Você está na página 1de 59

1

2

Oraao aos Moos
Fui Darlosa
Ediao
Fidcndo Casiigai Morcs

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
FoclciEdiiion dc 2.000 a ariir dc Iinl cn
www.jaIr.org
CoyrigIi
Auior. Fui Darlosa
Ediao clcirnica.
Ed. Fidcndo Casiigai Morcs
(www.jaIr.org}
Todas as olras sao dc accsso graiuiio. Esiudci scnrc or conia
do Esiado, ou nclIor, da Socicdadc quc aga inosios; icnIo a
olrigaao dc rciriluir ao ncnos una goia do quc cla nc
roorcionou." Nclson JaIr Carcia (1947-2002}
3

ORAO AOS MOOS

Rui Barbosa
ScnIorcs.
Nao quis Dcus quc os ncus cinqucnia anos
dc consagraao ao dirciio vicsscn rccclcr no
icnlo do scu cnsino cn Sao Paulo o sclo dc una
grandc lcnao, associando-sc Iojc con a vossa
adnissao ao nosso saccrdocio, na solcnidadc
inoncnic dos voios cn quc o idcs csosar.
En vcrdadc vos digo, jovcns anigos ncus,
quc o coincidir dcsia cisicncia dcclinanic con
cssas carrciras nasccnics agora, o scu coincidir
nun onio dc inicrscao iao nagnificancnic
cclclrado, cra nais do quc cu ncrccia; c,
ncgando-nc a divina londadc un noncnio dc
iananIa vcniura, nao nc ncgou scnao o a quc cu
nao dcvia icr iido a inconscicncia dc asirar.
Mas, rccusando-nc o rivilcgio dc un dia iao
grandc, ainda nc conscniiu o cncanio dc vos
falar, dc convcrsar convosco, rcscnic cnirc vos
4
cn csriio; o quc c, ianlcn, csiar rcscnic cn
vcrdadc.
Assin quc nao nc idcs ouvir dc longc, cono a
qucn sc scnic arrcdado or ccnicnas dc
quilnciros, nas ao c, dc cn ncio a vos, cono a
qucn csia dclaio do ncsno icio, c lcira do
ncsno lar, cn coloquio dc irnaos, ou junio dos
ncsnos aliarcs, sol os ncsnos cananarios,
clcvando ao Criador as ncsnas oracs, c
rofcssando o ncsno crcdo.
Dircis quc isio dc nc acIar assisiindo, assin,
cnirc os dc qucn nc vcjo scarado or disiancia
iao vasia, scria dar-sc, ou suor quc sc csia
dando, no ncio dc nos, un vcrdadciro nilagrc?
Scra. Milagrc do naior dos iaunaiurgos.
Milagrc dc qucn rcsira cnirc nilagrcs. Milagrc
dc un sanio, quc cada qual icn no sacrario do
scu ciio. Milagrc do coraao, quc os salc cIovcr
solrc a criaiura Iunana, cono o firnancnio
cIovc nos canos nais aridos c irisics a
orvalIada das noiics, quc sc csvai, con os sonIos
dc anicnanIa, ao cair das rinciras frccIas dc
oiro do disco solar.
Enlora o rcalisno dos adagios icinc no
conirario, iolcrcn-nc o arrojo dc afroniar una
vcz a salcdoria dos rovcrlios. Eu nc alalano a
lIcs dizcr c rcdizcr dc nao. Nao c ccrio, cono
corrc nundo, ou, clo ncnos, nuiias c
5
nuiissinas vczcs, nao c vcrdadc, cono sc
csalIa fana, quc longc da visia, longc do
coraao".
O gcnio dos ancins, a, vai longc dc andar
ccrio. Essc roloquio icn nais nalcia quc
cicncia, nais cigrana quc jusiia, nais cngcnIo
quc filosofia. Vczcs scn conio, quando sc csia
nais fora da visia dos olIos, cniao (c or isso
ncsno} c quc nais visia do coraao csianos;
nao so lcn sua visia, scnao lcn dcniro nclc.
Nao, filIos ncus (dciai-nc ccrincniar,
una vcz quc scja, convosco, csic suavssino
nonc}; nao. o coraao nao c iao frvolo, iao
cicrior, iao carnal, quanio sc cuida. Ha, nclc,
nais quc un assonlro fisiologico. un rodgio
noral. o orgao da fc, o orgao da cscrana, o
orgao do idcal. Vc, or isso, con os olIos d'alna,
o quc nao vccn os do coro. Vc ao longc, vc cn
auscncia, vc no invisvcl, c aic no infiniio vc.
Ondc ara o ccrclro dc vcr, ouiorgou-lIc o
ScnIor quc ainda vcja; c nao sc salc aic ondc.
Aic ondc cIcgan as vilracs do scniincnio, aic
ondc sc crdcn os surios da ocsia, aic ondc sc
soncn os vos da crcna. aic Dcus ncsno,
inviso cono os anoranas niinos do coraao,
nas rcscnic ao ccu c icrra, a iodos nos
rcscnics, cnquanio nos aliic, incorruio, no
scio, o nusculo da vida c da nolrcza c da
londadc Iunana.
6
Quando clc ja nao csicndc o raio visual clo
Iorizonic do invisvcl, quando sua visao icn or
liniic a do ncrvo oiico, c quc o coraao, ja
csclcroiico, ou dcgcncrcsccnic, c saiurado nos
rcsduos dc una vida gasia no nal, acnas oscila
nccanicancnic no inicrior do arcaloio, cono
cndula dc rclogio alandonado, quc agiia, con as
dcrradciras ancadas, os vcrncs c a ocira da
caia. Dclc sc rciirou a ccniclIa divina. Aic
onicn lIc lanIava cla dc luz iodo cssc csao,
quc nos disiancia do inconcnsuravcl
dcsconIccido, c lanava cnirc csic c nos una
onic dc asiros. Agora, aagados csscs luzciros,
quc o inundavan dc radiosa claridadc, la sc
foran, con o ciinio ciniilar das csirclas, as
cnircalcrias do dia cicrno, dciando-nos, iao-
soncnic, cnirc o longnquo nisicrio daquclc
icrno c o aniquilancnio da nossa niscria
dcsanarada, as ircvas dc ouiro cicr, cono cssc
quc sc diz cncIcr dc cscuridao o vago nisicrio do
csao.
Enirc vos, orcn, noos, quc nc csiais
cscuiando, ainda lrilIa cn ioda a sua ruiilancia
o clarao da lanada sagrada, ainda ardc cn ioda
a sua cncrgia o ccniro dc calor, a quc sc aquccc a
csscncia d'alna. Vosso coraao, ois, ainda
csiara inconianinado; c Dcus assin o rcscrvc.
Mcici a nao no scio, c a o scniircis con a
sua scgunda visia. Dcsia, solrciudo, c quc clc
7
nuirc sua vida agiiada c criadora. Pois nao
salcnos quc, con os anicassados, vivc clc da
ncnoria, do luio c da saudadc? E iudo c vivcr no
rcicriio. Nao scniinos cono, con os nossos
convivcnics, sc alincnia clc na conunIao dos
scniincnios c ndolcs, das idcias c asiracs? E
iudo c vivcr nun nundo, cn quc csianos scnrc
fora dcsic, clo anor, cla alncgaao, clo
sacrifcio, cla caridadc. Nao nos scra claro quc,
con os nossos dcsccndcnics c solrcvivcnics, con
os nossos succssorcs c osicros, vivc clc dc fc,
cscrana c sonIo? Ora, iudo c vivcr, rcvivcndo,
c cisiir, rccisiindo, c vcr, rcvcndo. E, assin,
csia o coraao, cada ano, cada dia, cada Iora,
scnrc alincniado cn conicnlar o quc nao vc,
or icr cn doic dos ccus a rcccclcncia dc vcr,
ouvir c alar o quc os olIos nao divisan, os
ouvidos nao cscuian, c o iaio nao scnic.
Para o coraao, ois, nao Ia assado, ncn
fuiuro, ncn auscncia. Auscncia, rcicriio c
orvir, iudo lIc c aiualidadc, iudo rcscna. Mas
rcscna aninada c vivcnic, aliianic c
criadora, ncsic rcgao inicrior, ondc os norios
rcnasccn, rcnasccn os vindoiros, c os
disianciados sc ajunian, ao influo dc un
ialisna, clo qual, ncssc nagico nicrocosno dc
naravilIas, cnccrrado na lrcvc arca dc un ciio
Iunano, calc, cn cvocacs dc cada insianic, a
Iunanidadc ioda c a ncsna cicrnidadc.
8
A naior dc quanias disiancias logrc a
inaginaao concclcr, c a da noric; c ncn csia
scara cnirc si os quc a icrrvcl aariadora dc
Ioncns arrclaiou aos lraos uns dos ouiros.
Quanias vczcs nao cnircvcnos, ncssc fundo
olscuro c rcnoissino, una inagcn cara?
quanias vczcs nao a vcnos assonar nos longcs
da saudadc, sorridcnic, ou nclancolica,
alvoroada, ou inquicia, scvcra, ou carinIosa,.
irazcndo-nos o lalsano, ou o consclIo, a
roncssa, ou o dcscngano, a rcconcnsa, ou o
casiigo, o aviso da faialidadc, ou os rcssagios dc
lon agoiro? Quanias nos nao vcn convcrsar,
afavcl c iranquila, ou rcssurosa c solrcssaliada,
con o afago nas naos, a doura na loca, a
nciguicc no scnllanic, o cnsancnio na fonic,
lnida, ou carrcgada, c lIc sanos do coniaio,
ora scguros c rolusiccidos, ora iransidos dc
cuidado c csadunc, ora cIcios dc novas
insiracs, c cisnando, ara a vida, novos
runos? Quanias ouiras, nao sonos nos os quc
vanos cIanar csscs lcais conanIciros dc alcn-
nundo, c con clcs rcnovar a raiica
inicrronida, ou insiar con clcs or un alviirc,
cn vao luscado, una alavra, un novincnio do
rosio, un gcsio, una rcsiia dc luz, un irao do
quc or la sc salc, c aqui sc ignora?
Sc nao Ia, ois, alisno cnirc duas cocas,
ncn ncsno a voragcn final dcsia ouira vida,
quc nao iransonIa a nuiua airaao dc duas
9
alnas, nao odc Iavcr, na ncsquinIa sucrfcic
do glolo icrrcsirc, csaos, quc nao vcna, con
os insianiancos dc rcsicza das vilracs
luninosas, cssc fluido inconaravcl, or ondc sc
rcaliza, na csfcra das conunicacs norais, a
naravilIa da foiografia disiancia no nundo
osiiivo da indusiria nodcrna.
Tanouco ncdcia do Fio a Sao Paulo! Por
quc nao conscguircnos cncrgar dc un a ouiro
calo, cn linIa iao curia? Tcnicnos. Vcjanos.
Esicndanos as naos, cnirc os dois onios quc a
liniian. Dcsic quclc ja sc csialclcccu a
corrcnic. Faida, cono o cnsancnio, corrc a
cnanaao nagnciica dcsia circnidadc oosia.
Ja nun acrio sc confundiran as naos, quc sc
rocuravan. Ja, nun anlco dc iodos, nos
alraanos uns aos ouiros. En Sao Paulo
csianos. Convcrscnos, anigos, dc rcscna a
rcscna.
