Você está na página 1de 531

HISTORIA

DO

DESCOBRIMENTO
E

CONQVISTA DA INDIA
PELOS

PORTVGVESES
POR

FERNO LOPEZ DE CASTANHEDA.


N O V A BD J l O.

LIVRO III.

L IS Bo A. M.DCCC.XXXID.
X .& 'I' Y P O G R A P B I A R O L L A N D I A N A.
SUPEBlOJJ..~ : . .. ... . - . ...

POR ORDEM

. .
~

~ .
.,

..

- .- ".. . .. ., .--.- . . . . ... . . . .


..
~-~
W'

..,

. .... . . . ... . . .. .
...

..

....

-.

__

_....

PROLOGO
NO TERCEIRO LIVRO DO DESCOBRIMENTO
& conqtJiata da lndia, pelos Portugueses Dirigido A muyto alta & Serenssima Raynha dona Calerioa d.e Portugal noasa senhora.

Por Fernlo Iopez de Caatanbeda .

rnuyto alta ~ BtrmissimtJ Raynha N. S. Pola historia que ucrnreo da fundafO de Roma ~ do mail que us Romot foero na conquista .k '"' lm~rio, joy antrela tlio celebrado , tpU por ino ho teuero e~ grnde adrrtirapo na. prouincias estr~anha1. Em tanto que muyto nolurau delas, 1tnda Rema naquele tpo a may notauel eoum do mfldo , mais hio a ela por tJer a Ti&o liuio que a .suas grantkzas. E ho mesmo fowo outros muyws historiodoru tk IIUIS coUBW , que por: ventura no joro to flilnosaB , se aquele. que as escreuero as no soubero Io bem reprumlar , Porque na sua eloquencia consist~ muyto , strem ellJI grantk1 ou pequmas , o que s~ntindo. km aquek graru .A.l-ezandre leue -:dckiles por to b avtturadO em ter Homero por ucriplor de ~uas fafanhas , como ustijico aqueles dous tJersos to notorios que dissl! quando vio a ymagem Dachilu, ~ daeiou taniD que Bomero fora em seu 'smpo pera escraur lutll cousas , que disltWM h'G e h aeu q lhe leuua ha grJe noua , pregtou 1e era Homero resucitado. E vmdo tU qu es.. timGdM ero 01 Ai~tor.iadore1 .U 60UIGB dign& tk rn~mo ria. POBto que fique muyto abaiza do enga1/w de Bom~ ro. ~ n4o chegue elequlcta de 'Fito liuio. Dft&me ousa~ dia a ucrcuer o ~ os .Por:tuguuts ji_%~o no ducobritraao - c8quii1G da lndi serem t11 fapnhaa tays, qua

TITO LIYIO HISTORIADOR ROMANO'

eagem s ij ucr~uero T'ito liuio ~ Homero. E unho qm ganhey muitG ~"' ser ho primeyro Partuguu que na tJossa lingoa as resuscitty ,- estlirlo mortal de cincomta annos, ~ no _somente em Portugal, mas em outros r~ no onde t.kstaauJJo muyto de tober. Do q"e he tme:. munha imprimirMJ -ogora em Ptlris em li11!Joa FrctBtJ h-o primtyro liuf'o desta historia , 9ue tor"m' na manta lin9!!fJ mestre Nicolao, que ca foY llC tlartcs no C:Olegio Rtal ~ afora isto fuy tambem ho pr'imtiro que mostrey ho eng~no que muytos ti11h? ij na ling_oa Portugu~sa nO se pod1a escTs.uer f1UD~Io qu&Hssan fiBSJ como ntu outras , se ouuesse quem ho sou~sse fazer E aiudoume a mollrtr ata tJ~clad& atpi.ela g'l'llllcll pt'J~fl Portuglltl t mu,w ,-ande a'Ut.liflio lw clDttllJr Pr~.:o da J, eam s ~ km ~amposlas wo 'IIDIJI(l littgotJ nn prOBa ~ na ~ 10, outro TericitJ de nOMO "mpo, ...Uro PlautB. ~ ott'ro Yir:gilio. E ouro le tt1arattillw1o enho como Ao t -mc.h 14 dtiiUs. E he gtdGrdo ~ mt: dero olg1ll .,_.. PoriMgutJea, foy MDnnoran ane oirm de mat~ trabalhos di&e .de sua .Ue211.1. Poado .Mias tactls , ltlft cu NOmearem_ f16G ''" BU n8e "*A-use d~ qu~ me auia M -deferukr. Porqw 1e. .ho 1ou6cra eu 1m ~tJ ~ fa~'!l .G 1ouber , que Ro IOU ~ t/.e qualidade, .t CmAo tJie pouca obrigafo danrra pe no atente muito bem Ao ~ Jao. E may em COUM de 6IA itttpor&anet" qtt_e tUtia dir .tlimtta do. olho1 d~ SUIIUr!lltl, f" u "'~ eu tk'iut: vrtc CanCGs anno1 em ucr.eu~r ~lftl hteritJ tt fog ~ue a fo ua como uia d~ ,,. , print:ipaltnlte na .,-~~a& E kl cer,ifioo a Y . .4. ftUt a no sOJ.tbe em ~niaA CIUll, -~ a mdcy pregdtar por .e~ aos que a raiilJo, p9'que me rzo rA'f'IJIIus8m emne MJCentuM, ou fNW oc CUJHlfiO , ou por uUW. -qual,uer CI8MSD. Mas qu~ a fu' ober d .fnrlia ~ aa Ngi lwa....,, -~ ternue ,.. mi.la~ : e.Jtt . if ... ui f1C6*! M mane ~ na espcrla dtJ tJida cf lfV.Ibalfl.l de !P'aJtiiJe forae ~ de muyao ~ te E 14 ctmt nrit perig08 ~ em. muy apaneo.. peleiG1 tlc i~llatft& ~ api~ft:llu IIID cento: B ..,,.~~a~-61

em- ~,

fmna

~ tJilmir~, Nt&Wife IIIUJle ..U

cu 11 tHirlllltU do qu~ ~uia dacraJer de r~~uyttu COilltll de ..- - outrtJB douuida. E no de quouqr pes1008 , sealio de t:DfJUJes ~ fidalgos , ~OIU tU muyto credito que for4 presentes a elas, mformandome por mitn mumo aos tnt.~ que pt!tde Ao mau tn.Udllm'e que mo podio diser: B ajW1111mdome dd fDdo8 com iuramcnto , que ''9"''dtJ auJ lunbrfa m~ Jalauam verdade. E pelo me.nno mede lto fis de6poy de lonUJr a Por"'gt.Jl o!'de me oca~ tl#ifrnar do ~ ncfo pude ltlber na lndta de muytos ~ dalgot ~ Cafnll que eram ia vindos tk 14 , fl'' nunca tkiz~y tk ir bWCtJr onde nlauo , pollo que fosse longe. Qu~ mm.bt me custou muyto trtlbalho , caminhando por mimas ~ por friol. O que duuido q outrem pot!.era B&frt.r. E ~m pode_ ser que utu aque pregJ!llhu ncie lm&braria de me d~m algfltu particular 1 , ou ~ lo grtzntk dcurso do tempo '' uquec~ro dalg(a ttomes pt opriol d~ Cdpiea ou Joura JMIIOOS que iliriilo h'I por oulrol. Porem t1 realidddc clll cousa oomo pasaou; ftiiJ wrtlatlqr& pol01 muytos que ct(orrnau4o ~lo, e por aclulr que era GBii cm cariai mu~iuas ij algt escrtuie. " outr01 do IJUe pa~MJUil. E assi em reliloos !t lembran,., ~ muyw curios01 u~:rw,crio do que s1 fma tttJ!'WW upo.. E Jf11J m~ ~ratllk muda perll tflfe nl1D c~tt tmlllr ttirlo o qu me dllto Ao c~o IJU' tmdey na Jndaa , t o ,.., l'i IJUe s IIID no Jorll bem me podtre mganm- como a qut n4o inAta vislo a ter-ra , nem sabiiJ romo ~ ~ ou n&J ~ fatr ntla aa cuUidl , no ~rer , . q IJciJiecu~ , E por ia.o qu_l ha dufrntlt' iislorial Aa de faur as diligkicu IJUe tu fiiiJ ~ wr 6 ter.. ro ij M til ttllldr: Cdtnt~ cu "' , qu,~ atn ho jl"terlo ~,_ '" historiadores antigos f -otltrtaOI. E bem sePHitJ t* tl r~ d 4fonso ho quin&o de. Portttgal, quando mondou Gotnezeanu dasurar crtJniskJ destu reyr'o' a .A.lcacere pera l escr1uer como t~sttmunha tk vi1Ca , o que os nos IDS ji2t11~m. E oubuse lw si'io da terra de que auia ducremr , ~ aprldu1e as pareicularidadu da guwra pe'YJ 111ber como auia de falar. Porque muylo 1olwe natural. 1&a de ser AG engenho que Aa de MJbu ucreuer do que
o o

*la ,

vio. O C,Ue ~ me -nSo pod~ diser P~rque vi .tor..mentas, vi batalha no mar ~ peleias na terra., ~ eBfie-

~ractJ

-dafar nauios , ~ bater muros ~ vtcer ;a mige1, ~falo como esprernentado , E se isto souber4o os que tacharo minhas obras., bem creo que ho no .fizero., ontes mf: .aiudaro pulo muyto ij toos m~ natarae1 .me dealem .~m iluswar suas honrras ~ de seus anttcuso,.es que fo-ro no ducobrime1zto da [Jadia ~ em sua conquista , ~ .utauo g esteuerlio sqntltadas, st eu no fora. Mas tllio .quero que me deu4o isto, assi polo p,.tsent~ como polo futuro , se t&o a V. .4.. Porque eu por ~utt. desgosto tk todos saberem tachar ~ poucos fazer estaua deter-minado de da qui par diante, ~no tair tJ lus com metts traha,lhos, ,se nlofo,a saber camanha ~ .qu_arn singular ~r ~e me V. .4. fe.'e em se \auer por seruada dos dous ~buros .qu~ emprimi, ~ dizer qut no ouutr.a ho ij vay neles ilestar 'ncubet;to tanto tempo. E com ./ao fauor de tama?iha merce no .temi inueiosos , nem mal diz ''' E pubricarey ho terceyro, ~ prazendo a no1s9 Benl.or pubri carey logo os outros eba~o do emparo de V. A. ~ por isso a V. A.. re deue ho q:ue se da .qui por ditmtc .souber das .cousaa da India., .como =Se eu outra muyta grdes t muy asst"gnadas .mercu que fa. cada dia a .,..,. vassalos , que sam ma&y largt~~ de .centar. De modo q sa .somo.s os mail bem auenlurados [JOUQS do vniverso, por ter ho .may exctlente g singular Rey dos. que reyno ma .tlJOO ele. Por. nos dejtnder .dtJI .muyto grandu ~ enrofra:.. 1UYI oppresses , .q~ 01 -outros pouos f'IJI!ct, como M no.torio. .4ssi .ho som01 em ter por Raynha ~ ~nbortJ t1 Y. A.. cuias heroyCtJJJ virtudeS nco .Um .CCN&to !t tJfUem ~tra *nha princesa he igoal,

. ...

..

LIVRO TERCEIRO
DA

HISTORIA DO DESCOBRIMENTO
E

CONQVISTA DA INDIA .
.
I

P ELOS 11 0 R'fVG V ESES

Per mandado do inuictissimo rey dom Manuel de gk>riosa memoria, em que se conten1 as cousas que foro feytas no tempo que A fonsodalbuquerquc a gouernou.

C A P I 'f O L O I.
De como d F~rnando Coutinho Marichal de Portugal, deternlinou com ho gouernador .Afonso dalhuquerque , pe fosstm sobre Calicut: ~ de como foro auisados iJa disposifo ele Calicut.
Metido Afonso daibuquerll de posse da gooernila da lndia, d ~""erndo coutinbo Marichal de Portugal ( pos. to que no liuro segundo por erro se chaana . dom Francisco) que ja enteod1a na carrega pera l)ortugal , como trazia por regimento: deu ha carta delrey ao gouernador, em que lhe screuia <JUe era seu seruio lj ho Marichal deatruisse Calicut, se Jhe bem pareces~e: & <JUe acerca disso seguisse ele gouernador seu parecer.. E sobre tudo ho marichal lhe pedio que ho ajudlsse nisso, & ele lho .rrorneteo dizendo que Jhe patecia b deslruirse Calicut: & que a instru de coano se poderia fazer lhes daria Cojebiquin J n1orador, tam;nho amigo dos Portugueses, que por amor disso se per, lera em tpo de Pedraluarez cabral (como disse no tiuro p~i
TOMO III. A

'

te a Cochirn, & lhes disse lt CalictJt f's(aua em desposio pera se lhe fazer muyto dano, por quanto ho "amorim era na serta, & na cidade auia poucos nayres, a respeyto dos muytos que auia quando el rey hi ~sta ua, & esses tinho pouca lembr~tna de ninguem ir sobreJes: & que toda a fortaleza da cidade era da banda do sul onde estaua ho aran1e delrey, l1 he ho seu pagode, que seria h tiro de bsta do mar, & ali auia ha tranqueira bem artilhada , -porque coano daquela banda auia bo desembarcadoyro receauase el rey que por ela se entrase a cidade, & por isso a 111andou forlaJecPr. Por~ que da banda do norte donde a desembarC;\o era dificultosa no auia nenhiia fortaleza, & por isso se JJOdia ali melhor desbarcar q na outra parte: & que ainda que no fizessem mais q queimar vinte naos nuas que os mouros tinho ~ estaleiro pera mdar aqle no ao estreyto carregadas despeciaria, q seria muyto grande cousa porq nil poderi t asinha fazer outras' & l1 el rey de c:alicut recebiria nisso tnuy ta p~r da, por attlor dos dereyts q perdia por no ter outra rda. Auida esta instru<(o por Cojebiquin propos ho Marichal ern conselho o que lhe el rey seu senhor nldaua acerca de Calicut, & a enfornaao q tinha. E 'isla a perda <} el rey de Potlugal recebia de (~alicut no seu trato da especiaria, & a desposio em que a cidade estaua, & ho rnuylo que se ganhaua em lhe quei. Jnarem as vinte naos, que fossem sobrela & A destruisieanl. E isto detern1inado por quanto ainda a mayor parte da arn1ada da lndia Psl-aua varadn, & se faria detena em se ,Jeitar ao tnar, asse,n~aro que fosse a g~te em tres naos da arn1adft do Matiehal qne estauAo ~arrega das, & assi nas velas da lndia que logo podessem ir. E fazendose isto prestes chegou a Cochim Vasco <la si~ ueira, qu-e por mandado de Duarte de Jen1os hia ( como disse) a pedir a arm:~da ao gouernador, a quem dando este re<:ado deu tanibem ho terlado da prou,sam

DA HISTORIA DA INDfA meyro) Pera o ll foy Jogo chamado, & (oy secretamen-

ta ..q prazendo a Deos tornassem ele despacharia Jogo 4' armada pera Duarte de .lemas. I~ vendo V asco da silueira a n1uyta honrra (} se aparelhuua naqla viAjem, com9 ~le era muy especial caualeyro offreccose ao gouernador pera ir coei e: o que Jhe eJe teue muyto e1n me~:ce,

ele Duarle de Jeaaoe & ho &e regimeJJto. o que vist~ peJo goueroador ouue ea pcouise1 por boas, & disse l} Jbe obedecia, & que logo dera a armada se nil esfeuera com bo Maricbal de caminho pera Calicut, que da vol-

LIJ'IIIO Jfl.

CAPft'O~O

lf.

;8

porque bo conhecia JX>r tal. C A P I T O L O 11.

De como ho gouernador ~ ho Marichal portiro pera Calicut pera .a tkstruir., ~ chegaro a tia. E de CO'IHO lw gouunador desemba1cou primeyro ~a causa po,.que.

Prestes tudo o que era nP.cessario pera ho gouernador & bo Marichal hirem sobre CalicuL, partiranse na en~ .trada de Janeyro de n1il & quinhentos & dez, & Jeua~
ri consigo mil & seyscetos bon1s pouco mais Qu me nos, & ho Marichal leuaua bandeira na gauia, & obedicilhe os capit~es de aua armada que ero os (} disse, & ao gouernador obedicio .os da armada da J odia, qu~ ero doan Antonio J)e noronha seu sobrinho capito dq, fortaleza de Cochim, e cujo Jugjr ficou Antonio real alcayde mr & patro rnr da ribeira, Manuel pitanha, Fer1alo pt'rez dandrade, Jorge da silu~ira, Ayres da sil- ua, Francisco paotoja, Jorge fogaa, D.uarte de meJo, dom leronimo tle Jima, Fraooiseo pereyra Coutinho, .1\fanlle) de Iacerda, Antonio pacheco, Simo dandrade, Diogo meadez, Vasco da silueira, Francisco de -niranda chiehorrQ, Felipe ro.riguez & Simo martinz. E chegaro a Calicut aos dous dias de Janeiro hii dia aa tar-de, & as naos grossas urgiro de fora do arrecife & as de re1oo de dentro: & aqui se passaro bo gouernador & ho MaricbaJ s duas _ga~al d.e que ero capites ~iA 2

DA HISTORIA DA IHDIA mio dandrade & Diogo mendez, & no porto no charo nenhiis paraos l} lhe contrariassem. Surta a nossa frota .ho gouernador & ho Maricbal fi~ero conselho sobre a ordenl que terio e1n dar na cidade, & antes que bo gouernador proposesse, pediolhe ho 1narichal q pois ele tinha ganhada na lndia anuyta hrra, & podia ainda ganhar n1uyto mais, que lhe pedia que Jhe de~se a dianteira naqle feyto pera poder ganhar algiia que leuasse pera Portugal pois a hia buscar to longe. Ho gouernador lhe disse q era contente de lhe fazer aqueJe seruifiO, porque a ningue deu ia tanto coano a ele que ho liurara de seus in11nigos & ho restituira em sua honrra que fizesse quanto quisesse, porqu~ ele Pra ~ouernador. E outorgada a dianteira ao ~1arichal foy dPter1ninado i} desembarcassetn te mnnha, porque a artelharia dos immigos lhe no fizesse tto nojo, & que fosse a deseinbarca((o defronte do arame delrey: & q ho rnarichal & ha gouernador desembarcassem primeyro l} nenhu dos capites:- & que ao l\1arichal seguissean os capites da artnada de l1 ortugal, _& ao gouerna~or os da India. O q logo algiis teuero a mao sinal diz~do que como h-i auia duas cabe~as logo algiia auia darrar, que .. pera que era se no seguirem todos ao gouernaclor, & ho Marichal leuasse a diteira. E ho principal a q isto pnreceo ma) fov a 1.\rlanut'l pa&nha, que a fora ho dizer disse que pois assi era q tudo . seria tnorrer em seruio delrey coan dous filhos que Jhe ainda ficauo. Acabado ho conselho, & recolhidos todos a seus nauios aperceberanse pera ho que auio de fazer, que estau muy aluo-roados pera dar na eidade pala fama que tinh destar muyto rica. E duas oras antemanh~ toda a gente estaua embarcada c seus capites,. & caladamente arrancaro pera terra com a claridade da lua que os alomeaua. E ho regedor da cidade por eJ rtay de <~ali-~ cut estaua com sua gente prestes em suas estanciaR tsperando polos nossos & tinha mais de. trita mil nayres, & os mais deles frecbe~ros , & co1ne~0use anlreles muy
4.

grlde arroido, como das bom bardadas que desparauo como sentirio que os nossos se cbegauo : & ero os pelouros to bastos que algiia -ac~rtauio nas lana8 dos nossos q hio aruotadas, & a
causa porque no acertau nos bateis , era porque as

tI\'RO III. CAPITOLO aat~i da grita d1' gte

ti.

estcias da arteJharia, & o aramtt deJrey- estauo to altos que senhoreauo por cima do mar, & os tiros passuio por alto' & recedo ho gouernador que por hirem assi juntos como hiio lhes fizesse a artelharia muyto dano, mc.Jou c consenti1nento do Marichal que se espalhassem os batf'is 1 porean que cada h seguisse a seu capito anr, & assi se fez. E como ho gouernador se vio apartado do Marichal mandou apertar ho remo aos da sua cpanhia )lera defronte do arame, posto que tinha dada a dian Lei ra ao 1\'laricha) : & con1o eJea por sere da lndia sabio tneJhor .a terra q os de Port.uga1, & mais leuauo seus baleis & paraos ens.euados & os reat,eiros mais destros no officio q os do Maricbal, Jeuarlhe .tanta auantajem que ch~garo primeyro a terra: & tamb porque como ho Marichal fosse descansado sobre ter a dianteira yenuo que era muyto cedo dei:xouse ir mu} to de vagar, & por isso dcscayo coan os seus abaixo do arame hu bo tiro de ber~o. Ho gouerDador que hia aui,1do pera terra tto q ch~gou poiou nela con1 sua gente, & no esperou pelo Marichal, vendo q n~o chegaua n parecia. E rompendo por antre grde 1noltido de bombardadas, & frechadas que os nossos n~o tinbo etn cta ren1etco cotn n tranqueira: & por muyto bem que os i1nmigus a defendero, pelejando muy esforadamente os nossos a entrnrilo, nlat'do & ferindo 1nuytos deles, & por fora lha fizero deixar Jeuando os diao-te de si desbaratados ale ho arame, q estaua dali a tiro de bsta, & por sua furtnl~za estaua cheo de molheres & meninos lj se ali recolher, & guardauono muytoa rtayres com que se ajuntar os que fugio, .& fazendo coeles corpo fizero ros1o aoa DOIIOS' que ae. P~ isso deixaro de os comewr tom

.DA HI~T()RJA BA IJIDI~

muyto grande impeto chamando por Sanctiago: & asai ee comeou a peleja, que foy muyto mais ferida que na tranqueyra, porque os i1nmigos se defendip .como ho.tnes q determinauo de vencer ou morrer. E assi mor~ rerio bem duzentos deles, & os outros fugiro, & do nos~os morrer muy poucos: & entre tanto que a peleja duraua algiis dos nossos .posero fogo ao arame, & ar~ deo todo coan quanto estaua detro. E acabada a peleja, -porq os nossos no entrassen1 a cidade anles que he Marichal chegasse mandou ho gouernador a d A nlonio de noronha que com outros capites lo1nasse as bocas das ruas que sayo pera aquela parte & as teuesse, porque os no salteasse os in1migos: & deBpois disto veo bg Marichal.

C A P I 'f O L O III.
Do que ho Marichal disse ao gouernador , porque desemharcara primeyro. E de como ho Marichal entrou a cidade ~ fez grande morlindade nos immigos: ~ dr: como foy morto, ~ os nossos foro desbaratados.

Eque nAo auia ali maistranqueyrada gastado era lhe paquando chegou aa vdo o li feyto., & lj fazer, de
recer que lhe n goardara ho gouernador a palaura que lhe dera: da primeyra etrada disse Jogo nauy soltamente, que mal lhe guardara ele o que lhe proanetera. E dizendo outras palauras contrele muy asperas tir~.,u ho capacete da cabea, & pos hi'i. barrete vermelho que lhe Jeuaua h paje, & tomou hii pao na mo: & segundo estaua apassionado cuydaro algiis q queria ir e'pancar ho gouernador, q a este tempo estaua armando aJgs caualeyros: a que Jogo fny dito como ho Marichal era chegado, & que se hia pera a cidade mu~yto menecorio porque no esperara por elf'. A isto deixou ho goueroador os caualeyros, &, foysse pera ho Marichal, que chegando ho gouernador a e) e Jbe disse. Qu.e be isto A fso dalbuquerque, a. voss.a .palau.ra he b~.pouc;o de veto,l

LIYKO III. ~APITOLO III.

direis que tomaetes Calicut. Eu bo totney coeate barrete vermelho, & eoeste pao, que n he mais aecessario pera desbaratar 01 mourinhos da ladia. Ho gouernador por aer de era , & tb por o marichal ter mais gte q ele , respdeolbe misa~le : verdade era q eJe tomara Calicut, & l} sua era toda a honrra: & q se nio esperara que desembarcasse, fora porlJ. ho lira descayr muyto abaixo do arame, & ele ficara to perto de terra, que se esperara por ele mataranlhe toda a gente c:om a artelharia: & por easa causa desembarcara primeyro, & no por lhe .,surpar lua bonrra~ E ele e nfto ouue por satisfeylo coesta1 disculpas dizendo que ero pa!aoras: &, ainda anuyto anenencorio chamou Gaspar bo Jiogoa, & preguntoulhe se se atreuia a leualo aos pa ~ deJ rey de _Calicut, porq IA ~charia com qu pelejar poia ho nlo achaua ali: & ele lhe mostrou ho lugar onde estaullo os paos, q seria dali mais de mea legoa porque era no cabo da cidade.E deter111inado ho 1.\'Jariehal de iT l mdou desernbarcar dous tiros dartelharia dos bateys chamados eles pera os leu ar diante, & entregou 01 a Pedrafonso da guiar: & mandando dar As trombetlUJ balou pera os paos delrey, leuando obra de -eeysetantos home en1 que enlrauo totlos os seus capi,.. tles, & l11go lhe ~iii disaerilo algiis que nilo deu ia de ir aos pao dei rey porq~~ ero muy longe,_& que a cidade era t'o espalhada, que pera matar gente no auio de matar mais da qoe era oJorta: & que pois lhe tinho ilesfeyta sua rortaleza' ll era ho principal porq, foro' & queymarlhe as naos l} estaul varadas,. que lhas quey-mastem, &. recolhessem a artelharia da tran.queyra & do i(arame , & roubasem a cidade por aquela part.e: & despois de vagar passarilo a diante. E ele estaua to mene~orio que nunca quis se no hir, maadando dizer

ao gouernador onde hia, que se ho quisesse seguir que bo seguissE'. E poeto que lhe a ele nAo parect:!o bem a ida do Marichal, tendo que hia quis ir a pos ele: & maadoa a dom AJilonio de noronhe. que ~caaee a praya,

. DA HISTORIA DA llfDI.A

asai 11era a goardar como pera recoJher a artelharia da trqueyra, & queymar as naos dos immigas que ealauo varadas. E mandou a Rodrigo rabPio, & a Manuel de Iacerda, & a Siolo dandrade que ficassem coeltt com a gente. de suas capitanias, que t~eri anais de duz~toa hotns. E comeou Jogo dom Antonio de n1andar fazer o que lbe ho g~uernador mandara que fizesse. Ho marichal que hia pera os paos dei rey, hia desartnado como disse, & dizendo. Quem cuydara agora que ho Marie hai vay assi catninho dos paos dei rey & cbegaudo a eles achou muytos nayres recolhidos eo1n ho regedor da cidade, que se acolhi ali como a fortaleza, & ali foy a peleja muy grande dos nossos c os imigos, de que faro morloa oylela, & os outros fugirA, & os nosaos entraro os paos, q logo comear de roubar porque auia neles muy ta riqueza, & desanandauanse, espalbandose J,Or muytas partes. O que vendo Manuel paanha disse ao Marichal q mdasse poer fogo aos paos & se recolhesse praya , porque se ho ast~i no fizesse terilo os immigos tempo de se ajuntar (que ho poderio fazer em breue por ser a terra n1uy.to pouoada) & que se assi foase lhes fari muyto dano, porque auio dachar os nossos carregados de fato, & que se no auio de poder defender. Ho MarichaJ no querendo tomar seu conselho, lhe disse que bem sabia como pelejauito os mourinhos da lndia, & que os faz io em Portugal muyto valenles a el rey geu senhor, que ele auia de <lescansar & se recolheria quando fosse ten1po. Nesle instante chegou ho gouP.rnador aos paos, & quando soube que bo Marichal estaua dentro .no quis.. entrar, & corn os seus caJ,iles, & gente que trazia se pos en hum terreyro que se fazia diante dos paos pera defender que no entrasse muytos nayres que acodi pera entrar: & estes quando viro ho gouernador se deixaro estar nas bocas das ruas q ali se fazio, & tirauo aos nossos muytrts frPchadas, de que feriro a)gus, & huan deles foy Ferno perez. ddrade que _foy ferido em .hiia perna, & por isso

U'VRO III. C.APITOLO 111.

e eatrou 11011 paos eom outros. E assentandose em hum alpenrlre, foy ter coele ho Marichal, que hia muyto cansado & afrontado: & pedindo que lhe dessem de beber, bum dos 1108808 lhe den ha cabacinha com vinho de que bebeo. E nisto lhe derio bum recado do gouernador que dizia .q se recolhesse que era tempo, porque carregaoo rnuytns immig{ls: & coJno dali praya era Jonge que os poerio em afronta antes que JA chegassem. A que ho Maricbal respondeo, que se fosse ho gouernador entre tanto na dianteira, porque ele ficaua poendo fogo aos paos, & quf! lhe hia na traseira. Ho go- .. uernador mandou Jogo os feridos d1te, porque no embara<(aS8em os sios se ouuessem de pel~jar. E indo na traseira de sua gAte abalou pera a praya , & bo Marichal mandou logo poer fogo aos paos, em que aueria bem duas oras que estaua. O t]Ue vendo os mouros se tornaro a fuer em corpo. E em ho gouernador abalando se descobriro por bocas de trauessas, & por detras de valos dortas que entestauito naquele can1inho por onde ho gouernador hia, & outros se descobriro junto dos pa011, & tirauo nos nosso& frechas sem cto sem se bolir donde eslauo. O que sintindo os nossos comearfto de bradar hs aos outros que se recolhesse-aH f)(}fq andauo espalhados: qne foy neles tananha a cobi.a de ,-oubar tj muyt()s estaulo metidos polaa casas dos mouros & deixauo as lanas s portas JJera hirem mais despejados, & se carregar~ melhor, no Jhe lembrando que podi os immi_gos que ero muytos tornar sobreles, c~ mo tomaro & poJas lan~ts dos noSRos I} tio & J>ortaa eonheci os ianigos estare dtltro, & =esperaun~s & BQ sayr os matauft. com as auas m~smas lanas, & -era a reuolta muyto ~rnnde, assi dA ~ri ta do g@!te -como do fogo que ardia muy brauo: & ho MArichnl sayo ja com algua afronta quasi nas costne do gouernndnr, & ali ho cercar os immi(os tiTandoJhe nny1as frechadas, & azagunehadas darreenesso, con1 qne ttHtauo to mal os nossos -que se com~ario de desbaratar,& os immigoe -c;arre~
TOMO 111. B

....

10

DA HISTORIA BA INDIA.

gauo de cadauez mais subre os noaisos, em tanto qtle -iuy forC(ado ao Marichal voltar a eJes co1u a te trinta doa Jtossos, fidalgos & caualeyros pvrque h-o d.esaprelsassem: & os iJnmigoa que os viro tam pouc<l8 descarre go sobre1es com grande impelo, & antes que ho fia~ sem duus nayres se aparlaro hutu -pouco do corpo dos aeus, & ficando treles & 01 nossos, posero no ch os escudos & agomias & se abraaro, como que se espedio huna do oulro. E tornando a toluar as arn1as remetero eles soo11 aos nossos, & DJatar aJgiis primeyro lJ. os matassem, & Jogo arremetero os outros. ~~ oislo bradar& Baali de sousa & Roy freyre (que ero dos que ficauo com ho Marichal ) dizendo gente que voJtasseau, que pelejuu os capites JIJres, porque coislo acodiaseau ao Marichal. Mas ninguew pode aeodir, ou ra ousou, por os iaumigos serem muytos, & porque os frechMuo sem Jliedade, & todos se queria acolher: & se ho gouernador no fora dile todos fugiro sean \'ergo. . nha, neru ho gouernador no pode acodir pola desord~an flUe a gele taazia. 0 que vedo 08 imanigos ((Rrrar de todo con1 ~o Marichal; & cvm os que ho ajudauo, & cbegauanse a eles to sem medo que Jhes decepauo aa pernas por as Jeuare desarmadas: & tamanho desejo limho de os rrtalar, que com quanto os nossos os atrttu~s lauo com as Janlias, assi JJassados de parte a parte cor-

rio por elas ate chegar a eles, & os decepau. E assi decepados rnatar ho 1\'larichal & Manuel raanba &nuytos mouros, & despois cayro mrlos. E betn pronislicou Manuel pa~nha sua &11orte no que disse estando no porto de.Calicut: & assi acabou com. quatro filhos que lhe ja tiuho lllortos em outras batalhas, como contey atras, &, de cinco que leoou lndia escapou ho mais m~ ,o, que se chao1aua Aanbrosio paccanha,qae tambe aqui ouuera. de acabar se ho no mandara bo anno pas aado per a Portugal, porq:ue Jho nio mal assem eomo ao.. outros, & fic~se dele algum 111ho que perpetuasse sua gerao. 1\&Qrreo aqui t&aJbem Vasco da siJueira,. que be

IJIVRO 11[. Cr\PITOLO 111.

Jl

fez como -valente caualeyro 1 que ferido de muytas frechaa ae (OJJOU na boca de hua lraueua com trinta nay- ree, & eometendooe com muyto esforo matou tre.. com a la-., & paenndo auante fay morrer com ho Mari. chal: com quem lamb os mouro mata rio Ruy f~re, Pero fernandez tinooo, Francisco de mira11da chicharro, FeJipe rodrigue1, & outr01 a qiJe nio aoube 01 aome1 ate treze todo ftdalgoa & caualeyroa, que todos morre~ rio como muyto alentes ooma, dando suaa vidas pa.las ele muyto1 mouros que matarlo prin1eyro que mortrPssem , sem lhe ho gouernador poder aoeorrer pola eausa que disse. E vendo el a multidio dos immigo1 que earr~aua, & por ser ho lugar por onde IIi a muyle estrt'yto pt-ra voltar tanta gente, & por 01 nossos co ... mecrarem de fugir com medo do que acontecera ao Ma riehal nlo ae quis dPter & prose~uio auante pnssandon & dianteira p.1r conselho doe fidAlgos que bio eoele r)&. ra ter a gente fJUe se desn1andaua & fugia, & eles fica~ ro na traseira. l~ ho conselho foy muyto ho pera bo tempo, porque ainda c se ho gouernador passar dian teira, era ho medo tamAnho no noasos que nllo deixa.. 114o de _fugir por os immigososperseguirem, & aperta~ rem moyto de todas as partes, asai JK>r al1.,rtaa l1 aaye ao caminho como por de eima dos valos das horfns que enteatauo nele, que erlo tio ai toa que os mouros fica uio sobre oa 008801 &, 01 feriAo: & to brauamente car regario 1obre ho gouernador que ho fizerilo deter. E aqui loy ba bl'aua &. aspera peleja, em qtJe fny morto Gonalo qoeJ18ado alferez, & asei ootro1 muytos ferido & anlreles ho gouernador de duae zagunchndas:, ha no br dereyto de que deapois ficou aleijado & cutra no peacoo-. k Hla foy pequena. E andando aasi fPrido veo hum pelouro de bobarda da parte dos immigoa e deu lhe nos peytoa, & em lhe dando chAmou ele por nosaa ~nhora de goadaluftP, tAo cleuotam~le que rogem a nos o seobor que lhe no fitesse n1AI , C(imo nlo fez anai1

ctue

derrib~o

no cho. E em .memoria deste n1ilagra


B 2

l2

. DA HISTORIA DA lN DIA

mandotl ele despois este pelouro (que parece que algii a~u criado recolheo) a nossa senhora de goadalu pe, com mil cruzados desmcla, pera se comprar renda corr1 que ardesse rera setnpre hii.a aJampada diante da D)agem de nossa senhora, & est esta aJan1pada antre as aJam.padas dos reys. E os frades tio mosteyro de nossa senhora de goadalupe le este milagre escripto com outros mu)tos que rwsso senhor tem. feytos por rogo de sua gloriosa madre, & ho Jeem aos estrangeiros que ali vo en1 -romaria, principalaneote aDS Portugueses. E caindo ho gouernador da pancada que lhe deu ho pelouro, em ele caindo acodiro anuytos immigos pera ho matar, & fizerno se no fora Dinis fernandez de rnelo, & Antonio de sousa de Sanlarenl que ho defendero com tuuyto esforo. E bradando aJgi.is dos nossos que malauo ho gouernador, acodiro os fidalgos que hio na traseira, & con1 sua chegada se afastaro os immigos. E ja a este temJlO ho gouernador estaua posto sobre huJil pades, & tinbno s costas hum Ferno caldeira seu paje & oulros. ~~ eslando ele ean seu acordo disae aos fidalgo1 que no era nada, & assi abalaro J.era a praya. E coisto que aconteceo ao gouPrnador acabaro os nossos de ae desbaratar: & s~w os fidalgos os pode1em ter fugio a quem anais podia, & os i~1un1igos a pos eles, ferindo & 1natnndo. E indo coesta afro,nt.a tatnanba, hum fidal-go chan1ado Ruy g.aluo filho d~ Duarte. galuo to1nou As costas bum Aluaro vaz que se lhe encomendou, po~ que de ferido no podia andar: & ele corno 1nuyto esfor~ado caualeyro que era ho saJuou, Jeuando bo s costas ate a praya, n lhe Jernbrando ho perigo de sua vida, & valeo aos nossos que era a praya perto: que se fora mais longe poucos .ouuero de escapar dos nossos segundo bio d~sbaratados : & ainda ouuerio de morrer os mais segundo os mouros hio aper,ando, se no fora por dom Antonio, Rodrigo rabelo, & os outros capites que estauo na praya, que vendo os assi Jbes acodiro logo,. &. l{odrigu rabelo foy ho primeyro que &eQdio a

LIVRO 111. CAPITOLO III.

18

dom Joio de Jitna & a Antonio pacbeco que hiilo cercados de muytos nayres, &, to feridos que se nlo podio defender & tatllbenl de cansados. E vdo os inimigos ho socorro que acodia aos que leuauilo de vencida teueranse co1n n1edo das espingardada& que oa do &lJcor ro tirauo, & assi da ar telharia das gals que Jogo co meou de jugar, & com qi1anlo se os imn1igo_s lt-uero h io os nossos to desatinados, que tnuytos no parauo ate ho D)ar a que se deitauo, que com desatino do medo f\no v io as gals a que ae podiilo recolher sem uadarem. f~ porque se no Janassem mais ao mar mandou doan Antonio a Simo martinz, & a Diogo mendez eapites uas gals que. se recolhessem a elas pera reeoJberean nelas a gente, & assi bo fizer!o: & entretanto embarcaro bo gouernador n1uyto fraco. E como foy embc~rcado Ferno caldeira aruorou ho seu guilo & come~u

de bradar muyto aJto, dizendo que bo gouern._ dor era viuo que se recolhessem todos, & assi bo fazio: & taanben1 porque dom Antonio, & Ruy da cunha & Rodrigo rabeJo esteuero na praya ate que os oossos foro todos recolhidos. E ho derradeiro que se recolhee foy lorge botelho de pombal que aodaua com RodrigD rabelo, que apanhou muytas armas daqueles que as dei,. xaulo pera se Janar ao n1ar: & vendo ficar hii arnea

tornou por eJe, porlj no ficasse aos imigos. E por ser ho pt'rigo grande que estauo eles perto, & em terra no a ui a dos nossos se no ele, comearo de lhe tirar lanas darremesso do batel de dom Antonio, & do de Ruy da cunha porque se tornasse, & no queredo ele
&Pm

Jeuar todas as armas ho mandaua. dom Antonio prender: o que Rodrigo rabelo no consentio, dizendo que antes perderia quanto tinha dei rey que prenderen.-

lhe aquele homem , & no lho 11renderio.

"

16

DA HISTORIA. DA lliD

C A P. I T O .L O IIII.
Do dano qt.U rtctbtro os no.tsol dos immigos, ~ dn ~ os immigos rebwo delu, ~ do mai1 que paaou. Acabados os
te, despois de curado o gouernador, & os outros feridf>s , q forlo muytoa, mAdou ele saber pela fota oa que falecio, & achouse q1te fale~ i&. setenta & oyto homens. s. ho marichal, Vasco da silueira, Manuel paanha, Ruy freyre, Lioael coutinbo, Frllcisco de mi rida chichorro, FeUpe rodriguez, Pero fernandez tin~o, & outros eapi~es, fidalgqs & caualeyros ate vinte, & oa outros ero homs no conhecidos. E posto q esta ~rda foy rnuyto grande, os immigos a receberi muyto mayor4, porq )be foy queymada a mayor parte. da cidade: & oaa casas, & no arame dei rey forlo qu~ymadas fJllinhen .. tas. & setta aJmas antre molherea & meninos,. & forlo mortos a ferro mil & cento & trinta hom~ de peleja, segfido se despois soube pelos mouros de Cochi, & de Cananor, lj ho souberA dos de Calicut: & foy tomada toda sua artelharia , & queymadas vinte naos noua1 q_ eslau pera ir a Meca. E se no fora ho desbarato dos nossoa ganharo eles muyta ho.nrra: & todauia fizerdo hii fey;to notauel , porq desta vez ficou ho poder df> ~ morito batido de t.Gde, & os mouros da lndia.enuergonhados, port} erJo, da-ntes to soberbos e Calicut, & confiauio tto em sua fortaleza, que no somente lhes parecia que & nlo aui os nossos doasar de cometer, mas ainda falando & muytas ezes aem proposito dizio, hiuos a Calicut: A.ssi ~ recolhidos os noa10s ho gouf'rnador se alargo11 de terra & eurgio ao mar para d~Jj deapedir pera Portugal a Pedrafonso daguiar, que por morte do Marichal fi.caua por capitAo mr da sua armada. E refusando Pedrafonso de se partir dali , dizendo que tinha necessidade de tornar a Cochian pera despachar

n~ de embarcar, que era ja bem

noy-

sua armada, disseJbe ho gouernador l} era ja tarde, & que as nas que e1lauo em Cochian por carregar que ero muytas, & poderio fazer tta deten((a, que por ser muyto fora de moulo quando partissem inuernari em Moc;ambique , que seria grande deserui~o detrey- seu senhor, por isso i} se partisse com tres que al1 tinha carregadas, & li. em Cochi lhe despacharia logo outras tres 'I nomeou , & <1 as outras era seruio dei rey ll fieass na lndia c a gente q fora nelas, & c a arle1haria, JJOr quanto Duarte de lemos <t andaua na outra costa Jhe mdaua pedir a armada, & ddolha, ele ficaua sem nenbiia armada, o q seria causa de se rerder a lndia, por qui soberbo ficara el rey de Culicut polo desbarato dos nossos, & i} se ho visse s armnda hiria tomar Ctchi por isso era seruio delrt'y q lhe ficass as oaos, & g~te l} dizia. Ao q (1uerdo Pedrafso ctra riar, o gouctnltdor lhe disse q ele hia ctra ho serui<(O dei rey, & que assi ho auia de escreuer a sua alteza: & mais q leuando a seu eargo dous ces pedreiros qui.. do fora c ho Marichal aos paos dei rPy de Calicut os deixara J, & fugira q os auia de pagar: & coisto lhe pos outros medos, q no somte Pedrafonso se calou a tomarlhe ho gouernador a ~rmada, mas a tudo o que daJi por dite Jbe quis totnar , q ate as trbetas Jhe to.. mou , & se- ele queria ctrariar pregitaualhe Jogo pelos eles. E coesta armada que ho gouernador reteue ficou eJe muyto poderoso, & pode c ajuda de uosso senhor fazer as grandes cousas que rlespois fez, o que no fi zera se bo Marichal no n1orrera, porque lhe no ouuera dousar de tomar a armada, & sem ela ouuera de fi~ car hum pequeno capito do n1ar, & no gouernador. E vendo Pedrafonso daguiar que no podia leuar a me lhor do gooernador deulbe tudo quanto quia, & partiose com trea aaoe pera Cananor 8t flabi pera Portugal.

Ltt'RO.Itt~ CAPITOLb '"'

16

.DA BJSTO:aiA D4 INDJA

CAP I TO L O V
.

Do que ho goutrnador fes despois qu' foy em Cochim. E de como se pertkro nos baixos de Padua Bastio de sousa ~ Frcisco de saa i11do pera Portugal.
Despois de partido Pedrafonso dnguiar pera C~nanor se partio ho gouernador pera Cochim, onde deu a capitania do nauio que fora de Vasco da silueira a hum Anto nogueira cunhado de Duarte de Jen1os: a quem escreueo por ele, que pelo desastre de Calicut, & por a ar1nada da lndia estar ainda varada no se partia logo & lha leuaua: porem que se Jlartiria tanto que fosse deitada ao rnar, & que l se dario as gals como el rey seu senhor mandaua. E escreueo a dom Afonso de noronha seu sobrinho capito de acotor que estaua prouido por el rey da capitania de Cananor, rogandolhe rnuyto que partisse logo, & escriuia a Duarte de lemos ')Ue lhe desse etnbarcao se lha ja no tinha dada. E J>artido Anto nogueira despachou ho gouernador pera Portugal Bastio de sousa, & Francisco de saa, & Gomez freyre que tinho su_as naos carregadas: & indo por sua viajem Bastio de sousa & Francisco de saa que hio ambos juntos foro dar nos baixos de Padua, & por ser ho tpo bonanGa no fizero as naos mais que abrir & assentarse na area, & an.tes que se enchessern dagoa se foy a g~te nos bateys a hun1 ilheo que est junto dos baixos, onde se saluaro com muyto mantin1ento, & muyta fazenda. E estando assi por quanto dali era perto a Cananor, & com a bonancta que fazia poderio l ir nos bateys, detern1inaro os capites de ir neles. E porq~e ouue defe~en'ta sobre quaes hiri. coeles, d.isse Fe~~ao de magalhaes, aquele que descobr1o ho estreyto de Iodos os sane tos, nauegando de Seuilha pera Maluco, que bean vio que no podio ir todos juntos, & por se escusarem brigas que estauo ordenadas, que fos-

LIVRO III. CAI'I'tOLO VI

I7

sem oa fidalgoa & homs principaes co1n os capites, & que ele ficaria com ~~ n1arinheiros & outra gente baixa, CORI tanto que Jhe nrometesttem eJes de lorn.ar por ele, ou fazer com ho gouerhador:: que mandasse: o que lhe eles jura rio, & com fiCJar F.~roo de magalhes quis a ~ate batxa ficar, que doutra ma~eyra ouuera de auer brigas. E estando aiot.la Ftyno de mag~t1bilfls no batel, ja .que se querio ir, disse[be bum marinheiro cuydan do que se arrependia de fiear. Senhor & JJo promelestf'& vos de ficar c noeco, disse .ele, si, & vedes me vou, & fuysse pera elt!s, & ficou : enJ que mostrou .muylo esforo, & confiana nos homens.
.
\

C A P I T O L O VI.
Do que sconteceo a Ptdrafomo -doqtl(lr ~ sua v;,ojun, . ~ de c9nao chffJOU a Por.tugal.
de SUA co&serua .seguido por sua viajen chegou " Moatnbique, onde uchou
OU(I'O.

Gomez rreyre ho

c~~~itlo

ho cap1to 1noor fazentlo agonda. f4~ partido daqui tanto auanle como ho cabo das correntes, fez ba nao cha mada a gctlega tla ag<lR fio gro11a que (uy neeeasa.rio acodirlhe ho capillo. mr, & met~olbe dtantro vinte cinco humens, que n:lo po,)io achar tJor oflde fazia agoa, porque era por debaixo da carlinga: & despois dachada fuy tomada 4! gra.nde trabalho, porem ho lugar era to pPrigoso que p;tre-ceo a lodoe, fJUe posto que se tomasse, que ~ra ficar segura nlo se eacusaua descarreg~r se a nao, porque se nauegasse sem lhe fazere edte remedio &ui a de tgrn:tr a fn.zer a anesma agoa. E r)Qr l2iSO ae d.et~rtninou em conselho que tornasse a Mobique . pera ae hi correg_er. E a ~ente da nao foy to ltluoruccada eom esta dete.rminMo P"recenclulhe quP. erio perdidos, que todos de hum acordo.dissero que no auiQ de ~tnsentir que a uao tornasse a trRs sen' ho cnpito Dr tnraar nela, & ae .uu que antes. queri.o q os, ma:"
TOMO III.
C

ia

OA "IS'tOtiA :OA INDIA

lassem Portugueses, que.seren, conidoa doa peixes. E vendo ho capittlo n1ar 'eWttr atuoroo f)()r oio dar fugar a que se matasse aquela gente quis tornar na nao: & pri mPyro que partisse toflloU ho nauio a Bras teixeira pe ta tornar nele , & deulbe . a sua nao e1n li ho n1andou pera Portugal, & torno use pera Moarnbique, leu.ando eunsigo a Gomez freyre, porque se a nao se fosse ao fundo se saluasse a g~te naqueles dous nauios, & teue betTJ de trabalho ate M~an1bique, JX>rque tornou a nao a abrir a 1nesma ngoa. I~ deaicarregada em Moambi ... que, en1 a tirando a mte se partio pelo meyo que no aproueitou mais pera nada. O que visto por ele, & que no auia outro reanedio se no deixar ali a carga: mdou logo fazer dous fornos, em que se fez muyta cal pera re~ocar & argan1assar algas casas em <1 alojou a especiaria. E feyto isto se par tio pera Portugal a oyto de Junho de mil & quinhentos & dez, que era betn fora de tE-mpo, & chegou a Lisboa c Gomez freyre a dezanoue Uoutubro do mesmo anno.

