Alevi̇li̇k Ve Bektaşi̇li̇k Araştirmalari

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

DERLEYEN: RAMAZAN KO
80.YIL CUMHURYET ANADOLU LSES DN KLTR VE AHLAK BLGS RETMEN EDRNE
[www.ramazankoc.com]
FHRST
1-KONUYA BALARKEN 2- NSZ YERNE
* TARHTEN GNMZE ALEVLK-BEKTALK YORUMU HSAN NL

3- YAHUD MNAFIK BN SEBE VE FAALYETLER 4-ALEV-BEKTALN TARH KKENLER rene Melikoff
5-ALEVLERDE LMLE LGL RTELLER 6- GADR HUM OLAYI 7- ALEVLK LE LGL KAVRAMLAR 8- ALEVLK KRONOLOJS 9- ALEVLK NASIL ORTAYA IKMITIR, BR MEZHEB MDR, SYAS BR FIRKA MIDIR 10- ALEVLK NE DEMEKTR 11-ALEVLK NEDR ? HAMD DNDREN 12-ALEVLK NEDR ? MEHMET KIRKINCI 13- ALEVLKLE LGL FARKLI GRLER 14-ALEVLKLE LGL NOTLAR 15-ALEVLKTE DER NANLARIN ETKLER VE ZLER 16-ALEVLKTE ESK TRK ADETLERNN VE AMANLIIN ZLER 17-ANADOLU ALEVLNE KISA BR BAKI 18-BEDZZAMAN SAD NURSNN ESERLERNDE ALEVLK DNCESNE BAKI 19-HRCLK VE HRCLN BELL BALI TEMEL ZELLKLER 20- a)- RENE MELKOFF'UN HAYATI b)-TRKOLOJ VE ALEVLK BEKTALK ARATIRMALARININ BYK USTASI : IRENE MELIKOFF c)- RENE MELKOFF METODOLOJS 21-KIZILBALIK NE DEMEKTR?

22- KIZILBALIK VE MUM SND 23- A'NIN DOUU 24- ORTAYA IKAN FIRKALARI VE TKADLARINDAK SAPIKLIKLAR 25- SAFEV DEVLET (1502-1732 ) 26- SNNLK NEDR aykr bir yaz
SKENDER PALA
27- TRKYE'DE ALEVLK TARH 28- YAVUZ, 40 BN ALEV'Y KEST M 29- ALEV-BEKTA KLTRNDE KURAN NANCI 30- ALEVLKLE LGL BAZI SORULAR VE CEVAPLAR a)-MUHABBET NEDR? NSAN KME VE NE LDE MUHABBET EDECEKTR? b)-EHL- BEYT SEVGSNN DNMZDEK YER NEDR ? c)-HZ.AL'NN, KENDSN SEVENLERN NAMAZLARINI KILDII SYLENYOR. DORU MUDUR? d)-BAZI KMSELER, HZ.AL (RA) CAMDE EHD EDLD N CAMYE GTMYORUZ VE NAMAZ KILMIYORUZ DYORLAR. BYLE BR ANLAYIIN DNMZDE YER VAR MIDIR? e)-DENLYOR K, ORU, ASLINDA GN OLARAK FARZ KILINMITI. CEBRAL (AS), ORUCUN FARZ OLUU HAKKINDAK YET GETRDNDE, PEYGAMBER EFENDMZ (SAV) MEDNE'DE BULAMADI; ... f)-AZ DA OLSA, BAZI KMSELERN HZ.AL'YE "ULHYET" SNAT ETTKLERN TYORUZ. BU DDAYA NE CEVAP VEREBLRZ? g)-BAZI KMSELERN, HZ.AL'YE "PEYGAMBER" DEDKLERN TYORUZ. BU DDA, NEREDEN KAYNAKLANMAKTADIR. VE BUNLARA NASIL CEVAP VERMEK GEREKR? h)-HZ. ALNN LMED, BN- MLCEMN LDRD AHSIN -H- ONUN KILIINA GRM BR EYTAN OLDUU DDA EDLYOR VE, O GE IKMITIR. GK GRLTS DE, ONUN KAMISININ AKIRTISIDIR DENLYOR. BU DDAYA NE DERSNZ? I)-BAZILARI TARAFINDAN, "KUR'N-I KERM, HZ.AL (RA)'A GNDERLD HALDE CEBRAL (A.S.) ONU MUHAMMED'E (SAV) GETRD" DYE DDA EDLYOR. BU HUSUSTA NE DYORSUNUZ? j)-DENLYOR K: "KUR'N, ASLINDA BUGN MEVCUT OLAN 6666 YETTEN DAHA FAZLAYDI. HZ.OSMAN ZAMANINDA, BAZI YERLER IKARILARAK, SMDK MKTARA NDRLD." BU DDAYA NE DERSNZ? k)-HLFETN, NCELKLE HZ. AL (RA)IN HAKKI OLDUU HALDE, BU HAKKIN GASP EDLD DDASINA NE DERSNZ? l)-BAZI ALEVLER EHL- SNNETE MENSUP MSLMANLARI YEZD'N ZULMNE TARAFTAR OLMAKLA THAM EDYORLAR. BU THAMA KARI NE DERSNZ? m)-MSLMANLAR ARASINDA ASIRLARDAN BER DEVAM EDEN BU ALEV-SNN HTLFININ SZCE HL ARES NEDR? 31-HAZRET- EBBEKR'N (RA) FAZLET 32- HAZRET- MER'N (RA) FAZLET 33- HAZRET- OSMAN'IN (RA) FAZLET 34- HAZRET- AL'NN (RA) FAZLET 35-ALEVLKLE LGL LNKLER
KONUYA BALARKEN
Bugn 18 UBAT 2012 . Yaklak 6 aydr zerinde altm ALEVLK konusunun yava yava sonuna geldim. Fakat grdm ki bu konunun sonu gelmez. Bir ilahiyat olmama ramen bu konu iimde bir muamma gibi duruyordu. Ne idi bu ALEVLK denen kavram. Bizim bildiimiz gibi bir ey miydi, yoksa farkl bir boyutu mu vard? te bu merakla kollar svadm ve kstl zaman aralnda bu konuya yneldim. Meseleye tarafsz bakmak niyetiyle ncelikle Alevi kkenli yazarlarn kitaplarn okudum, meseleyi deerlendirmek istedim. onlarn nazaryla
Fakat grdm ki herkesin kendine gre bir ALEVLK tanm var. Aylardan beri sitelerde ve forumlarda dolayorum. Aleviliin tanmlar, kaynaklar, tarihesi, ritelleri, inan ve ibadet esaslar zerine younlatm. Zaten ilgili blmlere gz attka sizler de baz ayrntlar fark edeceksiniz. Konu benim iin iinden klmaz bir hal ald. Okuduka okuyasm, aratrdka aratrasm geldi. Baki Z, Ali Yaman , skender ZDEMR gibi Alevi bak asna mensup kiilerin eserlerini taradm. Prof.Dr. Snmez KUTLUnun sitesinden konumuza k tutacak ok deerli ve ynlendirici tespitleri sizlerle paylaacam. rene MELKOFFun objektif bakyla Alevilik ve Bektailikin geliimini inceledim. Alevi kkenli yazarlar kendilerini ne kadar bilimsel kalmaya zorlasalar da Alevi inan erevesinde yetitikleri iin duygusallktan kurtulamamlardr. Baz Snni aratrmaclar da Alevilii Snniletirme abalarna girmilerdir. Alevilik zor bir konu, aratrmalar snrl, yazl belgeler yok denecek kadar az, daha ok szl kltre dayanmaktadr. Bir vesile ile gittiim Erzurumda kymetli insan Mehmet KIRKINCI Hoca efendi ile grp Alevilik Nedir adl kitabndaki baz soru ve cevaplar sitemizde yaynlama adna kendisinden msaade aldm . hsan NL hocamzn TARHTEN GNMZE ALEVLK-BEKTALK YORUMU adl seminerine katldm. Toparladm bilgileri zihnimde dzenleme imkan buldum. Bu konudaki her trl etkinliklere katlmaya da hazrm.
Sonu olarak grdm ki Trkiyede azmsanamayacak kadar Alevi inanca mensup insan var.
Fakat Alevilik, slam Dini iinde yer alan bir oluum mudur? Yoksa heteredox bir yap mdr? Bu sorunun cevabn ilerleyen blmlerde sizler okuduka anlayacaksnz. ahsen ben bu konuda tam bir fikir sahibi olamadm. Yukarda da belirttiim gibi birok kii kendi alglamasna gre bir Alevilik tablosu izmi durumda.

Ac bir durum da u ki; Alevileri ve Alevilii gerek olarak tanmlayacak tutarl bir eser ortada yok. Bunun vebali kime aittir bilemiyorum. yle mit ediyorum ki ilerleyen zaman diliminde Alevilik konusunda kaynaklara dayal olarak ortaya konulacak akademik almalar yaplacak ve i sr olmaktan kacaktr.
Bir takm siyasi sebeplerden dolay bu inanca mensup insanlar merkezden uzaklam veya uzaklatrlmtr. Dolays ile medreselerden ve eitimden mahrum braklmlardr. Din ve bilim konusunda sadece Dede veya Babalarn verdikleriyle yetinmek zorunda kalan bu insanlar zamanla medeniyet standartlarnn dnda kalmlardr. Nihayet 1960l yllarda balayan sanayilemeyle kyden kente balayan glerle farkl bir dnyaya gzlerini amlar, fakat Marxist ve sol zihniyete mensup okumu bir kesim bu potansiyel gc, ezilmilik psikolojisini de iyi kullanarak merkezi otoriteye kar kkrtarak dman haline getirmeye almlardr. imdi Alevi vatandalarmz kendilerine gre hakl olarak Diyanette ve Din Kltr Ve ahlak Bilgisi derslerinde kendilerine de yer ayrlmasn talep ediyorlar. Bu konuda haksz da saylmazlar. Fakat kendilerine u soruyu sormadan da geemiyorum. Trkiyede dini ierikli hayat yaamann zerine snger ekileli neredeyse 100 sene oldu. imdiye kadar sesiniz soluunuz kmad da imdi nereden kt bu hak arama talepleri. Dersimde ilenen katliamlarn sebepleri neydi ve sorumlular kimlerdi? Marata, orumda, Sivasta.. ilenen olaylar kimler fieklediler ve ne amala bu gibi olaylar sahnelendi. Bu sorularn doru cevaplarn biran nce renmek istiyoruz. yle umuyorum ki bu konular tm aklyla gn yzne kacaktr. Hedefimiz doru davranlar sergilemek. Bunun bir nceki adm doru inan, bunun bir nceki adm ise doru bilgidir. Yani salam bir kaynaktan (VAHY) doru bilgiler alamazsak doru inanc yakalayamayz. Doru inanca ulaamaynca da doru ve tutarl davranlar sergileyemeyiz. Bu yzden Alevi olduunu syledii halde gerek Alevilikle yani mensubu olduunu syledii Hz. Ali ile hibir paralellikleri olmayan insanlara ok zlyorum. Neden namaz klmyorsunuz dediinizde Kuranda namaz diye bir ey yok diyebilecek kadar farkl bir rota izen, neden Hacca gitmiyorsunuz dediinizde kalp Kbedir, Kabeye gitmeye ne gerek var diyecek kadar kendine gre bir ka yolu belirlemi insanlara Srt mstakim nasl anlatlr bilemiyorum. Var msnz hibir etnik veya siyasi saplantya bulamadan dorular bulmaya. Herkes vicdanyla ve insafyla bu ie ba koymadka hedefe ulamak ok zor. Zira, bni Sebe zihniyetindeki eytani gler ortal bulandrmak iin var gleriyle almaya devam edeceklerdir. Konuya ilgi duyan arkadalarn konular yle bir taramalarn, eksiklerimiz veya yanllarmz varsa bir mail ile bildirmelerini rica ediyorum. Yukarda da belirttiim gibi daha yolun bandaym ve daha alnacak ok yolumuz var.
Ramazan KO 18-UBAT-2012 C.TES 20:18 EDRNE ramazankoc22@hotmail.com ramazankoc22@gmail.com
NSZ YERNE
Dnya tarihinde etkili olmu gl kltr ve medeniyetler, devletlerin yklp ld gibi yklmazlar ve tamamen ortadan kaybolmazlar. Hibir kltr btnyle lmez, baka kltr ve medeniyetlerde farkl biimlerde tekrar ortaya karlar. Hatta gl ve hkim kltrler, birbirleriyle etkileim ierisindedirler. Yeni bir din olan slam' benimseyenler de byle gl bir kltr ve medeniyet havzasndan geldii iin, kendi kltrlerine ve medeniyetlerine tamamen srt evirmemiler ve onlar slam klf altnda veya onunla uzlatrmak suretiyle yaatmaya devam etmilerdir. nsanlar, hal, tavr, tutum, davran, duygu ve dnceleri bakmndan birbirinden farkldrlar. Tabiatlarndan kaynaklanan bu durum, iinde yaadklar toplumsal yapyla birleince onlarn dini hayatlarnn farkl biimlenmesine sebep olmutur. slam, kitab kltr ve devlet gelenei olmayan bir toplumu medeni bir topluma dntrmekle ise balad. slam'n geldii corafyada Yahudilik, Hristiyanlk, Zerdtlk ve Manihaizm gibi byk dinler ve mezhepler varln devam ettiriyordu. Ayrca slam'n geldii dnemde Sasani ve Roma devletleri Arap yarmadasnda rakip iki siyasi gc oluturmaktayd. Bu hkim kltr ve medeniyetler arasndaki mcadele ve rekabet, daha sonralar, slam'la bu kltrler arasnda devam etmitir. Btn bu sebepler dini deitirmedi, ancak insanlarn slam' farkl ekilde anlama ve alglamalarnda etkili oldu. Kur'an'n indii dnemden uzaklaldka ve sosyal gereklik deitike, insanlar, doal olarak bu metinleri anlamada ve Allah'n muradn tespitte farkl metot ve anlaylarla Kurana yaklatklarndan dolay farkl sonular elde ettiler. Sonuta farkl anlaytaki kii ve gruplarn, kendilerini merulatrmak iin kullandklar bir metin haline geldi ve tek bir ayetle ilgili onlarca gr ileri srld. Hz. Peygamber(SAV)den aktarlan baz hadisler iin de benzer durum sz konusuydu. Neticede her mezhep, frka, tarikat ve cemaat, farkl bir Kur'an tasavvuru oluturarak ona Allah'n yklemedii misyonlar yklemitir. nsanlar arasndaki gr farkllklar ve ayrlklar, tabii, psikolojik, tarihsel, dini ve sosyolojik bir vakadr. Her bir din, felsefe ve ideoloji, bu gerekten nasibini almtr. slam tarihinde ortaya kan bu oluumlar, bir din farkll deil yaklam farklldr. Bu farkllklar, mutlaklk iddiasnda bulunmadka, kendisini slam'n temsilcisi grmedike, bakalarn teki olarak alglamadka birer zenginlik olarak kabul edilebilir. Hz. Muhammed(SAV), vefat ettiinde, kendinden sonra imam veya halife olacak kiiyi gizli veya ak olarak belirlememitir. yle anlalyor ki, dnyevi ilerin dzenlenmesi toplumun tamamn ilgilendiren bir konu olduu iin, kendi yneticisini seme yetkisini btn Mslmanlara ait bir hak olarak gryordu. Bu yzden, Hz. Muhammed(SAV), sahip olduu hukuki ve siyasi yetkilerini baka birine asla devretmemitir. nk slam'da, teolojik olarak, Hristiyanlkta olduu gibi din ve dnyevi otoriteyi elinde tutan ruhbanlk snf yoktu. Eer o, sahip olduu yetkileri devretmi olsayd, byle bir snfn olumasna sebebiyet vermi olacakt. "mamlar Kureytendir" rivayetine dayanarak, Snni limlerin hilafeti genel anlamda Kurey'e tahsis ettiini grmekteyiz. ia ise, ounlukla, hkimiyeti Hz. Peygamber(SAV)in Fatmadan olan soyundan gelen 12 kiiye ait olduunu ileri srmektedir. i-mamiyyenin imamet nazariyesine gre, mamet konusu dinn en temel konularndan olup, insanlarn ihtiyarna ve seimine braklmas doru deildir. Bu sebeple Allah'n peygamber gnderdii gibi her dnemde bir imam tayin etmesi kendisine vaciptir. i limler, Hz. Ali'nin tayinini ispatlamak iin pek ok eser yazm ve yzlerce ayet ve uydurma rivayetleri delil olarak kullanmlardr. i siyaset anlay ile Tanr'nn hukuki ve siyasi otoritesini temsil ettiini iddia eden Katolik Kilisesinin anlay arasnda benzerlikler vardr. slam dncesini oluturan itikadi ve siyasi, fkhi-ameli, mistik ve felsefi dnce ekolleri, farkl zihniyetlerin din anlayna yansmalar olarak analiz edildiinde veya birer zihniyet olarak yapsal analize tabi tutulduunda be farkl din anlay ve dine yaklam biimi ortaya kmaktadr:

1) Tepkisel-Kabilev Din Anlay, 2) Aklc-Hadar Din Anlay, 3) Gelenekseli-Muhafazakar Din Anlay, 4) Politik-Karizmatik Liderci Din Anlay, 5) Keifci-nzivac Din Anlay. nsanlardaki kar kma, protesto etme, iddet, kzgnlk, gazap ve kavgaclk duygusu, asabiyet ve kabilecilik ruhunun youn olduu kabile toplumlarnda ya da bedev toplumlarda, zellikle de byk ve hzl deiimlerin yaand dnemlerde, glenerek bir kitle hareketine dnebilir. Bu tepkisel-kabileci ruh, her bir dinde ve toplumda farkl ekillerde tezahr edebilir. Ancak temelinde, toplumsal alanda yaanan kkl deiime tepki gstermek vardr. slam dncesinde tepkisel din syleminin ya da kabilevi zihniyetin en tipik temsilcileri Hariciler ve ksmen Vehhabilerdir. nk Haricilerin ounluu bedevi hayattan gelme idi. Aralarnda ehirli olan ok az kii vard. Bu yzden Harici fikirler, genelde yerleik hayata geememi veya yeni gemekte olan toplumlara cazip gelmiti. rnein Harici gruplarn Horasan'n sarp blgelerinde tutunmas, Kuzey Afrika'da eitli taraftar toplamas bundan dolaydr. nsan, akl sahibi, dnen, anlayan, sorgulayan ve olaylar arasndaki sebep-sonu ilikilerini aratran bir varlktr. Btn insanlar akl yetisine ve dnme gcne sahip olmakla beraber, bunu tam olarak iletebilmeyi ve verimli bir ekilde kullanmay baarabilenlerin says snrldr. Aklc zihniyet/eilim, kiinin iinde yetitii kltrel ortam ve toplumsal yap, ald eitim ve siyasal ideolojiler sayesinde, dini, sosyal, ekonomik ve politik alanlara yansyabilir. Aklc, zgrlk, eletirel ve sorgulayc bu zihniyet, insanlk tarihinde zellikle, yerleik hayata gemi hadari/medeni toplumlarda, site devletlerinde ve demokratik sivil toplumlarda daha gldr. Hadari toplumlar, ideal anlamda, tekilatl bir siyasi otorite ve devlet geleneine, yasama ve yrtme organlarna, kurum ve kurallara sahiptirler. Farkl dinler ve farkl etnik gruplar bir arada yaarlar. Sorumluluk, su ve ceza bireyseldir. Kitabi kltr ve sistematik dnce gelitii iin, olaylar ve hadiseler derinlemesine analiz edilir. Bu yzden farkl fikirlere, eletirilere tahamml vardr ve istisnai durumlar hari, kendi fikirlerini bakalarna iddet ve bask yoluyla benimsetmek yoktur. Aklc zihniyet, genelde Arap olmayan entelektel evrelerce sistemletirildi. Akla ve akl yrtmelere byk nem veren bu zihniyet mensuplar, yabanc din ve kltrlere kar slamn savunmasn yapt ve bu konuda yzlerce eser yazdlar. slam dncesinde, zgn ve aklc bir Teoloji/Kelam gelitirdiler. Zamanla, akl, tevil, delil, burhan, nazar, rey, tefekkr, teemml, tedebbr, istinbat, kyas ve yakini bilgi kavramlar aklc din syleminin/zihniyetin bilgi kuramnda hakim gstergeleri oldu. nsanlar, alk olduklar hayatn devam etmesini ve deimemesini isterler. Dzen ve istikrardan yana olan insan tabiat istikrarszla ve kaosa kardr. Bu sebeple, ou kere, zorunlu ve hakl da olsa yaplan baz deiikliklere kar kar ve geleneklerinde srar eder. Bu durum onu, muhafazakr ve geleneki olmaya zorlar. nsanlarda, hkmetme ve egemen olma duygusu vardr. Baz kimseler, dier insanlara hakim olmak ve onlar ynetmek ister. Bu hkimiyet arzusu, bazen onu, iktidar ele geirmeye ve bu ynde siyasi ve fikri abalar ierisine girmeye sevk edebilir. Bu amala iinde doup byd siyasi ve dini kltrden kendini merulatracak deliller ve motifler bulmaya alr. Bazen insanlarn kendileri, politik-dini bir lider olarak ortaya karlarken bazen de toplumun bu konudaki kabulleri ve kltrleri baz kimseleri veya soylu aileleri kendileri iin kurtarc olarak grrler. Bu tutum, imparatoru yar-tanr gibi gren Sasanilere ve Eski Yakn Dou toplumlarnda ve Mesih inancnn bulunduu Hristiyan ve Yahudilikten slam'a geenler arasnda daha youn grlebilir. zgrlkleri ellerinden alnan, zulm ve bask gren baz insanlar, kendi fikirleriyle ve eylemleriyle politik-sosyal, dini ve ekonomik olumsuzluklar deitirmede baarsz, yetersiz, aciz ve zayf kaldklarna inanmalar halinde, yaad olumsuz toplumsal yapy deitirmek ve gerei/hakikati elde etmek iin kendi dnda manevi gler aramaya veya mesih ve mehdi misyonu stlenmi otorite kabul edilen karizmatik liderler ve kurtarclar reterek onlardan medet beklemeye balarlar. Byle insanlar, ezilmilik psikolojisi ierisinde salkl dnemezler ve bakalarnn liderliine ve bakalarnn onlar ynetme veya ynlendirmesine ihtiya duyarlar.Toplumsal bunalmlarn ve siyasi iktidar mcadelelerinin yaand toplumlarda, mevcut meselelerin zmnde manevi destee ve beer st zelliklere sahip olduuna inanlan bir kurtarc beklenmesi, beer, siyas, kltrel, tarih ve din bir olgudur. Ancak kurtarc ve karizmatik lider aray, ncelikle beeridir. Yahudilik, Hristiyanlk, Hinduizm, slamiyet ve dier baz din mensuplar, bu beeri psikolojik tutumu, dini alana tayarak merulatrma yoluna

gitmilerdir. Yahudilerin kurtarcs olarak Mesih'i; Hristiyanlarn sa'y; baz Mslmanlarn Haimi soyundan veya Ali'nin Fatma'dan devam eden soyundan mehdi veya mehdiler beklemesi, bu fikrin en tipik tezahrleridir.slam tarihinde, "Dini, insan veya insanlara itaat etmek ya da imama itaate etmek. " olarak alglayan "karizmatik liderci" veya "Kurtarc bekleme" eklindeki politik din anlaynn pek ok tezahrne rastlamak mmkndr. Bunlarn banda Ar ii hareketler, Onikimamiyye iasi (Usliler-Ahbriler), smaililik-Hasan Sabbah Fedaileri-, Batnilik, Karmatiler, Zeydilik, Drzilik, Nusayrilik, Kadiyanilik, Babilik-Bahailik, eyhilik, Oniki mam'in masumiyetini ve imamete hak sahibi olduklarn savunduklar srece Kzlbalk ve Alevilik ve benzeri ekoller gelmektedir. Politik-Karizmatik din syleminin merkezinde Masum mam , Mehdi ve Mesih fikri bulunmaktadr. Bunlarn kaldrlmas durumunda, bu frkalarn varlk sebepleri ortadan kalkm olur. Dier taraftan aa yukar bunlarn tamamnda, ya Haimi soyundan veya Ali'nin Fatma'dan olan soyundan (Ehl-i Beyt) bir kii ya da bu soyla alakas olmayan kiiler, hayatta iken ya da lmnden sonra, kurtarc (Mehdi/mam/Mesih/Allah'n hlul ettii Resul) olarak beklenmektedirler. Bu misyon, Haimi soyundan olanlara ou kere kendileri dndakiler tarafndan yklenirken, Haimi soyundan olmayanlara, daha ok kendilerince yklenmitir. Mehdilikle yetinenler olduu gibi mceddidlikle balayp mehdilik, mesihlik ve resullk, daha da ileri giderek ilahlk iddiasnda bulunanlar da olmutur. Aslnda ia'nn siyasal tarihi, 12 imam nazariyesine gre yeniden ina edilmi tamamen politik bir tarihtir ve slam'n siyasallatrlmas zerine kurulu bir nazariyedir. mamlar sevmek veya sevmemek dahi diniletirilmitir. slam toplumunun kaderi belli bir soyun ya belli bir dnemden sonra da ortada olmayan gizlendiine inanlan gzlenen bir kiinin tekeline terk edilmek istenmitir. Bu yzden yazdklar eserlerin tamamnda bu nazariye ile ilgilenilmitir. Sonu olarak, politik-karizmatik liderci din syleminin veya zihniyetin, Siyasal iktidarn ilahilii ve naslar tarafndan belirlenmilii, Velayete iman, zamann imamna beyat; mama/mamlara mutlak itaat; mamlarn gnahszl; Mehdi/Kurtarc beklemek; Ali ve soyuna kutsallk atfetmek, slamn siyasallatrlmas, Kur'an'n Batni yorumunu savunmak gibi temel zellikleri bulunmaktadr. nsan, seven, korkan, endie duyan, umut eden, zlem duyan, sayg duyan, kutsallatran, nefret eden, tutkular, arzular ve sezgileri olan duygusal bir varlktr. Bu duygusallk, bazen kiinin kendisine ynelmesine ve ie dnk bir tecrbeyi yaamasna sebep olabilir. Tpk akl gibi, sezgi de, insann dini hayatn ekillendirmede nemli bir rol oynayabilir. Bu yzden baz insanlar, dini hayatnda ve gerei elde etme konusunda, akldan ok deruni tecrbeye balanr. Kutsallatrlan varla olan ilgi ve sevgisi, dini duygu ve tecrbenin merkezine konur ve duygular, heyecanlar, kalbi bilgi ve sezgiler n plana geer. Tarih boyunca birok dinde mnferit inzivaya ekilme, sezgi ve ilhamn farkl ekillerde ya da benzer ekillerde, bir eit tepkisel hareketler olarak tezahrlerine rastlanmaktadr. nsan tabiatndaki bu psikolojik eilimlerin zmrelemelere ve tasavvufi topluluklara dnmesine en msait zemin, sosyal ve siyasi bunalmlarn ve hzl deiimlerin yaand ar dnyevilemi toplumlardr. nk bu durumlarda fertlerin yaad yalnzlk ve uzlet hissi, onlar kurtulu arayna sevk eder. slam dncesinde sezgici/keifci ve irfani din anlaynn temsilcileri arasnda Zahidler, Sufiler, Tarikatlar-Yesevilik, Nakilik, Kadirilik, Alevilik-Bektailik, Mevlevilik, Ticanilik, Rfailik- ksmen Batiniler ve raki filozoflar bulunmaktadr. Sezgici/keifci din anlay, tarihte olduu gibi gnmzde de siyasal, toplumsal ve ekonomik alanlarda yaanan bunalmlardan bir ka ve ar dnyevilemeye kar daha farkl bir dnyevileme biiminde ayn tarikat adlaryla veya farkl biimlerde farkl adlarla bir tepki olarak tezahr etmektedir. Sonu olarak, deruni tecrbeci/mistik din syleminin veya zihniyetin, veli ve sufilerin yceltilmesi, sufi nderlere ve eyhlere mutlak teslimiyet, metafizik alem hakknda dnme, varlklarn tek kaynaktan olduunu kabul, bata insanlar olmak zere btn varlklara kar sevgi ve hogr, keif ve ilham merkezli din ve dnya gr, akl dmanl, kelam ve felsefe aleyhtarl, kurtulua ermilik iddias, batni yorum, sanat ve musikiye yakn ilgi, doruluu bakalarnca test edilemeyen znel ve kontrol d kutsal bilgi (keif ve ilham), mutlak doruluk iddias gibi temel zellikleri bulunmaktadr. a'nn immeti aynen nbvvet gibi ilh bir makam olarak grmesinin, siyasi mevzularn bir inan esas olarak kabullenilmesine sebep olduunu, bunun da tartmalarn bymesinde ve toplumda huzursuzluklarn artmasnda etkili olduunu syleyebiliriz. ada iktidar-ulem ilikisi salam bir zemine oturtulamam ve halk ile iktidar arasnda gvenli ve scak bir iliki tesis edilememitir. Bu durum zaman zaman iktidar ile i ulemnn g

mcadelesine sebep olmu ve iki bal bir otorite meydana gelmitir. Dolaysyla bu mcadelenin i ulemy politize ettiini, toplumun gven duymas gereken kurumuna itibar kaybettirdiini sylemek mmkndr. Trkler arasnda faaliyet gsteren mezhepler, srayla Hariciler, Mrcie, Mutezile, ia, Zeydiye, smaililik, Ehl-i Snnet'in Matridi ekol, E'ari ekol ve Hadis Taraftarlar olmutur. Bunlardan Hariciler, Mu'tezile, E'arilik ve Hadis Taraftarlar bir ekol olarak tarihe karrken Matridilik ve Hanefilik Trklerin ounluu tarafndan benimsenen mezhepler olmaya devam etmitir. Haricilik, Trk blgelerinde nemli faaliyetlerde bulunmusa da onlar kendi tarafna ekmekte baarl olamamtr. Zeydiliin ise, Trklerle ilk temas Harun Reid dneminde, Yahya b. Abdillah'in 170 kiilik taraftaryla, nce Rey'e, oradan, Czcan ve Belh'e, daha sonra Mvernnehir'de Trk meliki Hakan'a snmasyla balar. Snn Siyaset nazariyesine gre, imamlarn seimi Mslmanlarn nde gelenlerine veya kendilerine braklmtr. glerin balad 1950lerden sonra zellikle kentlerde yaayan Alev toplumu, dedeleri arka plana itmi, madd desteklerini ekmitir. Geleneksel Alevliin en nemli unsurlarndan grg ve sorgu cemi yaplmaz olmu, musahiplik unutulmutur. Dedelik kmeye yz tutmu, toplum dini nderlerini terk etmitir. 1980'lerden sonra ise Alev camiaya mensup ou yksek retim mezunu baz kimseler Alevlik konusunda eser yazmaya balam, toplumu ynlendirmeye almlardr. Bugnn Alev toplumunu, dedelerin eserlerinden ok yazarlarn kitaplar etkilemektedir. Bu yazarlarn Alevliin kkeni ve mahiyeti ile ilgili deerlendirmeleri baz noktalarda birbirinden olduka farkldr. Trkiyede Snn ve Alev topluluklar bir arada yaama tecrbesi geirmektedirler. lkemizdeki bu byk iki oluum yaplanmas bakmndan Trk Halk slmlnn iki kanadn oluturmaktadr. Trkiye'de Snn kesim arasnda nasl farkl din gruplamalar, tekiltlanmalar mevcutsa Alevilik-Bektailik ats altnda da ayn ekilde birbirinden farkl oluumlar grlmektedir. Bunlar bir tr zenginliktir. Aleviler rgtsel olarak ok paraldrlar, teolojik olarak netlie sahip deiller, dolaysyla btn bunlara nyarglar, tarihsel tereddtler de eklendii zaman Trkiyedeki yaplarn ina etme konusunda skntlar vardr. Alevilii tmyle tek bir dininin rn, tek bir ulusun rn olarak grmek tmyle bilimsel gereklere ters dmektedir. Anadolu Alevilii tek bir etnik gruba ve kltre balanamaz. Seluklularda ve Osmanllarda "Alevi" szc kullanlmamtr. Bu ismin belgelere gemesi yz yllk bir olaydr. Alevi kavram ilk zamanlarda Hz.Alinin soyundan gelen insanlar iin kullanlyordu ve kavram tam olarak bunu karlyordu. Hz.Alinin taraftarlar ise ia veya ia- Ali kavramlaryla ifade ediliyordu. Alevilik hakknda aratrmalarda bulunan bir yazar, Alevilik konusunda bir gazete ile yapt rportajda uzun sredir altn, ancak Alevilii zemediini ifade ediyordu. Birka aratrmac ise Alevilii bir sr olarak tanmlyor, kimileri ise Aleviliin net bir tanmnn yaplamayacan iddia ediyordu. Baka bir kii ise, ortada birden fazla Alevilik olduunu sylyor, Alevilikten deil Aleviliklerden bahsetmenin daha doru olacan belirtiyordu. Bunun sebebi Anadoluda Aleviliin yazl kltre olan yabanclnn da rol yok deil. lk nce Aleviliin orijinleri tannmal bundan sonra insanlar deerlendirilmelidir. Yoksa insanlara bakarak Alevilik tannmaz. Aksi taktirde yaplan aratrmalar salkl sonu vermez, havada kalr.
15. yy.n son yarsnda yeni bir kavram daha ortaya kt . ah smail in babas eyh Haydarn mritleri balarna krmz sark saryorlard. Bundan dolay bu mritlere Kzlba ad verildi . Daha sonra bu kavram Anadolu da ve randa ki iiler iin yaygn olarak kullanlmaya baland. Artk bu corafyada iilik ve Caferilik ile yeni bir kavram ortaya kmt: Kzlbalk Ancak Alevi kavram 19. yy.n banda Kzlba topluluklar ifade etmek iin kullanld. Ksa bir sre sonra Alevilik kavram Bektailik de dahil, iilie bal olan btn topluluklar iin kullanlmaya baland. Gnmzde de kavram ayn anlamda kullanlmaktadr. Alevi Aydn diye ne atlan, ama Alevilikle alakas olmayan baz insanlar Alevilie eitli tamnlar getirmekte ve bu suretle insanlarn beynini kartrmaktadrlar.
TARHTEN GNMZE ALEVLK-BEKTALK YORUMU

HSAN NL Alevlik Nedir? Hz. Aliye muhabbet eden, Ali taraftar, Aliye mensup, Hz. Aliyi Hz. Peygamberden sonra imamet ve fazilet bakmndan nder ve stn kabul edenlere Alev; Bu dnceyle beslenerek slamn batn ynn esas alan mistik yorumuna da Alevilik denir. Alevlik bir mezhep midir? Alevlik bir mezhep deil, Kuran ve slamn zgn bir yorumudur. Hak-Muhammed-Ali inancn esas alan, tasavvufi yn arlkta mistik bir yorumdur. Alevlik ile Bektalik Ayn ey midir? ALEVLK Ocakzde dedelere tabi olunur. Soya baldr. Kylerde geliip varlk bulmutur. BEKTALK stee baldr. Postniin halife ve dede-babalara intisap vardr. ehirlerde geliip yaylmtr.
Kzlbalk ne demektir?
Tarih boyunca Alevler iin kullanlan bu kavramn ilk olarak, ah smailin babas olan eyh Haydar zamannda ortaya kt grlr. Osmanl kaynaklar bu kavram, Safevleri destekleyen Trk boylar iin kullanmlardr. Rfzlik Osmanl kaynaklarnda Snnliin dndaki zmreler iin bir karalama sfat olarak kullanlan bu kavram, mam Zeynelabidinin olu Zeydin Emevlere kar ayakland srada kendi saflarndan ayrlanlar iin kulland bir ifadeden kaynaklanmtr.(rafaztumn) Alevlikte nan Esaslar: Allah-Muhammed-Ali inanc: Allah: lemlerin Rabbi Yce Yaratc. Muhammed: Allahn kutlu elisi. Ehl-i Beytin seremesi. Hatice anann sevgili ei.. Ali: Veliyullah. Velayetin sahibi, h. lmin kaps. Hayber fatihi Allahn arslan. ah- merdan, Yiitlik ve cmertlikte ok ileri.. 1. Allah inanc
Vahdet-i vcd anlay. (Varln tek oluu, Hakk ve Onun tecellilerinden baka hibir eyin hakiki bir varl olmad)
snnet-Yedi farzda ilk madde Tevhid. Cemlerde en sk telaffuz edilen kavramlar: Allah Allah, Hak L ilahe illallah, h..
10

2. Meleklere ve Kitaplara man Hz. Ali menkbelerinde en ok ismi geen melekler: Cebrail, Mikail, srafil, Azrail. Miralama okunurken Cebrailden bahsedilir. Cemlerde Kurandan ayetler okunur. Bamz, Kurana baldr. 3. Peygamberlere man zellikle drt byk Peygamber ve Kitaplar zerinde durulur. Hz. Muhammed, btn peygamberlerden faziletlidir, nk onda hem velyet nuru, hem de nbvvet nuru mevcuttur. 4. Ahiret Gnne man ldkten sonra dirilmek haktr. Ahirette sorgu-sual, hesap-mizan vardr. efaat (zellikle Ehl-i Beytten) Dardan indirme, kabir kurban, lenin yl yemei ve kurban.. len kii iin Hakka yrd ifadesi kullanlr.(don deitirme) 5. Ehl-i Beyt Sevgisi Pene-i l-i ba. 3ler, 5ler, 7ler,12 imamlar, 14 masumlar, 17 kemerbestler. Tevell- Teberr.
BADETLER:
a) Namaz Salat yorumu: dua ve niyaz anlay. Cem ibadeti: Halka namaz yaklam. Yeryz mescittir, ibadetin yeri-zaman ve ekli-emali olmaz anlay almak da ibadettir dncesi. B) ORU Ramazan orucu gndr diyenler. Muharrem-Matem Orucu.(12 gn) Hzr inanc ve orucu.(ubat aynn 13,14,15.gnleri) C) HAC H. Bekta- Veli ziyareti. Asl haccn, insann gnln almak, onu incitmemek olduu dncesi. Mminin gnl, Allahn evidir. Mminin gnl, Allahn ardr. D) KURBAN A- eri Kurbanlar. 1- Grg Kurban. 2- Matem (Aure) Kurban. 3- Dkn Kaldrma Kurban. 4- Abdal Musa (Birlik) Kurban. 5- Dardan ndirme Kurban. 6- Musahib Kurban.
B- Dar Kurbanlar. 1- Adak Kurban. 2- Kurban Bayram Kurban. 3- Hzr Orucu Kurban. 4- Nevruz Kurban. 5- Hdrellez Kurban.
11
Tasavvufi Anlay ve Genel Prensipler

DRT KAPI KIRK MAKAM 1.eriat 2.Tarikat 3. Marifet 4. Hakikat
Kul, Tanrya Krk Makamda erer, ular, dost olur. Bu makamlarn onu eriat iinde, onu Tarikat iinde, onu Hakikat iinde, onu da Marifet iindedir. (Maklt) 1. ERAT KAPISININ MAKAMLARI 1. man etmek, 2. ilim renmek, 3. badet etmek, 4. Haramdan uzaklamak, 5. Ailesine faydal olmak, 6. evreye zarar vermemek, 7. Peygamberin emirlerine uymak, 8. efkatli olmak, 9. Temiz olmak ve 10.Yaramaz ilerden saknmak. 2. TARKAT KAPISININ MAKAMLARI 1. Tevbe etmek, 2. Mridin tlerine uymak, 3. Temiz giyinmek, 4. yilik yolunda savamak, 5. Hizmet etmeyi sevmek, 6. Hakszlktan korkmak, 7. mitsizlie dmemek, 8. bret almak, 9. Nimet datmak, cmertlik, 10.zn fakir grmek 3. MRFET KAPISININ MAKAMLARI 1. Edepli olmak, 2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak, 3. Perhizkarlk, 4. Sabr ve kanaat, 5. Haya, 6. Cmertlik, 7. lim, 8. Hogr, 9. zn bilmek, 10. riflik.
12

4. HAKKAT KAPISININ MAKAMLARI 1. Alakgnll olmak, 2. Kimsenin aybn grmemek, 3. Yapabilecein hibir iyilii esirgememek, 4. Allahn her yarattn sevmek, 5. Tm insanlar bir grmek, 6. Birlie ynelmek ve yneltmek, 7. Gerei gizlememek, 8. Manay bilmek, 9. Tanrsal srr renmek, 10. Allahn varlna ulamak (Allah zlemini yrekten karmamak) ALEVLKTE AHLAK Eline-Diline-Beline Doru Olmak. (EDEB) Ana-ine-Eine Sahip Olmak. Gnl akl-Aln akl-Sofra akl. Ayp rtc-Sr tutucu-Gazabn yutucu olmak. Doruluk-Drstlk-Mertlik(Ftvvet yolu) Telkin-ikrar ..Mezhebini bir bil. Rehberini peder bil. Mridini pirin varisi bil. Yalan syleme, haram yeme, gybet etme, arkadan dedi-kodu yapma, ehvetperest olma. Eline-diline-beline sahip ol. Kin ve kibir tutma. Kimseye haset etme. Garaz, buuz, inat etme. Grdn rt, grmediini syleme. Elinle komadn alma. Elinin ermedii yere el uzatma. Sznn gemedii yere sz syleme. bretle bak, hilm ile syle. Kne izzet, byne hrmet ve hizmet eyle.. Ahlak-Meyyide Tek evlilik esastr. (Mazeretsiz e boayan dkn saylr.) Genel ahlak kurallarna uymayan dkn ilan edilir. Srr- Hakka gereklere ba kotuk, i yerimiz yoktur, krede pitik, Ne Yoldan, ne Farzdan, Snnetden dtk, Erenler Cemidir yerimiz bizim. (ah Haty)
SNNET YED FARZ SNNET Dilden Tevhid kelimesini brakmamak. Kalpten dmanl atp, kimseye kar kibirlenmemek ve kin tutmamak, gnl krmamak ve kimseye dmanlk etmemek. Alak gnll olmak, tarikatn gereklerini yerine getirmek. YED FARZ Srn saklamak Tarikat kardeleriyle birlikte olmak
13

Yalan ve gybetten kanmak Hizmette bulunmak Mrebbisine itaat etmek Msahibini grp gzetmek Halifeden tc ve kisvet giyinmektir.
CEM NEDR, NASIL BALAMITIR? Cem; yola girme, musahip tutma, toplumsal yarglama, dkn kaldrma vb. toplumsal ilemlerin yerine getirildii trendir.(yin-i cem) Erkn kitab Buyruk, cemi, Hz. Peygamberin mira dn urad kabul edilen krklar meclisi sylencesine dayandrmtr.
Ka eit cem vardr?

krar verme (yol alma) cemi. Grg cemi. Musahip edinme cemi. Abdal Musa Cemi.
CEMDE 12 HZMET
1. Dede: 2. Rehber: 3. Gzc: 4. erac/delilci: 5. Zakir: 6. Ferra/sprgeci: 7. Sakka / ibriktar: 8. Sofrac / lokmac: 9. Pervane / semah: 10. Peyk / haberci: 11. zniki: 12. Beki/kapc: Cemi ynetir. Grgs yaplanlar ve Ceme katlanlara yardmc olur. Cemde dzeni ve skuneti salar. eran yaklmas, meydann aydnlatlmas ile grevlidir. Deyi, dvaz, miralama syler, balama alar. Car-sprge alar. Gerekirse rehbere yardm eder. Saka suyu datr. Kurban ve yemek ilerine bakar. Semah yaparlar. Cemi komulara haber verir. Cem evinin temizliine bakar. Cemin ve ceme gelenlerin evlerinin gvenliini salar.
Cemde Neler Yaplr? Sohbet 12 Hizmet sahiplerine ar ve dua era uyandrma(3 adet) krar ve razlk (cem birleme) Tvbe Tevhid (zikir) Miralama-semah Kerbela matemi-mersiye Dua ve lokma datm.
14

Dedelik Dedeler, Muhammed- Ali soyundan geldiine inanlan ve gnmzde yaayan Ocaklardan yetien kiilerdir. Ocan her erkek yesi dede saylr. Bunlardan en yeteneklisi yetitirilir ve greve getirilir. Dedelere sayg, Aleviliin merkezinde yer alr. nk onlar, toplumsal ve dinsel nderler olarak kabul edilir.
Toplumdaki Deiim ve Dedelik Kurumuna Yansmalar Kyde kalan dedelerin bilgi dzeylerinin yetersizlii: tibar kayb. Gle birlikte Alevlerin yeni bilgi kaynaklar, Dedelerin bilgilerini sorgulanr hale getirmitir. Dedelere verilen Pir hakk ve Karakazan Hakk adndaki mali yardmlarn eletirilmesi Dedelerin Alevi deiiminden ikayetleri.
NEML KAVRAMLAR
A) MUSAHPLK Hz. Peygamberle Hz. Alinin kardeliine dayandrlr.(Yol kardelii) Musahiplik treniyle yaplr. Musahipler, namus hari her eyini paylar. Musahip ocuklar birbiriyle evlendirilmez. Taraflar birbirlerinden sorumludur. B) DKNLK Dkn kimdir? Aleviliin inan ve ilkelerine kar su ileyen, Yolun erknnn kurallarn ineyen, bu nedenle Yoldan sreli ya da sresiz olarak uzaklatrlan kimseye Dkn(Sulu) denir. Kimler Yol Dkn Olur? Adam ldren Zina yapan Hrszlk yapan Namusa dokunan Msahibi ile ksen Piri, rehberi, yolu inkar eden Anaya-babaya saygszlk eden Yalan syleyen, yalanc ahitlik eden Hakl nedenlere dayanmadan eini boayan Kul hakk yiyen Emanete hyanet eden Dedikodu ve iftirada bulunan Dkne verilen cezalar Toplum tarafndan dlanmak. Selam verilmez, konuulmaz, grlmez, alveri edilmez. Dkn olan kimsenin aklanmas iin meydan evinin ortasndaki dr denilen yere getirilir, kusuru aklanr ve suuna gre ceza uygulanr. C) KRVELK Hz. Muhammedin torunlar Hasan ve Hseyini snnet ettirmesi ve bizzat kendisinin kirvelik etmesine dayandrlan gelenek. Kirve olan aileler birbirlerine sk balarla balanr.
15

Kz alp verme sz konusu olmaz. Kirveye hibir zaman hyanet edilmez. Kirvelie byk nem verilir
ALEVLERN TALEPLER
A. Devletten Talepleri 1. Diyanetle ilgili Talepler -Diyanet leri Bakanlnn tamamen kaldrlmas - Alevilerin Bakanlkta temsil edilmesi - Dedelere dier din grevlilerindeki gibi stat ve maa verilmesi 2. Cem evlerinin badethane olarak kabul edilmesi B. Din Eitimi ile lgili Talepler - Din Eitiminin Zorunlu olmaktan karlmas - Din Eitimi dersi ierisinde Aleviliin de yer almas
ALEV KAYNAKLARI
Menkbnmeler Deyi ve nefesler Buyruklar Vilyetnmeler Nehcul belga Maklt Kitab- Cabbar Kulu Hzrname Cnkler ve Cenknmeler Alevi Buyruklar Caferi Sadk Buyruu eyh Safi Buyruu Bisati Buyruu CAFER SADIK BUYRUU Byk Buyruk (Menkbul-Esrr) Menakbnme mam Cafer Buyruu
HSAN NL HOCANIN SUNUMUNDAN ALINMITIR
16
YAHUD MNAFIK BN SEBE VE FAALYETLER

Hz.Peygamber (SAV)'in zamannda slmiyet; Mekke, Medine, Hicaz ve civar blgelerde mutlak hkimiyetini kurdu. Artk cehalet ve zulmet devri, yerini saadet ve nr devrine brakmt. Hz.Ebbekir ve Hz.mer (R A) devirlerinde ksa zaman ierisinde yaplan emsalsiz ftuhatlarla Suriye, Msr, Irak ve ran'n fethine muvaffak olundu. Bu harikulade inkiaf, slm dmanlarnn, bilhassa Yahudilerin hased ve kinlerini kabartt. [NOT: M.S. 70 yllarnda Romallarn Yahudileri Filistin'den uzaklatrmasndan sonra Yahudiler, kabile kabile Arabistan, Hicaz ve
Yemen'e yerlemiler ve buralar kinci "Arz- Mev'ud"(=Vaad edilmi topraklar) saymlard. Ksa zamanda buralarn servet, mlk ve arazilerini ellerine geirmiler, bir taraftan Musevlii yaymaya alrken, dier taraftan da halk alabildiine smrmlerdi. Bir ara Yemen Hkmdar Musevlii kabul edince, Yahudiler Yemen'de arlklarn hissettirmeye balamlard. Fakat, slmiyetin douu ve hzla yaylmas onlar endieye sevk etmiti. Nitekim Hicaz ve civarnda slmiyetin yaylmasyla yenilmi ve aalanm olarak oralardan sklp atlmlard. Mekke ve Medine'deki Yahudilerin Mslmanlar karsnda uradklar bu malbiyet, Yemen Yahudilerini son derece rencide etmiti]
Yahudiler tarih boyunca nifak ve ihtilf karmada ve Mslmanlar blp paralamada maharet kesbetmi hileci bir millettir. lh iradeye her devirde kar km, kendi peygamberlerini katletmekten ekinmemilerdir. Bunlar her eit ihtill tezghlayan ve btn ifsat komitelerini sevk ve idare eden, beerin huzur, ahlk ve itikadn bozmay ba gaye edinen muzr bir millettir. Mnafklk ve riyakrlkta hibir kavim bunlara ulaamamtr. Bir ayette melen yle buyrulur: (Ey Muhammed!) man edenlere dmanlk etmede insanlarn en iddetlisinin Yahudiler ile Allaha ortak koanlar olduunu grrsn. Yine onlarn iman edenlere sevgi bakmndan en yaknnn da Hristiyanlar olduunu grrsn. nk onlarn iinde keiler ve rahipler vardr. Onlar byklk de taslamazlar.[ Maide Suresi 5/82 ] Bunlara, "insanlk leminin nefs-i emmresi" denilse yeridir. Kurann: te zerlerine zillet ve yoksulluk damgas vuruldu* Bakara Suresi 2/61 + yetiyle Yahudiler, kyamete kadar zerlerinden silip atamayacaklar bir zillet ve meskenet damgasn yemilerdir. Yahudiler, slmiyetin ksa zamanda gsterdii byk inkiaf karsnda dehete kaplyor ve beyinleri atlayacak gibi oluyordu. stelik birok Yahudi cemaatlerinin slm'a girii de onlar bsbtn ldrtyordu. slmiyetin bu hzl ve parlak yayl mutlaka durdurulmalyd. Bu gidile slmiyet btn dnyaya yaylacak ve Yahudilik yeryznden silinip gidecekti. Birka bin senelik Yahudi varl artk son bulmu olacakt. Yahudiler vaktiyle, yani slmiyetten 6,5 asr nce de Hristiyanln ortaya kmas ile byle bir yok olu tehlikesi geirmilerdi. nce, Hristiyanl ortadan kaldrmak iin byk gayret gstermiler, daha sonra bu yeni dinin mensuplarn kaba kuvvetle yenemeyeceklerini anlaynca hile ve desise yoluna bavurmulard. yle ki: Hristiyanln esas temellerini ykarak onun yerine kendi uydurma hurafelerini ikame etmek zere lim ve filozof bir Yahudi olan Saul'u sahneye kardlar. Bu zeki Yahudi beyi, gya Hristiyanl kabul ederek [www.ramazankoc.com] 17
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Pavlos ismini ald ve kiliseye ekilerek uzun mddet inziva hayat yaad. Hristiyan dininin gereklerini harfiyyen yerine getiriyor ve gitgide halkn itimadn kazanyordu. Sonunda Hristiyanlarn hsn- zannna o derece mazhar oldu ki, kendisine bir havari gibi hrmet etmeye baladlar. Pavlos, bu hsni zann, Hristiyanl bozmakta ok dessas bir ekilde kullanmasn bildi. Hz.sa (AS) ile grtne ve O'ndan talimat aldna halk inandrmay baard. Kesif ve plnl gayretleri sonunda, Hristiyanlarn hem itikad, hem de ibadetlerini hakikatten saptrmaya ve birtakm btl mezhep ve frkalar ortaya karmaya muvaffak oldu.[ Ziyaeddin Gmhanev, Netaic-i itikadiye, s. 86 ] Artk tevhid'in yerini teslis alm, yani Hristiyanlar bir tek Ma'bd'a bedel, Hz.sa ve Hz.Meryem'e de ulhiyet isnat etmeye balamlard. Fakat, Yahudilerin slmiyetin hzla yayl karsnda maruz kaldklar tehlike, eskisinden ok daha bykt. Yahudilerin bu yeni dine mukavemetleri imknszd. nk, slmiyetin gelime istidad fevkalde idi. Zira, slm dini akla, manta muvafk olduundan kalplere tesir ediyor; sadece Yemen Yahudilerinin deil, btn sriloullarnn, doup ykselmekte olan bu slm gnei karsnda eriyecekleri muhakkak grnyordu. yle ise, ne pahasna olursa olsun buna mani olunmalyd. Vaktiyle, Hristiyanlara kar tezghlanan oyunun, imdi Mslmanlara kar oynanmas lzmd. Uzun mzakerelerde bulundular ve sonunda Medine'de bn-i Sebe'yi sahneye kardlar. Abdullah ibn-i Sebe hahambayd ve byk bir komiteciydi. Hz. Osman (ra) zamannda Yemenden Medine-i Mnevvereye gelerek zahiren Mslman olmutu, ilk nifak ve ihtilf tohumlarn burada atmaya balad, slmiyeti iinden ykmak iin byk gayret gsterdi. Bu Yahudi dnmesinin maksad, Pavlosun Hristiyanla yapt gibi, slm inan esaslarn bozarak Mslmanl rndan karmak ve Mslmanlar birer hurfeci ve hayalperest haline getirmekti. unu hemen ifde edelim ki, Yahudilerin slam Dinine dmanlklar Peygamberimizin (sav) doumu ile balamt. Onlar,Tevrattan rendikleri bilgilerle hirzaman Peygamberinin geliini bekliyorlar, fakat onun, kendi milletlerinden olacan zannediyorlard. Zanlarnn hilfna, hirzaman Peygamberi Kureyten gelince, bu hl onlarn kin ve hasedini galeyana getirdi. Btn gayretlerine ramen, gerek Reslullah Efendimizin (sav) hayatnda, gerekse Hz.Ebbekir (ra) ve Hz. mer (ra) devirlerinde Mslmanlar arasnda en ufak bir fitne sokmaya muvaffak olamadlar. Hz. Osman (ra) devrinin sonlarna doru ellerine baz frsatlar geti. bn-i Sebe de bu frsatlar en iyi bir ekilde deerlendirmeyi baard. bn-i Sebe, tahribat programn balca iki esas zerine bina etti. 1- lk olarak, Mslmanlar arasnda ihtilf karmakla, slm'n gelimesine engel olacak; 2- kinci etapta slm inan ve itikada hurafeler katarak, onlar arasna, kyamete kadar srecek bir fikir ayrl sokacakt. Bu iki hedefin tahakkuku iin komiteler kuracak ve onlar vastasyla Mslmanlar arasndaki birlik ruhunu, muhabbet, uhuvvet gibi manev rabtalar zayflatarak ortadan kaldrmak zere youn faaliyet gsterecekti. Her bir ifsat merhalesinin arkasndan hemen durum deerlendirmesi yaplacak, plnlanan hedeflerle alnan neticeler kontrol edilecek, deien ve gelien artlar altnda yeni hedeflerin tahakkuku iin yeni plnlar yaplacak ve tatbik sahasna sokulacakt. bn-i Sebe ve arkadalar halkn zerinde olumlu bir etki oluturabilmek iin samimi bir Mslman, Allahtan korkan bir m'min klna girme karar aldlar. Bu safhada, bn-i Sebe, roln mkemmel bir biimde oynamay baard. Sabah namazlarnda herkesten nce mescide gidiyor, yatsda herkesten sonra mescidi terk ediyordu. oka namaz klyor, ou gnler oru tutuyor ve daima zikirle megul [www.ramazankoc.com] 18
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI oluyordu. Gittii her yerde ekici ve czib konumalar yapyor ve kendisini slm'n en samimi ve sdk bir fedaisi gibi gsteriyordu. Sahbelerle, bilhassa Hz.Ali ile bol bol sohbet ediyor, onlara gven telkin ediyordu. Bir taraftan fazilet ve takvsn halka gsterirken, dier taraftan da etrafyla uyum salayamayan gayr-i memnun kimseleri buluyor ve onlarla gizliden gizliye diyalog kuruyordu. Bu tiplerin bir ksmn makam ve mevki hrsndan, bir ksmn ahs garazdan, bir dier ksmn da soy-sop stnl damarndan yakalayp kendine balyor ve onlar birer problem insan haline getiriyordu. Daha sonra, faaliyetlerini Medine dna tarmaya ve daha nce buralara gndermi olduu adamlaryla temaslar kurup halk hilfet aleyhinde kkrtmaya karar verdi. O gnk toplumsal bnye de, maalesef, bu ykc fikirlerin yaylmasna olduka uygundu. Devlet aleyhinde istismar edilebilecek hususlar vard: a)-Bunlardan birisi Haimilik - Emevilik rekabetiydi. (Etnik Kken) Devlet adamlarnn ounluunun Emevlerden olmas, Haimler iin bir huzursuzluk kayna, dolaysyla da nemli bir kkrtma unsuruydu. b)-stismar edilebilecek bir dier husus da; devlet ilerinde Ensr'dan ok, Muhcirlerin vazife alm olmasyd. (Rant Kavgas) bn-i Sebe, bu ve benzeri btn frsatlar deerlendirmek zere seyahate kt. nce Basra'ya gitti. Burada daha nce yerletirdii komitaclar vastasyla devletten memnun olmayan kiilerle temaslar kurdu. Yapt faaliyetler, Vali Abdullah bin Amr'n dikkatini ekince Kfe'ye geti. Burada da bir ksm halkn idare aleyhinde olmas, bn-i Sebe'nin iini daha da kolaylatrd ve ksa zamanda komitaclarn gerekli biimde organize ederek am yolunu tuttu. am'da aradn bulamad. Zira, devlet ileri yolundayd ve istismar edebilecei fazla bir mevzu yoktu. Buradan Msr'a gitti. Arad artlar maalesef burada fazlasyla buldu. nk deiik sebeplerle devlet idarecileri aleyhinde bulunan eitli gruplar, burada toplanmlard. bn-i Sebe dank halde bulunan bu gruplar byk gayretler sonunda bir at altnda toplayarak, onlar Hz.Osman'a (R.A) kar harekete hazr hale getirdi. Bu merhaleden sonra, Hz.Osman (R.A) aleyhinde tanzim ettii bir dizi iftira listesini dier slm vilyetlerindeki adamlarna gndererek Halife'ye kar bir kyam hareketi balatmak zere yeni ve youn bir faaliyetin iine girdi ve adamlarna u talimat verdi: "e, btn devlet erknn ktlemekle balayn. Kendinizi de 'emr-i bi'l-ma'rf ve nehy-i ani'l-mnker' ile megul gsterin. Halkn hrmet ve muhabbetini kazann." Kendisi de eitli vilyetlere ve bilhassa Basra ve Kfe'ye srekli olarak mektuplar gnderiyordu. Bu mektuplarda idari ve siyas meseleler, yalan ve iftiralarla abartlyor, Hz.Osman ve valilerinin halka zulm ve gadrettii ve btn vilyetlerin mthi bir kargaa iinde bulunduu imaj veriliyordu. Maksat, Medine dndaki dier blgelerin slm izgiden gittike uzaklat, anarinin btn slm beldelerinde yaygnlk kazand kanaatini halka telkin etmek, halifenin bu meselelere kar ilgisiz ve aresiz kaldn zihinlere yerletirmekti. Fitne ve fesat haberleri Medine'ye ulanca Hz.Osman (R.A), Hz.Ali'nin de yardmyla, durumun aratrlmas iin eitli vilyetlere gvenilir ve itibarl heyetler gnderdi. Bu heyetler, durumun propaganda edildii gibi olmadm, aksine btn lkede huzur ve sknun hkim olduunu mahede ederek raporlarnda belirttiler. Hz.Osman (R.A), heyetlerin bu raporlar ile de iktifa etmedi ve btn valileri istiare iin Medine'ye ard. Onlarla maverede bulundu. Gerekten ortada nemli bir problem yoktu. Yine de tedbir olarak valileri, halka iyi muamele etmeleri yolunda ikaz etti. Ancak fitne [www.ramazankoc.com] 19
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI durmuyordu. nk, dman gizli ve sinsi idi ve ok plnl alyordu. Ortada, zerine yrnlebilecek ak bir cephe mevcut deildi. Halk, her gn biraz daha fitnenin iine itiliyordu. bn-i Sebe, bu alkantlar srasnda, iliin ilk ekirdei olan Sebeiyye mezhebini kurdu. [Prof. Muhammed Eb Zehra, Mezhebler Tarihi, s. 39].
[
Bylece, tasarlad haince plnn gerekletirmede byk bir adm atm oluyordu. Bu mezheb, istikbalde slm' paralayacak frkalarn temelini tekil edecekti. bn-i Sebe, Msr'da kurmu olduu bu mezhebine yeterince taraftar buldu ve onlar Hz.Osman (R.A) aleyhine tam manasyla artlandrd. imdi sra yeni bir halife aday tespit ederek Hz.Osman' (R.A) katletmeye gelmiti. Bu noktada yle bir plnla ie balad: "Hz.Osman kusurlu ve hatal bir insand. O'nun yerine gelecek kimse de hatal bir insan olursa problemlere zm getirilemez; zulmn, hakszln n alnamazd. O halde en mhim mes'ele, O'nun yerine gelecek kiinin hatadan salim, masum bir insan olmasyd. Bu masum insan ise, ocukluundan beri Hz.Peygamber'in (SAV) gzetimi altnda yetien, O'nun terbiyesiyle olgunlaan ve O'nun ilmine ve kemaline vris olan Hz.Ali'den bakas olamazd. Her peygamberin bir veziri olduu gibi, Hz.Ali de Hz.Peygamber'in veziriydi Hz.Ebbekir, Hz.mer ve Hz.Osman, O'nun bu veraset hakkn gasbetmilerdi..." bn-i Sebe bu dvasn kuvvetlendirmek iin, Hz.Ali'yi (RA) eski masal kahramanlar gibi gsteriyor, birtakm hurafe ve hikyelerle O'nun, insanst bir varlk olduunu telkin ederek etrafndaki insanlar gitgide birer Hz.Ali meczubu haline getiriyordu. bn-i Sebe, plnlarn merhale merhale icra sahasna koymaktayd. imdi sra gya Hz.Ali'nin (R.A) hakkn almaya gelmiti. Bunun iin de u telkin metodunu uygulad: Her peygamberin bir vasisi vardr. Hz.Peygamber (SAV) de Hz.Ali'yi (R.A) vasi tayin etmitir. Hz.Peygamber'in bu vasiyetini yerine getirmemek kadar byk bir cinayet olamaz. Hem Hz.Peygamber (S.A.V), Hz.sa gibi tekrar yeryzne geri gelecek ve 'niin vasiyetimi yerine getirmediniz' diye bizden hesap soracaktr. O zaman hepimiz mahcup olacak ve hsrana urayacaz... [ bn-i Sebe Hristiyanlktaki ricat fikrini taraftarlarna kabul ettirerek onlar galeyana getirmeyi baarmt.bn-i Sebe,
halka, "Hz. sann geri dneceine inandnz halde, neden Hz.Peygamberin (sav) tekrar geri dneceine inanmyorsunuz? Halbuki, u yet-i kerme Hz. Peygamberin (sav) tekrar geri dneceini bize bildirmektedir: Herhalde O Kurn senin zerine farz klan (Allah), seni (tekrar) dnlecek yere dndrecektir. ibn-i Sebe, yukardaki yeti kendi fikrine delil getiriyor ve Hz. Peygamberin(sav) geri gelmeye Hz. sa (as)dan daha fazla hak sahibi olduunu telkin ederek halk ifsat ediyordu.Halbuki, bu yet-i kermenin mns bn-i Sebenin iddia ettii gibi deildir. Bu yet-i kerme, Hicret srasnda nazil olmutu. Reslullah (sav), Mekkeden hicretinde, el-Cuhfe denilen yere geldii zaman, doup byd Mekkeden ayrln zdrabn duyarak kederlenmi ve Cenb- Hak, Resl-i Edbini (sav) teskin ve teselli iin bu yeti indirmi ve onun tekrar Mekkeye dneceini haber vermiti.]
Bu gibi telkinlerle, evresindeki insanlarn his ve heyecanlarn, arzu ettii noktaya getirince Medine'yi basp Hz.Osman' (R.A) ldrmeye karar verdi. bn-i Sebe, hacca gidiyormu gibi yaparak harekete geirdii adamlarn Medine yaknndaki Merve'de toplad. lk frsatta Medine'ye girecekler ve Hz.Osman' ldrmek iin areler arayacaklard.
20
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Katlin, Haimler tarafndan yapld intiban vermek iin de Msrllar Hz.Ali'nin (R.A) etrafnda toplanacaklar ve gya Hz.Ali'nin (R.A) hakkn mdafaa edeceklerdi. T ki, Emevlerle Haimler kar karya gelsinler ve bylece dahil savalar balasnd. bn-i Sebe, daha nce Basra, Msr ve Kfe gibi merkezlerdeki adamlarna Hz.ie, Hz.Ali, Hz.Talha ve Hz.Zbeyr'in (R.A) imzalaryla uydurma mektuplar gndermi ve onlardan gya Hz.Osman'n hilfetten uzaklatrlmasn istemiti. bn-i Sebe'nin komitecileri bu mektuplarla birok insanlar ifsat ettiler. Bylece kuvvetlendiler ve yola karak bn-i Sebe'nin grubuna Medine yaknlarnda iltihak ettiler. Bu yeni kuvvetlerle bn-i Sebe'nin ekyalar bin civarna erimi oluyordu. Msrllar Hz.Ali'ye, Basrallar Hz.Talha'ya ve Kfeliler de Hz.Zbeyr'e bavurarak: "Mektuplarnz okuduk; Osman' hal' edip mmeti salha karmak ve sizi devletin bana getirmek istiyoruz," dediler. Onlar da, kendileri tarafndan byle bir mektubun yazlmadn, iin iinde bir nifak olduunu syleyerek hemen memleketlerine dnmelerini tavsiye ettiler. syanclar bu defa Hz.Osman'n yanna gittiler. Bunun zerine, Hz.Osman, Hz.Ali'nin de yardmyla, asileri ve btn Medinelileri mescidde toplad. Herkesin ikyetini dinledi. Onlara: "ikyetlerinizi nazara alacaz, hat telkki ettiiniz meseleleri tashihe gayret edeceiz. Msterih olun..." dedi. Bu arada asiler, Msr valisinin azlini istediler. Hz.Osman (RA) "vali olarak kimi istediklerini" sordu. Onlar da: "Ebbekir'in olu Muhammed'i isteriz" diye karlk verdiklerinde, Hz Osman teklifi kabul etti ve hemen tayin emrini Muhammed'e verdi. Neticede btn taraflar mutmain olarak geri dnmeye baladlar. bn-i Sebe, bu durumdan fazlasyla rahatsz oldu. Geri dnmekte olan Msr kafilelerini tekrar Medine'ye dndrmek ve saldrgan bir hale getirmek iin eytan bir pln hazrlad. Msr valisine hitaben, Hz.Osman (RA) adna bir mektup yazd. Mektuba, Hz.Osman namna sahte bir mhr basp, fedailerinden birine vererek kafile arkasndan yola kard. O da devesiyle kafileye yetierek, pln gerei pheli hareketlerle nazar- dikkati kendisine ekti. Neticede kafiledekiler bu adamdan phelenerek onu yakaladlar ve mektubu ele geirdiler. Zaten onun istedii de bu idi. Mektupta Msr valisine hitaben, "Bu siler geldii zaman elebalarn ldr ve gerisini de hapset," diye emredilmiti. Bu mektubu dinleyen saldrganlar birden oke oldular ve yeniden galeyana gelerek tekrar Medine'yi bastlar. Hz.Ali, Hz.Zbeyr ve Hz.Talha'nm hdiseyi yattrma gayretlerine ramen sonunda Hz.Osman'n evini bastlar ve kendisini Kur'an okurken ehid ettiler. Hz.Osman'n katili Yemenli bir Yahudi olan el-Gafik idi. Hz.Osman'n ehadetiyle bn-i Sebe, d vasnda byk bir merhale kat'etmi oluyordu. Artk nifak tohumlar meyvelerini vermeye balamt. Bu elm hdise Mslmanlarn slm dinini baka lkelere ulatrmalarna engel oldu. slm'n ftuhat ve tebli devri kapand, bir duraklama ve kemeke devri balad. Bu merhaleden sonra bn-i Sebe, Haimlerle Emevleri kar karya getirmek iin yeni bir pln hazrlad. Hz.Osman (RA) Emev, Hz.Ali (RA) ise Haim olduu iin, Hz.Osman', Hz.Ali'nin ldrttn ve O'nun yerine gemek istediini etrafa gizlice yayarak Emevileri tahrik etti. bn-i Sebe, bir taraftan Hz.Ali'ye bu irkin iftiray yaparken, dier taraftan O'nun halife olmas iin aka gayret gsteriyor, bylece halkn bu iftiraya kanmasn salamaya alyordu. Bu maksatla, Msr'dan gelen kafileden, Yahudi asll bn-i Meymun bakanlnda bir heyet seerek Hz.Ali'nin (RA) huzuruna gnderdi. Heyet Hz.Ali'ye: "Malmunuz olduu zere, bu mmet basz kalmtr. Halifelie de en lyk sizsiniz. Sizden bu vazifeyi deruhte etmenizi istiyoruz," dediler. Hz.Ali (RA) bu teklifi reddederek, onlar evinden kovdu.
21
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Hz.Ali'den (RA) byle bir cevap alnmas zerine Kfelilerden bir heyeti Hz.Zbeyr'e ve Basrallardan bir heyeti de Hz.Talha'ya gnderdi. Hz.Zbeyr ve Hz.Talha da, Hz.Ali gibi bunlarn hilfet tekliflerini reddederek, huzurlarndan kovdular. bn-i Sebe, onlardan da istediini elde edemeyince bu defa saldrganlar sevk ve idare eden Yahudi Gafik'ye u talimat verdi: "Medinelileri mescide toplaynz ve onlara hemen kendilerine bir halife semelerini syleyiniz. Aksi takdirde hepsini klla tehdit ediniz..." Gafik bakanlndaki siler, bu emir gereince Medinelileri mescide toplayarak onlara: "En ksa zamanda kendinize bir reis seiniz. ayet siz bugn bu vazifeyi yapmazsanz, Ali, Zbeyr ve Talha da dahil olmak zere hepinizi kltan geireceiz," dediler. Bu tehdidi dinleyen Medine halk, Hz.Ali'nin (RA) huzuruna karak, O'ndan halifelii kabul etmesini istirham ettiler. Hz.Ali de bu kark durumu gz nnde bulundurarak vazifeyi, hi istemedii halde, kable mecbur oldu. Az zaman sonra Hz.Talha ve Hz.Zbeyr (RA) Hz.Ali'ye (RA) giderek, O'ndan, kitabn hkmn icra etmesini ve Hz.Osman'n katillerinin cezalandrlmasn istediler. Hz.Ali onlara hitaben: "Haklsnz; fakat devlet henz asileri tam mansyla sindirmi deildir. Onun iin devletin hdiselere hkim olmasn beklemek gerekir..." dedi. Hz.Ali (RA), sulularn tek tek belirlenerek sorguya ekilmelerini ve gerekli cezaya arptrlmalarn istiyordu. Hz.ie, Hz.Zbeyr ve Hz.Talha (RA) ise, u fikirdeydiler: "Fitne bym, devleti hedef alm ve halife ehid edilmitir. Mes'ele sadece Hz.Osman'n katilinin bulunmas deildir. Bu fitne hareketine katlanlarn ounun ldrlmesi gerekir. Bu sebeble, siler hemen cezalandrlmaldr." Hz.Ali (RA), .. Kur'an'n nassndan hareket ile, "Birinin hatasyla bakasnn sorumlu olamayaca" grn ileri srerek, onlarn bu fikrine itirak etmedi.* Grld gibi, Hz. Ali (ra) ile Hz. Talha (ra) ve Hz. Zbeyr (ra) arasndaki ihtilf,itihad farkndan ileri geliyordu.] Hz.Zbeyr ve Hz.Talha (RA), Hz.Ali'nin itihadn rendikten sonra, Hz.ie (RA) ile Mekke'de grtler ve silerin zerine yrmek iin kuvvet toplamak zere Basra'ya gitmeye karar verdiler. Hz.li de (RA), Hz.ie, Hz.Talha ve Hz.Zbeyr'in (RA) Basra'ya gittiklerini haber alnca devletin btnlnde bir paralanma, blnme olmamas iin ordusuyla Basra'ya hareket etti ve Zikar mevkiinde konaklad. Hz.Ali (RA) meselenin sulh yoluyla halledilmesi iin Ka'ka isminde bir elisini Hz.ie, Hz.Talha ve Hz.Zbeyr'e (RA) gndererek onlara, tefrikann fenaln, birlik ve beraberliin ehemmiyetini, her eyin sulh yoluyla daha iyi hallolacan anlatmasn istedi. O da bu emir mucibince, Hz.ie, Hz.Talha ve Hz.Zbeyr'in yanna giderek onlara Hz.Ali'nin (RA) grlerini: bu yarann ilcnn sknet olduunu, sknet olutuktan sonra her tedbirin alnabileceini, aksi halde fitne ve fesat kacan, bunun da slm'a ve Mslmanlara getirecei skntnn byk olacan izah etti. Onlar: "Eer Ali bu fikirde ise, aramzda bir gr ayrl kalmamtr," dediler. Bu neticeden her iki tarafn mensuplar da memnun oldular. Bylece bir istikrar, bir skn, hali hsl oldu. Herkes kendisini emniyet ve huzur ierisinde grerek adrlarna ekildiler. Bu sulhtan, fazlasyla rahatsz olan mnafk bn-i Sebe, taraftarlarn toplayarak onlara: "Ne yapp yapp harbi kztrmanz ve Mslmanlar birbirine drp krdrmanz lzm. ayet bir netice alamazsak, btn gayretimiz boa gider; hedefe varamam oluruz," dedi. Ve sava balatmak zere yeni bir pln [www.ramazankoc.com] 22
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI hazrladlar. Sabaha yakn saatlerde tatbike koyulacak bu yeni pln gerei, bn-i Sebe kendi adamlarm Hz.Ali (RA) ile Hz.Zbeyr ve Hz.Talha'mn (RA) adrlarnn etrafnda yerletirdi. Bunlar daha sonra her iki tarafn adrlarna basknda bulundular. Grlt zerine uyanan Hz.Zbeyr ve Hz.Talha (RA) "Ne var, ne oluyor?" diye sorduklarnda, bn-i Sebe'nin adamlar, "Hz.Ali'nin adamlar (Kfeliler) bize gece baskn yapt," dediler. Bu haber zerine Hz.Talha ve Hz.Zbeyr (RA): "Anlald, Hz.Ali, harbi kesmekte samim deilmi," dediler. te yandan grlty iiten Hz.Ali (RA): "Ne oluyor?" diye sordu. Yine bn-i Sebe'nin adamlar: "Kar taraf bize gece baskn yapt. Biz de pskrttk," dediler. Hz.Ali de: "Anlald. Talha ve Zbeyr bizimle sulh meselesinde mutabk deilmiler," dedi. Bylece on bin kiinin hayatna ml olan Cemel Vak'as meydana geldi. Hz.Talha ve Hz.Zbeyr de bu savata ehit dtler. bn-i Sebe, bylece Hz.Osman'n (RA) katlinden sonra maksadna doru nemli bir merhale daha kat'etmi oluyordu. Hz.Ali (RA) Cemel Vak'as'ndan sonra bir mddet Basra'da kald. Daha sonra oradan Kfe'ye geldi. Mslmanlarn byk bir ksm, Fas'tan ta in hududuna kadar Hz.Ali'ye (RA) bat etmilerdi. Bat etmeyen, sadece Suriyeli Mslmanlar kalmt. Hz.Ali (RA) am Valisi Muviye'nin ve dolaysyla Suriye'nin biatini te'min etmek iin, her zaman olduu gibi sulh yolunu tercih ederek kendisine Cerir ismindeki bir adamn eli olarak gnderdi. bn-i Sebe, Hz.Ali'nin (RA) meseleyi sulh yoluyla halletme teebbs zerine, her zamanki gibi sulh yolunu tkamak iin, yine harekete geti. nk, ayet sulh olursa, Hz.Ali (RA) bundan sonra ilk i olarak bn-i Sebe taraftarlarn ele alacak, sulular tesbit edilince de akbetleri ok kt olacakt. u hlde, iki taraf da bir esas zere baracak olurlarsa silerin hezimete urayacaklar phesizdi. Onun iin, mutlaka bu sulha mani olunmal ve taraflar kar karya getirilmeliydi. bn-i Sebe ve arkadalar hdiseleri kendi lehlerine evirecek bir ortamn olumasn bekliyorlard. Nitekim, hdiselerin seyri lehlerine cereyan etti. nk, Muviye, Hz.Ali'nin (RA) bu teklifini kabul etmemiti. Neticede her iki taraf da sava hazrlklarn tamamlayp Muharrem aynda Sffn'de kar karya geldiler. Bununla beraber Hz.Ali (RA) ile Hz.Muviye (RA) bu ayda sava yapmamak iin bir aylk bir mtareke yaptlar. Hz.Ali (RA) bu mtarekeyi(=atekes) frsat bilerek, Hz.Muviye'ye bar iin yeniden heyetler yollad. bn-i Sebe savaa mani olmak iin giden heyetler iine Htemolu Adiy ve Sebt gibi adamlarn soktu. Bu adamlar Hz.Muviye'yi saldrgan bir dille tehdit etmiler ve O'na kar, "Siz de Cemel Vakas'nda hezimete urayanlardan daha perian olacaksnz..." gibi tahrik edici szler sarf ederek muhtemel bir bara mani olmulard. bn-i Sebe ve adamlar, bir taraftan da Hz.Ali'nin ordusunu bir an evvel harbe girmeye tevik ediyor ve onlara, "amllarn da Cemel Vak'as'ndakiler gibi hezimete urayacaklarn" telkin ediyorlard. Neticede taraflar yine kar karya geldiler ve Sffn Muharebesi vuku buldu. bn-i Sebe, bu dahil savalarla esas maksadna yaklam oluyordu. nk onun asl maksad, slm itikadna hurafeler sokarak onu asl safiyetinden karmakt. Bugn kavga eden m'minler yarn barabilir ve tekrar bir araya gelerek slm birliini yeniden te'sis edebilirlerdi. Mslmanlar arasnda t kyamete kadar devam edebilecek bir ihtilf kararak onlar inan [www.ramazankoc.com] 23
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI ynnden paralamak, hiziplere ayrmak icap ediyordu. imdi yaplacak en nemli i, itikatlar asl izgisinden saptrmak iin dine hurafeler sokmak idi. bn-i Sebe bu ie, Ehl-i Beyt muhabbetini istismar etmekle balad. Ehl-i Beyt'in en ateli bir taraftar olarak sahneye kt. Hilfetin batan beri Hz.Ali'nin hakk olduunu ve O'ndan haksz olarak gasp edildiini etrafa yayd. Hz.Ali ve evltlarn, lhlar Hanedan haline getirerek slm Dinini Hristiyanlkta olduu gibi tevhid esasndan saptrmaya tevessl etti. Sonunda bn-i Sebe bakanlndaki bir grup, Hz. Alinin (RA), huzuruna karak O'na: "Sen Rabbimizsin, lhmzsn," dediler. Hz.Ali, bu mriklerin bir ksmn yaktrd.
*Hz. Ali (r.a) bir gn evinden karken bu sapk gruhtan birka kiinin kendisine secde ettiklerini grm, onlara ne yaptklarn sormu. Onlarn kendisine Sen, Osun dediklerini duyunca, hayretle: Ben kimim?" demiti. Onlar da (h): Sen Ondan gayr bir mabd olmayan Allahsn demeleri zerine celallenerek: Bu sz kfrdr. Bundan tvbe ediniz. Yoksa sizi mahvederim cevabn vermi, onlara gn sre tanmt. Verilen mhlet iinde tvbeye yanamadklar iin, Hz. Ali, bu sapk adamlarn yaklmasn emretmiti... +
(Abdurrahman bn-i Ahmed, erh-i Mevakf, s. 624, H. 1286, st..; Fahreddin Raz,Muhassilu Kelm, s. 177, H. 1323, Msr.) bn-i Sebe'yi ise, ordu iinde taraftarlarnn okluu sebebiyle, fitne ve zaafa yol aaca endiesinden, yaktrmaktan vazgeti. ran'n eski hkmet merkezi olan Medayin'e srdrd. Ne yazk ki, Medayin, bn-i Sebe'nin sapk fikirlerinin retilmesine ok msait bir zemin idi. bn-i Sebe burada, vaktiyle Hz.Ali'den kaan Hariclerle grt ve reisleri Evfa olunu buldu. Evfa olunun Hz.Ali'ye kar bir harekette bulunmak istediini anlaynca, ona: "Byle bir hareketle Ali'yi malb edemezsiniz, ancak siz malb olursunuz," dedi. Evfaolu, bn-i Sebe'ye fikrini sorunca, o da: " fedai ile bu ii hallederiz," dedi. Bu konumadan sonra, Hz.Ali, Hz.Muviye ve Hz.Amr bn'l-s'n ldrlmesinde mutabk kaldlar. Bu maksatla suikasty yola kardlar. sahb, Ramazan'n 17'nci gn sabah namazn kldracaklar srada ldrleceklerdi. Takdir-i lh ile Hz.Muviye ve Hz.Amr bn'l-s bu suikastten kurtuldular. Fakat bn-i Mlcem isimli suikast Hz.Ali'yi, ehadetine sebeb olan zehirli bir kl ile yaralamaya muvaffak oldu. bn-i Sebe, bn-i Mlcem'i Hz.Ali'yi ldrtmek zere yola kardktan sonra Meymun olunu birka adamyla Kfe'ye gndermiti. Meymun olu orada: "Ali lmedi, uru etti, semya kt. imdi o, bulutlarn zerindedir. ok gemeden geri dnecek ve klcyla btn dnyaya adalet datacaktr..." gibi hurfeler yayacakt. bn-i Sebe, yakn mesai arkadalar ile beraber ran'da yapacaklar ihanet faaliyetlerinin plnlarn hazrladlar ve almaya koyuldular. O gnk itima durum da onlarn bu plnlarn tatbike son derece elverili idi. yle ki: slmiyet ok ksa bir zamanda geni bir sahaya yaylmt. Bu derece geni ve yaygn bir corafya zerinde slm'n btn mn ve inceliklerini, hikmet ve hakikatlerini, yeni Mslmanl kabul etmi milletlere, intikal ettirmek, mizalar farkl kavimleri slm potada eritmek ve yourmak, henz yeni kurulmu bir slm Devleti iin fevkalde zor bir iti. slm'n ulat her yerde, slm'a kitleler halinde katlmalar oluyordu. Geri bu durum, Mslmanlar sevindiriyordu. Fakat, manev hamur gerekli ekilde yorulamyor, ideal mnda Mslmanlar pek yetiemiyor, dolaysyla da ideal duyu ve yaay asndan Mslmanlar arzu edilen kvamda btnleemiyordu. Halk tabakalar, ilenmemi ham toprak gibiydiler. Bu durum, bilhassa kendini ran'da ak bir ekilde gsteriyordu. Yeni Mslman olmu kimseler, eski yanl inanlarndan btn btn kurtulmu deillerdi. Asrlardan beri sre gelmi hurafe ve btl inanlarn tesirinde kalarak ruhlar, akllar, kalpleri boyanm bu insanlara slm'n vehim ve hayallerden, dzmece ve hurafelerden uzak olan berrak, net, safi hakikatlerin olduu gibi kabul etmek hayli zor geliyordu. slmiyet bu mutaassp insanlarca hakkyla hazmedilemiyor [www.ramazankoc.com] 24
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI ve hak din, kalplere ve hislere tam manasyla yerletirilemiyordu. Psikolojik olarak istiyorlard ki eski inanlarn, rf ve an'anelerini de slmiyetle birlikte devam ettirsinler. Dier taraftan, hilfet makam da, bu lkede ikaz ve irad hizmetini gereken seviyede yapamyordu. O beldelerdeki insanlara, slm' btn messeseleriyle yerletirme ve onlarn phe ve tereddtlerini izale etme hizmeti, byk lde aksyordu. Zira, slmiyet gayet geni bir sahaya yaylm, sahabelerin byk bir ksm i fitnelerde vefat etmi, dier bir ksm uzlet hayatn tercih etmi, bir ksm da toplumsal hayata mdahale edemeyecek kadar yalanmt. Bu mhim vazifenin ihmal edilmesi neticesinde, bu yeni beldeler uzun sre hamisiz ve sahipsiz kald. Fetih zamannda aldklar ilk feyiz ve ilimle Kur'n'a ve imana ait hakikatleri tamamyla ihata edememilerdi. Bu sebeple henz hak ve btl, hurafe ve hakikati temyiz edecek duruma gelmemilerdi. te, Yahudi gibi hileci bir kavim, bu toplumsal durumdan istifade etmeyi baard. bn-i Sebe'nin, ran'da olumsuz fikirlerini yerletirmesinde nemli bir faktr de halkn psikolojik yapsyd. Onlarn i dnyasnda, akldan ziyade his hkmediyordu. Gnlleri hakikatten ziyade efsane ve hurafelere akt. Hdiseleri mantk ve muhakeme uyumu iinde tahlil edemiyor, fikir szgecinden hakkyla geiremiyorlard. Dier taraftan asrlarca sren saltanatlarnn ve mill gururlarnn, vaktiyle kle saydklar Araplar tarafndan sndrlmesini de bir trl hazmedemiyor, akl plnnda olmasa bile, his plnnda slmiyete kar bir hazmszlk gsteriyorlard. bn-i Sebe, btn bu faktrleri deerlendirmesini bildi. Arkadalarn toplayarak onlara, "Biz asl harbe yeni baladk. Bilmi olun ki, bu, Mslmanlar arasnda kyamete kadar devam edecek bir savatr. imdi, biz Ali'yi takdis edeceiz ve ettireceiz. O'na, yerine gre 'ulhiyet' izafe edeceiz, yerine gre 'peygamberdir' diyeceiz, yerine gre de 'hilafetin, Ali'nin hakk olduunu, fakat Ebbekir, mer ve Osman'n O'nun bu hakkn gasp ettiklerini' anlatacaz." bn-i Sebe ve arkadalar, bu karar aldktan sonra etraflarndaki adamlarn, bu fikirleri yaymak zere grevlendirdiler. Bunlar, "Hilfet Ali'nin hakk idi. Hilfete lyk Ali ve evltlardr. Bu hak, onlardan gasp edildi. halife, bilhassa mer, bu hakk gasp etmekle Allah'n iradesine kar geldiler... Allah'n iradesine itaat iin Ali'den yana kmak lzmdr..." diye telkinlere baladlar. Bu telkinler, halk tarafndan kabul grnce, daha da ileri giderek insanlara ilhlk isnat eden Hull Akidesini slm inancna sokmak iin gayret gsterdiler. slm inancn asl izgisinden saptrarak, tevhit akidesine taban tabana zt bir itikad yaymaya baladlar. Hull Akidesi ranllarn eski dinlerinde de vard. Bu bakmdan, bu btl itikat onlarda kolaylkla taraftar buldu. nce, Hz.Ali'ye (RA) ilhlk izafe ettiler. Daha sonra, bu ilhln, O'nun evltlarna da intikal ettii dvasnda bulundular ve neticede ran'da bir ilhlar hanedan ortaya kt. Hz.Ali'nin (RA) vefatnda bn-i Sebe, "len Ali deil, O'nun suretine giren bir eytandr. Ali imdi gklere km ve bulutlar zerinde taht kurmutur," diyerek O'nun lmne hulul akidesi paralelinde bir yorum getirdi. Bylece, Msr'da Sebeiyye Mezhebinin kurulmasyla tohumu atlan ilik, ran'da yeermeye, gelimeye balad. Ve bundan yirmiden fazla frka (kol) tredi. [www.ramazankoc.com] 25
ALEV-BEKTALN TARH
BEKTA-KIZILBA (ALEV) BLNMES VE NETCELER
KKENLER
rene MELKOFF
Bektailii belirtmeye alrsak, Bektailik her eyden evvel bir Trk halk dini syleyebiliriz.
olduunu
XIII. Asrdan itibaren Anadolu'da gelimeye balad. Sonraki asrlar boyunca badatrmac yapsnda baz yabanc unsurlar yer aldysa da, Bektailii Trk kkenlerinden ayrmak mmkn deildir. Bektailik, Hac Bekta Velinin etrafnda belirginlemi bir retidir. Hac Bekta ise, efsanelemi byleyici bir kiidir. Keramet sahibi ve mucize yaratan bir kii gibi grnyor. yle olduu iin, onu ii'lerin sekizinci mamna, dolaysyla da soyunu Peygambere kadar karmak mmkndr. Fakat, bu eklentiler asrlar boyunca meydana gelmitir. Gereklikte ise, Hac Bekta doduu ortamdan, yani Orta Asya'dan gelen ve Anadolu'ya g eden Trkmen boylarndan ayrmak imkanszdr. Bununla birlikte, Hac Bekta'n hreti ilk nce ayn soydan gelen ilk Osmanl Sultanlar'nn kendisine gsterdikleri ilgiye baldr. Bektailik, Anadolu'da gelimesine ramen, onun kkenleri daha eski zamanlara dayanyor. Halk geleneine gre, Hac Bekta, Orta Asya Velisi Ahmet Yesevi'nin mridi olmutur. Bu ise geree aykrdr. nk Ahmed Yesevi'yi, Hac Bekta'tan bir asr evvel, yani XII. yzylda, Yesi'de, imdiki adyla Trkistan'da - Kazakistan'da yaam ve oradaki Trkmen boylarna slam dinini retmi bir kii olarak biliyoruz. Ahmed Yesevi, Buhara gibi slam kltrn yaygnlatran mehur bir kltr merkezinde okumu, Hanefi ulemas olan eyh Yusuf Hamadani'nin mridi olmutur. Fakat buna ramen, yurttalar olan gmen Trkmenleri arasnda yaamay tercih etmi ve onlara slam yaymtr. Ahmet Yesevi ve Hac Bekta arasnda tarihsel balar olmamasna ramen, yine de, Hac Bektan, Anadolu'da Ahmet Yesevinin orta Asya'daki roln devam ettirdiini syleyebiliriz. Gerekten de Hac Bekta, Anadoluya g eden Trkmen boylarna slam dinini yaymaya almtr. Ahmet Yesevi gibi, bu dini, g eden kavimlerin anlay ve geleneklerine uyarlamaya almtr. O nedenle, Bektailiin manevi kkenlerini orta Asya'ya kadar gtrmek mmkndr. Ve Bektailik bir dereceye kadar Ahmet Yesevi retisinin devam olarak kabul edilebilir. Bununla birlikte, din kavram canl bir e olmas nedeniyle, yeni bir ortamda farkl gelimelere ve farkl deiikliklere urayacaktr. Az veya ok, yerletii ortamn etkilerine uyacaktr. Bylece, sre iinde, Bektailik bir dini senkretizm, yani bir badatrmaclk eklini alacaktr. Badatrmaclk, dardan gelen yeni elere de ak olacaktr. Bir taraftan, yerletii yeni ortamdan gelen inanlar ve gelenekler, dier yandan tarihi ve toplumsal olaylara ait etkiler iz brakacaktr. Bu savmza rnek olarak, Ahi tekilatnn veya Huruflik gibi dardan gelen inanlarn etkilerini gsterebiliriz. Ayn ekilde, zellikle Anadolu tarihinde nemli bir yeri olan Trk-Safavi atmalarnn sonucu ortaya kan Kzlba hareketini de rnek gsterebiliriz. Bu son olay, kesin bir sonu ortaya kard. XVI. yzyldan sonra, Bektai hareketinde bir blnmeyi gryoruz. Balangta, Anadolu halk dini gibi grnen bu hareket ikiye blnd: Bir taraftan Bektailik, dier yandan Kzlbalk.
26

