk jan t privilegjuar me marrdhnie t veant ndaj Zotit, as me t drejt speciale q t flasim me t.10 Politika nga pikpamja e fes - synim apo mjet A sht nga aspekti islam i politiks mjet apo synim, qllim? Manifestimi m i qart i politiks sht fuqia. A sht fuqia mjet apo synim?Shum mendimtar mendojn se sipas besimit islam, fuqia politike sht vetm mjet pr konstituimin dhe aplikimin e drejtsis. Forca sht e pranuar ather kur sht n shrbim t popullit, prndryshe, vetm gjurmimi pr fuqi sht i pavlefshm.

46

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Vshtrim

Bashkimi i myslimanve nn flamurin e Islamit


Dr. Jusuf El-Kardavi Nuk ka gj m t dobishme pr myslimant sesa uniteti, dhe nuk ka gj m t dmshme pr ta sesa prarja. Islami bn thirrje pr bashkimin e rreshtave dhe t fjalve, madje urdhron pr kto; bashkimin e ka br prej rregullave kryesore mbi t ciln ngrihen popujt. Islami bn thirrje pr bashkim kt gjithsi, Islami ka dy funksione: Ngritjen e individit mysliman mbi shtyllat m t forta t besimit, moralit dhe mirsjelljes; dhe ngritjen e Ymetit mysliman mbi fjaln e monoteizmit dhe bashkimin e fjals. Populli t cilin e dshiron Islami, sht nj popull q nuk njeh prarje, as armiqsi dhe as urrejtje ndrmjet njerzve. Myslimant duhet ti ln mosmarrveshjet q kan ndrmjet tyre, duhet t qndrojn n nj rresht pr t prballuar problemet dhe fatkeqsit q armiqt tan mundohen t na i hedhin nga t gjitha ant. Jemi n nj koh q nuk njeh gj tjetr prve bashkimit, prandaj, nse flasim me logjikn e kohs, interesit ose t fes, t gjitha kto ua imponojn prgjegjsve t ktij populli, dhe donjrit q ka mendje e ndrgjegje, q t prpiqet pr bashkim, dhe ta largoj kt popull nga prarja. Logjika fetare e bn kt popull t bashkuar, prandaj Islami e ka bashkuar besimin e tyre, Sheriatin, kiblen, shembullin, idet, emocionet, traditat. Myslimant jan t bashkuar n t gjitha aspektet Myslimant jan nj popull i bashkuar n besimin e Allahut; t bashkuar pr Sheriatin islam; t bashkuar n dispozita t njjta, q kan t bjn me fen dhe jetn e tyre; t bashkuar pr nj kible; t gjith s bashku sillen prreth Qabes. Ata kan nj kible, nj prijs, nj model, ai sht muhammedi a.s.. idet kryesore t myslimanve rrjedhin nga Kurani dhe Syneti; prderisa Islami e ka bashkuar mnyrn e mendimit dhe t

metods s tyre, - si t mendojn? Si ti refuzojn supozimet dhe t pasojn udhzimin, e t mos pranojn asgj prvese me argument? Shih (En-Neml, 64). Ky sht mentaliteti islam q e ka formuar Islami te do mysliman, madje edhe emocionet e tyre, dashurin dhe urrejtjen; ata duan pr hir t Allahut dhe urrejn pr hir t Tij. E duan t vrtetn dhe e urrejn gnjeshtrn; e duan t mirn dhe e urrejn t keqen; e duan t mirin dhe e urrejn t shthururin; E duan Allahun, dhe i urrejn idhujt. N tradita: n haje, pije, veshje, ecje, ulje, n gjum, zgjim, n udhtim, - myslimant i gjen t bashkuar ose shum t prafrt n traditat e tyre. Myslimant jan nj popull i bashkuar n tr jetn e tyre, mirpo rreziku vjen nga intrigat q dshirojn ti prajn e ti ndajn ata, e kjo kishte filluar q prej kohs s Pejgamberit a.s., kur Allahu i bashkoi fiset Evs dhe Hazrexh me pranimin e Islamit nga ana e tyre, i bashkoi zemrat e tyre dhe prej tyre mnjanoi urrejtjen e armiqsin, q zotronin n mes tyre n kohn e injorancs. Nj dit, pran tyre kaloi nj hebre, q quhej Shas ibn Kajs, i cili u irritua ti shihte t bashkuar ata q luftonin njritjetrin, derdhnin gjakun e njri-tjetrit deri von, ti shihte t bashkuar n nj besim, prandaj u ul n mes tyre me dinakri dhe filloi tua kujtonte ditt e injorancs. Pastaj recitoi disa poezi q patn recituar ata t fisit Evs n ditn kur patn korrur fitore ndaj fisit Hazrexh. T fisit Hazrexh iu drejtuan atyre duke u thn: Ne kemi fituar at dit dhe poeti yn ka thn kshtu. Zjarri n mes tyre u ndez aq shum, saq disa burra t fisit Evs ngritn armt. Po kshtu vepruan edhe burrat e fisit Hazrexh, e kur dgjoi pr kt Pejgamberi

Vshtrim 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

47

a.s., shkoi tek ata dhe u tha: A u referoheni, vall, thnieve t injorancs gjersa un jam n mesin tuaj? Pastaj ua lexoi disa ajete, e ata u penduan pr at q vepruan, u pajtuan dhe u prqafuan midis tyre dhe i uln armt. Mbshtetja tek fiset mbaroi me ardhjen e Islamit; Islami i bashkoi t gjith. Pejgamberi a.s. ua kujtoi Allahun dhe u lexoi disa ajete nga Kurani, e ata qan dhe prqafuan njri-tjetrin. Allahu xh.sh. i zbriti disa ajete, n t cilat tha (Shih:Ali Imran, 100), pra, pas bashkimit tuaj, do tju prajn. Allahu xh.sh. bashkimin e ka quajtur besim, ndrsa prarjen e ka quajtur mosbesim: (Ali Imran, 101). M pas, Allahu xh.sh. u tregoi atyre rrugn e bashkimit, e cila sht frika e Allahut xh.sh., kapja pr litarin e Allahut (pr Librin dhe fen e Tij (Ali Imran, 102). Mos u prani Duhet t ekzistoj dika pas s cils njerzit bashkohen, e ai sht litari i fort i Allahut, rruga e drejt, Kurani fisnik, ai sht q i bashkon t prart. Allahu xh.sh. thot: Shih: (El-Enam, 153).Mos ndiqni rrug t tjera, po ndiqeni kt rrug t drejt. Ekzistojn rrug, n krye t t cilave ka djaj q ftojn andej, dhe, nse i ndiqni kto metoda, kto rrug dhe kto ftesa, ather do t ndaheni n metoda e rrug. Duhet t ekzistoj litari pr t cilin duhet t kapemi: Shih: (Ali Imran, 103). M pas, Allahu xh.sh. i qortoi myslimant pr prarjen dhe grindjen, q t mos u ngjante atyre ashtu sikur u ngjau ithtarve t librit, prandaj Ai thot: Shih: (Ali Imran, 105106). Allahu atyre u ka qartsuar rrugn, por e kan braktisur rrugn e qart e kan pasuar rrugt e devijuara, dhe pr kt arsye jan

prar. Prandaj, mos u bni si ata, e Pejgamberi a.s. thot: Mos u grindni ndrmjet jush, sepse ata q kan qen para jush, ishin grindur dhe m pastaj qen shkatrruar. (Buhariu). Kurani na ka qortuar pr grindjen dhe prarjen, sidomos n koh t vshtir, gjat betejs. Allahu xh.sh. thot: (Shih:Es-Saff, 4 dhe El-Enfal, 45-46). Nse nuk bashkohemi n betej e n vshtirsi, ather - kur do t bashkohemi? Armiqt tan grinden ndrmjet tyre, po, kur kan t bjn me ne myslimant, ata bashkohen kundr nesh (Shih:El-Enfal, 73). Duhet ta dim kt, dhe t bashkohemi. Logjika fetare myslimanve u imponon t bashkohen Nuk mund t fitojm n luft, dhe as nuk mund t prparojm n paqe, prvese me bashkim. Nuk mund ta mposhtim armikun ton duke qen t prar, nuk mund t formojm teknologji t zhvilluar, as mund t prparojm shkencrisht prvese duke u bashkuar, pasi popujt e vegjl nuk kan tjetr rrug. Nse flasim me logjik, vrejm se mendja dhe interesi na imponojn q t bashkohemi; ndrsa nse flasim me logjikn e kohs n t ciln jetojm, do t vrejm se ajo sht nj koh e cila nuk flet prvese me gjuhn e bashkimit. Shtetet e Evrops jan bashkuar ekonomikisht dhe politikisht. ato, ndonse m prpara kishin luftuar ndrmjet tyre, tash kan gjetur interesin, kan gjetur logjikn e kohs q i detyron t bashkohen ekonomikisht dhe politikisht.Si sht puna me ne, kur donjri prej nesh dshiron t jetoj n kufijt territorial t ngusht t tij.

48

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Vshtrim

Prarja sht shkak i humbjes s Andaluzis Myslimant n Andaluzi (Spanj) kishin ngritur nj civilizim madhshtor, pr tet shekuj qndruan atje, ku mbolln mirsit, diturin, besimin, moralin, po ajo gj q i humbi myslimant n Andaluzi qe prarja e tyre pr shkak t mbretrve t sekteve, sepse do sekt kishte mbretin e vet dhe disa prej tyre e luftonin njri-tjetrin, madje disa prej tyre krkonin ndihm nga t krishtert kundr atyre q ishin n armiqsi me ta, e t krishtert u prgjigjeshin ftesave t tyre, meq ky ishte rasti i t krishterve pr ti shkatrruar ata. E nj gj e till u realizua - u shkatrrua Andaluzia. Kemi provuar shum raste n historin ton dhe n kohn bashkkohore, pr kt arsye duhet t bashkohemi. Shohim se bota po bashkohet, t prart po afrohen, t mospajtuarit fetarisht, ideologjikisht, politikisht, - po pajtohen. T krishtert po i afrohen njri-tjetrit, edhe pse ka mosmarrveshje n sektet e ndryshme t tyre, pasi do sekt sht si nj fe e pavarur. T krishtert dhe hebrenjt jan prpjekur t afrohen, pr kt arsye, para disa vjetsh, Vatikani ka lshuar nj dokument pr shfajsimin e hebrenjve nga gjaku i Isait a.s., pasi t krishtert i kishin akuzuar hebrenjt pr 20 shekuj pr bartjen e mkatit t kryqzimit t Isait a.s.. Gjigantt e mdhenj, kapitalizmi (Amerika) dhe komunizmi (Rusia) jan afruar me njri-tjetrin, dhe q t dyja s bashku i jan afruar Kins. Bota po afrohet e bashkohet, ndrsa ne myslimant jemi t vetmit q prahemi e mbesim t ndar! A sht kjo logjik? A e lejon kt feja? A e lejon kt interesi? Ktij ymeti, do logjik i imponon t bashkohet, ti harrojn ato q i kan n mes tyre. Ajo q ndodh n mesin e myslimanve, sht e uditshme, ato

jan intrigat, komplotet dhe dinakrit q e kan prar kt ymet nga prbrenda. Mosmarrveshjet n shtetet e myslimanve N do shtet mysliman ka mosmarrveshje: Nse n nj shtet jetojn mysliman dhe jomysliman, ather do t shfaqet problemi i pakicave fetare; nse n nj shtet jetojn mysliman nga raca t ndryshme, ather do t shfaqet problemi i pakicave racore; nse n nj shtet jetojn mysliman nga medhhebe dhe sekte t ndryshme, ather do t shfaqen mosmarrveshjet e medhhebeve dhe sekteve; nse n nj shtet ka mosmarrveshje politike, ideologjike, - ather aty do t shfaqet konflikti politik ose ideologjik. Patjetr duhet t ket prarje llojesh t ndryshme n mesin e ktij ymeti. Ne muslimant na bashkon feja, na bashkon historia, na bashkon fati i prbashkt, na bashkojn shpresat, por gjja kryesore q na bashkon t gjith, sht t kujtojm Allahun xh.sh.. T jetojm me Islam dhe t vdesim pr t, sepse njeriu vdes me at q ka jetuar. Islami bashkon e nuk pran, ndrton e nuk shkatrron, forcon e nuk dobson. Ne bjm thirrje pr Islamin e Kuranit dhe Synetit, Islamin e ashabve dhe pasuesve t tyre, Islamin me t cilin kan dal fitues myslimant, Islamin q ka liruar botn dhe ka ngritur shtetin e drejt e t mir, qytetrimin e shkencs dhe t besimit. Vetm ky Islam na bashkon. T gjith duhet t kthehen n kt fe. Islami sht garancia e vetme pr bashkimin e ktij Ymeti.
Prktheu: Mr. Faruk Ukallo (Burimi: Predikimet e Shejh ElKardavit, prgatitur nga Halid Es-Sad, mektebetu vehbeh, Kajro, 1997, vll. I).

Studim 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

49

Studimet islame dhe shtja e integrimit n shoqrin gjermane


Dr. Mahmud Hamdi Zakzuk
Islami- sikur sht e ditur pr do mysliman- nuk sht e mundur t imagjinohet pa Muhamedin dhe Kuranin, sikurse Krishterimi nuk mund t imagjinohet pa Mesihun, po as hebraizmi nuk mund t imagjinohet pa Musain, paqja dhe shptimi qofshin pr t gjith.

Gjermani jetojn m shum se katr milion mysliman, q jan br pjes e popullit gjerman, merren me veprimtari t ndryshme, duke filluar prej punve fizike e deri tek biznese firma t mdha. Disa prej tyre jan pjesmarrs edhe n politik dhe jan nn ombrelln e ndonj partie. (Kshtu) nj zonj myslimane me origjin turke para pak javsh ka arritur postin e Ministres s Punve Sociale dhe Integrimeve n landin Saksonia e Ult. Fmijt mysliman i vijojn msimet n shkolla t prgjithshme gjermane. Duke marr parasysh se shumica e myslimanve n Gjermani jan turq, Turqia drgon atje imam t xhamive, q tu prijn turqve mysliman (n ato xhami). Mandej drgon edhe profesor q tua msojn fen islame fmijve mysliman n shkollat gjermane.Mirpo (ktu paraqitet) nj problem se shumica e imamve dhe profesorve turq, nuk e njohin gjuhen gjermane, po Qeveria gjermane bn prpjekje n integrimin e myslimanve n shoqrin gjermane dhe pr t arritur kt orvatet pr vite t tra ti kaloj vshtirsit n kt drejtim. Nj nga kto vshtirsi sht pikrisht msimi i fes islame pr fmij n shkolla dhe ligjratat e xhumas n xhami n gjuh jogjermane.Para nja njzet vjetsh, pati nj nism islame pr ta zgjidhur kt vshtirsi pr themelimin e nj Instituti t Studimeve Islame, i cili t ishte n kuadr t Universitetit t Hamburgut, i mbikqyrur ngaEzheri, po pr nga ana shkencore ti nnshtrohej sistemit msimor q bhet (n Universitetin Ezher apo n Universitetin gjerman do t lshoheshin diplomat).

Prgaditja e imamve Qllimi i hapjes s ktij Instituti ishte t formonte (t aftsonte) imam pr xhami dhe profesor t fes islame pr msimin e nxnsve mysliman n shkollat gjermane. Ky propozim ka ardhur nga nj profesor mysliman, q punonte n Universitet, q ishte prof. Flatori, i cili bri prgatitjet parimore pr projektin dhe ia paraqiti ekselencs ish-Imamit t madh Shejh Xhadil Hak (Rektor i Ezherit). Rektorit n fjal i plqeu projekti dhe m ngarkoi mua, q at koh isha dekan i Fakultetit Usulud-Din- q t bisedoja lidhur me kt tem me Rektorin e Universitetit t Hamburgut. Un i bra nj vizit Universitetit n fjal dhe takova Rektorin e me t biseduam gjer e gjat pr projektin. Ai e mirpriti pa rezerv kur dgjoi pr maturin e Ezherit. Megjithat, ai shtroi nj kusht t vetm garanci - vazhdimin e Institutit dhe mosndrprerjen e tij n t ardhmen, q d.m.th. nj domosdoshmri e formimit t nj vakfi (pasuri bamirse) n nj shum pes milion euro, shpenzime vjetore pr Institutin. Rektori i Ez herit ua paraqiti kt shtje disa organizatave bamirse n shtetet e Gjirit Persik pr t marr pjes n ket shum dhe pr tu zbatuar projekti. Pas disa kontakteve dhe konsultimeve, n disa prej t cilave kam qen pjesmarrs dhe un, organizata bamirse n fjal krkoi falje pr mospjesmarrje n kt projekt, ndonse ishte nj shans i art q nuk do t prsritet dot, dhe sidomos jo pas 11 Shtatorit 2001, pas shfaqjes n sken t hapur t armiqsis pr Islamin dhe myslimant n Perndim. Prof. Flatori vdiq para se t shoh projektin q del n drit. Kshtu

50

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Studim

problemi i integrimit t emigrantve mysliman n shoqrit evropiane mbeti nj gj q i mundon kto shoqri-vende. Evropa friksohet nse vazhdon gjendja (e ktill) nga ardhja e profesorve dhe imamve nga jasht shteteve evropiane, q nuk e din gjuhn e ktyre vendeve dhe as situatn e shoqrive evropiane, q t rrisin e ti edukojn atje ku jetojn.Austria ka qen e para nga shtetet evropiane q e ka zgjidhur kt problem. Ajo tashm ka dhn plqimin pr themelimin e nj Akademie Islame t Edukimit, e cila vepron tash e dhjet vjet, pr t nxjerr profesor dhe imam q flasin gjuhn e vendit dhe q kan prfituar programe edukimi n Universitet, (duke) i shtuar edhe programin islam n akademi. Un kam marr pjes n kt Akademi me dr. Mustafa El-Feki-un, kur ai ishte ambasador i Egjiptit n Austri. Nisma t ktilla n kt drejtim ka dhe nga Holanda e Belgjika. Gjat nj udhtimi n Evrop kam kuptuar q edhe n vende t tjera evropiane ka interesim pr msim t mirfillt t myslimanve q jetojn n vende t ndryshme t Evrops- n veanti n ato q kan shum emigrant mysliman, si Franca e Gjermania. Nuk ka dyshim se atje ka nevoj pr nj kmbngulje pr shrimin e ktij problemi n t dyja kto (shtete). Dijetart e specializuar n Gjermani i jan kushtuar studimit t ksaj teme dhe kan ardhur n prfundimin pr nevojn e zhvillimit t studimeve islame n nj numr universitetesh gjermane, q t kishin drejtime

t veanta n kto universitete, nga t cilat do t dilnin profesor pr tu msuar Islamin fmijve mysliman n shkollat gjermane; po ashtu edhe nxjerrjen e imamve pr xhami atje. Lidhur me kt tem, Universiteti Mynstr sht i pari q ka themeluar katedrn e studimeve islame n vitin 2004, dhe shef katedre caktoi nj profesor gjerman-mysliman, i cili u ngarkua pr her t par me at pun t rndsishme-formimin e profesorve dhe imamve mysliman, q t kryejn detyrat e prmendura m sipr. Myslimant n Gjermani prgzonin njri-tjetrin me t mira pr caktimin e profesorit mysliman pr trajnimin e imamve dhe profesorve mysliman q t ushtronin punn e tyre n t ardhmen n meset e myslimanve kudo n Evrop. Mirpo ky profesor i ri, pas nj kohe t shkurtr, i habiti t gjith me nj debat t rrezikshm, ku vuri n dyshim ekzistimin e historis pr Pejgamberin Muhamed a. s. n Shpallje Kuranore. Kjo do t thot shkatrrim i plot pr Islamin pas boshllkut, pa asnj garanci t vrtet, q do t thot sikur myslimant jetuakan q prej m shum se 14 shekujsh n hije e n nj iluzion t madh. Islami- sikur sht e ditur pr do mysliman- nuk sht e mundur t imagjinohet pa Muhamedin dhe kuranin, sikurse krishterimi nuk mund t imagjinohet pa Mesihun, po as hebraizmi nuk mund t imagjinohet pa Musain, paqja dhe shptimi qofshin pr t gjith. Bashksit Islame n gjermani ndien peshn e rrezikut q prbjn mendimet shkatrruese pr Islamin dhe myslimant, n baz t asaj (q u pa prej tij), prandaj u trhoqn nga marrveshja q kishin me profesorin,vendosn t mos bashkpunonin me t dhe i penguan nxnsit e studentt q t shkonin pr t marr msime tek ai, kurse vet nxnsit e studentt protestuan te rektori i universitetit dhe krkuan largimin e profesorit t prmendur nga puna q ai bnte - (trajnimi) i profesorve pr msimin e fes islame, dhe shpalln se i ndrprisnin programet q realizonte ai profesor. Universiteti, pasi vrtetoi realitetin e ngjarjes, iu prgjigj pozitivisht ktyre thirrjeve, vendosi t pezullonte nga puna e trajnimit t prmendur m par, profesorin e prfolur, por megjithat, profesorin e la t merrej edhe m tutje me studime islame, duke u mbshtetur mbi parimin e liris akademike n universitete gjermane. E pastaj, Universiteti zgjodhi nj profesor tjetr mysliman n vend t t shkarkuarit, q t udhhiqte katedrn e Studimeve Islame, e cila kualifikon kuadro profesionale, qoft pr imam qoft pr profesor t ardhshm mysliman, q ata t ushtrojn punn e tyre n Gjermani dhe t kontribuojn n integrimin e myslimanve n shoqrin gjermane.
Minberul-Islam nr. 9 shtator 2010. Prktheu Prof. Bajrush Ahmeti

