Fonic Digiial www.jaIr.org Todas as olras sao dc accsso graiuiio. Esiudci scnrc or conia do Esiado, ou nclIor, da Socicdadc quc aga inosios; icnIo a olrigaao dc rciriluir ao ncnos una goia do quc cla nc roorcionou." Nclson JaIr Carcia (1947-2002}
Vcrsao ara cDool cDoolsDrasil.con
Coylcfi. Fidcndo Casiigai Morcs 3
NDICE APRESENTAO 5 BIOGRAFIA DO AUTOR 6 LIVRO PRIMEIRO 16 LIVRO SEGUNDO 63 LIVRO TERCEIRO 97 LIVRO QUARTO 116 LIVRO QUINTO 119 LIVRO SEXTO 123 NOTAS 137 4
DA REPBLICA
CCERO 5
APRESENTAO Ncson JuI Gucu
Cccro crigiu un dos nais inorianics ilarcs do cnsancnio ronano dc sua coca. Suas concccs filosoficas, norais, jurdicas c rcligiosas foran nuiio rcsciiadas or scus conicnorancos c o sao aic nossos dias. En Da Fcullica" dcfcndc, cono sisicna oliico idcal, un nodclo nisio dc arisiocracia c dc govcrno oular. Fundancniando suas idcias, analisa c discuic, sol a forna dc dialogo, as caracicrsiicas do vcrdadciro Ioncn ullico, igualdadc dc dirciios, injusiia, iirania, o culio da fanlia c do lar doncsiico, a dissoluao dos cosiuncs grcgos c ronanos. O onio alio cnconira-sc no Livro Scio, quc duranic anos foi o unico icio conIccido, sol o nonc dc O SonIo dc Ciiao (Sonniun Sciionis"}. Ncssc Livro, cn csiilo clcganic c csiriiualisia dcfcndc, csscncialncnic, o dogna da cisicncia dc Dcus c da inorialidadc da alna. una olra-rina. 6
BIOGRAFIA DO AUTOR
arco Tulio Cccro nasccu cn Arino, no ano 106 a. C. Sua nac, Hclvia, cricncia a una fanlia Iunildc, nas dc loa rcuiaao. Quanio a scu ai, divcrgcn as oinics dos liografos, rcicndcndo uns quc clc icnIa nascido na loja dc un isociro quc o cducou, c ouiros fazcndo-o dcsccndcr dc Tulo iio, quc conlaicra valorosancnic conira os ronanos. O nonc dc Cccro icn una origcn iiorcsca. cn laiin, ciccr significa grao-dc-lico", c assin fora aclidado un scu anicassado cn viriudc dc icr no nariz una roiulcrancia cuja forna lcnlrava a do gravano. A cssc rcsciio, rcsondcu Cccro, quando ja Ioncn ullico, aos anigos quc o aconsclIaran a nudar dc nonc. Farci iudo ara iornar o nonc dc Cccro nais cclclrc quc o dc Escauro c o dc Caiulo." Con cfciio, Scaurus c Caiulus, noncs dc oradorcs fanosos, nao icn, cn laiin, significados ncnos jocosos. c iorio" c cacIorrinIo". Mais iardc, quando qucsior na Siclia, Cccro nandou gravar, nun vaso dc raia quc iria ofcrcccr aos dcuscs, 7 os scus dois rinciros noncs, Marcus Tullius, c, no lugar do icrcciro, un grao-dc-lico". Doiado dc ccccionais qualidadcs liicrarias c filosoficas, Cccro culiivou iodos os gcncros dc aiividadc iniclcciual, inclusivc a ocsia, icndo conosio, ainda criana, un ocna iniiiulado Poniius Claucus, no qual dcscrcvc a avcniura dc un cscador da Dcocia quc, dcois dc icr conido ccria crva, sc aiirou ao nar iransfornando-sc cn dcus narinIo. Acrfcioou dc ial nancira a sua culiura c iao noiavcl sc rcvclou a sua cloqucncia quc cIcgou a scr considcrado, nao so cono o nclIor orador, nas ainda cono un dos nclIorcs ocias do scu icno; c noic-sc quc, cnirc os rncics da ocsia laiina, fulguravan noncs cono os dc Caiulo c dc Lucrccio. O rinciro rofcssor dc Cccro, logo quc icrninou os rinciros csiudos, foi Filao, o acadcnico, cuja cloqucncia c cujo caraicr cran lcgiiino noiivo dc orgulIo dos ronanos. Ao ncsno icno, frcqucniava Cccro a casa dc Mucio Ccvola, scnador ilusirc, cn cujo convvio adquiriu un rofundo conIccincnio das lcis. Manicvc, igualncnic, csirciias rclacs con os salios grcgos dc sua coca, con os quais odc auncniar c cnriqucccr o scu ja rccioso calcdal cicnifico. 8 Dcois da noric dc Sila, sol cujo govcrno o jovcn Cccro ja iinIa alcanado un grandc rcnonc, dccidiu clc alraar a carrcira adninisiraiiva. Noncado qucsior da Siclia, acalou or ncrcccr do ovo iao grandcs rovas dc graiidao cono ncnIun ouiro nagisirado ronano rccclcra aic cniao. En ioda a Iialia, o scu nonc sc iornou conIccido c vcncrado. Mas, a sua oularidadc culninou quando clc, insurgindo-sc conira os dcsnandos dc Vcrrcs, quc fora rcior na Siclia, roduziu os fornidavcis discursos quc sc inorializaran sol o nonc dc Vcrrinas. Adnirado c csiinado, ossua anigos or ioda aric, nao Iavcndo lugar na Iialia cn quc nao fosscn nuncrosos. Coniudo, a sua vaidadc c, solrciudo, as frascs irnicas c nordazcs dc quc frcqucnicncnic usava ara fcrir os quc ousavan fazcr-lIc sonlra, acarrciaran-lIc una rcuiaao dc nalignidadc. Dc csriio fino c dc un sarcasno inicdoso, ara iudo cnconirava Cccro una sada ou una rcsosia. Irriiado con Munacio, orquc csic, cuja alsolviao clc conscguira, dcnandava conira Salino, un dos scus anigos, dissc-lIc Cccro. Esias ncsno cnsando, Munacio, quc fosic alsolvido graas iua inoccncia, c nao ninIa cloqucncia, quc ofuscou a luz aos olIos dos juizcs?" Cono Marco Crasso lIc nanifcsiassc sua 9 csiranIcza dianic dc una ccnsura, quando ouco icno anics Iavia sido or clc clogiado, Cccro rcsondcu-lIc. Sin, cu quis ccrincniar o ncu ialcnio nun noiivo ingraio." Mais iardc, cssc ncsno Crasso, qucrcndo rcconciliar-sc con Cccro, avisou-o dc quc iria ccar con clc; c, algun icno dcois, cono algucn lIc conunicassc quc Vainio, con qucn clc ianlcn lrigara, dcscjava fazcr as azcs, dissc Cccro. Vaiinio ianlcn qucr ccar conigo?" Ao vcrificar, un dia, quc cra falsa a noicia quc corrcra da noric dc Vainio, cclanou. Maldiio qucn ncniiu iao inooriunancnic!" A un raaz quc o ancaava dc colri-lo dc injurias c quc, ouco anics, fora acusado dc icr cnvcncnado o rorio ai con un lolo, dissc Cccro. Prcfiro iuas injurias ao icu lolo." A un ccrio Pullio Coia, quc sc iinIa na conia dc jurisconsulio, cnlora ignoranic das lcis c ncdocrc, rcirucou Cccro, quando aquclc, inicrrogado cono icsicnunIa nun roccsso, lIc rcsondcra quc nao salia nada. Julgas quc ic inicrrogo solrc o dirciio?" Cono Mciclo Ncoic, nuna discussao acalorada, crguniassc insisicnicncnic a Cccro qucn cra scu ai, icvc csia rcsosia. - Craas iua nac, cnconiras nais dificuldadc do quc cu ara rcsondcr a cssa crgunia." Ao ouvir Marco io dizcr, nuna dcfcsa, quc o anigo quc clc dcfcndia lIc rcconcndara nuiia caiidao, raciocnio c loa fc, 10 inicrroncu-o Cccro. E cono icns coragcn dc nao fazcr nada do quc o icu anigo ic cdiu?" Tcndo Vcrrcs, cujo filIo adolcsccnic cra iido cono Ionosscual, cIanado Cccro dc cfcninado, csic rcsondcu-lIc. una ccnsura quc dcvcs fazcr ao icu filIo, con as orias fccIadas." Ouiras vczcs, suas frascs cran cIcias dc Iunorisno, cono quando crguniou a Doncio, ao cogiiar csic dc dar a un Ioncn ouco inclinado gucrra, cuja Ioncsiidadc cnircianio adnirava, un osio qualqucr dc inoriancia. Porquc nao o dcsiinas ara cducar os icus filIos?" Ou quando, na EsanIa, ondc conlaiia ao lado dc Poncu. rcirucou a un ccrio Marcio, quc, rcccn-cIcgado da Iialia, disscra quc cn Fona corria o loaio dc quc Poncu csiava siiiado. E cnlarcasic, cniao, so ara vircs ic ccriificar disso con icus rorios olIos?" Cono cnsul, o naior iriunfo oliico oliido or Cccro foi a rcrcssao fulninanic da consiraao dc Caiilina, cujos ariidarios clc nandou rcndcr c, cn scguida, fcz cccuiar cn sua rcscna c na dc iodo o ovo. As suas fanosas Caiilinarias, ronunciadas no scnado, valcran-lIc o iiulo dc ai da airia". Cccro cra, cniao, o Ioncn nais qucrido c dc naior auioridadc cn Fona. 11 A sua csircla so rinciiou a cnalidcccr quando cnconirou dianic dc si, cncrgica c inciuosa, a figura dc Ccsar, fuiuro diiador. Tcndo roccdido ingraiancnic ara con Clodio, Ioncn dc grandc influcncia a qucn dcvia grandc aric dc sua fora, Cccro acalou crdcndo ioialncnic o scu rcsigio. durancnic conlaiido cla aliana dc Ccsar con Clodio, IunilIou-sc c, dcois dc una scric dc crscguics, foi cilado. Mas, cnlora alandonado clos grandcs vulios ronanos c ncsno or nuiios dos scus vclIos anigos, nao dciou Cccro dc rccclcr, no clio, icsicnunIos cloqucnics dc csiina c adniraao. En Dirraquio, ondc csicvc dc assagcn, foi visiiado or grandc nuncro dc cssoas quc, cn nonc das cidadcs grcgas, ian rcsiar-lIc Ioncnagcn. Por fin, cono Clodio sc inconaiililizassc con o ovo clas arliiraricdadcs quc raiicara, Cccro foi dc novo cIanado Iialia, icndo sido rccclido con grandcs nanifcsiacs dc alcgria, dcois dc icr assado dczcsscic ncscs fora do as. Clodio, algun icno nais iardc, norrcu assassinado, c Cccro foi o dcfcnsor do assassino, nao icndo, orcn, conscguido a sua alsolviao. Foi ncssa ocasiao quc sc indiss con Caiao, or icr csic rcrovado ascrancnic a sua aiiiudc. Todavia, cono govcrnador da Cilcia, quc lIc coulcra or soric na ariilIa quc fora fciia das rovncias, a sua ccclcnic adninisiraao c, solrciudo, una 12 viioria niliiar alcanada solrc os landidos quc assolavan a nonianIa dc Anano, nos liniics con a Sria, udcran rcaliliia-lo c fazc-lo sulir iao alio no concciio dos scus soldados c concidadaos, quc lIc foi dado o iiulo dc incraior c, cn Fona, sc fizcran rcccs ullicas ara agradcccr aos dcuscs o scu cslcndido iriunfo. Dc rcgrcsso da Cilcia, csicvc Cccro cn Fodcs c cn Aicnas, ondc visiiou os vulios, nais cnincnics da coca c rccclcu dos grcgos grandcs rovas dc vcncraao. CIcgando a Fona, Cccro cnconirou una siiuaao circnancnic gravc, ninada clo dissdio cnirc Ccsar c Poncu. CIcio dc anliao c scn salcr quc ariido ionar ara saiisfazc-la, colocou-sc a rincio ao lado dc Poncu, ara logo dcois, aconsclIado or Caiao, assar a fazcr o jogo dc Ccsar. Caiao, no cnianio, nao odia fazcr o ncsno, or acIar quc nao dcvia alandonar a causa quc alraara dcsdc o incio dc sua carrcira oliica. Cccro fcz, nais iardc, o clogio dc Caiao, c Ccsar, na rcsosia quc lIc dcu, nao dciou dc louvar-lIc a cloqucncia c os scrvios rcsiados airia. O discurso dc Cccro iniiiula-sc Caiao, c o dc Ccsar AniiCaiao. Conia. Pluiarco quc, icndo Cccro sc cncarrcgado da dcfcsa dc Quinio Ligario, acusado dc icr cgado cn arnas conira Ccsar, dissc csic aos scus. anigos. Quc incdc quc dcicnos 13 Cccro falar? Ha nuiio icno quc o ouvinos. Quanio ao scu clicnic, c un Ioncn nau c ncu ininigo. csia julgado." No cnianio, a dcfcsa fciia or Cccro foi iao lrilIanic quc criurlou o rorio Ccsar, fazcndo-o ircncr dc cnoao, c Ligario foi alsolvido. Insiaurada a auiocracia dc Ccsar, rciirou-sc Cccro da vida ullica, assando a cnsinar filosofia no scu rciiro dc Tusculo c so rarancnic indo a Fona ara rcsiar Ioncnagcns ao diiador. Era scu rojcio, igualncnic, cscrcvcr una Iisioria da Iialia, nas os nuliilos afazcrcs c as rcocuacs doncsiicas quc sc scguiran ao scu divorcio, incdiran-lIc a rcalizaao dcssc dcscjo. Scarando-sc dc Tcrcncia, sua nulIcr, casou-sc cn scguida con Pulllia, jovcn cuja lclcza c foriuna o scduziran. Pouco icno dcois, dcsgosioso con a noric dc sua filIa Tulia, acalou rcudiando a nova nulIcr, sol o rcicio dc quc csia sc alcgrara con o irisic aconiccincnio. Enlora anigo dc Druio, Cccro nao ariiciou da consiraao conira Ccsar. Morio o diiador, Aninio, quc cra cnsul, iraiou logo dc foriificar o scu odcr c novcu conira Cccro una cananIa icrrvcl, solrciudo quando csic, cIcio dc anliao, rinciiou a consirar con o jovcn Ccsar Oiavio ara cIcgar ao govcrno. Foi, orcn, irado or Oiavio, quc acalou consiiiuindo un 14 iriunviraio con Aninio c Lcido, c os ircs, dc conun acordo, ariilIaran o incrio cnirc si. Inicirancnic alandonado, Cccro c scu irnao Quinio dciaran Tusculo, ondc sc cnconiravan cn rcouso, c ariiran ara siira, con o fin dc cnlarcarcn, dcois, ara a Maccdnia c sc colocarcn ao lado dc Druio, cujas foras, scgundo corria, iinIan auncniado considcravclncnic. En ncio da viagcn, orcn, dcscscranados c scn roviscs, rcsolvcran scarar-sc, dcvcndo Cccro coniinuar a viagcn c Quinio corrcr sua casa cn lusca do ncccssario. Alguns dias nais iardc, Quinio, ilIado or scus crscguidorcs, foi norio ao ncsno icno quc scu filIo, dcois dc una discussao conovcnic cnirc anlos, cada qual dcscjando scr o rinciro a norrcr. os carrascos nao cscraran quc cIcgasscn a un acordo c, scarando-os, os dcgolaran. En siira, Cccro, cnconirando un navio, cnlarcou c foi aic Crccu, nas a, nudando ioialncnic dc rcsoluao, quis voliar a Fona, ondc cscrava coniar con a lcncvolcncia dc Oiavio. CaninIou a c alguns quilnciros c, scnrc Icsiianic, iornou ao onio dc ondc ariira c rcgrcssou a siira, dirigindo-sc, no dia scguinic, ara Caicia (Iojc, Cacia}, ondc ossua un donnio. A sua afliao cra cnornc c, ara iira-lo da siiuaao cnosa cn quc sc acIava, os scus 15 criados rcsolvcran lcva-lo nuna liicira cn dircao ao nar. Foi quando, a ncio caninIo, cIcgaran os scus assassinos, Hcrcnio c Polio, c o dcgolaran, icndo o rorio Cccro csicndido corajosancnic a calca, ao ncsno icno quc ronunciava csias alavras. Mou n utu socc scuutu Morra cu na airia quc ianias vczcs salvci"} Morrcu no ano 43 a. C., aos scsscnia c ircs anos dc idadc. Enirc as suas rinciais olras filosoficas, conian-sc as scguinics. Dc Fc Pullica, Dc Officiis, Caio Major, Loclius Scu Dc Aniiiiia, Dc Finilus Donorun ci Malorun, Paradoa Sioicorun, Tusculunarun Quocsiionun Dc Naiura Dcorun, Dc Divinaiionc, cic. E cnirc os scus discursos. In Caiilinan, Pro Q. Callio, Pro A. Clucniio Aviio, Pro Lcgc Manilia, Pro A.Coccina, In Vcrrcn, In Q Cocciliun, Pro Scanandro, Pro C. Musiio, Pro P. Quinciio, Pro Q. Foscio, Pro Murcna, Posi Fcdiiun ad Quiriics, Pro L. Cornclilo Dallo, In L. Pisoncn, Pro C. Falirio PosiIuno, Pro Q Ligario, Pro Fcgc Dcjoiaro, Pro T. Annio Milonc, Pro M. Marccllo, Pro C. Plaucio, Dc Provinciis Consularilus, Pro M. Coclio Fufo, Pro Dono Sua, ad Poniificcs, Pro P. Sciio, cic. 16
LIVRO PRIMEIRO I cn o anor airio, nao icrian Dulio(1}, Ailio(2} c Mciclo(3} lilcriado Fona do icrror dc Cariago; scn clc, nao icrian os dois Ciics aagado o inccndio da scgunda gucrra unica, c, quando scu incrcncnio foi ainda naior, nao o icria dcliliiado Quinio Maino(4}, ncn ciinguido M. Marcclo(5}, ncn inclido P. Africano(6} s rorias nuralIas ininigas. Ccriancnic a Caiao(7}, Ioncn dcsconIccido, dc qucn, nao olsianic, iodos os quc csiudan as ncsnas vcrdadcs invcjan a gloria quc alcanou con sua viriudc c iralalIo, odc scr lciio dclciiar-sc ociosancnic no saudavcl c roino siio dc Tusculo(8}. Mas, o Ioncn vccncnic rcfcrc, cnlora scja cIanado dc louco c a ncccssidadc nao o olriguc, arrosiar as icncsiadcs ullicas cnirc suas ondas, aic sucunlir dccrciio, a vivcr no ocio razcniciro c na iranquilidadc. Dcio dc noncar os inuncros varcs quc salvaran a Fcullica, c asso cn silcncio aquclcs dc quc sc conscrva rcccnic ncnoria, icncroso dc susciiar qucias con a onissao dc algun. Afirnarci, sin, quc iananIa c a ncccssidadc dc viriudc quc o 17 gcncro Iunano ccrincnia or naiurcza, iao grandc o anor dcfcsa da saudc conun, quc cssa fora iriunfa scnrc solrc o ocio c a voluiuosidadc. II. Mas, nao c. lasianic icr una aric qualqucr scn raiica-la. Una aric qualqucr, clo ncnos, ncsno quando nao sc raiiquc, odc scr considcrada cono cicncia; nas, a viriudc afirna- sc or conlcio na raiica, c scu nclIor uso consisic cn govcrnar a Fcullica c convcricr cn olras as alavras quc sc ouvcn nas cscolas. Nada sc diz, cnirc os filosofos, quc scja rcuiado cono sao c Ioncsio, quc nao o icnIan confirnado c cosio aquclcs clos quais sc rcscrcvc o dirciio da Fcullica. Dc ondc roccdc a icdadc? Dc qucn a rcligiao? Dc ondc o dirciio das gcnics? E o quc sc cIana civil, dc ondc? Dc ondc a jusiia, a fc, a cquidadc, o udor, a coniincncia, o Iorror ao quc c infanc c o anor ao quc c louvavcl c Ioncsio? Dc ondc a fora nos iralalIos c crigos? Daquclcs quc, infornando csscs rincios cla cducaao, os confirnaran clos cosiuncs c os sancionaran con as lcis. Pcrguniando-sc a Xcnocraics(9}, filosofo insignc, quc conscguian scus disculos, rcsondcu. Fazcr csoniancancnic o quc sc lIcs olrigaria a fazcr clas lcis". Logo, o cidadao quc olriga iodos os ouiros, con as cnas c o incrio da lci, s ncsnas coisas a quc a oucos crsuadcn os discursos dos filosofos, c rcfcrvcl aos rorios 18 douiorcs. Ondc sc odcra cnconirar discurso dc ianio valor quc sc ossa anicor a una loa organizaao do Esiado, do dirciio ullico c dos cosiuncs? Assin, julgo rcfcrvcis as cidadcs nagnas c doninadoras, cono as dcnonina Enio(10}, aos casiclos c raas forics; crcio, igualncnic, quc, aos quc govcrnan a Fcullica con sua auioridadc, sc dcvc anicor a salcdoria dos criios cn ncgocios ullicos. Ja quc nos inclinanos a auncniar a Icrana da Iunanidadc; ja quc ara isso sc cncaninIan nossos csiudos c iralalIos, csiinulados cla roria naiurcza, c nais, ara iornar nais odcrosa c oulcnia a vida do Ioncn, siganos o caninIo quc os nclIorcs cnrccndcran, c nao cscuicnos as vozcs c sinais quc nos cIanan or dciras c a quc os nossos rcdcccssorcs fccIarao os ouvidos. III. A cssas razcs iao ccrias c cvidcnics sc ocn, cnirc os quc arguncnian cn conirario, cn rinciro lugar, os iralalIos quc acarrcia a dcfcsa da Fcullica, incdincnio nnio ara o Ioncn dcscrio c vigilanic, c dcsrczvcl nao so cn coisas dc iania inoriancia, cono ianlcn nas dc ncnos inicrcssc, nos csiudos, nos assunios conuns c nos ncgocios ordinarios. Acrcsccnia-sc o crigo dc crdcr a vida; oc-sc o icnor noric, iorc c vcrgonIoso ara o varao nicgro, Ialiiuado a considcrar nais niscravcl consunir-sc cla naiurcza c cla scniiudc do quc 19 dar valorosancnic airia, nun noncnio dcicrninado, o quc ccdo ou iardc icra dc dcvolvcr naiurcza. ncssc lugar quc sc julgan forics c viioriosos os advcrsarios, ao alcgarcn as ingraiidcs c injusiias sofridas clos nais rcclaros varcs. Aqui arcscnian ccnlos ionados dos grcgos. Milcadcs(11}, doninador c vcnccdor dos crsas, nao curado ainda dos fcrincnios quc rccclcra luiando coro a coro cn rcclara viioria, crdcu a vida, quc salvara das arnas ininigas, nas nasnorras da cidadc; c Tcnsioclcs(12}, roscriio da airia quc lIc dcvolvia a lilcrdadc, luscou asilo nao nos orios da Crccia or clc salvos, nas cnirc os larlaros quc cn ouiros icnos Iosiilizara. Nao sao, ccriancnic, oucos os ccnlos da volulilidadc c crucldadc dos aicnicnscs cn scus nais rcclaros varcs; ccnlos quc, rcciindo-sc frcqucnicncnic cnirc clcs, nao falia qucn asscgurc quc icnIan assado ara a nossa cidadc. Fccordan-sc, a cssc roosiio, ora o dcsicrro dc Canilo(13}, ora a dcsdiia dc Aala(14}, a invcja dc Nasica(15}, ora o osiracisno dc Lcnas(16}, ou a condcnaao dc Onio(17}, ou a fuga dc Mciclo, ora o doloroso assassnio dc C. Mario(18}, a noric dos cIcfcs, ora ouiras nuiias dcsdiias quc ouco dcois sc succdcran. Nao dcian dc ciiar ncu rorio nonc. E crcio ncsno quc, inaginando dcvcr a ncus riscos c consclIos a 20 conscrvaao dc sua vida c do scu rcouso, ananics c icrnos dc ncus nalcs sc qucian. csiranIo quc sc adnircn nos sacrifcios cla airia aquclcs quc a anliao ou a curiosidadc lcva aos narcs. IV. Quando jurci, ao dciar o Consulado, na asscnllcia do ovo ronano, quc rcciiu ncu jurancnio, quc cu salvara a airia, scnii a rcconcnsa das inquiciacs c cuidados quc nc roduziran as injurias. Por nais quc ninIas dcsdiias iivcsscn nais dc Ionras do quc dc iralalIos, c nao ianio dc inquiciaao cono dc gloria, naior alcgria rcccli clos voios dos lons do quc dor cla alcgria dos naus. Mas, sc iivcssc aconiccido ouira coisa, dc quc nc odcria quciar? Nada ara nin scria inrcvisio ncn gravc quc nao cscrassc or ncus fciios. Ainda ncsno quc nc fossc lciio colIcr o naior fruio do ocio clo docc c variado dos csiudos a quc nc consagro dcsdc a infancia, c ainda ncsno quc, solrcvindo algun dcsasirc gcral, ninIa condiao nao dcvcssc scr ior, nas a ncsna dos ouiros, nao vacilaria cn arrosiar as naiorcs iorncnias c as rorias inundacs fluviais cla conscrvaao dos cidadaos, julgando sacrificar ncu lcn-csiar cn aras da iranquilidadc conun. A airia nao nos gcrou ncn cducou scn cscrana dc rcconcnsa dc nossa aric, c so ara nossa conodidadc c ara rocurar rciiro acfico ara a nossa incuria c lugar iranquilo ara o nosso ocio, 21 nas ara arovciiar, cn sua roria uiilidadc, as nais nuncrosas c nclIorcs faculdadcs das nossas alnas, do nosso cngcnIo, dciando soncnic o quc a cla ossa solrar ara nosso uso rivado. V. Na vcrdadc, nao dcvcnos ouvir os sulicrfugios quc cnrcgan os quc rcicndcn gozar facilncnic dc una vida ociosa, cnlora digan quc acarrcia niscria, c crigo auiliar a Fcullica, rodcada dc cssoas incaazcs dc rcalizar o lcn, con as quais a conaraao c IunilIanic, c cn cujo conlaic Ia risco, rincialncnic dianic da nuliidao rcvoliada, clo quc nao c rudcnic ionar as rcdcas quando nao sc odcn conicr os ncios dcsordcnados do oulacIo, ncn c gcncroso cor-sc, na luia con advcrsarios inuros, a injurias ou ulirajcs quc a scnsaicz nao iolcra; cono sc, ara os Ioncns dc grandc viriudc, aninosos c, doiados dc csriio vigoroso, udcssc cisiir causa nais jusia dc dcscjar o govcrno da Fcullica do quc a dc nao sucunlir aos dcscjos dos nrolos c incdir quc ncnoscalcn o Esiado, iornando inossvcl salva-lo quando ncccssario. VI. Qucn odc dcnonsirar a iscnao quc ncga ao salio ioda ariiciaao nos ncgocios ullicos, cccio nos casos cn quc o icno ou a ncccssidadc o olriguc? A qucn odc solrcvir naior ncccssidadc do quc a nin, na qual nada 22 icria, odido fazcr, ncsno nao scndo cnsul? Cono o odcria cu icr sido scn icr fciio csia carrcira dcsdc a ninIa infancia, cla qual icria dc cIcgar, dc cavalciro, a csia surcna Ionra? Nao csia cn nossas naos scrvir a Fcullica quando a voniadc o ordcna c dc inroviso, ncsno quando cla corra gravc risco, sc nao nos iivcrnos colocado anics cn condics favoravcis. E, cn gcral, o quc nais csiranIo nos discursos dos salios c quc os quc ncgan scr ossvcl govcrnar una navc nun nar iranquilo, orquc nunca rocuraran salcr fazc-lo, sc julgucn caazcs dc ionar o lcnc quando solrcvcn a lorrasca. Assin cosiunan falar c disso sc galan con nao ouca frcqucncia; csqucccndo os ncios dc consiiiuir solidancnic un Esiado, airilucn ial conIccincnio, nao aos Ioncns douios c cnincnics, nas aos ccrincniados ncssa nodalidadc dc conIccincnio. Cono odcrao cunrir a roncssa dc auiliar a Fcullica cn iranscs difccis, quando ignoran o quc c nais facil. govcrnar o Esiado cn icnos dc lonana? Fcalncnic, os salios nao cosiunan, or voniadc roria, dcsccr aos ncgocios ullicos, c ncn scnrc adniicn cssc cncargo; nas, ianlcn julgo crigoso dcscuidar arliirariancnic o conIccincnio dos ncgocios ullicos scn sc rcarar ara qualqucr cvcniualidadc c dcsconIcccndo o quc odc ocorrcr. 