Olduka yakn bir zamanda, yani son asrn banda, Kzlbalk ismi yerine Alevilik sfat kullanlmaya baland. Bu genel bir giriten sonra, her tebliimde belirttiim neticeleri tekrarlamaya mecburum. Zira aratrdm konu, hep ayn konudur. Ve gerei deitirmek olanakl deildir. Tekrarlamalar olmasna ramen, yine de her seferinde kardm sonulara, yeni eler eklemek zorundaym. nk konuyu derinden inceleyince, her seferinde, o ana kadar kef edilmeyen yeni ayrntlar ortaya kyor. phesiz konunun z deimiyor, ancak ayrntlar bu ze yeni zenginlikler kazandryor. Hac Bekta, bilindii gibi XIII. yzylda, Baba lyas'n izinde ortaya kyor. Baba lyas, nl Baba-i syanlarnn lideridir. Tarihi kaynaklar onun hakknda kesin bilgiler vermektedirler. XIV. yzyl tarihesi Elvan elebi ve XV. yzyl tarihesi Ak Paazade, her ikisi, Hac Bekta, Baba lyas'n mridi olduunu yazmaktadrlar. eyh Eflaki de ayn bilgileri aktarmaktadr. Baba lyas ve taraftarlar, 1230 civarnda "Horasan"dan, yani Orta Asya'dan Anadolu'ya gelmilerdir. Baba lyas' inceleyen nl Fransz tarihisi Claude Cahen, Baba lyas ve taraflarnn belki de Harezmilerle birlikte, Moollardan kap Anadolu'ya geldiklerini dnyordu. Bu sav doru olabilir. Bu tespitten hareketle, onlarn Mevaraun nehri yresinden, yani Ahmet Yesevi'nin yaad blgeden gelmi olabilecekleri sonucunu karabiliriz. yleyse, Hac Bekta, Ahmet Yesevi'ye balamak yanl olmayacaktr. O zaman da, halk gelenekleri, belirli llerde, hakllk pay kazanacaklardr. Hac Bekta Baba-i isyanlarna itirak etmitir. Kardei Minta ise bu olaylarda ehit olmutur. Fakat tarihi kaynaklar, Hac Bekta'n bu isyanlarn son blmne ve Malya'daki savaa kesin olarak katlmadn gstermektedirler. Hac Bekta, bir mddet sakl kaldktan sonra, Suluca Karayk'te bugnk adyla Hac Bekta kasabasnda ortaya km ve orada epni bir boy arasnda yaamtr. Bir dervi hayatn srdrmtr. Kendisi epni olmad iin, Vilayetnamesinde baz atmalardan bahsedilmektedir. Sz edilen epni boyu, onu kabul etmi ve benimsemitir. Hac Bekta bir aziz gibi yaam ve keramet sahibi olduu sylenir. Sayg ve sevgiye layk bir veli olmutur. Etrafnda ok taraftar olmasna ramen, Hac Bekta mrit edinmeye almamtr. Bu gerei, Akpaazade'nin yazd Tarih eserlerinden biliyoruz. Hac Bekta, kerametlerini bir kadna Kadnck Ana'ya aktarmtr. Kadnck Ana, Akpaazade'ye gre, onun evlatlk kzdr, Vilayetname'ye gre de manevi karsdr. Ama, ne olursa olsun, Kadnck Ana bir Bacyan'i Rumdur. Bacyan'i Rum, o zaman ki drt toplumsal snflardan biriydi. Ve bir kadn tekilatyd. Kadnck Ana, bu toplumsal yapnn nemli bir ahsiyetiydi. Kadnck Ana, XIV. asrda yaamtr. O devir, Osmanl mparatorluunun byk zaferleri dnemidir. Bir ok Bektai dervii, ilk Osmanl Sultanlarnn zaferlerine katlm, kimileri gazi olmulardr. Abdal Musa, bu dervi-gaziler arasndadr. Osmanllarn soyu, bilindii gibi, Ouzlardan gelmektedir. Kay boyundandrlar. O srada, Anadolu'da gelien batn'i dervilerin bir ou ayn soydan gelmekteydiler. rnein, epniler, Kaylar gibi Ouz soyundandrlar. lk Sultanlar dneminde, Abdal derviler ve Osmanllar arasnda sk balar vard. XIV. ve XV. yz yllarda, ilk Osmanl mparatorluu yapsnda drt toplumsal snf vard;. Gaziyani Rum, Ahyani Rum, Abdalani Rum ve Bacyani Rum. / Byk zaferler dneminde, Osmanl ordusunda dervi olan gazilede vard. Bu derviler, Abdal olan unvanlarna, Gazi Unvan eklemekten gurur duyarlard. Bylece gazi olan Abdallar Trakya ve Balkanlarn fetihlerine itirak etmilerdir. Bunlarn arasnda yukarda da iaret ettiimiz gibi, Abdal Musa, Geyikli Baba, daha sonralar Gl Baba ve benzerlerini sayabiliriz. Hac Bekta'n hreti, Osmanllar arasnda byk olmas gerekir. nk Yeni eri ordusu kurulduu zaman, Yenieriler, Pirleri iin Hac Bekta' setiler. Orua gre Sultan Orhan'n kardei Ali Paa, meayk yolunu tutmu, dervi olmutur. Kardeine, Yenieri ordusunun himayesi iin Horasanl Hac Bekta' tavsiye etmitir. Bu himaye ancak manevi
27

olabilirdi, nk Hac Bekta, ananeye gre, 1271 yl civarnda vefat etmitir. Sultanlarnn Bektai tarikatna olan tevecchn kantlamaktadr. Bu, Osmanl
Bu tevecchn sayesinde, mparatorluun ilk yllarnda, Bektai tarikatnn stn bir yeri olduu grlmektedir. Bektailerin hreti ve baarlar, Osmanllarn desteklerinden geldi. Onlarn sayesinde, Bektailik en nemli halk tarikat oldu. Tabii olarak, o zaman ii ve ar ii inanlar henz Bektailik retisine girmemilerdi. Bu aykr inanlar, daha sonra, Bektailiin iine Huruflik sokulduu zaman ve zellikle, ilk Safavilerin, rnein Cneyd, Haydar ve ah smail propagandalarnn sonucu ortaya ktlar. mer Ltfi Barkan, "Kolonizatr dervileri" adl nl eserinde, ilk Osmanl Sultanlarnn, dervileri nasl kullandklarn gstermektedir. Bu dervilere, feth edilen yerlerde topraklar verildi. Derviler yerleik olmu, zaviye ve tekke kurmulardr. slam dinini ve Trk medeniyetini buralara yaymlardr. Bu yzden, Trakya'da ve Balkanlarda Bektailik tarikat ok geliti. Hac Bekta'n ismi Rumeli'de derin izler brakt. Trakya'daki en mhim Bektai tekkelerinden biri, Edirne civarnda, Kzl Deli Tekkesiydi. imdiki Bulgaristan'n Deli Orman blgesinde, Demir Baba tekkesi Otmin Baba, Akyazl Baba tekkesi ve saire. Bu saydmz tekkelerin ayr bir zellii vardr, ancak bu, yaznn konusu dndadr. Bektailii incelemek iin, nefesler ok nemli ve ciddi bir kaynaktr. Baz nefeslerde, Hac Bekta'n ismi Rumeli'nin fethi ile bal grnyor. Sizlere iki rnek sunacam. Her ikisi de Kul Himmet'in nefesleridir. Kul Himmet XVI. yzylda yaam bir airdir. Pir Sultan'n yakn olduu syleniyor. ok tannm bu nefesinde Kul Himmet'ten anlaml msralar buluyoruz;
"Seher vakti ah kervan gidiyor, Anun katarndan ayrma bizi..." "Urunu inad eden Bekta'i Veli, Anun katarndan ayrma bizi..."
(smail Uzunlu, Antoloji, II, 349-350)
Ayn'i Cem'de bu msra, bazen yle sylenmektedir:
"Urum'u fetih etti Bekta'i Veli"

Baka bir nefesinde;
"Hac Bekta tekkesine gireli, Dervileri gl grnd gzme"

Yine Kul Himmet diyor ki;
"Hac Bekta vatan tutmu Urumdan"

(Antoloji, II, 334-335) Bu iki misalde, Hac Bekta, ya Rum'u feth etmi gibi, veya irad etmi gibi grnyor. imdiye kadar soruna genel olarak baktk. Bektailik ve Alevilik daha dorusu Kzlbalk ayn kkten gelen bir olgudur. kisi, balangta halk diniydiler. Fakat zamanla, bilhassa XVI. yz yldan itibaren blnmeler oldu ve iki farkl toplum olutu. Bir yandan, yerleik olan, tekkeye bal ve az ok rgtlenmi Bektailer, dier yandan, kylerde veya krlarda oturan ve en eski zamanlardan beri dinleri batini olan Kzlba denilen toplumlar.
28

Bu Kzlba toplumlarn, Osmanl belgelerinde, dorudan doruya belirgin bir isimi bile yoktu. Onlara ZINDIK, RAFZ, MLHP gibi ktleyici adlar veriliyordu. Sonra onlar kkenbilim bakmndan yanl olan "Alevi" szcyle adlandrmaya baladlar. Kzlba ismi ah smail'in babas eyh Haydar (1460-1488) zamannda belirmitir. Dou Anadolu ve Azerbaycan Trkmen airetlerinden gelen, Safavi taraftarlarna Kzlba deniliyordu. Sebebi, balarna taktklar kzl klahlardan kaynaklanyor. Bu 12 ynl Klaha Tac'i Haydar derlerdi. Kzlba denilen toplumlar bir ok isyan hareketlerine kartklar iin, Kzlba kelimesi Osmanl belgelerinde ktleyici bir anlamla yklenmi, o nedenle, olduka yeni bir gemite Kzlba yerine Alevi szc kullanlmaya balanmtr. Ali'ye ar bir sevgi, hatta tapnmaya kadar giden bir sevgi gsterdikleri iin, onlara "Alevi" derlerdi. ran'da ise Ali'ye tapanlara "Ali-lahi" denir. Alevi ise, Ali soyundan gelen, yani Seyyit olanlara denilir. Yukarda deindiimiz gibi, bu szck kkenbilim asndan yanltr. Dana nce de akladmz gibi, Trakya da ve Balkan lkelerinde, zellikle Arnavud elinde, Bektailiin etkisi ok bykt. Hatta, II. Sultan Abdlhamit dneminde Arnavud elinde, Bektailik resmi din olarak nerilmi, ancak Sultan Abdlhamid doal olarak ve iddetli bir ekilde, buna kar kmtr. Trakya ve Balkanlar, Osmanl mparatorluunun egemenliinde kald dnem iinde, Bektailik, Alevilikten daha stn bir konum elde etmitir. Kimi Jn Trkler Bektai olduklar iin, Bektailer lkenin aydnlar ve ilericileri arasnda yer almlardr. Sz edilen lkelerin Trkiye'den bamsz olmalarndan sonra, Alevilik, Bektailikten daha nemli bir konum kazand. Gnmzde, Alevilik ne kmtr. Bektailik arka plana itilmitir. yle de olsa, unutmamalyz ki, Bektailik ve Alevilik z olarak ayn olgudur. Onlar birbirlerinden ayrmak olanakl deildir.
29
ALEVLERDE LMLE LGL RTELLER

Dnyada her toplumun/topluluun bir inanc bulunmakta, bu inanlara uygun olarak da cenaze trenleri yaplmaktadr. Alevi topluluklar da inan sistemlerine uygun olarak cenaze trenlerinin gereklerini yerine getirmektedirler. Alevilerde, yaanlan yerleim alannn kent ya da krsal olmasna; renim durumuna gre, lm olgusuna bak, yaknlarn kaybedenlerin gsterdikleri tepkiler ve l gmme biim ve geleneklerinde baz nanslar gzlenebilmektedir.
Bu kk farkllklarn temelinde, Alevi topluluklarnn inanlarnda cenazeyi kaldrmak/gmmek iin belli bir vakit snrlamasnn olmamas ve cenazenin nereden ve de nasl kaldrlacana dair kesin bir dinsel emir bulunmamas yatmaktadr. Bu topluluklarda cenazenin bekletilmeden bir an nce topraa verilmesi gerektii dncesi yaygn olmasna karn, cenaze gnein douundan batna kadar defnedilebilmektedir. Yine bin yl akn bir tarih boyunca bu topluluklarda cenazesini camii veya mescide gtrme gibi bir uygulama yer alamazken, gnmzde bunlara rastlanmaktadr.
Kent yaamna geile birlikte, iinde bulunan yapda cenaze kaldrma belediyeler kanalyla bir sisteme baland iin, Alevi reti sisteminde bulunmayan camii ve hoca gelenei de Alevi topluluklarda 1950'li yllardan sonra yer almaya balanmtr. Kent ortamnda pirim yapan cami ve hocalar, bir takm sorunlar ve tatsz olaylar da beraberinde getirmitir. rnein kimi camilere Alevi (halk arasndaki yaygn ad ile "Kzlba") cenazelerinin getirilmesi ho karlanmam ya da kimi hocalarn cenazelerin Alevilere ait olduunu hissetmesi ve renmesi durumunda cenazeyi ykamak ve cenaze namazn kldrmak istememesi gibi olumsuzluklar ortaya kmtr. Ayrca merulaan bu sistemle birlikte, kimi hocalarn da gerek cenazenin ykanmas ve defnedilmesi srasnda, gerekse len kiinin , be, yedi, krk ve elli ikinci gnlerinde okuduklar dua (glbang) ve mevlt dolaysyla. elde ettikleri bol kazan ile bu ii tam bir ticarete dntrmlerdir. Dahas dua ve mevludun okunmassrasnda, hocalarn elde ettikleri bu frsat deerlendirerek, kendi Snni-Ortodoks yapdaki- dncelerini yaymaya almalar, yani Alevileri Snni inan biimine gre koullandrmak iin youn aba sarf etmeleri de sorunun bir baka boyutunu oluturmaktadr. Kimi Aleviler cenaze trenindeki bu tr uygulamalar, Snniletirme yani asimilasyon abalar olarak alglamaktadrlar. Bu tr uygulamalar, kendi inanlarna kar yaplm/yaplmakta olan hogrszlk ve saygszlk olarak da kabul ettikleri iin Alevi olarak douyoruz, Snni olarak lmek istemiyoruz" diyerek iddetle eletirmektedirler.
ALEVLKTE LM ANLAMLANDIRMA
lmn, Alevilikte balca iki yorumu bulunmaktadr. Birincisi biyolojik lmdr. Biyolojik lm, lme, lm, kalb dinlendirmek ve Hakka yrmek gibi terimlerle dile getirmektedirler. Bu terimlerden kalb dinlendirmek ve Hakka yrmek lmn bir son olmadn yeni bir durumun balangc olduu inanndan kaynaklanmaktadr. Burada sz edilen kalp bedendir ve beden yalanmtr, yorulmutur ya da hasar grmtr ilevini yerine getirmeyecek durumdadr. Bu durumda beden (kalp) terk edilir. Kalbn terk eden, Tanrdan gelmitir, Tanrya dnecektir. Bu nedenle de, Hakka ulamak zere kalb terk eder (Hakka yrr) denilmektedir. Yani lm/lme, Tanrya ulamak/ze yeniden kavumak olarak kabul edilmektedir.
kinci lm ise, Nasip (ikrar) trenindeki lmdr. Bu lm, Alevilerce lmeden nce lmek ve lmek terimleri ile ifade edilmektedir. krar trenindeki lmek, iradi bir lmdr ve bu aama Alevi eitiminin belki de en arpc ve en zorlu aamas olarak kabul edilmektedir.
30
ALEVLKTE LMEK (KRAR ALMAK) VE KNC DOUM

Aleviler reti yolunda, btn tutkulardan, ar isteklerden, dnyaya bal geici dileklerden, eilmelerden kurtulmaya ve zn geree adamaya yani retiyi benimseyip yola girmeye -krar (Nasip) Alma-, lmeden nce lmek demektedirler. Bu reti iin, kiinin kendi isteiyle maddi ve manevi dileklerinden tmden vazgemesiyle (yani iradi olarak lmekle), mana aleminde, ruh bakmndan hayat bulacana inanlmaktadr. Alevilikte benimsenmi olan Batni yorumda iradi olarak len yani ikrarn alan can, dnyaya yeniden gelmi gibidir. Yani, insanlarn yaamlar boyunca yaptklar pek ok eye, lmle karlatklarnda pimanlk duyacak olmalar ve bir daha dnyaya gelsem byle yapmazdm dncesine varmalar ikrar treniile canlara kavratlmaktadr. Bylece insann son veda anndaki hesaplamasn, nceden ikrar treninde yaayan Aleviler, kendilerini yeniden domu olarak kabul ederler ve bu olay da ikinci doum olarak adlandrrlar. Yola girmenin n koulu olan lmeden nce lmek (iradi olarak lmek), Ak Veysel tarafndan yle dile getirilmitir: Topraktandr cmle beden Nefsi ldr lmeden Byle emretmi yaradan Yine iradi olarak lmeyi ve ikinci doumu hi bir nefesinde yle anlatmaktadr: Drt kap selmn verip aldlar, Pirim huzuruna ekip yettiler; El ele, el Hakka olsun dediler, Henz msum olup cihana geldim. Mnire Bac da bu doumu bir nefesinde: Dodum iki neden Kimdir beni taneden Mridim imdat eden Haydariyim, Haydari. biiminde dile getirir. Nefeslerde de belirtilen, Alevilikte yaplan ikrar treninden sonra, yola girenlerin kendilerini yeniden domu gibi hissetmektedir. Alevilikte yola giren kii, kendisini tm ktlklerden, istenmeyen davranlardan arndrm saylr. Bundan sonra geride kalan yaam boyunca pimanlk duyaca eyleri yapmamaya alr yani arndrlm halde kalabilmek iin aba gsterir. ALEVLKTE LM (HAKKA YRMEK / KAVUMAK) Alevilikte biyolojik lmn Tanrya yeniden kavumak olarak kabul grmesinin ana nedeni; nesnelerin, dncelerin yoktan var olmayacana inanlmasdr. Heterodoks yapdaki bu retiye gre, nsan-Evren-Tanr bir btndr (vahdet-i vcud); bundan dolay evrendeki nesneler ve dnceler Tanrnn varlndan kaynaklanmakta ve bu durum (lm), varln (insann) ze dnm olmaktadr. Hakka yryen cann aslnda lmediine ze (Tanrya) geri dnd inanna Alevi-Bektai menakbnamelerinde ska rastlanr. Cenazeye mam Olmak biiminde de ifade edilen bu duruma dayanak olarak u sylence anlatlmaktadr: Hz. Alinin lmeden nce vasiyeti zerine, cenazesi evden almak zere gelen kiiye verilir. Hz. Alinin cenazesini devenin zerine ykleyip, oradan uzaklaan yz rtl yabancy Hz. Alinin oullar gizlice takip ederler. Bir ara yzndeki rtnn almasyla, cenazeyi alp gtrenin de Hz. Ali olduunu grrler. Yani bu dnce de lm, aslnda bir yok olu deil, bir dnmdr. Bu sylence, birok Alevi-Bektai deyiine ve sylencesine de kaynaklk etmektedir. Hatainin, bu olayla ilgili drtl ise yledir: Alidir cesetin kendisi yuyan Yuyup kefeniyle tabuta koyan Alidir devesin kendisi yeden Hak ile Hak olan Arslan Alidir . Tanrsal bir varlk olan insann z olarak yok olmayaca inancn Ak Ali zzet zkan yle anlatmaktadr: Cenazeme imam oldu nazarm
31

ldren de benim len de benim Mezarm elim ilen ben kazdm Alayan da benim glen de benim Allah gizli deil sana benziyor Can kat teni bana benziyor Gh doar gh batar gne benziyor Gidenler de benim kalan da benim Affedici, balayc olan Tanrdan korkmayan Aleviler, ak derecesine varan Tanr-Evren-nsan sevgisiyle yorulmu dnya grne ve allmam bir br dnya anlayna sahiptirler. 16. Asr Alevi ozanlarndan Azmi bu anlay yle dile getirmektedir: Esirci misin, koydun cehenneme Arap Hoca msn, okur yazarsn kitap Asln katip midir, grrsn hesap Hesabn m var, yok hanc msn? Yz bin cehennem olsa, korkmam birinden Rahman ismi nazil deil mi, senden Gnahlar balayanm demedin mi, sen Af et gnahm, yalanc msn? Bilirsin ben kulum, sen sultanmsn Kalbde zikrim, dilde tercemanmsn Sen benim, canmdan can mihmanmsn Gnlmn yarisin, yabanc msn? 13. Asr Alevi ozanlarndan Yunus Emre de lm sonucunda Tanrya ulamay, dosta gitmek olarak kabul etmekte ve bu olay dizelerinde yle dile getirmektedir: Sala verin kasdmza Gider olduk dostumuza Namaz iin stmze Duranlara selam olsun Ortodoks yapdaki Snni inann aksi bir teki dnya anlayn tayan Aleviler; Snni inan ierisinde yer alan korkutmalara, cennet inancna, cehennem inancna ve Azrail inancna da kar kmaktadrlar. Cumhuriyet dneminin nemli aklarndan Ali zzet zkan korkutmalar anlamsz bulduunu u dizelerle anlatr: Hocafendi bizi korkudup durma, Ahiret ejderha marhane midir? Nar cehennemi bana gsterme Kim grm, kim yanm narhane midir? Katran kazanlarm kaynyor dersin Sratu mizanda kimi tartarsn Her adama krk tane kz verirsin Yoksa cennetala k.......ne midir? Para vereni srattan geirdin Cennetlik ettin umaktan uurdun Kimisine b- kevser iirdin Oras inhisar meyhane midir? Bir duda yerde birisi gde Doru syle zebanilerin nerde Azap sorgu sual yok mudur burda Mahkeme ceza evi, dershane midir? Ulu Tanr ulu derler amenn Ksmet veren bir Hudadr cihane Alzzet der hocam gel uy zamana Kutup haktr zgn erhane midir? Tanr korkusu yerine Tanr sevgisinin temel alnd bu iirde, tm ile sevgi, dostluk ve itenlik ieren bu ifadelerin znde, Alevi retinin insana verdii etki aka grlmektedir. Biimci Tanr anlayn, kuralc Tanrsal
32

dzeni eletiriye, hrpalamaya ynelik bu iirlerin felsefesi kayna, Batdan gelen kamutanrclk anlaynn Doudan alnan ilecilik felsefesiyle kaynatrlmasndan domutur. Bu felsefeyi oluturanlar yalnz Anadoluda yaayan Alevilerde deildir. Heterodoks muhalefetin, Anadolu bakaldrs ile birlemesinden doan bu retiye gre, kabaca; evren Tanrnn gerek olmayan bir grntsdr. Bu anlayta, yaratan ve yaratlan diye ayrm sanal bir gerektir. Var olan yalnzca Tanrdr. Onu, canl ve cansz varlklardan ayr saymak, ikilik yaratmaktadr. Gerek bozgunculuk, gerek nifak da budur. Tek varlk ya da varln teklii (vahdet-i vcut) anlayna gre, Snni eriat kurallar, Kuran Kerimin biimini ne alarak yaratan-yaratlan ikiliini ortaya karr ve bu durum, Tanr dnda baka bir varl kabul etmek ve de benimsemektir ki, bozgunculua ve Tanry yadsmaya uzanr. Gerek kfr (tanrtanmazlk) ite bu anlaytr. Dnsel dokusunu Btni yorumla oluturan Alevilik, bu ilkeden yola karak Ortodoks Snni eriat kurallarnn geersiz, biimsel kurallarndan oluan bir anlay olduunu ileri srmektedir. Alevilere gre, nemli olan Tanr ile bir olunacak veya Tanrda yok olacak yolu bulmak ve bu yolda ilerlemektir. Heterodoks retide yaratc diye Ortodoks Snni kurumlarca ne srlen, soyut varla kar bir bakaldr grlmektedir. Yani heterodoksi iinde yer alan topluluk yeleri, ortodoksiye gre tanmlanan Tanry yadsmakta ve bu kesimin belirledii dzende, Tanrsal olarak belirtilen kurallar anlamsz bularak buna kar klmaktadr. Kaygusuz Abdaln dizilerinde bu aka grlmektedir: Kldan kpr yaptrmsn Gelsin kullar gesin diye Hele biz yle duralm Yiit isen ge a Tanr. Bu tr iirler (sathiyye) genelde Tanr anlayn inkara ynelme deildir. Aksine dinin belli bir yorumuna (Ortodoks Snni yorum) ve onun getirdii Tanrsal kurallara yani Tanr adna, insanlarn ortaya koyduu anlaya bakaldrmaktr ve yermektir. Kul Himmet de drt byk melekten sz ederken Azrail iin can alc deil, can cana ulatrc olarak bahsederken yine bu anlay, egemen (Ortodoks Snni) slubun dndadr: Kudret kelmn syler Cebrail Rza lokmasn sunar Mikail Can cana ulatrr Azrail srafil aznda dndr Muhabbet. Teslim Abdal ise, lmn kanlmaz olduunu anlatrken, yaarken insann (cann), insanlara (canlara) kar sorumluluunu da nefesinde yle anlatmaktadr: Gafil durma akn bir gn lrsn Dnya sana bki deil ne fayda Ettiin ilere piman olursun Pimanln ele girmez ne fayda Bir gn seni iletirler evinden Hakkn kelamn kesme dilinden Kurtulamazsn Azrailin elinden Trl trl yolun olsa ne fayda Mridin cenaze namazndan sonra filan nasl nasl bilirdiniz? diye sorduunda, komularn ve tandklarn iyi bilirdik diyerek tanklk etmesi olay, insann insanlara kar sorumluluunun nedenli nemli olduunu anlatmaktadr. Kul Hseyin de bu olay drtlnde yle dile getirir: Bir gn olur rast gelince ecele Komun iyi demezse halin nice olur Oku bir kez defterini, hecele nkar etme, defterini yazan var. Bu yolda insanlarn birbirine kar olan bu sorumluluunu, yola giren herkese mridi/piri/rehberi retmektedir. Bu sorumluluu renen kimsenin kendini sorgulamas ve eksiklerini, yanllklarn kendisi bulup dzelmesi gerekmektedir. Bu sorgulamay, Ak smail Daimi u dizelerle anlatmaktadr: Ben beni bilmezdim hatr krardm Meer ilmim noksan imi bilemedim Ben insandan baka ilh arardm Meer ilh insan imi bilmedim.
33

Bu inanc benimseyen topluluk yelerinde lm insan Tanrya ulatrdna inanlrken, lmle birlikte insans ekimelerin, dmanlklarn, kinin ve nefretin Tanrsal ze ulatnda, o gzellik iinde yok olacana inanlr. Ak Veysel bir iirinde bunu yle dile getirmitir: Aslma karp toprak olunca iek olur mezarm sslerim Dalar yeil giyer bulutlar alar Gk yznde dalgalanr seslerim Ne zaman toprakla birleir cismim Cmle mahluk ile bir olur ismim Ne hasudum kalr, ne de bir hasmm Eski dmanlarm olur dostlarm Evvel de topraktr, sonra da adm Geldim gittim bu sahnede oynadm Trl trl tebdilata uradm Gani viran en olurdu postlarm Benden ayrlnca kin ve buzuum Herkese gzellik gsterir zm Topraktr cesedim, gnetir zm Hava yamur uyandrr hislerim Alimlerin alimini ler bierler Hann hasn eler seerler Bu dnya fanidir konar gerler Veysel der ki gel barak kslerim nsann kutsall, kendine, erevesine olan tm sorumluluklarnn yola giren insana retildii Alevilikte Allahnsan-Evrene bak asnn, Ortodoks Snni retiden farkl olduu ortaya kmaktadr.
HASTA VE HASTA ZYARET Alevi inancnda yer alan canlar, can kavramn ile tanmladklar tandklar, sevdikleri kiinin iyi gnnde yannda olduklar gibi, zor gnlerinde de yannda olmaya alrlar. Bir can hasta olup saln yitirdii gnlerde, onu teselli eden ve yalnz brakmayan, dier canlardr. Hastalk dneminde kiinin yaam anlay da deimitir ve kendisini ziyaret edecek dostlarn ve akrabalarn beklemektedir. nk bu dnemde acsn paylaacak, kendisine moral verecek tatl szler, hasta iin nem tamaktadr. Bu nedenle sal bozulan can, mmkn olduunca topluluk yeleri yalnz brakmamaya alrlar. Hastann akrabalar, dostlar, komular ve dier yaknlar, hastann parasal durumu gz nnde bulundurularak, ona gda yardmnda bulunur ve ihtiya halinde yiyecek yaparak evine gtrrler. Hasta ziyaretine gidenler, bir eye ihtiyac olup olmad sk sk sorarlar. Bunlar yapldktan sonra hasta yanndan ayrlrlar.
LM DENDEK NSANA KARI GREVLER: 1. Su Vermek lm halindeki kii de, lme ait belirtilerin (rnein, nefes almada ar glkler, bellein yitirilmesi, hareketlerdeki ani ve kontrolsz deiiklikler vb.) grlmesi durumunda, azna az miktarda su verilir. Zaten lm deindeki cana srekli olarak belirli aralklarla su verilir ya da su imeyecek durumda ise dudaklar bir bez veya pamuk paras ile slatlr. Snni inanl topluluklarn lm halindeki kiiye kbleye evirme geleneine, Alevilerde -zellikle krsal kesimde yaayanlarda- pek rastlanlmamaktadr. lm halindeki kiinin yatarken herhangi bir yne doru evrileceine ya da belli bir biimde yatrlacana ilikin hibir yazl veya szl kayt bulunmamaktadr. Alevilikte, kbleye evirme olgusunun bulunmamas, bu inanca gre kblenin tanmlanmasnn Snnilikten farkldr ve bunda Alevi dnce yapsnn nemli rol oynadn sylemek olanakldr. nk Alevilikte kble, insann karsnda yer alan bir baka insann yzdr (cann cemalidir). Dolaysyla ayrca bir kble arayna ihtiya duyulmamaktadr.
34

2. KelimeiTevhid Getirmek lmek zere olan ve tamamen uurunu kaybetmemi-sylenenleri anlayarak tekrar edebilen-kiinin yannda dinsel bilgi sahibi (Dede, Baba, mrid, rehber vb. gibi) kii tarafndan kez Tevhid Kelimesi veya ehadet Kelimesi sylenir: LA LAHE LLALLAH, MUHAMMEDUN RASULULLAH, ALYYUN VELYULLAH (Allahtan baka Tanr yoktur. Muhammed Mustafa Allahn elisidir. Aliyyel-Mrteza, Allahn velisidir ya da nanrm ve derim ki Allahtan baka Tanr yoktur; yine inanrm ve derim ki Muhammed Mustafa Allahn elisidir. Ve yine inanrm ve derim ki Aliyyel - Mrteza Allahn velisi ve inananlarn nderidir) Bu szleri lm halindeki kiinin tekrar etmesi iin kesinlikle srar edilmez. Hastann durumu bunlar sylemeye uygun deilse, yalnzca Allah sz telkin edilir. Ayrca, lmek zere olann yannda ok hafif sesle dvazimam okunabilmektedir. ounlukla lmek zere olan kiinin yanna aile bireyleri ve onun en ok sevdii arkadalar alnmaktadr.
3. Kutsal Kitaptan Blmler Okumak Aleviliin heterodoks niteliine baklarak bir takm tren ve ritellerden yoksun saymak olanak ddr. Her inan gibi, bu inanca bal topluluklarda tren ve ritellerde bakmndan zengindir. Snni Ortodoks inanla yer yer benzeen, zaman zaman da farkllaan ynler, uygulamalara sk sk rastlanmaktadr. Dede/Baba veya dinsel bilgi sahibi kimse, lmek zere olan kiinin yannda Yasin ve yet-El-Krsi sreleri gizli olarak okur. zellikle her aamada Yasin suresi okunmaktadr/okutulmaktadr.
4. Vedalamak
35
GADR HUM OLAYI

iiler Peygamber Efendimize Gadir-i Hum denen yerde Hz. Alinin hilafetinin bildirildii yer olduunu ve Allahn emri olduunu sylyorlar. Bu meselenin asl nedir?
iiler, halifeliin Hz. Alinin hakk olduunu iddia ederlerken baka deliller getirmeye alrlar. Bunlardan biride Gadir Hum hadisesidir. yle ki: Veda Hacc dnyd. Peygamberimiz beraberindeki Sahabelerle birlikte Mekke ile Medine arasnda bulunan Gadir Hum mevkiinde mola verdiler. Orada bir mddet istirahat edip le namazn kldktan sahabelere hitaben konuma yapp sonunda: Ben kimin dostu isem Alide onun dostudur. Allahm ona dost olana dost ol; dman olana da dman ol. Ona yardm edene yardm et1 Bu hadisi iiler yanl aksettiriyor ve farkl ekilde yorumluyorlar. Peygamberin (a.s.m.) Gadir Humda szn ettii velayet iilerin kastettii halifelik manasnda deil dost manasndadr. Nitekim Hz. Alinin torunu Hasan el Msenna bu hususta yle der: Resulullah (a.s.m.) bununla halifelii ve sultanl kastetmedi. yle demek isteseydi bunu aka sylerdi. nk Resulullah (a.s.m.) Mslmanlarn en fasih ve en ak konuandr.2 Yine Hz. Alinin, Basrada kendisine Halife olman iin Resulullahn halifelii sana braktna dair bir ahdi ve selahiyeti mi var, yoksa kendi grne gre mi hareket ediyorsun? eklindeki bir soruya: Hayr, yoktur. Vallahi ben Resulullah ilk tasdik ve iman den kimseyim, onun adna ilk yalan syleyen kii olamam. Eer Resulullahn halifelii bana braktna dair bir ahdi olsayd, Ebubekirin de merin de onun minberine kmasna izin vermezdim. Onlara kar koyacak hibir gcm olmasa, ellerimle mcadele ederdim. iilerin bir iddialar da, Hz. Alinin Hz. Ebubekir ve Hz. mere biat edip onlara yardmc olmasnn onlardan korkmasna balamalar ve onu riyakarlkla itham etmeleridir. Bu konuda Bedizzaman Lemalar isimli eserinde: Amma ia-i Hilafet ise Ehl-i Snnet ve Cemaate kar mahcubiyetinden baka hibir haklar yoktur. nk bunlar Hz. Aliyi (r.a.) fevkalade sevmek davasnda olduklar halde tenkis ediyorlar ve su-i ahlakta bulunduunu onlarn mezhepleri iktiza ediyor. nk diyorlar ki. Hz. Sddk ile Hz. mer haksz olduklar halde Hz. Ali onlara mmaaat etmi. ia stlahnda takyye etmi, yani onlardan korkmu, riyakarlk etmi. Acaba byle kahraman- slam ve Esedullah nvann kazanan ve sddklarn kumandan ve rehberi olan bir zat riyakar ve korkaklk ile sevmedii zatlara tasannukrane muhabbet gstermekle, hakszlara tebaiyeti kabul etmekle muttasf grmek, ona muhabbet deildir. O eit muhabbetten Hz. Ali teberri eder. te, ehli hakkn mezhebi hibir cihette Hz. Aliyi tenkis etmez, su-i ahlak ile itham etmez. yle bir harika-i ecaate korkaklk isnat etmez ve derler ki: Hz. Ali Hulefa-i Raidini hak grmeseydi, bir dakika tanmaz ve itaat etmezdi. Demek onlar hakl ve racih grd iin, gayret ve ecaatini hakperestlik yoluna teslim etmi3 Btn bunlardan anlalaca gibi Hz. Aliye Peygamberimizin bir vasiyeti olmad gibi Hz. Alide kendinden nceki halifelere onlardan korktuu iin biat etmemi, Hz. Ebubekir ve Hz. meri halifelie kendinden daha layk grd, Hz. Osmana da itaat edeceine sz verdii iin kar kmamtr. Ve Hz. Ali kendinden nceki bu halifeyi ciddi olarak sevmi, bunu her yerde sylemekten ekinmemitir. Hz. Ebubekire biat etmeyenlerden bazlar Hz. Aliye biat etmek istediler. Fakat Hz. Ali hayat boyunca Mslmanlarn birlik ve beraberlii iin mcadele etmitir. Fitne kapsn hibir zaman amayacakt. Byle diyenleri sert bir ekilde yanndan uzaklatrd. Mesela Hz. Aliye biat etmek isteyenlerden biri de Hz. Sfyan idi. Ona yle cevap vermiti: Biz halifelik makamna Ebubekiri (r.a.) yeterli gryor ve layk buluyoruz. Biz onu bu ite ba baa braktk. Araya girmedik4 Hz. Ali, Hz. Ebubekirin halifelii mddetince onun en byk yardmclarndan oldu. Hz. Ebubekir vefat ettiinde u mealde bir konuma yapt:
36

Sen, frtnalarn ve en iddetli kasrgalarn kmldatamad bir da idin. Resulullahn buyurduu gibi sen bedeninde zayf, Allahn dilinde kuvvetli, mtevazi, Allahn yannda ve yeryznde makam yce, mminlerin yannda byktr. Hi kimsenin sana kini yoktu. Hi kimsenin sende deersiz bulduu bir vasf yoktu. Kuvvetli olan, zayfn hakkn alncaya kadar senin yannda zayft. Zayf olan da hakkn alncaya kadar kuvvetliydi. Allah senin sevabndan bizi mahrum etmesin. Bizi senden sonra saptrmasn.5 Hz. Ali kendi halifelii mddetince Hz. Ebubekir ve Hz. mer aleyhinde bir ey sylenmesine izin vermezdi. Bir defasnda yle diyor: ittiime gre bazlar beni Ebubekirden ve merden stn tutuyorlarm. Daha nce bu hususta bir ey sylemi olsaydm imdi byle syleyenleri cezalandrrdm. Sylemediim iin bunu yapmyorum. Kim bundan sonra byle bir ey sylerse o iftiracdr. Allahn Resulnden sonra insanlarn en stn Ebubekir sonra merdir. Allah ikisinden de raz olsun. Kuru tohumlar yeerten, cansz varlklara can veren Allaha yemin ederim ki, Ebubekir ve meri mminlerin stn ve faziletli olanlarndan bakas sevmez. Gnahkr insanlardan bakas da onlara kt gzle bakmaz, dmanlk etmez.6 Hz. Ali, Hz. mere olan sevgisinden dolay kz mm Glsm ona nikahlamt.7 Hz. mer vefat ettiinde Hz. Ali nann bana gelmi ve ona olan sevgisini ifade eden yle bir konuma yapmtr: Ey mer, ben Allahn huzuruna senin istediin bir amelle kmaktan ok holanrm. Senden baka ameline imrendiim kimseyi bulamadm.8 Hz. Ali, Hz. merin ehadetinden sonra oluan ura tarafndan seilen Hz. Osman'a hemen biat etti. Hz. Ali, Hz. Ebubekir ve Hz. meri sevdii gibi Hz. Osman da severdi. Hz. Osmann halifelii dneminde onun en byk yardmcs oldu. Fitnecilere kar mdafaa etti. Hz. Osman azledip kendisine biat etmek isteyenlerin tekliflerini reddetti. Bozguncularn biatn Hz. Osman ehit edildikten sonra da kabul etmedi ve yle dedi: Osmann katillerinin biatn kabul etmekten Allaha snrm9 GADRU HUM konusunda detayl bilgi almak iin tklaynz... Dipnotlar: 1. Ahmed b. Hambel, Msned, IV, s. 368. 2. smail Mutlu, Drt Halife Devri, s. 333. 3. Lemalar, s. 31. 4. Drt Halife Devri, s. 340. 5. a.g.e., s. 341. 6. Hayats-sahabe, III, s. 348, 349. 7. H. brahim Hasan, slam Tarihi, s. 317; Drt Halife Devri, s. 343. 8. Drt Halife Devri, s. 343. 9. a.g.e., s. 345.
37
ALEVLK LE LGL KAVRAMLAR

Alevilik NEDR? Allah, Muhammed, Ali kutsalln kalbinde tayan , Hz. Alinin adaletinden ayrlmayan temelinde insan sevgisi bulunan her dine ,mezhebe ser inanca sayg duyan ve hogr ile bakan, dil, din, irk, renk fark gzetmeyen eline diline sahip olma ilkelerini art kosan, gelmek isteyen, inanl insanlar ats altna alarak manevi susuzluklarn gideren, insanlar yasadklar toplumda kendi istekleriyle kendi kendilerini yarglamalarn salayan, laik,demokrat, eitliki, katlmc, paylamc dnceyi savunan, zalime ve zulme kar gelen, mazlumun yannda olan, slam dinini kendine gre ve Snni inancn dnda yorumlayan, asli doruluk, kemali dostluk, cevheri, merhamet, grs eitlik, hazinesi bilgi, meyvesi sevgi hamuru ile yorulmu, insani Kamil ve erdemli insan yaratmay n gren, korkuyu ap sevgi ile Tanrya ynelen, Enel-Hak ile insanin znde tanry gren, yaradan ile yaradlan ikiliinden Varlk Birliine varan, edep ve ahlakl yaamn temeline oturtan, insani ycelten, hamurunda hem ilahiliin hem de irfaniliin mayas bulunan; kiinin ahlakl ve karakterli yasam ilkelerini belirleyen, Hz. Muhammed ve Hz. Aliden gelen neslin imametini teberra ve tevella ilkesi ile sahiplenen, dini biim ve sekil olarak deil, gerek anlamyla alglayan, dini bamsz bir irade gc ve batini zellii ile evrimletiren akl ve iman btnlnde birletiren ve tm bunlar Krklar Cemi ile yrten bir inan sistemidir. Alevilik Aleviler iin st kavram, Bektailik ve Kzlbalk ise alt kavramlar oluturur.
Alevilikte Allahtan baka Tanr Yoktur.
4 Kap 40 Makam Nedir ?
4 Kap
eriat Kaps Tarikat Kaps Marifet Kaps Srr- Hakikat Kaps
1-eriat Kapsnn Makamlar
man getirmek lim renmek Namaz, oru, zekt ve hac ve gaza eylemektir ve cenabetten arnmaktr.
38

Helal istemek, kazanmak, faizi haram saymaktr. Nikh Kymak Hayz ve Nifasn Nikh haram eylemesi Ar giymek, ar yemek Snnet-i Cemaat efkat Emri maruf, yaramaz islerden kanmak.
2- Tarikat Kaps: Eitim ve retim messesesidir
El alp tvbe klmak Mrid olmak Sain gidermek ve libasn giymek (gsterisiz klk kyafette bulunmak.) nsanin nefsi ile mcadele etmesi Hizmet etmek Korku (hata yapmaktan, gnl krmaktan, ktlk yapmaktan kork) Umut tutmak Hrka, (sadelik), Zembil (Hakkin yolunda giden, ulu tanrnn dostluunu arayan, kendisine tanr sevgisinin ateiyle yol gsterecek aydnlatc aramak iin durmadan gezip dolamay), Makas (dnya ile ilgili her trl ihtirasn tehlikeli olabilecek her trl dncenin zihinlerden sklp atlmas), Seccade (tanrnn karsnda insanolunun ne kadar aciz olduunu kavrayarak kibir, hrs, kendini beenmilik gibi duygulardan uzak durmak), bret , Hidayettir. Sahib-i makam sahib-i cemiyet, (evresinde kendisine ve bilgisine gvenen bir topluluk oluturabilecek bir kii sahib-i cemiyet olacak) Ak ve evk ( Bu makama gelmi Hak , bu kapda ald gereli bilgi birikimi ile, belli bir olgunluk dzeyine ulatktan sonra ve salam ahlak deerlerine sahip olduktan sonra yoluna yine devam ederek o kutsal amacna ulamak ister bunun zlemini duyar. Byle zlemi duyan Tarikat kapsndan Marifet Kapsna gelmitir.
39

3- Marifet Kaps Bu kapda Yolun Talibi daha derin aratrmalar ve incelemeler yaparak dorular ve Hakki daha derinden kefedecektir. Edep (Yolumuzun ahlak kurallarna aykr hibir davranta bulunmamaktr.) Korku ( nsanlar irkin ve zararl dncelerden koruyacak bir g kaynadr.) Perhiz/ Yetinmek ( Her trl ar istek ve ynelilerden ve her trl ar dnce ve duygulardan perhizkarlk yapmas) Sabr / Kanaat (nsan ancak sabr ile karslat zorluklarn stesinden gelir.) Utanmak (Utanma duygusunu hissetmek ve tamak olgunlamann bir ok baka nemli ve deerli esini oluturur.) Cmertlik ( Bir insan , bir arif kiiye gerek bir tanr dostuna cmertlik yakr.) lim ( nsan ancak ilim ile yolunda salkl yryebilecektir.) Miskinlik (gsterisiz yasamak) Marifet ( Kaynan bilimden ve ulu Allaha kar duyulan sonsuz bir sevgi , bir doyumsuz ask ve bitmez bir zlemden alan hem bilim hem de sezgi ve ie dogma yoluyla yce tanrnn zat ve kainatn oluumuyla ilgili tm srlar saklad tm gerekleri bilme alma halidir.) Kendini bilmek (Kendini bilen kii Hakki da grm olur. Ve insani-i Kamil olmak yolunda byk bir adim daha atlm olur.)
4- Hakikat Kaps nsan bu kapdan getikten sonra Tanr dostluuna kavumak o sonsuz deryaya ulaarak, orada eriyerek yok olan bir damla haline dnmenin hazini tadar. Bundan sonra dnp insanla hizmete gitme kapsdr. Toprak olmak ( alak gnll olmak). 72 Milleti ayplamamak (Dnya insanlnn hi birini hor grmemek ve ayplamamaktr.) Elinden geleni men klmamak (Kiisel fedakarlklar yaparak dilek sahibinin derdine derman olmaktr.) Her eyin kendisinden gven klmas tanrya rza gstermek Sohbet Seyir (nsan tasavvuf felsefesine gre 3 nemli yolculuk yapar. 1- Tanr katnda bir asli ve gerei olarak yaratlr ve dnyaya gelir. 2- Dnyada insanlar kmil olabilme uruna verdii abalar sonucunda makamna ular.
40

3- Tanrya seyirdir. Srr (Gerek olan tek varlk Yce Allahn varldr. Dolaysyla gerekle ilgili srlar, Allaha ait srlardr. Mnacattr. (tanrya ulama, Ona snmadr.) Mahede (tanrnn cemalini grebilmek o eriilmez zevke erebilmek yeri, mutlak geree ulamaktr.) Krklar Cemi: Alevilerin bugn srdrdkleri, erknlar 12 hizmetin yapld yol a CEM denir.
HZ. ALI
Alevi yolunun kurucusu, mamlarn ba, Hz. Hasan ile Hz. Hseyinin babasdr. Tarikatta Yol Alinin deyimi ile anlr. Hz. Muhammet ile ayni gmlee girdii ( bir olduu ), bu yzden Hz. Muhammedle ayr tutulmamas gerektiine inanlr. ALLAHIN ARSLANI IMAM HZ.ALI
EHL-I BEYT
Hz. Muhammedin kz Fatma anamzdan gelen soydur. Bu soya giren her kii Alevi iin kutsal nderdir.
1-Hz. Muhammed 2-mam Ali 3-Hz. Fatma anamz 4-mam Hasan 5-mam Hseyin
ERKAN NE DEMEKTIR ?
Szlk anlam olarak esaslar, direkler demektir. Alevilik erkan denildiinde Aleviliin esaslar, yol kurallar, ksacas yolu anlalr. Alevilik yolunda 7 farz 3 snnet vardr.
41

3 SNNET Allahn birliine inanmak, Kalbinde adavet olmamak, ktlk etmemek, Tarikatn emirlerini yerine getirmek
7 FARZ Mrebbisine de Msahib ola Ta uruna Srdar ola Yar a yar ve z ulu ola Beli Berk ola Hakka sohbet kla
CENNET CEHENNEME ILISKIN INANCIMIZ NEDR? Her ne kadar cennet cehennem kavramlar Alevi literatrnde da oka yer almakta ise de, Kuran da anlatlan biimiyle bir Cennet- cehennem anlay Alevilikte hkim deildir.
MUSAHIPLIK NE DEMEKTIR ? ? Musahiplik yol kardelii demektir. Alevi inancna gre evli her Alevi kendisine denk debilecek baka bir evli Alevi ile dinsel bir kardelik tutar; bu ayn zamanda kendisinin ahiret kardeidir. z kardelik kurallarndan daha ar kurallar olan bu yol kardelii Alevilikte farzdr.
GRG NEDR? DSKNLK NEDR? Alevi yolunda her talib, ylda bir kez tm topluluun ve pirinin huzurunda, o yl ierisinde yaptklarnn ve yol kurallarna uyup uymadnn hesabini verir. Burada hem dinsel hem dnya evi sorunlar, sorumluluklar sz konusudur. Eer kii, topluluk tarafndan kabul grlmeyen hatalar, fenalklar yapmam ve kurallar yerine getirmise, pirin ve orada bulunan yol erenlerinin izniyle grlm olur.
42

Komuluk iliksilerinde honutsuz, yol kurallarna aykrlk gsteren kiiler dksn braklrlar. Dknlk bir anlamyla toplumun dna karmak, cemaatten atmak anlamna gelir. Cezann byklne gre geici ya da srekli dknlkler vardr.
ALEVLKTE AHLAK SSTEMNN TEMEL NEDR? Alevi sisteminin temeli; eline, beline, diline hkim olmaktr Eline demek, kendisine izinli olmayan eylere dokunmamak; Beline demek; kendi ei dnda hi kimseyle cinsel ilikside bulunmamak; Diline demek; yalan sylememek demektir.
KURBAN Hakka sunulan, eti yenilen hayvana kurban denir. Alevilikte Allah yoluna, nan yoluna, ululara ve Hakka yaknlamak iin kesilir.
ADAK Bir dilei yerine getirmek, bir tehlikeden korunmak iin gcne inandmz eylere vaat edilen eylere denir.
LOKMA Dualanm bir yiyecein her parasna denir. Dedelerden ululardan lokma almak sevaptr.
DEM Kan, zaman, an, soluk anlamna gelir. Alevilikte dem kurallar gerei alnan kutsal iki, dual iki anlamna gelir.
MUHARREM ORUCUNUN ANLAMI NEDR? Kurban Bayram Hicri Takvim'e gre Zilhicce ayinin 10. gn baslar. Kurban Bayramnn 1'nci gnnden balayarak 20 gn saylr. 20'nci gnn aksam Muharrem Orucu iin niyet edilir ve oru baslar. Muharrem Orucundan nce 3 gnlk MASUM-U PAK ORUCU tutulur.
43

Bu oru Kfe'de ehit dsen Mslim Bin Akil ile ocuklar brahim ve Muhammet iin tutulur. Mslim, imam Hseyin'in amcasnn olu brahim ile Muhammet ise amcasnn torunlardr. 3 gnlk Masum-u Pak ve 12 gnlk Muharrem Orucu olmak zere toplam 15 gn oru tutulduktan sonra Muharrem Ayinin 13'nc gn kurbanlar tlanr ve ASURE datlr. Kurban imam Ali Zeynel Abidin'in Kerbela Katliamndan kurtuluundan duyulan sevinci belirtir. Muharrem Aynda elence yaplmaz, baa ve kesici aletlere el srlmez, dn-nisan-snnet trenleri yaplmaz, kari koca iliksileri kesilir, kurban kesilmez, et yenilmez. Kerbela ehitlerinin ektikleri susuzluu hissetmek iin su iilmez, elence yerlerine gidilmez, sa ve sakal tras olunmaz. Gnmzde bunlarn bir blm uygulanamamaktadr. rnein, sakal tras olmamak gibi... Su saf olarak iilmemektedir. Vcudun su ihtiyac yenilen yemeklerden, ay-kahve-merubat-meyve suyu-ayran gibi sv ieceklerden karlanr. Alevi inanc ekilcilie taklp kalmay deil, z benimser. Akln ve ilmin yolundan ayrlmaz. nemli olan imam Hseyin'in ve dier Kerbela ehitlerinin ektikleri acy ve zorluklar beyninde, kalbinde ve gnlnde duymaktr. Onlar gibi dnp, onlar gibi yaayp, onlar gibi inanmaktr. Zalime kar kp, mazlumdan yana olmaktr. Eline-diline-beline sadik olup insanca ve onurluca yaamaktr. Onlara layk olmaktr. lmeden nce lmek, ldkten sonra yaamaktr. Yaayan l olmamaktr. Yarn onlarn huzuruna aln ak yz pak kmaktr. Onlarn brakt onurlu mirasa sahip kmaktr. Belirlenmi bir iftar vakti de yoktur. Aksam olup gne batnca, karanlk gzle grnce oru alr. Gece sahura kalkma uygulamas Muharrem Orucu'nda yoktur. Oru tutulmadan nce (yatmadan nce) yle niyet edilir: "BSML AH. ALLAH ALLAH. ERENLERN HKMETNE. ER HAK MUHAMMET-AL AKINA. MAM HSEYN EFENDMZN SUSUZLUK ORUCU NYETNE. KERBELA SEHiTLERi'NiN TEMZ RUHLARINA MATEM ORUCU NYET iLE HZ. FATMA ANAMIZIN EFAATNE. 12 iMAM, 14 MASUM-U PAK EFENDLERMZN EVKNE,
17 KEMERBESTLER HRMETNE HAZIR-GAiP GEEK ERENLERN YCE HRMETLER ZERMZDE HAZIR VE NAZIR OLA.
LANET MNKRE. LANET YEZDE. RAHMET MMNE ALLAH EYVALLAH. H." Niyetten sonra Muharrem Orucu baslar.
44

ALEVILIKTE AIIN SAZIN VE DEYLERN NEM NEDR? Alevi ibadetinde ve sosyal yaamnda byk yer ve nem tar. 12 hizmetten biri aa aittir; yani ksz Alevi ibadeti yaplmaz. Makam olarak pirden sonra gelse de, 12 hizmetin en ar ykn tar. k sazyla bestelerini yapar, alar, arr. Alevi ibadetinin vazgeilmez paras semah, bu saz - k btnlemesi ierisinde dnlr Alevi deyileri gemi tarihleri, Alevi dnce ve retisini, gnlk yaam, dnyasal ilikileri konu alr. Deyiler ayni zamanda Alevilerin glbenklerini olutururlar. Yine ayni deyilerle tanr ile ilikiler kurulur.
SEMAH NEDR? Alevi inannda byk bir yer tutar. Szck anlam; gnahlardan arnmak anlamna gelir. Alevi Ceminde de yle kabul edilir.
CEM NEDR? Szck anlam olarak, birleme, birlik olma, bir araya gelme demektir. Alevi inancnda, ibadet iin cem olma, bir araya gelmeden yola klarak, btnleme anlamnda kullanlr. badetin yapld yere cem evi denir. Alevi inanc cemsiz dnlemez. Bir Alevinin doumundan lmne tm yaants cem ile balantldr. Yola girdii, Msahib tuttuu, erkn grd, grld-sorulduu yerdir. Cemin ok eitleri vardr. Kurban cemleri, grg cemleri, Abdal Musa cemleri, Bayram cemleri.
KIRKLAR CEM Alevi inancna gre Hz. Ali bu yolu kurduu zaman kendine elik eden kadnl erkekli 40 kii ile birlikte ilk kez buCemi gerekletirdi. O gnden bu yana Alevi topluluu bu krklarn cemini srmektedir.
45

CEMDE 12 HZMET 1- Mrid (Dede) : Hizmet itibari ile Hz. Muhammed, Hz. Ali ve Hac Bektai Velii temsil eder. Cem erkan Bakanln yapar, ikrar alr nasip verir. Cenaze, Musahiplik, Nikah, Snnet, Ad takar (isim takar). 2- Rehber : Grev itibariyle mam Hseyini temsil eder. Yola girmek isteyenleri hazrlar, yol gsterir. Mridin en yakin yardmcsdr. 3-Gzc : Grev itibariyle Ebuzer Gaffariyi temsil eder. Rehberin yardmcsdr. Cem'in sessiz ve sakinlik iinde gemesini salar. Cemin bekisidir. 4- erac (Delilci) : Grev itibariyle Cabir El Ensariyi temsil eder. Cem evinde bulunan aydnlatma aralarn yakar. Buhardanlklar ve Mumlar (eralar) hazrlar. 5- Zakir (Ak) : Grev itibariyle Bilal Habei temsil eder. Cemde Tevhit, Duazde imam, Mersiye, Semah, Nevruzi'ye syler. 6- Sprgeci(Ferra) : Grev itibariyle Selman Piri pak temsil eder. Cem evinin srekli temizlii ile megul olur. 7- Meydanc: Grev itibariyle Hzeyme tl Yemeniyi temsil eder. Cem evinde Semahserleri kaldrr. Postlar yerine dizer. 8- Niyazc: Grev itibariyle Mahmut el Ensariyi temsil eder. Kurbanlar tekbirler ve keser. Gelen Lokmalar alr ve dalmn salar. 9- briki: Grev itibariyle Kamber Hazretlerini temsil eder. Cem de Mridin ve Cem erenlerinin abdest almalarn salar. 10- Kapc: Grev itibariyle Gulam Keysaniyi temsil eder. Ceme gelen erenlerin evlerini gzetler. 11- Peyki: Grev itibariyle Amr Ayyariyi temsil eder. Cem olacan tm canlara duyurur. 12- Sakac: Grev itibariyle Ammar Yaseriyi temsil eder. Cem evinde Su, erbet, Saka, St v.b. dalmn salar.
46
Alevilik Kronolojisi
570 Hz. Muhammed'in doumu (20 Nisan 571) 609 Hz. Fatma'nn doumu (18 Ocak) 621 Mirac olay 622 Hicret 622 Hz. Muhammed'in Hz. Ali ile Musahib olmas 623 Hz. Ali'nin Hz. Fatma ile evlenmesi 624 mam Hasan'n doumu (11 Nisan) 625 mam Hseyin'in doumu (25 ubat) 632 Peygamber veda konumasnda yerine Hz. Ali'yi atad (23 ubat) 632 Peygamberimiz Hz. Muhammed'in vefat (8 Haziran) 656 Cemel Sava (4 Aralk) 656 Sffin Sava ve Hakem Olay :657 Sffin Sava (26 Temmuz) 656 Hz. Ali'nin Halife olmas 661 Hz. Ali'nin ehadeti (24 Ocak) 670 mam Hasan'n ehadeti (25 Mart) 676 mam Muhammed Bakr'n doumu (16 Aralk) 680 Kerbela Olay - Hz. Hseyin'in ehadeti (10 Ekim) 699 mam Cafer-i Sadk'n doumu 713 mam Zeynel Abidin'in ehadeti 733 mam Muhammed Bakr'n ehadeti (28 Ocak) 745 mam Musa Kazm'n doumu 746 Eba Mslim'in Horasan'a gitmesi 747 Horasan da Eba Mslim'in ayaklanmas 765 mam Ali Rza'nn doumu (29 Aralk) 766 mam Cafer-i Sadk'n ehadeti 799 mam Musa Kazm'n ehadeti 811 mam Muhammed Taki'nin doumu (11 Nisan) 818 mam Ali Rza'nn ehadeti 827 mam Ali Naki'nin doumu 835 mam Muhammed Taki'nin ehadeti 846 mam Hasan Askeri'nin doumu 858 Hallac- Mansur'un Doumu 868 mam Ali Naki'nin ehadeti 869 mam Muhammed Mehdi'nin doumu 922 Hallac- Mansur'un Badat'ta ikence ile katledilmesi (26 Mart) 1123 Rbaileri ile tannan Hayyam'n Hakka yrmesi (1132) 1150 Tac'l-Arifin Seyyid Ebu'l-Vefa'nn Hakka yrmesi 1167 Piri Trkistan diye tannan Hoca Ahmet Yesevi'nin Hakka yrmesi 1219 Mool stilasnn balamas ve Anadolu'ya doru Dervi Gleri 1240 Babailer isyan 1240 Baba lyas- Horasani'nin Hakka yrmesi 1240 Baba shak'n Hakka yrmesi 1240 Ayn'd-Devle'nin Hakka yrmesi 1240 Emirci Sultan'n Hakka yrmesi 1252 Safevi soyunun ceddi eyh Safiyddin Erdebil civarnda douyor. 1290 Baba lyas- Horasani'nin olu Muhlis Paa'nn Hakka yrmesi 1293 Sar Saltk'n Hakka yrmesi 1307 Barak Baba'nn ldrlmesi
(Alevilerin Gr)
47

1326 eyh Edebali'nin Hakka yrmesi 1335 Safevi soyunun ceddi eyh Safiyddinin Hakka yrmesi 1360 Elvan elebi'nin Hakka yrmesi 1393 Hurufilik'in kurucusu Esterabadl Fazlullah'n Hakka yrmesi 1403 Seyyid Nesimi'nin katledilmesi 1441 Rasul Bali'nin Hakka yrmesi (do.1361) 1447 Safevi soyundan eyh brahim'in Hakka yrmesi ve kardei eyh Cneyt'in tarikat reisi olmas 1460 eyh Cneyt'in Hakka yrmesi 1487 ah smail'in Erdebil'de domas (17 Temmuz) 1488 ah smail'in Babas eyh Haydar'n Hakka yrmesi(9 Temmuz) 1502 ah smail'in ran'da ah nvann almas 1511 ahkulu Baba Tekeli Ayaklanmas (9 Nisan) 1514 aldran'da Osmanl-Safevi Sava ve Safevi Ordusu'nun yenilmesi 1516 Balm Sultan'n Hakka yrmesi (do.1473) 1524 ah smail'in Hakka yrmesi (5 Mays) 1548 skender elebi'nin Hakka yrmesi (do. 1512) 1555 Fuzuli'nin Hakka yrmesi 1569 Sersem Ali Dedebaba'nn Hakka yrmesi.(Posta oturuu.1551)Sre:19yl 1569 Elhac Ahmed Ali Dede (Dedebaba) Hakka yrmesi(p.o. 1569) S.1yl 1569 Yusuf Bali elebi'nin Hakka yrmesi (do.1516) 1581 Bekta elebi'nin Hakka yrmesi (do.1544) 1588 Resul Bali elebi'nin Hakka yrmesi (do.1546) 1596 Abdullah Baba(Dimetokal Ak Abdullah Baba)(Dedebaba) Hakka yrmesi (p.o.1569) S.27yl 1604 Mrsel elebi'nin Hakka yrmesi (do.1551) 1607 Hasan elebi'nin Hakka yrmesi (do.1563) 1628 Dimetokal Karar Halil Baba (Dedebaba)Hakka yrmesi (p.o.1596)S.33yl 1632 Bekta elebi'nin Hakka yrmesi (do.1566) 1646 Kasm elebi'nin Hakka yrmesi (do.1578) 1649 Dimetokal Elhac Vahdeti Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1628)S.22yl 1656 Yusuf elebi'nin Hakka yrmesi (do.1582) 1667 Zlfikar elebi'nin Hakka yrmesi (do.1605) 1674 Hseyin elebi'nin Hakka yrmesi (do.1609) 1675 Elhac seyyid Mustafa Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1649)S.26yl 1685 Abdlkadir elebi'nin Hakka yrmesi (do.1628) 1689 Birecikli Seyyid brahim Agahi Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1675)S.15yl 1714 Urfal Es-Seyyid Halil brahim Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1689)S.26yl 1730 Murtaza Ali elebi'nin Hakka yrmesi (do.1646) 1736 Serezli Hac Hasan Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1714)S.22yl 1759 Krml Hanzade Mehmet Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1736)S.24yl 1783 Dimetokal Seyyid Kara Ali Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1759) S.25yl 1790 Sinoplu Seyyid Hasan Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1783)S.7yl 1799 Horasanl Hac Mehmet Nuri Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1790) S.9yl 1803 Abdllatif elebi'nin Hakka yrmesi (do.1724) 1813 Kalackl Seyyid Halil Hakii Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1799) S.15yl 1824 Feyzullah elebi'nin Hakka yrmesi (do.1742) 1826 Yenieri Ordusunun Kaldrlmas ve Yenieri-Bektai kym 1827 II. Mahmut tarafndan trbeler dndaki tm klliye binalarnn yktrlarak Hacbekta Dergah'na Cami yaptrlmas 1828 Veliyettin elebi'nin Hakka yrmesi (do.1772) 1834 Sivasl Mehmet Nebi Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1813)S.21yl 1835 Merzifonlu Hac brahim Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1834)S.1yl 1846 Vidinli Seyyid hac Mahmud Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1835) S.12yl 1848 Sofyal Saati Ali Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1846)S.2yl 1849 orumlu Seyyid Hasan Dedebaba'nn Hakka yrmesi (1848)S.1yl 1868 Yanbolulu Elhac Ali Turabi Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1849)S.19yl 1871 Ali Celalettin elebi'nin Hakka yrmesi (do.1808) 1874 Selanikli Hac Hasan Dedebaba'nn Hakka yrmesi(p.o.1868)S.6yl
48

1878 Feyzullah elebi'nin Hakka yrmesi (do.1811) 1879 Konyal Perian Hafz Ali Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1874)S.6yl 1894 Ak Veysel'in Domas (25 Ekim) 1897 Malatyal Hac Mehmet Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.?)S.? 1907 Elhac Mehmed Ali Hilmi Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1879)S.28yl 1913 Hac Feyzullah Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1897)S.7yl vekaleten,9yl asaleten 1919 Mustafa Kemal Paa'nn Kurtulu Sava iin destek salamak zere Hacbekta' ziyareti (23 Aralk) 1921 Kogiri Ayaklanmas (6 Mart) 1921 A. Cemalettin elebi'nin Hakka yrmesi (do.1862) 1931 Sivas'ta Halk airleri Bayram (5 Kasm) 1937 Dersim Olaylar'nn balamas 1937 Dersim syan'nn Lideri Seyit Rza'nn dam (15 Kasm) 1940 Hacbekta Dergah'nn son elebisi Veliyettin Efendi'nin Hakka yrmesi (31 Mays) 1941 Salih Niyazi Dedebaba'nn Hakka yrmesi(p.o.1913)S.17yl Trkiye'de,11yl Arnavutlukta =28yl 1949 Rza Tevfik Blkba'nn Hakka yrmesi (30 Aralk) 1958 Hacbekta Dergah'nn Vakflar Genel Mdrl'nce onarma balanmas 1960 Ali Naci Baykal Dedebaba'nn Hakka yrmesi (p.o.1930)S.11yl vekaleten,19yl asaleten=30yl 1964 Hacbekta Dergah'nn Milli Eitim ve Kltr Bakanl'na bal bir mze olarak almas (16 Austos) 1966 Birlik Partisi'nin Kurulmas (17 Ekim) 1978 Kahramanmara Olaylar 1980 orum olaylarnn balamas (4 Temmuz) 1983 Feyzullah nar'In Hakka yrmesi (24 Ekim) 1983 Ak Daimi'nin Hakka yrmesi (18 Nisan ) 1989 Meluli Baba'nn Hakka yrmesi (14 Kasm) 1993 Sivas Katliam (2 Temmuz) 1994 Feyzullah Ulusoy'un Hakka yrmesi (18 Mart) 1994 Karacaahmet Sultan Cemevi'nin stanbul Belediyesince yklmas (7 Eyll) 1995 Gazi Mahallesi Olaylar (12 Mart) 1995 Detroit Bektai Dergah kurucusu Recep Babann Hakka yrmesi (14 Eyll)
49
ALEVLK NASIL ORTAYA IKMITIR?, BR MEZHEB MDR, SYAS BR FIRKA MIDIR?