Enirclaando a colaao do vosso grau con a
concnoraao julilar da ninIa, c dando-nc a
Ionra dc vos scr cu araninfo, urdis, dcsia
nancira, no ingrcsso carrcira quc adoiasics,
un cono vnculo sagrado cnirc a vossa cisicncia
iniclcciual, quc sc cnccia, c a do vosso adrinIo
cn lciras, quc sc accrca do scu icrno. Do ocaso
dc una surdc o arrclol da ouira.
10
Mcrcc, orcn, dc circunsiancias inoinadas,
con o cnccrro do ncu ncio scculo dc iralalIo na
jurisrudcncia sc ajusia o rcnaic dos ncus
cinqucnia anos dc scrvios naao. Ja o jurisia
concava a olIar con os rinciros ioqucs dc
saudadc ara o insiruncnio, quc, Ia dcz lusiros,
lIc vilra cnirc os dcdos, lidando clo dirciio,
quando a conscicncia lIc nandou quc dcsissc
as nodcsias arnas da sua luia, rovadancnic
inuiil, cla grandcza da airia c suas lilcrdadcs,
no arlancnio.
Essa rcnoao da nciadc ioial dc un scculo
dc vida laloriosa ara o dcscniulIo do icno nao
odia consunar scn alalo scnsvcl nuna
cisicncia rccniinancnic dcccada. Mas a
conoao foi saluiar; orquc o csriio cnconirou
logo scu cquillrio na convicao dc quc, afinal,
nc cIcgava cu a conIcccr a nin ncsno,
rcconIcccndo a cscasscz dc ninIas rcscrvas dc
cncrgia, ara aconodar o anlicnic da coca s
ninIas idcias dc rcconciliaao da oliica
nacional con o rcginc rcullicano.
Era rcsunao, cra icncridadc, cra
inconscicncia insisiir na insana rcicnsao da
ninIa fraqucza. So un rcdcsiinado odcria
arrosiar cnrcsa iananIa. Dcsdc 1892 nc
cncnIava cu cn luiar con csscs narcs c
vcnios. Nao os vcnci. Vcnccran-nc clcs a nin.
Era naiural. Dcus nos da scnrc nais do quc
11
ncrcccnos. Ja nc nao cra ouco a graa (cla
qual crguia as naos ao ccu} dc alrir os olIos
rcalidadc cvidcnic da ninIa inoicncia, c odcr
rccolIcr as vclas, navcganic dcscnganado, anics
quc o naufragio nc arrancassc das naos a
landcira sagrada.
TcnIo o consolo dc Iavcr dado a ncu as
iudo o quc nc csiava ao alcancc. a dcsanliao, a
urcza, a sinccridadc, os cccssos dc aiividadc
incansavcl, con quc, dcsdc os lancos
acadcnicos, o scrvi, c o icnIo scrvido aic Iojc.
Por isso nc sa da longa odisscia scn crcdiios
dc Ulisscs. Mas, sc o nao soulc iniiar nas arics
ncdranosas dc oliico fcriil cn ncios c
nanIas, cn concnsaao iudo cnvidci or
inculcar ao ovo os cosiuncs da lilcrdadc c
rcullica as lcis do lon govcrno, quc roscran
os Esiados, noralizan as socicdadcs, c Ionran
as nacs.
Prcguci, dcnonsirci, Ionrci a vcrdadc
clciioral, a vcrdadc consiiiucional, a vcrdadc
rcullicana. Polrcs clicnics csias, cnirc nos, scn
arnas, ncn oiro, ncn considcraao, nal
acIavan, cn una nacionalidadc csnorccida c
indifcrcnic, nos iiulos roios do scu dirciio, con
quc Ialiliiar o nscro advogado a susicniar-lIcs
con alna, con dignidadc, con solranaria, as
dcsrczadas rcivindicacs. As ircs vcrdadcs nao
12
odian alcanar nclIor scnicna no irilunal da
corruao oliica do quc o Dcus vivo no dc
Pilaios.
Qucn or una causa dcsias conlaicu,
alraado con cla, cn vinic c diio anos da sua Via
Dolorosa, nao sc odc icr Ialiiuado a naldizcr,
scnao a crdoar, ncn a dcscrcr, scnao a cscrar.
Dcscrcr da ccgucira Iunana, sin; nas da
Providcncia, faial nas suas solucs, lcn quc (ao
arcccr} iarda nos scus assos, isso nunca.
Assin quc a lcnao do araninfo nao iraz fcl.
Nao lIc cnconirarcis no fundo ncn rancor, ncn
azcdunc, ncn dcsciio. Os naus so lIc insiran
irisicza c icdadc. So o nal c o quc o inflana cn
odio. Porquc o odio ao nal c anor do lcn, c a ira
conira o nal, cniusiasno divino. Vcdc Jcsus
dcscjando os vcndilIcs do icno, ou Jcsus
rovando a csonja anarga no Colgoia. Nao sao o
ncsno Crisio, cssc cnsangucniado Jcsus do
Calvario c aquclouiro, o Jcsus iroso, o Jcsus
arnado, o Jcsus do laicgo incoravcl? Nao scrao
un so Jcsus, o quc norrc clos lons, c o quc
aoiia os naus?
O adrc Manucl Dcrnardcs rcgava, nuna
das suas Silvas.
Dcn odc Iavcr ira, scn Iavcr
ccado.
13
Iuscnn, ct notc cccuc. E s
vczcs odcra Iavcr ccado, sc nao Iouvcr
ira. orquanio a acicncia, c silcncio,
foncnia a ncgligcncia dos naus, c icnia
a crscvcrana dos lons. u cun cuusu
non usctu, cccut (dz un udc)
utcntu cnn utonuIs utu scnnut,
ncggcntun nutt, ct non soun nuos,
scd ctun Ionos nutut ud nuun. Ncn o
irar-sc ncsics icrnos c conira a
nansidao. orquc csia viriudc
conrccndc dous aios. un c rcrinir a
ira, quando c dcsordcnada. ouiro cciia-
la, quando convcn. A ira sc conara ao
cao, quc ao ladrao ladra, ao scnIor
fcsicja, ao Ioscdc ncn fcsicja, ncn
ladra. c scnrc faz o scu ofcio. E assin
qucn sc agasia nas ocasics, c conira as
cssoas, quc convcn agasiar-sc, lcn
odc, con iudo isso, scr vcrdadcirancnic
nanso. u gtu (dssc o Fsoo} ud
quuc ootct, ct quIus ootct, usctu,
uudutu, cssc quc s nunsuctus otcst.
Ncn ioda ira, ois, c naldadc; orquc a ira,
sc, as nais das vczcs, rclcnia agrcssiva c
daninIa, nuiias ouiras, ooriuna c ncccssaria,
consiiiui o csccfico da cura. Ora dcriva da
icniaao infcrnal, ora dc insiraao rcligiosa.
Conuncnic sc accndc cn scniincnios
dcsunanos c aics crucis; nas nao raro
14
flancja do anor sanio c da vcrdadcira caridadc.
Quando un lravcja conira o lcn, quc nao
cnicndc, ou quc o coniraria, c odio iroso, ou ira
odicnia. Quando vcrlcra o cscandalo, a
lruialidadc, ou o orgulIo, nao c agrcsiia rudc,
nas caliaao viriuosa; nao c solcrla, quc
clodc, nas indignaao quc ilunina; nao c raiva
dcsaainada, nas corrcao fraicrna. Eniao, nao
soncnic nao cca o quc sc irar, nas ccara, nao
sc irando. Colcra scra; nas colcra da
nansuciudc, colcra da jusiia, colcra quc rcflcic
a dc Dcus, facc ianlcn cclcsic do anor, da
niscricordia c da saniidadc.
Dcla csfuzilan ccniclIas, cn quc sc alrasa,
or vczcs, o aosiolo, o saccrdoic, o ai, o anigo,
o orador, o nagisirado. Essas faulIas da
sulsiancia divina airavcssan o uliio, a
caicdra, a iriluna, o rosio, a inrcnsa, quando
sc dclaicn, anic o as, ou o nundo, as grandcs
causas Iunanas, as grandcs causas nacionais,
as grandcs causas oularcs, as grandcs causas
sociais, as grandcs causas da conscicncia
rcligiosa. Eniao a alavra sc clciriza, lranc,
lancja, airoa, fulnina. Dcscargas solrc
dcscargas rasgan o ar, inccndcian o Iorizonic,
cruzan cn raios o csao. a Iora das
rcsonsalilidadcs, a Iora da conia c do casiigo, a
Iora das aosirofcs, inrccacs c anaicnas,
quando a voz do Ioncn rcloa cono o canIao, a
arcna dos conlaics da cloqucncia csircnccc
15
cono cano dc laialIa, c as sidcracs da
vcrdadc, quc csiala solrc as calcas dos
culados, rcvolvcn o cIao, colcrio dc viinas c
dcsiroos incrucnios, con alalos dc icrrcnoio.
Ei-la a a colcra sania! Eis a ira divina!
Qucn, scnao cla, Ia dc culsar do icnlo o
rcncgado, o llasfcno, o rofanador, o sinonaco?
qucn, scnao cla, cicrninar da cicncia o
acdcuia, o lagiario, o cIarlaiao? qucn, scnao
cla, lanir da socicdadc o inoral, o corruior, o
lilcriino? qucn, scnao cla, varrcr dos scrvios do
Esiado o rcvaricador, o concussionario c o
ladrao ullico? qucn, scnao cla, rcciiiar do
govcrno o ncgocisno, a rosiiiuiao oliica, ou a
iirania? qucn, scnao cla, arrancar a dcfcsa da
airia colardia, inconfidcncia ou iraiao?
qucn, scnao cla, cla a colcra do cclcsic ininigo
dos vcndilIcs c dos Iiocriias? a colcra do
Vcrlo da vcrdadc, ncgado clo odcr da ncniira?
a colcra da saniidadc surcna, jusiiada cla
nais sacrlcga das orcsscs?
Todos os quc nos dcsscdcnianos ncssa fonic,
os quc nos sacianos dcssc ao, os quc adoranos
cssc idcal, ncla vanos luscar a cIana
incorruivcl. dcla quc, ao csciaculo nio do
nal iriudianic solrc os rcvcscs do lcn, rclcnia
cn lalarcdas a indignaao, golfa a colcra cn
lorloics das fraguas da conscicncia, c a alavra
16
sa, rccIinando, cslrascando, cIisando cono o
ncial candcnic dos scios da fornalIa.
Essc ncial nolrc, orcn, na incandcsccncia
da sua cluliao, nao dcia cscoria. Podc crcsiar
os lalios, quc airavcssa. Podcra inflanar or
noncnios o irriiado coraao, dc ondc jorra. Mas
nao o dcgcncra, nao o nacula, nao o rcsscca, nao
o calcja, nao o cndurccc; c, no fundo, sao da urna
ondc iunuliuavan cssas rocclas c dondc
lorloian cssas crucs, nao asscnia un
rancor, una ininizadc, una vingana. As rcacs
da luia ccssan, c fica, dc cnvolia con o
alorrccincnio ao nal, o rclcvancnio dos nalcs
adccidos.