Kujtime 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

51

As n ndrr mos e pafsha


Agnesa Sinani
ranvera e vitit 1999 nuk i ngjasonte asgjje. Nuk ishte si pranverat e tjera, nuk u ngjante as luleve, as Diellit, as Hns, madje as ccrimave t zogjve. I ngjante nj mali t shkret pa gjelbrim e pa zogj. Ajo pranver nuk e ngrohu Kosovn. Ishte krejtsisht e hidhur. Nj nat, teksa valvitesha n kujtime, vazhdoja t rrija pa gjum. Edhe mesnata m sillte ndr mend e m kujtonte gjithka. E frikshme dhe e tmerrshme ishte aq sa m bnte t krkoja fundin e jets sime. Ajo q m friksonte m s shumti, ishin vzhgllimat e errsirs. Oh, sa tmerrshm vzhgllonin! Vzhgllonin aq trishtueshm saq edhe shpresat m t vogla filluan t luhateshin! Eh- do t thuash ti, ku i ndien fmija kto trishtime?! Po, po! Sa vente e trishtohesha gjithnj e m shum.T rrfesh pr nj gj q sht pjes e jets, pr mua do t thot shum. Rrfimi i nj vajze 4-vjeare, ndoshta ndonj dit m pak. E di, m kujtohet. Isha aq e vogl, aq e brisht! Do t rrfej pr plumbat q m kalonin mbi kok. Ecm disa qindra metra e ata vazhdonin t vinin mbi kokat tona. Edhe sot kur m kujtohet, them se ishte vet mrekullia. Si nuk arritn t m qllonin?!!! Ather pr mua ishte nj fije shprese pr t jetuar. Ndoshta nuk m kujtohet asnj dit tjetr, ndoshta asnj nat ose as edhe nj minut. Por dita kur ia ktheva shpinn shtpis sime, m kujtohet fare mir. At dit kur na detyruan t braktisnim vatrat tona, u larguam pr t shptuar nga ajo luft, e mua s shkrets mu duk se i gjith qielli m ra mbi kok.ndrrat e mia n vendlindjen time fluturonin qiellit. Kndoja bashk me zogjt. Por ne iknim. Iknim nga shtpia. Pas po linim atdheun me plag n zemr nga ajo q po

ndodhte. M kujtohet stacioni i trenit, o Zot, ishte shndrruar n nj vend t dhimbjes, t lotve dhe t ndarjeve t antarve t familjes. Medet! Mes nesh mbretronte heshtja. Aty nuk shihje ve se ankth. Prqafimet n mes njerzve me lot n sy, kurr nuk do t m hiqen nga mendja. Shiu sikur edhe m shum e rndonte dhimbjen. Pa dyshim edhe qielli qante pr ne. T gjith prisnin me radh t hipnin n ata vagon t zi. Hipa dhe un. Jasht lash fmijrin time, ndrrat e mia q posa ishin zgjuar. Rrug e gjat Rrug pa fund M n fund zbritm diku. Nga dritarja e vagonit shihja nj breg t gjer mbi t cilin ishte nj popull i tr. Njerzit nuk i njihja. Trishtimi n syt e tyre m trishtonte dhe mua. Po. Isha vetm 4 vje dhe mendoja se luftrat i bnin vetm burrat. Se dik do ta pengonin fmijt dhe se do ti nxirrnin ata nga shtpit e do ti linin t vdisnin n baltn e atyre kodrave, - kt nuk e kisha menduar kurr. Ja kjo qenka lufta, thosha m vete. Ai breg ndillte tek un nj gj shum t keqe. Vetm Zoti e di se far mendoja n ato aste! Por, bota gjithmon ka pasur edhe njerz t mir, ka edhe tash dhe do t ket gjithmon. N nj vend q i thoshin Maqedoni, njerzit na i hapn dyert. I hapn zemrat. Pr ata muaj, sa qndruam atje, malli pr shokt dhe shoqet, pr lojrat tona ma ndezi zemrn disa her. Qofshin t shkuara e t harruara. M n fund erdhi edhe ajo dit kur pranvera ngrohu Kosovn. Atdheu i ngjante Diellit e lulet e kuqe Dshmorve. M n fund u kthyem n vatrat tona, edhe pse shumkush nuk i gjeti m t dashurit. Ua kishte rrmbyer lufta.

52

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 divan

Ali Vezaj Rrfim trishtues Rrinte Profeti me sahab mu si hna ndr yje Bnte drit n qiell po edhe n fusha dhe pyje Sa i kndshm n llafe, kish nj t madhe urti Ta dgjosh njher dhe do t hapje vesh e sy Edhe sahabt po flisnin me shum rend Dert pr fen e Zotit t gjithve u zinte vend E pr xhahilijetin po flitej me prmim Pr gjynahet e bra si do t kemi shptim Dhe nisi nj sahabij t rrfej nj histori N ato koh t shirkut far i kish br vaki Fund e krye ishte i mbshtjell me trishtim T lndonte zemrn e n shpirt pikllim Vetullat i ran mbi sy e fytyra i qe skuqur Me pendes po fliste pr lulen e kputur Kur nuk kishim njeri q do na prudh Edhe mbi pjelln ton shum egr ishim sul Edhe un qesh br nj egrsir e malit Me bes po e ndiqja ve udhn e djallit Kisha nj goc t vogl e shndosh si moll Syt e zez t bukur po vrojtonin shum holl Dhe nj dit n mndje nj ves i keq m shkrepi Prse kt soj t lig un ta l pas veti Atje n shkrettir thell e hapa nj grop At q ta mson djalli mndja sta thot Erdha n shtpi dhe gruan e godita si rrufeja Bre gati upn dhe vishe me rrobat e reja Do ta oj te dajat dhe atje do t luaj sht shum e dashur pr ta, s sht e huaj E dinte fort mir pr kt plan ogurzi Por fjala e burrit n at zeman kurr sbhej dy E gatiti me t shpejt po edhe e veshi si ma mir Djalli po m priste mua atje n shkrettir Vall far do t ket n mndje kjo nn e shkret Bimzn e shpirtit t vet kurr s do e shoh prjet Po far ti bsh egrsis q s matet me kufij T bn o insan vetm t lig, si t quhesh njeri Dhe spo m pritej fare po ecja shum shpejt Ti bj qejfin djallit dhe m dukej shum drejt E afrova te gropa q e kisha hapur m par I dhash nj shqelm dhe u prplas n at varr Dhe kjo goca ime deshi t dal dhe foli me pak z I prbalta teshat o bab,edhe nj goditje e plasa mbi t E m pas mbi t e hodha gjith at dhe E vrava me duart e mija kt cupz shum t re Dhe profeti me sahabt po qanin me ngashrim Pr kt ndodhi t tmerrit q ka ve trishtim Nga syt e profetit n mjekr po rridhnin shum lot Kt vaki t rnd se kish dgjuar dot E njri nga sahabt i tha boll m o ti njeri Shum e hidhrove Pejgamberin vaj halli pr ty E profeti duke fshir lott e mshirs atij i tha Rrfeje edhe njher, rrfeje kt t trisht hata Dhe me nj z t but tha ja far u solli ky islam Kur njerzia ishin egrsira e tash m nuk jan Falnderim ve pr Allahun pr Profetin selam Iku koh e bishris tash jemi mysliman

pJESA FAMIlJARE 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

53

Tradita (el-urfu)
Dr. Musli Verbani
Te fukahat, tradita sht nj prej argumenteve t Sheriatit. shum prej shtjeve sekondare t fikhut gjykohet sipas parimit t tradits, posarisht n prbetime, betime dhe shkurorzime. Ibn Abidin, n librin e tij Erxhuz, thot: tradita n sheriat merret n konsiderat, nga shkaku se dispozitat sillen rreth saj. Tradit quhet ajo q njerzit e bjn zakon, prhapet n mas, e veprohet n mes tyre n do rast t till. Me fjal t tjera, sht shprehje q sht e njohur kur t thuhet n kuptim t veant, t cilin gjuha nuk e ka thn n rend t par, dhe nuk i ka shkuar n mend dikujt, derisa sht dgjuar; me nj fjal, sht zakon n shoqri. Ky prkufizim prfshin definicionin teorik dhe praktik. Dijetari i njohur Nesefiju (Abdullah bin Ahmed), n librin e tij El-Mustesfa, thot: Tradita dhe zakoni jan shtje t cilat kan zn vend n shpirtra nprmjet mendjeve (logjiks), ndrsa natyrshmria e shndosh i pranon si t tilla. N shpjegimin dhe sqarimin e tij thuhet: Zakoni sht shtje e prsritur, e cila nuk sht e ndrlidhur me logjikn.1 Ibn Abidini n librin Risaletu rreth tradits (urfit) thot2: t prsriturit dhe shprehia e njpasnjshme, e cila bhet shtje e njohur dhe z vend n shpirtra dhe mendje, e pastaj pranohet pa kurrfar kushti dhe argumenti, saq bhet e vrtet zakonore. Pr sa i prket gjendjes dhe praktikimit t tyre, tradita dhe zakoni kan nj kuptim.Shembull i tradits praktike: Shprehia e njerzve n shitblerje (marrje, pages) pa e shprehur me goj; shprehia e ndarjes s mehrit t martess n mehr t menjhershm dhe t afatizuar; shprehia e njerzve n ngrnien e buks dhe mishit t deles. Shembull i tradits s br shprehi: Tradita e

njerzve q, kur t shprehin fjaln fmij, kan pr qllim mashkullin e jo femrn, po ashtu peshkun nuk e konsiderojn mish, ose kur me fjaln Dabetun (kafsh), kan pr qllim kalin. dallimi n mes tradits dhe ixhmait3 ixhmai ndrtohet mbi pajtueshmrin e muxhtehidve t Ymetit, ndrsa Tradita nuk kushtzohet q t ket pajtueshmri t muxhtehidve t Ymetit, vese mjafton q nj shtje ta pranojn shumica, e n at shumic bjn pjes edhe dijetart edhe njerzit e rndomt. Nga ky aspekt, tradita i prngjan sjelljes dhe edukats s njerzve. Llojet e tradits Tradita, pa marr parasysh a sht tradit q ka kaluar n shprehi apo tradit praktike, sht dy llojesh: tradit e prgjithshme dhe tradit e veant. Tradit e prgjithshme sht ajo q e kan br tradit qytetart n nj prej kohve. Shembull: Tradita n pun t prodhimeve; prdorimi i fjals haram n kuptim t shkurorzimit, pr t br t pavlefshm aktin e shkurorzimit; hyrja n banj publike dhe pastrimi n t pa u caktuar koha. Tradit e posame sht ajo q e kan br tradit banort e nj qyteti, ose e nj pakice a nj grupi t caktuar njerzish, si f.v.: Banort e Irakut e kan br tradit q kalin ta quajn Dabetun (kafsh); konsiderimi si argument pr borxh i regjistrave t tregtarve. Prve ksaj, tradita ndahet n tradit t shndosh dhe jo t shndosh.

Tradita dhe zakoni jan shtje t cilat kan zn vend n shpirtra nprmjet mendjeve (logjiks), ndrsa natyrshmria e shndosh i pranon si t tilla.
Nesefiju

54

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Trashgimi

Tradit e shndosh sht tradita e njerzve sipas s cils nuk e bjn t lejuarn t ndaluar dhe as t ndaluarn t lejuar. Si f.v.: Dhnia e kaparit pr mallra para prodhimit; tradita q gruaja t mos kaloj n shtpin e burrit t saj, derisa t mos marr nj sasi t mehrit, dhe se mehri sht dy llojesh: mehri i menjhershm dhe mehri i mvonshm, dhe ajo q i jep i fejuari s fejuars gjat fejess, konsiderohet dhurat, e jo pjes e mehrit. Tradit jo e shndosh sht tradita e njerzve sipas s cils lejojn t ndaluarn ose ndalojn t lejuarn, si f.v.: Tradita e t vepruarit me kamat dhe praktika e t vepruarit me fajde; przierja e femrave me burra n manifestime dhe tribuna t ndryshme, n vende publike. Zbatimi i tradits Jan t panumrt shembujt pr veprime sipas tradits, nga shkaku se baza e tradits sht ndryshimi i kohs dhe i gjeneratave. Pr kt arsye un do t tregoj vetm disa pjes prej shembujve, t cilt kan lidhje me jetn praktike13. (1) Gjykimi tradicionalisht pr orendit e shtpis, t cilat blihen para martess e tradita ia jep t drejtn bashkshortes, prandaj nuk merret parasysh deklarimi i burrit se para martess kan qen t tijat. (2) Hyrja e pjess s eprme n shitblerje t banesave, edhe pse akti nuk prfshin t drejtn e baness dhe pjesn e eprme t saj. Kjo kuptohet vetm n aspektin e tradits. (3) Parapagimi i prodhimit industrial. Tradicionalisht sht e lejuar, pasi q njerzit kan nevoj, edhe pse sht shit-blerje inekzistente n momentin e kontrats. (4) Malikinjt dhe dijetari i Ymetit, Hulvani, prej dijetarve Hanefinj, kan lejuar blerjen e frutave n pem nse nj pjes e tyre ishin t pjekura e nj pjes jo, si f.v.: shalqiri, domatja, rrushi, e t ngjashme, pasi sht b tradit shitblerja e tyre dhe pr shkak t domosdoshmris, edhe pse nj pjes e tyre konsiderohet shit-blerje inekzistente. Kt dispozit e kan kundrshtuar Shafiijt, Hanbelinjt dhe, sipas nj mendimi, edhe Hanefinjt, edhe pse Ibn Abasi kishte lejuar shitblerjen e till, e jo n kundrshtim me t. Edhe tradita gjykon t njjtn gj. (5) Blerja e mallrave t nevojshme si: or, zmadhues t zrit, lavatrie, frigorifer me garanci, dhe kushtzimi pr riparimin e tyre nse prishen brenda nj afati t caktuar. Kjo sht e lejuar sipas parimit t tradits s prgjithshme, prball tekstit t hadithit: Pejgamberi a.s. ka ndaluar shitblerjen me kusht.14 Ndrsa Hanefinjt e kan lejuar n Kapitullin e kushteve. E vrteta sht se tradita e prgjithshme nuk sht n kundrshtim me hadithin, por sht n baz t Kijasit. Sikurse thot Ibni Abidini15: Nga shkaku se hadithi tregon arsyen q t mos lind konflikti n kontrat, dhe sepse qllimi sht t mos ket konflikt. Ndrsa ktu (shitblerja me garanci) ndrpret mosmarrveshjet. E tradit e ksaj sht ndrprerja e mosmarrveshjeve. Kjo sht n prputhshmri me hadithin, edhe tradita gjykon t njjtn gj. (6) Fjala Vakflns ndrtohet n baz t tradits, e cila ka dominuar n kohn e tyre. (7) Muhamed bin Hasani ka lejuar vakfin e pasuris s luajtshme nga pasuria e paluajtshme, nse njerzit kan ln vakf n at mnyr, mendim q sht n kundrshtim me mendimin e Ebu Hanifs se vakfi duhet t jet i prgjithshm. (8) Detyrimi i Dijes (pagimi i gjakut) pr vrasjen gabimisht t farefisit (rrethit t dyt t trashgimis), q ka qen tradit arabe, edhe pse ishte parapar detyrimisht q t ekzekutohej, sepse vrasja sht e drejtprdrejt. (9) Prshtatshmria n martes. Gjithashtu kjo sht nj tradit arabe, edhe pse t gjith njerzit jan t njjt. E kjo tradit sht pr perspektivn e bashkshortes nga shkaku se zakonisht njerzit e klass s lart i nnmojn ata t klass s ult. Ndryshimi i ligjeve n baz t ndryshimit t tradits Duke pasur parasysh se traditat ndryshojn, edhe ligjet ndryshojn gjithashtu. Ligjet e prpiluara n baz t tradits, ndryshojn gjithashtu. Kshtu thot Ibni Abidini.16 Pr kt arsye pr kushtet e ixhtihadit kan thn: Patjetr duhet t dihen traditat e njerzve. Shum ligje ndryshojn me ndryshimin e kohve ose pr shkak t tradits, ose pr shkak t paraqitjes s domosdoshmris, ose rregullimit dhe degjenerimit t qytetarve t nj kohe, sepse, po t mbetej ligji si ka qen i mhershmi, do t ishte i vshtir dhe i dmshm pr njerzit. E rregullat e Sheriatit ndrtohen mbi parimin e zbutjes e lehtsimit dhe largimit t dmit e t rregullimit. Kshtu q njerzit jetojn n sistemin m t mir dhe n situat m t volitshme. Mund t prfundojm se ndryshimi ndodh pr shkak t rregullimit ose zhvillimit, si do t shihet n shembujt n vijim: (1) Prej dijetarve t mvonshm sht dhn fetvaja pr lejimin e marrjes s pags pr msimin e Kuranit, pr detyrn e Imamit, muedhinit (myezinit)