Alevlik aslnda bir frka veya mezhep deildir. l-i Beyt'in muhabbetini esas alan bir tarikat eklinde ortaya kmtr. Konunun tarih seyrine baktmzda Alevliin bir tarikat eklinde gelimesi yle olmutur: Timur, Osmanl Sultan Yldrm Byezid'i yendikten sonra Anadolu'dan ald otuz bin kadar esiri ran'a gtrmt. Bunlar Erdebile yerletirmiti. Bunlar zamanla, Erdebil eyhi olarak bilinen (ah smail'in dedesi) eyh Ali'ye intisap ettiler ve ondan tarikat dersi aldlar. Bir sre sonra Timur, ara sra ziyarete gittii Erdebil eyhi'nin kendisinden bir arzusu olup olmadn sorduunda, eyh, Hibir dileim yok, sadece Anadolu'dan esir olarak getirmi olduun Trkleri serbest brakman istiyorum dedi. Timur, eyhin bu arzusunu memnuniyetle kabul etti ve onlar serbest brakt. Bu esirlerin, bu vesile ile, eyhe olan muhabbetleri ar derecede artt. eyhin bu sofilerinin bir ksm Anadolu'ya dnd, bir ksm da Erdebil'de kald. [ Prof.Dr. Walter Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, Cev.: Tevfik Bykolu, Trk Tarih Kurumu yayn, IV. Seri, No: 5, s.9. Ayrca bak: Bekir Ktkolu, Osmanl-ran Siyas Mnasebetleri, stanbul niversitesi, Edebiyat Fak. yayn, sh. 7]. Erdebil eyhi, Anadolu'ya dnen bu mritleriyle ilikilerini devam ettirdi. Erdebil eyhi'nin tarikatnda Hz.Ali muhabbeti esas alnd iin, bu tarikata devam edenler Hz.Ali sevgisi ile tamamen boyandlar. Bunlara bu zelliklerinden dolay Alev denildi. Aslnda bu esirlerin bykleri ve kendileri, bu tarikat ile ba kuruncaya kadar, Ehl-i Snnet itikadnda idiler. Bu tarikatla irtibatlarn younlatrdktan sonra, tamamen Erdebil tekkesinin emrine girdiler. Oradan gelen her emri, harfiyyen yerine getirmeye gayret gsterdiler. yle ki, bu mritler vergi, sadaka ve zektlarn bile Erdebil'e tahsis ettiler. Bunlarn bu fedakrca gayretleri ve karlkl diyaloglar, gidip gelmeleri devam etti. Hatt Erdebil'den gnderilen ve eyhin halifesi olarak isimlendirilen ahslar, Anadolu'da nezir ve sadaka namyla para topluyor ve bu paralar gizli olarak ran'a gnderiyorlard.[Dr. Bekir Ktkolu, Osmanl-ran Siyas Mnasebetleri, s. 7.] Bylece Erdebil eyhi'nin tekkesi gittike geniliyor, mritleri oalyordu. Bu eyh'in asl maksad, gerek ran'da, gerekse Anadolu'da mritlerini oaltarak irad postundan saltanat tahtna, eyhlikten ahla gemekti. Ancak bu arzusuna kavuamadan lnce, yerine olu eyh Cneyd geti. O da babasnn gizli emelini srdrmeye devam etti. Bunu hisseden o zamann ran hkmdar Cinahah, kendisini ran'dan srd. Bunun zerine eyh Cneyd Anadolu'ya geldi. Onun alt yl sren bu Anadolu ziyareti, tarikatna ok mrit kazandrd. Sadece bir eyh deil, ayn zamanda bir "seyyid" nvan ile de dolat iin umudunun fevkinde taraftar toplad[ Erdebil, ran'da Tebriz'in takriben 200 km. dousunda bir kasabadr. Erdebil tarikatnn kurucusu Safiyddin shak'n atas Fruz ah, X. y.y.'da ran'a gelmi ve yerlemitir.] Artk Erdebil tekkesi Anadolu'da glenmi, kmsenmeyecek kadar byk bir etki sahasna sahip olmutu. eyh Cneyd de babasnn akbetine urad. Yerine geen olu eyh Haydar da ayn gayeyi takip etti. Btn gayret ve ihtiraslarna ramen o da siyas maksadna ulaamad. Nihayet olu ah smail, babasnn ve dedelerinin ryalarn gerekletirmeye maalesef muvaffak oldu. 13 yanda iken Anadolu'daki mritlerinden tekil ettii bir orduyla, o gn ran'da hkim olan Akkoyunlulara sava iln etti ve Akkoyunlu hkmdarn devirerek irad postundan saltanat tahtna kmaya muvaffak oldu ve Safevler Devleti'ni kurdu. Bununla beraber ah smail Anadolu'dan elini ekmedi. Zaman zaman birok halifeler gndererek Anadolu'daki nfuzunu kuvvetlendirmek iin alt. Bu eit faaliyetler, aldran Muharebesi'ne kadar artan bir hzla
50

devam etti. Bu savatan sonra ran'la Osmanl Devleti arasnda kesin snrlar izildi. Bylece Erdebil sofleriyle Anadolu arasndaki irtibat kesilmi oluyordu. Bunun neticesi olarak Anadolu'daki mritler, pirlerin etkisinden gitgide uzaklatlar. Bu tarikatn Anadolu'da kalan mensuplar, Erdebil tekkesinden aldklar te'sirle, kendilerinin dnda kalan Mslmanlarn Ehl-i Beyt'e gerektii gibi muhabbet beslemedikleri zannna kapldlar. Onlarn bu telkki ve davranlar dier Mslmanlarla aralarnda bir soukluk husule getirdi. Bu soukluk, zamanla ihtilfa dnt. Bu ihtilf neticesinde, Erdebil tekkesine bal Anadolu Trkleri medreseden uzak kaldlar. tikada, ibadete ait birok hkmleri gerei gibi renemediler. Sadece babadan oula intikal eden birtakm telkinlerle iktifa ettiler. Dier Mslmanlar ise, bunlarla yakn alka kuramad ve onlara kar grevlerini gerektii gibi yerine getiremediler. Dengesiz tartmalar, yersiz ithamlar ve lsz davranlarla, aradaki soukluk gittike byd ve derin bir ayrla dnt. Buna bir de idarecilerin ihmali eklenince, Anadolu Mslmanlar arasnda Snnlik ve Alevlik eklinde bir ikilik ortaya kt. Aslnda bir Mslmann veya bir tarikatn Hz.Ali muhabbetini meslek ve merebine esas almasnn dinen hibir mahzuru yoktur. Dier sahbelere tecvz etmemek, Kur'an ve Snnet'in nda namazn klmak, orucunu tutmak ve dier mkellefiyetlerini yerine getirmek kayd ile, Hz.Ali ve Ehl-i Beyt sevgisini ilke edinmenin hibir mahzuru yoktur. Gerek u ki, Kitap ve Snnet'i bilen ve gerei gibi yaayan hakiki bir Alev, ancak Allah- Tel'y ma'bd olarak tanr. Kendisini, slmiyetin bir ferdi olarak bilir, Peygamberimizi, en son Peygamber, Kur'n- Kerim'i de son semav kitap kabul eder. Bu sun ayrln ortadan kalkmasnn tek yolu, Kur'an altna girmek ve O'nu biricik l kabul etmektir. Nitekim Cenb- Hak Kur'n- Kerm'de Hepiniz Allah'n ipine smsk sarlnz ve ayrlmaynz buyurmakla, btn Mslmanlara Kur'an etrafnda toplanmay emretmektedir. [Safiyddin'den sonra Erdebil tarikatnn banda, Sadreddin, Sultan Hoca Ali, brahim, eyh Cneyd, eyh Haydar, Sultan Ali ve ah smail bulunmulardr. Erdebil eyhi Safiyddin'in torunlarndan olan eyh Cneyd, Erdebil'de irad postuna oturduktan ksa bir mddet sonra, pek ok mrid kazanm ve ran'da kendisi ve mridleri siyas bir tehlike arzedince Karakoyunlular'n 3. Meliki olan Mirza Cihan ah zamannda, ran'dan kartlmlardr. eyh Cneyd, taraftar-larn artrmak iin, seyyidlik iddiasnda bulunmu, kendini Hz.Ali ahfadndan saymtr. Gerekte Erdebil eyhlerinin seyyidlik ile alakas olmayp Fruz ah neslinden geldii kesin ekilde ortaya konulmutur. ran'dan ayrlan eyh Cneyd, Diyarbakr'a gelmi, Akkoyunl hkmdar Uzun Hasan'n himayesine snm ve onun tevecchn kazanmtr. Uzun Hasan'n kzkardei ile evlenen eyh Cneyd'in, bu evlilikten eyh Haydar adl olu domutur. Bu zt, ah ismail'in babasdr. eyh Cneyd'in tahrikiyle Akkoyunlular Azerbaycan'a sava am ve Azerbaycan'n alnmasndan sonra tekrar Erdebil'e dnen eyh Cneyd irad postuna oturarak din perde altnda si-yas faaliyetlere balamtr. eyh Cneyd'in mridleri sadece ran'llara inhisar etmemi, Osmanllardan da pek ok sofleri kendine celbetmitir. eyh Cneyd, adamlarn Anadolu'ya salyor, bu adamlar gittikleri yerlerde eitli desise ve hilelerle baz saf insanlar kendilerine raptediyorlard. Aslnda snn olan Osmanl sofleri, yaplan telkinlerin te'siriyle bilhare iler gibi dnmeye balyorlard. Hatt yle ki birbirini tanyabilmek, lfet ve nsiyet etmek iin ayn tarzda konuuyorlar, ayn tip ve tarzda elbise giyiyorlard.] (Prof. Faruk Smer: Safev Devleti'nin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol, s.2)
51
ALEVLK NE DEMEKTR ?
Alevi kelimesi Hz. Ali taraftar, Hz. Ali yanls anlamna gelir. slamiyet ierisinde Hz. Aliyi sevenlere Alevi denilmektedir. Hz.Ali'yi sevenler, balca iki Gurupa ayrlr: a)-Hasb (=Karlksz) ve samim taraftarlar b)-Siyas taraftarlar. Bunlardan birincisi, O'na (RA) Allah iin muhabbet gstermilerdir. Bu muhabbet saf, net ve durudur. Kayna: dini ve dinin emirlerini koruma gayretidir. Bu hasb taraftarlar, Hz.Ali'ye iki sebepten dolay tevecch gstermilerdir. Birincisi Ali'nin yksek kemalt ve stn meziyetleridir. kincisi, Hz.Ali'nin (RA) Ehl-i Beyt silsilesinin temsilcisi olmasdr. Mslmanlar o silsilenin ba olan Hz.Ali'ye (RA) samim bir muhabbet ve derin bir sayg gstermektedirler. Bu iki cihetten kaynaklanan muhabbet, Kur'an ve Snnet izgisine uygundur. Dine glge deil, vesile olmaktadr. Merudur, mkuldr. Ftr ve samimdir. Hz.Reslllah (SAV), gelecekte ortaya kacak fitne ve fesatlarda, Hz.Ali'yi (RA) mmet nazarnda ithamlardan korumak iin O'nun iyiliklerini ve meziyetlerini nemle nazara vermekte: "Ben kimin dostu isem, Ali de onun dostudur." "Ali'yi yalnz m'minler sever, O'na yalnz mnafklar buzeder." "Ben size iki ey brakyorum: Kur'an ve Ehl-i Beyt'im. Bunlara yaprsanz, kurtulursunuz" gibi hads-i erifleriyle bu iki ciheti tescil ve iln etmektedir. Hz.Peygamber (SAV) 'in bu takdirkr beyanlar, O'nun kemltna bir hccet ve delil tekil eder. Hz. Peygamber (SAV)'in emrinden dolay bata Sahbe-i Kirm olmak zere btn Mslmanlar, Hz.Ali'ye ve Ehl-i Beyt'e tevecch gstermiler ve o temiz soyu karlksz olarak sevmilerdir. Bu mnda Hz.Ali'yi sevmek, dini sevmek, Hz.Peygamber'i (SAV) sevmek demektir. kinci Gurup taraftarlar ise, O'nu siyas mnda sevenlerdir. Bunlar arasnda cidd bir hedef birlii yoktur; her biri, ayr bir sebeple Hz. Aliye taraftarlk gsterirler. Bilindii gibi, siyas tercih ve taraftarln kendine mahsus bir mantk ve bir hedefi vardr. Bilhassa siyas tansiyonun ykseldii zamanlarda, siyas faaliyetler ierisinde tarafgirlik, menfaat, rekabet, kskanlk, kin, hased, hrs, soy-sop taraftarl gibi hisler, iddetli ve acmasz bir biimde ortaya kar. Toplumsal bnyede bir atma iklimine girilir. Sebepleri ve hareket noktalar birbirinden farkl birok fikirler, ayn hedefte birleebilir. Siyas taraftarlk ekil ve hedefler asndan bir birlik ruhu gsterirken, gerek cephesiyle, yani gaye ve niyet itibariyle birbirinden farkl ve danktr. Siyasi taraftarlar, bir yn andrr. Bu ynda farkl keyfiyette hizipler, guruplar mevcuttur. Genelde her gurup, her siyas hizip, kendi maksadn gerekletirmek iin siyas ktleye g ve kuvvet katar. Bu sebeple, siyas tercih ve tarafgirlikte, fikr ve hiss bir uyum bulunmaz. Bu tespitler erevesinde, Hz. Aliye (RA) taraftar grnenlere baktmzda hedef ve gayeleri deiik birok siyas gruplar grrz.
52
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bu gruplar ana hatlaryla 5e ayrlr: Birinci Grup: Hz.Ali'nin (RA) siyas taraftarlar iinde birinci grubu, "dinde mutaassp, akli muhakemede noksan" insanlar tekil ediyordu. Bu tipler, slm llerde olduka takn ve mutaassp ve o derecede dar grl, lsz ve dengesiz insanlard. Bunlarn ekserisi bedev idi. lerinde sahbeden hi kimse yoktu. Bunlar Sffn savandan sonra, Hakem Olaynda Hz.Ali'ye kar karak O'nun ordusundan ayrldlar. Hz.Ali'nin hakemi kabul etmesini kfr olarak algladlar ve O'nu (RA) ok ar bir ekilde itham ettiler. Onlara gre, Hz.Ali (RA) hakemi kabul etmekle dinden kmt. Bu grup, Hz.Ali'nin (RA) ordusundan huru ettikleri (ayrldklar) iin kendilerine "Haricler" ismi verildi. Hariclerin ortaya kmas ile slm tarihinde yeni bir fitne ve fesat grubu teekkl ediyordu. Hz.Ali (RA) bir ordu hazrlayarak Hariclerin zerine yrd ve onlara Nehrevan'da byk kayplar verdirdi. Bu birinci grup, Hakem Hdisesine kadar Hz.Ali'yi (RA) takn ve lsz bir surette sevdikleri halde, bu hdiseden sonra, O'nun en byk ve amansz dman kesilmilerdir. kinci Grup : Hz.Ali'nin (RA) taraftarlar iinde ikinci grup, Mnafklar ve Yahudi dnmeleri idi. Bunlar, iki yzl, hileci, sahtekr, yalanc, karanlk fikirli ve karanlk ruhlu insanlard. Hz.Ali'ye muhabbet ve Evld- Resul sevgisi gibi masum bir fikrin altnda gerek yzlerini gizliyorlard. Halkn iinde sret-i haktan gzkyor, Mslmanlar arasnda fitne kartyor, srekli sapk fikirler retiyorlard. Bunlarn gayesi, slmiyet'i iten ykmak, inan ve itikatlar sarsmak, Mslmanlar birbirilerine drp ayrlk karmakt. Bu grubun slm dnyasnda yapm olduu ihanetin boyutlar ok derindir. Bu fitne, siyaset sahasndan itikat sahasna indii iin, bir ksm M'minlerin inanlarnda kapatlmas zor gedikler amtr. nc Grup: Emevlerin rk idarelerinden rahatsz olarak Hasan ve Hseyin Efendilerimizin yannda yer alan taifelerdir. Bilindii gibi, Emevler baa geince, icraatlarnda birinci derecede rkl esas aldlar; saltanatlarn Arap milliyetilii zerine bina ettiler. Irkln, adalet ve hakperestlii ykma ve bozma karakteri, Emevleri dier kavimlere kar gayet kat, sert ve acmaszca davranmaya evketti. Bu ise, sair kavimlerde rahatszlk meydana getirdi. Dier taraftan, Emev saltanatndaki ar israf ve debdebe de ikinci huzursuzluk kayna oldu. Emevlerin bu lsz ve mes'uliyetsiz icraatlarndan rahatsz olan dier kabile ve airetler onlardan intikam almak iin Hz.Hasan ve Hz.Hseyin'e taraftarlk gsterdi ve Onlarn ordusunda yer aldlar. Drdnc Grup: Bu grubu ranllar tekil eder. Hz.Ali (RA) ve Ehl-i Beyt sevgisi ranllarda ekseriyet itibariyle ok farkl bir ekilde tezahr etmitir. Bu sevgi, Kur'an ve Snnet'in dsturlar haricinde, ar ve lszdr. yle ki bugn dahi ran'da, gnlk hayatta, dn ve enliklerde, din toplantlarda, bu lsz sevgi, etkisini srekli olarak gstermektedir. Sazl szl toplantlarda 14 asr nce Ehl-i Beyt'in bana gelen o elm facialar iin gzya dklmekte, bu facialar bahane edilerek sahbelere devaml kin ve dmanlk beslenmektedir. Bu trenler, bilhassa Muharrem aynda sklatrlr; bu vesile ile ruhlarda ve kalplerde intikam hisleri yeniden ihya edilir ve halkn uuraltna pompalanr. Yahudilerin, Alama Duvar karsna geip alamalar gibi, ranllar da Muharrem aynda bir matem havasna girerler. ran'da din, Muharrem aynda acl bir destana dner .nanla, kin ve intikam birlikte, maharetle youran atlar yaklr, kadnlar hkrk ve figanlarla, erkekler dizlerini ve srtlarn dverek ilerini boaltrlar.
53
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Beinci Grup: Bu grup zihniyetin taraftarlarndan teekkl etmitir. Bunlar, ran'daki mecus dininin reis ve ruhanleri, ran'daki rklar ve eski saltanat hanedannn mensuplar dr. Mecus reis ve ruhnler, inanlar slm'n karsnda eridii ve kendileri de toplum karsnda eski itibarlarn kaybettikleri iin, her halkrda slm'dan intikam almann frsatn kolluyorlard. Hanedan mensuplar ise, binlerce yllk saltanat ve vgleri slm ile yerle bir olduundan, kle olarak baktklar ve plak telkki ettikleri bedevi Araplarn, bugn kendilerine hkmetmelerini asla hazmedemiyorlard. ran rknn stnln kabul eden rklar ise, slm kltr ile eski rf ve detlerinin bir anda sklp atlmasndan son derece rahatszdlar. Bu zihniyetin mensuplar, genelde slm'dan intikam almak iin, zahiren ve eklen slm oldular. slm' iten ykmann plnlarn yaptlar ve bu gaye etrafnda birletiler.
Alevilik slami bir inantr. Ancak baz art niyetli kimseler Alevilii slamdan ayrmaya abalamlardr. Her inan dier inanlardan etkilenmitir. ou kez corafi farkllk, etnik farkllk inancn kltrel yapsna etki etmitir. Ancak bu etki hi bir zaman inancn merkezini etkilememitir. Etkilenme alt boyutlarda kalm ve bu haliyle de bir zenginlik olarak deer kazanmtr.
Seksenli yllarn ortasndan itibaren eitli ideolojik politik gruplarn Alevilie ve Alevilere ilgisi artt. Bu ilgi elbette Alevi toplumunun geleceini ina etme, Aleviliin zn tanma gibi bir nedene dayanmyordu. Bu ilginin asl sebebi kendi dar ideolojik-politik karlarna bir zemin hazrlamak, Alevilii ve Alevileri kendi ideolojik yaplar iin bir arka bahe olarak hazrlamakt. Her eyi etnik kimlie balamak, etnik politikalarna bir dayanak bulmak isteyen akmlar Alevi inancndaki baz olgular amanizme ve Zerdtle baladlar. Ve bu yolla Alevilii Hz. Ali'den, On ki mamlardan, Ehlibeytten soyutlayarak kendi etnik dini yapmak istediler. Bunun iinde yazl kaynaklardan yoksun, Alevilik bilincinden yoksun Alevi kitlelerin beynini kartrdlar. Bunun sonucunda baz art niyetli kimseler Alevilii amanizm veya Zerdtlk olarak grmeye baladlar. Elbette Alevi inan sistemi kltrel anlamda eski Orta Asya ve Mezopotamya inanlar olan amanizm ve Zerdtlkten baz eler almtr. Ancak bu kltrel birer motif olan eleri btnlkl bir inan olan Aleviliin esas olarak gstermek art niyetlilikten baka bir ey deildir. amanizm ve Zerdtlkte bulunan ve gnmz Alevi kltr yaps iinde birer krnt olarak kabul edilen baz benzerlikleri Alevilii farkl ynlere ekmek iin kullanmak hakszlktr.
54
ALEVLK NEDR ?
HAMD DNDREN
Drdnc halife Hz. Ali'nin soyundan gelen, onu dier sahbeden ve dier halfeden stn tutan mezhebe mensup kimse. Alevlik dncesi, ister aka, ister gizlice, Ali'ye uyup onun Kuran'daki ns ve Resulullah (s.a.s.)'n vasiyetiyle imamla tayin edildiini ileri sren; imametin onun soyundan dar kmayacana inanan ve onu dier sahbeden stn gren zmrelerin balatt fikir ve siyas kavgalarla ortaya kan" hareketin genel addr. Bu fikir ve harekete katlanlar, Ali'ye (r.a.) uyduklar ve onu, teki sahblerin nne geirdikleri iin Alev; buna taraftar olanlara da 'tarafn tutan' anlamnda "ia" denilmitir. ia, Alevliin ifade ettii katlktan daha mtedl bir kelimedir ve slm limleri Alevlik iin ia'dan farkl olarak 'Rfza' 'Ravfz' tabirlerini kullanrlar. slm tarihinde Hz. Peygamber'den sonra halfe olarak Hz. Ali'yi tanyanlara, Ali'ye mensup, inanc bakmndan, Ali tarafls anlamnda "Alev" tabiri kullanld. Alevlik, halifelikte Hz. Ali'nin hakknn yendiini, sahbenin Hz. Peygamber'den sonra Eb Bekir'e beyat etmekle, slm'a aykr hareket ettii iddiasn yanstr. Alevler Hz. Ali'nin hilfette hak sahibi olduunu u sebeplere dayandrrlar: Ali, Hz. Peygamber'in tabii olarak varisiydi. O, slam' ilk kabul eden kimsedir. Hz. Muhammed (s.a.s.)'in amcasnn olu ve damaddr. slm savalarnn kahramanyd. Yaad srece Hz. Muhammed'in en yakn yardmcsyd. Onun btn ilerine bakard. Hz. Muhammed (s.a.s.) Ali'ye olan sevgisini ve gvenini bildirerek, onun kendisinden sonra halfe olacana iaret etmitir. Bu yzden onlar, Eb Bekir, mer ve Osman'n ibana getiriliini batl saydlar. Yani bunu erat kurallarna ve Hz. Peygamber'in snnetine aykr grerek bununla savamay din bir grev kabul ettiler. Ancak, Hz. Peygamber'in, Hz. Ali hakknda syledikleri ve Ali'nin stnlkleri doru olmakla birlikte, Allah Resul benzer szleri Hz. Eb Bekir ve Hz. mer gibi dier byk Sahbler hakknda da sylemitir. stelik, hastalandnda imamla Hz. Eb Bekr'i geirmitir. Dier yandan Hz. Peygamber, kendisinden sonra Mslmanlarn bana kimin geeceini isim vererek belirtmeden bu dnyadan ayrlmtr. Byle bir hads olsayd, Hz. Eb Bekir'in halife seildii srada yaplan konuma ve mzkerelerde bu hadsin sz konusu edilmesi gerekirdi. nk ashb- krm, kendi aleyhine bile olsa, Hz. Peygamber'den iittiini nakletmekten ekinmeyecek derecede stn mezyetlere sahiptir. Ancak, Allah Resul'nn cenaze ileriyle uramas yznden, halfe seimi srasnda hazr bulunamayan Hz. Ali ile bu kadar nemli bir konunun istiare edilmemi olmas bir eksiklik saylabilir. Fakat, Ensr'n hilfet konusunu mzkere etmekte olduu toplulua Hz. mer'le Hz. Eb Bekir bile sonradan katlmt. Bu ok nemli meselede yanl bir admn atlmas endiesi ve iin ksa srede zlmesi zarreti, seimin Hz. Eb Bekir lehine yaplmasn gerekli klmtr. Nitekim daha sonra Hz. Ali de Eb Bekir'e bey'at etmitir. Mslmanlar, Ehl-i Beyt denen 'Ali ve ailesini' teki Ashb- Kram'dan ve Allah Resul'nn teki halfelerinden ayrmadan severler. Onun ailesine yaplan hakszla ve zulme kardrlar ve tarih iinde de kar olmulardr. Mesel, Ahmed b. Hanbel (rh.a), "Ehl's-Snne ve'-l Hads" taraftarlarnn Hz. [www.ramazankoc.com] 55
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Muhammed (s.a.s.)' in ailesine hak ettikleri muhabbeti gsterdikleri ve Ali bn Eb Tlib'in (r.a.) haklarn tandklar iin "Ali'nin 'ias, taraftar" olduunu ifade etmektedir. Ayn tavr mam- 'zam da taknarak Abbaslere kar mam Zeyd'i desteklemitir. Bu anlamda ia, tikd ve siyas bir mezhep olarak kabul edilirken, Alevlik, Hz. Eb Bekr es-Sddk'a (r.a.), mer el-Faruk'a (r.a.) ve Osman Znnureyn (r.a.)'e ve daha pek ok ashb- kirm'a buz ve dmanlk tayan fikirlerle dolu bir tarkat grnmndedir. Bu ifrata sebep olan Emevilerdi. Emeviler devrinde, mer bn-i Abdulaziz'in hilfetine kadar cuma hutbelerinde Ali bn Eb Tlib'e (r.a.) ve ehl-i beytine hakaret edilir ve lnetler okunurdu. Onlarn bu yanl hareketleri teki Mslmanlar balamazd. nk onlar, btn Mslmanlar temsil edemezlerdi. Hele hilfet konusundaki olaylar gze alarak teki, Mslmanlar zalim grmek ve gstermek hakszlktr ve haktan sapmadr. Ne Resulullah'n halifesi ne de Ashb- Kirm, Ali bn Ebi Talib hakknda dmanlk eseri brakmamlardr. Alevlik, zaman iinde paralanm ve says yze varan tarkatlara ve yollara ayrlmtr. Ancak bunlar mam Ebu C'fer es-Sdk'n itihatlaryla amel eden ve Mslmanlarla aralarnda bir fark grmediklerini syleyen, yeryznde Allah'n hkimiyetini istediklerini haykran Ca'feriyye ve Zeydiye kollarna bal Mslmanlarla kartrmamak gerekir. Cfer Mslmanlar ia ierisinde incelerken, dn, bugn ve man-amel ilikisiyle gz nne almak ve ona gre deerlendirme yapmak faydal olacaktr. Cferlerle, Zeydleri Alevliin dier kollar olan Batnler, Karmatler, hatta kuzey Afrika ve Msr'da uzun yllar hkm sren Ftmlerden, bugn Anadolu'da yaayan Alevler'den, Lbnan ve Suriye'deki Drz ve Nusayrlerden ayrt etmek gerekir. Alevlerden Gult olanlar yani ar gidenler Hz. Ali'de, dier halifelerde bulunmayan ilh nitelikler ve zellikler olduuna inanyorlar. slm tarihinde bu gr ve inanc daha da ileri gtrerek, Allah'n Ali'nin varlnda, insan suretinde grn alanna ktn, onun bir ilh-insan olduunu syleyenler bile kt. Ali'nin mehdi olduunu, lmediini ve kyamet gnnden nce karak dnyada adaleti salayacan ne srdler. Bunlar "sebeler"dir. slm'da ilk dn ayrlk hareketini tekil eden ilk Alevlik, Hz. Ali daha hayatta iken San'al bir Yahudi olan bn Sebe'nin telkini ile balamtr. Bundan sonra Ali'nin ve soyunun, hatta bn Sem'an, Eb Mansur el-cl, Ebu'l-Hattb, Horasanl Eb Mslim gibi Ali ile aile ba bulunmayan ve sadece taraftarlk yapan birtakm yabanclarn nclk ettii tensha, ibhaya, farzlar terketmenin caiz olduuna ve imann, imam bilmekten ibaret bulunduuna inanan birok Alev kollar meydana kmtr. Dank Alev kollarn birletiren C'fer es-Sdk'a bir aralk gidip gelen ve inanlarnda slm'a aykr eyler bulunduu iin kovulan, mam Cfer'in lnetlemesine urayan Eb Mansur el-cl ile Eb'l-Hattb'n ekol, "smiliye" veya "Yedi mam" mezhebini oluturmutur. Batnlik ad verilen bu mezhep Yemen'de kklemi, Irak, ran, Horasan ve Trkistan'a kol atm ve batda Endls'e kadar yaylmtr. Bu mezhepten olanlar Bahreyn'de ve Ahs'da Karmatiyye mezhep ve hkmetini, Kfe'de ve Basra'da birok ihtillleri, Marip'te nce "Alev Hkmeti"ni, sonra Msr'da Ftm halifeliini vcda getirmilerdir. Cebel-i Drz'da Lbnan'da yaamakta olan "Drzlik"le daha birok frka ve mezhepler Batnlikten domutur. Muhammed b. Nusayr de bu arada bugn Suriye, Lbnan ve Adana yresinde slikleri bulunan "Nusayrlik"i kurmutur. Hz. Ali'nin lmnden sonraki gelimeler, zellikle Kerbel olay Hz. Hseyin'in ehit edilmesi, Alev topluluun siyas bir gr evresinde toplanmasna yol at. Sonralar ia (ilik) adn alan ve daha ok [www.ramazankoc.com] 56
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI ran'da gelien Alev mezhebinin zn besleyen bu olaylar zinciri oldu. slm ordusunun douya doru ilerlediini gren ran, bamszln kaybedeceini anlaynca, slm'n iinde doan ve gelien Hz. Ali taraftarln eski dn ve siyasetleriyle kaynatrarak benimsedi. Bundan Alevliin, bir baka kolu dodu. Alev inanc bu yeni ad altnda hzla geliti. Bu inanca, ruhun bedenden bedene geiini (tensh) kabul eden Hind inanlar da yine ran etkisiyle kart. Anadolu Alevlii ise, sadece Batnlik'in devam deildir. Yesev, Kalender, Hayder gibi Trk tarikatlarnn, Hurfiliin, Vcdiyye ve Dehriyye inanlarnn kart, baz Trk gelenek ve greneklerinin ve halk iirinin yaad bir dnyadr. Onda "tensh", "hull", "ibha" ve bir eit "itirak" ilkeleriyle birlikte, Trk lenlerini andran yinler de grlr. XIII. yzylda Anadolu'nun fikir hayatnda Orta Asya'dan ve Horasan'dan gen bilgin ve mutasavvflarn derin etkileri olmutur. Bu arada Harezm'li gmenler, kylere varncaya kadar Anadolu'nun dn havasnn deimesine yol amlardr. Bu tarihi kkenlere dayanan Alevlik gnmzde varln srdrmektedir. ilik, Bektlik ve Kzlbalk gibi Alev kollarnn zel trenleri, toplantlar bulunmaktadr. Bu kollarn hepsinde Hz. Hseyin'in Kerbel'da ehid edildii 10. Muharrem gn kutsal olup, matem gn kabul edilir. iler o gn, zel anma trenleri dzenler, dvnr, alar, yaknrlar. Kzlba ve Bektler bu gnn acsn eker, fakat dvnmezler. Alev trenlerinin en by kadnlarn da katld "cem yini"dir. Bu tren cuma gnleri dzenlenir. Cem yininin kne "dernek" denir. Bu toplantlar sazlszl, ikili olur. zel zikirler yaplr. Treni yneten dede tarafndan bir sure veya ayet okunur. Ayrca cem'yininden baka "grg yini", canlardan birinin dierini ikyeti hlinde "sorgu yini" dzenlenir. Nevrz, hem bahar bayram, hem de Hz. Ali'nin doum gn sayld iin, genellikle kutsal kabul edilir ve trenler dzenlenir . Alevlik, ran'da olduu gibi Anadolu'da da daha ok iir ve edebiyatla yaylmtr. Alevlerin byk tand yedi air; Nesim, Fuzl, Hat, Pr Sultan Abdal, Kul Himmet, Yemin ve Virn'dir. Bunlardan Nesim ve Fuzl dndakiler tam batindirler. Yollarn mstakil bir dn ekol ve slmiyet'in esas kabul eden Alevler, Hz. Peygamber, Hz. Ali, Oniki mam ve Hac Bekta Vel'yi kendi yorumcu ve dnrleri sayarlar. Prof.Dr. Hamdi DNDREN
57
ALEVLK NEDR
MEHMET KIRKINCI Alevlik aslnda bir frka veya mezhep deildir l-i Beyt'in muhabbetini esas alan bir tarikat eklinde ortaya kmtr Meselenin tarihi seyrine baktmzda Alevliin bir tarikat ekline gelimesi yle olmutur: Timur, Osmanl Sultan Yldrm Bayazt' yendikten sonra Anadolu'dan ald otuz bin kadar esiri ran'a gtrmt Bunlar Erdebil'e yerletirmiti Bunlar zamanla, ah smailin dedesi olan ve Erdebil eyhi olarak ta bilinen eyh Ali'ye intisap ettiler ve ondan tarikat dersi aldlar Bir sre sonra Timur, ara sra ziyarete gittii Erdebil eyhinin kendisinden bir arzusu olup olmadn sorduunda, eyh, Hibir dileim yok, sadece Anadolu'dan esir olarak getirmi olduun Trkleri serbest brakman istiyorum dedi Timur, eyhin bu arzusunu memnuniyetle kabul etti ve onlar serbest brakt Bu esirler, bu vesile ile, eyhe olan muhabbetlerini ar derecede ziydeletirdiler eyhin bu sofilerinin bir ksm Anadolu'ya dnd, bir ksm da Erdebil'de kald Erdebil eyhi, Anadolu'ya dnen bu mritleriyle alkasn devam ettirdi Erdebil eyhi'nin tarikatnda Hz Ali muhabbeti esas alnd iin, bu tarikata devam edenler Hz Ali sevgisi ile tamamen boyandlar Bunlara bu niteliklerinden dolay Alev denildi Aslnda bu esirlerin ecdatlar ve kendileri, bu tarikat ile ba kuruncaya kadar, Ehl-i Snnet inannda idiler Bu tarikatla irtibatlarn younlatrdktan sonra, tamamen Erdebil tekkesinin emrine girdiler Oradan gelen her emri, harfiyen yerine getirmeye gayret gsterdiler yle ki, bu mritler vergi, sadaka ve zektlarn bile Erdebil'e tahsis ettiler Bunlarn bu fedakrane gayretleri ve karlkl diyaloglar, gidip gelmeleri devam etti Hatt Erdebil'den gnderilen ve eyhin halifesi olarak isimlendirilen ahslar, Anadolu'da nezir ve sadaka namyla para topluyor ve bu paralar gizli olarak ran'a gnderiyorlard Bylece Erdebil eyhi'nin tekkesi gittike geniliyor, mritleri oalyordu Bu eyh'in asl amac, gerek ran'da, gerekse Anadolu'da mritlerini oaltarak irat postundan saltanat tahtna, eyhlikten ahla gemekti Ancak bu arzusuna nil olamadan lnce, yerine olu eyh Cneyd geti O da babasnn gizli emelini srdrmeye devam etti Bunu hisseden o zamann ran hkmdar Cinahah, kendisini ran'dan srd Bunun zerine eyh Cneyd Anadolu'ya geldi Onun alt yl sren bu Anadolu ziyareti, tarikatna ok mrit kazandrd Sadece bir eyh deil, ayn zamanda bir seyyid unvan ile de dolat iin beklediinin ok stnde taraftar toplad Artk Erdebil tekkesi Anadolu'da glenmi, kmsenmeyecek kadar byk bir etki sahasna sahip olmutu eyh Cneyd de babasnn kbetine urad Yerine geen olu eyh Haydar da ayn gayeyi takip etti Btn gayret ve ihtiraslarna ramen o da siyas amacna eremedi Nihayet olu ah smail, babasnn ve dedelerinin ryalarn gerekletirmeye maalesef muvaffak oldu 13 yanda iken
58

Anadolu'daki mritlerinden tekil ettii bir orduyla, o gn ran'da hkim olan Akkoyunlulara harp iln etti ve Akkoyunlu hkmdarn devirerek irat postundan saltanat tahtna kmaya muvaffak oldu ve Safeviler Devleti'ni kurdu Bununla beraber ah smail Anadolu'dan elini ekmedi Zaman zaman birok halifeler gndererek Anadolu'daki nfzunu kuvvetlendirmek iin alt Bu eit faaliyetler, aldran Muharebesi'ne kadar artan bir hzla devam etti Bu muharebeden sonra ran'la Osmanl Devleti arasnda kesin hudutlar izildi Bylece Erdebil sofileriyle Anadolu arasndaki irtibat kesilmi oluyordu Bunun neticesi olarak Anadolu'daki mritler, pirlerin tesirinden gitgide uzaklatlar Bu tarikatn Anadolu'da kalan mensuplar, Erdebil tekkesinden aldklar tesirle, kendilerinin dnda kalan Mslmanlar Ehl-i Beyt'e gerektii gibi muhabbet beslemedikleri zannna kapldlar Onlarn bu anlay ve davranlar dier Mslmanlarla aralarnda bir soukluk ortaya kard Bu soukluk, zamanla ayrla dnt Bu ayrlk sonucunda, Erdebil tekkesine bal Anadolu Trkleri medreseden uzak kaldklar iin, tikada, ibadete, ait birok hkmleri gerei gibi renemediler Sadece babadan oula intikal eden birtakm telkinlerle yetindiler Dier Mslmanlar ise, bunlarla yakn alka kuramad ve onlara kar grevlerini lykyla yerine getiremediler lsz tartmalar, yersiz tenkitler ve davranlarla, aradaki soukluk gittike byd ve derin bir ayrla dnt Buna bir de idarecilerin ihmali eklenince, Anadolu Mslmanlar arasnda Snnlik ve Alevlik eklinde bir ikilik ortaya kt Aslnda bir Mslmann veya bir tarikatn Hz Ali muhabbetini meslek ve merebine esas almasnn dinen hibir mahzuru yoktur Dier sahabelere tecvz etmemek, Kur'an ve Snnet'in nda namazn klmak, orucunu tutmak ve dier sorumluluklarn yerine getirmek kayd ile, Hz Ali ve Ehl-i Beyt muhabbetini rehber edinmenin hibir mahzuru yoktur Gerek u ki, Kitap ve Snnet'i bilen ve gerei gibi yaayan hakik bir Alev, ancak Allah- Tel'y ma'bd olarak tanr Kendisini, slmyetin bir ferdi olarak bilir, Peygamberimizi, en son Peygamber, Kur'n- Kerm'i de son semav kitap kabul eder Bu sun ayrln ortadan kalkmasnn tek yolu, Kur'an'n altna girmek ve O'nu yegne l kabul etmektir Nitekim Cenb- Hak Kur'n- Kerim'de, Hepiniz Allah'n ipine smsk sarlnz ve ayrlmaynz buyurmakla, btn Mslmanlarn Kur'an etrafnda toplanmasn emretmektedir Mslmanlarn birlik ve beraberlikleri ancak bylece temin edilebilir, ayrlklar O'nun prensipleriyle ortadan kaldrlabilir Her trl hurafe ve safsatalardan ancak bylece uzak kalnabilir Evet, Hakk' bulmann, hakikate ermenin tek yolu, Kur'an'a iman ve onun gerei ile amel etmektir nk, Kur'an, insanl mutlak hayr ve hakikate sevk etmek iin, bizzat Allah- Tel tarafndan gnderilmi mukaddes bir kitaptr nsann dnyev ve uhrev saadetini gsterecek ve olgunlatracak olan O'dur O, insan iman ve tevhide; ubudiyet ve kullua, kardelik ve sevgiye davet eder man ve salih amele ait llerin en gzelini O vazetmitir slmyet ancak ve ancak O'nun lleriyle yaplanmtr O'nun sarslmaz ve muhteem kurallarnn dnda hibir hakikat yoktur ve aranlmaz O'nun gzel grp tasdik ettii Her ey hakikat; irkin bulup reddettii Her ey ise uydurmadr O'nun tesis ettii slmyet khne hurafeleri, batl inanlar, rezalet ve fuhiyat iddetle reddeder u halde, btn Mslmanlar, itikada, ibadete, ahlka, helle, harama, zikre, fikre, muhabbete ait kuts hakikatleri, O'nun terazisiyle tartacaklardr Kur'an ayetlerinin Allah'a ait beyanlar her insan ikna edecek bir kuvvettedir Sradan halk, O'nun beyannn sadeliine meftn, bilim adamlar da fesahat ve belagatna hayrandr Kalpler O'nun
59

zikriyle tatmin olur ve her seviyedeki fikir erbab, inanma ihtiyacn O'nunla karlarlar, O'na uymakla kemle ererler Kur'an, insanlar tefekkre tevik etmi ve bunun llerini akln eline vermitir nsanlar ancak O'nun ders verdii llerle kinat Kitab'n okuyabilmiler ve O'ndaki gizli hakikatlerini kefedip Hliklarn, Mabtlarn bulabilmilerdir O, hayatn karanlk ve frtnal yollarn aydnlatmak iin akln eline verilen bir ilhi mealedir Gne, madde lemini aydnlatt gibi, Kur'an da maneviyat lemini aydnlatmak iin nazil olmutur Kur'n- Kerim'de yle buyurulmaktadr: Gerekten bu Kur'an, insanlar en doru yola gtrr (sr, 9) Bir fende terakki etmek iin, o fennin kanunlarna uymak bir zaruret olduu gibi, hak ve hakikati bulmak iin de, Kur'n ve Snnet'in dsturlarn rehber kabul etmek son derece gereklidir Evet, insan Cenb- Hakk'n ztn, sfatlarn ancak Kur'an'n ve Snnet'in iradyla bilebilir Nereden gelip, nereye gittiini, dnyadaki grevinin ne olduunu, gidecei ahiret leminin mahiyetini, hakikatini ve o lemde nelerin makbul, nelerin merdut olduunu, ancak bu iki vesile ile anlayabilir Hangi fiil ve hareketlerin, hangi hl ve tavrlarn Cenb- Hakk'n rzasn, hangilerinin de gazabn celp edeceini; neyin hak, neyin batl ve neyin hata, neyin doru olduunu yine Allah'n Kitab ve O'nun sevgili Peygamberinden (s a v) renecektir Her Mslman, kendi inan ve ibadet dnyasn, bu iki hakikatin rehberliinde gerekletirmekle sorumludur Nelere, nasl inanmakla iman dairesine gireceini ve hangi amelleri ileyip nelerden ekinerek slm dairesinde kalacan yine bu iki esastan, yni Kuran ve Snnet'ten renecektir Madem ki, btn Mslmanlarn ls Kur'an ve Snnet'tir, o halde bir Mslman beer her fikri, her iddiay, her inanc, her itikad Kur'an'a ve O'nun birinci derecede tefsiri olan Hads-i eriflere gre deerlendirecek ve muvazene edecektir Kur'n- Azimn, imann birinci rkn olan Allah'a iman bizlere ders verdii gibi, melikelere, semav kitaplara, peygamberlere, ahirete, kadere (hayr ve erri O'nun yarattna) iman etmeyi de ders verir Bir insan, ancak iman hakikatlerine Kur'an'n bildirdii gibi iman etmekle mmin olur Hem Kur'n- Kerim, Allah- Tel'nn btn emir ve yasaklarndan ibaret olan slmyeti mminlere talim etmitir Bir mmin, bu emir ve yasaklara harfiyen uymakla kmil bir Mslman olur
kaynak: Mehmet Krknc - Alevilik Nedir
60
ALEVLKLE LGL FARKLI GRLER

1.Alevlik Bamsz Bir Dindir
Nejat Birdoan Anadolu'nun Gizli Kltr Alevlik isimli eserinde Alevliin bal bana Anadolu Alevliinde Yol Ayrm isimli ikinci kitabnda ise Anadolu Alevliinin slamdan domadn ifade eder. Bu din, Ortaasya, ran, Mezopotamya blgelerindeki baz din ve zgn bir inan ve yaam biimi olduunu sylemitir. Yazara gre bu mustakil din, eski Trk ve Anadolu inan ve kltrlerin karmdr, giderek slam unsurlarn yer almas sz konusu deildir. Birdoan geleneklerin bugne sarkan karmalam ve szlm bir kalntsdr. Alevlik, ieriini oluturan bir takm temel elerle slam'n dndadr. Alev namaz klmaz, oru tutmaz, hacca gitmez; kyamet, gnah tanm, cennet-cehennem inanc yoktur. slam'n ieriiyle balants olmayan dnyasal bir inantr. Kkeni slam'dan ok ncelere dayanr. Bugnk Anadolu Alevlerinin dedeleri, Mslmanl kabul etmeyen gebe Ouzlardr. Yazara gre Alevlik ile amanlk, Zerdtlik, Veda dini, Budizm, Brahmanizm, Manilik ve Hristiyanlk arasnda nemli benzerlikler vardr. Anadolu Alevliine slaml alama giriimleri ilk nce 1232'de Alaeddin Keykubat'n seyyitlik belgeleri vermesiyle balamtr. kinci evre 1487-1524'te ah smail Hata, nc evre 1826'da Yenieriliin kaldrlmas, drdnc evre ise 12 Eyll dneminde olmutur. Oysa Alev ibadetler ile slam'daki ibadetler karlatrldnda grlecekti ki Alevlik slam d bir dindir.
2.Alevlik Zerdtliin Bir Uzantsdr

Krt asll Cemid Bender Krt Uygarlnda Alevlik isimli eserinde Alevliin Zerdtlik'ten geldiini ve Krt uygarlnn bir rn olduunu iddia etmitir. Baka bir kitabnda ise Alevliin Oniki mam iliinden tamamen uzak olduunu sylemitir. Alevlik kelimesinin Ali ile balants yoktur, Krte 'alvar' kknden gelir. Alevlik Krt halkna ait bir inan sistemidir, Ehl-i Beyt ile ilgisi yoktur. nsanlk ilk dnemlerde iek, ku gibi totemlere balanm, yerleik dzene getikten sonra zelzele, su baskn gibi afetlerin doast gler tarafndan ceza olarak verildiini dnm ve tanr fikrini yaratmtr. Daha sonra ok tanrl dinlerden tek tanrl dinlere geilmi byk Krt dnr Zerdt, Zerdtlik dinini kurmutur. Krt halk slam ortaya kncaya kadar bu dine bal kalmtr. Fetihler, savalar ve kl korkusuyla Krt halk slam' kabul etmek zorunda kalm, Zerdtlikten ald inanlar Alevlik ad altnda tayagelmitir. Bender'e gre Alevliin kurucusu Krt serdar Eb Mslim Horasn'dir. Bir dieri ise Krt dnr Ebu'lVefa'dr.Baba shak, Saru Saltk, Nesimi Krt dnrlerdir ve Alevlikte nemli isimlerdir. Eer Alevlik Trkler'e zg bir felsefe olsayd Seluklu hkmdar II. Keyhsrev ve Osmanl hkmdar Yavuz, Alevleri kydrmazd. Ayrca Alevilikte kullanlan szcklerin tm Krtedir. Hda, elebi, ayin-i cem, dem, dost, bunlardan bazlardr.
3.Alevlik Oniki mam iliidir

Teoman ahin'e gre Alevlik Hz. Ali ile ilgili bir kavramdr. Bu kavram Ali'nin yolundan gitmeyi, Ali gibi dnmeyi ve Ali gibi yaamaya almay ifade eder. Ali taraftar demek olan bu terim Trkiye dnda ia ve i terimleriyle ayn anlamdadr. Alevlik ,Allah'n insan yaratmas, sorumlu tutmas ve eliler gndermesiyle balar. Peygamberimizle dier peygamberler arasndaki odak nokta "tekml srecidir". Bu sre imamet izgisiyle aa kar. Bu yzden
61

Peygamberden sonra imamet Ali ve ocuklarna verilmitir. Dolaysyla Alevlik ilk peygamberle balayan son peygamber ve Oniki mamla devam eden Allah'n ipidir, slam'n zdr ve evrenseldir. Anadolu Alevilii tabiri ise yalandr. Zira slam'n temeli Kur'an ve Ehl-i Beyt dncesine dayanr. Alev olmak bu dncenin merkezini oluturur. ahin srarla Alevlik-Bektalik ayrm zerinde durur. Bektalik Alevlii asimile etmek amacyla Osmanl idarecileri tarafndan kurulmutur. Gnmz Alevileri Alevlikle Bektailik arasndaki farkll bilmemektedir, ou olumsuzluun altnda bu bilgisizlik yatar. Yazar'a gre Alevlik ve Bektalik inan ve ibadet konularnda birbirinden olduka farkldr ve asla kartrlmamaldrlar. Alev'iiin slam'n z olduunu syleyen ahin ve evresi Ehl-i Beyt Cami adyla bir cami yaptrm ve burada Cafer fkhna gre ibadet edilmesini salamlardr.
4.Alevlik Heteredoks Bir slmdr

Reha amurolu Gnmz Alevliinin Sorunlar isimli kitabnda Alevlik-Bektaliin zn insan kardelii ve Tanr'y insanda grmekten aldn ileri srmtr. Bu, Mslman sembolik yaps iinde kendini ifade eden ve slam kltr iinde yaam, yaayan bir heteredoks inantr. Alevlii Kerbela olayndan ibaret saymak onun evrensel dncesini yok saymak demektir. Anadolu Alevlii, Anadolu'da olmu bir sentezdir. Alevlii anlamak iin sadece slama bavurmak yetersizdir. Zira Alevlik'te Uzakdou dinleri, amanlk, antik Anadolu inanlar, Hristiyanlk, Musevilik ve Mslmanlk i ie gemitir. Heterodoks slam, medreselerde retilmeyen, eriat uygulamayan, devletle btnlemeyen ve devletin resmi ideolojisi haline gelmeyen bir slamdr. Resmi slam ile Heterodoks slam arasnda vahdet-i vcud, ilahi ak ve Allah korkusu, Kur'an'n zahiri ve batni anlamlar, dnyann maddi ve manevi nimetleri arasndaki denge konular olmak zere drt temel fark vardr. amurolu Alevlii materyalist veya ateist zemine ekmeye alanlardan yaknr. Alevilik bir inan sistemidir, metafizie dayanr, dolaysyla bu tr yaklamlar tamamen temelsizdir. Alevlii adalk olarak tanmlamak yanltr, solculuk olarak da deerlendirilemez, Alevlik Alevliktir.
5.Alevlik Ksmen slam i Ksmen slam Ddr

Ltfi Kaleli Alevliin slam d veya slam ii olduunu belirlemek iin slam hkmlerle Alevlii mukayese etmek gerektiini belirtmektedir. Ona gre Snn slam'n ilk art Hz. Muhammed'in Allahn elisi ve peygamberi olduuna inanmaktr. Anadolu Alevsi de bunlar kabul eder ve bunlara Alinin veliliini ilave eder. Bylece bu inanc tamamlarlar. Dolaysyla slamn ilk artna gre Anadolu Alevsi slam iidir. Ancak tarih boyunca camiye yani namaza kar yaamlardr. Alevler Ramazan orucu tutmazlar, oniki gnlk Muharrem orucu tutarlar. En byk hac iyilik yapmaktr. Alevlik slamn namaz, oru ve hac artlaryla uyumaz. Dolaysyla bu ynleri itibariyle, slam ii deildir. Dinler tarihinde Alevlik diye bir din yoktur. Bu nedenle bal bana bir din deildir. slamiyete mensubiyeti vardr. Mezhep bakmndan ise Cafer mezhebine baldr. Bu mensubiyet zahiri deildir. Alevilik slam iinde nasl heterodoksi ise mezhep iinde de heterodoksidir.
6.Alevlik slam idir ve Onun zdr

Rza Zelyuta gre Alevlik slam iidir ve onun zdr. Ali yandal demek olan Alevlik, balangta ekonomik karlar gzeten siyas bir yandalkt. Buna ia denmitir. Anadolu Alevlii ise yalnzca Ali sevgisinden ibaret
62

deildir. Balangta oluan Aleviliin devamdr. Yere ve aa gre yaatlmasdr. Alevlik slamiyetin iinde ve onun zn oluturur. slama Snni kltr ile bakanlar Alevlii slam d grrler. Ayn ekilde Alevler de Snnleri slam d grmektedirler. Snnler biim ynnden Mslmandr, gnllerinde inan yoktur. Buna da Kuran- Kermdeki Hucurat 14. Ayeti delil gsterirler: Ey Muhammed! Araplar inandk dediler. De ki inanmadnz ama slam olduk deyin, inan henz gnllerinize yerlemedi. Zelyuta gre gerekte Snnler de
Alevler de Mslmandr. Sorun slamiyet iinde ortaya kan farkl kesimlerin ynetime egemen olmak istemeleridir.
Eer Alevlik slam d bir akm olsayd Mslman toplumlarla snrl kalmaz, dier dinlere mensup toplumlarda da ortaya kard. Alevlik tarihte hep slam toplumlarnda ortaya kmtr. Alevlikte de tek Allah inanc vardr. Genel olarak cennet ve cehennem kavramn benimsemilerdir; ancak dnyasal nitelik vermilerdir. Snnler gibi baz temel meleklere inanrlar. Alev inanc kendine mahsus bir evren modeli oluturmutur. Bunun balangcna da Muhammed ve Aliyi yerletirmitir. Her zaman Ali ve Muhammed bir madalyonun iki yz gibi alglanmtr.
7.Alevlik slamn Anadolu Yorumudur

Ali Duran Glieke gre Alevlik Hz. Muhammedin yeeni, damad, en yakn olan Hz. Alinin dncelerinden ve slam tasavvufundan kaynaklanan, Ehl-i beyt sevgi ve saygsna dayanan inan sisteminin genel addr. Bektalik, Aleviliin Anadolu ve Asya kltrleriyle kaynamasndan doan Hac Bekta Veli ile kurumlaan inan sistemidir. Alevlik ve Bektalie Anadolu Alevlii denilebilir. Bu, slmiyetin Anadolu yorumu olduunu belirtir. Alevlik Anadolu insanlarna zg, onlarn kltrlerine, inan ve yaam felsefelerine dayanan bir slam anlaydr. Anadolu Alevleri, her yerde ve her zamanda ada gelimelerin, laik, demokraik ve zgrlk hareketlerin yannda olmutur. Onlara gre dini inan insanla tanr arasnda kalmaldr, akla ve manta dayanan ahlak deerlerinin bir btndr. Tanr insann gnlndedir. Gnl Allahn evidir. Bu sebeple ibadetler uluorta deil gnlde yaplmaldr.
8.Alevlik lahlik ve rfanlik Btnldr

Abidin zgnay, Alevliin mahiyetiyle ilgili olarak onun bir ilahilik ve irfanilik btnl ve semecilii olduunu sylemitir. Yazara gre deiik evreler kendine gre Alevlik ortaya karmtr. Alevlikten bahseden tarih, nakil ve onunla ilgili gr ifade edenler iyi niyetli yaklamyorlar. Asla din d deildir. Onu yalnzca bir hayat tarz olarak yorumlamak yanltr. Alevlik Aliden domutur. Ali Alevliin hem mimar hem ilham hem de inancn temelinde kaynaktr. Alevlik Allah reddetmez, ateist deildir. Kendini Onda, Onu kendi iinde bilir. Kuran- Kerm Alevliin de kitabdr. Ancak Alevi onu zamann artlarna gre yorumlar, batnilie itibar eder. Allah, dini, kitab zgr ve akli temele dayal iman ile yorumlar. Risaleti dlamaz. Zira risaleti dlamak imameti inkrdr. Oysa imamet tanrsal bir irade ve resuln tebliidir.
9.Alevlik Bir Yaam Biimidir

Ali Balkz Diyanetin Kapsna Kul Olmak isimli makalesinde Alevlii Alevilik bir inan sistemi olmaktan ok bir yaam biimidir. Doay, dnyay, toplumu ve bireyi anlama ve yorumlama biimidir. Bireyin bireyle, bireyin toplumla olan ilikilerini dzenleyen kurallarn toplamdr. teki dnyay deil bu dnyay, mitleri deil insan esas alan; insan dncenin ve eylemin merkezine koyan, sonsuzluktan ncesini ve sonrasn deil bugn zmleyen bir sistemdir. diye tanmlar. Alevlik slamdan etkilendii kadar Budizm ve Hristiyanlktan da etkilenmi, amanln da korumutur. Hi bir din, mezhep, tarikat ada olamaz. Alevlik bir din, mezhep, inan sistemi olmad iin ada saylabilir. nk Alevlik bir yaam tarzdr, bir kltrdr. Bu aklamalarla birlikte Balkz Alevliin sosyalizme yakn grler tadn belirtir.
63
10.Alevlik Toplumsal Bir Bakaldrdr

Cemal enere gre Alevlik toplumsal bir bakaldrdr. Alevliin douu slamn ilk dnemlerine kadar uzanr. Peygamberin lmnden sonra haksz halife seimi Mslmanlar iinde byk bir ayrla sebep olmu ve Aliyi tutanlara Alev denmitir. Emevi ve Abbasiler dneminde zulm grmlerdir. Kerbela olay gereklemi, Ali ve Fatma nesli yok edilmek istenmitir. slamiyet Arabistan dna bu ayrlklarla yaylm, Anadoluda Alevlii meydana getirmitir. Alevliin douunda Ehl-i beyte olan ar sevgi ve ballk, tasavvuf ve slam ncesi inanlarn etkileri, Anadoludaki inanlar etkili olmutur. Alevlik, haksz ynetimlere kar bir bakaldr olmutur. Demokratik ve devrimci bir halk muhalefetidir. enere gre Selukluda Babai syanlar, Osmanlda ah Kulu, Nur Ali Halife, Baba Znnn, Pir Sultan Abdal, Celali syanlar ve Yenieri Ayaklanmalar Alev kkenli toplumsal bakaldrdr.
11.Alevlik Komnist Kavramlar eren retidir

Rza Yrkoluna gre tm snfl toplumlarda ezen ve ezilen snflar, bu snflarn kendi ayr ideolojileri vardr. Snnilik, egemen snfn bask arac olmu, Alevlik-Bektalik ise emeki ynlar, en bata kyll temsil etmitir. Komnistik kavramlar ieren bir reti zelliini kazanmtr. Yazara gre Alev-Bekta kltr din rts altnda komnistlik ihtiva eden bir retidir. Bu retide emek en yce deerdir. Bu dnce sosyal adaletidir, ortak retim ve tketimi amalar. Demokrasi nemli bir yer tutar. Kadn-erkek eitliini getirebilmi bir dncedir. Irk, dil, din ayrm yoktur. Btn bu hususlar gsteriyor ki Alevlik-Bektailik sosyalist bir dncenin eseridir.
12.Alevlik Materyalist Bir Anlaytr

smail Kaygusuz Grmediim Tanrya Tapmam isimli eserinde Alevlii din olarak deerlendirenleri hatal bulduunu syler. Ona gre Alevlik maddeye ilikin bir inan sistemidir, materyalizm zerine kurulmutur. Kaygusuz, Yunus Emre, Nesimi, eyh Hatai gibi Alev ozanlarn materyalist olduklarn ileri srer. Mesela Yunus sadece drt kitabn anlattklaryla yetinmemi, bilim renmeye kendini bilmeye nem vermitir. Hallac- Mansur ise Tanry kendisiyle eletirip maddeye indirgemitir. Yine Seyyit Nesimi de ateist bir ozandr; iirlerinde Tanrnn nerede olduunu sormutur, yeri olmayan bir Tanrnn da gerekte olmadn sylemitir. Kaygusuzun u iddias da dikkat ekicidir: Ali, slam yeniden dzenlemeye almtr. Ben grmediim Tanrya asla tapmam, Ben konuan Kuranm demitir. Bylece her eyin insanda olduunu ve Kurann insann varoluuna bal olduunu dile getirmitir.
Sonu:
Alevliin mahiyeti, kkeni, bir din olup olmad ile ilgili konularda Alev yazarlar arasnda gr farkllklar mevcuttur. Bir yazar Aleviliin bir din olduunu sylerken bir dieri materyalist felsefe zerine kurulu bir reti olduunu iddia ediyor. Bu farkl alglamalar gerekten dikkat ekicidir. Bu ayrlklar yazarlarn yetitii ortamn, aldklar eitimin farkllndan kaynaklanyor olabilir. lyas zmn de aratrmasnda belirttii gibi Alevlik ile ilgili kapsaml bir aratrma yapacak kiinin slam ilahiyatn, tasavvufu, dinler tarihini, mezhepler tarihini, sosyolojiyi iyi biliyor olmas gerekir. Bunlarn yannda Alevlikile ilgili temel eserleri dikkatle incelemeli, kendisi iin gerekli olan Arapa, Farsa ve Osmanlcay bilmelidir. Alevilie tarafsz yaklamaldr. Aksi takdirde her aratrmac kendi ideolojisine gre bir alma sergilerse ortaya kan sonular da o derece birbirinden ayr, birbirine zt olacaktr
lyas zm'n makalesinden ksaltlmtr.
64
Alevilikle ilgili Notlar

Aleviler dnd gibi yaamak ister, Snniler inand gibi yaamak isterler.
Tanry ykseltmeyi deil, insan tanrya ykseltmeyi amalar. Alevilik, zn insan sevgisinde bulan, Tanrnn insanda tecelli ettiini, Tanrnn zerresinden olutuuna inanan, onun iinde insann lmszlne inanan, inan birimine Alevilik denir. Alevilik Anadoluda yaayan topluluklar Anadoludan gelmi gemi birok dinlerlerden ve amanizmden etkilenerek slamiyetten de ok eyler alarak inanlarn farkl yorumlamlardr. Alevilik,Hz. Aliyi rehber, Hac Bekta- Veliyi Pir kabul eden, geleneksel Aleviliki hogr temeli zerinde yeniden yorumlayarak slamlk ncesi kltrleriyle youran, Anadoluya zg dinsel-siyasaldnsel inan sistemidir. Alevilik slam i ya da slam ddr. Bu konuda Aleviler ikiye hatta e blndler. Alevi rgtlerinden bazlar Aleviliin slam d olduunu savunmaktadrlar, bazlar ise Aleviliin slmiyetin kendisi olduunu savunuyorlar.
Tevella ;
Hz. Ali ile ocuklarn sevmek,onlar sevenleri de sevmek.
Teberra ; Hz. Ali ve ocuklarn (Ehlibeyti) sevmeyenleri sevmemek.
Alevilik, On iki imamlarn erevesini izdii ve Horasan pirlerinin elinde,ozanlarn,dervilerin dilinde,saznda,sznde, Hac Bekta-i Velinin retisinde bir inan biimidir. O nedenle ahlak Aleviliin temel tadr. Alevilik Hallac Mansur, Nesimi,Pir Sultan Abdal, eyh Bedrettin , Baba lyas, shaklarn ve tm Anadolu aydnlarnn birletii ve insann insan tarafndan smrsn ortadan kaldrmay amalayan bir kltr mozaiidir. Bir siyasi akmdr. Bir yaam biimidir.
65
ALEVLKTE DER NANLARIN ETKLER VE ZLER

1. Alevlikte Brahmanlk etkisi
Hindistanda Soma merasimi ad altnda bir dini tren yaplmaktadr. Soma, Hindistanda yetien ve ad Sarcostemma acidum olan bir bitkidir. Soma, ndra ve Vedik Hinduizmin byk tanrlarnn erefine yaplan kurban merasimlerinde kullanlan sarho edici bir ikinin de addr. Hindistanda yldzlara, da ve ehirlere, su kaynaklarna, aalara ve ata ruhlara ibadet edilir. En byk ibadet, kurban merasiminde olur. En nemli kurban, Soma Kurbandr. Hintin en eski ibadeti de bu kurban vesilesi ile yaplr. amanlkta da yeni hayata girmek iin yaplan kurbanl merasim, Hindistanda Soma Kurban eklinde devam etmitir. Ayn tren Alev-Kzlba-Bektalerdeki Musahip Kurban ad altnda yaamaktadr. amanlarda bu tren ile gen, esrarl dini hayata adm atmtr. Hintlerde Soma yapan kimse, tanrlardan birisi olur. Alevlerde musahip kurban ve merasimi yapanlar, Erenler Katarna dhil olurlar. Her nde de nce bir inzivaya ekilme olur. Bu inziva, nefsin terbiyesi iindir. Sonra sra tatahuraya (temizlik) gelir. Bu da abdest almaya benzer. Soma Merasimi bundan sonra balar. Soma Merasiminde grlen yedi hizmetlinin tamam Alev-Kzlba-Bektalerde de vardr. Bunlar ve karlklar yledir: 1-Brehmen: Dede 2-Hotar: Zakir 3-Ongatar: Sazc 4-Advarya: Meydanc 5-Agnidar: erac 6Bonar: Saki 7-Nestar: Kurbanc Soma bir ikidir. Somann retimi, amanlarn rettii arak ikisi retimi gibi zahmetlidir. Bir Brehmen, ancak bu Soma ikisini ierek sarho olup, cinleri mahvedebilir. amanlar da ayine balamadan nce evi cinlerden temizlerler. Bu temizlii yere bol arak (yani Anadoludaki rak) dkerek yaparlar.
2. Alevlikte Budizmin etkisi

Uygur Trklerinde Budizm yaygnd. XIII. yzylda ve hatta daha nceleri Anadoluya ynelen Trklerin arasnda Budist olduklar biliniyor. Seluklular dneminde byk rol oynam Ertana Beyliinin dini Budizm idi. Divan- Lgat-it Trke gre, Mslman olmayan Uygurlara tat ad verilmekte idi. Baha Said, Budizmin Nusayrlere ve dolays ile Alev-Kzlba-Bekta inan zerine etkisi olduuna inanmaktadr. Nusayrliin harf, say ve yldzlar gibi gayb imlere dayanmas, inan ve imanlarnn Buda ve Dalay Lama inanlarna benzemesine dikkat ekmitir. Harf, say ve yldzlarn verdii sonular, Lamaist Budann devir ve ruh g (tenash) inann ispat eden gayelere ulamaktadr. Bu yzden Baha Said, Nusayrler bu ynleri ile Mool ve Tibet dinlerinin takipisidir iddiasn tamaktadr.
66
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Budistlerde semahlarn ilk izlerine rastlanr nk Budistlerde dnerek oynanan oyunlar bulunmaktadr. Bu dnerek oynanan oyuna tengirdem oyun (gksel oyun) ad verilmektedir. amanlarn en nemli dinsel ritellerinden birisi bu oyun olmal ki, bu oyun Alev-Kzlba-Bekta geleneine gemi olsun.
3. Alevlikte Mani dininin etkisi

Maniheizm, Uygur Trklerinin dini idi. Trklerin Mani Dinine geii Orhon Blgesinde balad. Bizans dnemindeki Manici direniin corafi yayl ile Alevlerin Sivas-Erzurum-Divrii genindeki hareket alanlar ayndr. Alev geleneindeki en nemli dsturlardan birisi olan Eline, diline, beline sahip ol emri, Mani Dini kaynakldr. Mani Dininin temellerinden birisini mhr meydana getirir. Bunlar Azn mhr, elin mhr ve kalbin mhr kuraldr. Mani Dinine ait Uygur metinlerinde bu temel kural, tamga olarak geer. Halk tabakas iin yazlm bir kitap olan uastvaniftte bu birka kez sz edilmitir. Azn, knln, elgin tamgas St. Augustinin Mhrnn karldr. Ayrca cemlerdeki en nemli uygulamadan birisi olan ikrar getirme uygulamas da Mani Dininden kalmadr. Mani Dinine kabul edilme treni (initation) olan tren ile Alevlie katlmaya ehil olan kadn ve erkei tarikatn eski yelerine tantan bir tren olan ikrar getirme birbirlerine ok benzemektedir.
4. Alevlikte iliin etkisi

Eski tarihi kaynaklarn hibirisinde, Anadoluda ilikten bahsedildiine dair bir iaret yoktur. nemli Alev-Kzlba ayaklanmalarndan birini gerekletiren Baba lyasn ayaklanmada aslm olan olunun ad mer idi. Ayrca drt halifesinden birisinin ad da Osman idi. ilikte bu isimleri koymak mmkn olmadna gre, o devirlerde Anadolu Alev-Kzlbalarnn ilikten etkilenmediklerini sylemek mmkndr. ilik Alevlie yava yava szmtr. Bu inan, Suriye ve Irak yolu ile ehir merkezlerinde tannyordu ama Anadolu iin henz bir nemi yoktu. Ancak XVI. yzylda Safevi Devleti ile Snnlik-ilik atmas knca, ilik bir Safevi propagandas olarak Anadolu Alev-Kzlbaln etkilemeye balad. Sk sk Osmanlnn iddet ve basksna maruz kalan Alev-Kzlba-Bektaler, ah smailin etkisi ile iliin etkisi altnda kaldlar. iliin Alevliin iine szmasnn en nemli sebeplerinden birisi de, Trklerin slamiyeti ran topraklarnda (Horasanda) kabul etmi olmalardr.
5. Alevlikte Ahiliin etkisi

Ahilik, Seluklu ve Osmanl dnemlerinde Anadoluda yaayan halkn sanat, ticaret, ekonomi gibi eitli meslek alanlarnda yetimelerini salayan, onlar ahlaki ynden yetitiren, alma yaamn iyi insan meziyetlerini esas alarak dzenleyen bir rgtlenmedir. Kendi kural ve kurullar vardr. Gnmzn esnaf odalarna benzer bir ilevi olan Ahilik iyi ahlakn, doruluun, kardeliin, yardmseverliin ksacas btn gzel meziyetlerin birletii bir sosyo-ekonomik dzendir. Ahilikte belli kurallar vardr: 1- Elini ak tut. Sofran ak tut. Kapn ak tut 2- Dilini bal tut. Gzn bal tut. Belini bal tut.
67
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Ahilik ve ftvvet meslek loncalar slam dnyasnda ok yaygn idi. Ahlerde ise i etkisi hkimdi. Pirleri Selman- Faris idi. Seluklu ynetimi yklnca, XIV. yzyln banda Ahiler Ankarada glendiler. Bu dnemde ksa sreli de olsa bir devlet kurdular. Kurduklar bu devlet, tarihteki ilk tarikat devletidir. Ynetimleri yklp, istenmez duruma geldiklerinde, Bektalerin yanna sndlar. Bektalerin Selman- Farisye sayglar Ahilerden gelmektedir. Selman- Farisi, meslek loncalarnn pir idi. Ahilerin uyguladklar, slk merasimlerinde bele kuak dolama deti, bir dolu ime ve baka baz adetleri, Bektalere de gemitir. Ahler ile Bektalerin bu kaynamas srasnda, o zamana kadar az ok fark edilen i etki de kendisini gstermitir.
6. Alevlikte Safevliin etkisi

Safevi devletinin davas Trklk, dini ideolojisi Kzlbalk idi. Bu yzden devletin ileri geleninden, dadaki obanna kadar herkes Trk olmakla ve Trke konumakla vnrd. ah smailin (Hatayi) yazd iirler, dini-ideoloji propaganda taraf bir yana, o gnn artlarnda yazlabilecek en saf Trke ile yazlmt. nk ah smail gen yata saz almay renmiti. Eitimini saz eliinde gtryordu. Saz almay iyi bilmekle beraber, silah kullanmak ve harp etme sanat zerine de ok iyi idi: Bu gn ele almaz oldum men sazm/ Ere derek direk har avazm/ Drt ey vardr bir karndaa lazm/ Bir elim, bir kelam, bir nefes, bir saz. ktidara geldikten sonra, devlet ynetiminin saz sz ile olmayacan iyi bilen ah smail, Caferlii resmi devlet mezhebi haline getirdi. Bylece i eriatnn esaslarn uygulamaya balad. Safevilerin ilk zamanlarda uygulad ilik, aslnda Trk amanlna ok benzemekteydi. Bu yzden ah smail, gebe Trkmenler arasnda youn ilgi grd ve taraftar kazand. ilik potasnda amanl eritti, devletilikte ise Trk lksn yerletirdi. Trk ilinin kurtarcs, Trk tresinin bekisi olmak, idealini sonuna kadar savundu. Trk ah smailin baar srr budur.
7. Alevlikte Hurufliin etkisi

Hurufilik, varln birlii anlayna dayanan, harf ile sese gizli anlamlar veren bir inantr. Ayrca birok kelime ve olay ile harflerin says arasnda iliki kurarlar. kinci ve nc kuak Hurufiler, dier heterodoks tarikat ve akmlardan da esinlenerek ahiret ve ruhun varl inancndan vazgemi, lmden sonra hi hayatn olmad ve ryen cesedin dirilmeyecei fikrinde birlemilerdi. Aydnl XX. yzyl klarndan sm Kerim Baba yle diyor: Yirmi sekiz harfi ezber etmeyen/ Hurftn esrarna yetmeyen,/ Erenler rhna doru gitmeyen/ Cihngir olsa da sil saylur. Tarikatn kurucusu Fazlullah Astarabadi (Neimi), tarikatn esasn drt ana temel zerine oturtmutu: Her ey Tanrdr. 2- Her ey harftir. 3- Her ey insandr. 4- Her ey drt unsurdur. 1-
Onlara gre insann burnu elif, burun delikleri lam ve gzleri de ha harfine benzemektedir. Yani her insann yznde Allah yazmaktadr. Yine insann az ayn, burnu lam ve enesi ye olmak zere, her insann suratnda Ali de yazar. Yine Fatiha suresindeki yedi ayetin yzdeki ana hatlara iaret ettiini, bu yzden Fatiha okunduktan sonra ellerin yze srldn sylemilerdir. Fatiha suresinde, Arapadaki 28 harften yedisinin olmadn, bu yzden kadn vcudundan da yedi organn bulunmad gibi yorumlar yapmlardr.
68

Uradklar zulmden kurtulmak iin, Hurufiler de Bekta inancn zenginletiren retileri ile birlikte Bektalere sndlar. Alev-Kzlba-Bekta airlerin en by saylan yedisi iinde tanesi Hurufdir. Bunlar Nesimi, Yemini ve Viranidir. Yemini, Fazlullahn ve btn insanolunun Allahn bir tecellisi olduunu aklayan Faziletnamenin yazardr. Viran ise sadece Huruf deil, aka Ali ilahi idi. Ksa sre iinde Hurufilik Anadoluda yaylm ve zellikle Bektalik iinde iyi tutunmu idi. Hatta o derece ki, Hurufilik Fatih Sultan Mehmet zamannda Osmanl Sarayna kadar girmi ve Fatihin ilgisini ekmitir. Fakat Mahmut Paa ve Molla Fenarnin ar tepkisi zerine, Hurufiler saraydan uzaklatrlmlardr. Fakat Hurufilik, Bekta derghnn baz erkn ve ynlerine etkili olmutur. Bu yzden, Bektalerin yz st yere kapanma duruuyla temsil edilen ve Fazlullah Hurufi gibi, yol uruna ba boyundan kestirmeyi gze alma pozisyonu, Dar- Fazl olarak adlandrlr. Ayrca Dar- Nesimi syleyii de vardr. Hurufilik Anadoludaki etkisini iir, hat ve minyatr sanatnda da kuvvetli bir ekilde hissettirmitir. Hurifiliin kollarndan birisi olan Noktavlik, Arapa harfler ile eitli ekiller izilmesini salamtr. Hurufi edebiyatnn en byk temsilcileri Refi, Usul, Temennay, Rum ve Penah gibi airlerdir. Belli bal Hurufi merkezleri Arnavutluk ile stanbul, Akahisar, Filibe, ve Msrda skenderiye ehirleri olmutur. Hurufilie gre insann yznde Allahn ad okunabilmektedir. Bunu Hilmi Dede Baba kadar hi kimse gzel ifade edememitir:
Tuttum aynay yzme,/Ali grnd gzme/Nazar eyledim zme/ Ali grnd gzme
8. Alevlikte Yezidliin etkisi

Yezidilerde Melik Tavus ad verilen ve horoz grnmndeki bir ulhiyete tapnma vardr. Anadoluda Melik Tavusa horoz denir. Yezidi trenlerinde horoz resmi bulunan bir alem dolatrlr. Alevlerde ise horoz, zellikler beyaz horoz kutsaldr. Ona Cebrail denir. lk musahip tutulduunda kurban olarak horoz yani Cebrail kesilir.
9. Alevlikte Hristiyanln etkisi

Dokuzuncu yzylda Malatyann kuzeyinde Arguvan, Arapkir, Kemaliye ve bakent yaptklar Tefrike (Divrii)yi iine alan bir devlet kurmu olan Paulikian Mezhebi yeleri arasnda dideler bulunmakta idi. Bu didelerin, yani dedelerin synekdemoi/ sunekdhmoi ve notarioi isimli yol arkadalar ve hesap, kitap ileri ile uraan grevlileri vard. Divriinin Arege (Duruky)deki ambaz Pir Yatr hem Mslmanlarca hem de Hristiyanlarca kutsal saylr ve ziyaret edilir. Yine Divriinin Odur Kyndeki Surp Agop Makamnn zamanla Kara Yakup Makamna dnmesi de baka bir rnektir. Sivas, Kahramanmara ve Elbistan Blgelerinde Hristiyan etkiden kaynaklanan baz ayrntlar bulunmaktadr. Sivas, Kahramanmara ve Elbistan Blgelerinde Julien takvimine gre yeni yln karl 13 Ocak tarihine rastlayan ve Kagant (Gagant) Bayram denen bir bayram kutlanr. Bu bayram 10 Ocakta balar ve gn orutan sonra Julien takvimine gre yln ilk gn enliklerle kutlanr. Kagant, Ermenicede yeni yl demektir. 7-12 Mart tarihleri arasnda, llerin ansna Haftamol Bayram isminde bir bayram kutlanmaktadr. Bu bayramda 124.000 peygamberin ruhu iin dua edilir ve lm aile byklerinin ruhlar iin mevlit okutulur. llerin ruhlar iin yenmek zere eitli yemekler hazrlanr. Alevlerde uygulanan dknlk kavram da Hristiyanlardaki aforoz etmek olayna benzemektedir.
69
ALEVLKTE ESK TRK DETLERNN VE AMANLIIN ZLER

Moldavyadaki Gagavuzlar ve Karamanllar Ortodokstur. Karaim ve Krmak Trkleri Musevidir. Gnmzde Orta Asya ve Sibiryada amanist inanca sahip Trkler yaamaktadr.
Alev-Kzlba-Bekta inanc, gizlilik ve ie kapanklk zelliinden dolay birok eski kltr ve din formlarnn zelliini sahiplenmitir. amanizm, Budizm, Mazdeizm (Zerdtlk), Brahmanizm gibi dou kaynakl kltrler en baskn figrlerdir. Yusuf Ziya Yrkana gre Anadolu Alevlii isteyerek, uurlu bir ekilde seilmi unsurlarn bir araya getirilmesi ile meydana gelmi bir oluum deildir. Yani ekletik deildir. eitli amalarla veya baz dilerin zel faaliyetleri sonucunda geleneksel Trk adetlerine eklenmi, bazen birbirine aykr unsurlardan meydana gelmi, sonra da slam kisveye brndrlm bir senkretizmdir. Alevlikte eski Trk adetlerinin etkisi Eski Trkler; Budizm, amanizm, Lamaizm, Manizm, Zerdtlk, Mecusilik, Sbilik, Mazdekilik, Hurremilik, Merkunilik, Deysanilik, Yahudilik ve Hristiyanlk dinlerini daha nce yaamlardr. Gktrkler zamannda Trkler tek bir tanrya inanmlardr. bni Fazlana gre eer Gktrklerden birisi bir zulme urar veya sevmedii bir ey grrse, ban gkyzne kaldrp, Bir Tengri der. Bu Trkede Bir Allah demektir. Trkler byk topluluklar halinde slamiyeti kabul etmilerdir. Fakat ky, kasaba ve ehirlerde oturan Trkler slamiyetin gereklerini titizlikle yerine getirirken, gebe olarak yaayan kabileler eklen kabul etmilerdir. Kendi asl dinlerinin birok adet ve geleneini yeni dinlerine uydurmaya gayret etmilerdir. Mesela gebe Trkler gnn her saatinde erkek ve kadn bir arada bulunuyorlard. Aralarnda ka-g yoktu. slamiyetin haremlik-selamlk uygulamas ve nikh dmeyen kadnlarla erkeklerin birbirlerini namahrem olmas uygulamalar onlara ok ters geldi. Ayrca Trkler daha nce ibadetlerini mzik ve dans eliinde yapyorlard. slamiyetin bu konuda getirdii yeni kurallar da onlara ters geldi. Bu yzden eski din inanlar ve ibadet ekillerini muhafaza etmeyi tercih ettiler. Genellikle Irakta bulunan Rufa Tarikat mensuplar, vcutlarna eitli delici ve kesici alet batrrlar. Atete yrrler ve kzgn aletleri tutarlar. Bunun gibi adetler, Trkler Iraka gelinceye kadar yoktu. Tarikatn iine bu yenilikleri de Trkler sokmutur. Anadoluya eski Trklerin akn akn gelmesi srasnda kurulan Yeseviyye, Safeviyye, Bektayye, Haydariyye ve Bayramiyye gibi tarikatlarn, Eski Trklerden kalma birok benzer yanlar vard. Balangta eski Trk inan, yaam ve trelerini koruyan bu heterodoks yapdaki tarikatlar; ocak, dedelik, Ayin-i Cemde yaplan toplu, ikili, kadnl erkekli danslar hep eski Trk kltrnden almt. Eski Trklerin Gk Tanr (Gk-Tengri) dnemindeki ocak kltne, beylik kurumuna, aman merasimleri srasnda dairevi ekilde oturup iki imelerine ve aman danslarna baklrsa, aradaki benzerlikler aka grlecektir.
70
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Yeni doan bebein ve annesinin yannda gn gece beklemek deti de ortak bir zelliktir. Buna karn Eski Trklerde melek kavram yoktur. Aynen Alevlerde olduu gibi, Eski Trklerde de melee inanlmaz. in kaynaklarna gre Eski Trkler su ve aalara kurban verirler yani su kutsaldr. Su kutsaldr ve ona tapnma eklinde meydana kan bu klt, ayn zamanda ondan korkma ve ekinme eklinde kendini gsterir. bn Fazlana gre Ouzlar kk ve byk abdestten sonra temizlenmezler. Cinsel ilikiden sonra ykanmazlar. Bilhassa k mevsiminde su ile hi ileri olmaz. Ouzlarn arasna tccarlk ve dier sebeplerden gelen yabanclar, onlarn yannda ykanamazlar. Sadece geceleyin onlarn grmeyecei ekilde ykanabilirler. nk Ouzlar bu yabanclardan birini ykanrken grnce, ona kzarlar ve Bu adam bize sihir yapmak istiyor, nk suya giriyor derler. O kiiden tazminat almadan onu brakmazlar. Alev-Kzlba-Bektalerde de buna benzer adetler vardr. Yine Urenha-Tubalarda biri lrse, ly derhal adra karp, kee veya deri ile rterler. adra bir koyun getirip, balarlar. Koyun meleyene kadar beklerler. Meledikten sonra koyunu keserler. Bu adet yine baz cem trenlerinden kurban edilecek koyunun dedenin huzuruna getirildikten sonra, bir iaret vermesi iin beklenmesine benzemektedir. Koyun meleme, seirme, ieme, pisleme ve rpnma gibi bir iaret vermedikten sonra, dar gtrlp kesilmez. Eski Trklerde kadn byk mevki sahibidir. Avlara, ziyafetlere, kurultaylara, ekonomik ilere katlrlar. Hakann emirlerinin yrrle girmesi iin, hakan einin de imzas gerekir. Resmi toplantlarda ei de hakann yannda oturur (Yrkan 2005: 46-47). Kadn, pederah ailede olduu gibi, harem dairesine kapanm ve erkein cinsi duygularnn oyunca haline gelmi deil, onunla ortak ve eit bir hayata sahiptir. Gktrk Yaztlarna gre, Trk halk inancna gre insann ruhu, ldkten sonra ku yahut bcek ekline girmektedir. Bu yzden len iin utu derler. Bat Trklerinde, hatta slamiyeti kabul ettikten sonra bile ld yerine unkar boldu yani ahin oldu derler. Yakut Trklerine gre insan lnce kut yani ruh bedeni terk ederek, ku eklini alr. Kinat kaplayan Dnya Aacnn dallar stne konar. Yakutlarda ruh, hayvan ekline de girer. Mool amannn ku ekline girmesini salayacak kanatlar vardr. Orhun Yaztlar ve Kagarl Mahmudun Divannda cennet, umak, uma terimi ile aklanr. Alev-Kzlba-Bektaler ise len kii iin Don deitirdi, gt, Hakka yrd veya Kalb dinlendirdi denir. ld denmez. Alevlikte kutsal saylan baz rakamlar, eski Trk kltrnde de kutsal saylan rakamlardandr. 3, 5, 7, 12, 17, 24, 32 ve 40 saylar, hem eski Trk inanlarna hem de Alevlere gre de kutsal saylr. Mesela Eblgazi Bahadr Han nl eserinde yle demektedir: imdi biz 12 adrda kimlerin mevki igal ettiklerini, kimin ne l (kesilen hayvann etinden pay) aldn, kimin et doradn ve kimin atlar yannda kaldn syleyelim.
Alevlikte amanln etkisi
Rus entolou Bartholda gre, avclkla uraan ve ormanlk yerlerde yaayan kabileler amanla inanr. Trkler de ok eski tarihlerden beri amanizme inanmaktadrlar. Yine Uygur Abidelerinden, Uygurlarn birounun, aynen Ouzlarda olduu gibi amanizme inandklar grlmektedir. in kaynaklar da bunu dorulamaktadr. Btn bunlar, Trklerin ok eskiden beri amanizme inandklarn ve bal kaldklarn gstermektedir. [www.ramazankoc.com] 71
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI amanist inantaki Kam ile Alev-Kzlba-Bekta inanndaki dede ve baba arasnda alacak derece benzerlikler vardr. Bunlardan bazlar unlardr: 1- Kamlk ve dedelik soydan gelen bir zellik tamaktadr. Sonradan kam veya dede olunamaz. Bu slalenin ocuklar arasndan uygun olanlar kamlk veya dedelik grevini devam ettirir. 2- Kamlar ve dedeler dini ibadetler esnasnda benzer kyafetler giyerler. 3- Alev-Kzlba-Bektaler sadece dede nnde secde ederler. Eski Trkler ise sadece kamn nnde secde ederlerdi. amanlk ve cem trenleri arasndaki baz benzerlikler unlardr: 1- Treni yneten din nder bir posta oturur. amanlar tren srasnda posta oturduu gibi, dedeler de maddi deerinden ziyade temsil ettii makam kutsal olan posta oturarak treni ynetir. 2- Kurban kesilir. Kurban kesilmeden hem amanlarda hem de Alevlerde bir dini tren dnlemez. 3- Trenlerde kadnlar ve ocuklar da erkekler ile bir arada bulunur. 4- aman trenlerinde arak (yani bildiimiz rak), cemlerde ise dem veya dolu niyeti ile rak (nadiren arap) iilir. 5- aman trenlerinde evin iine kere arak salr. Cemlerde ise canlarn stne saka suyu salr. 6- aman trenlerinde aman dans, cemlerde semah vazgeilmez elerdir. 7- aman trenlerinde davul, cemlerde saz (balama veya cura da olabilir) vazgeilmez enstrman eleridir. 8- aman trenlerinde ate yakmak ve srekli canl tutmak, cemlerde ise era (mum veya kandil ) yakmak vazgeilmez elerdir. 9- Hem aman trenleri hem cemler gece vakti ve kapal meknlarda yaplr. Alev-Kzlba-Bektalerdeki amanist kalntlara ilk dikkat ekenler Fuat Kprl ve Besim Atalay olmutur. Kprl; ku inanlar ve Bekta velilerin ku grn altnda kerametleri ve ta inanlar, su kaynaklarnn kutsall, sakal kesmek ve sarkk byklar brakmak gibi noktalara dikkat etmitir. Ayin-i Cem ve aman trenleri arasndaki ilikilere de iaret etmitir. Ayrca trensel arklar ve oyunlar, alkol ve uyuturucu kullanmalar, kurban kesimleri, kadnlarn merasimlere serbeste katlmalar, Alev dedeleri ile amanlarn azdan aza dolaan ok zengin halk iirinin ve szl halk geleneinin tayclar olmalar gibi ortak noktalar da ok nemlidir. Ziya Gkalp, kurun dkme geleneinin bize amanlktan kalma bir alkanlk olduunu sylemektedir. Kurun su iine dklnce meydana gelen baz hatlar birer insan, sivri ular nazar, dz paralar ise yrek manasna geliyordu. amanlk ile Alevlik arasnda ilikiye dikkat eken dier bir bilim adam ise Yusuf Ziya Yrkandr. amanizmin en nemli tanrs lgen Atadr. lgen Atann Alev-Kzlba-Bektalerde karl Hz. Alidir. [www.ramazankoc.com] 72
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI lgen Atann oullar ve yardmclar, Hz. Alinin oullar ve 12 imam temsil eder. Selman ve Kamber gibi Hz. Alinin yardmclar, lgen Atann yardmclar yerine gemitir. Gk Tanrlardan olan Sar Kzlar, Alev-Kzlba-Bektalerde aynen bugne kadar korunmutur. Edremitteki Sar Kz Tepesi gibi yerler, Anadoluda birok yerde vardr. Byk Tanr lgenin drt adet yardmcs vardr: Yayk, Suyla, Karlk ve Utkucu... Bunlarn drd de yi Tanrlar grubundandr. Yayk, aman ayini srasnda gkyzne kmaya alan kama rehberlik eder. Yani bu 12 hizmetteki rehberin grevini yapar. Suyla bu esnada gzclk yapar ki bu da 12 hizmetteki gzcye karlk gelmektedir. Utuku ise Tanr lgene kurban sunmakla grevlidir. Bu da 12 hizmetteki kurbancya denk der. Ayin srasnda sa olarak arak (rak) kullanlr. Rak, kurbann cann gklere gtrrken uygulanr. Bu bir eit kansz kurbandr. Cem ayini esnasnda rak (dem/dolu) ime gelenei de buradan kaynaklanr. aman inannda yer alan Ak Kzlar, Umay, Ana Maygl, Ak Ene ve Ayzt gibi varlklar, cem ayininde yer alan baclardr. aman ayinlerinde kurban kesilmeden hibir uygulamaya geilmez. Bunlar ve aada verilecek olan daha fazla rnek, amanizmin Alevleri ne kadar etkilediini ispat edecektir. amanlarda ve Alevlerde ocaa ve atee tkrlmez. Ocaktaki ate sndrlmez. Ocak iine bakarken esneyen insan arplr. nk ocakta ocak anas vardr ve kendisine sayg gsterilmesini bekler. Alevlerde ayn ocaa mensup olanlar evlenmezler. Bu adet amanlarda da vardr. amanlarda da ayn boya mensup olanlar birbirleri ile evlenemezler. Burada Alevlikteki ocan yerini, amanlkta boy almtr. Erknda kullanlan denek, talibin ikrar verecei zaman boynuna taklan ve Horasandan gelen ip eki de amanlktan kalmadr. Babrnamede Boynuna ip takt ve Tanrya kretti denmektedir. Senelik merasim, kurban ve yo bugn de yaplmaktadr. Tahtaclar cenazeye giderken, cenazenin arkasndan Yo, yo diye barmaktadrlar. zbek saraylarndaki kmz ime trenlerinde hizmet gren grevliler arasnda pervaneci isminde bir grevli bulunur. Yine Buryatlarda amann ayini srasnda, amann ge kn temsil eden trende, bir hu (kayn) aac, ge giden yolun giriini temsil eder. Buna udei burhan yani kap muhafz, kap ilah derler. Alevlikte uygulanan cemlerdeki 12 hizmetliden birinin ad da budur. Altay Trklerinde de Tanr lgen iin yaplan kurban treninde aman, tanrlara yalvarr ve merasimin banda kap ruhuna bavurarak, tren srasnda rahatsz edilmemesini, kurban kesme ileminin hayrl bir ekilde neticelenmesini ister. Buryatlarda her yl manevi temizlenme treni yaplr. Bu tren, Alev-Kzlba-Bektalerin grg cemine benzer. aman kam ve oullar ayr pnardan su getirirler. Bunu bir kazana boaltr ve kekik, ard yapra, am kabuu ve kurban kesilecek tekenin kulandan birka tane kl atarlar. Su kaynatlr, kesilen tekenin birka damla kan suyun iine aktlr. Manevi temizlenme iin kullanlan bu suya Tarasun denir. Belli ilemlerden sonra manevi temizlenme ilemi tamamlanm olur. Cemlerde ferra (sprgeci)n kulland sprge ile Tarasundaki manevi temizlenme srasnda kullanlan sprge birbirlerine ok benzer. Buryatlarda aman kurban keserken, 9 tane yardmcs vardr. Her yardmcnn ayr ayr grevleri bulunur. Alev-Kzlba-Bektalerde ise dede veya babann 11 yardmcs vardr. Pir, mrit ve rehber makamlarn st seviyede hizmetler olarak ayrnca, geriye 9 hizmetli kalr ki, bu da Buryatlardaki saynn aynsdr. [www.ramazankoc.com] 73
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Tatarlarda kemik krmak, bir ba veya baltay atee koymak, bir kamya dayanmak, yere st dkmek ve adrn eiine basmak yasak idi. Bu adetlerden cemde kesilen kurbann kemiklerini krmamak ve kapnn eiine basmamak, aynen Alev-Kzlba-Bektalerde de uygulanmaktadr. Bakrtlar iin turna kuu kutsal idi ve bu kuun dmanla savarken kendilerine yardm ettiine inanrlard. Turna Alev-Kzlba-Bektalerde de kutsal saylmaktadr. Dokuz Ouzlara gre kayn aac kutsaldr. Kayn aac erkek, am aac dii olarak 5 oul doururlar. Alev-Kzlba-Bektalerde de kayn aac kutsal olduu gibi, tarik denei gibi baz din aletler de kayn aacndan yaplrlar. Ouzlarn 24 boyu olduu iin, 24 says kutsal saylr. Alev-Kzlba-Bektalerde de 24 srek, 24 nakip, 24 masum-u Pk kavramlarnda grld gibi 24 says kutsal saylardandr. Eski Trkler dini merasimlerde drt mevsimde drt kurban keserlerdi. Bu kurbanlar koyun, horoz, kpek ve Alev-Kzlba-Bektalerde de drt mevsimde drt byk tren yaplr ve kurban kesilir. Fakat kpek ve domuzun yeri deimitir. Fakir aileler bunlarn yerine rak ve yumurta kullanmaktadr. Anadoludaki Tahtaclarda cem treninde iilen ikiye dolu ad verilir. Ayn ekilde Orta Asya amanlnda da Bay lgene tolu ad verilen kansz kurban sunulmaktadr. Ayrca Tahtaclar musahiplik treni esnasnda Tercman Kurban isimli bir kurban keserler. Bu kurban eski Trklerde uygulanan taylga kurbanna benzemektedir. Taylga kurbannda at kurban edilmektedir ve at kesilmek deil, kalbine bak sokulmak suretiyle ldrlr. Ama bu tren akam vakti uyguland iin, Tahtaclarn Tercman Kurbanna benzerlik gstermektedir. Hem amanlkta hem Alevlerde kurban kesildii zaman: 1- Kurban treni srasnda dualar okunur 2- Kurbann kan yere aktlmaz 3- Kurban sadece grevliler piirir, bakas yaklaamaz 4- Kurban sadece o toplumun yeleri yiyebilir 5- Kurbann kemikleri krlmaz. Eklem yerlerinden kesilir 6- Kurbann kemikleri, sakatat, artklar ve derisi tenha bir yere gmlr Bulgaristanda bulunan Amucalarda uygulanan kurban ritelleri, amanizmde yaplan kutsal kurban trenleri ile ayndr. Mula yresi Tahtaclar; l ykanp, kefenlendikten sonra lnn elbiselerini bir torbaya koyarlar ve tabutun iine brakrlar. Bunun sebebi ise, br dnyadaki ller kendisine Niye elin bo geldin? diye sorarlarm. Dier baz Alevlerin ly elbisesi ile gmmeleri ise yine ayn sebepten kaynaklanmaktadr. Bunlar da yine eski aman adetlerindendir. Aydn yresi Tahtaclar ise, lousa birisi lrse, mezarn 40 gn ak brakrlar. Bu gelenek, Erzurum yresindeki baz Alevlerde de vardr. Bu adet, eski amanist geleneinden kalma bir adettir. Aydn Tahtaclar, lousay korumak iin bir ip veya beze 20 dm
74
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI atarlar. Sonra bu 20 dm tekrar zerler. Bylece lousay koruduklarna inanrlar. Ayrca lousann bana krmz balanr. Alevlikte dknlk vardr. Daha nce belirlenmi baz ar sular ileyen kimseler dkn saylr ve toplumdan dlanrlar. Moollarda da benzer adet vardr. Kurban merasimine ayn kabileden olanlar katlabilirdi. Ar su ileyenler bu kurban merasimine katlamazd. Kurban merasimine kabul etmemek, o kiiyi kabile topluluundan kovmakla edeerdi. Ouzlarda da zina etmek diye bir ey yoktu. Byle bir su ileyen birisi olursa, onu iki paraya blerlerdi. dil Bulgarlarnda da erkekler ve kadnlar birbirlerinden kamazlard. Hatta nehirde bile beraber ykanrlard. Buna ramen zina grlmezdi. Eer ilerinden birisi zina edecek olursa, yere drt adet kazk akp, ellerini ve ayaklarn bu kazklara balarlard. Sonra o erkei veya kadn boynundan balayp, uyluklarna kadar iki paraya ayrrlard. Hrszlk ve olanclk yapanlar da ldrrlerdi. Zina suu Alev-Kzlba-Bektalerde ok ar bir sutur. Her ne ekilde olursa olsun, bu suu ileyen birinin ii bitmi ve dkn saylrd. Tahtaclar ise zina edeni yakmak sureti ile cezalandrrlard. Mersin Tahtaclarndan birisinin oullar tarafndan am aacna balanarak, yakld ok mehurdur. zmirin Hortuna kynden ve Karatekili Yrklerinden olan Ahmet Aa, genliinde byle bir olaya ahit olduunu anlatmtr. Yine Aydn Skeye bal Sofular kynde de zina yapan bir kadn ifte ile vurularak ldrlmtr. 1970li yllarda Aydnn Kzlcapnar Kyne seyyar sinema gelmitir. Kzlba olan ky halk plak ve pme sahneli filmlerle oluk-ocuumuzun ahlkn bozuyorsunuz. Hi deilse bunu Ramazan Aynda yapmayn diyerek, sinemaclar kyden kovmulardr. Yani Eski Trklerde toplumsal ahlak nasl salam ise, Alev-Kzlba-Bektalerde de aynen yle salamdr.
75
ANADOLU ALEVLNE KISA BR BAKI