23 VII. Sc nc csicndi ianio cn considcracs solrc cssc onio, c orquc csic livro c una discussao cnrccndida c scguida or nin a rcsciio do Esiado; c, ara nao frusira-la, iivc rinciro dc conlaicr as duvidas c dcsaninos quc nos afasian dos ncgocios ullicos. Sc Iouvcr algucn a qucn dccida a auioridadc dos filosofos, cscolIa con cuidado c cscuic aquclcs cuja auioridadc c cuja gloria, sao rcconIccidas clos Ioncns nais douios, aos quais csiino, ncsno quando nao icnIan dirigido a navc do Esiado, orquc, cn concnsaao, nuiio indagaran c cscrcvcran a rcsciio dcssas qucsics, dcscncnIando una csccic dc nagisiraiura. Os scic varcs quc os grcgos cIanaran dc salios foran vcrsados na adninisiraao ullica; c, rcalncnic, cn nada sc aroina ianio o nunc Iunano do divino cono ao fundar novas nacs ou conscrvar as ja fundadas. VIII. Pclo quc nc rcsciia, a nin quc conscgui alcanar digna rcuiaao na gcsiao dos ncgocios c cnconirar facilidadc ara clicar os fundancnios das coisas civis, osso, con ninIa ccricncia, disccrnir c nosirar quc os ncus anicccssorcs, alguns, vcrsados nas discusscs, nao dcscncnIaran ncnIun cargo raiico, c ouiros, raiicos nas gcsics ullicas, cran rudcs cn oraioria. Nao c ninIa inicnao insiiiuir novas rcgras, dc ninIa roria invcnao, nas rcciir as oinics dos rcclaros c salios varcs 24 dc quc sc guarda ncnoria cn nossa idadc c na nossa Fcullica; ainda adolcsccnics, udcnos arccia-la dos lalios dc P. Fuilio Fufo(19}, cn Esnirna, quc nos rcfcriu una conirovcrsia dc nuiios dias, c na qual julgo nao csiar oniiido onio algun dc inicrcssc quc sc ossa rclacionar con csic grandc assunio. IX. Scndo cnsulcs Tudiiano(20} c Aqulio(21}, P. Ciiao-Africano, filIo dc Paulo(22},dccidiu assar as fcrias laiinas nos scus orios, confiado na roncssa fciia clos anigos dc frcqucnia-los naquclcs dias; no rinciro dia dc fcsia, vcio o rinciro Q. Tulcrao(23}, filIo dc sua irna, a qucn Ciiao viu con alcgria c crguniou. Cono, iu or aqui iao ccdo, Tulcrao? Esias fcrias davan- ic ocasiao ooriuna ara ic cnircgarcs aos icus csiudos". TcnIo nuiio icno, rcsondcu, ara nc ocuar con ncus livros, quc csiao scnrc alandonados; nas, a ii c nais difcil ficar ocioso, c nuiio nais cn icno dc conocs ullicas". Dc ondc sc conclui, rclicou Ciiao, quc ninIa ociosidadc nais rcvcla falia dc ncgocios do quc dc anino". Ao quc dissc Tulcrao. Vcrdadcirancnic rovciioso ic scria ncnos anino c nais dcscanso, orquc sonos nuiios os quc rcsolvcnos alusar dc icu ocio, sc isio nao ic inconoda". Consinio nisso, c assin nao dciarcnos dc adquirir algun novo conIccincnio". 25 X. Qucrcs, ois, ja quc nc das confiana, c dc ccrio nodo nc convidas, quc canincnos, anics quc cIcgucn nossos anigos, quc ossa scr o novo sol quc sc anunciou no Scnado? Nao sao oucos ncn dc ouco crcdiio os quc dizcn icr visio os dois sois, c a dcsconfiana nao c iania cono o afa dc rocurar ara cssc faio una clicaao". Dissc, cniao, Ciiao. Cono sinio falia da rcscna dc Panccio(24}, quc csiuda con vcrdadciro inicrcssc, cnirc ouiras coisas, csscs naravilIosos fcnncnos cclcsics! Por ninIa aric, Tulcrao, sc dcvo dizcr-ic o quc sinio, nao osso asscniir no quc clc afirna cono sc vissc c iocassc coisas das, quais acnas odcnos fornar vagas Iioicscs; or isso, cosiuno julgar nais salio a Socraics(25}, quc rcscindc dcssa curiosidadc nunca saiisfciia, or sc iraiar dc coisas sucriorcs razao Iunana, ou ialvcz indifcrcnics vida do Ioncn". Ignoro, Africano, dissc Tulcrao, orquc sc conscrva a ncnoria dc quc Socraics dcsrczava cssc gcncro dc discusscs, ara so rocurar indagar iudo quanio sc rcfcrc aos cosiuncs da vida. Quc auior odcnos cnconirar, quc a clc sc rcfira, dc nais auioridadc quc Plaiao(26}? En scus livros c cn nuiias assagcns, a linguagcn dc Socraics c ial quc, ncsno discuiindo a rcsciio dos cosiuncs, das viriudcs c aic da Fcullica, nisiura os nuncros, a 26 gconciria c a Iarnonia, scguindo o ccnlo dc Piiagoras(27}". Ciiao rclicou. assin cono dizcs; nas, crcio icr ouvido dc ii, Tulcrao, quc, una vcz norio Socraics, Plaiao irasladou-sc, rinciro, ara o Egiio, clo dcscjo dc salcr; dcois, ara a Iialia c ara a Siclia, afin dc csiudar Piiagoras; quc icvc ocasiao dc discorrcr con Arquiias(28} iarcniino(29} c con Tincu(30}, quc rccolIcu os concniarios dc Filolau(31}, c quc, cono naquclcs icnos c lugarcs cnconirassc no augc os csiudos iiagoricos, sc cnircgou aos csiudos dc sua cscola. Mas, cono ianlcn Socraics lIc cra rcdilcio c qucria quc iudo favorcccssc sua douirina, uniu o cnlacc c a suiilcza da cloqucncia socraiica rofundidadc c olscuridadc dc Piiagoras". XI. Ncn lcn Ciiao dissc isso, viu aroinar-sc L. Furio(32} c, saudando-o anisiosancnic, airaiu-o c colocou-o a scu lado. E, cono vicssc ianlcn P. Fuilio, quc c o auior dcsia narraao, dcois dc sauda-lo, convidou-o a scniar-sc crio dc Tulcrao. Eniao, Furio. Quc discuiis! dissc. Puscnos fin ao vosso dialogo?" Nao, dc nodo algun, rcsondcu o Africano, osio quc con frcqucncia invcsiigas con inicrcsscs as qucsics do gcncro das quc ros Tulcrao Ia lrcvcs insianics, c Fuilio iao ouco dciava, conigo, dc sc ocuar algunas 27 vczcs con clas, no siiio dc Nunancia". Qual cra a naicria da discussao?" crguniou Filao(33} Os dois sois quc dizcn icr visio, c a rcsciio dos quais clc dcscja, Filao, conIcccr a iua oiniao". XII. Quando Africano dissc isso, un cscravo anunciou a. cIcgada dc Lclio(32}, quc ja iinIa sado dc sua casa. Eniao, Ciiao, irajando suas rouas nais luuosas, dcois dc dar alguns assos no oriico, saudou o rcccn-vindo Lclio c scus conanIciros Esurio Munio(35}, scu anigo rcdilcio, C. Fanio(36} c Quinio Ccvola(37}, gcnros dc Lclio c jovcns insirudos, ja na idadc dc odcrcn scr nagisirados; dcois dc saudar iodos, voliou ao oriico, colocando Lclio no ncio, cono lIc conccdcndo un dirciio dc rcfcrcncia na sua anizadc ara con clcs, cla adoraao quc csic rofcssava nos canos ao vcnccdor da frica, quc olrigava Ciiao a Ioncnagca-lo na cidadc cla sua sucrioridadc cn anos. Tcndo-sc dirigido nuiuancnic a alavra c asscado, Ciiao, a qucn cra graia a rcscna dos anigos, quis quc csics rcousasscn no lugar do jardin quc o sol nais lanIava con scus raios, orquc cra, do ano, a csiaao dc invcrno; c, ao fazc-lo, aarcccu un varao nuiio ilusirado c qucrido or iodos, M. Manlio(38}, quc, dcois dc saudar Ciiao c os ouiros anigos, sc scniou ao lado dc Lclio. 28 XIII. Filao dissc cniao. Nao crcio quc a rcscna dos rcccn-vindos dcva forar-nos a rocurar difcrcnic assunio dc conirovcrsia, nas iraia-lo con nais calna c dizcr alguna coisa digna dos quc nos cscuian". Dc quc iraiavcis, ou qual cra a convcrsaao or nos inicrronida?" crguniou Lclio. Filao rcsondcu. Ciiao nc crguniava qual o ncu arcccr solrc os dois sois, cuja aariao sc icsicnunIa gcralncnic." E ja salcnos, Filao, iudo o quc conccrnc s nossas casas c Fcullica, ara nos ocuarnos do quc aconiccc no ccu?" Pcnsas, rclicou csic, quc nao inicrcssa aos nossos larcs salcr o quc aconiccc no incnso doniclio, quc nao c o cnccrrado cnirc nossas arcdcs, nas o nundo iodo, quc os dcuscs nos dcran cono allcrguc c airia, fazcndo-nos nisio scus aricics? Alcn do quc, sc ignorarnos isso, icrcnos dc ignorar ianlcn nuiias c grandcs coisas. Por ninIa aric, c rovavclncnic cla iua c cla dc iodos os avidos dc salcdoria, a considcraao c o conIccincnio dcssas coisas nc dclciian". Lclio rcsondcu. Nao o ncgo, c ncnos ainda cn icno dc fcrias; nas, odcnos ainda ouvir algo, ou vicnos iardc?" Nada csia ainda discuiido c, csiando a qucsiao nicgra, con 29 razcr ic conccdo a alavra ara quc conIas a rcsciio o icu julgancnio." Escuicnos-ic rinciro, a ncnos quc Manlio rcfira rcsolvcr o liigio cnirc anlos os sois, dando a anlos a osscssao do ccu". Zonlas, dissc Manlio, da jurisrudcncia quc nc Ionro cn conIcccr, scn a qual qucn disiinguiria o scu do alIcio? Mas, dcicnos cssa qucsiao c cscuicnos Filao, quc naiorcs dificuldadcs icn rcsolvido do quc as quc no rcscnic nos rcocuan a P. Mucio c a nin." XIV. Filao. Nada dc novo dirci or nin dcscolcrio ou cnsado; nao osso csqucccr quc C. Sulcio Calo(39}, Ioncn salio c douio, confornc sc afirna univcrsalncnic, ouvindo falar dc un caso scnclIanic cn casa dc M. Marcclo, quc fora cnsul con clc, nandou quc lIc iroucsscn o glolo cclcsic quc o av dc Marcclo ionara, no siio dc Siracusa, daqucla cidadc nagnfica c oulcnia, scn iirar dc iao alundanic conquisia ouiro dcsojo; cu ouvira falar dcssa csfcra a roosiio da gloria c do rcnonc dc Arquincdcs(40}, c nc adniraria sc nao soulcssc quc cisiia ouira nais noiavcl, consiruda clo rorio Arquincdcs c lcvada or Marcclo ao icnlo da viriudc. Mas, dcois, quando Calo concou a clica-la con sua grandc salcdoria, acIci quc o consiruior cra o nais giganicsco cngcnIo dc scu scculo c o naior quc a Iunanidadc udcssc adnirar. Calo dizia quc a 30 ouira csfcra solida c nacia cra invcnao aniiga, osio quc o rinciro nodclo sc dcvia a Talcs dc Milcio(41}, quc .dcois Eudoio dc Cnido(42} Iavia ncla rcrcscniado c dcscriio iodos os asiros quc odcnos adnirar na alolada cclcsic, c quc nuiios anos dcois Araio(43} a conlciara con scus vcrsos,. arovciiando csscs dcscnIos c valcndo-sc nao da cicncia asironnica, nas da ociica. cssc gcncro dc csfcra cn quc sc rcrcscnia o novincnio do sol c da lua c o das cinco csirclas quc sc cIanan crranics, nao sc odia dcnonsirar dc un nodo solido. E o nais adniravcl, no invcnio dc Arquincdcs, consisic cn icr clc acIado un ncio dc dcnonsirar a convcrgcncia dos asiros ara un onio no ncio da advcrsidadc c dcsigualdadc dc iodos os scus novincnios c irajciorias. Calo conscguiu dar novincnio a cssa csfcra, c cniao o sol c a lua giravan ao rcdor da icrra, sulsiiiuindo-sc, cono succdc no ccu diariancnic, cn quc, quando o sol sc crguc, a lua iorna a iocar a aric cscura. XV. E cu csiinava nuiio aquclc Ioncn, salcndo o grandc afcio quc ncu ai Paulo(44} lIc dcdicava. Lcnlro-nc dc quc, nos icnos da ninIa adolcsccncia, scndo ncu ai cnsul da Maccdnia c csiando na gucrra, a sucrsiiao c o icrror assaliou o nosso ccrciio, quando, or una noiic scrcna, dc suliio, a lua, quc rcslandccia no ccu rcfulgcnic, cclisou-sc. Eniao, clc, quc un ano anics do consulado foi lcgado nosso, nao icvc 31 duvida cn cnsinar, no dia scguinic, ao ccrciio, quc nao cisiia rodgio cn ial fcnncno, c quc succdcria o ncsno cn fuiuras c dcicrninadas cocas, quando o sol csiivcssc dc ial forna colocado quc a sua luz nao udcssc alcanar a lua." Mas, cono, crguniou Tulcrao, cnsinar quclcs Ioncns inculios c nada cicnificos cssas qucsics?" Ciiao. Isio c ccrio. Ncn insolcnic osicniaao, ncn alavras inrorias dc un Ioncn scrio c digno foran as suas. Nada nclIor odia algucn roor-sc do quc afasiar daquclcs Ioncns criurlados o icrror sucrsiicioso XVI. E nao foi dc ouiro nodo, na grandc gucrra quc susicniaran os aicnicnscs c os laccdcnnios, quc Pcriclcs(45}, rncic, na sua cidadc, da auioridadc, da rudcncia c da cloqucncia, assin quc cscurcccu o sol, as ircvas rccniinancnic sc fizcran c o rcccio assaliou o csriio dos aicnicnscs, cnsinou aos scus concidadaos, diz-sc, o quc clc ncsno arcndcra dc Anaagoras(46}, a qucn ouvira, isio c, quc, cn crodos dc icno ncccssarios c rcgularcs, quando ioda a lua sc cnconirassc solrc o sol, succdcria o ncsno cn alguns ncscs, sc lcn quc nao cn iodos. E cono, ao discuiir, dcnonsirassc con razcs o quc afirnava, livrou scu ovo do icrror; no cnianio, or cssc icno, cra nova c ignorada a razao do cscurccincnio cla inicrosiao do sol c da lua, razao quc, scgundo 32 sc asscgura, foi Talcs o rinciro quc dcscolriu. Nao cscaou, dcois, cnciraao dc nosso Enio, quc cscrcvcu no ano quinquagcsino, irczcnios da fundaao dc Fona, dcois das nonas dc junIo. o sol a lua cscurcccu c a noiic"; c foi ial ncssa naicria o acrfcioancnio quc, a ariir dcssc dia cuja daia vcnos consignada nos vcrsos dc Enio c nos anais nainos, sc rcuiaran os ccliscs anicriorcs ao quc sc vcrificou nas nonas dc julIo, no rcinado dc Fnulo(47}, cclisc quc dcu lugar, con sua cscuridao, a quc sc julgassc, scndo dc naiurcza norial, quc fora arrclaiado rodigiosancnic s aliuras cclcsics." XVII. Tulcrao dissc cniao. Nao vcs, Africano, cono csia cicncia, quc anics ic arccia insignificanic, dcvc cnsinar-sc?... Quc sc odc cnsinar quc arca grandc aos Iunanos c ao quc cncira o donnio dos dcuscs? Quc odc cisiir dc duradouro ara qucn conIccc o cicrno? Quc Iavcra dc glorioso ara qucn vc quao cqucna c a icrra cn ioda a sua cicnsao c na sua aric Ialiiada,, quao insignificanic c o siio quc ocuanos ara cscrar quc, dcsic onio, ignorado dc nuiissinos ovos, odcra nosso nonc voar, longc, nas asas da gloria? Ccriancnic, ara aquclc quc ncn os gados, ncn os cdifcios, ncn o dinIciro considcra cono vcrdadcira riqucza, ouco valcn iodas as coisas dcsic nundo, cujo dcsfruio c, na sua oiniao, liniiado, o uso cqucno, inccrio o donnio, scn 33 coniar quc, s vczcs, os Ioncns nais cqucnos dcsfruian as riquczas naiorcs. Fcliz o Ioncn quc odc vcrdadcirancnic gozar do lcn univcrsal, nao or nandancnio das lcis, nas cn viriudc dc sua salcdoria; nao or un acio civil quc con clc sc qucira cclclrar, nas cla Naiurcza ncsna quc da a cada un o quc julga quc odc salcr, usar c scr-lIc uiil. Qucn arccia o incrio c o consulado cono coisas inosias c nao cono aciccvcis, considcra un dcvcr dcscncnIa-los; qucn cncara csscs cncargos cono un gravanc c nao cono algo lcncfico quc lIc Ia dc irazcr Ionra c rovciio; qucn dc si ncsno odc dizcr o quc cscrcvia dc Caiao ncu av Africano, quc nunca cra nais aiivo do quc quando nada fazia, quc nunca csiava ncnos so do quc quando sc cnconirava soliiario, soncnic cssc c fcliz! Qucn odcra crcr, dc faio, quc Dionsio(48}, quando conscguiu iirar a lilcrdadc dc scus sudiios, fcz algo nais inorianic do quc Arquincdcs, quando, nada fazcndo, cn aarcncia; icrninou cssa roria csfcra da qual nos ocuanos? Para qucn nao csiao nais sos os quc, cn ncio iurlulcncia c ao rudo da cidadc c do foro, nao cnconiran con qucn falar, scndo- lIcs graio quc aquclcs quc, no scgrcdo do scu csiudo c dos scus icsicnunIos, assisicn s conirovcrsias dos salios, sc alincnicn con os cncanios dc suas olras c invcnios? Qucn sc 34 odcra julgar nais odcroso do quc aquclc quc nada ncccssiia do quc dcscja a sua naiurcza; ou nais rico do quc o quc vc scrcn naus iodos os scus dcscjos, ou nais sanio c fcliz do quc o quc sc vc livrc dc ioda criurlaao dc anino, ou qucn nais firnc na sua foriuna do quc aquclc quc odc lcvar consigo ncsno, cnlora no scu naufragio, iodos os scus lcns? Quc incrio, quc nagisiraiura, quc rcino odc sucrar o csiado daquclc quc, conicnlando da aliura dc sua salcdoria iodas as coisas Iunanas a cla infcriorcs, so sc ocua con as cicrnas c divinas, crsuadido dc quc, scndo iodos Ioncns, so o sao roriancnic os quc rcuncn os airiluios da Iunanidadc? Eis orquc iao cloqucnics nc arcccn as frascs dc Plaiao, ou dc qucn qucr quc as icnIa diio, quando, icndo-o lcvado a icncsiadc, con ouiros conanIciros, a icrras ignoias c a una cosia dcscria, or cnirc o icnor quc nos ouiros fazia surgir a ignorancia do siio, viu, scgundo sc diz, figuras gconciricas dcscnIadas na arcia, c, con anino scrcno, cclanou. Vcdc, ois, vcsigios dc Ioncn". Inicrrciou assin, nao o culiivo dos canos, nas os indcios da cicncia. E or isso, Tulcrao, agradaran-nc scnrc as cicncias, os salios c os icus rorios csiudos". XVIII. Eniao Lclio. Nao nc aircvo, dissc, acrcsccniar a isso coisa alguna, Ciiao; orquc ncn a ii, ncn a Filao, ncn a Manlio qucro 35 inconodar... Dc ninIa fanlia foi aquclc anigo digno dc scr iniiado". Scio(49}, aniigo ronano, cgrcgio c salio", quc ial foi c or Enio sc diz, nao orquc dcscjassc o quc nunca Iavia dc conscguir, nas orquc rcsondia dc ial soric aos quc lIc crguniavan, quc rcsolvia as naiorcs dificuldadcs. Disuiando conira os csiudos dc Calo, iinIa scnrc nos lalios frascs quc, na Ifigcnia(50}, ronuncia Aquilcs(51}. O asirnono olIa os signos cclcsiiais; dcicrnina o onio cn quc a calra, a ursa c as ouiras consiclacs sc cnconiran, c invcsiiga o quc acIa nas aliuras, dcscuidando ialvcz o quc sc cnconira sol scus rorios cs. Cosiunava dizcr ianlcn, c disso sou icsicnunIa, or o icr ouvido nais dc una vcz con razcr c aicnao, quc o ncio dc Pacuvio(52} odiava nuiio a cicncia c o dclciiava nais o Ncoiolcno(53} dc Enio, quc oinava scr lon filosofar, cnlora nao nuiio. Pclo quc, sc os csiudos dos grcgos ianio voa dclciian, ncn or isso dcia dc Iavcr ouiros nclIorcs c nais livrcs laiinos, quc ja aos usos da vida, ja aos ncgocios da Fcullica odcnos alicar. Quanio s cicncias alsiraias, sc icn alguna uiilidadc, consisic csia cn rcarar a infancia ara disccrnir coisas nais inorianics". 36 XIX. Tulcrao. Nao dissinio dc iua oiniao, Lclio; nas, dizc-nc quais sao, as coisas quc considcras dc naior inoriancia." Lclio. Di- lo-ci, cnlora rovoquc icu ncnosrczo, orquc fosic iu quc inicrrogasic Ciiao a rcsciio das coisas cclcsics; crcio quc o quc icnos dianic dos olIos dcvc scr caninado dc rcfcrcncia a iudo o nais. Porquc o ncio dc Paulo Enlio(54}, or ccnlo, solrinIo dc Eniliano(55}, filIo dc fanlia iao nolrc, cscrana dc iao grandc ovo, sc inquicia cla aariao dc un dulo sol, c nao indaga a causa or quc Iojc icnos, nuna so Fcullica, dois scnados c quasc dois ovos ininigos? Dc faio, lcn o vcs. os dciraiorcs, os ininigos dc Ciiao, inciiados or Crasso(56} c Claudio(57}, coniinuan, acsar da noric dc scus dois cIcfcs, nanicndo cn dissidcncia conosco a nciadc do scnado, sol a influcncia dc Mciclo c Mucio(58}; c o unico Ioncn quc odcria salva-los ncsia rclcliao dos aliados c dos laiinos, cnirc os acios violados na rcscna dc iriunviros facciosos, quc susciian cada dia una nova iniriga, no ncio da consicrnaao dos Ioncns dc lcn c dos ricos, nao odc vir cn nosso aulio, orquc nao lIc crniicn fazcr frcnic aos nossos crigos. Crcdc-nc, ois, adolcsccnics; nao vos inquicicis or un novo sol; quc cisia, c fcnncno inossvcl; nas, ncsno cisiindo, scria scn crigo ara nos; sonos incaazcs dc conrccndcr csscs nisicrios, c, sc cIcgasscnos a 37 conrccndc-los, nao scranos ncn nclIorcs ncn nais fclizcs. A unidadc do ovo, clo conirario, a do Scnado, sao coisas ossvcis, c sua auscncia acarrcia iodos os crigos. Pois lcn. vcnos quc cssa dula concordia nao cisic, c salcnos quc ao rcsialclccc-la icranos nais salcdoria c nais fclicidadc". XX. Mucio dissc. Quc cnsa, ois, Lclio, quc dcvanos arcndcr ara alcanar cssc fin " As arics quc nos iornan uicis Fcullica, orquc cssc c o nais glorioso lcncfcio da salcdoria c o naior icsicnunIo da viriudc, assin cono o naior dc scus dcvcrcs. Afin dc cnrcgar csics dias dc fcsia cn dialogos rovciiosos ao Esiado, suliqucnos, ois, a Ciiao quc nos conIa qual c, a scu vcr, a nclIor forna dc govcrno; caninarcnos, dcois, ouiras qucsics quc, una vcz rcsolvidas, nos icrao dc lcvar quc nos ofcrccc Iojc o csiado dc Fona, dando-nos adcnais a ossililidadc dc una soluao favoravcl". XXI. Filao, Manlio c Mucio arovaran a idcia. Insisii nisso, dissc Lclio, orquc nc arcccu jusio quc o rinciro cidadao dc Fona falassc anics dc ouircn a rcsciio dc una qucsiao oliica, c ianlcn orquc nc lcnlro dc quc cosiunavas discuiir con Panccio c na rcscna dc Pollio(59}, anlos grcgos nuiio vcrsados na oliica, c quc dcnonsiravas, con 38 grandc nuncro dc dcialIcs c raciocnios, a ccclcncia da consiiiuiao dc nossos anicassados. Prcarado, cono csias, no assunio, far-nos-as grandc ncrcc dcscnvolvcndo c condo icu cnsancnio a rcsciio da Fcullica". XXII Eniao, Ciiao rcsondcu. Nunca un assunio dc ncdiiaao, Lclio, nc alsorvcu ianio o cnicndincnio cono o quc ncsic insianic nc rocs. Con cfciio, cn cada rofissao, o ocrario quc sc csfora or disiinguir-sc, rocura, iralalIa, sonIa conquisiar a sucrioridadc; cono odcrci cu, quc rcccli dc ncus anicassados c dc ncu ai a nissao unica dc scrvir c da dcfcndcr o Esiado, colocar-nc alaio do nvcl do uliino ocrario, rcsiando aric, rincira cnirc iodas, ncnos cuidados do quc os quc clc rcsia ao ofcio nais nfino? Mas, sc as douirinas oliicas dos nais csclarccidos cscriiorcs grcgos nao nc saiisfazcn conlciancnic, iao ouco nc aircvo a icr rcfcrcncia clas ninIas rorias idcias. Sulico-vos, orianio, quc nao nc cscuicis cono a un ignoranic, conlciancnic csiranIo s icorias grcgas, ncn iao ouco cono a un Ioncn inicirancnic disosio a dar-lIcs a rcfcrcncia; sou ronano anics dc nais nada, cducado con os cuidados dc ncu ai no gosio dos csiudos lilcrais, csiinulado dcsdc cqucno clo dcscjo dc arcndcr, nas fornado nuiio nais cla 39 ccricncia c clas lics doncsiicas do quc clos livros". XXIII. Por ninIa aric, Ciiao, cclanou Filao, a ningucn conIco quc ic igualc cn ialcnio; c, quanio ccricncia das naiorcs naicrias oliicas, iu nos uliraassas facilncnic a iodos. ConIcccnos icu cniusiasno clo csiudo, c, osio quc ncdiiasic ianlcn, cono dizcs, a rcsciio das cscculacs. da aric dc govcrnar, fico rcconIccido a Lclio, ois confio cn quc iuas idcias, ncssc onio, cccdcrao a iudo o quc os grcgos nos dciaran". Ciiao rcsondcu. A inoriancia quc, dc anicnao, airiluis ao ncu discurso auncnia a dificuldadc do assunio dc quc dcvo iraiar". Filao rcsondcu. Cono dc cosiunc, solrcujaras nossas cscranas; nao c dc icncr, Ciiao, quc, ao falar da Fcullica, ic falicn as alavras". XXIV. Ciiao dissc. Farci o ossvcl ara agradar-ic, c concarci a discussao olscrvando una rcgra ncccssaria cn ioda disuia, sc sc qucr afasiar o crro, quc c ficar dc acordo quanio dcnoninaao do assunio discuiido c clicar clarancnic o quc significa. O scniido ariicular dcvc csialclcccr-sc lcn anics dc alordar a qucsiao gcral, orquc nunca sc odcrao conrccndcr as qualidadcs do assunio quc sc discuic sc nao sc icn o