C A P I T O L O VII ..

De come indo lw g()tjernotMr pwa ko estreyt,o do mar 'fo3Jo di:cou a ida por 1a/Ur que jazio &urco hII llr~ msdo na ilha de Goa.

F eytasdatodae estai cousasanar disse o &. sendo todaaos qne digo, a artoada lndia deitada ae gooernador
capites, fidafgos, caaaleyr~a,.& pe11oaa principaes que andauo coele, que por comprir a prouisan1 dei rey seu seabor queria leu.ar a armada da lndia. a Duarte de le. mos que andaua na out1'a costa: & que Do queria deixar nenbila na lndia por 11o auer de1a Mcessidade, por qnanto as naoa de Calioat que podero hir a Meca com espeeiaria foro queymadas. E naquela mou~o eataua certo: oio poder nauegar de Calicut pera ho n1ar roxo, porque em Feuereyro, Marqo ate meado Abril que .ela

LIVRO 111. CAPITOLO VIl.

19

doraua no auio os ~ouros de poder fazer outras naos, E todoa eprouar:lo sua clelerninao, que posto quP asai a disaesae em pubrico, a verdade era q ele queria ir sobre Ormuz, & vingarae da treyo que lhe hi fora feyta (como di1se no sPgundo liuro) & porque se os mou~ roa n:l ap~rcebeasen1 sabendo sua idn dissiauulaua oo~q dizer que leuaua R arrnada a Duarte de lemos, & por isso a leuaua toda & tanta gente. E aparelhctndose fl&.J'a partir .Jorge da cun~a, Frci~o de sousa mcias, Ie~ ronin1o leixeira ~ Lu ia_ ~cou.~inho .lhe d'sser~9 q~:~e e.l~fl no ficaro na Jndia, se no por lhes parecer q.ue por 1er tarde no poderio p.assar de Muan1h~que, & qu" por as suas naos sere de rDercadores eJes nf\o ero obrigados a aeruir coelas a eJ rey de Portugal, no se lhes pngassean, por isso s~ queria que fossem coe)~ qu' Jhes auia d dar. o~tro ananlimenlo a fora o que lPuauo de viajem . A. o que .ho gou~rnador respondeo, quA se ele fJOdera fazer o q~e pedio que ho fizera d~ boa vtade, mas que bem sabio q no tinha comit~~am dei rey aeu senhor Jl"ra c~ar mais soldo do que ~ada bu1p trazia de Portugal.,~&.. p<?r isso lhes n podia dar mais do que traz io: quanto. mais que ele os no deceueri' nem de~i~ha, ~~ fica~o D;l I n4ii,l., .pe.lo qu.e c~JllJlria. a el rey &PU .senh~r, se ao J)Or oito terc1n tempo pcra partir, & pnia fienuo que no era muyto fazerem aquele aeruio a el rey: &, nutis que elea no folgnrio que elp &pube~~e .. que no ~o quiseJ:o. st-rqir. E desp?is de e~ tes capit~s perfiar~~ moyto q lhe dessem ou~ro sp)Jo, & no qUfredo ho gou~rrtador dar Jho()uuero de ir coei e: que ~ par&io d~.. ~tJ~hi,n na fim de laneyro.de tnil te. quioht'nlos & dez,: leuaodo a. v ia de CaQnnor, & cJejxop por capili em Cqchim Antonio re~l q era alcayde n1r & paJ.r~ mr da rih~ira, porque JPU3.U~ CO,Qsigo dOIJ1 Antonio de .norooha seu sobrinho, & leuaua vinte duf\& "Vel,as. s. de~asefe naoa, de que ero cnpitPs ele, <~

se

Antonio de nproll~, f1erno perez d;tn<traJe, lor~e cl' siJueira, ~J!P,. 4a .~jlua, Fra~ciso. JXlDloja, D~,ifrle ~

c 2

20

I '

..

.. .

DA HISTORIA DA INDIA

ri1elo, dom Ieronimo de lima, Frcisoo pereyra ~outi nho, Bernaldi freyre, Manuel de Iacerda, Freiseo de sousa '1a~1ci~s, Jorge da cunha, Francisco coruinel , Luis coutinho, leronimo teixeira & Garcia ,de iiousa. E duas carauelas, de que ertJ capit!es A nlonio pachee~ .& forg~ foga.a. E du-as gales, de tJUe ero capites Simo dandrade & Oiogo 111~dez, & hum ba;gantim, de q~e era capitosimo rnrlinz. E chegando. ele a Cananor deu a alcaydaria nlr da fortaleza a Diogo anndez, & a capitania da sua gal deu a Diogo femandez de beja ~ & estando hi ehegarll Bastio de sousa, & Fr~ 'cisco de s nos bateis, eo1 que parti-ro dos baixos de Padua , & disserA:o ao gouernador ho perigo em que fieaua ,14-.erno de Dl'agalhcs oon1 a outra gente. E poste li ho gouernador soube ii eles teuerl muyta culpa em se perderem por no guardarem he regimento que lhes dera, dissimulou coeles & e1npfestolhes dinheiro pera suas necessidades, & n1dou a Antonio paeheco por Ferno d'e magalhiles, & polo9 outros ,que os trouue toclos a cananor' vnde. aindzl achou he go.uer~ad<?r: q partid'o de Cananr soube n Dlonte Deli q Frclcisce de sousa, leronrtno teixeira 1 torge da cu-nha & Luis cotrti'nho o querto deix1lr & irselhe, iduzidos por leronimo ieixeyra que se fossem todos and'ar dsrmada de CeyJopera dentro, porqueati se carregrio de presas, ~que ele sabi'a de quando for a Malaea COIIJ Diogo Jopez cte sequeyra, & (rue dati senl tornarem aa fndia se hiriiio pera t,.ortugal, como fiz-era Diogo Iopez. E porque isto 'no ouuesse efey lo tirou. ho gouernador a capitani~ a leroni'n1o teixeyra, & aos dut'rds tomou awtru:~rrajenw, que no fossem hs :s ria os dos outros , -porque ali se fazia a eonj'uTao' que fiJY' ~esfeyta ceste atath. E .costeando ho gouernador. datr a eosta roy ler ao port4() de Battcal onde estauo duas o-aos de n1ouros de Meca que foro tomadas pelos nos&os capites, & fotlo ven.didas a hiis mercadores da mes1na cidade. E estando

aqui ho gouernador lhefoy dado hum recado ele Time-

21 ja, que compria muyto a seruio dei rey de Portugal verse coele, que lhe mandasse logo dizer onde queria que se vi~tsem. E per conselho dos nossos capttes foy a vista no ilheo Donor que est ao n1ar dele onde se vir~o. E 'fimja lhe .disse camanho seruidor fora s~mpre dei rey de l>ortugal", & .assi ho era: & por isso Jhe dizia que ho fi3bayo senhor da ilha de Goa, & no reyno de Daquem mandaua fazer em hia ci~ade que estaua na mesn1a ilha vinte naos de castelos como. as nossas, de que cinco estauio quasi aeabadas: & asai tinha fey ... tas algaa fo,tas com fundamento .de fazer hiia grossa armada que andasse por ~quela paraJeDl pera peJejar com a sua armada, & com as naos que fossem de Portugal, & com as de aossos amigos, de que ja tinha tomadas a~gas, & que tinha artelharia, & 1nuyta & muy boa gente branca todos turcos que sabio bem pelejar, & por isso lhe conselhaua que n&o fosse fora da India, & fosse Jogo sobre a cidade de Goa, porque estaua em disposicto .pera a lotiJar sen perigo, porque ho abayo er~ morto, & h filbo que lbe sucedera cl1amado 'bem abayo, no estaua na cidade que era na terra firme a fazer guerra a hiia cidade que se lhe rebelara, & que leuara a maJor parte da gente de goarni que Linha em Goa, que por esta causa era muy facil de to1nar, & querendo ir tomala iria coele, & leuaria a dianteira, & que as suas naos poderio entrar no rio de G.oa. E sabido isto pelo ~ouernador chamou Jogo a conselho , & propos nele o que Jhe 'fio1oja dissera: & per todos foy acordado que se deu ia de trabalhar por se toJnar Goa,. quanto mais poddose auer dnquela tnaneira, & por isso deuia ho gouernador de deixar dir onde hia & ir a Goa , que aquilo parecia ordenado flOr nosso senhor. E de tudo isto foy feyto hum auto per Louren'P de pa.yua que era secretario, em que todos assinaro. E assi foy feyto Olltro sobre bo gouernador pedir a todos os capites, fidalgos & caualeyros, que sendo .caso que eJe falecesse Da tomada de Goa, que eles ouuesaem por gouernador
LIVRO III. CAPITOLO VII.

...

I I
-1

12 DA .HISTORIA DA INDIA da I of)ia a dom A nlonio de nnronha ate vir de acofor dotn Afonso de noron ha seu hirno, li elrPy s~u s~nhor mandaua que lhe suct_-adesse ns gouernana, o que lhe tod<"ll rroanPtero, & assinaro ho auto que ae di~tso ft'l E asse na ado que se tomasae Goa, cooerlou hu gouernador c Tin1oja que fosse por Cerra sobre a forlitleza de (~intcora, em que estaua l1um capito do abay9 co1n gente de goarni~o toda branca, & que trabaJbasse por a queyn1ar, porque a'1uela gente no fosse socorrer Goa. E concertado isto, ae partio dali ritnoja, & r(ysse a Honor, onde junta muyta gte foy sobr~ CintA-or indo por tt!rra, & sua armada ho foy esperar ao cabu Darama.

C A P I T O L O VIII.
De como ut situadta a cidadt! de Goa cabea rio do fahayo ..

oo ltnho-

Esta ilha a que nos chamamos Goa, cbamlo os canarins, q sam os g@tios naturaes da terra Tioari, fc)y do senhor1o do re}no de Da.quem, etn cuja costa Nt a
cincoenta legoas de Oabul : nauegando pt'ra ho sul estA dezaseys graos da bda do norte &Pr.a dP sete ou oyto Jegoas de roda, pouco n1ais ou menos. 'fem duas harJ'as, a principal de que se aeruem est na foz de h rio que se chama Pangim, & ao longo dt-)e duas legoas da barra est situada hiia cidade que fern ho nome da ilha. E da barra per~t dentro da banda da ilha est:ua bft baluartE', onde agora est ho castelo de Pangina : & da banda da terra 6rn1e estaua outro haluarle&asraboacom artelbaria. E defronte da m~srna ilha de Gua, ondP se chamaua ho vao de Gondalim, q SP chan1a agora ho Paeso seco se faz outra ilba antre a de Go;t, & t~rra firme que ae c~ama la & he despouoada: & ho rio lj fica antr~la & a de Goa h~ to estreyto, & de filo p(luca agoa, que com baixa mar se passa quasi a p enxuto:

porl! ha n~le ~uytoslagartos

da.go~,

qu.e

''mb~JQ.b~

aqs

LlntO 111. CAPIYOLO VIR.

IS

oatroa rim~. E deapois que ho abayo foy aNJbor desta ilba, pera a fortalecer, mildou. que todos os condenadoa A 1110rte por justiQa fo&leJD Jaoccadoa naqueJe rio eo1u rraude aOO de trbetaa & .bacias' que 08 lagartos teue~ rio por sinal da ceua que Jbe JanauAo, porr1ue co&a~m bomAs, & acodilo Jogo como ouuio aa trun1.b.etaas, & daqui se costuaoaro ali, de maneira que se 'leixar ti~ ear, & fizero casta l} ha agora ali muytoa, & quem ou.,. uer deotrar por este paaao ido da terra firme ha de pas.ar a lUa & dahi a Goa. Tem esta. ilba outro pasao da hida do JeuAte obra de hll quarto de legoa desle flasso aeco, li. se cbama Benaataritu, & dhtl passo ao outro era a ilha cercada de muro & baluartes : & ao longo do 1n uro da parte de dtro era a terra alagadi<ca, de modo que ficaua muyto forte, & em Benastarim ealaua hiia pouoao de gentios, como ainda agora estA, & aqui h e ho rio mais largo que no Paaoseco & vay alargdo de cada vez maia ate outro pauo q ti a ilha que se chama Agacim onde a traoe11a de mar que ha dela terra fir me, he maia de ht1a boa Jegoa, & aqui se faz outra barra que se chama Goa a velha, onde a ilha tem htia fer mosa praya. E DO tempo que esta terra foy ele gentio eateue hi a propria cidade de Goa, ~ 01 mouros des,. truyrlo: & foy rnuyto grtle & nobre,egundoainda en to parecia na 10ma de car:-taria Jaurada, & em muyto1 piares que bi eataufto. E nesta barra, ou pera melhor dizer, baya defronte Dagacim , .ae vem meter hil rio que vem da terra firme por hiia comarca que ba nom, Salset-e. A mayor parte desta ilba be cercada de .rocbe~ do lc. YR&a: a tera 8 he n1uy fermosa & viqosa de muytos & grandes palmarPS qdi muito vinho, azeite, iaagre & jagra , q sabe quasi como n((ucar , .& arecaes que dlo areca cotn q ae come ho betele, it .tudo isto 18 faz muyto dinheiro, & tem agora muyto Portugu~ aee dieso muyta renda. Ha tambem muytas horta em q ba mu~las & muy singulares fruitas da terra, & muy&81 & Diuy ldiu agoas: ha muito arroz& outros Jig11,.

mP& & deles difert~s dos nossos & todos pra comer, & ha grde soma de ger.gelint, de que se faz hluy b azeite l} escusa o nosso, & he Ptn.lanta ahas1<ca que se
l'acas & de bufaros, & muytos porcos & gahnb:.s, & muyto & b pescado, & assi outros muytos manlituentos da terra & do mar. He muyto pouoad;' de gentios que se charno cana rins,. hs bramenes & oulroa doutras calidades, tt'm mu:ytas easas dor,c;o de seus idolos a que chamo pagod~s: & ba per toda ela muytoa & grnndes tanques r~ytos de ladrilho (em que ptad~ nadar nauios) pera se lauar os gentios & mouros. Nesta 1 ilha con1o digo duas legoas da barra pPio riu de 1 nngian atiana, d~fronle rluulra ilha ehaanada Oiuari estaua situada a nobre cidade de Goa, no to polida como agora, por~ be arruada & de- hoas Cctsas altas de sohrad,,s d~ pedra & en-1 & cercada de muros baixos, & tinha. boa C.~rtal~za & grandes alo1az~s, & hiis pactos d(l abayo: ~ra puuoada de mouros anercadt~res eslr,njflirns , 1nuy honrrados & ricos todos brancos., & taanbean de gl-~ntius naturaes da terra, & doutros filhos dP mouroa & de ge. tias que se chamauo Dtlites. Era ci-dade de grde ~ra t.o pnr ser de h porto & por hirE'nl a ela muytas -n-a' a de Mecn, Dadem & Dormuz com grande soma de ca.. ~aios l} pagau muytos dereytos, q era a tuayor parta da rda ll r@dia a alfandega de. Gua. Estu ilha c .as duas (} disse, & outra chntnada Choro que est pJuyto pPrto dela ero do senhorio do rPyne de Daquem cujo dPrradeiro rey a dt'n c estoutras tres ilhAs, & eom a
terra do Balagafe detro nn terra firme a .hil mouro. SPU

t'

DA HISTORIA DA INDIA

faz em lagares como bo nosso. Ha neha, muito gado, de .


~

vassalo que se cha1naua :thayo por ser b caual~yrn, & manhoso na gu~rra , plra q a fizesse .a el rey de N-arsinga st'u vezinbo: & c.IPspois se leuiitou este ubayo como disse contra ~1 rt,y seu senhor quando se _lhe JeuantHr5() os outros capit~s que lhP. gou~rnauo ho reyno, & ~E-spois qt.~e se ho ahHyo Jeunnl(U fortaleceo a citla de n1ais que dantes,. & 11adou fazer na entrada do rio

..

LIVRO III. CAPITOLO IX.

16

de Plgim os doua baluartes que disse, & ambos b artilhados, & tinha oe)ea alcaides & gente branca de goarDilo que os goardauio, & assi na cidade em que de ctino tinh~ h capito cft muytos turcos de peleja, porq se nilo fiaua doutros pera fazer coeles guerra: & tinha a ilba lambem goardada que ningu no entraua por mar nem por terra se nio c muyto grande recado de goardaa que estauo em todos otJ passos li erio Pangim, Agaciao, Benaetarim, Gondalim & Daugim. E ne1tes ee regiatraua todo ho homem que entraua na ilha, & lhe escreai todos os sinaea que tinha em seu corpo & don de era, & asai ho deixauo entrar. E isto fazia ho ~abayo porque Jbe oito fizessem treit;il, & coela lhe toanassem a cidade, &, aaai ho fazia ho filho despois q ll1e aucedeo oo senhorio.

C A P I T O L O IX.
De como o goutrnadnr chegou d, barra tk Goa, ~ de como d ~tonio de aoronha tomou os dow baluarlu dG barra.

ParbarraTimoja, b dia a horas de vespera,peraem chetido partioee ho gouernador Goa, a cuja che.,ou &
gando foy ter 'firnoja eoele, & de caminbo deu la fortaleza de CintA.cora, & a tomou & queimou, & nos ilheo1 de Goa se embarcou em sua armada, q seria de ate doze cotiaa em ~ leoaua boa gente de guerra. Surto aqui ho gouernador acordotJ em cselbo de mandar sondar ho rio pera ~er ee poderio entrar aa naos como dizia Timoja, & q hiria a i~tso ho piloto mr eau hii batel com dom Antonio de noronbA ~ auia de ir ton1ar ho baluarte q eataua na ilha de Goa abaixo de Pgim: & auia dir em biia fusta, & auio dir aoe)e Simo ddrnde na sua, & Si mio marliz no seu bargantim, & Jorge fogaa no 1eu batel: & q enfrefito lj d A ntonin dessP no bnluarte da ilha, daria Timoja no .outro da terra firme: .& tiata a dispoai~ da barra que tornasae ho pilulo mr .
TOIIO III. D

26 DA HII'I'ORIA DA JlfDl& eooa recado ao gouernador. Isto asst!ntado partirlse. 01 que aui~o dir, & lanlo. que apareeeroeome~loosimi gos de tirar dos seus baluartes, & logo Timoja ae apartou con1 suas cotiae a eometer ho baluarte da terra firme, & doan Antonio c os outros capites cometeo ho da ilha ll que estaua ufogogi hii aoouro capit4 de Goa, que tanto q soube polas vigias q tinha como a nossa frota parecia ao mar recedo o que fuy acodio logo cll sente de caualo a socorrer a fortaleza de Plgia, & dalli se paesoa ae baluarte da bar~a que esta .a abaiso dela, & mando., dar fogo a easa artetharia que tinha: de que h peJouro deu na proa da fuata de dom Antonio & leuou btl J.tedao dela, & por muy pouco errou de J.o matar. E c tudo ete com os outros capitea olo deillarlo de passar auanle & poiaro enl terra, onde ho rwimeyro que poiou Joy lorge fogaa, & com bo seu gui a~e aueteo anlre os in1migos que er muytos, & pelejau c muyto esforo a ~utiladas & Jadas, & os ooasos lamb: & nisto foy ferido ufogogi em hk Dllo c h\ta seta da nossa parte q lha passou peJa paloaa, & como a . dor era anortal no pode 1nais esperar & saiosse da peleja: o que srntindo os seus fugirlo Jogo 8t desempararlo bo baluarte, fieantlo algs morto&. Desemf)arallo ho haluarte oe nossos ho entrar(), & totnarfto atgils mtiJnea&ca, & armas que h i acharo, & dom A otoDio ma o ou recolher os tiroa que eMaao neJe : Mt fuet1dose isto cflegou Timoja , que tambl tomou ho ootro baluarte, e matar algtls tloe immi8'08, & tomalio o quei1110u. I-~ ajuntado com dom Antoaio se forilo fortaleza de Pangim onde 1e acolhera uf.ogo~i, I} vendo CJUI ainba 01 AOs&os tomanlo ho baluarte, temendo que fize&~em assi A r~rtaleza por ele ealar t4 ferido que Di podia est~r c Ma gle na pel~ja ca aalgoa &, foisse p~ra. Goa bo mait aeerelaiDPnle que pgcte. E euydando 011 immigoa que e .. taua na rortaleaa quiaero defdt-r a desbaro~lo 801 JIOSIOI, & DI poderio por mais que lrabalhar, & f~riri oe 801801 .oele1 ti rijo q. ga fizerA ~coJer pera a Corta

JezA &
ugi~lo

ent~rlo cOflltts

LI"RO IR. CAP1TOLO 'X.

& matarAo muytos

29' &o outroJ

aem morrer nenb. dos nossos.

C A P I T O L O X.
I

De COGID lw goutrnador sabtdo e qu~ dom Anio lznA. f~to rnlrou ~a dt:ntro tk Pangim, ~do ruao qu tnat&dou tl eiilade.
Tomada a fortalez~ de Pangim foylhe posto fogo, & assi pouoail &, ardeo grande parte de tudo. E por Sf'f
ja quaai noyte dom Antonio nll quis passar dali, & alidou recolher a artelharia. E despoia de recolbida q era -noyte mandou ho piloto mr con1 recado ao gouernador., a&Mi do q tinha feyto como da dispot~io da barra, & da sonda que temara, & no caminho atbou ho piloto mr -Nuno vaz de castelo branco, q~e por mandado do gouern3dor hia em ~tl batel a saber o lJ. era feyto, & de lica~a dom Aatonio: porque quando ele vio ho fumo da fortaleza .de Pangitn que ardia euydou <} era em Goa ., por amor do out.eiro que .est 1obre pangim, que pare,. cia da barra onde ele cuydaua que era a cidade, porque ainda no aabia onde estaua. E com quanlo Nono Y81 achou ho piloto mr, & soube ho recado que leuaua ae gouernador: todauia ho foy aaber de dom Antonio, & sabido .tornou ao gouernador, p01to qu:e era paesada ~rir de parte da ooyte. E estando ja ho goueroador formado de tudo, determinou de ao outro dia com a "ira9le Gldar todos os nauios pel}nos e a mais gente que prh dessem leu ar: o qoe logo 1nandou dizer Nuno Yaz a di A ntooio, & que se posesse aciiD1l fio ode cbaJDO Ra bandar, que he -auante de Pangim ha .boa, anea lego& da e idade, .& q ali eaper.aese ate ele ir c oa na uiGs; porque as naos grandes entrario deapoie. E ao outro dia como foy tempo se partiro os nauios pE'.ra onde estaaa dom ,A.ntoaio, que era Qnde Jhe ho gouerJJadot maada~: ~ ilo coelea muytoa pagueres de Ganaoor~t
D 2

28

i>A HISTORIA DA INDIA

& r>araos de Cochim que ho gouernador ali deteuera;


pera lhe ajudarem a desembarcar a gte, porque tinha poucos bateys. E al}le dia a tarde despoit~ de bo gouernador saber q as naos grandes podio entrar pera dent.roJ t~o tempo, que ento falecia: & de!xa~doas a reca se foy pera onde estaua don1 A o tonto, & achou 4 fala coele hila cotia que sayra da cidade, em que estauo algs mouros, que em seu trajo pareciio homa honrrados, que como viro surta a gal em li hia ho gouernador, l} er n de Diogo Fernandez de beja, abalrroando coela saltar denlro, &, forae deitar aos ps do gouernador, beijandolhos: &, fazdo os ele leuantar, Jbe disserio q erlo mercadores Dormuz vassalos dei rey de Portugal , & nauegauo com seu seguro. E sabdo como ele eslaua na barra lhe leuauo refresco, de galinhas, carneyros, & fruytas li lbe despois dero, & lhe disserllo eoo1o ho capitl de Goa fora ferido na totnada do baluarte da barra : & por isso, & por os mouros ver~ to astnha tomados os baluartes, & pur auer na cidade pouca gente dar1J1as , & estar ho hidalco longe desconfianito os mouros de Goa de ae podereo1 defender, & de1erminauo de se lhe entregar se ele cometesse a cidade. E JJOr ~sta noua lhes prometeo ho gouernador aluiaras, & deixando cs1go alglls deles despedio logo os outros pera que se tornassetn A cidade, & dissessem &08 moradores dela que ele no auia de fazer guerra se o a quem a quisesse, & se eJes a no quJsessem lj lha no faria , mas antes os deixaria viuer Jiures como vtuio, & ainda mais se mais podesse ser, & os trataria come a Portugueses: & lhes quitaria a tera parte dos dereytos que pagauio ao hidalco. (4~ todos os que tinho terras, rdas & soldos do hidalco, ho teueaaem como dantes , & ho anesmo vsaria com os pagodes & mezquitas : & li asai mouros con1o genlios viuessem Jiuren1ente em euas seitas. Por isso que lhes rogaua que folgassem de ler vassalos delrey de Portugal , & de bo ter por seahor, & a ele por amigo. Sabi4o e1te recado por e1aes

L1VRO III. CAPlTOI;.O xt.

tt

Wrrados da .cidade, como ja estaulo abalados pern t~e dar delermiaaranse em ho fazer, & .diasero a ufogo,-gi, que se eJe quisesse pelejar c ho gooe~nador qu~ peJej888e, porque ho nlo auio dajudar : dandolhe s rer .zes porque. E vendo ele isto oo se atreuendo a defeader se foy da cidade, & pa,souie pera a terra firme, pera se ir de e~~taua ho H1dalco.

De como

tJ

C A P I T O L O XI . cidt.uk de Goa foy ttr~gue tMJ goutrnador, do qfes dapoiB dmerar n_ela.

Partido u(ogogi esses mouros

me de todos os moradores dela mdarlo dizer ao gouer Dador pelos moui'OI Dormuz, que eles lhe entregario a eidade, com oondilo que alem de todas as seguranu CJUe lhe daua, de q faria htl seguro assinado por ele, -lhe seguraria tambem as fazendas &. peasoaa, assi doa mouros como dos gentios. O l} ho gouernador fez, & isto aomte aos mercadores & naturaes da terra, mouros, .bramenes & canarins: porem que a fazenda dos lascarins, turcos, & doutra qualquer gle darmas que nA entraase nesttt uguro, & fosse perdida pera. e) rey, & per a as partes. Do. que 01 mouros foro contenttts por no poderem ai fazer, & lhe mandarlo dizer que ao _si ia seguinte foase tomar poase da cidade: o ~ sabido por algila gente darmas que auia nela fugio pera terra firme. E ao outro dia com a Yirao se foy ho gouernador pera a cidade que estaua dali a tiro de bon1barda; & ebegldose pareia comeou de se descobrir ho porto, em que auia muytaa naos de mercadores, & outras varadas & comeadas de fazer, & 1nuytas fustas, & outros naaios~ E pelos muros da cidade apareoeo muyta g~te, que aaya a ver a nossa frota. E antes que. bo goJ.ternador chegasse ao cays foro eases principaes ~a. cidade tregarlhe as .chauea dela, & fazeadolhe.li\la~re~ereJJcla,
1.

bo~rrados de G~a no-

~0

..DA HIII'OlliA DA tliiBA

lhe disse h eila nome de todos. Esta laa 1upita ida ~ & a tempo que esta cidade .estaua cleaemparada, aasi do. hi4alc-lo que foy oos1o senhor, como doa Jascarina -que a goardauo, noa faz parecer que Deoa ta quie dar pera se acrecentArem. com tamanllA cousa como eata ; t88 outras muyto ~Mel que tu & os fr.angtMa tfles Cey... tas nestas parles. E pois ele q.uis matJar !ao ,sealn- f. Goa nos outros ho no podemos estoruar, & ta entregatnos. E doje por diante os sometemos ao senhorio ~el rey de llortugal , & nos metemos debaixo de teu em.paro, ,era q.e nos trates como a seus vaaalos, .& nos fauor~Cias c~me a teue eeftlticlore. . E dizendo isto Jhe deu as chaues' que ho gouernador tomou c murto grlde prazffr, louuando o qtae fazi!o, & pronielendoJhe o que lha pedilo. E dldo mtryta gr.r a nosso aelor pola muy grande merce q ~he fazia: desembarcou oe caya aos dezasete de Feuereyro do aaae ob-redjto: .& entrou Jogo na oidade pela porta da riberra e a gente feyta em escoadres, & a bideira eaJ,. & :taujdo dil. te suas trbetas. E certo . q .era m~:yto pera loauar be .: seflor deos vendo entrar os aoa10s tii. ipacicaa~te e ba cidade de mouros tA poderosa seradD .os ooasos ta poucos. Entrado ho gouernador na cidade repartio loge eeua eaJ,j tles, .& geate pelaa portas dela,&,. pelos ma.t'o&, em (\ mldou faaer esUlctaB muy bem .artiiGade: & a fortaJw~a deu a d An1Mio de 'norooha.,. porque auia -d~ ser capito: & ~le ee apouseotou nas oa888 l). for.i de vabayo, em ll achou muytaa.melheres-ee btda-iei,.& 180"88 q lne ali ficaro, & pe1a cidade m111toa & b6s ca-onloa Darabia & ila Persin. :E @ hiaa grAdes casas dalftlaz lj estau Jltte a fort1a~ez-a &, .as catas do ..a.bayo eslauo muytos IB8ntimtos, muyto breu~ !JDUfta .ea~ pa, "regadura 8t oor41oa,lba pera -aa .na()l , k faatH do turcos q;se fariAo pera a .armada q se ordenaua, tO Jt se pos ~m recado : nil some~tbe G q-ue estaua dos mur<MI a dentre, mat ttamb@ no doslfluttos a fora., :atei cOIRo na lutitalba, ~&.-lftaos ll est-atiil-\'ar.adas..,*' outrea4J.@taul
4

Kff'RO JO. CAPITt>J:O rJ.

quaai feytaa, &: CCJDJe;ad'as de fazer: & ant.relas !lt~lau& lt'la qoitb& ca codaate & roda, & moyta JiaOO ja pesta; fl dizifto. oa noea~ q acat.&S Ber5a. de mit & du2rentoe 1ooeys segundo ho faRdamnte da ar~ai<l, il disse ~ ja Jhe ardt'ra outra d~le tamanho que tinh feyta na primeyra euberta. E nesta armada pos ho gouernndor grlde vigia, porque lha no queyn1aseem os mouros, q esperaua de se aproueitar dela: & despoia disto ouu em seu poder todos os arrdamtos das tanadarjas de Goa que tinha na terra firme, & deseobriolhos Crisn, l} era ento mo<io, & et~ filho doutro Crisn, l} fora rendeiro da.qfa terra: & assi ouue ()8 jts de quanto rendia a alfandega de Goa, & o q se pagana de aoldo, & mantintto aos lascarins q estaulo na cidade. E achou q a alfandega rdia doze mil pardaos douro, & as ilhas anexas a ela cinco mil. & as tanadarias da t~rra firme. s. Caste Anlraz, & Dardes. re11Gio sessenta & cinco mH, a tOra outras muytaa ll auia. E vendo ho gouernador qulo grosaa co\Jsa er~ Goa, louoaua muyto a nosso se.:. flor por lha asei entregar, &, dizia a seus capites q da aua mio a tinha , & pois era htia cousa tamanha , assi na abastancca dos mtimentos' como na grdeza da rn tia ~ era muy n~eessaria pP.ra .~>JJ&erua~'? do estado d~ Jndia delrey teu sellf>r'' & 8881 peta prouei ta de sua r.. senda. E por tanto lhe parecia muyto necei&ario q a goardasaem cfJ t<o bo bo recado, & diligencia q po dessem: G. q se nAo podia faze~ Jem } inuerpassemaJi todoe aquele ir1uerno, perq c sua. estada faria a IJle assento, & ~seria ao ctrAiro se &e foaae.J()go por mahl lle ft dei11aese neta. E aprouad<J por tf>dos este pan!l. eer, mandoa ho gouernador _entrar as naos gt&~de p&. ra d@tro, MJrgirito junto da cidade, & proueo &e pan08 ela ilha; q te ehamo taoadarias, q em nossa Jingoaquer dizer almoxarifados, ~ assi ho sam, porlf os ta~tada~ I'!' que e&tlo neles arrecado os tlereytos d~& 111e~cado~ nas q entrlo por ele&. E estas ta nadarias tr~gou .. aJ. P de. DOIIOI, a qae mldou: qo& n dei'Xallem entrai

31

3t DA HII,.ORIA DA IN'DIA; na ilha, ri lftJT dela nenha pessoa aem Jeuar aua chapa como se costumaua dAtes. E eeta chapa era como selo se nlo que era aberta de fJ&rte a parte, & punha... se e ai magra, & deu a estes laaadaree eecriulea, & J>iiles g@tios, & assi alglla doa nossos pera goarda dos passos: & deu a capitania de Goa a d Antonio, & a feytoria a Frlcisco coruinel, & a alcaydaria m6r a Gas}Jar de payua: & as1i proueo outros muyLos officioa.

C A P I T O L O XII.

De como o gmurnador mdou dJltJS embai:eadn1, Ja;ja t1 - el rey de Narsinga , 9- outra a el rey de Ylgop~r, pera Jozer amieade coele1. .

P ta nadarias da terra da ~idade, prou~ bo gouern1dor rouidot os officios as firme, assi pera se .nJio
perder~!,

como per" se arrecadar .ho dinheiro que se l .dPuia ao hidalco, q h.o gouernador dizia q se auia de pagar a el rey de Portugal, pois era seflor d.e Goa Cltb~a daquelas terras do Balagate. E por quanto as lanadariaa .~ erlo na terra firme, no ousou dauturar nelas nha dos nossos pera os ter J por tanadares, & quis a~tar ho vao c getios, & mouros dos moradores de Goa, fazendo eta que. nal}Jes nAo se auenturaua mais., quta hireose cCI ho dinh~iro que estaua ainda no mato, & nl era dei rey seu senhor, & nos nossos auturauase a ~t da, que lhos poderio matar a todos. E a cada taoadar destes deu h escriuo gtio, & quinhentos piles, q todo1 auiilo de ser pagos do dinheiro l} arrecadassem : & eocomendoulhes muyto q trabalhassem por trazer a gente da terra a obediencia dei rey seu aeohor. E polque ele receaua, que por ho bidalc ser n1uyto poderoso Jhe fizesse guerra, pera ver se podia .cobrar Goa, determinou de se liar c elrey de Narsinga &Pu Yeziuho, pRra C} ou ho ajudasse, ou fizesse guerra, como fazia ao l1idalco, & coiso lbe eatoruasse q.ue a oiQ fizes&~ a

LIVRO III. CAPITOLO XU.

33

ele.: & pera isso lhe mandou a baixada, l} lhe ouuera de leuar Pero ferodez tiooco, l} foy morto em Calicut. E ft-Z baixador a h Gaspar cbanooa , homem de boa casta, & caualt7ro da casa dei. rey seu se.ftor, que n1an.. dou b aepanhado, asai de gte de caualo dos nossos, como de pies da terra , & tod011 be atauiados , & deuJbe algs caualos q desse da sua parte a elrey de N arsinga. E a instrulo da embaixada q leuaua. deJ rey de PorltJgal foy, q ele folgaua muyto de bo ter por atnigo, & que assi ho seria seu , & mandaua ao seu gouernador da lndi.t que ho fosse, & ajudasse sempre em suas guerras cootra seus imigos, 1.edindolh~ Jicena J)Pra fazer ha fortaleza em Batical, porque a) i Jhe era muyto mais necPaaria que em outro rtPIJhtl porto das. que tinha, por an1or da carrPga que se h i {.azia pPra Ormuz. E o gouernador Jbe mdaua dizer da .sua pari e, que el rey seu selor lhe anandara que loanasse Goa pera ho ajudar mais facilo1te ctra bo abayo ll lhe fi2era saaanpre guerra, &. por esta.causa totllara: Goa: donde da parle dei rey aeu seftor lhe 1nandaua aqles cauaJos. E se quise~~~e eotder em ooquistar bo reyno de Daqo~ , q ele hG ajudaria, & comett-ria loa?o de fazer guerra ao bidalcio. E mdou mais a Gaspar chanoca que
de caminho fuase pela cidade de Veugapor, & falasse

rey dela, & lhe desae de sua part~ bu presente de peas de borcado & dezcarlata, p~dindolhe, que pofa amizade que tinha c elrey seu seilor, l-he deixasse cprar em sua cidade duzeotas seelas, & outras ttas cubertaa pera caualos, de que tinha necessidade, & em eompanhin de Gaspar chllooca, mandou ho gouernador Ja fra,le de sam Francisco chamado frey Luis, r~ra que visse se podia conuerter ~I rey de N arstnga a no88a sctl fee. E indo Gaepar cbanoea ptor V~apor deu bo preaen:..
&6

tt' a el rPy, que se escusou de dar Jicena per a se com prar as 1Pias, & cobertas, diZfllndo que a no podia dar 8Pan eonRPntinento d~l rPy de Narsin~a. E prnse~uindo Gaspar ch&Doca aeu camioho, chegou a Bisoegar, de
TOMo 111. B

.....

."34

.'DA

HlSTOlll~

DA INDIA

estaua elrey de Narsin.ga, que ho mandou receber c grande solenidade, por sar embaixador de qu era, & fezlhe muyta honrra, & reeebeo c muyto prazer a t;baixada, & presente : & mostrou grande contentamento do gouernador ganhar Goa. Pore despois se soul.>e que lhe pesaua porq auia 1nedo aos nossos , & pareceolhe que tendo eles Goa lhe no hirio ne~tba caualos Darabia, & da Persia, como hio quando era de motlros ,. & tudo isto dissitnulou, mas mio despachou ho eanbnixador dali a grande teanpo

C -A P I T O L O XIII.
De como fortalecendo ho gouernador cidade de Goo omu /l,a amotinafo antre 01 nfJSios , ~ por cujo . conselho.
ho gouernador ~ fortalecer, asai o muros da cidade pera os fazer mais altos como a fortaleza, ordenou, que pera mais breuidade, & a obra aer maia for te que oa nossos a fizessem , & repartioha per quartos pelos capites, a que mandou que desse a eada b mesa aos de sua capitania. E pera este gasto lhe ordenou hll tto ~ dinheiro cad.a mes, segundo a gente a q auia de dar mesa. E juntamente co~,sta obra n1aodou acabar as o aos que estauo comeadas, & .todaa as .dPspesaa eatas obras se fazil do dinheiro q se auia das taoada Ias da terra hriDe que estaua a obediencia del rey de Portugal, porq aquela genle no he se na de viua qu! ~eoce, & tanto lhe daua pagarem aos nossos como aos mouros, & por isso pagauio sem trabalho, lt hio a Goa tomar seguros do gouer11adorr~ O qae ele veado, lt ten tio a cousa por mais segura tirou os taaadarea mouros, k mandou ern seu lugar algila doa no88o& de baixa sorte: & estes arrecadaoo os dereytos, & 01 mAdauA a Goa feytoria. E vendoTimoja cotno as tanadarias ~s tau pacificas por el rey de Portugal pedio ao gouer

]~ntend~do

...

nador iJ. Jhu arrdaase, & que ele:' tomaria a goarda de-las sobre si, & c essa condio Jhaa arrendou ho gouernador por quarenta oail pardaoa douro. E andando
ho gouernador ocupado nestas obras que digo, comea;. rae de agastar a)gtls capites e ho trabalbo que era muyto grande, porl} n somle trabAihauo de dia, ma Yigiauo de noyte, que ho gouernador n se fiaua da gente da terra. E dos capites que ae n1ais agastaro foy leronimo leixeira, Luis coutinho, Jorge da cunha, & Francisco de sousa mancias, q mais e vergonha que com vontade seguiro ho goueroador : a lj apertaul muyto que lhes desse lica pera se hir pera Cocbim, porque tinh necessidade de inuernar J, pera bo corre~ gimPnto de suas naos. O que ho gouernador dissimula; ua, & dilataua a reposta, poJa necessidade lj tinha de, Jes & de sua g~te. E affir1nouse que quando Jorge da cunha vio qne bo goueroador lhe nilo daua licen'ia, que lhe amotinou a gete ao que ho ajudaulo dous da sua capitania, hii chamado Esleuo bayo, & outro Frao~ eisco de figueiredo. E prouocaro obra de noueeentos boms l} n comessem As me1as de seus Cilpitea, & ~ Jbes pedissem h cruzado pera cada mes, & no lho querendo dar l} roubassem a cidade, & Jhe posessem fogo. Do que sendo ho gouernador auisado deu em ba easa, em q eataulo juntos quasi todos estes cjuradoa, de que prldeo algils, & despois por ser ho tepo que era os soltou, & por se achar que lorge da cunha .era mai eulpado que eles, pelo qu~ fizera, & ho no auia de castigar como merecia. E dali por diante nunca aqueles capites ce888rA de fazer requerimentos ao gouernador, pPra q os deixasse ir: & por ele n querer darJhea li cencca, se pubricauito por m.uy agrauados delt. E durando estas cnuaas teue ho goueroador recado q no porto de Batical estaui carregAdo certas naoa de mouro& em ter seu sP~uro, & di7Ado seus donos que Jbo nlo aoilo de JWdir: & por isso ho goueraador.ae mandou tomar por Ferd pereJ. .ddrade, Si~o ddrade 1eu irft
B

LIVRO Ut. CAPITOLO :&:111.

86

36 DA. HISTO'RIA DA INDIA. . mo, & por Jorge da silueira, & eles nAo acbarlo mais de duas, & tomarnas carregadas darroz, & daucar. E Babedobo logo ho gouernador, deu lic~a a leronimo teixeira c suas importunaf'pes q fosse inuernar a Cocbi' & tornoulbe a capitania da nao q lhe tinha tomada, & mdoulhe que passasse por Bati calA, & leu asse as duas n-aos de mouros q os nossos tomarA, & as entregasse em Cochi na feytoria : & ele h o fez assi, ~ foysse coele Jorge da silueira, ainda que foy contra ho regimto que linha gouernador: que era que tornasse a inuernar a Goa, &- disse se q lf-lronitno teixeir)l lho fi-. zera fazer: mas ele deu por escusa q bo seu pilot.o, &

oo

mestre se n atreuer a leuarlhe a aao a Goa por ser ja iue-rno, &, ser Jluyto an de bolina: & Fern perez & eea hirmo tornar a illernar a Goa.

C A P I T O L O XIIII ..
De como nto nogueyra tomou htJ ntzo de mouros ,. cabo dtr G.oardaj"urtl. : ~- de conw lettaRdo d Afonse de noronha pera a lnii1a se perdeo na costa de Carnbaya , 9- morre~ d .Ajo'l.lso , ~ os outros for catiuor.
c recado a- Duarte de lemos, chegou a acotor, onde o no aehou, q era ido a Melinde muyto doente pera 1e curar, por ser a terra de bs res, & aeotor muyt.o dotia. E quando se partio deixou mandado a Freisco perPyra de berredo capit~o do nauio sam lo!o, q leu asse pera a lndi~ a d A fso de noronha: & despois de cheg-ar Anto nogueyra de Cohi se 'perdeo ho nauie fle FFcisco pereyra e ten1po que d~u costa: & despois ~-isso embarcou, d Afonso, & Francisco per~yra e A rN.o negu~ira ~ra hire ,}armaci-ll ate lj t-ornasse Duarte t~ lernos d~ Melind-e. Eandando ant-re ho cabe fie Fartaq, & ho de Goarda.fuin, to-paro hii.a oao. de
~ouros

A nCAo noguPyra que ho gonernador mandoa de Cocbl

de Cbaya da Qida.de .de Reyoel. E. vedo eJ.es

ae defendero b quatro oras q no Jbe durou mais a poluora q traz io, & por Jhe falecer os podero os nossoa abalroar: & despois de abalrroados foy a peleja IDuyto mais aspera que dnnttaa com muytas pedradas, fre chacfas & arrepl~t!JSOS de lanas que OS ituigos lrau, & 08 nossos trabalhaulo quto podio poJos ~ntrar, Ala& nu oca podero . ate q aos mouros 11e lhe no acabou todo ho almaz c que se podiilo def~nder. i~ despois que Mo teuero c que tirar tirauo ~ pednos de jarras, & c panelas de 1uanteiga qu~te feruendo. E en1 quanto ouue c <} pelejar sempre peleja r: & de Jnuyto f~ri dos & cansados, foro entrados dos nossos, que ean toda esta p~l~ja no receberlo nenhO. duno. Entrada a nae achotl8e nela muyta & muy grosa~a riqueza, por'-lue auia einco nos segundo mouros dissero que andaua tratando fura de Cambaya. E por acotor no ter porto pera aquela nao iuuernar seguranl~Dle, q.ue era ja bota de inuerno, pareceo be a d AfoDSo, & a Anto nogut.. yra & aos outros que arribassem Jndia, & que l io ueroari; E auido este eonseJbo, pera (} a nao dos mouros fosse segura, passaro ho capito dela, & esses mou ros principaes ao nauio Oa11to no~ueyra: & na nao dos mouros poser~o por eapitAo a Ferno laeome cunhad6 de d Afonso, & derlhe algus dos nosao8 per a hi r co~le, & assi se partiro eaminho da lndia, indo d A fso n& nauio Danto nogueyra, que por a nao andar pouco es peraua por ela: & nisto se deteuero tto, rnats do que ae ouuero de deter, que q uasi comeava ho inuerne na costa da lodia. E indo alamar tanto auante, com BaticaJ, deulbes hii tporal de vento per dauante JDuyto grande, & nAo pod~do a nao sofrer ho payro ouuer darribar: & coesta pressa bo pi ln to mouro J~uou a llao a Dabul, de se perdeo na costa~ E Ferno Jacome, & os eu troa f(,ri catiuo1, & leuados ao tanadar de Dabuf, qae 01 mdou ao Hidaleo 1eu sulur & ho .oauict

que 08 nossos os querio toauar poseranse em def@sam' por<} er muytgs, tirandothe As bombardadas, coan que

LIVRO III. CAPITOLO J:lllt.