Gen Aleviler Hareketi
Son on yldan beri Alevilik zerine ok eyler yazlp izildi. Bu sre ierisinde youn bir tartmann odak noktas haline gelen Alevilik, hemen hemen hi gndemden dmeden btn younluuyla srp bugnlere geldi. Aleviler yeni dnyann eforuyla karlarken, o gne kadar karlamad yep yeni sorunlarla da yz yze geleceklerdi. Sosyo-- ekonomik ve siyasal sorunlarn dnda kimlik tanmyla da ilgili sorunlar yaamaktadr. ou zaman Alevi kimlii tanmlanrken slamiyetle olan mnasebeti temel alnmaktadr. Alevilerin gndeminde yer alan konular sralarsak sylemek istediimiz daha iyi anlalr: Alevilik slamn iinde mi, dnda m? Alisiz Alevilik mmkn mdr?Alevilik ateizm midir? Alevilik slamn z mdr? Vs. vs. Elbette bunlar alamaz trden tartmalar deildir.Yazmzn bu blmnde ancak u kadarn sylemekle yetineceiz. Aleviler var olduu srece Alevilikle ilgili tartmalar devam edecektir. nk onun kaynaklar alar tesi bir zamana ve mekana uzanr. Bu yzden tamamen aydnlatlmas iin yzyllar gerekmektedir. ze Dn, Yeniden Yaplanma gibi kavramlar tartlmakta, iinde bulunulan ksr dngden bir k yolunun arand da gzlemlenmektedir. Biz bu srece tartmalar sreci diyoruz. Ancak, henz onun derinliinde kula atacak byk bir ahsiyetler ortada grkmemektedir. Ama biz yine de yeniden yaplanmaya hizmet ettii iin bu tartma srecine dolayl da olsa katkda bulunmak istiyoruz. Alevilik gibi ele avuca smayan bir olguyu ksa bir yazda ifade etmek elbette mmkn deildir. Ancak, Aleviliin sosyolojik, tarihsel, inansal ve kltrel ehresini zet mahiyetinde de olsa izmekle yetineceiz. Alevilik gibi alar boyu eitli toplumsal olgular nda daima kkl bir dnmden geerek bu gnlere gelmi bir inanc btn boyutlaryla kavramak iin, bize gre, onu u evreye ayrarak incelemek gerekir. Bu evreler srasyla unlardr. Mayalanma evresi, Oluum (ekilal evresi) ve gnmzdeki zl evresi. Bize gre Aleviliin Yeniden yaplanmasnn ve yeni boyutlar kazanmasnn ipular Mayalanma Evresi diye tanmladmz ilk evrede mevcuttur. imdi srasyla bu evreleri inceleyelim. 1. Mayalanma Evresi Bu evre ilikiler ve kaynaklar bakmndan olduka zengin bir dnemdir.Orta Asya, Yakn Dou ve ran srekli bir alkant ierisindedir. G dalgalar ve bu toplumsal dalgalanmalarn yaratt yeni sosyo ekonomik koullar iktidarlarn da srekli el deitirmelerine yol ayordu. Egemenlerin uygulad ar vergilendirmeler, talan ve yakp ykmalar insanlar bezdirmekteydi. Bu ard arkas gelmeyen gler eitli millet ve kavimlerin, boylarn kaynayp karmasna, bir kltr ve inan kanalna dnmesine yolat. Uzak Dounun kkl ve yerleik inac olan Budizm araclyla reenkarnasyon-ruhg, nirvana, karma , mkemmel insan gibi insan mistik dnyann iine yerletiren inanlar yaylrken, Zerdlk ve Maniheizmin gibi rani dinler araclyla da n ve aydnln kutsal olduu inanc kitleleri etkilemekteydi. Bat da ve Anadoluda ise
76

Antik a Yunan felsefesinin etkileri hakimdi. zellikle Platonun ve yeni platoncu akmn ncs olan Plotoniusun evren insan ve Yaratan hakkndaki felsefi dnceleri Hristiyanlk eliyle Anadolu insann etkileyen nemli kaynaklardr. lk a doa filozoflarnn evrendeki btn varlklarn su, ate, yel ve topraktan meydana geldii, evrenin bir balangc ve sonu olmad, hereyin sonsuz bir devir daim ierisinde olduu dncesi Anadolu insann etkilemitir. Orta Asyadan ran- Horasan zeri Anadoluya akan g dalgalar ksa srede Bizans surlarn ykarak Anadoluyu yeni yurtlak haline getirdi. Bu gler uzun bir zaman dilimine yaylr ve Orta-Asyadan kopan byk kitleler yanlarnda inan nderleri konumunda olan ve topluluun toplumsal, ahlaki ve inansal ihtiyalarna cevap veren dedeler, babalar, derviler, amanlarla birlikte gelirler. Anadoluya gelen bu kitleler zaman ierisinde Anadolunun yerleik halklaryla kaynayp kararak, hem Anadoluya sosyal ve kltrel adan yeni bir ehre kazandrr, hem de sre ierisinde Anadolularlar. Anadolu gler ncesi Hristiyanlarn yaad bir corafyayd. Hititler, Lidyallar, Frikyallar, Urartular ve Bizanslar gibi kkl kltr ve medeniyetelerin izlerini tamaktayd. arabn, buday baann, atein, suyun, ksacas btn doann ve doadaki canllarn kutsallna inanrlardi. Anadoluda glerden sonra kurulan ilk devlet Seluklu devleti olmutur. Ksa srede Anadoluda genilemeye balayan Seluklu devleti, krsal alanlarda yaayan halk zmreleri zerinde smr ve basky yava yava artrmakta ve bir yandan da Arap ve Fars kltrnn etkisi altna girmekteydi. Merkezi devletle krsal arasndaki elikilerin younlamas sonucu 1239-1240 yllar arasnda btn Anadoluyu saran bir halk hareketi patlak verdi. Bu hareketin ncleri baba lyas ve baba shak adnda iki dervitir. Babalarn nderlik ettii bu ayaklanmaya yzbinlerce Trkmen ve dier alt tabakadaki ezilen zmrelerden insanlar katlm ve Selukluya zor anlar yaatmlardr. Bu ayaklanma sonunda kanla bastrlm ve nderlerinin yansra binlerce dervi ve baba idam edilmilerdir. Bu dnem Aleviliin yava yava mayalanmaya balad dnemdir. Daha nce gler dolaysyla dou Trkistan ve randa sufiler kanalyla slamiyetin batn yorumuyla tanm olan bu insanlar, daha evvelki dinsel tecrbe ve gelenekleriyle bu yeni dinin bir sentezini yaparak Anadolu Aleviliinin temellerini atarlar. Lokman Parende, Hac Bektai Veli, Sar Saltk, Ahi Evren,Kaygusuz Abdal, Yunus Emre, Taptuk Emre ve daha niceleri yukarda anlatmaya altmz bir kltr ve inan corafyasnda ortaya kmlar ve Anadolu Aleviliinin Anadoludaki ilk gzelerini olmuturmulardr. Ayn zamanda eitli inan ve kltrlerin bir sentezi olan Alevilik krsal alanda dervi ve babalarn sayesinde hzla yaylrken, snni inanc benimseyen Selukluyla arasndaki mesafe de srekli almaktayd. Gerek babailerin ayaklanmas gerekse Mool istilas Seluklu devletinin sarslmasna ve nihayetinde yklmasna yol at. Alevilik asndan baktmzda biz bu dneme Oluum evresi yada Alevilik Durumal diyoruz. imdi bu evreyi biraz daha yakndan inceleyelim: 2. Oluum yada Durumal evresi Aleviliin oluum sreci 13. yyl ile 15.yyl gibi ikiyz yllk bir zaman dilimini kapsar. Elbette Alevilik srekli bir deiim ve geliim izgisi zerinde ykselerek bugnlere gelmitir. Ancak, bu reti ve inancn temelleri szn ettiimiz bu iki yzyllk srete atlmtr. Hac Bektai Veli 1240 ylnda kardei Mente ile birlikte Horasan zeri Anadoluya gelir. O zamanlar Anadoluda drt eit dervi zmresinden bahsedilmektedir. Bunlar srasyla unlardr: Horasan Erenleri, Rum Erenleri, Bacyan Rum ve Gaziyani Rum.
77

zellikle snr boylarna yerletirilen gebe kavimler inan ve kltrde daha esnek bir yapya sahip olduklarndan dolay yerleik halkla kaynayp karma konusunda pek zorluk ekmezler. Bu yoldan yaylmaya balarlar. Suluca Karacahye yerleen Hac Bektai Veli ksa srede Anadolu dervilerinin gnln kazanr ve onlar tarafndan byk bir saygyla anlr. 13.yyl Anadolusu Kalenderiler, Hayderiler, Ahiler, Karmatiler, smaililer ve daha nice dervi zmreleriyle kaynamaktadr. Usta rak ilikisiyle dergah eitiminden geen derviler Mritlerinin emriyle eitli yrelere giderek bar, hogr, paylam, dayanma, kardelik ve sevgiyi insanlara tamay kendilerine bir grev olarak grmlerdir. Hac Bektai Veli de bunlardan biridir. Anadolu erenlerinin Piridir. Babai isyanlarndan sonra da Anadolu eitli halk isyanlaryla ve katliamlarla sarslr. ah Kulu isyan, Kalenderi isyan, Celali isyanlar, eyh Bedreddinin mrtleri olan Brklce ve Torlak Kemal nclnde balayan isyanlar bunlardan sadece bir kadr. Bu toplumsal alkantlar Aleviliin yava yava eklillenmesine ve Anadoluda nemli bir g haline gelmesine dolayl olarak katkda bulunur. Seluklu devleti toplumsal sorunlara daha fazla yant veremez duruma gelir ve sonunda tarihe karr. Onun yerini daha sonra kk beylikler almaya balar. Hac Bektai Velinin hakka yrynden sonra (1271) bir rivayete gre Abdal Musa emanetleri Kadnck Anadan alr ve Hnkarn retisini sistemletirerek bir tarikat haline getirir. Zaman ierisinde byk dergahlar kurulmaya balar ve Anadoludaki Kalenderilik, Hayderilik, Bedreddinilik, Hurifilik ve iilik gibi sufi ve dervi akmlar Bektailik iinde eriyerek yeni bir senteze dnrler. 1300 ylnda Stte kk bir beylik olarak kurulan Osmanl devleti slamiyeti kabul etmi olsa da halen amanizmin etkilerini tamaktayd. Bundan dolay da Alevi-Bektai topluluklaryla kltrel ve inansal olarak nemli elikileri olmamtr. Hatta ilk padiahn Bektailie sempati duyduklar dahi sylenmektedir. Orhan Gazi 1363 ylnda Bektai tekkesinin dualarnyla Osmanlnn bir nevi milisgc olan Yeni eri ocan amas da buna bir rnektir. Krsal alanda yar gebe bir hayat yaayan Aleviler dedelik ve babalk olmak zere, erkanda bir birinden biraz farkl yol izleyen iki kol zerinden tekilatlanmakta ve yaylmaktayd. Byk ynlar temsil eden Bektailik i Anadolu bata olmak zere Trakya-Balkanlar-Arnavutluk ve Msr gibi geni bir evreye dergahlar vastasyla yaylmaktayd. Dier ikinci kol ise ocaklar ve ocaklara bal dedeler tarafndan ekseriyetle Dou Anadoluda yaygn bir rgtlenme oluturmulard. Osmanl devleti 15.yyldan sonra hzla deimeye balar ve randa kurulan Safavi devletinin de etkisiyle Snni slama tutunmaya balar. Bu durum Aleviler asndan nemli bir dnm noktasdr. Sadece katliamlar deil karalama ve iftiralar ykl hkm ve eyhlislam fetfalar da artmaya balar. Osmanl devleti ilk defa Anadoluyu Alevilerden temizleme harekatna balar. Asimilasyona yatkn olan zmreleri ise snni tarikatlar eliyle asimile etmeye balar. Anadolu Alevileri 15. yzyllara gelindiinde iki byk tekkeye baldrlar: Anadoluda faaliyet gsteren Hac Bekta tekkesi ile Safavilerin kurduu randaki Erdebil tekkesi. Her iki tekkenin de Aleviler zerinde byk etkisi vardr. Erdebildeki tekkenin sre ierisinde bir devlete dnmesi sonucu ortaya kan Safevi devleti ah smailin hkmdarlnda gnden gne byrken Anadolu Alevileri iin de bir kurtulu umudu haline gelir. ah smail ya da dier adyla ah Hatai sadece bir hkmdar dei ayn zamanda Anadolu Alevilerinin byk sayg ve sevgi duyduu
78

ruhani lideriydi. Aleviler onu Hz. Alinin yeniden bedenlenii olarak gryorlard. Deyileri, nefesleri ta Balkanlara kadar yaylmt. Yavuz Selim bu gelimelerden rkmeye balar ve bu doudan gelecek olan tehlikeye kar derhal harekete geer. nce babas Yldrm Beyazt daha sonra ise kardelerini etkisiz hale getiren Yavuz Selim ahn karsna dikilmek ve bu tehlikeyi durdurmak iin tahta geerek iktidarn dizginlerini elinde toplamaya balar. Anadolu Aleviliini Hac Bektai Veliden sonra en ok etkileyen ahsiyet phesiz ki ah smail olmutur. Onun etkisi sadece kurduu Safavi devletinin Alevilere olan yaknlndan ileri gelmez. O ayn zamanda Alevi Cemlerinin ve erkannn kurumlaarak bugnki halini almasnda da yatsnamaz bir neme sahiptir. ah smail Emevi slam anlay karsnda Ehli Beyt, 12 mamlar ve Hz. Alinin yolunu ve mcadelesini srdrm, onlar adna hutbeler okutmu ve Muaviye zihniyetine kar amansz bir mcadele balatmt. Bu yzden Anadoludaki Alevilerin hem sevgi ve muhabbet duyduu hem de kurtarc gzyle bakt bir sufi-hkmdardr. Savalarda milislerine oniki imam sembol eden oniki dilimli krmz ta giydirdii iin ah smailin taraftar olanlara ilk defa Kzlba denmitir. Daha sonra bu isim Anadoludaki Alevilerin tmn kapsayan bir isim haline gelir. Anadoludaki Alevi ocaklarn el ele el hakka ilkesi etrafnda rgtleyerek Mrit, Pir, Rehber ilikisiyle hepsini bir birine balar. ah smail eliyle Alevilk son eklini alr. Erkanlar tamam olur. Toplumsal bir inan ayini olan cemler ilk defa on iki imamlar temsilen oniki hizmetler biiminde tertiplenir, ahn duazlar, nefesleri ve deyileri okunmaya balar. Cemler bir ritual olmalarnn yansra toplumun hukuksal ve geleneksel sorunlarnn zlerek, paylamn, hogrnn, sevginin ve kadn erkek eitliinin perinletirildii bir yerdir. Bir tr hareketli meditasyon olan Semah cemlerin ayrlmaz bir parasdr. Musahiplik kurumu yani yol kardelii de cemler kadar Aleviliin vazgeilmez-olmazsa olmaz kurumlarndan biridir. Drt kap krk makam, eline-diline-beline sahip ol ilkesi, nsani Kamil, enel hak, ruh g, vahdeti vcut ve vahtedi mevcut Alevi inencnn nemli elerindendir. iilik ve iilerin mistik islam yorumlar ah smailin etkisiyle Alevilie girmi ve yeni bir senteze dnmtr. Anadoludaki ii yaylmay durdurmak iin Yavuz Selim Anadoluda geni apl bir Alevi krmna balar ve peinden rana sefere kar. ah samil Yavuzu aldranda karlar. Fakat sava kaybeder ve yenilginin hznyle kendini yalnzln ve dnyaya olan ilgisizliin kollarna brakr. Anadolu Aleviliini etkilemi dier bir ozan-sufi ise Pir Sultan Abdaldr. nancn ve bakaldrnn ozan olan Pir Sultan Abdal iirleri ve mcadelesiyle toplumu derinden etkilemi, onlarn gnllerinde engin bir yer edinmi byk bir Alevi ozandr. Safevi hkmdar ah smailin yoluna olan ballndan dolay Osmanl valisi tarafndan acmaszca idam edilir. Ar vergi ve basklara maruz kalan Alevi toplumunun isyan etmesinden korkan Osmanl bu byk ozann yansra birok ozan ve derviin varlndan korktuu iin idam ettirir. Bir dier nokta ise eyh Bedreddin olaydr. Bilindii gibi eyh Bedreddin tasavvuf inancnn yansra bir de toplum projesi sunmaktayd. Onun retisi yarn yanandan gayri herey ortaktr cmlesiyle zetlenebilir. Topran ve ileme aralarnn toplum tarafndan ortaklaa kullanlmasn ve retimin ortak blmn savunan bu reti nce eyhl slam daha sonra ise padiah kzdrm ve bunun zerine Torlak Kemal ve Brklce nderliindeki bu halk harekatn kanla bastrmtr. 16.yyldan sonra yava yava gerileme ve kme dnemine giren Osmanl mparatorluu ite ve dta eitli skntlar yayordu. kn getirdii sosyo-psikolojik bunalm kutular arasnda bir gerilime yolamaktayd. 1826 ylnda, Yenieri ordusu lavedilir, kalanlar ise katliamdan geirilir. Ayn tarihte Bektailik yasaklanr ve Bektai dergahlar talan edilir. Saysz dervi ve babann yaam idam sehpasnda son bulur. Bu katliamn ardndan sa kalan babalar yer altna ekilerek gizli tekilatlanmaya balarlar.
79

Osmanl mparatorluunun yklndan sonra yeni hkmetin nclnde Cumhuriyet ilan edilir. Cumhuriyet Osmanl hanedanlyla kyaslanamayacak kadar farkldr. Kurulan yeni devlet halifelii kaldrr, padiahla ve eyhlislama son verir. Laik ve ada, ynn batya dnm bir Cumhuriyet ksa srede Alevilerin sempatisini kazanr. Dinsel ve kltrel basklarn azalmas Alevileri rahatlatr ve bundan dolay yeni Cumhuriyete umut balarlar. Ancak, bu umut ksa srede yerini umutsuzlua brakr. 1924 te bektai dergahlar kapatlr ve cemler yasaklanr. Ve nihayet Dersim katliam olur. Onbinlerce insan vahice katledilir, kalanlar ise eitli blgelere srgne yollanr. Aleviler asndan sonu byk bir hayal krkl olur. Bu hayal krklnn yaratt suskunluk uzun bir zaman srer. nan ve ibadetlerini yine Osmanlda olduu gibi gizli yapmak zorunda kalrlar. Krsal alanda yaayan kyller zerindeki jandarma dipii hi eksik olmadan srer gider. 3. zl evresi 60l yllarda sosyo ekonomik koullardan dolay krsal alandan ehirlere youn bir Alevi g balar. nce ehrin kenar mahallelerinde gecekondular kurarlar. Fakat, Alevilere kar bask, dlama ve karalama kampanyalar ve devletin benzeri dorultudaki politikalar srekli devam eder. Yzyllarn iselleen bask ve zulm sonunda Alevi genlerinin Marksist-Leninist dnce ve ideolojiyle tanmalarna yolaar. Sisteme kar duyduklar tepki, nefret ve isyanlarn sol ideoloji zerinden dile getirirler. Bir ok Alevi genci bu uurda can verir. Bu sre 80 li yllarn sonlarna kadar devam eder. Bu arada, sosyo-ekonomik ve kltrel nedenlerden dolay orum, Mara, Malatya ve Sivas gibi illerde korkun Alevi katliamlar yaanr. Sivas katliamndan sonra Alevilerde bu basklara kar toplumsal boyutta bir tepki ve kimlik aray balad. Yzlerce cemevleri ve Alevi kurumlar kurarak devlete olan tepkilerini bu yoldan dile getiren Aleviler, artk hayatn her alannda kendi varln ortaya koymaya balarlar. Aleviler eitli ynlerden estirilen yozlatrma rzgarlarna kar, (geleneksel yaplar zlmeye doru gitse de) eninde sonunda Yeniden Yaplanma srecine gireceklerdir. Gen Aleviler Hareketi
80
BEDZZAMAN SAD NURSNN ESERLERNDE ALEVLK DNCESNE BAKI

slamiyete geile birlikte blge, mezhepler asndan dikkati ekmektedir. slamn yaygn itikadi grlerinden biri olan Ehl-i Snnet akidesinin yan sra, Hz. Ali sevgisini nceleyen inanlarn ortak ismi olarak ne km Alevilik de bu blgede yaygn bir taraftar kitlesi bulmutur. iiler ve ia iinde yer aldklar kabul edilen baz mezheplerin ortak ad olarak zikredilen Alevilik, dnemin Osmanl belgelerinde daha ok Kzlba ve Rafizi1 gibi isimlerle anlmaktadr. Kavram olarak ierii konusunda bir mutabakat salanamam ve bugn de tartlmaya devam edilen Alevilik kavram2, en ok kullanlan ekli ile Hz. Aliye mensubiyet bildirmek veyahut Hz. Ali soyundan gelen kimselere nisbet iin kullanlmaktadr. Terimin asl anlamn kazand ve yaygn olarak kullanld saha ise Hz. Ali hakknda beslenen inanlara dairdir.3 lk k noktas, slam tarihindeki siyasi bir gr farkllna iaret eder aslnda. Hz. Osman (RA)n ldrlmesinin akabinde, halefi Hz. Alinin hilafetinin ilk gnlerinde katillerin tesbiti ve cezalandrlmas hususunda balayan ve ksa srede iddetlenen mnakaalar, slam tarihinde bir i sava netice vermi ve bu savata Hz. Ali tarafn tutanlara el-Aleviyye veya iat Ali (Aliye bal olanlar, Ali taraftarlar) denilmitir.4 Birok ynden zgn bir ahsiyet, orijinal bir dnr ve lim olan Bedizzaman Said Nurs5 Ehl-i Snnet geleneinin 20. yzyldaki nemli takipilerindendir. Fakat kendinden nceki gelenekten farkl olarak eserlerinde Hz. Aliye, dier sa- habelerden daha fazla atfta bulunmakta6, kendini ve yazd eserlerini bir nevi Hz. Alinin manevi takipisi olarak ifade etmektedir. Bedizzaman Said Nurs, Emirda Lahikas adl eserinde, Hz. Alinin; hem eserleri Risale-i Nur un stad hem de kendisinin hakaik-i imaniyede hususi stad olduunu beyan eder. Bu noktadan hareketle Risale-i Nur klliyatnda ferdin imanna yaplan vurgu ile Hz. Alinin ferdin adaleti hususu arasnda bir ba kurmak mmkndr. Hz. Alinin hilafeti esnasnda vuku bulan ve Cemel Vakas olarak tarihe gemi olan hadise; aslnda Hz. Alinin temsil ettii ve Bedizzaman Said Nursnin de benimsedii adalet-i mahza ile muhaliflerinin temsil ettii adalet-i izafiyenin bir atmasdr. Bedizzaman bu tartmada Hz. Alinin isabet; muhaliflerinin ise hata ettiini beyan eder.7 Siyasi dzlemdeki bu tartmann ana eksenini, ferdin hukukunun korunmas (adalet-i mahza) yani cemiyetin hukukunu muhafaza (adalet-i izafiye) adna ferdin feda edilmemesi gerei oluturmaktadr. Bedizzaman Said Nursnin 20. yzylda iman hizmeti olarak niteledii davasnn esasn da ite bu hakikat; iman hizmetinde ferdin hukukunu en stte tutarak, bireysel iman kuvvetlendirmek ilkesi oluturmakta ve bu gerein ifadesi olarak mellifine Bir ferdin imann kurtarmak iin cehenneme de atlmaya hazrm.8 dedirtmektedir. Hz. Ali ile mesleinin ve merebinin yaknln vurgularken aslnda bu temel hususa dikkat ekmektedir. Bu noktadan hareketle Bedzzaman Said Nurs klliyatnda Alevilie yeni tanmlar ve almlar getirmektedir. l-i Beyt Kimdir\Nedir? [www.ramazankoc.com] 81
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Said Nurs, Hz. Ali ile ilgili dncelerinde kendinden nceki Ehl-i Snnet geleneinden ayr dmez: Size iki ey brakyorum. Onlara temessk etseniz, necat bulursunuz. Biri: Kitabullah, biri: l-i Beytim. hadis-i erifini referans alr.9 Hz. Peygamber (as.)n l-i Beyte olan bu vurgusunun sebebini; Resul-i Ekrem Aleyhissalt Vesselm, gayb-aina nazaryla grm ki: l-i Beyti, lem-i slam iinde bir ecere-i nuraniye hkmne geecek. lem-i slamn btn tabakatnda kemalt- insaniye dersinde rehberlik ve mridlik vazifesini grecek zatlar, ekseriyet-i mutlaka ile l-i Beytten kacak. 10 cmlesi ile izah eder. Bedizzaman Said Nurs, Hz. Peygamber (as.)n Ehl-i Beyt vurgusunu, onlarn iman hizmetine yaptyapaca hizmet asndan ele alr. Bu noktadan bakldnda yaplan bu Ehl-i Beyt vurgusu, kan yaknlndan kaynaklanmayan; risalet vazifesine bakan yn ile dikkate alnmas gereken bir durumdur ve slam dnyasnda bu yn ile mhimdir.11 Alevilii, Hz. Aliyi sevmek olarak deerlendirmesi bir yana, Ehl-i Beytin anlamna getirdii yaklam ilgintir: Hadise Hz. Ali (ra)nin ias hakkndaki senay Nebevi, Ehl-i Snnete aittir; nk istikametli muhabbetle Hz. Ali Hz. Ali (ra)nin ialar, Ehl-i Snnet ve cemaattir. der ve Hz. Ali etrafnda oluacak ar muhabbetin, Hristiyanlarn Hz. sa (as.) iin olan ar sevgiye benzer ekilde tehlikeli olduu vurgusunu yapar.12 Hz. Peygamber (as.)n Hz. Alinin iasna olan vgsnn de, bir anlamda aslnda Ehl-i Snnet ve cemaate ait olduuna dikkati eker. 13 l-i Beyte eserlerinde zellikle risalet asndan farkl almlar getiren Bedizzaman Said Nursnin ilgin bir dier yaklam da l-i Beytten (Peygamber in) vazife-i risalete murad, snnet-i seniyyesidir. Snnet-i seniyyeye ittiba terk eden, hakiki l-i Beytten olmad gibi, l-i Beyte hakiki dost da olamaz. nk Snnet-i seniyyenin menba ve muhafz ve her cihetle iltizam etmesiyle mkellef olan l-i Beyttir.14 eklindedir. Ehl-i Beyt ve Hilafet Meselesi Ehl-i Beyt ve onun etrafnda kan hilafet meselesini, fer i bir mesele olarak gren dier Ehl-i Sn- net alimleri gibi Bedizzaman da bu konuyu bir ynyle feri bir mesele olarak deerlendirirken, bir cihetle de bu konunun artk mesail-i imaniyeye getiini de ekler: mamet meselesi ve onun etrafnda oluan itirazlar ele ald 4. Lemann hemen giri cmlesi olarak bu konuya Mesele-i mamet bir mesele-i feriye olduu halde, ziyade ehemmiyet verildiinden bir mesail-i imaniye s- rasna girip ilm-i kelmda ve usul-d dinde medar- nazar olduu cihetle, Kur ana ve imana ait hizmet-i esasiyemize mnasebeti bulunduundan czi bahsedildi.15 eklinde bir yaklam sunar ve bu anlamda nceki Ehl-i Snnet geleneine farkl bir yorum getirir. Bedizzaman Said Nurs, l-i Beytin manev ahsiyetinin mmessili hasebiyle, Hz. Aliye ok ehemmiyet verir. Bu adan hem kendisi hem de Risle-i Nur ve Risle-i Nur talebeleri ile Hz. Ali, Hz. Hasan ve bata h- Geylani olmak zere Ehl- i Beyt arasnda ciddi manev bir mnasebet grr. Bu hususta Risle-i Nur metinleri iinde telif edilmi olan Sekizinci u, On Sekizinci Lema, Yirmi Sekizinci Lema ile Gavs- Azamn Kermet-i Gaybiyesi hakkndaki Sekizinci Lemada genie izahlar ve deerlendirmeler yaplmtr.16 Bu vurgusunun en nemli sebebi, slam ilk dnemlerinden bu yana l-i Beyt tarafndan yerine getirilmi olan Kur n ve slama hizmet metodu ve misyonunun Risle-i Nur talebelerince tevars edilmi olmas ve bu mirasa sahip klmasdr.17 Bu noktadan hareketle kendisini hem Hz. Alinin manevi bir evlad, hem de l-i Beytin de bir ferdi olarak takdim eder, eserlerinde farkl vesilelerle bu vurgusunu sk sk tekrarlar: Geri manen ben Hz. Alinin (r.a.) bir veled-i mnevsi hkmnde, ondan hakikat dersini aldm. Ve l-i Muhammed Aleyhisselamn bir mnda hakik Nur akirtlerine amil olmasndan ben de l-i Beytten saylrm. Risale-i Nurun stad ve Risale-i Nur a Celcelutiye kasidesinde rumuzlu irtiyle pek ok alkadarlk [www.ramazankoc.com] 82
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI gsteren ve benim hakaik-i maniyede husus stadm, mam- Ali dir(R.A.) ve l-i Beytin muhabbeti, Risale-i Nur da ve mesleimizde bir esasdr ve Vehhabilik damar, hibir cihetle nurun hakik kirdlerinde olmamak lzm geliyor 18 der. Bu adan bakldnda onun tarif ettii Ehl-i Beyt ve Hz. Ali sevgisinde, u noktalara yer yoktur. Bedizzaman Said Nursnin Hz. Ali ile irtibat hususunda bir dier nokta da onun, Hz. Ali kanal ile gelen hadislere verdii nemdir. Ehl-i Snnet ierisinde fazla hret bulmam Ceven, Celcelutiye ve Ercuze gibi dualar hem Risalelerine iaret ettii cihetleriyle cifir ve ebced deerleri asndan deerlendirmi hem de kendi evrad arasna ald bu dualar, takipilerinin de vird edinmesini istemitir. Velayet-i Aleviyye diye nitelendirdii baz tespitlerinde, bu hadislerin cifir ve ebced deerlerini esas alm, gelecee matuf birtakm gayb haberleri Hz. Alinin bu rivayetlerine dayanarak verdiini belirtmitir. Sonu Yerine Hz. Ali ile ilgili tartmalarn ve hilafet meselesinin de bir anlamda dip saiki olan ilk siyasi mesele Cemel Vakasn yorumlarken Bedizzaman Said Nurs, bu tartmann kndaki temel yorum farknn aslnda bireyin hukuku ile ilgili olduuna dikkat eker. Bu adan bu hadiseyi, adalet-i mahza ile adalet-i izafiyenin mcadelesiydi, yani bir tr ceza muhakemeleri usul tartmas diye yorumlar. Mesleim ve merebim diye sk sk vurgulad iman hakikatlerinin intiarnda Hz. Aliyi kendisine stad edinen Bedizzaman Said Nursnin eserlerinin altnda yatan ana saike bakldnda ferdin hukukunun en st dzeyde tutulduu grlr. Srekli bireysel iman kuvvetlendirme ve kurtarma a olarak vurgulad bu devirde onun takip ettii metot ve yntem de imani noktada tek tek her bireyin imani kurtuluunun hedeflenmesidir. Tm klliyatnn zne ileyen bu noktadan ele alndnda bile onun iman hizmetinde neden Hz. Aliyi stad edindii anlalacaktr. erif Mardinin, Said Nursnin okuyucusunu etkileyen en nemli husus olarak belirttii ve insana duyulan derin sayg eklinde tespit ettii, onun eserlerindeki hakim insan vurgusu da kaynan bu noktadan alyor olsa gerek. Sonu olarak denilebilir ki onun Alevilie bakndaki yumuakl ve onlar sk skya slam dairesi iinde tutma abasyla,yer yer geleneksel Ehl-i Snnet anlaynn dna kyormu gibi grnen yaklamlar, bu ferdin hukukuna verdii ncelikten kaynaklanmaktadr.20
1 Ahmet Yaar Ocak, Alevilik Trkiye slam Ansiklopedisi, 3. cild. Sh. 369. 2 Ayhan Yalnkaya, Mazlum ve Mntekim: Bir Hayalin nas; zgr Sava, Alevi Szcnn Kkeni, Alevilik, haz. smail Engin, Havva Engin, Kitap Yaynevi, stanbul, 2004.sh 17-21 ve 77-98 3 Ahmet Yaar Ocak, agm. 4 agm. 5 kran Vahide, Said Nursnin Entelektel Biyografisi- ne Doru, Yollarn Ayrma Noktasnda slam, Gele- nek Yaynlar, stanbul, 2003, sh 31. 6 Onun klliyatn oluturan Risalelerde Hz. Ebubekir in 44, Hz. mer in 41, Hz. Osmann 17 ayr yerde ismi gemesine mukabil H. Alinin tam 157 yerde ismi gemektedir. Bkz. Hikmet Hocalu, Risale-i Nur ve Hz. Ali,Kpr, Gz 2005. Dipnot 1. 7 Bedizzaman Said Nurs, Mektubat, Yeni Asya Yaynlar, stanbul ,1997, sh. 50. 8 Bedizzaman Said Nurs, Tarihe-i Hayat, Yeni Asya Ya- ynlar, stanbul , 1997. 9 Bedizzaman Said Nurs, Lemalar, Yeni Asya Yaynlar, stanbul , 1997, sh. 19. 10 Bedizzaman Said Nurs, Lemalar, Yeni Asya Yaynlar, stanbul , 1997, sh. 19. 11 Prof. Dr. brahim Canan, Risale-i Nur Inda Alevilik Snnilik Meselesi, Nesil Yaynlar, 2. bs. stanbul, 2002, sh 38. 12 Bedizzaman Said Nurs, Lemalar, Yeni Asya Yaynlar, stanbul , 1997, sh. 21. 13 Hikmet Hocalu, Risale-i Nur ve Hz. Ali, Kpr, Gz 2005; Ayrca Lemalar, sh. 30 14 Bedizzaman Said Nurs, Lemalar, Yeni Asya Yaynlar, stanbul , 1997, sh. 19. Ayrca bkz. Prof. Dr. brahim Canan, Risale-i Nur Inda Alevilik Snnilik Meselesi,Nesil Yaynlar, 2. bs. stanbul, 2002, sh. 46. 15 Bedizzaman Said Nurs, Lemalar, Yeni Asya Yaynlar,stanbul , 1997, sh. 47. 16 Hikmet Hocalu, Risale-i Nur ve Hz. Ali, Kpr, Gz2005 17 http://www.risale-inur.org/yenisite/moduller/arama/haber.php?sid=576&keyword=Hz.%20Ali%20sevgisi 18 Bedizzaman Said Nurs, Emirda Lhikas, Yeni Asya Yaynlar, stanbul , 1997, sh. 261. 19 erif Mardin, Said Nursnin Yaam ve Dncesi zerine Notlar, Yollarn Ayrma Noktasnda slam, Gele- nek Yaynlar, stanbul, 2003, sh.79. 20 Hubb-u Ehl-i Beyti meslek yapan Aleviler ne kadar ifrat da etse, Rfiz de olsa, zndkaya, kfr- mutlaka girmez; nk
83

muhabbet-i l-i Beyt ruhunda esas olduka, Pey- gamber ve l-i Beytin adavetini tazammun eden kfr- mutlaka girmezler. (Devam iin bkz. Emirda Lahikas, sh 210)
KAYNAK : Rahime DEMR Boazii niversitesi Tarih
Blm, Doktora rencisi
HRCLK
VE HRCLN BELL BALI TEMEL ZELLKLER
Haricilik, Kuran sloganlatrarak yanl yorumlayp fitne karan ve Mslmanlar birbirine dren arpk bir anlayn anatomisidir Referans olmakszn veya gelenee dayanmakszn ortaya kan Hriclik hareketinin, gerekte genel kabul grm slm dnten bir sapma olduu sylenebilir. Hricler, slm dnyasnda ilk iddet olay olarak kabul edilen Hz. Osmann ldrlmesi olayn toptan stlenmi, Cemel, Sffin ve Nehrevn savalarnn patlak vermesinde etkin rol stlenmilerdir. Hz. Ali de Hric gruba mensup bir kii tarafndan ldrlmtr. Hricler, kutsal metinleri bedev bir yoruma tabi tutmu, Kuran ve Hadise parac yaklam ve onlar literal ya da kategorik okumulardr. Cehletleri ve kutsal metinleri kendi btnl ierisinde deerlendiremeyileri nedeniyle Kuran yanl anlam ve bu yanl alglama onlar, Mslmanlara kar kaba kuvvet kullanmaya sevk etmitir. Bedevliin, cehletin ve kabilev unsurlarn, Hricliin bir frka olarak ortaya knda etkin rol olsa da, gerekte Hricliin douunda mnfk nderlerin belirleyici rol olmutur. Tarihte gereklemi ac tecrbelerin, aradan yzyllar gemesine karn bugn niin ska tekrarlanp deerlendirildii sorgulanabilir. Ancak bilinmelidir ki, tarihte oluan mspet veya menfi hibir olay bouna olmamtr. Kuranda anlatlan kssalar gibi tarihsel olaylar da bizim iin birer iaret talar olarak zamanla tekrarlanabileceini gsterir. Zaten nemli olan kssa veya tarihsel olaylarda anlatlan olaydan ok, bu olaylardan btn zamanlar iin karlabilecek evrensel deerlerdir. Haricilik, Kuran sloganlatrarak yanl yorumlayp fitne karan ve Mslmanlar birbirine dren arpk bir anlayn anatomisidir; bundan dolay her ada deiik biimlerde karmza kabilecek bir sosyal olgudur. Ayrca Hz. Alinin byle bir durumda gsterdii tavr, Mslmanlara benzer durumlarda yol gsterecek niteliktedir. Haricilik, gerek ortaya knda, gerek geliiminde, gerekse sonular asndan deerlendirildiinde ibret verici bir olaydr. Kar karya gelen iki grubun da Kuran temel aldn iddia etmesi gerekten zlmesi en zor ve en karmak durumlardan birini ortaya karr. Harici szc hakknda TDV slam Ansiklopedisi u bilgileri veriyor: Harici, kmak, itaatten ayrlp isyan etmek anlamndaki huruc kknden ayrlan, isyan eden manasnda bir sfat olan haric kelimesine nisbet ekinin ilave edilmesiyle meydana gelmi bir terim olan topluluk ismi iin hariciye ve havaric kullanlr. Hi phe yok ki, Haricilerin tarih sahnesine k Sffin Savanda takndklar tavrdan kaynaklanmtr. Sffin Sava srasnda ortaya kan Hakem Olayn kabul etmeyip Hz. Alinin ordusundan ayrlan bir topluluk, tarihin en ilgin mezhebi olan Haricileri ortaya karmtr. Ancak yine de haricilerin ortaya kn Hz. Osman dneminde ortaya kan olaylara kadar geri gtrmekte fayda vardr. Zira hibir sosyal olay birdenbire ortaya kmaz. Her sosyal olayn oluumunu tetikleyen baka toplumsal olaylarn varl reddedilemez bir vakadr. Hariciliin ortaya knda merkezi hkmete isyan etme psikolojisinin de etkisi vardr. nk bedeviler, gerek yaadklar ortam gerekse bilgi birikimleri bakmndan siyasi otoriteyi tanmaya elverili kimseler deillerdi.
84

Bilindii gibi Hz. Ali ile Muaviye arasnda gerekleen Sffin Savanda Hz. Ali kazanmak zere iken, Arap dahilerinden olan Msr Valisi Amr b. As mthi bir manevra ile Kurann hakem olmas fikrini ortaya att. Hz. Ali bunun bir hile olduunu fark etse bile, ordusunda meydana getirdii kafa karklnn etkisiyle tarihe Hakem Olay olarak geecek olan anlamay kabul etmek zorunda kald. te Hariciler Hkm Allahndr ayetini sloganlatrarak hakem tayinine kar ktlar. Hariciler, kat anlaylarndan vazgemeleri ynndeki btn teklifleri reddettiler ve tutumlarn taviz vermeden srdrdler. Hariciler Hakem olayna katlan btn taraflar kfir ilan etmekten ekinmediler. Allahn hkmm kabul etmeyen Muaviye ve Hz. Ali onlara gre kfir olmutur. Hkm Allahndr ayetini gereke gstererek ordudan ayrlp slam tarihinin en byk fitnesini karan Haricilerin arpk mantk anlayn Hz. Ali yle deerlendiriyor: Biz insanlar deil Kuran hakem kabul ettik. Kuran, iki yaprak arasna yazlm, dil ile konumayan bir kitaptr. Ona bir tercman gerek. Onu syleyenler ancak insanlardr. Bu topluluk bizden, Kuran hakem tayin etmemizi istediinde noksan sfatlardan mnezzeh olan Allahn kitabndan yz evirenlerden olmadk. O yle buyurmutu: Bir ey hakknda ekitiinizde o ii Allaha ve Resulne dndrn.(4/59) Allaha dndrmeniz, onun kitabyla hkmetmeniz; Resulullaha dnmeniz ise, onun snnetiyle hkmetmenizdir. Allahn kitabyla dorulukta hkmedilecekse, biz buna dier insanlardan daha laykz; Resulullahn snnetiyle hkmedilecekse biz buna insanlarn en ehlinden daha laykz. Ama niin hakeme raz olarak mhlet verdin? derseniz, cahil bunu rensin; alim olan da bilgisini artrsn diye yaptm. Allah, belli bir uzlamayla mmetin arasn dzeltir, bunu da, gerein aklanmasna, fitne ve azgnln ortadan kalkmasna vesile klar diye umdum. Allah katnda insanlarn en efdali, kazancn azaltsa, onu kedere, meakkatlere srklese bile hakka uyup amel eden, onu her eyden ok seven kiidir. Nereye bakakaldnz? Bu, size nereden geldi? Yoldan kan; kitabn hkmn anlamayan, doru yoldan ve adaletten sapan, zulme sarlan, hakk grmeyen, ona uymakta aknlaan kavme kar savaa hazrlann Siz ne gvenilecek kiilersiniz, ne de dostluk edilecek, balanlacak yoldalarsnz? Sava ateini tututuracak kt kiilersiniz. Yazklar olsun size! Sizi yardma ardm gn de nice belalara uradm. Bugn savaa, dayanmaya aryorum; ne ardma sadk ve vefalsnz, ne de sr sylediimde gvenebileceim kardelersiniz Hz. Ali, Haricilerin btn kkrtmalarna karn son ana kadar onlarla vurumamaya gayret etmitir. Hz. Ali Cuma namaznda, minberden halka hitap ederken mescidin bir kesinden Havaric (bir grup Harici) ayaa kalkarak Hkm ancak Allaha aittir diye barmaya baladlar. Hz. Ali szn kesti, onlara dnerek Sz doru ama sylenenlerin maksad hak ve doru deil. Sizin mescidimize girip orada Allah anmanz, ibadet yapmanz engellemeyiz, gcnz dmana kar bizim gcmze eklediiniz srece sizi ganimetten mahrum etmeyiz, bize kar savaa girmedike de sizinle savamayz dedi ve kald yerden hutbesine devam etti. yle anlalyor ki, Hz. Ali son ana kadar onlara mdahale etmemeye kararldr. Hz. Alinin konuya bu kadar zenle yaklamasnn nedeni karde kan dklmemesi konusundaki hassasiyetinin bir sonucuydu. Ancak Hariciler her trl kkrtmaya bavurarak ortal kartrmaya gayret sarf ediyorlard. Nitekim Hz. Alinin btn iyi niyetine ramen atmann n alnamamtr. Hz. Ali, Sffin savandan sonra yenilgiye uratlan ve byk blm ldrlen Haricilerin ve temsil ettikleri dncenin kolay kolay ortadan kalkmayacana da iaret ediyor. Hayr; vallahi onlar henz babalarnn bellerinde, analarnn rahimlerinde. Onlardan biri byd m, ba gsteren bir dal kesilir ve sonunda hrszla, haydutlua balar Hricler, erken dnem slam tarihinde ortaya kp olay ve gelimeleri ciddi anlamda ynlendirmi olan mezheplerden biridir. Zira slam dnyasnda ilk toplumsal iddet olay olarak kabul edilen Hz. Osmann ldrlmesini toptan stlenmi; arkasndan Cemel, Sffn ve Nehrevn savalarnn ortaya kmasnda etkin rol oynamlardr. Bu srecin sonunda Hz. Ali de onlar tarafndan ldrlmtr. Hricliin mstakil bir frka olarak ortaya k, Sffn Savandan sonra olmutur. Bu yzden Hricler, Mslman toplumun ana bnyesinden koparak ayrlan ilk farkllama hareketidir. Hariciler genelde l araplardr. slam ncesinde fakir bir halde yaamlardr. lde yaamaya devam ettiklerinden slama girince de ekonomik durumlar iyilemez. Bunlarn fikirleri basit, tasavvurlar dardr.
85

Bu yzden dinde mutaassp, mahakeme gleri noksan insanlardr. abuk fkelenirler, kolaylkla infiale kaplrlar. Yaadklar l misali, sert tabiatl, kat kalplidirler. Hariciler gayr-i mslimler yerine hep Mslmanlarla uramlardr. Hogrszlk, fanatiklik, kendinden olmayanlara kaplar kapatmak,kaba kuvvete, iddete bavurarak politik deimeyi etkilemek ve dar kafallk bunlarn en belirgin zelliklerindendir. Hariciler her gnah kfr olarak kabul ederler. Byk gnah ileyenlerin ebedi cehennemde olacan sylerler. Onlara gre kfr ve imann ortas yoktur. Amelin imandan bir cz olduunu iddia ederler. Mrikler ve kafirler hakknda inen ayetlerin zahiri manalarndan hareketle hkm karrlar. Mesela, "Ona bir yol bulan iin beytullah haccetmek Allahn insanlar zerinde hakkdr. Kim de inkar ederse, phesiz Allah alemlerden mstanidir" ayetiyle, hacca gitmeyenin kafir olduuna hkmederler. Halbuki hkm hac yapmayan iin deil deil, onu inkar eden iindir. Keza, "Allahn indirdiiyle hkmetmeyenler, kafirlerin ta kendileridir" ayetiyle faskn, gnahkarn m'min olmadna delil getirirler. Halbuki, Allahn indirdiini tasdik ( kabul ) etmeyenin kafir olduuna itiraz yok ise de, Allahn emrini kabul ettii halde yapmayan gnahkarlar yine mmindirler. Bunlara asla kafir denilemez. Hricler, genel olarak Mslman toplumlarn yoksul, varlksz ve honutsuz kesimlerinden geliyorlard. Bunlar, Arap toplumunun geleneksel yaps iinde sosyal ve ekonomik bakmdan en mahrum, en alt dzeydeki snflarndan oluuyordu.Toplumsal taban olarak ehirli olmayp bedev bir yapya sahip olmalar, onlarn hemen hemen tm tarihlerine damgasn vuran nemli bir zelliktir. Bu ynyle Hricler, daha ok lde gebe bir hayat yaayan, medeni hayata intibak etme gl eken bedev Arap karakterinin belirgin gelerini bnyesinde tamaktayd. Bedeviliin ne kard imaj, cahil, kat, sert ve inat insan tipidir. Bu yzden kendi ilerinde istikrarl bir yaplar yoktu ve kt/adaletsiz olarak algladklar bir siyasal sisteme kar da srekli bir devrim/mcadele biimini savunuyorlard. Bu dnce yaps, sadece teoride kalmyor ve bunu, teebbs ettikleri isyan hareketleriyle pratie de yanstyorlard. Her eyden nce onlar, birer kable toplumu ve kable insan idiler. Bu yzden Hric fikirler, genelde yerleik hayata geememi veya yeni gemekte olan toplumlara cazip gelmitir. rnein, Horasann sarp blgelerinde onlardan Hamziyye grubunun tutunmas, Kuzey Afrikada eitli Hric gruplarn taraftar toplamas, bundan dolaydr. Onlar, sert ve hain bedevi zihniyetinin dar kalplar ierisinde basit ve yzeysel bir mantkla dlayc ve zorba bir din sylemini dillendirmeye baladlar. Yerleik hayata geememi kii veya topluluklar, kitabi kltrden ve sistematik dnceden yoksun olduklar iin, olaylar derinlemesine deil, yzeysel ve basit bir ekilde analiz ederler. Cbirnin de ifade ettii gibi, bedevinin dnyas, dnsel derinlii olmayan sade bir dnyadr. Bu yzden farkl fikirlere, eletirilere tahammlleri yoktur ve kendi fikirlerini bakalarna kar argmanlaryla savunmak yerine, iddet ve bask yoluyla benimsetmek eilimindedirler. zellikle szl gelenee sahip, yerleik hayata geememi toplumlarda yetien insanlarda bu eilim son derece gldr. Temelinde toplumsal alanda yaanan kkl deiime tepki gstermek vardr. Hzl deiim, asabiyet ve kat dindarlk/taassup, bir araya geldiinde, tehlikeli politik/din bir doktrinin ortaya kmas kanlmazdr. Bu nedenle olmaldr ki, onlarn samimi olmalar, ok namaz klmaktan aln ve dizlerinin nasr balamas, Kuran ayetlerine yanl ve zhir anlamlar vermelerini engellememitir. Bylece yaptklar yorumlarla slama girii zorlatrmlar, k ise kolaylatrmlard. Dank bir yaam tarzna sahip olduklar iin Devlet, Hkmet, Brokrasi gibi kavram ve kurumlara yabanc kalmlar, byle bir toplum yapsna gei srecinde pek ok zorlukla karlamlard. Byle kavram ve kurumlar bilmedikleri iin, hukuk, yarg organ ve vergi gibi sosyal bir takm olgulara da yabanc idiler. Bunlara almakta glk ekmiler, bu nedenle slm toplumunun bana pek ok sknt getirmilerdi. Hricler, slam dnce tarihinde ortaya kan tepkisel din sylemi ile kabilev zihniyetin ilk tipik temsilcileridir. Yine onlar, siyasal konulardaki bak alarn Kuran ayetleriyle temellendirerek ya da Kuran ayetlerini kendi grleri dorultusunda yorumlayarak, siyasal tercihlerini iman alanna aktaran ilk toplumsal hareket olmulardr. Bu ynyle de slam kltrnde otoriteryen bir gelenein olumasnda ilk admlar atmlardr. slam tarihinde kkl olarak kitlesel iddete ilk bavuranlar, yine Hriclerdir. Bu yzden ilk dnemlerde grlen ar/sapkn yorum, Hriclerin bir grubu olan Ezrikadan gelmitir. Ezrika, dinin temel kaynaklar olan Kuran ve snnete parac bir mantkla yaklam ve bunlar literal ya da kategorik bir tarzda yorumlayp bu erevede btncl olmayan bir anlay gelitirmilerdir. Kutsal metinleri kendi btnl ierisinde deerlendiremeyileri sebebiyle, Kuran yanl anlamlar ve bu bak tarz ve toplumsal psikoloji ile Mslmanlara kar iddete bavurmulardr.
86

Hriclerle ilgili eserlerde onlar, srekli din ve siyas konularda ar gr ve uygulamalaryla n plana kan bir frka olarak tantlmtr. Oysa Hriclerin hepsi ayn zelliklere sahip olmayp, tm gruplarn ayn kategoride deerlendirmek, doru ve bilimsel bir bak as deildir. nk ilerinde Ezrika gibi ok sert, kat ve iddet yanls bir frka bulunduu gibi, bdler gibi lml bir frka da bulunmaktayd. Ezrika, bilindii gibi, sert ve radikal bir tutum iinde olup srekli kat zmler retme taraftar olan bir Hric frkasdr. Hriclerin iindeki lml frkalarn en nemlisi ise, bdlerdir. bdler, mutedil bir tavr ierisinde olup tavr ve tutumlarn daha ok meru zeminlerde ifade etme ve ortaya koyma eilimindedirler. Bu yzden dier Hric frkalarna nispetle uzlamaya, fikir alveriine ve hogrye daha aktrlar. Hricler ierisinde Sufriyye ve Necedt gibi frkalar da vardr. Bunlar, bdler ile Ezrika arasnda olup grleri itibaryla badlere daha yakn durmaktadrlar. Aslnda onlar, Mslman toplumun Kuran zerinde temellendirilmesi gerektiine inanyorlard. Fakat Dabanin ifadesiyle, bu temelin hangi kurumsal dzen ierisinde formle edilecei ve artlarnn ne olduunu tam olarak ortaya koyamadlar. Onlarn hareket noktas, Mslman toplumun temiz olmad ve saf olmayan unsurlar tad dncesiydi. Dolaysyla bu banaz topluluun cihad, kfirlere kar deil, Mslmanlara ynelikti; nk onlarn meselesi, mslman olanlar ile olmayanlar arasnda deil, slm toplumu iindeki sahteler ve sahte olmayanlar, yani saf mminler ile saf olmayanlar arasndaki elikiydi. Bu ekilde kfr misyonunu Mslman toplum iine getirmi oldular ve toplumla hesaplama yoluna gittiler. Kendi dar ve kat anlaylarn, tek ve mutlak hakikat sayp bu anlay, zorla kitlelere kabul ettirme abasna girdiler. Sonuta Emevlere ynelik gerekletirmi olduklar ayaklanmalarla birlikte, bir sre Kirmn, Fars ve dier dou eyaletlerini egemenlikleri altna almlarsa da, egemenlikleri, uzun srmemiti. Hariciler karlarna kan ve kendi gruplarna dahil olmayan her mslmana, din inancnn ne olduunu sorma eiliminde idiler. Aslnda Nf b. Ezrakn buradaki hedefi, kendi dncelerini benimseyen insanlardan meydana gelen saf Hric bir cemaat oluturmak ve bu arada kendi cemaatlarn da rklerden, yani gerek Hric olmayanlardan ayklamakt. Bunun iin kendilerine katlmak isteyenlerden, nce mensup olduklar kablelerinden Hric olmayan birini ldrmeleri isteniyordu. Zira o kii, bunu yapt takdirde, onu ilerine kabul ediyorlard; aksi halde, o kiiyi mrik ilan edip kendileri ldryorlard. Bylece bu kavram, bu grup ierisinde byk bir anlam deiikliine urayarak, inan bakmndan muhalif olanlarn haksz yere ldrlmesi anlamnda pratie yansyordu. Bu ekilde istirz kavram, Ezrikann dnyasnda bir terr ve iddet simgesi haline geliyordu. Bu yzden baz aratrmaclar, Ezrikay kurulu dzenin gelmi gemi en lmcl dmanlar olarak nitelendirmilerdir. Ezrikann zihniyeti, tm bu zellikleri ile, d kltrlere ak olmayan ya da tekiyle henz yzleme imkanna kavuamayan bir zihniyet dnyasn yanstmaktadr. Ezrikann tersine Necedt, temel Hric anlaylar korumakla birlikte, daha lml bir frkayd. Bu erevede Necde b. mir (72/691), Nf b. Ezraka gre daha mutedil bir izgi oluturmaya almt. Bunu onun, Nf b. Ezrak eletirirken ortaya att grlerde grmek mmkndr. Zira Necde, Hricler arasnda deiik tartmalarn yapld bir dnemde Ezrikadan ayrlmt. yle ki o esnada Hricler, kendilerinden olmayan kadn ve ocuklar ldrmek, hukuki bir ey mi? nanan ya da inanmayanlarn ocuklarnn teki dnyadaki durumu ne? Onlar, dost ya da dman olarak m grlmeli? Onlar, cennet ya da cehenneme mi gidecekler? Hric olmayanlardan miras almak ya da Hric olmayan bir kadnla evlenmek hukuki bir ey mi? Tanmadn birinin arkasnda namaz klnabilir mi? nanmayan mrikleri korumak, zorunlu bir ey mi, yoksa deil mi? Zorunlu deilse, nerede zorunlu deil? gibi sorular gndeme getirip kendi aralarnda tartyorlard. Hriclerin dier bir grubu olan bdler, Hricler iinde lml grleri ile tannmlardr. Bu yzden tarih boyunca varlklarn srdrerek gnmze gelmilerdir. Kuranla birlikte snneti, slam dininin en nemli temel kayna olarak kabul eden bdlere gre, kendileri gibi dnmeyen ve kendilerine muhalif olan dier mslmanlar, mrik deildir. Zira onlar, Allahn varln ve birliini benimseyip Allahn kitabn ve Hz. Peygamberi kabul ederler. Bu balamda dier mslmanlarn Allah inkar etmedikleri, sadece Ona kar grevlerinde kusur iledikleri iin nimet kfr iinde olduklarn dnrler. bdlerin bu grlerinde dier Mslmanlarla bir arada yaama tecrbelerinin ciddi anlamda etkisi olmu, bu yzden onlarla eitli mnasebetler kurmulardr. bdler, Hric mezhepleri iinde dncelerini gelitirip sistematize etmeyi baaran en nemli mezheptir. Karlatklar problemlerin zm iin kendilerine zg bir usl/metodoloji gelitirmiler, problemlerini bu ekilde zmlerdir. Grld gibi, Hric frkalar ilk ortaya ktklar ekilde gnmze gelememi olup kendi ilerinde pek ok deiiklie uramlardr. Onlarn iddet yanls frkalar tek tek tarihin tozlu sayfalar
87

arasnda kaybolup Snn evreler ierisinde adeta erirken; bdler ile Sufrler, lml ve uzlamaya ak yaplarndan dolay varlklarn srdrp gnmze kadar gelmilerdir. Bu yzden onlarn dnce tarzlar ve davran modelleri, gnmzde farkl isimler altnda devam etmekte olup sadece dnce olarak deil, eylem olarak da onlarn takipisi bir ksm yaplanmalar, zaman zaman grlmektedir.
Hricliin Douuna Etki Eden Faktrler

1. Siyas Nedenler Hricliin din mi, yoksa siyas bir hareket mi olduu, teden beri tartla gelen bir konudur. Goldziher ve Ahmed Emnin de belirttikleri gibi, gerekte Hriclik, din olmaktan ok, siyas bir harekettir. Dou srecinde meydana gelen hdiseler dikkatle incelendiinde, Hricliin nceleri siyas olaylarn etkisiyle teekkl ettii, fakat sonralar din bir hviyet kazand kolaylkla tespit edilebilir. Bu nedenle biz, nce ksaca Hricliin dou srecindeki siyas hadiselerden, daha sonra da bu hareketin nasl din bir hviyet kazandndan sz etmek istiyoruz. Hz. Osman (.35/656)n devlet bakan olmas, siyas slm tarihinde yeni bir dnemin balangc saylmtr. nk Hz.Osmann hilfetinin zellikle son alt yllk dnemi, Mslmanlar arasnda ayrlklarn, frkalamalarn balad, siyas kutuplamalarn belirginletii ve i karklklarn youn olarak yaand bir zaman dilimidir. Hz. Osmann ldrlmesiyle birlikte slm toplumunda fitne kaps bir daha hi kapanmamak zere aralanmtr. Hz. Osmann 35/656 ylnda Medinede, kendi evinde ldrlmesi, zellikle Hriclerin incelenmesi iin uygun bir balang noktasdr. Zira Hricler kendilerini, katilden sorumlu olan ihtilalci unsurlarn bir devam olarak gryorlard. Hz. Osman, 49 gn sren muhasaradan sonra Medinede Mslman isyanclar tarafndan ehid edilmitir. Burada konumuzla dorudan ilgili olan husus, Hz. Osmann ldrlmesi olayna Hriclerin de katlm bulunmas ve isyanc hareketi krkleyenlerden bir ksmnn Hric nderler olmasdr. Hric liderler veya en azndan ilerinden bir ksm, bizzt Hz. Osmann velyetine kar idiler. Bu sebepledir ki onlar da dier isyanclar gibi Hz. Osmana kar balatlan isyan hareketinin haklln savunuyor ve onun ldrlmesi hususundaki sorumluluu toptan stlenmi bulunuyorlard. Bununla da iftihar ediyorlard. 2. Cehlet ya da Bilgisizlik Hricliin bir frka olarak douuna etki eden faktrlerden biri, phesiz cehlettir. Hriclerin Mslmanlardan ayrlarak btn bir slm toplumunu karlarna almalarnda, onlara kar kmalarnda, onlar toptan kfrle itham etmelerinde ve daha sonra detaylandrlaca zere, mnfk nderlerin ynlendirmelerine ak hale gelmelerinde bilgisizliklerinin nemli derecede etken rol oynad sylenebilir. Hakemi kabul etmenin Hz. Aliyi ve hakemlerin kararn kabul eden herkesi kfir yaptn iddia ederlerken Kurann yalnzca birka yetini delil getirip, dier yetleri hesaba katmamalar da Hriclerin Kuran hakkndaki cehletlerinin eseridir. Oysa Kuran, hakeme bavurmann gayr-i slm bir tavr olmadn belirtir: Eer kar kocann aralarnn almasndan korkarsanz, erkein ailesinden bir hakem, kadnn ailesinden bir hakem gnderin... yeti, hakemin mer olduunu, gerektiinde hakeme bavurulabileceini belirtmektedir. Hriclerin ilk liderlerinin, Rasulullahn yannda ve yresinde uzun sre kalarak dini ondan renen kimseler olmad bilinen bir husustur. Ayrca Hriclerin hadis bilgilerinin de ok zayf olduu72 ve Arap dilinin mantn ve inceliklerini yeterince bilmedikleri gz nnde bulundurulduunda, onlarn neden slmn zne aykr grleri sahiplendikleri kolayca anlalabilir. Hricler, dinin iki temel kayna olan Kuran ve Snneti kendi btnlkleri ierisinde deerlendirememi, bylece kendi cehletlerine paralel bir dnce biimi gelitirmilerdir. Bu dnce, onlar Nehrevnda Hz. Ali ve Mslmanlarn ounluunu temsil eden toplulukla savamaya kadar gtrmtr. Cehletleri nedeniyle onlar Nehrevnda niin ve ne adna savatklarnn farkna dahi varamamlardr. Nitekim onlar, vallahi, Aliye niin kar ktmza dair delilimiz yoktur demilerdi. Bu szlerinden, onlarn grlerini Kuran bir kaygdan yahut slmn zne daha uygun olduu iin deil, cehletlerinden hareketle ekillendirdikleri sylenebilir.
88

3. Kabile Asabiyeti Hricliin siyas-itikad bir hizip olarak ortaya kna etki eden faktrlerden bir dieri de kable asabiyetidir. slm dnyasnda ilk ayrlk topluluk saylan Hricler ncelikle kable asabiyetine nem veren kablelerden meydana gelmekteydi. Bekir, Mudar ve Temim kableleri bunlarn nde gelenleriydi. Hricliin ortaya kndaki temel faktrlerden biri, muhlif olarak grdkleri Kurey kablesinin siyas ve idar hakimiyetine son vermekti. Kurey hakimiyetine kar duyulan nefret, siyas tepkiye dnerek ifade edilmi olmaktayd. Yine zellikle Hz. Alinin hilfeti dneminde Hriclerin ihtilfa derek Mslmanlardan ayrlmalar, ana bnye veya esas gvdeden, yani Mslmanlarn ounluundan ayr dmeleri, genel kabul grm slm dnten sapmalar ve sonuta ii savaa kadar vardrmalarnda kavmiyet unsurunun nemli derecede etken rol oynadn sylemek mmkndr. nk gebe hayat tarzna alkn ve bu hayatn yourduu sert, kat bir mzaca sahip olan bedevler, gnbirlik ve maslahatlaryla dorudan balantl grlmeyen ahlk emir ve yaptrmlara ayak uydurmay, yerleik insanlara kyasla daha zor baarabilmilerdir. Yine gelien olaylarn corafyas gz nnde bulundurularak sorun irdelendiinde, Hric hareketinde, eitli Arap kableleri arasnda eskiden beri var olagelen kavmiyet psikolojisi ile babadan ola sregelen mcadele ruhunun kendini gsterdii rahatlkla grlr. Bu nedenle bizce Hriclerin kablev unsurlarn ynlendirmesi sonucu dier Mslmanlarla anlaamadklar iddias doru bir tespittir. Nitekim Hric hareketi mevliler arasnda rabet grmemitir. nk kendilerini birinci planda tutarak bakalarn hafife almak eklinde belirginleen bedev tutum, mevalnin Hric hareketine katlmasna engel olmutur. Bu yzden Hriclik adet Raba kablelerine has bir dnce gibi telakki edilmi, bu taassubun bir neticesi olarak Raba kablelerinin benimsedii Hriclik fikrini, dierleri sahiplenmemitir. slm ncesi Arap kableleri arasnda var olagelen rekbet duygusunun bir yansmas olarak, Kurey, Sakf ve Ensrn dnda kalan, bilhassa Temm, Bekr ve Hemedna mensup kablelere mensup Hriclerin, fikirlerinin arka plannda mmetin velyetini ellerinde bulunduran Kureye isyan etme dncesi vard. Zira Hriclerin her snf insandan halife olabileceine dair dnceleri de, esasta Kureyin elinde bulunan ynetim hkimiyetini ortadan kaldrma arzusunun bir tezahryd. Hricler, Hkm sadece Allahndr81 yetini ska dile getirirlerken de Kureylilere bir kar duruu temsil ettiklerini ifade etmek istiyorlard ve bu tavrlaryla aslnda Allah kendi siyas hareketleri adna konuturuyorlard. Nitekim tahkmden sonra saylar onikibin kiiyi bulan Hricler Haruraya ekilerek imamlarn setikten ve idareyi ellerine aldktan sonra, umr-u slmiyyenin r yoluyla icr edileceini, beyatn Allaha olduunu ve iyilikle emredilip ktlkten menedileceini ilan ettirmilerdir.82 Bu tutum, Kureye kar kararl bir itiraz temsil ediyordu. nk bylece mmetin velyetini elinde bulunduran Kureyin hkimiyeti tannmam oluyordu. 4. Bedevlik Hriclik, bir ok aratrmac tarafndan bevlikten kaynaklanan bir hareket olarak deerlendirilmitir. Bu da doru ve yerinde bir tespittir. nk Hricler, ounlukla lden ve Irak snr boylarndan gelmi chil,85 kltrsz, kaba, mantk d hareket etmekle nlenmi, dnce ve akl yrtmekten uzak,dar kafal ya da dar grl ksacas bedev insanlard. mann kalplerine henz yerlemedii, fakat sadece zhiren slma teslim olmu olan bu insanlar, eski chil tortulardan temizlenememilerdi. Bu yzden Hricler, slmdan nce eski Arap rfnde varln srdren kabile geleneini henz bir kenara brakamamlard. Bedev hayat tarz gerei Mslmanlarla fazla temasta bulunmamalar ve Raslullah (s)n sohbetinden uzak kalmalar da Hriclerin slm anlama ve yaamalar hususunda aleyhlerine bir durum dourmutur. Bedev bir yaam sahiplenen Hricler, doal olarak nefislerini terbiye edecek, huylarn dzeltecek kadar Hz. Peygamberle beraber olmadklar iin onun sohbet ve iradndan yeterince feyz alamam; Kuran ve slm zerinde gerei kadar dnme, bylece onlar anlayp benimseme frsat da bulamamlardr. Kanun ve nizam tanmayan, kendilerine hkmedenlere kar kin duyan ve sosyal adan da terbiye edilmeyen bu kimseler,94 meden insanlarn kabul edemeyecei bir ok zellii kolaylkla benimseyebilmilerdir.
89

5. Tassup ve Saplant Hriclerin ibadet ve taate olan dknlkleri, kendilerini kat bir taassup ve saplantya srklemi, bunun doal sonucu olarak da onlar, det msamaha szcn lgatlerinden kaldrmlardr. Onlarn, kendi anlaylar dorultusunda yorumladklar nasslarn tatbikinde hibir tevile cevazlarnn olmad anlalyor. yle ki, kaynaklarda Mutezile nclerinden Vsl b. Atnn, Hricler tarafndan yakaland zaman, kendisini muhlif bir Mslman olarak deil de, mrik bir tcir eklinde takdim etmeyi daha kurtarc grd ve ancak bylece lmden kurtulduu rivyet edilmitir. Hriclerden olan ve hakemlerin karar ilan edildikten sonra, gizlice Hz. Alinin ordusundan ayrlan ve Nehrevnda Hz. Ali ile savaan toplulua bakanlk eden Abdullah b. Vehb adl kiinin de ibadet ve taate son derece dkn bir zt olduu anlalyor. bn Vehbe, Ztus-Sfnt (deve dizli) lakab verilmiti. Kendisine bu lakabn verilmesinin nedeni, ok namaz kldndan, dizlerinin nasr balamas ve deve dizi gibi olmasndan dolay idi. Ne gariptir ki ok namaz kldndan ayaklar nasr balam bir kii, Hz. Ali gibi bir ilim ve hikmet ehli, bir takv nderi, bir ahiret adam, slmn ilkelerine uyma hususunda titiz bir ynetici ve en nemlisi de Mslmanlarn meru devlet bakan ile savamtr. Yine kaynaklar Hriclerden Hz. Alinin ktili olan bn Mlcem adl ahsn yakalanp, ellerinin ve kollarnn kesildiini, gzlerinin oyulduunu, fakat onun kln kprdatmayp Kuran okumaya devam ettiini aktarrlar. dilini kesmeye gelince itiraz eder: Dnyada su kuu gibi olup Allah zikredemez hale gelmek istemem mealinde bir iir okur. Dier Hricler gibi bn Mlcemin alnnn da ok secde etmekten tr nasrl olduu rivayet edilmitir. Yine ne gariptir ki srekli Kuran okuyan bn Mlcem, Kurann anlam ve inceliklerini kendisinden ok daha iyi bilen Hz. Aliyi, gzn krpmadan ve iinde hibir korku ve endie duymadan ldrebilmitir. Bir yandan Kuran okumakla nlenen, namaz klmaktan alnlar ve dizleri nasr balayan Hricler, br yandan Mslmanlara kar son derece msamahasz davranabilmilerdir. Onlar Hz. Ali, Hz. Osman, Cemel ashab, hakemler ve hakemlerin kararna raz olan btn Mslmanlar nce tekfr etmi, sonra da iddet uygulayarak ok sayda masum Mslman yalnzca kendi siyas grlerini benimsemiyorlar diye ldrmlerdir. Nitekim Hricler srf Hz. Aliye kfir demedikleri gerekesiyle Abdullah b. Habbab b. el-Ereti hunharca
katletmi, hamile einin de karnn demilerdir.
Hricliin Ortaya knda Mnfklarn Rol

Hricliin bir frka olarak domasnda mnfklklaryla ne kan ahslarn nc ve belirleyici rol stlendiklerini grmezlikten gelmek mmkn deildir. Mnfk nderler, tabiatlar gerei slm ve Mslmanlara kar alenen ileyemedikleri crmleri veya yapamadklar ktlkleri, deyim yerindeyse, chil, bedev, dar grl ve banaz bir zmre olan Hricler vastasyla gerekletirmilerdir. Hricler, ounlukla Irak snr boylarndan gelmi, mantk d hareket etmekle nlenmi, dnce ve akl yrtmekten uzak, chil bir zmreden olumaktayd. Hricler, bedev kimselerdi ve Arap dilinin inceliklerini, slmn itikd, hukuk ve ahlk esaslarn yeterince bilmiyor, dinin yce hedeflerini, Kurann ruhunu, Hz. Peygamberin gayesini kavrayamyorlard. slm ve Kuran bedev kltr snrlar ierisinde anlayp yorumluyorlard. Gerek ilahiyatta ve gerekse de siyasette dncelerinin ana temas tekfir olan ve kfr kavramna mekez bir yer veren Hricler, ar ve pazarlarda kllaryla dolap, hkm vermenin yalnzca Allaha ait olduunu sylyorlard. Kendileri gibi dnmeyen Mslmanlar rastladklar yerde kltan geiriyorlard. Ksacas kendi grlerini benimsemeyen herkese iddet uygulayp, kadn, erkek, yal ve ocuk diye ayrt etmeksizin ok sayda masum insan kendi siyas grlerini benimsemiyorlar diye ldryorlard. Mallarn ganimet olarak kabul ederek, Mslmanlar kleleri sayyorlard. Hriclerin, Kurann zne, Snnetin ruhuna ve slam retiye bu denli aykr kararlar almalarnda mnfk nderlerinin rol kmsenemez. Hric harekete nderlik yapm bu mnfklar, slm leminde ba gsteren fitne hareketlerinde perde arkasndan kkrtc rol oynamlardr. Bu tavrlaryla Mslmanlar arasnda kanl savalarn meydana gelmesine zemin hazrlam, binlerce Mslmann kannn akmasna sebep olmulardr.
90