Ncsi'alna, ianias vczcs fcrida c irasassada
ianias vczcs, ncn dc agrcsscs, ncn dc
infanacs, ncn dc rcicrics, ncn dc
ingraiidcs, ncn dc crscguics, ncn dc
iraics, ncn dc cairiacs crdura o ncnor
rasio, a ncnor idcia dc rcvindiia. Dcus nc c
icsicnunIa dc quc iudo icnIo crdoado. E,
quando lIc digo, na oraao doninical. Pcrdoai-
nos, ScnIor, as nossas dvidas, assin cono nos
crdoanos aos nossos dcvcdorcs", julgo nao lIc
csiar ncniindo; c a conscicncia nc aicsia quc,
aic ondc alcancc a incrfciao Iunana, icnIo
conscguido, c consigo iodos os dias, olcdcccr ao
sullinc nandancnio. Assin nc crdocn,
ianlcn, os a qucn icnIo agravado, os con
17
qucn Iouvcr sido injusio, violcnio, iniolcranic,
naligno, ou dcscaridoso.
Esiou-vos alrindo o livro da ninIa vida. Sc
nc nao quiscrdcs acciiar cono crcssao ficl da
rcalidadc csia vcrsao rigorosa dc una das suas
aginas, con quc nais nc consolo, rccclci-a, ao
ncnos, cono aio dc fc, ou cono consclIo dc ai a
filIos, quando nao cono o icsiancnio dc una
carrcira, quc odcra icr discrcado, nuiias vczcs,
do lcn, nas scnrc o cvangclizou con
cniusiasno, o rocurou con fcrvor, c o adorou
con sinccridadc.
Dcsdc quc o icno concou, lcnio lcnio, a
nc dccaniar o csriio do scdincnio das aics,
con quc o vcrdor dos anos c o anargor das luias
o cniurlavan, cnirando cu a considcrar con
filosofia nas lcis da naiurcza Iunana, fui
scniindo quanio csia ncccssiia da coniradiao,
cono a lina dos sofrincnios a nclIora, a quc
onio o accrlo das rovacs a curga, a
icncra, a noliliia, a rcgcncra. Eniao vin a
crcclcr vivancnic quc incnsa dvida cada
criaiura da nossa csccic dcvc aos scus ininigos
c dcsforiunas. Por nais dcsagrcsics quc scjan os
coniraicnos da soric c as naldadcs dos
Ioncns, raro nos causan nal iananIo, quc nos
nao faan ainda naior lcn. Ai dc nos, sc csia
urificaao gradual, quc nos dcaran as
vicissiiudcs crucis da cisicncia, nao cnconirassc
18
a colaloraao rovidcncial da foriuna advcrsa c
dos nossos dcsafcios. Ningucn ncic cn conia o
scrvio coninuo, dc quc lIcs csia cn olrigaao.
Dircis, aic quc, nandando-nos anar aos
nossos ininigos, cn loa aric nos quis o divino
lcgislador cnircnosirar o nuiio, dc quc clcs nos
sao crcdorcs. A caridadc con os quc nos
nalqucrcn, c os quc nos nalfazcn, nao c, cn
lcn larga cscala, scnao ago dos lcncfcios, quc,
nal a scu grado, nas nuiio dcvcras, clcs nos
granjcian.
Dcsiaric, nao cquivocarcnos a aarcncia con
a rcalidadc, sc, nos dissalorcs quc nalqucrcnics
c nalfazcnics nos roinan, disccrnirnos a
quoia dc lucro, con quc clcs, nao lcvando cn ial
o scniido, quasc scnrc nos favorcccn. Quanio c
cla ninIa aric, o nclIor do quc sou, lcn
assin o nclIor do quc nc aconiccc,
frcqucnicncnic acala o icno convcnccndo-nc
dc quc nao nc vcn das douras da foriuna
rocia, ou da vcrdadcira anizadc, scnao sin
quc o dcvo, rincialncnic, s naquinacs dos
nalcvolos c s coniradics da soric nadrasia.
Quc scria, Iojc, dc nin, sc o vcio dos ncus
advcrsarios, sisicnaiico c criinaz, nc nao
Iouvcssc ouado aos ircncndos riscos dcssas
aliuras, aliuras dc Saianas", cono as dc quc fala
o Aocalisc, cn quc ianios sc icn crdido, nas
a quc ianias vczcs nc icn icniado calar o voio
19
dos ncus anigos? Anigos c ininigos csiao,
aniudc, cn osics irocadas. Uns nos qucrcn
nal, c fazcn-nos lcn. Ouiros nos alncjan o
lcn, c nos irazcn o nal.
Nao oucas vczcs, ois, razao c lasiinar o
zclo dos anigos, c agradcccr a nalcvolcncia dos
oosiiorcs. Esics nos salvan, quando aquclcs nos
ciravian. Dc soric quc, no crdoar aos ininigos,
nuiia vcz nao vai scncnic caridadc crisia, scnao
ianlcn jusiia ordinaria c rcconIccincnio
Iunano. E, ainda quando, aos olIos dc nundo,
cono aos do nosso juzo dcscaninIado, icnIan
logrado a nossa dcsgraa, lcn odc scr quc, aos
olIos da filosofia, aos da crcna c aos da vcrdadc
surcna, nao nos Iajan coniriludo scnao ara
a fclicidadc.
Esics, scnIorcs, scra un salcr vulgar, un
salcr rasiciro, un salcr so dc ccricncia fciio".
Nao c o salcr da cicncia, quc sc lilra acina
das nuvcns, c alicia o vo solcrlo, alcn das
rcgics sidcrais, aic aos aranos indcvassavcis
do infiniio. Mas, ainda assin, csic salcr facil
ncrcccu a Cancs o icr a sua lcgcnda insculida
cn vcrsos inoriais; quanio nais a nos ouiros,
licIos da icrra iao cqucnos, a ninIaria dc
ocuar divagacs, cono csias, dc un dia, folIas
dc arvorc noria, quc, ialvcz, nao vingucn ao dc
ananIa.
20
Da cicncia csianos aqui nuna caicdral. Nao
calia cn un vclIo caiccuncno vir cnsinar a
rcligiao aos scus lisos c onificcs, ncn aos quc
agora ncla rccclcn as ordcns do scu saccrdocio.
E Iojc c fcria, cnscjo ara ircguas ao iralalIo
ordinario, quasc dia sanio. Laluiasics a scnana
ioda, o vosso curso dc cinco anos, con icorias,
Iioicscs c sisicnas, con rincios, icscs c
dcnonsiracs, con lcis, codigos c
jurisrudcncias, con cosiiorcs, inicrrcics c
cscolas. CIcgou o noncnio dc voc asscniardcs,
nao or nao, con os vossos scniincnios, dc vos
ordcs fala con a vossa conscicncia, dc
raiicardcs faniliarncnic con os vossos afcios,
cscranas c roosiios.
Eis ao quc vcn o adrinIo, o vclIo, o
alcndioador, carrcgado dc anos c iradics,
vcrsado nas longas lics do icno, ncsirc dc
Iunildadc, arrccndincnio c dcsconfiana, nulo
cnirc os grandcs da inicligcncia, grandc cnirc os
ccrincniados na fraqucza Iunana. Quc sc
fccIc, ois, alguns noncnios, o livro da cicncia; c
folIccnos junios o da ccricncia. Dcsalivicno-
nos do salcr Iunano, carga fornidavcl, c
volicno-nos una Iora ara csic ouiro, lcvc,
conczinIo, dcsalinIado, convcrsavcl, scguro,
scn aliiiudcs, ncn dcscnIadciros.
Ningucn, scnIorcs ncus, quc cnrccnda
una jornada ciraordinaria, rinciro quc ncia o
21
c na csirada, sc csqucccra dc cnirar cn conia
con as suas foras, or salcr sc a lcvarao ao
calo. Mas, na grandc viagcn, na viagcn dc
iransiio dcsic a ouiro nundo, nao Ia ossa, ou
nao ossa, nao Ia qucrcr, ou nao qucrcr. A vida
nao icn nais quc duas orias. una dc cnirar,
clo nascincnio; ouira dc sair, cla noric.
Ningucn, calcndo-lIc a vcz, sc odcra furiar
cnirada. Ningucn, dcsdc quc cnirou, cn lIc
cIcgando o iurno, sc conscguira cvadir sada.
E, dc un ao ouiro circno, vai o caninIo, longo,
ou lrcvc, ningucn o salc, cnirc cujos icrnos
faiais sc dclaic o Ioncn, csaroso dc quc
cnirassc, rcccoso da Iora cn quc saia, caiivo dc
un c ouiro nisicrio, quc lIc confinan a
assagcn icrrcsirc.
Nao Ia nada nais iragico do quc a faialidadc
incoravcl dcsic dcsiino, cuja raidcz ainda lIc
agrava a scvcridadc.
En iao lrcvc irajcio cada un Ia dc acalar a
sua iarcfa. Con quc clcncnios? Con os quc
Icrdou, c os quc cria. Aquclcs sao a aric da
naiurcza. Esics, a do iralalIo.
A aric da naiurcza varia ao infiniio. Nao Ia,
no univcrso, duas coisas iguais. Muiias sc
arcccn unas s ouiras. Mas iodas cnirc si
divcrsifican. Os ranos dc una so arvorc, as
folIas da ncsna lania, os iraos da ola dc
22
un dcdo Iunano, as goias do ncsno fluido, os
arguciros do ncsno o, as raias do cscciro dc
un so raio solar ou csiclar. Tudo assin, dcsdc os
asiros, no ccu, aic os nicrolios no sanguc, dcsdc
as nclulosas no csao, aic aos aljfarcs do rocio
na rclva dos rados.
A rcgra da igualdadc nao consisic scnao cn
quinIoar dcsigualncnic aos dcsiguais, na ncdida
cn quc sc dcsigualan. Ncsia dcsigualdadc social,
roorcionada dcsigualdadc naiural, c quc sc
acIa a vcrdadcira lci da igualdadc. O nais sao
dcsvarios da invcja, do orgulIo, ou da loucura.
Traiar con dcsigualdadc a iguais, ou a dcsiguais
con igualdadc, scria dcsigualdadc flagranic, c
nao igualdadc rcal. Os aciiics Iunanos
concclcran invcricr a norna univcrsal da
criaao, rcicndcndo, nao dar a cada un, na
razao do quc valc, nas airiluir o ncsno a iodos,
cono sc iodos sc cquivalcsscn.
Esia llasfcnia conira a razao c a fc, conira a
civilizaao c a Iunanidadc, c a filosofia da
niscria, roclanada cn nonc dos dirciios do
iralalIo; c, cccuiada, nao faria scnao
inaugurar, cn vcz da surcnacia do iralalIo, a
organizaao da niscria.
Mas, sc a socicdadc nao odc igualar os quc
a naiurcza criou dcsiguais, cada un, nos liniics
da sua cncrgia noral, odc rcagir solrc as
23
dcsigualdadcs naiivas, cla cducaao, aiividadc c
crscvcrana. Tal a nissao do iralalIo.
Os oricnios dc quc csia fora c caaz,
ningucn os calcula. Suas viiorias na
rcconsiiiuiao da criaiura nal doiada so sc
conaran s da oraao.
Oraao c iralalIo sao os rccursos nais
odcrosos na criaao noral do Ioncn. A oraao
c o niino sullinar-sc d'alna clo coniaio con
Dcus. O iralalIo c o inicirar, o dcscnvolvcr, o
aurar das cncrgias do coro c do csriio,
ncdianic a aao coninua dc cada un solrc si
ncsno c solrc o nundo ondc laluianos.