87

os

38

DA HISTORIA DA INDI~

correo ate a. enseada de Cbaya, & perdeose defrte do lugar dP. Damo de d~u em b baixo, de q os DOS808 ficaro sem esperan~ de aaluao, por ser a terra de imigoa. E ctudo temendo d Afonso maia a mozte do mar que a da terra, lanouse Jogo a ele em bi\a boya do nauio pera escapar nela, c qulo lhe todos dissero q ho n fizesse, porq ho rolo do .n1ar era muy grande & que ho mataria, n1aa ele no quis se no laoarse: & diz que aconselhado de doua mouros., que Jhe diseer4 que eles ho saluario. E assi se )aD((OU tb h frade de sam Frllcisco q h ia coele de acotor, que se chamaua frey Antonio do loureyro, q hia ))()r custodio J ndia pera IA fazer mosteiros d~ sua ord. E indo d Afso pera terra na boya, & cbegdo a ela a resaca dagoa que era grande ho tornaua ao mar, & ho rolo que era muyto mayor reuo)ueo a. boya sobrele & deu lhe na cabea, & tantas vezes lhe fez isto que ho matou: por frf'y A n-tonio escapou & sayo a sa)uo. E assi Francisco pereyra, Diogo correa, & os outros que se laro depois que ho mar assessegou, & foranse a terra onde foro catiuos pela gte dela, por mdatlo db. capito delrey de Cntnbaya que ali estaua em ba pouoa~o, que os e.,_ taua esperando. E este capillo que se chamaua Miac~ je, era cunhado do capito da nao dos mouros em <} se perdeo Fer.no jacome, i} como disse hia neste nauio, & con1o ele deu em seco fugio a nado pera terra, & contou a Miacoje como 01 nossos lhe tomaro por forfia a sua nao, & por isso se aluoroou a gente da terra tanto contra os nossos que os querio matar .a todos, & escasaanlente Miacoje os pode saluar em ha casa,. onde 01 n1andou goardar por aua gete: & isto por amor de h mouro grana di lj ali estaua q auia nome CidP.ale, q ~e do os nossos se foy a Miacoje, & lhe disse q 011 nilo coo&f:'ntisse matar, n~ que recebessem nenb dano, porq Meligupim se.iior daqla terra, & grande priuado dei rey de Cbaya, ho au auia de auer por b, porij ele tra taua oo .mail de .trita a&Gs que lhe os DGsaos ~~io to-

1111r em

biril aobre aqle lugar, & ho queymari, l}lht't lbrasae o q ho l'sorey fizera Dabul por menos q aquilo. E q tb el rey de .. Cibaya por rogo de Meligupim andarta quey mar attle lugar, por isso ll rlllo bolisse c os eatiuos, se no q lbes fizesse honra: & porq sabia que el rey de Ci-baya & meJigupt folgarii de saber q estaulo :liJ aqlea eatiuoa se hia logo a Chilpanel pera lho d1zer. E por is to qCideale disse a Miacoje, teue ele rnuyto grde cuy dado de goardAr os nossos, & teue b que fazer f'DJ os demder da gente da terra, de l muyta parte se foy A casa onde eles estaullo pera a quPyn1ar~, & bradauo lJ. lho1 dessen1: & os nossos estauo em grande agonia
'endo quanto se trabalhaua por sua morte. E nisto os foy ver Cideale, & em entrando lhes disse Pm castelha no, Deos vos salueChristaos, esforay, por} eu vos aju darey en1 tudo o q poder, porl\ sey tj soys de muyto preo, & homens hrados: & espero de f~tzer por vos mais do i} fez Cideale ho torto p'elos catiuos q catiuaro em Diu, & eu no sam turco se no granadi : & disselhes con1o se hia a ChAmpanel a dar cla de seu catiueiro a Meligupi seftor daqla terra, & ho mais q dissen ao capito ll os goardaua. E encomdi<lo os a Deos se parlio pera Chpanel, onde contou a Melignpim o q passaua acerea dos nossos. E porll ele desejaua de seruir a e) rey de Portugal, & ter amizade c bo gouer Dador, ctou logo a cousa a el rey, & fez C()ele ll m dasse petos rC1ssos, pera q esteuessem ~ sua corte, & q Jbes mdusse arrecadar a fazenda l} os da terra oouero toda ante& rt se ho nuio desfezesse. E alrey de Cbaya ho fpz assi, & mdou recado ao seu capito q a ouues se: 8t eJ.e fe2 grandes diligeias sobre 8 auer, & aos q 10ube q a tinhfto mftdou dar muytos torm~Dlt s, asai pe ra eonfessar se tinh3o n1ais oomo porq lha nltl derio pera ~I rey de Cb~ya pois era sua por costume do rey Do, E coesta ditig@cia se eobrou toda a fazenda & se poa I recado, lt asai esteue ale q despoi~ se entrego &a

LIVRO IIJ. CAPI'POLO XIIII. ~inganea, & ainda por essa cauaa

19

I I
!

4,0

:lJA. HISTORIA DA 1NDIA

a seus donos qu-do sayro de. catiueiro ( r-omo direy a diantt') E quto se ela arrecadaua Miacoje mandou os catiuos a Chpanel, saluo a f4,rlcisco per~yra de berredo lj estaua dote, & a outros sete q fica ri coele: & a ele fazia Miacoje muyta honra por amor do capito seu cunhado, ll lhe. rogou que assi ho fizesse, porque quando hiilo peJ.o mar hO. nosso 111arioheiro lbe quisera dar c h pao, & Frciseo pereyra Jho tolheo, & ainda espancou bo marinh~iro & daqui ficou bo mouro seu amigo: & por isso Miacoje lhe fazia muyto gasalhado. E estando ali naquele lugar mandaua aos nossos que apanhassen1 os cauacos de biias naos que se ali t:-.z1o deJ rey de Chaya, & deu bo cuydado de m~ndar os outros a Fraocis.co perPyra. E auendo dous meses que ero catiuos foro leuados con1 .os outros A corte dei rey de Clhaya , dP est euer ate que sayro de ~ati ueiro, como direy a diante

.c

A P I T O L O X V.

De como ho Hidalco se partio com grctndt! t:rn-cito pera tomar Goa : ~ coma Timoja foy lanfado das tana darias da terra firme. . r

Chegado ufogogi capito que foy de Goa em tE>~po dos mouros ao hidalctlo, contou lhe como os nossos a tomaro, & como as tanadarias da terra firme eslauo por eJee: o que bo Hidalco sentio muyto por ser cousa to
principal de seu senhorio & ten1erse que dali lhe conquistassem a terra firme, & por isto det~minou de a tomar logo, o que Jbe pareceo q.ue poderia fazer fHciiDlete porqut' tinh~ muy grossa gente .. & .ho gouernador muyto p.ouca: & mais que se a gete da ilha fosse da sua parte, como esperaua q no auio os nossos de ter a.nantim~ntos, assi por os no poderem auer da tPrra flOr ele ser seilor do cpo, como por os no podere auer per

mar, porq pOr ser iouerno no se podia.11a.uegaz: a coa.

LIVRO III. CAPITOLO XV.

ta da I ndia, & til bem por oa nossos n poder~ sayr de Goa: por esta rezo fazia conta de os tomar a lodos, & a frota C} tinho, & apagalos de todo na India. E coesta detPrmina(o fez paz c el rey de Narsinga, que foy disso contte, posto i} neste tepo tinha ouuida a embaixada ll lhe Jeuou Gaspar chanoca que nilo aoube nada da paz do H ida leo c el rey to ecrelamPote se fez , & el rey ho trazia ttm dilaea aern lhe responder ate ver se bo H idalco tornaua a tomar Goa, pera li se a nao tomasse to aceitaria a amizade dei rey de Portugal pelo dano que lhe podia fazer de Goa, & se a tomasse escusaria a amizade , porque sabia que lhe nlo era neeeasaria s os nossos ter Goa. E por esta causa no quis tilb el rey de V engapor dar liceoa pera a compra das seelas & cobertas sua terra. Feyta eata paz partiose ho Rida leito pera perto de Goa, & dali maodou recad-o aos mercadores de Goa, & a toda a outra gete da terra da determ.ina~o q leuaua , & ae causas que h o mouerlo a tomar aquela empresa, rogdolhe q llo ajudassem leuantaodose ctra os noiSo&. E eles lhe mandaro prometer que entrando qualquer capitlo sem Da ilha se leaantario logo ctra os nossos, porque e~ tauo os mou.ros muyto eecandalizados do gouernador ~ porque mandara matur b sen cacia hom 1nuyto hra4o llreJN, & de grande C~~edito, & mandouho matar poJos seus alabardeiros, ~porque oy certo q ia dose biia moura fazer Chriata . cidade este caciz a afogou, porque a nAo potle t~rar daquele proposito. E ledo ho Hidalco eerte&a dos mouros & ~~tios que se leutario c:tra os aossoa, abalou pera a frakla do mar c seu arrayal., que era de muyta gente & foy ter serra que se chama Dogale dde a terra firme tle Goa se chao1a Bnlagate. E esta ser-ra he doze legons de Gua & he to alta que se gastl doue dtas eRJ sobir ao cume, onde he muyto eha, & cJali pera baixo rnuyto fragosa: & te certos pat;sos, & em c a ela bu hia fortaleza c gele de goarnKt . E da_ parle de Goa cerc~ esta s~rra as t~rras
TOMO III. P

411

fi

DA HISTORIA DA INDIA

do bidalcilo como anuro, & quasi ao p dela est agora a cidade de Bilgio, de ficou ho hidalc c seu arrayal. E dali audou a Pulateco seu capitlo geral bo caua Jeyro, & turco de naiio, & .aasi a hii capitilo dei rey de Narsinga ca muytos turcos de caualo & getios de p
que fossem lar 'fimoja fora das t.anadarias que tinha arrdadas, & lado passasa auto: & assentassem terra de Salsete defrte da ilha de Goa da banda Dagaci, & de Benastar1, per de principaln1te entrariA a ilha se podeuen, & assi por outros Jugares. E Pula-teco ganhar a terra l} tinha 'fimoja, no ouue nat.la q fazer, porq a sua gente tanto que soube a ida dos iaui-. gos fugio a mr parte dela pera Honor, & Timoja se foy c a outra pera Goa, leudo aJgil dinheiro das rdas que tinha arrecadado l} entregou .feytoria, de que se firmou que ele son~gaua a mO.. parte. E tto l} ho creo ho gouernador, & por iaso ouue aecretamete algO desgosto anlrele & Tin1uja, & nunca se mais fiou dele. E sabedo ele a vida dus imigoa sobre a ilha, acordou c ~us capilies, que pera eslar segura era necessnrio goard~retlse Jler mar, & per terra os passos do vao de Gondali, de Benastari & Dagaci: & a goarda do vao que agora he ho Passo seco deu a Francisco de sousa mancias, & a Francisco pereyra coutinho, e foy fey&a ha trqueyra b artilhada, & no mar estaua h nauio flegado c a terra firme. A goarda de llenasta-ri se deu a Garcia de sousa, lj tinha em terra outra tranqueyra, & no anar estaua Ayres da silua rao seu nauio. A goarda do rio Dagaei que era largo foy dada a Fernio Jlerez daodrade, & Coro coele Luis coutinho no seu nauio, & Diogo fernandez de beja na sua gale, & sayro por Pangi, & E'ntraro por Goa a velha, & deitaranse todos trea d~fronte Dagaci junto d&le se ho rio estreita pera Benaetari ho mais perto que poderiO da tP.rra Ine, de maneyra tJUe podillo pescar com sua arteJbaria qualquer cousa que tleceae pelo rio d~ Salsete, onde

ar-

m-

ee esperaua q os imigos fizessem auas j4gadas per a pas-

LIVRO JrJ. CAPITOLO

~VI.

43

sarA ilha. E dntro no rio de Benaatarim an1re ele & Agact mandou bo gouernador q eateueaae Sim4o dldrade na sua gal : & deu a goarda da praya de Goa a veJba a jorge da eunhm c3 sessenta de caualo doa noesoa., & muytoa piles da terra , de q era c api tilo bii Caoarl ~alente hon1, que auia nome Menayque. E a leroio perez mandou bo gouernador l1 mandasse pies gtios A terra firme eem aaber btls doa outroa a saber o que r.. ziio os imigos : o q Fern!o perez fazia clS muyto cordado, & ho gouernador ficou c 01 outros carJitlles em goarda da cidade, & teue nela Timoja que n qui 'l fosse aos passoa , porque se nlo fiaua dele. E como no sabia o q Jhe sucederia mAdou acabar c breuidade hiia das naos dos rumes, & deitouha ao mar, & poslhe nome a lol, & deu a eapif.ania d~la a Nuno vaz de caa. telo branco. E nisto chegou Pulateclo, & asaentou aeg arrayal na terra firme da outra banda do rio de Bena~ starim detras dbii oyleiro que est defronte da pouoa
~,

que logo os nossos soubero.

C A P I T O L O

XVI.

De como Pulateco a1smtou arrayal sobrl! tJ ilna de GotJ dtfronte de Benastar , ~ d~ algs r~cados ij ouue trek ~ lw gotUrnador.
Passados quatro ou eico dias despois da vinda de PulatecAo, h dia pela ss ta apareceo sobre ho oyteiro q f'sta defrte de Benastari hfl mouro e htla bandeira de paz. E sabendoho Garcia de &ousa lhe mandou mostrar outra, q era sinal que lhe daua seguro. Entlo deceo ho mouro A praya, & prP.guntou em portuguea aos nossos ~ eslauio da outra banda, qu eataua por capitilo naqle passo. Garcia de sousa Jhe disse o seu nome, & e]e disle q era Portoguea , & auia nome Joo machado, & fera de~radado de Portugal na armada de Pedraluarez cabral, & lJ. fora dei lado em Melindt-, dde fora ter a Diu
, 2

44.
sab~do

DA: HISTORIA DA JNDIA

a arauia, & hi andara muyto fej>o a soldo de Meliquiaz , & despois se fora pera ho hidaJco, ."dizdo ll era turco, &. as~i ho cuyduuo os mouros: & por isso ho hidaJcilo c quem viuia Jhe dera ha CBJ>itania de gte brca, & bo estimaua muyto: por que c tudo isso lhe Jembraua que era Christo, & (Jortugues, pelo q desejaua ho be dos nossos. E por essa causa lhes dizia '1 ~t.!ateco trazia muyta gte , & bo hidalco ficaDa n1uyto perto dali, c n1uyto mais pera se ajiitar coele, & ll era por toda quar~ta mil homens os mais d~les turcos , & gente branca do estreyto, & tiohlo determinado de entrar a ilha: & q folgara muyto de dizer isto ao gouer~ador, pera lhe acselhar q no quisesse guerra c ho hidalco que era muyto poderoso' & mais eJB sua terra, & q lhe auia de tolher os mantimtos, & flOr ser inueroo lhe no aui de poder ir de fora: & por isso que ouuesse bo cselho, & lhe deix~sse a ilha & a cidade aules de se ver em p~rigo. Garcia de sousa 'Jbe disse que J>rioJPyro se al}le rio tornaria de cor de sangue, que os .inigos entrassem a ilha. E agardeceolbe muyto seu auiso, dizendo q ho o1andaria dizer ao gouernador: que quando isto soube pareceolhe manha de Putaeco, llera bo espantar c ho poder de g~te que trazia: & pera Jbe contra minar a manha, mdoulhe h recado ()Or hii caualeyro q fora sobrinho de l~o da no .. ua, q auia nome Abraldez, & sabia arauia & outras muytas ligas. E este c seguro de Pulateclo; lt arrefens que ficaro em Benastari, se passou ao arrayat dos imigos: & disse a Pulateclo da parte do gouernador, que ele se espantaua muyto do bidalcilo querer guerra eOE'Ie, C} era eapito mr dei rey de Portugal, com qu os mais dlis reys da )adia, &, assi- outros seflores folgau de ter an)izade & paz, principaln1eote seus vezinh(s, pelo que deu ia muyto de folgar de ho ter por atnigo, & estar coele em paz , porli tendo guerra b sabia qullt~ mal lhe pod1a fazer em lhe tolher que no ouuesse ne. Dhtls caualos, porque os no podia auer se aio por .-nar,

----~

LIVRO III. CAPITOLO XVI.

.46

onde sabia b qu poderoso era el r~y seu senhor, & tirandolbos, & deixado os ir a el rey de Narsi~ga, l} ho des_truyria n1uy asinha;' JlOr isso que visse b o l} fazia. Pulateco respondeo que ho Hidnli fc,Jgarta de ter paz, & amizade c el1ey de Porlugat, e tlto que nlo perdesse Goa, q era a principal cvusa de seu senhorio: que se ho gou~rnador lba soltasae em paz, que ele fvlgaria daceitar sua amizad~, & l} aceitldoha daquela maneyra 'eria quanto a desejaua, pois podendoho danar bo deiuua de fazer: & ou Jhe alargasse Goa ou nlo, que lhe . resgatasse as molberes & moas do bidalclo que tomara em Goa. 'fornildo A braldez c~sta reposta , lol machado que aasi auia nome aqte Portuguea que foy dar ho aui~ a Garcia de sousa, sayo coele, dizendolbe que desejaua nuyto de falar e bo gouernador, pera lhe dizer eousas de anuyta importaocia, que lhe releuaulo: n1a1 pois no podia ser que Jbe dizia em soma que oulhasse b por si, & que sa fosse em quanto JK>dia, porque ho poder dos mouros era U&manho, ll despois de entrar a ilha reoeaua que lhe. tomassem a cidade sen se poder ~aler. E tudo isto eontou A hrald,.z ao gouernd,\r, que confiaua tto na goarda c1ue tinha nos passos, l}lhe parecia lj era impossiu~l entrarse por eles a ilha, posto (\ os imigos fos~eot enl gals, quanto 1nais que nlo pedie ir se no em j&ngndas: & assi ho dis21e a seus capities., por cujo coneta)bu respontleo a Pulateeo, que no auia tle alargar Goa, nem resgatar as mt>as, nem as anoJberes, porque as tinha por filhas, & es.peraoa d~ as tul'nar Christais , & easalaa cl; Portugttesea pera pouoar Goa coelea. E desta ~eposta fieou Pulateeilo muy espantado, porque sabia muy b qu p6UC& g~te ho gouPrnador tinha, & pasauu logo sua tenda ao Jgo do rio de Sal'let.e, onde mandou fazer certas jangadaa pera passar Belas sua geate A ilha por quito aio tinha outros Dauiea

em que a passasse.

....'

. DA

BIITOBJ~

DA JNDIA

C A P I T O L O XVII.
De como a jiJglllltu dtM immigOB foroo t~C~~bGdtJB , mais que ptUIOU antnlos , ~ f11 nos101.
~

do

hila noyte muyto eacura q chouia, 110r ser entrado ho inuerno,. Qtandou faze.r na boca do rio ba atacada, e1n ~ mdou fazer hiia estcia artelharia miuda, sem 08 Dossos ho seotir por amor da torn1ta q fazia. E quando amanbeceo li Ferno perez io a obra q estaua feyta quis con1eter de entrar ho riu c conselho dos outros capitiles q h io bateys. s. eJe, Luis coutinho, Bernaldi freyre, & bn lorge dorta, q despois li. eateue na goarda , mandou bo gouernador q esteueasem coele , & Diogo feroandez lhes bia uas coslas na sua gal: por os 008808 por mais ~ trabalhar nuca poder entrar bo rio c os muy tos tiros (} lhes tirauo os imigos. E cooliderando q receberilo mr perda nos muytos ilJlOderil morrer em entrar ho rio, do q receberio dta proueito ee ho entrassem, nlo quisero mais insistir e ho entrar, & tornaranse onde estauo. E despois disto acabaro os imigos de fazer as jgadas, que sam desta maneyra duas almadias gridee c traues pregadas em ambas de duaa muyto juntas, & taboas pregadas por cima, & cada ha destas cabia muyta geote : & nas proas & popas dM ~tlmadias auii dir os remeyros. Acabadas estas jangadas, .determindo PulateeA de trar a iJha, mdot1a1 h dia pole manha& tirar do rio de Salsete pera ho rio Dagacim , lAdo os 001101 em tio pouco, que lhe pare cia q de dia poderia entrar a ilha. E conte penaamNo se quiser os seus paasar do rio Dagaci pera ho de Be nastari. O q vdo Fernlo perez c oe outroa capitiles se partiro donde estaulo aboga arrlcada, & se forlo poer Da boca do rio de Beoastari a esperalos : & por isso os

Eiiporque se temeo poderilo oa queymar noa bateyase que se nossos sentissem ll .faz as jagadas, lhas ir
oe

immigoa deixaro ho caminho q ltre h. ilheo q se chama bo dos bugiol, & a terra fir~ me, & deixaranse estar. E quando Ferno pPrez se foy pera. a boca do rio esperando de pelt3jar c os 1migo8, Luis eoutinbo n quis ir coele, & foysse meter no seu nauio, & deixou Fernilo p~rez, q 1,regtou a lorge dorta que farilo, & ele l'espondeo q fizesae o que quisesse,

LIVB() 111. GAPIToLO Xfll.

4-7 leuaui; & meteranae

porll morreria coele. E vendo FernA perez como os lnJigos se punho em concruaam dtrar a ilha , mandouho dizer ao gouernador, l} foy logo por terra a A gaci ca ~ente de caua1o & de p. E vendo da praya a cousa como estaua, & ll se no podia fazer nojo aos inigos, m.. dou aos capites ll esteuesa como estau: & ll n1Ada ria a d Antonio ll se fosse ajtar eoeles no seu batel, parecdolhe que abastarifto todos pera defender ll os imigos nAo entraseen1 ho rio, & defeyto abastarlo ae eles enlrarl de dia. Ho gouernador nio somente midou ajuntar c os outros a d Antonio, mas acrecentou a gPn~ te em todos os passos da ilba por onde parecia que se podia entrar: & encomenduu a Jorge da cunha li visitasse muyta1 vezes ho paaso Dagacim, & mandou algilas cotias que andassem do Passo seeo ate eode esta~ ua Similo dandrade visitdo os pas&OS & os nauios, pe ra q lhe dessem recado do que passal8e. E quando foy ao deapt'dir ~11 eotias nlo as achou, & pregiitando JlOr. elu, disaeranlhe algiis gentios & mouros eus amigos, que bo Xabamdar as furtara, & aa n1Adara aos imigoa pera pasaarean A ilha, & mais ll lbe !azia f,,gos lluga res secretos. E xabandar he offieio antre os geatios. & ouros, como antre nos patro da ribeira: & .este da Gua era gentio. E s~abdo ho gouernador itto dele, mi-, cloubo chamar estando porta da ribeira , & pregunt clolhe peJas cotia1, ele ~~ eomet~ou de embara~r dtt maneyra que pareceo a roindade , & por ela ser tamaJiba, nAo lhe qui ho gnuernador JDaia esperar, & Alcloubo matar pelos seus alabardeiro, o que os gentioa

tentirlo muytG por ser priocipal

ao~relel,

&t. indinaran-i

4.8

DA BI8TORIA DA l!fDIA

se muyto mais do que estauilo pera ae leuaatar coatra ho gouernador em os mouros entrando na ilha.

C A P I T O L O XVIII
.

De como pfolarl, !f- fU/ogogi

do Hidalc~ mtraro a alha c6 algs dOs tmtgos : ~ do quefiatra nu. ~ tirada Jorge da cunha, Francisco de IOUMJ tf&(.IIICu7 ~ Frcisco pereyra couJinho.
1108801 a en-

~apiles

Vendo Pulatedt que lhe contrariarlo oa

trada do rio de Benastarim., n quts mais con1eter a entralo de dia, & determinou de ho fazer de noyte, pera o que lhe logo sobreueo h.U.a IDUf(O eacura, & de gritle tormenta de vento, & de chuua : & como ele a vio aaai mandou a ~ufo~ori htl mouro valente caualeyro que fosae por capito da gente das jangadas, .que &t'rio ate mil homs, & que se fosae dere~to ao J)aseo de Beaaatarim., & hi desembarcaRe : & ho .mesano mildou a ufogogi que (ora capitlo de Goa, que .eulraaae pelo ~a

so de anoalim, onde estaulo aa cotias que lhe dera bo sabandar .de Goa carregadas de gente, & que ele entraria cieepoia. E_ duas horas ante manba fazendo a tormenta que digo ab~ou ulolari .ca aa euaa jigadaa, remido a boga surda ao Jgo da terra firme, pera que ai fossem sentidos dos nossoa bateys, que estauo na boea do rio de Benastarim tia bda da ilha. Po11 Feralo perez f:JDe estaua .mais perto -da terra firme os aentio logo, & mandido leuar fatexa, & dar fo~o a b:n falclo que t.inha lhea eome~a de tirar, ao que logo acod~rlo todos os outr.os capites l} disse que ali estauo., & tirauo muyto a .niude, de maneyra que .fizer deter os imigos que no paasaem da boca do rio .de Benastari: porque como as jgadas erio gra-ndes acertaualbea a artelharia, & fazialhes muyto uojo. Pore ufolari que tinha abocado ho rio, qudo os nosaos acodiro, sem &J}r senl ido

&eoe tempo :d~

pastar au~nte , ~ cuyd~do

q ho aeguia-

L!VB.O JJI. CAPJTOLO XVIII.

49

eem 01 DOitoa, trabalhou por tornar terra ho mais as i- Dha que pode, & poiou antre a pouoaio Dagaci , & a de Benaelari c obra de trezentos turcos que leuaua em duas jangadas, l} c ho grde escuro que fazia for dar ean hla vasa, de atolaro, & se enchtaro todos de lama: & quando se assi virilo no ousaro de passar dali, porque no vio por onde auillo de ir, & espera rio a manha&. E ntto podero estar tifo calados que Menayque ho capito getio li JKlr ali. andaua com seus piles 01 nilo sentisse, porque sentia a reuolta li hia no rio, & logo lhe pareceo que os imigos querio entrar a ilha. E sabdo a verdade q ali estauo i1ni~os, como era amigo dos nossos, & muytoleal mftdou Jogo.recndo a Gar cin:de Soasa, <1 era bo capit(l l) -eMlaua dali mais perto, & ele veo muyto de pressa c parte dess~s l} tinha, & os outros deixou a seu hirmo Pero de sousa pera goarda do passo. E ajuntandose Garcia de sousa com l\1,yque, t'ro to puucos, & ns tui'Cos estauo en1 lu gar to forte que lhe nfto podio fazer nada. E parecdo .a Garcia de sousa, que sendo alga ~te ma i~ os poderi desbaratar, andou dizer por Menayq a Jorge da eunha q andaua em Goa a ve1ha, que Jbe acodiase pera matar aqles imigos. E eotn quanto lho Mf.'nayque disae, & qu J>OUcos ero nunca tluia ir coeJe, & se fora, sempre os imigos for.o desbaratados: porlj como os imigos estauo desesperados de socorro poJa resislencia que :wir fazer aos nos.soa, vendo gente de caualo cont.rasi , & piiles.ouu~rat18e de desbaratar logo, & estes desbaratad(S no ouuero os da terra dousar de se leuantar contra os nossos, como despois leuantaro pola entrada daljles: & nio so1uente nio quis Iorge da cunha acodir a Gal'cia de sousa.. Mas despois que vio que a ilha era entrada ee foy cantinho da cidade fugindo, como q os immigos orl a pos ele, indo rodeado por lugarPs peri gosos 8em recolher os seus, q fugio como hornes desbaratados. E sabendo Garcia de sou sR f! I orge. da cuaha se nAo queria. ajuntor coele, acodio a Benastarim,.
TOMO III.
G

60

DA HISTORIA DA

'lMDl~

onde ouuia muytas bo1nbardadas. E ~te era seu .birmAo Pero de sousa, que c esses q lhe ficarlo relejaua c <tU. fogogi, que entrou por "aocalian .nas cotias, & veo a Hebastarim, onde achou muy dura resistencia, assi de bombardarlas como despois .de lodas & cutiladas: pore como os nossos ero poucos, & eJE-s ouytos no JlOde a resistencia durar muyto. E a nossa eslacia foy entrad\i dos imigos con1 rnorte de P~ro de sousa, & doutros nossos que c.~ quanto vingarilo ben1 sua ntorte com muytas dos imigos, eles ficarA seftores da eslancia c h camelo q tinha, & c outra artelharia. E quando Garcia de sousa chegou, ll foy comeando ho dia desclarer, ja achou os imigos senhores de IJenastari: & co1no ho n sabia ouuPrno de n1atar se no fora Ayres da silua que lhe acodio no seu batel, & ho saluou com os seus. E ho desastre de ~star este passo setn gte, poJa ida de Garcia de aousa fez l} os imigos entrasti~ a ilha lJ. doutra maneyra a n entr estes ss, & os de C(~folari a entraro, ll os outros nca podero, porll d Antonio e os outros capites & sua g~te, mataro ttos deles despois (j os abalrroaro, q a agoa se tornou de cor de sangue, & aqles q escaparlo fugiro a nado pera a terra firme, & dos D()ssos nlo 1norreo nenhil, posto <1 algila foro feridos: antre os quaes foy Fern Jlerez. E acabada dauer a vitoria, coan que dom Antonio estaua muyto ledo cuyddo q tolhera aos imigos q no entrassem a ilha, foylbe recado ll era entrada, & por onde: & mandoulho dizer M~nayque, l} tbem se foy logo camioho da cidade, & viosse em grande perigo ate chegar 11 ela; por<t OS da terra Jbe sayo anuytos J)era OS Dlat.ar, & ele se defendeo sen1pre n1uyto b, no ll ganhou muyto lou uor. E sabida a noua da entrada da ilha por don1 A ntohio, ouue conselho com os ontro1 capitos sobre o que fario. E assentoq , que po~ quanto podia ser que ho passo de Benast.aritn teria ainda algtl remedio, que ele & Bernaldian freyre ho fossem socorrer nos battays, & de caminho se ajuntaria coeles Simlo ddrade na sua

gal que estaua dentro no rio. 2 que FeruAo perez, Diogo ferndez de beja, & Luy.s coutinho ficasseo1 onde estauil, & esperassem ate veren1 recado do gouernador, & asai se fez. E chegando dom Antonio com Simo dandrade, & Bernaldi freyre ao nauio Daires da silua acharo q ja ele & Garcia de sousa; & outros muytos er idos pera a cidadf! por lhe tirarem da estanr.ia de terra muytas bbardadas, & ho nauio ser muyto pesado & auer dir de vagar. E veodo dom Antonio 'te no auia aJi remedio, & que estaua certo ser toda a ilha leutada, determinou de se recolher com os outros cidad~,. & que assi fario os que ficauo em Agacim. E por bo nauio Daires d{l si lua ser muy pesado como disse, & auer de ir muyto de vagar, & ser a pressa grande bQ no quidero leuar , & ho queytnaro & metero no fundo, despejandoJhe pritueyro a artelharia na gal. E isto feyto partiraose pera ho Passo seco, que estaua lambem tomado

LIVaG 111. CAPI'J'OLO XVIII.

61.

dos immigoa que ho tomaro sem peleja: porque sentindo Francisco de sousa rnancias, & Francisco pereyra coutiobo que Beoastarim era entrado dos in1igus, embarcaranse.logo no batel .do nauio que tinbo: & foy tamanha a sua pressa, que podedo saluar a artelharia da estancia c a deitarem na praya do muro abaixo, dde a podero Jeuar no batel ao nauio a deixaro, & assi ha ~scada de tres tro~oa que tinho pera a seruentia do mar: & se quando ouuiro as bombardadas da peleja de BeDastarim lhe foro acodir ainda lhe podero valer, que ho ni ganharo oa immigos. E chegando dom Antonio c os outros ao Passo seco Pero gon~aluez piloto do go uernador (i eAtaua no nauio que ali ficou de Francisco de ao usa, disse a dom Antonio o (j_ eJe & Francisco pereyra fizer: & porque ho nauio no podiairsenocom a mar,. esperaro dom A n too i o & os ou troa ate ser prea mar -pera o feuarem, temendo que os immigos ho toma88. E nea1e ten1po que ~peraro esleu~rl em gran-

de perigo, porque os i1nmigos Jhes tirauo de terra muy 'jjo e a art~haria que ti~hlo na eslancia 1 & aui .c
G 2

62
n~uytas

DA HISTORIA DA INDIA

frechadas, & os nossos ~auabl a eles ate que veo a mar que se foro.

C A. P I T O L O XIX.
De como o mouros~ gttios da cidade se leuantnro ctra os nossos , ~ dO que .fiztro NuJI.O va.s de castt'lo branco, ~ outros. _E e cotno sabe1zdo ho gmternador q a ilha era enJrada du1 lmigos u recolh~o d, cidae.

a ilha pelos immigos, & tomados os Jlassos dela: ao outro dia pola manha fdy dito ao gouernador que a ii bel era entrada, & os passos ton1ados. J~ como ainJa no tinha este recado dos capitea~ que estauo nell"'s no creo de todo aquela noua: ri1as ntdou logo repicar ho sino da vigia, & tanger as tronahetas, pera que se ajuntassem os nossos, & asai os r-Mes d:1 terra , a que el rey de Portugal pagaua soldo, & coaDo eles estauoo daleuanto no acodio como dantes, que logo sayo a qualqu~r repil}. No q ho gooernador foy conhPcdo q estnu leutados, por dissimulou , & anldaualbes <1 se fossem pressa a Benastarim, pera q indo lhe desrJ&jassenl a cidade sem q entedessem l} queria ll lha desJkjass' r~que lhe dero trabalho se a oil despejaro:& eles se foro por se hir~m ajuntar cotn os imrnigos. E determindo ho gouernador de socorrer a 8en~starin1, cuydando que ainda n fosse tomado, mandou l Freisco de saa co1n trinta de caualo, & algils espngardeiros de p. E despejada a cidade da g~nte da. terra, ficando os capites em suas estancias: n lhe part!cendo ao gouernaJor que a cousa: estaua to d:natla tornouse ribPyra (onde estaua qudo lhe dt'rlu a DOtta) JleJ'a mandar por, mar hil caauelo a BPnast arian, & eltt. ir pt)f lerra 8 fauorecelo, r,or fazPr crer aos (~anarins que D temia a vinda dos n1ouros: & ieltl deixou a guar(Ja da pnrt:-1 da cidade a Nuno vaz de Cltstelo brcn, & acpanhauno Dinis f~rodez, loio Leixeira, Ba1tio roiz

J1~nlrada

LfYRO "rn.... eAPrroLO XIX.

{JS

da moeda, Atbnio ferwidez honie111 pret; Diogo go. tflrres, & outros q por todos eftlde~ . E nisto bi ~cata~. rates, & marinheiros dos nossos ~ trabalbauil na ribe.y ra cprar de comer pra"a, q se fa-z diante dal}laporla da cidadt~. E os nossos que eslaulo aobrela viro sayt ct-rtos turcos & canar1s, & mbtaro htl calafate, & der. ribaro bil cterigo muyto ferido. E enti.aeabarAo de eonh~cer q a gente da terra era leuantada ctra os ~ aos, & fly Jogo dito ad gouernador: & elE' mdou a Nono vaz q saysse c ohra de noue homAs, & fosse dnr noa Jnaigos, &, se FPCoJhesse Jogo, rorq no ouydassem i} Jhea auia mPdo. E eles v~loho- sayr recolhers~ s boticas doa merc~dores de panott dalgod l} ali tinhA, & te ha grljJJ. de rua ij se chama doe baehares, porlt ai Jbe cha1nilo Da Jingoa da terra: & os ll se acolhero As but icas fecha rio as portas, & por isso Nuno vaz. n achou maia q o calufate que jazia morto, & bo elerigo que f-s,aua f.-rido. E tendo ele qe lhe no sayll nenhQs doe immigos _passou auante pera ver ~e ac~aua algus : & .de&fJoitl dt~ Ir bo espao r,or ~ta rua YJrou per hiia traueasa, & foy ter a outra rua que hia: pera a ci.J~de, & indo por ela fi,y ter jto de hilas eaBas grAdes de fledra &cal 'que tinho ha grande ceroa, em que parecia aruoredo, como lj era porttar: & por ciana de~ta~eerca parecio muytaa pontas de zagunehos muyto Juztes. E em bit alp@ dere q se fazia _porta desta eerea ap-drecerio algg fur.; eos, & arabios coan 2agftthus & cofos. Nuno :vaz. que ~in que ero muytos dissi!molou que nlb bia p~ra IA, .por n ~i r C()~le mais que notJe dil1 nos80s, a quedisv._, qu ae tornassem:" & tornanUoiae que queria abocar a bild tra~sa q Atr'~~~"da datu'a; porquew,~~ta as eaaaa onde vio os immigM, aparecef'o Dinis fprnandez d melo, BasttA ru1z, Antonio r~rnande~, & lc.k'l teixeira, & outros que dapois ho ~nuf'rnador mandou a,rJfls Pie t que lhe bradar: diiP.ftlo, A oolh('iues ~ tos tun1 a' r-uA: & isto pelos in1m1gl\B qte sayAo da c;tsa que ern m.uyloa , & Corior rijo c6Lr ele. E ohtJgndo el" ' teoa da


64.
~DA

HIIYGBIA 1M IHDU.

traue11a, cbegau eles tambeaa , que ol teue ele maia .tempo que pera abaixar a lana; & diaer Scciago, ferindo! aolea,. & em eJe dando per. h.Ua .parle deu Dia is fer.nandez e. os outrS pela 0utra, & apectauAo C9Ul os tmmigot rnuy brauamte, prem eles. tinbo tanto esforo, & ro to destros no pelejar que toma ui nos colos os. ~otes d-al,gi.ia da c.panbia de N. w.nQ v.a.z , & luaUftOs de ai, 8c tomaro .as. la-nas .a, dou.s, & dero coeles no cho: & ho mesrnoquisera. hi dos i:tllmigos faaer a Nuno vaz, q.uereodolhe acolher. a .Janfta deha.xo do bra~ lhe tirando ha .Jana~a, ..eomo defey.to colheho: & em a. tdo assi tirou Nano vaz por ela to rijo .que deu c bo mouro aos' ps, & .foy logo &fJbrele & matou ho cotn a espada tendo a lana com a ano. E Diais ferndez por lhe acodir se chegou t~nto aos itnm'igoa que. veo a braos cora h deles, a qq.e. es outros acodj .. ro, & ouueranuo de mata~ se no fora por Bastiilo rodriguez & Nuno vaz que lhe acediro ferindn otuyto ri jo nos immigos: &. eo~to foy a pel~ja to ~rauada de espingardadas & la~adaa de parte doa no~os, & ~ z~ gcbnds & f)edradas da parte dos immigoa ttue era cousa espantosa, & ajuntouse tnuyta gente. da eua parte, porq os mercadores gentios quando viro anda:r a ceusa. to .baralhada. &Jyilo _das bo'jeas4 _c~IJ) arco que tioh~o escoodidbs., & ajudauoo os tu~, que centudo no podero' sofrer as espingardadas dos opssos que os ferio mortalmente, & derrillaro ei.oco .mr&os, & os outros com~aro de se re-t:ir.ar pela. r"a' datfQ como qua que. rio acolher l os ao.ssos: ~asai -era pcwq.Ue:tiabJo muyta gente a -que os no&808 Dilo poder._eseapar ee -l foro. O que reooando.N~o Y.l\z,&tam~por.v<tJiaiJ., tos os immigos erfto., & quo. pPucos oal oossos,os.~Jio quis seguir, &. tornouse pera a.-porfa ~ ~id.de indo .ferido em hila re~na, que Jba passat.o c b~ fr.ecba p~r baixp dhii giolho, & leuou. a ad31!g, ~lP penada doutras muy.tas, & foy ferido muyt~ ~11~119redJ4iguez- quaflde t*Qt~t J)jnlt. !e~nAodflz tv&. UlJObem. Dio;ot goteTr~

J... IV8G 111. ~ C&III~OIJG lia.

66

foy ferido em htt p de qae ficou aleijado: E JIGI' Naao -vaa ir assi ferido, .&t eatrea manfiou ho goaemadar a Gaapar de pa'ua que goarda.ia porta eom ou&.ibs: 6c; nisto chegaro algiis da eap:itauia de lorge ela cot~ha .ea n1uytoa piee da terra ra poa eJ~& pera;ol matcar, &; asai mouros coa bba1 de fogo que t.he '\'tnilo lando. E indo asai acodirAo da cidade algiis tios nossos eapangardei~ , que os liurario dos im1oig01, & oa reoolh~ro. E eles cootario ao gouernador COIIlO Jorge da cunba "i nba desbaratado: & a fXM'estes v;er.o OUtros , ura doua ora quatro segtido ee ajufJCaup.,.. ~.aeanpre .oa segu.t os imigas como aos primeyros, & per hir asai espalbadoe foro mOrtos tres. de caualo & algs pies: o que no fora se os Iorg.e da eunha leuara em h ii corpo, & desta manPyra entraro os imigoa a ilha passados algus dias de Mayo q era ja inuerno- E sabendo ho go~ernador. eomo ero trados por Beoattarim, pareceoJhe que era escusado ir l Fraoeiseo de saa eOIB tio pouca gente como ledaua, & JKJr isso lbe n1idou recado q\ae se tor uasse, & quem ho Jeuou ho actlou quasi enuoJto co.1n os 1migos , porque iodo ele pera Benaatarim em chPgando As duas. aruores vio os de traus per outro ca1ninho q hia pera Beoastarim, & logo endereylou pareies. E u.. folartm que OB 1io ir n1andou despregar htla bundeira q lbe leuauo enrolada , pera que os noeaoa soubessem q auia ali eapito. E ctudo Francisco de saa no deixou de chegar aos imigos: & comec(ando os nossos d~ se emborilbar coeles, de use bo recado do gouernador a Francisco de saa que logo reoolheo oa seus & se foy pe ra a cidade: & os immigos ho seguirao de naneyra que a ele lbe foy forado de ~oltar a eles mDytae vezes C<J oe _.as, & assi (oy ate a cidade, & nestas wolta1 ouue algis feridos dbas as partes. E quldo Frlcisco de saa chegou , andaua ho goueroador na ribeira pera 111!dar ho camelo a d. Antonio de quem lhe foy recado do q tinha feyto, & como tudo era IA entrado: & por is&G perdeo a e&perana de poder sosler a ilha, & ajuntou a

68

. DA BIS'I'OiliA' lU .IMDU

gente qu~ tinha, & aayo:coeJ:a, diante. da porta da cidade, pera recolher oa nuasoa .que se acolb.etse1n dos passos, & os defender: dos imigos se fossem a. pos eles. E estes eroos mordorea da .cidade, que por serem ntuytos fazio o1ais mal que oa -proprios. turcos que ainda er poucos ' & ie 08 da cidade se Do leultat=o pOuco aproueitara. aos turcos por mais que foro.en{.rar a ilha pera a tomartt que. nunca.Jto podero fate.r.ea: aj.l.lda da gente da terra, que tambem,s~ le~tou. ve.odo.leuantados os moradores da cidade, se ~o Meoayque & Tiu1o. ja c todo&. .o~. ,auaa. ~api.taoias .. E estando IBii ho go. u~rnador recolhendo ~ no~10a q hio dos paNos s~ndo aida hil b peda((o do .dia por passar, decero. dous doa de lorge da cunha per hii oyte.iro abaixo, de agora PSt nossa senhora do mte pera: a porta .d, eidade que se cl1ama do mandouim, & h se .chamaru.a d A nrique dcta que hia diante,.& .o.uiro Antoaio V-Qgado q bia. de. tras, & nas .coe-tas Jhes hio inuylotl.i-migQs.. E ~~~etr do peJo oyteiro mataro AetortiP..vttg~do, IJu-8 se defeo. deo primeyro muylo b, & matou Jlil mour-o c &t .fiedo ele deixdoho em poder dalgs CJUe ho acabass~ de n1atar, &flertaro tanto os-outros co.m.dopJ Aflrique-que lhe deceparo ho caualo., & como era perto dh esteiro que se faz daljla bda do mdouim deitouse do caualo em lho deef'pando, & com muyto esforo def~~dose dos irnmigos se arremeseou na vaaa dG esteiro, e ali se saluou ., porque logo Jhe acodiro da cidade.' Asi esteue ho gouernador ate bern tarde rec.:olheod~ os nossos, & goa.rda.ndo as naos .& fusll\8 ddS turcos q estauilo em terra. no varadoyro: & sabedo j tod~ os- dos passos erq recolhidos se reeolheo A cidade, & n1andpu r~cado a dom A.ntonio que se recolhesse. cO, qs outros. capites. que es.. t.auo no. rio ;de Bpnastarim.! o.que assi .fQy)'~O
I

. .
I
I '

..

LtvBO III. CAPITOLO XX ...

17
.

C A P I T O :L O XX.
lh eomo Pulst~co ~ntrou no tlM d~ GlHJ com ho re1to da ma genk, g pos cerco dcitlatk: 1- do ij ho go~r.. RtJdor fez despois d.il10. .
Sabido por Pulatedlo como os. moradores da cidade, & assi todos os da ilha eflo!Jeultados ctra os nossos por aua parte, & os seus recebidos pacificamente, pas-: souse 4 ilha e todo bo resto da gente que lhe ficaua que serio bem dez mil homens todos mouros & turco gte branca, & esforada que sabia muy bem pelejar.E como foy na ilha mandou assentar seu arrayal de ehami a1 duas aruorea obra de mea Jegoa da cidade ca.e minbo de Benastarim : & ~m quanto se as tendas assentauo foy sua gente daT i8ta A cidade; q,n~ po1o pouco tempo que auia que t~stau1l e~ poder dos nossos, ainda ho gouernador ho no teuer.a de lbe mandar leutar os muros, & estau baixos, & fracos con1o os mouros os tiDho, & alga parte que se refizera nossa mnneyra estaua ainda por xugar, de modo que a cidade estaua b~ fraca. E porque os immiOS ho sabi confiados em lU& .multido, 8t esror~ados oom a pouquidade dos nosBOI se eegar. aos muros ho tnais que podero, tirando tom muyt.as (recltas: & assi trazi!o espingardes com t)Ue tirauilo muytos {arpes , & outros tiros de ~sta, & esteuero -a moor parte do dia neste j<>go sem os nossos receberem dele nenhum dano antes fizero muyto aos mouroa ate que Jbes foy necessario retirarse pera seu arrayal. E vendose ho guuernador cercado, porque os immigos se Dit aproueitassem das naos, & nauioa de remo que eataulo \'arados dantes <JUe Jhe fosse entregue a cidade mandou que lhe posessem fogo: & ou por lhe JJl ser bem posto, ou por os immigcs a~odirem logo a iao, fezlhe ho fogo muyto p()uco nojo, & eles ficaro senhores da fr~ta que eetaua Yarada~ E porque se ho
TOIIO III. H

61f U.. BI8TOR14 DA IIfDI.A gouernador receou que coela lhe queytnassE'm a soa que estaua no mar:,. 0(3dotJ muyto bet geardar por gril parle dn sua gente, & com a outra se recolheo cidatie.~.~Qll\ tJ;e.tertB'P~ 'dt' e soslear nela ale a eayda do i.Qoeroo, pareceD<loll\e que. pola guerra qoe euydatta que ho Hi'dalcAo ainda tinba c el rey de Narsinga no poderia mandar sobrele mais gente que aquela, & na entr,a.~ do tero ehegaria a arn1ada de Portugal, & com ti. gte q\le viesse pelejaria cum oa ntour.~s, & os deitaria for:\ da ilha. E isLo. prdliceu oon1 d Antoaio seta sobrinho,. & con1 dona le;,renimo de lima:: a ttue parecendo aBSi bem lio gouernador: juntos todos oa eapties, fi .. dalgo& & pessoaa princi1e de sua arn1nda lhes disse. Aintla que. senhores a eirada dos ttJrOI prineyra fa:Ce no& ~meace conl nuylo grande& trabalh~,e & perigos immeosos, b creo. eu que bo vosso esforCio be taoto mayor do ttue eles pec~em aer por anuyto grandes que eejot que vos far. er aquilo que no vero outros, em que Jao medo teue mais entrada q ena vos, porque estes taes assombrados dele n vem llJais que a fadiga dos 'rabalbo' , que por d~rratleyro acaba '~oeles. E os taes eomo vos aintla que vem a fadig" c1ue digo no deixo de ver quantos b& se ae.gue dela, assi conto tllerecimlo dite de nsso sei\or em pelejar por exalarnento de sua sane ta f diante dei rey meu senbur, pois ceest.ea trabalhos Jbe acrecentnes seu estado, & diante dos boms por an1or do ben1 co1nii : rt'zo tendes logo de v.os arriscardes por h n1al que acaba to asinha a ganhar tantos bs que duro pera sempre, & polo que de voa eonheo co1no coanpaoheiro de tantos nos. ~m sey que llo lrabalho q se nos aparelha vos no impedirA que ga,. Dbeis 01 bes q digo, & mais sendo eles ho fim pera que v.iestes : deueis de esperar em nosso senhor que aos ba de aju<far a aJc&D<(:liO, especiaJmente Desta guerra, 18 que vej<) os nJouros as grldes marauilhas que fez eof!l os nosso~ desf)Ois q!lP conquisto a I ndia, & que assa aom~ oat. aJudou em tantas guerras, como veacerlo .. ,

re-

JA\11(~

IIL c.&PI'mi;O XX.

bl

pelejando com tanloe immigos que cobrilo bo mar & a terra, 888i nos judarA, pera que defendamo esta cidade, que he a principal cooaa da Jndia, as1i em fortaleza como em riqueaa, & em qoe os mouros tem maia sua esperana: & por i110 OO.tituyo nela como 'Vi&tetl oootra nos a cabea da guerra. E se a sostemoa a este impeto preaente, credeme que Do ter.,moa mais nece sidade de pelejar na I ndia , & l) todo oa reys dela htlo de ter DOIIA amiaade em muyta est~ma, & auerse por muyto ditos98 de ter paz enoaoo, & cfirmarlo por ve~ dadeira a opinio que tem de nos de sermos mais valeotea JUe os rumes, & se a pe~demos fican1os de tode em descredito, porque 01 imigos nilo nos hilo de diacuJ.par que tinhamoa fracos muros, nem poucos mantimen-. toa: aotea blo de multiplicar todo ho de nosaa parle pe ra engrandecerem 1nais sua. vitoria. E crede que com bo esforo dela, & sabere,., que noe podem vencer hh logo de fazer todos liga ctra nos, & nos ho de peraeguir ale oos tomar (o que Deos no quf'yta) aquiJo que auentario noasos antepa'lsadoe, sendo moyto menos que nos, & por ventura nlo taanb.apercebidos. Lembreuoa ~enhores que temos As .costas toda a hftra tia. Chrittn dade destas partes, & a do estado dei rflf nosso senhor t & post9 que percamos a vida sobre aoater estas dual eousaa que alcanamos gloria pera sempre: & se se elak perderem com ficarmos viuos, que DI temos desculpa que nos salue de muyto grande pena, & que fieamoa com vida peor que morte : doluoa mais aa feridas da hra que RI da carne, porque as da carne tem remedio, & as ,da. honra nlo tem nenhum:- que ainda que se refitaurem oom ..ae saber a. verdade nunca se acaba de sa.. ber tio. muen~almente que fique a mentira notoria A todoa. Por iaeo oulbay o que 1'08 cumpre, que eu nA sey que maia -diga., se nlo que a tlefensa da cidade nio pade mais durar com fr&balho que ate a indft da armadA de Pori..ugal que &fira daqui a trt!B m~sett, &,:t ho bit coyt.o & .arroz f)Ue teQloa, .& coan ho gado.que ha nas
B 2

'60

.DA HISTORIA D .... INDIA

ilhas. de Duar & Choro nossas vezinhaa nos manteremos, em que pes aos moradores desta, que sean. causa se Jeuantaro contra nos: & que aue digais que vira ho .Hdalco COlll grande poder de gente, & que nos no podereanos despois sayr da cidade, eu sey certo. que n pode vir por aanor da guerra que tent com el rey de Bie.negar, a quem por essa causa andey embaixador, & a .estes immigos que nos tem cercados bem ane atreuo eonuosco a defenderlhes a cidade ate ho fim do n1undo. E pois senhores estais todos nesta repu la'Co, no someo.te comigo, mas com eJ rey meu senbor, & com todos os da lndia: pet(ouos polo que deueis a esle credito que ho no percais: & porque cooseruaodobo com vos defender neste cerco ficais em paz, & ganhais tanlaa cousas como disse. A esta pratica do gouernador ajudaro tambem dom Antonio, dom leroniaoo, & outros dous ou tres capites, dizendo que era muJlo bem eSJJerar .ho eerco, & trabalhare por -se aoster ate a vioda dasaaos de Portugal , & todos. os outros se foro com seu par&eer.,. ainda que algQs ho fizero ruais com vergonha que con1 vontade, como direy a diante. E asseotado que defendessem a cidade, fort.aleceoha ho gouerna61or ho m~ Jbor que pode, & fez seys esleias en1 einco partes do muro c1ue estauio maia fracas, & deslas era muy\o &laia Jraca que todas onde se agora cban1a ho postigo do nJ..douim, de eslaua q~ebrado h lano do 1nuro, & esta deu a dom Aqtooio de noronha, & outra porta ~ se agora chan1a de sancla Caterina deu a Ayres da. silua, as oulras deu a Simo dandrade, .Jorge f~gaa, dom 1~ ronimo de lima, & a Diogo fernandez de beja.:. & assi ordenou quartos que vigiassem de noyte., &i de ,dia, & ele quis ser ho sobrerolda por a Qousa estar mais a reeado. E porque tinha.neceaaidade de gente mdou logo recado pPr ha cotia a Jorge da siJueira & a lerenima teixeira q.ue ero darmada a Batical, que na ora se fo._ aem a Goa pera inuernarem coele fazendolhe a sabtar da

maoeyra que

~ataua.