Trashgimi 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

55

dhe pr obligimet e tjera, si pr namaz, agjrim e haxh. Kjo sht nj dispozit, e cila sht kundrshtuar nga deklarimi i dijetarve, e prej tyre i Hanefinjve, t cilt kan parapar ndryshimin e kohve. Dhe caktimi i pagave prej arks qendrore islame, pr ruajtsit e simboleve fetare. Po t angazhoheshin kta pr t fituar dhe siguruar pr jetn e tyre nga bujqsia, tregtia ose industria, do t humbte Kurani dhe njerzit do t neglizhonin shtjet parimore t fes. (2) Garancia pr punn e kryer. Esenciale sht besnikria e tij, e ai nuk dnohet, prpos nse n pun e tepron ose l mangut dika. Mirpo, fukahat kan parapar garantimin duke pasur parasysh ankesat e shumta se ata nuk e kryejn detyrn si duhet, dhe pr t siguruar pasurin e njerzve (3) Mosmjaftimi vetm i pamjes s jashtme t drejtsis tek dshmia. Ebu Jusufi dhe Muhamedi kan dhn fetva se sht e domosdoshme pastrtia e dshmitarve, se kshtu sigurohet dhe mbrohet e drejta e njerzve dhe nuk keqprdoret pasuria e tyre. Duke ditur se sht n kundrshtim me at q ka deklaruar Ebu Hanife - se mjafton pamja e jashtme e drejtsis n t gjitha dshmit, prpos n hudud dhe kisas. Pastrtin e dshmis nuk e ka kushtzuar duke u bazuar si n kohn e tij. (4) Zotronte drejtsia, pr shkak se jeta n kohn kur ka qen Pejgamberi a.s. ka qen m e mira koh.17 Por, duke vlersuar se ka ndryshuar koha dhe sht prhapur gnjeshtra, dy nxnsit e tij kan dhn fetva n kundrshtim me mendimin e Ebu Hanifes dhe duke zbritur n rangun e tradits. (5) Prdorimi i forcs pr t pandehurin nga joqeveritari. Ebu Hanife ka dhn fetva se nuk lejohet prdorimi i forcs, prpos prej qeveritarit (institucionit). (6)Duke vrejtur se n kohn e tij pengimin dhe ndalimin e atyre q e thyejn ligjin, vetm prej udhheqsit (institucionit) e bnte vetm udhheqsi (institucioni). Mirpo, dy nxnsit e tij, duke par se n kohn e tyre kishin ndryshuar rrethanat, ishte prhapur padrejtsia dhe kishte filluar

rregullimi, dhan fetvan q t ndaloheshin edhe prej joqeveritarit. Kta t dy qen bazuar n rrethanat q kishin qen n kohn e tyre. (7) Ndalimi i vajzave t reja pr t marr pjes n mesxhide, ku falej namazi me xhemat, edhe pse nuk ishte ndaluar n kohn e Pejgamberit a.s..18 E kjo duke pasur parasysh prishjen e moralit dhe prhapjen e imoralitetit. (8) Hanefinjt kan dhn fetva q burri e ka t ndaluar t udhtoj me gruan e tij, edhe nse ka prmbushur obligimin e mehrit t menjhershm, e kjo pr shkak t prishjes s kohs. Gjithashtu kan dhn edhe fetvan se nuk i pranohet deklarimi gruas se nuk e ka marr pjesn e caktuar t mehrit t mhershm, edhe pse ka pasur kontakt me bashkshortin, e kjo sht se ajo refuzon se ka marr mehrin, ndrsa rregulli sht: Refuzuesi prbetohet. Kjo rregull nuk zbatohet n kt rast, pr shkak se zakonisht gruaja nuk e lejon veten t kontaktoj me burrin pa e pas marr pjesn e menjhershme t mehrit.19 (9) Krkimi i zekatit prej qiramarrsit t punimit t toks, e jo prej qiradhnsit. Kshtu kan dhn fetva dy nxnsit e Ebu Hanifes, sepse kjo ishte m e mir pr kohn e m e leverdishme, dhe m e leht pr fukahat, pr shkak se zekati merret prej frytit. Kt mendim e kishte edhe Maliku duke dhn fetva se zekati i takon qiramarrsit. Edhe pse Ebu Hanife mendon se nj e dhjeta e zekatit i takon qiradhnsit, pr shkak se zekati sht pasuri e pronsuesit, kurse toka sht pron e qiradhnsit. Kta shembuj e t tjer, si f.v. shitblerja e plotsuar20, shfrytzimi i banjs publike pa sqaruar kohn e qndrimit dhe pa sqaruar sasin e shpenzimit t ujit, dhe falja e namazit duke qen i papastr, pr shkak t domosdoshmris, kan ndryshuar ligjet pr shkak t zakoneve t qytetarve t kohve dhe rrethanave t ndryshme t tyre.
(1) Nse pr nj shtje ka lidhje logjika, logjika sht ajo q gjykon q nj veprim t prsritet vazhdimisht. Kjo nuk konsiderohet zakon, por sht domosdoshmri logjike, si f.v.: paraqitja e gjurms s thembrs do her kur t vendoset thembra. Shembull i ksaj: Lvizja e unazs bhet paralelisht me lvizjen e gishtit, apo nj send ndrron vendin kur t largohet prej atij vendi. (2) Ibid 2/114. (3) Pr kt tem jam mbshtetur n librin Kitabul Usul ameti t prof. Hakimit f. 420. (4) Zejlefiu pr kt hadith thot: sht hadith Garib Merfu. Ndrsa Mekvuf e kam hasur vetm tek Ibni Mesudi (Raxhiu Nasbu Rraje 4/133). E transmeton Ahmedi, Taberiu n librin Kebir nga Ibni Mesudi. Transmetuesit jan t besueshm (Mexhmea Zevaid 1/78). (5) Eshbal ve Nedhair Suretiju 80, 88. resail Ibni Abidini 2/115. El Furuk, lil Karafi 3/283 Gajetul 140, Ilamul Mukiijn 3/89. (6) Kt e kan kundrshtuar Shafiinjt duke thn: E vrteta sht se zakoni nuk sht si kushti (El-Eshbah ven-Nedhair t autorit Sujuti). Shihet se kjo sht nse urfi sht i veant, ndrsa, nse sht i prgjithshm, konsiderohet sikur t kishte qen i kushtzuar me tekst. (Raxhiu-Tekmiletul Mexhmu 11/324-327). (7) Shatabiju prej Malikinjve n librin Elietisam thot: Zakonet q ndodhin, konsiderohen domosdoshmri n ligj. (8) Ilamul Mukiijn 2/392, 3/3 dhe m pas. (9) Resail Ibnu Abidin 2/116, 136 Eshbali ven Nedhair, Sujutiju 86-88. (10) Risaletul Urf vel Adetu Ahmed Ebij v. 90, 22

56

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Edukat

Sa jan vrtet islame shtpit tona


Mehas Alija Nj shtpi e bukur, nuk sht krejt e bukur vetm nga forma strukturale e saj, por bukuria e vrtet dhe e pashtershme, duket n sjelljen dhe n bukurin morale e fetare t banorve t saj.

Shembulli i nj shtpie n t ciln prmendet Allahu dhe i shtpis n t ciln nuk prmendet Ai, sht sikur shembulli i t gjallit dhe t vdekurit.
hz. Muhamed a.s.

se dikush do t na pyeste, nse, vall, shtpit (lexo: familjet) tona jan vrtet islame, me siguri pjesa drrmuese nga ne, n mos q t gjith, do t prgjigjeshim, pa fare dyshimi - po. Babai mysliman, nna myslimane, fmijt t lindur n nj martes hallall, jan mysliman, kan emra myslimansh, etj.. Megjithkt, a sht i mjaftueshm ky parametr, pr t vlersuar se sa sht islame nj shtpi?sht, n fakt, ajo q nj shtpi e bn islame? Ja disa pika, prmes t cilave duket apo do t duhej t dukej realiteti i nj shtpie, e cila frymon n mnyr islame. Le t kemi kujdes gjat leximit dhe le ta pyesim vetveten dhe familjen nse, vrtet, shtpit tona i plotsojn kushtet pr t qen shtpi islame apo jo! Ekziston nj numr i konsiderueshm hadithesh, t cilat vn n pah rndsin e zgjedhjes s nj partneri t drejt dhe t devotshm. Urtsia q qndron ktu, sht shum e qart, individi i devotshm (besimtar) ka m shum mundsi q partnerit t tij, ti sjell lumturi e knaqsi, dhe n kt mnyr, nj ift i ktill do t arrij q, s bashku, t ndrtoj nj familje t shndosh dhe nj jet t bukur familjare. Ky, pra, sht themeli i suksesit pr do familje. Ndihma ndaj njri-tjetrit Kjo shkall fillon me ndjenjn e secilit nga bashkshortt, q t orvaten t kryejn obligimet dhe detyrimet q kan ndaj njri-tjetrit, ndaj farefisit dhe ndaj rrethit m t gjer, dhe kjo t krkohet t arrihet prmes nj ndjenje t ndrsjell respekti dhe dashurie. Kjo, gjithashtu, prfshin edhe ndihmn reciproke q duhet

dhn n msimin, shpjegimin dhe nxitjen pr praktimin e msimeve fetare. Lnia pas dore e ksaj, ka br q shtpit tona, sot, t duken m pak shtpi islame e m shum shtpi nga t cilat del prarja, mospajtimi, dhuna, amoraliteti, etj.. Prmes ndihms s ndrsjell, qoft n aspekte t ksaj dynjaje, qoft t fes, ne do t kemi sukses ta kthejm shtpin ton n nj vend t heres dhe prehjes, moralit dhe devotshmris, dituris dhe dgjueshmris. Besimi i nj familjeje reflekton n rendin shtpiak t saj. Nj shtpi ku prmendet vazhdimisht Allahu i Madhrishm t prmendurit e allahut t madhrishm mund t bhet prmes shum formave, si mund t jet kujtimi me zemr, prshpritja me gjuh, me an t faljes s namazit, duke lexuar Kuranin famlart, duke kryer dhikrin n mngjes e mbrmje, po edhe brenda dits. Prmendja e Allahut mund t bhet edhe duke diskutuar pr shtje dhe tema fetare ose duke lexuar literatur t mir dhe t dobishme, qoft fetare ose tjetr. Kjo do t mund t vrtetonte supozimin se melaqet, n nj shtpi ku prmendet vazhdimisht Allahu, sjellin paqen, mshirn dhe bekimin e Tij. Madje, kjo prmendje dhe ky kujtim i Zotit, do ta bnte nj shtpi (lexo: familje) t gjall, dinamike dhe plot atmosfer, prkundrejt asaj q qndron larg t prmendurit, e q do t krahasohej me nj shtpi t ln pas dore dhe t vdekur. Prafrsisht kshtu, edhe i dashuri yn, muhamedi a.s., kishte porositur: Shembulli i nj shtpie n t ciln prmendet Allahu dhe i shtpis n t ciln nuk prmendet

Edukat 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

57

Ai, sht sikur shembulli i t gjallit dhe t vdekurit. (Muslimi) Shtpit jan vatra t devotshmris dhe ibadetit Shtpit, n t cilat nuk falet namazi n mnyr t rregullt, e jo m ato n t cilat as q diskutohet pr falje t namazit, nuk mund t pretendojn se jan, me t vrtet, shtpi islame. Sepse, ashtu sikur namazi e bn myslimanin, tamam besimtar, ashtu edhe nj shtpi do t ishte tamam islame, nse n t do t kryhej namazi rregullisht, pse jo edhe me xhemat, kur t ishte mundsia. shtpit islame jan vatra t ibadetit dhe devotshmris. Her-her ato kan edhe vende t posame pr faljen e namazeve, kryerjen e dhikrit dhe kalimin e nj kohe t caktuar n meditim. Sidomos kjo do t ishte e mirseardhur pr grat, pr t cilat do t ishte m mir q namazet e tyre ti kryenin n shtpi, sikurse rekomandohet edhe pr meshkujt q namazet vullnetare (nafile) ti falin, po ashtu, n shtpi. i dashuri yn, muhamedi a.s., n nj thnie t tij t bukur, na ka porositur: Namazi vullnetar, i falur n shtpi, sht shum m i vlefshm sesa namazi vullnetar i falur n xhami, ashtu sikur namazi i obligueshm (farz), i falur n xhami, sht shum m i vlefshm nga ai namaz i obligueshm - i falur n shtpi. (Sahihul-xhami) Leximi dhe arsimimi jan aktivitete t vazhdueshme n shtpi Kjo duhet t jet prgjegjsia dhe obligimi kryesor i udhheqsit t shtpis, i cili do t duhej patjetr ta udhhiqte familjen e tij n

rrugn e drejt, drejt progresit familjar, duke insistuar kshtu q sa m shum t largohen nga gjrat e parndsishme, gjegjsisht nga veprimet skandaloze e duke krijuar nj mjedis t prshtatshm pr kryerjen e veprimeve t mira dhe t dobishme. Nxitja dhe motivimi pr dituri duhet t jet obligim i secilit antar t familjes, e njkohsisht, kjo paraqet edhe bazn e shndosh pr forcimin dhe afirmimin ton n besim dhe fe. Sfera e ineteresimit pr lexim dhe prgatitje shpirtrore duhet t prfshij sfera t ndryshme t Islamit, nga i cili t gjith antart do t ken dobi. N kt rast, n mnyr shum t veant, duhen nxitur dhe mobilizuar fmijt q t jen sa m shum n kontakt me librin dhe literaturn e dobishme, n mnyr q nesr, t ken mundsi vet, n mnyrn m t mir, ta organizojn jetn e tyre. Nj bibliotek islame n shtpi Biblioteka duhet t prbhet nga libra, audio dhe videokaseta si dhe nga CD t ndryshme. Duhen siguruar materiale t besueshme dhe t dobishme, nga t cilat do t prfitojn t gjith antart e familjes. Biblioteka duhet t pasurohet me materiale nga m t ndryshmet, q nesr t ket mundsi t ofroj at q krkohet nga t gjitha moshat. Librat me tematik m t veant duhet t klasifikohen asodore q mundsia e prdorimit t tyre t jet m e leht. Audio materialet dhe CD-t mund t prmbajn kndim t Kuranit, ligjrata, tregime pr fmij me karakter islam, si dhe ilahije. Pr shfrytzimin sa m t efektshm t ktyre materialeve, antart e familjs duhet t ndihmojn njri-

58

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Edukat

begatit dhe dashamirsin, ajo duhet, pra, t ec hapave t m t mirit, muhamedit a.s.. N shtpi u prmbahemi dispozitave islame Dispozitat q ndrlidhen me shtpin, jan t natyrave t ndryshme. Ndr to bjn pjes ruajtja e sekreteve familjare, t krkuarit e lejes pr t hyr n shtpi, t mos shikohet n shtpit apo n oborret e t tjerve, ndalesa e hyrjes n dhomn e prindrve n disa koh t caktuara, respektimi i rendit shtpiak, shmangia nga gibeti dhe nga fjalt e kota, etj.. Askush nga shtpiakt nuk e kalon natn duke qen i vetm n shtpi, sidomos kjo nuk duhet t ndodh shpesh. Ibn Omeri, Zoti qoft i knaqur me t, prcjell nga Muhamedi a.s. t ket thn se njeriu nuk duhet t qndroj dhe as t udhtoj i vetm gjat nats. (Ahmedi). Duhet t kihet kujdes q gruaja dhe femijt t mos mbesin pa kujdestar ose mbrojtje, nse prgjegjsi i tyre ka nevoj t largohet nga shtpia pr nj periudh t caktuar. (Shih: Nuh, 28). Njerzit e mir dhe t ditur, t pritur n shtpi, krijojn atmosfer t bukur dhe me vete sjellin gjra t mira e shum t dobishme. Me ta sht e mundur t flitet pr shum gjra e tema interesante dhe private, dhe ata mund t jen nj burim i pazvendsueshm i informacioneve dhe diturive, t cilat nuk mund ti marrim nga ndonj burim tjetr, ngase, ngadonjher, kta njerz din t shpalosin gjra interesante, motivuese, t patreguara m par. Gjithmon duhet pasur kujdes q, kur tI lutemi Allahut t Madhrishm, ti lutemi edhe pr mundsin e gjetjes s shokve dhe miqve t mir, t cilt, ndrkoh, do t ken ndikim pozitiv mbi ne. Prsri i kthehemi fjals s m t mirit, muhammedit a.s., ku shohim, po ashtu, nj mesazh shum trheqs. Aty thuhet: Shoqrohuni vetm me besimtart, dhe hani me njerzit e mir. (Ebu Davudi, Tirmidhiu). Prfundim T nderuar lexues, ne ktu mund t sjellim e t trajtojm edhe shum pika t tjera, me ann e t cilave do t mund t shpalosnim realitetin e vrtet t nj shtpie islame, por, meq ky shkrim nuk sht i natyrs q t zgjerohet edhe m tej, mendojm se me kaq sa theksuam m lart, kemi arritur t tregojm, me pak fjal, esencialen/ thelbsoren pr sa i prket pyetjes q vum si titull t ktij shkrimi. Kjo q tham, ishte nj rrfim, prmes t cilit udhzohemi t qndrojm n vij t prmbajtjes s rregullave t caktuara islame n shtpi. i lumtur sht ai, tek shtpia e t cilit gjenden kto q tham si synime pr nj familje islame, ndrsa ai q nuk i ka, le t orvatet t ndryshoj gjendjen e tij dhe t familjarve t tij. Nj shtpi e bukur, nuk sht krejt e bukur vetm nga forma strukturale e saj, por bukuria e vrtet dhe e pashtershme, duket n sjelljen dhe n bukurin morale e fetare t banorve t saj.

Allahu e do t mirn dhe dashamirsin dhe pr kt ka shprblim, sikurse nuk ka shprblim pr vrazhdsin apo dika t ngjashme.
hz. Muhamed a.s.

tjetrin dhe, her-her, t mdhenjt, n syt e t vegjlve, duhet t tregohen t knaqur dhe t gzuar pas prfundimit t ndonj libri apo pas dgjimit t ndonj ligjrate, leximi t Kuranit apo dgjimit t ndonj ilahije t bukur. Interesimi pr pasurimin e biblioteks nuk duhet t fshihet, porse pr t duhet t ushqehet ideja se biblioteka sht aq e rndsishme, sa sht edhe konaku dhe sofra e buks. Muhamedi a.s. sht model i moralit dhe sjelljes s bukur n shtpi Profeti yn i dashur, jo vetm me fjalt, por edhe me praktikn e tij, ka dshmuar dhe prfaqsuar nj sistem perfekt t moralit t shndosh familjar dhe nj mnyr t shndosh jetese brenda rendit shtpiak. Prandaj e kemi model at, Zoti qoft i knaqur me t. T shumt jan shembujt e bukur dhe t ngroht t Profetit a.s. ndaj familjes s tij. Ishte i but dhe i przemrt me grat e veta. U ndihmonte n punt e tyre t shtpis, madje edhe vet merrte iniciativa pr riparimin e gjsendeve shtpiake, q ishin t prishura. Prandaj, duke ndjekur shembullin e tij , hap pas hapi, nj familje islame do t siguroj paqen dhe harmonin familjare, kurse shtpin do ta kthej n nj vend prehjeje t vrtet. Nga mesazhet e tij t bukura, q ndrlidhen me kt aspekt, mund ti veojm: Kur Allahu i dshiron t mirn nj familjeje, Ai n mesin e antarve t saj shton dashamirsin. (Imam Ahmedi). Gjithashtu ka thn: Allahu e do t mirn dhe dashamirsin dhe pr kt ka shprblim, sikurse nuk ka shprblim pr vrazhdsin apo dika t ngjashme. (Muslimi). Q nj familjeje Allahu tia doj t mirn, e si rrjedhoj tia shtoj

Etnologji 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

59

Martesat dikur dhe sot


Ilir Sopjani
Te fukahat, tradita sht nj prej argumenteve t Sheriatit. artesa n traditn popullore shqiptare sht konsideruar nga zakonet m t dshiruara, nj zakon gzimi, ngase ka sublimuar kalimin e disa fazave t jets deri n pjekurin pr pun e jet dhe, mbi t gjitha, pr shumim. Ktij zakoni familjar i paraprijn rrita e suksesshme- e fmijs s shndosh dhe t prgatitur pr jet, kalimin n fazn e pjekuris pr martes (iniciacion), - pr fejesn dhe vet aktin e martess. Fejesa si akt ceremonial, q prcakton publikisht personat q, pas martess, do t krijojn jetn bashkshortore. Si e till, fejesa sht e mbushur me plot veprime e ceremoni rituale, disa t trashguara nga lashtsit e mugta pagane, po disa m t vona - edhe me rite islame a t krishtera, n varsi nga besimi. Sipas tradits, sht br me shkuesi, por m prpara ishte tradit m pak e rastsishme edhe fejesa n bark dhe fejesa n djep, raste kto t trashguara nga traditat pagane paraislame. N t dy rastet, bhej nga pjestart e familjes: babai, nna, i zoti i shtpis e, m rrall, e zoja e shtpis, por vetm n raste kur dshirohej t trashgohej miqsia e mir e dyanshme, ose shoqria e fort n luft e dy burrave, po edhe e nnave, t njohura n dit gzimesh e hidhrimesh, ndenjjesh apo t puns me plqimin e dyanshm, pa marr parasysh se cili do jet marrs e cili dhns. Kjo tradit tashm ka pernduar, me prjashtime t ndrhyrjeve m tepr formale, nga ndonj i afrm ose shok, n rolin e msitit, pasi q ifti i ri t ket vendosur pr jet bashkshortore. Akti prfundimtar i martess sht dasma (n shtpin e dhndrit ) dhe kanaxhei (n shtpin e vajzs). N t dy rastet kt gzim e organizojn burrat, sipas tradits, por edhe femra sht pjesmarrse aktive, sidomos n punt q u prkasin grave. Dasmat tradicionale zgjatnin

tri dit e net dhe organizoheshin pr t marr nusen ditn e hn ose t enjte. T marteve martoheshin t vejat, me m s shumi 7 krushq. N kohn ton nuk veprohet kshtu. T gjitha ditt e javs jan dhe dit dasmash. Stint m t paraplqyera t tradits pr martes ishin vjeshta dhe pranvera, nj tradit tashm e tejkaluardasmat bhen gjat gjith vitit. Dasma tradicionale organizohej n shtpin e dhndrit, dhe knaxhei n shtpin e vajzs. Tash dasmat organizohen n lokale publike, ku marrin pjes burra e gra. Fatkeqsisht, ka raste t shpeshta, q prbjn nj gabim gjykuar n aspektin islam, q t marrin pjes bashkrisht burra e gra, ndonse, sipas tradits, organizoheshin n hapsira t ndara. Tash nga krkesa t shumta pr lokale dhe muzikant, caktimi i dats s dasms detyrohet nga kto dy mundsi: sipas orarit q caktojn muzikantt dhe pronari i lokalit. Marrja e nuses me qerre t mbuluara dhe qerre t saksans, pothuajse sht nj e shkuar. Nusja tash merret me automobila. Nga mnyra e organizimit, kan ngelur si forma m tepr simbolike sesa reale: prgjegjs t dasms ishin: bajraktari, plaka e kerrit, djali i kerrit, shprndarja e drithrave dhe sheqerkave kur t niset vetura e nuses nga shtpia e iknis dhe ardhjes s saj hyrjes n oborr t dhndrit, n astin e zbritjes s nuses; thyerja e rrugs nga krushqit; shoqrimi i nuses nga vllezrit e saj n shtpin e vajzs, derisa ta hipin n makin; grushtimi i saj tri her n shpin nga i vllai; vaji i nuses (vajzs, n raste gjithnj e m t rralla); zbritja e nuses nga vetura me kmb t djatht dhe e shoqruar nga kunetr apo vjehrri; shkelja mbi nj objekt bujqsie; hyrja n shtpin e dhndrit me kmb t djatht; prekja tri her me dor e ballit t ders, etj. etj., ishin disa nga format e prhapura

dasma tradicionale organizohej n shtpin e dhndrit, dhe knaxhei n shtpin e vajzs.