O indivduo quc iralalIa accrca-sc
coniinuancnic do auior dc iodas as coisas,
ionando na sua olra una aric, dc quc dccndc
ianlcn a dclc. O Criador conca, c a criaiura
acala a criaao dc si roria.
Qucn qucr, ois, quc iralalIc, csia cn
oraao ao ScnIor. Oraao clos aios, cla
cnarclIa con a oraao clo culio. Ncn odc scr
quc una andc vcrdadcirancnic scn a ouira. Nao
c iralalIo digno dc ial nonc o do nau; orquc a
nalcia do iralalIador o conianina. Nao c oraao
acciiavcl a do ocioso; orquc a ociosidadc a
dcssagra. Mas, quando o iralalIo sc junia
oraao, c a oraao con o iralalIo, a scgunda
criaao do Ioncn, a criaao do Ioncn clo
24
Ioncn, scnclIa s vczcs, cn naravilIas,
criaao do Ioncn clo divino Criador.
Ningucn dcsaninc, ois, dc quc o lcro lIc
nao fossc gcncroso, ningucn sc crcia nalfadado,
or lIc ninguarcn dc nasccna Iavcrcs c
qualidadcs. En iudo isso nao Ia surrcsas, quc
sc nao ossan cscrar da icnacidadc c saniidadc
no iralalIo. Qucn nao conIccc a Iisioria do
adrc Suarcz, o auior do iraiado Das Lcis c dc
Dcus Lcgislador" (Dc LcgIus uc Dco Lcgsutoc},
nonuncnio jurdico, a quc os irczcnios anos dc
sua idadc ainda nao gasiaran o concciio dc
Ionra das lciras casiclIanas? Dc cinqucnia
asiranics, quc, cn 1564, soliciiavan, cn
Salananca, ingrcsso ConanIia dc Jcsus, cssc
foi o unico rcjciiado, or curio dc cnicndincnio c
rcvcsso ao cnsino. Adniiido, iodavia, a
insisicncias suas, con a noia dc indifcrcnic,
cnlora rinassc cnirc os nais alicados, iudo
lIc cran, no csiudo, cscssas ircvas. Nao
avanava un asso, Afinal, or conscnso dc
iodos, assava or invcncvcl a sua incaacidadc.
Confcssou-a, or fin, c|c ncsno, rcqucrcndo ao
rciior, o cclclrc adrc Mariin Cuiicrrcz, quc o
cscusassc da vida cscolar, c o cnircgassc aos
nisicrcs cororais dc irnao coadjuior. Cuiicrrcz
aninou-o a orar, crsisiir, c cscrar. Dc rccnic
sc lIc alagou dc claridadc a inicligcncia.
McrgulIou-sc, cniao, cada vcz nais no csiudo; c
da, con csiucnda nudana, conca a dciar
25
vcr o a quc cra dcsiinada aqucla ciraordinaria
calca, aic cssc icno sulncrsa cn dcnsa
cscuridadc.
Ja c ncsirc insignc, ja cncarna iodo o salcr
da rcnasccna icologica, cn quc lrilIan as lciras
dc EsanIa. Succssivancnic ilusira as cadciras
dc filosofia, icologia c canoncs nas nais fanosas
univcrsidadcs curocias. cn Scgovia, cn
ValIadolid, cn Fona, cn Alcala, cn Salananca,
cn vila, cn Coinlra. Nos scus scicnia anos dc
vida, rofcssa as cicncias icologicas duranic
quarcnia c scic, cscrcvc ccrca dc duzcnios
voluncs, c norrc conarado con Sanio
AgosiinIo c S.. Tonas, alaio dc qucn Iouvc
qucn o considcrassc o naior cngcnIo, quc icn
iido a igrcja"; scndo ial a sua noncada, ainda
cnirc os roicsianics, quc dcsic jcsuia, cono
icologo c filosofo, cIcgou a dizcr Crocio quc
acnas Iavia qucn o igualassc".
Ja vcdcs quc ao iralalIo nada c inossvcl.
Dclc nao Ia circnos, quc nao scjan dc cscrar.
Con clc nada odc Iavcr, dc quc dcscscrar.
Mas, do scculo XVI ao scculo XX, o quc as
cicncias crcsccran, c inconcnsuravcl. Enirc o
currculo da icologia c filosofia no rinciro, c o
rograna dc un curso jurdico, no scgundo, a
disiancia c infiniia. Solrc os ncsircs, os salios c
os csiudanics dc agora csan nonianIas c
26
nonianIas nais dc qucsics, rollcnas c
csiudos quc quanios, Ia ircs ou quairo scculos,
sc alrangian no salcr Iunano.
O iralalIo, ois, vos Ia dc laicr oria dia c
noiic; c nunca vos ncgucis s suas visiias, sc
qucrcis Ionrar vossa vocaao, c csiais disosios a
cavar nos vcios dc vossa naiurcza, aic dardcs
con os icsouros, quc a vos Iaja rcscrvado, con
anino lcnigno, a dadivosa Providcncia. Ouvisics
o aldralar da nao oculia, quc vos cIana ao
csiudo? Alri, alri, scn dcicna. Ncn or vir
nuiio ccdo, lIo lcvcis a nal, lIo icnIais conia
dc inoriuna. Quanio nais naiuiinas cssas
inicrrucs do vosso dornir, nais lIas dcvcis
agradcccr.
O ananIcccr do iralalIo Ia dc anicciar-sc
ao ananIcccr do dias Nao vos ficis nuiio dc
qucn cscria ja sol nasccnic, ou sol nado. Curios
sc fizcran os dias, ara quc nos os dolrasscnos,
nadrugando. Ecrincniai, c vcrcis quanio vai
do dciiar iardc ao acordar ccdo. Solrc a noiic o
ccrclro cndc ao sono. AnicnanIa, icndc a
dcscriar.
Nao invcriais a ccononia do nosso
organisno. nao iroqucis a noiic clo dia,
dcdicando csic cana, c aqucla s disiracs. O
quc sc cscrdia ara o iralalIo con as noiiadas
inuicis, nao sc lIc rccolra con as nanIas dc
27
cicnoranco dornir, ou as iardcs dc cansado
laluiar. A cicncia, zclosa do cscasso icno quc
nos dcia a vida, nao da lugar aos ircsnoiics
lilcriinos. Ncn a calca ja causia, ou csiafada
nos razcrcs, icn ondc caila o inquirir, o
rcvolvcr, o ncdiiar do csiudo.
Os rorios csiudiosos dcsaccrian, quando,
iludidos or un Ialiio dc invcrsao, aniccn o
iralalIo, quc cnira cla noiic, ao quc rcccdc o
dia. A naiurcza nos csia nosirando con
ccnlos a vcrdadc. Toda cla, nos vivcnics, ao
anoiicccr, inclina ara o sono. A csia liao gcral
so alrcn irisic cccao os aninais sinisiros c os
carnicciros. Mas, quando sc avizinIa o volvcr da
luz, nuiio anics quc cla arraic a naiurcza, c
ainda rinciro quc alvorca no firnancnio, ja
roncu na icrra cn caniicos a alvorada, ja sc
orqucsiran dc Iarnonias c nclodias canos c
sclvas, ja o galo, nao o galo irisic do luar dos
scrics do nosso Caiulo, nas o galo fcsiivo das
nadrugadas, rciinc ao longc a csiridcncia dos
scus clarins, vilranics dc julilosa alcgria.
Ouvi, no ocna dc Jo, a voz do ScnIor,
crguniando a scu scrvo, ondc csiava, quando o
louvavan as csirclas da nanIa. UI cus cun nc
uuducnt snu ustu nututnu E quc icn nais
as csirclas da nanIa, dizia un grandc cscriior
nosso, quc icn nais as csirclas da nanIa quc
as da iardc, ou as da noiic, ara fazcr Dcus nais
28
caso do louvor dc unas quc das ouiras? Nao c clc
o ScnIor do icno, quc dcvc scr louvado a iodo o
icno, nao so da luz, scnao ianlcn das ircvas?
Assin c. orcn as csirclas da nanIa icn csia
vaniagcn quc nadrugan, aniccian-sc, c
dcscrian aos ouiros, quc sc lcvanicn a scrvir a
Dcus. Pois disio c quc Dcus sc Ionra, c agrada
cn rcscna dc Jo".
Tonai ccnlo, csiudanics c douiorcs, ionai
ccnlo das csirclas da nanIa, o gozarcis das
ncsnas vaniagcns. nao so a dc lcvaniardcs nais
ccdo a Dcus a oraao do iralalIo, nas a dc
anicccdcrdcs aos dcnais, logrando nais ara vos
ncsnos, c csiinulando os ouiros a quc vos
rivalizcn no ganIo lcndiio.
Ha csiudar, c csiudar. Ha iralalIar, c
iralalIar. Dcsdc quc o nundo c nundo, sc vcn
dizcndo quc o Ioncn nascc ara o iralalIo.
Hono nusctu ud uIocn". Mas o iralalIar c
cono o scncar, ondc iudo vai nuiio das sazcs,
dos dias c das Ioras. O ccrclro, cansado c scco
do lalorar diurno, nao acolIc lcn a scncnic.
nao a rccclc frcsco c dc lon grado, cono a icrra
orvalIada. Ncn a colIciia acodc iao suavc s
naos do lavrador, quando o iorrao ja lIc nao csia
sorrindo cnirc o scrcno da noiic c os alvorcs do
dia.
29
Assin, iodos salcn quc ara iralalIar
nasccnos. Mas nuiios sonos os quc ignoranos
ccrias condics, ialvcz as nais clcncniarcs, do
iralalIo, ou, clo ncnos, nui oucos os quc as
raiicanos. Quanios scrao os quc acrcdiicn quc
os nclIorcs iralalIadorcs scjan os nclIorcs
nadrugadorcs? quc os nais csiudiosos nao scjan
os quc ofcrcccn ao csiudo os solcjos do dia, nas
os quc o Ionran con as rincias da nanIa?
Dirao quc iais irivialidadcs, ccdias c
corriquciras, nao sao ara conicnladas nun
discurso acadcnico, ncn ara cscuiadas cnirc
douiorcs, lcnics c salios. Cada un sc avcn cono
cnicndc, c faz o quc odc. Mas cu, nisio aqui,
fao ainda o quc dcvo. Porquc, vindo rcgar-vos
ccricncia, cunria quc rclcvassc nais a quc
nais solrcssai na ninIa csiirada carrcira dc
csiudanic.
Esiudanic sou. Nada nais. Mau salcdor,
fraco jurisia, ncsquinIo advogado, ouco nais
sci do quc salcr csiudar, salcr cono sc csiuda, c
salcr quc icnIo csiudado. Ncn isso ncsno sci
sc salcrci lcn. Mas, do quc icnIo logrado salcr,
o nclIor dcvo s nanIas c nadrugadas. Muiias
lcndas sc icn invcniado, or a, solrc cccssos
da ninIa vida laloriosa. Dcran, nos ncus
rogrcssos iniclcciuais, larga aric ao uso cn
aluso do cafc c ao csinulo Ialiiual dos cs
ncrgulIados n'agua fria. Conios dc
30
inaginadorcs. Fcfraiario sou ao cafc. Nunca
rccorri a clc cono a csiinulanic ccrclral. Ncn
una so vcz na ninIa vida lusquci nun cdiluvio
o csanialIo do sono.