E com quanlo lhe ho reeado o-7

~IVRO

10. ClPI'I'OLO

X~.

Z1.

dado, eles nlo quisemo fazee o que .lhe h gouemador mandaua, dando por eecusa o que teftbo dito a tras.
.

C A P I T O .L
De como Pula,eco que achou

. . XXI.

' .. combm~o tJ ca~tiade, ~


nOB t108SOS.

.' ...

da ruiltmcia

t.inha por certo qu~ a .m~yor d~ fieuldade de tomar oa no1101, auia de ser no lrar da ilba, porque tanto que entrasse Jogo os tomaria: no ho teue assi despoii que os seua 1or0 dar vista cidade na dura resistencia que acharlo : & por iaao mandou .que oiogu cometesse mais os nossos aem eJe ir em pessoa, parecendolbe que sem ele ae no poderia tomar a cidade. E assentado seu arrayal hum dia poJa manhal fez seys esquadres cada hum de quinhentos homs, & mandou que dessem combale aas eatancias que os nossos tinhlo feytas : & ele com outra muyta gente hia naa costas destes esquadrOOs pera os refrescar quando fosse Deceario. Os immigos como hilo muytos , & con1 ho esfor4i0 que lhe daua Pulateclo chegaranse quasi ao muro, tirando muytas freclaada1 & (arpes & quadrelos, & outros tiros que tirauio com e1pingardes: os nossos 01 recebero com muytas seetadas, espit\grdadas, & pedradas, & tio brauao1ente Jbe resistiro que os fiaerlo quebrar do impeto com que vinho. Ho gouernador nes.te tempo corria com moyta presteza tcda& as estanciaa esforando oa nossos, .tiaeDdolbes que ee daquela vez soeteuesaem a furia doa immigos, r1ue dali por diante os achario mais brandos. E eles recebio anuy bem estas palauras, & como digo a1 punho em etfeito , em tanto que era muyto pera espantar eomo sendo to poucos, & Ntaodo com to fraco emrro como era ho muro da cidade se podilo deCender a tan1anho numero de gente, que somente ho retenir doa alaridos que dauo era pera fazei' medo, quto maia tanto geoero darmaa com

Posto que

Pulai~~&

~
.
I

, . BlftO.IA Jlll IRDJA: qae m combatilo. E eatando aasi bo combate em peso, ufolari que combalia a eataaeia de dom Antonio a-

61

pertou tanto com oa de sua capitania que 08 fez chegar ao quebrado do muro pt-38 eobirem a eacaJa vista : o que nlo podendo sofrer dom Antonio, 1nandou abrir hum ~flotigo que ali eataa, & com algs aayo a pelejar com os immigos, & !le & os que bo acompanhauo bo fizerlo tam ben1 que por muytoa que os immigos ero 08 fi-.erlo reLirar coan grande dano. O que visto por. Pulateeio mandou .c~saar ho ~ombate com muytas palauras ittjurioaas que disH aos seua porque nlo entraro a cidade. E despois de .ho combata durar be~ quRtro hor ae recolheo pera eu arrayal , com muytos. feridoa & al.gus m8rtoe,~& dos ROBaos no morreo nenhom, pelo que , ho gouernador louuou muyto . a nosao seilor, & dando muyto louuor a todoa ~ 1eus de qulo .bem. bo fizerilo mandou curar algils. que forilo feridos: & todoa aquela aoyte fizerAo grande festa por lh.es noaao senhor .fazer tamanha meroe-. que asi se defeadero dos .immigoa. O que Pulateclo sentio muyto, & parecendolhe que tinba nece11idade de maia do que ele cuydaua pera tomar a cidade, mandou fazer hua eetaocia dartelharia .no varadoyro das na01 junto da porta que agora se chama de a neta Cater.ina, & mdou assentar hi hcJm camelo que foy tomado em Beoatrim , & as1i algfts. falce1 & beros que 8e tomarlo quido a ilha foy eolrada. E esta e tancia foy feyta de noyte,. & quando amanheceo apar& eeo muyto medonha, & terneroaa,com.-os tiros que tinha, & com ser goardada de muy&oa turc011 & nmea que faziito outro arrayal , & tinhio toda sua teodas embandeiradas & faz io grandes aJgazaraa pClr .quebrarem 01 eoraiiu aos no1801 it logo man~aro desparar a artelha ria no n01ao mui'O, principalmeate na es.laocia.de Ay res da ailua que como di.-e reataDa sobre aqula porta: a que ho goueraador loge acodio & aehou ja 01 008101 s bombardadat1 com os iml8igo, que tambem lhe tirauo c alg beros .que tiohio. E durAdo ho combate
!

LLvw.o "IJJ. GA.I'JOLO Z%1.

-RI

parte chegoa- Pu.tateeio eoiD bo corpo de sua gente, & snandou eonJbater pota. uu..-88 , IDa& elo pou-. co 6zerl. oe seus como oo dia pa11ado, poato qae a par 'ario muyt.o com a estsneia de COm ~ntonie por onde lbea parecia que poderia entrar a eidade: ao que ele
eom 01 que ho aeompanbauJo reaiatia muyto valt'nte-

por e~(a

meote, & a11i se tornaro os imn1igo sem fazerem mail que dantes, de ')Ue Pulateco estaua muy agastado, & parecendolbe que r)Or aerem 01 aeus poucos Ro en-

trauio a cidade, mandcu recado ao Hidalolo, que ja sa...


hia que vinha por cninho pera entmr na Jlha qae lhe mandaste mais gPnte, & que a.preasuse sua vintla dizendulhe bo aperto ern que 01 808808 eataulo, & quo ~ se defendilo. E entre tanto que .este recado f(ly, ele olo deixaua de: mandar . correr a eidnde, & os imruioe ee che~aulo taato ao muro, que nlo lk' podendo be gouernador 1ofrer mandaua a Dom Antonio que saysse a pel~jar coeles, o que ele fazia co1n n1uyto esfor'io, que .empre leuaua ho melhor dos immigos, posto que JJiq auia dia qne nlo pelejassem: porque n~nhum se passaua que Pulateco nilo manda88e combater o8 nosaos, lt nlo absstaua de di&, mas tambem de noyte, 'e&pecialmente cleiJK>i& que snbide polo Hidalco seu reca do lhe n1andou 1nais gente; que lbe ~inha cada dia: & por isso come digo apertaua de eada vez mais os nossos pera ver se oa podia tomar ante& da vinda do Hidalcllo, pera ganhar tamanha bonra coano aquela fora: & por isao nio somente os combatia de dia mas todas as noytes lhes mandaoa dar rebates per todaa 88 estancias, prin:. eipalmente poJa de dom A ntonio, & muytas 9ezes viBhio os immigos tio caladamente & de eupito que os ntlo eentilo ua nossos, nem os vilo eom bo s-rande escuro que fazia ate Dilo eobirem eobre ho quebrado do muro, donde dom Aotonio com os seus 01 derrihaulo por f(,rcca, & eerto que sofreo aqui coeles muyto grande trabalho, porque nlo auia nenh1la noyte que no pelejallem, de maoeyra que nem &te dia Dem de noyte nun-

6~

ca eatancia, mas em todas, que nunca se 'Vio gente sofrer tanto trabalho coano esta. Poia ho gouernador nAo se pode contar quo immenso era o que tinha, porque trabalbaua com ho spirito em cuy.darcomo se auia de defender a tamanho nu..mero de immigos, & abustados de tantos petrechos pera ho entrarem , & ele posto com to pouca gente detras dhum muro tio fraco & tio baixo, & sem ar telha.. ria & com poucos antimeotos, & em inuerno que se no podia sair por no ser. ho tempo ~ra nauegar. E sobre tudo sem nenhna esperana de socorro, se no dali a trea meses & ainda. E pera des~nsar dest afri~ que trazia no spirito nlo linha oenhum tempo, porque todo as... .si de dia como de noyte gastaua em correr as estanciaa pera 'Yer. como as defeadio , & eaforccar os que estauio Delas, & de aio pGder andar andaua a caualo, & aasi a caualo comia, por.que Ot' imigos erio to eontinos que ~o dauo vagar pera mais. E coes tas .o_presses, & outras, Jorge da cunha & Franciseo de souaa mancias que no estauilo bean com ho gouernador, comearo de dizer que ele queria soster a cidade, o que nio podia ser por nenha via por ho numero dos inJmigos ser muyto grande em demasia, & eles muyto poucos & mal apercebidos pera se defender, que deuia dalargar a cidade & irse antes que ho inuerno Wsse mayor, porque des pois no se poderia ir. E isto o~ no dizio ao gouernador, se no nas est.ancias onde estauo, com que comearlto daluoraccar algiia gente que dizia em pubrico que ho parecer daqueles capites era muyto bOO. E ainda que ho g(lUernador (oy auisado deete aluoroo, dissimulou que bo no sabia, nem quis falar nisso por no poer em disputa e era bem aoster a cidade ou alargala, porque ae viesse a isso poderia ser que aueria muytos a que parecesse be ho parecer de lorge da cunha & de Francisco de sousa, & seria ho aluoro((O mayor: & pera dissimuladamente apagar ho que se Jeuantaua,. rpgou. a .dom.Ant!l~io. ~ ~ dom.Ieronimo de lima & a ou- . . .
"

DA IIIS'fOIIIA: DA 'IKDIA. decansaulo, & no era isto soo ~eata

LIVRO III. CAPITOLO XXII.

66

tr01 doua capillea de qu se fiaua, que como de ai estranhassem a Jorge da cunha & a Francisco de IOU88 o que fazilo, & que dissessem aa ge_nte que bo goueroador faria muyto mal de alargar a cidade, porque melhor seria auenturarse a defenderae nela, que auentunne ao mar &I e eetauA eerto perderse a armada : & eles ho fizerio a11i, porem lor~e da cunha & Francisco de sousa nilo se quiserio desd1zer do que tinho dito, & affirmauio que ho gouernador fazia mal de soster a cidade.

C A P I T O L O XXII.
De lwm trUi1o que Ioo machado ao gou~rnador dtJ IiermiTillflo dos immigos contra 01 nosso, ~ do mais

Mu

lj dapoil foy.
foy dito ao gouernador que da bda do Mandouim falaua bum hotnem em Portugues, dizendo que era Joo machado que lbe queria faJar, que lho chamassem, porque releuaua falarlhe. O que sabido polo gouernador, se pos sobre bo muro daquela parte : & sospeitando que seria alguan auiao que lhe quereria dar do que os immigos ordenaulo eontrele nao quis que ho ouuisse nenhum doa circunstantes, & por isso os mandou afastar

Com~andose eate aluoroo lre os nossos,

hila noyte

dali. Joio machado Jbe disse que Pulnteco determinaua de lhe queymar a. frota com cotiae cheas de lenha seca, ~e & denxoft-e: porque queymada a frota, lhe no ficasse t-m que se podease saluar, que bem tinha por certo que ho tomaria & a quantos .estauio com ele como chegasse. bo Hidalco que tinha junta n1uyta gente de eaoalo & de pee Jlera vir sobrele: & que a gente que linha era to grossa que era escusado parecerlhe que lhe poderia resistir, & porque sabia que ho Hidalco auia de ir rnuvto cedo lhe daua a'luele auiso pera que se recol.hease a frota e1n quanto tinha tPmpo. Isto dito foyse loo machado, com lbe ho. gouernador agarToxo III. 1

66

DA HISTORIA

~.A-

INDIA

decer muylo ho auiso que lhe daua , prometendolhe por isso muytas .mercea, & rogandolhe c grande iotancia 'tUe .bo auisasse ele tudo o que os imlllagos .ordeoasaetn cootrele. E .ele lbe promeleo d4' bo (azt9' &Mi, .diaendo que posto que andasse anlre os mouros aJo. deixaua de aer Christo, & desejar muyto de os oos1os leu arem ho melhor dos mouros. Porem ho.goueroador oo acabaua de crer que isto era asai, & parecialhe que aquilo era ardil de PuJuteclo pera lbe fazer medo, &. que coele deisasse a cidade, do que ele estaua bem fora, porque lhe parecia que era vento a vinda do Hidalc por amor da guerra que tinha com el rey de Narsinga, & fazia conta que se a nlo teuera, que Gaspar chaooca que est.aua por embaixador em Bisnegar Jbo eacreuera, que nio faltario pera isso J>alamares, que por lhe darem diolaeiro trouuessem as cartas. O que Gaspar chanoca no fez, porque co1no disse atras ele no (oy sabedor da fl8Z que ho Hidalco fez com el rey de Narsir&ga por ser muyt.o aecreta. E com quanto bo gouernador fazia estas contas consigo, cnJunicou C<)m d AnLoaio, & com dom Iero_nimo de Jima & Simo dandrade o que lbe disaera loo machado, & islo eon1 juramto que ho Do descobrissem a nenha pessoa porct no alifiassem ho aluoroo que andaua antre os nossos, Jlera que despejassem a cidade : & assi lhe disse a rezo porque oilo cria que ho Hidalco auia de vir sobre Goa: ao que eJes dissero que ae no fiasse nisso, JlOrque coano aquela eidade im porta1se tanto ao H ida leo que b~m poderia aer, que posto que perdesse alga cousa em C.1zer paz coan el rey de NarHinga, que a faria, & que Gaspar cbanoca ho no poderia auisar dis~ por oousaa que eada ..tia socedio aen1 homem cuydar nelas, & per isso que ~m poderia ~ir hu Hidalco sem bo ele saber, & que se wieaae que auia de vir 111uyto poderoso, peJo que lbea auia de ser fortiado de deixar a cidade, mas entre (anto que Do winba, ele a oo alargasse & se defeadeaem ho melhor flUe podeaaem, poeLo que auia de aer com muyto traba-

LIVRO 10. CAPITOLO XXII.

67

Jho, principaln1te poJa falta dos Dlilimentos que tinhAo, porque algs que poderio auer das ilhas de Diuar & Chorilo, aoiilo de aer tio poucos que auiAo de comer por regra, mas que tudo se sofreria por nlo &e alargar a cidade aos immigos. E anentados neste parecer, assentarlo tambem que auendoae a cidade dalargar que ho no dissesse ho gouel'nador se na mesina hora em que bo ouuesse de fazer, porque segundo os mail dos eapi t4ea ero de voto que se alargasse sentindo que ho gouerDAdor imaginaua de a ~largar em algtl tempo, ape.-.. tarilo coele que a alargasse logo, como de feyto apertaro despois que Joo nachado falou coele, & posto que uio souberlo o que lhe disse, parece que reuelanoolhe a carne o que era. Dali por diante lorg.e da cunha, Francisco Jereyra coutinho, & Francisco de saa, & asai ou troa fazio pubrican1ente requerimentos ao gouernador que alargasse a eidade ~m quanto bo.inuerno nlfo era tamanho que no podesse sair da barra, porque despois no poderia, & mais que se no podio saluar na cidade ,,.,r nenhtla maneyra. E no somte os capites fa2ilo eatei requerim-tos, mas lambem a gte mjuda induzida por eles, & bradauo ao gouernador, dizer1do q11e os nlo 01atasse. E como ele tinha os principais capites por sua parle, que ero dom ADtonio , d IE'roni mo, Simo dandrade, Manuel de Iacerda, Ayres da silua, Jorge da si lua, Jorge fogaa & Diogo fernandez de beja, respondia a todos eetes requerimentos, & a todos e8'tes brados que ele sabia bem se se podia a cidade dei. fender ou nlo, & que em quilto a afronta nAo fosse mayor, que ele nio auia dalargar a cidade , nem eltta Jho auiAo daconselhar s outra n1ayor causa da que tinho. E- vendo ho gouernador como este desaut'rg{)nhamento de requerimentos bia tanto auante qt1e lhos falilo pubrioanlt'DtP, porque ~ que lho fazifto no dPsem parassem. a ~.oarda dH estanciaa Pm que t-stauo, r~ (JUereo a cada hum dos que Jho fttzia que Jhe dt~sse a menajem de goardarem as estenciatJ em que e&tauo, &
I

68

DA HISTORIA DA INDIA

de as nQ"desempararem se. nilo por seu mandado, & isto coro Jho requerer da parle dei rey seu senhor: que eles fizero mais c-om vergonha que com vontade. E como ho gouernador isto entendia, quasi que oo dormia de noyte por rol dar as estancias, pera t~r ne]as os que as ajud~~:uo a goardar aos que estauo nelas por capites, porque de noyte lbe dauo os in1migoa mayor trabalbo co1n quererem entrar a cidade como ja disse: & pera ho gouernador. saber a verdade se goardario a menajes que tinbtlo dadas aqueles de que no coofiaua, antes das horas que os irnmigos eostumauo de vir maodaua fazer repiques falsos, & estes taes os ouuindo fugiio com medo, & deles sallauo do 111uro por ser bai-xo, & fazio cousas n1uylo vergonhosas Jlera Portugueses: o que ho gouernador dissimulaua, porque no fazia aquilo pera n1ais, se no per a saber o que tinha neles.

C A P I 'f O L O

XXIII.

De coma Pulateco cotneteo ccerlo de pll% ao gooernador , ~ ele /to no qu"is , ~ de como chegou lio HidaJ. co ao ar1ayal.

Vendo Pwlateco quilo bP.m se os nossos defendiio, &


os no podia entrar andaua agastado de Jbe sooetler to lnal aquela empresa, ern que ele euydou de gn.nhar tanta honrra como fora tomar a cidade, porque esta era a conta que eHe tinha feila qudo viera cercar Goa. E porque sabia que a vinda do Hidalco no t.arllaria , quis ver se podia ganhar por manha a honrra que nle J>odera ganhar por fora, & auer a cidade por co-ocerto: & parecialhe que bo faria ho gou~rnador, assi por ter pouca gente co1uo por no ter mantimentos c que se podesse soster. E pera esta negociatto, escolheo a Joo o1acbado, que fuy ao gou.ernador com reead,o, fieando em arrefeos a Pulateco Abraldez ho galego de

que fiz mea~ a tras. E ho goueroador nlo quis que

LIVRO 111. CAPITOJ..O XXffi.

69

Jbe falasse loAo machado na cidade, porfl DI l'isse quo fraca estaua, que com tu~o nilo se podia acabar de fiar dele, & faloulbe na gal dt- Simo dandrade que estaua aa porta do Mandouim , onde Joo machado foy leuado em bOa almadia. E estando an1bos sos sem outra pEta. 10a algft.a, porque se nlo soubesse ho recudo q loo UJa ebado lrazia, disse ele ao gouernador que dizia Pulateelo que se Jbe quisesse alargar a cidade q ho deixaria ir em paz com todos os nossos & leuar quanto tinho na cidade, com condiAo que lhe pagasse a valia de cor~t& cauaJos, & de certos aJifantes que lhe morrPro quido decera da serra de Gale. E este partido Jbe fazia porl} desejaua de ter amizade eoele, por ser to bo ca.. ualeyro , & por saber 9 ho H idalco aeu seflor folgaria tamben1 de a ter, ass1 como a tinhio todos os outros reys & senhores da lndia, que do mais ben1 sabia quo pouca gente tinha pera se defender ao grde poder que auia de trazer ho HidaJcilo por quen1 esperaua cada dia, & que despois que ele vit~sse & soubesse quio fraco estaua, & quanta necessidade tinha de mtin1tos como ele sabia, que lhe nlo quereria a cidade con1 nenb partido, se nlo tomalo. Ao que ho gouernado~ respdeo 1 muyto dissimulado~ que quen1 dissera a 1 ulateco que ele tinha pouca gente & 1nuyta necessidade de mli111~ tos que bo enganara, porque nas naos QS tinha que lhe abastassem 110. aJJno, & com a gente que tinha no auia medo ao HidaJco por mais q teuesse: por que por ele ser na lndia hii 1eftor to principal, & ele ler necessidade dauer de sua terra algna madeira pera corr.egim~to das armadas i} el rey lrazia na lndia, assentaria paz eottJe com condies rnais arrezoadas do que erio pagarlhe os seua caualos & alifantes, em cuja morte ele no tinha eulpa, pois estando dassessego na eidade que lhe ~utregara, ho inhlo buscar sem eJe desafiar nioguem: & qto ao que lhe dezia de elle entregar Goa lhe no parecia .rezio ella por ser dei rey de Portugal aea aenhor, de que tiaba podft pera gaohar cidade,

fO

D.l HISTOKIA DA INDIA

mas nlo pera as alargar despois de ganhadas, posto que perdesse sobrisso a vida. E que se todauia se ouuesse de falar na paz, lJ. era necessario auer tregoaa ate se aca~ bar dassentar. lo4o machado disse ao gouernador q ela diria aquilo a Pulatecilo & ainda muyto mais pera abona~o de quo seguro ele estaua na cidade: porem que soubesse certo que Pulateco sabia muyto bem como es~ taua pelos moradores da cidade, assi mouros como gentios que de atteotarem muyto bP.m como ele estaua, & de ho saberetn mandarilo eles conselhar ao Hidalclo, que mandasse sobre Goa ou fosse pera se. tornar, & que 1em duuida que nlo tardaria dez dias: & que nlo ten <o Pulateco tomada a cidade antes de sua ebegada lbe anio de queymar a frota, como lhe ja tinba dilt?: & despois tomar a cidade, & matar quantos eataulo den-tro. E pera lhe descobrir este segrPdo fizera ele por le uar ho recado de Pulatecio, & asai se offreceo muyto ao gouernador pera ho seruir em todo o que podeRse. E porque esperaua de fazer n1uy lo serui<co, assi a nosso senhor como a ele se no h ia pera a cidade, & se deizaua andar antre os mouros, onde auia muytos ann08 que andaua contra sua vontade, mas que sernpre sua teno fora de ser Christ!o, & ho era. E ho gouernador lhe agardeceo muyto ho offrecin1to que lhe fazia , di zendo que de eadauez que se ele quisesse tornar pera os nossos que ele lhe faria moyta merce em nome dei rey seu senhor, & lha faria fazpr, & que dissin1ulasse muyto bem, con1o ateli que era mouro, porque asai lhe poderia n1ais aproueitar. E despois que praticarlo nisto ~u,n pedao toruouae loo machado pera ho arrayal, & deu a reposta a Pulateclo: que quando a ouuio fi coo muyto espantado do coralo do gouernador e.tando como estaua. E porem concedeo e treg~a por seys oa sete dias J'M>rque visse se bo podia atraer ao que ele queria, mas nunca pode. E neste tpo chegou ho Hidalcilo ao arrayal sem os nossos bo saberem , mais que verem sinais dieao na multiplicao doa mourosem.muyto gran

fI de quantidade, ass1 de pee como de caualo. E sospeitaudose isto erio. tanloa o1 requerimenlos aobre ho goUPrnador que despejasse a cidade & se recolhesse aa frota- que -se .ni.eabia dar a comeJho.,. m.a cau1o visse que 021 i an n11gos no cotnet io ~ cidade como dt es, pareeialbe que ainda bo H ida leo no seria vindo. E nis-to amailbeceo bum dia hila nao dos immigos oetida no fundo que no parecia anais deja que hun1 peda<(o do muto, & estaua no canal defronte do varadoyro das uaos. E na noyte do dta enl que ela assi apareceo entrou na cidade bu brmene de 'fianoja que bo gouernador trazia por espia co111 outros no arrayal, & disselhe eomo ho Hidalco era vindo: & a causa de se aquela nao ali me ler, era ,,era se tapar ho canal, porque ta pado o JKldesse sayr a nossa frota, que ho Hidalco de terminaua de mandar queyinar com cotias cbeas de lenha seca, & de breu & de enxofre, porque queymada a frota no terio os ~ossos en1 que se saluar, .& ento 01 tomaria: porque temia que querendo os tomar antes de ser a frota queymada se acolherio a ela, & fugirio. E sabido isto peJo gouernador communicouho Jogo com dom A nlonio, & eon1 os ou-tro quatro que ja disse. 8 a11entou cem seu conselho, que pois a cou1a h ia daquela n1aneyra, & estaua claro no poder defender a ci dade, & a frota junlameote por no ter a gente que abaata11e, nern artelharia, que lhe tomarAo os immigo a mais quando entraro a iJha : que ho melhor & o1aia aeguro seria recolberse frota, & defenderse nela antes que na eidade, porque os immigos no tinbo frota ean 'fUe podessem pelejar coeles .E~ na cidade cE>mo era fra ca dos muros & eles anuyto poucos, & os immigos muytos eo del&asia podianlho1 derribar & entra los, & como Dlo teueuem frota. e111 que se acolher ficario de todo perdidos: & ainda que por ser inuerno nio podessen1 aayr da barra que paasarilo o que ficaua do inucrno na I)Uele rio de Pangia11, & ali se defenderilo melhor doa
LIY.RO IIt.'rCAPITOID XMIJ.

immigos que na cridade.

71

DA Rllt'ORIA DA INDU.

C A P I T. O L O

XXIIII.

De como ko gouernador dupejou o cidt.lde,

porque.

et a CtiUII

T om~do este assento tifo secretamente queho gouer ninguem bo no soube, logo na noyte st'guite mdou
nador ao piloto moor que fosse em t>alPys ver se poderia a nossa frota sayr por antre a terra, & a nao que os immigos tinho alagada no canal: & achou q si posto que muy estreitamente. Com que ho gouernador fico11 muy desaliuado par estar com grande medo que Jbe tettessem hp .canal 'tarrado. E logo n1andou embarcar bo eobre .da nossa feytoria, & outra fazenda: & assi essu poucas de peas dartelharia que Jhe ficarlo, mas no que ninguem soubesse ho pera que se fazia, anais que dom A ntor1i~, & os outros. Porem Jogo se sospeylou ho pera que seria, com o que todos os que desejautlo que ae .despejasse a cidade forAo muyto ledos, & cessar de seus requerimentos. E ho gouernador q ja sabia ho grande. poder de gete que estaua sobrele, receando que se fosse sentido que se recolhia ho entrassem os ianmigos, eom. que os noasos se ve~io em muyta afronta, mao dou deitar por onde eles poderio entrar pies de cobre, & paslas, & fardos de pimeota, pOrque em quanto se ocupassP.m em apanhar esta fazenda se recolhessem os nossos. E estando nisto foylbe dito per loilo machado que ho Hidalcito lhe queria mandar por e)e hum recado que desse arrefens entre tanto que lhe ele fosse fala~. E dado A hraldez em arrefens foy h o gotiernador ouuar ho recado do. Hidalco aa gal de Sitno dan(trade como da outra vez: por que era tio rescatado que lhe parecia que ho Hidalco., mais. anandaua loo .machado per a espiar como estaua, & que fazia, que pera lhe man
.dar recado:

& com quanto tin.ha vis lo nele algs sinaes, ou muytos pera se fiar dele. 'fpdauia nil~ podia acabar . .

LIVRO 111-. CAPITOLO XXIIII.

73

consigo que bo fizesse' por auer tanto tempo que con-Uersaua com os mours, & parecialbe que os auisos que lhe dau-a ser-ia com n1edo que bo no prendesse, & despois que se visse antre os iantnigos lhe discobreria ho seu segredo: & por isso lhe olo queria falar se no na galee, onde Jbe ele disse .dil. parte do Hidalco outro tal . recado como lhe troo~JtPra . de Pulateclto. E despois de Jhe ter dito o que J_~_: ti1andaua , lhe disse que ho Hidalcio lhe nlo m~~lbua aquele recado se no polo deter que no fugif8& tn quanto se fazia prestes pera Jhe quey1nar a frota, & ja que lha no queymasse, nen1 ho podesse tomar, queria ficar em paz coele pera lhe no tolher os caualos que lhe hillo Dormuz, porque disto se receaua muyto: porem que a verdade era que ho Hida.lco desejaua de Jhe fazer todo ho dano quP podesse. E nem por isto lhe ho gouernador quis descobrir como ae queria acolhe~ aa frota, antes dissimul<>u coele, dizendo que auia de ver se podia sosfer a cidade ate ho vero que foase a armada de Port ug:tl & que quanto aa paz ele tomaria sobrisso conselho, & mandaria a repo8ta ao outro dia. E nesta pratica deteue ho gouernador a loito machado do ineo dia ate quasi noyte, porque nlo dissesse ao Hidalco que lhe vira embarcar algtia arte- . Jharia, que se n pode esconder que ele no visse. Partido Joo machado, & reeolhido Abraldez, ho gouernador fez ainda recolher da feyloria a mais fazenda que pode: & despois concertou com dom Antonio, que p~ ra seu recolhimento ser mais sem reboliCiO ele se embarcasse primeyro na gale de Sim:o dandrade, & dom Antonio ficasse na cidade, & mandaria matar quantos caUaloa au;a nela, &, deBJ)ois recolheria a gente porta da ribeyra, & se embarcaria coela em corpo porque no 01:1 uesse algum desmancho. E isto andou ho gouernador dizendo aos -capitiles pelas estancias, pedindo a todos que se recolhessP.m com grande asse&sego, porque no fossem sentidos dos immigos, que soubessP.m que andauo todos muylo alerta a escutalos: & que se sintissen1
TOMO 111. ll

7 4t

.
DA HISTORIA

que se recolhi Ao que auio logo de escalar a cidade, &

.D...

lN DIA

entrario coeles, & que lhes dario assaz de Jadi~a. E .andando asei correndo a1 estancias oulbaua a c1dade mostrando a magoa que tinha por a deixar to cedo: & ouue algs que lhe conselhar que mandasse pegar fo. '"o aos paos do Hidalco & ao almazeJJJ, em que auia n1uyta poluora, enxofre, & muylos tanques de azeite pe.ra que os imo1igos se ru1o Jograssen1 daquilo. E hu ca ualeyro chamado loo gon~luez de castelo brAco lhe dia e q bo no fizesse porque pareceria desesperalo de nio towar Goa, que ele esperaua dt! a tomar muyto crdo, & fJUe 1nelhor acharia ento tudo que destruylo ho fogo: & mais que se os immigos vissem bo fogo que Jogo auio dadiuinhar o que era & eecalario a cidade, que nlelhor se recolheria a gente com outro sinal que com aquele. O que pareceo bem ao gouernador, & man.dou que se no posesse ho fogo , & que se recoJheasem os nussos rt.lido ho quarto da modorra. E isto aaeeola do e1nbarcouse, & despejada a fazenda que se.poda despejar da feyLoria, & 1nortos os caualos que auia na cidade, rdido as horas que estauo ordenadas que foy .aas duat1 despois de mea ooyte comearo os capit~s .das eslancias de se recolher com sua gente, &, dom Ao.tonio que lhes auia de ir nas costas (posto que ho go.uernador tinha mandado ho conlrairo) 01antlou dar fogo ao altnaz~n. l~ con1o os iuatnigos ho viro, &, no ouuirAo ho sino da vigia, pt.receolbes o que era, & entraz Jogo algs per hu1n cano que t-slaua da banda do n1andouin1 , & outros pelo quebrado do muro. E vendo recolher dom A nlonio dero auitio aos de fura~ de que Pntraro mais, & pegaro com os que se recolhio s freehadas &.lan'(adas: & dom Antonio, dom leroni1no de Jima, Manuel de Iacerda, & outros fidalgos que ficauo nas costas, pelejarllo ta1nbetn 'lue sosteuero bo iulpeto dos im1nigos ate que os c1ue hio diclle se recolhero . porla da ribeyra. Poren1 01 itnmigos despois que cc; Dhecero claramente que a cidade se despejaua eolra-

L"JtG III. lfAPITOLO

:z-xv.

1b

'I

Pio aela tantos, que se todos ouuerlo de pelejar com os nossos, eles 1e nlo poderio embarcar: mas no pel~ja tto todoa, porque DltJytos se ocupaulo em apanhar bo eobre, & a pim~Jta que ho gouernador mandou deitar polas ruas, que aproueitou muyto. E c tudo como eles erlo muytos, & carregaulo muyto sobre os nossos, em.. barcaranse eles com trabalho tmmenso, pricipa~mente do& capites que foro por derradeiro sostend(\:- todo ho i1npeto dos imigoa, de que ehouio pedradas, frechadai & Jan~adaa, & foy a peleja muyto grAde : & quis nosso senhor que sem nenh dano dos nossos, se no de algs feridos JlOuca cousa.

C A P I T O L O XXV.
n~

t:omo sabmdo ko gouematlor que nlio podia layr dd barra Bem grand~ perigo , tJSI~nlou tlinue,nar no rio ,U R.angirn : ~ do que aconleceo a Ferno peres diJn.. drade , ~-a dom Ioo de limtJ.

Despois de se os nossos embarcar~ que seria manhail elara foy forado ao. gouernador deterse todo al)le .dia diante da cidade pera se a frota leu ar, 1Jorque era neeellario fazerse de Yagar por estar toda be aruarrada: & se nlo fora a muyta nec~ssi<lade que tinha de anco~as rnandara dar piques a muytas amarras, segundo aquele dia 01 nossos foro perseguidos dos immigos, porque en1 todo ele can1anbo foy nunca deixaro de tirar ota com artelharia, ou com espingardes, ou com freehas, com que algfts doa nossos foro feridos. E ao outro dia derradeiro d~ Mayo em lj fazia 1rea tnet'es & meyo que ho gouernader ~staua em posse da cidade : & em que auiA vinte dias que os imn1igos entraro a ilha eomeou a nossa frota de .sayr com a dPcente dagoa pe ra Rabandar, porque ant.rt'la & a cidade queria ho go DE'rnador surgir, pera hi se aparelhar porque nfto podia tliaale ela cidade por an1or doe tiros que lhe tirauo : &
K 2

76 DA HISTORIA.. DA INDIA ho prin1eyro capito (]Ue sayo foy Francisco de soosa mancias, & a pos ele os outros. E em a frota emparelhando com ho varadoyro, de \lS immigos tioblo a estcia com ho camelo, & outra artelharia pera combater~m a cidade, comeccaro de tirar coela aos nossos com que lhe fi~ero muyto nojo, princiJ>almeote no rey pequeno, etn que hia bombardatla leuou dous negros em peda'Cos de quatro que estauo dando A bomba, & oa capitayna deu ou.lra htl paln1o do lume dagoa, & pasIOU ho costado da na o corlando dentro hu liame, & quis nosso senhor que hia ja ho peiouro to morto, que caindo em hun1 barril de poluora que estaua desfundado, no r~z nenhum nojo. J-4~ a nao frol 'la rosa, de que era capitlo Bernaldim freyre, que estaua bem pegada com ho muro da cidade quando se Jeuou, receb~o tlta op plessam de frechadas, & ou troa tiros que lhe tiraulo com os espingardes, que conueo ao caJ)ito mandar alargar hila ancora, & deixala con1 bo cabre por se acolher, porque doulra maneyra mataranlhe toda a gLe. E coou> foy em Rabanuar com a frota , sabendo ho gouernador o que lhe actecera, porque sabia que tinha muyla necessidade da cora que lhe ficara, nlandou a Nuno vaz de castelo brco l} fosse no hatel da nlestna nao a tomala: & islo porque Bernaldi freyre era ainda mancebo, & pareceolhe que no teria auio1o peru ir leuitar a cora por quanto se corria nisso grande perigo. E posto que Nuno vaz estaua feritlo nc~itou a ida. E estando leuando a ancora choui~o as frechas subr" ho batel, & se no fora a padess~lda mataro qunntos hio dentro, pore1n ferirlhe anuytos, & a hu criudo de Bernalui freyre que hia corn as costas na padessalla tJ~t b;anda c.lo muro foy ferido de hi\ ferro quadrelo que lirauo os espingard~s , & patrsando ho parles, & hlla espaldeira dhil corsolele com que e~taua urmado ho trancou poJas costas ate lbe J)assar ho peyto, &c, aa~si ho teue trancado ate que Nuno vaz se tornou, porque vdo ela que por Jeuar aquela cora lhe aui de matar qutos leuaua

LIVR'O 111. CAPITOLO :XXV"

77'

a quis antes deixar qne perdelos, & maia porque .Jhe ti-
nho feridos muytos doa marinheiros. E tendo Jeuantada htla braa do cabre se tornou pera a frota, & deu conta ao gouernador do que lhe acontecera. E nAquilo chegou ho piloto mr, que vinha de ver a barra, & disse ao gouernador que por aenhft modo podia aayr dela sem muyto perigo de se perder as naos por ser ja ho tempo muyto verde. E sabido isto ror ele chamou a conselho, & nele n1andou ao piloto moor que dissesse como achara a barra, & o que Jbe parecia do perigo das naos, & ho mesmo mandou a todos os outros pilotos & mf'stres que ali estauAo jfitos, & ho piloto moor : & ele& disserlo que sem duuida estaua mais cert.o perderenae as naos ao sayr da barr que saluarense. E aobristo lhe pedio ho gouernador aeus pareceres, que dados foro diuersos, porque hs auio por mayor perigo inuernar na. quele rio, que o que se podia correr ao 1ayr da barra por amor da o"tinua guerra que lhe 01 immigos auio de fazer ~e terra pola eatreiteza do rio: & que lhea auiio de fazer muyto dano com a arteJbaria que lhes ficaua, & que auio de morrer tle fo1ue, porque no ti- . nhio mantimentos, ne1n agoa, que melhur scri~ trabaJharena por sayr da barra & 'ferem se podio ao m~nos tomar a ilha Danjadiua que era perto, & ondeja inuer~ Dario naos nossas. E os deste parecer foro Francisco de souaa n1ancias, Francisco de saa , Francisco ptareyra coutinbo, Jorge da cunha, Jorge fog&'(c'l & Ayrea d:L sil ua. Oa oulros todos teuero ho contrairo, dizendo que posto que bo perigo da guerra que se eaperaua fosse grande , que muyto mayor seria perdereose quaes.. quer naos da frota, porque sem Pias nlo lhes ficaua saluactlo, nem tinho e que se defender, nem' eom que fizE'saem guerra aos imigos, porque lha nlo podio fazer ae nio por mar: & fJUe se os mouros da lndia os acolhessem na terra sabendo que no tinh!o armada que ae ajuntario todos contreles,. & lhes poerio mny cruel cereo, & que 1e nio tinho maotimenlos que Alo podia

'78

J.argo, & as naos poder~ hi melhor estar E aeei foy as.. sentado, q se mandasse Ferno perez dandrade no naio aam lo, de que era capito a. Anjadiua a buscar mantiraento1 , & fosse coele Tia1oja q era eeahor dela pera lhos fuer 'de.-, & logo . parti rio boa. E c9este assento 01andou ho goueraaclor leuar aacora pera surgir . onde digo: & despois que surgio tirou a capi.tania da Dao a Frcisco de sousa mancias, porq quando ae leuoo de dite da cidade Frciaeo de souaa foy demandar a bar"" de gol11e a saber sua determinao ne esperar po1 ela. Pelo que bo goaernador mandou a pos ele, pera q ho fizeasen1 tornar por fora se no quisesse por sua vontade.: & pera exemplo que outro capito nl fizesse ho Sl~melhte a aeu capit rnr, lhe tirou a capitania da nao. E como ele esperaua de ser ali ~uyto cbatido dos im migos apercebeose darrombadaa, & toldos em todos os nauios, &. padessadae noe bateye: & pos os nauios m-ais fortes onde se espemua 1nayor pes:igo, & os fracos onde ho poderia a-uer menos. E conhecendo e)e ho deseontentanJento que auia em algs por ioueTnar ali corria as naos, & esforaua a gente, dizendo qae n1uyto pou co.teanpo aui de sofrer aqle trabalho de se defender doa

u. Bl&'loar~ DA ser i que ~r iDtAtrcesa&JD de Ti ~Beja ai ouuee1em alg da terra firme : . & das iJhae de Diuar & Cborio, & da oJesma _de Goa eiD que farilo 111ltos: quito anais q a guerra duraria bfl. mes & n1ee & no maia que era bem pouco pera se auen-turarem a tanto l'.omo era perder a &ola que iinblo. E desle parecer foy ho gouernador: e este se g~rdou muyto contra lade do1 que tinho ho otraro, eapecialmeate de lorge da euoha , que ele por a.i mesmo re<1uereo ao gouernador da Jl&rle dei rey que se foase, & Do inuernasse ali porque escdalizaua ho pouo. E laato insialio naquilo que lbe disse ho goue.-.. aador que se nl fizease procurador de concelho, porq a-li auia dinueruar. E asaenLado isto asaentouse que inaernassem antre R.abidar. & Pangi por ser ali ho rio maia

ilnigos: porem no .era. mte o que.a.geate, recea&~a,

ll

LIVRO ln. CAPII'OLD ~1.

79

pera a peleja do ma. as&B auia dela , &t ait.lbaria , maa -alo auia maottDerltoa se nilo hil pequenQ payol de bieeoyto oa nao frol da rosa, l} ho ~uernador goardaua para os do&tea que auia na frota, & assi hl Jlouco darroE " il poo dauc.ar: & Ferno Jlerez que h ia com 'fiJDC!ia por mntimetoe a Aojadiua indo delronte do deute da barra~ aadaaa ho mar tio B"fo&&o J. lhe ~eu eon1 ho nauio A costa & perdeoae, mas saluouse a -gent-e & a artelbaria , & .de pois mdou ho gouernador por tudo, & olo quis mais auenlurar outro nauio vAdo como se aque-Je ~r.dera: n Timaja nlo ousou de se ir~ E po,r Jlft frota auer grande necesl1dade da.goa por nlo ser ainda ho rio doce 4 chouia pouco, maDdou ho goaemador a dom lo de lima no batel dhtl nauio, de que er.a capito que foBSe da banda de lilardes a buscar agoa, ~que 1isse se auia ag()ada l} aba1tasse A frota. E P.stando dt5 lolo faz-=-ndo agoada por ser a tesra toda oubetta. damoredo deu ht1a gr.ancle cpanhia ;dos immigoa sobrtJle tio de supio que oa no v.io Dlo.em ho cometendo:.& com quaDlo se ele quisera. defender deles c os seus, carregaro elea tanto fl os fizerio recolher ao batel , at quasi afogados, porque os apressaulo. muyto, & feriranJhe algtla de frecbadas: &. com tu.do dom .Joo Jcuou agoa, porem pouca a respeito da gente da fro1a.

C A P I T O L O XXVI.
1h como h goue'rnador foy cercado de estlki~JB darttlhana de 'tt1das as partes do riQ , ~ do muyto grtuk .trabalho que 01 nosso1 passau.tio , as11 de ftJme como de

gutrra.
-Sabendo bo Hidalcfto como- ho gouernador estaua ti~ de 'agar no rio de P~gim , & endo que queria f.er bi bo inueroo, determinou de lhe fazer a guerra, & maodou logo fa&er hila estancia dartelharia n:\ lngoada de BardM, onde dQDI lolo tomara agoa, -lt deu ho oargo

80

DA HISTORIA . DA IRDIA.

desta eatancia a ufogogi com geate darmaa que ho acompanhasse: porem ho gouernador olo quis que se to,masse ali mais agoa~ & n tor medo que os nossos pelejassem c os immigos, mas porque a terra era coberta daruoredo, & sem peleja lhe poderilo os immigoa fa. zer muyto dano. E audo algtla uecesaidade dagoa quia nosso senhor que comeou de cho.uer, & fezse ho rio doce com a agoa do mte, & coisso no ouue na frota Decessidade de se tomar agoa fora: & se isto oilo fora no auia salua nos nossos, porl} como esta est!ci foy feyta logo se fizerl outras de todas as partes. Por'l vdo ho Hidalclo que nlo era necessaria na cidade a artelharia q se tomara nos pafios mdouha leuar a estas estcias. E ho camelo com outra ar telharia sua & nossa foy posta na fortaleza de Pgim pera dPfender que oll podessem oa nossos passar pera a barra, & em hum oyteiro que estA sobra a fortaleza midou apousentar Pulateco com trea mil homa todos mouros estrjeiroa para goardarem aquela fortaleza. E como eatas estancias foro feytas comeou a artelbaria de tirar nossa frota l} toda estaua em lugar que lbe podiio fazer nojo & hum tiro foy dar na nao de Beroaldim freyre, & matoulhe hi marinheiro, & quebrou hila perna a h gorn1ete: & dali por diante tiraua esta artelharia to amiude, que som~te ho camelo deitaua cada dia cincoeta pelouros pouco n1ais .ou menos com que os .;nossos tinho assaz fadiga, & recebio muylo dano, assi de mortos como de feridos, & nito auia nioguem que ousasse de andar plas pontes das r1aos, porque Jogo lhe tjraulo com a artelharia, & hil dia mataro hil marinheiro na nao do gouernador que hia poJa coxia da ponte. E como OB immigos sabiilo que &t)uela era a capitayna por amor da baqdeira que tinha na gauia tirauo a ela mais l} a oenhna outra, tanto que foy neces~ario ao goueraador alargarse dde estaua, & hirse lanar pegado com ho rio q vem daotre a ilha de Diuar & a terra firme. O que visto pelos immigos fiaero ali outra estancia, onde posero h

LIVRO 111. 'CAPJTOLO XXTI.