ncsno na inicligcncia. Assin, osio quc nossa indagaao Ia dc vcrsar 40 solrc a Fcullica, vcjanos rincirancnic o quc c aquilo quc rocuranos". Cono Lclio arovassc, Ciiao coniinuou. Nao rcnoniarci,- cnircianio, nuna icsc iao clara c iao conIccida, aic s rinciras origcns, cono cn iais coisas cosiunan fazcr nossos Ioncns douios, caninando faios dcsdc a rincira uniao do Ioncn c da nulIcr, ara assar dcois rincira rogcnic c cognaao, analisando cada alavra cn suas concccs c cada coisa nas suas nodalidadcs. Falo a rudcnics varcs vcrsados nas coisas da Fcullica, quc ariiciaran, na gucrra, das glorias dc una naao odcrosa, c assin nao rocurarci iornar ncnos claras ninIas clicacs do quc o ncu assunio; adcnais, nao nc cncarrcguci, cono un ncsirc, dc scguir a qucsiao cn iodos os scus dcscnvolvincnios, c nao osso roncicr quc nao csqucccrci algun dcialIc". Lclio, cniao. Eis rccisancnic a disscriaao quc dc ii cscro", dissc. XXV. ois, concou o Africano, a Fcullica coisa do ovo, considcrando ial, nao iodos os Ioncns dc qualqucr nodo congrcgados, nas a rcuniao quc icn scu fundancnio no conscniincnio jurdico c na uiilidadc conun. Pois lcn. a rincira causa dcssa agrcgaao dc uns Ioncns a ouiros c ncnos a sua dclilidadc do quc un ccrio insiinio dc socialilidadc cn iodos inaio; a csccic Iunana nao nasccu ara o 41 isolancnio c ara a vida crranic, nas con una disosiao quc, ncsno na alundancia dc iodos os lcns, a lcva a rocurar o aoio conun. XXVI. Assin, nao dcvc o Ioncn airiluir-sc, cono viriudc, sua socialilidadc, quc c nclc iniuiiiva. Fornadas assin naiuralncnic, cssas associacs, cono cus, csialclcccran doniclio, anics dc nais nada, nun lugar dcicrninado; dcois, cssc doniclio conun, conjunio dc icnlos, raas c vivcndas, foriificado, ja cla sua siiuaao naiural, ja clos Ioncns, ionou o nonc dc cidadc ou forialcza. Todo ovo, isio c, ioda socicdadc fundada con as condics or nin cosias; ioda cidadc, ou, o quc c o ncsno, ioda consiiiuiao ariicular dc un ovo, ioda coisa ullica,. c or isso cnicndo ioda coisa do ovo, ncccssiia, ara scr duradoura, scr rcgida or una auioridadc inicligcnic quc scnrc sc aoic solrc o rincio quc rcsidiu fornaao do Esiado. Pois lcn. cssc govcrno odc airiluir-sc a un so Ioncn ou a alguns cidadaos cscolIidos clo ovo iniciro. Quando a auioridadc csia cn naos dc un so, cIananos a cssc Ioncn rci c ao odcr nonarquia; una vcz confiada a surcnacia a alguns cidadaos cscolIidos, a consiiiuiao sc iorna arisiocraiica; cnfin, a solcrania oular, confornc a crcssao consagrada, c aqucla cn quc iodas as coisas rcsidcn no ovo, c, sc o lao quc, riniiivancnic, fcz quc os Ioncns sc 42 agruasscn cn socicdadc clo lcn ullico, crnanccc cn iodo o scu vigor, cada una dcssas fornas dc govcrno, scn scr crfciia ncn a nclIor ossvcl, aarcccra ncnos suoriavcl c fara sua clciao inccria cnirc as ouiras; dc faio, un rci jusio c salio, un nuncro clciio dc cidadaos disiinios, o rorio ovo, cnlora ial suosiao scja ncnos favoravcl, odc, sc a injusiia c as aics nao o csiorvan, fornar un govcrno cn condics dc csialilidadc. XXVII. Mas, na nonarquia, a gcncralidadc dos cidadaos iona ouca aric no dirciio conun c nos ncgocios ullicos; sol a doninaao arisiocraiica, a nuliidao, acnas livrc, csia rivada dc qualqucr ncio dc aao, c ncsno dc dclilcraao; or uliino, quando o ovo assunc iodo o odcr, ncsno suondo-o salio c nodcrado, a roria igualdadc sc iorna injusia dcsigualdadc, orquc nao Ia gradaao quc disiinga o vcrdadciro ncriio. Por nais quc Ciro-o- Pcrsa(60} icnIa sido o nclIor c o nais viriuoso dos rcis, nao nc arccc o idcal do govcrno, orquc ial c a ninIa oiniao accrca da coisa ullica quando a rcgc un so Ioncn. Da ncsna forna, cnlora nossos clicnics narsclIcscs csicjan govcrnados con a naior jusiia or alguns cidadaos clciios, Ia, no cnianio, cn sua condiao, algo arccido con a scrvilidadc. Quando os aicnicnscs, cn dcicrninadas cocas, suriniran o Arcoago(61}, ara so rcconIcccrcn 43 os aios c dccrcios do ovo, nao ofcrcccndo a sua Fcullica ao ncriio a disiinao da linIagcn c das Ioras, nao iardou quc cIcgasscn sua naior dccadcncia. XXVIII. Falo assin dcssas ircs fornas dc govcrno, nao as considcrando dcsordcnadas c cn confusao, nas na sua nornalidadc; c, no cnianio, cada una icn iodos os dcfciios quc indiquci c ouiros nuiios, ois iodas arrasian a funcsios rccicios. Dcois dc un rci iolcravcl, c ncsno digno dc anor, Ciro, or ccnlo, aarccc, cono ara lcgiiinar scus cscruulos, o iirano Falaridc(62}, iio odioso, ao qual os rcis sc odcn asscnclIar con dcnasiada facilidadc; ao lado da salia arisiocracia dc MarsclIa, aarccc a orcssao oligarquica, a fraao dos Trinia(63}, cn Aicnas; cnfin, scn rocurar novos ccnlos, a dcnocracia alsoluia dos aicnicnscs nao viu una nuliidao clria dc liccna c furor causar a runa dcssc ovo? XXIX. Quasc scnrc o ior govcrno rcsulia dc una confusao da arisiocracia, da iirania facciosa do odcr rcal c do oular, quc s vczcs faz sair dcsscs clcncnios un csiado dc csccic nova; c assin quc os Esiados rcalizan, no ncio dc rciicradas vicissiiudcs, suas naravilIosas iransfornacs. O salio icn a olrigaao dc csiudar cssas rcvolucs criodicas c do nodcrar con rcvisao c dcsircza o curso dos 44 aconiccincnios; c cssa a nissao dc un grandc cidadao insirado clos dcuscs. Por ninIa aric, crcio quc a nclIor forna oliica c una quaria consiiiuiao fornada da ncscla, c rcuniao das ircs rinciras". XXX.Aqui, Lclio. Sci quc isso ic agrada, Africano, dissc; cu ic ouvi dizcr isso con frcqucncia; nas, anics dc iudo, Ciiao, sc nao ic conirario, dcscjo salcr qual dcssas ircs fornas dc govcrno ic arccc rcfcrvcl. Isso nao dciara dc scr convcnicnic ao assunio". XXXI. Cada forna dc govcrno, coniinuou Ciiao, rccclc scu vcrdadciro valor da naiurcza ou da voniadc do odcr quc a dirigc. A lilcrdadc, or ccnlo, so odc cisiir vcrdadcirancnic ondc o ovo ccrcc a solcrania; nao odc cisiir cssa lilcrdadc, quc c dc iodos os lcns o nais docc, quando nao c igual ara iodos. Cono rcvcsiira cssc caraicr augusio, nao ja nuna nonarquia, cn quc a cscravidao nao c cquvoca ncn duvidosa, nas nos rorios Esiados cn quc iodos os cidadaos sc cIanan livrcs, orquc icn o dirciio dc sufragio, dclcgan o conando c sc vccn soliciiados ara a olicnao das nagisiraiuras? O quc sc lIcs da, dcvcr-sc-ia dar scnrc. Cono olicr janais, ara si ncsnos, cssas disiincs dc quc disc? Porquc csiao ccludos do conando, do ullico consclIo, das rccnincncias dos juizcs c irilunais acaarrados 45 clas fanlias aniigas ou odcrosas. Mas, nos ovos livrcs, cono cn Fona ou Aicnas, nao Ia cidadao quc nao ossa asirar a... XXXII. Quando, nuna cidadc, dizcn alguns filosofos, un ou nuiios anliciosos odcn clcvar- sc, ncdianic a riqucza ou o odcrio, nasccn os rivilcgios dc scu orgulIo dcsoiico, c scu jugo arroganic sc inc nuliidao covardc c dclil. Mas, quando o ovo salc, ao conirario, nanicr suas rcrrogaiivas, nao c ossvcl cnconirar nais gloria, roscridadc c lilcrdadc, orquc cniao crnanccc arliiro das lcis, dos juzos, da az, da gucrra, dos iraiados, da vida c da foriuna dc iodos c dc cada un; cniao, ou so cniao, c a coisa ullica coisa do ovo. Dizcn, ianlcn, quc con frcqucncia sc viu succdcr nonarquia, arisiocracia, o govcrno oular, ao asso quc nunca una naao livrc cdiu rcis ncn aironaios dc arisiocraias. E ncgan vcrdadcirancnic quc convcnIa rcudiar ioialncnic a lilcrdadc do ovo anic o csciaculo daquclcs ncsnos quc lcvan ao cccsso sua indiscilina. Quando rcina a concordia, nada cisic nais foric, nada nais duradouro do quc o rcginc dcnocraiico, cn quc cada un sc sacrifica clo lcn gcral c cla lilcrdadc conun. Pois lcn. a concordia c facil c ossvcl quando iodos os cidadaos colinan un fin unico; as disscnscs nasccn da difcrcna c da rivalidadc dc inicrcsscs; assin, o govcrno 46 arisiocraiico nunca icra nada csiavcl, c ncnos ainda a nonarquia, quc fcz Enio dizcr. Nao Ia socicdadc ncn fc ara o rcinado. Scndo a lci o lao dc ioda socicdadc civil, c roclanando scu rincio a conun igualdadc, solrc quc lasc asscnia una associaao dc cidadaos cujos dirciios nao sao os ncsnos ara iodos? Sc nao sc adniic a igualdadc da foriuna; sc a igualdadc da inicligcncia c un niio, a igualdadc dos dirciios arccc ao ncnos olrigaioria cnirc os ncnlros dc una ncsna rcullica. Quc c, ois, o Esiado, scnao una socicdadc ara o dirciio?..." XXXIII. Quanio s dcnais fornas dc govcrno, os filosofos nao lIcs conscrvan as dcnoninacs, quc clas ncsnas rcicndcn airiluir-sc. Porquc saudar, dizcn, con o iiulo dc rci, rcscrvado a Juiicr iino(64}, un Ioncn avido dc odcr, doninador, cgosia, dc odcrio ianio naior quanio naiorcs a IunilIaao c cnvilccincnio dc scu ovo? Mais do quc rci, cssc Ioncn c un iirano, orquc a dcncncia nao c iao facil a un iirano quanio a crucldadc a un rci. Toda a qucsiao sc rcsunc, ara o ovo, cn scrvir a un scnIor Iunano c inlacavcl; nas, ara clc, o scguro c a cscravidao. Cono c quc a Laccdcnnia, ncsno na coca cn quc sua consiiiuiao oliica assava or nais cslcndorosa, odia cscrar rncics dcncnics c 47 jusios quando acciiava ara rci qucn qucr quc fossc dc rcgia csiirc? A arisiocracia, or ouira aric, nao c nais iolcravcl, acrcsccnian, orquc cssa classificaao dc arisiocraias quc ccrias fanlias ricas sc arrogan, faz-sc scn o conscniincnio do ovo. Qucn lIcs dcu suas rcrrogaiivas? Nao scra a sucrioridadc dc scus ialcnios, dc scu salcr, ncn dc suas viriudcs. Ouo quando... XXXIV. O Esiado quc cscolIc ao acaso scus guias c cono o larco cujo lcnc sc cnircga quclc dcnirc os assagciros quc a soric dcsigna, cuja crda nao sc faz cscrar. Todo ovo livrc cscolIc scus nagisirados c, sc c cuidadoso dc sua soric fuiura, clcgc-os dcnirc os nclIorcs cidadaos; orquc da salcdoria dos cIcfcs dccndc a salvaao dos ovos, a ial circno quc arccc aic quc a roria naiurcza dcu viriudc c ao gcnio incrio alsoluio solrc a dclilidadc c a ignorancia da lclc, quc so sulnissa dcscja olcdcccr. Asscgura-sc, cnircianio, quc cssa fcliz organizaao foi vcncida clos crros do vulgo, inconscicnic dcssa salcdoria, cujos nodclos sao iao raros cono os juzos accriados, vulgo quc inagina quc os nclIorcs Ioncns sao os nais odcrosos, os nais ricos, os dc nais ilusirc nascincnio, c nao os quc sc solrcssacn cla viriudc scn jaa. Quando, ncrcc dcssc crro do vulgo, o odcrio usurou no Esiado as rccnincncias da viriudc, cssa falsa arisiocracia 48 rocura nanicr-sc no odcr, ianio nais quanio ncnos digna c dclc; orquc as riquczas, a auioridadc, o nonc ilusirc, scn a salcdoria c rudcnic conduia ara nandar aos dcnais, ofcrcccn acnas a inagcn dc un insolcnic c vcrgonIoso dcsoiisno; nada c nais rcugnanic do quc o asccio dc una cidadc govcrnada clos quc, or scrcn oulcnios, sc julgan os nclIorcs. Ao conirario, quc odc Iavcr dc nais lclo c rcclaro do quc a viriudc govcrnando a Fcullica? Quc c nais adniravcl do quc cssc govcrno, quando o quc nanda nao c cscravo dc aiao alguna c da o ccnlo dc iudo o quc cnsina c rcconiza, nao inondo ao vulgo lcis quc c o rinciro a nao rcsciiar, nas ofcrcccndo, cono lci viva, a roria cisicncia aos scus conairioias? Sc fossc lasianic un Ioncn so ara iudo, scria dcsncccssario o concurso dc ouiros; assin cono, sc un ovo iniciro udcssc vc-lo c ouvi-lo, disosio olcdicncia, nao cnsaria cn cscolIcr govcrnanics. As dificuldadcs dc una salia dcicrninaao fazcn assar o odcr das naos do rci ara as da arisiocracia, da ncsna forna or quc a ignorancia c a ccgucira dos ovos iransniicn a rcondcrancia da nuliidao dc un cqucno nuncro. Dcssc nodo, cnirc a inoicncia dc un so c o dcscnfrcancnio da lclc, a arisiocracia ocuou una siiuaao inicrncdia quc, conciliando iodos os inicrcsscs, asscgura o lcn-csiar do 49 ovo; c, cnquanio vigia o Esiado, os ovos gozan ncccssariancnic dc iranquilidadc, confiando-sc s naos do Ioncns quc nao sc corian a ouvir a acusaao dc dcscuidar un nandaio dc ial naiurcza. Quanio igualdadc dc dirciio ou da dcnocracia, c una quincra inossvcl, c os ovos nais ininigos dc ioda doninaao c iodo jugo confcriran os odcrcs nais anlos a alguns dc scus clciios, fiando-sc con cuidado na inoriancia das classcs c no ncriio dos Ioncns. CIcgar, cn nonc da igualdadc, dcsigualdadc nais injusia, colocar no ncsno nvcl o gcnio c a nuliidao quc concn un ovo, c suna iniquidadc a quc nunca cIcgara un ovo cn quc govcrncn os nclIorcs, isio c, nuna arisiocracia. Eis a, Lclio, ouco nais ou ncnos, a arguncniaao os dois ariidarios dcssa forna oliica." XXXV. Lclio. Mas, Ciiao, dcssas ircs fornas dc govcrno, qual julgas rcfcrvcl? Ciiao. Con razao nc crgunias qual das ircs c rcfcrvcl, or- quc ncnIuna isoladancnic arovo, rcfcrindo un govcrno quc ariicic dc iodas. Sc dcvcssc fazcr una cscolIa ura c sinlcs, ncus rinciros clogios scrian ara a nonarquia, dcsdc quc o iiulo dc ai fossc scnrc inscaravcl do dc rci, ara crcssar quc o rncic vcla solrc scus concidadaos cono solrc scus filIos, nais cuidadoso dc sua fclicidadc do quc da roria doninaao, 50 discnsando una roicao aos cqucnos c aos fracos, graas ao zclo dcssc Ioncn csclarccido, lon c odcroso. Vcn, dcois, os ariidarios da oligarquia, rcicndcndo fazcr o ncsno c fazc-lo nclIor; dizcn quc Ia nais luzcs cn nuiios do quc nun so, c roncicn, or ouira aric, a ncsna loa fc c a ncsna cquidadc; c, or uliino, cis o ovo, quc, cn voz alia, dcclara quc nao qucr olcdcccr ncn a un ncn a nuiios, quc aic os rorios aninais anan a lilcrdadc cono o nais docc dos lcns, c quc sc carccc dcla, qucr sc sirva un rci, qucr os nolrcs. Para rcsunir. a nonarquia nos soliciia cla afciao; a arisiocracia, cla salcdoria; o govcrno oular, cla lilcrdadc, c, ncssas condics, a cscolIa sc iorna nuiio difcil". Lclio. Acrcdiio-o; nas, sc nao rcsolvcrnos cssc onio, scra inossvcl assar adianic." XXXVI. Ciiao. Iniicnos, ois, Araio, quc ao iraiar dc grandcs coisas, julgou ncccssario concar or Juiicr" Lclio. Porquc or Juiicr? Quc rclaao odc Iavcr, cnirc os vcrsos do ocia c cssa discussao?" Ciiao. Tania, quc nada cnconiro nais jusio do quc noncar, acina dc iudo, aquclc quc os salios c os ignoranics roclanan, dc conun acordo, scnIor dos dcuscs c dos Ioncns." Lclio. Cono?" Ciiao. convinccnic. O rincio dc quc cisic no ccu un so rci, solcrano c ai dc iodas as coisas, quc faz con un gcsio ircncr o 51 Olino(65}, confornc a frasc dc Honcro(66}, cssc rincio csscncial foi csialclccido clos rinciros fundadorcs dos incrios, c, or conscguinic, c cssa una inoncnic auioridadc, c nuncrosos, ou anics, univcrsais os icsicnunIos quc nos asscguran quc as nacs rcconIcccn unanincncnic, clos dccrcios dos rncics, a ccclcncia da nonarquia, osio quc sc infornaran na idcia dc quc iodos os dcuscs sao govcrnados or un so. Sc cssa crcna, clo conirario, nao c nais do quc una falula fciia ara os csriios grossciros, ouanos os ncsircs conuns dc iodos os gcnios csclarccidos, aquclcs quc viran clarancnic, con os olIos, o quc nos, cscuiando-o, acnas conIcccnos." Lclio. Qucn sao clcs?" Ciiao. Os ncsircs quc, graas ao csiudo ninucioso da Naiurcza, cIcgaran a dcnonsirar quc o nundo iniciro c dirigido or una alna... XXXVII. Mas, sc quiscrcs, Lclio, ciiar-ic-ci auioridadcs quc nao scjan larlaras ncn aniigas." Lclio. Qucro." Ciiao,. Olscrva, acina dc iudo, quc faz acnas quairoccnios anos quc nao icnos rcis. Lclio. Con cfciio." Ciiao. Una succssao dc quairo scculos na cisicncia dc un ovo odc considcrar-sc un longo crodo?" Lclio. acnas sua idadc viril." Ciiao. Assin, Ia quairoccnios anos, Iavia un rci cn Fona." Lclio. Un rci solcrlo." Ciiao. E anics dclc?" Lclio. Un rci nuiio 52 jusio; c assin succssivancnic, rcnoniando aic Fnulo, quc rcinou Ia irczcnios anos." Ciiao. Dc nodo quc ncn clc ncsno c nuiio aniigo." Lclio. Dc nodo algun, visio quc daia da coca da dccadcncia da Crccia." Ciiao. Mas, dizc- nc, Fnulo foi rci dc un ovo larlaro?" Lclio. Sc dividirnos os Ioncns, cono os grcgos, cn grcgos ou larlaros, rcccio quc icnIa sido un rci dc larlaros; nas, alicando o icrno aos cosiuncs c nao linguagcn, nao julgo ncnos larlaros os grcgos do quc os ronanos." Ciiao. Aqui, alcn do nais, ouco inoria o ovo, nas o grau dc culiura, c, osio quc Ioncns salios dc una coca ouco rcnoia quiscran rcis, cnconiranos ja icsicnunIos quc nao odcnos iacIar dc aniigos ncn dc inunanos." XXXVIII. Lclio. Vcjo, Ciiao, quc nao ic falian auioridadcs irrccusavcis; nas, cono iodo lon juiz, rcfiro as rovas s icsicnunIas." Ciiao. Dcsdc logo, Lclio, odcs cnrcgar un ccnlo ionado dc iua roria ccricncia." Lclio. Quc qucrcs dizcr?" Ciiao. Nao ic aconiccc, s vczcs, zangar-ic con algucn?" Lclio. Succdc-nc con nais frcqucncia do quc cu dcscjaria." Ciiao. E, quando csias irriiado, dcias colcra a solcrania dc iua alna?" Lclio. Nao, or ccrio; ao conirario, sigo o ccnlo dc Arquiias dc Tarcnio, quc, icndo cIcgado sua casa dc cano c cnconirado iudo difcrcnic do quc ordcnara quc csiivcssc, dissc ao scu 53 adninisirador. Dcsgraado, cu ic naiaria a auladas sc a colcra nc doninassc!" Ciiao. Muiio lcn; Arquiias considcrava a colcra cono una dcsordcn scdiciosa da alna c qucria acalna-la con a rcflcao. Unc a isso a avarcza, a aiao das Ionras c da gloria; unc as aics voluiuosas, c vcras quc sc forna no csriio Iunano una cono quc nonarquia quc donina iodas cssas dcsordcns con un unico rincio, a rcflcao, a aric nais ccclcnic da alna, cujo incrio nao da lugar colcra, aos cagcros ncn voluiuosidadc." Lclio. Por conlcio." Ciiao. Lancniaras, orianio, quc os naus dcscjos c as odiosas aics, sufocando a razao, sc aodcrcn or conlcio do Ioncn!" Lclio. Nada concclo nais niscravcl do quc a dcgradaao da inicligcncia Iunana." Ciiao. Prcicndcs, ois, quc iodas as arics da alna dcvan csiar sujciias a una so auioridadc, quc dcvc scr a rcflcao?" Lclio Mcu dcscjo c cssc." Ciiao . Cono, cniao, vacilas na cscolIa dc una forna dc govcrno, quando vcs quc, sc a auioridadc sc dividc, nao Ia vcrdadcira solcrania, a qual, ara cisiir, ncccssiia dc unidadc?" XXXIX. Lclio. Quc inoria a unidadc ou a luralidadc, sc ncsia sc cnconira igualncnic a jusiia?" Ciiao. Vcjo, Lclio, quc as ninIas icsicnunIas nao icn ara ii auioridadc suficicnic, c vou fazcr quc auncnics iu ncsno o 54 scu nuncro." Lclio. Cono?" Ciiao. Eu ncsno ic ouvi ordcnar a icus cscravos, or ocasiao dc nossa uliina viagcn a Fornias(67}, quc nao aicndcsscn a ordcns quc nao cnanasscn dc una so cssoa." Lclio. ccrio, dc ncu rcndciro." Ciiao. E cn Fona, icus ncgocios csiao cn naos dc nuiios?" Lclio. Dc nodo algun." Ciiao. Porquc, cniao, nao conccdcs quc, na ordcn oliica, o odcr dc un so c o nclIor, scnrc quc sc insirc na jusiia?" Lclio. Inclino-nc a isso, c quasc sou dc iua oiniao." XL. Ciiao. Sc-lo-as ioialncnic" Lclio, quando cu, rcscindindo das conaracs do ncdico c do iloio, isio c, sc valc nais confiar a un so, dc rcfcrcncia a nuiios, o lcnc dc una ncvc ou a saudc dc un cnfcrno, cuscr considcracs nais rofundas." Lclio. Quais?" Ciiao. Nao ignoras quc a arrogancia c crucldadc dc Tarqunio(68} iornaran o iiulo dc rci odioso aos ronanos." Lclio. Sin, or ccrio." Ciiao. Por conscguinic, salcs ianlcn o quc, no discurso dc ninIa croraao, cnsava dizcr- ic; isio c, quc un cccsso dc nova lilcrdadc arrclaiou o ovo dcliranic quando Tarqunio foi culso; dcsicrro ara os inoccnics, roulo dos lcns alIcios, consulados anuos, IunilIaao dc scus snlolos anic a lclc, dirciio univcrsal dc aclaao, rciirada dos lclcus, iudo isso solrcvcio, con nuiios ouiros aconiccincnios quc icndian a dar ao ovo iodos os odcrcs." Lclio. 55 Foi ial cono dizcs." Ciiao. ccrio quc sc dcsfruiou, cniao, ocio c az, c quc sc odc iolcrar alguna liccna cnquanio nada Iaja quc icncr, cono nuna indisosiao insignificanic ou una iravcssia acfica; nas, sc o nar conca a alvoroar-sc ou a cnfcrnidadc sofrc agravaao, logo o viajanic ou o cnfcrno inlora o aulio do unico Ioncn quc os odc salvar. Do ncsno nodo, o nosso ovo, cn az c nos scus larcs, qucr nandar ancaando, rccusando, dcnunciando, afasiando os scus nagisirados; nas, solrcvindo a gucrra, olcdccc a un rci, c ioda aiao iunuliuosa sacrifica-sc c crccc cn aras da salvaao da airia. Nossos ais ja o fizcran; nas rinciais ccdics, quiscran un so cIcfc cujo iiulo crcssassc a cicnsao dc scu odcr. cra o diiador, assin cIanado orquc cscolIido clo diio dc un cnsul, c vcs quc cn nossos livros icn o nonc dc ncsirc do ovo." Lclio. Sci-o." Ciiao. Nossos anicassados, orianio, agiran con noiavcl salcdoria... XLI. Quando o ovo crdc un rci jusio, clodc a dor quc, confornc Enio, consicrnou Fona inicira dcois da noric do nclIor dos rncics. Lcnlrana cicrna dclc icn iniacia E, no ccu ondo a visia, cIora c diz. OI Fnulo divino! Quc ficl 56 Cuarda da airia cn ii rcconIccian? OI ai! OI, rci! Dos dcuscs icns a csiirc!" Nao davan os nossos anicccssorcs o iiulo dc scnIor c dono ao cIcfc cujas jusias lcis olscrvavan; nao lIc davan, iao ouco o iiulo dc rci, nas o cIanavan dc roicior da cidadc, ai c ncsno dcus. Assin, nao sc cnganavan ao dizcr. Tu nos dcsic, so iu, a luz c a vida. Considcravan, quc a cisicncia, a gloria, a Ionra, roccdian da jusiia do rci, c a osicridadc icria cnsado o ncsno sc os solcranos iivcsscn conscrvado idcniicas viriudcs; nas, a injusiia dc un so lasia, cono vcs, ara dcsiruir ara scnrc cssa forna dc govcrno." Lclio. Scn, duvida, c aic anscio csiudar cssas nudanas quc sc olscrvan cn nossa Iisioria c nas ouiras Fcullicas." XLII. Ciiao. Una vcz dcscnvolvida c cosia ninIa oiniao a rcsciio da forna dc govcrno quc julgo rcfcrvcl, scr-nc-a rcciso falar, con alguna circunsccao, dcssas grandcs conocs ullicas, sc lcn quc scja csic o crigo nais rcnoio no govcrno quc nc agrada. , no quc rcsciia nonarquia, scu rincial cscolIo c a Iioicsc nais scgura dc sua runa; dcsdc o noncnio cn quc o rci concic a rincira injusiia, cssa forna crccc convcricndo-sc cn dcsoiisno, o nais vicioso dc iodos os sisicnas 57 c, nao olsianic, o nais roino do nclIor. Sc sucunlc un iirano sol os csforos dos grandcs, iona cniao o Esiado a scgunda das fornas clicadas, c sc csialclccc una csccic dc auioridadc rcal, ou anics, aicrnal, conosia dos rinciais cidadaos quc vclan con zclo clo lcn conun. Sc o ovo, or si ncsno, culsa ou naia o iirano, dcnonsira un ouco dc nodcraao cnquanio conscrva o juzo scrcno, c, saiisfciio dc sua olra, dcscja conscrvar a ordcn oliica quc clc ncsno acala dc csialclcccr. Mas, sc, or dcsgraa, fcrc un rci jusio ou o dcsoja do irono, ou cIcga a dcrranar o sanguc dos grandcs, scndo nais conun csic ccnlo, c rosiiiui o Esiado ao furor dos scus caricIos, salc quc nao Ia inccndios ncn icncsiadcs nais difccis dc aaziguar do quc a insolcncia c o furor dcssa dcscnfrcada nuliidao. XLIII. Vcrifica-sc, ncssc caso, o quc Plaiao dcscrcvc con iania cloqucncia c quc cu vou icniar iraduzir, sc ninIas foras udcrcn rcalizar iananIa cnrcsa. Quando o ovo, dcvorado or una scdc insaciavcl dc indccndcncia, longc dc lclcr con ncdida, cnlriaga-sc con o licor funcsio quc lIc rodigalizan inrudcnics aduladorcs, cniao crscguc, acusa, incrinina dc doninadorcs, rcis c iiranos aos nagisirados c cIcfcs quc, doccis c conlaccnics, nao lIc cscanccian cn caudais a lilcrdadc". ConIcccs cssa assagcn?" Lclio. 