Ao quc dcvo, sin, o nais dos fruios do ncu
iralalIo, a rclaiiva calundancia dc sua
fcriilidadc, a aric roduiiva c duravcl da sua
safra, c s ninIas nadrugadas. Mcnino ainda,
assin quc cnirci ao colcgio, alvidrci cu ncsno a
convcnicncia dcssc cosiunc, c da avanic o
olscrvci, scn ccssar, ioda a vida. Eduquci nclc o
ncu ccrclro, a onio dc cscriar caiancnic
Iora, quc conigo ncsno asscniava, ao dornir.
Succdia, nuiio aniudc, cncciar cu a ninIa
soliiaria lanca dc csiudo una ou s duas da
anicnanIa. Muiias vczcs nc nandava ncu ai
volvcr ao lciio; c cu fazia acnas quc lIc olcdccia,
iornando, logo aos, quclas anadas
luculracs, as dc quc nc lcnlro con saudadc
nais dclciiosa c cniranIavcl.
TcnIo, ainda Iojc, convicao dc quc ncssa
olscrvancia crsisicnic csia o scgrcdo fcliz, nao
so das ninIas rinciras viiorias no iralalIo,
nas dc quanias vaniagcns alcancci janais lcvar
aos ncus concorrcnics, cn iodo o andar dos
anos, aic vclIicc. Muiio Ia quc ja nao suliraio
ianio s Ioras da cana, ara acrcsccniar s do
csiudo. Mas o sisicna ainda crdura, lcn quc
largancnic ccrccado nas aniigas inodcracs.
31
Aic agora, nunca o sol dcu conigo dciiado, c,
ainda Iojc, un dos ncus raros c nodcsios
dcsvanccincnios c o dc scr grandc nadrugador,
nadrugador incniicnic.
Mas, scnIorcs, os quc nadrugan no lcr,
convcn nadrugarcn ianlcn no cnsar. Vulgar c
o lcr, raro o rcflciir. O salcr nao csia na cicncia
alIcia, quc sc alsorvc, nas, rincialncnic, nas
idcias rorias, quc sc gcran dos conIccincnios
alsorvidos, ncdianic a iransnuiaao, or quc
assan, no csriio quc os assinila. Un salcdor
nao c arnario dc salcdoria arnazcnada, nas
iransfornador rcflcivo dc aquisics digcridas.
Ja sc vc quanio vai do salcr aarcnic ao
salcr rcal. O salcr dc aarcncia crc c osicnia
salcr iudo. O salcr dc rcalidadc, quanio nais
rcal, nais dcsconfia, assin do quc vai
arccndcndo. cono do quc clalora.
Havcis dc conIcccr, cono cu conIco, ascs,
ondc quanio ncnos cicncia sc aurar, nais
salios florcsccn. Ha, sin, dcssas rcgics, or
csic nundo alcn. Un Ioncn (ncssas icrras dc
ronissao} quc nunca sc nosirou lido ou salido
cn coisa ncnIuna, iido c Iavido c or corrcnic c
nocnic no quc qucr quc scja; orquc assin o
aclanan as ironlcias da oliica, do clogio
nuiuo, ou dos corrilIos cssoais, c o ovo
sulscrcvc a ncscia aioarda. Financciro,
32
adninisirador, csiadisia, cIcfc dc Esiado, ou
qualqucr ouiro lugar dc ingcnic siiuaao c
assusiadoras rcsonsalilidadcs, c, a cdir dc
loca, o quc sc diz nao dc ronio dcscncnIo,
fornula viva a quaisqucr dificuldadcs, cIavc dc
iodos os cnignas.
TcnIan or avcriguado quc, ondc qucr quc o
colocarcn, dara conia o sujciio das nais arduas
cnrcsas c soluao aos nais cnaranIados
rollcnas. Sc cn nada sc aarclIou, csia cn
iudo c ara iudo aarclIado. Ningucn vos salcra
infornar or quc. Mas iodo o nundo vo-lo dara
or lquido c ccrio. Nao arcndcu nada, c salc
iudo. Lcr, nao lcu. Escrcvcr, nao cscrcvcu.
Funinar, nao runinou. Produzir, nao roduziu.
E un inroviso oniscicnic, o fcnncno dc quc
ociava Danic. In cco tcno gun dotto s
co".
A csscs Ioncns-anaccias, a csscs
cnrciiciros dc iodas as cnrciiadas, a csscs
aviadorcs dc iodas a cnconcnda, sc cscancclan
os orics da fana, do odcrio, da grandcza, c,
nao conicnics dc lIcs alaudir cnirc os da icrra a
nulidadc, ainda, quando Dcus qucr, a nandan
cor adniraao do csirangciro.
Pclo conirario, os quc sc icn or noiorio c
inconicsiavcl cccdcrcn o nvcl da insiruao
ordinaria, csscs ara nada scrvcn. Por quc?
33
Porquc salcn dcnais". Susicnia-sc a quc a
concicncia rcsidc, jusiancnic, na
inconcicncia. Vai-sc, aic, ao incrvcl dc sc
inculcar ncdo aos rcarados", dc Iavc-los
cono cidadaos crigosos, c icr-sc or dogna quc
un Ioncn, cujos csiudos assarcn da cravcira
vulgar, nao odcria ocuar qualqucr osio nais
grado no govcrno, cn as dc analfalcios. Sc o
ovo c analfalcio, so ignoranics csiarao cn
icrnos dc o govcrnar. Naao dc analfalcios,
govcrno dc analfalcios. E o quc clcs, nuiia vcz s
cscancaras, c cn lcira rcdonda, or a dizcn.
Socraics, ccrio dia, nuna das suas
convcrsacs, quc O Princiro Alciladcs nos
dcia cscuiar ainda Iojc, dava grandc liao dc
nodcsiia ao inicrlocuior, dizcndo-lIc, con a
cosiunada lIancza. A ior csccic dc ignorancia
c cuidar una cssoa salcr o quc nao salc... Tal,
ncu caro Alciladcs, o icu caso. Enirasic cla
oliica, anics dc a icrcs csiudado. E nao cs iu so
o quc ic vcjas ncssa condiao. c csia ncsna a da
nor aric dos quc sc ncicn nos ncgocios da
rcullica. Acnas ccciuo cguo nuncro, c odc
scr quc, unicancnic, a Pcriclcs, icu iuior; orquc
icn cursado os filosofos".
Vcdc agora os quc inicniais ccrciiar-vos na
cicncia das lcis, c vir a scr scus inicrrcics, sc dc
ial jciio c quc concclcrcis salc-las, c cccuia-
34
las. Dcssc jciio; isio c. cono as cnicndian os
oliicos da Crccia, iniada clo ncsirc dc Plaiao.
Una vcz, quc Alciladcs discuiia con
Pcriclcs, cn alcsira rcgisirada or Xcnofonic,
accriou dc sc dclaicr o quc scja lci, c quando
cisia, ou nao cisia.
Quc vcn a scr lci? indaga
Alciliadcs.
A crcssao da voniadc do ovo,
rcsondc Pcriclcs.
Mas quc c o quc dcicrnina cssc
ovo? O lcn, ou o nal? rclica-lIc o
solrinIo.
Ccrio quc o lcn, nancclo.
Mas, scndo una oligarquia qucn
nandc, isio c, un dininuio nuncro dc
Ioncns, scrao, ainda assin, rcsciiavcis
as lcis?
Scn duvida.
Mas, sc a disosiao vicr dc un
iirano? Sc ocorrcr violcncia, ou
ilcgalidadc? Sc o odcroso coagir o fraco?
Cunrira, iodavia, olcdcccr?
Pcriclcs Icsiia; nas acala adniiindo.
35
Crcio quc sin.
Mas cniao, insisic Alciladcs, o
iirano, quc consirangc os cidadaos a lIc
acaiarcn os caricIos, nao scra, cssc
sin, o ininigo das lcis?
Sin; vcjo agora quc crrci cn
cIanar lcis s ordcns dc un iirano,
cosiunado a nandar, scn crsuadir.
Mas, quando un dininuio nuncro
dc cidadaos inc scus arlirios
nuliidao, darcnos, ou nao, a isso o nonc
dc violcncia?
Parccc-nc a nin, conccdc
Pcriclcs, cada vcz nais vacilanic, quc, cn
caso ial, c dc violcncia quc sc iraia, nao
dc lci.
Adniiido isso, ja Alciladcs iriunfa.
Logo, quando a nuliidao,
govcrnando, olrigar os ricos, scn
conscnso dcsics, nao scra, ianlcn,
violcncia, c nao lci?
Pcriclcs nao acIa quc rcsondcr; c a roria
razao nao o acIaria. Nao c lci a lci, scnao quando
asscnia no conscniincnio da naioria, ja quc,
cigido o dc iodos, dcsdcundun irrcalizavcl, nao
Iavcria ncio janais dc sc cIcgar a una lci.
36
Ora, scnIorcs lacIarclandos, csai lcn quc
vos idcs consagrar lci, nun as ondc a lci
alsoluiancnic nao crinc o conscniincnio da
naioria, ondc sao as ninorias, as oligarquias
nais acanIadas, nais inoularcs c ncnos
rcsciiavcis, as quc cn, c discn, as quc
nandan, c dcsnandan cn iudo; a salcr. nun
as, ondc, vcrdadcirancnic, nao Ia lci, nao Ia
noral, oliica ou juridicancnic falando.
Considcrai, ois, nas dificuldadcs, cn quc sc
vao cnlcar os quc rofcssan a nissao dc
susicniaculos c auiliarcs da lci, scus ncsircs c
cccuiorcs.
vcrdadc quc a cccuao corrigc, ou aicnua,
nuiias vczcs, a lcgislaao dc na noia. Mas, no
Drasil, a lci sc dcslcgiiina, anula c iorna
incisicnic, nao so cla lasiardia da origcn,
scnao ainda clos Iorrorcs da alicaao.
Ora, dizia S. Paulo quc loa c a lci, ondc sc
cccuia lcgiiinancnic. Honu cst cx, s qus cu
cgtnc ututu. Qucrcria dizcr. Doa c a lci quando
cccuiada con rciidao. Isio c. loa scra, cn
Iavcndo no cccuior a viriudc, quc no lcgislador
nao Iavia. Porquc so a nodcraao, a inicircza c a
cquidadc, no alicar das nas lcis, as odcrian,
cn ccria ncdida, cscoinar da inurcza, durcza c
naldadc, quc cnccrrarcn. Ou, nais lisa c
clarancnic, sc lcn o cnicndo, rcicndcria
37
significar o aosiolo das gcnics quc nais valc a
lci na, quando incccuiada, ou nal cccuiada
(ara o lcn}, quc a loa lci sofisnada c nao
olscrvada (conira clc}.
Quc ciraordinario, quc incnsuravcl, quc,
or assin dizcr, csiucndo c solrc-Iunano, logo,
nao scra, cn iais condics, o acl da jusiia!
Maior quc o da roria lcgislaao. Porquc, sc
dignos sao os juizcs, cono aric surcna, quc
consiiiucn, no cccuiar das lcis, cn scndo
jusias, lIcs nanicrao clcs a sua jusiia, c,
injusias, lIcs odcrao nodcrar, sc nao, aic, no
scu ianio, corrigir a injusiia.