60

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Etnologji

n traditn shqiptare, n disa raste edhe duke br mkate pjesmarrsit e atyre riteve. Sa pr ilustrim, pa u zgjeruar q t shpjegojm secilin rit ve e ve, do t cekim vetm rastin kur nusja merret dhe n mbrmje at e shajn me fjalorin m t pist, kurse t nesrmen presin q ajo edhe ti respektoj dhe ti doj ato, nj tradit q ishte mjaft e prhapur, mirpo, fal Allahut, tani kemi fare pak raste t tilla. Karakteristikat e dasms tradicionale Dasma shqiptare e tradits ka fazat e saja t organizimit: a) faza prgatitore; b) fillimi i dasms; c) nata e dasms; ) dita e dasms dhe d) prfundimi i dasms. a) N fazn prgatitore hyjn t gjitha punt derisa t filloj dasma, do thot deri ditn e premte (kur nusja merrej t hnn), ose t enjten (kur nusja merrej ditn e diel). N kto pun hyjn t gjitha konsultimet - brja dert me pjestar t familjes, vllazris apo fshatit pr: mnyrn e organizimit t dasms; vendin ku do t priten miqt dasmort (ngase ata nuk priten n shtpin e t zotit t dasms; madhsin e saj; ftuarjen e dasmorve; ditn e dasms; sigurimin e druve pr dasm; rregullimin e ods s krushqve; pritjen e miqve dhe sidomos t atyre m t largtve; bajraktarin e dasms; pritsit; hyzmeqart; kafexhiun; akin; odabashin; shrbyesit e tjer dhe mbajtsit e rendit; muzikantt, etj.. b) Fillimi i dasms konsiderohet dita e kulait dhe fillimi i thollimit t petve gatimi, q shoqrohet me krcime para defit t nj djali, sa pr tia filluar, i cili sit pak miell nga mielli i thollimit t petve. Ktu pra kemi nj lloj bestytnie: djali e sit miellin n mnyr q edhe nusja, sipas besimit t tyre, t lind djem, pra ktu duhet t kemi kujdes se edhe ky sht nj rit me baz pagane si shum t tjera q, me dije apo pa t, zbatoheshin n mas t madhe n traditn shqiptare, por dita-dits po bhen m t zbehta. Dasmn e vazhdojn kt dit para dreke me t krcyer hallat e bijat, duke knduar kng dasme, pr djalin q martojn. c) Natn e dasms fillon ardhja e dasmorve, miqve t ftuarve n dasm dhe ata vendosen: burrat n od e granimi n vendin e caktuar n shtpi t dhndrit. N or m t vona t ksaj dite nipat fillojn t zn pula, kudo q i hasin npr lagj,e dhe i therin e ua japin vajzave dasmore pr tua frguar. Edhe ky nj gabim, ngase bhet fjal pr vjedhjen e tyre. Ndrkaq, vajzat bjn gati kulain e nuses n prani t nj djali, t cilit ia vn tre plisa n kok, si simbol i shtimit t meshkujve nga martesa q po bhet n at shtpi. ) Dita e dasms sht dita kur merret nusja. d) Prfundimi i dasms ishte dita e mart (kur nusja merrej t hnn) ose dita e hn (kur nusja merrej t dieln), dita kur shprndahen dasmort , pasi t ken ngrn drek. Mnyra e marrjes s nuses dasmor, sipas tradite ka mund t ishte vetm burri q i kishte dal zot pushks, q domethn

fmijt nuk merreshin krushq. Krushqve u prinin dy burra t moshs s mesme, t cilt dilnin para bajraktarit, pastaj vinin bajraktari, kleri (hoxha tek myslimanet ose prifti tek katolikt), prapa tij krushqit e tjer. Kur nusja merrej me kal, kalin e shoqronin katr persona: dy prpara, q mbanin kalin pr freri nga t dy ant, dhe dy shoqrues prapa tyre, por anash kalit. Krushqit e tjer vinin kmb n rend njri pas tjetrit. Ndrkaq, kur nusja merrej me qerre kuajsh, krushqit shkonin hipur n qerre. N rrugn pr ta marr nusen, qerrja e nuses dhe e seksanes duhej t nisej disa minuta deri nj or para krushqve, n varsi nga largsia, n mnyr q n shtpin e vajzs t kthehej drek pr krushkat derisa e bnin nusen gati dhe derisa ngarkonin seksanen (pajn qeizin) n qerre. N t kthyer nga miku, qerrja e nuses dhe, prapa saj e seksanes, vinin pas krushqve. Me t u nisur krushqit nga shtpia e dhndrit pr ta marr nusen, kngtart u prinin dasmorve me kng malsore. Me kng malsore edhe hynin edhe dilnin nga fshati, kng kto t pashoqruara me instrumente muzikore, aty ku merrej nusja si dhe me t arritur n fshatin e dhndrit. Si n nisjen e n arritjen e krushqve, ashtu edhe n t hyr t fshatit t mikut e n t dal prej tij, ishte tradit q dasmort-krushqit t shtinin n ajr me arm zjarri. Ishte tradit po ashtu t thyhej udha n t kthyer t krushqve. Dhndri, sipas tradits, derisa krushqit shkonin pr tia marr nusen, bnte ritualin e pastrimit dhe prgatitej pr fazn e iniciacionit. Ardhjen e nuses e priste i fshehur n objekte t oborrit t shtpis, nga nj vend m i lart se nusja dhe prej nga e vrojtonte nusen gjat zbritjes nga qerrja.Ceremonia e dasms vazhdon edhe kt nat me prurime pr baban dhe t zotin e shtpis. Dhndri n od burrash hynte pr her t par pas ardhjes dhe zbritjes s nuses nga qerrja, kur dasmort do ti uronin martesn. Dasmorve u jepej aj ose kafe. Duke hyr n gjerdek, dhndri shoqrohet nga bashkmoshatar t tij, t cilt e godasin me grushta (nj nga ritet m t hershme t kohs pagane). T nesrmen dhndri zgjohet hert n mngjes, i veshur me rroba dhndrie, si nj shenj q ai tashm sht ndar nga mjedisi i tij social dhe i takon nj grupi tjetr, atij t burrris. Kemi t bjm pra me kalimin nga nj faz e jets n tjetrn, q njihet si iniciacion. Thn, krejt n fund, nga ajo q shohim e dgjojm sot, kan mbetur pak rituale nga tradicionalja dhe kemi nj ndryshim shum t madh n ceremonin martesore tek ne shqiptart, dhe kjo sht shum larg nga rruga e drejt gjykuar nga aspekti fetar islam. E ti themi pr tr ato q shohim - lakuriqsi, muzik, przierje burrash e grash, tr kjo si pasoj e largimit nga rruga e Allahut xh.sh. dhe pasimi i epshit dhe rrugs s shejtanit t mallkuar.
1.Prof,Dr.Uk Xhemaj: Instituti Albanologjik,Shtresime Kulturore, edicioni 1 dhe 2, 2005; (2)Pjes nga ekspozita n Muzeun Etnologjik,(3). Drita Halimi: Etnologjia flet; (4) Monografi pr Podgurin nga Prof. Dr. Uk Xhemaj

Sociologji 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

61

Vetvrasja dhe vllavrasja


Atdhe Ibrahimi
N mediet tona t shkruara dhe elektronike do dit hasen artikuj dhe kronika q bjn fjal pr kto dy dukuri, kurse vetvrasja dhe vllavrasja duket se po shtohen sa m shum q institucionet tona po heshtin ndaj tyre. N kohn e fundit duket se kto dukuri po shndrrohen n smundje kanceroze pr shoqrin shqiptare t Kosovs. Me gjith iniciativat e ndrmarra koh m par nga krert e institucioneve tona fetare, pr t sensibilizuar qeverin dhe opinionin publik pr ti hapur syt ndaj ktyre dy fenomeneve shkatrruese pr individin dhe shoqrin, kto vazhdojn t jen ende t pranishme dhe shqetsuese n disa qytete dhe fshatra t Kosovs. Meq sipas botkuptimit tim personal, institucionet dhe shoqria jon jan treguar dhe po tregohen shum neglizhente ndaj ktyre fenomeneve, e pash t arsyeshme t shkruaj disa fjal pr kt tem. Zoti njeriun e ka krijuar n formn m t mir t mundshme duke e veuar nga gjallesat e tjera. Ai ia ka dhn njeriut vetdijen dhe mundsin q ta kuptoj t vrtetn e krijimit t tij. Me gjith t mirat q Zoti ia ka dhuruar njeriut, ai n shumicn e rasteve sht treguar dhe po tregohet mohues dhe mosfalendrues ndaj tij. Duke kmbngulur n realizimin e disa synimeve, njeriu shpesh bie n kundrshtim me vullnetin e Zotit t tij dhe kshtu ai trheq zemrimin e tij. N kt sens duhet ditur se tri jan gjrat m t urrejtura dhe q trheqin zemrimin m t madh t Zotit t Plotfuqishm, ashtu si e kuptojm nga Kurani famlart: e kto jan: 1. Prgojimi, 2. Vetvrasja dhe 3. Vllavrasja. Shikuar nga kndvshtrimi islam, prgojimi shihet si dika q stimulon dhe inkurajon t keqen. Goja q prgojon, inkurajon prarjet dhe krimin. Vetvrasja dhe Vllavrasja prbjn dy fenomene t s keqes. Shum psikolog shkaqet e shfaqjes s ktyre dukurive tek t rinjt tan i shpjegojn t ndrlidhura me faktort sikur jan: papunsia, depresioni dhe mungesa e perspektivs pr t ardhmen. Kam prshtypjen se kto tri fenomene nuk duhen par nga nj prizm kaq e ngusht, edhe pse nuk mund t mohohet fakti se nj pjes e ktyre konstatimeve qndrojn, por Islami kto shtje i sheh pak m ndryshe. Sipas Islamit, nnmimi i vetvetes dhe dalja nga programi hyjnor jan dy nga faktort ky q njeriun e shpien pr t ndrmarr veprimee irrituese, sikurse jan vetvrasja dhe vllavrasja, prandaj konsiderojm se mnyra m e mir pr tu larguar prej tyre si dhe nga veprimet t tjera negative t nxitura nga djalli i mallkuar, sht q ne ta kujtojm sa m shum Allahun e Madhrishm, t jemi t patundur n besimin tek Ai, ti zbatojm Urdhrat e Tij, ta ruajm gjuhn ton nga prgojimi, ta mojm veten ton dhe t mendojm pr vllan ashtu si mendojm pr veten. O vlla i dashur, Zoti n Kuranin e Tij famlart na urdhron t sillemi mir me njri-tjetrin, t informojm njri-tjetrin pr t dobishmen dhe t ndalojm nga e keqja e jo t vrasim njri-tjetrin pr tok dhe gjra t tjera t vogla t ksaj bote, q nuk sht asgj tjetr vese nj bot kalimtare, nga e cila njeriu nuk merr asgj prve veprave t mira a t kqija q ka br n kt jet. O njeri, kujtoje ditn kur do t dalsh para Allahut Xh. sh. at dit kur do t shohsh fytyra t nxira dhe fytyra q do t shklqejn nn hijen e Zotit tnd t Madhrishm. At dit nuk do t t bj dobi asgj nga kjo bot, prve fjals s mir dhe veprave t mira. Le ti mbesim besnik fjals s Allahut, q thot: Kush vret nj njeri, ka vrar t gjith njerzit. N fund t ktij punimi do t doja tia bj nj vrejtje Qeveris son dhe komuns s Prishtins, se ndoshta do t ishte m mir q parat e harxhuara pr blerjen e raketave dhe t fishekzjarreve n natn e Vitit t ri, t derdheshin n nj fond, nga i cili do t sponsorizohej nj fushat mediale kundr dukurive t lartprmendura.

Kush e mbyt nj njeri... sht si ti kishte mbytur gjith njerzit...


(El-Maide, 32)

62

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 psikologji

Keqtrajtimi i fmijve
Amire Prebreza-Sopjani Pasojat n procesin normal t zhvillimit t tyre

mijt konsiderohen stoli t ksaj bote, krenari dhe gzim n fytyrat e prindrve t tyre, edhe pse t gjith thon se sht ndrr jetsore e tyre q nj dit t bhen dhe se do t prkushtohen n edukimin dhe dashurin ndaj tyre, - me tu br prindr dhe me marrjen e prgjegjsis, fillojn problemet dhe telashet. Secili fmij dallon nga karakteri e sjellja, n varsi nga mosha q ka, prandaj sht detyr dhe prgjegjsi e prindit q ta trajtoj at me butsi dhe dashuri n seciln situat, n mnyr q ti krijoj mundsin pr t kuptuar dashurin dhe prkushtimin e prindrve edhe ather kur ata gabojn duke u munduar q t prmirsojn sjelljen e fmijs n mnyrn m t mir t mundshme. Edhe pse nj pjes e konsiderueshme e prindrve mundohen t jen t suksesshm n edukimin dhe trajtimin e fmijve t tyre, megjithat ekziston edhe ana tjetr e monedhs , prindr q nuk jan t gatshm t marrin prgjegjsin q tashm u sht dhn, dhe nuk zgjedhin metoda n edukimin dhe trajtimin e fmijve t tyre n prgjithsi. kuptojm me keqtrajtimin e fmijve Secili fmij i cili nuk trajtohet mir nga njri apo t dy prindrit e tij apo sht dshmitar i dhuns n familjen e tij qoft fizike apo verbale. fardo lloj sjellje ndaj fmijs e cila do ta dmtonte apo do ta rrezikonte mirqenien fizike ,emocionale apo mendore cilsohet keqtrajtim pr t mos thn dhun ndaj fmijs.Edhe pse ka raste kur prindrit t cilt i keqtrajtojn fmijt e tyre arsyetohen me pretekstin se ata duan q ti edukojn fmijt apo edhe ti ndshkojn pr fajin e br duke i goditur me dor qoft leht apo edhe n mnyr m t

rnd megjithat kjo nuk mund t arsyetohet dhe nuk mund t shihet si dika normale sepse kjo pa dyshim do t l pasoja t cilat m von do t reflektohen tek fmija i keqtrajtuar. Cila sht arsyeja e keqtrajtimit Edhe pse rreth keqtrajtimit t njeriut n prgjithsi, ata t cilt ushtrojn fardo lloj dhune, mundohen t gjejn arsye dhe ta shfajsojn vetveten e tyre, megjithat nuk ka arsyetim pr keqtrajtimin e askujt e aq m tepr t fmijve q jan krijesat m t dashura dhe m t mbla. Shum prindr a kujdestar t fmijve, duke mos qen n gjendje t pranojn prgjegjsin q kan pr rritjen e nj a m shum fmijve, shpeshher e humbin veten dhe sillen n mnyr jonormale me fmijt , kta persona jan njerz me karakter t dobt dhe nuk mund t edukojn as nj fmij me t cilin, nse i ofron prkujdesje dhe dashuri t sinqert, do ta kesh shum leht, e pastaj shum nna nuk mund ta marrin me mend se tani duhet t prishin paksa rehatin e tyre dhe t prshtaten me situatn e krijuar, ato nuk jan n gjendje ti kushtojn kujdes t veant fmijs t tyre, sa her q ai ka nevoj, por vetm kur ato jan t lira, e n rast se fmija i tyre krkon ndonj gj kur ato jan duke u marr me ndonj pun tjetr, ather, n vend q ta marrin si pun kryesore fmijn e tyre dhe krkesn e tij, ato i qortojn ata ose edhe i rrahin. Format e keqtrajtimit t fmijve Ekzistojn forma t ndryshme keqtrajtimi, por m t njohurat jan: a. Keqtrajtimi fizik; b. Keqtrajtimi psikik; c. Keqtrajtimi emocional etj.

psikologji 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

63

kuptojm me keqtrajtim fizik Keqtrajtimi fizik prfshin do lloj sjelljeje, e cila do ti shkaktonte fmijs lndime, qofshin t lehta apo t rnda. Fmijt q goditen me shuplak ose me ndonj objekt, prplasen apo trhiqen me forc duke u shkaktuar dhimbje dhe shenja n trupin e tyre, nga prindrit apo antart e tjer t familjes, ose q detyrohen t kryejn pun t rnda fizike, t cilat nuk prkojn me moshn e tyre dhe, pr pasoj, dmtohen fizikisht, - jan fmij q konsiderohen t keqtrajtuar n aspektin fizik. Keqtrajtimi psikik Gjithsesi, keqtrajtimi i fmijve n aspektin psikik lidhet ngusht me at t parin (keqtrajtimin fizik), sepse fmijt q prjetojn keqtrajtim fizik, gjithsesi jan t prekur edhe nga keqtrajtimi psikik, i cili bart me vete pasoja m t rnda sesa i pari. do fmij, i cili n mnyr t dhunshme detyrohet t kryej ndonj detyr q ia cakton prindi a dikush nga antart e tjer t familjes, ai do t prfshihet nga nj stres dhe nj nervozitet, q, pa dyshim, do t ndikoj n psikikn e tij. Po ashtu fmijt q jan t detyruar tu shtrohen ndshkimeve, t cilat prindrit ua caktojn n mnyr q ata t paguajn pr ndonj gabim t br duke i mbyllur n ndonj dhom apo n banje, duke i ln t qndrojn vetm, dhe m pastaj duke i friksuar me ndonj kafsh t egr se, nse nuk do t flen, ather do t vij e ti haj, apo duke u thn se, nse ti nuk vepron kshtu apo ashtu, do ta humb... N kt situat, ata fmij do t psojn frik t madhe dhe, pr pasoj, lindin probleme psikike, t cilat mund ti psojn fmijt. Keqtrajtimi emocional Me keqtrajtim emocional kuptojm thyerjen e gjendjes emocionale t fmijs. Ne e dim se, ashtu sikurse t rriturit, edhe fmijt kan ndjenjat e tyre, t cilat i shprehin si ndaj s mirs, ashtu dhe ndaj s keqes, me t vetmin dallim se fmijt nuk din t gnjejn dhe gjithmon i shprehin ndjenjat e sinqerta q kan. N rast se nj fmij heton se nuk sht i ledhatuar dhe i prkdhelur nga t tjert, ashtu si dshiron ose ka nevoj, ai fmij do t ndihet i ln anash, kurse fmijt t cilt marrin vazhdimisht kritika nga prindrit, qoft kur jan vetm ose kur ndodhen me t tjer (n nj shoqri, n prani t mysafirve etj.) si dhe fmijt q nuk kuptohen nga prindrit ose antart e tjer t familjes asnjher, dhe dshirat e tyre nuk merren parasysh, psojn thyerje emocionale dhe mund ti identifikojm si t keqtrajtuar emocionalisht. Si vrehen fmijt t cilt jan t keqtrajtuar Fmijt q keqtrajtohen fizikisht, dallohen n baz t pamjes s tyre: mund t ken mavijosje n fytyr a n trup, dhe gjithashtu jan t ndjeshm ndaj dhuns fizike, sa her q dgjojn ose shohin

dik q rrihet prej dikujt, fillojn t qajn dhe ndihen t friksuar, ose edhe ata vet, pas do gabimi t br, godasin veten e tyre. Ndrkaq, fmijt e keqtrajtuar psikikisht dhe emocionalisht, jan fmij q kan rregullime n t ngrn dhe gjum; vazhdimisht qajn, nuk shfaqin ndjenja q jan mir dhe rehat, nuk shoqrohen me fmij t tjer, madje n shum raste jan edhe t dhunshm ndaj fmijve t tjer. Pasojat q sjell keqtrajtimi tek fmijt Pasojat q sjell keqtrajtimi i fmijve , jan shum t rnda, sepse, prveq manifestohen n periudhn kur fmija sht duke u keqtrajtuar, ato gjithsesi do t ln gjurm edhe n jetn e tij t mtutjeshme pr t qen si penges e procesit t zhvillimit normal t tij. Si rezultat i nj trajtimi jonormal dhe t dhunshm t nj fmije, shfaqen pasoja t shumta fizike, psikike dhe emocionale. Pasojat fizike: Mavijosje dhe shenja n trupin e fmijs, fraktur t gjymtyrve, dmtim t sistemit nervor, rregullim t ekuilibrit. Pasojat psikike: rregullim i t ngrnit, rregullim i gjumit, vones e zhvillimit t prgjithshm, humbje e vetbesimit, ndjenja e fajit. Sjellje e rrezikshm, e cila, me kalimin e kohs, mund ta bj fmijn nj person t dhunshm a delikuent. Pasojat emocionale: t qara t vazhdueshme, paknaqsi, mosshoqrim me fmijt e tjer. Si duhet trajtuar M s miri do t ishte, pa dyshim q, s paku fmijt, t mos ishin pjes e personave t keqtrajtuar, por meq raste t tilla ka shum, ather gjithsesi fmijt n nj gjendje t till duhet t ndihmohen, n mnyr q ta tejkalojn sa m leht at situat dhe t mos lihet mundsia q kjo gjendje t vazhdoj t prsritet. Po shtrohet pyetja: Si? Meqense n Kosov nuk jan pjekur kushtet ende sikurse n vendet me zhvillim t lart socio-ekonomik, ku fmija q keqtrajtohet n familjen e tij, merret nga organet kompetente dhe vendoset n shtpi t veanta q kujdesen pr mirqenien e tij psiko-fizike, ather ne si shoqri duhet t marrim masa urgjente, n rast se n mesin ton vrejm fmij t keqtrajtuar. N rast se sht nna ajo q keqtrajton fmijn e saj, duhet ti trhiqet vrejtje nga bashkshorti, n mnyr q ajo t mos veproj m ashtu ndaj fmijve, kurse n rast se jan t dy prindrit q i keqtrajtojn fmijt, ather duhet t ndrhyj familja dhe rrethi, ose ti kshillojn ata, t krkojn ndihm qoft edhe nga persona kompetent, t cilt mund tu ndihmojn atyre se si t sillen me fmijt e tyre n situata t caktuara. Dhe, nse fmija keqtrajtohet nga persona t tjer, ather gjithsesi duhen marr masa nga prindrit e tij, n mnyr q fmijs s tyre ti sigurohet nj mjedis i sigurt.