58 -nc lasianic conIccida." Ciiao. Siganos, ois. Olcdcccr, cniao, a una auioridadc c cciiar ainda nais a colcra do ovo, quc cIana os quc assin roccdcn dc cscravos voluniarios; cn concnsaao, os nagisirados quc qucrcn assinilar-sc aos scus infcriorcs, os nais nfinos cidadaos, sc sc csforan or dcsvancccr ioda difcrcna cnirc clcs c os nagisirados, vccn-sc cunulados dc Ionras c dc clogios. Nuna Fcullica assin govcrnada, a lilcrdadc iransforna-sc cn liccna, a roria fanlia fica, no scu inicrior, dcsrovida dc auioridadc, csicndcndo-sc cssc coniagio aos rorios aninais. O ai dcsrcza o filIo, c csic dcia dc Ionrar o ai. Pcrccc o udor cn nonc da lilcrdadc gcral; nada scara o cidadao do csirangciro; o ncsirc, ircncndo anic scus disculos, adula-os, ao asso quc clcs o ncnosrczan; os jovcns rcicndcn ccrccr as rcrrogaiivas dos vclIos, quc, or sua. aric, dcsccn s loucuras da juvcniudc ara nao arcccrcn odiosos c ciravaganics. Os rorios cscravos ariician dcssa lilcriinagcn; rcclanan as nulIcrcs idcniicos dirciios aos dc scus cnjugcs; cn suna, os rorios aninais, os cacs, os cavalos, os asnos, corrcn livrcncnic, nas iao livrcncnic quc airoclan c cnvolvcn quanios sc ocn sua assagcn dcscnfrcada." Ao cIcgar aqui, Plaiao cclana. Aondc conduz cssc circno dc liccna? Ao irisic rcsuliado dc 59 iornar os cidadaos iao dclicados c sonlrios, quc a ncnor aarcncia dc auioridadc os irriia c cascra a ial onio quc sonIan con roncr as lcis quc dcsrczan, ara sc cnconirarcn livrcs dc qualqucr jugo." XLIV. Lclio. Traduzisic ficlncnic o quc foi diio or clc." Ciiao. Volio, agora, ao ncu discurso. Dcssa circna liccna, quc so ara clcs cra lilcrdadc, cnlora falsa, Plaiao faz nasccr a iirania, cono dc un ironco funcsio. Assin cono o odcr iliniiado dos grandcs lcva qucda da arisiocracia, a lilcrdadc lcva o ovo dcnasiado livrc cscravidao Os circnos sc iocan na roria naiurcza. na icncraiura, na vcgciaao, no coro Iunano, c, solrciudo, na forna dc govcrno. Essa cccssiva lilcrdadc logo sc iransforna cn dura cscravidao ara os ovos c ara os indivduos. Assin, da cccssiva lilcrdadc surgc o iirano c a nais injusia c dura scrvilidadc. Con cfciio, cssc ovo indniio c dcscnfrcado cscolIc logo, or odio aos grandcs, ja alaiidos c dcgradados, un cIcfc audaz, inuro, crscguidor insolcnic dos cidadaos quc nais ncriios ossucn ara con a airia, rodigo con os lcns rorios c alIcios; dcois, cono nao Ia, ara clc, scgurana na vida ullica ncn rivada, c ccrcado dc soldados, confcrc-sc-lIc o odcr, c acala or scr, cono Pissiraio(69} dc Aicnas, iirano daquclcs ncsnos quc o clcvan. Sc acala or crcccr cn naos dos lons cidadaos, o quc 60 aconiccc con frcqucncia, o Esiado rcnascc; sc os consiradorcs sao anliciosos, una facao, isio c, una nova iirania sc clcva, c sc vc a rcvoluao succdcndo, ouiras vczcs, a cssc lon sisicna arisiocraiico, quando or dcsdiia os cIcfcs sc scaran do caninIo rcio. O odcr c convcriido, cniao, nuna lola quc vai dc un lado ara ouiro, assando das naos do rci s do iirano, das dos arisiocraias s do ovo, scn quc a consiiiuiao oliica scja nunca csiavcl. XLV. Dcsscs ircs sisicnas riniiivos, crcio quc o nclIor c, scn disuia, a nonarquia; nas, cla ncsna c scnrc infcrior forna oliica quc rcsuliaria da conlinaao das ircs. Con cfciio, rcfiro, no Esiado, un odcr cnincnic c rcal, quc dc algo influcncia dos grandcs c algo ianlcn voniadc da nuliidao. cssa una consiiiuiao quc arcscnia, anics dc nais nada, un grandc caraicr dc igualdadc, ncccssario aos ovos livrcs c, lcn assin, condics dc csialilidadc c firncza. Os rinciros clcncnios, dc quc falci anics, alicran-sc facilncnic c cacn no cagcro do circno oosio. Assin, ao rci succdc o iirano; aos arisiocraias, a oligarquia facciosa; ao ovo, a iurla anarquica, sulsiiiuindo-sc dcssc nodo unas criurlacs a ouiras. Ao conirario, ncssa conlinaao dc un govcrno cn quc sc analganan os ouiros ircs, nao aconiccc facilncnic scnclIanic coisa scn quc os cIcfcs do Esiado sc dcicn arrasiar clo vcio; orquc nao 61 odc Iavcr rcicio dc rcvoluao nun Esiado quc, confornc cada un dc scus dirciios, nao vc sol scus cs alcrio o alisno. XLVI. Mas, rcccio, Lclio, c vos, qucridos c rudcnics anigos, quc ncu discurso, rolongando-sc, sc asscnclIc nais a una disscriaao dc un ncsirc do quc a un dialogo cnirc anigos quc luscan a vcrdadc Passcnos, ois, a coisas dc iodos conIccidas, csiudadas or nin ncsno Ia nuiio icno, c quc nc olrigan a cnsar, crcr c afirnar quc, dc iodos os govcrnos, ncnIun, or sua consiiiuiao, or sua organizaao dcialIada, cla garaniia dos cosiuncs ullicos, odc conarar-sc con o quc nossos ais rccclcran dos scus cn Icrana c nos iransniiiran; c, ja quc qucrcis quc cu rciia o quc, dc ouiras vczcs, ouvisics dc nin, nosirar- vos-ci qual c cssc govcrno c rovarci quc c o nclIor dc iodos; ionando nossa Fcullica or nodclo, icniarci rccordar quanio dissc a ial roosiio. Procurarci, assin, dcscncnIar c icrninar a cnrcsa quc Lclio nc confiou." XLVII. Lclio. Dizcs lcn iua cnrcsa, orquc c iua dc faio. Quc ouiro, scnao iu, odc falar nclIor, qucr das insiiiuics dc nossos ais, iu, filIo dc iao gloriosos anicassados, qucr da nclIor forna oliica, iu, quc, sc a iivcsscnos conquisiado, quc or dcsgraa csianos longc disso, icrias ncla o rinciro lugar, qucr, cnfin, 62 do inicrcssc dos nossos dcsccndcnics, iu, oI Ciiao, quc, lilcriando Fona dc scus dois icrrorcs, asscgurasic scu orvir ara scnrc?" 63
LIVRO SEGUNDO
I ono Ciiao vissc iodos ansiosos or ouvi-lo, iornou a ionar a alavra dcsia forna. Concarci or un cnsancnio do vclIo Caiao, a qucn nuiio anci c adniro singularncnic, c ao qual, qucr cla oiniao dc ncus arcnics, qucr or ninIa roria csoniancidadc, nc consagrci dcsdc ninIa adolcsccncia, scn quc scus discursos icnIan cIcgado a cnfasiiar-nc, iania cra a ccricncia dos ncgocios ullicos quc cnconirava nclc, ncgocios quc dirigiu or longo icno naravilIosancnic, ianio na az cono na gucrra; iania sua nodcsiia c concdincnio dc linguagcn, digna ao ncsno icno quc agradavcl; ianio o dcscjo quc iinIa dc sc insiruir c dc iornar aos ouiros aricics dc sua cicncia; ial, cnfin, sua cisicncia, ioda confornc s nainas c discursos quc saan dc scus lalios. Cosiunava dizcr quc nossa sucrioridadc oliica iinIa cono causa o faio dc quc os ouiros Esiados nunca iivcran, scnao isolados, scus grandcs Ioncns, quc davan. lcis sua airia dc acordo con scus rincios ariicularcs; Minos(70} cn Crcia, 64 Licurgo(71} na Laccdcnnia, c, cn Aicnas, icairo dc ianias rcvolucs, Tcscu(72}, Dracao(73}, Solao(74}, Clsicncs(75} c ianios ouiros, aic quc ara rcaninar scu dcsalcnio c dclilidadc acIou Dcncirio(76}, o douio varao dc Falcro(77}; nossa Fcullica, clo conirario, gloriosa dc una longa succssao dc cidadaos ilusircs, icvc ara asscgurar c afianar scu odcrio, nao a vida dc un so lcgislador, nas nuiias gcracs c scculos dc succssao consianic. Nunca, acrcsccniava, sc cnconirou csriio iao vasio quc icnIa alarcado iudo, c a rcuniao dos nais lrilIanics gcnios scria insuficicnic ara alraar iudo con un so olIar, scn o aulio da ccricncia c do icno. Assin, scguindo o cosiunc dc Caiao, rcnoniarci aic origcn dc Fona, scrvindo-nc con razcr dc suas rorias frascs; ncu oljcio scra, or ouira aric, nais ccquvcl nosirando-vos o nascincnio dc Fona, sua adolcsccncia, sua juvcniudc, sua vigorosa nadurcza, do quc criando, cono Socraics, una Fcullica inaginaria lcndo, as olras dc Plaiao." II. Cono iodos arovasscn. Quc Fcullica, coniinuou, icra una origcn iao csclarccida iao salida dc iodos cono csia cidadc, quc dcvc .sua fundaao a Fnulo, filIo dc Maric? Porquc nao odcnos rcclir a aniiga iradiao quc nos lcgaran nossos naiorcs, quc asscgura quc iodo lcnfciior dc un ovo icn algo dc divino clo scu cngcnIo c clo scu lcro. Acnas Fnulo viu 65 os rinciros raios do sol, quando foi cosio s ondas do Tilrc(78}, cn conanIia dc scu irnao Fcno(79}, or ordcn dc Anulio(80}, rci dos allanos, icncroso dc quc algun dia cssas crianas fosscn funcsias ao scu odcr. O ncnino, alincniado con o lciic dc un aninal sclvagcn, foi dcois rccolIido or uns asiorcs, quc o cducaran na rusiicidadc c nos iralalIos do cano; c crcsccu ianio cn vigor cororal c rcscna dc csriio quc os scus conanIciros, nos canos cn quc Iojc Fona sc lcvania, rcndcndo Ioncnagcn sua sucrioridadc, sulncicran-sc logo aos scus nandaios. Colocado frcnic dcsscs landos, a falula, dciando o osio Iisioria, rcfcrc quc surrccndcu Alla Longa(81}, cidadc cniao odcrosa c rica, c dcu noric ao rci Anulio. III. Adquirida cssa gloria, concclcu o rojcio dc fundar una cidadc c organizar un Esiado. Con incrvcl accrio, cscolIcu o lugar cn quc a cidadc dcvia siiuar-sc, onio dclicado quando sc iraia dc una cidadc quc qucr asscniar as lascs dc una roscridadc fuiura; nao a aroinou do nar, coisa facil con as iroas c rccursos dc quc disunIa, ora cncirando no icrriiorio dos ruiulos ou dos alorgcncs, ora dirigindo-sc ara a cnlocadura do Tilrc, ondc dcois fundou una colnia o rci Anco(82}. Conrccndcu con adniravcl rudcncia aquclc ccclcnic varao quc os onios roinos s cosias nao sao os nais aroriados ara fundar cidadcs quc rcicndcn 66 alcanar csialilidadc c odcrio, orquc as cidadcs nariinas csiao cosias, nao so a frcqucnics crigos, nas a dcsdiias c aconiccincnios inrcvisios. A icrra firnc dcnuncia, or ncio dc nil indcios, a narcIa rcvisia c aic as surrcsas do ininigo, quc sc dcscolrc clo rudo dc scus assos; c nao c aiacada iao raidancnic cono sc odc suor, salcndo-sc, or ouira aric, qucn c o agrcssor c dc ondc vcn; or nar, odc dcscnlarcar una csquadra anics quc sc ossa advcriir a sua roinidadc; sua narcIa nao dcnuncia ncn sua crsonalidadc, ncn sua naao, ncn scu oljciivo; nao sc odc, cnfin, disiinguir con sinal algun sc c ou nao aniga. IV. Sao ianlcn frcqucnics, nas cidadcs nariinas, a nudana c a corruao dos cosiuncs, ois os idionas c concrcios csiranIos nao inorian unicancnic ncrcadorias c alavras, nas ianlcn cosiuncs, quc iiran. csialilidadc s insiiiuics dcssas cidadcs. Os rorios Ialiianics sao ouco afciios aos scus larcs; suas cscranas c cnsancnios os arrasian ara longc, c, quando o coro dcscansa, vaga crranic o csriio. Nao foi ouira a rincial causa da dccadcncia dc Cariago c dc Corinio scnao cssa vida crranic, cssa discrsao dos cidadaos, aos quais a ansia dc navcgar c dc cnriqucccr fcz alandonar o culiivo dos canos c o razcr das arnas. A roinidadc do nar, con 67 suas inoriacs ou suas viiorias, faciliia ao vcio dcssas cidadcs iodas as scducs funcsias, c o cncanio dos siios nariinos arccc convidar rcguia c ao fausio c a iodas as corrucs cncrvadoras do ocio. Quanio cu dissc dc Corinio odcria scn duvida alica-sc a ioda a Crccia, orquc o Pclooncso csia quasc conlciancnic lanIado clo nar, cccio o icrriiorio dos fliuncios, c, fora da cnnsula, so icn o nar ao longc os cnianos, os dorios c os dolocus. Quc dirci das ilIas grcgas, dc cosiuncs nais agiiados c insiiiuics nais novcis quc a fnlria dc ondas quc as rodcia? Tudo isso coniinua scndo da aniiga Crccia. Quanio a suas colnias, discrsas na sia, na Tracia, na Iialia, na Siclia, na frica, cccio Magncsia, quc ouira nao c lanIada clo nar? Aic arccc quc as cidadcs grcgas invadiran o icrriiorio dos larlaros orquc, anics dc scu csialclccincnio, so dois ovos Iavian conIccido o nar. os ciruscos c os cariagincscs aquclcs ncrcadorcs, csics iraias. Essa, c nao ouira, foi a causa das calanidadcs c rcvolucs da Crccia, surgidas das cidadcs nariinas quc cnuncrci; nas, csscs vcios arcscnian, or sua vcz, una grandc vaniagcn. a dc quc, dc iodos os onios do nundo, irazcn as ondas os roduios iodos do univcrso, c, no rcfluo, lcvan aos confins do nundo os roduios dos rorios canos. V. Quc odc fazcr, ois, quc Fnulo arovciiassc iodas as vaniagcns das cidadcs 68 nariinas, cviiando ao ncsno icno scus crigos? Consiruiu sua cidadc nas nargcns dc un rio cujas aguas rofundas sc csarranan no nar or una larga dcscnlocadura, rocurando assin una conunicaao facil no curso do Tilrc, nao so ara roorcionar ao novo ovo iudo quanio ncccssiiava, cono ianlcn ara lcvar ara longc o quc iivcssc dc nais; una roia naiural ara iirar do Occano iodos os oljcios ncccssarios ou agradavcis visia c fazc-los cIcgar s rcgics nais afasiadas. Na ninIa oiniao, arccia cniao adivinIar quc cssa cidadc viria a scr o ccniro, o coraao dc un odcroso incrio; orquc, colocada cn ouiro onio qualqucr da Iialia, nao odcria nanicr iao vasio donnio. VI. Pclo quc rcsciia s foriificacs naiurais dc Fona, qucn, or indifcrcnic quc scja, nao conscrvou na inaginaao un dcscnIo dos ncnorcs dcialIcs? As nuralIas foran consirudas or Fnulo c scus succssorcs con rcvisora rudcncia; aoian-sc or iodas as arics cn nonianIas coriadas a iquc, dciando soncnic un accsso cnirc os nonics Esquilnio c Quirinal, fccIado or un lon rcduio c un anlo fosso, A cidadcla, ja lasianic dcfcndida cla aliura c o isolancnio da rocIa cn quc sc crguc, csia iao lcn foriificada quc ondc conscrvar-sc incolunc c iniacia ncsno no ncio do Iorrvcl iranslordancnio da invasao dos gaulcscs. 69 EscolIcu, alcn disso, un icrrcno cIcio dc nananciais c saudavcl no ncio dc una rcgiao csiilcnia, orquc as colinas quc o rodcian, ao ncsno icno quc dao ao valc o ar uro, cnrcsian-lIc a sonlra. VII. Tudo isso o icrninou con grandc cclcridadc, dando cidadc o nonc dc Fona, ionado do scu; c, ara afirnar, suas lascs, concclcu Fnulo un rojcio csiranIo, violcnio, nas quc rcvclou sua Ialil oliica c o dcscjo dc rcarar o fuiuro c a foriuna do scu ovo. TinIan vindo as donzclas salinas dc nais ilusirc nascincnio ara assisiir ao rinciro anivcrsario dos jogos; Fnulo fc-las roular no circo c dcu-as or csosas aos scus gucrrciros nais valcnics. Essc raio arnou os salinos conira Fona; nas, no ncio dc un conlaic cujo rcsuliado cra duvidoso, as donzclas rouladas inicrccdcran cla az, o quc dcu origcn a quc Fnulo conclussc una aliana con Tacio(83}, rci dos salinos, dando-lIc ariiciaao na sua auioridadc c conccdcndo aos dois ovos, ao ncsno icno quc os ncsnos sacrifcios, o ncsno dirciio dc cidadania. VIII. Dcois da noric dc Tacio, o odcr iniciro voliou ara Fnulo, quc ja dc acordo con aquclc, rcunira cn consclIo rcal os rinciais cidadaos, cIanados dc ais clo carinIo do ovo; iinIa, ianlcn, dividido o ovo cn ircs irilos, 70 cIanadas con o nonc dc Tacio, con o scu rorio c con o dc Lucunao(84}, norio a scu lado no conlaic conira os salinos, c dcois cn irinia curias, dcsignadas ianlcn con os noncs dc virgcns salinas, as quais, dcois dc rouladas, foran as ncdiadoras da az; c, cnlora iudo isso sc iivcssc insiiiudo cn vida dc Tacio, ncn or isso Fnulo dciou, dcois dclc norio, dc sc aoiar, ara rcinar, na auioridadc dos ais c no scu consclIo. IX. Isso dcnonsira quc Fnulo cnsou o quc anics Iavia cnsado Licurgo cn Esaria. quc o odcr dc un so c a oicsiadc rcgia c, ara os Esiados, a nclIor forna dc consiiiuiao, sc a cla sc acrcsccnian a auioridadc c o aoio dos nclIorcs. Assin, con o auilio dcssc consclIo c quasc scnado, icrninou con fclicidadc algunas gucrras conira divcrsas ovoacs roinas, c rijo dciou dc cnriqucccr scus sudiios, scn janais rcscrvar ara si a nclIor aric do dcsojo. Por un cosiunc quc fclizncnic ainda conscrvanos, Fnulo foi nuiio rcsciioso ara con os ausiccs, o quc consiiiuiu a rincira lasc da Fcullica, c cn iodas as suas cnrcsas inorianics cuidou dc aconsclIar-sc con un augurc cscolIido cn cada una das irilos. Tcvc ianlcn a lclc sol a clicnicla dos grandcs, ncdida cujas vaniagcns nao dciarci dc caninar; c, cono a fariura consisiissc, cniao, cn icrras c cn rclanIos, fcz agar as nulias cn 71 iouros c cn carnciros, scn rccorrcr janais aos sulcios cororais. X. Dcois dc un rcinado dc irinia c scic anos, aos icr fundado os dois naiorcs aoios da Fcullica, os ausiccs c o scnado, Fnulo, cuja gloria csiava no scu cslcndor, dcsaarcccu nun cclisc dc sol, c a lclc coniou-o no nuncro dos scus dcuscs, gloria quc nao sc alcana scn acrcdiiar, anics, viriudcs solrc-Iunanas c ncriios insigncs. E c ianio nais adniravcl cssa aoicosc quanio os ouiros Ioncns divinizados o foran cn scculos ncnos crudiios c nais favoravcis falula, orquc a ignorancia gcra a crcdulidadc; Fnulo, clo conirario, vivcu Ia ncnos dc scisccnios anos, nuna coca cn quc as cicncias c as lciras, ja aniigas, iinIan dcsojado dc scu caraicr grossciro c inculio os aniigos crros. Con cfciio, sc, cono afirnan os anais grcgos, Fona foi fundada no scgundo ano da sciina olinada, a cisicncia dc Fnulo corrcsondc a un scculo cn quc a Crccia, cIcia ja dc nusicos c ocias, so dava crcdiio s falulas nuiio aniigas. A rincira olinada csialclcccu- sc ccnio c oiio anos dcois da ronulgaao das lcis dc Licurgo, cnlora un crro icnIa fciio airiluir a insiiiuiao das olinadas a cssc lcgislador. Por ouira aric, a oiniao quc suc Honcro nais crio dc nossos dias o faz vivcr irinia anos anics dc Licurgo. , ois, cvidcnic quc rcccdcu dc nuiio a Fnulo, c cniao os 72 Ioncns salian nuiio ara crcr cn ficcs novas. A aniiguidadc odc adniiir falulas grossciras; nao, orcn, ncssa idadc cn quc csiava nais csalIada a culiura. A aoicosc dc Fnulo foi adniiida, no cnianio, nun scculo cn quc o nundo ja cra vclIo; o fundador dc Fona insirou cssa adniraao rofunda clo scu gcnio c suas viriudcs, c ncsno os quc scculos anics sc icrian ncgado a crcr cn ouiro norial, acrcdiiaran cniao no rclaio dc un canoncs, Proculo(85}, quando, nandado clos scnadorcs, quc qucrian afasiar qualqucr susciia dc assassnio, afirnou quc Fnulo acalava dc aarcccr-lIc solrc a colina cIanada Iojc nonic Quirinal(86}, sulicando-lIc quc fizcssc crigir ncssc siio un icnlo ara o ovo ronano, orquc clc cra dcus c sc cIanava Quirino(87}. XI. Vcdcs, ois, cono o gcnio dc un Ioncn odc dar vida a un ovo, nao o alandonando cn scu lcro, nas so quando ja csiava adulio c conlcio o scu dcscnvolvincnio." XII. Lclio. Vcnos-ic, nao ncnos ainiios, scguir ncssc discurso un sisicna conlciancnic novo c quc nao sc cnconira nos livros grcgos. O rncic dclcs, Plaiao, o naior dcnirc os scus cscriiorcs, csialclcccu a arca. dc sua cidadc no onio quc acIou convcnicnic; cidadc adniravcl scn duvida, nas csiranIa vida rcal c aos Ialiios Iunanos. Ouiros rcfornadorcs, scn 73 ionar nodclo, scn sc roor iio algun dc Fcullica, discorrcran a rcsciio das varias consiiiuics dos Esiados. Tu, ao quc arccc, qucrcs, or iua aric, rcunir os dois nciodos, rcfcrindo airiluir a ouiros os icus dcscolrincnios a criar sisicnas cono Socraics cn Plaiao, cnalicccndo a ncnoria dc Fnulo, cla fundaao dc sua cidadc, cn circunsiancias c condics quc ialvcz fosscn olra do acaso ou da roria ncccssidadc. Coniinua cono concasic; ja rcvcjo quc vais caninar ouiros rcinos ara arcscniar una Fcullica crfciia." XIII. Ciiao. O scnado dc Fnulo, quc consiava c sc conunIa dc nolrcs, aos quais o rci ianio disiinguiu quc cIcgou a cIanar-lIcs ais c a scus filIos aircios, icniou, dcois quc Fnulo dcsaarcccu, govcrnar scn rci a Fcullica; nas, o ovo nao o conscniiu, c rcclanou un rci, acsar da dor ccrincniada con a crda do rinciro. Cono inicrrcgno, os nolrcs cnsaran nuna forna dc govcrno nova c dcsusada; o Esiado, cscrando o cIcfc quc dcfiniiivancnic Iavia dc rcinar, nao csiava scn rci; nas, o icno dcssc rcinado rovisorio foi liniiado, or causa do rcccio dc quc un rcinado nuiio longo sc iornassc dcnasiado difcil dc alandonar. Assin, ois, cssc ovo jovcn conrccndcu algo quc cscaou ao lcgislador da Laccdcnnia, Licurgo, quc nao acIou, cono sc isso dccndcssc dclc, quc o rci dcvcssc scr clciio, 74 c cigiu, cono unica condiao, quc iivcssc nas vcias o sanguc dc Hcrculcs(88}. Nossos anicassados, cniao iao ioscos, julgaran, dc faio, quc convinIa luscar, dc rcfcrcncia rogcnic, a viriudc c a salcdoria. Cono a fana cnconirassc cn Nuna Ponlio(89} csscs rclcvanics doics, o ovo ronano, rcicrindo os scus rorios cidadaos, arranjou, con a auioridadc dos ais, un rci alIcio; c, ara isso, cIanou a Fona aquclc salino, da cidadc dc Curas, ondc sc acIava. Dcsdc sua cIcgada, Nuna, acsar dc icr sido noncado nos concios curiados, diiou una lci conccrncnic a csics c a sancionou con o scu odcr; vcndo, or ouira aric, quanio cra grandc o ardor lclico dos ronanos, c conrccndcndo quc cssc ardor sc naniinIa con suas insiiiuics, dcicrninou ir nudando os scus cosiuncs gucrrciros. XIV. Princirancnic, dividiu cnirc os cidadaos as icrras quc Fnulo adquirira na gucrra, c cnsinou-lIcs quc, scn a dcvasiaao c scn a ilIagcn, odian olicr-sc iodas as vaniagcns con o culiivo assduo dos canos; insirou-lIcs o anor az c calna, garaniias da fc c da jusiia, con cujo airocnio roscran as colIciias c os culiivos. Do ncsno nodo, insiiiuindo ausiccs naiorcs, acrcsccniou ao nuncro dos augurcs riniiivos nais dois; c, 75 ncdianic lcis, quc cn nossos nonuncnios conscrvanos, acalnando cn iodos o ardor da gucrra, dcscriou-lIcs o culio das