81

tiro, que tambem fazia moyto dano ao gouernador, porem aio tto como ho eaanelo: oe outros capites lambem se mudluo por fugir do 1nal que Jhes fazia a ar.. telharia, o que era muyto grande~trabalho por a gPnte estar doente & fraca da fome q padecia, 'l como disse por falta de mantiaoentos que auia era a regra muy apertada, & esta era darroz somente que no auia carne n pescado 1nais que algil.que se tomaua de noytP. E pera ho gQoernador ver se ae podia dar a islo alg remedio, porque a gente no pasm:asae com desespPra~ falouse com 'fimoja & Menay'JU8 qu~ eatauo agasalhados na nao de Nuno vaz d~ cnst~lo briico. E dizdolbe eles que na ilha de Choro & na de Diuar se poderia aoE'r aJgum arroz & carnt-s, mandou I dum Antonio com outroR tres capitles em seus batt:ays, & hQ deles ff;y Joo N unez de lio: & partirilo ha aottnJaohl, & hia cu~IN Menayque com algs pies seus. E chegados ilba de Choro sayro em terra, ~ Menayque hia diante descobrindu : & oomo tudu esta'ua Jeuiltado nq achario o8 nossos mais que hil pouco darroz , & cinco vacas, & isto tomaro pagldobo 1nuyto b a seus donos, & sem lhe fazerem nenb mal por os nlo escandaliza... rem. E coisto se tornou dom Antonio frota, mas aquiJo no foy nada pera .quanta gente auia nela, & por isso tornou ilha de Diuar, onde andauio alguas vacas, & tomou algas pelejando, porque os ianmigos acolliro Jogo das estancias ondestauo: & 'Ado que os nossos hio tomar as vacas as afastaro pera detras do oyteiro, em q agora estA a heranida de nossa senhora de Diuar. E coisto ficarlo os nouos sem esper&DC(& de auer mais carne, coaJo defeyto no ouuero: & a regra do arroz se bia estreytando de cada vez, pera que abastasse, & era a fome tamanha que se armaua aos ratos, & comJJJos. E o8 que 1inho arcas encoyradas desforrauannas & deitaulo os eoyros .de molho & cominos pisados, & os q isto tinh estauilo contentes, mas a gente baix~ q Dio tinha mais que a t~ua regra sem outra neohtla. aj~
TOMo 111. L

. di"

DA BnrJ'OJl[A: D.l INDfA

da bradauilo com fome, & diziio ao gouernador que lhes desse de comer pois os queria ter ali : & ~Je se via to agastado eom magoa de no poder dar o que lhe ptadio, que era pera auer d deje. E c tudo sempre mostraua grande animo, & dizia que esforaue1n que ele tinha que lhes dar muy largamente, que ae iho nais cedo diasero que mais cedo Jho dera. E determinou de fazer boa boca A gAle com ho bizcouto de froJ da rosa, & ltldou fazer rol de todos os que au~a na frota pera sabt:'r quantos ero, porque ho bizcouto era to pouco que pera ablstar era necessario darse por Olial : & porque fJera isto auia necessidade de grande tento, nio ho quis fiar de Bernaldirn freyre, que era rnancebo, nem de seu despenseiro, & deu a cbaue do payol que ele tinha a Joo galuez de castelo brco, que era esoriuo da mes ma nao frol da rosa, & mandoulhe que no desse ho bizcoulo sen1 seu assinado: & isto lhe disse 11er1nte todos. E em secreto -lhe mandou que sempre desse menos ametade ou a ter~a 11arte do q fosse no tnandado, segundo visse que era a soma que lhe mandasse dar, 1)()r que por ele esforar a gente, & lhe no dizer quo pouco bizcouto auia nldaria sempre dar o que lhe pedis

ele fizesse o <JUe lbe dizia em secreto, posto que lhe mandasse ho ctrairo etn pubrico, & ainda li. por sua (Je-ssoa lhe dissesse que coauprisse o que lhe mandaua, porque vendo a gente l} ele man.daua dar quanto bizcouto lhe pedissem cuydaria que ho auia em abastana & esforaria, & se se aqueixassen1 dele que no (1ueria fazer o q lhe n1andaua que lhe no.desse disso, porque ele sabia a l'erdade do que lhe mdaua, & l). melh()r seria dar a gte culpa a ele de no fazer e lj ll1e mdaua, que sab~r a verdade de quo pouco bizcoulo auia, & irse pera os irnn1igos com desesperao, & Joo gonaluez ho fez assi. E vendo as partes que ele no cotnprJa os mandados do gouernador tornnuo Jogo a ele a faz~rlbe queixume: & ele mostraua grande menenco"J'a oontra Iao gonaluez de ai fazer o que lhe manda11en1: pore1u que
'.

nt . C&PITOLO.XXVJ. 88 ua pois a ui a bizcoulo. em .at.stana. E. eomo a Sa a.ao estaua perto de froJ da rosa,, hladaaa logo por Joo goo.,
LJVRO

& dizia que dnao ho bir.eo .que tnandaua dar .IJ desse logu: porem. ela fazia o 'fUe tinha por re gimeato. E as veaea se Yia ho gouernador to enfada do coeates queisumes que punha a culpa a Joo gonT aluez, & dizia que no sabia que lhe fizesse que era de sua cdi((o: mas como a gente se no satisfazia eOtisto, bradaua ao gouernador q ouuesse piedade deles, Bt que os no (leixasse morrt-r, & As yezes ho apertau~ tanto, pricipalmte despois l} conbecerlo quo pouce bizcuto auia, que ele dagastado, & sem saber o que fi. zesse tiraua r,oJaa barba, & dizia. Toii)ay aqui que ~ gora no tenho outro mantimento lj voe d:ar, & conso.. laua os ho melhor que podia moslrdo grAde magoa de lhes nl poder valer co1ao deaejaoa : e J>artia da sua re.gra com aqueles que lhe parecia que tinho mais ne,. ceidade , posto que todos. a tinhio a1saz. E os capir tes que lhe querio mal vendo a necessidade que a gente tinha iacitauna ctreJe, q se ele no inuernara ali coo1o lhe eles dissero que esleuerllo fora daquele trabalho, & porque ho :eles aduiahaulo, lhe cooseJharo que nlo inuerna11e: que era h mniaco ij os auia ali de matar de fome, & mais que auio de vir os immigos t'm jangadas, & os aui de matar a todos. E coislo & c a fome que a gte .passatia andauo todo& muyto pasmados, & a810mbrados com medo, & tres dos nossos fugirAo pera os j mmigos, bil. galego, hii asturiano & ou.tro. E estes dalcobririto ao Hidajc ho grande tra,balbo que bia antre.os nossos, &: ba medo que tinho dos iRImigol bir.em sobreles. E sabendo ho gouernador co1110 a gPnte eomeGaua de fugir mandou vigiar graodtJmete 1obrt&so, tanto qae mayor trabalho tinhlo os capites em ho fazer qu~ em se defender .dos immigos, que sabdo o que hia antre os noasos os apt"rtauo n1uy1o, eom que a g"nle baixa de eada 9t'Z auia 1110r medo. E tam- Jcto .eaewaua a aJgfla doa honradps, .& auja.. h.i:taBI
L

~aluez, k ~ ho

84

o;DA:-SIS'M'&fA "'D.( JNDlK

que de siso 'COoselhaulo ao gouttroador ardis pera que os imn1igos no ton1assem ~ naos com jaogadu. E ele vendo quo encarnado andaua neles bo RIPdo noo ousaua de lho tirar coan rezes, porque. via que Jbe. aproueitau~o pouco , & que se lhe hiriio pera os mouros com
desesperaqo: mas dissimulando oom: prudencia agardeeialbes os conselhos que lbe dauo apr8uundolhos por muyto bs, & dizdo .que asai ho faria. E coes la maJJha os esforf(aua , & sost i oh a em confiana de se poderem defender dos itnDligos: & despois disto metinssa em sua caanara, & ()ulhaua pera bo ceo chamqo muy deuotameote a nosso senhor, & pedindolhe por &Ul paixo que lhe valesse em tamanha agonia, & que tirasse bo medo aos que ho tio ho por seus peccados, que a .eles ho atribuya & nlo a outra causa. E na verdade no auia algia ,,era ho auerem, porque a sua nao, & a de don1 Antonio estauo to bem artilhadas, que elas somte abastauo pera pelejar cotn vioLe oaos de ru1nes.

C A P I 'F O L O XXVII.
De como ho got~,erntJdor deu na forlalestJ desbaratou Pulatec, ~ ho fQ fugir, telharia da fortaleza.
d~ ~

Pa,Jgim , ~ Cornou a ar-

Estando ho gouernador c todos os nossos nesta fadiga foylhe dado h escripto de loo machado, em que dizia que sabendo ho HidalcAo pelos nossos q fugiro ho aperto que tinbo da fome, determinaua mandar cotias cheas de lenha seca acesas pera lhe queymar afrota, & que fazia prestes oytenta nauios de re1no, pera que f\Jasem nas costas daquelas balaas de fogo, & matassem os. nossos que se deitassem ao mar despois que a nossa frota ardesse. Vista esta carta pelo gouernador,. mostrouba a d Antonio & aos outros .capits., & inuentaro que pt'ra i} desuiassem as balsas da frota o!a~sew poer Dasproas dos baLeys hw.-garoupezea como

-fosaem mais pequenos , & li te- uesseaD bQa arpeos pera desuiar as balsas da frotR. E islo se fez aem ninguem saber ho pera que, seno oa que digo, porque se se soubera segundo a gente comum andaua aluoroada com medo fugiro todos pera os iman1gos. Mas eate apercebimento doa garoupezes foy de Yalde, porque aa balaas o viero : & .assi ho tornou Joo machado a escreuer ao gouernador, dizendoJhe que
01 du naoa, se alo
LIVRO" III. CArPtroLO XXVD.

'l

86._

todauia esteuesse apercebido, porque os in1migos se apereebio per a birean pelejar coele por mar, & que visse o que .Jbe cpria porque ero muytos. Ho gouernador pelo medo que entendia q os nouoi tiuhio, & ho receo que tinha de lhe fugireau se soubesseao que os inu11igoa queri pelejar. 'feue este auiso de Joio maebado to secreto que ho oio diss*' se nlo a d Antonio, & rogouJbe que ,,era mayor. certeza do que auia de fazer que ele fosse ver aquela armada <1 se fazia, & ele y & achou que era assi: pelo qual comunicaro ambot que seria bo toaoarse a artt:lh.aria de Pangi, porflUe na peleja qu~ se esperaua auio de receber dela muyto dano, & por isso era oecessario tomarse. ou enc~auarae, porque nA podesse tirar to asinha. E praticado isto primeyro com dom Antoaio propolo despeia ho
goueroador em cselbo eom todos os capites da frota, a que pareceo bem, & assentaro que se fizesse. Pera o que lambem foy asaertlado que abaslariio treztos bom& que ho gouernador escolhesse de b rol que se fa... ria de todos 01 da frota. E porque Pulateco nio po.. desse aeodir eoan sua gente fortaleza ordenouse que ao Dle81Do tempo que se desae nela, que seria duaa horae

aotemaoba, se desse lambem no arrayal de PuJateco que eslaua sobre h ~yteiro h tiro de besta dende os
nossos auio de desen)barcar , JlOrque vendoae ele asai cometer perderi-a o t~to dacudir A fortal~..za. E ho dar no aeo arrayal fny encomendado a dom. Antonio, & a Simo dandradP, .que eom c~m homeoe auio dir por ea- &e OJteiro que digo .da par1.e .do pDDeo~e ., doade fieaua

88'

~A

JINTOBIA DA INDIA

a cidade , & pelA do norte auia de ir Simlo martlz eom algs espingardeiros & bsteiros a poerae em hii paaso estreito que ali estaua, porque se Pulateco foeee so correr a fortaleza (que era aquele ho ca~inho) lho im pi disse. E da parte do sul, de qae ficaua a barra eata. uessem no mar Diogo fernaodez. de beja na sua gale, & Afonso pessoa na sua fuata bem pegados com terra defronte dh re&sio que ali esta-ua para .que varejasseaa c a artelharia, & impedisa aos do arrayal, que podii por ali socor.rer aos da fortaleza, de que ho cometimen~ to foy encomendado a Maouelde laoor~a, que eonB~ tilo de miranda, & Nuno vaz de castelo branco C<lme terio ho muro hii pouco afa&tado da torrP. da fortaleza, &. pegado coela con1eterio d leronitDP de lima, & Ay,. res da si lua, Jorge fogaa, Fero perez, dorn Joio de lima, & outros capitles. E em quanto estes pel~ja1s.em;, Dinis fernandez lj auia dir em htl parao c corta 111&J.inheiros, teria cuydado de recolher a at'lelharia, pricipalmele ho camelo, & coele 0.1 mais dos tiros q podese : 8t pera ho fauorecer auia di r ho gouernadvr no aea esquife. Isto asai .assentado foy Jogo poeto em obra, & ho gouernador mandou embarcar os que estaulo escolhidos pera este feyto sem outro& nenhi.ia mais, poeto que muytos quiserAo~ ir, & se offrecerlo pera.i880. E llo gouernador lbo,agardeceo muyto, 8t etentauaos c~ lhe dizer .q era mais seruirp dei rey ficarlhe oulhaodo por suas naos l} hir pelejar. Embarcados todos coiDfla. tio de remar a boga surda,. & partir~o pera terra sem aer sentidos. E chegadot a ela tangerAo aa trbetu do gouernador, & os seus alabales, q maorlou leuar no seu batel. E foy tudo tant:tido c t#lmanho alooroo ~q par&eia q era ali junto ho mdo tQdo. E em comedo de tocar estes instormentos poyarfto os noa&os em terra c6 grde ligeireza, & eada capitAo foy cometer o ltlhea.taua- encomdado. DI Antonio & Sim lo dandrade tomar Ao pelo oyteire acima, q ja diste caminho do arrayal doa imigos. ~ -ebegido a ele1. cometei'IIKM!I,C-~anl10

,.
-.--.-..-L

LIVRO III.

todo o mudo aobrelel' & maia como aeordauao toruadoa do sono , parecialbes l) era usi como digo : & fora de ai c medo comearo lo-. 10 de fugir, porq na verdade oa aosaos .apertauio muy-.. to, matando & ferindo neles eom nenhiia piedade. Pu lateco q se vio asai cometer, & ouuido bo grde arroydo fi fazio 01 atabales & trbetas cuydou q toda a forfia dos noos bia aobrele: & por isso. delerminldo de ae acolher fortaleza, recolheo a mayor parte dos seus, & encaminhou pareia. E chegando ao passo onde estaaa Si ano marliz, acbouse barat~tado c as espigardadas, & sladas q os nossos comearo de desfechtlr, c t]Ue derribaro algfts dos lanigos. E como PulatecAo viaba descuydado de tal cousa, pareceolhe q estaua cer eado, & ho 1oedo lhe fez crer l} nlo tinha outra aalua~o, se no fugir: o l} pode b fnzer por ir nas costas doe aeus, i} fizerilo eomo ele. (4~ Simo martinz foy hil pouco a pos ele, matando & ferldo aJgiis, & n quis ir maia auanle por ter pouca g~te, & os io1igos ser nuytoa. E tilbl porq a diante era a lt!rra larga , tle se nlo podia tb ajudar co1no na estreyta: roas posto '1 ele1 escaparo de Similo martiz, tornario a ~ayr nas m08 t1e dom A nlonio, de Simo dandrade, & doi seus ~ carregando muyto aobreles os fizero fugir Jler outro cabo._ por onde no estaua Simo martiz, & no acharo l 1Jo pouco de se aeolber: porq_ assi como os nossos poyaro q cada b cometeo de estaua ordenado, remelPro logo ao muro Manuel de Iacerda, Basti~o de mirda, & Nuoo 'az c 011 ~ leuauo e1n suas capitanias. E por ser llo muro hlliXO subido rolas las, Manuel de .lacerda foy dos prilnt'yros que aubio. E s~ntindo oa lo,igos q os entrauAo, e quan1o ho deaacordn do aono l) eslauo lhe )101 logo algt\ espanto, & no deixarAo dacodir ao muro, lt cometero n1uy rijo os nos~tos que estauAo sobrPie, & eom hum bote dazagfteho dtaro dele abaixo c Manuel de Iacerda. E nisto sobirito 8Mtilo de miranda, Nuno 'az de eaatelo brco, & oa qu& hio eoelea : & tambem
pra;

impeto' que cuydaro

ll

~APITGLO

:XXVII.

87

88

D~

lliB'I'OBf.& DA llmr.&r "

Manuel de Iacerda que tGrnou Jogo a sobir, & . .i tOA dos os outrot capitAes com sua gente. E eomeouae tu do dencher de grande estrondo que se fazia dos brados, aesi doa nosaos, como dos immigoa, & do tom dos gol pes que dauilo , com que os immigoa. forlo tAo &11ombrados de 1nedo que se derilo por perdido, & tomaro por remedio fugirem pPr btla porta da banda do aul, onde ficaoa a barra~ E ali defronte eatauio Diogo fernldez de beja & Afooso pessoa: & com quanto Jbea ho gouernador defendeo que nlo 8aysaem em terra , era Diogo fernandez to esfor~ado que vendo oR immigos nlo ae pode sofrer que nio fosse a terra na sua barqueta , & leu ou consigo oyto homens, & foy contPter aquelt's primeyro8 irnmigoa ll sayrio da fortaleza. E como ainda ero poucos auinbasse bem coPies, se no quaado saem muytos de roldo, & achando bo com tlo pt;ucos remetero a ele pera se \'ingar do mal que lhes ~ra feyto, & trataulno mal, & feriranlbe tres homens, pele que foy for~ado a Afonso pessoa varar a fuala em terra & acodtrlhe .E porem era ho socorro ainda tio pequena pera quantos os immigos erio ll tinhlo a barba em teso, & pelejaollo com muyto esforo. E nisto acabaranse de desbaratar o8 immigos da fortaleza, & despejando ba de todo derio lugar aos nos&08 capites que podessem sayr apos eles , & Manuel de Iacerda , & Nuno vaz seguiro apos algslJue tomaria pelo oyteiro acima caminho do arrayal, nito lhe parecendo ainda que Pulateclo fosse de todo desbaratado. E doo1 lerooimo de lima , do loilo de lima, Jorge fogaa, Ferno perez & 01 outros eapitiles 8egl1iro apos os outros que fugirlo pera onde Dio~o fernandez de beja , & Afonso pessoa estauio pel~jando, a quem os immigos desapressaro fJo aperto em que os tinhilo e a vinda doa nossos : & asai os que pelejaulo como os que sayrilo da fortaleza se deebarat&ro de todo , & fugirllo caaninho da cidade , fieando deles mortoa trezentos,. & dos noao8 nenhum, somente .foro feridos algOs, antre 01 qu~es Coro Ferno pereB

LI''RO 111.

CAPITOJ~

XXVIII.

89

dandrade & dom Joio de lima. 14~ estes trabalharo.muyto em ajudar a Di nas fernandPz a recolher ho camelo, leuando ho quasi nos braos, & asai a outra artelharia.
E desbaratados os immigos que os nossos ae ajuntarAo todos, forilo buscar a fortaleza se achauo nela algils mantimentos: & recolhidos algs poucos que acharo, & asai algOas armas tornouse ho gouernador pera a fro- ta inuyto ledo por desfazer aq~a for~a li os immigos ali tinho, de q recebilo muyto grande dano.

J-

C A P I T O L O XXVIII

De como ho Hidalco cometto ami%ack ao gouernador, 4- ele a no quis , ~ a causa porqut


Mu:Y.to espantado ficou ho Hidalclo quildo soube ho desbarato de Pulteco, & a ton1ada da fortaiPZa de Pangim, & que os nossos leuar toda a artelbaria sendo to poucos, & to cansados da rnaa vida que tinb4o, eomo ele muyto bem sabia. E este desbarato de PulatecAo lhe fez perder dali por diante -ho credjto que ~i nha nele, & ho no encarregar mais de cousa nenhila! & porque se temeo que os nossos eom ho fauor daquela 'itoria n4o ~orre&Sem ate a cidade, mandou fazer htla estancia em Rabandar daJga artelharia sua: & deu a goa-rda dela a ufolarim, em que ja tinha grande confian~a por ele ser bo primeyro capitllo que entrara na i~ha, & deulbe a mesma gente que PuJateclo tinha em Pan~rim, & bo mesmo poder. Mas dali por ~iante n~o podio os immigos fazer bo dano que faziA dantes aos nossos-: porque a arte)baria com que tirauilo no tiraua tio furiosa como a nossa que era de metal & a sua era de ferro. E "Vdo bo Hidalco como os nossos esta~o deaaliuadoa do trabalho dos combates, & que por derradeiro lhe no podia fazer n~nhum mal. E que como ho t~po desse vao q ho gouernador se poderia ir Jiuremente, & lhe ficaria por immigo, que lhe seria grande per... .
TOMO 111. ld

..

90

DA HISTO:afA DA INDIA

da por amor dos caualos Doru1uz que lhe hiilo a Goa, que lhe podia tolher tonlandt> as naos que no fossem a Goa: & pala necessidude c1ue ele tinb~1 deles saria oecessario aueJos doutra parle, onde lhe auio de custar muyJo caros. E por esta causa pois no rodia danar ao goue~ador, lbe pareceo bem te lo por amigo, & fazer fJ8Z coele, o que ele cuydou que aceitasse por a necessiade em que estaua de manti.mentos. E deu ho cuydado de fazer.esla paz a ufolarim que 01andou recado ao gouernador por Joo ruachado, dizendo que ho Hidalco desejaua de ser seu amigo , como ho ero todos os reys & senhores da lndia. E pera fazer esta atoizade l,be pedia q se vissem ambos, ou mldasse alg de seus ~apiLes, pera que falandse no mar a fizessem. E Ioo nacbi\do disse etn segredo ao goueroador a causa po~ que bo Hidalco de~ejaua aquela paz: & a (ora essa auia, outra que lhe mais doya, que era. dizerse que el ' rey de Narsioga lhe qeria tornar a fazer guerra, pera lhe tomar RchoJ, hua .sua cidade que lhe bo Hidalco tinh" tomada, & se assi fosse que se no poderia deter, & se auia ~e partir, por isso q fizesse a paz a seu proueito: o que lhe ho goueruador agardeceo Dluyt'O, & respondeo a <(Ufolarjn1, que ele .lhe respderia por h dos seus capites. E este foy Ferno perez q se vio coele , leuando hiia instru~o do gouernador pera a maoeyra de que auia dassentar a paz, que era darlhe h H i~ dalcilo h.a das tanadarias da terra firme a mais perto de Goa pera el rey de Portugal seu seflor : & q es-ta oo queria J>era mais que perll mandar cortar nela madeira, & n lhe ser necessario pedila de cada vez que dela teuesse necessidade: & que no cuydaase ho Hidalco que ho fazia por a1nor da renda da ta nadaria, porque el rey seu senhor era muyto rico, & nlo auia JDester m&ia renda. E quando nlo quisesse dar a taoadariA, que lhe deixasse fazer .ha fortaleza no passo de Benastarim, & eoisso ficaria satisfeyto : porque tendo aquela fortaleza, eomo era to perto da terra.-firme aueria facilmente a

LIVRO .111. CAPI1'0LO XXVIII.

91

madeira que lhe fos&ft necessaria. Ouuid.as por ufolarim estas duas coodi'ea con1 quanto ho gouernador as fazia muyto facilea no lhe parecerlo se nito muy duras de conceder, porque bem vio que erilo armar11e ho g~ uernador pera to~ar Goa, & disse Jogo .qae ele nii ti. uha poder do Htdnlco pttra fazer nm1.zade eom laca condies como aquelaa, que lhe pareeia que abaslaua pois ho gouernador estaua tA apertado no lhe fazer maia guerra, & darlhe mantimentos & deixa lo ir, & que se deu ia de contentar coisso, & nlo querer cousas impossiueis que ho Hidalclo oilo auia de fazer, & porque ho ele sabia lho daua Jogo por reposta. Fernilo perez res-. pondeo que ho gouernador Dlo pedia cousas impossiueis, porque pera hun1 senhor tamanho con1o ho Hidalcfto, o que ho gouernador ,,edia era muyto pouco, & posto que IOra muyto que lh~ auia de conceder por ficar seu amt... go, pois sabia que nAo ho sendo Jbe fJOdia fazer muyto DOjtl, impedindo .que lhe nlo fossem nenhas naoa Dor muz a Goa com os caualos, de quA ho Hidalc!o tinha tanta necessidade como eles sabio, & que no cuy(las~ se que e.taua apertado, porque nlo ho eataua qu fa. 1ia guerra aos.que ho tinhilo cercado: & se ho dizia por a)gfts maoa homs que fugiro da frofa pareies, que lhe diriilo que tinbfto grande necessidade de mantimentos, que os nilo ores&e porque isso diziito por discuJpa da maldade que cometero em deixar ho gouernador ean tal tempo. E ~todas estaa rezes nl pode parecer b a c;ufolarim ho dar da ta nadaria nem bo fazer da fortaleza : porem ficou em aberto que falaria com ho Hidaletlo, & que .se eJe fo1se contente que se torna ri !o a ver, & st alo que lhe mandaria a reposta por Joo machado. E foy que hoHidalclo nl queria:,&, disseJhe Joo macha tio que lhe no desse di no, porque a guerra dei rPy de Naringa era c~rta, & que hoHidalco auia dacodir por fora. E mais que se ho gouernador quisesse que ho po.dia catiuar facilmente, nilo indo a isso mais que a1e quinze caualeyros dos Jlrin_cipais de sua frota : & qte se
K 2

9Z

DA HISTORIA DA INDIA

podia fazer, porque h o H ida) co ticaua cada noyfe soo na fortaleza da cidade cotn suas 1nolberes, & algils ca- padus que ho seruio & toda a gente datmas se. recolhia A cidade, & a casa em que ~le dorn1ia ticaua rm hiia torre da banda do mar, & ali tinba certos ct.tfres de dinheiro em ouro, que se ta1ubem poderio leuar coele, porque indo os que ele dizia sobirio por ha escada A torre, & pri meyro que a gente acodisse da cidade ho poderio leuar com os cofres. E pera mais segurana que soubesse t'le a noyte em que auia de ser, & que teria maoeyra pera fechar de fora a porta da casa em que dormia ho Hidalco. E parecendo isto bean A pri1neyra face ao guueroador fez sobrisso conselho, etn que ho propos: & ouue alg~ que dit~sero que no era bem qoe se con1et~sse: porque como auia de estar ho Hidalcoa to tnao recado que assi se podess~ too1ar, & i} parece. rnetira: & se ho fosse como estaua certo i} ho f.'ra perdersio tJUinze homes, que pera ho tempo seria. muy grande perda. Ou lros diss~ro que se deu ia de fazer, porque assi como ll>o.Jnachado podia anenlir, assi podia falar verdade: & se ele quisera fazer tr~ilo dissera i1 fl,ra. o gouernndor ao r~yto' mas pois dizia il fossem caualeyros, que. fala.ua verdade: os quaes se ae ptrd~s sem por tamanho ganho como aquele seri~ que no era nada. Ho gouernadur co~n quanto lhe pareceo bem a primeyra poerse aquilo em obra, despois que ouuio no eonselho 08 pareceres foy da parte dos que dizin que nilo era bem auenturarense a perder quinze homens dos principais, que pera he tempo seria muyto grde perda. E ho receo de os perder lhe fpz desconfiar que no seria assi o que dizia Joo machado' & por isso nAo quis que se atentasse aquele feyto, de que despoia Joo maehado deu muyta culpa ao gouernador, affirmaodulhe que sem duuida ie acabara se se cometera. E entilo conbe-

ceo bo

gouernad~

que se enganara.

'
LIVRO III. CAPITOLO xxiX.

93

C A P I T O L O

XXIX.

De como ho gouernador mandou 'nforcar h'li, caualeyro chamado Ruy diaz, ~ de como ~ seguio por isso prender cet1os capites.

Neste tempo foy discuberto ao gouernador, por algtls


pessoas segredo, que Ayres da si lua & Francisco de sou~a mcias andau damores c algflas moas mouras, que foro tonJadas em Goa nas casas do abayo, que eJe tinha com outras na camara do leme da sua na o, pera mandnr a Portugal aa rainha, & ero ainda Lnouraa que foy causa de ele mais sentir o que Francisco de sousa & Ayres da si lua fazio, & .maia en1 tempo que tanta necessidade tinhlo d darem b t-:xernplo de si, & no fazerem cousa de que todoa auiAo de receber muyto gran~e escandalo, & porque tan1 graue crime no ficaSBe sem castigo, post'> que disso Jhe pesou muyto, o mandou prPnder arnbos sobre suas meoajens : sobre o que ouu& grande murmural(ilO em toda a gente da frota, & os que nio querio bem ao gouernador ho culpauo de prender aqueles capites em tal tempo, & daqui se con1earo muytos mexericos. E indo isto assi soube bo gouernador que hun1 Ruy diaz natural Dalan quer filbo dhum Joo paianha escriuo da hi entraua de Doyte na sua catnara do leme pola parte de fora, & dormia eom hfia rnoQi moura destas que digo, p~lo que ho gouProador ho mandou prender pera bo castigar crimemente. E mandando procedPr eontrele, ordinariamente julgou com seu ouuidor, que se chamaua Per.o dal1oem; que Ruy diaz fosse enforcado, & mandou ao seu rneiri Dbo que ho. fo~se enforcar aa nao de Bernaldim freyre. E como ieto foy sabido por Manuel de Iacerda que tinba a Ruy diaz por parente, & bo agasalha o a por .tat na sua nao, ficou disso muyto agastado, & mais porque sabendoie que ele era seu parente ho condenauo a hiia
L
,.

-~

9~

DA HISTORIA DA INDIA _

morte to eiuel & por isso se fuy logo aa galee de Simo dandrade que tinha ~mizade coele,. & com Ferno perez dandrade seu hirmo. E pediolhes que pois Ruy diaz eta conhecido . por seu parente, que pedissem ao gouernador que bo mandasse degolar, & nlo enforcar. E Ferno perez porque conhecia ho gouernador, & sabia que no auia de querer, quiserase escusar daquele
negocio, dizendo que estaua ferido em hum brao,. onde ho feri rito na tomada do camelo: mas no se pode escusar por lho rogar muyto, nio somente Maa.uel de Iacerda, mas todos os. outros capiles que se logo ajun.. taro 11a galee eomo souberlo ho ca~o, por serem a mi-. gos de Manuel de Iacerda . E todos juntos com Louren... o de payua que era secretario do goue;nador , consultaro que juntaante fossem pedir que Ruy diaz morresse degolado: & isto disae despoie Loureno de _payua ao gouernador, ~as outros disser!o que ho conselho era que Ruy diaz no morresse, porque auia sospeita que ho gouernador ho maodaua enforcar de 1eu poder abao-. luto, porque nio dera conta disso aos capites. E Jogo despois desta consulta .se en1barcaro no batel de Ma~ nuel de Iacerda, ele, Simo dandrade, Ayre1 da ailua, Ferno. perez & lorge fogaa, pera hirem aa capitayna: & porque entretanto que h io se. no enforcasse Ruy. diaz que jaa estaua na nao de Beroaldim freyre de caminho perloogarlo coela, & pediranlhe que defeuesse ho meirinho, que no executasse a justiqa ate no hirem /' . falar ao gouernador. E Beroaldim freyr.e que estaua a gastado de se Ruy diaz enforcar na sua nao, disaelhea que tambem queria ir coeles ao gouernador a pedirlbe que mandasse fazer aquela justiqa em outra nao, & que Francisco. de saa que eataua coele deteria ho meirinho, & asai lho rogaro elea. E ele despois de idos por ho meirinho querer enforcar Ruy diaz, lhe cortou ho barao, & n4o consentio que ho enforcasse, requerendolhe .ho meirinho da parte dei rey que Jhe deixasse executar a justiCfi, como ho gouernador maadaua, fazendo sobri

,'

'

96 so grandes nao era muy grande, & assi ho aluoroo. O que vendo ho goaernador parecendolhe o que era, pera ir acodir meteo-ae no seo batel con1 quarenta hoanens armados, & querendo abalar chegaro os capites que digo, & saltaro logo dentro no batel do gouernador Simo dandrade, Manuel de Iacerda & Ferno perez, & comearo de lhe . pedir aquilo a que vinho, & segundo ho aar que ele 11 mostraua criasse que lhes concederia o que pedio, se ao qudo entra lorge fogaC(a muyto menencorio, & disse ao gouernador que comomandaua ete enforcar hum eaoaleyro sem dar conta aos capitiles, & sem Jhes mostrar suas culpas. E indo ho gouernador pera Jorge fogaa pera Jbe ~t'sponder ~scorregou em bua tol!lte do batel & cRyo, & deu ha canelada, de qoe. ficou logo co- mo homem iodinado, & disse aos capites que entras aem na nao, k que Jaa Jbea responderia: & despoia de 1erem entrados todos dentro, lhes preguntou por qu estauo os seus nauios. E eles responderlo rindo que por quem auiio deetar, se no por e) rey de Portugal , eujos va88alos eles ero pera fazerem o que ele mandasse. Disse ento ho gouernador t]Ue por a onilo l} cometero, & des3sessego C()mpria a seruio delrey seu senhor que fossem presos pois Yinhilo juntos em alcatea. E por seus peccados era necessario que ele fosse ho carcereyro: & logo os mandou meter todos debaixo da cu herta de sua na o presos , & assi a FrAcisco de saa , por quem logo mandou, & a Jorge foga'ia mildou deitar ferros por amor das palau~as que Jbe. dissera. E isto feyt~ midou enforcar Ruy diaz : & como ho gouernador prendeo est~a capites c paixo arrependeose dali a dou dias, porque como ero os principais da frota fazianlhe muyta mingoa, & por isso quisera reconciliar coeles, & tXtneteo ho por dom Antonio, o que eles nunca quis~ rio, & respondero que pois ho gouernador os prenrlera que presos queriio ir ate Cochim, & dali ate Portugal 7 aem quiaerio anais sayr debaixo de cuberta. E vendo~
LIVRO III. CAPITOLO ex:&f:X:. prot~staes, lt a grita Ela gente da

----

....

.
98
DA HISTORIA D..4 INDIA

goueraador que inaistiilo em estar presos, porque oaaeua


nauios nlo podiA estar sem capites deu as capitanias a outros fidalgos. A galee de Siu1o dandrade a Antonio dalmada, ho nauio de Manuel de Iacerda a dum loo de lima, ho Dayres da ailua a Aotonio de matoi, & ho nauio de Jorge fogaa a outro.

C A P I T O L O XXX.
n~

como sabendo ho gouernador que 01 immigos uilo tk tJr p~lejar coele, mandou tJ dom Antonio que com outro capitu foss~ pnmtyro pelt'jar coelu : ~ d8 como se ap,rctbm pera is10. .. .

Com a priaam destes capitles, que erlo os principais da frota, se indinoll muyto a gente ctra ho gouernador & diziam muyto mal dele, principalmente esses capitles qu,-}he quPriito mal,. & diziio A gente que agora
virilo quo maniaco era, que em tal tempo prendia 01 capites, de que tinha tanta neeeuidade: & q11e nlo tendo .mantimtos no quisera amizade com ho Hidaleilo que lha offrecera,. & no queria se rJilo fazer sua von tade, que era ma talos a todos : nem auia outro remedio, se no ~orreren1 com fome, pois nA tinho que comer hum mes que ainda estaua por paasar do inuerno. E isto tudo sabia ho gouernador n1uy bem, mas dissimulaua por no prender ttos. E estando ~ssi a couaa mandoulhe loo machado que se fizesse prestes, porque sem duuida tal dia hia ufolarim pelejar coele por mar, & que )euaua oytenta paraos cada hum com sua bbarda na proa, & muytoa mouros: & que auia dir em bna galee que ho viso rey doRt Francisco tomara aos rumes. que ao recolher dos nossos lhes ficara na ribeira, por no estar ainda acabada de concertar: & que tinha J>rometido ao Hidalco de desbaratar os nossos, & toma los, & tinha cuidados muytos pera que fossem ver como bo fazia. E mais q auia de Jeuar diante as cotias acesas pe

97 ta queymar a nossa frota. O q sabido polo governador conselho de todos os capi~s li fossem peassentou lejar. eon' os immigos anttts que viessem , porque vindo
LITRO 111. CAPITOLO XXX.

oo

se punhio em risco de receber dele muyto dano por amor doe nossos bateys que e rio poucos, & alo se po-: dio repartir pera pelejar com oa immi~1, & defender as nao se as quisessem queymar: o l} eataua cert-o fa~ 1erem, porque como os 1eus paraos erio muytos bs podiilo pelejar, & outros da-r fogo s aaoe n&o audo bateys que as defendessem, por isso :era melhor buscar os immigos que esperar. E tambe indo I()S nossos em 1ua bua ca crendo eles que r.10r cansado de (o me, & de traba- .. Jboa DI estauo pera iaao., llaes quebraria os cora((QS, de. mane7ra que com ajuda de noaso senhor os desbara1ario, & ficarilo liures de os maia no cometere. E ~. &eatouae ll dBm Antoaio fosse fazer e1te feyto c oa outros. capitles, .& ho goueraador .com os doetes & feridos ficasse na frota. E coesta determinaccilo hil dia antes do ttue lolo machado dizia em que os immigos auio de "ir (tendo ho gouernador posta sua frota em lugar que. pcdesse socorrer a dom Antonio se fOS8e neceeario) em eomedo a viraio despois ele comer , mandou Diogo. feraandez de beja , & A n lQnio dahnada nas suas gales, &t Afonso pessoa na sua f.usta, & Ioo gonaJuez de castelo branco no J>arao de frol da rosa, que se fossem dei Yr a Rabidar a ver se Jhe say oa inlntigos: & isto pe-:ra 'er quantos serio, & ficauo os bateya prestet~ pera acodirem s gales se lhe saysaetn os immigos. E no aayndo midou ho gouernador que as gals & Custa passassem auanle ate ficarem da cidade. a tiro de bom barela .groesa, & Joo gGDaluel chegasse defronte da c ida~~ de pera auer vista da armada dos imnligos, & que mos-t.ra fazia a gente de.Jer pouca ou mnyta: & mnndoulbe q com.o visse a frota voJtasse Jogo pera as gale' , a q midou que fizessem !Jil oerto sinal a hiia cotia de Ti-. moja il eelaua a llabandar pera lhe fa~er ho meamo .si-

1 ~

p~a

oele.

~.ndar .oe

bateye,a

A.s gPI~ ~~ fWi'.a fQ:N

Toxo III.

98

D~

HI8'1'0'RTA DA INDIA:

rio surgir de lhes mandaro, & ccertaro sua apelalo de guerra , & lolo goo~luez passou auaote ao 16go da ribeira bem esperto do remo, que aai Jbe eompria, J)Orque em chegando ao varadoyro 111uytos paraos que ali estauo beol apadessados, & corn as proas nagoa, & as fJOJ)US ain<Ja em terra lbe tirau.o com sua artelharia, & por asai estarem no sa.yro a ele. E coan todos estes t;ros no deixou de ir auante ale defronte do esteiro de Mandoui, onde eatau.a outra soDJa de paraoa, & a galiota pera -cufolar.im., & A reuolta ~ bia na ribeira aeodio pelos muros muyta gte a velo. E visto tudo por ele sem receber nenhu dano se fuy ajuntar com as gals, & a<'nao ehegou fizeranse os sinais l} estauio ordenades ,, & coeles parti o logo d Antonio, que fuy no parao da capitAyna, & Coro cot-le Simo dandrade &t Ferno perez dandrade, que com quanto eatauo agntuados do gooernador, Ydo que a cousa inlJ)ortaua a seruio de J)eos & dei rey nlo se quisero lembrar dagrauos & foro pelejar, & outro tanto fizerlo os outros presos, que todos for4o com os capites ll anais lhe aprouue: & se- ri por todos os que bio com dom Antonio bem trHentos boms. E chegado ele onde as ~als estauAo surtas. oom a fusta & parao' vio que eslaua ccufolarim da banda da ilha de Diuar con1 obra de trinta paraos, & andaua muyto soberbo com seu sombreyro, & mdandose abanar com. htl rabo de boy : .& da banda da cidade es'aulo ainda os outros paraos, ~ ero cincoenta todos abicados Dagoa, poreln com toda a gente que aura de pelejar. Dom Antonio que \'io asai os immigos dbft.a parte & doutra, pareceolbe que bo quE'rio tomar no meyo: & por ino fez dos aeua bateys dooe esquadrlea, & pera si tomou hLl de quatro com ho aeu, & dos trea etio capitftes d~ leronimo de lima, doD1 loilo de linta aeu h irmo & Garcia de sousa, ho outro era 4e seys , de que e~Ao eapitiles BernaJdi freyre, Jorge da cunha, Luie eoutinho, A otonio de matos & outros tlous. E a eate

encomduu que.foasem pelt-jar com os paraoa que esta-

LtVRO

~111.

CAPJTOJ..O XXXI.

99

uo da banda da cidade: & assi a estes como aoe outroa i) auilo dir coele .pedio 1nuyto q.ue no desparassem toda sua artelbal'ia junta, se no q.ue acabldo hu de tirar tirasse outro, & porlj os tiros ero ber~~, que assi como fossem tirando l~es metenem logo a camaras pera ll sempre tirassem, & que deste modo os no poderio en~ trar os immigoe: porl} doutra .maneyra aerio logo dea baratados. E mandou que as gals & fuata.ae Je11as1em & fo1111em apos ele pera Jw fauoreoer.

C A P I T O L O XXXI.
D~ como

dA Antonio pelejou com fufolarim , !f- ho MI haratou : ~ do que .fiseru Simo dandtGlk , -~ Fer~

no fMTts diidrade , do monalmente.

como dom ..4ntonio joy feri-

rdeDados asai estes dous

Antonio coelea pera a cidade, & em parliBdo comecta-ro os immigoa de deitar ao mar 01 paraos que estauo abicadoa da banda da cidade. E os imigos ero tant011 na ribeira & pelos muros que tudo estaua cuberto de- , lea, & a causa era porque ufolarim tinha conuidado a todos que aayssem a ver como totnaua os nossos, .que em Yeodo abalar os ianigos arrancaro com grande ftt.ria, rem-etendo .cada csquadrio onde era ordenado. Da Antonio se foy dereyto pera ufoJari, q como digo se ehegaua pareie muyto soberbo, fazedose abanar .~omG que eateueese em sua casa sem temer oenhil perigo, se Do quando ele comeou de.sentir camanbo era .esperar oa DOB&os tiros, i} tirando na orde que diase eQIDet:iarlo de varejar mnyto furiosos por todas .as partes leuando em pedaos algtis dos .r811leiros que h io descubertoe, & ou troe dos bom& darmaa .que se descobrio. E poeto que os imigos tamb tirauo com 1oa artelharia n .lhes aproueitaua porque deaparar!o todos juntos. E nea10 senhor parece ~ll q.uia goardar os noasoa qu~ lhe n

etq~adra~., .parlioee dom

N 2

100 DA HISTORIA DA "JNDIA . fizesse nenhft nojo, & por isso cobraro eles muyto mayot esforrp do que leuauo, & ddo grandes gritastirauo auante quanto podio. E era muyto 11era espantar como quatro bateys nossos ousauo de cometer trila paraos, & hiia fusta cheos dartelharia & de gente branca muyto costumada a peiPjar, & a v~cer, & muy bem apereeb.ida pera a peleja: & que vinha toda com proposito de no escapar nenhum dos nossos de morto, oo de preso: & a fora aqueles que estauo daquela parte ou tros muyto mais da banda da cidade, & na terra gente sem couto, que somente os gritos & estrondo da ar telh-aria ero pera eSJltar aos nossos, quanto n1ais sabere que se no podio saluar sem ao menos desbaratarem quantos estauio no mar, & asai h o dizia dom A otonio aos seus esfo~ando os pera a peleja: ele maAd6u endereytar ho seu parao c a fusla de ufolarim determinando de a abalroar: o que ufolarian com toda sua sobert.a no ousou de esperar, & fugio, & foyse na balta da cidade pera se meter no esteyro do Mandourm de estaua dantes: .&, bo mesmo fizero os seus paraos, & oa auia esperar hu por outro, se nAo fugir quem mais podia, & os nossos depos eles. E os outros paraos que estaoilo da banda da cidade que pelejaulo c ho outro esquadrlo dos nossos bateys, tatnb estauo em grande aperto, que Jbe tinbo os nossos n1ortos muytos remeyros, & 1norla outra 1nuyta gente. E como lhe faJecia as remeyros, &. vendo desbaratado ho seu capito mr etn quem tiob soa confiana retiraranse pera terra ate hirem varar nela, temendo que os abalroassem os Do&aos: & ho Dlesnto fizerlo os outros que fugiAo com u.folarim, tanlo que podero aferrar terra, & os que oe podero fugirilo pelo rio acima. Os nossos que viTo os immigoa varar quisero chegar a eles &--aferralos, mas Do podero porf)ue lhe tinho atupido ho eaminbo com muyta madeira: & como os seus bateys demdauo mais w4la que os paraos dos- immigos no podero nadar, &
~.

que ouuero de ficar em se~o., &. virse em gra.

de perigo com os rnuytos tiros ll lhes tiraulo de terra, & aBBi frechadas, & vi rotes com espingardea. Neste lpo dom Antonio que hia a pos ufolari nAo ho deixaua, & maadou a perta r ho remo tanto que eneauaJgou a fuita & tolheolhe que se nAo acelheaae ao esteiro onde Jeuaua a proa, & por isso foy neeessario a ~ufolarim man dar arribar ao lgo da fortale~a, cujo moro & aai ho da e,ida~e eetaua cbeo de frecbeiros & ~spingardeiroa, l} seru1rAo muy b a don1 Antonio que h ia dando cafia a ~ufoJarim , que tiraua quanto podia eaminho da porta que agora se. chama de sancta Caterina. E paasande dom Antonio ao longo da porta da ribeira, tiraranlhe com hila bombarda grossa que Jhe ouuera de q.uebrar ho parao em dous peda~s se lhe dera em..~cheG, mas quis Deos que lhe deu ho pelouro em btl bordo de lt lhe le 11ou b pequeno: porem ele nlo deixou de seguir a fus 1a, que chegando porta tle sane ta Caterina bem esperta do remo posa proa en1 terra, & ficou hft pedao em seco. E eomo a gente que est.aua na ribeira era muy ta & Jhe acodio logo: a forqa de braQO poserlo mais da metade dela em seto, & to Jigeiramle, qu@t em a ruata eosecando, & enl a gente puxando por ela, tudo foy llum. E lambem no mesmo tempo chegou doan Antatrio rompendo por grandes auua de frecbas &, seetaa que lhe tirao de sobre bo muro da cidade & sem nenhft dGS seus receber alg dano pos a proa na popa da fusta, onde hio auiados pera saltar nela Simo dandrade, Ferno perez , Simo range I, bit loilo da iras , & hil arraes que fora paje do goueroadM, k todos ciilco.saltaro logo na fusta, eom cujo medo ofl. immigos a despejaro. E indo dom Antonio pera entrar apos este cinco em poen4o ho pe na fusta eb hfta. freaha do muro, & ferioho tiO lagarto da perna ezquerda em di seu berto, & atornttouho de maneyra que nlo pode entrar, k eayo no aeu parao, que com a grande pancada li deu a fueta. ae , alargou dela, ficando nela 01- d~e li digo

LIVRO. III. CAPITOLO XXXI.