Dc nada arovciian lcis, lcn sc salc, nao
cisiindo qucn as anarc conira os alusos; c o
anaro solrc iodos csscncial c o dc una jusiia
iao alia no scu odcr, quanio na sua nissao. A
icnos as lcis", dizia o Florcniino. Mas qucn lIcs
Ia dc icr nao? Ningucn".
Lc cgg son, nu cI on nuno ud cssc Nuo.
Enirc nos nao scria lciio rcsondcr assin iao
cn alsoluio inicrrogaao do ocia. Na
consiiiuiao lrasilcira, a nao quc clc nao via na
sua rcullica c cn sua coca, a nao
susicniadora das lcis, a a icnos, Iojc, criada, c
iao grandc, quc nada lIc iguala a najcsiadc,
nada lIc rivaliza o odcr. Enirc as lcis, c a jusiia
38
qucn dccidc, fulninando aquclas, quando con
csia colidircn.
Solcrania iananIa so nas fcdcracs dc
noldc noric-ancricano calc ao odcr judiciario,
sulordinado aos ouiros odcrcs nas dcnais
fornas dc govcrno, nas, ncsia, sucrior a iodos.
Dcssas dcnocracias, ois, o cio c a jusiia,
cio nao alsiraio, nao suosiicio, nao
ncrancnic noral, nas dc una rcalidadc
rofunda, c iao scriancnic inlaniado no
nccanisno do rcgncn, iao raiicancnic
cnlclido airavcs dc iodas as suas cas, quc,
falscando clc ao scu nisicr, iodo o sisicna caira
cn aralisia, dcsordcn c sulvcrsao. Os odcrcs
consiiiucionais cnirarao cn confliios insoluvcis,
as franquias consiiiucionais ruirao or icrra, c da
organizaao consiiiucional, do scu caraicr, das
suas funcs, dc suas garaniias acnas rcsiarao
dcsiroos.
Eis o dc quc nos Ia dc rcscrvar a jusiia
lrasilcira, sc a dciarcn solrcvivcr, ainda quc
agrcdida, oscilanic c nal scgura, aos ouiros
clcncnios consiiiuiivos da rcullica, no ncio das
runas, cn quc nal sc conscrvan ligciros iraos
da sua vcrdadc.
Ora, scnIorcs, cssc odcr cnincncialncnic
ncccssario, viial c salvador, icn os dois lraos,
nos quais agucnia a lci, cn duas insiiiuics. a
39
nagisiraiura c a advocacia, iao vclIas cono a
socicdadc Iunana, nas clcvadas ao ccn-dolro,
na vida consiiiucional do Drasil, cla csiucnda
inoriancia, quc o novo rcgncn vcio dar
jusiia.
Mcus anigos, c ara colalorardcs cn dar
cisicncia a cssas duas insiiiuics quc Iojc sas
daqui Ialiliiados. Magisirados ou advogados
scrcis. Sao duas carrciras quasc sagradas,
inscaravcis una da ouira, c, ianio una cono a
ouira, incnsas nas dificuldadcs,
rcsonsalilidadcs c uiilidadcs.
Sc cada un dc vos ncicr lcn a nao na
conscicncia, ccrio quc ircncra da crscciiva. O
ircncr rorio c dos quc sc dcfronian con as
grandcs vocacs, c sao ialIados ara as
dcscncnIar. O ircncr, nas nao o dcscoroar. O
ircncr, nas nao o rcnunciar. O ircncr, con o
ousar. O ircncr, con o cnrccndcr. O ircncr,
con o confiar. Confiai, scnIorcs. Ousai. Fcagi. E
Iavcis dc scr lcn succdidos. Dcus, airia, c
iralalIo. Mcici no rcgao cssas ircs fcs, csscs
ircs anorcs, csscs ircs signos sanios. E scgui,
con o coraao uro. Nao Iajais ncdo a quc a
soric vos ludilric. Mais odc quc os scus azarcs a
consiancia, a coragcn c a viriudc.
Idcalisno? Nao. ccricncia da vida. Nao Ia
foras, quc nais a scnIorcicn, do quc cssas.
40
Ecrincniai-o, cono cu o icnIo ccrincniado.
Podcra scr quc rcsigncis ccrias siiuacs, cono
cu as icnIo rcsignado. Mas ncrancnic ara
variar dc osio, c, cn vos scniindo incaazcs dc
uns, luscar ouiros, ondc vos vcnIa ao cnconiro o
dcvcr, quc a Providcncia vos Iavia rcscrvado.
Encarai, jovcns colcgas ncus, ncssas duas
csiradas, quc sc vos aicnician. Tonai a quc vos
indicarcn vossos rcsscniincnios, gosios c
cloracs, no cano dcssas nolrcs discilinas,
con quc lida a cicncia das lcis c a disiriluiao da
jusiia. Alraai a quc vos scniirdcs indicada clo
conIccincnio dc vos ncsnos. Mas nao rinciro
quc Iajais luscado na ccricncia dc ouircn un
ouco da quc vos c nisicr, c quc ainda nao
icndcs, ara clcgcr a nclIor dcrroia, cnirc as
duas quc sc ofcrcccn caria dc idoncidadc, Iojc
oliida.
Pclo quc nc ioca, cscassancnic avalio aic
ondc, nisso, vos odcria cu scr uiil. Muiio vi cn
cinqucnia anos. Mas o quc consiiiui a
ccricncia, consisic ncnos no vcr, quc no salcr
olscrvar. Olscrvar con clarcza, con
dcsinicrcssc, con sclcao. Olscrvar, dcduzindo,
induzindo, c gcncralizando, con ausa, con
criicrio con dcsconfiana. Olscrvar, aurando,
conirasicando, c guardando.
41
Quc csccic dc olscrvador scja cu, nao vo-lo
odcria dizcr. Mas, scguro, ou nao, no avcriguar c
disccrnir, dc una qualidadc, ao ncnos, nc
osso alonar a nin ncsno. a dc caio c
conscicncioso no ccndcr c narrar.
Cono nc dilaiaria, orcn, nuna ou nouira
coisa, quando iao longancnic, aqui, ja nc icnIo
cccdido cn alusar dc vos c dc nin ncsno?
Nao rcconiarci, ois, scnIorcs, a ninIa
ccricncia, c nuiio ncnos icniarci clana-la.
Cingir-nc-ci, csiriiancnic, a falar-vos cono
falaria c nin rorio, sc vos csiivcsscis cn nin,
salcndo o quc icnIo ccrincniado, c cu nc
acIassc cn vos, icndo quc rcsolvcr cssa cscolIa.
Todo ai c consclIciro naiural. Todos os ais
aconsclIan, sc lcn quc ncn iodos ossan jurar
clo valor dos scus consclIos. Os ncus scrao os
a quc nc julgo olrigado, na siiuaao cn quc
noncniancancnic csiou, clo vosso arlirio, dc
ai csiriiual dos ncus afilIados cn lciras, ncsia
solcnidadc.
E nagisiraiura quc vos idcs voiar?
Elcgcis, cniao, a nais cnincnic das
rofisscs, a quc un Ioncn sc odc cnircgar
ncsic nundo. Essa clcvaao nc inrcssiona
scriancnic; dc nodo quc nao sci sc a conoao
nc nao aialIara o juzo, ou iolIcra o discurso.
42
Mas nao sc dira quc, cn loa voniadc, fiquci
aqucn dos ncus dcvcrcs.
Scrao, ialvcz, ncras vulgaridadcs, iao
singclas, quao salidas, nas andc o scnso
conun, a noral c o dirciio, associando-sc
ccricncia, lIc noliliian os diiancs.
Vulgaridadcs, quc qualqucr ouiro orador sc
avaniajaria cn csnaliar dc nclIor linguagcn,
nas quc, na ocasiao, a nin iocan, c no ncu
cnsoado vcrnaculo Iao dc scr diias. Dasic,
orcn, quc sc digan con iscnao, con firncza,
con lcaldadc; c assin Iao dc scr diias, Iojc,
dcsia nolrc iriluna.
Moos, sc vos idcs ncdir con o dirciio c o
crinc na cadcira dc juizcs, concai,
csquadrinIando as cigcncias aarcnicncnic
ncnos alias dos vossos cargos, c roondc-vos
caricIar nclas con dolrado rigor; orquc, ara
scrnos ficis no nuiio, o dcvcnos scr no ouco.
u dcs cst n nnno, ct n nuo dc cst; ct
qu n nodco nquus cst, ct n nuo nquus cst".
PonIo ccnlo, scnIorcs. Nada sc lcva cn
ncnos conia, na judicaiura, a una loa fc dc
ofcio quc o vczo dc iardana nos dcsacIos c
scnicnas. Os codigos sc cansan dclaldc cn o
unir. Mas a gcral Ialiiualidadc c a conivcncia
gcral o cnircicn, inoccnian c univcrsalizan.
Dcsiaric sc incrcncnia c dcnanda clc cn
43
roorcs incalculavcis, cIcgando as causas a
coniar a idadc or lusiras, ou dccadas, cn vcz dc
anos.
Mas jusiia airasada nao c jusiia, scnao
injusiia qualificada c nanifcsia. Porquc a
dilaao ilcgal nas naos do julgador coniraria o
dirciio cscriio das arics, c, assin, as lcsa no
airinnio, Ionra c lilcrdadc. Os juizcs
iardinIciros sao culados, quc a lassidao conun
vai iolcrando. Mas sua cula ircsdolra con a
icrrvcl agravanic dc quc o lcsado nao icn ncio
dc rcagir conira o dclinqucnic odcroso, cn cujas
naos jaz a soric do liigio cndcnic.
Nao scjais, ois, dcsscs nagisirados, nas
naos dc qucn os auios cnan cono as alnas do
urgaiorio, ou arrasian sonos csquccidos cono
as rcguias do naio.
Nao vos arcais con csscs ouiros juizcs,
quc, con ialulcia dc cscruulosos, inaginan cn
risco a sua loa fana, sc nao cviiarcn o coniaio
dos lciicanics, rccclcndo-os con na sonlra,
cn lugar dc os ouvir a iodos con dcsrcvcnao,
doura c scrcnidadc.
Nao iniicis os quc, cn sc lIcs ofcrcccndo o
nais lcvc rcicio, a si ncsnos cn suscics
rcluscadas, ara csquivar rcsonsalilidadcs, quc
scria do scu dcvcr arrosiar scn quclra dc anino
ou dc confiana no rcsigio dos scus cargos.
44
Nao sigais os quc arguncnian con o gravc
das acusacs, ara sc arnarcn dc susciia c
cccraao conira os acusados; cono sc, clo
conirario, quanio nais odiosa a acusaao, nao
Iouvcssc o juiz dc sc rccavcr nais conira os
acusadorcs, c ncnos crdcr dc visia a rcsunao
dc inoccncia, conun a iodos os rcus cnquanio
nao liquidada a rova c rcconIccido o dcliio.
Nao aconanIcis os quc, no rciorio, ou no
juri, sc convcricn dc julgadorcs cn vcrdugos,
ioriurando o rcu con scvcridadcs inooriunas,
dcscalidas, ou indcccnics; cono sc iodos os
acusados nao iivcsscn dirciio roicao dos
scus juizcs, c a lci roccssual, cn iodo o nundo
civilizado, nao Iouvcssc or sagrado o Ioncn,
solrc qucn rccai acusaao ainda invcrificada.