divindadcs. Esialclcccu ianlcn os flanincs, os alios, as vcsiais, c csiaiuiu or ioda aric a rcligiao; quis quc nos sacrifcios fosscn conlicadas as ccrinnias c sinlcs as ofcrcndas, cigindo do saccrdocio cicnsos conIccincnios, scn osicniaao, c una icdadc nais roria da olscrvancia do quc da rcscriao discndiosa. Foi clc, ianlcn, qucn fcz r cn uso os ncrcados, os jogos, as fcsias c iodas as ocasics dc rcunir c aroinar os Ioncns cnirc si, airaindo doura c anizadc os quc sc iinIan iornado fcrozcs c rudcs con a aiao das arnas. Dcois dc icr rcinado assin, no ncio dc una conlcia az, duranic quarcnia c novc anos siganos a oiniao do nosso grandc Pollio, a qucn ncnIun Iisioriador sc conara cn diligcncia ara avcriguar daias}, dciou a vida, icndo confirnado cn Fona duas coisas ncccssarias cono lascs do cslcndor c da duraao dc una Fcullica. a rcligiao c a dcncncia." XV. Quando Ciiao acalou dc falar. vcrdadcira, crguniou Manlio Africano, a ncnoria quc sc conscrva dc quc Nuna foi disculo dc Piiagoras ou, clo ncnos, iiagorico? Con frcqucncia, o icnos ouvido dos anciaos, c assin o vulgo o csiina; nas, nada disso vcnos 76 quc nos saiisfaa na auioridadc dos anais ullicos. Eniao, Ciiao. falso, dissc, c nao so falso, cono ianlcn ncscio no fundo c alsurdo. Porquc nao sc dcvcn suor faios quc, longc dc sc icrcn vcrificado, sao inossvcis. Foi no quario ano do rcinado dc Lucio Tarqunio-o- Solcrlo(90} quc Piiagoras cIcgou a Silaris, a Croiona c a csia aric da Iialia. A sciuagcsina scgunda olinada c a daia conun da clcvaao dc Tarqunio ao irono c da viagcn dc Piiagoras. , orianio, claro, calculando a duraao dc cada rcinado, quc sc iinIan assado ccnio c quarcnia anos, aos a noric dc Nuna, quando Piiagoras visiiou a Iialia cla rincira vcz, faio inconicsiavcl ara aquclcs quc csiudan cuidadosancnic os anais do icno." Dcuscs inoriais! rorroncu Manlio, quao invcicrado c csic crro! Alcn do nais, consola-nc salcr quc Fona dcvc scu cslcndor, nao s icorias inoriadas dc alcn-nar, nas s suas rclcvanics c gcnunas viriudcs doncsiicas." XVI. Ainda o salcras nais facilncnic, coniinuou Africano, quando. csiudando o rogrcsso dc nossa Fcullica, a vircs avanar aic ao csiado cn quc Iojc sc cnconira. Eniao, arcciaras no scu vcrdadciro valor a salcdoria dos nossos anicassados, quc iransfornaran as coisas ionadas aos csiranIos cn nclIorcs do quc cran a rincio, c vcras quc csic ovo nao sc cngrandcccu or acaso, nas or rudcncia c 77 discilina, ao quc, na vcrdadc, nao sc os a foriuna. XVII. Morio o rci Ponlio, o ovo, anic a roosia dc un rci inicrino, confiou o rcinado a Tulo Hosilio(91} nos concios curiados; scguindo o ccnlo dc Ponlio, consuliou clc as curias a rcsciio dc sua clcvaao ao irono. DrilIou sua gloria na nilcia, c foran noiavcis scus fciios dc arnas. Consiruiu a raa dos Concios c dccorou o alacio do scnado con o dcsojo ganIo nas laialIas. Dclc sao as fornas lcgais ara a dcclaraao dc gucrra, cosiunc jusio quc consagrou con a inicrvcnao rcligiosa dos fcciais, c, dcsdc cniao, ioda gucrra cnrccndida scn cssas fornalidadcs foi considcrada nia c injusia. E noic-sc con quania salcdoria ja vian os nossos rcis o quc sc dcvia dar ao ovo, ois nao c ouco o quc solrc isso osso dizcr. Tulo, scn a sua auioridadc, nao ousava colrir-sc con as insgnias rcais ncn fazcr-sc rcccdcr dos dozc liiorcs..." XVIII. Manlio. Nao caninIa ara a crfciao, nas voa, csia Fcullica cuja origcn dcscrcvcs." Ciiao. Dcois dclc, un dcsccndcnic dc Nuna Ponlio or aric dc sua filIa, Anco Marcio(92}, foi noncado rci clo ovo; ianlcn ionou o incrio con una lci curiada. Cono iivcssc vcncido os laiinos, adniiiu-os na cidadc. Acrcsccniou cidadc os nonics Avcniino 78 c Cclio; dividiu os canos quc iinIa conquisiado; conscrvou sol o donnio ullico os losqucs ionados na gucrra, vizinIos ao nar, c fundou una colnia nargcn do Tilrc. Por fin, norrcu, dcois dc icr rcinado vinic c ircs anos." Lclio. Essc rci ianlcn c digno dc clogios; nas, a Iisioria ronana c lcn olscura; con cfciio, cnlora sailanos o nonc da nac dcssc rci, ignoranos o do ai." Ciiao. Assin c; nas, daquclcs icnos, so os noncs cslcndorosos sc conscrvan. XIX. Vc-sc, orcn, aqui, cla rincira vcz cn Fona, a influcncia dc una civilizaao csiranIa. Nao cra, dc ccrio, un cqucno arroio quc cniao irouc as arics da Crccia, nas un rio solcrlo, quc iransoriou cn suas aguas as cicncias c as lciras. Dcnaraio(93}, o rinciro dos corniios cla considcraao, clo crcdiio c clas riquczas, nao odcndo suoriar o jugo do iirano Csclo(94}, fugiu con scus icsouros ara a Tarqunia, cidadc florcsccnic dos ciruscos. Tcndo salido, dcois, quc a doninaao dc Csclo sc consolidava, rcnunciou sua airia; varao livrc c foric, fcz-sc adniiir cono cidadao na Tarqunia, cn cuja cidadc sc csialclcccu c fiou doniclio. Ali, icndo iido dois filIos con una nac dc fanlia da cidadc, cnsinou a anlos as arics c a discilina dos grcgos. 79 XX. Un dcsscs filIos foi adniiido facilncnic na cidadc c, cla sua Iunanidadc c douirina, fcz- sc confidcnic do rci Anco, quc o fcz aricic dc iodas as suas dcciscs c aic arccia scu conanIciro no irono. TinIa, adcnais, iraio anavcl, c a iodos rodigalizava lcncfcios c lilcralidadcs. Assin, norio Marcio, o ovo clcgcu L. Tarqunio, quc assin nudara dc nonc, rcndcndo culio aos cosiuncs dcssc ovo. Dcssa forna, quando fcz sancionar scu odcr, dulicou o riniiivo nuncro dos ais. Aos riniiivos, quc consuliava dc rcfcrcncia, cIanou naiorcs, c aos novos ncnorcs. Organizou, dcois, a ordcn dos cavalciros, ial cono Iojc crnanccc. Nao odc nudar os noncs dc iicicnscs, ranncnscs c luccros(95}, cono icria dcscjado, cla oosiao quc cnconirou no fanoso augurc Ncvio(96}. salido quc os dc Corinio naniinIan c cuidavan dos cavalos ara as ncccssidadcs ullicas, ncdianic una coniriluiao inosia aos cclilaiarios c s viuvas. Acrcsccniou, ois, aos rinciros gincics ouiros, aic ao nuncro dc nil c irczcnios, quc nais iardc dulicou, dcois dc icr vcncido os cquos, naao foric, quc cra una coninua c inincnic ancaa ara Fona. Fccliu, igualncnic, una invasao dos laiinos; fc-los fugir con sua cavalaria; salcnos, or fin, quc insiiiuiu o rinciro dos jogos ronanos; quc, na gucrra conira os salinos; fcz voio, no nais rcnIido da clcja, dc consiruir un icnlo a 80 Juiicr iino c Maino solrc o nonic Caiiolio, c quc norrcu, dcois dc icr ocuado o irono irinia c oiio anos." XXI. Lclio. Cada vcz arccc nais ccria a frasc dc Caiao. A consiiiuiao da Fcullica nao foi olra dc un Ioncn ncn dc un icno." Clarancnic sc vccn quanias c quais foran, cn cada rcinado, as coisas loas. Mas, afigura-sc-nc quc cIcganos quclc quc, dcnirc iodos, nc arccc scr o quc nais c nais claro viu na consiiiuiao da Fcullica. Ciiao. Assin c; Scrvio(97} foi o rinciro quc concou a rcinar scn consuliar a voniadc do ovo. Suc-sc quc cra filIo dc una cscrava iarquinicnsc c dc un clicnic do rci. Educado cnirc os niinos do rncic, c scrvindo-o ncsa, rcvclou una inicligcncia ouco conun nas ncnorcs acs c alavras. Dcssa forna, Tarqunio, cujos filIos ainda cIoravan nos scus lcros, dcdicou-lIc ianio afcio quc Scrvio assava gcralncnic or scu filIo, c dclc rccclcu vasia insiruao, confornc os nodclos da Crccia, quc clc iinIa sido o rinciro a scguir. Quando Tarqunio sucunliu s insdias dos filIos dc Anco, Scrvio concou a rcinar, nao or nandaio, nas or conscniincnio iaciio dos cidadaos. Tcndo circulado a noicia dc quc Tarqunio solrcvivia aos scus fcrincnios, arcccu, a rincio, quc Scrvio nao assava dc un usurador; acalnou, cniao, os irriiados crcdorcs con sua lilcralidadc c dcclarou quc 81 iudo quanio fazia dcvia cnicndcr-sc cn nonc do rci, cviiando assin sua arcscniaao ao scnado. Mas, dcois dc sculiado Tarqunio, Scrvio acudiu voluniariancnic aos sufragios oularcs c, una vcz rcgularizado o scu nandaio or ncio dc una lci csccial, a rincira coisa cn quc cnsou foi vingar as injurias dos ciruscos. XXII. Criou dczoiio ccniurias dc cavalaria dc grau naino. Dcois dc lcn scarada cssa grandc quaniidadc dc cavalciros, dividiu o rcsio do ovo cn cinco classcs, scarando os jovcns dos vclIos c arranjando iudo dc nodo quc a rcfcrcncia dos sufragios corrcsondcssc, nao nuliidao, nas aos ricos, c cuidou dc iudo o quc sc dcvc cuidar cn ioda Fcullica. dc quc os nais cn nuncro nao o scjan cn valincnio. Sc cssa dcscriao vos fossc dcsconIccida, or nin vos scria clicada; nas, lasia quc vos ficis no rcsuliado. As ccniurias da rincira classc c as dos cavalciros, con scus scis sufragios, s quais sc acrcsccniava a dos cariniciros, cla sua uiilidadc na cidadc, fornavan oiicnia c novc ccniurias. Dasiava, ois, quc oiio ccniurias, das ccnio c quairo quc rcsiavan, sc unisscn s rinciras, ara quc o voio oular iivcssc ,o ncsno rcsuliado quc icria sc fossc unaninc. As ouiras novcnia c scis ccniurias, nuiio sucriorcs cn nuncro, nao csiavan, ois, ccludas do dirciio dc sufragio, coisa quc icria arccido dcsoiica, c ianlcn nao dcsfruiavan dc un 82 odcr quc icria arcscniado inuncros crigos. En iudo isso, icvc nuiio cn conia os noncs c as alavras. Dcu aos ricos un nonc quc indicava os aulios ccuniarios quc sulninisiravan ao Esiado, c aos quc nao iinIan nais dc nil c quinIcnios ascs, ou nao ossuan nais do quc sua cssoa, cIanou rolciarios, indicando assin quc dclcs a airia so cscrava a rolc. Ningucn csiava, ois, rivado do dirciio dc sufragio, sc lcn quc a rcondcrancia dos ricos fossc nanifcsia. XXIII. Cariago cra scicnia c cinco anos nais aniiga do quc Fona, osio quc fundada irinia c novc anos anics da rincira olinada; nuiio anics ainda, Licurgo icvc os ncsnos oljciivos; assin, cssa igualdadc c cssc irlicc gcncro dc govcrno, arccc-nc quc nos dcvc icr sido conun con aquclc ovo. Mas, Ia alguna coisa roria c csscncial na nossa Fcullica, quc nao odc scr nais rcclara, quc rocurarci cor o nclIor quc nc scja ossvcl c quc arcccra ial quc nada Iavcra. quc sc lIc arca. Na Laccdcnnia, cn Cariago c na nossa roria Iisioria aic ao noncnio aiual, icnos cnconirado a rcuniao dcsscs ircs clcncnios oliicos, nas nunca na ncdida, jusia dc cquillrio. Porquc, na socicdadc cn quc una cssoa c invcsiida dc oicsiadc crciua, c da rcgra rincialncnic, cnlora Iaja ncla un scnado, cono cn Fona sol os rcis, ou cono cn Esaria sol as lcis dc Licurgo, c cnlora 83 o ovo ccra algun dirciio cono na nossa nonarquia, o iiulo dc rci inclina a lalana c faz con quc o Esiado scja c sc cIanc nonarquia. E cssa forna dc govcrno c a nais cosia a nudanas c iransiornos, orquc os vcios dc un so odcn lasiar ara rcciiia-la nun funcsio alisno. En si ncsna, nao so nao acIo dcicsiavcl a nonarquia, cono aic a considcro rcfcrvcl s ouiras fornas dc govcrno sinlcs, sc alguna forna sinlcs udcssc agradar-nc. Mas, isso, quando conscrva scu caraicr, isio c, quando o odcr crciuo dc un so, sua igualdadc c jusiia garanian a scgurana, a igualdadc c o lcn-csiar dc iodos os cidadaos. Mcsno cniao, falia nao ouco ao ovo quc c govcrnado or un rci; anics dc iudo, a lilcrdadc, quc nao sc csirila cn icr un lon ano, nas cn nao o icr. XXIV. Aquclc scnIor injusio c crucl icvc a foriuna, duranic algun icno, cono cscrava dc suas cnrcsas. Conquisiou o Lacio iniciro, ionou Pronccia, cidadc odcrosa, c, con o dcsojo dc ouro c raia, fundou o Caiiolio(98}, cunrindo assin a roncssa do av. Fundou ianlcn colnias c, scguindo os usos dos ovos dc quc cra oriundo, cnviou a Dclfos(99}, cono rincias do scu dcsojo, nagnficas ofcrcndas ara adornar o icnlo dc Aolo.(100}. XXV. Conca agora, ncsic onio, o crculo cujas rcvolucs dcvcnos csiudar dcsdc o 84 conco; orquc o quc c nais csscncial na cicncia oliica, solrc a qual vcrsa nossa disscriaao, c conIcccr a narcIa c as alicracs dos Esiados, a fin dc quc, salcndo ara quc cscolIos cada govcrno sc dirigc, sc ossan rcicr ou rcvcnir scus funcsios rcsuliados. O rci a quc nc rcfiro, nancIado anics dc iudo con o sanguc do rci nclIor c nais rcclaro, crdcra a inicgridadc dc scu anino, c, icncroso do casiigo quc o ancaava, qucria inor-sc clo icnor. Da aliura dc suas viiorias c dos scus icsouros, ccgo clo dcsoiisno c clo orgulIo, cIcgou a nao odcr govcrnar suas aics ncn a concuisccncia lilidinosa dos ouiros. Assin, icndo o naior dos scus filIos dcsonrado Lucrccia(101}, filIa dc Triciiiino(102}, c csosa dc Colaiino(103}, c icndo cssa nolrc c casia nulIcr sc suicidado ara nao solrcvivcr Ionra ulirajada, dcu isso ocasiao a quc un Ioncn dc gcnio c viriudc, Junio Druio(104}, sacudissc o jugo infanc c sangrcnio; sinlcs cidadao, cncarrcgou-sc dos dcsiinos ullicos, cnsinando cla rincira vcz csia grandc naina. Todo Ioncn c nagisirado quando sc iraia dc salvar a airia. Fona inicira crgucu-sc sua voz c, indignada con a noric dc Lucrccia, jurou vinga-la c vingar scus dcsolados arcnics. E, rccordando a injusiia dc Tarqunio, dos scus filIos c dc iodos os scus, culsou ara scnrc dc Fona sua raa ncfanda. 85 XXVI. Vcdcs dc quc nodo o rci roduz o dcsoia, c cono lasia o crinc dc un so Ioncn ara convcricr una loa forna dc govcrno na ior dc iodas as quc sc ossan inaginar? a cssc dcsoia do ovo quc os grcgos cIanan iirano; orquc qucrcn dar o nonc dc rci soncnic quclc quc vcla clo ovo cono un ai c quc conscrva os quc govcrna na condiao c csiado nais vcniurosos da vida. Considcro, cono ja dissc, loa cssa forna dc consiiiuiao oliica, nas ianlcn roina do csiado nais crnicioso. No ncsno noncnio cn quc un rci sc dcia doninar cla injusiia., convcric-sc cn iirano, c nada c nais Iorrvcl c rculsivo aos dcuscs c aos Ioncns do quc cssc aninal funcsio quc, cnlora con forna Iunana, solrcuja, cn fcrocidadc c crucldadc, as nais dcsaicdadas fcras. Qucn dara o iiulo dc Ioncn a un nonsiro quc nao rcconIccc conunidadc dc dirciios ara con os ouiros Ioncns, ncn laos quc o unan Iunanidadc? Mas, scra nais ooriuno falar da iirania quando a ilaao do nosso discurso nos lcvar a nos ocuarnos daquclcs quc, csiando a cidadc livrc, cnsaran cn usurar sua doninaao. XXVII. Tcndcs, ois, o rinciro ccnlo dc iirano; os grcgos quiscran dcsignar con cssc nonc o rci injusio; nos cIananos rcis, indisiiniancnic, a iodos os quc ccrccn or si sos una auioridadc crciua. Foi or isso quc Esurio Cassio(105}, M. Manlio(106}, Mclio(107} c dc 86 ccrio nodo, nais iardc, Tilcrio Craco(108} foran acusados dc qucrcr usurar o irono. XXVIII. Licurgo, na Laccdcnnia, csialclcccu un ConsclIo dc anciaos, conosio unicancnic dc vinic c oiio, aos quais dcu o dirciio surcno dc dclilcraao, rcscrvando ara o rci a surcnacia do nando. Nossos ronanos, iniiando-o, dcran aos quc clc cIanou dc anciaos o nonc dc scnado, o quc ianlcn fcz Fnulo, confornc disscnos, con os ais; c, ncssc sisicna, a fora, cono a oicsiadc, corrcsondcu ao odcr rcal. Ccriancnic, ianio Licurgo cono Fnulo conccdcran alguns dirciios ao ovo; nas, longc dc scrvircn ara saciar sua scdc dc lilcrdadc, scrviran ara accndc-la. O ovo scnrc csiara cndcnic do rcccio dc quc sc clcvc un rci injusio. , ois, cono anics dissc, fragil a foriuna do ovo quc sc lascia na voniadc c nos Ialiios dc un so. XXIX. O nodclo c a vcrdadcira origcn da iirania sao, ois, cnconirados or nos ncssa ncsna Fcullica quc Fnulo fundou con iao lons auscios; c nao naqucla quc, confornc cscrcvc Plaiao, sc nos arcscnia nos dialogos criaiciicos dc Socraics. Assin, lasiou a Tarqunio, ara dcsiruir iodo cssc gcncro c rcginc nonarquico, nao una nova oicsiadc, nas una usuraao arliiraria da quc ja iinIa. OonIa-sc agora, a cssc dcsoia, un rncic 87 rudcnic, viriuoso, aio ara asscgurar a fclicidadc c a gloria dos scus concidadaos, un vcrdadciro iuior c rocurador da Fcullica, quc assin dcvc scr cIanado qucn c o rciior c govcrnador da cidadc. Scra facil rcconIcccr cssc salio varao. scra aquclc quc ossa roicgcr o Esiado con suas alavras c con suas olras. Cono ainda nao lIc dci un nonc, rocurarci fazcr un losqucjo dc scu caraicr. XXX. Plaiao dividiu scu icrriiorio, con suas noradas c riquczas, cnirc os cidadaos, cn arics iguais, c csialclcccu sua Fcullica, iao facil dc dcscjar quanio difcil dc ossuir, c quc vinIa a scr ncnos un lano susccivcl dc rcalizaao do quc un nodclo cn quc sc udcsscn csiudar iodos os ccdicnics da oliica. Por ninIa aric, ianio quanio ossa conscgui-lo, icniarci alicar rincios idcniicos, nao ao vao sinulacro dc una socicdadc inaginaria, nas nais anla c odcrosa Fcullica, dc nodo quc sc ossa assinalar a causa dos nalcs c lcns ullicos. Una vcz culso Tarqunio, dcois dc duzcnios c quarcnia c dois anos dc nonarquia, coniados os inicrrcgnos, o ovo ronano cIcgou a ionar ianio odio a iudo o quc sc rclacionava con o nonc dc rci quanio a dor quc ccrincniara con a noric dc Fnulo, ou anics, con a sua dcsaariao. Assin cono cniao nao odia carcccr dc rci, assin ianlcn, culso Tarqunio, o rorio iiulo dc rci iornou-sc-lIc insuoriavcl. 88 XXXI. Quclrou-sc aqucla lci. Pcnsando assin os nossos naiorcs, dcsicrraran Colaiino, acsar dc sua inoccncia, cono susciio cla sua fanlia, c aos ouiros Tarqunios or odio ao scu nonc. Lcvado clo ncsno cnsancnio, P. Valcrio(109}, nas suas arcngas no foro, foi o rinciro a alaicr os fcics dianic do ovo, c dcu ordcn dc lcvar ao c do nonic Vclia os naicriais dc una casa quc icncionava cdificar no cino da colina, quando viu quc o lugar or clc cscolIido susciiava a susciia do ovo, or icr o rci Tulio iido ali sua rcsidcncia. Ainda assin, ncrcccu o nonc dc Pullcola or icr roosio a rincira lci voiada nos concios ccniuriados, quc roilia quc os nagisirados naiasscn c aic lasiinasscn os cidadaos quc aclasscn ara o ovo, O dirciio dc aclaao cisiia sol os rcis, confornc dcnonsiran os livros dos Ponificcs(110} c significan os nossos arquivos augurais; as rorias Dozc Taluas(111} indican, cn nuiias assagcns, quc cra crniiido aclar dc ioda scnicna c dc iodo casiigo; a clciao dos dcccnviros lcgisladorcs, quc cscrcvcran as lcis scn aclaao, dcnonsira suficicnicncnic quc cisiia conira clcs cssc dirciio. Lucio Valcrio(112}, Poicio(113} c Horacio Darlado(114}, Ioncns conIccidos cla sua oular rudcncia, csialclcccran, nuna lci do scu consulado, quc os nagisirados nao odcrian julgar scn aclaao; cnfin, as ircs lcis Porcias, dcvidas, 89 cono c salido, aos ircs Porcios(115}, nao alicraran as anicriorcs scnao no quc sc rcfcria sanao cnal. Assin, Pullcola, icndo fciio adoiar cssa lci laia dc aclaao, nandou iirar as nacIadinIas dos fcics consularcs c, no dia scguinic, noncou Lucrccio(116} ara ariiciar da ncsna forna dc suas airiluics; c, cono o novo cnsul fossc nais vclIo, cnviou-lIc scus liiorcs, csialclcccndo-sc o Ialiio dc quc cada ncs rcccdcsscn os liiorcs a un nagisirado, ara nao nuliilicar as insgnias nun ovo nais livrc do quc nuna nonarquia. Nao crcio quc dcva scr considcrado vulgar o Ioncn quc, icndo dado ao ovo una lilcrdadc nodcrada, nanicvc inicgcrrino o rincio dc auioridadc c o conscrvou cn naos dos grandcs. Nao c scn causa quc dccanio iao aniigos icnos; arcscnio os nodclos dos Ioncns c das coisas cn quc o rcsio do ncu discurso sc dcvc aoiar. XXXII. Ncssas condics, ois, icvc o scnado a Fcullica, naquclcs icnos cn quc, nun ovo iao livrc, ouco clo ovo c nuiio clos cosiuncs c cla auioridadc do scnado, cla sc rcgia; os cnsulcs ccrcian una oicsiadc icnoral c anua, nas rcgia clas suas rcrrogaiivas c naiurcza. Conscrvava-sc, nao olsianic, o nais csscncial, ialvcz ara quc os nolrcs udcsscn olicr o odcr, quc consisiia cn quc nada sc udcssc arovar do rcsolvido clo ovo scn quc os aircios o sancionasscn. Por cssa ncsna 90 coca, dcz anos dcois da criaao dos cnsulcs, aarccc a diiadura con T. Lacrcio(117}, nova forna dc odcr, quc arcccu lcn dcrcssa scnclIanic nonarquia. Enircianio, as rinciais fanlias conscrvavan ainda una rcondcrancia quc nao conirariava o ovo, c grandcs faanIas niliiarcs foran, ncsscs icnos, rcalizadas or csforados varcs, invcsiidos dc grandc odcr, qucr cono cnsulcs, qucr cono diiadorcs. XXXIII. A roria narcIa dos aconiccincnios cigia quc o ovo, livrc dos rcis, icniassc conquisiar o naior odcr ossvcl, c cssa nova rcvoluao rcalizou-sc nun curio inicrvalo, dczcsscis anos dcois, sol o consulado dc Posiuno(118}, Connio(119} c Esurio Cassio; ialvcz faliassc razao ara isso, nas, nuiias vczcs, a naiurcza das coisas ullicas vcncc a razao. Fccordai ninIas rinciras alavras. un Esiado cn quc os dirciios c as rcrrogaiivas nao csiao nun cquillrio crfciio, cn quc os nagisirados nao icn suficicnic odcr, lasianic influcncia as dclilcracs dos nolrcs c o ovo lasianic lilcrdadc, nao odc icr csialilidadc ncn crnancncia. Assin, cnirc nos, scndo cccssivos o csiado, a dcsordcn c as dvidas, a lclc rciirou- sc rinciro ara o nonic Sacro c dcois ara o Avcniino. Tao ouco a discilina dc Licurgo foi frcio lasianic ara os grcgos, c, sol o rci Tcoono(120}, cn Esaria, os cinco nagisirados cIanados cforos sc noncaran, cono os 91 rcguladorcs cn Crcia, cn oosiao ao odcr rcal, do ncsno nodo quc cnirc nos, ara coniracsar a auioridadc consular, sc insiiiuran os irilunos da lclc. XXXIV. Nossos anicassados acIaran, scn duvida, ara cssc nal, un aliaiivo, quc o rorio Solao, alguns anos dcois, cn caso analogo, nao ignorou; nosso scnado iao ouco dcscuidou da alicaao do rcncdio ao nal da dvida, quando, icndo a crucldadc dc un crcdor cciiado a indignaao ullica, iodos os cidadaos rcsos or dividas rccucraran a lilcrdadc c ficou alolida a risao or ial concciio. Scnrc quc as calanidadcs ullicas lcvaran o ovo a cssa niscravcl condiao, cnsou-sc, no inicrcssc da saudc gcral, cn aliviar sua dcsdiia; nas, una vcz dcscuidada cssa rudcnic oliica, vcrificou- sc cn Fona una nudana quc con a criaao dc dois irilunos, nuna scdiao, dininuiu o odcr c a auioridadc do scnado. Esic ainda odc conscrvar nao ouca influcncia c rcondcrancia, conosio cono csiava dc cidadaos iao dcnodados quanio salios, os quais, con scus consclIos c con suas arnas, roicgian a cidadc, conscrvando o scu asccndcnic, orquc, scndo sucriorcs aos ouiros cn Ionras, lIcs cran infcriorcs no gozo dos razcrcs c cn riquczas; acrcsccnic-sc quc, nas coisas rivadas, unIan sua diligcncia, sua foriuna c scus consclIos ao scrvio dc iodos os cidadaos. 