JOl

em maia trar: nJtf dos q hio

DO

parao, perq coma

vi~

lOt

. .. . HISTO&IA DA INDI:A

rio .dom A a-tonlo por lhe aeodir D~ cural!lo dos que ficauo na fustn., sob~e qu logo carregaro os imigos, & os cercaro de todas as .parte&- ( aaluo da banda do mar) tirandolhe como .a aluo coro zaguncbos, com frechas, com pedras, & com setas, & tudo tio basto que. 08 nlo errauo: & valialhes que andauo bem armados., espe~ cialmente os doue hirmos, que eles ero hoemparo dos outros tres, defendendose dos imigos com muyto tento, & pelejando c grde esfof((O, tanto que os immigos oa n poderio eotrM :com quanto ~riio tto1 como digo, & sobre ho muro muyto mais, (\ tb de J, tirauo por a Custa estar quasi ao sop dele. E ali estaua ho Hidalco, q se posera cuyddo q_ auia de ver tomar os nossos, mas
'Violhe fazer cousae (Jor de os despois teue em muyta

estima segundo pareceo. E eles ho merecio por as cousas que fizero por se defender, principalmente Ferno Jerez, & Simo dandrade, a que neste conflito dero por diante ccl bii zaguncbo em h eoraolete que lhe passa.. rio ho delgado deje, & ho feriro b poUco, por onde se pode julgar quilo forosos bra~oe auia aotre os irnigos, & quo boas arn1as tiohAo. Em todo este trabalho em que os cinco estaulo no auia quem os socorresse, por-que os do parao de dom.Antonio se.afastarlocoeJe,por~ viro que a ferida era mortal, que Jogo Jhe derio grandes acidentes, & oa outros .bateys como digo que estaullo ao Jongo da ribeyra, peJo .canal estar atupido no podio nadar, & por isso. no acodiilo: o que vedo b. n1estre da nao de Luys coutinbo que bia .coele no batel eomo hon1em esforado, disse que se lhe des~jaaaem ho batel , que ao ficassem. mais que seys ou sete marinheiros que :bo podassem remar que ele ho faria nadar pelo canal, & bifia. por .Si mio dndrde, & poloa ouLros quatro. O que ele fez despejandolbe h0c batel, & indo achou q D~ogo fer~dez de beja punha a proa da sua gale em t~rra pera poyar & eocorrer aos 001108, & pera se tornar, a alar.gar. alargou, hiia aacora por. popa: .e quaado Yio hir bo batel t~ease, & louuou .mu1ato ho. maa!re

pelo ltir.deaJJejaoo ho leuou l~ue~P.nte, :pelb ~~naJ por onde os (JU tros ~o po<tiito ir. E chegAdo A popa da fwta por onda nio tinha h_inguem que ho impedisse, foy socorrer oa ciooo com 08 sete marinheiros:... & pelejando todos, se. recolhero com n1uyto trabalho ao batel, saluo lolo dei- rasque se deitou com os imrnigoa, & fieou coelea: & em se os nossos recolbendo atarlo h cabo aa fusta pera wer se a podi~o leuar, & no poderio por estar muyto em SP.co, entilo a deixarilo, & se forio ajuntar c os outros bateis que estaulio s bbardadas com os 1migos, de que rnatarllo n1uytos sem dos nossos morrer nenhtl, se no forilo algfls feridos: & posto l} este feytofoy muy grande' muyto mayor forasenlo fora ho c~rimento de d Antonio, que segftdo era esforado & fauorecido da liltria nlio se ouuera de conttar com a do mar, & ou uera de prouar auela terra ou 9ueymar~8 paraos~

LIVRO 11-1. CAPl'llOI.O:~XJI. q-ue (azta, que por h~ batel4tutr p~qae~

'

101

na

C A P I T O L O XXXII.
I

Ik comD falto diJ Ankmio fia ferida lj ouue "d btJtalAa , ~ rk alg recados que outU aR,rB lw Hidalclio ' ho gou~mador sobre concwto ; q por derradeiro nliD ouue eff~ylo. ..
c()IBO es do parao de dom ~teDiO viro ~ue ele esta-.. ua ferido, & tio mal , Jeuarllno A gal Danloni& dalmA- da, donfle recolhidos Sim Ao dandRde & os outros Bze~ ro sinal de recotber. E reeoJhi'da& to4oa pa1tiranse ja noyte pera de eslaua ho gouernado, que ficou muy a-, gaalado qui4o "tu d6 AR'toni~ to mal, que logo aque- la noyte the aeodto febre, & continuaulo os aeidente.a. E estando ele aesi outro dia foy lollo Olaobado ' Irota a visitar da parte do Hidalcio a SimAo dandrade ~' a Pernl.o per~z, ~ disselhes que lhes man~aua pregOta r como ficaro da peleja que teearo Ba f~sta, & quw-

ao

ficara to aontle dele por qulo hem peiMJario qua.o . .

terilo por amigo pera 0~ 4 '~e dele comprisae. E disselhes Iolo machado que ho Hidalco Yira a peleja de sobre bo muro, & preguntar" despois a loio deiras q homs erlo, & ele lho dis.sera, & 1eus nomes:. & que ho Hidalco se mostrara nwyto magoado de olo ter algs v.assaloa como aqueles, & .dera rosto coelet aos seus. E mais disse ao gouernado.r ll os mouros vendo asai pelejar aqueles ltoms, & a proa da gale de Diogo fernankz posta em terra, lt ettydarlo verdadeiramente que querio os nossos saltar nela. E bo goueraador lhe disse que ho nio fizero, porque. ele lhe defendera que bo no fizessean, & isto pori} lhe nlo queria dar tanto trabalho junto: & poreo1 que l viria seu tempo. E nlo Jhe disse como dom Antonio estaua ferido porque ho oAo dissesse ao Hidalco, & se enaoberbecease coi11o. E dada repoata per Simo dandrade & Fernio perez a lol machado, ele se foy pera ho Hidalclo, a quem contou o que lhe ho gouernador dissera, que estaua muyto triste, porl} aquele mesmo dia acodirlo herpes a dom A ntonio , de l} faleceo dahi a tres ou quatro dias. E sua morte foy muyto seu tida, nlo som@ te do gouernador que era seu tio, mas de todos quantos auia. na frota , porque a fora ser muyto eaforccado, & de muyto boo conselho, era de to boa condio que todqs lhe querilo bem : & com quto auia a quebra que disse antre ho g.ouernador & Ferno perez dandrade, era ele tamanho amigo de dom Antonio que tomou cuydado de ho leuar a enterrar. E foylhe dda a sepultura na terra firme da bida de Bard1 debaixo. dh. penedo perto do mar, dooda tlespois per mandado do gooernador fay leuada sua oasada A se da cidade de. Goa & enterrada na oapela mr. E estdo ho gouernador com esta tristeza da mor te de dom Antonio, soube. ho Hidalclo que era certo fazerse el rey de Narsinga prestes pera lhe ir tomar a cidade de. Racho I , & por isso tornou a co.meter amiade ao gouernador, ~ deu ho cuydado disao a JJfolarim que JUidou treca.do ao ,goue.-nador pQI.' Jol machado a quem

104

'"Dj, JllftOJUA DA JMDIA

LIVRO III. CAPI'I'OLO XX~II.

)06

ele disse a verdade , porque ho Hidalcilo cometia amizade, & mais que era a noua tio certa que ho Hidal co era ja paaaado terra firme , & deixaua em seu Jogar a ufolarl, por isao que dilatasse ho concerto, que a ida do Hidalclo no podia tardar muyto. E lendo ho
goueroador este auiso n1Atlou a Pero dalpo seu ouoidor q foWJe a terra (lera falar c dous mouros honrados, que ufolarim mandaua pera assentar eate concerto. E 01 n1ouroa est11uo em terra, & ho ouuidor no mar em h. batel. E estando faJaodo sobre ho concerto que digo loo deiras aquele que se passou aos imigos vinha em cpaabia daqueles dous mouros , & como era homem baixo eomeou de se gabar aos marir1heiros (} hi ao batel, mostrand~hes quilo be vestido andaua, & asei bit caualo em que \'inha, & dizendo que tinhA tanto soldo cada m.es-' qu.e aquela era a terra da verdade._ que outro tanto deuiio eles. de fazer & nio tirar pelo remo. O que oouido ho ouuidor disse aos mouros pelo Jing~~, que pe -ra qtJe trazio ali aqueJe velhaco fugidio l} ho mdas sem calar: & no querendo eles mandalo, disse a hll loo dilhes bombardeiro que bia coele, que era muyto certo espigardeiro que tirasse com a espiogarla a Joio deiras, & que se ho matasse que ele lhe faria fazer mer-ee: o q loo dilhftes fez & derribou morto loo deiras, i\o que 1 mourosouuerlo muyto grande anenencoria, & te foro sem mais fafar no oocerto. E tambem ctufolari .ficou muyto agastado, & mandou. dizer ao gcuernac;lor que se espantaua n1oyto dele mdarlhe matat aquele homem indo c seguro: & ho goueroador Jhe respdeo que ele nito sabia parte de tal cousa. E segundo tinha sabido loo deiras fora morto por sua culpa pelo que dissera, & que no se espantasse de ho matar~, porque a ele mesmo se tal cousa dissera ho matarilo os seus caualeyros que oito sufrio cousa mal feyta: & coisto ouue por algfta diaa interpolacco no ccerto. E despois porque bo Hidalco mdou preguntar a fiUfolarim o que tiDha fpyto tornou a mandar recado ao gouernador , a
TOMO' 111.
O

'

I 06

BA HIITOBI.A. D..l INDI

quem loo machado diaae que Jhe parecia que ho Hidalcio no au.ia daceitar a an1izadd com ae condies que ele queria,. porq perdia triaso muyto: & tambena porque tinha por fama ll ele no tiaha aeohus mantimentos. E por ho gouernador no querer mais falar eiB concerto com ufolari , ae no com ho Hidalclo, vier doos mouros principais com poder do HidaJco A nao do gouernador,. & por arretes dele & de loo machado foy leuado Abraldez ao HidaJcilo, & esteue J dou1 dtas, q tantos e1teuero os mouro11 c ho gouernador 1em 1e to-mar nenhia ccruaam oo eoncerto, porque na verdade Jw gouer~dor pedia 1nuyto pola amizade. E purque os mouros creBSem q.ue eJe eataua muylo abastado de m,.. limtoa banqueteou os naqlt'S dous dias, como qu eataua muyto b abitalhado, & quando 1e foro man\JouJhea dar h par de sacos de bizcoyto, & htl barril de muyle bo vinho, porq_ue se ho Hidalco deixasse de lhe dar o q.ue lhe ele pedia peJa amizade, cuydando que ealaua em falta de maatimeoloa, q lhe desse. E defey'Lo ho Hidalco ficou espantado quaodo lhe os mouroa 4iaero os banquetea , & ho maia que lhes ho goueroa-tlor dera, & por nilc& quis aceitu a ao1izade com as ..ad~ que ho gouernador queria, porque perdia .uuyio mais do que gaahaua , & eoto cessaro Q& coneet'ioa : mas 81D quito 18 faloU- neJea DUC& 01 DOSIOI IQ-. do a terra q11e Jhel os mouros nlo eacheaaem oa .._ teye de refresco, & algs que erio amigos do goue~ Dador IID mand..auio visitai: coele. .


. LI~KO Ilr. c.-PJTOLO XIDII

107

C A P I T O L O XXXIII.

De cerno Ao ~ador m4dou 01 do!M1 q tinha a .A.np. daua , ~ de como ouu~ rneimt~o~;
Despoi disto aued01e oe immigoe por deaeaganados ,
de leuar bo peor doa ooseos a~o 08 quj.. sero mais con1eter. E aioda 4 ele estauoo Jiure1 da guerra, tioha oa a fome tamanho trabalho qlJe toma ro antes por partido ho da guerra, porque nlo auia dia que nllo adoeceaem & outros morrilo. E nAo dando ainda ho tpo lugar pera que ho gouernad<W saysee, deter.. miooa em conselho de mandar os doeate1 que auta na frota na oao de Nono vaz de castelo branco a Anjadiua, porque le dizia Ti moja que se a nao podasse I ir, que ele iria tamb n~a, k Jba carregaria ali de mantim~ tos, pera ae 101ter em quanto. J.be ho tempo nlo de~&e lugar pera aayr & ir a snaaor. E com quanto bo go-uernador sabia que bo tpo nlo era pera sayr , por eaforar a gente com. eaperanc;a dauer algs mantimentos mandou earrear na aao os dotes da frota , que erA& trezentos, Bt maodou a Nuno yaz que se podesae sayr que 1e fosse a Anjadiua :. & ali por dinheiro, & por resgate dalgtlas molheres bramenas aueria mtimtos que Jbe mandaria no aauio Daotonio de matos que iria coeJe, & ele ae iria e os doente& a Caoanor. E entregues no esprital, se iria a C-ochim, & diria a leronimo teiseira , & a Jorge da si lu eira que se {()&sem pareie a Canaaor, & ho esmo diria aoa capitle1 das naoa de Portugal, se foaeem chegada, & tudo isto lbe deu por h:l regimto asaioado por aoa mo. Neste tempo tinha ufolarim andado assentar em Pangim hl.a bombarda groaa de camara pera mandar tirar aos noasos quando ae foeaem, qoe bem Jhe parecia que no auii de tardar muylo: & eetaua na fortal~ muyta gente de goarni ~ E .porque ho goueroador saabia ia lo, mdou a N u o 2

q anio sempre

']0.3

DA .HISTORIA DA INDIA.

no vaz que partisse de noyte, & que ho Jeuassem toa. E partiose na trada de lulho: & empatelhdo c a fortaleza de Pangim, parece quc:l sentiro os irnmigos a -nao, & despararo a bbarda, & acertou ho tiro na na o, & deu no cabrestanle do conues' & le~oulhe a cabea, & matou htl dos nossos, & escalaurou outros. E todauia Nuno vaz passou auanle & foy surgir em hu poo antre Pangi & a barra pera ver ao outro dia por onde saya, & por Jhe ho tempo no dar.lugar pera sayr esteue ali ale 1neado Julho. E vindo hu dia no sPu parao de dar ~ezo ao goueroador da causa porque no saya, lbe me.teto da fortaleza dous pelouros no parao: & htl deles lhe leuou a fralda dhil caote q Jeuaua vestido, & no Jbe f~z outro mal. E meado luJho abonao~ildo ho tepo algua cousa sayo N.uno vaz toa: & iodo defronte do halu3rte da barra se ouuera de perder, por lhe tiraren1 deJe os imanigos ba bon1bardada; com <}lhe passaro Jlo costado da nao pelo aues, .onde algs dos nossos Tecolhio a toa do cabreslante; & deu hus estr~a que jazio sobe los alcatrates , de jazia h doente encostado .com que bo tiro deu no n1eyo .da nao, & 01 que Jeuauo a toa sollaro com medo ho socayro, & a nno ouu~ra de -dar costa se logo no acodir outros a to.malo1 & Nu.no vaz nilo pode surdir mais aute que ale defronte da goada, de surgio por se n1udar ho tempo supitamente, & ho mar tornar muylo grosso, tanto que: ho pilotoanoor
f)Ut3 hia e ln dous bateys das toas disse a Nuno vaz. que se tornasse & ele no quis. E vendo 'Fimoja. ho te~o to

forte sayose d,l nao & tornouse pera ho gouerna.Llor na sua cotia, nem tam pouco sayo ho Jlauio Dantonio de matos por esta causa. Ali esteue Nuno vaz surto a'e ho quarto da pr.tnla rendido, ean que rdeo ho vento a loes. te, & aloesnoroesle com que sayo s \'(Jltas : &, assi foy ate que e1n &e poendo ho sol aferrou A njaditta., & surgio. E ao oulro dia chegaro Antonio de anal<lS & .'Fimoja, que logo ee partie para AncoiA, . que,sam dalli

41uatro legoas, dde mandou dizer a Nuno v_az que fosse

100 J com Antonio de matos, & ele foy deixando os doentes Anjadiua, em 'fdilhes,. & em Ancol foy carregado Antonio de ntatos de muytos mantin1entos que 'fimoja tinha feytos. s. carnes de J)()rcos monteses,- & veados tudo salgado em jarras, & assi muytas galinhas, & muyto arroz: & disto se leuaua tamben1 muyta sorna aos doentes a A njadiua. E feyto tudo isto em quatro dias, partiose Nuno vaz pera Anjadiua, & por achar ainda os doentes muyto fracos se deixou estar, & mandou a Antonio de 01atos que se partisse pera onde estau~

LIVRO iii. CAI'lTOJ..o Xx~n11.

ho gouernador.

C A P I T O L O

XXXIIII.

De como ho gouernador se partio do rio tk Pangim.pe. ra Anjadiua , ~ do perigo que passou ao sayr da bar ra : ~ ele cmno chegaro ni.zps de Portugal.
sua gente prin1eyro que sayse ao rio c aqueles tnantl mentos que mdou repartir poJas naos. E acablldo ho IDeS de Julho COIDO n;lo se corria tamanho perigo na na tlegado da costa da lndia como dantes, deter1nioou de ae partir, & irse eoneertar a Cananor para tornar sobre Goa, & toma la: o que ento calou consigo sem dar con ta a nigu~. E vindos os .quatro dias Dagosto, eJe se par.. tio com toda a frota, que foy bem seruida de bom bardadas, assi ao passar por diante da fortaleza, coano por 'diante do baluarte da barra.: & por ser ainda ho te1npo alg tanto vereie eerrero as oaos muyto. risco ao sayr deJa, & milagrosamente lhe goardou nosso senhor frol delamar, (} deu muytas plcadaa na area, & ho cirria taanb tucou : &t. frot. da rosa .ficou em seco da INnda da terra firme defronte de Pangim. E porque a gente c& medo se que~ra sayr dela & deixala p>r perdida, ae. foy ho gouernador aneter nela ( por se no perder ) & muy.. to contra ontade de. lodosos fidalgos & capites da Ot
I

Que com sua chegada foy muyto ledo , pera refresc~r

'

_.

110

BA Kll'fORI DA INDIA

ta, que lhe fizerlo grandes requerimtos que se nlome;.


tesse. na nao, porque eomo fosse sabido em Goa virilo Jogo o1 imigoa eru 1eus parao1 , & Yer&ehilo em perigo de se perderem todos. Mas ele Dilo quia 88 nlo irae ' nao de fora da barra onde j e1taua, dizendo que por saluar aquela nao dei rey seu senhor pelejaria com quan toa mouros auia em Goa, & se aueoturaria a qual quer perigo, quanto mais que esperaua em nosao seobor que ca immigos nio auio dousar de Yir, porque bem sabiio

qui pouco auio de ganhar nisso. E metido na nao ea.. perou nela ate vir outra mRr com que sayo fora com a nao salua. E no proprio dia iodo ao cabo da rama ouue Yista de quatro naos de gauia que viohio demldar a terra : & estas ero de Portugal que parlirlo aquele anno, & era seu capito mor h fidalgo ebamado Diogo meodez de vasconcelos que el re_y maadau~ a descobrir Malaca, & erio seus capit4ea Balteaar da ai lua, Pero quaresma , & Ieronimo cerniche. E quando estas naos Yiro a frota do goaemador ti perto do rio de Goa & os da frota viro a elas, & li hio demandar a terra, -ouue grande aluoroo ani em h\ls eomo em outros <:uydando que fossem rumes: & todos 1e poeero em armas pera pelejar. E ho gouernador midou dizer per Louro de payua a Simio dandrade, Fernlo perez, & aos outros eapites que ainda hiio presas na 1ua nao, & debaixo de coberta (que asai o querio eles) que lhes pedia que subiaem peracima , pera I} cc1 aeu coneelbo ordeoa~&e de pelejar com aqlas naoa se fosaem rume, & eles no quiaerlo ir : respondendo que com qu ho goueraador ouuera eoaaelbo pera G8 prder fi eoe.ae ae ac&leJhase do l} auia de fazer, fi quldo coaeceu ll erllB ruma. eles 1e poeriA D08 1eu1 Ju~art-s a deJider as naos cW reyt & fario o C} apre fizerio ate JDOrer. E requerero a Loureuo de payua como secretario que fiaeaae hft aat do que lhes bo goueroador mandara dizer , & do q ele. ~apondjlo pera el rey de Portugal saber a verdade. B aiato forlo ccmhecidu aa 'JU&tro o que .erlo Porta+

LIYaO III. CAP1TOL8 2:ltDIII.

JJI

goesas polas cruzes das Yelas , & foy ho prazer. muyto grande etD todos. E Diogo rDdL~ fuy \'er bo goaero~ dor~ & lhe diae como- vinha de Portugal outra armada fie cineo 0808 pera a carrega,. de q era capito mor Jil dalgo ehamado Gonalo de siqueyra, & ero eeu1 capite8 Jorge nunez de liio, ManueJ da cuaha, Diogo ~ bo, &. Lou.ro moreno que hia por feytor de Cochim. E iado ho governador aa volta Danjadiua, foy ter coe.le Glalo de eiqueyra e duas naoa de sua conserua , q as oulraa duas Di chegauilo ainda. Coeata frota lama.. aha ae foy ho gouernador a Anjadiua, onde esteue obra de quatro ou cico diaa. E neste tempo lhe deu Diogo mdez as cartas que trazia dei rey. pareie,: em que lbe dizia que maodaua Diogo mendez a descobrir Malaca (se ai ada no era desoo berta ) & asaeo tar IA fey to ri a: & se ouueue di r a isso, mandaua ao gouernador que Jbe desse pilo-to l}.bo leuasae a Malaca, & asai lhe dea. se COBseJho pera o que auia de fazer, & ajuda ae fosae ~aeeenaria pera ho ex~cutar. E isto mesmo trazia Diogo mendez por regimento que mostrou ao gouernador, que despois de vistas as cartas falou oo Nuno vaz de cutelo brai)Co , c Garcia de sousa & com FrancisL"' aerro li Coro a Malaca com Diogo Jopez, que Jbe dia.. 1eB1em o que IA passara pera que soubesse o que auia de respder a Diogo mendez. E sat.ido isto mandou ajolar estes tres com todos 01 capites & fidalgos da frota,. IMi 01 qae au4aulo na lndia como os de Portugal, & perlte todos disse a Diogo meodez q lhe trouuera hua eartas dei rey aeu 1eft01!, em que Jbo eaeomdaua i} lhe di11ease ptarante aqueles fidalgos & capites <1 queria dele. Diogo mentiez resp&leo que ele era ca pi tio mr llaqueJaa quatro aaos, .em cuja .carrega el rtry aeu Bbor tinha parte, & a outra era de mereadores,. & h ia. pera fazer o que dizia seu regimento, como tioha di 1o. Em que lhe tambem sua alteza mandaua l} iDdo ter oade twteueae sea seBboria que lbe pedilse pi tolo, eon. aeJho & aju4la : & i1~ era .o. que queria Ir.. lhe pedi da

e-

li Z

DA B18TOlliA DA JNDIA

parte. de sua alteza, & da sua. Mandou to ho gouernador a Nuno vaz , Garcia de sousa & a Francisco serro que dissesse cada h por si o que acontecera Malaca a Diogo Iopez. E isto dito diue ho goueroador a Diogo m~dez, que bem ouuia con1o indo Diogo Iopez de siqueyra a Malaca com mais nauios (} os seus, & meJhor armado de artelbaria & gente, viera de l desba.. ratado c. Jhe tomar bateys, & gi!te que ficaua caliua sem ele poder resisLir aos imigo: q coano queria ele ir a .Malaca com quatro naos tilo podres como aa suas, & to mal armadas c artelharia de ferro & pouca gte : & pera lhe ele dar ajuda nilo podia ser por quanto virJba de Goa c a cabea quebrada, de ficaua hiia grde ar. mada de turcos, & se criaua hiia forqa muy prPjudicial pera h o seruio de Deos & dei rey seu seno r, a qual ele detern1inaua de desfazer nal}le vero,- & (} se bo ele quisesse ajudar nisso ele Jhe daria despois toda ajuda q podesse pera ho feyto de Malaca. O que pareceo muyto b a todos os l} estauo presentes: & Diogo mendez disse que ele no podia respder sem falar com seus capites: & pois todos estauo de caminho pera Cananor q l lhe respderia. E isto assentado, partiose ho gouernador pera Cananor. . .

C A P .I 'f O L O

XXXV.

De. como indo Frartcisco ptJJ1toja caminho de acotord pera trazer dom .Afonso tomou a JltJO meri: ~ tk como Duarte de lemos se pa,.tio pera a India.

Afonso de noronba seu sobrinho (nA sabdo ainda q era morto) que logo se viesse pera a lndia no mesmo nauio: & escreueo a Duarte de lemos se hi esteuesse a causa porq lhe n leuara a armada. E atraueasando Franciseg pantoja a(1uele go~fo 4& costa da India pera acotcM

E antes de suacoan carta sua, em Francisco paatoja ll partida mandou a fosse a acotor que escriuia a dom

LIV'RO lfl. CAPITOLO XX:!V.

113

ua ca tormenta' porque tanlb eJn algs fardos que se tomarilo, se conbeceo <1 era roupa de cambaya, mandou ento FrAcisco panloja pelo rosto dos fardos, & foy to.. par com htln nao muyto grande qu" parecia ser doytoeentos .&.oReis, & era dei rey de Cambaya, & auia D<h me nu~ri: & era a mayor nao tj andaua nactle golfo, & muylo nomeada por sua grdeta em muytas parles, & carregaua tanta mercadorja, que nlo hia penhna v~z 1t Ormuz que no pagasse de dereytos na alfandega de vinte miJ xarafins pera cima, & andaua por capito dela hi meuro chamado aleclo parte dei rey de Cambaya, & t'l'azia consigo muytos anercadores honrados, & rnu}yta gente de peleja. E a nao tinba ho masto cortado '1 Jho cortaro os mouros com a torntenta, & andauo to cansados c . os trabalhos'" dela, q corno lhes Francisco p:ltoja mandou tirar logo se renderilo. Tomada esta nao Francisco J)8Dloja se foy coe la a acotor, onde achou Duarte de lemos i} hi iuernara, & achou por capito da fortal~za a Pero correa hirmo de Diogo correa q estaua catiuo Cbaya, porq falecera Pero ferreyra fogaa q era capito, & J>or Antonio ferreyra seu sobrinho j era alcayde mor, cuja era a subcessam da capilania estar doente Jha no deu Duarte de lemos, & a deu a Pero correa. E aqui soube Jlrancisco pantuja como no Abril passado partira dom Afonso pera a lndia, & os ou..tros q j disse, & todos teuero, l) pois l nilo erlo q. se perderilo no mar, porque Aleco ho capitlo de n1eri n dizia como eatauilo cat;uos em Cambaya. E vendo Duarte de lemos a nao ~ Francisco ,,antoja trazia, & fJabendo qulo rica era quisera a mildar descarregar na feytoria: o <l Proisco pant~ja contradisse, & se aqueyxou muyto ;I dizendo q aquela nao no pertencia fey~ toria dt- atotorA, R ele lha podia tomar pois nil era da ua hMeira, se n~ da .do gouernador Afonso daJhuqu~rq.,
TO MO III. 1.,

rA, lhe deu hii grAde temporal, & durando ele forlo viatos no mar nuytoa fardos: de roupa: & logo pareceo a Francittoo pantoja lJ: era algtla nao de nouroa que alija

114.

DA Hl8'1'01l1A DA. llfDIA

k que a ele a auia de leuar fazdo eobriaao graudea requersmentoe & proleslaqftea : a li Duarte de lemos reapondeo que tamb ele era gouernador & ca 1>itio mr do cabo de Goardafum ate Cbaya, em cuios limites ele tomara aqla nao, & por isso ll a ele ~rt~cia: quanto mais l} ainda ii nlo fora ca1ti1Ao mr 4t 'l el rey 1eu seflor 1nandaua que na mais perto fortaleza doode ae tomaua a preea 1e lregasae, & ll ele ho fazia aui. E midou descarregar da nao o il lbe n1elhor pareceo, & bo mai11 c os catiuos deixou nela pera se leu ar A ln dia: pera de se partio logo pera !r pt'dir a armada a Afonso dalbuquerque, porq bem vio pelo ll lhe ele eseriuia,
&, pelo que soube de Goa

no ajuntaria ho gouernador to cedo coele , nem lhe mandaria a armada. E partindo caminho de Caoanor, leuou consigo seu hirmo gaspar elo, & Fricisco ptota.

q ae

C A P I T O L O XXXVI . . Dalgtu cousas ij se .fisero na coskJ do MtJIDbar ucl14 ho gouernOOor em Cananor : ~ como chegou DuarK de lemos a Cant.1nor , ~ foro sollos, Simo dandrade !f- os outros. Cmegado ho gouernador a Canaoor., sem sayr terra mandou Jogo ~i mo dandrade, & os outros presos que ia di1se a Rodrigo rabelo capito da fortaleza, & i} os
aio deixasse sayr dela sem seu recado, & todauia no deixaua de trabalhar por t'ecciliar co.eles o q eiPs no querio, & respdio aempt'e a que lhes nie10 falaua q alo erlo eles 01 homh q 1e auilo dagrauar por muyto& grandes erros, quto n1ais por tio peqnoa como fora o que fizerAo: & que no fieario na lndia por nenhii pre. 9>, se no q se auilo de ir pera Portugal. Do q.u~ peaua muyto ao goueroadtlr por eles sere hom anti~os aa lndia, & sabiilo muy b as cousas dela, & erilo muyto pera mandar & aconaelhar como eapities prudeales,.

116 & pera pelejar como caualeyros muyto Psforados, qu tudo tinho quando era necessario: & por isso ho go. ueraador sentia muyto estarem agrauados dele, & que rer&e ir em tpo q tinha deles neeesaidade grandisaima. E chegado ele a Cananor despachou logo pera Cochi a Bastio de miranda pera ir l correger a gale que fora Dantonio dalinada que por ser morto lha dera: & asai mildou a Nuno vaz de castelo branco que fosse mnn dar fazer na sua nao as obra mortas que lhe ainda faJeeiil.o, & entrtagoulhe dessas molheres que ti-nba das que tomara em Goa , pera que as Jeuasse a Cochi , & se apousentassem hna torre da fortaleza, & teria cargo delas hO. Gonalo afonso mealheiro. E indo Nuno vaz a lrauez de Cal1cut, achou leronimo teixeira, & Jorge da silueira que hiilo em busca do gouernado-r: & sabdo que ficaua em Cananor torlse J. E chegildo ho gol.iernador, midou prender a Jorge da silueira, & lhe tirou a capitania da nao, porque contra seu mandado se fora inuernar a Cochim , & lhe Jeuara muyta gte, de l} deapoi teoe grande necessidade no cerco de Goa. O q I~ ronimo teixeira sentio grAdemfe por ser notorio que por seu induzimto fora Iorge da silueira inuernar a Cochi, & por isso & poJo passado que fizera em Goa quie dali por diante mal ao gouernador: & tamb~ chegou a Canaaor Francisco marecos no nauio bretito; l) vindo cli ho Mariebal nito passou & inuernotl A Moambique, & ani se hia ajtando pouco & pouco grde frota pf-~a bo goueroador tornar sobre Goa como determinaua, & pera il80 se aparelhaua quanto podia. E porque en~retan to olo partin llS naos de Calicut c pintta pera ho mar ro%o, mdou goardar a sua costa a Simo miz cal deira, al}te ~ caualeyro do tempo do viso rey, & deu~ lhe pera isso dou& nauios' de l} ho fez capilfto mor: & pedio a Diogo rudez de vaaecelos de qu ja tinha prazme de ho ajudar no feyto de Goa, que c as nAos de sua capitaaia anda~ae darmada de n1onfP. deli n te Ba t ica I, pera tomu algas naos se aaysem d~ Goa pera qu,1.Jq uer p 2
LIVRO III. CAPITOLO XXXVI.

l-16

DA- HISTORIA DA .INDIA

parte. E qulo bi uou no achou nada em que podesse fazer presa, & Simo marliz .si que tomou hua nao de Meca n1uyto rica, en1 q se acharo muytas peas de grande precco, & suma de moeda assi douro como de prata: & anlre os catiuos que se nela tomaro foro dous judeus q despois ho gouernador fez Christos, & a hil foy posto noute Francisco dalbuquerque, & ao outro Alexandre datayde, que sayro muy bolis hom~s & seruiro de lingoas. E pera anelhor goarda daquela costa mandou ho gouernador a Garcia de sousa que c out~os dou.s nauios a fosse goardar em outro cabo desuia~ do dde andaua Si mo marliz : & leronimo teixeira por dar desgosto ao gouernador meleo e cabea a Garcia de &ousa q no era ~ua honra ir de aodaua 8in1o n1arti~, que lhe nit auia dobedecer. E conseJhoulhe que assi bo dissesse ao gouernador, & foy coele a iseo , & ajudauao tanto q parecia ser n1ais ho caso seu que de Garcia de sousa. E enl~deodo gouernador a cilada dissi!flulou , dizedo a Ieronimo teixeira q pera que falaua obedie. cia pois Simo marliz andaua em b cabo, & Garcia de sousa auia dldar e outro, q no auia necessidade de mais q de tomare muytas naos. E insistido leronimo teixeira, bo gouernador ho mdou ir, & ficdo soo c Garcia de sousa desfezlhe a opinio que tinha, & fez q fosse onde ho mandaua: & ele por h cabo & Simo martiz polo outro tomaro algas naos, & por isso no partirilo pera Meca outl'as muytas que eslauo pera partir. E ern quanto assi andauo na fi Dagoslo ou na trada de Setebro, c.hegou Duarte de leanos a Canaoor: & posto i} a sua capitania no tinha Yigor rio lndia, & soube que estaua ali ho gouernador n quis tirar a sua bdeira de capito mr, o que lhe foy tachado. E c tudo ho gouernador lhe fez ho mais cortes & hrrado recebimento que pode_: & como Duarte de lemos sabia da Jlrisaan de Si1no dandr1de & dos outros, pedia ao gouernadur que os 111.dasse soltar, porq ele os queria ir ver, & no queria veios como &flresos. Ho gouernadur .

ao

a1da li m4dou tanias, se, &

nlo eoete os soltar & ouue os por restituydoa suas capiaaluo a Iorce fogacca por~ a descortesia q lhe dismd611 -ho soltar aobre sua menaj; & os out roa aceitaro as solturas, & no os capitanias, dizdo q sa auio dir pera Portugal , & por isso as n l}rio.

LIVIlO. 111. tAPlTOLO" XX~II. tinha ~atada de os solta-r s recciliar

1 J7

c A

p I T

o L o XXXVII.

De como soube Duarte .de lemos q drey mllau~ ~ ' ' foae pwa Portugal: ~ de co1na ho gouernador n1dou r~ct1do a el rey de Cambayasobre 01 atiuo1 que ttnka~

Despois

bo gouernador cata a Duarte de la-o mos da causa porq se no fora ajuntar coele. E con1o todos os c a pi les da Jndia, & fidalgos <i andauo nela , lhe conseJhauo <i. tomaste sobre Goa,& a tomasse; as Do que se Jterderia a lndia: & que Diogo mdez de vasccelos i) bia pera Malaca tb Jhe dizia que bo ajo-' daria: o que pareceo b a Duarte de lemos. E per mais rati6ca41io fez bo gouerna4or outro conselho que Duarte de lemos Joy p~este, em q 1e ataentou por to:.= dos que viata a necessidade que auia de ~ to1nar Goa; & a q ho gouernador linha de g~te pera esse feyto. E por quto a mouio pequena pera Malaca , li he o~ z~bro era dahi a quatro meses: & Diogo 1n~dez aui desperar por ela, que ajudasse ao gouernador no feylo de Goa. E a sua ida pera Malaca seria no Abril seguinte q era a mouo grftde & a melhor : & isto c condi~ ~lo ll ho gouernador lhe desse .a .eaae tepo tudo aquilo de que teuesse necessidade q Jhe podesse dar. E assi lho prometeo bo gouernador: a qu tamb ali promefel) Duarte de lemos l) ho ajudaria no feyto de Goa, & asai todos 01 capites das nana de carga. E coni t.udo ho go.. uemador lhe nlo quis dizer sua deteratJinao ac&rca de Goa, por(l nilo queria (j ningu antedesse que des~j:au& e a tomar, porl} 1e temia <} se J1o entdesseiD qu~ Jnuy

di~to deu

'

118 D& IIIITORI DA. INDU toe por lbea parecer lllbe .daoaulo ho nllo llrerilo ajudar, & por i1ao encobria tanto sua determioalo~ C} nos cselhos no fazia mais que propor u caueaa que auia pera se tomar Goa , & no daua seu parecer n aasinaua, mas fazia assinar ao1 outros os seus: & de tudo ml.daua fazer autos pelo secretario pera que nigu podes se negar o <i tinha dito & assinado. Neste tempo se tinha dado a conhecer ao gouernadQr Ale.co capito da nao meri por parte cleJ rey de Cbaya & tralaua coe)e per meo de Francisco pantoja amizade ~ paz pera el rey de Cbaya c condio i} ho solta11e: o que ho go\)ernador no (\ria, porq esperaua que sem isso auia el rey de Carnbaya de querer p~z coele por inlercessam de Meliquiaz, q sempre se mostrara seruidor dei rey de Portugal, & que Aleco se resgataria por dinheiro. E nisto soube dos nossos q estaulo catiuos Cambaya, & pareceolhe (} seria algtl dele~ d Afonso seu sobrinho (por atda no saber q era morto) & por isso comeou ile J~r mais mo pela amizade que AlecAo requeria pera ver. se poderia auer por ele os caliuos, dissimulando que nlo sabia li estauo caliuos, ne Aleco o queria descobrir por ol auer rezo pera se troca r, porque no queria ele resgatarse se ni por ami1ade, & sobrittto nuue cartas dei rey de Cibaya pera ho gouernador. O que sabendo Duarte de lemos se mostrou muylo quei:xoso contra ele, dizedo que lbe tomaua o li pertcia a sua capitania & perantele disse a Aleeio que ele era capito mr de Cambaya: & por is10 a ele, & n ao gouernador auio de ser dadas as cartas , & coele se auia de fazer a amizade, & aasi outras palauraa muyto soberbas (} ho gouernador dissimulou por amor que a capitania de Duarte de lemos cbegaua ate Cambaya, & por t~porizar co~Je que lhe dei.,asse a armada ate tomar Goa, & disseJhe. Tiremoa nos os catiuoa que l temos, & deixemos agora ea&eJI mandoa: se me el rey de Cambaya aqui t por vezinho, & sabe li teobo naoe, gte & poder dei rey. meu deftor., olo sera bo que. fauo-

reais vos este feyt o , & q jbe te.pldamow tle m aneyra. 11 ajamos os: Cbristloa fora .. die aea poder. E tedaia Duarle dP. lel008 aperfiou RtJy: menAoorio, l} ele era c~ pito mr de Chaya, & 'JUS pert~cio aa cartas,; &, coete ae auia de faat~tr a atwtizati, & despoi1 de feyla eltt tiraria os catiuos. E agastado ja bo gouernadur d~le 7 Jbe disse q no ate -CAbaya , mas que ate Goa Jhe deixaua seu JJOder: lJ. lhe rogaua muyto ll Jhe castiguae oa mouros de Goa , (} lhe derAo nuytos couces no pesco-o: & coisto se n tomou oenhila ccrusam neste negocio. E o. gouernador aofreo tudo isto a Ouarle de lenaos, & outras muytas sobrAarias ll lhe fazia, asai pola QUI& ll digo COIIIO poJa proUiaiD ll eJe tiaba de Nr 88 pitlo ate Cbaya, & nio queria \Ue pareeease ll- deiObedeeia aos mAdados dei rey aeu aeftor que se ele pre saua de goardar ao p da letra. E eomE!Cfldo daoer desgostos antre ho gouernaclor k Duarte de lemos, chegou hna oao da con1erua de Galo de siqueyra, em q veo lla via de cartas pera o gouernador, lt \'oha nela ha pera Duarte de len1o1 , que lhe el rey mandaua ll ea... tregaeae ao gooerpador a armada ttue trazia, & se ol88 pera Portugal, ~ outra earta ao gouernador l}lhe desse barcaccio pera ae ir pera Portugal. E coette recado ficoo ele tperadn, porq dtee oio auia 'JU ho aofre11e"' Bem ho gouernador podia eoele. E nAo se lhrando ele do passado n!o deixaua de ho tratar to h&rradamte tomo dao1es. E cuydldo q todauia .quiseaae ir eoele a Gua como tinhil assentado, dis1elhe ttue no descobris se a ningue que el rey bo mfllaua ir pera Portugal, & que ele tambem ho faria asai, porque a gte que tra~ia lhe nl desobedeceue , & fosse coele a Goa em hii cor po eomo andaua, pera que fosse mais brradam~ote : o fJOe lhe ele teue DJuyto em mere~, & ho ouue por gran de boora. E wendo1e bo gouernadur desembarat;adu- da njeif(lo de Duarte de lemos apre8800 mlris ho ec.-rto da annada pera ir a Goa, &. ~neretto tornou a falar

LIV80 III.' C!A.I1'M.'O:Jazwtr.

119

eom Aleolo aobre ho negocio que d&l'8 ltrazi-. pera vef"

]10

.I,1Y1118'POBIA DA

~IJIIIIl

se ~podia auer os. ciatipoa a se11 troco, & pera isto rogou a h chatim gtiQ morndor em Caaaoor, que lhe fosse com reposta .s cartaa del rey de Cambayo, em que lhe respondia que foJg,ria, oom.!sua amizade., & pedidolbe os _catiuos a troco Daleolo .. E eocotuendou n1uyto ao c bati que soubesae os nomes :dos catiuos, & quantos erlo: .& Alec!o escreueo .tatn~tn sobrisso a el rey de Cambaya. E cosles: recados se' parlio :ho chatioa , & o que fez se dira a diante.

C A P I .TO L O XXXVIII.
..

De como h prncipe tk Cocht qt'e andaua leutado 1a-. bda que era morto ho rty velho que estaua no pag~ . de , pedia ho reyno a el r~y de Cock que mlo r~yna ua , ~ de coma q~rendolho el rey de Cochim etJtrtgar lhe foy contrariado pilos nosaos.

P auando isto Ca~anor, morreo Cocbi a}le ~ ve.,

lho & leal amigo dos Portugueses lJ. fdra .rey ~ ~po de Duarte pacheco q eetaua metido Do pagode. E segdo seu costume como ja_ disse ho rey lj_ r.eynaua era obrigado por ley a 1neterse nele & deixar ho reyno ao q auia de ser .rey a pos ele, que era aquele principe :. que quando el rey de Calicut. foy sobre CJOchi ( por lhe el rey nio querer entregar os nossos q lhe deixara ho cctnde almirante) no quis ajudar el rey de Cochi a defender ho reyno, & Jancconse c el rey de Calicut q lhe prometeo de ho fazer logo rey, & dali por diante sernpre an-. dou c el rey de Calicut chamdose principe de C)chi. Este aabedo como ho rey lJ. estaua no pagode era falecido 111andou dizer ao l} reynaua , q segudo seu coa tum e se fosse meter no pagode, & lhe deixasse ho reyPo: & em lhe mddo este recado foyse meter c alga gente de guerra que linha jita na ilha de Vaypi, & fez,. se forte em hil pagode q bi esta, dde tornou a mdar a el.rey de Cochi ~om~mo .recado por algtlu vee .de

feytor, & alcayde & assi 808 outros ofliciaes, q dero cata de tudo a Bastiio de mirauda, & a Nuno vaz de castelo brico, q praticando sobre o l} fario naquele negocio, determinaro de per todos os modos que po. desa toruar que ho princape nil fosse rey de Cochi n entrasse uele, & aobrisso ho matar por quanto lhe no pertcia ho reyno, & tinha perdido ho dereytp dele porlJ. fora tredoro a el rey, cujo sucessor era e ajudar ctrele a elrey de Calicut qudo destruyo & queymou Cochi, matando primeyro a tres herdeiros do reyno: & a fora isso se ele fosse rey poJa amizade que tinha c el rey de Calicut ho auia dajudar, & fauorecer ctra os nossc,s, & assi ho disseriio a .e) rey de Cochi, q folgou Jtluyto coisso, & bo indaro tarnbe dizer da propria maneyra ao pricipe, l} no deu nada por suas ameactas, mas tinha jta sua gete, & trabalhaua quanto podia por entrar em Cochi. O que sabido pelos nossos, determinar de goardar os rios por de e1e podia ir. E foro a esta goarda Nuno vaz de casteJo branco, & Bastio tle miranda ensenhos bateys armados dartelharia, & be fornidos de g~te darmas , & corrio aque)~s rios de noyte & de. dia. E vdo el ~ey de Cochi como ho principe insistia tanto auer bo reyno, & sabia q por seus costumes bo deuia dauer se hua vez entraua nas suas casas, porq logo ele & os seus regedores, & vdores da fazeda lhe auio dobedecer por r~y, mandou lhe cometer pelo Caymal de Palurte seu vdor da fazeda, q ele lhe daria reda c que se manteuesse hradanele t.le quisesse tirdo Coe hi, & q desistisse de 1pedir ho re~yno: & ho pricipe no quis, tes lhe mdou dizer q lhe despejasse as suas casas, & lhe dt'ixasse ho reyno q. era seu de dereyto segiido seu cus lume. E coesta reposta ficou el rey mu:yto trist~, & Jogo d~spejou as casas & s,e mudou pe~ ra outras. O q sabido pelos nossos se for Jogo a ~le Nuno vaz, Basti() de miranda, & Diogo pereyra q era escriuo da feytoria, q se chamaua ho n1alabar dalcuTOMO III.
Q

q e] rey

LIVRO til. CAPITOLO XXXVIII.

) 21

estaua muyto agastado, & mandou ho dizer ao

mor,

"

12~

J)A'liiSTORIA DA INDIA

nha, qu_e sabia n1uyto b a Jingoa: & quando _cheg'aro a el rey de Cochi acharo l} eslaua coele el rey da pimta c muytos frecheiros & adargados. E el rey qudo os vio mostrou coetes muyto prazer& lhe fez muy alegre recebin1ento, & lhes deu conta do q_ ho principe res pondera a seu recado, & como ho estaua clando ao rey da pimenta: ent~o lhe disse Diogo pereyra q por Pssa causa vinho ali. E lhe dizio da parte de] rey de Por. tugal, & do seu gouernador da ln dia q ele ae tornasse .pera sua~ casas, & as no deixasse, n fizesse cta l). em Cocbl auia dauer outro r~y se no ele, & os <J. decedessem dele por dereyto: por'l. pera isso era ele rey por el rey de Portugal, & coroado por ele. E q bo tira no q- queria vsurpar ho reyno, n tinha dereyto nele poJas rezes q lhe ja der!o, & por isso jurauo por seus jurametos verdadeiros q ho auio de matar onde quer q podassem ..Ao q el rey respdeo q ho tomassem viuo se podessem , & ho no matassem : ~ ho 1nais lbes agardeceo m.uy lo, & Jhes o(f,eceo gele se a quisPssetn pera os ajudar. E vdo el rey da pinlta esta atnizade dos nossos com el rey de Cocht, cfirmou de todo a i} tinha eoele, & lhe deu obediecia de seu va-ssalo c juTanlento de ho ser sempre, & isto por amor dos nossos: & de tudo se fez hua escriptura que assinou. Isto fe)"lO tornaranse BastiAo de ntiranda & Nuno vaz a goardar . 'f)S rios: e ao optro dia poJa rnanhail ficou Nuno vaz de s chama ho .peso & Basti de mirAda foy da outra b-da do rio de Crganor.. E estando ali Nuno vaz vio vir eontrele h tone grde c hi' sombreyro aleutado: & euydildo que fusse ho pricipe, foy logo catra ho tne, & .ror fora ft. Z q se dete&Jesse, & soube que bia neJe h sefior de Paliporto: que vi$to por h Christo da terra que hia e Nuno vaz pera conhecer bo principe, lhe disae que era aquele. senhor, & ounera ho Nuno vaz de n1atar, se no fora por h ii dos seus retneiros, que affirmou n ser aquele ho principe, se n b St'fi.or de Pali1

porto. E Nuno -vaz ho deixou ir, sabdo prin1eyro dele


I

-l'!l como ho pricipe ficaua no pagode de Vaypi c tudo prestes pera se ir meter Cocbi, & 6ca.ua coele ho Mangate caymal, & tamb ho Nambi de Parau que se fieaua ~mbarcldo pera ir visitar el rey de Cocbim, por aer grande eeu amigo: o que cuydou Nuno vaz que se ria manha do principe pera c ho nbi meter gte em ochi pera ho ajudar, & por isso indo na volta de Vaypi de topou c ho Nbi q trazia consigo trea tones de guerra carregados de gele, no bo quis deixar passar c aquele aparato, dizdoJhe que a cousa no estaua pera deixare entrar gte estranjeira em Cochi, que se ele quisesse ir acpanbado de ale trita nayres l1 ho poder;a fazP..r, & ho Nbi no qria, & quisera for<(adamete passar aute, ao q lhe Nuno vaz resistio. E nisto ouue tanta detea q foy recado do NilbiA a elrey de Cochi, q mdou dizer a Nuno vaz per Candagor, li. Nbi era seu amigo, l} lhe pedia q ho deixasse paasar, do l} se Nuno vaz agastou muyto vedo ho pouco recado que el rey tinha em Cochi a tal tpo que assi deixaua elrar nele gete: & disse a Cdagor i1 se el rey queria csen-. tir q enlraese e Cochi pera ho despoer do reyno, q ele n os outros nossos ho no auio de casentir: & se el rey queria d~sistir do. reyno q eles ho sosterio ate ho mandare dizer ao gouernac.Jor que hiria tomar posse de le. E ctudo Cdagor insistia que deixasse ir ho Nbi eom toda sua gele: o que Nuno vaz consentio, c tto que CdagorA ficasse em arrefes ate ho Nbi ir a e)... rey & tornar. E sabedo ho principe a goarda q estaua Do catninho por de ele auia_ dir pera Cochi no quis ir acselbado dos seus, & tornouse a recolher no pagode, de os nossos n fi)ro por no tere gele c que ~podes.. . s pel~jar coele. e terra ~ & por isso acordaro q eles & elrey de Coebi escreuesse ao gouernador o q passaua, pedidolhe que acodisse Jogo, & assi ho fizero.
LIVRO III. CAPITOLO XXXVIII.