64

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Intervist

diskutimet fetare n Perndim kan nevoj pr zhvillim, e gjithashtu vuri n dukje rndsin e medieve sociale pr t komunikuar me t tjert dhe prhapjen e vlerave t tolerancs s Islamit si dhe pr t diskutuar shtjet e ngritura n medie perndimore. duke pasur parasysh interesimin shum t madh t dr. aliut pr romane t njohur, ai n intervistn e tij vuri n dukje rolin e ktyre romaneve pr t deformuar imazhin e Islamit dhe abuzimin e myslimanve. Ai theksoi rndsin e kontributit n prodhimin e literaturs n gjuht evropiane, pr tu marr me kt, dhe vuri n dukje mangsit e gjith subjektit n Perndim n edukim si prindr, si dhe shtje t tjera problemore t ndrlidhura me Islamin bashkkohor dhe myslimant n Perndim. Disa argumentojn se kuadri i prgjithshm i kurrikulave t Studimeve Islame n Britani duhet t zhvillohet n prputhje me udhzimet baz n konstanta t fes, far forme komenti keni ju pr kt? Ne n Shoqat q nga fillimi kemi vrejtur se programet e Studimeve Islame n Britani n t vrtet duhet t prgatiten dhe t shqyrtohen n prputhje me zhvillimet, sfidat dhe shpirtin e kohs, dhe pr kt, n bashkpunim me Universitetet e Birmingham-it dhe Lidsit (Leeds), ne kemi organizuar n vitin 2005 nj konferenc n temn Islami n studimet pasuniversitare, e cila u ndoq nga shum specialist jo vetm nga Britania, po edhe nga shum vende t tjera. Nga shtjet e ngritura ishte edhe nj rishikim i plot i msimit t gjuhs arabe n disa programe studimi. Nuk ka asnj dyshim q kurrikulat e studimeve islame duhet t zhvillohen pr t ndjekur ritmin e kohs, dhe n prputhje me dispozitat e t vrtetat fetare, t cilat n fakt bjn thirrje pr toleranc, bashkjetes dhe dialog. E kto jan themelet e Islamit q kan rndsi t madhe n Kuran dhe n thniet e Pejgamberit, paqja qoft pr t. Dua t theksoj ktu programin pr Master n Mendimin Islam Bashkkohor, i cili aktualisht po realizohet n Universitetin Islamik t Bejrutit, n bashkpunim me Zyrn e Libanit t Institutit Ndrkombtar t Mendimit Islam, dhe ky program unik n llojin e vet duhet t shprndahet edhe n Botn myslimane apo edhe n Perndim. N Perndim ka thirrje se importimi i predikuesit dhe msuesit t arsimit fetar islam n Perndim nga Jasht, mund t ndihmoj dhe t punoj pr t prhapur terrorizmin dhe ekstremizmin, dhe se sht e rndsishme prgatitja e tyre n universitetet vendore t shtetit. Sipas mendimit tuaj, cila sht m e mir pr sa i prket thirrjes n Islam (davetit): Sjellja e predikuesit dhe msuesit t arsimit islam fetar nga Jasht, apo prgatitja e tyre n shtetet/vendet perndimore ku kan nevoj? Un sinqerisht nuk mendoj se imamt q vijn nga Jasht, prhapin terrorizmin dhe ekstremizmin; mund t jet nj numr shum

Cunami i Islamofobis
Intervist me Dr. Enes el-Sheikh Ali Planprogramet e Studimeve Islame n Britani kan me t vrtet nj nevoj pr ti zhvilluar.

r. Enes el-Sheikh Ali, irakian me nnshtetsi britanike, Presidenti i Shoqats s Shkenctarve Mysliman t Sociologjis n Britani, dhe drejtori i Institutit Ndrkombtar t Mendimit Islam n Londr, nj nga 500 myslimant m me ndikim n bot, n qershor ( 2009) mori Medalje Nderi t Mbretris Britanike t shkalls Udhheqs civil pr rolin e tij dhe shrbimin e shquar n zhvillimin e marrdhnieve kulturore dhe sociale midis komponentve t shoqris britanike. Ai pr gazetn Sharkul Avsat n Londr tha se n Perndim ka cunami t Islamofobis. Duke theksuar se planprogramet e Studimeve Islame n Britani kan me t vrtet nj nevoj pr ti zhvilluar, ai vuri n dukje rndsin e shtjes s integrimit t njohurive n sistemet arsimore n institucionet tona arsimore. Ai theksoi se

Intervist 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

65

i vogl q ta ken br ket, dhe kjo mund t vij nga injoranca. Shqetsuese sht shtja e imamve q vijn nga jasht vendit, dhe ne vrejm vazhdimisht se shumica e tyre nuk e kan kuptuar realitetin politik dhe gjendjen sociale, ekonomike, arsimore dhe psikologjike t shtetit ku ata vijn, edhe pse disa prej tyre kan nj kuptim t mir dhe njohuri t mira t shkencave islame, dhe pr kt shkak ata dshtojn n ofrimin e zgjidhjeve ose opinioneve ligjore a kshillave; ata madje dshtojn n ofrimin e nj diskursi fetar prmes t cilit mund t bashkveprojn dhe komunikojn me publikun. E vrteta e trishtuar -dhe Zoti e di- ndoshta tragjike, nse nuk e kam tepruar me shqetsimin tim, sht se ekziston nj hendek i madh midis ktyre imamve dhe publikut, qoft audienca e drejtprdrejt e tyre, veanrisht e t rinjve, ose audienca e gjer e shoqris. 15 vjet m par, ktu disa njerz bn thirrje se duhet t punohet n prgatitjen e imamve vends q ishin t lindur dhe t rritur n vend, t cilt kuptojn vendin, historin e tij, institucionet e shoqris dhe zotrojn gjuhn, si dhe kuptojn cilsit dhe veorit e shoqris ku jetojn. N at koh pati nj reagim t ashpr nga shumica e udhheqsve t institucioneve islame, dhe ky projekt u sulmua dhe u vn dyshime dhe pyetje n synimet e tij, e shteti e la pas dore trsisht dhe nuk i dha atij asnj rndsi. Megjithkt, ky projekt u paraqit me forc pas shprthimeve t Londrs m shtat korrik 2005, kur Britania insistoi pr nevojn q t prgatiten imam lokal, pr se nxituan ata q e sulmuan projektin kur qe propozuar pr her t par, dhe pas pesmbdhjet vjetsh, pr t konkurruar n ofrimin e programeve pr prgatitjen e imamve vends, por, pr fat t keq, shumica e asaj q u prezantua, ishte e rastit dhe improvizim. Dhe un nuk mendoj se Britania dshiron ti arsimoj imamt e till n universitetet e veta. ktu nuk ka nj universitet shtetror dhe ajo far ka ndodhur, sht se ministria pr komunitete dhe e Pushtetit Lokal ka formuar nj komision t prbr nga rreth 25 akademikt mysliman imam, predikues dhe edukator, burra e gra, nga aktivist t ndryshm, nj komision ky t cilin jam caktuar ta kryesoj un. Un krkova nga ata nj studim ose prgatitjen e nj studimi pr programet q zhvillohen aktualisht n prgatitjen e imamve n Britani. Dhe disa nga ky komision kan realizuar disa vizita n disa vende: Bosnj, Pakistan dhe Egjipt, pr tu njohur me cilsin e programeve t prgatitjes s imamve atje. Pastaj u caktua nj nga imamt q kan studiuar Shkencat e Sheriatit dhe ka nj doktoratur, por q sht rritur n vend, dhe gjithashtu pr pun u angazhua nj akademike e specializuar pr t br nj studim t programeve t prgatitjes s imamve. Aty prfshihen edhe propozime pr zhvillimin dhe prmirsimin e programeve pr t arritur integrimin e njohurive.

far nnkuptohet me integrimin e njohurive dhe rndsin e tij? Kemi ndier rndsin e madhe t shkencave sociale dhe humanitare n nj shkall t lart, ku kemi gjetur se ato ndihmojn pr ta kuptuar realitetin, sepse jan pjes e ashtuquajturit Integrim i njohurive, pa t cilat ne besojm se nuk mund t arrihet ndonj prparim ose reform apo pr t formuar nj qytetrim. Ky integrim zakonisht varet nga dy lexime (dy lloje t kuptuari); leximi i Shpalljes dhe leximi i ekzistimit e realitetit dhe perceptimi i faktorve t kohs dhe vendit. Mungesa e ndonj prej ktyre leximeve shkakton nj ekuilibr t madh. sht shum pr t ardhur keq se shum prej institucioneve arsimore n vendet arabe dhe islamike kan ln pas dore kt aspekt, pra kan ln pas dore shkencat shoqrore dhe humane dhe pr tu prqendruar n studimin e mjeksis, inxhinieris dhe shkencs s pastr. Ne kemi nevoj pr t br progres n msimin dhe zhvillimin e shkencave shoqrore dhe humane, dhe ajo far sht msuar zakonisht nga shkenca, transmetohet nga Perndimi, nuk kishte asnj prirje pr zhvillimin e shkencave humane dhe shoqrore nga nj pikpamje islame. Pr shkak t ndarjes n dy pjes t arsimit, t diplomuarit n shkenca shoqrore dhe humane nuk kan njohuri apo as ndonj informacion pr shkencn e Shpalljes, dhe, n ann tjetr, t diplomuarit n Sheriat nuk kan ndonj njohuri pr shkenca shoqrore dhe rndsin e tyre. Un mendoj se koht e fundit ka pasur nj vmendje, megjithse shum t kufizuar, pr t trajtuar kt munges ekuilibri, pr shembull, Universiteti Islam Ndrkombtar n Malajzi themeloi Fakultetin e Njohurive t Shpalljes dhe Shkencave Humane. Nj student, i cili studion shkencat e Sheriatit, ai studion edhe shkencat shoqrore, dhe studenti i Shkencave Sociale gjithashtu merr materie msimore n shkencat e Sheriatit. Un mendoj se shtja e integrimit t njohurive sht prej shtjeve t denja pr vmendje, si dhe duhet t rishikohen sistemet e msimdhnies n institucionet tona arsimore n vendet arabe dhe islame, dhe duhet t kihet vmendje pr munges ekuilibri n mes tyre dhe t punohet pr ta rregulluar at, n mnyr q t integrohen shkencat e Shpalljes me shkencat shoqrore dhe humane. Mund t na thoni pr projektet m t rndsishme n Britanin e Madhe, q jan aktualisht duke br thirrje pr prgatitjen moderne t shklqyer? Aktualisht, ka nj projekt t rndsishm n faza t hershme, q sht bashkpunimi n mes universiteteve t Kembrixhit Britanik dhe atij AlAzhar Egjiptian, zbatimin e t cilit e mbikqyr Profesor Jaser Suleiman n Universitetin e Kembrixhit. Programi prfshin nj grup t zgjedhur studentsh t shquar, t diplomuar n shkollat fetare n Britani, n mnyr q ata t

pr shkak t ndarjes n dy pjes t arsimit, t diplomuarit n shkenca shoqrore dhe humane nuk kan njohuri apo as ndonj informacion pr shkencn e Shpalljes, dhe, n ann tjetr, t diplomuarit n Sheriat nuk kan ndonj njohuri pr shkenca shoqrore dhe rndsin e tyre.

66

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Intervist

shkojn n universitetin Al Azhar n nj program intensiv, pr t studiuar shkenca t Sheriatit, dhe pastaj t kthehen m von n Universitetin e Kembrixhit pr t marr pjes n programe pr studime sociale, nga akademikt m t mir mysliman. Un besoj se kjo eksperienc e re sht shum e rndsishme dhe suksesi i saj nxit shprndarjen dhe prhapjen pr t ndihmuar n prgatitjen e nj grupi t imamve, t cilt jan t angazhuar pr t transmetuar e pr tiu prmbajtur bazave t fes dhe t cilt kuptojn rendsin e faktorve koh e vend dhe jan t vetdijshm pr kta faktor. Ata mund ti shrbejn jo vetm komunitetit mysliman, por edhe shoqris n prgjithsi, dhe pr t ndihmuar arritjen e tolerancs dhe t bashkjetess me t tjer. Ata gjithashtu do t jen t aft pr t dhn nj pamje t sakt t fes s tyre, e cila sht e shtrembruar jo vetm nga jo-myslimant, t cilt mund t ken qllime dhe axhenda e ideologji ekstremiste fetare, por n shum raste edhe nga disa mysliman injorant, q nuk e kuptojn mir fen e tyre dhe kan besim se ata veprojn mir, sa koh q me veprat dhe fjalt e tyre, ata u bjn keq ksaj feje e komuniteteve myslimane, dhe kshtu kontribuojn n prhapjen e islamofobis. Edukimi i fmijve n Perndim sht nga shtjet, sfidat dhe detyrat e vshtira me t cilat prballen bashksit myslimane tani .. Sipas mendimit tuaj, cili sht roli i familjes, i qendrave islame dhe i predikuesve fetar, dhe cilat jan shtje t rndsishme n t cilat duhet t fokusohet problemi i rritjes/edukimit t fmijve? Un mendoj se sht me t vrtet pr t ardhur keq q shtjes s edukimit t fmijve nga prindrit, n Perndim nuk i sht dhn vmendje e nevojshme. Ne t gjith kemi mangsi n kt aspekt, shum prindr nuk e din n shumicn e rasteve se far bjn dhe ku shkojn fmijt e tyre. Prindrit vijn me origjin dhe nga komunitete t ndryshme, me metoda t njohura n arsim, dhe, kur ata erdhn n Perndim dhe gjetn nj realitet t ri shum t ndryshm, ata filluan t merreshin me kt realitet n mnyr t tyre t veant, q mund t jet e gabuar ose t ket sukses, por n shum raste - Allahu e diajo sht e gabuar, gj q oi dhe on n pasoja tragjike. Fmijt n Perndim ndodhen brenda nj shoqrie t hapur, dhe ata q nga mosha e hershme jan msuar t hetojn e t diskutojn t pavarur dhe t lir n zgjedhje dhe shprehje t opinionit, dhe ta mbrojn at me forc e vendosmri, e kjo prplaset me sfondin shoqror t prindrve n nj mas t madhe. Tashm sht m se e nevojshme t kemi ekspert pr t br prgatitjen e manualeve, kurrikulave dhe materialeve arsimore si dhe programe trajnimi n t gjitha Qendrat Islame, prfshir edhe nj prqendrim n aspektet e shtjes s integrimit

t njohurive dhe t kuptuarit t fes e t realitetit dhe pr t kuptuar qllimet e ksaj feje si dhe faktort koh e vend, si dhe t prqendrohet n marrdhniet me t tjert, pr respektin pr veten dhe respektin pr fqinjin, dhe t kuptohet se sht e pranueshme dhe e papranueshme si dhe nj respektim pr ligjet e vendit, etj. Cilat jan shtjet dhe problemet urgjente q duhet t adresohen dhe t jen t mbuluara nga mediet perndimore, si dhe librat nga autor ose t prkthyer n Perndim, pr t prmirsuar imazhin e Islamit dhe t myslimanve jasht vendit dhe pr t nxitur dialogun midis feve, qytetrimeve dhe kulturave? Un mendoj se fushata q sht duke u zhvilluar ndaj Islamit, nuk sht e re po shum e vjetr, ajo q ndryshon tani jan mnyrat dhe mjetet e dimensionet, pra Islamofobia vazhdon t rritet, t prhapet n mnyra t ndryshme t kulturs popullore, me radio, televizion, gazeta e revista, n t gjitha kto rastsisht ose pa ndonj shkas prhapet vazhdimisht frika nga Islami dhe shtrembrimi i tij. Q t mos e mohojm, ka nj numr t kufizuar librash dhe programesh q jan prgatitur dhe hartuar nga disa mendje t drejta dhe objektive, por un ndihem si nj kasht e hedhur nga errat para ktij cunami t Islamofobis n Perndim. Un kam shkruar nj punim, i cili do t publikohet s shpejti, me titullin Edukimi (Arsimimi): zgjidhja e vetme pr t prballuar Islamofobin n rritje dhe Racizmin, n t cilin theksoj se duhet nj rishikim n Perndim, jo vetm i asaj q sht duke u msuar dhe q po krijon nj Islamofobi ndaj Islamit, por edhe t asaj q nuk sht duke u msuar nga t vrtetat mbi Islamin dhe myslimant si dhe kontributet e tyre pr qytetrimin evropian. Pr sa na prket neve myslimanve, ne kemi mangsi t mdha n kt aspekt; diskursi islam sht ende i prapambetur n shum aspekte, dhe kjo do t oj n nj deformim serioz t Islamit, sidomos n aspektin e botimit dhe prkthimin e librave, t cilt shprndahen gjersisht, e shum prej ktyre librave t prkthyer nuk jan t mjaftueshm pr t trajtuar, adresuar dhe komunikuar me t tjert. Un i kam adresuar kto shtje n nj artikull q kam botuar n 5 dhjetor 2003 n gazetn Shark Al-Awsat me titullin Dimensionet e humbura n diskursin islam n Perndim: problematika e t shkruarit, medieve dhe prkthimit nga gjuha arabe n gjuh t tjera, sidomos evropiane. Cili mendoni se sht roli q mund t luhet nga teknologjia moderne dhe mediet sociale, n mnyr t veant si Tviter e Facebook dhe YouTube, n prhapjen e vlerave t tolerancs dhe t bashkjetess me t tjert dhe pr t prmirsuar imazhin e myslimanve n Perndim? Kjo tem sht e rndsishme dhe zhvillohet shum shpejt, e ne t gjith mund t vrejm

Intervist 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

67

ndikimin e saj n ngjarjet e fundit, gj q prkon me zhvillimin e konceptit dhe nj praktik n marrdhniet n mes t shoqrive dhe komuniteteve n pjes t ndryshme t bots, e ashtuquajtura Diplomacia Popullore, ajo q ne i quajm mjete ose rrjete t informimeve shoqrore, kan shlyer t gjith kufijt gjeografik n trsi, dhe un mendoj se sht dhn nj mundsi e art pr institucionet e shoqris civile n prgjithsi dhe pr individt q t lidhen me njri-tjetrin pa takimin ball pr ball. Mediet dhe rrjetet shoqrore si Facebook, Twiter, YouTube, ofrojn nj mundsi historike pr myslimant pr ti lidhur ata drejtprdrejt dhe vazhdimisht me t tjert me an t diplomacis publike, pr t nxjerr n pah heshtjet e tyre, shkaqet dhe prhapjen e vlerave islame t tolerancs dhe bashkpunimit, si dhe pr t kundrshtuar imazhet negative t nxitura nga disa qarqe. Megjithat, ky komunikim nuk duhet t jet i rastsishm dhe i pakoordinuar, duhet t kuptohet psikologjia dhe prvetsimi i gjuhs s t adresuarit, pr t qen komunikimi efektiv, duhet largimi nga emocionet e tensionet dhe emocionimi, dhe t ofrohet nj qytetrim Islam bashkkohor pr t cilin ne kemi shum nevoj tani dhe i cili bazohet n saktsi, besueshmri, t qet dhe n aftsin pr t dgjuar dhe respektuar pikpamjet e t tjerve. Kur kemi t bjm me sjellje t Perndimit me myslimant, mund t ket ngatrresa n shum raste, pr disa, n dallimin midis asaj q sht kulturore dhe asaj q sht fetare. .. Si mendoni ju se mund ti jepet fund ksaj? Kjo sht nj e vrtet, e cila krijon shum probleme. Ka t atill q, ndonjher qllimisht, nuk bjn dallimin n mes t dyjave, pa marr parasysh sa u shpjegoni, u tregoni dhe u sqaroni atyre, pr shum arsye, qofshin ideologjike ose fetare a politike, apo edhe nxitje, dhe sidomos n shtyp. Dallimi n mes ktyre dy gjrave sht shum i gjer, dhe qllim i przierjes sht vetm abuzimi i Islamit dhe shtrembrimi i tij. Nj grup tjetr, q jan ndoshta pjesa m e madhe, t cilt kan nj shkall t madhe injorance, nuk bjn dallime midis praktikave q vijn pr shkak t nj sfondi praktikash t caktuara shoqrore apo kulturore dhe praktikave t diktuara nga feja. Problemi sht q vet myslimant n shum raste nuk bjn dallim n mes asaj q sht kulturore dhe asaj q sht fetare, dhe me kt veprim ndihmojn prhapjen konfuzionit. Nga akuzat q qarkullojn kundr Islamit dhe konsiderohen si nj shtje fetare, jan: shtja e synetimit t femrave, detyrimi i grave pr tu martuar, ndalimi i grave nga dalja jasht ose n pun, - q t gjitha kto, gjra q nuk i pranon Islami, dhe pr t cilat krkohet nj informim islam i qytetruar dhe i mir, i cili ofron nj Islam t vrtet pr t tjert.

