AST & BAZLARIN ENDSTRDE VE GNLK HAYATTA KULLANIMI Gnlk hayatta kullandmz sabun,amar suyu,tuz ruhu,baz ilalar,gazoz,sirke,tra kp,cilt

bakm kremi,ketap gibi maddelerin yapsnda asit yada baz bulunmaktadr. Baz asit ve bazlar ise yediimiz sebze ve meyvelerde doal olarak vardr. Hatta baz asit ve bazlarn eksikliinde canl vcudunda birtakm hastalklar meydana gelir. Folik asit eksikliinde aneminin olumas gibi. imdi nemli asit ve bazlarn zelliklerini ve kullanld alanlar inceleyelim. Formik asit(HCOOH): Bakterilere kf ve mayalara etki eder. Mikrobik bozunmay nlemek iin gdalarda koruyucu olarak kullanlr. Karnca salgsnda bol miktarda bulunur. Asetik asit(CH3COOH): Sirke asidi olarak bilinir asetik asidin %5-8 lik zeltisi sirke olarak kullanlr. Asetik asit bir ok ila ve endstri maddesinin hazrlanmasnda kullanlr. Tahri edici kokuya sahip bir svdr. Alminyum asetat tuzu,taze kesilmi yaralarda kan dindirici olarak kullanlr. Sorbik asit(HC6H7O2): Kf ve mayalarn gelimesine engel olur.Bu zelliinden dolay yiyeceklerde antimikrobik koruyucu olarak kullanlr. Kokusu,lezzeti yoktur. Slfrik asit(H2SO4): Endstride kullanlan en nemli asit ve dnyada en ok retilen kimyasallardan biridir. SO2 kullanlarak Kontak Metodu denilen bir metotla retilir. Endstride bir ok alanda kullanlan bu asit,zellikle gbre retiminde,amonyum slfat retiminde,patlayc yapmnda,boya sanayiinde,petro kimya sanayiinde kullanlmaktadr. Benzoik asit(C6H5COOH): Beyaz renkli ine ve yaprakk grnmnde bir maddedir. Gdalarda mikrobik bozunmay nlemek iin kullanlr. En ok kullanld alanlar,meyve suyu,marmelat,reel,gazl iecekler,turular,ketap ve benzeri rnlerdir. Benzoik asit,bir ok bitkinin yaprak,kabuk ve meyvelerinde bulunur. Benzoik asit,genellikle sodyum tuzu olarak kullanlr. lave edildii gdann tadn etkiler. Folik asit: Folik asit,yaayan tm hayvan ve bitki dokularnda az da olsa bulunur. Folik asit en ok koyu yeil yaprakl sebzeler ve gda olarak kullanlan hayvanlarn bbrek ve karacierlerinde 1

bulunur. Biftek,hububat,sebzeler,domates,peynir ve stte az miktarda bulunur. Folik asit eksikliinde vcutta anemi (kanszlk) ortaya kar. Hidrojen slfr(H2S): Renksiz bir gazdr. Kokmu yumurtay andran bir kokusu vardr.ok zehirlidir. Uzun zaman solunduunda insan ldre bilir. Havada seyrektik olarak bulunduunda yorgunluk ve ba ars yapar. Nitrik asit(HNO3): Nitrik asit,dinamit yapmnda kullanlr. Nitrik asidin gliserin ile reaksiyonundan nitrogliserin meydana gelir. Ayrca nitrik asit NH4NO3 ieren gbrelerin retiminde kullanlr. Fosforik asit(H3PO4): Saf fosforik asit,renksiz kristaller halinde bir katdr. Fosforik asit, en ok, fosfatl gbrelerin yapmnda ve ila endstrisinde kullanlr. Hidroflorik asit(HF): Hidroflorik asit yksek oktanl benzin yapmnda,sentetik kriyolit(Na3AlF6) imalatnda kullanlr. Ayrca hidroflorik asit, camlarn zerine ekil yapmak iin kullanlr. Bu i iin, nce cam eya yzeyi bir parafin tabakas ile kaplanr. Sonra parafinin zerine bir elik kalem ile istenen ekil izilir. Bu izgilere hidrojen florr gaz veya zeltisi tatbik edilir. Camdaki parafinin temizlendikten sonra camda yalnz sabit ekiller kalr. Sodyum hidroksit(NaOH): Beyaz renkte nem ekici bir maddedir. Su da kolaylkla znr ve yumuak kaygan ve sabun hissi veren bir zelti oluturur. nsan dokusuna kandrc bir etkisi vardr. Sodyum hidroksit, lboratuvarda CO2 gibi asidik gazlar yakalamak iin kullanlr. Endstride bir ok kimyasal maddenin yapmnda, yapay ipek, sabun, kt,boya, deterjan endstrisinde ve petrol rafinelerinde kullanlr. Potasyum hidroksit(KOH): Endstride arap sabunu retiminde, pillerde elektrolit olarak ve gbre yapmnda kullanlr. Kalsiyum hidroksit(Ca(OH)2): Beyaz bir toz olup, suda hamurumsu bir grn alr. Snmemi kirece su ilave edilmesiyle elde edilir. Kalsiyum hidroksit asidik gazlarn uzaklatrlmas, kire ve imento yapm alanlarnda kullanlr.