Toshihiko zutsunun da isabetle vurgulad gibi, bu gerekten garip bir haldi. Mslmanlar slmn saflatrlmas iin ldrlecek ve geriye yalnzca Yahud, Hristiyan ve Mecusler kalacakt. Hriclerden ancak Mslman olmadn ispatlayanlar canlarn kurtarabiliyorlard. Kaynaklar dikkatle tetkik edildiinde, bn Sebe gibi mnfklklaryla nlenen ahslarn, rnein ann douundaki etkisine vurgu yapld, fakat Hricliin ortaya knda benzer mnfk ahslarn rolne temas edilmedii grlr. Oysa, bizce dier mezheplerin douundaki etkilerinden ziyade, mnfklarn, Hricliin douundaki etkileri ile ilgili veriler daha gl ve daha gerekidir. Bu nedenle Hricliin douunda mnfklarn rolne vurgu yapmak daha bir nem kazanmaktadr. Hricliin ortaya knda genellikle nc rol oynayan ve mnfklklaryla bilinen belli bal kiinin ismi ne kmaktadr. Bunlar Zl-Hveysira et-Temm, Hurkus b. Zheyr ve bn Sebedir. 1. Zl-Hveysira et-Temm
Mnfklarn nde gelenlerinden, hatta reislerinden birisidir. Zl-Hveysira, Huneynde bir ganimet taksimi
esnasnda Hz. Peygamberin yapt taksimat beenmeyerek veya az bularak, ey Muhammed, dil ol! Sen dil davranmyorsun! demi, Hz. Peygamber de, eer ben dil deilsem, dil olan kimdir? diye yantlamtr. Durumu gren bir sahabi, -ki baz kaynaklarda bu sahabinin Hz. mer olduu sylenir- Hz. Peygambere, ey Allahn Rasl, msade et de u mnfn boynunu vuraym demi; Hz. Peygamber ise buna msade etmemi ve, bunun soyundan yle kimseler kacak ki, sizler bunlarn namaz yannda kendi namaznz, bunlarn orucu yannda kendi orucunuzu ve bunlarn kraati karsnda kendi kraatnizi kk ve nemsiz greceksiniz buyurmutur. Onlardan sadakalarn (taksimi) hususunda seni ayplayanlar da vardr yetinin mnfklarn elebalarndan birisi olan sz konusu Zl-Huveysira hakknda nazil olduu, bundan dolay Raslullah (s)n, bundan (Zl Huveysira) ve arkadalarndan (dier mnfklardan) saknn124 dedii aktarlmaktadr. 2. Hurkus b. Zheyr Hz. Peygamberin ganimet taksimini beenmeyerek, adletli davran... diyen ahsn, Hurkus b. Zheyr adl bir kii olduunu iddia edenler de vardr. Bu ahs daha sonra Hz. Osmana isyan edenler arasnda Basradan gelenlerin liderleri olarak grlmektedir. Hakemlerin kararlar ilan edildikten sonra Hz. Alinin ordusundan ayrlan Hricler, Hurkusu kendilerine namazlarnda immlk yapmas iin semilerdir. Mnfk olduu hususunda kaynaklarn ittifak ettii Hurkusu, Nehrevnda Hricler tarafndan emr (bakan) tayin edilen iki kiiden biri olarak gryoruz. Demek oluyor ki mnfklyla nlenen bu ahs, sonradan Hriclerin nderi olmutur. Hurkus, hakem olay esnasnda yannda baka Hricler de olduu halde Hz. Aliye gelerek, Hkm ancak Allahndr demi; Hz. Ali de, evet, dorudur; hkm ancak Allahndr deyince o, hatandan dolay tvbe et, davana geri dn (hakemi kabul etme), bizimle beraber ol, Rabbimize kavuuncaya kadar dmanla savaalm demitir. Bunun zerine Hz. Ali, benim de nceleri sizden istediim buydu; fakat siz bana si oldunuz, bana kar kan sizlerdiniz buyurmutur. Hz. Alinin Hurkusa sylediklerinden, onu hakeme zorlayanlarn Hricler olduu ve daha sonra hakeme bavurduu bahanesiyle ona isyan edenlerin de yine Hricler olduu aka belli olmaktadr. Daha nce deindiimiz zere ayn ahslar, Cemelde Hz. Ali ile Hz. ie, Talha ve Zbeyrin nclk ettii taraflar anlatktan sonra, aralarna fitne tohumu ekerek binlerce Mslmann kannn dklmesine neden olan mnfklardan bir kadr. Szgelimi Hurkus b. Zheyr daha sonra Sffinde Hricler arasnda yer alm ve onlarn nde gelenlerinden birisi olmutur.O, dier mnfklarla beraber Mslmanlar arasnda fitne yayarak, Hric grubunun Mslman ordusundan ayrlmasnda ve sonuta Nehrevnda Hz. Alinin ordusuyla savamalarnda belirleyici bir rol oynamtr. 3. Abdullah b. Sebe Hricliin ortaya knda etkili olan mnfk unsurlardan bir dierinin de Sebeiyye olduu grlmektedir. Kaynaklarmzda ad bnus-Sevd olarak da geen Abdullah b. Sebe, daha sonra
91

kendi adyla anlacak bir mezhebin kurucusu olmu ve onun Hricliin douunda da etkili olduu iddia edilmitir. Kaynaklar, Hz. Osmana kar giriilen isyan hareketinin arkasnda bn Sebenin faaliyetlerinden sz ederler. Bu rivayetlerde verilen bilgilere gre bn Sebe, Hz. Osmann ldrlmesi hadisesinde perde arkasndan etkin rol oynam mnfklardan biri olarak gzkmektedir. Hatta baz rivayetlere gre bn Sebe, bizzat Hz. Osman ldren isyanclar arasnda yer almtr. Yine, daha nce de vurguladmz zere, Cemel Savandan nce, taraftar sulh zere anlatktan sonra, savan patlak vermesinde etkin rol stlendii iddia edilenlerden biri bn Sebedir. Hz.Alinin, Osmann katli ile ilgili olaya katlanlar, bu cemaatten ayrlsn; onlarn hibiri bizimle gelmesin eklindeki szlerini duyan Abdullah b. Sebe, Malik b. Eter ve Adiy b. Hatem-i Ta ile bir araya gelip fikir teatisinde bulunmutur. Tarih kaynaklarnn verdii bilgiye gre bn Sebenin onlara, bu sulh gerekleirse bizim sonumuz olur. Osmann kanna karlk bizim kanmz istenecektir. yleyse bu sulhun gereklememesi iin bir hile dnmeliyiz. nsanlarn arasn bozup karkla sebebiyet vermeliyiz. Hile yaparak aralarn bozmalyz. Yarn insanlar kar karya geldiinde harbi balatnz. Dnmelerine frsat vermeyiniz. Bylece beraber olduunuz kimse, harpten kanmaya frsat bulamayacak; Allah da Ali, Talha ve Zbeyri istemediiniz o anlamay yapamayacak kadar megul edecek demitir. Bu hile uygulamaya konulmu ve Mslmanlar kar karya gelerek kendilerini bir anda savan ierisinde bulmulardr. Murtez el-Asker, bn Sebeyi, Seyf b. merin uydurduu hayal bir ahs olarak grr. Ona gre gerekte bn Sebe diye bir ahs yoktur. O, yalnzca Seyfin uydurma masallarnda, dzmecelerinde dile getirilmi efsne bir kahramandr. Taha Hseyin ve Ahmed Mahmud Subh gibi baz ada yazarlar ile bn Sebe zerine akademik almalar yapan baz ada aratrmaclar onun varln reddedip tarihte oynad ykc rol kabul etmek istemezler. Fakat bir ok tarihi ve Mezhepler Tarihi yazarlar Hz. Osmann katledilmesi olayn, Hz. Ali, Hz. ie, Hz. Talha ve Hz. Zbeyr gibi sahbeden sekin kiilerin iinde yer ald, savat ve ayrla dt Cemel harbini, Hricliin kn ve ann douunu bn Sebenin faaliyetlerine, slm iten ykmaya matuf mnfka tavrlarna ve sinsice hazrlanm planlarna balamlardr. Geri Raslullah (s)n vefatndan sonra slm dnyasnda ortaya kan btn problemlerin kaynan, deta bir gnah keisi arayyla tamamen bn Sebenin faaliyetlerinde arama, her fitne ve ktl onun yapp ettiklerine balama dncesi, btn sahbeyi bir yahudinin oyununa gelen insanlar konumuna drebilecek sath ve mbalaal bir deerlendirme olabilir. Raslullah (s)n vefatndan sonra slm dnyasnda ortaya kan btn fitnelerin ve problemlerin kaynan, tamamyla bn Sebein faaliyetlerinde aramak, onun btn olaylara sihirli bir el gibi mdahale eden bir efsane kahraman olduunu varsaymak, sath ve mbalaal bir deerlendirme olur. slmn ilk dneminde slm dnyasnda btn olup biten hareketleri adet bir hayal kahramannn faaliyetlerine balayan bu tr tutumlar, gerek d deerlendirmeler olarak kabul ettiimizi belirtmeliyiz. Ne var ki, bn Sebenin tarihte yapp ettii btn faaliyetleri grmezlikten gelmek ve btn tarih ve frak yazarlarnn onun tarihte oynad olumsuz rol ile ilgili dile getirdiklerini yok varsaymak da realiteyle badamaz. Btn verileri inkr eden ve realiteyi yok varsayan bu bak as bizce ilm dayanaktan yoksundur. O halde, tarihte bn Sebe adnda bir ahs yaamad ve o slm aleyhtar hibir faaliyette bulunmad da diyemeyiz. Btn tarihi ve frak yazarlarnn onun faaliyetleri ile ilgili yaptklar ar vurguyu bir kenarda tutarak, gerekte onun bir mnfk olarak dneminde, kendi gc dahilinde, bir insann gcnn elverdii oranda ykc faaliyetlerde bulunmu olduunu kabul etmek en mantkl yoldur. bn Sebenin, ann douunda deilse bile, Hricliin douunda etken rol oynad sav, yabana atlacak bir iddia deildir. Zira bn Sebenin yapt bir toplantya Hurkus b. Zuheyr ve ureyh b. Evf gibi Hriclerin nde gelenlerinin katlmas, Hricliin de Sebeiyyeden neet ettiinin veya onun etkisiyle ortaya ktnn bir delili saylmtr. Muhammed Hamidullah bu konuda, yet bn Sebe, Hz. Osmann ehadetiyle neticelenen ve Mslmanlar arasndaki i savan ve anarinin tohumlarn ekerek, gayr-i mslimlerin imdadna komam olsayd, eski dnya (Asya-Avrupa-Afrika) saylan coraf birliin siyas birletirilmesi plan o devir iin gerekletirilmeyecek bir plan olmayacakt tespitinde bulunmaktadr. Gerekten de zelde bn Sebe, genelde de slm iten ykmak isteyen ve bu hususta btn gleriyle mcadele veren dier mnfklar ve nifak hareketleri, gayr-i mslimlerin imdadna
92

yetimeseydi, deil Eski Dnya denilen coraf birliin siyas birletirmesi plan, belki de btn dnyann siyas birletirilmesi plan o devir iin gerekletirilemeyecek bir plan olmayacakt. Zira Mslmanlar Hz. Peygamber dneminden Emevler devrine kadar geen ksack bir zaman dilimi ierisinde slm devletinin snrlarn douda Maverannehir, batda spanyaya kadar ulatrdklarna gre, slm iten ykmak isteyen mnfklarn eitli entrikalara dayal hile ve desiseleri olmasayd, onlarn slm mealesini, gzel ahlk, adlet, doruluk ve drstlk esasna dayal slm nurunu dnyann drt bir yanna tamamalar iin hibir neden olmayacakt. slmn ilk dneminde Hz. Peygamberin tebli ettii slm hkmleri ierilerine sindiremeyen ve srf slm iten ykp eski chil hayatlarna tekrar dnmek iin slma giren, asl gayelerini gizleyerek Mslmanlarn akidelerini bozmaya ve kendi btl fikirlerini sinsice yaymaya alan mnfklarn Mslmanlara byk zararlar dokunmu, bunlarn faaliyetleri, sonuta fitne ve fesadn yaylmasna zemin hazrlanm ve bylece Mslmanlar arasnda ihtilflar ba gstermitir. slm dnyasnda mnfklarn sinsi planlar sonucu kanl savalar, dalmalar, blnmeler ve kamplamalar meydana gelmitir. Bylece Mslmanlar frkalara ayrlm, slm dnyasnda akidev ynden eski safiyet yitirildii gibi, siyas birlik de bozulmutur. Hricliin ortaya knda da mnfklarn belirleyici bir etkisi olmutur. Mnfklar, slm tarihinde ilk defa mer nizama kar topluca ayaklanan ve kan dken bir siler topluluunu Hriclik adyla bir araya getirmeyi baarm, bylece bir ok siyas ve din frkann zuhuruna, mmet arasnda ayrln yaylmasna ve kanl arpmalarn ba gstermesine neden olmu; ayrca bu yolla bir takm allmam grlerin ve kavramlarn da Mslmanlar arasnda yaylmasna sebebiyet vermilerdir. Hariciliin Belli Bal Temel zellikleri 1) Hariciler kendi grlerini paylamayanlar acmaszca din adna ldryorlard. Kendilerinden farkl yorum yapan kimseleri kfir ilan ediyorlard. Muhammed Ebu Zehra, Haricilerin tpk Fransz Devrimindeki Jakobenlere benzediklerini savunur. Haricilerde tpk Jakobenler gibi ssl sloganlarn ardna gizlenmeyi ve zlm yapmay ok iyi beceriyorlard. Jakobenler akllarn zgrlk, kardelik ve eitlik gibi kelimelerle bozmulard. Bu kelimeler adna insanlar ldryor ve kan dkyorlard. Haricilerde akllarn iman, Allahtan bakasna hkm verilmez ve zalimden uzaklama gibi kelimelere takmlar ve bunlar adna mslmanlarn kann helal saymlard. Bu amala saldrya geerek, her taraf mslman kanyla boyamlard. 2) Haricilerin bir dier zellii de grlerinden asla taviz vermiyor olmalardr. Bu durum yanl da olsa kendilerine ne kadar gvendiklerini gstermektedir. 3) Din adna tek doru yorumu kendilerinin yaptn kabul ediyor ve bu yorumu kabul etmeyenlere yaam hakk tanmyorlard. Bylece ayeti deil, yorumu kutsallatryorlard. Oysa yorum Hz. Peygamber hari kim tarafndan yaplrsa yaplsn vahiy karsnda mutlaklatrlamaz. Hariciler yaptklar yanl yorumu mutlaklatrarak ok sayda cinayet ilemilerdir. Nitekim Hz. Ali bir harici militan tarafndan ehit edilmitir. 4) Reislerinin hepsi Arap olan bu frka bedevi Araplardan oluuyordu. ln sertlii, yoksul olan bedevileri iddete yneltmitir. Cokun bir psikolojiye ve sert bir karaktere sahip olan haricilerin btn eylemlerine bu zellikleri yansmtr. 5) Kuranda hibir tevil ve tefsire gerek yoktur. Tek doru yorumu kendilerinin yaptna o kadar samimiyetle inanmlard ki, bunun iin lmekten ve ldrlmekten asla ekinmiyorlard. 6) Hariciler hilafetin Kureyten olmas gerektii artn da kabul etmiyorlard. Onlara gre nemli olan halifenin etnik kimlii deil, halife seilmeye dair nitelikleridir. 7) Halife seimle ibana gelmelidir. Seimle gelmeyen hibir halife meru deildir. Bu yzden hariciler slam dncesindeki ilk demokratlar olarak adlandrlabilirler.
93

8) Adaletsiz bir halifeye kar ayaklanmak btn Mslmanlar zerine farzdr. Harici, Nafi bin Erzak isyan konusunda unlar sylemektedir: syan etmek ne kadar iyi olurdu. Oysa oktan beri ayaklanmyoruz. Ayaklanp yeryzne k tutmalyz
9) Byk lde bedevilerden oluan bu hareket son derece acmaszd. Bir anlamda entelektel ve irfani taban olmayan tepki hareketiydi. Bu anlamda sahabeleri Allah adna canice katletmekten ekinmemilerdir. 10) Gnahla kfr arasnda hibir ayrm yapmayan haricilere gre gnah ileyen kfir olmutur. Oysa gnah her Mslmann karlaabilecei ve insan dinden karmayan hatalardr. Kfr ise insan din dna karan eylem ve Allah, ahireti ve nbvveti yok sayan dnce biimidir 11) Hariciler ibadetlere devam eden, srekli Kuran okuyan, dnyaya meyletmeyen, hatta baz rivayetlere gre alnlarndaki secde izleri belli olan takva sahibi insanlar olarak grnyorlard. Onlara gre ne kadar dindar olursa olsun Harici olmayan herkes kfirdir. Bu inanlarndan dolay da Hz. Ali gibi sekin bir sahabeyi kfir ilan etmekten ekinmemilerdir. Hariciler gzel konuma, ikna etme, tartma ve mant kullanmada son derece usta idiler. Bu konuda sahip olduklar kiisel zellikleri yle sralayabiliriz: a) Hariciler, gzel konumakla, dili gzel kullanmakla ve sz ile etkilemenin yollarn iyi bilmekle tannmlard. b) Keskin zeklar, hazrcevap ve atlgan ruhlu olmalar sebebiyle Kitap ve snnet ilmini, hadis fkhn ve Arap edebiyatn da renmeye alyorlard. c) Tartma, mcadele, iir ve Arap deyilerini okumay severlerdi. d) Tartmalarna tam bir taassup hakim idi. Hariciler hi bir delil ile hasmlarna teslim olmazlar ve geree ne kadar yakn olursa olsun veya doruluu ok ak bile olsa, hibir dnceyle ikna olmazlard. e) Kurann zahirine sarlrlar ve bu zahir anlamdan(ayetin) asl hedef ve maksadna, asl konusuna gitmeye yanamazlard. lk bakta onlara grnen(mana) ile yetinirler ve ondan asla amazlard.
ounluu bedevi Arap kabilelerinden oluan, dini dncelerini kabile taassubunun etkisi altnda ve genellikle sertlik temayl iinde nslarn zahirine dayandran Hariciler, muhalifleri bir yana kendi frkalar arasnda da birlik salayamam ve birbirlerini tekfire ynelmilerdir. Gnmzde bata Gneydouda ortaya kan ve iddeti tek argman olarak kullanan entegrist hareketler ada Harici hareketlerdir. Her ne kadar slam adna hareket ediyor gzkseler dahi yaptklar Mslmanlara zarar vermekten baka bir ie yaramamtr. Bu tip hareketlerin iddeti Mslman olmayanlara deil de Mslmanlara kar gstermeleri de son derece ilgin bir ayrntdr. Bu nedenle ada Harici hareketlerin verdii zarar dier hibir zararla kyaslanmayacak kadar byktr. Tpk Hz. Ali dneminde olduu gibi ok sayda Mslman bir hi yznden ldrlm ve slamn i enerjisi heba olmutur. Kendinden baka doru tanmayan, kibirli, Mslmanlara kar acmasz, Mslman olmayanlara kar hogrl davranan, Kurann tek doru yorumunu kendisinin yaptna inanan, slam yorumlamada sadece Kuran kaynak olarak tanyp Hz. Peygamberi devreden karmaya veya en azndan roln nemsizletirmeye alan her harekette Harici unsurlar fazlasyla vardr. Harici dncenin politik deimeyi etkilemesi konusunda Fazlurrahman unlar sylyor: Neredeyse bir iman esas statsne ykselerek siyasi alanda uygulama imkn bulan hogrszlk, fanatiklik, kendinden olmayanlara kaplar kapatma ve acmaszca zora bavurarak politik deimeyi etkileme, en eski slam frkas olan Haricilerin en belirgin zelliklerini oluturmutur. Harici ad itikadi sapklkla bir ilgisi olmayp, sadece syanc veya htilalci anlamna gelir. Grlyor ki, slam dnyasnda fanatizmin kkleri harici harekete kadar geri gtrlebilir. Harici tavr, ilim ve irfandan yoksun olan kr ve fanatik taraftarln, sevgisizlik ve hogrszlkle birletiinde nasl iddeti mazur gsteren sahte bir dindarlk rettiinin tarihteki en ak rneidir. Kaynaka:
94

1-Hariciliin ada Boyutlar Yavuz YILMAZ 2-Hricler Harun YILDIZ 3-Hricliin Douunda Mnfklarn Rol Yrd.Do.Dr. Mehmet KUBAT
RENE MELKOFF'UN HAYATI

IRENE MELIKOFF [1917-2009] Alevilik, Bektailik zerine yapt almalaryla adn duyuran rene Melikoff, 7 Kasm 1917 *Bolevik ihtilalinin meydan geldii gnler+ de Rusyann Petrograd *Petersburg+ kentinde 40 odal bir konakta dnyaya gelmitir. Gelecein nl Trkologlarndan biri olacak olan rene Melikoff, Petrol zengini bir Azeri baba ve sarn bir Rus anneden domutur. Melikoffun babas Rus ihtilalinin kmas dolaysyla lkeyi terk etme karar almtr. Fakat lkedeki anari ortamndan payn alan baba Melikoff, bir Bolevik komiseri tarafndan tutuklanmtr. Anne Melikoff ise bebek reneyi alp nce Finlandiya ya oradan da bir sre sonra Fransaya gitmitir. Baba Melikoff da daha sonra kurtulup Fransa ya, ailesinin yanna gitmitir. Fransaya yerleen baba Melikoff, kendine ufak apta ticari iler bulmu ve geimini bu ekilde salamaya almtr. Bu arada Fransaya gelilerinin ilk yllarnda Melkoffun bir erkek kardei dnyaya gelmitir. Daha sonra i adam olacak olan erkek kardei Kanadaya yerlemi ve orada lmtr. Melikoffun ailesi ocuklarna iyi bir eitim vermeyi ve onlar en iyi ekilde yetitirmeyi amalamtr. Farkl iki milletten doan rene, doal olarak babasndan Azeri Trkesini, annesinden de Rusay renmitir. ngiliz mrebbiyesi *bakc+ olan Melikoffun ilk rendii dil ise ngilizce olmutur. lk ve orta renimini Pariste yapan rene Melikoff, rendii bu dilin yannda Pariste lise renimi boyunca Greke ve Latince dersleri alr. Eitim ortamnn ve yaad lkenin etkisiyle doal olarak Franszcay da renen Melikoff, genelde eserlerini, ok iyi bir telaffuzla konuup yazd bu dille vermitir. Ayrca bu dillere daha sonra Almanca ve talyancay da eklemitir. rene, lise eitimini bitirdikten sonra Paris Edebiyat Fakltesi *Sorbonne+ de niversite eitimine balamtr. Ayn zamanda Yaayan Dou Dilleri Ulusal Mektebinde Trke ve Farsa blmlerine devam etmitir. rene Melikoff, 1954te Dstrnme-yi Enver adl almasyla niversite eitimini baaryla tamamlamtr. Sorbonnedaki niversite yllar onda arkyat alannda ilgi uyandrd ve bylece Trkolojiye ve Fars ettlerine merak sard. Bir yandan nl Fransz Trkolou Jean Dennynin, ondan sonra da bir baka arkyat Cloude Cahenin rencisi olurken, dier yandan da ark dilleri okulunda Dr. Adnan Advarn derslerine devam ederek Trkesini gelitirmitir. Ayrca Luis Massignon dan da sufilii renmi ve sufilik onda derin izler brakmtr. Melikoffun Trkolojiye asl merak bundan sonra balamtr. Onun bu alana yneliinde mer Ltfi Barkan ve M. Fuad Kprlnn etkisi byk olmutur. rene Melikoff, niversite eitimi esnasnda nl matematiki Salih Zeki Sayarn olu Faruk Sayarla tanm ve bir sre sonra da evlenmitir. Melikoff, ilk yazlarnn ounda asl soyadnn yannda Sayar soyadn da kullanmtr. Fakat bu evlilikte bekledii mutluu bulamaynca boanm, ocuklaryla birlikte Fransaya dnm ve bundan sonra kendini tamamyla bilimsel almalara vermitir. te yandan Melikoff, bu evlilik vastasyla ayn zamanda Halide Edipin vey gelini olmu, bu sayede aileyi yakndan tanma frsat elde etmitir. Halide hanmdan Atatrk ve etrafndakiler, yani cumhuriyetin kurucu
95

kadrosu hakknda ok ey dinlemi ve renmitir. zellikle Halide Edipin Ateten Gmlek adl eserini okumu ve Atatrke byk bir hayranlk duymutur. te yandan Melikoffun Sayarla evliliklerinden Belks, Ladin ve irin isimli, ikisi halen akademisyen olan *Belks hanm Slav Ettlerini, irin hanm ise anne meslei Trkolojiyi seti+ kz olmutur. rene Melikoff, ran kltr ve tabiatyla; Rus edebiyat ve tarihiyle de uramakla beraber, Trklojiyi temel ura alan seti. zellikle Anadoluda yazlm Trk destan edebiyatna, bu edebiyatn epik rnlerine yakn bir ilgi duyuyordu. Zaten ilk eserlerini de bu alanda verdi. 1954 ylndan balayarak, 1962 ylna kadar srasyla Gazi Umur paa Destann *Le destan dUmur Paa: Dstrnme-i Enver], doktora tezi olan Danimendnmeyi *La Geste de Melik Danimend: Danimendname,1960+, arkasndan, asl bundan sonra ki btn hayatn adayaca Alevilik ve Bektailik aratrmalarna ynlendirecek olan Ebu Mslim Horasaninin Destans hayatn konu edinen Ebumslimnameyi [Abu Mslim: Le Porte-Hache du Khorasan, 1962+ yaymlad. Nitekim Trk edebiyatna olan bu derin ilgisi onu nl talyan Trkolou Alessio Bombacinin Trk edebiyat tarihine dair eserini Franszcaya evirmeye yneltmitir. rene Melikoffun Trkolojiye katklar 1968 ylnda hocas Claud Cahenin lmyle boalan Strasburg Trk Ettleri Enstitsnn direktrlne atanmasndan sonra daha baka boyutlar kazanr. Daha nce kurulmu bulunan bu enstitnn, Fransann, giderek dnyann en saygn ocaklarndan biri haline gelii, Melikoffla balar. Enstit, birok sempozyumun yapld bir yer haline gelir. Ancak Melikoffun en byk eserlerinden biri 1970 ylnda kurduu Turcica Dergisidir. Enstitnn bir yayn organ olarak o tarihten beri yaymlad bu dergi, o zamana kadar Trkiyede Fuad Kprlnn stanbulda yaymlad Trkiyat Mecmuas istisna edilirse, uluslar aras planda, stelik bat dillerinde yayn yapan ilk Trkoloji dergisi olmutur. 1969 yl rene Melikoff un hayatnda bir dnm noktas olmutur. Trk- slam-Batin edebiyatnda younlap, oradan Bektailikte derinleirken Alevilikle karlanca, hayatnn istikameti ve temeli Alevilik ile Bektailik oldu. Melikoff bu karlamay u ekilde anlatr: 1969 Eyll idi Trkiyeye ilk kez, yeni evlendiimde 1941de gelmitim. Hac Bekta Gecesi ilann grdm. Gitmeye karar verdim. Arkadalarm, toplant yerinin nne geldiimizde, Biz buraya giremeyiz, bunlar Alevidir dediler. Korkuyorsanz ben yalnz gideceim dedim. O gn, otuz yllk bir yolculuun balangc oldu. Bir hafta sonra Hac Bektan trbesini ziyaret ediyordum. Sonra bilmediim bir dnyay kefettim. Alevi klarn dnyasn ziyaretimin ertesi gn olaanst sesi olan bir ka rastladm. Cezbeye yakn nefesler syleyen bu kii Feyzullah nard, kendisinden bir gn nce dinlediim bir nefesi okumasn istedim: Sen Allahn aslansn ya Ali! Feyzullah, omuzlarn silkti ve bana , Ya Ali, Allahn kendisidir. diyerek, dervi Alinin bir nefesini okudu: Men Aliden gayr Tanr Bilmezem! Bu nefes bende, yldrm arpa etkisi yapt. Duygularm altst etti. Byle bir szn mmkn olduunu asla dnmemitim. Trkiyeyi ayr bir izgide yaayan, bilinmeyen bir Trkiye kefediyordum der. rene Melikoff bundan sonra yapt aratrmalarn neticesinde Bektailer-Aleviler hakknda u teze vardn syler: Bu, kkeni gebe bir ulusun, ata inanlarna, yzyllar iinde katlm, kalnt bir e idi. Yine ardndan, atalarnn yaam tarzna hala bal br Asya Trk topluluklarnda olduu gibi, gebe airet cemiyetlerinde grlen bir inanlar mozaiinin, bir vasfn oluturduunu, onlar iin ayr bir dini sayg konusu olan Alinin de gerekte, eski Trklerin Gktengrisinden bakas olmadn fark ettim der. Melikoff, bu hususlar Trkmenistandaki airetleri inceleyen Rus bilgin Vlademir Basilovun incelemelerinde grdn ve bir baka Krgz aratrmacnn da grnn de bu ynde olduunu syler.
96

Yukarda bahsettii olaydan sonra rene Melikoff, Trkiyeyi hemen hemen her yl ziyaret etmi, gittii deiik yrelerde Alevi ve Bektai topluluklaryla, onlarn ileri gelenleriyle dostluklar kurup dorudan ve yerinde gzlemlerle, yapaca yaynlarn malzemelerini toplamaya almtr. Melikoff, Alevi ve Bektai zmrelerini inceleyen yaynlarnda genelde duygusalla kaplmam, bilimsel kriterlerinden, metotlarndan, taviz vermeden, kitap ve makalelerinde ciddi analizler, yorumlar yapmtr. Trkiyede srekli gndemde olan meselelerden Alevilik-Bektailik alanndaki aratrmalar, ideolojik yaklamlardan kurtararak bilimsel bir ereveye oturtmutur. Onun bu almalarn bilimsel olduunun destekleyen, yaad u diyalou rnek verebiliriz. rene Melikoff yle anlatyordu: Bir Ayin-Cem esnasnda bir Trk Dost bana, u grdnz eye inanyor musunuz? diye sordu. Kendisine Benim rolm inanmak deil, gzlemlemektir ve anlamaya almaktr diyerek yant verdim. rene Melikoff, mrnn byk bir ksmn Alevilik-Bektailik zerine almaya harcamtr. Bunun neticesinde yazar, yaymlad saysz makalenin yan sra, bata Ahmet Yesevi, Fazlullah Hurufi ve Seyyid Nesimi zerine yazlm olan Uyur dik Uyardlar, Hac Bekta: Efsaneden Geree, Trk Sufizminin zinde ve Krklar Sofras gibi alannda yetkin eserler vermitir. Ayrca seyahatler, bilimsel toplantlar *dzenleyici veya katlmc olarak+ yapan Melikoff, Trkoloji ve Fars ettlerinde aralarnda bugn Fransa, Tunus, Cezayir, ran ve Trkiyeden Ahmet Yaar Ocak, Michel Balivet, Thierry Zarcone, Stephan de Tapia, Refet Yinan, Erdal Yavuz gibi daha birok akademisyen yetitirmitir. Trkoloji alannda derin bir iz brakan rene Melikoff, 8 Ocak 2009da Fransann Strasburg kentinde tedavi grd hastanede hayatn kaybetmitir. Baarl Trkolog rene Melikoff hakknda gerek yazar yaarken gerek ldkten sonra birok aratrmac-yazar onu vmlerdir. Bunlara rnek verecek olursak: lber Ortayl: ok iyi bir dil donanm vard, bugnk Trkologlardan ok daha iyi Trke bilirdi. Melikoffun zellikle Aleviler iin kutsal bir ay olan Muharrem aynda lmn manidar bulmaktaym. Ahmet Yaar Ocak: Meslekler o meslee mensup pek ok kii tarafndan icra edilir, ama onlar iinde bazlar vardr ki, icra edi tarzyla, mesleki titizlik ve duyarllklaryla, yaptklar katklarla, uyguladklar yntemlerle dier meslektalarndan ayrlr ve adeta meslekleriyle zdeleir. rene bu tip bilim insanlarndan biriydi.
97
IRENE MELIKOFF ZEL TRKOLOJ VE ALEVLK BEKTALK ARATIRMALARININ BYK USTASI : IRENE MELIKOFF
Ahmet Yaar OCAK
Mlikoff, bilim dnyasnda titizlii ile alan, bunu yazd eserleriyle ortaya koyan bir bilim insandr. zellikle Trkoloji alannda yarm asra varan almalar ile dikkat eken Mlikoff, yaamna dair izler takip edildiinde olduka zengin bir gemie rastlanr. Trkoloji alannda yapt almalar onun bilimsel kimliini salamasnn yannda, saygnlna da vesile olmutur. Onun yaynlarn bilimsel yaynlar, Turcica Dergisindeki yazlar, bilim dnyasna katks olan eserleri olmak zere temel balk altnda toplayabiliriz.
Uluslararas Trkoloji dnyas, 2009 yl Ocak aynda ok nemli bir bilim insann, Strasbourg niversitesinden emekli Prof. Irene Mlikoffu kaybetti. Bilindii gibi, meslekler o meslee mensup pek ok kii tarafndan icra edilir, ama onlar iinde bazlar vardr ki, mesleklerini icra edi tarzlaryla, yntemleriyle, meslek titizlik ve duyarllklaryla, yaptklar iz brakan katklarla dier meslektalarndan ayrlr ve deta meslekleriyle zdeleirler. Byleleri insana onlarn sanki srf bu meslei icra etmek iin dnyaya geldiklerini dndrr. te uluslar aras Trkoloji dnyasnn yarm asra yakndr ok yakndan tand Prof. Irene Mlikoff, bu tip nadir bilim insanlarndan biriydi. Onun Trkoloji alannda bu uzun sre iinde yapt aratrmalar, yaymlad makale ve kitaplar, uzun yllar bu alanda alan yerli yabanc bilim insanlar arasnda takdir ve beeni ile karlanm, kalc izler brakm, yeni ufuklar amtr.
Prof. Irene Mlikoff, 1917 Rus devriminin nnden Avrupaya kaan petrol zengini bir Azeri ailenin birisi erkek, iki ocuundan kz olandr. Erkek olan uzun zaman nce Kanadada yerlemi olup bir i adamyd ve yllar nce orada vefat etmiti. Mlikoff kardelerin babalar aristokrat bir Azeri beyefendisi, anneleri ise Rus kkenli, sarn,ok gzel ve zarif bir hanmdr. Devrimden hemen bir gece nce aile Baky terk ettiinde, Irene Mlikoff henz bir bebektir. Ama tpk annesi gibi, sarn, mavi gzl bu bebek ileride, onun zek ve gzelliine, zarafetine vris olacaktr. Almanya zerinden Fransaya geen aile artk orada yaamlarn devam ettirdiler.Ne anne, ne de baba, bu kk kzn ileride dnyann en nde gelen Trkologlarndan biri olacan o zamanlar phesiz ki bilemezlerdi, ama onun en iyi bir ekilde eitim almas iin de her imkn kullanmlar, zel hocalardan mzik ve dil eitimi almasn salamlard. Aile iinde Trke ve Rusa konuulduu iin, daha ocuk yata iki dili renen Irene, Paristeki orta eitimi esnasnda Greke ve Latince ile tant. Sorbonne niversitesindeki rencilik yllar, onda arkiyat alanna, ama zellikle Trkolojiye merak uyandrd. Bunda herhalde babasnn da katks olmaldr. Mlikoff niversite eitimi srasnda byk Fransz Trkolou Jean Denynin ve nl arkiyat ve Anadolu Seluklu tarihi uzman Claude Cahenin de rencisi oldu. Bu niversite yllarnda nl ark Dilleri Mektebinde (Ecole des Langues Orientales) Dr. Adnan Advarn Trke derslerine devam etti, hem de Farsa rendi. Bu arada nl
98

matematiki Salih Zekinin olu Faruk Sayarla tant ve onunla evlendi. Bu evliliinden kz oldu. Bunlardan halen birisi Slavist, dieri Trkologdur. Mezun olduktan sonra kocas ve kzlaryla Trkiyeye gelen Mlikoff, stanbulda ileride mesleindeki birikim ve ilerlemesini salayacak olan bir evre edindi,kaynvalidesi Halide Edip Hanm vastasyla,Cumhuriyetin kurucu kadrosu hakknda ok nemli izlenimleri dinleme imknn elde etti. Fakat evlilii fazla uzun srmedi ve tekrar Parise dnd. CNRS ( Centre National de la Recherche Scientifi que) adyla dnyaca nl bilimsel aratrma kurumunda almaya balad. ngilizcesini, Almancasn ve talyancasn gelitirdi. Nitekim onun bu zengin dil alt yaps, salam bir kariyer yapmasna ve uluslararas platformda ksa zamanda tannmasna vesile oldu. I. Mlikoff, ran kltr ve edebiyat, tarihi, Rus kltr ve edebiyat ve tarihiyle de megul olmakla beraber, asl mesaisini Trkoloji alanna hasretmekteydi. zellikle Anadolu sahasnda meydana getirilmi Trk destan edebiyat rnleri onun ok ilgisini ekmekteydi. Bu yzden ilk aratrmalarn bu alana younlatrd ve ilk yaynlarn bu alandaki incelemeleri tekil etti. Nitekim Trk edebiyatna olan ilgisi onu, nl talyan Trkolou Alessio Bambaciin ne hikmetse hl Trkeye kazandrlamayan Trk Edebiyat Tarihi isimli eserini Franszcaya evirmesine yol at . Bu arada Ebmslimnme zerindeki almalar onun dikkatini Trkiyedeki Alevi Bektai toplumu zerine ekti. Bu onun bilimsel hayatnda artk btnyle kendini adayaca ok verimli yeni bir sayfa amt. I. Mlikoff artk arad yolu bulmutu. Kendi ifadesine gre, Trkiyede Snni slamn dnda ikinci bir slam anlaynn gizliden gizliye yaamakta olduunu fark etmiti. Bu keif onu ok heyecanlandrm, egzotik duygular iinde bu zmreleri yakndan tanma arzusunu uyandrmt. Danimendnme zerindeki doktora almalarn bitirdikten sonra CNRSdeki aratrmaclk yllarnda Trk edebiyatnn muhtelif konular zerinde deiik makaleler yaymlad. Bir sre sonra, asl kariyerini yapaca yeni bir greve atand. Hocas Claude Cahenin Sorbonnea gitmesiyle boalan Strasbourg niversitesindeki Trkoloji Enstitsnn (Institut dEtudes Turques) bana getirildi. Bir yandan Sorbonnedaki Henri Mass, Claude Cahen gibi byk arkiyatlarn metotlarndan esinlenirken, bir yandan da belki Trkoloji alanndaki almalarn derinden etkileyecek olan Fuat Kprly tand. Strasbourgda bir yandan Trk dili, kltr, tarihi ve edebiyatyla ilgili lisans dersleri, mastr ve doktora ders ve seminerleri vererek Trkoloji alannda renci yetitirmeye alrken, bir yandan da aratrmalarna devam ediyordu. Artk yaynlarnn konusu byk lde Alevilik Bektailik idi. zellikle 1970li yllardan sonra bu alanda yaymlad makaleleri, hep nemli konulara problemlere dokunan, bunlar derinlemesine analiz ederek zmeye alan nitelikte idi. Bu arada da, o zamanlar enstitde Trke okutmanl yapan asistan ile hemen her yl Trkiyeye geliyor, deiik yrelerde alan aratrmalar yapyor, eitli Alevi ve Bektai gruplaryla diyalog kurarak gzlemlerde bulunuyor, veriler topluyor onlar anlamaya alyordu. I. Mlikoff tam otuz yldan fazla bir zamann Alevi Bektai incelemelerine hasrederek geirdi. Aratrmalar, bilimsel seyahatler, telif faaliyetleri, dzenleyici ve katlmc olarak bilimsel toplantlara, kongre ve sempozyumlara, kolokyumlara katld. Trkoloji ve Fars ettleri alannda, aralarnda bu satrlarn yazarnn da bulunduu birok doktora rencisi yetitirdi. Bunlar iinde bugn, zellikle ortaa Trkiyesinde Hristiyanlar ve Mslmanlar arasndaki kltrel ilikiler ve al veriler, dini ve kltrel yaam konusunda dikkate deer aratrmalar yaymlayan Michel Balivet (Marsilya, Aix-en-Provence niversitesi), tasavvuf tarihi alannda ayn ekilde deerli almalar yrtmekte olan Thierry Zarcone (CNRS) gibi, Fransadan,Cezayir ve Tunustan, Trkiyeden, randan ismini uluslararas alanda kabul ettirmi baz baarl akademisyenler var.
99

Buraya kadar ksaca zelliklerini anlatmaya altmz I. Mlikoffun bilimsel faaliyetlerini ve katklarn balca u kategoriler ierisinde zetlemek mmkndr. 1) Bilimsel Yaynlar: Yukarda da ksaca temas edildii zere, I. Mlikoffun ilk bilimsel yaynlar, kitap ve makale olarak Trk destan edebiyatnn Anadoludaki temel metinleri zerine oldu.lk kitab, Aydnolu Gazi Umur Beyin destann anlatan Le Destan dUmur Paa: Dustrnme-i Enver (Paris 1954)dir. Fakat asl doktora tezi olan Dnimendnme zerindeki almasn La Geste de Melik Danimend: Etude Critique du Dnimendnme (Paris 1960, 2 cilt) adyla bundan alt yl sonra yaymlad. Bu eserin birinci cildi inceleme ve Franszca eviri, ikinci cildi ise latinize tenkitli Trke metinden oluuyordu. Son yllarda bu almasn yeniden gzden geirerek yeniden basma hazrlamakla urayordu, ama mr vefa etmedi. Fakat onun asl Alevilik Bektailik alanna yneltecek kitab, 750 tarihinde Emevi mparatorluunun sonunu getiren ve bylece Abbaslere hilafet yolunu aan, ama ilk frsatta bizzat onlar tarafndan ortadan kaldrlan nl ranl ihtilalci Eb Mslim-i Horasnnin destann anlatan Abu Muslim: Le Port-hache du Khorassan (Paris 1962) oldu. Bu ranl kahramann gerekst macerasnn Trkler arasnda teekkl etmi olup, pek ok eski ezoterik inanc da yanstan hikyesinden oluan Ebmslimnme denilen metin onu bylemiti. Hocann Trk edebiyatna dair bu kitaplarnn dnda, bu edebiyatn pek ok da deiik konularna el atan makalesi vardr. Bunlardan biri de ayn destan zincirinin bir halkas olan Battalnme ile ilgilidir. Yukarda da vurguland zere, I. Mlikoffun 1970lerden sonraki hemen btn yaynlar artk Alevilik Bektailik zerine olacaktr. Bunlardan ok az De lEpopau Mythe: Itinrarire Turcologique (Les Editions Iss, stanbul 1995) (Destandan Efsaneye: Turkoloji Yolunda) ve Au Banquet des Quarante: Exploration au Coeur du Bektachisme et Alevisme (Les Editions Iss, stanbul 2001) (Krklarn Meclisinde: Bektailik ve Aleviliin Kalbine Giden Aray) isimli kitaplarda toplanabilmitir.Onun Alevilik ve Bektailik hakkndaki btn aratrmalarnda ele ald konularn ve vard sonularn bir zeti durumunda olan son monografisi,Hadji Bektach: Un Mythe et ses Avatars: Genese et Evolution du Soufi sme Poplaire en Turquie (Brill, Leiden 1998) (Hac Bekta:Bir Mit ve Tecellileri: Trkiyede Halk tasavvufunun Dou ve Geliimi) isimli kitab oldu. Mlikoff bu kitabnda Bektailiin ve Aleviliin inan ve ritellerinin tarihsel perspektif nda kkenlerini, ilk defa ortaya karmaya ve ilevlerini aklamaya alm ve ilgin bir takm hipotezler ortaya atarak dikkate deer tespitler ve yorumlar yapmtr. O bu almalarnda son derece titiz bir metotla hareket etmekte, sosyolojik, antropolojik ve teolojik verileri dikkatli bir analiz yeteneiyle kullanmay bilmitir. I. Mlikoff daha nceki yaynlarnda olduu gibi bu kitabnda da genellikle F.Kprlnn perspektifinin dna pek kmam, Anadolu halk slam anlaynn kklerini Orta Asya faktr ve amanizm erevesinde aramtr. Onun son yllardaki ilgi ekici teorisi bu erevede ekillenmitir. Ona gre Hz. Ali gne kltnn slamlam biimidir ve Alevilikte bu yzden, eski Trk inanlarnda gnein simgesi olan turna kuu kutsaldr. Turna ayn zamanda Hz. Alinin simgesidir.
2) Turcica Dergisi:
100

Bugne kadar, her yl bir say olmak zere, krka yakn says yaymlanm bulunan bu uluslararas dergi, ilk defa Pariste I. Mlikoff tarafndan kurulmu olup editrl vefat edinceye kadar onun stndeydi. lk says1969 ylnda yaymlanan Turcica, daha ilk saysndan itibaren ihtiva ettii kaliteli makalelerle Trkoloji dnyasnn Batdaki ilk bamsz bilimsel yayn organ olarak byk bir prestij kazanm olup, ayn prestiji bugn de baaryla srdrmektedir. Son yllarda dergide yaymlanan makalelerde, edebiyat, dil ve folklor alannda bir younlama gze arpmaktadr. Turcica, bugn Trkoloji alannda Batda saylar giderek artan dergilerin anas saylabilir.
3) Bilim Dnyasna Katks: Bunlarn ve canl eserleri olan, bilim dnyasna kazandrd rencilerinin dnda, I. Mlikoffu asl her zaman hatrlarda tutacak ve saygyla anlmasna vesile olacak olan ey, kendinden nce pek mntesibi bulunmayan, zellikle Trkiye iin ne kadar nemli ve hayati olduu her geen gn daha iyi anlalan Bektailik ve Alevilik alanndaki aratrmalar, ideolojik yaklamlardan ve temelsiz speklasyonlardan kurtararak bilimsel bir ereveye oturtmu olmas, bylece Trkoloji alannda yeni bir aratrma disiplinine hayatiyet kazandrm bulunmasdr. Bu hem Trkiye iin, hem uluslararas Trkoloji iin, hem de bizzat Bektailer ve Aleviler iin ona borlu olduumuz ok nemli hizmettir. Bugne kadar Trkiyede, kendisini yakndan tanmadklar ve almalarn okumadklar iin onun bu byk katksn yeterince deerlendiremeyenler ve srf urat konulara duyduklar antipati yznden ona souk bakanlar hep olmutur, hlen de vardr. Ama onlar, her ey bir yana, sadece u son sz konusu ettiimiz husus zerinde ciddi olarak dnecek olurlarsa, eminiz ki bu dncelerinden vazgeeceklerdir. Hatrasn sayg ile anyoruz.
101
RENE MELKOFF METODOLOJS

ZET Alevi ve Bektai gelenekleri, almalar alannda en nemli bilim insanlarndan biri olan Fransz Trkolog Profesr Dr. Irne Mlikoff, kendi nesli ve takip eden nesillerden dier birok bilim insan gibi, Trkolog ve Trk Edebiyat Tarihisi olarak uluslararas takdir ve hrete sahip ilk Trk bilim adam modern Trk Tarihiliinin kurucu babas olan Mehmed Fuat Kprlnn (18901966) gl etkisi altnda kalmtr. Heterodoks Trk slamn kkeni ve yapsna dair yaklamn takip eden Mlikoff, slam ncesi Trk amann, yani ruhlarn dnyasna seyahat eden, belli hayvanlarn ekillerini alan ve tedavi edici, ifa verici, uzlatrc olan, kam-ozann devamllnn izlerini Alevi dede ve Bektai baba kurumlarnda srer. Milliyeti perspektife yaknlnn yansmasn Mlikoffun Alevilik ve Bektailii bir gelenek olarak kavramsallatrmasnda, dolaysyla Aleviliin Bektailiin farkl bir tr olduu szlerinde; hatta Alevi-Bektai gelenei ad altnda ikisinin birden temsilinin uygunluunu ileri srmesinde grebiliriz.
GR Fransz Trkolog Prof. Dr. Irne Mlikoff (1917- 2009), hi phe yok ki Alevi ve Bektai gelenekleri almalar alannda en nemli bilim insanlarndan biridir. Sovyet devrimi balamak zereyken ailesi ile birlikte Rusyay terk edip Fransaya kaan Azeri bir iadamnn kz olarak St. Petersburgda dnyaya gelen Irne Mlikoff, zellikle Bektailik ve Alevilik olmak zere Anadolunun heterodoks Trk slam geleneinin tarihi geliimi ve dini inan hususiyetleri konusunda en yetkin isimlerinden biri olarak tannmtr. Ne var ki alanndaki otoritesinin ykseklii ayn zamanda almalarnn ve ileri srd tartmalarn ska krlemesine tekrarlanmasna ve her akademik almann hak ettii eletirel irdelemeden yoksun bir ekilde kabul edilmesine neden olmutur. Akademik almalarn eletirel tartmalara tabi tutulmas ve yeni anlaylarn nda sorgulanmas bilimsel gelime talebinin bir paras olduuna gre bu yazda eletirel fakat saygl bir maneviyat ile Irne Mlikoffun Alevi ve Bektai geleneklerine dair gzden geirilmeye ihtiya duyulduunu dndm grlerinin bazlarn ele almaya alacam. Mlikoff, kendi nesli ve takip eden nesillerden dier birok bilim insan gibi, Trkolog ve Trk Edebiyat Tarihisi olarak uluslararas takdir ve hrete sahip ilk Trk bilim adam, modern Trk Tarihiliinin kurucu babas olan Mehmed Fuat Kprlnn (1890-1966) gl etkisi altnda kalmtr. zellikle, Kprlnn slam ncesi Trk amanizmi ile yakndan ilikilendirdii heterodoks Trk slamn kkeni ve yapsna dair yaklamn takip ettii grlebilir. Mlikoff, slam ncesi Trk amann, yani ruhlarn dnyasna seyahat eden, belli hayvanlarn ekillerini alan ve tedavi edici, ifa verici, uzlatrc olan, kam-ozann devamllnn izlerini Alevi dede ve Bektai baba kurumlarnda srer. Alevi ibadet ritellerinde merkezi konumda olan ayin-i cemde amanizm elerini ayrmsayan Mlikoffa gre ayin-i cem, ierdii nefes, sema, alkol kullanm adetleri ve ba ak olan kadnlarn katlm gibi hususiyetleriyle eski aman geleneinin bir devam olabilir. amanizm kalntlarn Alevi inan ve mitolojisinde de tespit eder; Alevi Tanr kavram onda aman Trklerin Gk Tanrsn artrr, Krklar mitosunun Sufi mitolojisindeki varlnn farknda olsa bile bunu aslen bir Orta Asya gelenei olarak deerlendirir; ilahinin insanda zuhur etmesinin yani Alevilerin hull inancnn eceresinin, pay olsa bile ar iilikte deil, daha ziyade Manichean ve Budist rneklerden esinlenerek Orta Asyada aranmas gerektiini ileri srer.
102

Ayrca Alevi manzume ve geleneinin nde gelen bir fi gr olan Turna kuu ile cisimlemi Ali imgesi slam ncesi Trklerin kadim doal glere olan inanlarn andrmaktadr.Bu yzden Mlikoffa gre Alevilerin Aliyi yceltmeleri slam ncesi Trk evrenbiliminin ii terminoloji ile kaynamas olarak addedilebilir. Mlikoff, Hac Bektan Vilayetnamesinde de amanist eleri ayrmsar. Evliya, eski Trk amanlar gibi, devlerle arpm, ruhlar diyarn ziyaret edip ruhlarla bulumutur. Ksacas Mlikoff Alevi ve Bektai geleneklerini Trk-Altay amanist unsurlarn aka baskn olduu slami, Manikean ve Hristiyan eleri ieren girift bir senkretizm olarak kavramsallatrmtr. amanist kalntlar olgusu Kprlnn eserlerinde bir motif olarak gze arpmasna ramen bulank kalmtr. Mlikoff ise almalarnda Alevilik ve Bektailikteki bu tip kalntlar slamlam amanizm olarak somutlatrarak yola kar. Benim bu konuya ilikin ana kaygm Mlikoffun metodolojisi, kulland kuramsal yap ve tezinin temelinde yatan amanizm, senkretizm, ve nihai olarak ta din kavramlaryla ilgilidir. Mlikoffun Alevi ve Bektai gelenein kkenleri ile ilgili fikirlerini toplad son monografi (Hadji Bektach: un mythe et ses avatars) iin Hamid Algar yazd keskin eletiri yazsnda Bektailik slamlam amanizmden ne miras aldysa da bu miras yine de nemine yeterince deinmedii Gulat iadan alnanlardan daha az sayda ve nemdedir diyerek dier sorunlu noktalarn yan sra Mlikoffun yaklamndaki tarihsel olaslk problemlerine iaret etmitir. Mlikoffun tezi tamamen zt bir tahmine, biyani slamlam amanizmin iizme -hatta ar iizme- yaknlamasnn tedricen gerekletii varsaymna dayanmtr. Bu tezin getirdii tarihsel ve ampirik problemler bir yana, sonucu olduka sarihtir; yle ki Bektailik ve Alevilik birincil olarak Trk ve sadece ikincil olarak slami/ii olan bir ecereye balamlanr. Mlikoffun eski Trk amanizm ile Alevi ve Bektai gelenei arasnda izdii tm paralellikler, neredeyse belirgin bir ekilde tanmlanabilen, kurumsallam, gayet homojen bir Trk aman dini varsaymna dayanr. Bu varsaymn kendisi, ierik ve ana yapsyla aman/Alevi olmann anlamna dair, modern fikirleri yanstan etnik ve dini zneler ve bu znelerin snrlarndan dolay problemlidir. amanizm asndan tek sorgulanmas gereken nokta Alevi pratiklerinin slam ncesi Trk pratiklerine indirgenmesi deildir. amanizmin modern anlamda bir din olarak ele alnmas, yani ekonomi, siyaset ve hukuk gibi modern ulus devletin dier alan ve pratiklerden ayrlmas ve tanmlanmas sorunludur. Dier bir ifadeyle amanizmin, kaynak, inan, pratik ve mitoloji gibi perspektif lerden aratrlabilmesi mmkn olan -ama yine de bu ayrtrlan paralarnn oluturduu btn ile dier dinlerden kolayca ayrt edilebilen ve organik bir sistem oluturabilmesi mmkn olan- bir alan ve pratik olarak tannmas tartlmaldr. stelikle, Devin DeWeese, slam ncesi Trk dininin aman pratiklerinin ancak belirli zel durumlarda ve says az sekin din elemanlarnca icra edildiini ne srd ve bylece bir halk ya da cemaatin aman saylmasna dair ikna edici ilkesel bir eletiri gelitirdi. Mlikoffun kulland din kavram, olduka duraan, zc temellere dayanan ve gndelik ile akademik sylem arasnda yeterince ayrm yapmayan bir din kavramdr. Mlikoff Alevilike ve daha fazla da Bektailike, zellikle onlara kkten dinci Snni Mslman tehdidine kar laik seklerlik bayran tayan Trk laikilerin yannda rol verdii zaman, genel olarak sempati ile yaklamaktadr. Modernist din kavramna bal olan heterodoksi ve senkretizm gibi terimleri, fazla eletirmeden, kavramsal ve normatif imalarn gz ard ederek inan biimleri olarak kullanr. Dolayl olarak norm kabul edilen Snni Mslman ortodoksiye kar Alevi ve Bektailerin heterodoks ve senkretik olarak tanmlanmas Kprlden beri bu akmlarn aklamasnda standart bir motif olagelmitir. Gnmz ciddi incelemelerinin de ikna edici bir ekilde savunduu gibi heterodoksi gibi kavramlar veya senkretizme ynelik kalntlar yaklam, eletirel aratrmay engelleyen bir normatif tarafl lk ierir. Kalnt teorisi, senkretistik dinlerin tadklar, devam ettirdikleri dier dinlerin kalntlar ile bir ekilde yeterince tanmlanabileceklerini ifade eder. Byle bir yaklam bu senkretistik gruplar, yeni ortamda kalntlara dntren unsurlar ile gerek/otantik/zgn dinlerin ztlna drr. Tarihsel olarak bakldnda tm dinler senkretistik oluumlar olmasna ramen, bu tanmn btn dinler iin kullanl grnmemesi belli din sylemlerinin hakimiyetine iaret eder. Heterodoksi ve kalnt temelli senkretizm sylemleri kk, z ve tanm net olan snrlar ile ilgili varsaymlara dayanr. Bu varsaymlar sk sk, bilinli veya deil, belirli teolojik ve/veya milliyeti sylemlerin iine yerleip, nyarglar tayarak eletirel tarih almalarna ciddi bir engel haline gelmitir. Alevi ve Bektailer gibi gruplarn e zamanl olarak Trk ulus devlet projesinde milliletirilmesi (Trkletirilme) ve egemen Snni-slam syleminde tekiletirilmesi (heterodoks addedilme) hakknda, yukarda zetlenmi bir din kavram iinde kald srece, Mlikoffun almalar belirli dil ve semantiklerin dinisiyasi g ilikilerini nasl merulatrdna dair eletirel bir analiz sunamamaktadr. Dahas, inceledii heterodoks, amanist, senkretistik grup ve akmlarn tekiliini verili kabul edip, onaylar.
103
rencisi ve meslekta Ahmet Yaar Ocak, Mlikoffun ansna bir yazda hayat ve almalaryla ilgili unu zellikle belirtmek gerekir ki, samimi duygularla sempati duyduu Alevi ve Bektai zmrelerini inceleyen hibir yaynnda duygusalla, ilmi tarafszlktan ayrlp ideolojik ve siyas speklasyonlara asla sapmad eklinde bir tespitte bulunur. Daha detayl bir incelemede ise Mlikoffun gelitirdii tezin Trk kkenlerini ve tarihini Trk ve slam parametreleri iinde dzenleyen ve homojenletiren Trk milliyeti projesi ile Alevilik ve Bektailiki asimile etmeyi amalayan Trk devletinin Alevi politikas arasnda bir ahenk oluturduu ortaya kar. Mlikoffun Ocak tarafndan vgyle bahsedilen Trklere ve onlarn tarihine ynelik sevgisi bilinli olarak siyasi olmayabilir, fakat siyasi proje ile ayn safta durduu kesindir. Milliyeti perspektife yaknlnn grnr olduu yerlerden biri Alevi ve Bektai geleneklerine Trk geleneklerinin z olarak odaklanmasdr ki Kprlnn, farkl kltr ve dinlerden gelen etkileri kabul etmesine ramen Trk unsurunun her zaman baskn kalmas yaklamn da ok gl olarak hatrlatr. Milliyeti perspektife yaknlnn bir dier yansmasn Mlikoffun Alevilik ve Bektailiki bir gelenek olarak kavramsallatrmasnda, dolaysyla Alevilikin Bektailikin farkl bir tr olduu szlerinde; hatta Alevi-Bektai gelenei ad altnda ikisinin birden temsilinin uygunluunu ileri srmesinde grebiliriz. Aleviliin bir Trk gelenei olmas gibi milliyeti bir kavramsallatrmann balang tarihine kadar varan Alevilik ve Bektailikin bu ekilde birletirilmesi, Trk milliyetiliinin homojenletirme eilimi ile ayn yndedir. Dini ve etnik farkllklar eit derecede tehlikeli bulan bu homojenletirme eilimi benzerlikleri vurgulayp ayrmlar kk sayar ve Kzlba-Alevilerin Bektailik ile retorik birlemesini daha geni milliyeti bir Trk tarih erevesi iinde ho grr. Trk veya pan-Trkist milliyeti gndem karsnda Mlikoffun duruuna dair nereye varmak istendiinden bamsz olarak yaptlarn Cemal Kafadarn milletilik (nationism) olarak deerlendirdii, Trkiye Trklerinin tarih serveni sanki Asyadan modern Trkiyeye kadar uzanan tek ynl bir devamllkm gibi, modernist millet ve devlet mercekleri altnda ekillendirilmi tarih d teleolojik anlatmn eletirdii diyalektik iinde kavramak daha uygun olacaktr. ( Markus Dressler Dr.- Istanbul Teknik niversitesi)
104
KIZILBALIK NE DEMEKTR?
Kzlbalk, Anadolu Alevilii iin en ok kullanlan ve Alevilerce genel anlamyla benimsenen isimlerden biridir. Bu kelimenin kullanm on beinci ve on altnc asrlara kadar uzanr. Alevilie bu adn verilmesi ile ilgili deiik grler ileri srlmektedir: Birincisi: Hz. Peygamber, Uhud Harbinde Mekkeliler tarafndan yaralannca, akan kanlar ban tamamen kzla boyar. Adeta bu hatray yad etmek isteyen Hz. Ali, itirak ettii dier savalarda bana krmz bir ta takar. Kzlba tabiri de bundan tr verilmi ve kullanla gelmitir.(1) Bu rivayetin deiik bir varyantn da dier bir alevi yazar yle dile getirir: Uhutta Hz. Muhammedin yaralarndan akan kan Ali, bana srerek yere damlamasn nlemitir. Ali, Uhutta kendisini Peygambere siper etmi, herkes kaarken, Peygamberi korumutu. Bu arpmada tam 16 yerinden yaralanm, eli, yz kan iinde kalmt. Bal da kandan kpkzl olduu iin Aliye Kzlba denilmitir.(2) kincisi: ah smail, II. Bayezid ile bir anlama yaparak, askerlerini Anadoludan Suriyeye geirir. Bu askerlerin balarnda krmz takkeler bulunmaktadr. Bundan dolay iilere Kzlba ad verilirken, Anadolu Alevileri de Kzlba adn almlardr.(3) ncs: Bu gr de yine ah smailin askerleri ile ilgilidir. ah smailin ii olan askerleri, dierlerinden farkl olarak balarnda krmz bir klah tamaktadrlar. Onlara izafeten Anadolu Alevilerine de Kzlba denilmitir. (4) Drdncs: Mslmanlktan nce amanlk dinine mensup olan ve daha sonra Alevilii kabul eden Trkmenlerin dini ayinlerini idare eden amanlar, balarna krmz bir klah giyerlerdi. Alevi dedeleri de, balarna krmz klah giyerek derneklerini idare ettiklerinden dolay Snni Trkler tarafndan Anadolu Alevilerine Kzlba ismi verilmitir. Bu nedenle u drtl dile getirmilerdir:( 5)
rene Melikoffa gre, Kzlba kelimesinin Osmanl belgelerinde ktleyici bir anlam yklenmi olmasnn sebebi, bu toplumun isyanlara karm olmalardr.(6) Sonu olarak unu syleyelim: Her ne kadar baz kimseler Kzlba ismini bir hakaret ifadesi olarak ele alsalar da, bir grup Aleviler bunu bir iftihar vesilesi olarak alglamaktadrlar. Konuyla ilgili Zelyut yle der: Aleviler, Kzlba olmaktan utan ve kklk duymazlar. Onlar; kart insanlarn bu sz hakaret anlamnda kullanlmasna kzarlar. Hatta, Kzlbalk gibi unvanmz var diyerek Kzlba olmalar ile vnrler... Aleviler, Kzlbalk olayn Hz. Aliye balarlar. (7)
105
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bu drt grn dnda iki ayr gr daha bulunmaktadr. Bize gre, bu iki gr dierlerinden isabetli grlmektedir. Bunlardan biri, krmz brk veya balk giyen Trkmen boylar ile alakaldr. Trkler arasnda baa taklan balklara izafeten, urug, boy ve oymak isimlerine rastlanmaktadr. Mesela, siyah balk (papak, kalpak) giyen bir Trk boyunun ad Karakalpak veya Karapapak tr. Buhara Mektebine mensup bir snni tarikat da Yeilba olarak adlandrlmaktadr. Trkiyede Karabrk, Karabrkl, Kzlbrkl, Akbal ve Akbalar isimleri ile pek ok ky bulunmaktadr. (8) Akpaaolu Tarihinde bu hususla ilgili olmak zere, u rnek bulunmaktadr: Orhan Gazi, babas Osman Gazi gibi kzl brk giyiyor ve askerine de giydiriyordu. Kardei Alaaddin Paa, bu konuda kendisine u d verir: Hanm! Senin askerine bir alamet koyalm ki, baka askerlerde olmasn. Orhan Gazinin, Karde! Her ne ki sen dersen ben onu kabul ederim. demesi zerine Alaaddin Paa, Etraftaki beylerin brkleri kzldr. Seninki ak olsun. diyerek teklifte bulunur. Bunun zerine Orhan Gazi Bilecikte ak brk ilenmesini emretmitir. (9) Kzlba isminin menei ile ilgili olarak bir dier gr de yledir: Erdebil tekkesi eyhlerinden eyh Haydar (894/1488), on iki dilimli kzl bir ta giymi ve kzl sark sarmaya balam ve derecelerine gre mritlerine de ayn tac sarkl veya sarksz olarak giydirmitir. Bu nedenle Erdebil Tekkesi mensuplarna Kzlba ad verilmitir. (10) Kaynaklar: 1- Enver Behnan apolyo, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, stanbul 1964, s. 254. 2- Zelyut, Alevilik., s. 82. 3- apolyo, Mezhepler ve Tarikatlar., ss. 254. 4- apolyo, a.g.e., ss. 255. 5- apolyo, a.g.e., ss. 255. 6- rene Melikoff, Alevi-Bektailii Tarihi Kkenleri Bektai-Kzlba (Alevi) Blnmesi ve Neticeleri, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiyede Aleviler Bektailer Nusayriler, stanbul 1999, s.23. 7- Zelyut, a.g.e., s. 82. 8- Mehmet Erz, Trkiyede Alevilik Bektailik, Ankara 1990, ss. 81-82; Ethem Ruhi Flal, Trkiyede Alevilik Bektailik, Ankara 1989, ss. 9-10; apolyo, a.g.e., s. 255. 9- Akpaaolu, Tevarih-i Al-i Osman, Atsz Neri, stanbul 1949, s.117. 10- Flal, Trkiyede Alevilik Bektailik, s. 12; Bekir Ktkolu, Osmanl-ran Siyasi Mnasebetleri, stanbul 1993, s. 2; CL. Huart, Haydar, :A:, stanbul 1993, V, 387; Abdlbaki Glpnarl, Kzlba, A, cilt 6, s.789; Sayn Dalkran, bn-i Kemal ve Dnce Tarihimiz, stanbul 1997, s. 20; Osmanl Devletinde Ehl-i Snnetin ii Akidesine Tenkidleri, stanbul 2000, s. 9.
106
KIZILBALIK VE MUM SND

Anadolu Aleviliinin tarihsel sreteki ad Kzlbalk'tr. Bu kelimenin iini dolduran anlam yzyllar iinde deimi, bir zamanlar "Kzlbalk gibi unvanmz var" diye vnlen bir isim iken bugn saklanan bir kimlik haline dnmtr. Alevilere neden Kzlba denildiine dair pek ok rivayet vardr. smin kkenini Uhud harbinde Kinatn Efendisi Muhammed Mustafa'y savunurken on alt yerinden yaralanp bal al kanlara bulanan Hz. Ali hakknda kullanlm bir tabir gibi gsterenler yannda, amanlarn kzl bir bala brnerek ayinlerini ynetmelerinden dolay ii slam ncesi dnemlere gtrenler vardr. Bu iki u gr arasnda Kzlba adna yorum getiren daha pek ok rivayet mevcuttur. Bu rivayetler gnmz Aleviliinin eitliliini ve makasn ular arasndaki geni yelpazeyi de iaret etmektedir. Yani Kzlbal Snni slam dairesine yaklatrarak namaz klp oru tutan bir Alevilik ile "Ali'siz Alevilik"i savunarak slam ncesi amanlkla balant kurmay tercih eden bir Alevilik arasnda gidip gelen kltrel ba. Kzlba ad ah smail dneminde yaygnlap resmilemi ve tarihsel srete bir vn vesilesi olmutur. smail'in babas eyh Haydar, Erdebil tekkesi mritlerine on iki dilimli kzl bir ta giydirip kzl sark sarmaya baladnda mritlerini manevi derecelerine gre tasnif edip ayn kzl bal sarkl veya sarksz olarak giydirmitir. smail bu uygulamay devam ettirmi, eyhliini ahla tahvil edince de askerlerine, halifelerine, dai ve nkerlerine ayn kzl bal giyindirmitir. Gl bir devlet olup da II. Bayezid ile yapt antlama gerei askerlerini Anadolu'dan Suriye'ye geirdii vakit Anadolu'daki mrit ve muhipleri de kzl balk kullanmaya balamlar, Yavuz Sultan Selim dneminde de bunu bir kimlik gstergesi saymlard. Anadolu Aleviliinin "Kzlba" adn kullanmas ve dierlerinin de onlar bu adla anmas o yllarda balam, kzl balklar ile beyaz balklarn sava olan aldran'dan sonra da yaygnlamtr. Zaten Trkler arasnda baa taklan balklara izafeten boy ve oymak isimleri eskiden beri kullanlmaktayd. Siyah balk (papak, kalpak) giydikleri iin "Karakalpak" veya "Karapapak" diye anlan Trk boyu veya Anadolu'da "Karabrk", "Karabrkl", Kzlbrkl", "Akbal" ve "Akbalar" diye adlandrlm eski kyler bunun rneiydi. Keza XVI. yzylda zbek askerleri yeil balk kullandklar iin "Yeilbalar", Karakoyunlular kara balk kullandklar iin "Karabalar", Osmanl askeri de beyaz balk kulland iin "Akbalar" olarak anlabiliyordu.
ah smail'den sonra ne oldu?

Kzlba ad bir hakaretin adna dnt. Birisine Kzlba denildiinde onu aalama ve hamiyetsizlik imas ne kar oldu. Osmanllar dneminde bu ad hakaret iin kullananlar daha ziyade resmi ideolojinin temsilcileri idiler ve Kzlbalk dncesiyle mcadele iin bunu yapyorlard. Onlara gre, durmadan isyanlara kalkan, durmadan devletin bana orap ren bu gruba kar yaptrm ve cezalar hakl gsterecek bir zemin gerekiyordu. Gel gelelim, tekiletirme abas bilhassa Cumhuriyet'in ilann takip eden yllarda daha da artt ve Kzlbalk gayr-i ahlak bir tavr ile tanmlanr oldu. Bunun en belirgin gstergesi de "mum snd" safsatasyla rttrlerek halkn dimalarna kaznd. Oysa "mum snd" ifadesi, Kur'an'n dland, imann iinin boaltld, tekkelerin kapatld, ibadetlerle birlikte din zikir ve tasavvuf adabnn yasakland, ibadet esnasnda jandarma korkusuyla kaplara nbetilerin, sokak balarna erketelerin konulduu dnemin anlarn tayordu ve an basknlara maruz kalmamak iin gizli kapakl semah yapan Kzlba gruplarn bunu ancak mum nda yapabilmeleri ve yakalanacaklar haberi gelir gelmez, yahut her din grup gibi kaplar dipikle dvlmeye baladnda mumlar sndrp ortam gizleme gayretlerine yaktrlan sulamann adyd. Tarihsel srete ise byle bir su bulunmamaktadr. Nitekim Osmanl'nn hukuk sisteminde kriminal olaylarn kafa kd saylan kad sicillerinde buna rnek tekil edecek dava ve hkmler yer almaz.
107

Kzlbalk geleneinde mum ile semah ilk kez ah smail ile Kalender elebi'nin mlakatlarnda gndeme gelmi, ikisi bir mum yakarak semaha kalkmlar, mum snesiye kadar (o zamanki mumlarn patates misali yamru yumru olduu ve yaklak iki saat kadar yand bilinmektedir) vecd halinde dnmler ve sonra bitap dmler. Bilahare baz Kzlba gruplar arasnda mumlu semah uygulamas ksa bir sre ah smail snneti olarak tatbik edilmi, sonra terk edilmitir.
skender Pala
A'NIN DOUU
a'nn douuyla alakal deiik grler bulunmakla birlikte, Hz. Osman'n ehit edilmesinden sonra meydana gelen gelimelerde, Hz. Ali'nin tarafnda bulunanlara atu-Ali (Alinin taraftar) dendii38 bilinmektedir.atu-Ali, Hz. Ali'nin yannda yer alanlar demek olup39 bu terimin sonradan oluturulan a ile bir alakas bulunmamaktadr.
ilerin nde gelen limlerinden Nevbaht, (300/912) Hz. Peygamber zamannda atu-Ali (Hz. Ali taraftar) denilen bir kesimden bahsetmekte, ashptan Selman Fris, Eb Zerril-fr, Ammar b. Ysir, Mikdad b. Esved'i (r.a.) Hz. Ali'nin as (taraftar) olarak zikretmektedir.
Reslullh (s.a.v.) zamannda ne lgat manasnda ne de stlah manasnda bir adan bahsetmek mmkndr. Ayn ekilde Hz. Peygamberin vefatndan sonra Hz. Eb Bekir, Hz. mer ve Hz. Osman zamannda da i bir faaliyet grmek mmkn deildir.41 Hz. Osman'n ehit edilmesinden sonra Hz. Ali'nin yannda yer alan ve atu-Ali (Ali Taraftar) denilen kesimin arasnda birok sahbe olduu gibi; Hz. Alinin yannda yer almayan ve onun icraatlarn benimsemeyen sahabler de vard. Bu itibarla Hz. Ali'nin yannda olanlara Hz. Ali'nin as denilmesi daha sonradan oluturulan i grleri tamalarndan deil, sadece kelime mnas itibariyledir. Ear, ay Hz. Alinin yannda olan ve Hz. Aliyi dier sahbe zerine takdim eden kimseler olarak ifade ederek43 iilikte Hz. Aliyi dier sahabeden stn grme dncesinin esas olduuna dikkat eker. Hz. Alinin zellikle hilafeti dneminde kar karya kald birtakm olaylar baz Mslmanlarda Hz. Aliye hakszlk yapld kanaatini uyandrmtr. Daha sonra Kerbel Vakasnda Hz. Hseyin bata olmak zere Hz. Peygamberin yaknlarnn ehid edilmesi Emev dmanln krklemi ve maruz kaldklar hakszlklardan dolay Hz. Ali bata olmak zere onun soyuna kar baz Mslmanlarda ar bir sevginin olumasn salamtr. Hz. Aliye kar oluan bu sevginin etkileri gult- ia denilen kesimde ifrat derecesine kadar varmtr. Nevbahtnin belirttiine gre; bn Sebe, Hz. Ali'nin vefatndan sonra "Hz. Ali lmedi, yeryzne zulm ve hakszlkla hakim olduu zaman o yeryzn adletiyle dolduracaktr diyerek44 iiliin temelini oluturacak dnceleri ortaya atmtr. Nitekim Badd ve ehristn gibi limler, a nazariyesinin temelini oluturan, Hz. Alinin immeti hususunda nass bulunduu iddiasnn ilk olarak bn Sebe tarafndan gndeme getirildiini belirtirler. Onlara gre bn Sebe, Hz. Alinin lmediini ve yeryzn adaletle doldurmak iin tekrar geleceini syleyerek, ann gaybet, recat ve tensuh inancnn olumasna nclk etmitir. mmetin dndaki dier konular ann varl iin pek nem tamadndan birok meselede baka mezheplerin grlerinden etkilenmilerdir. ann iman ve amel ile alakal bir meselede Mutezilenin etkisinde kald sylenebilir. Nitekim ehristni, ann Zeydiyye frkasnn kurucusu kabul edilen Zeyd b. Alinin (122/740), Mutezilenin kurucusu Vasl b. Atann (131/748) talebesi olduuna ve Zeydiyyenin inanla alakal birok esas Mutezilenden aldna dikkat eker.46 Bu itibarla sosyal bara etkisi asndan iann en nemli grnn immet etrafnda ekillenen dncesinin olduunu syleyebiliriz.
108
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI a) ann mmet Gr

ann mmiyye kolu, immeti akaid esaslarndan saym ve imann ancak imama imanla tamam olacan iddia etmitir.47 iler, imamlarn peygamberlerin sfatlarna sahip olduunu sylemiler ve peygamberlerin snneti gibi imamlarn snnetini de delil kabul etmilerdir. Onlara gre imamlar ve peygamberler kk byk hibir gnah ilemezler, Allahn kendilerine emrettii hususlar yerine getirirler. mmiyyeye gre Hz. Muhammedden (s.a.v.) sonra immet Hz. Ali ve onun soyundan gelen on iki imama aittir. On ikinci imam Muhammed el-Mehdnin kaybolmasndan sonra onun tekrar gelmesi beklendiinden bu devrede bir imam olmad gibi ynetimde yer alan hibir otorite de mer deildir. Beklenen imam Mehdi gelinceye kadar ulem siyasette yer almadan imama naiplik yani veklet edecektir. Bu itibarla tarih iersinde mmiyye genel manada devrin siyas otoritesine muhalif bir tavr taknm ve meru bir idare iin Mehdinin gelmesini beklediinden genel manada siyasetten uzak kalmtr. iler, immeti nbvvet gibi ilh bir makam olarak kabul ettikleri iin imamn tayininin de Allah tarafndan yaplmas gerektiini sylemilerdir. a, immet gibi mhim bir meseleyi Hz. Peygamber'in ihmal etmesinin dnlemeyeceini iddia etmi51 ve yeryznn hibir zaman imamdan hli kalmayacan nemli bir esas olarak kabul etmitir.52 i frkalar bu mhim iin mmete braklmasnn doru olamayacan syleyerek Hz. Alinin nasla imam tayin edildiini belirtip, immeti onun soyuna hasretmilerdir. iann bu dncesinde tarih boyunca fazla bir deiiklik olmamtr. Nitekim Humeyn, Ali eirat ve Tabataba gibi son dnem iler de bu grte olup, Hz. Peygamberin (s.a.v.) halife tayin ettiini ve bunu ilh emirle yaptn belirtmektedirler. Hz. Alinin hayat boyunca hilafet etrafnda gelien olaylarn merkezinde bulunmasna ramen immetin kendine ve soyuna nass ile tahsis edildiine dair bir beyan grlmemitir. Ayrca vefat ederken de kendisine Hz. Hasana bat konusu sorulduunda yanndaki Mslmanlar muhayyer brakt rivayet edilmitir. Hz. Hasan ve Hz. Hseyinin de immetin nasla kendi soylarna ait olduuna dair bir ifadeleri olmamtr. Hatta Hz. Hasan kendi isteiyle hilfeti Hz. Muviyeye devretmitir. Eer bir nas olsayd Hz. Hasan nassa aykr hareket etmezdi. Asr- Saadetten sonraki uygulamalara bakldnda bir nass bulunup da onu sahbenin bilmemesi veya bildii halde dikkate almamas veya Hz. Alinin bunu aklamamas mmkn gzkmemektedir. Birtakm hususlarn gizlendii iddias veya Hz. Peygamberin, sahbe kabul etmez diye teblile mkellef bulunduu bir hususu aklamamas onun tebli grevini tam yapmad mnasna gelir. Ayrca sahbenin nass gizledii iddias da onlar tarafndan bize nakledilen ve dinin iki nemli esas olan Kurn ve Snnetin sahihliinde phelerin olumasna sebep olur. phesiz ki o Zikri (Kuran) biz indirdik. Muhakkakki biz onun koruyucusuyuz57 yetiyle ilh muhafazada bulunduu aklanan Kur- Kerimin eksik olduunu veya deitirildiini sylemek gereklere mutabk olmaz.
b) ia-ktidar likisi
iliin byk frkas (mmiyye, Zeydiyye ve smiliyye), Hz. Hseyinin olu Zeynelbidnden sonra kimin imam olaca konusunda anlaamamlardr. Karde ve amca olarak birbirine son derece yakn olan kiilerin iler tarafndan ayr ayr imam kabul edilmesi imamlarn belirlenmesinde bir nassn olmadn gsteren nemli bir delildir. Balangta tamamen Snn olan Safevler, ah smil dneminde (1501-1524) ifrat derecede mmiyyenin savunucular haline gelmilerdir. Safevler dneminde (1501-1722) ulemnn siyasete ilgisi ve mdahalesi gittike artmtr. i ulemaya bu dnemde din vazife ve salahiyetlerinin dnda ictim ve siyas
109

mesuliyetler de verilerek iktidar deta onlarla paylalmtr. Nadir ah (1688-1747), sahbeye dil uzatlmas gibi baz ar fikirlerin nne gemek ve Snn- i yaknlamasn temin etmek iin bir takm gayretler gstermitir. Fakat btn abasna ramen onun grleri i toplumda pek taraftar bulamamtr. Kaar hnedan dneminde (1779-1925) ise i ulema, gn getike glenmeye devam ederek kendi iinde bir hiyerari gelitirmitir. Mctehidler ve mukallitler olmak zere iler arasndaki ayrm iyice netlemitir.mmiyye mezhebindeki Usl-Ahbr mcadelesi XVIII. asrn sonlarna doru Usllerin galibiyeti ile neticelenince yetullh olarak bilinen i limler toplumda g kazanmtr. randa Pehlev hanedanl dneminde 1928 ylnda meden hukukun yrrle girmesi ve slam hukukunun geri planda kalmas ulem-ah ekimesini arttrmaya balamtr. Bu ekimeden i ulema her defasnda glenerek km ve bunun sonucunda 1979 ylnda yaplan devrimle randa imamiyye iktidar ele geirmitir. XIX. asrda merci-i taklidin din bir otorite merkezi olarak messeselemesi, mmiyye as iin bir dnm noktas oldu. Usl ulemann siyasetin iine girmesi ve bir otorite haline gelmesi ahbr ulemnn tepkisini ekse ve bu durum bir bidat olarak deerlendirilse de ilerin byk bir kesimi tarafndan merci-i taklid kabul grd. Balangta sadece din konularda grlerine mracaat edilen bir fakih, zamanla merci-i taklid olarak sosyal hayatn birok alannda fikirleri kabul edilen bir lim haline geldi. Merci-i taklid, mamn zel bir naibi olmad halde halk onu imamn tayin ettii kii gibi grd. a tarihinde ilk olarak usl-i fkh alannda st seviyede mtehasss olmayan birisi siyas maksatlarla mutlak merci-i taklid yapld.63 i unvanlar siyasete let edilerek i ulema tamamen siyasetin iine girdi. Ynetimin gerekte imamn hakk olduu ve on ikinci imam Mehdinin tekrar gelmesine kadar idareye muhalif veya ilgisiz olma anlayndan64 zamanla vazgeildi. Tahsis edilen vakflar ve bir takm mumeleler neticesinde aldklar cretlerle siyas otoriteden bamsz hale gelen i ulem, siyas olaylarda barol oynar hale geldi. Bu istikamette Ali erat, geleneksel a inancn modernist yorumlara tabi tuttu ve Gib mam Mehdinin pasif bir ekilde gelmesini beklemenin yanl olduunu bu yolda allmas gerektiini ifade etti.
c) Humeyn Devrimi ve Siyasette Velyet-i fakih Teorisi

mmiyyenin kabul ettii on iki imamdan Hz. Ali hari hibiri devletin bana gemediinden 1979da randa Humeyn nderliinde yaplan ihtilal, mmiyye as iin yeni bir dnemin balangc oldu. mmiyye inancna gre sadece on iki imama ait olan ve msumiyet vasfna haiz olduuna inanlan imm unvan Humeynye verilerek kendisi daha ruhn kabul edilen bir makama ykseltildi. Bu durum a nazariyesinden bir kopu eklinde deerlendirilip tepkilere sebep olduundan Humeynnin imm olmad ifade edilmeye allsa da mmiyyeye mensup kitlelerin ou onu mam Humeyn olarak bilmi ve anayasann birinci maddesinde ona yetullahil-Uzm mm Humeyn denilmitir. Humeyn ile birlikte on ikinci imamn Mehd olarak gelmesini beklemek yerine ynetimde yer alma gr gelitirildi. Ynetim hakknn imamlara vekleten i ulemada olduu iddia edildi. Humeyn, mmiyye inancnda yer alan bir mctehidi taklid etme zorunluluunu sadece din konularla snrl tutmayp, i bir mukallidin btn faaliyetlerinde mctehidi taklid etmesi gerektii eklinde geniletti. Humeynnin ulemann siyas sahada da sz sahibi olup idareyi ele almasyla ilgili grleri Velyet-i fakih ad altnda topland. Velyet-i fakih nazariyesine gre i limlerden ictihat seviyesine ulap yksek mertebeye kan bir lim sadece din konularda gib mam Mehdinin naibi deil, ayn zamanda hkm vermekte ve halka hkmetmekte de mamn salahiyetine haizdir. Onun hkmn kabul etmek mamn hkmn kabul etmektir.
110

O ayn zamanda mmetin umumi velayetine (ynetimine) sahiptir. Bylece Humeyn, iktidar ve din otoritenin her zaman fakihlerin elinde olmas gerektiini syleyerek beklenen Mehdnin kaybolmasndan sonra sregelen ann geleneksel tavrndan farkl bir sreci balatt.
Dr. Hasan Gmolu

HKMET YURDU Dnce Yorum Sosyal Bilimler Aratrma Dergisi
ORTAYA IKAN FIRKALARI VE TKADLARINDAK SAPIKLIKLAR:

1- Sebeiyye Frkas: Kurucusu, Abdullah bn-i Sebe'dir. Temel inanlar; Hz.Ali'ye ve evltlarna ulhiyet isnad etmektir. O'nun lmediini, aslnda lenin, O'nun klna giren bir eytan olduunu iddia ederler. Hz.Ali ise, ge kmtr. Gk grlemesi O'nun sesi; imek akmas ise, O'nun kamsnn akrtsdr. 2- Kmiliye Frkas: Bu frkaya gre, imamet (imamlk) bir nrdur. mam, ayn zamanda nebidir de. Sahbeyi tekfir ederler. Bir taraftan Hz.Ali, Nrdur derler, dier taraftan da hakkn aramad iin de kfrne hkmedecek kadar acb bir divanelik ve tenakuza derler. 3- Ulyaniyye Frkas: Hz.Ali ve oullarna ulhiyet isnad eden bu frka mensuplar, Hz.Peygamber'in (SAV) O'nun tarafndan gnderildiine inanrlar. 4- Muayriyye Frkas: Bunlar, Cenb- Hak iin "Nurdan bir recl (erkek) sretindedir ve banda nurdan bir tc vardr" derler ve daha byle saysz khne hurafe ve efsanelere inanrlar ki, insan olarak bunlar saymaktan hay ettim, utandm. 5- Mensuriyye Frkas: "mamlar masumdur, peygamberler hatdan hli deildirler, imamlar mertebece peygamberlerden daha stndrler; Allah insan sretindedir..." gibi yine saysz hurfe ve efsanelere dayanr. 6- Hatabiyye Frkas: Bunlara gre; Dnya ebeddir. Cehennem diye bir ey yoktur; lezzet Cennet; elem Cehennem'dir. Bunlar, haram, hell tanmazlar. 7- Haimiyye Frkas: Cenb- Hakk' insan sretiyle yd eder, "Kendi karyla yedi kartr, yledir, byledir..." eklinde safsatalar ileri srerler. 8- Numaniyye Frkas: eytaniye ismi de verilen bu frka, Haimiyye frkas gibi, Cenb- Hakk'a insan sreti izafe ederler. 9- Yunusiyye Frkas: Cenb- Hakk'n, ar zerinde oturduunu ve melikelerin daima O'nu grdklerini iddia ederler.
111
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI 10- Nasriyye Frkas: Cenb- Hakk'n, Hz.Ali ve oullarna hull ettiini, yani, onlarla btnletiini iddia ederler. 11- Cenahiyye Frkas: Bunlar, "Allah'n ruhu Hz.dem'de (A.S.) idi. O'ndan sonra dier peygamberlere intikal ederek geldi. En sonra da 12 mam'a intikal ederek geliyor" eklinde hezeyanlarda bulunurlar. 12- Gurabiyye Frkas: Bu frka mensuplar, "Peygamber Efendimiz'in Hz.Ali'ye olan benzerliinin, 'gurabn guraba' (kargann kargaya) benzeyiinden daha ileri olduunu ileri srerek, Cebrail'in (A.S.) yanllkla vahyi Hz.Peygamber Efendimize gtrdn iddia ederler. 13- Zerrariyye Frkas: Allah'n, hayat sfatnn dndaki dier sfatlarnn hadis, yani sonradan olduuna inanrlar. 14- Zerramiyye Frkas: Bunlar da "mamet Hz.Ali'den (RA) olu Muhammed Hanifiye'ye, O'ndan da dierine intikal etti..." derler. 15- Mufavvize Frkas: Bunlar, "Cenb- Allah, sadece Peygamber Efendimizi yaratt. Peygamberimiz de, yeri g, kinatn tamamn yaratt" eklinde bir cehalete saplanmlardr. 16- Bedaiyye Frkas: Bunlarn durumu ok daha acbdir. Zira, Cenb- Hakk'n, yarattklarnn evvel ve hirlerini dnmeden yarattn syleyecek kadar ahmakla saplanmlardr. 17- Benaniyye Frkas: Nasriyye frkas gibi, hulul akidesini kabul ederler. 18- Salihiyye Frkas: tikadda Mtezile, amelde Hanefdirler. 19- Sleymaniye Frkas: Bunlar, Hz.Ebbekir ve Hz.mer'in (RA) imametlerini kabul etmekle beraber, Hz.Ali (RA) yerine bunlarn imam olmalarn hatl kabul ederler. 20- Crudiyye Frkas: Peygamberimizin imamet hakkndaki szlerinin gerekte Hz.Ali'ye (RA) dair olduunu, O'nu imam kabul etmeyen Sahbe-i Kirm'n (h) kfir olduunu iddia ederler. 21- mamiyye Frkas: Onlara gre, Hz.Peygamber (SAV), Hz.Ali'yi (RA) bizzat imam tayin etmitir. Mtekip imamlarda, Reslllah'n vasiyeti gerei hep o seer. Bunlar, imamet mertebesiyle nbvvet mertebesini birbirine denk tutarlar. u farkla ki, imama vahiy gelmez, derler. Bu frka mensuplar daha ziyde ran, Irak ve Pakistan'da taraftar bulmutur. Azim bir hatalar daha var ki, o da, sahbeyi tekfire cr'et etmeleridir. 22- smailiyye Frkas: rak'ta ortaya kmtr. Bilhare, Hindistan, Pakistan, ran ve Afrika'nn baz blgelerinde tutunmutur. Bu mezheb sahiplerince din perdesi altnda saltanat yolu almaya allm ve sonunda bn-i Meymun'un torunlarndan Ubeydullah isimli birinin bakanlnda bir devlet kurulmu ve bu devlet bilhare am'dan Fas'a kadar genileyerek mparatorluk haline gelmitir. 270 sene hkm srdkten sonra, hicr 567 senesinde yklmtr. Bunlara, Btnler de denir.[11] Bu mezheb, slmiyetten nce intiar eden ve halkn maln, sahip olduu her eyini, hatt kadnlarn dahi ortak kabul eden, mbah klan ve szde eitlii ve sulh-u umumyi bylece te'sis iddiasnda olan Mezdek isimli bir sapn ortaya att fikirlerden oka etkilenmitir. Kendi mezheplerinin imamlarn bakalarndan ayr olarak ilh feyze mazhar kabl ederler. Onlara gre, imamlar masumdur, hatdan rdir, gnah ilemez, yaptklarndan sorumlu tutulamaz. Zira, imamlar, bakalarnn bilmedii eyleri bilirler. [www.ramazankoc.com] 112
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Esasen, smailiyye mezhebine yukarda sraladmz aslsz inanlar sokan, 9.asr balarnda bu tarikata husus ve siyas maksatlarla giren Yahudi dnmesi Abdullah bn-i Meymun'dur. O'nun smailiyye mezhebini semesi sebepsiz deildir. Diyebiliriz ki, Yahudi Hahamba Abdullah bn-i Sebe'nin slmiyete vurduu darbenin bir benzerini, bu, yani Abdullah bn-i Meymun vurmutur. Nasl ki, bn-i Sebe, Hz.Ali (RA) ve oullarn istismar ederek fitneyi atelendirmise, bn-i Meymun da, Evld- Resl olan Ca'fer-i Sdk ve olu smail'i istismar ederek, maalesef, sapk fikirlerini ok deiik perdeler altnda yayabilmitir. Tarihte, kan dkclkte eine nadir rastlanan bn-i Meymun, neticede nice Mslmanlarn dinden kmalarna da sebeb olmutur. bn-i Meymun, bu tarikat gizli ve siyas bir cemiyet ve komite haline getirdi. Zerdt Dininin yedi prensibini rnek alarak, kendi tarikatna giren sofileri yedi dereceye ayrd. Tarikatn piri olarak kendisi de yedinci dereceye oturdu ki, bu mertebe -h- Allah'tan dorudan doruya emirler alan imamlk makamyd. Bu makamda bulunan imam, o kadar salhiyetliydi ki, helli haram, haram da hell yapabilirdi. Ona mbah olmayan hibir ey yoktu. Bu tarikatta ileri gidenler zamanla kendileri ibadetten istinkf ettikleri gibi, bakalarn da ibadetten uzaklatrdlar ve sonunda onlarn dinden kmalarna sebeb oldular. Hatt Cennet ve Cehennem'in bu dnyada olduunu, insann zevk safa iinde, keyfince bir hayat yaamas lzm geldiini ileri srerek hireti inkr ettiler ve ettirdiler. i itikadn tayan frkalar iinde tarih boyunca en tahripkr bu smailiyye frkas, dier ad ile Btnler olmutur. Asya'nn ba dnm bu kanl anaristleri, fikirde, itikadda, ahlk ve hayatta fesat kartmlar; slm leminde yllarca sren skn ve huzuru bozmulardr. Bu anaristlerin banda eyh-i Cebel diye anlan Hasan Sabbah ve onun cennet fedaileri gelmektedir. Hasan Sabbah ia'nn Btniye koluna mensup olup, ia hareketinin gelmi gemi en byk bozguncularndan biridir. Asya'da ilk defa kelimenin tam mns ile anarizmi o messeseletirmitir. Alamut Kalesi'nde sistematik bir biimde her trl terr hareketlerini plnlam, tatbik sahasna koymutur. [NOT:Hasan Sabbah; Hmeyriye sllesine mensup bir ailenin ocuudur. Pederi iann en azgn kolu olan Hz. Aliyi (ra)
ilh kabul eden-Gulat frkasnn en ateli bir mntesibi idi. Hasan Sabbah ilk dersini babasndan ald. Korkun derecede ihtiras sahibi idi.Karanlk ruhlu, karanlk fikirli bir dessas idi.]
Hasan Sabbah, Seluklu mparatorluunun imansz bir dman idi. Maksad, Seluklu mparatorluu'nu ykmak, ia fikriyatnn gelimesine engel olan bu gl devleti ortadan kaldrmakt. Bu gayesini tahakkuk ettirmek iin Cennet tasvirlerine uygun bir bahe in ettirdi. Bu bahede gz kamatrc kkler yaptrd. Bu bahede ve kklerde husus yetitirilmi arkclar, Cennet hurilerini andrr gen kzlar vard. Hasan Sabbah'n adamlar deiik muhitlerden, 20 yalarnda, cesaretli, atlgan genleri toplayarak Alamut Kalesi'ne getirirlerdi. Bu genlere nce Cennet ve Cennet'in zevk ve saflar anlatlrd. Bilhare bu genler uyuturucu maddeler ile uyutulur Cennet Bahesine indirilirdi. Orada aylan genler, gzlerini atklarnda karlarnda muhteem kkler, hri misl kzlar, rengrenk iekler, meyva baheleri grnce, Hasan Sabbah'n mjdeledii Cennet'e girdiklerine gerekten inanrlard. Gnleri zevk u saf ile geerdi. Bir mddet sonra tekrar uyuturucu ile uyutulur ve Cennet bahesinden kartlrlard. Artk bu genlerin en byk arzular, Hasan Sabbah'n bu Cennet bahesine tekrar girebilmek olurdu. eyh'l-Cebel Hasan Sabbah bu dessas pln ile birtakm genleri kendine balam, onlar kendisinin intihar timleri haline getirmiti. i eyhi Hasan Sabbah bir kimseyi ldrtmek istedii zaman, bu genlerden birisini arr, "Git filn kimseyi ldr, bu ii baarr gelirsen seni Cennet'e gnderirim. Eer lrsen meleklerimi gnderir seni Cennet'e aldrrm," derdi. Bylece Cennet ak ile yanp tutuan bu genler, eyhin bu emrini mutlak bir teslimiyetle yerine getirir, istenen adam ne pahasna olursa olsun ldrrlerdi. [www.ramazankoc.com] 113
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Hasan Sabbah, tam 33 yl Alamut Kalesi'nde, bu kanl faaliyetlerini srdrd. ran ilerinin bu anarist ebekesi, yzlerce, binlerce Mslmann kanna girdiler. tima sknu kardlar, terr estirdiler. Dirayetli bir devlet adam olan, Seluklularn dnyaca mehur veziri, Nizmlmlk' ehid ettiler. iilerin yaylmasna mani grdkleri lim ve fakhler, Hasan Sabbah'n fedaileri tarafndan katledildiler. i eyhi Hasan Sabbah'tan sonra, halefleri de ayn yoldan yrdler. Seluklu veziri Eb Nsr, bunlar tarafndan katledildi. Halife Msterid de bu anaristler tarafndan ehid edildi. Btnlerin tarih boyunca yapm olduklar tahripler yalnz masum ve mdafaasz insanlar ldrmekle kalmam, bunlar, ayn zamanda ehirler basm, kervanlar yamalam, mukaddes beldelerde bile kan dkmekten geri kalmam, katlim yapmlardr. Mesel, ia'nn Btniye koluna mensup Cennabi olu Eb Tahir, etrafna toplad birka bin apulcuyla hicri 311 ylnda hacca gitmekte olan haclar pusuya drerek ounu klntan geirdi, mallarn yamalad. Hicr 317 ylnda da ayn ete yine Hac mevsiminde Arafat'tan Mekke'ye dnen haclara saldrarak hepsini klntan geirdi. Bu toplu katlimdan kurtulan bir ksm haclar Kbe-i Muazzama'ya sndlarsa da bu anaristler, Kbe'ye girdiler ve onlar da Beytullah'n iinde ehid ettiler. Hatt bir ksmnn cesetlerini zemzem kuyusuna attlar. Kabe'nin rtsn yama ettiler. Eb Tahir, Kbe'nin kapsn ve Hacer'l-Esved'i skp gtrd. Hicri 339 ylna kadar tam 22 sene Hacer-l Esved bunlarn elinde kald. O zamanki Badat hkmeti bu gz dnm i apulcularndan Hacer'l-Esved'i geri almak iin 50.000 altn teklif etti. Bu teklifi reddettiler. Nihayet Afrika'daki Ftmlerin Mehdi sinin iddetli tehdidi zerine Hacer'l-Esved'i iade ettiler. [bnl-Esr, el-Kmil fit-Tarih, c.8, s.307]
114
SAFEV DEVLET (1502-1732 )

SAFEVLER (1502-1732 ) Devlet, adn Erdebilli (ran) eyh Safiyddin (lm. 1334)' tarafndan kurulmu olan Safeviyye Tarikat'ndan almtr. ah smail, Akkoyunlu larn iinde bulunduu kargaadan faydalanarak, gerek Akkoyunlu ve gerekse Karakoyunlulardan dank Trkmen zmrelerini, propaganda ettii din heyecann katks ile bir araya getirmeyi baarmtr. ah smail, ounluu Anadolu'dan gitme Rumlu, amlu, Tekel, Ustacalu, Dulkadirli, Afar, Kaar, Bayburtlu, Varsaklar gibi Trkmen airetlerinin de destei ile Tebriz' i zapt ederek Safevi Devleti'ni kurdu (1502). Akkoyunlu lar'dan Azebaycan' alan ah smail, 1509'da Badat' ele geirdi. 1510 ylnda zbek Han ibani'yi Merv yaknlarnda ar bir yenilgiye uratarak snrlarn Ceyhun nehrine kadar geniletti. Anadolu'ya bir ok ii propagandac yollayan ah smail, bu sayede Anadolu'yu ynetimi altna almak istedi ve ii mezhebini Anadolu'da yaymaya alyorlard. Safevilerin bu faaliyetleri sonucu 1511 ylnda Anadolu'da AH KULU SYANI kt. O srada Trabzon valisi olan ehzade SELM (Yavuz), babas II. Bayezt'n Safevi ve ii tehlikesine kar yeterli nlem almamas zerine Yenierilerin desteiyle babasn tahttan indirerek padiah oldu.
Anadolu'da i propagandasn gittike artrmas, Osmanl Hkmdar Yavuz Sultan Selim'i harekete geirdi. 1514 ylnda aldran'da yaplan sava kaybeden ah smail, lmne kadar (1524) bir daha toparlanamad. Sonuta 1555te Safeviler ile Osmanl devleti arasnda Amasya Antlamas imzaland. Yerine geen ah Tahmasb (1524 1576), saltanat sresince douda zbekler, batda da Osmanllar ile mcadele etti. Onun lm ile bir sre devam eden karklklardan sonra hkmdar olan I.Abbas dnemi (1587-1628) Safevilerin en parlak dnemidir. Osmanllara kar aresiz kalan I.Abbas bar istedi. Antlama imzaland fakat I.Abbas lkesinin durumunu dzelttikten sonra Osmanllarn ele geirdii yerleri geri ald. Basra Krfezi azndaki adalar da Safevilerin idaresine geti. Artk Safeviler ok gl hale gelmilerdi. Olu I.Safi zbekler ve Osmanllar ile mcadelelere devam etti. Ama sonunda Osmanllar ile Kasr- irin antlamas imzaland. zbeklere ve Osmanllara kar baarlar yannda pek ok alanda ilerlemeler kaydedilmitir. Daha sonraki dnemler Osmanllarla uzun sren mcadeleler, taht kavgalar ve i ekimelerle gemitir. II. Abbasn lmyle Safevilerin k balad. 1732 ylnda Afarlar'dan olan Nadir ah'n iktidar ele geirmesiyle ran'da Safevi Hanedan yklm Afar Hanedan balamtr. Nadir ah, douda Trkistan ve Hindistan'da byk fetihler yapmtr. 1779 ylnda kurulan Kaar Hanedan ile ran'da Trk hkimiyeti 1925 ylna kadar kesintisiz devam etmitir.
115

SAFEVLER ZET BLG Safeviler, Sasani Devleti'nin 7.yzylda Arap-slam saldrlaryla yklmasndan itibaren dardan gelen Arap,Trk ve Mool hanedanlar tarafndan ynetilen ran corafyasnda, 16.yzylda zgn bir siyasal yaplanma oluturan ilk yerli hanedan olmalar yannda, Alevi ve corafi eksende gerekletirdikleri birlemeyle ranl kimliini de ortaya koymulardr. Safeviler 235 sene randa tahtta oturmu Trk slalesidir. Osmanl-Safevi arasndaki ilk resmi anlama 1555'deki AMASYA ANLAMASIDIR. Osmanlnn douda en geni snrlara ulat zaman FERHAT PAA ANTLAMASIDIR.1639'da KASR-I RN ANLAMASIYLA bugnk RAN SINIRLARI izilmitir. ran'da bir tarikat ve devlet kurmu olan Trk hanedan. hanedan, adn, Safeviyye tarikat eyhi Safiyyddin Erdebil'den ald. eyh Safiyyddin lnce, yerine olu eyh Sadreddin Musa (eyhlii: 1334-1392) eyh oldu. Onun dneminde Safevlerin manev nfuzu artt. o lnce, yerine olu Hoca Alddin Ali (eyhlii: 1347-1429) tarikatn bana geti. lk Osmanl padiahlar, bu tarikatn eyhlerine, "era akesi" adyla hediye gnderirdi. Hoca Alddin ali'ye kadar Snn olan bu tarikat, hazret-i ali'nin soyundan gelen isnaeriye (oniki imam) taraftar olduklarn iddia edenleri kazanmak amacyla i oldu. hoca Alddin ali'nin, Timur han zerinde byk nfuzu vard. Timur han, hoca ali'ye Erdebil ve kylerini verdi. bu durum, Anadoludaki Batni zmreleri arasnda, kendisine ok sayda taraftar salad. Timur han'n Anadoludan rana gtrd Trkmenler, hoca ali'nin efaatiyle Erdebile yerletiler ve onun mritleri oldular. bunlardan bir ksm, Anadoluya dnerek, eyhlerinin propagandasn yapmaa baladlar. tarikat merkeziyle uzak yerlerdeki mritler arasnda, halife denilen araclar vard. hoca ali'nin lmnden sonra yerine olu eyh brahim (eyhlii: 1429-1447), o lnce yerine olu eyh Cneyt (eyhlii: 1447-1460) geti. Tarikat eyhleri, eyh Cneyd'den sonra, siyas amalar peinde komaa baladlar. Cneyt, eyhlii ahla evirmek iin alt. ilii btnyle benimsedi. Amcas Cafer ile aras ald. Babasnn mritlerini etrafna toplad. Azerbaycan, dou Anadolu ve rann teki blgelerine mritler gnderdi; yer yer isyanlar kard. Karakoyunlu hkmdar cihan ah, bu isyanlar yznde onu snr d etti. Cneyt de Anadoludaki Alevler arasnda almak iin . Murat han'a bavurdu, fakat istei kabul edilmedi. Karaman'a snd. Amac anlaldndan burada da tutunamad. el blgesinde, gneydou Anadoluda, kuzey Suriyede bulunan Trkmen airetleri (zellikle Varsaklar arasnda) propagandaya giriti. Bir emrlik kurmak istedi. Memlk sultanlnn ie karmasyla baarl olamad. Trabzon Rum devletini ortadan kaldrp, bu devletin topraklar zerinde yeni bir devlet kurarak amacn gerekletirmek istediyse de baaramad. bundan sonra, Akkoyunlu hkmdar uzun Hasann yanna gitti. Karakoyunlu hkmdar cihan ah'a kar, Cneyd'in taraftarlarndan yararlanmak isteyen uzun hasan, kz kardei lem ah hatun'u onunla evlendirdi (1458). eyh Cneyt, bundan sonra, Erdebile dnd. Mritleriyle, grc ve erke lkelerine aknlar yapt. Kuzey Azerbaycan ve Dastana hakim olan irvan hkmdar Halil ile yapt savata ldrld (1460). eyh Cneydin yerine olu eyh haydar (eyhlii: 1460-1488) geti. babasnn yarda kalan almalarn, uzun Hasann kz kardeinden doan haydar srdrd. days uzun Hasann kzyla evlenerek, durumunu kuvvetlendirdi. Mritlerine, oniki imam ifade eden 12 dilimli kzl ta giydirdi, sark sardrd. Bu yzden tarikatnn mensuplarna Kzlba veya haydar denildi. Haydar, babasnn intikamn almak zere, irvan hkmdar Ferruh Yesr'n zerine yrd; fakat sava meydannda ld (1488). Bundan sonra, eyh ailesi hakknda takibata baland. Uzun Hasann olu sultan Yakup, eyh Haydarn oullarn fars eyaletinde istahr kalesine hapsetti. sultan
116

Yakup, 1490'da lnce, Akkoyunlu ailesi arasndaki saltanat mcadelesinde, Safevler'in nfuzundan yararlanmak isteyen Akkoyunlu hkmdar Rstem bey, eyh Haydarn istahr kalesinde tutuklu bulunan oullarn serbest brakt ve Erdebile yerlemelerine izin verdi. Bundan sonra, eyh Haydarn olu ali (eylii: 1488-1494) eyh oldu. eyh ali'nin dneminde, Safev ailesinin Akkoyunlulara zerindeki nfuzu artt. eyh ali, mritleriyle birlikte Tebrizden ayrld; fakat onun evresinde toplananlarn okluu, Rstemi kukulandrd. eyh ali'yi geri evirmek iin kuvvetler gnderdi. meydana gelen atmada eyh ali ld (1494). eyh Ali lnce, tarikatn mritleri, eyh Haydarn dier olu (eyh ali'nin kardei) smaili (1487-1524), geyln'da lhican kalesine sakladlar. smail, Akkoyunlu hkmdar Rstemin ldrlmesinden sonra, 13 yanda olduu halde, bykbabas uzun Hasann brakt devletin bana gemek iin, gizlendii lhican'dan ayrld (1499). safev ailesine ballklar bilinen ve ou Anadolu'da oturan Ustacalu, umlu, Rumlu, Musullu, Hindli, Bayburtlu, Tekeli, apanl, Karamanl, Dulkadrl, Varsak, Avar, Kaar gibi Trk boylarn evresine toplad. Arrn'n ve irvan'n bir ksmn ele geirdi. azerbaycan stne yrd; Akkoyunlu Elvend Mirz'y Nahcivan'da yendi. Mirz, Diyarbakr'a kat; smail de tebriz'e dnd. bu ehri, Safevlerin ilk bakenti yapt ve saltanat tacn giydi (1501). ah smail, bundan sonra, rak- Arab ve Fars hkmdar Murad bey'i Hemedan'da yendi (1503). iraz ve Badad' ald (1504). Akkoyunlu soyundan olanlar ldrtt. Kurtulanlar, Dulkadrllara, Msr'a ve Osmanllara sndlar. ah smail, Fars ve Irak hkmdar Murad bey'in, Dulkadrl Alddevle'ye snmas zerine, Elbistan'a yrd. Alddevle, Turna dana ekildi. ah smail, Harput ve Diyarbakr' ald (1507). Saltanatn glendiren smail, ilie ar derecede baland. Snn mezheplere kar iddet kulland. Camilerde ilk halifenin (Hz. Ebubekir, Hz. mer ve Hz. Osman) lnetlenmesini emretti. Komu devletlerde, zellikle taraftarlarnn ok olduu Anadolu'da i propagandasna giriti. zbek han eyhn'nin stne yrd. Merv'de yaplan sava kazand; zbek han ld. smail, bundan sonra, batda Osmanllar ve Memlklara kar faaliyete geti. Anadolu'ya gnderdii halifeler ve kurdurduu hnkhlarla Osmanl devletine kar byk bir isyan hazrlad. i propagandasn, etkili ekilde gelitirdi. II. Bayezid han'n yal olmas, devlet adamlarnn kaytszl ve Osmanl ehzadeleri arasndaki saltanat mcadelesi, smail'in faaliyetlerini kolaylatrd. Nur Ali halife, Avar, Varsak, Karamanl, Turgutlu, Bozoklu, Tekeli ve Hamidelli gibi airetlerden byk kuvvet toplad; Osmanl ordusunu yendi. ahkulu baba tekeli (Karabyklolu veya eytankulu) adl halifesi byk bir isyan kard (1511). Tekeli'de (Antalya yresi) kan bu isyan, Karagz Ahmed paa, ehzade Ahmed ve haydar paa bastramad. Sadrazam Hadm Ali Paa, Gedikhan'nda ahkulu'nu yendiyse de savata ld. . selim han (yavuz), tahta getikten sonra, Anadolu'daki ilerin ounu ldrtt; sonra da ran seferine kt. ah smail ve Yavuz Sultan Selim Han, 1 Austos 1514'te aldran'da karlatlar. Yaplan sava, ah smail'in yenilgisiyle sonuland; Selim Han, Tebriz'e geldi. Azerbaycan, Diyarbakr ve Dou Anadolu, Osmanl lkesine katld. ah smail'in lm zerine, yerine olu ah Tahmasb (1514-1576) 12 yanda tahta geti. ah Tahmasb byynceye kadar, ran' airet reisleri ynetti; merkez idare sarsld. Her airet, kendi blgesinde bamsz hareket etmee balad. Tekeli oyma gibi isyan edenler ve yenilince Osmanl idaresine geenler oldu; fakat Anadolu'daki ilerle Safevlerin manev balar kesilmedi. Tahmasb, Osmanllara kar, babasnn dmanca siyasetini srdrd. Karl v ve Ferdinand'a, Osmanllara kar ittifak teklif etti. Kanun Sultan Sleyman Han, 1533'te Irkeyn, 1548'de Tebriz, 1553'te Nahcivan seferlerine kt. Azerbaycan, Irk- Arab ve Irk- Acem blgeleriyle Tebriz, Badad ve Basra Osmanllarn eline geti. ki devlet arasnda yaplan Amasya antlamasyla (1555) balayan bar devri, ah Tahmasb'n lmne kadar devam etti (1576). Tahmasb'n yerine olu . smail geti (hkmdarl: 176-1577). Tahmasb'n lmnden sonra ran'da meydana gelen taht kavgalar sonunda, osmanllarla iran arasndaki bar bozuldu. ikinci ah ismail, Anadolu'daki alevleri ve
117

osmanl devletine bal baz snr beylerini kendi tarafna ekti. . ismail'den sonra, kardei mehmed hdabende tahta kt ve devletin ynetimini oullar abbas mirza ve haydar hamza mirza'ya brakt. bu dnemde osmanl-iran savalar balad. . ah abbas (hkmdarl: 1587-1629) zamannda osmanl-iran savalar sona erdi. byk unvanyla anlan . abbas, tahta getikten sonra, lkesinin asker ve idar tekilatn yeniden dzenledi. bakaldran emrlerin isyann bastrd. zbekleri horasan'dan uzaklatrd. Osmanl basks karsnda, devlet merkezini kazvin'den sfahan'a gtrd. bir hssa ordusu (ahsevenler) kurdu. Osmanllar aleyhinde Fransa, ngiltere, Lehistan ve papaya eliler gnderdi. Ticaret ve sanatlar gelitirdi. Yeni bakent sfahan byd. . Abbas, Osmanllara geen ran topraklarn geri almak iin sava at. savalar, nasuh paa antlamasyla sona erdi. Safevlerin en parlak devri, ah Abbas'n saltanatna rastlar. . abbas lnce yerine torunu ah safi (hk. 1629-1642) tahta geti. zbek hanl ve osmanllarla savat. safevlerin van'a saldrs zerine, v. murad han, revan seferine kt (1636). daha sonra badad seferiyle revan ve rk- arab'n kesin olarak osmanllarda kalmasn salad (1639). savalara, kasririn antlamasyla son verildi. ah safi'den sonra . abbas (hk. 1642-1666), ondan sonra ah sleyman (hk. 1666-1694), ondan sonra ah hseyin (hk. 1694-1727) tahta geti. sonuncusunun dneminde, din adamlar devlet ilerine karmaa baladlar. i olmayanlara bask yapld. kandehar valisi mr veys, 1709'da bamszln ilan etti. 1722'de mr veys'in olu mahmud, sfahan' ele geirdi. ah hseyin, tahttan indirildi (1727). iran, karklklar iinde kald. 1729'da kumandan nadir, . tahmasb' tahta kard. afganlar, iran'dan kovuldu. . tahmasb'dan sonra, kumandan nadir, 1732'de . abbas' tahta kard. ya kk olan . abbas'n lmyle nadir, saltanat eline ald ve kendini ah ilan etti (1736). bylece iran'da safev hanedan sona erdi. nadir ah ile avarlar devri balad. Safevler, bir Trk ailesi olmakla birlikte, siyasetlerini yaymak amacyla yaymladklar Silsilenme'de, kendilerini Sdt- Hseyniye'den (Hz. Hseyin'in neslinden) gsterdiler. En kuvvetli zamanlarnda, ran, horasan, gneydou Anadolu, Irak, Grcistan ve gney Kafkasya'y elde ettiler. batda Osmanllar, kuzeydouda zbekler (eybanler) ile mcadele ettiiler. Devletin resm dili Trke ve Farsa'yd. Safevler balangta, Akkoyunlu idar tekilat ve kurumlarn rnek olarak aldlar. aldran'dan sonra, Osmanl ynetim usullerinden yararlandlar. Safevler zamannda ah, mutlak hkimdi; ayrca bir mavere meclisi bulunurdu. ah Abbas'tan ncekiler, gelenee uygun olarak, i ileri gelenlerinin ve din byklerinin dncelerine nem verirlerdi. baz idar makamlar, babadan oula geerdi. devletin en byk memuru vezr-i bzrg'd. bu vezire timaduddevle veya Nvvb- ran medr denirdi; kendisinin mhr olmadan hibir hkm geerli saylmazd. ondan sonra kuriba (emr'l-mer) gelirdi. ml ilere nzr- buyutat bakard. divan beyi, adalet divannn bakanyd. mr ikr ve mirahurba (imrahorba), ahn zel hizmetinde bulunurlard. Akkoyunlu tekilatna gre kurulan ordunun yetersizlii, aldran savanda anlald. ah Abbas, Avrupa'dan uzmanlar getirterek, yeni silahlarla donatlm bir ordu kurdu. iki asker kuvvet vard: devlet ordusu ve ah ordusu. devlet birlikleri, tarikat mensuplaryla valilerin gnderdii kuvvetlerden meydana gelirdi. ah ordusu be ksmd: tfekiler, svariler, sufiler, bir ksm topular ve saray muhafzlar. Safev Hkmdarlarnn Tahta Geii: h smil-I 1501 I. Tahmasb 1524 II. smil 1576 Muhammed Hudbende 1578 I. Abbs 1588 I. Saf 1629 II. Abbs 1642
118

I. Sleymn (II. Saf) 1666 I. Hseyin 1694 II. Tahmasb 1722 III. Abbs 1732 II. Sleymn 1749 III. smil 1750 II. Hseyin 1753 Muhammed 1786 (III. Abbstan Muhammede kadar olan son be hkmdr, rann bz ksmlarnda ismen hkmdrdr.)
SNNLK NEDR
smail Kaygusuz
AYKIRI BR YAZI
Alevilik ad altnda tek tip bir yapdan sz etmek mmkn deildir. Alevlik dediimizde Ali sevgisi veya Ehl-i Beyt muhabbeti ne kmaktadr. Buradaki ayrtrc unsurun iyi sabitlenmesi gerekmektedir. Zira bir kltrn tasnif biimini ve alg haritasn normal olmayan davran belirler. Ya da aznlk olan gruplarn teekklnde olumsuz travmalar olduka belirleyicidir. Bu balamdan Alev kltrne baktmzda, Kerbela travmasnn ne kadar nemli olduunu fark ederiz. iilik algsnn eski Trk inanlaryla bulumas (Alevilik), yabana atlmayacak bir farkllktr. Alt izilmesi gereken husus udur: ii alg, Kerbela travmas ile asl bnyeye reaksiyon gstererek, onu eletirerek adeta yeni bir yol olarak ondan ayrlmtr. Bir kere Snni paradigmaya Kerbela olay yznden kafa tutan ii alg, insan gereini alayarak (Hz. Hseyinin ehid edilmesini) vurgulamaktadr. Bu nemli bir direntir. nk Snnilik iktidar uruna insan gremediyse, bu, benlikte bir ikinliin alametiydi. ii alg buna itiraz etmektedir. Bu yol, ok daha komplike katmanlarla karp, yeni bir senkretik (ok farkl/zt dokularn uzlamas) bnye olarak varlk sahnesine kmtr. Bu zt dokular, bilhassa, Gk Tanr inanc (Tengri), Zerdlk, Budizm ve slam tasavvuf retisinden karma, melez bir tanr tasavvuru olarak kmtr sahneye. in garibi, Tasavvuf retisi zerinden Alevilik merulatrlmaya allmaktadr. Oysa asl sorgulanmas gereken bu sayesinde meruiyet umulan tasavvuf dncesidir. nsan- kmil dncesi, Allah ile insan arasndaki ontolojik mesafeyi kapatan tasavvufun ihdas ettii bir tampondur. Alevilik de bu gre sahip kmtr. Zira Budizme ok aykr deildir. Kerbela olayndaki szn ettiimiz itiraz veya diren, eski Trk inan ve gelenekleriyle bulutu. zellikle insana yaplan vurgu ve insan gibi deerli bir varln lmszl (hulul ve reenkarnasyon) fikri, Ali algsnda, insan ve Tanry bir araya getirme dncesini beslemeye balad. phesiz burada gulat denilen aykr ve direken Alevilikle, esnek Alevi algs arasndaki ton ve doku farkllklarnn olduu unutulmamaldr. [www.ramazankoc.com] 119
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI iilikte tam olarak ne kmasa da, Alevilikte tam olarak metafizik dnceye bir itirazn varl dikkatten kamamaktadr. Bir baka ifadeyle, dini olan te dnyaya deil bu dnyaya dhil etme protestosuydu. Snnilik ahireti ne kararak, insan ve dnyay ikincil konuma drmt. Bu anlamda btncl bir slam algs iin iilik, nemli bir damardr. Ayn ekilde, Trk inan corafyas, daha da nemlisi Trklerin Tanr tasavvurunun antropolojik evrimi veya onlarn diren gsterdii dogmatik inanlar aa karmada, Alevilik nemlidir. Nitekim Alevilerin direnleri de szn ettiimiz krlma ve farkllklar olduka iyi gstermektedir. Eer bu durumlar tam olarak tespit edilebilirse, Alevilik, ateizm veya Hristiyanlaan aleviler konusu, daha aklk kazanr. nsann merkeze alnmas, Hristiyanlktaki sann Tanr insan dalitesini artrmaktadr. Ahiretten ziyade dnyaya odaklanm bir dnya gr, iman eksenli deildir. Buradaki dini rg inantr. Akidevi bir zellik arz etmektedir. Doal olarak animist bir dini rg, iki ulu baktr: Bir ucu insan merkezli inan, dier ucu teolojik anlamdaki gayba odakl iman inkrdr. Bunlar birbiriyle balantldr.Alevilik algsn, zaten din deil diyerek, seklerletirmek, sadece Alevileri yabanclamaya mahkm eder. Bunun iin, din kurum ve semboller ayla, Alevilerin canl balantsnn temin edilmesinde hepimiz sorumluyuz. nk yabanclamann ve kimlik krizinin almasnda, bu ban dinamik olmas son derece nemlidir. Bu gelenekte anonim bir forma brnen, Hseyinin kan iin mnkire kl alnmas gerei sylenegelmektedir. nsann vurgulanmas, teolojik anlamda yeni yorumlar getirecektir phesiz. Bu balamda tasavvufi kltrde olduu gibi, Alevilikte de insan ve Allah arasndaki ontolojik fark/mesafeyi kaldrma temayl vardr. nsan- kmil, Hz. Ali veya Dede (Dede/baba), kltrde bu ilevi grmektedir. Ilml Aleviler bir yana, direken olanlarn Kbe olarak Dedeyi grme arzusu bununla ilgilidir. Bir bakma, insan vurgusu, Kbe olarak odak ilevini grmektedir. Ksacas Aleviler Ali soyundan olmay ayrcalk olarak grmlerdir. Topluluun bu ekilde anmsay, gemilerinin tarihine ve kendi kimliklerinin gereklerine zel bir girii mmkn klar; ki bu giri, ilkece teki kiilerin ve topluluklarn tarihlerine ve kimliklerine ait olmalarna mani olur. Sz konusu toplumsal bellek sayesinde o topluluk tarihlerini yeniden kurarlar. Hatta hatrlayarak yenilenme belki de tekrar tekrar kurulmann bir baka addr. Mesela iiler bu canlandrmay Muharrem aynda lgnca bir fkenin sahnelenmesiyle gerekletirirler. Sz konusu durum Kerbelay yeniden canlandrmadr ve Cebrail kurban denen bir de kurban keserler. Hseyinin gmlmesine varncaya kadar, toplumsal hafza her eyi yeniden hatrlayarak, halkn mateme brnmesini salar. Hatta kendini tutmak anlamna gelen oru ve oruta gsterilen iradeye atfla, Kerbeladaki duygusallk, fevrilik ve ihtiras, eletirilerek canlandrlr. Hatta bugn Suriye ve randa yaayan iiler iin bu figrlerin hatrlatlmas, alama sebebidir. O halde, bu toplumsal hatrlay yabana atlamaz. Kerbela olay ya da anlats, o kltrel kodlara tutunanlar iin, adeta bir ifre zelliine sahiptir. nk bu anlat, bsbtn bir eylem beini temsil eder. Bu travmaya ya da algya tutunanlar anlamak ve kim olduklarna cevap bulmak istiyorsak, sz konusu anlatya gzmz dikmek zorundayz. nk kiilerin kimlikleriyle, yaam yklerini kazandklar gruplar arasnda sk iliki vardr. Bir yaam anlats, birbiriyle balantl anlatlar dizisinin bir parasdr. Sz konusu anlat, kiilerin kimliklerini edindikleri gruplarn yks iine gmldr. Bu anlat, bir Alevi teolojisi ve Alevi ahsiyeti iin nemli bir durumdur. Acaba kendini Alevi olarak tanmlayan ka entelektel byle bir abaya girebilir? Snni asimilasyon mu onlar kendi anlatlarndan uzaklatrd? Yoksa gemile ciddi dini bir ban olduu, su gtrr bir gerek mi? Kendi ilerine kapal kalan dili, zgrletirip, byk dolama katamamakta, sadece Snnilerin direnci mi sz konusudur? Bu konularda iyi bir hesaplamaya ihtiya vardr. [www.ramazankoc.com] 120
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Modern zamanlarda kltrn iinde dinin eritilip adeta iptal edilmesi gibi, Alevilikte de din geler tamamen kltrel yap olarak grlmtr. Bu anlamda bir tekiletirme durumu, daha ok tehdit olabilecekken, modernleme maceras bu ie olumlu katk salamtr. nk modernleme ile Alevilik zaten muhafazakrla bir reaksiyon olarak alglandndan, yine bir tepki mekanizmas olarak sol dnceye eklemlenmitir. Bylece bir baka sorgulama noktas daha belirmektedir. Acaba imdilerdeki Alevilik tartmas, kkleri Osmanlya kadar giden, byk anlatya, bir diren ve asimile olmama istei midir? nk Kerbela travmasnda olduu gibi benzer bir durum, Osmanl Safevi ilikisinde de yaanmtr. Osmanl bir ehir devleti olarak gebelie kar kmaktan ziyade, Alevi algy kabullenmek istememitir. Aleviler de hakl olarak itiraz etmitir. Daha sonra bu itiraz politik ve ideolojik bir kisveye mi brnd? Aslnda nereden ve nasl bakarsak bakalm, Snni paradigma iinde eritme stratejisine, Alevilik diren gstermitir. Byle olunca, doku farknn her eyden nce teslim edilmesi gerekir. Daha sonra ayrntlar zerine tartlmas lazm gelir. Farkllk kltr asndan, aynlatrann bir tr despotizm ve karsnda da reaksiyon olarak, ayaklanma ruhunu dourduu gereinden hareketle, her iki emsiye de kendi ilerindeki otantiklii ile kabul edilmelidir. Szn ettiimiz durum kabul edildiinde, devletin yetkesi bir sorun olabilecek mi sorusu gndeme gelecektir? Ancak laik bir devlette dini kimlik, bir zgrlk olarak kabul edilse sorun olmayacaktr. Bu noktada laiklik ve devlet yapsnn yeniden gzden geirilmesi gerekmektedir. Daha ziyade Diyanet bir yanllk olarak grlyorsa bunun gzden geirilip yeni dzenlemeye gidilmesi lazmdr. Elbette bundan nce Alevilik din-kltr ilikisi balamnda ok iyi irdelenip, din bir yap m yoksa kltrel folklorik bir rg m? bu sorunun aa karlmas nceliklidir. Daha ncede ifade ettiimiz gibi, Aleviliin farkl bir teolojisinin karlmas, her eyden daha hayatidir. Bu konuya getirilen aklk, alevi antropolojisini gndeme getirecektir. Ksacas, Alevilik olgusu ne sadece sosyal tarihin, ne sadece mezhepler tarihinin, ne de szde din sosyolojisinin alan aratrmalarnn merhametine braklmaldr! Sosyal tarih, teoloji, antropoloji ve etnisiteyi (krtlk) iine alan bir politik bilimle birlikte, btncl (holistik) bir bakla incelenmelidir. Ksacas farkl bir dini yap olduu inkr edilmemelidir. Bu farkllk genelde grmezden gelinmekte ve bir tr mezhep olarak alglanmak istenmektedir. Oysa bunun byle olmayacan gsteren fazlasyla hem gsterge hem de gz ard edilmeyecek bir diren vardr. Nitekim Ortaa'da Avrupa'da Alevi Hareketi Katharlar isimli alma, Katharlarn, Hristiyan topluluk iinde, biz gerek Hristiyanz diyerek, aykrlklarn nasl maskelediklerini; ayn ekilde Mslman topluluk iinde de biz gerek Mslmanz diyerek, farkllklarn ne ekilde rtp, kendi varlklarna gelebilecek tehditleri engelleyerek var olduklarn, tetkik etmektedir.
Sonu olarak Aleviliin, eer benzerliklerle birlikte zgn din bir yap olduu sonucuna
ulalabilirse! (zellikle direken ve esnek olmayan Alevi alg), ilahiyat fakltelerinde Alevilik konusu, aratrma alan olarak bir krsye tahsis edilmelidir. Ya da bal bana Alevilik Aratrma Merkezleri kurulmaldr. Snniler, iktidar ifadesi olarak, zne olmaktan uzaklatrlmaldrlar. phesiz bu yenilik, din antropologlarnca alann hareket noktasna sadk kalarak incelenmelidir. Din dersi, zorunlu olmal/olmamal tartmas yerine, dini pratikleri, imann ve slamn artlarn retmekten ok, dinin doas, bir kltr balam iinde ele alnmaldr. Zaten din ve kltr arasndaki organik ba ortaretimde renen renci daha esnek bakmaya aday olacaktr. Ksacas orta retimde din dersi, idare edilen bir kukla grnmnden, esasnda Snnilerden beklenen bir taleple, azade edilmelidir. Her eyden nemlisi, bu tartmalarn kkeninde bilgiyi iselletirebilen bireylerin ktl yatmaktadr. Eer bu alabilirse, esnek ve toleransl insan says artacaktr. Yine geldik asl [www.ramazankoc.com] 121
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI meseleye: Cehalet ya da Bilgi. Olmaya gtrecek bilgi barometresi ykselirse,olmamann varlk sahnesi daralacaktr. Not: Sosyolojik ve Antropolojik Adan Dine Bak, (Emin Yaynlar, 2009)
SNNLK NEDR? Muaviye,nin Sffin savanda Aliye kar kulland hile ve desise dolu siyasal ayak oyunlarn hakl bulmak mdr? Ya da Ali ve evlatlarna yaplan zulm onaylamak mdr? Peygamberin torunu Hseyini, Emevi halifesi Yezide biad etmedii iin isyanc sayarak ona yaplanlara kar kmamak mdr? Hseyini haksz bulup, Yezidi dorulamak mdr? Sana binlerce selam ya Yezid! diye haykrmak mdr? Nedir Snnilik? Zalim, baskc ynetimlere boyun eme itiraz etmeme gelenei mi? Peki, yzyllardr diri tutulan bakaldr hareketinin karsnda olmak, onu ezenlere yardmc olmak deil midir? Ya da gerein ulu kiilerini unutup, kendi inan ve grleri dndakileri aalayan, onlara yaama hakk tanmayan deersiz kiileri anmak mdr? Muhalif olanlar, sorunlarna inat ve sabrla sahip kanlar susturmak iin her trl arac kullanmak mdr?Yani, egemen din ve inan anlay olarak Snnilik, zalime zalim deme cesaretini gstermeyi engellemek midir? Nedir Snnilik? Saltanat karsnda ey zgrlk! diye haykrmay gnah saymak ya da cesaret edememek midir? Egemen inan olarak 618 yl boyunca Osmanl Padiahlarnn methiyelerini gazellerini sylemeyi hak grrken, Alevilerin elli yllk bir ihtill srekliliinde yaratt Kzlba iktidarnn simgesi olan 18 yllk ah smail saltanatnn trklerini sylemelerini ok grmek; hatta onlar aalayarak yasaklamak mdr? Ya Ebubekir, mer, Osmansz hatta Muaviyesiz- Snnilik olur mu? Batni (isel) slam olarak Alevilik, slam dininin hep iindeydi; zahiri (dsal) slam olarak Snnilik nerededir? slamn d yzeyinde bir yerde, ama tesinde mi berisinde mi, hangi kesindedir? Snnilik, tek bana slam dinini temsil edemeyecei tarihsel ve gncel bir gereklik olduuna gre, bir mezhep midir? O zaman Hanefi, Maliki afii ve Hanbeli adlaryla drt ble neden ayrlmtr?
122
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Byle olunca btn Snnilerin zerinde ittifak ettikleri tek bir retiden sz etmek olas mdr? Herkes kafasna, zihinsel yeti ve gelimiliine gre bir anlay iinde mi deerlendirmektedir? Yoksa drt mezhepten oluan Snnilik, bunlar kurduran Emevi-Abbasi hanedanlarna zg bir din midir? yle slami cila altnda aman inancyla filan deil, slamn btni tasavvufunun zgrlk ve hogr anlayna sahip kitleler halinde Anadoluya gelen Alevileri, bu zelliklerinden dolay m dinsiz inansz sayp horladnz? Dlayarak zulmlerden zulm been dediniz? Tarih boyu iktidar olmu ve slam dinini kendi inan anlayna aykr yorumlayarak yaayan Alevilii yok saym; bu inanca sayg gstermemi, eitim ve retimine izin vermemi, kitaplarn yasaklam-yok etmi mensuplarn krmlara uratm ynetimlere destek verip onaylam, Snni inancn mensuplarnn Aleviliin temel kaynaklar nelerdir diye sormaya hakk var mdr? Hele 21.yzylda bile Trkiye Cumhuriyetinin din bilgini ve tarihileri, hatta niversitelerinin bu inancn temel kaynaklarna ynelik bilimsel tarafszlk ierisinde aratrma yapmam olmas kimin aybdr? Egemen inan olarak Snniliin sapknlk grp yasaklam, ynetimlerinin yaktrp yok ettirmi olmasna ramen tketemedii, asl kaynak olan slamn kutsal kitabnn batni yorumlar zerinde temellendirilmi ok sayda kaynak kitaplar vardr Aleviliin. Bunlarn byk ounluunun Batl bilim adamlar tarafndan incelenip yaynlanm olmas, szde laik Trkiye Cumhuriyetinin diyaneti siyaseti ve Trk niversiteleri, Teoloji (lahiyat ) Faklteleri iin kara leke deil midir? Alevi temel kaynaklarndaki inansal tarihsel bilgilerin yazl olarak Anadoluda yaylp yaygnlatrlmasnn lmcl yasaklarla nlenmesi yznden, ellerine geen elyazmalarn ellerinde tutup canlar pahasna koruyarak okuduklarn kuaktan kuaa szel aktarma hizmeti grm Dedelere ayrcalkl zmreler nitelemesinde bulunmak hak(k)aniyete sar m? Kurann, her yerde, her durumda Tanry anmay, Tanrya dua etmeyi buyuran ak ayetlerine ramen, tapnma yerlerinin cami olduuna inanm ve orada bunlar uygulayan Snnilerin, Hak-MuhammedAli yolunu srdren Alevilerin tapnmalarnn uyguland yerin Cemevi olduuna inanm olmalar ve Hak hizmeti Cemlerini burada yapmalarna kar kmaya haklar olabilir mi? Toplanp dua edilen, Tanrya secde edilen yeranlamna gelen mescidin deil, Caminin tarihi ne zamandr? Hem sonra syler misiniz; 637 ylnda 2. Halife tarafndan Kudsdeki Sleyman tapna kalntlar zerine yaptrlm mer camisi, Mescid el-Aksa adyla vahiy tarihi 618 olan sra Suresinde nasl geiyor? Mescid szcne namaz klnan kk cami biiminde uyduruk bir anlam verilerek, Mslmanlar ibadetini camide yapara m dnt yoksa? Aleviler slam dini olarak, Muhammed Peygamberin 616 ylnda ilk Krklar meclisinin toplanmasyla balayan ve 632de Gadirhum konumasyla tamamlanan slamn oluum dnemini; meclisli, musahipli ve tanrsal demokrasinin uyguland devreyi alglamakta. Bu nedenle Muhammedin rehberlii ve Alinin mritliinde Mekkede (kaya kovuklar maaralar, karanlk sokaklarn gzlerden sakl karanlk dehlizlerinde, gvenli evlerin mahzenlerinde) gizli, Medinede ise, Hicretin ikinci ylnda kurulan Mescid-i Nebevide yaplan toplu tapnmalar, dnt gksel Krklar Meclisi kutsal mitosuyla inansal tapnma geleneklerinde simgelemi ve Cemevlerinde srdrlmekteyse, Mslman ibadetini camide yapar, siz mslman deil misiniz? diyebilme yetkisini nereden alyorsunuz? Onlar ancak HakMuhammed-Ali sorgulayabilir; Grg Ceminde Pir, Rehber ve Mrid makamnda oturan Dedeler tarafndan cemdeki canlarn huzurunda onlarn adna zaten yaplyor. Ancak Dedeler de ayrcalkl bir zmre asla olmaz ve olamaz; nk Cemde kadn-erkek, byk-kk, karde- bac, kar- koca, dedetalip birbirine eittir, sadece Candr ve eikte oturanla dekte-postta oturan birdir ilkesi geerlidir. [www.ramazankoc.com] 123
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI smail Kaygusuz
TRKYE'DE ALEVLK TARH

HLAFET SORUNU nce konumuza tariheyle balayalm. nemli tanmlar, belli bal kavramlar ortaya koyalm. Konunun balangc iin Hz. Muhammedin lmnden sonra ortaya kan "Kim halife olacak?" sorusuna dnmemiz gerekiyor:
Peygamberin amcasnn olu ve ayn zamanda damad olan Hz. Ali hem yaknlndan hem de vasflarndan tr belli evrelerce tek aday olarak grlrken bu makama Hz. Ebubekir getirilir. Daha sonraki halifelik seimlerinde de benzer bir ekime yaanr ve srasyla Hz. mer ile Hz. Osman halife olurlar. Hz. Ali, her ne kadar etrafndakiler hakszlk olarak deerlendirdikleri bu seimlere tepkili olsalar da, kendisinden nceki halifelerle atmaya girmez. Ve sonunda hepimizin bildii gibi 4. Halife olarak geer tarihe.
Ancak Emevi Devletini kuran Muaviye sahneye kmtr oktan ve gz slam dnyasnn hkmdarlnda, yani halifeliktedir. Bu nedenle de Hz. Aliye biat etmez, stelik onu Hz. Osmann ldrlmesinden sorumlu tutup i karklk yaratmaya alr. Hz. Alinin ordusu ile Muaviyenin ordusunun kar karya geldii Sffin Savanda Hz. Alinin ordusundan ayrlan bir grup, Hariciler adn alr. Hariciler, Muaviye ordusunun kazand bu savatan 4 yl sonra da Hz. Aliyi ldrrler. YEZDN HALFEL Onun lm zerine, yerine ehlibeytten olan, yani Hz. Muhammedin soyundan gelen Hz. Alinin byk olu Hz. Hasan geer. am ve Msr dnda btn Mslman ehirler kabul eder Hz. Hasann halifeliini. Buralarda ise Muaviye ve olu Yezid hkm srmektedir. [www.ramazankoc.com] 124
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Hz. Hasan, Muaviye ile bir anlama yapmak ve hilafeti ona brakmak zorunda kalr. Ancak bir art vardr: olu Yezidi kendisinden sonra halife ilan etmemesi.
Muaviye bu kurala uymaz ve Hz. Hasan zehirletir.
Muaviyenin halifeliinden sonra hilafet Yezide geer. Yezidin halifeliine itiraz eden bir isim vardr: Hz. Alinin dier olu Hz. Hseyin. Kerbela Olayna giden sre bylece balar. BTMEYEN YAS Babasnn ardndan hilafeti devralan Yezidin basklarndan bktklarn syleyen Kufeliler, Hz. Hseyini ehirlerine arrlar. Hz. Hseyin evresindekilerin uyarlarna ramen bu arya uyar ve beraberindeki 72 yandayla birlikte Medineden bugnk Irak snrlarnda bulunan Kufeye doru yola kar. Bunu haber alan Yezid duruma hkim olmalar iin adamlarn yollar. ki grup, Badata 90 km uzaklktaki Kerbelada karlarlar.
Hz. Hseyin karsndaki orduya seslenip Peygamberin soyundan geldiini hatrlatsa da sonu alamaz. nce sular biter Hz. Hseyin ve beraberindekilerin. Yezidin ordusu, 25 km uzaklktaki Frat Nehrine gitmelerine engel olur. Hz. Hseyinin ordusu susuzluktan perian durumda savamaya balar. 71 kii kltan geirilir Emeviler tarafndan, sra Hz. Hseyine gelir. 10 Muharrem 61 gn ehit der Hz. Hseyin. Emeviler iin zafer saylan bu olay, Alevilerin bitmeyen yasn balatm olur. Bu tarihten sonra Hz. Ali taraftarlar Kerbelada ehit denleri anmak, ektikleri aclar hissedebilmek amacyla Muharrem aynn ilk 10 gn boyunca oru tutarlar. 10. gnde aurenin pimesiyle sonlanr bu oru.
Dolaysyla bir yas dnemidir Muharrem ay onlar iin. Orucun yan sra mmkn olduunca az su imeleri ve elenceden kanmalar da Kerbelann etkisindendir.
ANADOLU ALEVL
Kerbela olayndan sa kurtulan tek kii, Hz. Hseyinin olu Zeynel Abidin sayesinde Peygamber soyu devam eder. Aleviler bu soyun ilk temsilcilerini 12 mam olarak anyorlar. Hz. Ali ile balayan, Hz. Hasan, Hz. Hseyin ve olu Zeynel Abidin ile devam eden bu soyun dier yeleri ise Muhammed Bkr, Caferi Sadk, Musa Kazm, Ali Rza, Muhammed Taki, Ali Hdi, Hasan Askeri ve Muhammed Mehdidir
KUTSAL KILI ZLFKR Kerbela Olayndan sonra 4. mam Zeynel Abidin, ehli beytin dier yelerini ve aralarnda Hz. Alinin ift bal klc Zlfikrn da bulunduu kutsal emanetleri yanna alarak Medineye dner.
744 ylnda sona eren Emevi saltanat sresince Hz. Ali ve taraftarlarna kar taknlan tavr devam eder. Emevlerin ardndan hilafeti devralan Abbasi devleti, nceleri lml grnse de ksa srede benzer basklar uygulamaya balar. Bunun zerine 8. mam Ali Rza, aileyi toplayp Horasana g etme karar alr. 9. Yzyla denk gelen bu gten 400
125

yl sonra yeniden vatan deitirmek zorunda kalr ehlibeyt.
Bu kez Mool istilas neden olur bu deiiklie ve Horasan erenleri olarak anlan grup, Anadoluyu seer yeni vatanlar olarak. Bu erenlerin arasnda yer alan Hac Bekta Veli, Anadolu Aleviliini hayata geirecektir.
KIZILBALIIN KKEN Aleviler, slamln gerek biiminin Alevilik olduunu, Muhammet`ten sonra gelen ilk halife dneminde slamln gerek yapsnn bozulduunu ileri srerler. Hele Emeviler dneminde slamln tmyle ykldn savunurlar.
Alevilik konusunda ok nemli aratrmalara imza atm olan tarihi Irene Melikoff, "Kzlba Sorunu" adl kitabnda Alevi adnn Aleviliin ortaya kndan ok sonra kullanlmaya baladn sylyor, Osmanl mparatorluu dneminde Alevilere verilen adn Kzlba olduunu belirtiyor.
Bu ad, Safevi askerlerinin taktklar kzl balktan geliyor. Safevilerle Alevilerin balants ise yle aklanyor: ah smailìn kurduu Safevi devleti, Osmanllarà kar sava atnda Aleviler onlarn yannda yer alr ve Safevilerin kzl balklarn takarlar.
aldran Sava`nda Safevilerì yenen Yavuz Sultan Selim bu ihaneti unutmaz ve Kzlbalar adn takt bu gruba kar sava aar. Pek ok Alevinin kellesi vurulur bu dnemde ve bugnlere kadar tanan devlet - Alevi atmas balar Anadolu topraklarnda. BEKTALK VE ALEVLK Alevi aratrmacs Fuat Bozkurt, Kzlbaln Safevi hkmdar ah smail tarafndan kurulan Erdebil Tekkesi`ne dayandn, Aleviliin Baba lyas ve Hac Bekta kkenli olduunu, ancak 16. yzylda bu Alevilik szcnn kullanmda olmadn belirtiyor. Ve nc kol olan Bektailikten sz ediyor.
Tpk Anadolu Alevilii gibi kaynan Hac Bekta Veli`ye dayandran bu retinin fark; rgtl, yerleik ve Osmanl`dan yana olmas. Hac Bekta Veli`nin yolundan giden ve Osmanllarla ilikide bulunan baz derviler, Hristiyan ocuklar arasndan devirilen askerlerden oluan Yenieri Ocana balanrlar.
Ama, hem bu dervileri devlete balamak hem de fethedilen lkelerde yaayanlara Osmanl propagandas yapmaktr. Bylece Bektailik Balkanlar`da yaylr, Osmanl Devleti`nin tarih sayfalarndan kmasndan sonra bile etkinliini srdrr.
Bektailik ile Alevilik arasndaki en temel fark ise udur: steyen herkes Bektai olabilir ama Alevi olarak domam hi kimse sonradan Alevi olamaz.
Tarihi Irene Melikoff, "Alevi Kimlii" adl kitapta yaymlanan makalesinde II. Mahmutùn Yenieri Oca`n kaldrmasyla birlikte Anadolu`da etkinliini yitiren Bektailiin yerleik dini kurallara uymay reddettiini, 20. yzyla gelindiinde ise ilerici fikirleriyle ne ktklarn, bunun sonucunda da pek ounun Mason olduunu, Jn
126

Trklere katldklarn, cumhuriyet kurulduunda ise Atatrk ile laik dzenin en byk destekisi olduklarn sylyor.
ALEVLER VE ATATRK Ayn kitapta "Antropoloji ve Etnisite: Yeni Alevi Hareketinde Etnografyann Yeri" adl makalesi bulunan sosyal antropolog David Shankland`n satrlar da bu gr destekliyor: "Cumhuriyet ynetiminin kazand zaferlerden birisi de, Osmanl mparatorluu tarihinin en kanl sayfalar arasnda yer alan Alevi-Snni atmasnn byk oranda azaltlmas olmutur."
Her ne kadar 1925`te yrle giren Tekke ve Zaviyeler Kanunu, Alevi inan sistemine sert darbeler vurmu olsa da, Aleviler Kemalist cumhuriyeti kendilerine bir gvence olarak grmekten vazgemediler. Ancak yaadklar tek hayal krkl bu kanunla btn tekkelerin kapatlmas deildir. 1938`de yaanan Dersim olay, Alevilerin uradklar hakszlklara eklenen bir sayfa olur. eyh Sait isyan srasnda Atatrk`n yannda yer alan Alevi airet aalar, daha sonra karlatklar bask ve zerlerine yollanan askerler nedeniyle akna dnerler. KTAP PATLAMASI Alevilerin destekledikleri ve bir kurtulu olarak algladklar cumhuriyetin ilk yllarnda kaleme alnan yazlar ise genellikle Alevilii slamiyet ncesi Trkle zg bir inan olarak grmek eilimindedir. 1920`lerde Fuad Kprl ve Baha Said, 1950`lerde Abdlbaki Glpnarl Alevi retisi zerine nemli almalar yapar. 1950`lerde Demokrat Parti`nin lkede yaratt zgrlk rzgarndan faydalanan yazarlar sayesinde Alevilikle ilgili yaynlar epeyce hareketlilik kazanr.
zellikle stanbul`daki Maarif Ktphanesi ve Ankara`daki Emek Basmevi birok popler kitap yaymlar. Ayn dnemde byk blm krsal alanda yaayan Alevi cemaati, siyaset zerinde etkili olabileceini de fark eder. 1960`lara gelindiinde Alevi cemaati sol akmlarn rzgrna kaplr, dini kimliklerini bir yana brakp sosyalizme ynelirler. 1970`lerde kyden kente yaanan youn gle birlikte eitim grm Alevilerin saysnda da art olur. 1980`lere gelindiinde ise sosyalizmin eski nemini kaybetmesiyle birlikte Alevi cemaati kimliklerini sorgulama dnemine girer. Zaman, Alevilii yeniden kefetme zamandr.
Kimliklerini kefetmek, gemii gzden geirmek ve yeniden bir `cemaat` olmak arzusundaki Alevilerin bu talepleri, 1990`larn banda Alevi dernekleri ile Alevilikle ilgili kitaplarda ve sreli yaynlarda bir patlamaya neden olur. Kendilerini tanmak isteyenlerin dnda Snnilere tantmay amalayanlar da bu yaynlarn arasnda yerini alr.
Yine `90 sonras Alevilik konusuna younlaan Alev, Der, Horasan, Pencere, Can gibi yaynevlerinin yan sra, belli bir dini ve etnik kkenle ilikilendirilmeyen pek ok byk yaynevi de bu konuda yaplm aratrma ve incelemeleri okurla buluturur.
FARKLI YAKLAIM `90`larla birlikte art arda kurulan Alevi dernekleri hzla yaylr. AKP Milletvekili Reha amurolu, "Deien Koullarda Alevilik" adl kitabnda bunun ardndaki en nemli itici gcn Alevilerin slamcln ykseliine kar
127

duyduklar savunma igdsnde yattn belirtiyor.
Saylar olduka fazla olan bu oluumlar Alevilie yaklamlar asndan balk altnda toplamak mmkn:
DEVLETTEN TALEPLER Bugne gelindiinde ise Alevilerin devletten taleplerini yinelediklerini gryoruz. Avrupa Birlii raporlarna gre bugn Trkiye`de yaayan Alevilerin says 15 - 20 milyon. Talepleri ise inan nderlerinin devlet memurluuna balanmalar, cem evlerinin ibadethane olarak tanmlanmas ve okullarda verilen Din Kltr ve Ahlak Bilgisi derslerinin ya kaldrlmas ya da bu derslerde Alevilie kayda deer bir dzeyde yer verilmesi ynnde.
AB`nin Alevilik sorunu zerine hazrlad raporlarda Trkiye`nin notu pek parlak grnmyor son yllarda. Hkmet bu notu dzeltmek amacyla baz giriimlerde bulundu. Bunlarn arasnda parlamentoya Alevi kkenli milletvekillerini sokmak, lise ders kitaplarna Alevilik ile ilgili blmler koydurmak bulunuyor. BRLKTE YAAMAK Milyonlarca kilometrekarelik bir alana yaylan bir imparatorluun yzlerce yl hkm srd topraklarda yayoruz. Farkl etnik ve dini kkenden milyonlarca insan; Snni, Alevi, Hristiyan, Yahudi, Ermeni, Rum, Krt, Bonak, Laz, Arnavut ve daha niceleri.
Birlikte bar iinde yaamak, karndakini anlamaktan geiyor. Anlamak iin de tanmak lazm. Bu sre `doru bilgilerle` tamamlandnda seviyor insanlar birbirlerini. Gemiini, yaralarn, zaaflarn en az zaferleri ve hatalar kadar bildiine elini uzatabiliyor gvenle.
Madem ki hepimiz `buralyz`, nce bilmekle, renmekle, karmzdakinin hikyesini dinlemekle balayalm. Bu hikayelerin, objektif kalemlerden kma edebi ve edebiyat d kitaplarda yer alan rnekleri hi kukusuz en byk rehberimiz olacak.
"HER NE ARARSAN ARA, KENDNDE ARA"

Hac Bekta Veli, Osmanl mparatorluu`nda 14. yzyldan itibaren byk etkinlii olan Bektai tarikatnn piri. Onun sylencelere dayal yaam, zaman zaman insanst zellikler vakfedilerek de olsa "Vilyet-nme-i Hac Bekta- Veli"de aktarlyor. 13. yzylda yaayan Hac Bekta`n grleri; bugn hl Anadolu`nun yan sra Balkanlar, Arnavutluk, Yunanistan, Bulgaristan, Bosna, Kosova ve Makedonya`da hkm sryor. En nemli eseri, Arapa yazd "Maklt"tr. Kitap; "eriat", "Tarikat", "Marifet" ve "Hakikat" adl drt kapdan ve her kapya ait 10 makamdan sz eder. Sekiz ayr blmden oluan "Maklt"n, birinci blmnde "Ansr- Erbaa", drt elementten, yani hava, su, toprak ve ateten yola karak drt eit Mslman imaj sayar: bidler, Zhidler, Marifet Ehli ve Muhibler. Hac Bekta Veli`ye ait olduu sylenen, ama nshalar bulunmayan eserler ise unlar: "Hadis-i Erbaìn erhi", "Maklt- Gaybiyye ve Kelimt- Ayniyye", "Hunda-nme" ve "ss`l-Hakika" .
128

Ahmet Yesevi dergahnda yetien Hac Bekta Veli`nin Alevi-Bektai retisinin temelini oluturan felsefesi, insantanr-doa sevgisine dayanan hmanist bir gr zerine kurulu. Onun anlaynda dinin kayna tanr korkusuna deil, tanr sevgisine dayanr. Bugn hl geerliliini koruyan dncelerini, iirleri ve deyilerinde grmek mmkn. Hac Bekta Veli`nin veciz szlerinden bazlar: Ara, bul. ncinsen de, incitme. Murada ermek sabr iledir. Doruluk dostluk kapsdr. Eline, beline, diline sahip ol. Her ne ararsan ara, kendinde ara. Arifler hem ardr hem artc. Bir olalm, iri olalm, diri olalm. Marifet ehlinin ilk makam edeptir. Nefsine ar geleni kimseye tatbik etme. limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr. Dnce karanlna k tutanlara ne mutlu.
YED ULULAR VE SZL EDEBYAT

Alevilikte szl edebiyatn yeri byk. badetlerinde, cem ayinlerinde retilerinin nderleri saydklar ozanlarn iirlerini okuyan Aleviler iin yedi ozann yeri ayr. Deyileri, Aleviler iin adeta kanun saylan bu yedi ozan Yedi Ulular olarak anlyor. iirleri ve deyileri gnmzde de popler olan bu ozanlar Seyyid Nesimi, ah Hatayi, Fuzuli, Yemini, Virani, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet. Tasavvufi gr benimseyen ve Hallac Mansurùn izinden giden Nesimi`nin eserleri Trke ve Farsa divanlar. Safevi hkmdar ah smailìn mahlas olan Hatayi, Alevi cemlerinde nefesleri en sk tekrarlanan ozanlardan biri. iirlerini hem Trke hem Arapa hem de Farsa syleyen Fuzuli, Divan edebiyatmzn en nemli isimlerinden biri. Kerbela Olay`n anlatan "Hadikat Seda" (Mutlularn Bahesi) en nemli eserlerinden. Yedi Ulular`dan Yemini`nin Hz. Ali`nin mitolojik yaamn konu edinen "Faziletname" adl kitab 7 bin 300 beyitten oluur ve Alevilerin temel kitaplarndan biridir. Bir Bektai ozan olan Virani`nin 300è yakn aruz vezniyle syledii iiri olduu syleniyor. Asl ad Haydar olan Pir Sultan Abdal, Fuzuli`den sonra ad en ok anlan Yedi Ulular yesi. iirlerindeki uyak, l, biim ve dil asndan halk edebiyatnn dna kmad. Hi aruz vezni kullanmayan Pir Sultan`n iirleri genellikle drtlk formunda. Kul Himmetìn Hz.Ali, 12 mamlar ve Hac Bekta Veli`yi anlatt nefesleri, her Alevi ceminin vazgeilmez nefesleri arasndadr. yi bir tekke ve tarikat eitimi gren Kul Himmet, Pir Sultan Abdal`n da mrididir.
ATE- AKA
Gel gel yanalm Ate-i aka! ule verelim Ate-i aka! Evvel aldandm Pek kolay sandm
129

Dnce yandm Ate-i aka! Ey padihm! Affet gnhm, Yanmaktr krm Ate-i aka! Aman erenler, Vrn erenler, Yandm erenler Ate-i aka! Vrn erenler, Dostà gidenler, Yandm erenler Ate-i aka! Vrm yitirdim, Dostà gtrdm, Getim oturdum Ate-i aka! Ak ehli lmez, Yerde rmez, Yanmayan bilmez Ate-i aka! Mansr u Hall, Dr zre mi`r, Sen de gzn a Ate-i aka! Seyyid Nesimi, Terk etti resmi Yandrd cismi Ate-i aka!
NESM
YALAN DNYA Yr bire yalan dnya Yalan dnya deil misin Hasan ile Hseyinì Alan dnya deil misin
130

Ali bindi Dldl ata Can dayanmaz bu firkate Boz Kurt ile kyamete Kalan dnya deil misin Tanr`nn Aslan`n alan Dldl` dalara salan Yedi kere ssz kalan Kalan dnya deil misin Bak u ka, bak u gze Cier kebab oldu kze Muhammedì bir top beze Saran dnya deil misin Pir Sultan`m ne yatarsn Kurmu arkn dnersin Ne konarsn ne gersin Kalan dnya deil misin
PR SULTAN ABDAL
BEN CANDAN USANDIRDI Beni candan usandrd cefdan yr usanmaz m Felekler yand hmdan murdm emì yanmaz m Kamu bimrna cnn deva-y derd eder ihsan Nin klmaz bana derman beni bimar sanmaz m hicran yanar cnm dker kan em-i girynm Uyadr halk efgnm gara bahtm uyanmaz m Gl-i ruhsrna karu gzmden kanlu akar su Habibim fasl- gldr bu akar sular bulanmaz m Gmm pinhan tutardm ben dediler yre kl ren Desem ol bi-vef bilmen inanr m inanmaz m Deildim ben sana mil sen ettin aklm zil Bana ta`n eyleyen gfil seni grge utanmaz m Fuzli rind-i eyddr hemie halka rsvdr Sorun kim bu ne sevddr bu sevddan usanmaz m
FUZUL
131
YAVUZ, 40 BN ALEV'Y KEST M?
Yllar nce Bakde bir mzeyi geziyoruz. Adnn rade olduunu rendiimiz hanm rehberimiz ah smailin aldran savan Osmanl toplar yznden kaybettiini alamakl bir tonda anlatyor. Besbelli hayran olduu ah smail aldranda bir duvar tekil eden toplarmz geemeyince hiddetinden klcyla topun azna yle bir vurmu ki, tuncu parampara etmi! Burada efsanenin kendisine taklmayn derim. Trk olduunu dndmz Azeri kardelerimizin bu savata ah smailin ordusunda saf tutmalar ve Yavuzu saldrgan bir igalci olarak grmeleri beni artt.
132
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bir de zellikle baz Osmanl kart kesimlerin dillerine doladklar ve maalesef smail Hami Danimend gibi ateli Osmanl yanls Snnilerin de ii-Alevi husumetlerinden tr kprttkleri Yavuzun 40 bin Aleviyi kestii sylentisi var. Yavuz Sultan Selim, Douda namalup unvanna sahip ah smailin adamlarnn Tokat ele geirip kendi adna hutbe okuttuu, hatta Ktahya nlerine kadar geldii, Bursay tehdit ettii ve Rumelideki kardeleriyle bulumalarna ramak kaldklar bir ortamda tahta km buldu kendisini. stelik de bir Osmanl ehzadesi olan yeeni Murad, iilii kabul etmi ve ah smailin yanna kamt. Yani Safevi etkisi, brakn halka yaylmay, bizzat saraya kadar girmiti. Burada zellikle belirtmek istiyorum ki, Yavuzun birinci sorunu, bir inan olarak Alevilik deil, Fransz tarihi Jean-Louis Bacque-Grammontun akl dolu deyiiyle, Safevi Devletinin Anadoludaki Alevileri beinci kol, yani istihbarat unsuru olarak, daha da nemlisi, devleti ykacak tertipler iine girecek potansiyel bir ibirliki g olarak kullanmaya kalkmasyd. ah smailin gerek niyetinin Osmanly i bir devlete dntrerek bir darbede bana gemek olduuna ve bu uurda altna dair gl kantlar bulunuyor. Nitekim 1511 Nisan-Temmuz aylarnda Bursadan Antalya ve Kayseriye kadar yaylan, Anadolunun byk blmnn yaklp yklmasna ve 50 bin insann lmne yol aan ahkulu syan da gerek bir ders olmutur Yavuza. Anadoludaki Aleviler ya rana g edip ah smailin saflarna katlyor veya muhtemel bir Anadolu seferinde ona destek vereceklerine dair iaretler veriyorlard. Osmanl Devletinin 1402de iine yuvarland fetret devri yeniden yaanacak myd? Bu soru, 112 yldr hi bu kadar sarsc olmamt.
Bunun zerine Yavuz, hem rana insan kayna salayan g nlemek, hem de Safeviler zerine dzenleyecei seferde arkasn salama almak iin Mustafa Akdan deyiiyle, ah smaile ballklar, sadece din bir inan olma izgisini aarak, para yardm, asker olarak gidip ordusuna katlma, Kzlbalk propagandas yapmak ve aha casusluk etmek gibi yollarla hizmet ettikleri sabit olanlar hakknda kovuturma balatt. Bu kovuturmann bir tr filemeye dntn biliyoruz. Tutulan defterlere yukardaki eylemlere karm 40 bin Kzlban adnn geirildiini, bunlarn tutuklanp sorguya ekildiklerini biliyoruz. Sulu bulunanlar elbette idam veya hapisle cezalandrlmtr. Ancak bu kovuturma sonunda ne kadarnn idam edildiini, ne kadarnn hapse atldn veya srgne gnderilip serbest brakldn bilmiyoruz. te o 40 bin kii, bu kovuturma maksadyla filenen ve yakalanan casuslar, dmana yardm ve yataklk yapanlar, daha nce ah smailin ordusunda savam olanlar, propagandasn yapanlard. Ve hepsinin ldrldne dair en ufak bir kant olmadn yine Bacque-Grammont sylyor: Grnd kadaryla, bu byc av, zellikle olaylara bulaan tmar sahiplerini yerlerinden atmak ve bilinen elebalar ldrmekten ibaret kald. 1513 ya da 1514te olan 40.000 sapknn krlmas efsanesinin destekleyen hibir kant yok elimizde; saylar karsnda doulu ba dnmesiyle alabildiine damgal grnyor bu. (Bkz. Ed.: Robert Mantran, Osmanl mparatorluu Tarihi, I, Cem Yay. 1995, s. 173) 40 bin aileyi, yani ortalama 200 bin nfusu ilgilendiren bylesine byk apl bir katliamn belgelere de bir ekilde yansmas gerekmiyor muydu? te Alevi kkenli olduu bilinen tarihi Mustafa Akda, Yavuz Selimin o zaman, Kzlba mezhepli 40 bin kii ldrtt hakknda tarihlere gemi bir rivayet vardr Ancak, biz bunu pek iirilmi bir say bulmaktayz. nk bu Padiah devrine ait pek ok mahkeme [www.ramazankoc.com] 133
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI defterleri hl elimizdedir. Bunlar zerinde yaptmz aratrmalarda, bu apta kitle idamlarna rastlayamadk. Eer yle kanl bir olay geseydi, bu defterlerde yer almas zorunlu idi. szleriyle bu balonu patlatyor. (Trkiyenin ktisad ve tima Tarihi, 2, Tekin Yay., 1979, s. 154) Tarih ne ekmise siyasetten ve efsanelerden ekmitir. ( Mustafa Armaan, 27 Ocak 2008, Zaman )
ALEV-BEKTA KLTRNDE KURAN NANCI *

Her kltr bir ynyle kendi kutsal kitab ve onun etrafnda ekillenmitir. Hristiyan kltrnn temelinde Kitb- Mukaddes olduu gibi, slm kltrnn temelinde de Kur'n- Kerm ve onun yorumu ve aklamas olan snnet/hadis vardr. Kendisini slm kltr olarak tanmlayan bir kltrn Kurn ve hadisten bamsz hareket etmesi ve kaytsz kalmas dnlemez. Bu durum Alev-Bektailik iin de geerlidir. Alev-Bekta kltr dikkatlice incelendiinde bu kltr oluturan esaslarn nemli bir ksmnn Kur'n- Kerm ve hadislere dayand grlecektir. Btn Mslmanlar gibi Alev-Bektiler de Kur'n- Kermi kutsal kitap ve Hz. Muhammedi peygamber olarak kabul ve tasdik ederler. Mevcut Alev-Bekt metinlerinden bunu kolayca tespit etmek mmkndr. Ancak Alev-Bektilerin Kurn ve hadisi kabul ve yaklamlarnn farkl olduu bilinmektedir. Konuya vahiy ve ilh kitap noktasndan baktmzda, Alevilik-Bektailiin klasik kaynaklarndan Buyruka gre vahiy gereinin kabul ve daha nemlisi dinin kaynann vahiyle irtibatlandrlmas dikkat ekicidir. Buyrukta vahiy kelimesi bir defa gemekte, Prin nem ve zelliklerinin sayld balk ierisinde Hz. Ademden Hatemi Enbiyaya (Hz. Muhammede) gelinceye kadar mezhep, yol ve erkan yok idi. Muhammed Mustafa ve Aliyyel Murtaza Hazretleri geldi. Yeil hatla vahiy geldi1 ifadelerine yer verilmekte, dinin de bylece ortaya kt nakledilmektedir.2 Yaratcnn konuan ve mesaj ileten ynne zaman zaman dikkat eken Buyruk vahiy gereini kabul ettikten sonra vahyin tezahr olarak Allahn insanlara kitap gnderdii vakasn da akca dile getirir. Buyruun yirminci balnda, Ulu Tanr kitap gnderdi. eytann yolunu, doru yolu ak-seik gsterdi: Ey kullarm! eytana uymayn. O sizin dmannzdr. Ben size doru yolu da eri yolu da bildirdim buyurdu 3, denilmektedir. Bu ifadede isim ve saylarna iaret edilmeksizin Tanrnn kitaplar gnderdii net bir biimde ifade olunmaktadr.4 Yeryzne, insan oullarna doru yolu gstermek iin drt kutsal kitap inmitir. Bunlar Tevrat, Zebur, ncil ve Kurndr. 5 Ayrca Tanrnn ne kadar srr varsa, indirdii drt kitapta bildirildii belirtilir. 6
134

Alevilik-Bektailiin klasik kaynaklarndan Buyruka gre Kurn, Cebrail vastasyla Hz. Muhammede nazil olmu, iinde her ne bildirilmise iman edilmesi gereken bir kitaptr. Buyrukta bu husus yle aklanmaktadr:
Ve dahi ncil sya, Tevrat Musaya, Zebur Davuda, Kurn Muhammed aleyhisselama nazil olmutur.(...) man una derler ki, Cebril aleyhisselam Hak celle ve al hazretlerinin indinden Sultan- Enbiya Efendimize getirdii hazret-i Kurn iinde her ne emir olundu ise ona iman etmek. (...) te imn budur.7
Kurn, Cebrail vastas ile bildirilmi, Hz. Muhammedin azndan karak yazlan Allah Kelam 8 veya Hz. Muhammedin gnlne yansyan, gnlnde tecelli eden bilgilerin onun sezgisel akl tarafndan yorumlanmas, yorumlanp aklanmas9 eklinde de tanmlanmaktadr Muhtemelen birisi olarak bilinen S. Hseyin b. Gayb, Alev ve Bektaler arasnda yaygn biimde okunan erhu Hutbetil-Beyn adl eserinde Kurnla ilgili yer verdii u bilgiler onlarn Kurndan ne anladklarn ortaya koymas asndan nemlidir:
Btn Kurnn sureleri yz on drt suredir. Ve ayetlerinin adedi, alt bin alt yz altm alt ayettir. Kelimelerin adedi yetmi bin dahi yz seksen dokuz kelimedir. Btn harflerinin adedi yz yirmi bir bin be yz seksen be harftir. Bu alt bin alt yz altm alt ayet-i Kurnn iki yz ayeti zekat, yz ayet sadaka, on drt ayet hayz, elli ayet nikah, bin ayet ticaret, bir ayet tk (kle azat etme) hakknda inmitir. Bin yediyz ayeti kssalarla, nceki mmetlerin peygamberleriyle olan maceralar ve mut olmayanlara gelen azblar ve Yakub (a.s) ve Ysuf (a.s) ve kardeleri arasnda geen kssalarla ve peygamberleri tanma ve bilmeyle ilgilidir. yz yetmi be ayet kyametin saati, alameti, sura fleme, kyamet ahvali ve hesap, azap ve cennet ve cehennemin vasflaryla alakaldr. Geri kalan ayetler ashp hakknda ve ehl-i beyt hakknda gelen menkb,ve nsih ve menshdur. Her ki Kurn bildi cem nesneye ilm-i muht old.10
Kurnla ilgili tanmlayc ve tantc bu bilgilerden sonra Alev-Bekta eserlerinde Kurn- Kerm konusunda ifade edilen grleri; Mahiyeti ve Kutsall, Mevcut Kurnn Gvenilirlii, nan, Adab-Erkan ve Ahlk Asndan Kaynak ve Referans Deeri ile Anlam ve Yorumu eklinde drt ana balkta toplamak mmkndr. 11
a) Kurn- Kermin Mahiyeti ve Kutsall

Alev-Bektailikte; Hz. Muhammede inen kutsal kitaptr12 Kurn- Kerm, kutsal olduu gibi13 vahyin sonuncusu14 ve Hz. Peygamberin mucizesidir.15 Buradaki kutsallk, olduka belirsiz bir kutsallktr. Bu balamda analojik bir yaklamla denilebilir ki, Kurnn Aleviler nezdindeki kutsall, Snnilerin Tevrat, Zebur ve ncile ilikin kutsallk telakkileriyle hemen hemen ayndr. Alevilik de Kurna teorik belki retorik demek daha doru olur- dzeyde bir kutsallk yklenir. Bununla birlikte Kurnn Alev gelenekte ritelistik kutsallna da bulunmaktadr. Bu kutsallk, Kurnn muayyen zaman ve meknlarda okunmas eklinde tezahr eder. Nitekim gnmzde Anadolunun muhtelif yrelerinde yaayan kimi Alevilerce, kutsal gn ve gecelerin ihyasnda, cem ayinlerinde vefat etmek zere olan kimsenin baucunda, taziyede, yani vefat eden kimsenin yedinci, krknc ve elli ikinci gnlerinde Kurndan pasajlar okunur. Ne var ki, buradaki okuma, tpk Snni gelenekte olduu gibi- sadece teberrken tilavet etmekten te bir anlam ifade etmemektedir.16 Alevilere gre, Kurn mukaddestir. Ancak iann etkisinde kalan baz Aleviler Kurnn muharref olduunu ileri srerler. Bunlara gre Kurn tahrif etme crmnn sahibi ise Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Osman ve Ben meyyedir. Fakat bu iddiay ispat edecek argmanlar yoktur. 17
b) Mevcut Kurnn Gvenilirlii

Alev-Bektailiin klasik kaynaklarnda Kurn, Allah kelam olmasndan dolay kutsallndan bahsedilerek tazim edilir ve ek phe olmad belirtilir.18 Gnmzde baz Aleviler klasik kaynaklarn aksini, yani Kurnn tahrifini iddia ederler. Bir ksmnda bilgi eksikliinin hemen fark edildii bu iddialar yle zetlemek mmkndr; Kurn Hz. Osman zamannda yazya geirilmitir. Elde bulunan tek yazl kaynaksa Ali ve taraflarnn kabul etmedii, merin kz Hafsadaki Kurndr. Dier blmler ise hafzlardan derlenen yetlerdir. Ali ve taraflar ise Kurn kabul etmemi, kendileri yeniden toparlayp yazya geirmilerdir. Ancak bu Kurn sonralar ortalarda grlememitir. Ali taraftarlar tarihin her dneminde gerek Kurnn kendilerinde olduunu syledilerse de bu Kurn hibir zaman bulunamamtr.19 Kurnda Hz. Ali ile ilgili ok sayda ayet varken Hz. Alinin vefatndan sonra Muaviye tarafndan ve daha sonraki dzenlemeler srasnda bunlar yok edilmitir. 20 Kurnda 6666 ayet bulunmas gerekirken21 imdi 432 ayet eksiktir. ddiaya gre, bu ayetlerin ou; Hz. Ali ve ailesi ile ilgilidir.22 Sretul-Vilyet Hz. Ebubekir, Sretun-Nbvvet de Hz. Osman tarafndan Kurndan kartlmtr. 23 Yine, Osman nshasnda sureler karma kark bir hale getirilmis, ini sirasi dikkate alnmam,24 Alak suresi ilk ayetler olmas gerekirken 96. Sraya konmus, Mide sresi nc ayet, son ayet olmas gerekirken beinci srede yer alm, Mekk ve Meden ayetler birbirine karm, baz ayetler farkl srelerde tekrar edilmi, baz srelerin ayet saylar da deitirilmitir. 25 Dolaysyla, Hz. Muhammedden sonra Hz.
Alinin dlanarak, Kurn kendilerine gre yazdlar, bugn, okunan Kurn peygamberin Kitabi, Allahn emri, Peygambere aittir denilmesi
135

yanltr. 26 eklindeki baz ifadelerin ise daha keskin ve mevcut Kurn nazar- itibara almayan bir arma sahip olduu
gzlenirse de, bu grlerin gnmz Alevilik-Bektailiinin ortak kanaati olduunu sylemek mmkn deildir27
Kurn- Kerim ile, zellikle tahrifle ilgili gruler kimi zaman elikiler de barndrmaktadr. Nitekim, bir taraftan baz ayetlerin yok edildii, 6666 ayet olmas gerekirken eksik olduu ifade edilirken, 28 dier taraftan Kurn- Kerimin, Yce Allahn korumas altnda olduunu, bunun Zikri/Kurn biz indirdik. Onu koruyacak olan da biziz29 ayetiyle ifade edildiini, bu kutsal kitap hakknda yaplan dedikodularn etkili olamayacan, ona batln yaklaamayacan, Mslmanlar ne kadar blnrse blnsn Kurnn her yerde ayn varln koruyacan, Aleviler hakknda Kurnn tahrifine ynelik ithamlarn haksz olduunu dile getiren eserler de bulunmaktadr.30 Bunlara ilaveten Alevilik-Bektailiin klasik kaynaklarndan Buyrukta Kurann eksik olduu ya da deitirildiine dair en kk kayda rastlanmamaktadr. Sonu itibaryla, Kurnn tahrifiyle ilgili iddialarn hibir mesnedi yoktur. Kald ki, bu iddialar, yazl belgesi bulunmayan, sadece azlarda dolaan sylentilerden ibarettir eklindeki ifadelerle baz Alev dedeleri tarafndan da reddedilmitir. Ayrca btn bu iddialara ramen, mevcut Kurn metnine alternatif metin retmek, hibir zaman mmkn olmamtr. 31
c) nan, Adab-Erkan ve Ahlk Asndan Kurn- Kerimin Kaynak ve Referans Deeri