124t

DA HISTORIA DA INDJA

C A P I T O L O XXXIX.
De como ho gouernador chegou a Cochim, ~ ho prncipe aletiantadO Jugio de Vayp'i com seu medo: ~ de conto nenh dos capites q auio dir pera Portugal quisero ir com ho gouernadOr a Goa, ~ do que dizio con'rele. Sabido isto pelo gouernador, embarcouse logo na nao de lorge da siJueira, & partiose pera Cochian leuando cons1go a Gonalo da siqueyra, & assi todos os outros eapites <1 auio de ir aquele anno pera Portugal, saluo a Duarte de Jernos que ficou conl a outra ar111ada da lndia co111 todo seu poder & mando_, pera q teuesse tudo prestes, & fossern a Goa em ele tornando de CA>chi. E chegado ho gouernador a Cochin1, ho alcayde o1or & os l)Ulros Jhe dero cla da afronta em que estaua el rPy de Cochi por aanor do principe aleuantado que lhe pedia ho reyno. E o que Nuno vaz & Bastio de mirda tinho feyto na goarda de Cochim pera ho pricipe se no meter de posse do reyno, & co1no estaua no pagode de Vaypi. El rey de Cochirn como soube que ho gouernador era chegado ho foy Jogo ver, & .lhe ctou ho trabalho ern que estaua, pedindolhe estreitamete que ho liurasse dele. E antes que lhe ho gouernador respon'lesse, quisera q lhe fizera el rey de Cochi duas cousas que in1portauo muyto ao seruio dt'l rey seu senhor, . & ao proueito de sua faz~da, & a quietao de {"ochirn: a ha foy que visto qutos rnaJes os mouros de Cochim coauetio contra os nossos consentisse que el rey seu senhor teuesse jurdicl.o sobreles, & com aquilo ele uesn1o ficaria n1ais senhor deles: a outra foy que mandasse aos n1erca(lores de Cochim que dessen1 na feytoria a pimenta por cobre, & 'JUe ho deuia de fazer, pois por causa da .nossa feytoria ele tinha dobrada renda que dHntes. E dan1bas se e) rey escusou mostrdo como ho no JlO dia fazer. E por ho gouernador estar de partida nlo a-

LIVRO III. CAPITOLO XXXIX.

pertou muyto sobri~so: porem pruan~teo a el rey Jiurar da fadiga em <} estaua, affirmandolhe que no auia de consentir que oulr@ fosse rey d~ Cochi se no ele, &_ que ele ho ajudaria, porque assi lho mandaua ~I rey s~u senhor, & no foy nece~sario fazer ho gouernador nada contra ho principe, porq corno ele soub~ que bo gc,uernador era em Cocbirn se retirou logo pera den~ro das terras dei rey de Calicut, de os nu:)sos no podio ir. E sabendo ho gouernador dei rey de Cochim, & dlJ rey da pimenta como auia carga pera as naos daquele anno, & pera as li. ficaro do outro, & pera hua que trouuera Duarte de Jemos: tornou a propor ean conselho c os fidalgos & capites as causas Cj auia pera tornar Goa, pera ver o lj lhe dizio. E e)es dissero o q tinho dito, & assi ho assinaro: & ho mes1no tornaro a dizer em outro conselho, que sobrisso ouue. E despois que assinaro seus ditos, disse ho gouernador que a ele tbem parecia muyto be1n ver se podia to1nar Goa, ou ao menos queyruarlbe a frota quando a no podesse tomar: & despois de assinar seu parecer disselbes, Em cousa to certa como he crer que cada h de vossas merces tenl tto cuydado do seruio dei rey meu se.or como das suas cousas proprias, & que assi ho faro, parecia escusado lebrarlhes que bo fa<to, especialmente yendose to clar~mente que lhes Jen1bra, como parece nos conselhos que me dero tantas vezes que to1ne Goa, tir,\do sempre ao fito que tomada seria grande seruio dei rey n1eu senhor, porque no se to1nando perdersehia o que t g(tnhado na ln~ia. Mas quanrlo vejo q este conselho no vem nconJpanhado d()frecitnento de suas pessoas, & gente de suas capitanias flera este feyto, pareceme anuyto necessario len.braruos senhores CJUe a gente que eu . tenho no he cousa nenha pera hi\ feyl.o to faanhoso con1o este: & porque \los no parecta que falo de graa, eu no tenho muis que nlil & duzentos hon1es, duzentos & cincot.a das naos de Diogo m~ndez, setPnta da nao de Iorge N unez de Jio, trinta & seys do nauio de Frao-

126 de ho

. ....

126 _ . DA ~ISTOJ.IA D~ INDIA eisco marecos, quarenta da nao ~e Puarte de leJno, & oem malabares os outros sam da ordenan'ia da lndia. E estes como digo he cousa 1nuyto pouca pera cometer ba cidade, de que agora sahi desbaratado que ha destar apercebida pera se defender da vingan~a que sabe que auemoa de querer tomar, porque este credito temos Da lndia. E se eu for pera isso, & por falta de gerrte no poder com sua resislencia , per<lerscha de todo o que el rey 1neu senhor tem ganhado na lndia, com vir a luane a grande armada que bi faze os turcos, cujaa fustas ja no deixauo nauegar as naos de nossos amigos, & por isso eu fuy a Goa & deixei a ida do estrei -to. E a fora esta armada dos turcos que he to boa gen~ te de peleja como eu sey, faro Jogo corpo coeJa bo ~ der dei rey de Cambaya, ho dei rey de Calicut & ho <IQ gro soldo, a que nenhi nosso podera resistir, os quaea todos esto liados & confederados pera nosdeitarem fora da lndia, & com eu ir a Goa, de maneyra qu~ c aJuda de nosso senhor a tome desfarseha esta liga, porquE' ho abayo ficara destroado, & ho poder do soldo, n ho dei rey de Cainbaya, ne ho dei rey de Calicut ni\ tero onde se ajuntar, nem onde f~o corpo, porque no tinho na lndia outro .lugar mais proprio pera issq lj Goa. E pois senhores vedes ho pro & ctra do seruio dei rey n1eu senhor, da sua parte vos requeyro, & da minha pE'O muylo que me ajudeis ne11te feytocvossas pessoas, & com vossa gente: porque a fora fazerdes o que soys obrigados ao seruicco de S. A. ganhais Juuyta honra, que sem duuida sera toda vossa porque com vossa ajuda despois da de nosso senhor---se fara este fey to to honrado que mais nilo pode ser. A esta pratica do gouernador rcspdeo logo Galo de siqueyra: di~endo que ele dera sempre de si anuyto boa conta DO& carregos que lhe foro encomendados, & l} ele nAo fora lndia pera pelejar, por isso que no auia dir a Goa. E tambem que as cousas da guerra ero in.certas, & muytas vezes sabia ho fim delas b desuiado do que .a

XrKiX. 12? cuydaua, & se gastaua mais tempo em se fazer bum feyto do que parecia antes que se comeasse, & asst poderia ser naquele, & l1 se gastaria ho tpo da partida pera Portugal, & ll inuernario na lndia ou em Mobique no f1 el rey perderia muyto, por isso que no podia ir a Goa. E ho n1esn1o dissero os outros capites,

LIVRO III. CA~rroLO

no lhes lembrando o que tinbg prometido ao gouerna dor que irio coele se fosse a Goa, parecendolhes que no fosse: o que lhes' ele trouue a n1en1oria, & disse lhes q ho ftyto de Goa prazendo a nosso senhor se podia a cabar ate a entrada de Dezernbro, & que ate a fim dele era ho verdadeiro partir pera Portugal, & que entre tanto que eles fossem a Goa ficaria recado ao feytor de Cochim, que com ho alcayde mdr Jhes carregasse as naos, o que se faria facilmente porque auia carrega em abastana. E desta rnan~yra em chegando a Cochim da vinda de Goa se partiri logo. Porem corno os capitAes no desejaullo nada a honra do gouernador, & lhes parecia que naquele feyto lha ajudario a ganhar nca quisero ir coele por Jtaais que nisso insistio con'i gritdes requerimetos. E vedo CJUe lhe no aproueitaua nada, deterninou de se tornar a Cananor, & encoauedou a carrega a G((alo de siqueyra; que deixou em seu lugnr pera tJUe a fiz~sse c Antonio real alcayde n1oor & feytot de Cochm, & mandoulhes l} se carregassen1 primeyro as naos que ficaro na lndia do anno passado. E isto ordenado mandou chamar todos os capites que anio dir pera Portugal, & perte Gon<;alo de siqueyra & outros tidaJgos Jhes disse, Senhores eu vos requeri da parle del rey sueu senhor, & pedi rnuyto por merce da minha que fosseys con1igo a Goa por itnportar tanto a seruio de S. A. como 111e tendes dito: digouos q_ me vou embarcar pera ir a Goa com a.iuda de nosso se~hor, quem me quiser seguir sigame. E logo se foy ernbarcar na gale de Bastio de mirda, q ainda no est.aua be acabada de concertar, & assi cotno se embarcou sayo poJa barra fora, no indo coele mais q lorge da silueira na 11ao bo

l 28

DA. HISTORIA. DA. INDIA.

tafogo, que Jbe ho gouernador deu pera ir aquele anno pera Portugal, & este quis ir corn ho gouernador a Goa, porque vio que auia tempo pera ir & vir. E chegado a Cananor achou Duarte de lemos muyto fora de ir coele a Goa, como lhe prometera, porque entre tanto que foy a Cochian no faleceo quen1 andasse a Duarte de lemos com a cabea ao derredor, & lhe dissesse que p~ra que queria ir a Goa ganhar honra pera ho gouernador, que Re ele fora capito moor como era dantes que fora bem ir: anas capito raso que ho n deu ia de fazer, porque . ho gouernador no ho auia de deixar ir da maneyra q lhe tinha prometido, nem auia de fazer cousa algna por seu cselho, antes ho auia da bater. E neste conselpo foy culpado leronimo teixeira, & no abastou mudarese Duarte de lemos & outros capites q estauo Cananor, mas fazi todos jiitos conselho, contra o que ho gouernador tinha determinado sobre a ida de Goa, dizendo que era impossiuel tomarse por sua fortaleza, & por estar nela grande multidlo de gente, & que n~ seruia de nada to1narse pera o que cotnpria ao seruio dei rey: & posto q a ho gouernador tomasse, que a tornaria a perder como fizera da outra vez, & que eles no que- . rio ficar cercados, & perder a viajem pera Portugal, & zbaulo muyto dai} la ida, & dizio muyto mal dele: & escarnecio de Diogo mendez de Vasconcelos , porque deixaua de ir a Malaca fazer seu proueito, & se h ia a perder cooJ ho gouernador, & se fiaua en1 suas palauras. E to danada andaua a cousa pera estoruare1n q ho gouernador no fosse a Goa, que foy dito ao secretario e segredo per leronimo teixeira q dissese ao gouernador q diogo medez lhe queria fugir pera Malaca c os seus capites. E isto era metira, & por ta1 lho teue ho gouernador quando ho soube, & dissimulou c ho secretario. E "edo estes l} n: podio estoruar a ida do gouernador, amotinaro b . quinhentos homes dos que auio de ir coei e todos sos, & os melhores da I ndia, que qu~do ho gouernador s ouue de~barcar ficaro alapar-

LIVRO III. CAPITOLO XL.

) 29

dados, & ae forllo por eases palmares fingindo que fugio porque ho gouernador 01 queria ter na India por Cor'i8

C A P I T O L O XL.
De eomo ho princepe lmtado quisn-a tornar a Cochl despo_is da partida do .fJouernador : ~ como foy_ desbaralo4o per Nuno WJZ de castelo brco , ~ per LourenfO moreno.

Partido ho gouernador de Cochi, soube o ho pricipe ateutado, & a determinao l} leuaua de ir a Goa. E vedo ho tApo despoato pera autar efeyto fazerse rey de Cochi toroouse a Vaypi c a gente que tinha dantes, 8G. com outra que lhe deu el rey de Calicut. E sabido isto por el rey de Coehim socorreose logo a Gonalo de
siqueyra, pedindolhe ajuda: & ele mandou logo goarclar os rios a Nuno vaz de castelo branco, que ficou em Cocbi pera mandar acabar de concertar a sua nao , & asai a Loureno moreno, & a outro, & todos tres forlo em bateys armados. E antes que fossem foy discuberto a Gonccalo de siqueyra como bo princepe tinha dous taes em ha enseada coberta daruoredo, pera se embarcar secretamte com h seu regedor, pera ao outro dia ante maoba se ir meter ACochi. O que sabido por NuRo Yaz, Loureno moreno, & poJo outro se deitarilo se.: eretamte hil de ha parte da enseada onde estaua ho prncipe, & outro da outra, que se no vi lo os bateys por estarem debaixo do aruoredo, & ho outro estaua mais afastado, & tinhA antre si seus sinais, & ali este uerio toda a noyte. E querdo amanhecer ehegou ho prin~ipe com sua gente, & ele se embarcou con1 ho seu regedor cada bum em &P.u tone com algis nayres pera ir mais dissimuladamete, & partiro ficandolbe a outra gente 4 borda dag<)a: E os nossos em ho pricipe en1pa relhdo coele fizerlo seus sinais , & remeter!o aoa t nea. E como .ho Jlriacipe cuydaua que hia.muyto sec~,.
TOMO 111. B

130

DA. HIS'I'OKIA D~ INDJA

to., em 01 do deuae por rJerdido por quio peuca gte )euaua, & por isso mandou remar per a terra c teno de fugir, & tomou terra en1 hua grande vasa, por lhe ter lomado ho canal , & ali se lanou na vasa onde os nossos no podero chegar por os seus bateys demandarem mais agoa que os tnes: mas a pressa dos imm~ gos foy tamanha que lhes ficarlo os toes que os nossos tornaro, & aeharl neles as insinias do principe, que ero ho seu sornbreyro de pe, suas trombe~as de marfim, & seus alubales: & assi hs panos que se chan1o puraus que san1 dalgodo muyto fino c !auores douro. E posto que a gente do priocipe apareceo e terra os aossos no quisero sayr a eles , porque no podiilo por amor da vasa, & tornaranse per a a fortaleza, onde foy el rey de Cocbi a saber aquelas nouas, que foro pareie de muyto contentamento por saber q ficaua seguro no :reyno, pois o que ho pretedia perdera as iosinias que bio dadas a el rey de Cochim pera sinal de sua vi toria. E porque bo prncipe vio quo mallbe socedera Daquela empresa, & por fiearem suas inainias a seu immigo (que antreles h e grande agoyro) perdeo a e&Jlerana de ser rey, & n intentou mais de tornar a Coehim. E vendo Nuno vaz de castelo branco <} a sua nao tardaua em se aeabar de coooertar, & que se chegaua. a. partida do gouernador pera Goa, quis antes ir coeJe fjue esperar pol& nao : & partiose pera Cananor com recado dei rey de Cochim, & de. Gonalo de iqueyra so-. bre o que acontecera ao princi.pe leuAtado: com que ho gouernador folgou muyto qudo ho soube. E a este tempo ell$ua ele pera se partir pera Goa, porq tinha auiso de Timoja que ho HidaJ.co estaua bem metido pelo sertio da terra firme, porque tiaha guerra con1 el rey de Narsi.oga sobre Raehol, peJo qual auia de ter leuado moyta parte da gele <j estaua ~ Goa. E sabdo fi todaaia Duarte de Jem~s nio auia de ir coefe a Goa no ~uia deixar de Jhe comprir o que Jhe tinha pro1netido, que era fazelo capito mar das naos '!08 .fical'lo do .o..
' . .

LIV:BO III. C.!PITOLO S:LI.

)31

tro lno pera birem pera Portugal, que erilo eete, & deuJhe ba nao pera seu lrmfio: &t deu lhe licena que foase carregar a Cocbim seu ordenado, porque de ho c~ ohecer por assomado no queria ll fOIJBe por 111 auer I reuolta1 aotrele & Gonalo de siqueyra. E ele lhe dea sua f de nilo ent~c.ler em Cocbi em mais, que em carregar seu ordenado : & com todas estas boas obras, ele & os outros amotinarBo os quinhentos homens l} disse.

C A P I T O L O

XLI.
c~ttr.

n~ como ho gouernador partia pera .a cidade d~ Goa,

dD con1elbo que ouue sobre a

Prestes ho. gouernador pera sua partida, embareouH com mil &t duzetos homes de peleja, os mil & ceto Por tugue~e1, & os cento mala bares l} hiilo debaixo da ea.. pitania dhi nayre que fora goazil dei rey de Cananor, rnuyto bo hom & esforado, & grAde eeruidor dei rey de Port..ugal. E esta gete se embarcou em perto de trin
ta velas antre naos grossas , nauioa redondos , carauela1

& gales, cujos oapitilea a fora ho gouernador foro es tes: d Ieronimo de lim&, dom Joo de Jima, SiAJio da. drade' Fernio rerez dnodrade' Francisco pert=-yra COO tinbo, Manuel de ~Iacerda, Ayrea da silua, Garcia de aouaa, Duarte de melo, Francisco pantoja, Pero dafonseca de eras lo, Ba1tilo de n1iranda, A ntooio de saa , Diogo mdez de "asooDcelos ' Gapar de ryua , 'Balte ar da si lua, Pero quareama~ Jorge nunez de lilo, Ani bal ceroiche, Jorge da ailueira, Manuel dacunba, Ruy galuo, Jorge botelho ,. Diogo fernldez de beja, Gaspar co, Simo martiz & A.ntonio de ma toa. E partindo ho gouernador em Nouenbro foy ter.a Honor & hi soube de Timoja. que Goa eataua .muyto furt .., porq tinha bOa traaqueira daltura de dez ..palmos, & de. dual faces entulhada darea, qlJe eomeaua ollde agora san aa casal Dantooio correa que se ebamaua naquele t~po ho esteiR

] 3Z

DA HISTORIA DA IRDIA

ro de Timoja, & acabaua abaixo do cays da cidade em htl cnnlo do muro que se ali faz, onde est buan balu.arte antes da porta que se agora chama de sancta Caterina,. & a ui a nela ouytas estciaa dartelharia grossa & miuda, ~uja goarda estaulo n1uytos turcos, & mou- , ros brancos do mar roxo que ho Hidalcle trazia a seu soldo: & da']uela tranqueyra pera denlro eslauo u naos & fustas dos immigos' que por todos quito& estauAo na cidade serio ate noue mil homs, & ali ccertou ho gouernador com Tillloja que fosse coeJe a Goa pera ho ajudar a to mala , & Cl fosse por terra c a mais geote que podesse. E saindo ho gouernador do rio Donor foy a tormeta tamanha que se lhe oobraro dous . bateys, em que se afogaro algs homs, & perderanse muylas armas, & daqui foy ter barra de Goa, onde quisera auer conselho sobre ho modo l} teria em eome ter a cidade: & foylhe dito por todos 01 do conselho q e ulo deteuessem , & que entrassem Jogo pera dentro, & assi coano vissen, assi fario: porque poderia ser q esl.aria a cidade doutra maneyra do que dizia "fimoja. E entrado dentro despejouselbe Jogo Pllgi, & os nossos que sayro em terra tonaaro ainda aJgtls dos imlni gos & Jeuaroos ao gouernador: & estes lhe disserlo q llo HidaJclo estaua Da terra firme sobre a cidade deRaehol, que Jhe eJ rey de Narsinga tinha tomada , & na diaposilo de Goa, concertaro com o que Timoja tiDha dito. E com tudo ho gouernador mandou a d loo de lima que fosse no teu batel ver a cidade, & foro eoele dom Christouo de lima seu hirmlo , & h capi'ldo da ordenana, & b Antonio de moura. E comedo dom loo denparelhar eoo1 a trqueyra, comearo de chouer sobrele as bbardadas, & por se coser c ler ra ho mais que pode ao recebeo delas neohi "doo: & . fazendo remar muyto rijo foy perlgdo JJOia traoqueyra ate chegar A fortaleza defronte dhfl baluarte que esta ua a~ima da porta da ribeyra i} tinha as bbardeiras tapadas, & deliltapandose com a vista do batel Jhe tiraro
i
1

LIVItO 111. CAPITOLO :<LI.

131

os 1anigos c a artetharia , & chegou dom lolo to perto que os ouuia f3lar, & asai os que estauio em terra & peJ~s 1nuros, ll er n1uylos &. todos gente limpa aegun do mostrauio seus atabios. E visto por d Joo muyto bem ao que bia, tornouse com muyto perigo, & da vol ta achou don1 Ieronimo seu hirmo, & outros capites que hiito em bateys pera ho recolher receando que ho metesse no fundo a multid4o doa pelouros. E iodo assi todos ouuera h pelouro dhua bonbarda grossa de Jeuar a dom leronimo. ~~ escapdo deste perigo & doutros chegarilo de ho gouernador eataua surto acima de Rabanllar defronte de Banganian, & ali ae passou nao de Manuel da cunha, porl} soube q dela aneJbor que da sua veria de rosto a trqueyra da c~dade que estaua dali muy perto, & assi a gente pelos muros & pelos oy leiroa. E tambem estauo coele os capites da frota pera \'er ho mesmo c qultto a artelharia da tranqueyra varejaua amiude. E sabdo ho gouernador de d Joo de )i ma o q 'ira, ouue cnselbo c todos os capites & fi ... dalgos da frota: en li despois de muytos debates, foy assentado que por quto se no podia dar cbate ci.. dade se nlo do mar, donde era impossiuel fazerse cou sa que prestaue: era neces8ario tomarse a tranquPyra , & fazela despejar dos immigoa, porque ganhada a ribeyra & a artejbaria poderio mais sua Yontade escolher lugar pera ho cbate anLes que os imm}gos fossPm socorridos : & q ao dia ~eguinte em amanhecendo desembarcaria ho gouernador com todos os eapites: de q Diogo n1e1Jdez de vasconcelc;>s, d Ieronimo de Jirna, dom loo de lima, Diogo fernandez de beja, Manuel de Jacerda; Sin1o dandrade, Ferno perez dandrade, Antonio raposo, Gaspar de payua, Nuno vaz de caet~ Jo branco, Manuel da cunha, Ayres da silua & Gaspar co c ate quinhentos homs repartidos tres escoadres cometerio juntamte a tranqueyra no meyo & nos _cabos, & hirio assl repartidos, porl} tam'> se repartissem os que a goardaulo & tres lugar~s, & \euess8

l84t

DA. BISTORI.l ])4. lftDJ.

menos forQ&: & nas costas destes escoadr&s birio algs mestres do nauios com marinheiros, & bombardeiros que l~uario rocas de fogo, pera q-ue em os capilea entrdo .a .tranqueyra posessem fogo frota. dos imigos que eataua varada: & deata gete h iria por capitlo A o.to vaz ho aneatre da nao de Diogo m~ndez por ser nais antigo que todos os outros. E entre tanto que estes capites desembarcassem , ho gouernador c oe outros c todo ho resto da gte soberia por aqh's ladeiras onde agora esto nosaa seiiora do rosayro.& saocto Antonio, & se h iria dereyto cidade pera a porta doa bacbares, porque saindo por ali gente pera. acodir A traoqueyra lhe atalhasse , & se olo acodisse , se no pola porla de sta Caterina somente, pera lhe dar nas costas , por.. que cometidos os immigos por dite & por detras foaaem maia asinha desbaratados: & quando oo fosse oecessaria per a nenha cousa destas buscaria por oo.de entrasse na cidade daquela parte ate ho Mdouim. E porque os immigos no acodiaem todos aa tranqut?yra, & ae rerlartisseln & teuessenl menos for~a' oruenouse que a~ gales , & ho nauio de Bastio de Jnirda coo1 outros que demldauo pouco fiido fosee1n surgir do cays ale ho Mitdouim, & tirassem de noyte com a arlelheria, porque cuydassem os mouros que naquele lugar auiio os nossos de desembarcar, & acodiasem ali.& oo Coatem tantos na tranqueyra.

C A P I T O L O
.

XLII

Dt con&o 1w gouernador tonwu a cidade de Goa em dia de 1cl Cateniaa com grande ~stroy4o d01 immigos.
Tornado este ass~nt~, pedi rio todos os do cselho ao gouernador muyto estreyt.ameote que ficasse W\1 naos, porq sendo cousa que nosso seftor nio quisesse que Jhe acontecesse alg perigo que ficauo todos perdidos, & se perderia o. q el rey de Poriugal tinha ~a lodia. E el'

J.. l'Y}to ~IJ. CAI'I'lOLO XLr1.

J3lJ

respdeo que por nenhti modo auia de deixar fte ir coeles, porque quando lhe acte~esse_ o que. elt!s receaulo; eada h deles era pessoa pera ter ho cargo que ele tinha: & que lhe nilo repricassem mats misso porque auia di r coeles, & assi ho fizero. E tornaodose a seus na.:. 11ios os que auio de surgir do cays ate ho Mildouian ho fizero com muyto grande perigo & trabalho, porque no linh~o conto os pelouros (}lhe lirar:o da trqueyra. E surtos os nossos dillte da ctdnde no lugar que digo, dali a pouco ouuiro rumor de gente sobre ho muro daquela parte & crecia d eada v~z ma~s, pelo que pareceo que os imigos cuydauo q daquela banda auia de ser ho c6~ bate, & por isso acodio ali. E faz dose os nosscs pres- tes pera o que auifto de fazer, qoltdo foy antemanhal viole cico de Nouebro de nlil & quinh~tos & dez en1 dia da b auturada sane ta Cate ri na de monte sinay, embarcouse bo gouernador c todos os capites em seus bateys, & em rpendo a alua saltou en1 _terra c a b:t- deira real, c gmde estrdo de trbetas & gritas: & tomildo por aqlas ladeiras por de auia de ir, con1e<(oo de sobir por elas acompanhado destes capites, Franeiscopereyra coo linho, Pero da(onseca de eras to, Antonio de ~c~a, Baltesar da si lua, Pero quaresma, _Jorge nunez de lio, Iorge da silueira, Anibal cerriiche, Ruy galoo, Jorge botelho, A o tonio de matos, Bastio de n1i randa , & Similo martiz, q todos leuauAo a nlelhor g~te l} ti..; nho. E os boJnbardeyroa somente & alga gente do mar ficauo oul~,ndo polos nauios: & h& mesmo fizero os 6Utros eapites que auiito d~ cometer a tranqueyra, que juntamente deseml>arcarilo ho gouernador desembar- cdo, & a con~elero eom grilde impeto d leronimo de lima, Manuel de Iacerda, Diogt> fernandez de beja: & d6 Joo de lima no cabo que acabua no canto do mur~ 6la cidade, Diogo- n1e~dez de ~asconcelos, Gaspar d~ payua, Nuno- vaz de cas~clo branco, & Gaspar co no meyo: & no eabo q acabaua no esteiro de Tin1oja, Si' alo-didt.ae, Ayresda silua, Ferntto perez dandrade,

136

DA HISTORIA DA INDIA

Manuel da cunha & Antonio rai>OSO. E os nossos desembarcando comeqa a artelharia dos imigos a desparar da tran<tyra, & cobrirse tudo de fumo, & soar muyto graode toruoada das .bombardadas, que os nossos parecia, ll no tinl1o em cta, assi rpiilo por antre oa pelouros, que sendo to bastos no mataro nenhns deles (o que foy milagre de nosso seilor ). E rpendo oa nossos por tre tamanhos perigos, chegaro A tranqueyra, a que os imigos acodiro pela porta de sanct'a Caterina, & c os primeyros acodio ho capitlo da cidade, & parou ali, mandando gente que acodisse a todas as partes, porque em todas a peleja era muy crua: & como os imigos er~o sem conto pera os nossos, resistilhe fortemente a entrar~ a tranqueyra, principalmte onde estaua ho capito, que aqui era a mr fora da peleja. E tamb~ aqui os imigos recebio mayor. dano de 1nortos & feridos com seetadas, espingardadas & lanadas. E paasada b n1ea ora que pelejauo, comearo os do escoadrilo de dom leronimo de sobir a tranqueyra hils per troos que tinhito arrimados, outros por piques, & entraro por fora por mais que se os imigos defendillo: & ho mesmo comear!o logo de fazer os outros escoadrea, mas c tudo os immigos teuero esforo & tornaro de , nouo a pelejar, to be1n que se deteuerlo hfl pedao sem se retirar. E n~ste espao que muytos for!o mortos acabtro os nossos de romper a tcanqueyra, & entraro todos, & meaturaraose com os immigos cada h por onde podia, que d~ muyto feridos ( & mortos os q ne digo) se comearo de retirar pera a porta de sanela Caterina, q11e os de d~tro da idade linhio mea aberta pera os re.colherem, & acertouse que~ denuolta. com a1gila que se primeyro quiserilo recolher, foro Di~ go feroandez de beja, Dinis fernandez de melo, dom Ieronimo de lima, Vasco dafonseca, Aotonjo vogado, Joo Iopez dai ui, Gaspar cfto, & outros ale dez. E recolhidos aqueles poucos de imigos, que 01 de de~tro quisefo fechar a porta porque os no1101 n.o. ealraasem,

LIVRO III. CAPITOLO XLII.

137

chegou Dinis fernandez, & meteo por antre as portas ha choa que leuaua & nlo a deixou fechar, ao que logo acodio Diogo fernandez de beja, & ajudou tambem a Dinis fernldez, q por mais ll os imigos carregarilo de dentro nunca a poderllo (echn r: & bradando 11iogo fernandez, & Dinis fernandez lJ. lhes acodissern, & esteuerito risco de lbe nilo poder~! acodir, porlj c os muytoa mouros quasi que os nossos no podiio romper nem podiilo ir se nilo htl dilte do outro, & esles for~o do1n lerooimo & os outros,. & htls trabalhauo por abrir a porta, o-utros poJa defender dos imigos que estau~o de fora & queriilo entrar. E vendo estes como os nossos a defeodio no curarilo dtrar por ela, & tiraro ao lon.. go do muro pera a porta dos bachares, & outros se hio pera ho oyteiro de sanc:to Antonio: & qudo os tnouros de dentro que trabalhau-o po.r ter os nossos ll ~stau~o na porta os virlo fugir, & vir~o que os nosstls come<(R uo de recr~cer, desesperados de a defender a deixa~ ro: por como hom~s acordados, & que determinau de se demder, porl} se retirauo c os rostos nos nossos, tirandolhe muytas freehadas, porque os mais destes erilo frecheiros. E c tudo assi eomo a porta foy aberta ~trou logo Dinis ferntlez, que ao ent.rar foy ferido etn h brao, de que de&Jlois ficou aleijado, & Diogo fernandez de beja , dom I P,roDifll() de li ma , V asco dafonseca , Antonio vogado, Joo Iopez daluim, Gaspar cAo, & outros fidal~ & caualeyros ate dez, & em eles entrando comearo de vir muytas pedradas, frechadas, & aza. giichadas que tirauito owytos immigos -q estaoo sobr~ ho n1.uro daquela porta, & to amiude ll parecia que cbouiilo & faz-io ter estes nossos .que estauAo dentro, mas nisto entrou Manuel de Iacerda & apos ele dom loito de lama, q ao entrar lhe dero tamanha pedrada na cabeQa que lha fez incrinar, & ouueraho de matar se nlto fora ho capacete: & assi entrari~o Mendafonso ho de tangerP, & Ayres da silua que fi)y ferido de hiia frechada em btl ealcaohar, & isto do muro, & coest.es entra
TOMO III. 8

138

. RII'I'ORIA DA IRDIA

rio aJgis de lUas capitaoias, de que logo foy morto bo meyrinbo da oao Dayre da silua k aas costu detea foro Ga1par de payua, Ferao perez ddrade, Manuel da cunha, Antonio garca &. oqlroe, que aerilo ate triota, que c6 lerooimo de lima & eom os outroa fizerio em hii corpo & dero nos immig08 tio brauamente que oa fizero retirar, porem com muyto eoneerto, & reli rauanse espalhados, hs pera as eaaas elo cttbayo indo . por onde agora be a orla de sam Fraoci1oo, outros pera a porta da cidade a longo do lano do muro que way desta porta de sancta Caterioa pareJa, & outroe ao loJJgo do muro que vay da mesma porta pera a da ribeyra. E vendo isto os no180a eapalharanse lamb apoa eles seguindo cada hil bo capito que conhecia, porque ja a ordem das capilanias era peruertida, & aeguiilo peloa mesmo& lugares por onde hio os mouros. J:t-: iodo ,Jom leronimo ao longo do muro pera a porta da cidade com outros capites adiaotouse deJes, & desuiouse ~ Gaspar elo, Mendafso, Antonio vo~ado, V asco dafonseca, Joo Iopez 'laluim & outros ale qu1ze apos os mouroa lJUe biio fugindo pera as casas do ~obayo~ .& aobio per ba ladeira que se fazia de agora est a orta do mosteiro de sa1n Francisco, onde a este tpo estaua h tanq & duas aruores, & mais acima de agora be bo dormi1orio deste mosteiro, se fazia hum muro que corria dali ate as casas do abayo, de modo (j cercaua ho lerreyro, 41ue agora be da see, & destas casas que ficaua to alto aobre aqla parte por onde hia dom leronimo, que sobiio a ele per biia grde escada de pedra, & por isso era a cidaf!e ali muyto forte. E ido dom leronimo c os que digo apos os immigoa Yinbo ja outros de refreaco acodir a estes, &, aos que fugio pelas outras partes, & derio de roldlo sobre dom leronimo & os de sua .OOpanhia junto do tanque que digo: & foy aqui ha nuyto braua peleja, & bem pera espantar : porqae sendo os immigos titos, que auia bem trinta pera cada hii do1 nos410S, eleJ tinho a barba e.m teso como homea q,ue ae Die

llt Jembraolo da morte, com quanto todoa eataulo muyto ferid08, principalmente Vaeco dafonaeca que cayo. morto, & dom Ieronimo que d~ se lhe ir muyto aangue, & aerrm as feridas mortai1 cayo de1mayado: & como el& estaaa por escudo doe aew. re1irarattee em ele caindo, & tambem porque ho peao dos immigoa foy tamanho que
LIVIIO 111. C&PI'I'OLO XLII.

ho nio poderio soeter, com quanto aqui ja pt'lejauo Ayrea da silua, & outros algtla que acodirlo, & comeando oe DOIIOR de se retirar Mendafoneo de tat1gere que era muyto esforado bradotl, dizendo olta a eles, &Ayres da si lua que estaua pegado coei e, lbe dittse que da boca lho tirara, & bradou l} fizpssem volta: & eles ambos forio os pri mey)'(JI que ~oltar & os outros os seguiro, & apertario com os immigos tio de verdade, ferindo os,. & matando os que os fizero retirar ate bo p da escada que digo indo apos eles, & don1 leronimo ficou desabafado, & como aq11i a reuolt a fosae muy grande, asei pela peleja eomo poJa grita dos immigos, que euydauo q lbe no auilo os nossos descapar, acodiro hi esses capitlea que entraro primeyro : & dos primey.. roa ~ chegarlo onde eataua d Jeronimo ainda viuo, forio dom Joo seu birm!o, Gaspar de payua & outros. E dom loo se, q~isera deter coele poJo assi ver tAo ferido & fraco! & ele lhe disse :q nl le deteuelle ' & lilsle .. codir aos 801808 que pelejauo, & ele ho fez Jeuando as Jagrimaa BOI olboa com magoa de ver como d leronimo ficaua, que acabou logo seus dia1. E paliando dom loio auaote foy ajudar aos oo8801, dantre os quaes sayo htla -toz que lhe .disse. A senhor dom lolo ll esta h e a de Calicot, & jsto porque se vilo to poucos antre tantoa immigoa: & diaee dom loio que no seria se .no vi to ria que lhe nosso 1enhor daria. E a este tempo comea.. rio de recrt-Of!r moytoa dos nossos , porque os maie doe eapities fJUe eometero a lrlqueyra erfto entrados na eidade, k ent-rou coeles Diogo men,lez de \'asconcelo11 fazendo tocar as tromhMae pera esforar os nossos fl ee.. tauo em muyto grde trabalho, por ser todos te po~
8

J 40

DA HISTORIA D& INDIA

cos pera tamanha multido dimmigos como auia na ci_. dade, & l)iogo o1endez tomou pera a porta da ribeyra por oode vinha hn grande corpo dimmigos, & anlreles algs do caualo : & Diogo mendez com 01 que hio coeJe, deu neles com tio grande furia que os fez retirar pera a porta da ribeyra ficando tnuylos mortos, & ido muytos feridos. E se de&(Klis de nosso seilor Diogo mllez no acodira a este tempo, & no fizera retirar os imnligos, ouueranse os nossos de ver em grande afronta & perigo seguodo os mouros~ recrecero per a os lomarean aotreles, & os que defedio bo p da escada, & mataroos a todos porque vi quo poucos entraulo dos nossos de fora pera os ajudar: & c a fugida destes os que defeodio ho p da escada comeqarlo dafroxar, & reti~ rarse por ela aciaoa pera as casas do 'iabayo, & porem c grande teto: & a barafunda era DJUY grande, assi do arroydo da gente , como da braueza das frechadas, pedradas, & zagunchadas que os immigos tirauilo indo se retirando porque no fossem os nossos apos eles como hio co1n quanto foro aqui feridos quasi todos: & Manuel de Iacerda ioy ferido na maa dha face com laita frecba, de que ho ferro lhe entrou todo na carne, mas ne por isso deixou de ir com os outros ate cobrare1n encima bo terreyro, onde foro ter coeles Ferno perez dandrade que hia rerido & Manuel da cunha, que com algs doa nossos hio socorrer a dom Ieronimo (que viro dali decima onde ja andauo 'Juaodo cayo) & despois de sere encima no terreyro, vdo os immigos quo poucos ero, & que lhes nl hio mais nas costas, rem~ terlo a eles com hum geyto de ho1ns que auio vergoDha de fugirem de to poucos : & como 08 nossos ho ero no podendo sofrer ho peso de tamanho corpo como faziio os immigos retirarlse pera hs degraos que esto a modo de tbeatro ao longo das casas do abayo : & os immigoa com quanto erAo tantos & aa8brauilo muyto aos no8soa Do se chegauAo a eles, como que se lhes punha dile alga cousa de q auio anedo. E deapoia ae

sobe l) viio h hom~ muyto grAde de corpo armado darmas brilcas de l} auiAo tamanho medo que no ousauilo de chegar aos nossos: & creose. que este homem era ho apostolo Sanotiago, em que ho gouernador tinha muyta deuao & era caualeyro da sua ordean. E no ousarem os iinnJigos de se chegar aos nossos, lhes dt'u lamanha ousadia que tornarito sobrt~ls, & derribarilo morto hum de caualo que era abexim: & ho caualo deste foy tomado per hum criado de Manuel de Iacerda, a quem ho deu, que Jogo caualgou nele trazendo ainda metido na face h troo da frecba que ho ferio, & remeteo aos immigos de caualo, que seriao ate oyto, & aodauo diante dos de pee, & com a lana derribou algils. E coisto & com Diogo mendez chegar ao terreyro desbarataranse os immigos de todo & fugiro sem ordem bs pela banda do Mandouim & dali ate n porta dos bachares lanando .se porcima do muro os que nilo podio sayr pela porta, & antrestes foy dos Jlrime)ros. ho capito da cidade, & os nossos os seguillo, no dando vida a ninguem, nllo some te dos mouros mas dos gentios de qualquer genero & idade que fossean , porl} assi ho tinho jurado por man(lado do gouernador, 11or amor da treycclo que fizero. E despE'jandose asai a cerca & fortaleza, vinha ho goueroador ctra a cidade, & sem a 'er nem saber o que hia nela, se no ouuindo ho estrondo da artelharia, & deSJ>Ois a grita da gte, mandou saber por Si mio martiz o que hia na cidade. E chegando ele aa porta de sancta Caterina achou algus dos 1108808 que sayilo a dar a noua ao gouernador, quP. des poia de despedido Simlo martiz tirou a diante, & che .. gldo quasi aa rua dos bachares achou os mouros que fugilo da cerca & da tranqueyra, & assi outros & deu Deles, & porque se defenderio se deteue ele lodo aquele espaCiO que os DOI808 esteuerilo em perigo sem lhes poder acodir, & os nossos pelejarlo tambem que pos&ro oa immigoa em desbarato & os fizero fugir. E n)s... to foy dilo ao gouernador o que hia na cidade, & que-.

LIVRO. ll. CAPITOLO XLII.

J4f

l~t

DA HISTORIA DA JNDIA

rAdo eotrar poJa porta dos bachares acbouha fechada, porque quando ps mouros se deapejauo algtls deles se ajtaro & tornaria a entrar, &, reaietiraolhe d Joio de lima & Manuel de Iacerda com outros, tAo rijo que os tornarilo a deitar fora, & porl} oatros o4o fizess ho meamo fechar.o as portas. E abertas entrou ho goueraador na cidade com grande arroydo .de trbelas porq se ajuntassem os nossos. E entrldo na cidade dando muytas graas a nosso senhor por tamanha merce como lhe fi~ zera, que quatroctos ou quiobeotos homs foro os qu a to1narA a noue mil turco, coracones & outra gente branca do mar roxo toda boa gte de peleja : & ele trado na cidade, foy ela despejada de todo dos imigos, apoa quem os nossos quisero ir, n1as ho goueroador no quis, dizendo ll eles estauo muyto cansa doa, & que se os i m... migos voltassem sobreles lj se virio em grande perigo, & poderi:o perder o q tinhlo ganhado, que despois de descAsados ho farjo se os imigos no quisessem despejar a ilha: & ento se apoderou da cidade; & mandoq trazer os feridos, aotre os quaes foro Simo dandrade, que ho trouuero muyto ferid9. da tranqueyra que J fi .. coo , & assi foro feridos Manuel de Iacerda & d -loo de lima, a que ho ~ouernador beijou naa faces & os abraccou , dizendo. Filhos que no sey que voa faa , se ao q romperey as vestiduras diante dei rey porq voa faa merce, q vos hrrastes a voa & amiA E. aasi forllo ferid01 outros muytos capites & fidalgos, que chega-. rio quasi a trezentos. & morrerioo trila pouco mais oq ., menos: dos quaes forllo d leronimo de lima, Vasco da fseca, A olonio vogado , & A ntoaio garcs, q primeyro l} morree~sem mataro muytoa mouros, de que nesta tomadii morrerio perto de quatro mil almaa. E despoi fie tomada a cidade, armou ho gouernador muyt01 caualeyros, & btl deles foy Maauel da cunha, cujo padriaho foy Feralo perez dldrade, & ambos de dous &sero aflle dia tAo boas .cQusas, ~ mereeerAo muyto b ho aome de 4'aua~yrPe ,..& .oio &illente eles mu quaotes . .

LIVRO III. C.I .. ITOLO.:XLDI.

143

ae acharilo naquele feyto, lJ. ae eome'C'JU em ropendo a alua, & se acabou tl dez hora do dia, que foy como disse da be auenturada aaDeta Cateri na, a cuja bonrra & mtmoria eeta porta fJOrond&os nosaos entrarlose chamou daJi por dite de sane ta Caterina, como agora ie chama.

C A P I. T O L O

XLIII.
~

Do grant W rico t/apQ;o que foy achtuliJ em Goa , ilD mais qt Tw goun-ndor j"ts.

A.rmados pelo gouernador oa cauafeyros li disse, man.. dou dar fogo ao arrabalde, polo ter asai jurado por treyo q lhe fizerl oe canarins ll morauo nele quaodo recebero oa mouros da outra vez i se lhe deu a cida de: & ho arrabalde foy todo queymado & arraaado, & ho mesmo ouuera de ser na cerca se ho gouernador no teuera necessidade dela pera gasalhado dos seu.s. E tam be mandou arrasar o arrabalde, porq se os mouros fos~ aem aobrele l} nlo teuesaem lugar que assentassem estcia pera lhe dar. bateria como da outra vez. Feyto isto ordenou suas estaneias dartelharia c capites pelos muros, & baluartea da cidade pera goarda dela : & ho n1esmo fez nas naos doa rumes, de l1 algilas achou acabada , & assi galeotas & fustas : &, a fora esta fazenda ~ se tomou forra pera e) rey de Portugal, se achou dentro na eidade muyta artelbaria, & muytas armas & muairpes , &. grande aoma de diuer1oa generoa de ba m!timtos. E asai foy achado muyto marn 8t lacre , metcadorias de grllde pre~ A toda a lodia, & duzentos & eineoenta quita ia de cobre , l1 ta1nb6 valio rouyto, & a fora uta riqza &t outra muyta ele muyt.a diuersidade que 1e repartio aotre el rey k a& parte, q todos ficario ri cos: se tomar4lo catiuos pera el rey l} rendero de re&'gata maia de vinte mil eruzado1. E recolhido o goue~ nador fortaleza de auia de pousar, foy Jogo a ele Cria.

aA pedir aeguJO pera OtJ brame lt glte ct.a iJa, &t ... .. ...... ,.
~;r

..~

' :;.

ai pera os ll fugi rio da cidade ea 1nedo dos nossos: & ho gouernador lho deu pera todos, saluo pera os mouros oo neyteAs, n pera nenha desta casta, porq deter mioaua de 08 deatruyr. & desarreigar de Goa. E quando Crisn foy pedir este seguro leuou ao gouernador oa liuros dos rdimtos da alfandega de Goa & suas tanadarias, & assi os em lJ. estaulo o8 gastos da armada dos rumes, & os nomes dos reys & seftores, & grandes merca~ores <1 dauo ajuda pareia, & ero el rey de Calicut, elrey de Cananor, el rey de Cambaya, muytos seftorea do mesmo reyno & do Balagate, & algs mouros mercadores de Cochi, & h de Cananor chatnado Mamele, ll da soma q tinha pron1etida ficaua aida deudo h resto, & assi os de Cochi , & por isso despois ho goueroa dor lho mdou pedir, p~ra li soubessem lJ. sabia suas royndades & pouca Jealdalle. E sabdo os n1ouros & neytes de Goa a exceiC(o q bo gouernador fizera no segu~ ro, oito quiser!o esperar ho effeyto de sua detertnina~o, & ern tres dias se despejaro da ilha, & os getios fica-rio. E sabP.ndo ho gouernador a ida dos mouros, mdo11 logo a esses passos dela homes baixos, que foro degradados de Portugal dous a cada pa88o cada hu c c pies cana ris, & mdoulhes tj seguissem bo alcio aos imigos que fugio, & .q no desa~ vida .aos q tomassctn : & nio quis mandar a isto outros boms, pori1_ perdedose perdiasse rnuyto, & nestoutros nio. E c quanto .aqueles ero de baixa sorte, & degradados, lbraodolhe queero Portugueses, cclpriro tamb o q lhes ho gouernador mA. dou q tnatar aa terra, & ~zerit afogar nos rios mouros & nouras sem cto, & catauaro algas al-uas & de bo parecer l) leuar~o ao gouernador, q ele despois c ajuda de nosso se.flor fez tor.nar Chrislails 8t as casou em Goa: & estes ho1ns q aasi foro correr aos mouros; manflou ho gouernador "tonar posse das tanadarias da terra firn1e : & assi bo fizero, & entretto proueo ele as da ilha de Goa pera q ~steuesse a reeado. E por ho

I fL

DA.. BISTOafA.