92 XXXV. Con a Fcullica ncssc csiado, E. Cassio, alcniado or sua oularidadc, rcicndcu aodcrar-sc da auioridadc rcal, icndo sido acusado clo qucsior; nao ignorais quc, cniao, scu rorio ai, icndo salido dc sua cula, o condcnou noric, con o conscniincnio oular. Proinancnic, clo ano cinqucnia c quairo do consulado, Tarcio(121} c Aicrnio(122}, rouscran s curias a sulsiiiuiao da nulia aos casiigos cororais, coisa quc nao odc dciar dc scr agradavcl ao ovo. Vinic anos dcois, icndo o rigor dos ccnsorcs L. Pario(123} c P. Pinario(124} fciio assar ara o donnio ullico, fora dc nulias, quasc iodos os ganIos dos ariicularcs, cssa forna dc confisco foi sulsiiiuda, or sua vcz, or nodica avaliaao ccuniaria, ncdianic una lci dc C. Julio c P. Pario. XXXVI. Mas, alguns anos anics, quando a auioridadc do scnado csiava no scu cslcndor c o ovo a suoriava con acicncia, adoiou-sc ouiro novo sisicna; os cnsulcs c os irilunos aldicaran scus cargos, c dcz nagisirados surcnos(125} foran criados ara ccrccr o odcr solcrano scn aclaao c cscrcvcr as lcis. Dcois dc cscrcvcrcn dcz ialuas dc lcis con rudcncia c suna cquidadc, sul-rogaran sua auioridadc no ano scguinic a ouiros dcccnviros, os quais nao dcnonsiraran a ncsna fidclidadc ncn a ncsna jusiia. 93 Nao sc dcia dc ciiar, no cnianio, un aio dc C. Julio, ncnlro dcssc colcgio, quc, dcnunciando cono assassino o nolrc Scio, dc cuja Ialiiaao vira rciirar un cadavcr, acsar dc scr dcccnviro scn aclaao c dc icr cn suas naos a suna oicsiadc, adniiiu a cauao ara violar a lci, ois so aos concios dc ccniurias cunria julgar a vida dc un cidadao ronano. XXXVII. Passaran-sc ircs anos scn quc os dcccnviros quiscsscn sul-rogar a ouiros sua auioridadc. Con a Fcullica ncssc csiado, o qual, cono cu dissc nuiias vczcs, nao odia scr duradouro, or nao scr igual ara iodas as classcs da. cidadc, iodo o odcr c ioda a influcncia ficaran nas naos dos arisiocraias, scndo os nolrcs dcccnviros noncados Scn oosiao dos irilunos da lclc, scn adiao dc ouira nagisiraiura c scn aclaao ara o ovo conira o nacIado c o cIicoic. TananIa foi, ois, a sua injusiia, quc sc roduziu un Iorrvcl iransiorno, una conlcia rcvoluao; ullicaran duas novas ialuas con inquas lcis, una das quais roilia ioda aliana cnirc lclcus c aircios, aliana conccdida clo nairinnio aic aos csirangciros; cssa lci foi, nais iardc, dcrrogada clo lclisciio Canulcio(126}. Alusaran, cnfin, do ovo, cn lcncfcio dc sua concuisccncia c avarcza. Todos salcnos, or icr sido cssc faio cclclrado cn nuiios nonuncnios liicrarios, quc Virglio(127} inolou sua filIa na 94 raa ullica, con suas rorias naos, ara sulira-la ao dcscjo lruial dc un dcccnviro; csic, dcscscrado, fugiu ara o nonic lgido, ondc csiava o ccrciio, c os soldados, alandonando a gucrra ainda indccisa, ariiran ara o nonic Sacro c, cono dc ouira vcz ja o iinIan fciio, assaliaran o Avcniino con as arnas." XXXVIII. Quando Ciiao dissc isso, iodos crnancccran cn silcnciosa ccciaiiva. Por fin, Tulcrao. Enlora, dissc, nada dc ii os ncus naiorcs cijan, ouvc, Africano, o quc dc ii dcscjo." Fala, dissc Ciiao, quc con razcr ic ouvirci." Tulcrao. Elogiasic nossa consiiiuiao oliica, sc lcn quc Lclio ic inicrrogassc, nao solrc a nossa, nas solrc ioda forna dc govcrno; or ouiro lado, nao nos disscsic dc quc nodo cssa Fcullica, quc ianio clogias, odc consiiiuir-sc c conscrvar-sc, con quc discilina, con quc cosiuncs ou lcis. XXXIX. Ciiao. Logo icrcnos ocasiao rocia ara falar da insiiiuiao c conscrvaao dos Esiados, Tulcrao. Pclo quc diz rcsciio ao nclIor govcrno, crcio icr rcsondido a Lclio saiisfaioriancnic. Con cfciio, dcfini, cn rinciro lugar, ircs fornas oliicas ossvcis; dcois, ouiras ircs, crniciosas, a clas conirarias; afirnci quc ncnIuna dclas cra crfciia, nas sin aqucla quc rcsuliassc dc una conlinaao das ircs. Sc ciici o ccnlo dc Fona, nao foi ccriancnic con 95 o fin dc dcfinir un Esiado scn nacula, nas con o dc dcnonsirar raiicancnic a alicaao nuna grandc cidadc do quc cu dcscrcvcra cn ncu discurso. Mas, sc qucrcs conIcccr o nclIor gcncro dc Fcullica, scn ciiar cono ccnlo ovo algun, uiilizarci a inagcn da naiurcza. XL. Essc, c nao ouiro, c o iio quc Ia icno rocuro c ao qual dcscjo cIcgar." Lclio. Procuras o do varao rudcnic?" Ciiao. Jusiancnic." Lclio. Modclos lasianics icns dianic dos olIos, concando or ii ncsno." Ciiao. Oala quc o scnado nos dcssc nodclos scnclIanics! O oliico rudcnic c cono aquclc Ioncn quc vinos na frica con frcqucncia, o qual, noniando un clcfanic giganicsco, o dirigc c govcrna a scu caricIo, nais con a voniadc do quc con os aios." Lclio. Tivc ocasiao dc olscrvar a ncsna coisa quando fui icu lcgado." Ciiao. Assin, un ndio, ou un cariagincs, conscguc guiar una fcra, una vcz doncsiicada c afciia aos Ialiios do Ioncn. Mas, cssc algo quc rcsidc no csriio do Ioncn c quc dclc faz aric con o nonc dc inicligcncia, nao dcvc donar soncnic una fcra docil c sulnissa, nas ouira nuiio nais indniia c icrrvcl; fcra ronia a iodo cccsso, clria dc sanguc, disosia a ioda crucldadc c quc ncccssiia, ara scr guiada, do fcrrco lrao dc un varao inlacavcl c foric." Lclio. Agora, conrccndo o cargo dcsiinado ao varao quc cu cscrava, c as condics quc 96 ncccssiia." Una so cijo, dissc Africano, ois iodas as ouiras ja csiao nclc conrccndidas. csiudar scn dcscanso; iralalIar scn ircgua clo scu acrfcioancnio; rocurar quc os ouiros o iniicn; c scr, con o cslcndor dc sua alna c dc sua vida, ara os scus concidadaos, cono un csclIo alcrio. Assin cono os sons dcscriados nas liras c nas flauias, conlinados con o canio c a voz, roduzcn un conjunio Iarnnico quc agrada ao ouvido inicligcnic, ao asso quc as dissonancias o inconodan, assin ianlcn un Esiado, rudcnicncnic conosio da ncscla c cquillrio dc iodas as ordcns, concorda con a rcuniao dos clcncnios disiinios; c o quc no canio c cIanado clos nusicos dc Iarnonia, c no Esiado a concordia, a az, a uniao, vnculo scn o qual a Fcullica nao crnanccc incolunc, do ncsno nodo quc ncnIun acio odc cisiir na jusiia." XLI. Lclio. Crcio o ncsno; rcnuncio convosco a iudo quanio aic agora disscnos da Fcullica, ou a quanio ossanos dizcr daqui or dianic, sc nao confirnanos anics quc, scn una surcna jusiia, nao sc odc rcgcr dc nodo algun a coisa ullica. Mas, sc ic araz, dcicnos isso or Iojc. Tcnos ainda nuiio quc dizcr, c odcnos difcri-lo ara ananIa." Acciia cssa oiniao, s icrno olcnica or aquclc dia. 97
LIVRO TERCEIRO I iiao A rincio, o Ioncn cniiia unicancnic sons inariiculados c confusos. Dcois, sua inicligcncia lIc fcz disiinguir c scarar cn arics csscs sons; dcu, dcois, a cada coisa un nonc quc a disiinguissc das ouiras; c os Ioncns, scarados anics, cnconiraran-sc unidos con cssc vnculo dc sinaiia. A roria inicligcncia, as vozcs, quc clo scu son arccian anics infiniias, assinalaran-sc c sc crcssaran iodas con oucos sinais c caracicrcs, con os quais sc iornou ossvcl falar con os auscnics, nanifcsiar os novincnios dc nossa alna c csculir nos nonuncnios a lcnlrana das coisas quc sc foran. Invcniaran-sc dcois os nuncros, ara a vida iao ncccssarios, cuja cicncia sc odc dizcr inuiavcl c cicrna, osio quc c a rincira quc crguc nosso olIar ara o ccu c nos diz quc nao dcvcnos vcr indifcrcnicncnic a succssao das noiics c dos dias c o curso iao inuiavcl quanio najcsioso dos asiros. II. Alguns Ioncns, cujas alnas sc clcvaran a cnincnic aliura, udcran discorrcr a rcsciio das coisas quc, cono dissc, iinIan rccclido dos 98 dcuscs, c iornar-sc dignos dclas. Assin, os quc nos lcgaran suas disscriacs solrc a vida sao, ara nos, grandcs Ioncns, c o sao rcalncnic, qucr considcrados cono salios rofundos, qucr cono aosiolos da vcrdadc, qucr cono ncsircs da viriudc. Nao sc dcvc, or isso, dciar dc rcconIcccr quc a aric social dc govcrnar os ovos, ou na varicdadc dos dcscolrincnios dos Ioncns vcrsados no govcrno da Fcullica, ou no quc clcs cscrcvcran cn scu ocio fccundo, longc dc scr una cicncia scn inoriancia, dcscria nos cngcnIos rivilcgiados una viriudc divina c quasc incrvcl; c quando a cssas ccclsas faculdadcs naiurais, dcscnvolvidas clas insiiiuics civis, sc uncn, cono nos inicrlocuiorcs dcsic dialogo, solida insiruao c cicnsos conIccincnios, ningucn Iavcra quc a clcs sc dcva anicor. Con cfciio, quc odc cisiir dc nais rcclaro do quc o conIccincnio c o Ialiio dos rollcnas nais inorianics da oliica, quando sc uncn a clcs o razcr c a ccricncia das arics do cnicndincnio? Quc Ioncns Iavcra nclIorcs do quc Ciiao, Lclio c Filao, quc ara rcunir quanios doics un Ioncn cnincnic ncccssiia, uniran s iradics dos scus anicassados c aos scus cosiuncs doncsiicos a douirina csiranIa quc Iavian rccclido dc Socraics? En suna, qucn anlas as coisas qucr c odc, qucn sc insirui ao ncsno icno na douirina rcscnic c nas insiiiuics assadas, 99 julgo quc ncrccc a naior considcraao c os nais crfciios clogios. Sc fossc alsoluiancnic ncccssario cscolIcr un dcsscs caninIos da salcdoria, acsar dc arcccr nais fcliz a vida acfica c sania, assada iranquilancnic na solidao dos csiudos c das arics, cu julgaria ccriancnic nais louvavcl c ilusirc a vida cvica, na qual lrilIan iao grandcs Ioncns, cono Curio(128}, uc nngucn conscguu ucncc con co ou ouo. III. Nossos grandcs Ioncns sc difcrcncian nisio. cn alguns, a oraioria c as arics dcscnvolvcran os rincios da naiurcza, quc c olra, cn ouiros, das insiiiuics c das lcis. Por si so, nossa cidadc roduziu un considcravcl nuncro, sc nao dc salios, osio quc ianio sc dcvc rcsiringir a alicaao dcssc iiulo, ccriancnic dc varcs dignos dc clogio, or icrcn culiivado os invcnios dos salios c os rccciios da salcdoria; coniai, agora, iodos os Esiados fanosos, nos icnos quc foran c nos quc sao; considcrai quc a naior olra do gcnio solrc a icrra consisic cn consiiiuir una Fcullica vcrdadcira; c ainda quando so conicis un Ioncn cn cada cidadc, quc incnsa nuliidao nao cnconirarcis dc varcs ilusircs? Dasia rcsiardcs aicnao Iialia, ao Lacio, roria salina c volsca nuliidao, ao Sannio, Eiruria; lasia 100 dirigirdcs o olIar ara a grandc Crccia, os assrios, os crsas, os cariagincscs..." IV. Filao. Na vcrdadc, nc confcrcs una cnrcsa ouco sinaiica, rcicndcndo iornar-nc dcfcnsor da injusiia!" Lclio. Tcncras ccriancnic quc, ao dizcr iudo quanio sc cosiuna dizcr conira a jusiia, arca quc dcfcndcs iua oiniao, quando cs lrilIanic ccnlo dc Ionra c rolidadc; nas, ningucn ignora o Ialiio dc discuiir icscs conirarias, ara cIcgar ao dcscolrincnio da vcrdadc or cssc ncio." Filao. Pois lcn, dcfcndcrci o nal, cn vosso olscquio. Sc os quc rocuran o ouro, nao Icsiian cn afundar-sc na lana, nos, quc rocuranos alguna coisa nais do quc o ouro, a jusiia, nao dcvcnos cviiar o ncnor incnodo. Pudcssc cu, ao dcfcndcr oinics alIcias, fazc-lo ianlcn con linguagcn alIcia! Mas, Ici dc scr cu, Filao, qucn Ia dc susicniar o quc dcfcndia Carncadcs, o grcgo, iao Ialil cn aoiar icscs coniradiiorias? Sc falo, ois, ncssc scniido, nao scra ccriancnic ara crcssar o quc ncu anino scnic, nas ara quc ossas dcsfazcr a arguncniaao dc Carncadcs, quc cosiunava dcscdaar as nclIorcs causas con scu cngcnIo. 101 V. Arisioiclcs(129} iraiou cn quairo livros, con lasianic anliiudc, dcssa qucsiao da jusiia. Pclo .quc diz rcsciio a Crisio(130}, nada cnconirci nclc dc clcvado ncn dc grandc; orquc, confornc scu cosiunc, aicndc nais s alavras do quc s coisas. Ncn or isso afirna quc nao icnIa sido digno dos Icrois da filosofia conlaicr or una viriudc quc, sc cisic dc algun nodo, c aliancnic lilcral c lcnfciiora, calcndo salcdoria coloca-la nun divino solio. Scu roosiio nao dcvia scr ouiro; quc ouira coisa sc odcrian roor ao cscrcvcr, ou quc ouira odia icr sido a sua dcicrninaao? Nao lIcs faliou, ccriancnic, ialcnio. Mas, a causa quc dcfcndian odc nais do quc a sua voniadc. O dirciio quc rocuranos odc scr alguna vcz civil, naiural nunca; sc o fossc, cono o qucnic c o frio, o anargo c o docc, scrian o jusio c o injusio iguais ara iodos. VI. Sc, cono na ficao acuviana, udcssc algucn scr lcvado clos arcs nun carro dc scrcnics con asas c crcorrcr as nacs, as cidadcs c as varias gcnics, fiando nclas scus olIos, vcria, anics dc iudo, o grandc Egiio, cuja Iisioria nos iraz a lcnlrana dc scculos c aconiccincnios scn nuncro; vcria un loi adorado cono dcus, sol o nonc dc Ais(131}, c nuiios ouiros oricnios cnirc clcs, c nuiias fcras adoradas cono dcuscs. Na Crccia, cono cnirc nos, vcria suniuosos icnlos consagrados a 102 dolos dc forna Iunana, considcrados nios na Pcrsia; dc nodo quc, sc Xcrcs(132} fcz inccndiar ali os icnlos dc Aicnas, foi na crcna firnc dc quc cra sacrilcgio cnccrrar cn csirciias arcdcs os dcuscs, cuja rcsidcncia cra a incnsidadc dos nundos; nais iardc ainda, quando Filic(133} concclcu a gucrra, quc cnrccndcu dcois Alcandrc(134}, conira os crsas, foi con o rcicio dc vingar a rofanaao dos ncsnos icnlos, quc os grcgos nao qucrian rccdificar, ara iornar nais scniicrna aos olIos da osicridadc cssa rova do crinc dos larlaros. Muiios ouiros ovos, cono os dc Tauro, os do Egiio sol a doninaao dc Dusiris(135}, os gaulcscs c os cariagincscs, julgaran quc cra icdoso c graissino aos dcuscs inoriais sacrificar os Ioncns cn scus aliarcs. Olscrvai quao longc csiao cssas insiiiuics das dos ciolios crcicnscs, ao julgarcn Ioncsio o lairocnio, c da dos laccdcnnios, quc roclanavan quc ondc cIcgassc o fcrro dc sua lana sc csicndian canos florcsccnics. Cosiunavan os aicnicnscs dcclarar, cn jurancnio ullico, quc iodas as icrras quc roduzian olivciras c irigo cran dc sua roricdadc. Os gaulcscs julgavan afroniosos os iralalIos agrcolas c, assin, rocuravan colIcr, con as arnas na nao, os canos alIcios. Nos ncsnos, Ioncns jusios, quc nao crniiinos quc as gcnics iransalinas scncicn azciionas ncn uvas ara sucra-las cn 103 vinIos c azciics, ao fazcr isso julganos roccdcr rudcnicncnic, nas nao con jusiia. Vcdc cono a salcdoria difcrc da cquidadc; o nais salio lcgislador, aquclc Licurgo, quc olscrvou scnrc a naior cquidadc no dirciio, nao dciou dc condcnar a lclc ao vil culiivo dos canos dos ricos. VII. Sc cu quiscssc dcscrcvcr os gcncros divcrsos dc lcis, insiiiuics, Ialiios c cosiuncs, iao divcrsos nao so cn iodos os ovos, cono nuna ncsna cidadc, dcnonsiraria ncsia os scus nilIarcs dc nudanas. Sc Manlio, nosso inicrrcic dc dirciio, quc agora nc ouvc, fossc inicrrogado a rcsciio dos lcgados c Icranas das nulIcrcs, dcccrio rcsondcria divcrsancnic do quc cosiunava rcsondcr na sua adolcsccncia, quando ainda nao sc Iavia ronulgado a lci locnia(136}, quc, aicndcndo so uiilidadc c lcncfcio dos varcs, csia cIcia dc injusiias ara as nulIcrcs. Porquc nao Ia dc scr a nulIcr caaz dc osscssao? Porquc, sc una vcsial odc insiiiuir Icrdciro, nao Ia dc odcr fazc-lo sua nac? Porquc, sc cra ncccssario fiar liniics riqucza das nulIcrcs, odc a filIa dc Pullio Crasso(137}, scndo unica, Icrdar nilIcs, scn quclrar a lci, ao asso quc a ninIa. nao odc Icrdar quaniia nuiio nais nfina? VIII. Sc fossc inaia a jusiia, iodos os Ioncns sancionarian o nosso dirciio, quc scria 104 igual ara iodos, c nao uiilizarian os lcncfcios dc ouiros cn ouiros icnos ncn cn ouiros ascs. Pcrgunio, ois. sc o Ioncn jusio c lon dcvc olcdcccr s lcis, a quais dcvc olcdcccr? Nao scra a iodas scn disiinao, orquc a viriudc nao adniic cssa inconsiancia, ncn a naiurcza cssa varicdadc, conrovando-sc as lcis con a cna c nao con a nossa jusiia. Nao Ia dirciio naiural c, or conscguinic, nao Ia jusios or naiurcza. Dircis, ialvcz, quc, sc as lcis nudan, iodo cidadao vcrdadcirancnic viriuoso ncn or isso dcvc dciar dc scguir c olscrvar as rcgras da cicrna jusiia, cn lugar das dc una jusiia convcncional, osio quc dar a cada un scu dirciio c rorio do Ioncn lon c jusio. Mas, quais sao, cniao, os nossos dcvcrcs ara con os aninais? Nao varcs vulgarcs, nas douios c csclarccidos, Piiagoras c Encdoclcs(138}, roclanan un dirciio univcrsal ara iodos os scrcs vivos, ancaando con icrrvcis cnas aquclc quc sc aircvc a violar o dirciio dc un aninal qualqucr. Prcjudicar os aninais c, ois, un crinc. Cono Alcandrc crguniassc a un iraia con quc dirciio infcsiava o nar con scu larco. Con o ncsno, rcsondcu-lIc, con quc iu infcsias c dcvasias o nundo." IX. Pcrguniai a iodos; a rudcncia rcscrcvc quc auncnicnos nosso odcr c anlicnos os 105 nossos icrriiorios, ara cIcgarnos aos fins quc nos roonos. Dc quc nodo Alcandrc, cssc grandc conquisiador, quc csicndcu scu incrio na sia, icria odido, scn violar o icrriiorio alIcio, roagar scu incrio c cnircgar-sc voluiuosidadc da doninaao, da anliao c do orgulIo? A jusiia, clo conirario, nos rcscrcvc o rcsciio aos dirciios rivados, nos nanda consuliar o inicrcssc do gcncro Iunano, dar a cada un scu dirciio, nao iocar nas coisas sagradas, ncn ullicas, ncn alIcias. Quc aconiccc cniao? Fiquczas, crcdiio, grandcza, auioridadc, incrio, sao airinnio dos ariicularcs c dos ovos, sc cscuias a rudcncia. Mas, osio quc falanos da Fcullica, os ccnlos ullicos nos scrao dc nais uiilidadc; c, ja quc os rincios dc dirciio sao idcniicos ara as nacs c ara os indivduos, julgo rcfcrvcl dizcr alguna coisa da narcIa oliica dc un ovo. E, scn falar dc ouiros, do nosso, cuja vida, dcsdc o lcro, Ciiao scguiu onicn no scu discurso, c cujo incrio sc csicndc Iojc clo nundo iniciro. foi or ncio da jusiia c con una oliica rudcnic quc, do ovo nais insignificanic, cIcgou a scr o ovo-rci? X. Todos os quc usuran o dirciio dc vida c noric solrc o ovo sao iiranos; rcfcrcn, orcn, cIanar-sc con o nonc dc rcis, rcscrvado a Juiicr iino. 106 Quando as riquczas ou o nascincnio, ou qualqucr coisa arccida, fazcn rcdoninar na Fcullica alguns Ioncns, cnlora rcicndan cIanar-sc arisiocraias, nao assan dc facciosos. Quando o ovo odc nais c rcgc iudo ao scu arlirio, cIana-sc a isso lilcrdadc; nas c, na vcrdadc, liccna. Quando un icnc a ouiro, o Ioncn ao Ioncn, a classc classc, forna-sc cnirc o ovo c os grandcs, cn conscqucncia dcssc icnor gcral, una aliana dc quc rcsulia o gcncro dc govcrno nisio, quc onicn Ciiao ianio clogiava. A jusiia nao c filIa da naiurcza, ncn da voniadc, nas dc nossa fraqucza. Sc fossc rcciso cscolIcr cnirc ircs coisas, concicr injusiias scn sofrc-las, concic-las c sofrc-las, ou cviiar anlas, o nclIor scria concic-las inuncncnic; sc fossc ossvcl, orianio, nao fazc-las c nao sofrc-las, ao asso quc o csiado nais niscravcl scria luiar scnrc, qucr cono orcssor, qucr cono viina... XI. NcnIun ovo icria airia sc iivcssc dc dcvolvcr o quc usurou, cccio os arcadcs(139} c os aicnicnscs, quc, icncrosos, na ninIa oiniao, dc quc cIcguc o dia dcssa jusiia, sucn icr sado da icrra, cono os raios da inundcic dos canos. XII. Unc-sc a csscs arguncnios a oiniao dc ccrios filosofos, ianio nais digna dc sc lcvar cn conia quanio ncsia naicria, cn quc rocuranos 107 o Ioncn dc lcn, o varao rcio c sinccro, nao cnrcgan na conirovcrsia ncn suscciililidadcs ncn asiucias. Ncgan quc o airaiivo da viriudc consisia, ara o varao rcio, no razcr cssoal quc a londadc c a jusiia lIc roorcionan, nas cn quc a vida do Ioncn viriuoso iranscorrc scn cuidados, ncn icnorcs, ncn crigos, ao asso quc os nrolos allcrgan scnrc cn sua conscqucncia algun cscruulo, ofcrcccndo-sc scnrc, anic scus olIos, a afroniosa inagcn dos roccssos c dos sulcios. Acrcsccnic-sc quc nao odc Iavcr lcncfcio, or grandc quc scja, ncn rcnio quc roccda da injusiia, quc valIa a cna dc rcccar scnrc, dc cscrar scnrc o casiigo quc ancaa o injusio. XIII. SuonIanos dois Ioncns. un, o nclIor dc iodos, dc suna cquidadc c jusiia, c dc fc singular; ouiro, insignc na naldadc c na audacia; suonIa-sc quc una cidadc caiu no crro dc crcr quc o varao viriuoso cra nalvado, facinoroso c infanc; quc, clo conirario, considcrc o nrolo cono dc suna rolidadc c fc; quc, or cssa oiniao dc iodos os cidadaos, aquclc varao viriuoso scja insuliado, cnccrrado, nuiilado cn naos c cs, ccgado, condcnado, ioriurado, qucinado c roscriio; quc norra dc niscria, longc da airia, c arca, cnfin, o nais infcliz dos Ioncns, assin cono o nais niscravcl. Por ouiro lado, ccrqucnos o nalvado dc adulacs, dc Ionras, do arco gcral; 108 cunulcno-lo dc dignidadcs, caicgorias, riquczas, c roclancno-lo, unanincncnic, o nais viriuoso c o. nas digno dc roscridadc clo julgancnio conun. Qucn scra iao dcncnic quc Icsiic na, cscolIa da conduia dc anlos? XIV. Nos ovos, cono nos indivduos, nao Ia cidadc iao inlccil quc nao rcfira incrar con a injusiia a cair cla jusiia na scrvilidadc. Nao rocurarci ccnlo nuiio longc; cu cra cnsul, c vos fazcis aric do ncu consclIo, quando iivc dc julgar o iraiado nunaniino(140}}. Qucn ignorava quc Quinio Poncu iinIa assinado o iraiado, c quc sc dava o ncsno con Mancino(141}? Honcn viriuoso, arovou csic a lci quc cu arcscnici, dcois dc consuliado o scnado; aquclc conlaicu- a, accrrino. Sc rocurais udor, Ionradcz, loa fc, rocurai-a cn Mancino; quanio salcdoria, cn oliica, cn rudcncia, qucn odcra sucrar Poncu? XV. Sc un varao rcio c Ionrado icn un cscravo fugiiivo, ou una casa insalulrc c csiilcnia, cujos vcios so clc conIccc, c suonIo quc os iac ara vcndc-los, dira a iodos os quc quiscrcn ouvi-lo quc vcndc un cscravo fugiiivo c una casa csiilcnia, ou o oculiara a qucn iivcr dc conra-los? Sc o dcclara, assara or Ionrado, c ianlcn or idioia; orquc nao os vcndcra, ou os vcndcra or rco insignificanic. Sc o oculia, scra rudcnic, orquc roscrara 109 nos ncgocios, c ianlcn nalvado, orquc cngana. Pclo conirario, sc cssc Ioncn cnconirar ouiro quc vcnda ouro julgando vcndcr ncial dourado ou raia, ou cIunlo, avisa-lo-a, ara quc auncnic o rco? Nao assara isso dc insignc iolicc. Nao Ia duvida dc quc a jusiia rcscrcvc quc nao sc naic o roino, ncn sc ioquc no quc lIc cricncc. Mas, quc fara o jusio quc, no crigo dc un naufragio, vc agarrar-sc a una ialua ouiro nais fraco do quc clc? Eulsa-lo-a ara salvar-sc, norncnic quando no ncio do nar ningucn odc rcscnciar ial faio? Fa-lo-a sc roccdcr cordaiancnic, osio quc crcccria sc o nao fizcssc. Sc rcfcrc norrcr a rcjudicar a ouircn, scra na vcrdadc jusio, nas csiulio, ois da sua vida ara conscrvar a alIcia. Da ncsna forna, sc, fugindo dianic do ininigo, vc un Ioncn fcrido noniado nun cavalo, dcia-lo-a nclc ara norrcr s naos do ininigo, ou o dcsnoniara ara arovciiar-sc dcssc ncio dc salvaao? Scra nau sc o faz, nas rudcnic; inscnsaio, sc nao o faz, cnlora Ionrado." XVI. Ciiao. Eu nao insisiiria, anigo Lclio, sc os nossos anigos, assin cono cu, nao dcscjasscn vcr-ic ionar aric ncsic dialogo. Disscsic, onicn, quc icu discurso scria nais longo do quc o ncu; nas, sc isso nao for ossvcl, sulicanos-ic quc nos digas alguna coisa." 