Cilat jan metodat dhe mekanizmat praktik q mund t kontribuojn pr t eliminuar ndjenjat e diskriminimit dhe armiqsis kundr myslimanve n Perndim, si dhe pr t nxitur dialogun midis feve? N fakt, n kt drejtim po bhet mjaft shum, sidomos nga brezi i ri, i cili, me gjith diskriminimin dhe racizmin, erdhi t luaj nj rol n fusha t ndryshme, sepse ai brez ka lindur dhe sht rritur n vend, ka zotruar gjuhn dhe ka kuptuar realitetin dhe vetit e shoqris; jan mbajtur shum seminare, konferenca dhe aktivitete dhe ka nj komunikim e bashkpunim n mes t disa organizatave myslimane dhe jomyslimane t shoqris civile. Pr shembull, deri n fund t shekullit t kaluar nuk ka pasur vetdije ndaj Islamofobis, dhe n vitin 2000 sht formuar Kshilli i ballafaqimit t Islamofobis dhe racizmit n Britani. Ky kshill zhvilloi nj pun t programuar pr ballafaqimin me kt dukuri n shum nivele, dhe luajti nj rol t madh dhe ndikim n ballafaqimin n nivelin politik, shoqror, juridik, legjislativ e medial, dhe n informim rreth tij, jo vetm n Britani po edhe n Evrop dhe n bot, dhe kjo solli nj rezultat n aktivizimin e shum individve, akademikve dhe gazetarve mysliman dhe jomysliman n form t shkruar dhe duke folur pr t, si dhe paralajmrimi i rrezikut t tij dhe mbajtja e aktiviteteve pr tiu prgjigjur nxitsve t ksaj gjendjeje. N vitin 2006, Shoqata e Shkenctareve Mysliman t Sociologjis n Britani, n bashkpunim me Kshillin Britanik, botoi librin Myslimant e Britanis: Udhrrfyes medial, i cili pati nj ndikim t qart pozitiv, dhe prdoret gjersisht nga medie britanike. Pr sa i prket shtjes s dialogut ndrfetar, ky sht shum i avancuar n Britani e n disa vende t tjera dhe ka kaluar faza shum t rndsishme. Pas m shum se nj dekade e gjysm, sa ishte e nevojshme pr tu marr aktivitete nga vendi i elits dhe elita, ku takohen 20 apo 30 njerz do vit, pr masn, kishn dhe xhamin e t tjera. Ky dialog n nivelin e gjer t tij ka br nj hap t madh strategjik t rndsishm kur u fillua me iniciativn Fjala e Prbashkt, nj mesazh q, nga nj grup shkenctarsh, akademiksh, avokatsh dhe studiuesish mysliman, iu prcoll kishave t krishtera pr dialog dhe bashkpunim n zgjidhjen e problemeve, dhe nga un u krkua ti dorzoja nj kopje zyrtare Presidentit t Kishs Anglikane Britanike, Dr. Ravan Uiljamsit (Williams), i cili u prgjigj n mnyr shum pozitive. Prgjegjshmria menjhershme e tij rezultoi me lshimin e nj deklarate pr shtyp pas marrjes s mesazhit, q pati ndikim t madh dhe pozitiv dhe reagime prkrahse nga aktor t tjer kishtar.
www.aawsat.com.22 mars 2011 nr. 11802, prktheu nga arabishtja: Besim Mehmeti

problemi sht q vet myslimant n shum raste nuk bjn dallim n mes asaj q sht kulturore dhe asaj q sht fetare, dhe me kt veprim ndihmojn prhapjen konfuzionit.

68

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Aktivitete

FETULLAH GyLENI U KA KUSHTUAR JETN PRPJEKJEVE PR TU DHN PRGJIGJE SMUNDJEVE T SHOQRIS Fjala e Myftiut t Kosovs, Mr. Naim Trnava, n konferencn Kndvshtrim i diversitetit fetar, kulturor dhe shoqror n Ballkan nga perspektiva globale (Prvoja e Fetullah Gylenit si model dhe harmonia ndrfetare n Shqipri) flassh pr nj njeri t madh, nuk nevojiten fjal t mdha. Edhe fjalt m t thjeshta do t arrijn t shprehin madhshtin e tij. Sipas mendimit tim, i till sht zotri Fetullah Gyleni, njeriu i cili, me karizmn e tij prej intelektuali, shkrimtari, misionari paqsor, prfitoi zemrat e miliona njerzve. Ai sht nj fenomen bashkkohor i kalibrit me prmasa botrore. sht ai q kthehet pr s gjalli, n nj personalitet t shkalls s par, n nj mendimtar sa origjinal, aq edhe t guximshm, n nj dijetar q bashkon shpirtin me shpresn, perspektivn globale n dobi t shoqris njerzore. Duke respektuar e besuar n harmonin ndrfetare, ai hapi horizonte t reja komunikimi dhe ringjalli shpresn e nj ardhmrie t prbashkt t tolerancs ndrfetare n raport me shoqrit njerzore. Andaj, bazuar n ligjratat, n librat, n porosit e tij, mbetet model unikat q duhet ndjekur nga shoqrit n tr globin. Zotri Gyleni e konsideron t domosdoshme dhe t vetmen alternativ vendosjen e dialogut reciprok, me qllim q t rritet mirkuptimi i ndrsjell. Ai, me shum t drejt, pohon se popujt, pavarsisht nga dallimet kombtare ose kufijt politik, kan m shum gjra t prbashkta n krahasim me pandehin se kan t tilla q i ndajn. Kshtu ne pranojm trsin dhe unitetin thelbsor t fes, q sht

nj urdhr i mshirs s Zotit, dhe universalitetin e besimit n Zotin. Prandaj, feja sht nj besim q ngrthen n vete bindjet, nprmjet t cilave njeriu arrin qllimin final t ardhjes s tij n kt bot, nj rrug q i sjell t gjith bashkrisht n vllazri. Zilia, urrejtja, ekstremizmi, jotoleranca e t gjitha besimeve, n vazhdimsi inkurajojn t keqen dhe tokn e kthejn n nj vend ferri, nse t till njerz do t sundojn botn. Prandaj, dhurata m e madhe q gjeneratat e sotme mund tu dhurojn fmijve, nipave dhe mbesave t tyre, sht toleranca, e cila do t shroj shum shoqri an e knd bots, sepse ky sht edhe virtyti m i lart hyjnor edhe i fes islame. Zotri Fetullah Gyleni beson se shekulli 21 do t jet shekulli i nj dinamike t re moralo-shpirtrore, i cili do t ringjall vlerat morale t natyrshme, t ngulitura thell n ndrgjegjen e njeriut e t harruara prej kohsh nga padrejtsi t shumta n raport me natyrshmrin e krijimit t njeriut nga i Madhi Zot. Shekulli n t cilin do t sundoj toleranca, mirkuptimi ndrnjerzor, duke u mbshtetur n dialogun ndrkulturor dhe n qasjen ndaj vlerave t prbashkta. Fetullah Gyleni beson se rruga q duhet ndjekur dhe duhet t kontribuoj, sht rruga e nj arsimimi dhe edukimi t prshtatshm dhe sipas krkesave t kohs. Prandaj, Z. Fetullah Gyleni u ka kushtuar jetn prpjekjeve pr tu dhn prgjigje smundjeve t shoqris dhe nevojave shpirtrore t saj, sht br i njohur dhe i famshm pr prpjekjet pr edukimin, edhe t ndjenjave krahas mendjes, pr ta ringjallur dhe vn n lvizje tr qenien, pr ta br do njeri kompetent n fushn e vet, n mnyr q me kto veti pozitive, t bhet i dobishm edhe pr t tjert. Kam bindjen e thell se msuesi yn ka arritur kt nivel, edhe nprmjet urtsis e filozofis s thirrjes s njerzve q ti qasen ktij problemi madhor pa rezerva dhe me shpirt t pastr, gjithher duke bazuar teorin e tij n Kuraninfamlart, ku allahu xh. sh. thot: ..Punoni pun t mira ...mos krkoni t shkaktoni mizori n tok ! Zoti nuk i do mizort.(Kuran, 28-77) T nderuar t pranishm! Me kt rast, deshiroj q, n emr t Bashksis Islame t Republiks s Kosovs, t falnderoj organizatorin dhe t gjith ata q kontribuan pr mbajtjen e ksaj konference, duke u dshiruar sukses dhe duke e lutur allahun e Gjithmshirshm, q t tilla raste t kemi edhe m shpesh. Konsideroj obligim tonin madhor q t punojm t gjith s bashku pr nj t ardhme sa m t mir pr t gjith, pavarsisht nga vendi, gjuha apo ngjyra q kemi. Ju faleminderit, Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava Tiran, 25 mars 2011

Aktivitete 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

69

ISLAMI SHT FE E PAQES Fjala e Myftiut t Kosovs, Mr. Naim Trnava n takimin e liderve fetar t Ballkanit n Shkup Bismilahi - Rrahmani - Rrahim! i nderuari reis i Bashksis islame t Maqedonis, zotri Sulejman Rexhepi; I nderuari kryetar i DIJANET-it t Turqis, zotri Mehmet Gyrmez; I nderuari kryetar i Komunitetit Mysliman t Shqipris, zotri Selim Mua; T nderuar efendiler; kryetar t Bashksive Islame t rajonit; T nderuar t pranishm!

lejoni q, n emr t Kryesis s BIRK-s, tju prshndes dhe tju falnderoj pr ftesn e br dhe pranin time dhe t kolegve t mi n kt konferenc t radhs, e cila po mbahet ktu n qytetin e Shkupit.Sigurisht q un prkrah tr at q than parafolsit e mi, prandaj edhe nuk do t rikthehem pr ti prsritur dhe nuk dua ta zgjas shum, por m lejoni q, edhe un n emr t BIK-s dhe si Myfti i Kosovs, tju drejtohem me pak fjal. Dihet mirfilli se komuniteti shqiptar sht komuniteti m i madh n Ballkan q ka prqafuar Islamin si fe. Ky komb autokton tash e q n parahistori n kto troje, i takon n shumic ktij besimi, mirpo edhe atij ortodoks, e edhe atij katolik. Diversiteti apo llojllojshmria n besim brenda kombit ton, vetm sa ka shtuar n vazhdimsi respektin e ndrsjell dhe jemi krenar dhe e konsiderojm begati t jashtzakonshme brenda kombit ton faktin q historia nuk ka shnuar asnjher as m t voglin ekses n raport me besimet q ka ky popull e ky komb. Ndaj prgjegjsia e Islamit, nisur nga ky parim dasht e pa dasht, bie mbi ne, e ne duhet t jemi tepr t vetdijshm dhe t dim t punojm s pari duke respektuar veten, e m pastaj edhe t gjith t tjert. N rajon besoj se nuk sht nj qasje e duhur n raport me besimet, ngase Islami nuk bn q edhe tash, n kt shekull t njzetenjtin, t shikohet si mish i egr n trupin e BE, por duhet t shikohet si nj realitet dhe si nj identitet, i cili duhet t integrohet n shoqrit evropiane e m gjer, dhe t bashkjetoj me besimet e tjera n Evrop e m gjer. Prandaj nuk lejohet t ndodh q t favorizohet nj besim e t shprfillet nj besim tjetr me politika q mund t dalin nga qeverit t ndryshme t rajonit e m gjer. Nse dshirojm nj mirqenie t prgjithshme t t gjith njerzve an e knd bots, duhet nj qasje e drejt nga t gjith, sepse i Madhi Zot ka vn nj barazi n mes njerzve pavarsisht se besim kan, gjuh flasin e race i takojn. Islami as nuk ka qen, as nuk sht dhe as do t jet fe e bots s tret ose fe e shkrettirs, po sht nj fe gjithprfshirse botrore, e cila ka zn vend

dhe z vend deri n kataklizmn prfundimtare, npr tr rruzullin toksor, ashtu sikur shtrihen edhe besimet e tjera an e knd bots. BIR e Kosovs, me tr kuadrin e vet q ka, dshiron ta ruaj kt tradit kaq t pastr islame tash e 600 e sa vjet n Kosovn ton, pa u ln hapsir asnjher tentativave t mundshme q t fusin edhe mospajtimin m t vogl n mesin e besimeve ktu n vendet tona. E kjo do t arrihet fal nj bashkpunimi ndrrajonal dhe n shkalln e trsishme botror. Un do t kthehem n tem, dhe mua m vjen keq q sot nuk mund t flas ashtu si foli homologu im ktu, pra n kt konferenc, Reis ulemaja i Maqedonis. Mua m erdhi mir q, edhe pse ka vshtirsi shum t mdha, sht duke u punuar n kthimin e pronave vakfnore prej qeveris s Maqedonis. Nuk mund t them as at q tha kryetari i Komunitetit Mysliman Shqiptar, sepse edhe atje sht marr vendimi pr kthimin e pronave. Mund t them vetm q n Kosov prej vitit 1948 e deri n vitin 1965, mbi 90% e pronave vakfnore jan nacionalizuar nga pushteti i athershm komunisto ateist. Kosova, tash tre vjet e pavarur, ende nuk ka marr vendim n Parlament pr kthimin e pronave vakfnore , edhe pse ne kemi br nj krkes t vazhdueshme dhe krkojm n vazhdimsi q pronat t kthehen te pronari, ngase ata besimtar, duke ln vakf pronn e tyre, e konsiderojm se kan br nj vepr t shenjt. Ndaj ajo duhet t mbetet pr at q sht dedikuar. Sigurisht q n Kosov ka pasur dhe ka probleme natyrash t ndryshme, tashm tre vjet pas pavarsis s vendit, mund t themi q kemi filluar nj bashkpunim shum t mir me t gjitha institucionet e Kosovs dhe ekziston nj gatishmri e bashkpunimit, prandaj besojm q brenda ktij viti n Parlamentin e kosovs do t merret vendimi pr rikthimin e vakfeve, rikthimin e pasuris s BI-s, sikurse edhe t bashksive t tjera fetare n Kosov. Ne jemi varfruar shum nga marrja e pasuris vakfnore dhe sigurisht q kjo ka qen politik e sistemit komunisto- ateist, q bashksit fetare ti nxirrte me shkopin e lypjes. Mirpo tash, pas ktyre proceseve demokratike, besoj q kjo nuk sht m nj politik q synon t avancohet, apo nj politik q duhet t fuqizohet, por nj politik e cila duhet t luftohet, e bashksit fetare duhet t gzojn t drejtat e tyre q u takojn. Un, me krenarin m t madhe, mund them para jush se ne si BI- e Kosovs, vetm npr qytete deri sot n nivele komunale, nga qeverit komunale, kemi marr mbi 40 mij metra katror tok pr ndrtimin e xhamive dhe dyqaneve, kuptohet q t gjithat gratis dhe kemi arritur t shtojm numrin e dyqaneve n mbi 250 dyqane t reja a lokale afariste t reja, si dhe na jan dhn shum parcela npr fshatra pr ndrtimin e xhamive t tjera. Mirpo, ajo q mua m mundon edhe m tutje, sht ajo q e theksova pak m hert, se nga

70

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Aktivitete

institucione dhe organizata ndrkombtare nuk ka nj qasje t njjt ndaj besimeve. P.sh., para pak ditsh, kush ka lexuar n internet, e ka par se brenda Trashgimis Botrore, n Kosov jan futur katr kisha, nj gj q un e vlersoj shum, mirpo shtrohet pyetja: Si nuk pati vend vetm pr nj xhami q t futej nn mbrojtjen e Trashgimis Botrore? A thua nuk pati xhami me vlera monumentale t vjetra n Kosov q meritojn kt status? Pikpyetja sht tepr e madhe!.Prandaj kjo duhet korrigjuar dhe ata q merren me kt problematik, bile s paku t ruajn at diversitetin q po themi apo llojllojshmrin e besimeve npr shtete t ndryshme t bots . Kemi ne trashgimi islame q meritojn t ken vend brenda UNESKO-s, apo brenda Trashgimis Botrore. Ose, pr shembull, nj rast tjetr n Kosov, q un e moj lart sht ndarja e 2 milion eurove nga BE pr restaurimin dhe konservimin e trashgimis fetare, historike, kulturore t qytetit t Prizrenit, si nj qytet me vlera t jashtzakonshme kulturore, historike e fetare, nj grshetim kulturash e qytetrimesh dhe besimesh n Prizren. BI e Kosovs, ka prshndetur kt nism, mirpo jemi shum t fyer kur brenda restaurimit, konservimit, ruajtjes s ksaj trashgimie kulturore e fetare n Kalan e Prizrenit, nuk parashihet rindrtimi i xhamis q ndodhej po n Kalan e Prizrenit. Shtrohet pyetja - pse? Sigurisht q prgjigjen duhet ta dim dhe pr kt arsye ne kemi krkuar nga Brukseli q t rishikohet kjo problematik dhe q xhamia q pr shekuj me radh ishte n Kala, duhet t ndrtohet, nse dshirojm t mojm dhe t vlersojm veten ton dhe besimin ton t cilit i takojm dhe deversitetin e besimeve tona. Ose, pr shembull, nuk e di t ket pasur rast diku tjetr q t ekzistonte minare pa xhami, e kjo ekziston n Prizren, n mes t qytetit, po as aty n kt projekt t trashgimis s Prizrenit, nuk sht parapar rindrtimi i xhamis s arasts,

pr se flet vet minarja, se aty ka qen xhamia e cila sht rrnuar n sistemin komunist. E pra, nuk bn t favorizojm trashgimin e nj besimi, vese vlerat duhen shikuar n mnyr t barabart, pavarsisht se kush jan ata q e bjn kt vlersim, a jan nga Bashkimi Evropian apo nga UNESKO, ose jan nga rajoni apo nga ndonj vend tjetr. Duhet t respektohen t gjitha n t njjtn mnyr e mas. Kjo sht arsyeja pse un kam krkuar dhe krkoj q ndrtimi i xhamis n kala t ndodh, prndryshe Bashkimi evropian nuk e ka kryer punn si duhet. Kam edhe nj fjali. Duke prshndetur kt tubim, edhe nj her po e shfrytzoj pranin t theksoj q vrtet kjo konferenc t mos ket karakter vetm t takimit formal, por t ket m shum karakter pune dhe n t t ngrihet zri pr shum padrejtsi q mund t bhen n qndrimin ndaj fes e besimeve, e n veanti t besimit islam. Pr shembull, ky forum duhet t jet m aktiv, t luaj nj rol edhe m t madh; ne duhet t shprehim paknaqsit tona ndaj t gjitha atyre qeverive q dshirojn t ndrhyjn n punt e brendshme t bashksive fetare. T jemi edhe m t zshm n integrimin e vllezrve e motrave tona tashm q jetojn n mrgatn ton- n Diaspor, sikur i themi ne, qofshin ata nga Maqedonia, qofshin nga Rumania, Bullgaria, Shqipria, Kosova apo ngado qofshin, q ata t integrohen edhe m shum n shoqrin evropiane, atje ku jetojn, mirpo gjithher duke ruajtur identitetin islam dhe assesi, me asnj kusht, t mos provohet tjetrsimi i besimit t tyre, vese t kan mundsin q t integrohen n shoqrit evropiane t till sikur jan. Besoj q sht nj begati pr Evropn q ti integroj nja 5-7% t myslimanve autokton e edhe t tjerve, t cilt jetojn n Evrop, n shoqrin e madhe evropiane dhe bashkrisht t ecim nga e ardhmja e sigurt dhe t largohemi nga t gjitha t ligat e t kqijat dhe t punojm q vrtet Islami t jet, t marr at formn, pamjen q e kishte dhe e ka, sepse Islami sht paqe, Islami sht fe q nuk ka asgj t prbashkt as me fundamentalizmin, as me terrorizmin, as me vllavrasjen, as me punt e veprat e liga e t kqija q ndodhin dhe po i shohim sot an e knd bots. Islami sht fe e paqes, q i thrret njerzit pr paqe, pr afrim, pr respekt dhe q respekton diversitete, llojllojshmri besimesh; q i thrret njerzit n vazhdimsi q t shtrijn dorn pr ecjen para t shoqris mbarnjerzore. Tekefundit, kt na e ka msuar edhe Allahu xh.sh. n Kuranin famlart:O ju njerz, ju kam krijuar prej nj mashkulli e nj femre, ju kemi br popuj e fise t ndryshme q ju t njiheni n mes jush. Ju falnderoj q patt durimin t dgjoni edhe fjaln time dhe e ndiej veten mir kur jam n nj konferenc t till dhe n nj shoqri t till dhe mysafirllk t till. Ju faleminderit, Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava Shkup, 29 mars 2011