Amonyak(NH3): Renksiz, kendine zg keskin kokusu olan bir gazdr. Sv amonyak zellikleri bakmndan suya benzer, polar yapdadr, hidrojen ba yapar ve su gibi iyonlarna ayrr. Amonyak,endstride en ok azotlu gbrelerin ve nitrik asidin retiminde balang maddesi olarak kullanlr. Lboratuvarlarda ise amonyak , zayf baz olarak ve bir ok kimyasal maddenin elde edilmesinde kullanlr. Amonyak, bilhassa nitrik asit ve amonyum tuzlar imalatnda, re, boya, ila ve plastik gibi organik madde imalatnda kullanlr. Amonyak gaz, normal scaklkta basn uygulandnda kolaylkla svlar. Oluan bu svnn buharlama ss yksektir (327kkal/g). Bundan dolay amonyak endstride soutucu olarak kullanlr. Hidrosiyanik asit(HCN): Tabiatta bulunan zehirlerin en kuvvetlisidir. HCN nin kokusu eftali ekirdei ii kokusuna benzer. Metrekpte 34 miligram HCN varlnda kokusu hissedilebilir. ldrc tesir hz yaklak 16 dakikadr. ldrc dozu konsantrasyonuna baldr. Laktik asit: Zeytine lezzet ve bileenlerinin salamuraya geiini salyor. Probiyonik asit: Peynirde,ekmek ve unlu mamullerinde rop hastalna kar, kflere kar etkili bir asittir. Malik asit: Hafif ekimsidir. Asitlii dzenlemek iin kullanlr. suda znrl yksektir. Tartarik asit: znrl yksek bir asittir. Asitlik ve tat iin kullanlr. zmde bulunur. Gnlk hayatta karlatmz maddelerden bir ksm asit ve baz ierir. Asit ve bazlar her zaman evimizde bulundurduumuz baz mamullerin iinde bulunur. imdi bu mamullerin iinde bulunan asit ve bazlar srasyla aada gsterelim.

ampuan: Ammonium laureth sulfate. Sodium chloride. Ammonium xylenesulfanete. 3 Sodyum citrate. Ammonium lauryl sulfate.

Sitrik asit. Hydrogenated polydecene. Terasodium EDTA. Di macunu: Kalsiyum karbonat. Sodium lauryl sulfate. Sodium silicate. Sa spreyi: Cetrimonium chloride. Stearalkonium chloride. Salicylic asit. Sabun: Sodium cocoly sethionate. Stearic asit. Sodium tallowate. Sodium polm kernelate. Trisodium EDTA Cilt bakm kremi: Sodium cetearyl sulfate. Tra kp: Palmitik asit. Potasyum klorr. Vitamin hap:Sorbik asit. Sodyum silikat. Sitrik asit anhidr. Folik asit. Stearic asit. Sodium carbomer. Coconut asit. Sodium sethionate. Sodium stearete. Sodium chloride. Laktik asit. Palmitik asit. Sodium monofluorophosphate. Sodium carrageenan. Disodium EDTA.

Ketap: Askorbik asit. Sodyum benzoat. Mayonez: Sorbik asit. Kola: norganik asitlii dzenleyici H3PO4 Margarin: Sitrik asit. Limon sosu: Sitrik asit. Kabartma tozu: Stabilizor(sodyum asit pirofosfat E450) . Askorbik asit. Potasyum sorbat. Fosforik asit Potasyum sorbat.

Yiyecek ve ieceklerimize bulunan asitlerin yenilip iilmesinde bir mahsur yokken suni olarak elde edilen asitlerin yenilip iilmesi tehlike arz eder. Simdi salmz iin zararl olan asitleri inceleyelim. E-230 Sorbik asit: Vitamin B12yi yok ediyor. E-250 sodyum nirit, E251 Sodyum nitrat : Kalp damar hastalklar.(tm sosis ve salamlarda.) E-120 Karminik asit: nrolojik hastalklar. E-330 sitrik asit: En tehlikeli kanserojen etki maddesi olup ne yazk ki bir ok hazr gdada bulunuyor.(gofret, meyve sular, baz hazr orbalar,teneke konserve turular, baz hazr yaprak sarmalar,baz ekerlemeler.)

E-300 Askorbik asit : Kanserojen etki maddesi. (baz portakal sulu ieceklerde.)

Yurt dnda yasaklanan bizde hl kullanlan katklar: E-211 sodyum benzoat: ketaplarda bulunur. E-210 Benzoik asit, E-211 Sodyum benzoat, E-213 Kalsiyum benzoat, E-214 Etil-p-hidroksibenzoat, E-215 Sodyum etil-p-hidroksibenzoat, E-216 Propil-p-hidroksibenzoat, E-217 Sodyum propil-p-hidroksibenzoat Bunlar renkli draje ikolatalarda ve kaymakl biskvilerde kullanlr. Kalp hastalklar, damar sertlikleri ve tkanklklara yol aan katk maddeleridir. Mide ve barsak hastalklarna yol aan katklar: E-338 Ortofosforik asit. E-339 Sodyum fosfat. E-340 Monopotasyum fosfat. E-341 Monokalsiyum fosfat.

Sofradaki zeytin doal zeytin mi: Sofralarmz ssleyen siyah zeytinlerin asl renginin siyah olmadn biliyor muydunuz? Zeytinlerin aalarda toplanmasnn ardndan zeytinlerin ilenmesi arasnda boyanmas da yer alyor. Zeytin reten blgelerde zeytin boyas olarak bilinen kimyasal olarak da demir oksit ieren boyayla zeytinlerin doal renkleri kaybediliyor.(9 Nisan 2000 tarihli Zaman gazetesinden alnmtr)

***********************************

Kaynaklar: srat yaynlar kimya 1 kitab Marmara niversitesi gda mhendislii gda katk maddeleri dersi ders notlar, Gda kimyas kitab zaman gazetesi.