Nao csicjais con os quc agravan o rigor das
lcis, ara sc acrcdiiar con o nonc dc ausicros c
ililados. Porquc nao Ia nada ncnos nolrc c
alausvcl quc agcnciar una rcuiaao
nalignancnic oliida cn rcjuzo da vcrdadcira
inicligcncia dos icios lcgais.
Nao julgucis or considcracs dc cssoas,
ou clas do valor das quaniias liiigadas, ncgando
as sonas, quc sc lciician, cn razao da sua
grandcza, ou cscolIcndo, cnirc as arics na lidc,
scgundo a siiuaao social dclas, scu odcrio,
oulcncia c consicuidadc. Porquc quanio nais
45
arnados csiao dc iais arnas os odcrosos, nais
inclinados c dc rcccar quc scjan ciorsao
conira os ncnos ajudados da foriuna; c, or
ouiro lado, quanio naiorcs sao os valorcs
dcnandados c naior, orianio, a lcsao arguida,
nais gravc iniquidadc scra ncgar a rcaraao,
quc sc dcnanda.
Nao vos nisiurcis con os iogados, quc
coniraran a docna dc acIar scnrc razao ao
Esiado, ao Covcrno, Fazcnda; or ondc os
condccora o ovo con o iiulo dc fazcndciros".
Essa rcsunao dc icrcn, dc ordinario, razao
conira o rcsio do nundo, ncnIuna lci a
rcconIccc Fazcnda, ao Covcrno, ou ao Esiado.
Anics, sc adnissvcl fossc a qualqucr
rcsunao, Iavia dc scr cn scniido conirario;
ois cssas cniidadcs sao as nais irrcsonsavcis,
as quc nais alundan cn ncios dc corroncr, as
quc ccrccn as crscguics, adninisiraiivas,
oliicas c oliciais, as quc, dcniiindo
funcionarios indcnissvcis, rasgando coniraios
solcncs, consunando lcscs dc ioda a ordcn (or
nao scrcn os crciradorcs dc iais aicniados os
quc os agan}, acunulan, coniinuancnic, solrc
o icsoiro ullico icrrvcis rcsonsalilidadcs.
No Drasil, duranic o Incrio, os lilcrais
iinIan or ariigo do scu rograna ccrccar os
rivilcgios, ja csaniosos, da Fazcnda Nacional.
46
Pasnoso c quc clcs, sol a Fcullica, sc ccn-
dolrcn ainda, conculcando-sc, aic, a
Consiiiuiao, cn onios dc alio nclindrc, ara
asscgurar ao Fisco csia siiuaao nonsiruosa, c
quc ainda Iaja qucn, solrc iodas cssas
conquisias, lIc qucira granjcar a dc un lugar dc
rcdilccs c vaniagcns na conscicncia judiciaria,
no foro niino dc cada nagisirado.
Magisirados fuiuros, nao vos dcicis
coniagiar dc coniagio iao naligno. Nao ncgucis
janais ao Erario, Adninisiraao, Uniao, os
scus dirciios. Sao iao inviolavcis, cono quaisqucr
ouiros. Mas o dirciio dos nais niscravcis dos
Ioncns, o dirciio do ncndigo, do cscravo, do
crininoso, nao c ncnos sagrado, cranic a
jusiia, quc o do nais alio dos odcrcs. Anics,
con os nais niscravcis c quc a jusiia dcvc scr
nais aicnia, c rcdolrar dc cscruulo; orquc sao
os nais nal dcfcndidos, os quc susciian ncnos
inicrcssc, c os conira cujo dirciio consiran a
infcrioridadc na condiao con a nngua nos
rccursos.
Prcscrvai, juizcs dc ananIa., rcscrvai
vossas alnas juvcnis dcsscs laios c aloninavcis
sofisnas. A ningucn inoria nais do quc
nagisiraiura fugir do ncdo, csquivar
IunilIacs, c nao conIcccr colardia. Todo o
lon nagisirado icn nuiio dc Icroico cn si
ncsno, na urcza inaculada c na lacida rigidcz,
47
quc a nada sc dolrc, c dc nada sc icna, scnao da
ouira jusiia, asscnic, ca cnlaio, na
conscicncia das nacs, c culninanic, la cn
cina, no juzo divino.
Nao icrgivcrscis con as vossas
rcsonsalilidadcs, or nais airilulacs quc vos
inonIan, c nais crigos a quc vos conIan.
Ncn rccccis solcranias da icrra. ncn a do ovo,
ncn a do odcr. O ovo c una iorrcnic, quc rara
vcz sc nao dcia conicr clas acs nagnaninas.
A inircidcz do juiz, cono a lravura do soldado, o
arrclaian, c fascinan. Os govcrnos invcsicn
conira a jusiia, rovocan c dcsrcsciian a
irilunais; nas, or nais quc lIcs csuncn
conira as scnicnas, quando jusias, nao icrao,
or nuiio icno, a calca crguida cn ancaa ou
dcsolcdicncia dianic dos nagisirados, quc os
cnfrcnicn con dignidadc c firncza.
Os rcsidcnics dc ccrias rcullicas sao, s
vczcs, nais iniolcranics con os nagisirados,
quando lIcs rcsisicn, cono dcvcn, do quc os
aniigos nonarcas alsoluios. Mas, sc os cIcfcs
das dcnocracias dc ial jacz sc csqucccn do scu
lugar, aic o circno dc sc Iavcrcn, quando lIcs
ica o orgulIo, con os juizcs viialcios c
inanovvcis dc Iojc, cona sc Iavcrian con ou
ouvidorcs c dcscnlargadorcs d'El-Fci Nosso
ScnIor, fragcis insiruncnios nas naos dc
dcsoias coroados, cunrc aos ancsquinIados
48
cla jaciancia dcssas rclcldias icr cn ncnic quc,
insiiiuindo-os cn guardas da Consiiiuiao conira
os lcgisladorcs c da lci conira os govcrnos, csscs
acios dc lilcrdadc nao os rcvcsiiran dc
rcrrogaiivas uliranajcsiaiicas, scnao ara quc a
sua auioridadc nao iora s cigcncias dc
ncnIuna oicsiadc Iunana.
Os iiranos c larlaros aniigos iinIan, or
vczcs, nais conrccnsao rcal da jusiia quc os
civilizados c dcnocraias dc Iojc. Haja visia a
Iisioria, quc nos conia un rcgador do scculo
XVII.
A iodo o quc faz cssoa dc juiz, ou ninisiro",
dizia o orador sacro, nanda Dcus quc nao
considcrc na aric a razao dc rncic odcroso,
ou dc olrc dcsvalido, scnao so a razao do scu
roino...Dcn raiicou csia viriudc Canuio, rci
dos Vandalos, quc, nandando jusiiar una
quadrilIa dc salicadorcs, c ondo un dclcs
cnlargos dc quc cra arcnic d'El-Fci, rcsondcu.
Sc rovar scr nosso arcnic, razao c quc lIc
faan a forca nais alia".
Don c quc os larlaros iivcsscn dciado
lics iao incscradas s nossas dcnocracias.
Dcn odcria scr quc, larlarizando-sc con csscs
nodclos, anicuscsscn clas, cnfin, a jusiia ao
arcnicsco, c nos livrasscn da csic das
arcniclas, cn naicrias dc govcrno.
49
Cono vcdcs, scnIorcs, ara nc nao
cIanarcn a nin rcvolucionario, ando a caiar
ninIa liicraiura dc Iojc nos livros rcligiosos.
Ouiro onio dos naiorcs na cducaao do
nagisirado. corar ncnos dc icr crrado quc dc sc
nao cncndar. MclIor scra quc a scnicna nao
crrc. Mas, sc cair cn crro, o ior c quc sc nao
corrija. E, sc o rorio auior do crro o rcncdiiar,
ianio nclIor; orquc ianio nais crcscc, con a
confissao, cn crcdiio dc jusio, o nagisirado, c
ianio nais sc solcniza a rcaraao dada ao
ofcndido.
Muiias vczcs, ainda, icria cu dc vos dizcr.
Nao faais, nao faais. Mas ja c icno dc caar as
vclas ao discurso. Pouco agora vos dirci.
Nao aniconIais o draconianisno
cquidadc. Dados a iao crucl nania, ganIarcis,
con razao, concciio dc naus, c nao dc rcios.
Nao culiivcis sisicnas, ciravagancias c
singularidadcs. Por cssc ncio lucrarcis a ncscia
rcuiaao dc originais; nas nunca a dc salios,
douios, ou conscicnciosos.
Nao niliicis cn ariidos, dando oliica o
quc dcvcis inarcialidadc. Dcssa nancira
vcndcrcis as alnas c fanas ao dcnnio da
anliao, da iniriga c da scrvidao s aics nais
dcicsiavcis.
50
Nao coricjcis a oularidadc. Nao iransijais
con as convcnicncias. Nao icnIais ncgocios cn
sccrciarias. Nao dclilcrcis or consclIciros, ou
asscssorcs. Nao dcis voios dc solidaricdadc con
ouiros, qucn qucr quc scjan. Fazcndo aos
colcgas ioda a Ionra, quc lIcs dcvcrdcs, rcsiai-
lIcs o crcdiio, a quc sua dignidadc Iouvcr dirciio;
nas nao ianio quc dclilcrcis so dc os ouvir, cn
naicria ondc a confiana nao sulsiiiua a
inscao dircia. Nao rcscindais, cn suna, do
conIccincnio rorio, scnrc quc a rova
icrninanic vos csicja ao alcancc da visia, c sc
ofcrca vcrificaao incdiaia do irilunal.
Por dcrradciro, anigos dc ninIa alna, or
dcrradciro, a uliina, a nclIor liao da ninIa
ccricncia. Dc quanio no nundo icnIo visio, o
rcsuno sc alrangc ncsias cinco alavras.
Nao Ia jusiia, ondc nao Iaja Dcus.
Qucrcrcis quc vo-lo dcnonsirassc? Mas scria
crdcr icno, sc ja nao cnconirasics a
dcnonsiraao no csciaculo aiual da icrra, na
caiasirofc da Iunanidadc. O gcncro Iunano
afundiu-sc na naicria, c no occano violcnio da
naicria fluiuan, Iojc, os dcsiroos da civilizaao
ncio dcsiruda. Essc faial ccdio csia clanando
or Dcus. Quando clc iornar a nos, as nacs
alandonarao a gucrra, c a az, cniao, assonara
51
cnirc clas, a az das lcis c da jusiia, quc o
nundo ainda nao icn, orquc ainda nao crc.
A jusiia Iunana calc, ncssa rcgcncraao,
acl csscncial. Assin o saila cla Ionrar.
TralalIai or isso os quc alraardcs cssa
carrcira, con a influcncia da alissina dignidadc
quc do scu ccrccio rccclcrcis.
Dcla vos falci, da sua grandcza c dos scus
dcvcrcs, con a inconcicncia dc qucn nao a icn
ccrcido. Nao iivc a Ionra dc scr nagisirado.
Advogado sou, Ia cinqucnia anos, c, ja agora,
norrcrci advogado.
E, cnircianio, da advocacia no Drasil, da
ninIa rofissao, do quc ncla, cn ccricncia,
acunulci, raiicando-a, quc nc nao scra dado
agora iraiar. A cicnsao ja dcnasiadssina dcsic
coloquio cn dcsalinIo nao nc conscniiriaria
acrcscino iananIo. Mas quc crdcrcis, con ial
onissao? Nada.