Gerek klasik ve gerek Alev-Bekti eserlerinde Kurn- Kerimden sayg ifadeleri ile sz edilmekte, inan, ibadet-erkan ve ahlaka ilikin grlerin temellendirilmesinde sk sk Kurn ayetlerine bavurulmaktadr. Alevi-Bektailikte inancn kayna da Kurn grlr, eitli ayetlerle inanca ilikin hkmler delillendirilir. Sz gelimi, slmn temel artlar olan; Tevhidin, Adaletin, Nbvvetin, Medn ve32 mametin kayna33 Kurn- Kerimdir. Takyyenin cevaz,34 slm Dininin temelinin, Ehl-i Beyti sevmek olduu,35 Alevi felsefesinin temelinde insann yer al36 eitli ayetlere dayandrlr. Yine gnmz Alevi-Bektai eserlerine gre; Tevellnn37 ve Teberrann38 kayna, Kurn- Kermdir. Ayrca, Kurn ayetlerinin Alevi-Bektai nefeslerinde de kullanld, bunun laubalilik olarak alglanmamas gerektii ifade edilmitir.39 Gnmz Alevi-Bektai eserlerinde, Alevi-Bektailiin ibadet ve uygulamalarda Kurndaki emirlere dayand40 ayinlerde, nikah trenlerinde, lmle ilgili toplantlarda o ilerle ilgili Kurn ayetlerinin okunduu41 slmiyetin bir yorumu olarak Aleviliin; Cem, Dar, Semah,Musahiplik, krar, Tevhid gibi inan kurumlarnn temel dayanann da Kurn- Kerim ile Hz.Muhammed ve Hz. Alinin uygulamalar olduu vurgulanr.42 Dedebaba B. Noyann ifadesiyle Bektailer, Kurn- Kerimin
btn emirlerine hakiki manalaryla uyan kimselerdir. 43

Erkann uygulanmas esnasnda da eitli ayetler ibadetin bir paras olarak okunmaktadr.44 rnein, krarda,45 Musahiplerin grgsnde,46 Delil uyandrmada,47 On iki hizmetin balamasnda48 Kurn- Kermden eitli ayetler okunmaktadr.49 Btn bunlarla birlikte Alevilik-Bektailiin klasik kaynaklarndan Buyrukta ele alnan 40 balktan 31inde Kurnla ilikisinden sz etmeksizin Kurn terimlerin getii, 10 balkta Kurndan bir veya birden fazla ayete yer verildii 12 balkta da ismi zikredilmek sretiyle Kurana gnderme yapld grlmektedir. 50
d) Kurn- Kermin Anlam ve Yorumu (Tefsr veTevl)

Alevilik-Bektailikte Kurn, bir zhir bir de btn olmak zere iki anlam dzeyine sahiptir. Asl olan btn anlamdr. 51 Alev inancnda, Kurann, emirleri, cezalar ve mkfatlar kapsayan d anlam (zahir yn) eriatn karldr ve namaz, oru, zekt, hac gibi yaptrmlardan oluur. Btn ynn karl ise hakikattir ve slmiyetin insanda gerekletirmek istediini hedef alr. Hakikate ise Tarikat ve Marifet kaplarndan ulalr.52 Drt kapdan birincisini yani eriat am olan Alev-Bekta iin zaten zahir anlamla ilgilenmek anlamsz ve gereksiz olmaktadr. Alevi-Bektailie gre Kurn- Kerm, yalnzca harflerden oluan kelimeler ve cmleler topluluu olmayp zel bilgi ile anlalabilir ve drt ey ierir. Bunlar Cafer-i Sdka isnad edilen gre gre; 1. Aklanm deyiler, ifadeler (ibareler) 2. retler 3. zel nitelikli, duyumsanabilen lemin zerinde bir baka leme ilikin gizli anlamlar, (letif), 4. Yce mnev retiler (hakikatler) dir.53 Ya da Kurn; Dualar, Hz. Muhammedin yol arkadalarna aklad dz yaz biimindeki bilgiler ve Muhammetin yalnzca Hz. Aliye verdii gizli bilgiler olmak zere blmden oluur. Yazl Kurn Kurn- Smit olarak, Kmil insan olan Hz. Ali de Kurn- Ntk olarak adlandrlr.54 Batn yorumu, doal olarak anlalmas ve yorumlanmas bakmndan serbest bir hareket alan oluturmaktadr. Nitekim bu durum yle ifadelendirilmitir:
Bir Anadolu (ya da Balkan) Alevisi, isterse Hz. Ali gibi namaz klabilir, oru tutabilir, Kurnn her satrna harfiyen uyabilir, istemezse btn bunlar yapmaz. nk onun iin iman, o imann biiminde deil, zndedir. 55
136

Aleviliin Kurn yorumlama konusundaki en belirgin zellii ve onu iadan ayran temel zelliklerden biri, ak hkmlerini de yoruma tabi tutabilmesidir.56 Kimi zaman bu ekilde son derece serbest ve batn bir yoruma kap aralayan ve bunu almeti farika olarak takdim eden gr ne karken, kimi zaman da Hz. Peygamberden Hz. Aliye intikal eden btn bilgisinin imam veya veli diyebileceimiz kimselerin rehberlii olmakszn doru bir biimde anlalamayaca fikri ile karlalabilmektedir.57 Bu durum, gnmz Alevi-Bektailerinin Kurn anlama ve yorumlama konusunda sahip olduklar farkl yaklamlar ifade etmesi bakmndan nemlidir. Ayetlerin yorumlanmasnda Ehl-i Beyt sevgisi ve ya Emev kartlnn ya da tevell-teberr inancnn izlerini grmek mmkndr. Ey iman edenler, Allahtan korkun ve z-sz bir kiilerle beraber olun58 buyrularak z-sz bir kiiler ile Ehl-i Beyt kast edilirken, on iki pnar59 ifadesiyle on iki imama iaret edilmitir.60 Ancak kendileriyle anlama yaptnz
mriklerden...,61 Hani o verdikleri evvelki aht ve beyat ikrarlarn bozduklarndan tr biz onlar rahmetimizden karp lanet ettik...,62 ve sra sresi63 ayetleri Hz. Ebubekir, Hz. mer ve Hz. Osman dahil veda haccnda beyat edip
beyatinden dnenler hakkndadr. Sonu itibariyle Kurn- Kerm konusunda Alev-Bekta eserlerinde ortak noktann Kurn- Kermin btn anlamna ynelmek olduu sylenebilir. Kurn- Kerim ayetlerinin yorumlanmasndaki kiisel yaklam veya batn yorum gelenei ile birbirinden farkl hatta, Kurnn ruhu veya temel karakteri ile uzlatrlamaz sonular karmak mmkn olmaktadr. Kanaatimizce bu durum, kitabi kltrn yerlemedii dnemlerde tasavvufi kavram ve yorumlarn hakiki anlamlar olarak alglanm olmasndan kaynaklanmaktadr.64
1 Buyruk, haz. Sefer Aytekin, s. 14. 2 lyas zm, Kltrel Kaynaklarna gre Alevlik, stanbul, 2004, s. 49. 3 Buyruk, s. 95. 4 lyas zm, Kltrel Kaynaklarna gre Alevlik, s. 49. 5 Buyruk, haz. Sefer Aytekin, s. 111. 6 Buyruk, haz. Sefer Aytekin, s. 111. 7 mam Cafer- Sadk Buyruu, haz. Adil Ali Atalay, Can Yay. stanbul, 1993, s. 12. 8 Ali Aa Varlk, Hanedan- Ehl-i Beyt Neden Hor Grld?, Can Yay., stanbul 1993, s. 101. 9 Esat Korkmaz, Ansiklopedik Alevilik Bektailik Terimleri Szl, Ant Yaynlar, stanbul 1993, s s.219; 10 S. Hseyin Gayb, erhu Hutbetil-Beyn, 7b, 8a 11 Bkz. aban ifti, Gnmz Alev Bekta Kltrnde Hadis, Isparta 2005, s. 16-26. (yaymlanmam doktora tezi) 12 Esat Korkmaz, Ansiklopedik Alevilik Bektailik Terimleri Szl, s. 219. Alev-Bekta kaynaklarnda Kuran Allahn kelamdr. Mahluk deildir. Kim mahluk olduunu sylerse Allah inkar etmi olur rivayetinin yer almas dikkat ekicidir. Bkz. Ahmed Rfat, Mirat, s.136; Feriteh zde, Cvidannme, s. 23 13 Bkz. Reha amurolu, Gnmz Alevliinin Sorunlar, Ant Yay., stanbul 1994, s. 116; .smail Onarl, Kerbela Zalimin Zlmne Bakaldr Destandr (Faik Buluta Yant), s. 194. 14 smail Onarl, Kerbela (Faik Buluta Yant), s. 194. 15 Haydar Kaya, Alev-Bektai Erkn, Evrd Ve Edebiyat, Engin Yay, stanbul 1993, s. 25. 16 Bkz. Mustafa ztrk, Alevilerin Kurn Tasavvuru zerine, s. 58-59. 17 Bkz. Mustafa ztrk, Alevilerin Kurn Tasavvuru zerine, s. 58-59. 18 benem Kitb- Kurn ki, nn iinde hi ek ve gman yokdur. S. Hseyin Gayb, erhu Hutbetil-Beyn, vr. 34a. 19 Gla z., slmiyet Trkler Alevlik Bin drt yz Yllk Muhalefet, Ay yldz Yay. Ankara, 1995, s. 33-34. 20 lhan Cem Erseven, Hangi Ali?, (Alisiz Alevlik Olur Mu? (Ortak Kitap) Ali Akta Hseyin, Bal-Nasuh Barn-lhan Cem Erseven-Sadk Gksu-Burhan Kocadag-Murat Kk-smail Onarl-Baki z-Cemal ener-Ali Yaman-Rza Zelyut, Ant Yay. stanbul1998, s. 45. 21 Hasan Sevin, 2000 Ylnda Ehl- Beyt Gerei Ve Alevlik, Can Yay, stanbul, 2003, s. 115.; Haydar Kaya, Alev Bektai, s. 244; Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 135; lhan Cem Erseven Hangi Ali?, s. 45. 22 Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 135; lhan Cem Erseven, Hangi Ali?, 45. 23 Halil ztoprak, Kurnda Hikmet ve ncilde Hakikat, Can Yay. st. 1990, s. 128. 24 Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 135. 25 Haydar Kaya, Alev Bektai, s. 244-245. 26 Hseyin Gazi Metin (Dede), Alevilikte Cem, Uyum Yay, II. Bsk, Ankara, 1997, s. 35-36. 27 Gnmz Bektailerinin Kurn- Kerime baki asn gsteren rportajlar iin ayrca bkz.Gnmzde Alevilik-Bektailik, DB. Yay.; Dnden Bugne Tercman 23-30 Temmuz 2004. 28 Hasan Sevin, Alevlik, s. 115. 29 Hicr 15/9. 30 Hasan Sevin, Alevlik, s. 330-331. 31 Bilgi iin bkz. Mustafa ztrk, Alevilerin Kurn Tasavvuru zerine, s. 58-59. 32 Haydar Kaya, Alev-Bektai, s. 63-64. 33 Bkz. Haydar Kaya, Alev-Bektai, s. 68-69; Enbiy 21/73, Furkn 25/74, Bakara 2/124. 34 Bkz. Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 50. 35 Bkz. Rait Tanrkulu, Ademi Fark Eden Allah Bilir, Gven Matbaas, Ankara, 1989, s. 16-17; Ali Aa Varlk, slmiyetin z ve Alevlik-Bektailik, Can Yay, stanbul, 2000, s. 38. 36 Bkz. Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 53-54. Ayrca bkz. Bakara 2/30, 32, 33, 34; Araf 7/71, 72, 73, 74; Kaf 50/16. 37 Bkz. Haydar Kaya, Alev Bektai, s. 168-171. Ayrca bkz. Mmtehine 60/12; Fetih 48/10; uara 26/23. 38 Bkz. Haydar Kaya, Alev Bektai, s. 177-178. Ayrca bkz. Al- mrn 3/61; Ahzb 33/57. 39 A. Celaleddin Ulusoy, HnkrHac Bekta Veli ve Alev-Bekta Yolu, Hacbekta 1986, s.187. 40 Haydar Kaya, Alev-Bektai, 127. 41 A. Celaleddin Ulusoy, Hnkr, s. 202. Bu trenler ve okunan ayetlerle ilgili olarak bkz. Haydar Kaya,Alev-Bektai, s. 361-380. 42 smail Onarl, Kerbela (Faik Bulut A Yant), s. 203 43 Bedri Noyan, Bektalik Alevlik Nedir?, s. 10. 44 Bkz. A. Celaleddin Ulusoy, Hnkr, s. 263 vd.; Kutluay Erdoan, Alev-Bektai Gerei, Alfa Yay,stanbul 2000, s. 145. 45 Bkz. Kutluay Erdoan, Alevlik Bektailik, letiim Yaynlar (Cep ni.), stanbul, 1993, s. 52.s. 145. Ayrca bkz. Fetih 48/10. 46 Bkz. Kutluay Erdoan, Alevlik Bektailik , s. 141-142. Ayrca bkz. Araf 7/23; Tevbe 9/119. 47 Bkz. Kutluay Erdoan, Alevlik Bektailik , s. 147. Ayrca bkz. Nur 24/35. 48 Bkz Kutluay Erdoan, Alevlik Bektailik , s. 153. Ayrca bkz. Saffat 37/103-107. 49 Erkann uygulanmas ve okunan ayetlerle ilgili geni bilgi iin bkz. A. Celaleddin Ulusoy, Hnkr, s.263 vd. 50 lyas zm, Kltrel Kaynaklarna gre Alevlik, s. 50-54.
137

51 Reha amurolu, Gnmz Aleviliinin Sorunlar, Ant. Yay. stanbul 1997, s. 116; Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 32-33. 52 Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 32-34. 53 Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 32. 54 Ve mm Ali (Kerremallahu veche) hfz-i eri vahydir. Ve bir mahalde dahi buyurur ki, ene Kelmullahin-ntk S. Hseyin Gayb, erhu Hutbetil-Beyn, vr. 24b ben lim-i tevl-i Kurn ve cem enbiyya gelen kitablar bilici ve benem Tanr ilmine rsih yani her ilmi kem yenba bilici. Yani, ben lim-i tevl-i Kurn ve cem enbiyya gelen kitablar bilici ve benem Tanr ilmine rsih yani her ilmi kem yenba bilici. S. Hseyin Gayb, erhu Hutbetil-Beyn, vr. 68b. 55 Reha amurolu, Gnmz Aleviliinin Sorunlar, s. 116. 56 Reha amurolu, Gnmz Aleviliinin Sorunlar, s. 63. 57 Rza Zelyut, z Kaynaklarna Gre Alevlik, s. 36-37. 58 Tevbe 9/119. 59 Bakara 2/60. 60 Hasan Sevin, Alevlik, s. 55-56. 61 Tevbe 9/ 4. 62 Bkz. Halil ztoprak, Kurnda Hikmet ve ncilde Hakikat, s. 176. Ayrca bkz. Mide5 /13. 63 Bkz. Rait Tanrkulu, Ademi Fark Eden Allah Bilir, s. 121. Ayrca bkz. sr 17/ 7. 64 Geni bilgi iin bkz. aban ifti, Gnmz Alev Bekta Kltrnde Hadis, Isparta 2005, s. 16-26. (yaymlanmam doktora tezi)
* Yard.Do.Dr. Ahmet YILDIRIM ( SD lahiyat Fakltesi, Isparta/TRKYE) n bir tebliinden zetlenmitir.
ALEVLER ve KURBAN BAYRAMI

Kurban, kelime olarak Arapa Kurb szcnden tremitir. Anlam yakn olmak, yaklamak demektir. Dini bir terim olarak kurbanlk, Hakka yaklamak niyetiyle belli gnlerde kesilen hayvana verilen addr. Tevrat'ta ve Kuran tesfirlerinde anlatldna gre, brahim Peygamberin Hakka Eer bir olum olursa onu senin yoluna kurban ederim" diye yakarnn arndan dnyaya gelen olu smaili, verdii sz de durarak, Hakk yoluna kurban etmek ister. Bunun zerine Cebrail tarafndan bir ko indirilir ve smail kurban olmaktan kurtulur. O gnden bu yana, kurban gelenei btn inanlarda yerini almtr. Eski uygarlkarda ok tanrl dnemde, doa st glere ho grnmek, onlardan ktlklere engel olmalarn istemek, kranlarn sunmak iin yaplan dinsel trenlerdi. Tarihsel srete inan mensuplar yalnz insan ve hayvan kesmek yoluyla deil, eitli rnler sunmak yoluyla bu dinsel trenleri gerekletirmilerdir. En eski inanlardan, gnmz ada toplumlarn inancna kadar kurban olgusunun kayna stne eitli varsaymlar ileri srlmtr. Kurban hemen btn inanlarda kanl ve kansz olmak zere iki biimdir. [www.ramazankoc.com] 138
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Kanl kurbanlar insan ve hayvanlar, kansz kurbanlar yiyecek ve ieceklerdir. Kurban inanc adak inancyla da bamldr. nan gerei Tanrya her zaman, ya da o an iin haz vermek zere kurban sunulur. nsanlarn kurban edilmesi ilk alarn yakn dnemlerine kadar srmtr. Bu yklerin mitolojik adan gerekelerini bilim adamlar aklamaktadr. Bir takm doa afetlerine kar Tanrlarn gazabndan kurtulmak iin gen insanlarn kurban edildii tarihi tapnaklara halen Anadoluda rastlanmaktadr. brahim peygamber zamannda, smailin yerine inen koun kurban edilmesiyle, insan kurban etme gelenei kaldrlmtr. Mslmanlkta kurban kesmek Hicretin ikinci ylnda emredilmitir. Hanefi mezhebine gre kurban kesmek vaciptir. Snni mezhebe gre bayram namazna giden sevap kazanr, yapmayan inkar eden dinden kmaz. Snni slamda 5 eit kurban vardr. Hac farizesini yerine getirenlerin veya hacca gidenlerin kestii kurbana Udhiyye (Vacip) kurban denir. Hacca giden bir kii hac yolunda veya hac yerinde bir gnah veya kusur ilerse, bir hatta yaparsa kestii kurbana Hedy kurban denir. Nezir (Adak) kurban vardr. Nesike (Akika) denilen kurban yeni doan ocuklar iin kesilen kurbandr. Nafile Kurban, Allah iin kesilen kurbandr. Snni slam inancnda olanlar her sene hacca giderken kestikleri kurbana Udhiyye ve yaplan trene bayram derler. Piri evine geldiinde, Cem yapldnda, Hzr ve Muharrem ay geldiinde, Msahiplik tutulduunda, herhangi bir dilekte bulunulduunda adan yerine getirmek ve Hakka yryen bir aile bireyi niyetine lokma vermek iin kurban kesilir. Aleviler esas olarak kurban YOLA KURBAN OLMAK VE YOL URUNDA GEREKRSE BOYNUNU VURDURMAK olarak alglarlar. Alevilerde ise kurban dendii zaman asl kurban nefsini tlamaktr .nk Alevilerde dualarda "canm kurban tenim tercman" diyerek ikrar verip ikrarnda durmaktr, ilim ve irfanla olgunlap erenler yolunda el ele el hakka insani kamil mertebesine erip o meydana gelmektir
Allah Allah deyip gel bu meydana Can ba feda edip gtr kurbana Boyun eip yz sr ah Merdana Erenler bu meydan er meydandr. Canm erenlere kurban Serim meydanda meydanda krarm ezelden verdi Canm meydanda meydanda Gerek olan olur gani Gani olan olur veli NESM'yim yzn beni Derim meydanda meydanda Alevilere gre Alevi inancnn temeli ikrar vermektir ve ahdine sadk olmaktr. Yani L KRAR VERME, L KRARINDAN DNME anlay ile ikrarna sadk, sznden dnmeyen, ahde vefal, ve yolu uruna cann seve seve verecek kamil insan yaratmak Aleviliin temel anlaydr. Alevilikte hak yemeden, hak yedirmeden insanca mutlu yaamak "dnyada cennet iin mcadele etmek, insanlk yoluna hizmet etmek en byk kurbandr. Alevilikte kurban lokmadr. [www.ramazankoc.com] 139
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bu temel anlay yine eitli trenlerle kurban adayarak yerine getirmektedirler. Aleviler Piri evine geldiinde, Cem yapldnda, msahiplik tutulduunda, uzun sre ocuu olmayanlarn ocuk sahibi olmas halinde, snnet, kirvelik, dn srasnda, Hakka yryen Cana yaplan hizmet, Hzr ve Muharrem orular, Hdrellez enlikleri, Hz. Alinin doumu ve Nevruz trenleri, srasnda ve zel adaklarnda Kurban keserler. Bunlarn tm aslnda ikrara yneliktir ve ahde vefay simgelerler. Kurban gece kesilmez. Aleviler ulu orta yerlerde kurban kesmezler ve cana kymazlar, gemite Ahiler kendi cemaatlerine avclar almamlardr, Can olan hibir eye kylamazd onlar iin.. Alevilerde kurban vardr fakat bayram namaz yoktur. Yetmi deve ile Kabeden gelsem Ament okusam abdestim alsam Ulu camilerde be vaktim klsam Mride varmadan yoktur aresi Arafatta kurban kessem yedirsem Hac kurbann kabul oldu dedirsem Pir akna su doldursam su versem Mride varmadan yoktur aresi Kul Himmet
ALEVLKLE LGL BAZI SORULAR VE CEVAPLAR

Muhabbet Nedir? nsan kime ve ne lde muhabbet edecektir?
Muhabbetullah, Allah- Tel'nn keml ve cemlini idrak ve takdir nispetinde kalpte hsl olan bir nrdur. Bu muhabbet ile insan ruhu, kederlerden ve hznlerden kurtulur. Srf srr ve sevince kavuur. nsan ruhunu ulv kemle ulatran vesilelerin en salam, Allah sevgisidir. Cenb- Hak, insann kalbine nihayetsiz bir muhabbet kabiliyeti ihsan etmitir. Bu sonsuz muhabbet, ancak zt ve sfatlaryla nihayetsiz kemlde bulunan Allah iindir. Yni, insana ltfedilen bu sevgi kabiliyeti, O'nun Allah' sevmesi iindir. Ayrca btn gzellikler, ihsanlar ve ikramlar Onun Zatnn sfatlarnn ve esmasnn gzelliindendir. Muhabbet ettiimiz ve sevdiimiz, iekler, aalar ve meyveler, yldzlar, balar ve baheler ve hatta cennet, Cenab- Hakkn gzelliinin birer aynas ve cemalinin birer cilvesidir. yle ise , Cenab- Hakkn sevgisine mazhar olmak en byk bir bahtiyarlk ve saadettir. nsan bir eyi yada ondaki keml , yahut ondan ald lezzet ve grd menfaat iin sever . Mesel , bir Mslman peygamberleri , evliyalar , irfan ve fazilet sahibi ztlar , onlardaki kemalt iin sever. Kendisine ihsan eden kimseleri, onlardan grd ltuf ve ikramlar iin sever. Yedii yemek ve meyveleri ise lezzetleri iin sever. [www.ramazankoc.com] 140
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI nsan, aklen ve vicdanen bilir ki, lezzet ald btn bu mahlkatn hepsi Allah'ndr. Hepsini O yaratmtr. Bunlarda tecelli eden btn keml, ceml ve ihsanlar, hep O'ndan gelmektedir. yleyse, insan kendindeki bu nihayetsiz muhabbet kabiliyetini, evvel ve bizzat Allah'a verecek, dier btn muhabbete lyk ztlar, nimetleri ve ihsanlar da Allah iin sevecektir. Bu sebeple, biz Mslmanlar bata Peygamberimiz (SAV) olmak zere, Drt Halifeyi, l-i Beyt'i, btn Sahbe-i Kirm Allah nmna, "Allah onlar sevdii ve sevmemizi istedii" iin seviyoruz. Eer bu ztlar, Allah iin deil de, srf kendi ahsiyetleri iin sevsek, o zaman Hristiyanlarn dt vartaya, tehlikeye biz de dm oluruz. Zira, onlar Hz.sa'y (A.S.) Allah'n bir Resul, elisi olarak, Allah nmna deil de, h- Allah gibi seviyorlar. O'nu, Allah'a ortak komakla kfre dyorlar. Kur'n- Kerim, insanlarn dnyev ve uhrev btn davranlarna l getirmitir. Konumalarna, yiyip imelerine, ticaretlerine... l koyduu gibi, fikir ve his lemlerine de ller koymutur. Biz Mslmanlar snrsz ve nihayetsiz olarak ancak Allah' severiz. Sonra Peygamberimizi (SAV) severiz. Ama, O'nu (SAV) -h- Allah gibi deil, Allah'n kulu ve Resul olarak severiz. O'ndaki btn kemaltn kendi ztndan deil, Allah'dan olduuna iman ederiz. O'nun, Cenb- Hakk'n isim ve sfatlarnn tecellisine en kapsaml bir ayna olduunu bilir ve bu itibarla kendisini canmzdan, malmzdan ve akrabalarmzdan daha ok severiz. Allah ve Resulnden sonra dier peygamberleri, sonra Drt Halifeyi, sonra dier sahbeleri severiz. Sonra da derecelerine gre, btn evliylar ve m'minleri severiz... Bylece, sevgimizde Allahn koyduu llere aynen uyarz. Allah' sevmenin nasl olacana gelince, bu hususta Kur'n- Kerm u ly koymutur: "De ki: Eer Allah'a muhabbetiniz varsa hemen bana uyun ki, Allah da sizleri sevsin ve sularnz mafiretle rtsn. Allah Gafr'dur, Rahm'dir." (l-i mrn, 31) Yukardaki yet-i kermenin tefsirinde yle buyurulmaktadr: Allah'a (c.c.) imannz varsa, elbette Allah' seveceksiniz. Madem Allah' seveceksiniz, Allah'n sevdii tarz yapacaksnz. Ve o sevdii tarz ise Allah'n sevdii zta benzemelisiniz. O'na benzemek ise, O'na ittiba etmek (tbi olmak)tir. Ne vakit O'na ittiba etseniz Allah da sizi sevecek. Zaten siz Allah' seversiniz; t ki, Allah da sizleri sevsin"[ Bedizaman Said Nurs, Lem'alar] Bu yet-i kerme ve tefsirinden anlald gibi, Allah' sevmenin tarz, Peygamber Efendimize (SAV) uymaya almaktr. Bir m'min, itikad, ahlk ve ibadette Reslllah'a benzemek ve O'nun getirdii btn ahkm mmkn olduu kadar tatbik etmekle Allah' sevmi olur. Ashb- kirmn bykl, Reslllah'a tbi olmakta en ileri seviyede olmalarndadr. Bu vadide, Hz.Ali (RA) ve l-i Beyt'in de mstesna bir yeri vardr. yleyse onlar seven her m'min de, onlar gibi Peygamberimize (SAV) tbi olmakla mkelleftirler. Hlsa, Peygamberimiz (SAV), Allah'n sevdii, raz olduu insan modelidir. Bir m'min O Rehber-i Ekmel'e benzedii lde Allah' sevmi ve O'nun muhabbetini kazanm olur.
Peygamberimize benzemek ise, fiilleriyle, szleri ve emirleriyle, hl ve davranlaryla O'nun btn Snnetine uymakla mmkn olur. Buna gre, Snnet-i Seniyye'ye tam riayet etmek isteyen bir m'min, Reslllah Efendimiz (SAV) gibi -farz, vcib, snnet- btn namazlarn klacak, orucunu tutacak, zengin ise hacca gidecek ve zekt verecek, Kur'an' okuyacak, O'nun sevdiklerini sevecek, sevmediklerini sevmeyecek. O'nun ahlkna
141

mmkn olduu kadar uymaya alacaktr. Elbette, Hz.Ali (RA) ve l-i Beyt'i sevmek de, Peygamber Efendimizin (SAV) binler hllerinden birisidir. Bir Mslman iin, btn ibadetleri terk ederek, Peygamberimizin sadece bir haliyle hllenmek, elbette kfi deildir.
EHL- BEYT SEVGSNN DNMZDEK YER NEDR ?

Ehl-i Beyt'i Allah iin sevmek, dinimizde vaciptir. (mam- afi'ye gre farzdr). Cenb- Hak ra suresinde yle buyurmaktadr: "Resulm, sizden peygamberlik vazifesine karlk cret istemez. Yalnz Ehl-i Beyt'ine meveddet (sevgi ve sayg) istiyor." (ra sresi, 23) Peygamber Efendimiz (SAV) bir hads-i eriflerinde yle buyurdular: "Size verdii nimetlerden dolay Allah' sevin. Beni de Allah iin sevin. Ehl-i Beyt'imi de benim iin sevin." Dier bir hadslerinde ise: "Bir kimse, sahabelerimi, zevcelerimi ve Ehl-i Beyt'imi sever de onlarn herhangi birine ta'n etmezse (ayplamazsa), onlarn sevgisiyle bu dnyadan gerse kyamet gn benimle beraber olur" buyurmulardr. Bu Hads-i erif, Ehl-i Beyt muhabbetinin dinimizdeki nemini en veciz ve en ak bir ifadeyle mmet-i Muhammed'e ders vermektedir. [www.ramazankoc.com] 142
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Yine bir hads-i eriflerinde Peygamberimiz (SAV) : "Sizlere iki ey brakyorum. Onlara sarlsanz kurtulu bulursunuz. Birisi Allahn kitab, dieri Ehl-i Beyt'imdir" buyurmaktadr. Bu hads-i erifte Allah'n Kitabna ve Ehl-i Beyt'e tutunmann birlikte zikredilmesiyle, bizlere u hakikat ders verilmitir: Allah'n Kitab'na uyan her Mslman, Ehl-i Beyt'i sevecek, Ehl-i Beyt'i seven her Mslman da Allah'n Kitabyla amel edecektir. Binenaleyh, Ehl-i Beyt'i seven bir m'min, Kur'n- Kerm'in ihtiva ettii btn itikad esaslara iman ettii gibi, gerek ahlka, gerekse ibadete dair btn hkmlerine de inanacak ve onlar hayatna tatbik edecektir. Her ey gibi Ehl-i Beyt'i sevmenin de bir lsnn olmas lzmdr. Bu l ise, Reslllah Efendimizin (SAV) Snnet-i Seniyye'sini, btnyle yaamaktr. Bu hususu Bedizzaman Hazretleri yle ifde etmektedir: "Ehl-i Beyt'ten vazife-i Risalete murad Snnet-i Seniyye'sidir. Snnet-i Seniyye'yi terk eden hakik Ehl-i Beyt'ten olmad gibi Ehl-i Beyt'e hakik dost da olamaz"[ Lem'alar ] badet etmeyen bir insan, onlarn feyzinden, muhabbetinden ve dostluundan mahrum kalr. unu da ifde edelim ki, Ehl-i Beyt'e sadece soyut bir sevgi beslemekle yetinilirse o takdirde Reslllah Efendimiz (SAV) insanlara sadece Ehl-i Beyt'i sevdirmek iin gnderilmi olur. Halbuki, Peygamberimiz (SAV) insanlara Allah' tanttrmak, sevdirmek ve onlar ibadet vesilesiyle Allah'n derghna sevketmek iin gnderilmitir. Ve yine 'sanki Kur'n- Kerm insanlarn kalplerine sadece Ehl-i Beyt sevgisini yerletirmek iin nazil olmu olur. Halbuki Kur'n- Kerm, alt bin ksur ayetiyle, insanlarn hem dnyevi, hem uhrev saadetlerini temin eden hkmlerle, esaslarla doludur. Bu esaslar izah iin, yz binlerce cilt kitaplar yazlmtr. Ve nihayet, bu tarz bir anlay, insann yaratl gayesini sadece bir sevgiye balamak olur. Halbuki, Ehl-i Beyt de dahil, btn insanlar, Aziz ve Cell olan Allah' Tanmak ve O'na badet iin Yaratlmlardr. Son olarak u hakikati da ifde edelim ki, bizim Ehl-i Beyt'i sevmemiz onlarn sadece ahslar iin deil, Kur'an'a yaptklar hizmetleri, slm Dini'nin yaylmasnda gsterdikleri byk fedakrlklar, ilim ve irfan sahasnda yaptklar hizmetleri iindir. Onlarn bu hizmetleri ile mmet-i Muhammed'in itikatlar ehl-i dalletin sapk fikirlerinden, hurafelerden, btl inanlardan korunmu olarak orijinalliini koruyabilmitir. Onlarn bu hlis, fedakr, sadkane hizmetlerine bir mkfat olarak, Cenb- Hak, slm lemini asrlar boyu irad eden Zeyne'l-bidin, Ca'fer-i Sdk, Abdlkadir-i Geyln Hazretleri gibi nice byk mritleri onlarn neslinden gndermitir. Ksaca, insan sadece soyut olarak Ehl-i Beyt'i sevmekle, ibadet sorumluluundan kurtulamaz. Hz.Peygamberin neslinden gelmek, Ehl-i Beyt'i ibadet sorumluluundan kurtarmadn gsteren rivayetlerden bazlar: [www.ramazankoc.com] 143
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Mabb b. Sinan er-Rm (RA) rivayet ediyor ki, Hz.Ftma-i Zehra bir gece henz st emmekte olan Hz.Hseyin'in rahatsz olup alamas yznden btn gece uykusuz kalm, nihayet sabah namaz vaktinde Hz.Hseyin (RA) biraz uyur gibi olunca o da namaz klm, ban yasta koyup dalmt. Sabah namazndan dnen Peygamber Efendimiz, eskiden olduu gibi Hz. Fatmann evine uram, Fatma sabah namazna kalkmad diye: "Y Ftma, canm benim, ben Muhammed Mustafa'nn kzym diyerek, sakn namazn terk etme. Zira beni Hak Peygamber olarak gnderen Cenb- Allah'a yemin ederim ki, be vakit namazn vaktinde klmadka, (yani beynamaz olarak hirete gidersen) asla Cennet'e gidemezsin" buyurmulard. smail Hakk Bursevi, Ruh'l-Beyan tefsirinde der ki: "Ailene-Ehl-i Beyt'ine namaz emret, kendin de ona sebatla devam et." (Taha suresi, 132) ayet-' kerimesi nazil olduktan sonra Peygamber Efemdimiz aylarca her gn sabah vakti Hz.Fatma'nn evine urar, "es-salat, vakt's-salati" yani "namaz, namaz vakti" diye arr ve Hz Fatma'y sabah namazna kaldrrd (et-Tergib ve't-Terhib, c.2, s.3) Mearik'teki bir hadis-i erifte Peygamber Efendimiz, Hz.Fatma-i Zehraya hitaben "Ey benim kzm Fatma-i Zehra, cann Cehennem ateinden kurtarmaya al. Zira ben ahirette -farz ve vacipleri terk ve yasak olan eyleri ilemeniz sebebiyle azaba srklenmenizi Allah dilerse- zerinize gelecek azap ve cezay def edip uzaklatrmaya muktedir deilim. Yine de ben dnyada akrabal terk edemem. Onlara ikram ve iyilikte bulunurum. Size nispetle ben yle bir kimseye benzerim ki, evlat ve ailesi zerine gelecek bir dman grd zaman dmann saldrsndan aile ve ocuklarn korumak iin telala "kanz" veya "Gizleniniz" diye nasl barp arrsa, ben size ancak bu kadar yapabilirim. Artk tesi size aittir" buyurmulardr. Hz.Peygamber'in hsmlk ve akrabalna dayanarak, ibadette geveklik bile gstermek Al-i Beyt'in kendine caiz olmazken, bazlarnn Al-i Beyt'e olan muhabbetlerine gvenerek ibadeti terk etmeleri hangi akl, hangi delille izah edilebilir, dnlsn. Evet , insan evvel ve bizzat ibadet ve kr ile Allah sevecek dier mahlkat ise Allah iin sevecektir.Yukarda belirtildii gibi, Ehl-i Beyt sevgisi de, ancak Allah iin olduu takdirde makbuldr. Bu muhabbetin, Allah' sevmeye, O'na ibadet etmeye perde deil, vesile olmas icab eder. Nitekim, Ehl-i Beyt, ibadeti, hayatlarnn en byk gayesi bilmiler ve mrlerinin her annda, her lhzasnda ubudiyet vazifesini azam sadakat ve azam ihlsla ifa etmilerdir. Mesel: Zeyne'l-bidin Hazretleri, en byk fitneler ve siyaset alkantlar iinde bile, gece ve gndzde bin rekt namaz klard. Onlarn neslinden gelen btn kutuplar, mcedditler, evliy ve asfiylar da, ayn yolu takip etmiler, byk bir gayret ve himmetle mmet-i Muhammed'i (SAV) bu yola tevik etmilerdir. O halde, Ehl-i Beyti seven her m'min de, ibadet vazifesini yerine getirmekle, onlar rnek almal, onlara benzemeli ve onlar gibi olmaya gayret etmelidir. Ehl-i Beyt'i hakiki mnda sevmek de ancak bu yolla tahakkuk edebilir.
HZ.AL'NN, KENDSN SEVENLERN NAMAZLARINI KILDII SYLENYOR. DORU MUDUR?

Byle bir iddia ne dinen, ne de aklen geerlidir. Hz.Ali Efendimiz (RA) en ok Hasan ve Hseyin Efendilerimizi (RA) sevdii halde, onlar ve onlardan sonra gelen evltlar, "Bizim namazmz klnmtr" [www.ramazankoc.com] 144
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI diye bir iddiada bulunmamlar, aksine sadece farzlarn eda etmekle kalmam, snnet ve nafilelere de tam riayet etmilerdir. Hz.Ali'nin (RA) namaz klmasyla, O'nu seven btn m'minlerden namazn kalkacan iddia etmek, aynen, bir adamn yemek yemesiyle btn evltlarnn ve torunlarnn da karnlarnn doyacan veya onun ilim sahibi olmasyla btn neslinin de lim olacaklarn iddia etmeye benzer. Hz.Ali Efendimiz (RA) kendisini seven btn Mslmanlarn namazlarn kld tezi, bir an iin doru farz edilse, ortaya yle bir durum kar: Haricler dnda her m'min, Hz.Ali Efendimizi (RA) candan sevdiine gre, o zaman namaz hakknda nazil olan btn yet-i kermeler ve Reslllah Efendimizin (SAV) buyurduklar btn hads-i erifler, sadece Hz.Ali'ye ve Hariclere hitabetmi olur. Halbuki, bunlarda muhatap, kyamete kadar gelecek btn m'minlerdir. Dier taraftan, byle bir anlaya gre, Hz.Ali Efendimizin (RA) vefatndan sonra namaz hakknda yazlan btn eserler ve namaz iin in edilen btn cami ve mescidler, hep mnsz ve abes olmu olur. Hem Hz.Ali Efendimizin, kendisinden sonra gelen m'minlerin namazlarn klmas, bir an iin caiz farzedilse bile, kyamete kadar gelecek milyarlarca Mslmann namazlarn klmaya elbette ki mr yetmeyecektir. Sz konusu iddiann aklen mmkn olmad hakknda bu ksa aklamadan sonra, unu ifde edelim ki: "Cenb- Hak, namaz, peygamberler dahil, her m'minin kendi ahsna farz klmtr. Hi kimse bir bakasnn yerine namaz klamaz. Zaruret halinde de bu byledir. Bir kimse namaz klamayacak kadar hasta da olsa, onun namazn bir bakas klamaz." Cenb- Hak, Bakara sresinde: "Herkesin kazand hayrn sevab kendine ve yapt fenaln zarar da yine onadr." (Bakara sresi, 286) buyurarak mkfat ve cezada her Mslmann bizzat kendisini sorumlu tutmutur. Kur'n- Kerm'de namaz hakknda yzden fazla ayet mevcuttur. Bunlardan birkana gz atalm: "phesiz namaz mminlere vakitlenmi olarak farz klnd." (Nisa sresi, 103) buyrulmaktadr. "Onlar gaybe inanrlar, namaz dosdoru klarlar(Bakara Suresi,3) Sabrederek ve namaz klarak (Allahtan) yardm dileyin.phesiz namaz , Allaha derinden sayg gsterenlerden bakasna ar gelir (Bakara Suresi,45) Onlar ki , namazlarnda derin sayg iindedirler (Mminun Suresi, 2) Onlar ki, namazlarn klmaya devam ederler (Mminun Suresi, 9) Sana vahyolunan kitab oku , namaz da dosdoru kl. nk namaz, insan hayszlktan ve ktlkten men eder. Allah anmak (olan namaz) elbette en byk ibadettir. Allah yaptklarnz bilir (Ankebut suresi , 45) "Ey iman edenler , rk edin , secde edin . Rabbinize kulluk edin ve hayr ileyin ki , kurtulua eresiniz." (Hac sresi, 77) buyurulmutur. Ahiretteki azapla ilgili yle buyurulur: Onlar sululara sorarlar: Sizi Sakar cehennemine srkleyen nedir? [www.ramazankoc.com] 145
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Sulular yle cevap verirler: Biz namaz klanlardan deildik (Mdessir Suresi , 40-43) Bir hads-i kudsde de yle buyrulmutur: "Allah- Tel buyurdu ki; Ben Senin mmetin zerine be vakit namaz farz ettim. Hem ahdettim ki, bir kimse be vakit namaz vaktinde klarak gelirse, muhakkak ben onu Cennet'e koyarm. Be vakit namaz klmayan bir kimseye bir taahhdm yoktur." Peygamber Efendimiz (SAV) de: "Namaz dinin direidir" buyurmu ve birok hads-i erifleriyle namazn ehemmiyetini mmetine ders vermitir. Kendisi (SAV) savalarn en iddetli anlarnda bile, vakit namazn kazaya brakmad gibi, cemaat sevabn dahi feda etmeyerek, sahbelerine iki grup halinde namaz kldrmtr. Reslllah (SAV) Efendimiz nafile namazlara da son derece nem vermi, bazen sabahlara kadar namaz klmtr. Bir defasnda ashabna: "Bana syleyin bakalm, sizin birinizin evinin nnde bir nehir bulunsa, o nehirde her gn be defa ykansa, onda kir diye bir ey kalr m?" diye sormu ve sahbelerin, "Evet ya Reslallah, kalmaz" demeleri zerine, Peygamberimiz (SAV) devamla yle buyurmulardr: "te bu hl be vakit namazn misli gibidir. Cenb- Hak o namazlarla m'minlerin hatalarn ykar (ortadan kaldrr)."diye buyurmulardr. Dier taraftan btn slm limleri namazn dinimizdeki yerini ortaya koyan yzlerce cilt eser yazmlar: mandan sonra namazn geldiini, bu ibadetin dier slih amellerin ok fevkinde bulunduunu ve kulu Rabbine yaklatran en byk vesilenin "namaz" olduunu izah ve ispat etmilerdir. te, namazn bu azm ehemmiyetindendir ki, Allah- Tel Hazretleri namaz her Mslmann kendi ahsna farz klm ve bata Peygamber (SAV) Efendimiz olmak zere btn m'minleri, bu en byk rahmet vesilesinden hissedar eylemitir. te yandan, byle bir iddia, namazn farz oluunu da ortadan kaldrr. yle ki: Farz- muhal olarak bu sylenti doru olmu olsa, hibir Mslmann namaz klmamas gerekir. Zira, btn Mslmanlar, Hz.Ali'yi ruh-u canlaryla sevmektedirler.
146
BAZI KMSELER, HZ.AL (RA) CAMDE EHD EDLD N CAMYE GTMYORUZ VE NAMAZ KILMIYORUZ DYORLAR. BYLE BR ANLAYIIN DNMZDE YER VAR MIDIR?
Kur'n- Kerm ve hads-i eriflerle sabittir ki, namaz, bizzat her m'min iin farzdr. Bu hususta yzden fazla yet-i kerme mevcuttur. Kyamete kadar gelecek her Mslman, bu kulluk vazifesini yerine getirmekle mkelleftir. Bu mkellefiyet belli bir zamanla kaytl, snrl deildir. Yani, namazn farz oluu Hz.Ali (RA) veya baka herhangi bir ahsn hayat ile snrl deildir. Dinimizde "Hz.Ali (RA) ehid oluncaya kadar namaz klnacak, daha sonra terk edilecek," diye bir kayt yoktur. Byle bir manta gre, Hz.Ali Efendimizin (RA) vefatndan sonra gelen btn m'minler, kyamete kadar namaz klmayacak, ibadet etmeyeceklerdir. Bu durumda, kalpteki iman, nasl ortaya kacaktr? Byle bir tezahr olmaynca, inanan ve inanmayanlar birbirilerinden nasl ayrt edileceklerdir? hirette, Cenb- Hak bu ibadetsiz kimselere, "Niin namaz klmadnz?" diye sorduunda, "Ya Rabbi, Hz.Ali camide ehid oldu da, onun iin..." eklinde cevap verebilirler mi? Verseler dahi byle bir zr geerli olabilir mi? Malmdur ki, Hz.mer (RA) mescidde sabah namazn klarken ranl bir mecus tarafndan, Hz.Osman (RA) da Kur'n- Kerm okurken silerce ehid edildiler. slm'n bu ikinci ve nc halifelerinin ehit olmalaryla, ne Hz.Ali (RA), ne de hibir sahbe camiye gitmeyi, Kur'n okumay terk etmi deillerdir. unu da ifde edelim ki, Hz.Ali'nin (RA) ehid edildii ayn camide, bata Hz.Hasan ve Hz.Hseyin Efendilerimiz (RA) olmak zere btn m'minler, namaz klmaya devan etmilerdir. Kald ki, namaz (cuma ve bayram namazlar hari) cami ile kaytl bir ibadet de deildir. Yeryznn tm Mslmanlar iin bir mesciddir. Yukardaki zr ileri sren kimseler, namazlarn evlerinde, iyerlerinde veya bir baka yerde klabilirler. ayet byle yapmayp namaz btn btn terk etmilerse, o takdirde, bu zrn bahaneden baka bir ey olmad aktr. [www.ramazankoc.com] 147
DENLYOR K, ORU, ASLINDA GN OLARAK FARZ KILINMITI. CEBRAL (AS), ORUCUN FARZ OLUU HAKKINDAK YET GETRDNDE, PEYGAMBER EFENDMZ (SAV) MEDNE'DE BULAMADI; ...
ddia: Deniliyor ki, oru, aslnda gn olarak farz klnmt. Cebrail Aleyhisselm, orucun farziyeti hakkndaki yeti getirdiinde, Peygamber Efendimizi (sav) Medinede bulamad; yeti kaydederek gitti. Daha sonra bir sinek yetteki rakamnn nne pisledi.* Bylece oru, otuz gne km oldu. Buna kar ne dersiniz? Bu iddiann ne kadar safsata olduu u hakikatlerin ile aka ortaya kar: Evvel, Kur'n- Kerm'de oru, gn olarak deil, ay olarak farz klnmtr. Yirmi dokuz yahut otuz gn denmemi, ehr-i Ramazan (Ramazan ay) diye buyrulmutur. Kald ki, Kur'n- Kerm'de rakam yok, harf vardr. Yani, oru iin, diye bir rakam verilmemitir ki, sinek onun nne bir nokta koymakla otuz yapm olsun. Dier taraftan, Cebrail Aleyhisselm'n Reslllah Efendimizi (SAV) Medine'de bulamamas diye bir ey dnlemez. Zira, Cebrail (A.S.) her eyi bilen ve gren Allah'n (c.c.) elisidir. O, binlerce yldzda bir anda bulunup, Allah'n emirlerini meleklere tebli ettii gibi, ayn anda Ar- A'zam'da Rabbine secde eden ve yine ayn anda Reslllah'a vahiy tebli eden byk bir melektir. Vahiy teblii iin o, belli bir mekna deil, dorudan Reslllah Efendimizin yanna gelirdi. Belli bir meknda vahiy tebli mecburiyeti olmadna gre, Cebrail'in (A.S.) Peygamberimizi bulamamasndan bahsetmenin imkn yoktur. Kald ki, o gn iin bir byk ky kadar olan Medine'de her insan Peygamberimizi (SAV) ksa zamanda bulabilir ve kendisiyle grebilirdi. Farz- muhal olarak, Cebrail'in (A.S.) Peygamber Efendimizi (SAV) bulamad bir an iin dnlse dahi, o an, her eyi bilen, her yerde, ilmiyle, kudretiyle hazr ve nazr olan Allah (c.c.) elbette o emin elisini uyarr ve Reslullah Efendimizin (SAV) yerini haber verirdi. [www.ramazankoc.com] 148
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI * Arapada sfr nokta ile ifade edilir.
Az da olsa, Baz Kimselerin Hz.Ali'ye "Ulhiyet" snat Ettiklerini itiyoruz. Bu ddiaya Ne Cevap Verebiliriz?
Hemen unu ifade edelim ki, Hz.Ali'ye (RA) ilk defa ulhiyet isnat eden Yahudi asll byk slm dman bn-i Sebe ve arkadalar olmutur. Daha nce de bahsettiimiz gibi, bn-i Sebe, bizzat Hz.Ali'nin yzne kar, -h- "Sen Allah'sn" demi ve Hz.Ali tarafndan Medayin'e srlmt. Maalesef, aradan 1400 sene gibi uzun bir zaman gemesine ramen, -saylar az da olsa- baz kimselerin hl bn-i Sebe'nin bu sapk fikrini ayakta tutmak iin iirler yazdklarn, kitaplar yaynladklarn gryoruz. Bu btl dnceler, gizli telkinlerle yaatlmaya alyor. Sz konusu iddiann gereklerden ne kadar uzak bir hurafe ne kadar sapk bir dnce olduu, Alev-Snni btn Mslmanlarca malmdur. Zira ak bir gerektir ki, slm, tevhid dinidir; irkin her eklini reddeder. Hakiki Ma'bd'un ancak Allah olduunu; ne insanlarn kendi elleriyle yaptklar putlara, ne gnee, ne yldza, ne atee, ne hayvana, ne insana... ksacas canl ve cansz hibir yaratlma ulhiyet isnat edilemeyeceini iln ve ispat eder. Cenb- Hakk'n, "Ne ztnda, ne sfatlarnda, ne fiillerinde misli, benzeri, eriki olmayan bir Zt- Vcib'l-Vcd" olduunu bildirir. Cenb- Hak, hls sresinde yle buyurur: "De ki; O, Allah'dr, birdir. Allah, Samed (herey O'na muhta, O ise hibir eye muhta deil)dir. O, (hi kimseyi) dourmad ve (hi kimseden) domad. Hibir ey O'na denk olmamtr." Srede geen "lem yelid ve lem yled" (O, -hi kimseyi- dourmad ve -hi kimseden- domad) yet-i kermesi; -kim olursa olsun- doan ve douranlarn ilh olamayacan ak bir ekilde iln etmekte, irkin ve kfrn her nev'ini kesip atmaktadr. nsan mahlk olduu gibi, doduu, dourduu da mahlktur. Allah ise, Halik olup, btn yarattklar da O'nun mahlkudur. Cenb- Hak, Mide suresinin 17.nci yetinde de yle buyurmaktadr: "Andolsun ki, 'Allah, Meryem'in olu Mesih'dir,' diyenler phesiz kfir olmutur. De ki: Eer Allah, Meryem'in olu Mesih'i, anasn ve arzda bulunanlarn hepsini yoketmek isterse, kim [www.ramazankoc.com] 149
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI O'ndan bir ey kurtarabilir? Gklerin, yerin ve aralarndaki hereyin mlk (hakimiyeti) Allah'ndr. O, dilediini yaratr ve hereye kadirdir." yet-i Kermede, Allah'n kullarna ulhiyet isnat edenlerin phesiz kfir olduklar hibir tevil ve tereddde yer brakmayacak kadar ak olarak ifade edilmitir. Mriklerin Allah'a ortak kotuklar o mahlklar, henz yaratlmadan, u kinat kimin kudret ve iradesi, kimin ilim ve hikmetiyle idare ediliyorduysa, bugn de yine o ztn hkimiyeti ve tasarrufu altndadr. Acaba, Hz.Isa (A.S.) Hz.zeyr (A.S.), Hz.Ali (RA) veya baka bir kula ulhiyet isnat edenler, u lemde her an tezahr eden hadsiz tasarruflar ne ile izah edebilirler? Yani, ekirdeklerden aalarn icadnda, nutfe ve yumurtalardan insanlarn ve hayvanlarn yaratlmasnda, yamurlarn yamasnda, rzgrlarn esmesinde, gece ve gndzn gelip gitmesinde, mevsimlerin deimesinde, hsl zerrelerden yldzlara, galaksilere kadar cereyan eden hadsiz faaliyetlerde, o mevhum eriklere bir hisse mi veriyorlar? Yni, o ztlarn -h- birer ilh gibi Cenb- Hak'la ortak altklarn m vehmediyorlar? Cenb- Hak, Tevbe suresinde de bu yeti te'yiden yle buyurmaktadr: "Yahudiler 'zeyr (A.S.) Allah'n oludur' dediler. Hristiyanlar da 'Mesih Allah'n oludur dediler. Bu, onlarn azlaryla uydurduklar szlerdir ki, daha nce kfredenlerin szlerine benziyor. Allah onlar kahretsin. Haktan btla nasl evriliyorlar?" yet-i kermenin banda, zeyr ve sa'ya (A.S.) Allah'n olu demenin tamamen uydurma ve hakikatten uzak bir iftira olduu ifade edilmektedir. Bu ve benzeri inanlara itibar edilmez. yet-i Kermenin devamnda geen "daha nce kfredenlerden maksat, meleklere Allah'n kzlar diyerek onlara ulhiyetten hisse verenlerdir. yet-i Kermenin sonunda, gerek zeyr (A.S.) gerek sa (A.S.) ve gerekse melekleri Allah'a ortak koanlarn haktan btla evrildikleri ifade buyrulmaktadr. yet-i Kermeden alnacak en byk bir hisse de udur: ster Yahudi, ister Hristiyan olsun, Allah'a oul isnat eden ehli kitabn bu szleri, O'na irk koan putperest, ateperest ve dier btn mriklerin szleriyle ayn noktada birleiyor. Hepsi de Allah'a ortak kouyorlar; hepsi de Allah'n lanetine mstahak oluyorlar. O halde, bn-i Sebe'nin am olduu dallet yolunda giden ve onun sapk fikirlerinin propagandasn yapan kimseler de bu yetteki kahra mstahak olurlar. Zira, Hz.zeyr (A.S.) veya Hz.sa'y (A.S.) Allah'a erik komakla Hz.Ali'yi (RA) erik komak arasnda elbette bir fark yoktur. Nisa sresi, 116. ayette: "Dorusu Allah kendisine ortak koulmasn balamaz. Ondan (irkten) bakasn ise, diledii kimseden mafiret buyurur. Kim de Allah'a ortak koarsa hakikatte pek uzak bir dallete sapmtr." buyrulmaktadr. Biraz dnmekle hemen anlalr ki, Hz.sa da (A.S.) Hz.zeyr de (A.S.), Hz.Ali de (RA) ancak kuldurlar. Onlar da bizim gibi ihtiyalardan, hastalklardan, lmden kendilerini kurtaramazlar. Kur'n- Kerm, irki btn nevileriyle reddetmi, -peygamber dahi olsa- hibir mahlka ulhiyet izafe edilemeyeceini, edenlerin kfr ve dallete deceklerini aka beyan etmitir. Bu bakmdan bazlarnn bn-i Sebe'nin maksatl telkinlerine kaplarak Hz.Ali'ye (RA) ulhiyet isnad etmeleri Kur'an'n hkmlerine zd, hakikatsiz bir hayal ve vehimden ibarettir. Bozulmam hibir akl byle bir hurafe ve sapkl kabul etmez. Evet, Hz.Ali (RA) her eyden nce bir insand, bir mahlktu. [www.ramazankoc.com] 150
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Allah'n vcdu vcibdir. Yni, varl Ztndandr; olmamas muhaldir. Hz.Ali'nin (R.A) varl ise, mmkindir, yani varl ztndan deildir; bir balangc ve bir sonu vardr. Yine hls suresinde Cenb- Hak iin:"O, kimseden domad ve kimseyi de dourmad."buyrulmutur. Hz.Ali (RA) ise hem bakasnda domutur, hem de kendi evltlar vardr. Hem Allah Kayym'dur. Yani, Ztnda kimdir. Btn mevcudat ise, O'nun kudretiyle, ilmiyle ayakta durmaktadr. Hz.Ali de O'nun ihsanyla hayatn devam ettirmitir. Evet, btn mevcudat, Allah ile kimdir. Bu, Hz.Ali (RA) yaratlmadan evvel de byleydi, hlen de byledir. Allah, "Ma'bdn bilhak" tr. Yani, ibadete lyk ve mstehak ancak O'dur. Hz.Ali ise, ancak bir kuldur. On yandan t vefatna kadar, ak ve evk ile Allah'a ibadet etmi, namazn klm, orucunu tutmutur. Bir ahsn hem ilh, hem insan olamayaca az bir dnceyle anlalr. nk, insan her ynyle snrl olan bir mahlktur. Onun iktidar, akl, hissiyat, cismaniyeti, ilmi snrl, ihtiyac ise nihayetsizdir. Hz.Ali (RA) bir insan olduuna gre, O'nun da her cihetle snrl olmas gerekir. Eer Hz.Ali'nin (RA) iktidar, akl, hayat, cismaniyeti, hissiyat, ilmi hudutsuz olup, hibir eye muhta olmasa, o zaman insan olmamas lzm gelir. Halbuki, Hz.Ali mahlktur, mahduttur, insandr ve hadsiz ihtiya sahibi bir kuldur. bn-i Sebe, elbet btn bu hakikatleri biliyordu. Fakat, o, bir maksadn peindeydi. Bu hakikatleri bile bile ran'n mecuslikten yeni dnm ve slm' henz lykyla anlayamam insanlarna Hz.Ali'nin ulhiyetini telkin etli. bn-i Sebe'ye aldananlar, u kadarck bir muhakemeyi bile yapamadlar ki, eer Hz.Ali (RA) ilh idiyse, btn mr boyunca niin ve kime iman ve ibadet etmiti? Kimin iin namaz klm ve kimin huzurunda secdeye kapanmt? Bu hurafeye gre, Hz.Ali'nin -h- hem ma'bd, hem bid; hem Halik, hem mahlk... olmas lzm gelmiyor muydu? Son olarak unu da ifde edelim ki; Hz.Ali'ye ulhiyet isnad edenler, onun kendi szlerinden bile haberdar deillerdir. Bunlar, hi olmazsa, O'nun hutbelerini ihtiva eden "Nehc'l-Belat" isimli eserini okumu olsalard, byle bir crette bulunmazlard. Hz.Ali Efendimizin en sevmedii ey irk olduu halde, kendisine ulhiyet isnad edilmesinden o pak ruhunun ne kadar mteessir olaca dnlsn.
151
BAZI KMSELERN, HZ.AL'YE "PEYGAMBER" DEDKLERN TYORUZ. BU DDA, NEREDEN KAYNAKLANMAKTADIR. VE BUNLARA NASIL CEVAP VERMEK GEREKR?
Bu yanl inan da, dierleri gibi bn-i Sebe tarafndan iddia edilmitir. Btn gayesi Mslmanlarn itikadn bozmak olan bn-i Sebe, menfur faaliyetlerini srdrrken, nabza gre erbet vermesini iyi beceriyordu. nce, baz kimselere Hz.Ali'nin (RA) ilh olduunu telkin etmeye alyor, bunun tutmayacan anlad yerde, O'na peygamberlik isnad ediyor; bunun da geerli olmayacan anlad zaman ise, Hilfetin en evvel Hz.Ali'nin hakk olduunu, bu hakkn kendisinden zulmen alndn telkine kalkyordu. Dikkat edilirse, bu iddia arasnda tezat vardr. Tezat ise hkmszdr. yle ki ilh olan, peygamber olamayaca gibi, peygamber iin de hilfet sz konusu olamaz. Bu tezat dahi, aka gsteriyor ki meselenin altnda sadece ve sadece ifsat ve ihanet yatmaktadr. Malmdur ki, her eyin bir balangc ve bir de nihayeti olduu gibi, Hz.dem'le (A.S.) balayan peygamberlik messesesi de Htem'l-Enbiy (SAV) ile son bulmutur. Artk, kyamete kadar Hz.Muhammed'den sonra bir peygamber gelmeyecektir. Hz.Muhammed'in (S.A.V) Htem'l-Enbiy olduu, Ahzb suresinde u sekilde ifde buyurulmaktadr : "Muhammed sizin ricalinizden hibirinin babas deil ve lkin Allah'n Resul ve peygamberlerin htemidir (sonuncusudur). Allah alimdir (hereyi bilendir)." Bu yet-i kerimede Cenb- Hak, hem Hz.Muhammed'in (SAV) ismini zikrederek O'nun peygamberliini aka ifde ediyor, hem de "Hateme'nnebiyyn" buyurmakla, O'nun son peygamber olduunu kesin olarak beyan buyuruyor. [www.ramazankoc.com] 152
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bilindii gibi, kendisine kitap indirilen peygamberlere resl denir. yet-i Kerimede Peygamberimiz (SAV) iin hem resl, hem de Hteme'n-nebiyyn buyurulnasyla artk kendinden sonra hibir nebnin gelmeyecei ve nbvvet kapsnn O'nunla nihayet bulduu kesinlikle bildirilmi oluyor. Yni, Hz.Muhammed (SAV) son neb olduu gibi, son resl de olmaktadr. Zira, her resl nebidir, fakat her neb resl deildir. yet-i Kermede "Hateme'n-nebiyyn" yerine "Hteme'l-Mrseln" buyurulsayd, belki baz kimseler, Peygamberimizden (SAV) sonra kitap sahibi olmayan bir nebnin gnderilebilecei vehmine kaplabilirlerdi. Bylece, yet-i kerime bu husustaki btn vehim ve vesveselerin kapsn kapatm bulunmaktadr. Hz.Ali'ye peygamberlik isnad eden bn-i Sebe ve taraftarlarnn iddialarn ksaca tahlil edelim: Evvel : Hz.Ali peygamberlikle vazifelendirilseydi, bu vazifeye herkesten nce kendisinin iman etmesi ve peygamberliini iln etmesi, O'nun iin bir farz olurdu. Kendisinden ne yazyla ne de szle byle bir ey asla vrid olmad gibi, aksine hakknda bu gibi iddialarda bulunanlarn bir ksmn yaktrd, bir ksmn ise srgne gnderdii tarihen sabittir. Kendisi daha on yanda bir ocuk iken, Peygamberimizin son nebi olduunu kabul etmi ve bu uurda maddi-manev cihad etmi, hilfeti zamannda da Kur'an- Kerim'in hkmleri harfiyyen uygulanm, ksacas ocukluundan t vefatna kadar Allah ve Resul yolunda almtr. Byle bir zta peygamberlik isnadnda bulunmak hibir esasa dayanmayan bir hezeyandr. Cenb- Hak Sebe sresinde: "Seni de baka deil, ancak btn insanlara mil bir risaletle rahmetimizin mjdecisi, azabmzn habercisi (olarak), gnderdik ve lkin insanlarn ekserisi bilmezler." (Sebe' sresi, 28) Cenb- Hak, bu yet-i kerimeyle, Reslullal Efendimizin (SAV) peygamberliinin btn insanlara mil olduunu aka beyan buyuruyor. Kur'n- Kerm'de, Hz.Muhammed'in (SAV) peygamber olduunu aka ifde eden bir dier yet-i kerime de Sre-i Feth'in u yetidir: "Muhammed Allah'n resuldr. O'nun maiyetinde bulunanla da kfirlere kar iddetli, kendi aralarnda merhametlidirler. O'nlar rk ediciler, secde ediciler olarak grrsn." yetin banda Hz.Muhammed'in (SAV) peygamberliine Cenb- Hak bizzat kendisi ahadet etmektedir. Yni, Yce Allah azamet-i celliyle Muhammed Reslllah'dr buyuruyor. Bu ehadeti hangi vehim glgeleyebilir? Kur'an'n bu ak beyanlarna ramen, Hz.Ali'ye peygamberlik isnad edilmesi btldr, vehmdir, esasszdr. Bu isnadn hakikatten ne kadar uzak olduu aada yapacamz bir mukayese ile ok daha iyi anlalr. nce Hz.Muhammed'in (SAV) peygamberliini tasdik edenlerin kimler olduunu, daha sonra Hz.Ali'ye (RA) kimlerin peygamberlik isnad ettiklerini sra ile takdim edelim. Hz.Muhammed'in (SAV) son peygamber ve neb olduunu Kur'an haber vermitir. Peygamber Efendimiz de kendi peygamberliini tasdik, iln ve bakalarna da tebli etmitir. Hz.Ali dahil Drt Byk Halifenin [www.ramazankoc.com] 153
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI hepsi ve btn sahbiler, Reslllah Efendimizin hir zaman peygamberi olduuna iman etmiler ve O'nun peygamberliim btn cihana yaymak iin canlaryla, mallaryla cihad etmilerdir. Ve nihayet bu mnevver zevat takip eden milyarlarca Mslman, hep Hz.Muhammed'in hirzaman peygamberi olduuna iman etmiler ve O'nun getirdii btn farzlar, vacipleri, snnetleri fiilen yaamlardr. imdi bir de Hz.Ali'ye (RA) kimlerin peygamberlik isnad ettiine bakalm. Daha nce de beyan ettiimiz gibi, Hz.Ali Efendimize peygamberlik isnad edenler en bata bn-i Sebe ve onun tabileri, ikinci olarak ateperestlikten yeni dnm, fakat slm' henz lykyla kavrayamam baz i frkalardr. Bu karlatrmay yapabilecek kadar bir muhakeme gcne sahip hibir Mslmann, Hz.Ali Efendimize nbvvet isnadnda bulunmak gibi bir hataya dmemesi gerekir. Farz- muhl olarak bn-i Sebe'nin sapk itikad bir an iin kabul edilmi olunsa, bu takdirde bata Canb- Allah'a, sonra Peygamber Efendimize, Hz.Ali dahil btn sahbe-i kirma ve onlan takip eden btn ehl-i tevhid Mslmanlara hat isnad edilmi ve sadece bir grup hurfecinin vehm, hayal safsatalarna hak denilmi olunur. Bu ise, hakikatlerin zddna inklbdr ve hakka btl, btla hak demektir.
HZ. ALNN LMED, BN- MLCEMN LDRD AHSIN -H- ONUN KILIINA GRM BR EYTAN OLDUU DDA EDLYOR VE, O GE IKMITIR. GK GRLTS DE, ONUN KAMISININ AKIRTISIDIR DENLYOR. BU DDAYA NE DERSNZ?
Bu iddia da, bir nceki gibi yine bn-i Sebenin khne hurafelerinden biridir. Hz. Aliye (ra) ulhiyet isnat eden bu adam, onun vefat zerine bu safsatay ortaya atarak taraftarlarn buna inandrmay baarmtr. Maalesef o zaman hakk btldan, hayr erden ayramayan bir takm cahil kimseler, bu hurafeye kaplmlard. Bu kimseler, bn-i Sebenin szlerinin, Kurn- Kermin llerine ve Peygamberimizin (sav) tebli ettii hakikatlere ne kadar ters dtn, maalesef muhakeme edememilerdi. Hlbuki bn-i Sebenin bu iddiasnn sadece Kurana deil, akl ve manta, ilim ve hikmete de ne kadar zt olduu gayet aktr. Bu iddiay ortaya atan veya onlara kaplan kimseler, u sorulara ne cevap vereceklerdir? Hz. Alinin (ra) ge ekildiini ve bn-i Mlcemin onun yerine eytan ldrdn, o anda camide bulunan Hz. Hasan ve Hz. Hseyin Efendilerimiz ve dier sahabeler bilmediler mi? ayet bilemedikleri iddia edilirse, o halde, bu sekin zevatn bilemediini, o anda olay yerinde bulunmayan bn-i Sebe, nasl oldu da bilebildi?bn-i Sebe, Hz. Hasan ve Hz. Hseyin Efendilerimize de ulhiyet isnat ettiine gre, o ztlarn bilemediklerini kendisi nasl bilmiti? Kald ki, Hz. Hasan ve Hz. Hseyin Efendilerimiz babalarn yaral olduu halde eve getirip hizmetinde bulunmulard. bn-i Sebenin khne hurafesine gre, onlar babalar diye haa eytana m hizmet etmi, onun mu cenaze namazn klmlard? bn-i Mlcem, Hz. Ali (ra) Efendimizi deil de, eytan ldrdyse, mkfatlandrlmas lzm gelmez miydi? Kendisine neden ksas uyguland? Hz. Ali Efendimizin evltlar masum birini ldrmekle katil mi olmu oldular? Btn mr boyunca Allahtan azam derecede korkan, Kurann hkmlerini gerek kendine, gerekse btn insanlara tatbikte azam hassasiyet gsteren, her an Hakk zikretmekle [www.ramazankoc.com] 154
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI geen ve Cennet ile mjdelenen bu zta yaplan byle bir iftira, eytanlar bile hayrete drecek byk bir zulmdr. Kald ki, eytann kyamete kadar yaamasna Cenab- Hakkn msaade ettii Kuran Kerimde aka ifade edilmitir.
Gk grlemesi meselesine gelince, bu tamamen hayl mahsul, khne bir hurafedir. Fakat ne yazk ki, henz slm lykyla renme imkn bulamam bir takm insanlar, bu safsataya kanmlardr. Bunlar, Hz. Ali ehid olmadan yahut dnyaya gelmeden nce de, gn grlediini, imein aktn maalesef dnememilerdir.
BAZILARI TARAFINDAN, "KUR'N-I KERM, HZ.AL (RA)'A GNDERLD HALDE CEBRAL (A.S.) ONU MUHAMMED'E (SAV) GETRD" DYE DDA EDLYOR. BU HUSUSTA NE DYORSUNUZ?
Bu iddia da dierleri gibi Yahudilerden kaynaklanmaktadr. Nitekim Asr- Sadet'te baz Yahudiler, srf Kur'n- Kerm'i Cebrail (A.S.) getirdii iin iman etmemiler ve bizzat Reslllah Efendimize, "Cebrail bizim dmanmzdr. Eer sana gelen Mikil olsayd iman ederdik." demilerdir. Yni, mes'elenin temelinde Yahudilerin Cebrail'e (A.S.) dmanl yatmaktadr. Evvel, unu ifde edelim ki, aada mealini vereceimiz yet-i kerme, bu ve benzeri safsatalara imkn brakmayacak kadar aktr: "man eden, slih amel ileyen, Muhammed'e indirilene -ki o Rablerinden gelen bir haktr- iman eden kimselerin de gnahlarn keffaretlendirmi, hllerini slh etmitir." (Muhammed sresi, 2) Bu yet-i kermede Cenb- Hak, Kur'n- Kerm'i Resl-i Ekrem Efendimize indirdiini, m'minlerin O'na ve O'na indirilene iman etmeleri gerektiini, hak ve hakikatin ancak Kur'an'da olduunu beyan buyurmutur.
yet-i Kermenin bu ak beyan karsnda deil akln, hibir vehmin dahi phe ve tereddde dmemesi gerekir. Bununla beraber az da olsa, baz safdil insanlarn bu vehme kaplmalar dolaysyla meseleyi ksaca tahlil etmekte fayda gryoruz.
Yukardaki yersiz iddia iin iki ihtimal dnlebilir: Birisi, Cebrail'in (A.S.) bu ii kasten, dieri ise, aldanarak yaptdr. Vahiy, Hz.Ali'ye (RA) gelmiken, Cebrail'in (A.S.) onu, kasten Hz.Muhammed'e (SAV) getirdiini iddia edenler, nefsin daima yanl yola sevk ettii ve eytann srekli yanltabildii insan nev'i ile, eytana kaplmaktan mberr melek nev'ini yanl bir kyas ile birbirine kartrmaktadrlar. [www.ramazankoc.com] 155