110 Lclio. Essa icsc dc Carncadcs nao dcvc acIar ouvidos na nossa juvcniudc. Sc scnic o quc diz, c Ioncn inuro, c, sc nao o scnic, scu discurso nao c ncnos digno dc ccnsura. XVII. A razao rcia, confornc naiurcza, gravada cn iodos os coracs, inuiavcl, cicrna, cuja voz cnsina c rcscrcvc o lcn, afasia do nal quc rolc c, ora con scus nandaios, ora con suas roilics, janais sc dirigc inuiilncnic aos lons, ncn fica inoicnic anic os naus. Essa lci nao odc scr conicsiada, ncn dcrrogada cn aric, ncn anulada; nao odcnos scr iscnios dc scu cunrincnio clo ovo ncn clo scnado; nao Ia quc rocurar ara cla ouiro concniador ncn inicrrcic; nao c una lci cn Fona c ouira cn Aicnas, una anics c ouira dcois, nas una, scniicrna c inuiavcl, cnirc iodos os ovos c cn iodos os icnos; uno scra scnrc o scu incrador c ncsirc, quc c Dcus, scu invcnior, sancionador c ullicador, nao odcndo o Ioncn dcsconIccc-la scn rcncgar-sc a si ncsno, scn dcsojar-sc do scu caraicr Iunano c scn airair solrc si a nais crucl ciaao, cnlora icnIa conscguido cviiar iodos os ouiros sulcios. XVIII. A viriudc qucr a gloria cono unico rcnio, c a qucr scn anargura - Con quc riquczas rcconcnsaras o varao jusio? Con quc incrio? Con quc rcino? Julga 111 csscs lcns cono Iunanos, c os scus cono divinos. Porquc, sc a ingraiidao do univcrso, ou a invcja da nuliidao, ou ininigos odcrosos, iiran viriudc scu rcnio, scnrc dcsfruia cla dc inuncros consolos, consolando-sc, solrciudo, con a roria lclcza. XIX. Ao voliar Tilcrio Craco da sia, crscvcrou na jusiia ara con os scus concidadaos; nao rcsciiou, orcn, os dirciios ncn os iraiados conccdidos aos aliados c aos laiinos. Sc cssc Ialiio dc violcncias sc csicndc nais alcn; sc iraduz nosso incrio do dirciio fora, aic conscguir conicr clo icrror os quc voluniariancnic Iojc nos olcdcccn, ialvcz ossanos, cn nossa idadc, cviiar o crigo, nas nao o da roscridadc c o da inorialidadc quc dcscjo ara a Fcullica, inorialidadc quc odcria scr crciua sc conscrvasscnos vivas as insiiiuics c os cosiuncs dos nossos ais." XX. Tcndo Lclio diio isso, iodos lIc nanifcsiaran o razcr quc scniiran ao ouvi-lo. Ciiao, nais conicnic c conovido do quc os ouiros. Dc ial nodo, Lclio, dcfcndcsic cssa icsc, dissc-lIc, quc nao nc aircvo a conarar-ic con o nosso colcga Scrvio Calla(142}, o qual, cn vida, a iodos anicunIas, ncn aos oradorcs aicnicnscs. 112 XXI. Qucn odia cIanar Fcullica, coniinuou Ciiao, ao Esiado cn quc iodos csiavan orinidos cla crucldadc dc un? Nao Iavia vnculos dc dirciio, ncn conscniincnio na socicdadc, quc c o quc consiiiua o ovo. O ncsno aconicccu cn Siracusa. Aqucla cidadc rcclara, quc Tincu dizia scr a naior das grcgas, c or sua fornosura a iodas rcfcrvcl, nao cIcgou a scr una Fcullica sol a doninaao dc Dionsio, acsar das suas nuralIas, dos scus orios lanIando a cidadc, das suas largas ruas, dos scus icnlos c dos scus oriicos. Nada dc iudo isso cra do ovo ncn o ovo. Posio quc, ondc csia o iirano, nao so c viciosa a organizaao, cono onicn cu dissc, cono ianlcn sc odc afirnar quc nao cisic csccic alguna dc Fcullica." XXII. Lclio. Falas adniravclncnic, c ja adivinIo o oljcio quc sc roc icu discurso." Ciiao. Vcs, ois, quc, ondc iudo csia sol o odcr dc una facao, nao sc odc dizcr quc cisic Fcullica." Lclio. Assin o julgo, francancnic." Ciiao. E julgas lcn. Quc foi dc Aicnas quando, dcois daqucla grandc gucrra do Pclooncso, sc lIc inuscran ianios cIcfcs cla fora? A vciusia gloria da cidadc, o onoso asccio dos scus cdifcios, o scu icairo, os scus ginasios, os scus oriicos, os nosaicos cclclrcs dos scus avincnios, a sua cidadcla, as olras dc Fdias(143}, o nagnfico orio do Pircu, lasiavan 113 ara fazcr dc Aicnas una Fcullica?" Lclio. Nao, ccriancnic, orquc nada, ali, cra do ovo." Ciiao. E quando os dcccnviros cn Fona, nandando scn aclaao, cIcgaran a fcrir a lilcrdadc dc noric?" Lclio. A coisa do ovo ja nao cisiia, c lrcvc csic luiou ara rccucra-la." XXIII. Ciiao. CIcgo, cnfin, a iraiar da icrccira forna dc govcrno, cn quc ialvcz cnconirarcnos, ianlcn, nao oucas dificuldadcs. Quando iodo o odcr csia cn naos do ovo, scnIor unico; quando a nuliidao, inaclavcl, solcrana, fcrc, naia, arisiona, confisca os lcns a scu ialanic, odcs, Lclio, ncgar quc cisia una Fcullica, osio quc qucrcnos quc a Fcullica scja coisa do ovo?" Lclio. A ncnIun csiado ncgarci ianio cssc nonc cono quclc cn quc iudo csia sol o odcr da nuliidao. Ncganos o nonc dc Fcullica a Siracusa, a Agrigcnio, a Aicnas, quando dos iiranos, c a Fona, quando dos dcccnviros; nao crcio quc corrcsonda nais o nonc dc Fcullica ao dcsoiisno da nuliidao, orquc o ovo nao csia ara nin, cono iu, onicn, Ciiao, disscsic nuiio lcn, scnao ondc cisic o conscniincnio lcno dc dirciio, scndo cssc conjunio dc Ioncns iao iirano cono sc fossc un so c ianio nais digno dc odio quanio nada Ia dc nais fcroz do quc cssa icrrvcl fcra quc iona o nonc c iniia a forna do ovo. Sc as nossas lcis rivan dos scus lcns os inscnsaios, cono dcia-los dc ossc do odcr? 114 XXIV. Nao sc odc dizcr da arisiocracia o quc ncssc onio disscnos da nonarquia?" Munio. E ianlcn nuiio nais. Un odcr quc sc nao Ia dc dividir cc, con cfciio, os rcis a arcccrcn dcsoias, ao asso quc a adninisiraao dc nuiios Ioncns viriuosos faz con quc nao scja facil cnconirar un csiado nclIor. Prcfiro, cnircianio, a nonarquia doninaao do ovo inicirancnic livrc, icrcciro sisicna, c o nais dcfciiuoso, dc quc ainda ic falia falar." XXV. Ciiao. FcconIco, Esurio, iua avcrsao ao sisicna oular, c, ncsno quc udcssc scr iraiado con nais lcnidadc do a quc cosiunas usar, conccdo, nao olsianic, quc dos ircs gcncros, c cssc o ncnos digno dc arovaao. Mas, nao csiou dc acordo coniigo cn rcfcrir ao rci os arisiocraias; orquc, ai c a salcdoria quc Ia dc govcrnar a Fcullica, quc inoria quc rcsida nun ou cn nuiios? Mas, as rorias alavras nos fazcn cair no crro. Quando falanos dc arisiocracia, cnsanos no govcrno dos oiinaics. Mas, quando fazcnos ncnao dc un rci, ocorrc-nos o qualificaiivo dc injusio. No cnianio, nao cnsanos na injusiia ao falarnos do govcrno nonarquico. Pcnsa cn Fnulo, cn Ponlio ou cn Tulo Hosilio, c ialvcz, cniao, sc iornc ncnor iua scvcridadc." Munio. Quc acIas, ois, digno dc clogio na consiiiuiao dcnocraiica?" Ciiao. Parccc-ic dcnocraiica, 115 Esurio, a consiiiuiao dc Fodcs?" Munio. Sin, na vcrdadc, c ouco digna dc viiucrio." Ciiao. Dizcs lcn; c, sc ic lcnlras dc quando csiivcsic la conigo, vcras quc iodos, ali, iao dcrcssa cricncian lclc cono ao scnado, cunrindo ora os dcvcrcs oularcs, ora os scnaioriais. Por anlos os concciios, rccclian scus dirciios, c ianio no icairo cono nos concios, ionavan conIccincnio dc iodos os assunios, dcsdc os dc naior inoriancia aic aos nais insignificanics. 116
LIVRO QUARTO I oi accriada a divisao or ordcns, idadcs c classcs; na dos cavalciros, ccrcian os scnadorcs scu sufragio, nao scn quc sc quiscssc dcsiruir or nuiios, ncsciancnic, cssa ordcn dc cavalaria, na cscrana dc novas larguczas no valor dos cavalos, sc algun lclisciio fizcssc voliar cssc ao crario ullico. II. Considcrai agora, alcn disso, dc quc nodo sc rocurou asscgurar aos cidadaos una vida ura c Ioncsia na socicdadc, vida quc c sua rincira causa, c o quc os indivduos da Fcullica dcvcn cscrar das insiiiuics c das lcis. Pclo quc sc rcfcrc ao rincio dc cducaao das crianas dc condiao livrc, cn quc ianias vczcs sc frusiraran os iralalIos assduos dos grcgos, c onio cn quc o nosso Ioscdc Pollio acusa as nossas insiiiuics dc ncgligcncia, nao sc quis quc sc fiassc clas lcis, ncn quc fossc ullico o cnsino, ncn quc ara iodos fossc o ncsno. III. Nossos aniigos cosiuncs roilian quc os ulcrcs sc dcsisscn no lanIo. Dcssc nodo, 117 rocuravan afirnar as razcs do udor. En concnsaao, cnirc os grcgos, quc ccrccios iao alsurdos os dc scus ginasios, quc ridcula rcaraao ara os iralalIos da gucrra, quc luias c quc anorcs iao livrcs c dissoluios! Passo or alio Elcia c Tclas, ondc cra auiorizada a nais lilidinosa c alsoluia liccna. Os rorios laccdcnnios, conccdcndo iudo nos anorcs da juvcniudc, cccio o csiuro, lcvaniaran acnas una dclil nuralIa cnirc o quc iolcravan c o quc roilian; crniiir rcunics noiurnas c iodo gcncro dc cccssos cra qucrcr dcicr un rclanIo con un lcno." Lclio. Vcjo clarancnic, Ciiao, ncssa criica dos cosiuncs grcgos, quc rcfcrcs falar dos ovos dc nais fana a luiar con Plaiao, ao qual nao aludcs. IV. Janais a concdia, sc nao a iivcsscn auiorizado os cosiuncs ullicos, icria odido arcscniar no icairo iao vcrgonIosas infanias, Os grcgos, nais aniigos nos scus vcios, crniiian quc sc disscssc no icairo iudo quanio sc quiscssc, cono sc quiscssc, scn rcsciiar os noncs rorios. A qucn nao aludiu a concdia? Ou anics, a qucn nao dciou? A qucn crdoou? Podc crniiir-sc quc fusiigassc Ioncns oularcs na Fcullica., cono nrolos c scdiciosos. Clcao(144}, Clcofonic(145}, Hicrlolo(146}. Podc iolcrar-sc quc, ara cssa gcnic, nais cficaz do 118 quc a alusao do ocia fossc a ccnsura dos scus cidadaos. Mas, ulirajar, cn vcrso c na ccna, Pcriclcs, quc, duranic ianios anos, na az cono na gucrra, con un crcdiio iao lcgiino, rcgcu os dcsiinos dc sua airia, c ncnos iolcravcl do quc sc, cnirc nos, ulirajassc Plauio(147} c Ncvio, ou Ciiao, Caiao, Ccclio(148}. Nossas lcis das Dozc Taluas, iao arcas cn inor a cna caiial, casiigavan con cssa cna o auior ou o rcciiador dc vcrsos quc airassc solrc ouircn a infania. Essa disosiao foi salia, orquc dcvcnos sulncicr nossa vida s dcciscs lcgiinas dos juizcs c dos nagisirados, c nao ao cngcnIo dos ocias; c nao dcvcnos ouvir ccnsuras scnao ondc a rcsosia c liciia c nos ossanos dcfcndcr judicialncnic. 119
LIVRO QUINTO I c Fona cisic, c or scus Ioncns c scus Ialiios(149}. A lrcvidadc c a vcrdadc dcssc vcrso fazcn con quc scja, ara nin, un vcrdadciro oraculo. Con cfciio. scn nossas insiiiuics aniigas, scn nossas iradics vcncrandas, scn nossos singularcs Icrois, icria sido inossvcl aos nais ilusircs cidadaos fundar c nanicr, duranic iao longo icno, o incrio dc nossa Fcullica. Assin, anics da nossa coca, vcnos a fora dos cosiuncs clcvar varcs insigncs, quc or sua aric rocuravan crciuar as iradics dos scus anicassados. Nossa idadc, clo conirario, dcois dc icr rccclido a Fcullica cono una iniura insignc, cn quc o icno concara a aagar as corcs, nao so nao cuidou dc rcsiaura- la, dando novo lrilIo s aniigas corcs, cono ncn ncsno sc ocuou cn conscrvar clo ncnos o dcscnIo c os uliinos coniornos. Quc rcsia daquclcs cosiuncs aniigos, dos quais sc dissc icrcn sido a gloria ronana? O o do csquccincnio quc os colrc incdc, nao ja quc scjan scguidos, nas conIccidos. Quc dirci dos 120 Ioncns? Sua cnuria arruinou os cosiuncs; c cssc un nal cuja clicaao fogc ao alcancc da nossa inicligcncia, nas clo qual sonos rcsonsavcis cono or un crinc caiial. Nossos vcios, c nao ouira causa, fizcran quc, conscrvando o nonc dc Fcullica, a icnIanos ja crdido or conlcio. II. Nada Iavia iao rcal cono a clanaao da cquidadc, na qual sc conrccndia a inicrrciaao do dirciio; orquc cosiunavan os grcgos sulncicr dccisao dos rcis a inicrrciaao do dirciio rivado. Por isso, as icrras, os canos, os asios c os losqucs sc rcscrvavan aos rcis, cono lcns da coroa, ara quc o cuidado dos scus inicrcsscs cssoais nao udcssc disira-los dos assunios ullicos. NcnIun ariicular odia consiiiuir-sc cn juiz ou arliiro dc un liigio; orquc iudo isso cra rcscrvado c confcrido ao odcr rcal. Julgo quc, cnirc nos, foi Nuna qucn conscrvou nais csscs vclIos cosiuncs dos rcis da Crccia, ois os ouiros, sc lcn quc iivcsscn osio algun cuidado nisso, ionaran naior aric na gucrra, culiivando rincialncnic cssc dirciio. E, no cnianio, aqucla iranquila c longa az dc Nuna gcrou cn Fona o dirciio c a rcligiao. E, dcssc nodo, cscrcvcu clc aquclas lcis quc Iojc sulsisicn, c, ao fazc-lo, fcz algo rorio do cidadao nodclo dc quc falanos." 121 III. Ciiao. Scra ossvcl quc ic adnircs dc quc un agriculior conIca as razcs c as scncnics?" Manlio. Nao,. or ccrio, sc a olra sc rcaliza." Ciiao. Julgas, ois, quc c rorio do agriculior cssc csiudo?" Manlio. Nao, sc nao cuida do culiivo dos canos." Ciiao. Pois lcn. assin cono o agriculior conIccc a naiurcza do icrrcno c assin cono un cnrcgado salc cscrcvcr, rocurando anlos, na sua cicncia, anics a uiilidadc do quc o dclciic, assin ianlcn o Ioncn dc Esiado odc csiudar o dirciio, conIcccr as lcis, lclcr nas suas rorias fonics, sol a condiao dc quc as suas rcsosias, cscriios c lciiuras nao o incan dc adninisirar rciancnic a Fcullica. Ccriancnic, dcvc conIcccr o dirciio civil c naiural, scn cujo conIccincnio nao odc scr jusio. Mas, dcvc ocuar-sc con iais coisas cono o iloio sc ocua con a asirononia, c o ncdico con as cicncias naiurais, rcfcrindo csscs csiudos raiica dc sua rofissao, arovciiando-sc dclcs no quc lIc ossan scr uicis c scn sc scarar do vcrdadciro caninIo quc cnrccndcu. IV. Ncssas cidadcs, os nclIorcs fogcn da ignonnia c do ncnosrczo, rocurando a csiina c o clogio dc scus concidadaos. Na vcrdadc, nao os aicrran ncnos as cnas nais crucis, consignadas nas lcis, do quc a dcsonra quc rcugna naiurcza do Ioncn c faz lroiar ncla un icnor csonianco. O oliico Ialil rocura 122 foriificar cssc insiinio con a oiniao, con as insiiiuics, con os cosiuncs, ara quc a conscicncia do dcvcr scja, anics quc o icnor, un odcroso frcio. Isso, orcn, nao sc rcndc ao assunio, scnao no quc sc rcfcrc gloria, da qual iivcnos ocasiao dc iraiar nais anlancnic. V. Quanio ao quc sc rclaciona con a vida rivada, nada Ia dc nais uiil c ncccssario vida c aos cosiuncs do quc o nairinnio lcgal, os filIos lcgiinos, o culio do lar doncsiico, ara quc iodos icnIan asscgurado scu lcn-csiar cssoal no ncio da fclicidadc conun. En suna, nao Ia fclicidadc scn una loa consiiiuiao oliica; nao Ia az, nao Ia fclicidadc ossvcl, scn una salia c lcn organizada Fcullica. 123
LIVRO SEXTO I c lcn quc a nclIor rcconcnsa dc sua viriudc scn nacula scja, ara os salios, a conscicncia lcna dc suas loas acs, c sc lcn quc cssa viriudc divina nao dcscjc csiaiuas susicniadas or un ouco dc cIunlo, ncn coroas dc laurcis cfcncros, asira, no cnianio, a un gcncro dc rcconcnsa nais csiavcl c dc cslcndor nais crnancnic. Lclio. Qual c a rcconcnsa?" Ciiao. Posio quc ja csianos no icrcciro dia fcriado, crniii-nc quc vos dirija a alavra cla uliina vcz. II. Quando iriluno da quaria lcgiao, cono salcis, cIcguci frica no consulado dc Manlio, a rincira coisa quc fiz foi visiiar o rci Masinissa(150}, cuja fanlia csiava unida ninIa or una sinccra c csirciia anizadc. Una vcz na sua rcscna, o vclIo, alraando-nc, dcrranou algunas lagrinas, crgucu os olIos ara o ccu, c dissc. Craas ao sol, dissc, c a vos iodas, dcidadcs cclcsics, or nc Iavcrdcs dciado vcr, anics dc alandonar a vida, cn ncu rcino c sol csic icio, Pullio Cornclio Ciiao, cujo nonc c o lasianic ara nc dcscriar alcgria, rccordando 124 cn ninIa alna o varao invicio dc viriudcs ncnoravcis!" Inicrroguci-o solrc o scu rcino, c clc a nin solrc a nossa Fcullica consagrando anlos o dia saiisfaao da nossa nuiua curiosidadc. III. Dcois dc un rcgio lanqucic, coniinuanos convcrsando a noiic ioda, scn quc aquclc anciao falassc dc ouira coisa a nao scr dc Ciiao Africano, dc qucn rccordava nao so os faios, nas ianlcn as frascs quc Iavia ouvido. Por fin, quando nos rciiranos ara os nossos quarios, acIci-nc iao faiigado da viagcn c dc icr vclado a noiic ioda, quc ca logo nun sono nuiio nais rofundo do quc o quc dc ordinario cosiunava dcsfruiar. Eniao ialvcz cla inrcssao do quc inIanos convcrsado, orquc c frcqucnic quc os cnsancnios c as alavras da viglia roduzan duranic o sono cfciio analogo ao quc dc Honcro cscrcvc Enio, quc con frcqucncia cosiunava falar c cnsar dclc}, Africano sc nc arcscniou sol aqucla forna quc cu conscrvava na ninIa inaginaao, nais or icr visio scu rciraio do quc sua roria figura. Quando o vi, conccci a ircncr. Mas, clc. Scrcna icu anino, Ciiao, dissc-nc, c grava na ncnic ninIas alavras. IV. Vcs aqucla cidadc, quc, olrigada or nin a sofrcr o jugo ronano, rcnova a gucrra riniiiva c sc scnic incaaz dc aquiciar-sc?" Mosirava-nc 125 Cariago dc un lugar ccclso, cIcio da luz quc dcrranavan solrc clc as fulgcnics csirclas. Vcs aqucla cidadc quc vcns conlaicr agora cono sinlcs soldado? Anics dc dois anos, scras cnsul ara dcsiru-la, c o nonc quc icns or ninIa Icrana conquisiaras or ii ncsno. Quando iivcrcs dcsirudo Cariago c quando, dcois do icu iriunfo, iivcras sido ccnsor c lcgado no Egiio, na Sria, na sia, na Crccia, scras noncado, auscnic, novo cnsul, c daras fin naior das nossas gucrras, rcduzindo Nunancia a cinzas. Mas, dcois quc iivcrcs sulido ao Caiiolio, lcvando nas rodas dc icu carro a viioria cscrava, scras viina da criurlaao quc ncu ncio, con scu consclIo, icra roduzido na Fcullica. V. Eniao, Ciiao, scra rcciso csgoiar, cn rovciio da airia, iodos os rccursos do icu valor, do icu gcnio, da iua salcdoria, orquc, ncsia coca, vcjo quasc inccrio o roiciro do Dcsiino. Quando iua vida norial, or oiio vczcs, icnIa visio assar scic rcvolucs do sol; quando csscs dois nuncros, anlos crfciios, cada un or difcrcnic causa, icnIan fornado ara ii, na sua naiural cvoluao, a cifra faial, ara ii c ara icu nonc dirigira os olIarcs a cidadc inicira, ara ii o Scnado, ara ii os lons cidadaos, ara ii os aliados, ara ii os laiinos voliarao scus olIos; so cn ii dcscansara a salvaao da airia; c diiador, cnfin; scras o dcsiinado a organizar a nova 126 Fcullica, sc conscguircs cscaar das naos nias dos icus arcnics". Lclio c iodos os quc ouvian Ciiao lanaran un griio dc Iorror. Ouvindo-o, dissc Africano. Nao criurlcis o ncu sonIo; coniinuai a ouvir iranquilos o quc scguc. VI. Para insirar-ic naior alcnio, oI Africano, na dcfcsa da Fcullica, dcvcs salcr quc iodos os quc socorrcn, salvan ou cngrandcccn a airia icn no ccu un lugar narcado c ccrio, no qual dcsfruiarao fclicidadc c lcaiiiudc scniicrnas; orquc nada c nais graio a Dcus, a cssc Dcus quc a iodos govcrna, do quc cssas socicdadcs dc Ioncns fornados sol o incrio do dirciio, quc sc cIanan Esiados, cujos lcgisladorcs, cono os quc as govcrnan c conscrvan, aricn daquclc lugar a quc Iao dc voliar un dia nais roino ou rcnoio." VII. Eniao, acsar da criurlaao dc quc nc acIava ossudo, ncnos clo rcccio noric do quc clo Iorror iraiao dos ncus, crgunici-lIc sc clc c ncu ai ainda vivian, assin cono a iodos os quc julgavanos norios. Dizc anics, rcsondcu, quc vivcn so aquclcs quc os vnculos do coro conscguiran roncr cono as gradcs dc una risao; vcrdadcirancnic, nao assa dc noric o quc cIanais dc vida. Cono rova, olIa icu ai Paulo, quc ara ii vcn". Ao vc- lo lroiou-nc dos olIos un caudal dc lagrinas; 127 clc, orcn, con alraos c osculos dc anor, incdiu quc cu cIorassc.. VIII. Quando, or fin, conscgui sccar os olIos c rccolrci a fala, cclanci. Dizci-nc, oI nclIor c nais sanio dos ais. sc c csia a vida, confornc asscgura Africano, orquc c a icrra ninIa norada c a vosso lado nao nc c lciio ir?" Nao scra assin, rcsondcu, quando Dcus, cujo icnlo c iudo o quc iua visia alcana, ic livrar da cscravidao do coro c alrir ara ii csia norada cclcsic. Porquc os Ioncns foran gcrados con una lci quc Iao dc cunrir. a dc cuidar daquclc glolo quc vcs no ncio dcsic icnlo c quc sc cIana icrra; foi, sol cssa condiao quc sua alna foi iirada dcsics fogos cicrnos quc cIanais dc asiros c consiclacs novcis; aninadas or inicligcncias divinas, os crculos c orliias dcssas csfcras crcorrcn-nas con incrvcl cclcridadc. Eis orquc iu, Pullio, c iodos os Ioncns icdosos csiais sujciios iirania do coro, scn odcrdcs alandonar o siio quc vos foi indicado, ncn dciar a vida scn scrdcs dcscriorcs da iarcfa indicada or Dcus. Assin, Ciiao, cono icu av, c cu, quc ic gcrci, culiiva cn iua alna a jusiia c a icdadc, quc dcvcn scr grandcs ara con os arcnics c os anigos, c nais sagradas ainda ara con a airia. Essc c nao ouiro c o caninIo das nanscs cclcsiiais, cn quc os quc ja vivcran, livrcs dc iodo lao c ligaao, 128 vcn girar os nundos c assar os scculos nun cicrno dia scn crcusculo." IX. Mosirava-nc, cniao, o cslcndoroso crculo quc lrilIava con luz dcslunlranic no ncio dos fogos cclcsiiais quc cIanais dc Via Lacica or ic-lo arcndido dos grcgos; c ncus olIos conicnlaran surrccndcnics naravilIas. Eran aquclas as cdras sidcrais, quc nunca udcnos conicnlar da icrra, cujas nagniiudcs nunca udcnos concclcr; a ncnor cra a quc, con luz alIcia, lrilIava nais longc do ccu c crio da icrra. Aquclcs glolos csirclados sucravan a icrra incnsancnic cn nagniiudc. Nossa norada icrrcsirc nc fcz scniir vcrgonIa, or sua cqucncz, do nosso incrio, quc ocuava no csao iliniiado un onio acnas crccivcl. X. A voz dc Africano nc iirou dc ncu ciasc, rcssoando augusia. Aic quando, dissc, icu olIar na icrra crnancccra alsorio? Nao vcs csscs Saniuarios? Esiao dianic dc ii novc glolos, ou anics, novc csfcras, quc concn cnlaadas o Univcrso, c o quc ocua un lugar ccclso nas aliuras, o nais longnquo, o quc dirigc, conicn c alraa iodos os ouiros, c o rorio Dcus solcrano, no qual sc fian, cn scu novincnio, iodos os asiros scguindo o scu curso scniicrno; nais alaio, rcslandcccn scic