QUE SON?

CARACTERÍSTICAS
- Cantigas influenciadas polo ”sirventés” provenzal
e a tradición burlesca popular.
- Un único xénero, non dous, aínda que segundo a
Arte de Trovar son de escarnio se os trobadores
queren “dizer mal d´alguen (...) per palavras
cubertas” que teñen dobre sentido, e son de maldizer
cando os trobadores “queren dizer mal (...)
descubertamente” sen dobres xogos nin eufemismos.
- Sátira dunha persoa concreta ou dun arquetipo social.
- O seu obxectivo é divertir o auditorio, aínda que hai
algunhas que son moralizantes.
CANTIGAS DE - O riso vén dado pola esaxeración (hipérbole) e a
ESCARNIO E caricatura.
MALDIZER - Son fonte de coñecemento da sociedade medieval
(costumes, valores, usos sociais, feitos...)

AUTORES
Trobadores e xograres cultivaron este xénero, tamén o
rei Afonso X. Lembremos que algúns deles se coñecían
polos seus alcumes: Fernando Esquío, Nuno Porco,
Airas Corpancho, Joam Zorro, Roi Queimado...
RECURSOS
- Tipos de cantigas: mestría e refrán (vid. Cantiga de Amor).
- Ironías, equivocatio (xogos de palabras), lítote (negación do contrario).
- Linguaxe coloquial, vulgar e obscena (escatolóxica e sexual).
- Non hai palabras claves.

CLASIFICACIÓN SEGUNDO A TEMÁTICA

1. SÁTIRA OU SIRVENTÉS MORAL: fanse amargas consideracións 2. SÁTIRA LITERARIA: son frecuentes os escarnios que se dirixen
sobre cuestións morais que afectan a home. Cantiga de Martín Moxá: mutuamente trobadores e xograres. Podemos distinguir os seguintes tipos:
Amigos, cuid'eu que Nostro Senhor a. Parodias das cantigas de amor e dos tópicos do amor cortés, das cancións
non quer no mundo ja mentes parar, de xesta e dos prantos.
ca o vejo cada día tornar b. As que ridiculizan a arte e a pretensión dos xograres de elaborar versos.
de ben en mal e de mal en peior; c. As que ridiculizan un individuo polas súas escasas calidades trobadorescas.
ca vejo boos cada día decer Os trobadores queremos poer
e vejo maos sobr'eles poder; que se non faça tanto mal cantar.
por én non hei da mia morte pavor. Pero Malfado
3. SÁTIRA POLÍTICA E MILITAR, hai dous ciclos:
a. Entrega dos castelos ao conde de Boloña por parte dos nobres portugueses, dos que se ridiculiza a súa covardía.
b. O ciclo de Granada, que alude tamén á covardia dos cabaleiros no campo de batalla, desta volta na guerra contra Granada.
O que foi passar a serra O que flhou gran soldada
e non quis servir a terra e nunca fez cavalgad,
é ora, entrant’a guerra é por non ir a Graada
que faroneja. que faroneja.
Pois el agora tan muito erra, Se é ric’homen ou ha mesnada,
maldito seja! ¡maldita seja
4. SÁTIRA SOCIAL: grande parte das 400 cantigas de escarnio conservadas teñen asunto variado e diríxense a personaxes concretos, dos que se dá o nome
frecuentemente.
a. Sátiras de debilidades físicas que fan escarnio de eivados, vellos...
b. A decadencia dos infanzóns: documentan a vida das clases nobres e o infantado dos ss. XIII-XIV. Nelas aparecen os valores novos que substentan a
expansión burguesa a base de ridiculizar os infanzóns, enfonchados e orgullosos da súa condición nobre, mais sumidos na miseria.
c. Sátira de diferentes tipos sociais: validos, administradores, avogados, xuíces, médicos, físicos, sangradores, astrólogos, criadas vellas entremetidas...
Atácase a corrupción dos cargos públicos. Hai cantigas que satirizan os xudeus e mesmo os romeiros de Terra Santa.
d. Soldadeiras, cregos, abadesas e cantigas obscenas: un grupo numeroso de cantigas fai referencia á vida das soldadeiras, que acompañaban a
trobadores e xograres e exercían a prostitución, e satirízase a luxuria, a homosexualidade masculina ou feminina e todo tipo de “vicios”. A linguaxe é
atrevida e non todo o mundo está de acordo en que constitúan, como di o profesor Rodrigues Lapa, a cloaca dos nosos cancioneiros.

Os beesteiros daquesta fronteira Non quer’eu donzela fea A un frade dizen escaralhado,
pero que cuidan que tiran mui ben, que ant’a mia porta pea. e faz ´creúd’a quen lh’o vai dizer,
quero-lhis eu conselhar ũa ren: Non quer’eu donzela fea ca, pois el sabe arreitar de foder,
que non tiren con María Balteira, e negra come carvón, cuid’eu que gaj’e de piss’arreitado;
ca todos quantos alí tiraron Que ant’a mia porta pea e pois emprenha estas con que jaz
todos se dela con mal partiron nen faça come sisón. e faze filhos e filhas assaz
assí é sabedor e é arteira. Afonso X ante lhe digu’eu ben encaralhado
Pero de Amboa Fernand’Esquio

OS XÉNEROS MENORES OU HÍBRIDOS

Estas cantigas ou ben mesturan trazos dos tres grandes xéneros ou ben son moi peculiares. Os principais son:
1. A PASTORELA: os protagosnistas son un cabaleiro e unha pastora que se atopa no seu camiño. Mestura características da cantiga de amor (fala un
home a un doncela de clase social baixa) e da cantiga de amigo (a natureza é confidente ou espello da doncela).
2. O PRANTO: texto elexíaco no que se chora a morte dalgunha persoa de especial devoción para o trobador. Conservamos cinco, catro de Pero da Ponte.
3. A TENZÓN: debate de carácter satírico entre dous trobadores, como o que manteñen Lourenço e Johán Garcia de Guilhade.
Ves, Lourenço, ora m’assanharei,
pois mal i entenças, e te farei
o citolón na cabeça quebrar.
Joan García, se Deus mi perdón,
mui grande verdade digu’eu na tençón,
e vós fazed’o que vos semelhar.