Aktivitete 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

71

U MBAJT TAKIMI I RREGULLT I LIDERVE ISLAM T BALLKANIT krert e Bashksive islame t Ballkanit (Turqia, Shqipria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Bullgaria, Rumania, Sllovenia e Greqia) u mblodhn pr t pestn her m 29-30 mars 2011 n Shkup, n takimin e rregullt t liderve islam t rajonit, ku ksaj radhe pr diskutim patn temn Denacionalizimi i Vakfit dhe prvoja e shteteve t tjera. N kt takim qe i pranishm edhe nj delegacion nga Kosova, i kryesuar nga Myftiu Kosovs, Mr. Naim Trnava . N cilsin e mikpritsit, kreu i BI-s t Maqedonis, Sulejman ef. Rexhepi, falnderoi homologt e tij, t cilt e vlersuan ftesn dhe erdhn pr t ndar prvojat e tyre n administrimin dhe menaxhimin e pronave vakf. Kryetari Rexhepi, n fjaln e tij, akuzoi institucionet e shtetit maqedonas pr mungesn e prpjekjes pr tia kthyer prona BI-s, duke argumentuar se kjo gj u hap rrug intolerancs dhe prplasjeve t mundshme me karakter fetar. Ai fjaln e tij e mbylli duke apeluar pr m shum bashkpunim e koordinim ndrmjet komuniteteve fetare n rajon e m gjer. N takimin e personaliteteve m t larta foli edhe kreu i DIJANET-it t Republiks s Turqis, Prof. Dr. Mehmet Gormez, i cili apeloi pr solidarizim me popullin japonez n kto dit t vshtira pas tragjedis. Nga ana tjetr, ai u lut pr paqe e prosperitet pr vendet islame t prfshira nga trazirat, duke shpresuar dhe uruar pr nj t nesrme m t mir. M posht ai shtoi se veprimtaria e komuniteteve fetare nuk ka vetm karakter fetar, po edhe shoqror, pasi angazhimi i tyre shrben pr stabilitetin, sigurin, paqen dhe mirqenien e shoqris dhe individit. Nevojat fetare jan rritur me zhvillimin e shoqris, prandaj institucionet fetare duhet t interesohen pr probleme si varfria, problemet e mjedisit, fatkeqsit etj., si dhe pr problemet e t gjith njerzve. Ne skemi pun me ata q prodhojn frik, por frikn duhet t nxjerrim nga zemrat e friksuara, - deklaroi n mbyllje t fjals s tij kreu i Dijanetit t Turqis. Nj fjal e veant iu rezervua edhe kreut t myslimanve t Shqipris, h.Selim Mus. Duke shprehur urimet m t przemrta, z.Mua, ndr t tjera tha: U b tradit q t mblidhemi s bashku dhe t diskutojm pr arritjet dhe eksperiencat e institucioneve q ne drejtojm. M pastaj, lidhur me zhvillimet islame n Shqipri z. Mua vlersoi rezultatet e mira n fushn e arsimit, duke u shprehur se institucionet arsimore jan kthyer n nj model t suksesit, ku edukohen gjeneratat e reja q, krahas kulturs s prgjithshme, marrin edhe dijet fetare. Ai i njoftoi t pranishmit pr nismn

e fundit t KMSh-s, hapjen e universitetit Bedr, q, sipas tij, do tu shrbej si studentve shqiptar ashtu edhe atyre t rajonit. Pr sa i prket kthimit dhe kompensimit t pronave n Shqipri, z. Mua tha se ka vshtirsi, pasi mbi to jan ndrtuar objekte t tjera. Ndoshta pr disa do t ndiqet rruga e kompensimit dhe ne do t mund t blejm t tjera troje q do t na shrbejn e do t jen t vlefshme prfundoi ai. N diskutimin e tij, Myftiu i Kosovs, Mr.Naim Trnava, n mes t tjerash, tha: Shqiptart prbjn grupin autokton me popullsi m t madhe n Ballkan q ka prqafuar Islamin. Qasja q bhet n Ballkan duke par raportin e besimit, nuk sht e drejt. Islami nuk mund t shihet si mish i huaj n rajon, por si nj realitet q ka shrbyer, shrben dhe kontribuon fuqishm n stabilitetin dhe integrimin e popujve t rajonit. Lidhur me pronat vakf n Kosov, Myftiu Trnava tha se 90 % e tyre jan shtetzuar dhe zgjidhje e ksaj shtjeje sht mbrapa Shqipris dhe Maqedonis, pasi parlamenti nuk ka miratuar ende kthimin e tyre. takimi u mbyll me diskutime e sugjerime n funksion t mirmenaxhimit t pronave, q sipas pjesmarrsve, do t ndikonte n prmirsimin e funksionimit dhe zhvillimit institucional. Delegacionet pjesmarrse zhvilluan nj takim edhe me Kryeministrin e Maqedonis Nikolla Gruevski. Gjat biseds s ngroht, ai shprehu knaqsin q priste kt delegacion kaq t rndsishm t liderve mysliman t Ballkanit. Gruevski e vlersoi si tejet t rndsishm dialogun, mirkuptimin dhe msimet e vlerave q mbart dhe predikon feja. Gjat qndrimit n Shkup, delegacionet u pritn edhe nga Presidenti maqedonas Gjorgje Ivanov, i cili shtroi nj dark solemne pr nder t tyre. (R. Shkodra)

72

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Aktivitete

MyFTIU TRNAVA PRITI NJ DELEGACION T PARLAMENTARVE NGA KUVAJTI Myftiu i Kosovs, Mr. Naim ef. Trnava, m 31 mars priti nj delegacion t parlamentarve t Kuvajtit, i cili po qndron pr vizit zyrtare n kosov. Udhheqsin e delegacionit t lart kuvajtian Velid El-Tabtabe - deputet dhe kryetar i Komitetit Ekzekutiv t Grupit t Miqsis Parlamentare t Kuvajtit, Myftiu Trnava e falnderoi pr prkrahjen e vazhdueshme t Kosovs. Myftiu, mysafirt nga Kuvajti gjithashtu i njohu edhe me historikun, arritjet dhe sfidat e BI-s t Kosovs. Myftiu Trnava krkoi nga parlamentart kuvajtian q t prdorin autoritetin dhe ndikimin e tyre, n mnyr q Qeveria e Kuvajtit t formatizoj sa m par njohjen e Kosovs. Velid El-Tabtabe, shprehu vullnetin e institucioneve kuvajtiane pr intensifikimin dhe forcimin e lidhjeve dhe bashkpunimit me institucionet e Kosovs. Ai po ashtu tha se Kuvajti do t shqyrtoj shum shpejt njohjen formale t Kosovs. (R.Shkodra) TRAJNIM PR EDUKIMIN DHE MBROJTJEN E T dREjTAvE T FMijvE Departamenti i Gruas i BIK-s organizoi nj trajnim njmujor pr Edukimin dhe mbrojtjen e t drejtave t fmijve ,i cili zgjati nga 19 shkurt deri m 24 mars 2011.Qllimi i ktij trajnimi ishte q pjesmarrseve tu ofroheshin instruksione si t punojn me fmijt e tyre e tu jepeshin njohuri dhe prgjigje t duhura rreth shtjes s mbrojtjes s t drejtave t fmijve ,t edukimit t drejt dhe si t prballen me situata delikate dhe ti zgjidhin problemet e tyre. Gjat trajnimit u vu n dukje q t gjith fmijt gzojn t drejtn e dinjitetit personal dhe mbrojtjes nga abuzimet, kshtu q interesi pr ruajtjen dhe mbrojtjen e t drejtave t fmijve duhet t ket prioritet m t madh nga t gjitha interesat e tjera,n mnyr q

t kemi nj ardhmri t shndosh e t ndritshme. Ligjrueset dhan nj kontribut t mueshm rreth ksaj shtjeje , po edhe pjesmarrset ishin po ashtu shum t interesuara, pr mnyrat se si mund ta ndrrojn mentalitetin e njerzve apo femrave, sepse ato zakonisht merren me edukimin e fmijve. N kuadr t ktij trajnimi zhvilloheshin edhe debate t ndryshme lidhur me edukimin e fmijve: Si duhet t jemi shembull pr fmijt ,pr arsye se fmijt jan imitues t prindrve t tyre; sa jemi ne t afrt me fmijt, sa i kuptojm ose sa u kushtojm rndsi krkesave t tyre. M tutje, q duhet t jemi t kujdesshm se si bisedojm me ta dhe me t tjert n pranin e fmijve. Nj form shum e rndsishme gjat ktij trajnimi ka qen puna n grupe, q sht praktikuar pas do ore msimi nga trajnueset. Aty vlersohej n nj mnyr shum t prshtatshme angazhimi q kishin pjesmarrset gjat gjith kohs, e po ashtu u jepej mundsia q edhe ato t shprehnin njohurit e tyre lidhur me temat e shtjelluara.Temat e shtjelluara gjat ktij trajnimi qen: Sqarime racionale pr trajtimin rreth mbrojtjes s t drejtave t fmijve q identifikojn besimin dhe qndrimin personal si dhe ndikimin e tyre n shtjen e mbrojtjes s t drejtave t fmijve; Marrveshja me fmij; Dgjim pa ndonj ndales; Respekt pr ndjenjat ,eksperiencat dhe perspektivat e t tjerve; Respektimi i besueshmris; Ndihma ndaj fmijve,Trafikimi i fmijve,Konventa e Kombeve t Bashkuara mbi t drejtat e fmijve, mundsit, cenueshmrit, mundsit riprtrirse, Mbrojtja e fmijve, Ligji i Kosovs pr t drejtat e fmijs, Ligji pr familjen, Dispozita t prgjithshme, Parimet mbi rregullimin e marrdhnieve familjare, Mbrojtja e t drejtave t fmijve, Marrdhniet ndrmjet prindrve dhe fmijve, Sa duhet t respektojm krkesat e fmijve dhe si? Prgjegjsia Prindrore,Abuzimi Fizik, Neglizhenca e fmijve dhe pasojat e tyre, Paragjykimet e prbashkta pr dhunn fizike, Abuzimi Emocional-efektet e dhun emocionale dhe fizike, A jan fmijt ata q gnjejn apo jo? ka i ndalon fmijt pr t treguar? Mnyrat e trajtimin t fmijve q kan probleme psikike etj. N javn e fundit t trajnimit u mbajt testi provues, n mnyr q t rikujtoheshin dhe t vlersoheshin ato q kishin arritur t msonin pjesmarrset dhe sa kishin prfituar nga ky trajnim. Rezultati, n saje t interesimit dhe prqendrimit t pjesmarrseve gjat trajnimit, doli i shklqyeshm. Pas angazhimit dhe puns njmujore, n nj solemnitet rasti u b ndarja e certifikatave pr pjesmarrset e trajnimit .E rndsishme sht se ajo q synohej t arrihej gjat ktij projekti, sht realizuar, sepse t gjitha pjesmarrset e ktij trajnimi kan dal me njohuri t mjaftueshme, n mnyr q t ballafaqohen me realitetin. Tr kjo, fal kontributit dhe puns s palodhshme t trajnueseve: Azemine Kukaj

Aktivitete 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

73

Kajoshi dhe Gyltene Drguti . Natyrisht, pa mbshtetjen morale dhe financiare t Kryesis s BI-s t Kosovs nuk do t arrihej ky rezultat. Fmija sht burimi m i rndsishm njerzor, i cili prcakton t ardhmen e nj populli. (H. Jahiri). N SLLOVI, PRUROHET xHAMIA E RE M 8 prill 2011, n nj manifestim solemn, para namazit t xhumas, n Sllovi t Lipjanit, solemnisht u prurua xhamia e re. n kt manifestim prpos besimtarve t Sllovis e rrethins qen t pranishm edhe strukturat e KBI t Lipjanit si dhe Kryeimami i Kosovs, Sabri ef. Bajgora, i cili duke iu drejtuar t pranishmve s pari i uroj e prgzoj pr kontributin e tyre pr ndrtimin e xhamis. Kryeimami Bajgora foli pr rolin q ka luajtur xhamia gjat historis, ku potencoi rolin e xhamis n fillim t misionit t pejgamberllukut t Muhamedit a.s.. Se sa i rndsishm sht roli i xhamis n islam kt m s miri e argumenton fakti, se pejgamberi Muhamedi.a.s., pas migrimit t detyrueshm nga Meka n Medin, punn e par q bri, pas arritjes s tij n Medin qe ndrtimi i xhamis. edhe n historin e populli ton xhamia ka luajtur nj rol t rndsishm n bashkimin dhe forcimin e unitetit t popullit. Jam i bindur q edhe kjo xhami q sot po e pruroj do t jet nj vend q edukon e fisnikron popullin, ndrsa t gjith ata q kan kontribuar n ndrtimin e saj do t ken shprblim nga Zoti n at dynja- tha pos t tjerash kryeimami Bajgora.T pranishmin

i prshndeti dhe i falnderoj edhe kryetari i KBI t Lipjanit, Xhevdet ef.Bytyqi, i cili njhersh sht edhe imam i ksaj xhamie. Para namazit t xhumas, Sallah ef. Feta dhe Hakim ef. Ilazi pr t pranishmit knduan pjes nga mevludi i Tahir ef. Popovs gj q bri m madhshtor kt manifestim.Hytben e xhumas e mbajti Sabri efendi Bajgora, ndrsa namazit t farzit t xhumas i priu Sallah ef. Feta.Duhet theksuar se sllovia ka pasur xhami por ishte e ndrtuar me material t dobt dhe si e till nuk i plotsonte kushtet pr kryerjen e riteve fetare, andaj me iniciativn e besimtarve t ksaj ane ish-objekti i xhamis qe rrnuar pr tu ndrtuar nj objekt i ri. SHNOHET PES- VJETORI I QENDRS ISLAME SHQIPTARE N GJENEV N pes-vjetorin e themelimit t Qendrs Islame Shqiptare (QISH) n Gjenev (Zvicr) u organizua nj manifestim fetar-kulturor kushtuar ktij prvjetori. Prve shum besimtarve tan q jetojn e punojn n Zvicr, n kt manifestim qen t pranishm edhe Kryeimami i BIK-s, Sabri ef. Bajgora, dhe koordinatori i Kryesis s BI-s t Kosovs pr diasporn, mr. Ekrem Simnica. Fillimisht t pranishmve iu drejtua Rijad ef. Aliu, imam i Qendrs, i cili, pasi prshndeti t pranishmit dhe falnderoi mysafirt nga Kryesia e BIK-s, foli shkurtimisht pr historikun e QIShs duke vn n pah kontributin q ka luajtur kjo qendr n organizimin e besimtarve tan n Gjenev e rrethin. Pr t pranishmit n kt manifestim Kyeimami i BIK-s, Sabri ef. Bajgora mbajti nj ligjrat. Ai n fillim prcolli urimet e Myftiut t Kosovs Mr. Naim Trnava pr bashkatdhetart tan, dhe i prgzoi besimtart tan pr themelimin e Qendrs Islame, e cila, si tha Kryeimami, po luan nj rol t rndsishm n ruajtjen e prkatsis kombtare e fetare. Ai m tutje tha se themelimi i ksaj qendre ktu, po edhe i qendrave t tjera n Zvicr dhe n tr diaspor, sht tregues i qart se populli yn katriprisht sht i lidhur me atdheun, fen dhe traditn e tij. Nj popull q investon n arsimimin dhe edukimin e brezit t ri, ai popull ka t ardhme t sigurt, ngase e ardhmja i takon rinis. E kuptojm q sot rinia jon, prballet me sfida nga m t ndryshmet, mirpo sht obligim yni q t jemi pran tyre dhe ti udhzojm n rrug t drejt, ashtu si na ka porositur Allahu xh.sh.. Rinia jon, q sht n Diaspor, do nj prkushtim t veant, q besoj se do ta ken nga prindrit e tyre, por edhe nga institucionet tona dhe nga BIK. T pranishmit i prshndeti edhe koordinatori i Kryesis s BIK-s pr Diasporn, Mr. Ekrem Simnica, i cili tha se Kryesia e BIK-s, me qllim q t jet sa m afr me Diasporn, ka themeluar sektorin pr diaspor, i cili do t merret me koordinimin e punve rreth organizimit t jets fetare. Pr kt qllim ne, tashm jemi duke