Na nissao do advogado ianlcn sc
dcscnvolvc una csccic dc nagisiraiura. As duas
sc cnirclaan, divcrsas nas funcs, nas
idcniicas no oljcio c na rcsulianic; a jusiia.
Con o advogado, jusiia niliianic. Jusiia
incranic, no nagisirado.
Lcgalidadc c lilcrdadc sao as ialuas da
vocaao do advogado. Nclas sc cnccrra, ara clc,
52
a snicsc dc iodos os nandancnios. Nao dcscriar
a jusiia, ncn coricja-la. Nao lIc f aliar con a
fidclidadc, ncn lIc rccusar o consclIo. Nao
iransfugir da lcgalidadc ara a violcncia, ncn
irocar a ordcn cla anarquia. Nao anicor os
odcrosos aos dcsvalidos, ncn rccusar airocnio
a csics conira aquclcs. Nao scrvir scn
indccndcncia jusiia, ncn quclrar da vcrdadc
anic o odcr. Nao colalorar cn crscguics ou
aicniados, ncn lciicar cla iniquidadc ou
inoralidadc. Nao sc sulirair dcfcsa das causas
inoularcs, ncn das crigosas, quando
jusias. Ondc for auravcl un grao, quc scja, dc
vcrdadciro dirciio, nao rcgaicar ao airilulado o
consolo do anaro judicial. Nao roccdcr, nas
consulias, scnao con a inarcialidadc rcal do
juiz nas scnicnas. Nao fazcr da lanca lalcao, ou
da cicncia ncrcaiura. Nao scr laio con os
grandcs, ncn arroganic con os niscravcis. Scrvir
aos oulcnios con aliivcz c aos indigcnics con
caridadc. Anar a airia, csircncccr o roino,
guardar fc cn Dcus, na vcrdadc c no lcn.
ScnIorcs, dcvo acalar. Quando, Ia
cinqucnia anos, saa cu daqui, na vclIa
Pauliccia, soliiaria c lrunosa, cono Iojc sas da
iransfigurada nciroolc do naino Esiado
lrasilciro, lcn ouiros cran csic as c iodo o
nundo ocidcnial.
53
O Drasil acalava dc varrcr do scu icrriiorio a
invasao araguaia, c, na Ancrica do Noric,
oucos anos anics, a gucrra civil linara da
grandc rcullica o caiivciro ncgro, cuja agonia
csicvc a iquc dc a soolrar dcscdaada. Eran
dois rcnuncios dc una alvorada, quc doirava os
cinos do nundo crisiao, anunciando fuiuras
viiorias da lilcrdadc.
Mas, ao ncsno icno, a invasao gcrnanica
alagava icrras dc Frana, dciando-a violada,
iransassada no coraao c cruclncnic nuiilada,
aos olIos sccos c indifcrcnics das ouiras
oicncias c nais nacs curocias, grandcs ou
cqucnas.
Ningucn crcclcu quc sc csiavan scncando
o caiivciro c a sulvcrsao do nundo. Da a ncnos
dc cinqucnia anos, aqucla airoz caccrlaao do
cgosno oliico cnvolvia culados c inoccnics
nuna scric dc convulscs, ial, quc acrcdiiarcis
Iavcr-sc dcscjado o infcrno cnirc as nacs da
icrra, dando ao inaudiio fcnncno Iunano
roorcs quasc caazcs dc rcrcscniar, na sua
csaniosa incnsidadc, un caiaclisno cosnico.
Parccia csiar-sc dcsnancIando c aniquilando o
nundo. Mas cra a cicrna jusiia quc sc nosirava.
Era o vclIo coniincnic quc rinciiava c ciar a
vclIa oliica, dcsalnada, ncrcaniil c cnica, dos
Naolccs, MciicrnicIs c Disnarcls, nun ciclonc
dc aloninacs incnarravcis, quc lcn dcrcssa
54
alrangcria, cono alrangcu, na zona das suas
ircncndas conocs, os ouiros coniincnics, c
dciaria rcvolvido o orlc iniciro cn iorncnias
caiasiroficas, so Dcus salc or quanias gcracs
alcn dos nossos dias.
O Driarcu do incoravcl ncrcaniilisno quc
clorava a Iunanidadc, o colosso do cgosno
univcrsal, quc, duranic un scculo, assisiira
inassvcl cnironizaao dos calculos dos
govcrnos solrc os dirciios dos ovos, o rcinado
nio da anliao c da fora rolava, c sc dcsfazia,
nun dcsnoronancnio avoroso, lcvando or a a
rojo incrios c dinasiias, rcis, donnios,
consiiiuics c iraiados. Mas a ncdonIa
inicrvcnao dos odcrcs icnclrosos do nosso
dcsiino nal csiava concada. Ningucn odcria
conjciurar ainda cono c quando acalara.
Ncsic canio da icrra, o Drasil da Icgcnonia
sul-ancricana", cnircluzida con a gucrra do
Paraguai, nao culiivava iais vclcidadcs, ainda
lcn quc, Iojc, dc iodo cn iodo ciinias Mas
cncciara una cra dc asiracs jurdicas c
rcvolucs incrucnias. En 1888 aloliu a
roricdadc scrvil. En 1889 laniu a coroa, c
organizou a rcullica. En 1907 cnirou, cla
oria dc Haia, ao conccrio das nacs. En 1917
alisiou-sc na aliana da civilizaao, ara
cncnIar a sua rcsonsalilidadc c as suas
foras navais na gucrra das gucrras, cn socorro
55
do dirciio das gcnics, cujo codigo ajudara a
organizar na Scgunda Confcrcncia da Paz.
Mas, dc suliio, agora, un novincnio
dcsvairado arccc csiar-nos lcvando, cnuados
dc una corrcnic sulnarina, a un rccuo
inclicavcl. Dircis quc o Drasil dc 1921
icndcssc, Iojc, a rcudiar o Drasil dc 1917. Por
quc? Porquc a nossa oliica nos dcscurou dos
inicrcsscs, c, anic isso, dclirando cn accsso dc
frvolo dcsciio, iranos dcsncniir a ccclsa
iradiao, iao gloriosa, quao inicligcnic c fccunda?
Nao; scnIorcs, nao scria ossvcl. Na
rcsoluao dc 1917 o Drasil asccndcu clcvaao
nais alia dc ioda a nossa Iisioria. Nao dcsccra.
Anigos ncus, nao. Conronissos daqucla
naiurcza, daquclc alcancc, daqucla dignidadc nao
sc rcvogan. Nao convcrianos una qucsiao dc
fuiuro cn qucsiao dc rclancc. Nao iransforncnos
una qucsiao dc rcvidcncia cn qucsiao dc
colia. Nao rcduzanos una incnsa qucsiao dc
rincios a vil qucsiao dc inicrcsscs. Nao dcnos
dc laraio a csscncia cicrna da jusiia or una
rasicira dcsavcna dc ncrcadorcs. Nao
larganIcnos o nosso orvir a iroco dc un
ncsquinIo raio dc lcniilIas. Nao arrasicnos o
Drasil ao cscandalo dc sc dar cn csciaculo
icrra ioda cono a nais fuiil das nacs, naao
quc, disiancia dc quairo anos, sc dcsdisscssc
56
dc un dos nais ncnoravcis aios dc sua vida,
irocassc dc idcias, variassc dc afcics, nudassc
dc caraicr, c sc rcncgassc a si ncsna.
, scnIorcs, nao, nao c nao! Paladinos, ainda
onicn, do dirciio c da lilcrdadc, nao vanos agora
nosirar os unIos conirados aos irnaos, con
quc conungavanos, Ia ouco, ncssa vcrdadcira
cruzada. Nao crcanos, assin, o cquillrio da
dignidadc, or anor dc una cndcncia dc
csirciio caraicr concrcial, ainda nal liquidada,
solrc a qual as clicacs dadas naao clos
scus agcnics, aic csia daia, sao inconsisicnics c
furia-corcs. Nao culcnos o csirangciro das
nossas dccccs oliicas no cicrior, anics dc
avcriguarnos sc os culados nao sc acIarian
aqui ncsno, cnirc os a qucn sc dcara, ncsias
ccgas agiiacs dc odio a ouiros ovos, a divcrsao
nais ooriuna dos nossos crros c niscrias
inicsiinas.
O Drasil, cn 1917, laniou a sua landcira
cnirc as da civilizaao nos narcs da Euroa. Da
nao sc rciroccdc facilncnic, scn quclra da
scricdadc c do dccoro, sc nao dos rorios
inicrcsscs. Mais cuidado iivcsscnos, cn icno,
con os nossos, nos consclIos da az, sc nclcs
quiscsscnos lrilIar nclIor do quc lrilIanos nos
aios da gucrra, c acalar scn coniraicnos ou
dissalorcs.
57
Agora, o quc a oliica c a Ionra nos indican,
c ouira coisa. Nao lusqucnos o caninIo dc volia
siiuaao colonial. Cuardcno-nos das roiccs
inicrnacionais. Acauiclcnos-nos das invascs
cconnicos. Vigicno-nos das oicncias
alsorvcnics c das raas cansionisias. Nao nos
icnanos ianio dos grandcs incrios ja saciados,
quanio dos ansiosos or sc fazcrcn iais cusia
dos ovos indcfcsos c nal govcrnados. TcnIanos
scniido nos vcnios, quc soran dc ccrios
quadranics do ccu. O Drasil c a nais coliavcl
das rcsas; c, ofcrccida, cono csia, incauia,
ingcnua, incrnc, a iodas as anlics, icn, dc
solcjo, con quc fariar duas ou ircs das nais
fornidavcis.
Mas o quc lIc inoria, c quc dc conco a
govcrnar-sc a si ncsno; orquanio ncnIun dos
arliiros da az c da gucrra lcva cn conia una
nacionalidadc adornccida c ancnizada na iuicla
crciua do govcrnos, quc nao cscolIc. Un ovo
dccndcnic no scu rorio icrriiorio c nclc
ncsno sujciio ao donnio dc scnIorcs nao odc
alncjar scriancnic, ncn scriancnic nanicr a
sua indccndcncia ara con o csirangciro.
Eia, scnIorcs! Mocidadc viril! Inicligcncia
lrasilcira! Nolrc naao clorada! Drasil dc
onicn c ananIa! Dai-nos o dc Iojc, quc nos
falia.
58
Maos olra da rcivindicaao dc nossa
crdida auiononia; naos olra da nossa
rcconsiiiuiao inicrior; naos olra dc
rcconciliarnos a vida nacional con as
insiiiuics nacionais; naos olra dc sulsiiiuir
cla vcrdadc o sinulacro oliico da nossa
cisicncia cnirc as nacs. TralalIai or cssa
quc Ia dc scr a salvaao nossa. Mas nao
luscando salvadorcs. Ainda vos odcrcis salvar a
vos ncsnos. Nao c sonIo, ncus anigos; lcn
sinio cu, nas ulsacs do sanguc, cssa
rcssurrciao ansiada. Oala nao sc nc fccIcn os
olIos, anics dc lIc vcr os rinciros indcios no
Iorizonic. Assin o qucira Dcus."
59

Ridendo Castigat Mores
www.jahr.org
Verso para eBook
eBooksBrasII.com

__________________
Ouiulro 2.000
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

Você também pode gostar