nsan nev'inde, elilerin, bazen padiahlarn aldattklar ve onlarn fermanlarn hile ile deitirdikleri bir vakadr. Cebrail'in (A.S.) ilh eliliini byle bir elilie benzetmek hem Allah' (C) hem de Cebrail'i (A.S.) bilmemektir.
Malumdur ki, melekler de peygamberler gibi ismet sfat ile muttasftrlar. Yni, onlar yaratllar itibariyle gnahtan mnezzehtirler. erre kabiliyetleri yoktur; Allah'a isyan etmeleri imknszdr. Nitekim, onlar hakknda, "Meleklerin hibir cihetle hilf- emir hareketleri yoktur. Hlis bir ubudiyetten baka hibir icad, hibir mdahale, hatt izinsiz efaatlar dahi olmaz," buyurulmutur. Bilindii gibi drt byk melek vardr ve Cebrail (A.S.) bunlardan biridir. Btn melekler hakknda muhal olan isyan ve gnah, Cibrl-i Emin hakknda hi dnlmez. Cenb- Hak, Tekvir sresinde Cebrail'i (A.S.) yle tavsif buyurmaktadr: "Muhakkak o (Kur'an) ok erefli bir Resuln (getirdii) Kelmdr. Azim bir kudrete mliktir. Ar'n sahibi (olan Allah) nezdinde ok itibarldr. O kendisine itaat olunandr. (Melike-i mukarrebin O'na itaat ederler.) O emndir." (Tekvir sresi, 19-21) yet-i Kermedeki resulden murad, Ruhu'l Kuds, Rhu'l-Emn olan Cebrail'dir. (A.S.) Btn melike ve mukarrebin Cenb- Hakk'n huzurunda O'na itaat eder ve emrini dinlerler. Zira O, Melikelerin Resul ve Sultan'dr. lh emirleri btn Peygamberlere O getirdii gibi, emrine verilen melikelere de yine O tebli eder. Grld gibi, Cenb- Hak Kur'n- Kerm'inde Cebrail'i (A.S.) medh sena ediyor, tezkiye ediyor ve O'na Rhu'l-Emin, Rhu'l-Kuds diyor. Zerre kadar akl olan bir insan, bu ilh haberi ve tezkiyeyi bir kenara brakp, vehim ve hayl mahsul bir itikada kaplmaz, ona itibar etmez. Byle bir inan kabul edildii takdirde yle bir safsata ortaya kar: Peygamberleri Allah- Azmn deil de, h -Cebrail (A.S.) tayin etmi olur. Bu takdirde Cebrail (A.S.) Allah'n mahlku, elisi olduu halde, O'nun arzusu ve iradesi Cenb- Hakk'n arzu ve iradesinin fevkine km olmaz m? Cebrail'e (A.S.) O'nun anna yakmayan bu iftiray yapanlara kar Cenb- Hak, sre-i Bakara'da yle bir tehditte bulunmaktadr : "Kim Allah'n meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e, Mikiie dman olur ise, phesiz Allah o kfirlerin dmandr." (Bakara sresi, 68) Grld gibi, yet-i kerimede, Cenb- Hak, meleklere ve peygamberlere dmanl, kendisine dmanlk olarak kabul etmekte ve kendisinin de o kfirlerin dman olduunu iln etmektedir. Hz.Cebrail'in bu ii kasten deil de yanlarak, yni Peygamberimizi, Hz.Ali'ye benzeterek yapt ihtimaline gelince, byle bir ihtimal de tasavvur olunamaz. Cebrail (A.S.) bir anda binler yldzda bulunup, binler melike-i kirma Cenb- Hakk'n emirlerini unutmadan, armadan, kartrmadan tebli eden, Allah'n mkerrem bir elisidir. O'nun ilmi insanlarnki gibi kesb deil, vehbdir. Kendisi yaratltan kmildir. Bu mkemmel yaratl sayesindedir ki, Dhye isimli sahbe-i kirmn timslinde huzur-u Nebevi'de vahyi tebli ederken, ayn anda hametli kanatlaryla Ar- A'zam'da secde edebilmekte ve yine o anda binlerce yldzda bulunup ayr ayr emirleri [www.ramazankoc.com] 156
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI hadsiz meleklere tebli edebilmektedir. Allah'n byle bir elisine unutma, arma, yanlma isnad etmek aklen muhaldir. Byle bir isnad hereyden nce Cenb- Hakk' bilmemek demektir. Elbette hereyi en gzel surette yaratan Cenb- Hakk'n, kendisine, noksan ve kusurlu bir eli yaratt dnlemez.
Hem Kur'n- Azimn, bir defada deil, yirmi sene zarfnda yet yet, sre sre inzal edilmitir. Cebrail'in (A.S.) byle bir hata yapt (h) bir an iin dnlse bile Cenb- Hak kendisini ikaz ve hatasn tashih ederdi. Farz- muhal olarak Cebrail'in (A.S.) yanlabildii kabul edildii takdirde, O'nun gemi peygamberlere getirdii yetlere de pheyle bakmak icab eder. Bu ise, emsalsiz bir cinayettir. Kald ki, Cebrail (A.S.) Muhammed'i (SAV) ilk defa vahiy tebli ederken grm deildi. Doumundan itibaren O'nunla alkadar olmaya balam ve bu alkas, nezreti, hizmeti ve muhafazas, ocukluk ve genlik yllarnda da aralksz devam etmiti. Yni, vahiy gelmeden nce de Reslllah Efendimiz, daima O'nun nezret ve murakabesi altndayd. Son olarak u noktay da nazara vermek lzmdr : Peygamber Efendimize vahiy geldiinde, Hz.Ali Efendimiz on yalarndayd. Peygamberimiz ile Hz.Ali'yi deil Cebrail'in, en aklsz bir kimsenin dahi birbirilerine benzetmesi dnlemezdi. Bu ak hakikate ramen, bin drt yz seneden beri baz kimselerin nasl olup da, bu safsataya inandklar ve bu hurafenin arkasndan gittiklerini anlamak mmkn deildir.
Deniliyor ki: "Kur'n, aslnda bugn mevcut olan 6666 yetten daha fazlayd. Hz.Osman zamannda, baz yerler karlarak, Simdiki miktara indirildi." Bu iddiaya ne dersiniz?
Kur'n Allah kelmdr. Ona herhangi bir eyi eklemek gibi, karmak da tekfir sebebidir. Yani, Kur'an'dan herhangi bir yeti Kur'an'dan saymayarak karmak kfr olduu gibi, ona Kur'an'm gibi fazladan bir eyi ilve etmek de yine kfrdr. Bilindii gibi, Kur'n'n Mushaf haline getirilmesi, ashabn hafzlarnn bakanl altnda, Hz.Ebbekir Efendimizin hilfeti srasnda olmutu. Bata Hz.Ali Efendimiz, btn ashb bu Kur'an' kabul etmitir. Hz.Peygamber'e indirilen Kur'n olduunda icm ve ittifak etmilerdir. Hz.Osman'n (RA) yapt ise, Kur'an' yeniden toplamak deil, bu Mushaf', yine ashabn bakanl altnda oaltmak olmutur. Binenaleyh, byle bir iddia, Hz.Osman ve Hz.Ali de dahil, btn sahbileri byk bir phe ve zan altna sokmak demektir. kinci Olarak: Byle bir iddia, Kur'an'n tahrif(bozulma) ve tayir(deitirilme) iftirasn da tamaktadr. Halbuki Kur'an, Peygamber Efendimizin en byk mcizesidir. Cenb- Hak, "Kur'an' biz indirdik; koruyacak olan da biziz" buyurarak O'nda tahrif ve tayir (azaltma-oaltma) yaplamayacan kesinlikle haber vermi; Kur'an'n korunmasn bu yetle kyamete kadar ilahi garanti altna almtr. Bugn yeryzndeki btn Kur'an'lar ayndr. ran'da da ayn, Irak'ta da. Msr'da da ayn, Pakistan'da da. Avrupada'da ayn, Amerika'da da. Asr- Sadet'ten bu yana milyonlar hafzlarn kalplerinde yazlm, milyarlar diller ile bklp usanlmadan okunmu ve hlen okunmaktadr. Byle bir mnevi saltanat ve makam- ihtiram, Kur'an'dan baka hibir semavi kitaba nasip olmamtr. Kur'an'dan azaltma yapld iddias, Kur'an'n stnlne phe drmek amacn tamaktadr. Zira Kur'an, gnllerde taht kurmaya devam ettike, hkmleriyle amel edildike, slmiyeti sndrmek, ortadan kaldrmak mmkn olmayacaktr.
157
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bunu bata bn-i Sebe, dnk ve bugnk btn slm dmanlar bilmektedirler. Nitekim bir asr nce, ngiliz Smrgeler Bakan Gladiston'un syledii u sz, bu gerein teyididir: "Bu Kur'an Mslmanlarn elinde bulunduka biz onlara hkim olamayz. Ne yapp yapp Kur'an' ortadan kaldrmalyz, ya da Mslmanlar O'ndan soutmalyz." Bu yzden uurlu bir Mslman, Kur'an'la ilgili her trl isnad ve itham bu plnn bir paras olarak grmeli; Kur'an'a olan ilgi ve irtibatn daha fazla artrarak, slm dmanlarnn bu sinsi plnlarn boa karmaldr. Dier taraftan, slm leminde, Kur'an'n feyziyle asrlardr, milyonlar mtehidler, mfessirler, limler, fakhler yetimilerdir. Herbiri Kur'an' batac etmi; ilmini, fikrini, ilhamn ondan alarak yz binlerce cilt kymetli eserler telif eylemilerdir. Bu iddia bir an iin gerek saylsa, btn bu limlerin ya cahil, ya da hilekr olduu, eserlerinin de aslsz, hakikatsiz eyler bulunduu kabullenilmesi gerekir ki, byle bir iddiay eytanlar bile ileri sremez ve kimseye kabul ettiremez.
nc Olarak: Hz.Ali Efendimiz, Kur'an'n bir hakikatini imtisal iin, can gibi sevdii, Cennet arkada Hz.Talha ve Zbeyr ile, Reslllah'n pak zevcesi Hz.ie validemizle sava yapmaktan bile ekinmemitir. O, Kur'an'n bir emrinin uygulanmas uruna bunca sevdikleriyle mcadeleyi gze alrken, Kur'an'n tenkis ve tayirine seyirci kalmas, raz olmas dnlebilir mi? Kur'an'n bir mes'elesi iin her trl tehlikeyi gze alan birine, byle bir suikasta gz yummak yakr m? Kald ki Hz.Ali Efendimizin kendi eliyle yazd Kur'an da meydandadr. Bu Kur'an, Hz.Osman'n Kur'an'nn ayndr. Hz.Ali Efendimiz hayat boyunca O'nu okumu, O'nunla amel etmitir. l-i Beyt de ayn Kur'an' okuyarak maneviyat fezasnda terakki etmiler; mnevi ve ruh kemaltlarn O'ndan almlardr.
158
HLFETN, NCELKLE HZ. AL (RA)IN HAKKI OLDUU HALDE, BU HAKKIN GASP EDLD DDASINA NE DERSNZ?
Bu iddia da dierleri gibi bn-i Sebenin ortaya att bir fitnedir. unu hemen belirtelim ki, riyar Efendilerimizden hangisinin dierlerinden daha faziletli ve hilfetin ncelikle kimin hakk olduu, bn-i Sebeyi asla alkadar etmezdi. Onun asl maksad, ashaba kar hrmeti krmakla slmiyete phe ve tereddt drmek ve Mslmanlar arasnda ihtilf karmak ve bunu devam ettirmekti. Bu sebeple, sorunun cevabna gemeden nce, ashb- kiramn dinimizdeki yerini, onlara muhabbetin ehemmiyetini ve Mslmanlarn ashb arasndaki ihtilflara nasl bakmas gerektiini izahta zaruret vardr.Sahabelerin durumlarn hakkyla takdir edebilmek iin nce, Asr- Saadet ncesine bir nazar gezdirmek lzm geliyor. O devrede Araplar zifir bir karanlk iindeydiler. Bu yle bir karanlkt ki, onda ne iz, ne de yol belliydi. irkin, kfrn, tabiatn ve zulmn btn nevileri o asrda katmer katmer toplanmt. Sahabeler, o yce Zatn (asm) imanndan feyiz alm ve yce ahlkndan yakinen ok istifade etmilerdir. Onlarn hepsi kurtulua erenler zmresindendir; hepsi Sahabe olma erefinde,mterektir. Allah ve Resulu, onlarn hepsinden raz olmu ve onlar medh- sena etmilerdir. Cenb- Hak, ashb- kiramdan raz olduunu ve onlar iin ebed nimetler,saadetler hazrladn yle beyan ediyor: Sbikunun birincileri, Muhacirin ve Ensra ihsan ile onlarn ardnca gidenler, Allah onlardan raz oldu, onlar daAllahdan raz oldular. Ve onlara altlarndan nehirler akan Cennetler hazrlad ki, ilerinde ebeden muhalled olacaklar.te fevz-i azm bu.
Daha nce de ifde ettiimiz gibi, hilfet mnakaalarnn temelinde sahabe dmanl yatmaktadr. Bu da Yahudilerin tezghlad bir oyundur. Bu oyunda barol oynayan da bn-i Sebedir. Bu slm dman sinsi gayretleri ve dehetli plnlaryla ashaba kin beslemeyi, buz ve hakaret etmeyi bir din, bir mezheb haline getirmek iin ok gayret gstermitir. Onlara hakaret etmeyi deta imann bir gerei olarak takdim etmitir. unu da bir ibret levhas olarak takdim edelim ki, sahbe-i kirama hakareti ibadet [www.ramazankoc.com] 159
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI telkki eden bu kimselerin Kurann, Peygamberin, sahabelerin ve Hz.Alinin en byk dman olan Ebcehil ve emsali kfirlere dil uzattklar asla grlmemitir. Bu husus cidden dndrcdr. Acaba, Kuranda, hadste, fkhda, kitaplarmzda ve hatt aklda, mantkta ve insafta yeri olmayan bu davranlarn nokta-i istinad nedir? Dinimizin getirdii farzlar, vcibleri, snnetleri, namaz, zekt, orucu, zikri, fikri, muhabbetullah ve mehafetullah gibi ulv vazifeleri terk ederek sahabeler hakknda dedikodu etmeyi bir inan, bir ibadet gibi benimsemek ne meru ve ne de mkuldr. ok nemli bir hususu daha nazara vererek bu bahsi kapayalm. Ortada,ok sinsi ve neticesi itibariyle de ok tehlikeli bir Yahudi oyunu vardr.Hilfetin, gerekte, Hz. Alinin (ra) hakk iken Hz. Ebbekir (ra) tarafndan gasp edildii iddiasyla btn sahabelere hata isnad edilmektedir. nk,Hz. Ali dahil, btn ashb- kiram, Hz. Ebbekir Efendimize bat etmilerdir. Baz kimseler, Hz. Ali (ra) Efendimiz, Mslmanlarn birlik ve beraberliini dikkate alarak kendi hakkn bilerek feda etti diyorlar. O zaman yle dnmek lzm gelmez mi: Hz. Ali Efendimiz slmn ittifak ve ittihadn bu derece dnd halde, biz hangi aklla onun yolunu terk ederek niza ve ihtilf yolunu ayoruz? Mslmanlarn birlik ve beraberlie en ok muhta olduklar bu zamanda, 1400 sene nce gemi birtakm hdiseleri gndeme getirip Mslmanlar birbirilerine drmeye almak hangi akl iledir ve bunda hangi maslahat ve fayda vardr? Sahabeler hakkndaki bu aklamadan sonra imdi mezkr soruya cevap verelim: Halifeler devri tetkik edildiinde grlr ki, riyr- Gzin Efendilerimiz hibiri hilfete, bizzat arzu ederek talip olmamlar, fakat o makam onlara verilmitir. Onlar o vazifeyi istememiler, fakat hilfet onlara lyk grlmtr. Hz. Ebubekir Efendimiz (ra) yle buyurmaktadr: Vallahi ben bu ii (hilafeti) Resulullahtan (sav) sordum. yle buyurdular: Ya Ebabekir, bu i ona talip olmayanndr. Ona rabet edip, onun iin mdafaa edenin deildir. Ona kklk (tevazu) gsterenindir. Tekebbr edenin deildir. Bu, anndr ki, o, senindir denilir. O, benimdir diyenin deildir.
Hz. mer Efendimiz (ra) de Hz. Ebubekir Efendimizin (ra) hilafetiyle ilgili olarak yle buyurur: Hz. Ebubekir hilafet iin nazland, hilafet ona meftun oldu. O, hilafetten ekildi, hilafet ona sarld. Bu, Allahn bir inayeti ve ltf idi. O byk bir nimetti, krn Allahu teala ona vacip kld. O da onu, bi hakkn yerine getirdi ve Allahn bu nimetine laykyla mazhar oldu. Bu talih kuu Resulullahn saadetli gnlerinde de daima onun banda dolanmaktayd. Lakin O, bunlara iltifat etmez ve vaktini gzetmezdi. O Resul-i Ekremin kader arkadayd. Hz. Ali garabete Peygambere daha yakn. Hz. Ebubekir ise mertebece ona yakndr. Garabet et ile kandr, mertebe ise ruh ile nefistir. Bu bakmdan dindeki garabet, nesepteki garabetin stndedir. Evet, Reslullah Efendimizin (sav), hirete terifleri zerine, sahbe-i kiram, mmet-i Muhammedin birlik ve beraberliinin muhafazasn gz nne alarak, hemen halife seimine teebbs etmiler ve daha Peygamber Efendimiz kabrine konulmadan bu seimi gerekletirerek Hz. Ebbekiri (ra) ittifakla hilfet makamna getirmilerdir. Hz. Ali (ra) Efendimiz dahil, umum ashb kendisine bat etmilerdir. Hz. Ebbekir (ra) Efendimiz hilfet vazifesini iki buuk sene hakkyla ifa ettikten sonra, vefat srasnda, sahbe-i kiram efendilerimize, Hz. merin (ra) halife seilmesini tavsiye etmi, onlar da bu tavsiyeye uyarak o zt halife semilerdir. Hz. mer ise, bu vazifeyi onbir sene tam bir adaletle yrtm, sonunda bir suikaste maruz kalm ve henz vefat etmeden, ilerinde Hz. Ali de dahil alt kiilik bir heyet teekkl ettirmi ve [www.ramazankoc.com] 160
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI aralarndan birini halife semelerini istemitir. Bu heyet mzakereler sonunda Hz. Osmanda karar klmlar ve bata Hz. Ali, btn sahabe, aynen bu karara uyarak kendisine bat etmilerdir. Bilhare, Hz. Osmann aklerce ehid edilmesi zerine sahbe-i kiram efendilerimiz topluca Hz. Ali Efendimizin evine gitmiler, kendisinden hilfet vazifesini deruhte etmesini istirham etmiler, Hz. Ali (ra), kendisi hilfete arzulu olmad halde, silerin tehditleri sebebiyle durumun nezaketini nazara alarak bu vazifeyi kabul etmitir.
Grld gibi, drt halifenin de seimi bu mmetin en hayrllar olan ve her biri bir mtehid reyinde ve dirayetinde bulunan sahabelerin ittifakyla olmutur; bu ise sarslmaz bir icm meydana getirmitir. Onlar, icm ile en isabetli karar vermilerdir. Artk, bu icmdan daha kuvvetli bir icm dnlemez ki, onlarn verdii hkm tartabilsin, noksan grsn, bozabilsin.
Bununla beraber, bata mtehidn-i izam efendilerimiz olmak zere, btn slm ulems, sahbe-i kiramn icmsm aynen kabul etmiler ve bylece ikinci bir icm meydana gelmitir. Ve nihayet 14 asrdan beri btn mmet-i Muhammed bu iki cemaatin kanaat ve hkmlerini tasdik edip onlarn yolunda gitmekle nc bir icm meydana getirmilerdir.
Reslullah Efendimizin (s.a.v): Benim mmetim dallet zerine toplanmaz hads-i erifleri de bu icmn shhatine ayr bir sened, ayr bir mhrdr. Bu icm sarsabilecek bir kuvvet dnlebilir mi? Bu, ittifak karsnda artk hangi Mslmann kalbinde bir tereddt, bir phe kalabilir? Mevzuya k tutmas bakmndan u hususun da gz nne alnmasnda fayda vardr: Ashb- kiram (ra) halife seiminde yaptklar tercihlerde bata yet-i kerimelerin iar mnlarn ve Peygamber Efendimizin (sav) emir ve beyanlarn nazara almlardr. Peygamber Efendimiz birok kereler yle buyurmutur: Benden sonra iki kimseye balann, onlardan biri Ebbekir, dieri merl-Fruktur. Ayrca, Hz. Ebbekir, mer, Osman ve Alinin (r.anhm) sra ile hilafete geeceklerini; hepsinin hilfetinin ceman 30 yl sreceini; Hz. mer hayatta olduu mddete Mslmanlar arasnda hibir fitne kmayacan; Hz. Osmann hilfeti esnasnda silerce Kuran okunurken ehid edileceini; Hz. Alinin ihtilf ve fitneler iinde baa geeceini, Hz. Zbeyr, Talha ve ie (ra) ile aralarnda muharebe cereyan edeceini, kendisini sevmekte ifrat edenler olduu gibi, dmanlkta da ileri gidenler bulunacan, mazlmen ehid edileceini de aka haber vermilerdir. Btn bu haber ve beyanlarn doruluunu; zaman ve hdisat teyid etmitir. u da var ki: Hz. Alinin, Peygamber Efendimizin karabet cihetiyle en yakn olmasna ramen, hilfette en sona kalmasnda, kaderin hikmetli bir tanzimi vardr. yle ki: Hz. Ebbekir, mer ve Osmann (r.anhm) devirleri, slmn birlik ve btnlnn korunduu tam bir ftuhat ve inkiaf dnemi olmutur. ran, Irak, Msr, Suriye, Kbrs ve daha birok lke, bu dnemde fethedilerek tevhid inanc bu beldelere yerletirilmitir. Hz. Ali Efendimiz zamannda ise, bu ftuhat dnemi durmu, genileyen slm leminde eitli ihtilflar ba gstermitir. Hz. Ali (ra) hilfeti srasnda bu karklk ve ihtilflarla uramak zorunda kalm, hrika, cesaret, keskin feraset ve emsalsiz ilmiyle her trl sapk fikir ve btl itikatlarn tasallutundan korumaya muvaffak olmutur.
te, ilk halife devrindeki ittihat, tesant ve slm ftuhat onlarn hilfete liyakatlerini ve hak zere olduklarn ispatlad gibi, Hz. Ali Efendimiz devrindeki ihtilflar da, onun hilfette sona kalmasndaki hikmeti aka gstermektedir. [www.ramazankoc.com] 161
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bedizzaman Hazretlerinin dedii gibi, Hz. Ali (ra) ilk halife olsayd, bata Emevler olmak zere eitli kabile ve ailelerde rekabet damarnn uyanmas, bu yzden Mslmanlar arasnda birlik ve dayanmann tehlikeye dmesi kuvvetle muhtemeldi. Bu ise slmn inkiafna byk bir darbe olurdu. Dier taraftan, slm leminde eitli ihtilflarn ortaya kt bir dnemde, Hz. Ali Efendimiz ve l-i Beytten baka hibir kuvvet, o fitnelere kar durup dayanamaz, hakkndan gelemezdi. Bu bakmdan, Hz. Alinin hilfette sona kalmas, ahs iin bir kayp gibi grnse de din-i slm iin byk hayr ve kazan olmutur.
unu da ifade edelim, Hz. Peygambere (sav) halife olmann erefi ok lidir. Eer, Hz. Ali Efendimiz (ra) ilk nce halife olsa idi, dier halife bu ereften mahrum kalrlard. Bylece bu ulv vazifeyi yapma erefine hepsi mazhar olmulardr.
BAZI ALEVLER EHL- SNNETE MENSUP MSLMANLARI YEZD'N ZULMNE TARAFTAR OLMAKLA THAM EDYORLAR. BU THAMA KARI NE DERSNZ?
unu hemen ifde edelim ki, bu itham yapan Alevler hakikatte aznlktadrlar. Byk ekseriyeti tekil eden akl- selim sahibi Alevler ise, Ehl-i Snnet'e mensup Mslmanlarn l-i Bey'i ciddi olarak sevdiklerini ve onlara kar muhabbet beslediklerini, onlar daima saygyla ant ettiklerini yaknen bilirler. Bununla beraber, yine de, meseleyi ksaca tahlil etmekte fayda vardr, zannediyoruz. Ehl-i Snnet'e mensup Mslmanlara Yezid diyerek onlar thmet altnda brakmak hi bir bakmdan doru deildir. Bu fevkalde yanl bir hkm ve byk hatadr. Zira, Mslmanlar Ehl-i Beyt'i ciddi sevmiler ve Yezid'in iledii emsalsiz zulme, ne fiilen, ne fikren, ne kalben, ne de haylen asla itirak etmemiler, aksine bundan fevkalde mteessir olmulardr. Evet, Ehl-i Beyt'i sevmek ve onlara yaplan zulmler karsnda mteessir olmak m'minlerin imanlarnn icabdr. Kur'n- Kerim m'minlere, "Ehl-i Beyt'e muhabbet etmelerini" emrettii gibi, Peygamber Efendimiz (SAV) de Hasan-Hseyin Efendilerimize fevkalde muhabbet gstermiler ve birok hads-i erfleriyle m'minleri onlar sevmeye tevik etmilerdir. Hatta bir defasnda onlar mbarek kucana alarak, "Allah'm, bunlar ben seviyorum, sen de sev ve bunlar sevenleri de sev." buyurmulardr. Buna binen, drt hak mezhebin hepsinde de "Ehl-i Beyt'e muhabbetin vcip olduuna" hkmedilmitir. nsafla dnlecek olunursa, Snn Mslmanlar Yezid'e ve O'nun zulmne taraftar gstermek asla mmkn deildir. Zira, Yezid ve taraftarlar Ehl-i Beyt'e kar misilsiz cinayet ilemiler ve mmet'i Muhammed'in kalplerini yaralamlardr. Btn Mslmanlar, yeri g titreten, ehl-i insaf alatan bu cinayetlerin, dn olduu gibi, bugn de zdrabn ekmektedirler. Cenb- Hakk'n: "Zlimlere, herhangi bir zulm, bir cinayet, bir hakszlk yapm olanlara meyletmeyiz. T ki, ate size dokunmasn." (Hd sresi, 113) fermanna muhatap olan akl banda bir m'minin Yezid'in cinayetlerine taraftar olmas nasl dnlebilir ve sylenebilir? Cihanda eine ender rastlanan bylesine bir zulme ortak olmak, kalben dahi olsa itirak etmek mmkn mdr? Elbette ki deildir!... Evet, Mslmanlar Yezid ve taraftarlarndan daima nefret etmilerdir. Bunun en ak bir delili udur ki, o gnden bugne kadar hibir Mslmann, ocuuna Yezid ismi verdii grlmemitir. Fakat [www.ramazankoc.com] 162
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI ocuklarna Ali, Hasan, Hseyin isimlerini verenler pek oktur. Halen btn hutbelerde tazim ve dua mnsnda ryr Efendimizle birlikte Hasan ve Hseyin Efendilerimizin de isimleri zikredilmektedir. Burada, mes'eleyi biraz daha vuzuha kavuturmak iin Kur'n- Azmn'da zikredilen mhim bir dsturu nazara vermemiz yerinde olacaktr: Kur'n- Kerm'e gre, "Bir kimse bir bakasnn hatasndan, gnahndan, cinayetinden sorumlu tutulamaz". Bu kaideden hareketle, bir kimsenin iledii bir cinayet yznden onun babasn, kardelerini, evltlarn, yahut akrabalarn sorumlu tutmak mmkn deildir. Hakikat byle iken, Yezid'in iledii cinayetler yznden o gnden bugne kadar gelip geen btn snn Mslmanlar nasl mes'ul tutulabilir? Byle bir telkki, deil slm hukukunda, dnyadaki hibir hukuk sisteminde mevcut deildir. u halde, bugn, eer selhiyetli bir mahkeme hey'eti bir araya gelse ve hicretin 61. senesinde vuk'ubulan o cinayeti yeniden grse, acaba asl faillerinin dnda kalan, o gnk masum insanlar ve yine o gnden bugne kadar gelip geen btn Mslmanlar, hangi adalet prensibiyle mahkm edebilir, tazip edebilir, idam edebilir? u kaideyi de zikretmekte fayda mlhaza ediyoruz: Herhangi bir kimseye bir olay isnat edildiinde, o ahs ile o olay arasnda bir iliki aranr. Dn Endls'te, Seluklu ve Osmanl mparatorluklarnda yaam bulunan ve bugn Avrupa'da, Hint'te, Yemen'de yaamakta olan Mslmanlarla Yezid'in iledii cinayetler arasnda nasl bir mnasebet olabilir ki, onlar mahkm edilebilsinler? Byle bir itham, ehl-i insaf ve vicdan nazarnda, chiliye deti olan kan dvalarndan ok daha aa bir seviyededir. Bilindii gibi, kan dvas gdenler, sadece cinayeti ileyen kimsenin akrabalarna zulmederler. Bu ithamda bulunanlar, bu chiliye mant ile dahi hareket etseler, ancak cinayeti ileyenlerin kendilerine, evltlarna, torunlarna ve akrabalarna kin besleyebilirler, zulmedebilirler. O halde, dmanlklarn btn Mslmanlara yaymalarnn cahiliye mantnda bile yeri yoktur. u noktay da ehemmiyetle nazara almak icap eder. Ehl-i Snnet'e mensup Mslmanlarn Yezid'i sevdiklerini ve o mel'unun cinayetlerine rza gsterdiklerini iddia etmek byk bir iftiradr. ftira ise, dinimizde en byk bir gnahtr. Nitekim, Peygamberimiz (SAV) u hads-i erfiyle m'minleri iftiradan iddetle menetmitir: "Her kim bir kimseye, yapmad bir eyi isnad etse ve bu iftirasn insanlar arasnda yaysa, Cenb- Hak o kimseyi szn ispat edinceye kadar Cehennem'e brakacaktr." Bir kimseye iftira etmek byle dehetli bir cezay netice verirse btn Mslmanlar, dnyada misli grlmemi bir cinayete tarafgirlikle sulamann ne kadar byk bir sorumluluk gerektirdii ve neticesinin ne kadar vahim olaca kyas edilsin. Halbuki, bahsedilen cinayete tarafgirlikle itham edilen Mslmanlar arasnda nice mtehitler, mcedditler, kutublar ve milyonlarca evliy mevcuttur. Bu hak dostlarn byle bir zulme taraftar gstermek Cenb- Hakk'a kar muaraza, yani, itiraz etmek demektir. Zira Cenb- Hak bir hads-i kudsde melen: "Her kim bir vel kuluma, anna yakmayan bir eyi isnad etmekle eza ve cefa ederse, bana sava am olur. Bana sava aan ise ebed hsran ile mahkm olur," buyurmaktadr. Mevzuumuzla yakn alkas olmas cihetiyle muhabbet ve buz etme zerine ksaca durmakta fayda gryoruz. Dinimize gre, muhabbet de, buzda ancak Allah iin olduklar takdirde makbuldr ve ibadet saylr. Muhabbet madem Allah iindir. yle ise, sevilen kimse veya eyler Allah'a gtrmeli, O'nu perdelememeli. Cam gibi effaf olmal, O'nu gstermeli. Aksi takdirde, bu muhabbet Azz ve Cell olan Rabbiyle kendi arasnda bir hicap (perde) olur. [www.ramazankoc.com] 163
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bir m'min, bata, Peygamberimiz olmak zere muhabbete lyk btn ztlar ancak Allah iin sevecek ve onlara elinden geldiince benzemeye alacaktr. Demek ki, muhabbette iki temel esas vardr. Birisi, muhabbetin Allah rzas iin olmas; dieri ise, muhabbet edilen zta hl ve hareketlerde benzemeye allmasdr. Bu bakmdan, bir Mslman Hz.Hasan ve Hseyin Efendilerimizi ancak ve ancak Allah iin sevecek ve her hususta onlara benzemeye alacak, yani onlar gibi inanp yaayacak, onlar gibi dnp ibadet edecektir. Yoksa, "Ben Hasan ve Hseyin Efendilerimizi seviyorum, bu bana yeter" demek kiiyi kurtarmaz. Buz meselesine gelince, muhabbet gibi o da Allah iin olmal ve buz edilen kimseye benzemekten iddetle kanlmaldr. Buna gre bir Mslman, Yezid'e Allah iin buz edecek, onu sevmeyecek ve onun iledii haram ve isyandan, nifak ve iftiradan, fsk ve sefahetten uzak kalmaya azam hassasiyet gsterecektir. Hl ve hareketlerinde Yezid'e benzemek ve ona sadece mcerret olarak lanet etmek, Mslmana hibir hayr ve sevap kazandrmaz. u da bir hakikattir ki, bir kimse eytandan nefret ettiini iddia etse de Allah'n hibir emrini yerine getirmese ve O'nun haram kld fiilleri ilese, bu adamn eytana laneti kendisini kulluk sorumluluundan kurtaramaz, kurtuluuna vesile olamaz. Yezid'e her gn yzlerce defa lanet etmekle beraber, Yezid'in yolunda giden, slmiyetten uzaklaan, ikiye mptel olan, namazn ve orucunu terk eden bir Mslmann hli de bunun gibidir. Kald ki, Yezid daha dnyada iken belsn bulmutur. yle ki, Cenb- Hak sadece Mslmanlarn deil, btn insanlarn kalplerinde ona muhabbet kaplarn kapatmtr. Dier taraftan Yezid slmiyeti yaamaktan gitgide uzaklam, sonunda namaz terk etmi, iki mptels olmutur. ki iptilsnda o derece ileri gitmitir ki, kendisine, "kiyi Allah- Tel'nn haram kld ve bunun Kur'an'la sabit olduu" sylendiinde, "Kur'an'da haramsa da, ncil'de helldir" diyerek kendisini byk bir tehlikeye atmtr. Bugn de iki mptellar arasnda ylesine sapk bir izgiye varanlar oluyor ki, insan ister istemez rperiyor. Bunlar, Kur'an'n haram kld ve necis olarak tabir ettii arab takdis ediyor ve ikiden, szm ona, manev bir haz duyduklarn iddia edebiliyorlar.
164
Mslmanlar Arasnda Asrlardan Beri Devam Eden bu Alev-Snn htilfnn Sizce Hl aresi Nedir?
Dinimizde zm mmkn olmayacak hibir konu yoktur. Yeter ki ihtilflar karlkl anlay iinde ele alnsn, efkat esas tutulsun, meselenin zerine ilim ve irad ile gidilsin. ster Snn ister Alev olsun, samimi insanlar bu ihtilfn giderilmesine el birlii ile alsalar taraflar arasnda samimi bir uhuvvetin tesisine ve Mslmanlar birbirilerine sevdirmeye, kaynatrmaya, birletirmeye muvaffak olabilirler. Bu vatanda yaayan btn Snn Mslmanlar Hz.Ali ve btn Ehl-i Beyt'i hakkyla severler. Ancak bu sevgilerinde itidal zere bulunurlar. Ne onlara ulhiyet veya nbvvet isnat eden ar bir ia gibi, ne de onlarn kadir ve ereflerini inkr eden Haricler gibi dnrler. Tarihe baktmzda Alevlerin, Snnlerdeki bu takdire ayan telkkiyi her naslsa ehemmiyetle nazara almadklarn ve onlara gereince yaklamadklarn, aksine kendilerine Yezid diyerek onlardan gitgide uzaklatklarn gryoruz. Buna karlk Snnlerin de Alevlerin ikaz, irad ve iknalar hususuna lyknca eilmediklerini, hak ve hakikati onlarn kapsna gtrmekte metod hatasna mtklerini mahede ediyoruz. Gerekte, "Onlar da bizim kardeimizdir," denilerek kendilerine efkat kuca gereince almam, onlara uygun bir slpla, gzel nasihatlerle yaklalmam, dinin yce hakikatleri kendilerine bizzat gtrlerek, konuularak izah edilmemi ve onlara din tedrisat lyknca gtrlmemitir. Dier taraftan, devletin de bu sun' ihtilfn halline gereken ehemmiyeti vermediini, Alevlerin iskn mahallerine camiler yapma, -Kur'an kurslar ama ve vaizler tayin etme gibi hizmetlerin ihmal edildiini mahede ediyoruz. Hl byle olunca, onlar da tenkit ve tahriklerle meseleyi rndan karmlar ve bu ihtilf kapanmas g bir yara haline sokmulardr. Temelde dinleri, dilleri ve milletleri bir olan, ayn tarih ve kltre sahip bulunan ve ayn vatanda yaayan bu insanlar, gitgide birer hasm, birer dman vaziyetine sokulmak istenmilerdir. Kanaatimiz odur ki, bugn bata Diyanet camias olmak zere, memleketimizin btn mnevver ve sekin insanlar, btn gayret ve himmetlerini bu ihtilfn giderilmesine sarf etseler birlik ve beraberlii yeniden tesis edebilir ve d kaynakl entrikalar tesirsiz hale sokabilirler.
165

Cenb- Hak, l-i mrn sresinde (104. yet) bu vazifeyi yapmalar hususunda m'minlere yle emrediyor: "inizden insanlar hayra aracak, iyilii emredecek, ktlkten alkoyacak bir cemaat bulunsun. te onlar kurtulua erenlerdir." Bu izahlardan sonra mezkr ihtilfn aresinin ne olduu hususuna gelelim. Bu ihtilftan halletmenin tek yolu Kur'an ve snnet-i Nebeviye'ye sarlmaktr. Zira, Kur'an ve Snnet, ikisi de beerin madd-mnev btn hastalklarna ifa olarak gnderilmitir. Cemiyetler, onlara sarlmakla her trl bel ve musibetlerden kurtulacaklar gibi, umum hatlar neticesi saplandklar bataklklardan da yine o iki salam ipe (habllmetine) sarlmakla necat bulurlar, kurtulua ererler. Buna en byk delilimiz ise o kapkara cahiliyet devrinden prlanta misl Asr- Sadet'in zuhurudur. Madem ki, Kur'an ve Snnet bylesine zengin bir ifahanedir. O halde O'nun ziyas altnda maraz bir hayat yaamak bize asla yakmaz ve akl kr deildir. htilflar bertaraf etmek, hurafeleri datmak ve safsatalara nihayet vermek acil bir zarurettir. Kur'n- Azmn'da ve Snnet-i Seniyye'de, ihtilflar halletmek iin zikredilen birok yet ve hadslerden numune olarak sadece birkan aaya alyoruz. Cenb- Hak l-i mrn sresinde yle buyuruyor : "Ey m'minler, kendilerine ak deliller ve yetler geldikten sonra, paralanp ayrla den Hristiyan ve Yahudiler gibi olmayn. te onlar iin byk bir azab vardr." Hucrt sresi 10. yet-i kermesinde ise, "Muhakkak m'minler kardetir. Siz (bir ihtilf halinde) o kardelerin aralann slh edin ki merhamet olunasnz" buyruluyor. yet-i kermeden anlald gibi, Cenb- Hak Mminlere, aralarnda bir ihtilf olmas halinde bunun slhna almalarn emrediyor. Dolaysyla fitnenin devamna sebep olan ve Mslmanlar birbirine dren olumsuz davranlardan da m'minleri yasaklam oluyor. Biz bu emre uyarak, Alev-Snn btn Mslmanlar, ittifak halinde bu yarann slh iin gayret gstermeli, birlik ve beraberliin faydalarn, kin ve adavetin ise zararlarn hakkyla idrak etmeliyiz. Bir m'min, dier bir m'min kardeini, hatal da olsa sevecek ve hatasnn dzeltilmesine alacaktr. Bilindii gibi, doktorlar hastalarn efkat ve merhametle, sabr ve anlayla tedavi ederler. Hastalarn, "Niin hastalandn?" diye azarlamak yerine, onlardaki hastalk mikroplaryla mcadele eder, onlar bir an nce shhate kavuturmaya alrlar. M'minler de aralarndaki ihtilflar hallederken en azndan bir doktor kadar hassas olmaldrlar. Vaktiyle, hasbelkader alm bulunan yaralan byk bir anlay, hogr ve sabrla tedavi etmelidirler. Hatal kimselerle alkay kesmek, onlara kin beslemek yerine, onlara hakikati mnasip bir lisanla tebli etmeli ve kendilerini efkatle irad etmeliyiz. Zira, "Medenilere galebe ikna iledir, sz anlamayan vahiler gibi icbar ile deildir." Bizim dinimiz efkat ve merhametin kaynadr. Bu kaynaktan ien, tefeyyz eden biz Mslmanlar da, bu efkat ve merhamete uygun bir halet-i ruhiye iinde, evremizdekilere nasihat edeceiz, gzel telkinlerde bulunacaz, onlara huzur ve mutluluk gtrmeye alacaz. Nitekim, Allah Tel bize bu hususta en gzel ly Nahl sresinin 125. yet-i kermesinde yle beyan ediyor: "Habbim! nsanlar Rabb-i Tel'nn yoluna hikmetle (ak delillerle ve gzel vaazlarla) davet et. Ve onlarla muhkem ve gzel mukaddemelerle, mlayim ve tatl szlerle mcadele et (ki davetin hsn- te'sir hsl etsin)."
166

Peygamberimiz de bu ve benzeri ayetleri rnek alarak m'minleri ilim ve hikmetle irad eder, bu iradn hccet ve delillere dayandrrd. radnda ve ikaznda hiddet ve iddet gstermezdi. Muhataplarn samim bir hava ierisinde karlar, onlara efkat ve merhametle nasihatte bulunurdu. Doru ve gerei anlatmakta daima kavl-i leyyini, yani tatl dili, gzel sz tercih ederdi te, lemlere rahmet olarak gnderilen iki cihann an yce efendisi Peygamberimiz (SAV), bir hads-i eriflerinde: "M'minler bir binann talar gibidirler. Birbirilerini yklmaktan muhafaza ederler," buyurarak m'minler arasndaki muhabbet ve uhuvvetin ehemmiyetini en veciz bir ekilde ifde buyurmutur.
HAZRET- EBBEKR'N (RA) FAZLET

Hz.Ebbekir (RA), Reslllah Efendimizin (SAV) birinci halifesidir. Asl ismi Abdullah'dr. Chiliye devrinde bile mmtaz bir ahsiyete sahipti. Muhitinin en itibarl insanlarndand. Tek sevmedii ey putperestlikti. ffetliydi, o zamanlarda bile fuhu ve behimi arzulara itibar etmeyen bir karakter tayordu. Ekser insanlar, problemlerini ona zdrrlerdi. Mdebbir ve hakmdi; merkez bir ahsiyetti. efkati itibariyle de mstesna idi. Nbvvetten evvel ezel ve ebed bir nr ve hakikatin taharrisinde idi. Bu hakikati idrk edecek bir uur ve kabul edecek bir ftrat tayordu. Arad ezel esrarn anahtarlarnn Peygamberimizde olabileceini hissetmiti. Hissettiini bekledi ve buldu. Risalet-i Muhammediye'yi ilk defa o tasdik etti. lk Mslman olma erefini O ald. slmiyette, ikinci adam oldu. Artk O her zaman ikinciydi. Sevr maarasnda da ikinciydi; hicrette de ikinciydi, sadakatta, ihlsta, fedakrlkta, feraatta da ikinciydi. Hayatndan da, mematndan da O hep ikincilii muhafaza etti. Hz.Ebbekir Efendimiz (RA) btn harblerde Peygamber Efendimizle (SAV) beraber bulunmu ve O'nun yannda savaarak btn gcyle O'nun (SAV) muhafazasna almt. Hz.Ebbekir'in (RA) faziletleri saylamayacak kadar oktur, desek mbala etmi olmayz. Makam mnasebetiyle bunlardan sadece birkan nazara vermekle iktifa edeceiz. 1) Hz.Ebbekir'in (RA) en mmtaz vasf Allah'a ballk, marifet, muhabbet, teslim ve tevekkl gibi seciyelerde sair sahbelerin stnde olmasdr. Bu hususu Peygamber Efendimiz (SAV) yle ifde buyurmulardr: "Ebbekir'in iman, btn m'minlerin imanlarnn hepsi ile tartlsa, Ebbekir'in iman ar gelir." mam- Gazali Hazretleri hy-u Ulm'unda bu hads-i erifi te'yid eden bir baka hads daha zikreder: "Ebbekir sizin zerinize namaz, oru okluuyla stn klnmad. Ancak kalbindeki marifetullah ile sizden stn klnd." En byk bir keml, en byk bir fazilet olan bu iman stnlnn keyfiyetini bizler laynca kavrayamyoruz. Ancak ilim, ibadet, gzel ahlk, adalet gibi kendi takdir sahamza giren ve eserlerini mahede ettiimiz faziletlere bakp hkm veriyoruz. [www.ramazankoc.com] 167
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI O'na Sddk nvann kazandran da yine bu stn iman idi. yle ki: Reslllah Efendimiz (SAV) mi'rcdan terif ettiklerinde, mrikler bu hdiseyi kabul etmediler ve kendi akllarnca byk bir delil bulduklarn zannederek, derhal Hz.Ebbekir Efendimizin yanna kotular. "ittin mi?" dediler. "Muhammed imdi ne sylyor? Mi'rca ktndan, btn mahlkat gerilerde brakarak Kavseyn makamna erdiinden ve Allah ile bizzat grtnden bahsediyor." Bu szler karsnda Hz.Ebbekir (RA) kendilerine u soruyu sordu: - Bunu Hz.Muhammed mi (SAV) sylyor? - Evet, dediler. - yle ise dorudur. Ondan yalan sdr olmaz, buyurdular. te, zahirde bir tek cmle gibi grnen bu hkm, hakikatta Allah ve Resulne kar sonsuz bir imann tercman olmu ve bu hdise zerine kendisi Sddk unvanna kavumutur. Hz.Ebbekir Efendimizin bir dier lkab da Atik idi. Bir gn, Efendimiz Hazretleri, Hz.Ebbekir'in (RA) yzne muhabbetle bakm ve: "Bu Cehennem ateinden zad olmutur," buyurmulard. Kendisine Atik lkab bu hdise zerine verilmiti. 2) O'nun en byk bir fazileti de, hakknda birok yetlerin nazil olmasdr. Yni, O'nun faziletlerini Azz ve Cell olan Allah (c) yetleriyle bizzat ifde buyurmu ve kendisini ereflendirmi ve izzetlendirmitir. Bu yet-i kerimelerden n melen aada takdim ediyoruz. Hz.Ali Efendimiz (RA) yemin ederek: "Sdk getirene ve O'nu tasdik edenlere gelince, ite onlar takvaya erenlerin t kendileridir." (Zmer sresi, 33) yet-i kerimesinin Hz.Ebbekir hakknda nazil olduunu sylemitir. Yine, Said bn-i Cbeyr (RA) de: "Ey iman edenler, Allah'dan korkunuz ve sdklarla beraber olunuz." (Tevbe sresi, 119) yet-i kerimesinin Hz.Sddk ve Hz.mer hakknda nazil olduunu beyan etmi ve "nk hakiki sddklar bunlardr" buyurmutur. Keza, "Kim, Allah ve Peygamberine itaat ederse onlar Allah'n kendilerine nimetler verdii peygamberlerle, sddklarla; ehidlerle, slihlerle (slih kullarla) beraberdirler." (Nisa sresi, 69) yet-i kermesinde sddklar buyurulmakla, Hz.Ebbekir Efendimize, ehidler buyurulmakla da dier r-yr efendilerimize iaret edildii belirtilmitir. 3) Hz.Ebbekir'in (RA) mmtaz vasflarndan birisi de Resl-i Ekrem Efendimizin, vahyi ilk defa O'na tebli etmesi ve kendisinin erkekler ierisinde ilk Mslman olmasdr. Bu hususta Hz.Ali (RA) Efendimiz yle buyurur: "slm' en evvel kabul eden Ebbekir'dir. Hz.Reslllah'la kbleye kar ilk namaz klan O'dur." 4) Hz.Ebbekir (RA) birok sahbenin de hidyetine vesile olmutur. mam- Begav Tefsirinde, Lokman sresinin 15. yet-i kerimesinde, "Bana ynelenin yolunu tut" buyrulmakla, Hz.Ebbekir'in kastedildiini beyan ederek yle demitir: "Bunun izah udur ki, Hz.Ebbekir (RA) slm'a girdi. Hz.Osman, Talha, Zbeyr, Saad bn-i Eb Vakkas, Abdurrahman bin Avf (RA) birlikte Hz.Ebbekir'in yanna geldiler. Dediler ki, 'Sen [www.ramazankoc.com] 168
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Muhammed'in peygamberliine inandn ve tasdik ettin mi?' Hz.Ebbekir de, 'Amenna ve saddakn inandm ve tasdik ettim; O doru szl bir peygamberdir. Siz de O'na iman ediniz.' diyerek hepsini Reslllah'n (SAV) huzuruna gtrd. Hepsi de iman ettiler." Dikkate ayandr ki, bu ztlarn bei de bilhare Cennet'le mjdelenmilerdir. Yani, Aere-i Mbeere dediimiz, Cennet'le mjdelenen on sahbeden bei Hz.Ebbekir vastasyla slm'a kavumulardr. Hz.Ebbekir, kendisi de Aere-i Mbeere'dendir[1]. 5) Hz.Ebbekir'in (RA) en byk meziyetlerinden birisi de, servetiyle slm'a en fazla hizmet eden kii olmasdr. mam-i Begav, Mesabih adl kitapta Resl-i Ekrem'den (SAV) u hads-i erifi nakleder: "Bize her nimet verene, iyilik edene mkfatn verdik. Ancak Ebbekir'in iyiliinin ikramnn karln veremedik. O'na Cenb- Hak Hazretleri kyamette ikrmda bulanacak, mkfatn verecektir. Bana Ebbekir'in malnn verdii faide gibi, hi kimsenin malnn faidesi olmad. Eer dost edinseydim Ebbekir'i dost edinirdim. Fakat ben Allah'n dostuyum. Ebbekir benim kardeimdir." 6) Hz.Ebbekir'in (RA) mazhar olduu en byk bir ltuf da kendisinin hicrette Resl-i Zian Efendimize arkada olmasdr. Bu arkadalk izn-i ilh ile gereklemitir. Ashb- kirmdan rivayet edildiine gre, Hz.Ebbekir (RA) Medine'ye hicret iin hazrland bir zamanda, Reslllah Efendimiz (SAV) kendisine: "Ya Ebbekir, biraz sabret, belki benim hicretim iin de bir izn-i ilh ola," buyurmutu. Az zaman sonra Reslllah Efendimiz, lh iznin geldiini haber verdi ve bylece birlikte hicret ettiler. O gn iin Resl-i Ekrem Efendimizin hizmetinde nice gzide sahbeler ve ok yakn akrabalar bulunduu halde, Hazret-i Sddk' tercih etmesi ve lh iznin de bu yolda olmas, O'nun ne derece makbul ve ne derece sadk bir zt olduunu aikre gstermektedir. Hicret srasnda, maarada bir gece birlikte kalmalar ve o sre iinde nice feyizlere, nurlara kavumas ve o tehlikeli zamanda Resl-i Ekrem Efendimizin O'nun kucanda uyumas, huzur bulmas da, mes'elenin dier mhim bir yndr. Mrikler maarann kapsna doru yaklatklarnda Hz.Ebbekir (RA) ok tela kaplm ve endiesini Peygamber Efendimize (SAV) yle ifde etmiti: "Y Reslllah, ben ldrlsem nihayet bir insanm, ama buna sen musab olursan Allah'n dini gitti demektir." O'nun srf slm'n istikbli iin gsterdii bu candan teessr, Tevbe sresinin 40.yet-i kerimesinde zikredilmi ve Hz.Ebhubekir bu yette "kinin ikincisi" diye tavsif edilerek, Peygamberimizin (SAV) kendisini teselli etmesi de yle beyan buyrulmutur: "Peygamber o vakit arkadana, 'Mahzun olma, Allah bizimle beraberdir' diyordu. Allah O'nun (arkadann) zerine (kalbine) sekinetini (kuvve-i maneviyesini) indirmi, O'nu (Habibini) grmediin ordularla te'yid etmi, kfirlerin kelimesini (kfrlerini) alaltmt." Bu yette Cenb- Hak, hfz ve himayesinin, ltuf ve inayetinin, Hz.Ebbekir'le beraber olduunu aka beyan buyurmutur. Bir zt ki, Allah- Tel onunla beraber olursa, artk onun iin bundan daha byk bir mertebe, bir devlet, bir eref, bir makam nasl tahayyl olunabilir? Evet, bu ne byk bir izzettir. Resl-i Kibriya Efendimizle (SAV) Hazret-i Sddk (RA) lm tehlikesiyle kar karya kaldklar bir zamanda, Allah Tel onlarla beraber olduunu haber veriyor ve onlar muhafaza buyuruyor. [www.ramazankoc.com] 169
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Bu byk erefi Hz.mer (RA) yle dile getirmiti: "Hz.Ebbekir'in bir gecelik veya bir saatlik ameline karlk btn mrm boyunca yaptm ibadetimi deitirdim." Kendisine: "Ey m'minierin emiri, Hz.Ebbekir'in bir gecelik ameli ne idi?" diye sorulduunda, buyurdular ki: "Resl-i Ekrem'le Mekke'den Medine'ye birlikte hicret ettiler. Maarada gn kaldlar. Hicrette, Hz.Muhammed Mustafa'ya (SAV) arkada olmak ve O'na hizmet etmek iin emrolundu. Kendisinin Allah nazarnda stn derecesi olmasayd, btn ashb arasnda bu mhim vazifeye seilmezdi. Bundan daha byk devlet kimseye myesser olmad. Bu devlet ne O'ndan evvel ne de O'ndan sonra kimseye verilmemitir. Hz.Ebbekir'in bir saatlik ameline gelince, Peygamber Efendimiz (SAV) hirete terif buyurduklarnda insanlarn bir ou dinlerinden dnmlerdi. Ben Hz.Ebbekir'e varp, 'bu mrtedlere birka gn mhlet versek nasl olur?' demitim. Cevabnda, 'Ey mer, bu din kuvvetleip tamamlanmtr. Bilhassa Cenb- Hak, 'Bugn ben sizin dininizi kemle erdirdim, zerinizdeki nimetlerimi tamamladm,' buyurmutur, diyerek derhal atna bindi, mrtedlerin zerilerine kahramanca yrd, o irtica ve irtidat hareketini dehetli bir malbiyete uratt."[2] 7) Reslllah Efendimizin (SAV) rahatszl srasnda Hz.Ebbekir (RA) on yedi vakit imamet etmiti. Bir defasnda Reslllah Efendimiz (SAV) de kendisine uymular ve bylece, kendisinden sonra kime uyacaklarn ashb- kirma iaret buyurmulard. Bununla beraber mes'ele sadece iaret plnnda kalm deildir. Mesbh-i erfde zikredildiine gre, Hz.ie'den yle bir rivayet yardr: "Reslllah hastalandnda bana, 'Ey ie, bana baban Ebbekir'i ar. Bir vasiyet yazdraym. Zira benden sonra birisinin kp, ben hilfete daha lykm diyeceinden endie ediyorum. Halbuki, Cenb- Hak ve m'minler, Ebbekir'den bakasnn halife olmasndan ekinir, arzu etmezler' buyurdu." Bir baka hads-i eriflerinde de Reslllah Efendimiz (SAV): "Benden sonra, Ebbekir'e, mer'e tbi olunuz, onlar benim yanmda, vcutta ba gibidirler," buyurmulardr.
[1] Cennet'le mjdelenen bu on mmtaz Sahbe unlardr: Hz.Ebbekir, Hz.mer, Hz.Osman, Hz.Ali, Hz.Talha, Hz.Zbeyir, Hz.Sa'd ibn- Eb Vakkas, Hz.Abdurrahman Bin Avf, Hz.Ubeyde bin Cerrah ve Hz.Said bi'n Zeyd (Radiyallah Anhm) [2] Asr- Sadet'te mrikler slmiyet'in inkiafn engellemek iin her trl teebbslerde bulunmular, fakat Mslmanlarn elikten iradeleri ve metin imanlar karsnda malb derek inkraza uramlard. Artk Peygamberimize kar yapacak bir eyleri kalmad iin, kendi kelerine ekilerek frsat kollamaya balamlard. Reslllah Efendimizin (SAV) hayatnda bekledikleri frsat bulamayan bu slm dmanlar ve mnafklar, O'nun hirete irtihli zerine dehetli bir pln ile yeniden ortaya ktlar. "Biz namazmz klar, orucumuzu tutarz, fakat zektmz vermeyiz" dediler. Halifeyi tanmayacaklarn aka iln ederek, "Resl-i Ekrem, peygamberlik selhiyetiyle topladklar zektlar mnasip yerlere veriyordu. Ebbekir bizden ne hakla ve hangi sfatla zekt istiyor," itirazda bulundular. Maddeye dkn birtakm insanlar bylece avlayacaklarn tahmin etmilerdi. Dier taraftan bz insanlar da dindeki hususiyetlerinden yakalamay plnlayarak, eitli muhit ve kabilelerde yalanc peygamberler ihdas etme yoluna gittiler. Bu plnlar ksa zamanda te'sirini gsterdi. Bu fitne bir veba salgn gibi birok muhitleri kuatt, islm binas kme tehlikesiyle kar karya kalmt. te bu dehetli vaziyet karsnda Sddk- Ekber eilmeyen bir irade, krlmayan bir azim ve sarslmayan bir celdet ve cesaretle ortaya atld. Hatta Hz.mer'in "mrtedlere birka gn mhlet verme" talebini de [www.ramazankoc.com] 170
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI iddetle reddederek derhal atna bindi ve dinden, rc eden mrtecilerin ve mrtedlerin zerine kahramancasna yrd. Bu hli gren btn sahbeler, yeniden cesarete geldiler ve Sddk- Ekber'in peinden giderek mtrtedlerin zerine yrdler ve onlar hezimete uratarak slm birliini yeniden te'sis ve tahkime muvaffak oldular.
HZ.MER'N (RA) FAZLET

Hz.mer (RA), r-yr- gzn efendilerimizin ikincisidir. Hz.mer'in (RA) slm'n yaylmasnda ve inkiafnda husus bir yeri vardr. O'nun slmiyete girmesi, slm'n inkiafnda bir dnm noktas olmutur. O zamana kadar Mslmanlar Hz.Erkam'n (RA) evinde gizli ibadet ederlerdi. Bir perembe gecesi Peygamber Efendimiz (SAV), Cenb- Hakk'a yle niyazda bulundu:"Ey Allah'm! mer bin Hattb ve Amr bin Him'dan birisiyle slm' aziz kl, kuvvetlendir." Cenb- Hak bu duay Hz.mer hakknda kabul buyurdu. Bu duann bereketiyle Hz.mer slm'la ereflendi ve kll bir fazilete mazhar oldu.
bn-i Mes'd diyor ki, "Hz.mer (RA) slm nmna bir rahmet timsli oldu. O slm olmazdan evvel Mslmanlar aktan namaz klamyorlard. Ne zaman ki Hz.mer Mslman oldu, Reslllah, mbarek elini mer'in zerine koyarak 'Ya Rabbi, mer'in gsndeki kt sfatlar, hastalklar kar, yerini iman ve hikmetle doldur' diye dua buyurdular." Hz.mer (RA) klli kemalt sahibiydi. Zhd, takva, tevazu, sabr, tevekkl ve kr gibi faziletler O'nda en mkemmel bir ekilde tecelli etmiti. Hz.mer (RA), fevkalde bir temyiz kabiliyetine mazhard. Hakk btldan ayrmada, adaleti bihakkn tatbik etmede, esiz bir mertebe kazanmt. O'na (RA) Faruk yani, iyiyi ktden, hakk btldan en iyi bir ekilde tefrik eden lkabn bizzat Reslllah Efendimiz (SAV) vermilerdi. Mesbh-i erif de Abdullah bn-i mer'in (RA) rivayet ettii bir hads-i erfde Peygamber Efendimiz (SAV) buyurdular ki: "Ryamda bir bardak st ile bana geldiler. tim. O kadar kandm ki, tokluk almeti trnaklarmda grnd. Kalann mer'e verdim." Ashb- kirmn: "Ey Allah'n Resul, bu ryay nasl tabir edersiniz?" demeleri zerine: Reslllah, "limle" buyurdular. Hz.mer'in (RA) en mmtaz vasflarndan biri de re'yindeki isabeti idi. Mesbh-i erif de geen ve bn-i mer'in (RA) rivayet ettii bir hads-i erifte Peygamberimiz (SAV) buyurdular ki: "Allah, hakk mer'in diline ve kalbine koydu." Hz.Ali (RA) Efendimiz de bu hadisi teyit ederek yle buyurdular:
171

"Biz mer'in (RA) dilinden ne ktysa, sonra onun hakikat olduunu grdk." Hz.mer'in (RA) fikrindeki isabetini Abdullah bn-i Abbas yle izah eder: "Hz.mer bir mes'ele hakknda benim fikrim u merkezdedir dedi mi, o mes'ele, mutlaka O'nun gsterdii gibi vki olurdu. Mesel, namaz vaktinin ne ekilde iln edilmesinin uygun olaca hususunda eitli grler ortaya atlm ve Reslllah Efendimiz (SAV), Hazret-i mer'in grn kabul etmitir. Daha sonra bu kanaat vahiy ile de teyit edilmitir." Bunun rnekleri pek oktur. Sadece birkan zikredelim. Hz.mer (RA) Resl-i Ekrem Efendimizin zevcelerinin tepeden trnaa kadar rtnmelerini arzu etmi, bu arzusunu Peygamberimize ilettiinde, Peygamberimiz (SAV) vahy-i lh'yi beklemi ve neticede btn m'min hanmlar iin tesettr yeti nazil olmutur. Dier bir rnek: Hz.mer (RA), m'minlerin msaade almadan Peygamberimizin (SAV) huzuruna girmelerine raz olmuyor, bundan rahatsz oluyordu. Bu hususta bir yetin inmesini Allah- Tel Hazretlerinden yz can ile istiyordu. Cenb- Hak u yet-i celleyi inzal buyurdu: "Ey iman edenler! Yemek vaktini gzetmeksizin, size izin verilip de davetli olduunuz vakitten baka zamanlarda, Peygamber'in evlerine girmeyin." (Ahzb sresi, 53) Son olarak bir rnek daha verelim. Hz.mer (RA), Yahudilerle bir muhaveresinde Yahudiler kendisine: "Muhammed'e hangi melek geliyor?" diye sordular. Hz.mer (RA) de "Cebrail (A.S.) geliyor" diye cevap verdi. Yahudiler, "Biz O'nu hi sevmeyiz. Zira O bizim srlarmz Muhammed'e gtrr. Bir yere gelecek olan azab, ktl, yldrm Cebrail (A.S.) alp gtrr," dediler. Hz.mer, "Ey aknlar, siz Cebrail'i (A.S.) sevmiyor, yce Peygamber'i inkr m ediyorsunuz? Ben kesinlikle ehadet ederim ki, Cebrail'i (A.S.) sevmeyen Allah- Tel'nn dmandr," diyerek oradan ayrld ve Peygamber Efendimizin huzuruna gitti ve olanlar nakletti. Cebrail (A.S.) de biraz nce Bakara sresini getirmiti. "Kim Allah'a, Meleklerine, Peygamberlerine, Cebrail'e, Mikil'e dman olursa bilsin ki, Allah kfirlerin dmandr." (Bakara sresi, 98). Bunun zerine Reslllah Efendimiz (SAV), Hazret-i mer'e hitaben: "Ey mer, Rabbin sana muvafakat etti. Senin dediine benzer bir tarzda yet-i kerme inzal buyurdu" dediler. Hz.mer (RA) denilince, akla gelen bir dier husus da fetihlerdir. O'nun devri, fetih devri, terakki devri, zafer devri olmutur. Hilfeti zamannda am, ran, Msr gibi birok lke fethedilmi ve slm topraklarna dhil edilmiti. Fethettii yerleri skender ve Timur gibi yakp ykmam, o beldelere iman, ahlk ve fazileti, ksacas hakik medeniyeti gtrmt. Hz.mer'in (RA) devlet idaresinde ve tedbirinde de ei ve benzeri yoktur. O'nun hilfeti zamannda, slm devletinin snrlar ok genilemi, kadsyla, ordusuyla, asayi memurlaryla, drt ba mamur bir hkmetin varlna byk ihtiya duyulmutu. Hz.mer, buna da muvaffak olmu; byk gayreti, kudretli siyaseti ve dirayetiyle her kesinde nizam ve asayiin hkmran olduu muazzam bir imparatorluk vcda getirmiti. Halbuki, kendisi 40 yana gelinceye kadar, devlet nedir bilmeyen, mr deve otlatmakla gemi birisiydi. ktidar ryasnda bile grm deildi. O'nun ftuhatn Fahr-i lem Efendimiz yle haber vermilerdi:
172

"mmetim bana ryamda gsterildi. Birer birer nmden getiler. Herbirini tek tek seyrettim. Bir ksmnn gmlei dizinde, bir ksmnnki dizden aa idi. Bazsnnki dizinden yukarda bulunuyordu. Fakat mer'i bir gmlek ile grdm ki, yerde srnyordu." Sahbe-i kirm sordular ki, "Y Reslllah, bu ryay ne ile tabir buyurursunuz?" "Din-i Mbin ile tabir ederim. nk O'nun halifelik zaman uzundur. Ve slm dini O'nun zamannda her tarafa yaylr," diye karlk verdiler. Yine, Reslllah Efendimiz (SAV): "mer'in bereketiyle size fitne erimez" diyerek ashaba O'nun zamannda Mslmanlar ierisine fitnenin giremeyeceini haber vermi ve nitekim haber verdii gibi olmutur. Huzeyfet'l- Yeman Hazretleri, Hz.mer'i (RA) yle anlatmtr: "slm, Hazret-i mer zamannda "gelen" kimseye benzerdi. Yaknl artard. O'ndan sonra slm "giden" kimseye benzerdi, uzakl artard." bn-i Mes'd yle buyurmutur : "Hz.mer'in idare ve siyasetteki ilmi mizann bir gzne ve yeryzndeki dier limlerin (bu husustaki) ilmi de dier kefeye konsayd, Hz.mer'in ilmi ar gelirdi. Hz.mer, ldnde, idare ve siyaset ilminin onda dokuzu mer ile kabre gitti." Hz.Ali (RA) Efendimiz de bu mevzuda yle buyurmulardr: "Bir yerde huzur ve skn varsa, bu Hz.mer'in varlnn almeti idi." Gerek ashb- kirm, gerekse selef-i slihn, Hz.mer'in (RA) hakknda birok medh ve senalarda bulunmulard. O'nun kemaltn takdir edenlerin banda Hz.Ebbekir (RA) geliyordu. Bir defasnda, "Yeryznde benim iin Hz.mer'den daha sevimli bir kimse yoktur" buyurdular. Mesbh-i erifte zikredildiine gre bir gn Hz.mer (RA), Hazret-i Ebbekir'e: "Ey Reslllah'dan sonra beerin en hayrls" diye hitap etti. Bunun zerine Hz.Ebbekir (RA) Peygamber Efendimizin (SAV), "Benden sonra peygamber gelecek olsayd mer bin Hattb peygamber olurdu," buyurduklarn naklederek yle dedi: "Ey mer, sen bana byle sylyorsun ama ben Resl-i Ekrem'den duydum : merden daha hayrl bir kimse zerine gn domamtr." Tabern, Hz.Ali'nin yle buyurduklarn naklediyor: "Slihler zikredildii zaman, mer akla gelmeli." Hz.mer (RA), takvada da ok ileri bir mertebede idi. Allah'dan ok korkar ve yle derdi: "Eer btn insanlar Cennet'e girecek, sadece bir kii Cehennem'e gidecek denilse korkarm ki o ben olaym." Bununla beraber Allah'n rahmet ve keremine kar umudunu muhafaza eder ve "Btn insanlar Cehennem'e, bir tek insan Cennet'e girecek denilse, umarm ki o ben olaym," derdi. Kendisi Cennet'le mjdelenmi olduu halde, ibadetlerine kesinlikle bel balamaz, akbetinden fazlasyla korkarlard. Tenhalarda gz ya dker, Allah'tan afv ve mafiret dilerdi. Bu husustaki hassasiyeti o dereceye varmt ki, bir gn Hz.Huzeyfe'ye yle sordu: "Ey Huzeyfe, Resl-i Kibriya Efendimiz sana mnafklarn gizli srlarn anlatmt. Allah iin doru syle, bende mnafklk almeti olarak bir ey gryor musun?" En ok korktuu ve en hassas davrand bir husus da "kul hakk" idi. Bunun rnekleri pek oktur. Bunlar ierisinde en mehur olmu birisini nakledelim.
173

Hilfeti zamannda bir gn Hz.Osman (RA), Hz.mer'in huzuruna girmi ve selm vermiti. O srada bir mektup yazan Hz.mer (RA), selm almam, aceleyle mektubu tamamlayp, mumu sndrerek bir baka mum yakm ve Hazret-i Osman'n selmn bundan sonra almt. Bu hale ok hayret eden Hz.Osman (RA), sebebini sorunca u cevab almt: "Sen selm verdiinde Mslmanlarn ilerine ait bir mektup yazyordum, O srada yanan mum da Beyt'l-Mal'a aittir. O esnada senin selmn almadm. Alsaydm, Cenb- Hak, bana bunun hesabn sorard ve ben ne cevap verirdim. u anda yanan mum ise benim ahsma aittir. Onu yaktm ve selmn ylece aldm." Burada u ibret verici olay da dikkatinize sunmak istiyorum : Hz.mer (ra)in hilfeti zamannda olu bir su ilemiti. Durum,Hz.mere bildirildi. Hak ve adalet gnei olan , Hz.mer , olunu muhakeme etti,Durum tahkik edildi ve nihayet hkm verildi.Olu sulu idi.Ksas yaplacakt. Allahn emri ve Kuran n hkmyd bu Hz.mer tereddtsz , hkm icra edecektiSahabelerin gzleri dolu. Kadn ve annelerin gzleri yal idi Hakkn karsnda btn balar eikti. Ksas tatbik edilip , ceza te ikisini getikten sonra olunun g ve takat kesilmiti. Hararetten ve susuzluktan perian bir vaziyetteydi. Gzleriyle babasn arad . efkat dolu baklaryla yzn babasna evirdi, perian ve bitkin bir sesle Baba suBir yudum su dedi, Adaletli mer, hak ve hakikati incitmeyen o byk insan, oluna seslendi. Olum benden su isteme. Cezan bitinceye kadar sana su verilmeyecektir. Eer sonuna kadar dayanr, lmezsen; hakkndr, veririz iersin suyunu. Eer cezan bitmeden lrsen, gider suyunu cennette inallah Resulullahn yannda iersin. Hz.Resulullah (sav) sana, mer ne yapyor diye sorar sen de : Ya Resulullah! mer , Kuran okuyor ve tatbik ediyor dersin Hazret-i mer (RA) mes'uliyet duygusunda da mmtaz bir ahsiyetti. Halifelii srasnda geceleri ehri dolar, uyuyan kervanclarn kervanlarn beklerdi. Bir dere kenarnda bir kurt bir koyunu ldrse, kendisinin bundan mesul olacan syler ve bu uurla vazifesine ziyde hassasiyet gsterirdi. Dul kadnlarn ihtiyalarn sorar renir, onlarn yardmna koard. Bir defasnda bir dul kadna bizzat kendi srtnda un tad mehurdur. Hz.mer (RA), fevkalde bir cesaret sahibi idi. Kapsnda muhafz bulundurmazd. Dnyann en byk imparatorlar O'nun ecaatinden endie eder ve titrerlerdi. Hatta eytan bile O'nu grnce yolunu deitirirdi. Bir defasnda Reslullah Efendimiz, Hz. mere (RA) hitaben yle konumulard: "Ey Hattb'n olu mer. Nefsim yed-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, sen bir yola girsen eytan senden korktuu ve sana tesadf etmemek istedii iin o yola girmez." Bir baka hads-i eriflerinde ise: "mer'i eytan ne zaman grr ise O'nun heybetinden hemen yere der.". buyurmulard. ok celalli ve gayretli idi. Bir defasnda cemaatle namazda iken Peygamberimiz (SAV) Nziat suresinin 24'nc yetini okuyordu. Bu ayette Firavun'un kendi askerlerine, "Ben sizin en yksek tanrnzm" dedii anlatlyordu. Hz.mer, namazda iken "Eer ben o Firavun zamannda olsaydm, boynunu koparrdm," buyurdu. Namazdan sonra, Peygamber Efendimiz (SAV) kendisine, "Namazn kaza et, zira namazda konutun," dedi. Cebrail (A.S.) geldi ve "Ey Resulm, mer'e namazn kaza et deme. Biz O'nun namazn kabul buyurduk. Btn mmetin namazlar ile bir kldk. Biz ok gayretli kullarn gayretlerini severiz," denildi.
174
HZ.OSMAN'IN (RA) FAZLET

Hz.Osman (RA) Peygamber Efendimiz'in (SAV) nc halifesidir. Kendisi en asil ve mmtaz bir aileye mensuptu. Resl-i Ekrem (SAV) ile dedeleri, beinci cedleri olan Abdl-Menafda birleir. Hz.Osman'n (RA) birok yksek zellikleri vard. Hilkaten doru, mstakim, halim, iffetli idi. Merhamet ve efkatte esizdi. Allah'dan ok korkard. lim idi, rif idi, cmert idi. Peygamberimizin bir tek iaretiyle yzlerce deveyi O'nun dvasna bir anda feda etmiti. Hz.Osman (RA) hibir hususta Peygamberimizden ayrlmamt. Resl-i Ekrem Efendimiz neyi severse, O da onu sever, O neden zevk duyarsa, Hz.Osman da ondan zevk alrd. Peygamberimizin ahlkn takib ve taklid etmede o derece ileri idi ki, Reslllah Efendimiz O'nun hakknda yle buyurmulard: "Ahlkta bana en ok benzeyendir." Hz.Osman (RA) Peygamberimizin (SAV) iki kz ile evlenmiti. Bu sebeble Reslllah Efendimiz kendisine Zinnureyn lkabn vermiti. Resl-i Ekrem Efendimiz, bn-i Mce ve Tirmiz'de zikredilen bir hads-i eriflerinde: "Muhakkak Allah, kerimemi Osman'a nikhlamam iin vahiy eyledi" buyurarak bu evliliklerin vahiy ile gerekletiini beyan etmilerdir. Hz.Osman, ilk olarak Peygamberimizin kerimeleri Rukiye ile izdiva etmi, O'nun vefatndan sonra dier bir kerimesi olan mm Glsm ile izdiva etmitir. mm Glsm'n vefat zerine Reslllah Efendimiz (SAV): "Bir kzm daha olsayd verirdim," buyurmulardr.
Hz.Osman (RA) buyurdular ki, "Reslllah ile beraber Hz.Ebbekir, Hz.mer ve ben Sevr dana kmtk. Da sallanmaya balad. Peygamberimiz daa mbarek aya ile vurdu ve yle dedi: Ey da, sakin ol. zerinde bir peygamber, bir sddk ve iki ehid vardr!" Mesbh-i erifte ie (R.Anha) validemizin rivayet ettii bir hads-i erifte Peygamberimiz (SAV), "Ey Osman, Allah sana (hilfet denen) bir gmlek giydirecek, eer mnafklar onu karmaya urarlarsa bana gelesiye kadar onu karma," buyurmutur. bn-i mer, Peygamberimizden (SAV) yle rivayet eder: "Reslllah fitneyi bize naklederken mbarek parma ile Hz.Osman'a iaretle, 'O fitnede bu mazlum olarak ldrlr' buyurmutur." Hz.Osman'n (RA) en byk faziletlerinden birisi de hayas idi. Kendisi, slmiyetten nce de iffet ve namusu ile tannm ve utan getirecek hibir harekette bulunmamt. Bir defasnda, Hz.Resllh Efendimizin huzuruna girdii zaman Peygamberimiz
175

(SAV) plak ayaklarn rtm ve toparlanmt. Bunun hikmetini soran Hazret-i ie'ye (R.Anha) Reslllah (SAV) u cevab vermiti: "Ey ie, meleklerin hay ettii bir kiiden hay etmeyeyim mi?" Bir dier hads-i eriflerinde: "Osman, mmetimin iinde hay ve seh ile mevsuf olanlarn birincilerindendir," buyurmulard. Yine bn-i Hacer'den rivayet edilen bir hads-i eriflerinde de: "Benim mmetimin haya itibariyle en iddetlisi Osman'dr" buyurmulardr. Hz.Osman (RA) alak gnll, halim ve selim bir ztt. M'minlere kar hibir surette kin ve adavet beslemezdi. Hayat boyunca hibir kimseyi incitmedi. Canna kastedecek caniler evini kuattklar zaman O orulu olarak, huu ve huzur iinde Kur'n- Kerm okuyordu. Kendisine, "Bu akilere niin kar kmyorsun?" diye sorulduunda, "Bence, bu belya sabretmek, baka kimseleri incitmekten daha hafiftir," diye karlk vermiti. Hz.Osman (RA) devrinde slm ftuhat olanca hzyla devam etmi, Hz.mer devrinde fethedilen lkelere yenileri ilve edilmiti. Trablus, Merakis, Berga, Kbrs hep Hz.Osman (RA) devrinde fethedilmiti. ran'n fethini de yine O tamamlamt. Zamannda, Horasan, Azerbaycan, Afganistan ve Trkistan'n da byk bir ksmnn fethedilmesiyle Mslmanlar Kafkas dalarna kadar ulam oluyorlard. Hz.Osman slm dairesine giren eitli milletleri bir arada idare etmeyi baarmt. Irklar, dilleri, det ve an'aneleri birbirinden farkl olan o milletleri, birbiriyle kaynatrm, bir tek vcud haline getirmiti. Bu noktada o kadar muvaffak olmutu ki, hilfetinin son devresinde meydana gelen ve ehit olmasyla neticelenen o kanl fitne hareketi bile, malb milletleri bakaldrmaya, isyana sevkedememiti. Hazret-i Osman hakknda birok yet-i kerime nazil olmutur. Bunlardan birkan aada takdim ediyoruz: "Allah'n mescidlerini ancak Allah'a ve hiret gnne iman eden, namazn dosdoru klan, zekt veren ve Allah'tan bakasndan korkmayan kimseler imar eder. te doru yola erienlerden olmalar umulan bunlardr." (Tevbe sresi, 18) Bu yetin nzulne u hdise sebeb olmutur: Medine-i Mnevvere'deki mescid, ashaba dar gelmeye balamt. Bunun zerine Resllah Efendimiz (SAV), "Bizim mescidimizi bir zira' olsun genileten Cennet'e girer," buyurmutu. Hz.Osman (RA) bunu iitince, "Ey Allah'n Resul! Btn servetim sana feda olsun, mescidi bytme iini zerime alyorum," dedi ve mescid-i erifi geniletti. Cenb- Hakk'n u yet-i kermeyi de Hz.Osman (RA) hakknda inzal buyurduu rivayet edilmitir: "Yoksa o hiret (azabndan) korkarak, Rabbinin rahmetini umarak gecenin saatlerinde secdeye kapanr, kyamda durur bir halde tat ve ibadet eden (gibi) midir? De ki, bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" (Zmer sresi, 19) Evet, Hz.Osman (RA) ibadetlerine ok bal idi. Kalbi, Allah korkusuyla doluydu. Gnlerinin ou orula geerdi. Geceleri Kur'an okur ve namaz klard. u yet-i kerimelerin de Hz.Osman hakknda nzil olduu rivayet edilmitir: "phe yok ki, kendileri iin bizden en gzel (bir saadet) sebk etmi (takdir edilmi) olanlar, ite bunlar oradan (Cehennem'den) uzaklatrlmlardr." (Enbiy sresi, 101)
176

"Bunlar gnllerinin diledii (nimetler) iinde ebed yaarlarken onun (Cehennemin) gizli sesini bile duymazlar." (Enbiy sresi, 102) "O en byk korku, bunlar asla tasaya drmez. Bunlar melekler karlayarak: "Bu size dnyada vaad olunan (mutlu) gnnzdr" diyerek cennet kaplar nnde tebrik ederler." (Enbiy sresi, 103) Resl-i Ekrem (SAV) Efendimizin de Hz.Osman hakknda birok hads-i erifleri vardr. Bunlardan ikisini aada takdim ediyoruz. "Cennet'te her peygamberin bir arkada vardr. Benim de Cennet'te arkadam Osman'dr. " (bn-i Mce'den) "Osman bn-i Affan dnyada ve hirette bana herkesten yakndr." (bn-i Mce'den)
HZ.AL'NN (RA) FAZLET

Drdnc halife olan Hz.Ali'nin (RA) knyesi Eb'l-Hasan, lkab Haydar, yani Allah'n Arslandr. nvan ise, Emr'l-M'minn'dir. Be yandan itibaren Reslllah Efedimizin yannda bulunmu, O'nun ta'lim ve terbiyesinden gemi, feyz ve irfanndan had safhada istifade etmitir. slm'a girenlerin ncsdr. Kadnlardan ilk Mslman Hz.Hatice (R.Anh), erkeklerden Hz.Ebbekir (RA), ocuklardan ise Hz.Ali'dir. Hz.Ali (RA) ocuk yata, hi puta tapmadan ve irke girmeden Mslman olduu iin kendisine "Kerremallah vecheh" denilmektedir. Hz.Ali (RA), Peygamber Efendimizin (SAV) hem amcazadesi, hem damaddr. Vahyin ilk ktiplerindendir. Peygamber Efendimizi ykayp kefenlemek de O'na nasib olmutur. O'nun yksek seciyeleri, insan meziyetleri saylamayacak kadar oktur. Bunlardan en nemlisi ilim ve irfandaki eriilmez mertebesiydi. Sahbeler arasnda ilimde en ileriydi; en mkil meseleleri o hallederdi. Kur'an'n ahkm ve esrarna derin bir vukufiyeti vard. Mulak mes'eleleri zmede byk bir maharet sahibiydi. Sahbelerin ou ilm mes'elelerde O'nun re'yine mracaat ederlerdi. limdeki bu iktidarndan dolay Hz.Ebbekir ve Hz.mer'in mavirliklerinde bulunmu ve eyhlislmlk grevini deruhte etmiti. Hatt Hz.mer, herhangi bir mes'elede O'nun reyini almadan karar vermezdi. Bunun sebebi sorulduunda, "Ali'nin olmad bir istiare meclisinden Allah'a snrm," ve "Ali olmasa mer helak olur," derdi. Hz.Ali (RA) Efendimiz, slm'n btn inceliklerine vkft. O'nun bu vukufiyetine Peygamberimiz, "Ben ilmin ehriyim, Ali de o ehrin kapsdr," buyurarak iaret etmilerdi. Kendisi de yeminle, "Tevrat, Zebur ve ncil'in de esrarndan haberdarm," demiti. O, hakikaten bir ilim ve marifet emesiydi. Cenb- Hak, O'nun ilim ve marifetine yle bir bereket ihsan etmiti ki, gnmze kadar gelen btn lim ve rifler O'nun ilim ve marifetinin meyveleri olmulardr. Evet, btn slm limleri, ilimlerini temelde Hz.Ali'ye borludurlar. Sarf ve nahiv ilmini ilk defa istihra eden O'dur. Bu bakmdan kendisine "lmin bnsi" de denilmektedir. Hz.Ali (RA) ilim ve marifet sahasnda ulemya std olduu gibi, lednniyat leminde de btn kutublarn, gavslarn, mridlerin ve mceddidlerin imam ve sultan olmutur. Btn ehl-i tedkik ve tahkikin ittifakiyle Hz.Ali (RA), h- velayet idi. Arifler tabakasnn en yksek piriydi. Melekt [www.ramazankoc.com] 177
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI leminin derinliklerine dalm bir gavvas idi. Velyet-i kbrya, makam- ferdiyete ur etmi, ihls ve sadkat arna erimi, ubudiyette pimi, bel ve musibetler iinde yorulmu, tasaffi etmi bir ferd-i feriddi. Emsalsiz bir iman tard. yle bir iz'an ve yakne ykselmiti ki, hakikatlarn zerindeki perdeler tek tek alsa bile bu mahedeler O'nun imanndaki yaknini ziydeletirmezdi. Her an huzur ve mahede halindeydi; sktu manl, nazar ibretliydi. Ferah ve ne'esi, zevk ve srr ancak tat ve ibadet idi. Huzur-u Mevl'da, dnya ve ukb kaytlarndan azade olur, vahdet deryasnda kendinden geerdi. Hz.Ali Efendimiz hrika bir ecaata sahipti. Celdetli, cesaretli ve harbinst. Tebk hari, btn savalarda Reslllah'la beraber bulunmutu. Bedir'de, mriklerin cengverlerinden Velid bin Ukbey'yi bir kl darbesiyle yere sermi, Hendek muharebesinde ise, mriklerin en gl bir bahadr olarak bilinen ve yirmi-otuz kiiyi tek bana alt edebilen Amr bin Abdud'un boynunu uurarak dmann belini krm ve muzafferiyette byk pay olmutu. Hz.Ali Efendimiz (RA) cesarette olduu kadar, fedakrlkta da harikulade idi. Resl-i Ekrem Efendimiz, hicret edecekleri gn, Hz.Ali'yi huzuruna ard ve kendisine, "Ya Ali, bu gece benim yatamda yatacaksn," diye emir buyurdu. Hz.Ali de, "Emrin ba stne, ya Reslallah," dedi. Hz.Ali (RA) o gn iin o yatakta gecelemenin ne demek olduunu ok iyi biliyordu. Yni, bu yatan mthi bir suikasta sahne olabileceinin pek l farkndayd. O sralarda ya yirmi e henz varmt. Genliin en hararetli, en canl demlerini yayordu. Buna ramen btn dnyay aydnlatacak tevhid me'alesinin snmemesi iin, hi tereddt etmeden, evk ile o yataa girdi. Darda Kurey'in genleri, ellerinde kllaryla, hne-i saadetin etrafn muhasara altna almlard. Hz.Ali (RA), imanndan gelen engin bir tevekkl ve hrika bir cesaretle lm hie sayarak yatanda derin bir uykuya dald. Zira O, Cenb- Hakk'n, ltfuyla muhafaza ettii bir hcrede bulunuyordu. Deil Kurey'in vah genleri, btn dnyann ordular dahi toplansa, O'nun bu tevekkln, bu huzur ve itidalini bozamazd. Hz.Ali (RA), hayatn deerini bilmez deildi. Ama bu hayatn, ancak "Allah ve Resulnn urunda feda edilmekle" gerek deerini kazanabileceinin de uurundayd. Hz.Ali'nin (RA) balca hususiyetlerinden biri de, fevkalde bir itidal ve metanet sahibi olmasyd. frat ve tefritten son derece kanrd. Hibir hdise O'nun kuvve-i mneviyesini kramaz, itidalini sarsamazd. En g artlar altnda bile itidal ve metanetini kaybetmezdi. Hilfeti zamannda, bir taraftan slmiyete eitli hurafe ve safsatalar sokmak isteyen Sebeiyecilere, bir taraftan Mslmanlar paralamak isteyen Hariclere, dier taraftan da kendisiyle iktidar mcadelesi veren muhaliflerine kar krlmaz bir azim, elik bir irade, hrika bir sabr ve tahamml ile ylmadan usanmadan mcadele vermiti. O'nun takdire ayan bir ciheti de bu etin mcadeleler ierisinde, ilim ve irfan vadisindeki hizmetlerine hi ara vermemesi, tedris ve irad faaliyetini kemliyle devam ettirmesiydi. Hz.Ali (RA) fevkalde hakperestti. Hakk'n hatrn hibir eye feda etmezdi. Hudeybiye Antlamas'nda sulha ait artlarn yazlmasna me'mur edilmiti. Sulhnmenin bana Besmele-i erife, sonuna da "Muhammed Reslllah'dr" yazd. Mrikler bu duruma katiyen dayanamayarak hemen itiraz ettiler. "Biz zaten bunlara karyz, bu cmleleri sileceksiniz," dediler. Bunun zerine Peygamberimiz, "ya Ali, bunlar sil de yerlerine "Bismikllahmme (Y Allah, ancak senin isminle balarm)' ve 'Muhammed bin Abdullah' (Abdullah olu Muhammedi) yaz" buyurdu. Hz.Ali, cmlenin ba ksmn hemen yazd. Fakat Peygamberimizin unvan olan Reslllah kelimesini silmemekte srar etti. Hicret hdisesinde hayatn hi tereddt etmeden feday gze alarak Reslllah Efendimizin emrini tereddtsz yerine getiren Hz.Ali, burada yine Reslllah'n (SAV) emri olduu halde, bir tek hak kelimeyi feda etmemesi O'nun hakperestliinin en byk bir delilidir. [www.ramazankoc.com] 178
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI Hz.Ali (RA) her zaman hu ve huzur ierisindeydi. Bilhassa namaz anlarnda btn dnya altst olsa haberi olmazd. Hatt bir savata mbarek ayana bir ok isabet etmi, t kemiine kadar ilemiti. Cerraha gsterdiklerinde, okun ekilebilmesi iin kendisine bayltc bir il verilmesi gerektiini syledi. Emr'l- M'minn, "Buna lzum yok, biraz bekleyin, ben namaza durunca oku eker alrsnz," buyurdu. yle bir havf ve hayet ile namaz kld ki, cerrahn oku ekip karmasndan bile haberi olmad. Zhd de emsalsizdi. Dnyann en byk makam, saltanat, O'nu hibir zaman aldatamad, kendine balayamad. Allah ile O'nun arasna giremedi... Kendini O'na satamad... O asla nefsan arzular, hev duygular ve ahs iradelerle hareket etmedi. Gzel ahlkn da en canl rnei idi. Btn hayatnda gnahlardan kanmt. Son derece mtevazi idi. Hatt, toprakvar tevzuundan dolay kendisine, "Eb Trab" denirdi. Hilfeti deruhde etmeden nce nasl yaam idiyse, ondan sonra da yle yaad. Zamann halifesi, cihann sultan iken kendi evinin ilerini bizzat kendisi grrd. O'nun en mmtaz vasflarndan biri de emanette emin olmasyd. Resl-i Ekrem Efendimiz hicret srasnda nezdinde bulunan emanetlerin sahiplerine teslimini O'na havale etmiti. Fash ve bel idi. Veciz ve hikmetli szleri dertlere ifa ve ila gibiydi. Nutkunda byk bir te'sir vard. Kitleleri, messir nutuklaryla harekete getirebilir ve harb meydanlarna sevkedebilirdi. Cmertlikte de rnei az bulunurdu. kram etmeyi ok severdi. Hatt yle bir hali mehur olmutur: Bir gn, drt dirhem gm vard. Bunlardan birini gece, birini gndz, birini gizli, birini de aikre hepsini tasadduk etti. Cenb- Hak, Bakara sresi 274.yet-i kermesinde Hz.Ali'nin (RA) bu cmertliini tebcil etmi ve ecrinin byk olacan yle buyurmutu: "Mallarn gece gndz, gizli ve aikre sarf eden kimseler var ya, ite onlarn, Rableri yannda ecirleri (mkfatlar) vardr. Onlara hibir korku yoktur ve onlar mahzun da olmayacaklardr." Hz.Hasan ve Hseyin Efendilerimiz hastalandklarnda, Hz.mer'in (RA) tavsiyesiyle, Hz.Ali ve Hz.Ftma (RA) iyilemeleri halinde, gn oru tutmaya nezrettiler. Cenb- Hak, Hz.Hasan ve Hseyin Efendilerimize ifa ihsan etti. O gn iin gnlk yiyecekleri vard. Akam zeri iftar sofrasna oturduklarnda kapya bir yoksul geldi. O gnk iftarlk ekmeklerini O'na sadaka olarak verdiler. kinci gn de yine iftar vakti bir yetim, nc iftarda ise, bir esir geldi ve iftarlk ekmeklerini onlara vererek gn iftarsz oru tuttular. Bunun zerine nsan sresi 7. ve 8. yet-i kerimeleri nazil oldu: "(Cennetlik olan iyi insanlar o kimselerdir ki, dnyada) adaklarn yerine getirirler ve azab salgn olan bir gnden korkarlar. Yoksula, yetime, esire seve seve yemek yedirirler. (Sonra onlara yle derler) size ancak Allah rzas iin yediriyoruz. Sizden ne bir hediye isteriz, ne de bir teekkr." Ayrca, "nsanlardan yleleri vardr ki, Allah'n rzas iin nefislerini feda ederler," yet-i kerimesinin Hz.Ali hakknda nazil olduu rivayet edilmektedir. Hz.Ali Efendimiz hakknda pek ok hads-i erifler mevcuttur. Bunlardan bir ksmn aada takdim ediyoruz: "Ali'ye bakmak ibadettir." "Ali'yi seven beni sevmi olur. Ali'ye buz eden bana buz etmi olur. Ali'ye eziyet eden bana eziyet etmi olur. Bana eziyet eden dahi Allah'a eziyet etmi olur." [www.ramazankoc.com] 179
ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI "Ehl-i Beyt'im, Nuh Aleyhisselm'n gemisi gibidir. Onlara tbi olan selmet bulur, olmayan helak olur." "Allah- Tel drt kimseyi sevmeyi bana emretti. Onlar kendisinin de sevdiini bana haber verdi." Burada yle denildi: "Ya Reslllah, onlar bize isimlendir." Bunun zerine Reslllah (SAV) Efendimiz yle buyurdu: "Ali onlardandr. Dierleri Eb Zerr, Mikdt ve Selmn'dr." "Mnafklarn kalbinde drt kimsenin muhabbeti toplanmaz: Ebbekir, mer, Osman ve Ali."
ALEVLKLE LGL LNKLER

http://www.abkyol.nl/alevilik/aleviliginolsumu/index.html http://www.cemevi-gooi.nl/dosyalar/Alevilik_nedir.html http://www.enfal.de/soru1.htm http://www.sorularlaalevilik.com/alevi-olmak-icin-sartlar-nelerdir-alevi-olma-sartlari-nelerdir.html http://www.varolmak.com/content/view/543/47/ http://islamkutuphanesi.com/turkcekitap/online/Alevilik/Alevilik_toc.htm http://www.islamustundur.com/aleviliknedir.html http://stu.inonu.edu.tr/~abayram/alevi.html http://nedir.antoloji.com/alevi/ http://www.ezberim.com/dini-bilgiler/138857-alevilik-nedir-ozellikleri-nelerdir/ http://www.mumsema.com/digerleri-mezhepler/39292-alevilik-nedir.html http://www.turkcebilgi.com/soru_cevap_27609_alevilik-nedirnicin-sunnilik-ile-karsit-gorunur.html http://www.alevikonseyi.com/index.html http://www.aleviweb.com/forum/archive/index.php/f-3-p-2.html
180

Alevi̇li̇k Ve Bektaşi̇li̇k Araştirmalari

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Alevi̇li̇k Ve Bektaşi̇li̇k Araştirmalari

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

* TARHTEN GNMZE ALEVLK-BEKTALK YORUMU HSAN NL

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

Ramazan KO 18-UBAT-2012 C.TES 20:18 EDRNE ramazankoc22@hotmail.com ramazankoc22@gmail.com

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

TARHTEN GNMZE ALEVLK-BEKTALK YORUMU

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

Tasavvufi Anlay ve Genel Prensipler

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

Ka eit cem vardr?

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

HSAN NL HOCANIN SUNUMUNDAN ALINMITIR

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

YAHUD MNAFIK BN SEBE VE FAALYETLER

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

Ayn'i Cem'de bu msra, bazen yle sylenmektedir:

"Urum'u fetih etti Bekta'i Veli"

"Hac Bekta tekkesine gireli, Dervileri gl grnd gzme"

"Hac Bekta vatan tutmu Urumdan"

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLERDE LMLE LGL RTELLER

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLKTE LMEK (KRAR ALMAK) VE KNC DOUM

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

GADR HUM OLAYI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK LE LGL KAVRAMLAR

Alevilikte Allahtan baka Tanr Yoktur.

4 Kap 40 Makam Nedir ?

eriat Kaps Tarikat Kaps Marifet Kaps Srr- Hakikat Kaps

1-eriat Kapsnn Makamlar

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

2- Tarikat Kaps: Eitim ve retim messesesidir

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI

ALEVLK & BEKTALK ARATIRMALARI