74

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 0Aktivitete

UNIONI STUDENTOR I FSI-S SHPRBLEN STUDENTT E DALLUAR M 5 prill 2011, Unioni Studentor i Fakultetit t Studimeve Islame ( USFSI), organizoi program me moton Nuk jan t nevojshme fjalt, aty ku jan prezent faktet. Ky manifestim u organizua pr t pasqyruar aktivitetet e studentve t FSI gjat vitit akademik 2010/2011.N kt manifestim prpos studentve t FSI-s, profesorve e t ftuarve t tjer, ishte i pranishm edhe Myftiu i Kosovs, Mr. Naim Trnava me bashkpuntor, i cili premtoi se do t prkrah do nism e iniciativ t studentve. Nismat tuaja do t ken prkrahjen time pa asnj rezerv, mbetet q ju t jeni m kreativ, e ska dyshim se rezultatet nuk do t mungojn aq m tepr kur tani keni edhe kushte m t mir n objektin e ri t FSI, tha Myftiu Trnava. Ushtruesi i detyrs s dekanit t FSI-s, Mr. Qemajl Morina prgzoi studentt pr aktivitetet e realizuara gjat vitit akademik 2010-2011. M pas Morina foli pr historikun e FSI-s, arritjet, rezultatet e sfidat. Ndrsa n emr t USFSI nj pasqyr t aktiviteteve e paraqiti kryetari, Flurim Krasniqi. M pas u ndan mimet pr kto kategori: Studentt m t mir pr vitin akademik 2010-2011, jan shprblye ma nga nj Laptop: Flurim Krasniqi, viti IV, Nermin Husejnovi, viti III, Zejnepe Jakupi,viti II. Kurse Interpretuesit m t mir n Kuran jan shprblyer: Kreshnik Abdullahu, vendi i par 100, Valon Idrizi, vendi i dyt, 70, Bashkim Berisha, vendi i tret 50. Interpretuesit m t mir n ilahi jan shprblyer: Muzaqete Kosumi, vendi i par, 100, Emine Mujota,vendi i dyt,70, Gazmend Halimi, vendi tret 50. Pr veprn m t mir artistike jan shprblyer: Argjend Xhelili, vendi i par, 100, Esma Sherifi, vendi i dyt, 70, Mirusha Sadriu vendi i tret, 50. Pr punimin m t mir n letrsi jan shprblyer, Refiqe Ternava, vendi i par 100, Vixhdan Ibrahimi,vendi i dyt, 70, Shkurta Segoshi & Minavere Iseni, vendi i tret, 50 . (R. Shkodra)

prgatitur nj strategji, ku do t shohim rrugt m t mira t bashkrendimit t punve n t ardhmen theksoi ai, pr t vazhduar: Kryesia e BIK-s mon lart organizimin e Diaspors n qendra e xhamia. Ne po ashtu mojm lart edhe kontributin q ka dhn Diaspora pr Kosovn, si para ashtu edhe gjat e pas lufts. Tani ne do t vm kontakte me t gjitha qendra tona n Diaspor, n mnyr q t shohim krkesat dhe nevojat e tyre- prfundoi fjaln e tij z. Ekrem Simnica. N kt manifestim morn pjes edhe Ambasadort e Kosovs dhe t Maqedonis z.Naim Malaj dhe Ramadan Nazifi, ambasadori i Maqedonis n OKB- z. Aziz Pollozhani dhe prfaqsuesi i ambasads s Shqipris. Gjat qndrimit n Zvicr, Kryeimami Bajgora dhe koordinatori pr Diaspor Simnica, vizituan edhe kto qendra: m 20 mars, Xhamit n Llozan dhe Friburg; m 21 mars n Bern vizituan Qendrn Islame. Po at dit n Bern, prfaqsuesit e Kryesis s BIK-s qndruan n Ambasadn ton, ku u pritn nga ambasadori Naim Malaj, me t cilin biseduan pr shtje t bashkrendimit t aktiviteteve t mrgats son. N takim u bisedua edhe pr nj Bashksi Islame Shqiptare n Zvicr, e cila do t prfaqsonte n mnyr institucionale myslimant shqiptar n Zvicr. Ndrsa m 22 mars prfaqsuesit e Kryesis s BIK-s vizituan Qendrn Islame n Prateln e m 23 mars dy xhamit e Bazelit - Besimtari dhe Paqja. M 24 mars vizituan qytetet Regenzdorf dhe Vinterthur. Ndrkaq t xhuman, m 25 mars, Kryeimami Bajgora dhe koordinatori Simnica, n Cyrih vizituan dy xhami, ku mbajtn hytbet para ktyre dy xhemateve. Pas Cyrihut prfaqsuesit e Kryesis vizituan edhe Qendrn Islame Vill, ku drejtuan nj tribun t organizuar enkas pr mysafirt nga Kosova. N t gjitha takimet gjat ktyre vizitave u bisedua pr mundsit e nj bashkpunimi sa m t mir t BIK-s me qendrat islame n Diaspor. (R. Shkodra)

prkujtim 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

75

VDIQ MJESHTRI I FJALS S SHKRUAR ISLAME HAFIZ AVNI ALIU (10.04.1947 - 05.03.2011) Mr. Qemajl Morina

5 mars 2011, n moshn 64- vjeare vdiq Hafiz Avni Aliu, imam shumvjear n xhamin Atik t Gjilanit. Hafiz Avni Aliu u lind m 10 prill 1947 n fshatin Trrnoc i Madh t komuns s Bujanocit. Aty mbaroi shkolln fillore dhe, krahas saj, mbaroi hifzin, msoi Kuranin prmendsh tek imami i fshatit, Hafiz Riza Hamiti. Pastaj u regjistrua n medresen e mesme Alauddin t Prishtins, t ciln e mbaroi me sukses t shklqyeshm. N medrese pata rastin t njihesha me t. Edhe si nxns ishte shum i pjekur dhe i talentuar. Dallohej n leximin e Kuranit. Megjithse nuk pati mundsi t studionte n vende arabe, q ishte dshira e tij e madhe, sa koh q kishte pasion pr t arritur dituri, u regjistrua n Shkolln e Lart Pedagogjike t Gjakovs, n degn e Gjuhs shqipe, dhe u diplomua n vitin 1978. Studimi i gjuhs shqipe si dhe pasioni i tij pr lexim, i ndihmuan q ai ta zotronte mir gjuhn shqipe. Kjo bri q ai t dallohej pr oratori n mbajtje t hytbeve apo n ligjrimet e tij para xhematit. Imam i dalluar Hafiz Avni Aliu ishte besimtar i sinqert. Shquhej pr urtsin dhe modestin e tij. Ai nuk dshironte t imponohej. Punn dhe angazhimin e tij ua linte ta vlersonin t tjerve. Asnjher nuk fliste pr vetveten. Tr jetn e tij ia prkushtoi puns n Bashksin Islame. N vitin 1969 zuri pun si sekretar i kshillit t Bashksis islame t Gjilanit. N t njjtn koh punon imam n fshatin Livoi i Eprm. Dy vjet m von kaloi imam n xhamin Atik t Gjilanit, ku punoi deri n vdekje. Pr tri mandate ishte kryetar i Kshillit t Bashksis islame. ishte antar i disa redaksive. Ishte bashkpuntor i disa revistave. Mori pjes n shum tryeza, konferenca e kongrese shkencore. Profesioni i imamit dhe puna me xhemat, i flinin n shpirt, prandaj tr jetn e vet ia dedikoi xhematit dhe xhamis. Aty gjente prehjen shpirtrore. ishte i dashur dhe i respektuar pr xhematin e tij. Dgjonte me kureshtje pyetjet dhe preokupimet e tyre. Shum prej tyre i merrte objekt shqyrtimi n ligjratat apo hytbet e tij. I prgatitur mir, duke u mbshtetur n literatur t argumentuar islame, dilte para xhematit dhe me nj oratori t veant u shpjegonte shtje t ndryshme t jets fetare. Mjeshtr i holl i pens islame Hafiz Avni Aliu ishte mjeshtr i pens. Shkrimi, puna kulturore e intelektuale ishin pasion i tij pas kryerjes s obligimeve fetare dhe detyrave t prditshme t imamit. N baz t kualitetit

dhe kuantitetit t shkrimeve, mund t themi lirisht se emri i tij mund t radhitet menjher pas doajenit t publicistiks islame n Kosov Mulla Sherif ef. Ahmetit. Hafiz Avni Aliu nisi t merrej me shkrime qysh hert. Shkrimet e para i botoi n Buletinin e Shoqats s Ulemave. Ishte prej themeluesve dhe kontributdhnsve m t mdhenj me shkrime n revistn Dituria Islame q n numrat e par t daljes s saj, pr t qen n vazhdimsi bashkpuntor i saj. Ishte antar i redaksis q nga themelimi i saj.Hafiz Avni Aliu, kontribut t ngjashm dha edhe pr revistn Edukata Islame. Ishte bashkpuntor i rregullt i saj deri pak muaj para se t vdiste. Shkrimin e fundit e botoi n nr. 91 (2010) me titullin: sht jetsore t ndiqet rruga e Zotit. Ai bashkpunoi edhe me revista e gazeta t tjera jasht Kosovs. Shkrimet e tij lexoheshin me ndje edhe n Maqedoni, Shqipri, n Malin e Zi e n Diaspor. Ai bashkpunoi edhe me Hann e Re, q botohet n Shkup, me Dritn Islame n Tiran, me Triumfin Islam n Shkodr, Elifin n Podgoric. Bashkpunoi edhe me shtypin islam q botohet n Sarajev, si me revistat Preporod dhe Gllasnik. Me kt krijimtaria e tij publicistike tejkalon kufijt e saj kombtar t krijimtaris publicistike islame t Kosovs. Hafiz Avniu la disa vepra t botuara:Jasini n gjuhn shqipe, Gjilan 1994.Udhzime islame pr prgatitjen e t vdekurit, Prishtin, 1995.T njohim Islamin, Gjilan, 1997 Lutja e nats s Kadrit, Gjilan 1999.Hafiz Avni Aliu u mor edhe me prkthime. Prktheu vepra t ndryshme me tematik islame dhe zhanresh t tjera. Po prmendim disa prej tyre:Ruhu nga t kqijat, Gjilan, 1990.Maksima islame, Prishtin, 1992Imani besimi n Allahun, Gjilan, 1994.Riprtritja e mendimit islam nga Muhamed Ikball, botuar n Dituria Islame dhe Hna e Re.Ishte edhe bashkautor i disa veprave e monografive. Po prmendim kto:T rinjt dhe narkomania, Gjilan, 1995.MyderrizHaki Efendiu (1914-1948) nj jet pr fe e atdhe, Prishtin,2005. Me vdekjen e tij, KBI i Gjilanit, humbi nj imam t vyeshm, kurse BIK, nj hoxh, alim dhe nj mjeshtr t pens islame. N bibliotekn e pasur t Hafiz Avni Aliut, ruhen edhe shkrime t tjera, prmbledhje poezish, pr t cilat i ndjeri fliste koh pas kohe, por, pr shkak t modestis, nuk i publikonte. Mbetet obligim i KBI-s t Gjilanit, si dhe i Kryesis s BI-s t Republiks s Kosovs, q t hulumtohet biblioteka e t ndjerit, t evidentohen dorshkrimet e pabotuara si dhe t evidentohen shkrimet e botuara n revista t ndryshme, pr ti botuar n nj (ose disa) prmbledhje t veanta. Vetm n kt mnyr mund t lajm borxhin q kemi ndaj atij puntori t vyeshm t BI-s.Allahu i Madhrishm e shprbleft me Xhenet pr kontributin q dha pr t mirn e myslimanve t ktij nnqielli.

76

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Info

BELGJIKA THEMELON QENDRN E EKSPERTVE T EKONOMIS ISLAMIKE Qllimi i themelimit t ksaj qendre sht krijimi i nj rrjeti ekspertsh pr t shkmbyer prvojat m t mira n fushn e ekonomis islamike dhe shfrytzimin e tyre n tregjet rajonale. Mbledhja e par e ksaj qendre organizohet n muajin prill n Luksemburg dhe, n nj t ardhme t afrt, do t i filloj aktivitetet e saj n deg t ksaj qendre n Lindjen e Mesme, me pjesmarrjen e rreth 60 antarve. Sipas pohimeve t zyrtarve t ktij projekti, trheqja e qeverive dhe investitorve pr t investuar n vendet aktive n sfern e ekonomis islamike, do t jet nj prej aktiviteteve t qendrs s ekspertve t ekonomis islamike. institutet si thierry Afschrift nga Belgjika; Gide Loyrette nga Franca; Cuatrecasas nga Spanja; Arendt & Medernach nga Luksemburgu; Morais Leitao nga Portugalia dhe, gjithashtu, Chiomenti Italia - jan prej antarve t ksaj qendre. MALDIVI ME BANK ISLAME Kjo bank islamike sht promovuar n pranin e Muhamed Neshid-it, President i shtetit t maldivit, dhe ka filluar punn e saj zyrtare. Harith Harun, drejtor ekzekutiv i Banks islamike t Maldivit (BIM), ka deklaruar se, duke pasur parasysh krke-

sat e shumta dhe nevojn e pakontestueshme pr shrbime bankiare islamike n Maldiv, tash e tutje ktu do t ofrohen lloje t ndryshme t shrbimeve bankare islamike nga ana e ksaj banke. Vendimi pr themelimin e banks s par islamike n maldiv sht shtruar pr her t par n vitin e kaluar, n mbledhjen botrore t ekonomis islamike n Malajzi dhe, m pastaj, ky projekt sht zbatuar nga Instituti BIM n bashkpunim me BI t Malajzis (IBFIM). Parashikohet se BIM gjat tre vjetve t ardhshm, duke ofruar shrbimet e veta n kt sfer, do t arrij t marr 25% t aksioneve financiare n kt vend. duke pasur parasysh numrin e myslimanve n kt vend, q arrin shifrn 330 mij banor, parashikohet q ofrimi i shrbimeve bankara islamike sipas ligjeve t Sheriatit islamik, do t mirpritet n nivel t duhur.

kan qen dshmitare t zhvillimit t protestave popullore kundr qeverive n pushtet, duhet t shfrytzojn mjete dhe alternativa paqsore drejt prparimit dhe progresit pr t arritur synimet e veta. sekretari i oki ka thn: synimet e Ymetit islam jan q ata t gzojn nj pushtet t drejt, t gzojn zbatimin e ligjeve, zgjerimin e t drejtave t njeriut, luft kundr shkatrrimit dhe zhdukjes dhe t gzojn pjesmarrjen e qytetarve n proceset politike t vende t tyre, - t drejta kto q jan garantuar n Kartn e OKI dhe gjat ktyre zhvillimeve nuk duhet t anashkalohen. Ihsanoglu thot se vendet e mdha islame kan mundsi q, pa ndrhyrjen e vendeve t huaja, t prballen me sfidat q u dalin prpara, duke marr hapa drejt nj s ardhmeje t suksesshme dhe t zhvilluar. KSHILLI I LART I MySLIMANVE T GJERMANIS NDAJ DEKLARATAVE ISLAMOFOBISTE T MINISTRIT T BRENDSHM kshilli i lart i myslimanve t Gjermanis, pas deklaratave t fundit t Hans Piter Fredrih-ut, Ministr i Brendshm i Gjermanis, i cili ka deklaruar se feja islame nuk sht pjes historike prbrse e shtetit t Gjermanis dhe ajo asnjher nuk do t bhet si nj kultur praktike n Gjermani, ka shprehur pesimizm dhe keqardhjee pr kt. Iman Mazik, kryetar i ktij kshilli, ka vlersuar se deklaratat e ministrit t Brendshm me ato t Presidentit t Gjermanis, jan plotsisht n kundrthnie dhe kontradiktore. Ai, duke folur pr rolin e myslimanve n shkenc dhe kultur duke prkthyer dhe bartur filozofin greke n europn Perndimore, ka thn: ndikimi i islamit dhe myslimanve n Gjermani dhe

IHSANOGLU KRKON SHFRyTZIMIN E ALTERNATIVAVE PAQSORE N VENDET ISLAME Ihsanoglu, sekretar i prgjithshm i OKI, shpreh keqardhje pr vrasje dhe shkatrrimin e pronave publike e individuale n vendet islame. Ai shton se shtetet, si jan Bahrejni, Jemeni, Tunizia dhe Egjipti, q koht e fundit

Info 250 dITURIA ISlAME MAJ 2011

77

n tr europn nuk mund t mohohet, dhe myslimant n Gjermani, Spanj, n Italin Jugore gjithmon kan pasur rol pozitiv. Ai, n vazhdim, n lidhje me shkrirjen e shumics s myslimanve n shoqrin e Gjermanis, ka sqaruar: T gjitha bisedimet dhe negociatat q jan br n kt drejtim, kan mbetur t mangta dhe pa asnj rezultat, ndrsa moszhvillimi i nj dialogu t drejtprdrejt n mes prfaqsuesve zyrtar t Qeveris s Gjermanis dhe prfaqsuesve t myslimanve, ka br q t gjitha prpjekjet e prfaqsuesve t myslimanve n sfern politike t bra n kt drejtim, t mbesin t paefektshme.

ndjekur msimet islamike. Ai, duke theksuar se msimet e muhamedit a.s. si dhe msimet kuranore jan udhzime t pashembullta n kt fush, vuri n dukje edhe nevojn e zgjerimit t pikpamjeve islame n sfern shoqrore. Said gjithashtu ka krkuar nga mediet e Pakistanit q ti prmbahen detyrs dhe rolit t tyre n fushn e krijimit t harmonis dhe koordinimit t veprimeve n mes t gjitha feve n kt vend. Tash pr tash n Amerik ka rreth 6 mij xhami, dhe kjo shtje tregon pr shtrirjen e shpejt t islamit n kt vend dhe n vende t tjera perndimore. KTHEHET SIMPATIA NDAJ HIxHABIT N TUNIZI Pas revulucionit t Tunizis, i cili ngadhnjeu koh m par, ka ndryshuar plotsisht edhe gjendja e ktij vendi, ndrsa femrat e qyteteve t ndryshme aty i jan kthyer prsri tradits s bartjes s hixhabit. Pas kalimit t disa viteve t ushtrimit t politiks kufizuese kundr bartjes s hixhabit n Tunizi, mund t ndodh q s shpejti t anulohet ligji pr ndalimin e bartjes s hixhabit npr institucionet shkollore t ktij vendi. Sipas ligjeve t Tunizis, bartja e hixhabit, n vend q t konsiderohet nj obligim fetar, sht konsideruar si nj lloj veshjeje fraksioniste, kurse Habib Burgiba, president i par i shtetit t Tunizis (1957-1987) dhe Zejnulabidin bin Ali, pasardhsi i tij, kishin shpallur t ndaluar bartjen e hixhabit n vende publike. M 2003, mospajtimet e qytetarve ndaj politiks s mparshme arritn kulmin, ndrsa protestuesit krkuan ndrhyrjen e qeveris pr t penguar fyerjen e femrave q bartnin hixhabin islam, dhe me kt rast nj grup i avokatve dhe aktivistve t sfers juridike arritn t mblidhnin me mijra nnshkrime pr dnimin e zyrtarve shtetror.

UNIVERSITETI I BRUNEIT ME FAKULTET T KURANIT Haxh Serbini Haxh Matahir, rektor i universitetit Islamik Sulltan Sherif Ali t Bruneit (UNISSA), tha se ky fakultet prej semestrit t ardhshm do t nis zyrtarisht funksionimin e tij. Ai, gjat nj ceremonie me rastin e dits s profesorve, e cila po zhvillohej pr her t par n kt universitet, gjithashtu ka njoftuar se vendimi pr t themeluar kt fakultet sht marr gjat takimit t tij me Mbretin e Bruneit nj muaj m par. rektori i universitetit shprehet gjithashtu se sht ndar nj buxhet i konsiderueshm pr botimin e nj Kurani t shkruar me dor, nga ana e ktij universiteti. Ai, duke folur pr programet arsimore t ktij universiteti, ka njoftuar po ashtu edhe pr fillimin e nj kursi t veant pr studime islame me qllim trajnimin e ekspertve t shkencave islame. (Mr. R. Suma)

BASHKSIA ISLAME E AMERIKS VERIORE SHPREH NEVOJN E SHTRIRJES DHE ZGJERIMIT T VLERAVE ISLAME Sejjid Muhamed Said, njri prej dijetarve t shquar mysliman dhe njhersh sekretar i prgjithshm i Bashksis islame t ameriks veriore, thekson nevojn pr shtrirjen e vlerave dhe parimeve shoqrore islamike duke u bazuar n msimet kuranore. Sejjid Muhamed Said n nj program televiziv t quajtur Vakt (Koha), ka theksuar se ndryshimet shoqrore n shoqrin e Pakistanit nuk mund t ndodhin prvese duke

78

250 dITURIA ISlAME MAJ 2011 Argtuese

79

e nj femre, kam krijuar prej nj mashkulli O ju njerz, ju ryshme q ju ju kemi br popuj e fise t nd t njiheni n mes jush
El-huxhurat, 13

k ka asgj t ht paqe, Islami sht fe q nu Islami s rrorizmin, me fundamentalizmin, as me te prbashkt as t kqija as me punt e veprat e liga e as me vllavrasjen, ts. Islami e po i shohim sot an e knd bo r afrim, q ndodhin dh r paqe, p e paqes, q i thrret njerzit p jllojshmri sht fe rsitete, llo r respekt dhe q respekton dive dimsi q t shtrijn p n vazh besimesh; q i thrret njerzit zore. n para t shoqris mbarnjer dorn pr ecje Trnava
Myftiu i Kosovs, Mr. Naim

dituria islame

80

MASTER N bANKIM dhE FINANCA ISlAME


KA FIllUAR IMplEMENTIMI I pROgRAMIT MASTER N bANKIM dhE FINANCA ISlAME Ky sht nj program studim n distanc, i cili do t ofrohet nga Universiteti Insaniah i Malajzis. Marrveshja sht br ndrmjet Kryesis s bashksis Islame dhe Universitetit n fjal. Studentve u mundsohet q t bjn regjistrimin prmes Kryesis s bashksis Islame, dhe pr do gj q ka t bj me studimet, mund t informoheni dhe punt mund ti kryeni n Kryesin e bIK-s. Edhe mbajtja e provimeve finale do t bhet n lokalet dhe nn mbikqyrjen e Kryesis s bIK-s, pa pasur nevoj pr udhtim n ndonj vend tjetr ose n Malajzi. pROgRAMI AKAdEMIK lndet provimet: 8 provime secili nga 3 or kredi (sipas sistemit t llogaritjes s kredive n Malajzi, kurse sipas llogarive t sistemit t bolonjs nj lnd ka 6 deri n 9 kredi). disertacioni: 18 or krediti (sipas sistemit t bolonjs llogariten 60 kredi) lNdT E KRKUARA pR KT pROgRAM: Islamic Financial System Maqasid Shariah Fiqh for Islamic banking & Finance principles and practices of Islamic banking principles & practice of Islamic Insurance Management of zakat, Waqaf and Sadaqah Funds Islamic Capital and Financial Market Research methodology dissertation
pr m shum informata rreth programit dhe universitetit, klikoni ktu: http://www.kuin.edu.my Ose kontaktoni me tel apo email: Telefon: +381 38 224 024 / Email: islamhasani@bislame.net

Você também pode gostar