csirclas inclidas nun curso rcirogrado, cn oosiao ao novincnio dos ccus. Una dcssas cdras 129 niliarias c cIanada Saiurno na icrra; rocio c saudavcl ao gcncro Iunano c aquclc fogo quc sc cIana Juiicr; nais alcn, csia Maric, Iorrvcl c sangrcnio ara a icrra; crio, no ccniro dcssa cslcndcnic rcgiao, crguc-sc o Sol, rncic c nodcrador das ouiras luninarias, alna c rincio rcgulador do nundo, quc con sua luz fulgcnic conlcia c ilusira iania nagniiudc c iania grandcza. Airas dclc, qual coricjo lrilIanic, scgucn scu curso Vcnus c Mcrcurio, c, or fin, lanIada clos raios solarcs, cn uliino lugar, con najcsiadc scrcna, roda a Lua. Mais alaio, nada c scnao norial c caduco, cccio as alnas, quc os Ioncns dcvcn nunificcncia dos dcuscs; solrc a Lua, iudo c cicrno. A Tcrra, or sua aric, nona csfcra, colocada na rcgiao ccniral do nundo c do ccu a nais disianic, nfina c inovcl, scnic o cso dc iodos os asiros quc solrc cla graviian." XI. Quando, or fin, sacudi o lciargico csiuor quc ial csciaculo nc roduziu, crgunici. Quc son docc c inicnso c cssc quc cIcga aos ncus ouvidos?" a Iarnonia quc, a inicrvalos dcsiguais, nas saliancnic conlinados, roduz a inulsao c o novincnio das csfcras cn quc, nisiurando-sc os ions agudos con os gravcs, sc roduzcn acordcs c divcrsos concciios; nao sc odc rcalizar cn silcncio iananIo novincnio, c a Naiurcza quis quc, quando as noias agudas vilran nun lado, 130 as gravcs rcssocn cn ouiro. Por cssc noiivo, o rinciro nundo sidcral, nais raido na sua cvoluao, roduz un rudo rcciiiado c csiridcnic, ao asso quc a Lua, con scu curso infcrior, roduz un son gravc c lcnio; a Tcrra, nono glolo, fica inuiavcl c nuda no ccniro do Univcrso, na rcgiao nais laia, cicrnancnic fia. Assin, ois, csscs oiio asiros, dois dos quais sao iao arccidos, Vcnus c Mcrcurio, roduzcn scic sons scarados or iguais inicrvalos, c cssc nuncro scic c quasc scnrc o no dc iodas as coisas. Os Ioncns insirados quc, con insiruncnios divcrsos ou con a voz, iniian csscs canios, alrcn caninIo c rocuran ingrcsso ncsic siio, do ncsno nodo quc os ouiros, quc, ncdianic scu cngcnIo na vida Iunana, culiivaran os csiudos divinos. Essa Iarnonia, rcssoando nos ouvidos dos Ioncns, cnsurdcccu-os scn quc cIcgasscn a conrccndc-la, c vos, or ouira aric, icndcs cssc scniido ouco dcscnvolvido. Assin cono o Nilo, nos lugarcs cIanados caiaraias, sc rcciiia dc nonics alissinos c cnsurdccc as cssoas quc sc cnconiran crio daquclc lugar con o rudo csiridcnic con quc sc dcscnIa, assin ianlcn nao odcis cscuiar a rodigiosa Iarnonia do Univcrso iniciro no scu giro raido, c nao odcis conicnlar o Sol dc frcnic, scn quc scu cslcndor dcslunlrc vossa visia." Alsorio con o quc cscuiava, cu nao dciava, or isso, dc 131 voliar os olIos con frcqucncia ara a Tcrra, quc sc nc arcscniava ao longc cono un onio. XII. Eniao, dissc Africano. Vcjo quc conicnlas, agora, a norada do Ioncn; sc ic arccc cqucna, cono c rcalncnic, dcsdcnIa as coisas Iunanas c volvc icus olIos ara o ccu. Dizc-nc quc fana, quc cclclridadc, quc gloria cnirc os Ioncns cscras conscguir. A Tcrra so c Ialiiada cn alguns onios longnquos, c csscs onios, incnodos c angusios, csiao scarados or incnsas solidcs. Os ovos nao so csiao scarados aic ao circno dc nao sc odcrcn conunicar uns con os ouiros, cono ianlcn, scarados dc vos c cn ouiro Icnisfcrio, nao odcis, s vczcs, cscrar dclcs gloria alguna. XIII. Conicnla cssas faias quc, cono cingidouros, circundan a Tcrra; duas dcssas faias, divcrsas cnirc si, sc aoian cn difcrcnics olos do ccu, acIando-sc colcrias clo gclo c a ncvc dc un invcrno crciuo c crucl; cn concnsaao, o quc no ccniro c o naior ardc ao fogo do Sol. Duas sao as faias ou zonas Ialiiavcis. a ausiral, cujos Ialiianics sao, or sua osiao, oosios a vos, c iao csiranIos quc arcccn nao scr dc vossa raa; cssa ouira aric, or vos Ialiiada, csirciia nos vcriiccs c anla no ccniro, nao c nais do quc una dininuia ilIa, rodcada clo nar a quc na icrra cIanais Crandc Occano Ailaniico, iao cqucno cono vcs, acsar 132 dc ianio nonc. Mas, no ccniro ncsno dcssas icrras conIccidas c Ialiiadas, conscguiu o icu nonc ou o dc algun dos nossos conairioias iransor os cuncs do Caucaso ou as rilciras do Cangcs? Qucn no circno Oricnic, ou nos confins dc noric a sul do Ocidcnic, ouvira ronunciar o icu nonc? E, solrciudo, rcara cono c csirciia a csfcra cn quc vossa cfcncra gloria qucr dilaiar-sc. Mcsno os quc falan dc vos, falarao nuiio icno?" XIV. Suondo ncsno quc as fuiuras gcracs, rccclcndo dos scus avos a fana dc cada un dc nos, onIan un cuidado ciraordinario cn iransniii-la, as inundacs c os inccndios, incviiavcis na icrra cn dcicrninadas cocas, incdirian quc adquirsscnos una gloria, nao ja cicrna, nas crcccdora. Quc inicrcssc icns, or ouira aric, cn scrcs noncado clos quc Iao dc nasccr dcois dc iua noric, scn quc o icnIas sido clos quc nasccran anics, varcs quc nao foran ncnos, nas dc ccrio nclIorcs? XV. Suondo ncsno quc o vosso nonc cIcgassc quclcs quc odcn ouvi-lo, ncnIun odcria guardar a ncnoria dc un ano; orquc, sc, confornc os calculos vulgarcs, sc ncdc o ano cla rcvoluao dc un so asiro, o Sol, ara ncdir un ano vcrdadciro scria rcciso cscrar a volia dc iodos os asiros ao onio riniiivo dc ondc 133 ariiran ara crcorrcr suas orliias, dcois dc longos inicrvalos; so cniao sc odcra dizcr quc iranscorrcu un ano, o qual conrccndcra ccriancnic nuiios scculos dos quc conia o Ioncn. Parcccu, ouirora, quc o Sol sc ciinguia c cclisava visia dos Ioncns, quando a alna dc Fnulo cncirou ncsic ncsno icnlo; assin, quando na ncsna aric o rorio Sol sc cclisar dc novo, quando os asiros voliarcn ao ncsno signo c ocuarcn o ncsno lugar quc cniao ocuavan, icra iranscorrido cssc ano; Iojc, ainda nao iranscorrcu a vigcsina aric. XVI. Sc cIcgasscs ois, a dcscscrar dc voliar ara csic siio, cn quc csiao as alnas dc iodos os grandcs c insigncs varcs, quc scria ara ii cssa gloria Iunana, quc so una cgua aric do ano odc durar? Assin, ois, sc quiscrcs fiar icus olIarcs na aliura c no inicrior dcsic cicrno saniuario, dcsdcnIa as alavras do vulgo, dcia dc csiar dccndcnic dclas c dc cscrar rcconcnsas aos icus aios Iunanos, c rocura fazcr con quc so o airaiivo da viriudc ic conduza vcrdadcira gloria. Julgucn os Ioncns c falcn dc ii cono lIcs arouvcr. suas alavras nao iransorao as csirciias rcgics icrrcsircs quc vcs, ncn sc rcnovara o scu cco; norrcra con una gcraao, ciinguindo-sc no csquccincnio da osicridadc." 134 XVII. Dcois quc clc dissc isso. OI, Africano, rorroni, sc os quc lcn ncrcccn da airia cnconiran alcrias as orias da vcrdadcira gloria, cu, quc dcsdc a ninIa infancia scgui as cgadas dc ncu ai c as iuas, ara iornar-nc digno do vosso nonc, scrci nuiio nais cuidadoso ncssc roosiio, con a cscrana dc iao alia rcconcnsa!" Luia scn dcscanso ara conscgu-la, rcsondcu-nc, c fica salcndo quc nao cs norial, nas icu coro, orquc nao cs o quc arcccs or sua forna. O Ioncn csia na alna, c nao naqucla figura quc con o dcdo sc odc nosirar. Fica, ois, salcndo quc c Dcus, sc Dcus c qucn cnsa, qucn scnic, qucn rccorda, qucn rovc, qucn rcgc, nodcra c novc o coro, dc quc c dono cono Dcus do nundo, qucn, cono cicrno Dcus solcrano, novc o Univcrso c scu coro norial con as cncrgias dc scu csriio. XVIII. Eicrno c o quc scnrc sc novc, nas o scr quc rccclc o novincnio dc ouiro c nao faz scnao iransniii-lo, c ncccssario quc dcic dc vivcr, una vcz quc ccssa o novincnio quc sc lIc conunica. So cisic, ois, un scr quc sc novc or si ncsno, quc nunca ccssara scu novincnio, orquc nunca sc cansa. Todas as ouiras coisas quc sc novcn acIan nclc o rincio do scu novincnio. Mas, iodo rincio carccc dc origcn,, osio quc iudo nascc dclc; nao odc nasccr clc dc coisa alguna, orquc, sc dc alguna 135 nasccssc, nao scria rincio; c, sc nunca conca, nunca acala. Porquc, ciinio un rincio, nao odcria rcnasccr dc ouiro, ncn cria-lo dc si, sc do rincio Ia dc cnanar forosancnic. Por isso, no scr quc sc novc or si ncsno, csia o rincio do novincnio; ncssc scr quc nao odc icr nascincnio ncn noric scn quc o ccu sc dcsirua c fiquc inovcl ioda a Naiurcza, scn fora nova quc a novcssc ao rinciro inulso. XIX. Una vcz afirnada c dcnonsirada a cicrnidadc do scr quc sc novc or si ncsno, qucn odc ncgar quc a inorialidadc c airiluio da alna Iunana! Tudo o quc rccclc inulso cicrno c inaninado; iodo scr aninado dcvc icr, clo conirario, un novincnio inicrior c rorio; csia c, ois, a naiurcza c a fora da alna. Con cfciio, sc soncnic cla, cn iodo o Univcrso, sc novc or si so, c ccrio quc nao icvc nascincnio c quc c cicrna. Ecrciia-a, ois, nas coisas nclIorcs, c fica salcndo quc nada Ia dc nclIor do quc o quc icndc a asscgurar o lcn-csiar da airia; agiiado c ccrciiado o csriio ncssas coisas, voara vcloz ara csic saniuario, quc dcvc scr c foi sua rcsidcncia, c ainda vira nais dcrcssa sc, cn sullincs ncdiiacs, conicnlando o lon c o lclo, roncr a risao naicrial quc o rcndc. As alnas dos quc, alandonados aos razcrcs voluiuosos c cororais, foran, na vida, scrvos dc suas aics 136 c, olcdicnics ao inulso dc sua voluiuosidadc lilidinosa, violaran as lcis divinas c Iunanas, vagan crranics, una vcz quclrada a risao dos scus coros, ao rcdor da icrra, c, so dcois da agiiaao dc nuiios scculos, iornan a cnirar ncsics lugarcs." A visao dcsaarcccu, cniao, c cu dcscrici." 137
NOTAS
(1} Foi graas a un csiraiagcna inaginado or Dulio quc os ronanos alcanaran a. sua rincira viioria naval solrc os cariagincscs. Con cfciio, nunidos os navios ronanos do onics guarnccidas dc arcs quc sc rcndian s galcras dc Cariago, iravou-sc solrc o nar una vcrdadcira laialIa canal, saindo Fona viioriosa. Para cclclrar o iriunfo dc Dulio, crgucu-sc a fanosa rosiraia colunna (coluna rosiral}. (2} Ailio Fcgulo, icndo cado cn odcr dos cariagincscs, foi or csics cnviado a Fona, afin dc roor ao Scnado una iroca dc risionciros. Eviiou, orcn quc o Scnado acciiassc a roosia c, nau grado as sulicas dc sua nulIcr Mancia c dos scus filIos, voliou a Cariago c foi suliciado. (3} Cnsul ronano no ano 251 a. C., vcnccdor dos cariagincscs na Siclia. (4} Quinio Falio Maino, cognoninado o Cunciaior (o Conicnorizador}, soulc, con sua iaiica rudcnic, susiar os rogrcssos dc Anlal. (5} Marco Claudio Marcclo, quc, duranic a scgunda gucrra unica, ionou Siracusa. 138 (6} Pullio Cornclio Ciiao, o Africano, quc sc disiinguiu na scgunda gucrra unica c vcnccu Anilal cn Zana. Scu irnao Ciiao Eniliano, quc foi o scgundo dc nonc Africano, foi o dcsiruidor dc Cariago no ano 146 a. C. (7} Caiao-o-Aniigo ou o Ccnsor, cclclrc cla ausicridadc dos scus rincios c ao qual sc airilui a frasc fanosa. Dclcnda Cariago! (Dcsirua-sc Cariago!"}. (8} Aniiga cidadc do Lacio. (9} Filosofo grcgo, disculo dc Plaiao, cujas douirinas sc csforou or conciliar con as dc Piiagoras. (10} Un dos nais aniigos ocias laiinos, grcgo dc nascincnio (240-169 a C.} (11} Ccncral aicnicnsc, vcnccdor dos crsas na laialIa dc Maraiona. (12} Ccncral aicnicnsc, advcrsario dc Arisiidcs. Acusado dc cculaio, foi cilado c rciirou-sc ara a Pcrsia, ondc norrcu. (13} Triluno c diiador ronano, quc ncrcccu, clos scus scrvios, o iiulo dc scgundo fundador dc Fona. (14} Scrvlio Aala, quc naiou Esurio Mclio. 139 (15} Ciiao Nasica, rino do rinciro Africano, ininigo inlacavcl dc Tilcrio Craco. (16} Un dos ncnlros da fanlia Poolia. (17} Onio Ncoic, cnsul quc rovocou a noric dc Caio Craco. (18} Caio Mario, cnsul ronano, vcnccdor dos Cinlros, rival dc Sila. (19} Cnsul. ao icno dc Sila, rcuiado o nais viriuoso do scu scculo. (20} Cnsul ronano. (21} idcn. (22} Paulo Cornclio Ciiao, ai do Africano. (23} SolrinIo dc Ciiao Africano. (24} Pcrsonagcn dcsconIccida. (25} Fanoso filosofo grcgo, cujas douirinas Plaiao cc nos Dialogos Acusado dc corroncr a juvcniudc, Socraics foi condcnado a lclcr cicuia. (26} grandc filosofo da Crccia, disculo dc Socraics c ncsirc dc Arisioiclcs. 140 (27} Filosofo c naicnaiico grcgo, dc cisicncia rollcnaiica. iido cono o fundador da sciia dos iiagoricos. (28} Filosofo iiagorico. (29} Dc Tarcnio. (30} Filosofo iiagorico, ao qual Plaiao dcdica un dos scus Dialogos. (31} Filosofo iiagorico do scculo V. (32} Da fanlia dc Canilo, o diiador fanoso quc salvou Fona da invasao gaulcsa. (33} Arquiicio c orador aicnicnsc, conicnoranco dc Dcncirio dc Falcro. (34} Lclio-o-Salio, anigo do scgundo Ciiao Africano. (35} Ccncral ronano, vcnccdor dc Corinio. (36} Idcn. (37} Mucio Quinio Ccvola (o CanIoio} foi o jovcn ronano quc, dcois dc sc icr iniroduzido no acanancnio dc Porscna ara naia-lo c icndo assassinado o sccrciario do rci julgando quc sc iraiassc dc Porscna, foi conduzido rcscna dcsic c, cniao, cono ara casiigar o scu cngano, qucinou a nao dirciia cn un lrasciro. 141 (38} Auior dc un ocna solrc asirononia, - (39} Asirnono. (40} Ilusirc gcncira da aniiguidadc, nascido cn Siracusa.. (41} Filosofo grcgo da cscola jnica, auior dc una Cosnologia. (42} Asirnono grcgo, a qucn sc airilui a invcnao do quadranic solar Iorizonial. (43} Pocia c asirnono grcgo, auior dc un ocna cclclrc solrc os Fcnncnos. (44} Pai dc Filao. (45} Cclclrc orador c csiadisia aicnicnsc. (46} Filosofo grcgo, considcrado cono o fundador do icsno filosofico. (47} Lcndario fundador c rinciro rci dc Fona. (48} Tirano dc Siracusa, quc culsou os cariagincscs da Siclia. (49} Tarqunio Scio, filIo dc Tarqunio-o- Solcrlo. (50} Tragcdia dc Euridcs. 142 (51} Hcroi lcndario, quc sc disiinguiu na gucrra dc Troia. (52} Pocia dranaiico laiino, conicnoranco dc Ciiao Africano. (53} FilIo dc quilos. (54} Cnsul ronano, norio na laialIa dc Canas. Scu filIo Paulo Enlio, o Maccdnio, ianlcn cnsul, foi o vcnccdor dos crsas cn Pidna c un dos cIcfcs do ariido arisiocraiico cn Fona. (55} Solrcnonc do scgundo Ciiao Africano. (56} Poliico ronano, quc foi iriunviro con Poncu c Ccsar. (57} Poliico ronano. (58} Cnsul ronano. (59} Cclclrc Iisioriador grcgo, ncsirc dc Ciiao Africano. (60} Fundador do incrio crsa, noiavcl or sua lravura c nagnaninidadc. (61} Trilunal surcno dc Aicnas, conosio dc 31 ncnlros, cncarrcgado dc julgar as causas crininais nais inorianics. 143 (62} Tirano dc Agrigcnio, fanoso or sua circna crucldadc. (63} Os Trinia Tiranos fornaran o consclIo oligarquico quc os csarianos inuscran aos aicnicnscs dcois da viioria dc Lisandro. (64} Juiicr, ai c solcrano dos dcuscs na rcligiao dos ronanos c dos grcgos, cra cIanado, scgundo os scus divcrsos airiluios. Juiicr iino, Juiicr Tonanic, Juiicr Maino, cic. (65} MonianIa cnirc a Tcssalia c a Maccdnia, ondc, scgundo a niiologia, rcsidian os dcuscs. (66} Cclclrc ocia grcgo, auior da Ilada c da Odisscia. (67} Aniiga cidadc nariina da Iialia, ondc Cccro ossua una quinia. (68} Tarqunio Scio, cujo ulirajc a Lucrccia foi causa da qucda da rcalcza cn Fona. (69} Tirano dc Aicnas, conicnoranco dc Solao. (70} Fci dc Crcia, salio lcgislador. (71} Pcrsonagcn dc cisicncia rollcnaiica. Licurgo c dado, cla iradiao, cono 144 o lcgislador da Laccdcnnia, ianlcn cIanada Esaria. (72} Os Iisioriadorcs grcgos airilucn a Tcscu a organizaao da iica c a lcgislaao riniiiva dc Aicnas (73} Lcgislador dc Aicnas, cujas lcis cran iao scvcras quc sc dizia icrcn sido cscriias con sanguc. Da o adjciivo draconiano, quc sc alica a ioda lci ou ncdida conira as lilcrdadcs ullicas. (74} Solao, ou Solon, cclclrizou-sc cono lcgislador dc Aicnas. Foi un dos scic salios da Crccia. (75} Av dc Pcriclcs, quc insiiiuiu cn Aicnas o govcrno dcnocraiico c a lci do osiracisno. (76} Orador, csiadisia c Iisioriador grcgo, quc govcrnou Aicnas cn nonc do naccdnio Cassandro. (77} Porio c aldcia da iica. (78} Fio da Iialia quc lanIa Fona c dcscnloca no nar Tirrcno. (79} Irnao dc Fnulo, rinciro rci dc Fona, clo qual foi norio. (80} Fci dc Alla Longa. 145 (81} A nais aniiga cidadc do Lacio, fundada or Encias. Foi rival dc Fona. (82} Anco Marcio, ncio dc Nuna Ponlio, foi o quario rci dc Fona. Fundou o orio dc siia, na foz do Tilrc. (83} Fci dos salinos, quc ariilIou o odcr con Fnulo. (84} Aliado dc Fnulo. Con o nonc dc Lucunao assaran os ciruscos a dcsignar os cIcfcs dc irilo c os saccrdoics. (85} Julio Proculo, quc, dcois da noric dc Fnulo, afirnou quc csic lIc iinIa aarccido cn forna dc divindadc. (86} Dcrivado dc Quirino. (87} Nonc dado a Fnulo dcois dc sua noric. (88} 0 nais cclclrc dos Icrois da niiologia grcga, filIo dc Juiicr c dc Alcncna. (89} Scgundo rci dc Fona. (90} Sciino c uliino rci dc Fona. Tcndo govcrnado con violcncia c arlirio, foi dcsironado or Druio c Colaiino. (91} Tcrcciro rci dc Fona, quc sulncicu os allanos c os salinos. 146 (92} Ncio dc Nuna Ponlio. Foi o quario rci dc Fona, icndo fundado o orio dc siia. (93} Pai dc Tarqunio Prisco. Nasccu cn Corinio. (94} Tirano dc Corinio. (95} Ticicnscs. isio c, os salinos, dc Tiio Tacio, ccniuria dc cavalciros insiiiuda or Fnulo. Fanncnscs ou Fannos. isio c, os laiinos, ouira ccniuria. Luccros ou luccrcnscs. isio c, os ciruscos, ianlcn. (96} Aniigo ocia laiino, cnico c cico. (97} Scrvio Tulio, scio rci dc Fona. (98} Tcnlo dcdicado a Juiicr c cidadcla no nonic Caiiolino, ondc os iriunfadorcs cran coroados. Pcrio do icnlo, csiava a rocIa Tarcia, dc ondc cran rcciiiados os iraidorcs. Da rovcn a locuao. "Do Caiiolio rocIa Tarcia, nao vai nais quc un asso", o quc significa quc, nuiias vczcs, ao iriunfo odc scguir-sc o orolrio. (99} Cidadc da aniiga Crccia, na qual Iavia un icnlo ondc Aolo diiava oraculos cla loca dc Piia. (100} Dcus grcgo c ronano dos oraculos, da ncdicina, da ocsia, das arics, dos rclanIos, 147 do dia c do sol (ncsia uliina qualidadc, ianlcn cIanado Fclo}. (101} Dana ronana quc sc naiou or icr sido ulirajada or un filIo dc Tarqunio-o- Solcrlo. cssc faio dcu origcn ao csialclccincnio da Fcullica cn Fona (102} Pcrsonagcn ouco conIccida (103} Lucio Tarqunio Colaiino, ncio dc Tarqunio Prisco c narido dc Lucrccia. Foi, con Druio, un dos rinciros cnsulcs dc Fona. (104} Lucio Junio Druio, rincial auior da rcvoluao quc culsou dc Fona os Tarqunios c insiiiuiu a Fcullica. (105} Esurio Cassio Vicclino, cnsul ronano, ronoior dc una lci agraria quc lIc cusiou a vida. (106} Marco Manlio Caiiolino, cnsul ronano quc salvou o Caiiolio siiiado clos gaulcscs c foi, nais iardc, rcciiiado da rocIa Tarcia. (107} Esurio Mclio, cavalciro ronano quc asirou rcalcza. (108} Tilcrio Craco c scu irnao Caio, filIos dc Cornclia, foran os auiorcs das lcis agrarias con as quais dcscjavan r un fin avidcz da 148 arisiocracia ronana, quc sc aodcrara da naior aric das icrras conquisiadas ao ininigo. (109} P. Valcrio Volusio Pullcola, un dos fundadorcs da Fcullica ronana icndo ariiciado con Druio da culsao dos Tarqunios. (110} Saccrdoics. (111} A Lci das Dozc Taluas foi a rincira lcgislaao cscriia dos ronanos. Assin foi cIanada or icr sido gravada cn dozc ialuas dc lronzc. Os dcccnviros, isio c, os dcz nagisirados noncados dcois do csialclccincnio da Fcullica cn Fona con o fin dc clalorar un codigo, foran os scus auiorcs. (112} Lucio Valcrio Flaco, ocia laiino. (113} Scnador ronano. (114} Un dos auiorcs da lci quc rccclcu o scu nonc. Lci Horacia. (115} Trilunos do ovo, cada qual icndo fciio una lci, quc rccclcu, or isso o nonc dc Lci Porcia. (116} Crandc ocia laiino, auior do ocna Dc Naiura Fcrun. 149 (117} P. Lacrcio, da cidadc dc Lacric, foi o rinciro diiador dc Fona. (118} Cnsul ronano. (119} Idcn. (120} Fci dc Esaria, quc insiiiuiu os cforos. (121} Cnsul ronano. (122} O cnsul Aicrnio, quc ronulgou a cIanada Lci Aicrnia. (123} Auior da Lci Paria. (124} Dos Pinarios, aniiga fanlia do Lacio. (125} Isio c, os dcccnviros. (126} Caio Canulcio, iriluno do ovo. (127} 0 nais cclclrc dos ocias laiinos, auior da Encida, das Ccorgicas c das Ducolicas. (128} Marco Curio Dcniaio, cnsul ronano, vcnccdor dc Pirro. incorruivcl, dizia rcfcrir inor a roria voniadc aos ossuidorcs dc ouro a ossu-lo clc rorio. (129} Cclclrc filosofo grcgo, nascido na Maccdnia. Foi disculo dc Plaiao c ncsirc dc Alcandrc. 150 (130} Filosofo csioico. (131} Doi sagrado quc os aniigos cgcios considcravan cono a crcssao nais conlcia da divindadc sol a forna dc aninal. Foi norio or Canliscs. (132} Fci da Pcrsia, filIo dc Dario. (133} Fci da Maccdnia, ai dc Alcandrc. (134} FilIo dc Filic. (135} Fci do Egiio, norio or Hcrculcs, a qucn rcicndcu inolar, scguindo assin o scu cosiunc dc inolar aos dcuscs iodos os csirangciros quc cnciravan nos scus donnios. (136} Dc Doco, rci da Mauriiania, quc cnircgou aos ronanos Juguria, scu gcnro. (137} Honcn fanoso or suas riquczas. Foi iriunviro con Poncu c Ccsar. (138} Filosofo c ncdico dc Agrigcnio. Cania-sc quc sc lanou na craicra do Eina ara quc nao sc acIasscn os scus rcsios noriais o sc julgassc quc iinIa sulido aos ccus. Mas, dcvorado clo vulcao, as suas sandalias foran dcvolvidas, ficando assin dcsvcndado o scu orgulIoso suicdio. 151 (139} Povo dc asiorcs, quc Ialiiava a Arcadia, rcgiao nonianIosa da vclIa Crccia. (140} Dc Nunancia, quc foi dcsiruda or Ciiao Eniliano. (141} Hosilio Mancino, cnsul ronano, cnircguc aos nunaniinos or icr firnado con csics un iraiado dc az vcrgonIoso quc o ovo nao quis raiificar. (142} Cclclrc orador do icno da Fcullica. (143} 0 nais ilusirc csculior da aniiguidadc, nascido cn Aicnas. (144} Dcnagogo aicnicnsc, a qucn Arisiofancs faz varias aluscs cnicas. (145} Filosofo c dcnagogo aicnicnsc. (146} Orador aicnicnsc. (147} Pocia cnico laiino. (148} Idcn. (149} Morilus aniiquis rcs siai ronana virisquc (vcrso dc Enio}. (150} Fci da Nundia, aliado dos ronanos. 152
FoclciEdiiion 2001 Fidcndo Casiigai Morcs Verso para eBook eBooksBrasII.com
__________________ JulIo 2001 coylcfi 2005 Fidcndo Casiigai Morcs Verso para eBook eBooksBrasII.com
__________________ Fcvcrciro 2005
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial. Sc vocc agou or cssc livro VOCE FOI FOUDADO! Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS dircio na fonic. www.cloolslrasil.con