DA~

INDIA.

seguro

q tioha d~do

aos gtios , lhe f!Bo quia bolir. em


.

..

nas fatdas, smente q pagassem ho tributo ll pagaulo ao Hidalcilo: & as dos mouros & N~ytes tomou r,era repartir pelo Portugueses , ll esperaua de casar em Goa~ porq c ajuda de Deos todo poderoso determinaua ele fazer ali corpo de gte pera poder aoettar a lndia: o q se pocJia fazer muyto b por esta terra aer propria dei rey de Portugal, & nlo t'mpreatada como Cochi & Canaaor, & muyto abastada de mitimtos. s. trigo, arroz, carnes, & outros muytoa lllhe hio da terra firme, como ja disse. E por esta causa determinou de a fazer uyto forte'. & pera a deixar aasr se fosse fora da -lndia, como esperaua: & porq pera isso tiaha necessidade de gte , fez c Diogo mendez que ho ajudasse c a soa, & q part.iria pera Malaca na moulo grande ll era em Maro: porq pera ho auiamento de RtJa partida p&ra Portugal., nlo montaua ir maia em htla mo~~lo que em outra, pois auia desperar na ln dia a c que partisse pPra Porlugal, & que em satisfa!o do seruio que faria a el rey seu seftor em dilatar sua partida pera Ma~ laca, ele bo ajudaria corn.o lhe tinha prometido, & mandaria log-o htl feytor .a Cananor pera que entretanto lbe fizesse prestes as cousas necessarias per a sua vi.ajem . E isto lhe disse ho gouernador perante algs fidalgos, petlindo~be l} ho quisesse fa~er. E vendo Diogo n1dezca maoho seruio fazia Daquilo a el rey, cooedeo a dilavJto de sua partida, lt ajuda pera fazer a fortale2a: & .a mesma ajuda ccedeo tamb Jorge N unez de lilo , pr~ metendo ao gouernadorde se nlo ir de Goa clJ sua,geo..i te.ate aio ser tempo de :sua partida pera P~rtugal. E ho roaeraador despedio .Jogo pera Cananor bo feytor per~. as co~sas .de Diogo meodez, em cpaubia de Manuel da eoaba, a que deu a capitania de Cananor l1 vagaua, porl} Rodrigo rabelo que f.staua nela por capitlo auia di r para a de Goa., por ~ter: hla. prouisam per a: lhe ser dada hiia que el rf'y ,~aadaua. fazer. PlD Batical ~ou outra qualquer qoe 1e fi2NBtt. E chgado Manuel da . cunha:a Caoaoar aohou. aia da hi . . ~ Duarte. de. lemos~&.. os outros
TOJIO 111.

LIVllO III. CAPITOI..O XLIII.

14b

)46

DA. BISTOiliA DA INDIA

capiteS que nlo quiserio ir c ho gouernador ao feylo de Goa escusandose com a partid'' de I>ortugal, & quando soubero quo bem socedera: & con1o ho goueroador ficaua pe1oulhes a todos muyto de aucedertambem, porlJ. ficaro mentiroeoe no que quiserlo ~diuiohar que aque~ le f~yto auia de suceder mal, & com in.aeja de tanta boorra quanta se nele ganhou 1 dizio q ho gouernador fi1era mal de tomar Goa porq a olo auia de .J)()der 1108ter, & i} lha auio de tornar a tomar eo1no da outra vez, & l} era cousa tJe q eJ rey no auia da11er neob pr~ ueito, ae no perda~ nlo lhe lbrando q assinarlo cico eselaos em (} acordaro que sem se tomar Goa no se podia 8Uiter a lndia, & dizio muyto mal do gouernador, a88acandolbe muylos falsos testemuaboa s lho IDe. recer, porq a todos ti~a feytas boas obra.s: & sobre tudo muyLo amigo do serui~ de Deos & del rey.

C A P I T O L O XLIIII.
De como Ao gouematlor comefOU de ft~J~tr a forklle%t1 ~ eeretJ de Goa , ~ do ij }i:leriMJ Fcmlio peres dandrae

~ lorg~

hokllw.

Chegatlo Manuel dacuoha a Caaaaor, tregoulbe Rodrigo rabelo a furtaleza ; & parii01ae Jogo pera Goa ade achou ho gouernador trabalhando oa fortaleza q fazia muyto forte: & era bo mealre dai}la obra Th01naa fermldez de 11 faley no Jiuro segundo, & a pedra pareta se ooue de moytos & auuy bs edificioa de cAto laarado ~ auia ao derrador da cidade, & por toda a ilha, que por I seruiri! aos oonoe, & asai p>Ja necessidade que ho gouernador tinha .oa mldou desfazer pera fa1er a forca~ Jeza & cerca. E todas eaiaa obras orlo repartidas pelos eapitlea l} ca gie de auas capitanias trabalhauo ne.. las a qoarlos, a1si altos como bai1os, & ba ere cauouqueyr~, outros fazilo cal, & ou troe erio pedreyros, & quaato mais hoarradoa & fidalgva, tanto melhor traba-

J.. lVaO 111. CAPITOLO XLIIII.

llaaulo & ae prezaullo do ofli~io que lhe era dado polo ~out'rnador : & ho desejo de ho fa2erem lho fazia eaber 18111 bo ntlea aprdereiD: & nlo eOmAte tinhfto os noeaoa trabalho na fortaltt~;A, IB81. tambem na ribPyra, trabalbil do em acabar a armada dt'l immigos & deitala ao n1ar, porque se tornatsem qoe.nlt) flcaae a armada em terra como da outra vez. E a gPRfe .da terra se ftlp&ntaua do muyto grande trabalho que tinhlo: & taolbem ajuda.ulo a trabalhar em tudo : & AI despetln qoe ae gaelaulo Deiltas obras no eostaulo nada a el rey , porque todal se pagauo oom ho ~rande despojO que ee tomou na ei ... dade de que the veo anuyta parte, nntes olJ .pagarse aa si a gente do aeu soldo, & ltlantimto se po11paua pera dei rey ho dinheiro em que se lhe onuera de pagRr, & isto foy aali & nl como despois afgfts quisero dizer, cuydando ll danaullo ao gouer~ador ll fizera mal de t~ mar Goa, porque auia mais de .custar a fazer & a tuanler do que ela rendia. E iato por lhe auorre~er ho lrabalbo que leuat14o em fazer a fortaleza, que logo pola primeyra COID ho aluoroo que. tinhlo lhe nio pareceo nada: & deepois que ho esprementarilo, & i ri que a gente adoecia eoele, entlo lhes pareeeo mal a tomada de Goa, &, peor fazerse a fortaleza: & coiato dizilo do gouernador mitmale8, que posto que ho sabia dinitnulaua, fazdo a todos muytoa fauores, asai eom obras como com palaurAe, .& porque naquele tempo era a rnoulo da vinda das uaoa Dormuz a Goa pera trazerem eaualos,. & quia que nlo virilo por saber que era doa 8081~ no qoe 88 perderia muyto, mandou a Fernlo pe res i) f!lle no seu nabio corrt'r a eosta do- Bala~ate ate Chaul, ma.ndandolhe I} quantas Baos . acha~se, asai coo1 eaualoa como com mantimentos, que a todos desse e.. goro em aeo nome &, as fizesse arribar a Goa, & trabaJhaase por saber nouaa Dormu1. & do mar roxo se .auia rumes, ou se esp~raua que fossem A I ndia: & lhe mildasae logo as nouas coano &8 souhess~, & mftdnu por seus capiLes pera seguirem .sua bandeira, Pero dafonseea de
T 2

14.7

148

DA .HISTORIA DA INDIA

c rasto & A otoa i o de saa. E partido Fernilo perez coete regimento foy ler ao porto de Dabul, daodo caa a hila oao de mouros Dormuz .)que leuaua caualos, & os .anouro~t n4o dizio qlle erio de lA: & motidos no porto
vararAo a nao etJI

terra, &.saluareose em duas atalayas..

O que visto por Fernilo pw:ez, & que no podia tomar a nao, mandou dizer ao tanadar de Oabul, q lhe mdasae logo toda a fazeoda daquela nao, se Dilo que no aayria do porto o~nhiia vela que a no tomaase. E bo tamadar no soruete mandou reposta, mas em surgindo tiraraolhe com algs tiros dartelbaria dhtl baluarte q es.taua na entrada da barra, & por isso Fernio perez deaembarcou. com sua geate & ho tomou por fora ee re.ceber nenb dano, & despois ))o mandou derribar, & recolher os tiros que tin~a. E feyto isto tornouse ao mar, onde andou ate maro: & cnlrelto que Fernlo perez iato fazia, lorge botelho & Simlo AfOnso bisipdo par.tirlo por mandado do gouernador em duas naos pera andarem darmada sobre hQ~porto de Calicui, asai pera tomarem hfta gal que ho goueroador sabia que auia de Jeuar pilotos ao mar roxo, pera que trouuesaem run1es lndia que dizio que estaulo pera birem, & pera que toruasseu1 que de Calicut ni~ fosse nenhfla oao. a Meca, & aodarlo iboa ali q.uatro meses sem aayr a gal, n menos sayo nao nenha. E andldo ali foy ter c lorge bolelbo ha oao grande que trazia bluyla geate:branca eom que pelejou, & Jnorrero na peleja alga dos ao88oe porem dos immigos morrerio muytoa, & a:Dao toy eepedaada dns nossas bombardadas que quanto hia nela se perdeo, saluo algas fardos de roupa, & eeato& Yiote mil cruzados em hu eesto: & assi se eatoruou que nlo fosse nenhtla nao d~ Calicut ao marroxo. E coestas presas & outras que os JK)ssos fazioo se pagaua bo soldo,
& maotimto

gente que ho goueraador traaia.

LIVRO 111, CAPITOLO Xt.V.

149
'

C A P I 'f O L O

XL V.

Do 6 Duarte de lemor fes em Cochim, ~ do que Francisco de MJG ~- Manuel da cunha foero em Ca1tanor. vendo tb oyto dias ou dez <t Goa era tomada, des~ pachou ho gouernador a Nuno vaz de castelo. branco pera l} fosse a Cochi acabar de cccrtar a sua nao que J ficara , & acabada a carregaase de especiaria, & se tornasse a Goa pera ir coele a.o mar roxo , onde esperaua dir , & deulbe hila carta pera el rey de Cochi, em que lhe escreuia ho r~ylo de Goa, & pedia que dease auiamento carrega das naos com breuidade. E escreueo ao feytor l fizesse acabar de ccertar algs nauios darmada l} estauo em Cochi & lhos maDdasse logo. E chegado Nuno yaz a Cocbim, foy dar a carta do gouerDador a el rey, c qu eslaulo anuytos anouros merca dores desses principais que ja tinho noua da tomada de Goa, mas nio muyto certa, & pesaualhes muyto. E el rey de Cochim folgou anuy to douuir a tomada de Goa li lhe Nuno vaz contou: & ainda l} Marualemacar & Chirioao1acar hirmlos mouros bo ouuirlo, eon1 bo pesar que disso tinho camo homs desacordados preguntaro .a Nuno vaz se era verdade o que dizia: & ele lhe disse que si, & q era aiada muyto mais.do que tinha dito: & Mamale que era ho maia velho meteo ho dedo aa boca .despantado (que aaai faze quando sespantlo muytto) k diue. Agora acabou ho goueroador de dar volta ch~ ue da lndia e fauor de aeu rey. E andando Nuno vaz oeeopado. no corregimento da sua nao, maodoulhe ho gouernador hil regim.ento, em que lhe m&lldaua que das '"ias q Lomara. em Goa a primeyra vez , que estaulo em Coebi como disse, tomasse Yin&e quatro que logo hilto nomeadas , & as repartisse por trea capites dos que auilo dir pera ho. reyno, <t erl Gonqalo de siqueJra, Garcia .de aousa , & ~oo nuaez pera as leuarem de

I.G

DA BIITOili.A DA INDIA

aua parte A rayoha, & que as outras mdaase vender em prego & arecadaase ho dinheiro como quadrilheiro m6r q era, & Nuno vaz ho fez aaai. E estas moas man daua ho gooernador A rayoha pera aeu aeruio por aerean nobrea & fermoaaa & ae ter por virgla: porem uete tempo se soube que Duarte de lemos sendo elas mou raa peccaua carnalmente com bila delas, & asai outros clS outras. E i1to se soube, porque indo hfl dia Nuno vaz
escada ser escura mandou trazer Lila tocha cem que YiO que ho degrao estaua fendido, & encerado 1wr cima da lendl' por se nlo enxergar: & parecendolhe aqnilo aJgu m n1isterio porq Daarte de lemos pousa oa hD.a casa pegada com a torre em qtae eataulo as moas , quia aa..ber a causa da fenda daquele degroo, & eocerameote dela: & per a isso mandou aoutar hiia moura velha que tinha cargo de seruir algilas daquelas moas, que cona velaa pera lbea dar de vestir, aobindo pela escada entio que bulia hO. degrao, & JX>rQ lbe pareceo mal & a

fessou antes de a ao11tarem, fl Duarte de lemos despregara al}le degrao, & por ele tiraoa de noyte a moa que queria, & asai outros dous que tambem tiraolo aa que querio, & as tiGh de noyte auaa camas, & antemanhail as tornaulio: & isto por ha casa a que hiie ter da em que pousaulo per hila tauoa que tirauo d,hi repartimento 'l as repartia, & a mesma c~6esam fiz rio outras molheres. O qoe Nuno vaz escreueo ao ~o uernador a Goa : & a11i de htl grande aluoroc;o que Duarte de lemos fizera Cocbi sobre a carregalo da 1ua nao, porque querl\do bo feytor earregar Jrimeyro 81 DAOS que ficaro do anno pa88ado, como tinha por regimento do gouernador. Sabdoho Duarte de lemos foyae ao peao de peaaulo a pim~ta Jeuando e&igo seu hirmlo, & 01 capites da sua ~apitania, & assi outros hom~a, & dieae ao alcayde m0r & ao feytor que h i eatauAo. que stt 111e a ui a de dar carga a outr primeyro que a ttle, & quando lha nilo quisessem dar primeyro ll a tomaria As cutiladas. E responddolbe ho feytor maneam&le que auia

LIVRO III. C.APITOLO XL~.

lbl

ele comprir o que Jhe ho gouernador maadaua: ele muylo mencorio co111~ de dizer que alo tinba de ver com ho goaeroador, n ele podia mandar oa sua carga. E por aqui come'i>u de se soltar em muytas palauras aoberbaa & mal insinadas, asai conlra bo gouernadvr como COillra ho feytor, & contra bo alcayde ll)or, & quaai i} ooue arrRncar das espadas, & ae Bo acodira Gonalo de siqu~yra ouuera de ser b muylo n1ao recado ,& ho aJcayde m&r aayo dali quasi arrepelado, & c a loba rasgada. E com tudo as naos que ho gouernador m daua se carregaro primeyro: do que Duarte de lerno1 ficou muyto meoeiJcorio, & tio- brauo q nlo podia nin guem coele, & sobre bus serradores que serrauo madeira JM!ra ho corregimento da nao de Nuuo vaz C} ele quisera tomar, ouue tambl mAs palauras com ho alcayde mr, que lhe lolheo que os nlo tomasse, & juroa que alargaria aa escoras aa nao pera que se fizesse em pedaos. E sobre ho n1esmo caso ouue tamb rezee c Nuao vaz, & lbe disse l} lhe daria c a 11ao costa. Po~ rem nlo ou ue os serradores , n deu com n nao aa costa: & tudo isto com ho daa m~a1 eacreuia Nuno vaz ao goueroador' & assi ho aleayde mor & feytor: & auiaow de cousas de Calicot que erlo neceesario q ho gouernador soubesse. 8 indo ter eetas cartas a Cananor, forA tolDadas per Frleiaeo de aaa, & per Manuel da cunha
eapitlo da fortaleza que era seu primo , & abrirannaa , lt .tirlo o qt1e diailo. E como Francisco de aaaera grande an)igo de Duarte de lemos aoisoubo do que lia nu eartas etr~le: & nlo abastou a Francisco de saa & a Maouel da cunha abrirem estas cartas & nlo as deixarem ir ao gouernador, se no tomaro taa1bem as que mdaulo bo feytor & alcayde mor ao goueroador' em que biio cousas que releuaua muyto sabelas ele, pelo que compria ao serui~ dei rey de Portugal. E bo mesmo fizerlo a outras cartas que ho gouernador mandaua a Cocbim: & asai abriro ha via de cartas que bo gouernador mandaua a el rey seu senhor , em que lhe e.,.

crf'uia bo feyto de Goa, & como Duarte de lemos & os outros capitiea no quiserlo ir coele tendolbe prometido de ir. E tudo isto Francisco de saa escreueo a Duarte de lemos eom que bo fez estar peor com ho gooernador do q estaua, & diaer dele piores cousas do que dantes dizia , & asai oa outroa todos. E esta via q foy aberta mandou ho gouernador a Manuel da cunha pera que a desse a G&(alo de siqueyra lJ.a leuasse, & ele lha no quis dar, & deu a a Francisco de saa, C} partio primeyro pera Portugal, q como digo a a brio, & vio oa segredos que hil dentro : & destas buriJhadas se seguio-muy.. to deseruio de Deoa & dei rey, aasi em todos estes ca)litles que bilo pera Portugal dizerem muyto mal do rouernador, & semearem grandes eacandolos anlrele & a gente da lndia c que lhe leuario pera Portugal algila da ordenla dela, de li bo gouernador tinha muyt a necessidade. E indo G&(alo de siqueyra & Duarte de lemos ter a Moambiq quando hiAo pel'a Portugal, aeharlo hi htl lolo serrilo que hia por capito de duas Raoa pera a lndia: & diz~dolhe eles muyto mal do gouernador polo que escreuia deles a el rey : ele lhes disse q oo euraasem disso porque el rey .estaua moyto b eoele, & ae auia por muyto bem aeruido dele. E isto oe abrandou tan.to que Jhe eacreuerlo, .pedindolhe perdlo do paasado , & pediadolhe que escreuease bem deles a el rey & mandarllhe bem oytenta boms lJ.Ihe leuaulo enganados pera Portugal. E isto soube despois ho gouernador por loAo serrio quldo foy :ter A India.

J ()2

DA HISTORIA

O~

INDIA

LJV_, III.

C~PITOLO

XLYI.

163

C A P I T O L O

XLVI.

De anno el rey de CAbaya maRclou ao gout:mtJdor Diogo cor'J'M !J- Fm11cist:o pereyra tle bWredo , !J- de como o gouemadtJr tirou a DtJptiGnia de Cananor a Manuel da cunha.
,

Ho gouernador que nl aabia nada deataa cartas que se tomaui em Canauor, eataua muyto espantado de lhe
Dio responderA de Cocbim & julgaua mal qu ho nlo fazia atribuindolho a ter pouca lembrana do seruio dei rey, & pouco temor de ho ele castigar por i11o: se nlo quando comeou de ihe iT aas orelhas o que en que ele nlo podia crer por a couaa ser tio fea , que se no espPnua doa que a fazio. E estando nesta duuida de isto ser asei , tirou ho dela Nuno vaz de castelo branco que cbP.gou de Cocbim com a 1oa nao a~abada, & car-regada de eapeciaria, & lhe contou todo o que dine. E mandaiMio ho gouernador pedir a Manuel da cunha a via da11 _cartas que lhe mandara pera dar a Gonalo de si1JUeyra, respondeolhe q a dera a Francisco de aaa que a leuasae porque a fora partir primeyro que Galo de aiqu~yra, aoubera que eataua Gonalo de siqueyra tio de agar (por lhe el rey da pimenta entreter a com q auia de carregar) que lhe parecera melhor dala a Franeiaeo de aaa. E estido ho goueroador confuso sobre o que faria neete eao, porque sentio muyto o que fizerAo Franciseo de aaa & Manuel da cunha por perjudicar tito ao serui~ dei rey & aaseasego da I ndia, chegarAo a Goa Diogo corrPa & Frilciseo pereyra de berredo q eetaullo eatiuoa Cbaya, & vinha coelea ho Chali gtio de Cananor, q o gouernador mldara a saber delrey de Cilhaya se l)ria resgatar os nossos que laa eataufto cati uos: & contarilo ao eouernador ~orno Miligupt, aquele priuado dei rey de Cambaya, aabPndo ao que ho Chatim hia, tomara ho negocio nas mAos, & fizera com el
TOMO 111. U

16 4.

. ! D~ BIS-mO RI~ D.l. lNDIA -

rey de Cambaya, que alem de dizer que era contente


de resgatar 01 catiuos dela aqeltia 'dous pera mostra do goueroador saber ll os nossos estaulo catiuos. E estes dous foro escolhidos , por Miligupi ter -coelias amizade~ & per eles eaereaeo ao- goaernador -qata desejan de h o ter por amigo, & que era ver(ladeiro aeruidJr ddrey de Portugal. E Diogo correa & Francisco pereyra, pediro ao gouernador que os tornasaie logo a mandar a Cam .. baya, ou mandasse resgalar 01 outros cat iuus ~ la a fieauo, porque quando lhes el rey de Cambaya d~ra licena pera hirem lndia fora com aqu~la ediio, & eles Jhe derlo suas fee1 de ho fazerl assi. E bll gouer'Dador lhes disse que os midaria, ou naandaria resgata~ os catiuoa : porem como aoube que dom Afonso Bt-U sobriobo era morto arrefece,o disso, & mais polas grandes -ocupa((es q tinha: & nlo mandou a Diogo correa portl teue necessidade dele pera bo mandar por capito de Canaoor, por estar determinado de tirar a capitaa1ia a Manuel da cunha pt'lo lt sabia dele . E assi ho fez, & mandou a l)iogo correa que tomasse a menaje a Manuel da eunba, & lho mandae a Goa: doode despois d~ viodo, lhe ho gouernador tomou a meoajem que no aayse -da cidade. E esta foy a causa porque-Diogo corrt'e no tornou a Cbaya, & t.c;o pouco tornou Francisco pereyra : p>rque receandose ho gouernador que no passassem alga mouros ilha, lhe mldou & a Duarle de meJo q en1 bateys armados rodeassem a ilha. do passo seco ate Benastarian. E an,dando eles aeata goarda, tirando hil dia h bercco do batel de Fricisco pereira deulbe h.o rabo dele na canela de bia per.na , & fezlhe hi\a grande {~rida, de 'JUe ficou til~ mal que foy neceaa1io d~ixar a goarda do passo, & foyse cidade, dde despois ho gouernador ( por ela eer muy pt-rjudicial pera feridas de pernas) ho mandou a Cananor pera ae hi curar, porl} 'ho capito era 1eu io. E cleapois disto ~deo ir ho gouernador fora da lodia , & por iMo Dio midou mais

recado a Clbaya.

LINRO IIL CAPITULO XLVII.

lbb

C A P I T O L O XLVII.
1M lilltbtJsadoret que a!gl ~ ~ principu da Infiia tmdtwo ao gorwadr tJ Jaer cotk pGS : ~ como o f011M71a00r arrltlou m ttmadarias da t~rra fir~ a Merlad Airrno ckl rey Donor.
la ueate tempo estau.a ho goueroador de pane du taDadarin da terra firme da ilha de Goa , & tinha postos nelas tanadares Portugueses, & escriulea homens co-nhcidos. Na tanadaria Dantruz estaQa por tanador IJ Diogo camacbo, & por eacriulo Djogo guisado : & na de Caate a pedraluarez que fora paje do conde dabrtes 9 & Gaspar machado por seu eacriuAo: Cintcora Brae ieyra criado dei rey & Diogo de salas: & em oulraa poe oatrea hemeae de menos caJidade porque erio maia perig<Mtas. E determinando bo gouernador de fortalecer & enoobrecer Goa. pera o que dine, come~u de casar daquelae mut;as q.ue tomou em Goa , asai mouras como bramea que tinha feytaa Chriataa & easaua as c homa Portu~uesea. E pera comouer outros a fazerem ho mesmo daua a estes que caaaulo tanadarias dos pusoa da ilha almoxerifados na alfandega , & na fortaleza: & IIIi escreuaninbaa cleste1 cargos, & doa da justia a hs perpeluos a oatrOB por anoos aegdo lhe parecia : E a eates & a outroa em q nio cabilo offioioa daua da fazda de raiz que fora dos mouros, & NeyteAs, & aos cria tiel rey pft8'aua tamb em eaaamentos, & a algiia mais al do q era ordenado, & a todos daua grandes priuilegioa de prihimiaciae ele auaa pessoas, & de nA paga~ tributos: & asei muytos fauorea mandandolhes cada dia preaentes ,. chamando filhas a suas molberes, aaindo a recebelaa porta da igreja quando JA hi & fa zendoaa aaentar em seus lugares, & indo aa a visifar por aua pessoa muytas yezes, & tratandoas propriame.. te como a filhas, pelo q.se comouio o~ homs a calar :
u 2

) 66 DA .HISTORIA DA INDI~. de maneyra que antes que ho gouernndor partiRIA de Goa, caaar mais de ceoto &. cinceenta hoaas, em que enLraulo muytos criados dei rey, & outrotJ htuns co-

Dhecidoa. E era pera louuar a 00110 seuhor a in~lina((io com q casaule aendo to Jge de sua terra, & cft m~ lheres tAo estran.jeiras de sua aatureza , & A terra to Doua pareies & tio cercada de ~migos, onde IK perigo
estaua to certo: & b parecia que aquilo ra ordenado por nosso sefl<W, pera que aquP.la cidade fotMJe a que agora he. E a fora os officiais .que ho goueroador pos aa fortaleza., fez juizes de que foy ho primeyro hil Frciseo da ID8dureyra casado , & assi ,vereador~s & alnlolaes. E porque sendo Goa do Hidalco se lauraua nela J.Doeda, ntandouha ho gouernadur lamb laurar, asai de prata como douro & de cobre, & mdou apagar a moeda dos mouroa, & ll se cunhasse do cunho da l~urtugue aa , & a de prata se chama&lie esr.eras, & meas esperas por ao1or da diuiaa dei rey que era espera, & a do ouro Manaeis, por bo nome ser Manuel, & a do cobre .Jeais, por amor da lealdade dos Porlugueses: & lireulbe bo

aome de bazarueo, eoJDO lbe ehamauo os mouros a esta moeda de eobre. E eoislo se nobrecia a cidade de eada vez mais, & crecio as mereadorias, & a 11oua dos D088os a terern tornada: & do fundamento que ho g\-.. uernador fazia se diuulgaua cada dia por essas terras comarcAs , & dabi mais auante. O } quebrou graadem~te os coraftes aos reys & senhores da lndia, que todoscuydauo que com a armada que ali faaio, & com se fazer em bu eorpo ho poder do aoJdo, dei rey de Cambaya, do. Hidalco & del rey de. Can~ut que tan'(arie es nossos fora da (adia, &. es desarreygario. dela, poque assi estaua bo ccerto feyto antre e&tP& principes: & por i!ISO iodos. os outros da lndia daug ajuda 11era a artnada 'lue se fazia em Goa. E quJdo a vtrtt poder tlus nossos ficaro eofreadlS de todo: & sabdo couto b& gouernador queria fazPr Dt'la cabt"cca , dE'&tlsperando de Ga D0-08 D&.l sayr niic& da Ja4ia, dt:Lerminar de pe,.

'

LIVRO 111. CAI'ITOLO SLV.JI.

117

dir paz ao gouernador, & refOrmar aa. qae tinlilo dantes, & pagar as parias que pa~aulo. E ho primt-yro fuy ri rey de Ba&ieaiA que auia muyto que as alo pagaua , mandou logo eoelas seu @baixacior, oft'rectlo ao ge~r nador lugar pera fazer logo a fortaleza seu JX)rto, q sabia ll el rey de Portugal desejaua de fazer. E o gouernadt?r tomou as parias & clcedeolhe paz & amizad&. & nio quis a fortaleza por Do aur dela neceHidade. Ho senhor de Cbaul lambem mldou embaixador c aa parias l deuia do ternpo do iso rey, & asai manu ba nao carregada de mantimentos: & ho mesmo fiz~rlo, Mliquiaz capitio de Diu, el rey Donor, el rey de Ven gapor. E el rey de Nnrsinga tan1be&1 mldou aeue bai~ Jadur~s, & co1oo soub~ li Goa era tomada, nlo quis de~ aistir da guerra que fazia ao Hidalco,- nem lhe quis pa.. gar parias que pagaua daoles. E era fermosa cousa de Yer ~.~,s estes baixadores quanto ennobretio Goa, que fJar~cia que esta o a ali hiN grande eorte, & ho go uernador 011 detinha pera q htls vissem ei o\llroa, & to-. tl<tl jiltos vissem fazer aquela fortaleza, de que ae todos e~paotauilo muytu, & muyto mais a gte da 'erra tle ta.. manhos priocipes terPrn necessidade de f)8Z c ho gooemador, & ja se eontentauid de serem vassalos dei rer de Portugal. E despois que h o gouernador vio que oa embaixadores tioblo b! visto a fortaleza que fazia, & Jhe pareeeo q no 'irio mais IJbaixadores, comeou de despachar aqueles, eoneedeftflo a bis o q.ue pedio, & responddo aos oulros q11e ele respderia por seus eml.ixadoree aos que os 1nandauo. Tamb neste t~po veo ao gouerador hii ea1baixador de Merlao capitlo gentio, & de grtle fama antre os g~tios ,. que era aobrinbo da-.. quele rey Donor i\ deu Mergeu ao viso rey , & per sua murtr perleneia ho reyno tle dereyt.o a este Merlao que digo: mas seu tio por descoB,entamPnto que tinha dele lho tirou qudo faleceo & bo deixou a oulro birmAo de. Merlao que Pra 1nais moo, que despois que reynou niiea maia pagou as parias que 1e11 tio pagaua,.& era grau.-

16-8

.A Bl8!f0.U DA llfDI:&

de immigo doa DMsoa; & c mede da tomada de Goa maodo11 aa ptris ao g011ernaclor ceaio.di~~~e. E este MerJao deapois da morte d~ seu tio . eateue sempre co &te aaa tle pfJ& de caualo nas tenaa de BatecaiA por aerem perto Doilor a que fazia guerra citinoamenle pera Yer &e podia cobrar bo reyno q era aeu de dereyto. E aabdo que ho ~oueroador tomou Goa , mandoulhe dizer ror este embaixador que digo ho agrauo q. lh.e sea tio fizera em lhe tirar ho reyno, & a for~~ lllhe seu birJnAo fazia em lho ter: & l} se ho quisesse receber .por vassalo em nome dei rey de Portugal que ele seria muyto contente de bo ser, c3 tanto que bo fauorece11e pera eobrar seu reyno, pera que nilo queria. mais lJ. arrendar aa taoadariaa da terra firme de Goa : & cobrando ele ho reyno que era seu, ele pagaria as paria que aeu tio pagaua ., &seu birmo queria pagar, & seruiria aeo1pre a e1 rey de Portugal como 1eu vassalo & sua feytnria. E considerando ho gouernadr a valentia de Merlao, & o poder que tinha & valia aotre os gentios,- & qoe coe. tumara sempre fazer guerra. aos turco' & per duas Y& zei os teu~ra cercados ~Goa sendo capitlo dei rey de Narsinga, pareceolhe que compria muyto ao seroio dei rey seu senhor lanar 11ilo dlte hom & recQthelo: & que ele muyto melhor q neohu doa nossos. aaberia gouernar a terra firme, & teria a gente asse~segada po1 ser conhecido antreles. E resrXJdeolhe qae era oonteDte de .fazPr o que pedia, & mdoo por ele a Batecal, onde embarcou com sua g~te & eaualos, & foran'DO receber a Cintacor, onde auia de desbarcar doua capitlea doa nossos com dous mil piles da terra pera que bo aeSpanbas&enl ate Goa, & mAdoo carta aoatanad&rea da terra firme por onda passasse que ho recebessem., & obedecessem como a pessoa dei rey de Portugal. E isto porque MerJao folgasse maia de fazer o que mandara dizer que fciria,. porque fazendo ho tinha por muyto certo acrec()ntar grldemente no. proueito da fazenda dei rey sem lhe cos,ar gente ne outro galt~. E todo~- 01 t.a~

~.

LIVRO III. ClTQLO X&.l'JI.

l&t

I
,.

I '

'
I

!
I
~

'

l
I

dares fizerlo muyto b o que lhes ho gouerna,Jor mandou. E vindo Merlao a Goa~ lbe fez ho gouernador grande recebianento, & a1si a outro gentio chamado lnrao, que .fom capitO prlcipal dei ~ey de Nareinga '"~,a am~ boa de dov .deu tauafoe & loyae, & oa ma.odoo .apuaeatar muy.to hoarra.lamenle, ~ tez oGtrato C Merloo, q tirido tres mesea de htla paga de aoldo qu a g~Dle da terra ficaua deudo aos turcos, dali por da ante pagasse da renda por aa tanadarias l} el rey de Portugal tiaba oa terra firme corenla anil pardaos douro , que poJa noiJIA m.oeda ero tr.iota &. Qy.to t11il .. cruaados: &.que Janaiulose fora da iaoaearia d.j PdA.Mulieagi nouro capito do Hidaloo que ainda :eataua aela , .que fica11a tambi! aquela tanatlarta, &. pagaria eotio o~ano seua. ta miJ pardaos douro, que ero cinceeota & seys_mil cru~ zados.: & isto pag11ria quetro pagae-t pomo bo pouo era obrigado de pagr ao Hidalclo. ~,eyto. ~&te ctrato, & asioado por Merlao ~& pqlo goGemador : ele m4doa a. juntar todos os v~iquibaris, que .eam capitle g(ioa, que aotea da vinda dos 111ouros mdauo a terra.; &~eriq aaturaia dela, qpe os. mouro& tioblo lado for do ss1" a~rio , & das pois da tomada de G~a ho go.uernadllr .~ -weaoJheo, & agJalhou. E a e~les e&lregou_ eJe. Merlo -poJa n1o , pera ll bo teueaaem por seu gouetaador ,J di~ aendoJhea bo ctrat.o que tiaha feyto .coeJe. E: tedea b reeeberAo por seu capit,fo. & gouer.aador. e- mttytas feat "tas & tjere.1 a .sua va4a: & per.testea eattegt>ll ho gotaeroador a MerJao a .g4Miernao.c;a das t~ad~~iaa da le,_. ra firme. Pera de se partio logo. eom larao acpaoha~ do tle Qinco mil:pies da l~rra .1eu1., .& cineoBta.ilomle.de caualo. E.#cegado s taoadaaiaa.tomou posse dul&,. A. a geale ela tetrt fuJgou muyt~ de ilergou.roada por el~

..

,.
I
I
I

180

DA B18'l'Oai.A DA. INDIA .

C A P I T O L O XLVIII.

De como determinando Ao gouernador de ir ao mar ro-

sa, mandou o D~o f~ de brja derribar o fortakSG lU ftJCOior : ~ do qw, 1&o gouernatlor paaou com Diogo mmde:cr de WJBconceloB.
01

T eodct o Ad per& ir noua certa que dei rey esgoueroador ~ rumes taolo em India a chamado da
Calicut, & do Hidalclo, & dei rey de Cambaya, pera que todos hn corpo deita1aem oa nos101 fora da lodia, determinou de os ir buacar & pelejar coeles, esperando em nosso senhor de os desbaratar, & de1poi1 tornarae a Ormuz, & iouernar hi & a ...;.&bar a fortaleza q deixara comeada, porque aentia muyto a treilo que lhe fez Cojeatar. E e1tando a fortaleza de Goa em tal ponto que lbe no falecia maia que a caoa pera se acabar; mldou a Diogo fernandez de beja que fosse diante esperalo a acotor, cuja fortaleza mandaria entretanto derribar & arrasar, & recolheria 01 noasos lJ. e1tauio neJa, & asai a gente da terra i} se quise88c recolher coele. E mldaua a derribar porque a gente da terra geralm&te era mais amiga doa mouros que ds DOI808 & leuaatauasae muytas vezes ctreles quldo lhe oe mouros faziio ruerra: & mais a terra era tio pobre de mantimAtos que os no11oa se nlo podilo manter & por isso auilo de ser muyto poucos, pelo que estaulo em graade perigo se Jbe os mouros , que auia muytos ao derrador fizessem guerra que lbe nAo podiAo socorrer da India tilo aeioha, & maia. alo &eruia ali de nad& aqla. fortaleza, porque no queria el rey de Portugal trazer ali armada ctra ho estreyto porque nilo podia inoernar em ""colorA poJas causas ll digo : & 1nandou maia ho gouernador a Diogo ferodez que ho esperasse em acotorA ate a fim de Mayo , & quando nlo fosse ter eoele ~ se fosse a Ormuz com cartas q lhe deu pera el rey Dormoz &

LIV.O llle
CAP.l~O XL~III.

pera Cujealar que paguaeem as parias a Diogo fernlcl~z, notificandolhe q era gou~rAador. d.a.l ndia, & que lioh too1ada Goa~ & dali ae tornaiee. a Goa em A gosto, & ee ajluee eom a armada .que bi achasae, & deu lhe pera esta viajt-tD ho rey gride quefoy-de dom lerontroe de lima, & aa1i a capitania mr <&. Antonio de matos , & de Gaspar co que m4dou cocLe~ .E partido Oiogo fernandflz pera acotor foy dito ebl tegredo a Diogo mendez de vaseo~celoe que he.goeroa.dor ho nauia d.e dei 1ar ir a 1\lalaca & ho :queria l~uar ao mar roxo. O <fUe aabido por ..ele no. hP pode ..crer ~la. promena que lhe o gouernaWr tinha feyta, .& por quo bem ho tinha ajudado, qtte ele eom a auaJgeate ajudou a faaer a for, taleza & cerca, & fez aquele Baluarte que est. sobre a porta que se~cM111a ku de,Malaea, pcw .amor quea.que~ Jes q bo fizero .hio pera la: & c tudo Diogo. ~eode1 diSBe ~ goueroador perante algile"fida~s q ele t.inba muylo be comprtd~ eoele q~ae .cbegaua ho. ltmtjlO. ~ rA a lUa ida d,e MaJaaa, que. Jhe pedia que bo ajudaeae como tiaba peoolettdQ. E bo. guernndor .reepoatleo que ele Jhe: pt'O&Detera de lhe dar. toda a ajuda .que. pOO~se pera ir a Malaea .. porque indo como hia ao era 1seruio dei rey 8ttu seuhor,- polo gtde perigo a que se auen.. turaua.de ho.malnrem con, quantos leuaua, & Jhe to marem as . naoa & n..ereadoria de que hio carr~~daa, porque muytoinai&~pllte.l&uara Diogo Iopez de siquey.. ra & maia aaoe., & ~tt.elhor artaadae que aa suas, & no ou1ara de pelejar eom . armada de Malaca. E. ~ra ir eon1o compria asruio dei rey eeu senhor, ho deleuera
& pedira que fosse eoele: na tomada tle Goa , cuydando que lie podt-ssear ,~juda; <rMIhe alo .podia <lar. .por quto as ciousas aueeee~o doutra maneyr& q. ele cuydaDa: pOrque be 1abia porqulo certa se :tin,ba. na India a 'i~a dOflA ttumsa e,la." E pera seo aiPS~Wgo & credito drl rey seu. senbttr,' er~ necessario ir eJe ao mar roxo a buaealos pera .pt':l~jar eoelee; donde .no podia tornnr .a

J r. I

inuernar ladJa ; seno .a\ Ormuz, de tinha mandado


TOMO 111. X

J 6t D IIJI.'l'ORTA D.l INDIA dei rey q fosse aea~'lr forli&~e&a que .ficara comeada' k. asseaaegr relreyllormuz ll81 pare&S que auia de vagar: & pera isto- nlo tioha ele tito gente 'luanla lhe era rieoesaari., & ainda!de113 qti&tinha. de neceaitlade auia de deilar em Gila;ao -o)enDs~oatrooltoa konls Pottugueses , porque s oe ntOOI'.()S teJnasienl oomG da outra vez que aehassem.: quem lhee resiatieae: & por esta rezo lhe no podia da.-, nlo s681Ge a .a}uda queele quisera IDa nenbfta ,. dQ l} IJ1e peaaua iDoyto poJa obri~ilo em rj i)be era: & :pera .ele :ir a .Mataa, asi ,eomo -i era de. Portugal , qqe. Jhe nlo. pare.cia bem flO'que, nha caf.tas. de Ruy dFtrttajo, em. que lhe. dizi-a: q J.o Ben-

i-

dra -& el rey de. Malaea~eaperulo llu ~raa toi.-s grande armada a ~vingar ~Q que fi2eriJo ... Diflgolepez: E eoest-e medi> tiu.ha ti~ ada pri.saa1a a~..J~~ .& aoe.pu.&ros: &, apousentado em ha cilsa,: am. Cf1Ue~blles~maodailo dar algfta mercadoria da.~ fora .tomada . Jlilm&sa feyloria, per a que Ruy daPaujo,c0tnef2ane- de trtt:tr:oo os merca.. dores da ter a~,_,& ft,ra ~isto ~h e ..fa.ia. bo :Beilclra cada dia mi.J. audana~~ dize,Jo t) :deaejaaa ae ser vassalo dei rey de Portugal, & t} po~ iaso caetigatt -~~o rijo oa que fiaero ho aleuanlamto. ctra UI D0180s~ :& estando em Malaca coesle medo~se eJe fue oomo:Yier-a de Portugal, perderi'? os immigos de todo bo eredito dosnos 101, & aluoraarsehio .pe~ta fazerlo que.fiterlo ada .outra ez & cDmeariAo.logo ROSr1oell0sq.t.inbl.em poder. E sua ida a Malaca :nilo &ei'Uiria; MClia:. qtte diMo, por ia 10 l1 nao .deuia dir ~~ i!. fJCril ele. n ticaese daaoiado, & po)a obl'ipftlo em tjue-:lfle..era, &a an,izade l)_lbe deQia, Jbe. tqueri ft.e11 ~hil de. dou partidos ~qual ele mais quiaea&Q. Ho pri...,..-a. era que aequiaesse ir cOe. le ao. ~ar mexo Om 8088 'llaf>a que a. obrigaria -a cerre. garlbe .~,Mla camat~ & as de weue capit!es & qaintala. das de drogas. E a ttaos la piaenta l} bo: seu feytor faria preates no.i'fluei'IJo: &. em qultoas naol;ancfaesem em sua companhia, & sua gente aeria paga de 1oldo aa cuat.a.del rey, & isto por.as- naoa Jerem de mereadores.
1

l .. lV80 III. CAPITOLO

X~VJJJ.

163

Ho outro putido era qe ee pbr eaMado nl qttieeese ir


coele, que lhe daria aquela fortaleza de GGa onde fiea.eae: po~ qa~ as suas naos auil dir coele com ho. partido 41ue dizia~- & 4 nisto nio Imte faria a el rey mu1- to seru";o, mas que seguraria sua armada. O que ouuido por Diogo mendez , se agastou muyto, & respdeo que ele auia dir a Malaoa eomo lhe el rey mandaua, posto que aoheese q oe perigos de J ero ~m -dobro. E
comt~ou

de se aquei.xar do gouernador: ll muyto mlsamente lhe die~e que se _no agastasse, & que ceydasse Do que lhe com~lia, & .lto pratieasee com oe seua capites & com eu amigos : & auido seu conselho, lhe de te ou mandaste a re~ta. Ao q Diotto mendez reepoo.deo que aquela lhe. daua por final, & q logo ae aparalbaua pera aua partida. E porque ho gouernador te comeou dagaatar deala reposta meterao1e no meyooe que hi eilaulo., dize.ado a Diogo. mendez que se ao agatr tasae, que sem pay.xo mAdarja deapoia dizer ao gouernador o l} asseotaua c seua capites, & logo bo fizero ir pera a. Jl&alada:: & ho goueroador ficou dizdo ao que bi estaoito por qutaerezes vi aba bem. a Diogo mb dez jr ceele, rogenflo a todos que lho coneelhaeaem, .... peeialm~te a .F.ero~ pete1 dandrade que eragrande~ll ami~, q ho fez aHi, mas iogo mendea nunca quis temar MO conselho. O que aabido polo gouernador, porque ia .elaramete que ee Diogo mendez (018e a MaJa.. ca no maia que com bo apereebimento qae tinha, aie
podia deixar de se perder: porque nio pareceue CJUe Lo enctraua, como irnigo, poa aquele feyto em eonaer lho, & propOndo nele tudo o que di11era a Diogo meradez, lor acordado JlOr todos que ele D4 fosse a Malaca da maneyra que eataua, & que asua rmada ficaese ao,. bre tio gouernador pera dar. c&a: dela, & da pP.rda q CPbease el rey ou as partes por nilo ir a 1\tJaJaca. Isto a que Diogo mdPz fugisse com a armada pos lhe pena de degredo, & perdimento da faze~da que se no fosse de Goa sem soa licena & a cada hn dos pilotoa de aua ar

r..-

I 64

DA HISTORIA DA. INDIA

n1ada, mandou sopena das vidas, & perdimento das fazdas, que posto que se Diogo mendei quisesse ir eles nlo fossem coele , & sob a mesma pena lhJ! deacobrissem sua ida como a soubessem. E ~.tn".ttldo iato f)iogo andez determinou de ir a Malaca; &por segurar bo gouernador dissimulou coele fazendose muyto eaquecido de sua ida: & assi se fazia a todOs,- porll ningoem sospeytasse que ele se queria ir: & deu cta de sua ida a seus capites, & Pero quaresma lha contrariou, diz~do l1 era escusado falar nisso' pois estaua certo nlo poder sayr da barra sem ho gouernador ho saber, & como ho sobesse auia de mandar apol ele, & pera se defender seria necess~rio pelejar, & far1ebia bil muyto mao recado , por isso que no curasse de lal ida, & Yisse se podia acabar por b com ho .goueroador que lhe desse licena pera ir. O que Diogo m~dez nlo quis fazer, & ~isse qne fosse o que quisPss que Do auia de deixar de ir a Malaca: & Balte1ar da silua nt1o estaua em Goa que adoeceo & foyse curar -a Cananor, & Diogo .mendez insistia em ir, porque ho piloto de Baltesardasilua chamado dalcun-ha ho pereyra, lhe dizia que ele ho tiraria de noyte fora da b~rra & ho leuaria a Malaca, & nlo dei:iasse de ir porque se fa~ia l. muyto rico, & bo mesmo lbe dizia ho seu rnestre .. E.este piloto de Baltesar da silua, ho fora tamb Dafonso lopez da costa quando cOm os outros eapitles fugQ Dormuz ao goueroador, & ele foy o que lhes prometeo de os leuar. A lodt#l, & por esta promesa lhe du Diogo mendez a capitania do nauio. E tamb Ani-bal ceroiche disse a Drego mende:t que nilo deixasse di r, porque ele ho seguiria. E Diogo Rlendez fez conta que se os outros capitllea nlo quisHsem ir, que faria capitles os mestres das aaoe, &, f&-. ai use pres~es quanto podia .

.. . .
' .

..

LIVRO 111. CAPITOLO XLIX.

l6

C A P I T O L O

XLIX.

De CMno quertdo Diogo m~ de vasconcelo1 fugir psra. Maltlca foy preso aJm outro capiUio seu, ~do mais ij sobrislo fa. .

Ordenando Diogo mendez assi sua partida' soube o gouernador C9mo hum Duarte tuares escudeyro do conde dabrantes que ele tioba por tanadar na ilha de Chorlo' fora fazer b salto na terra firme' onde ho catiuario os immigos: & cuydando ho gouernador l} se poderia ainda auer, mandou laa Diogo mendez, Manuel de Jacerda, Pero dafonseca de c rasto, & Nuno 'az de castelo broo com a gte das suas naos & nos &eue bateys. E chegando eles ao pasao de uncalim por onde Duarte tAuarea pasaara, poyario oa terra firme, onde aueo , do Jingoa da terra soubero que Duarte tAuarea era ja muyto metido poJo serto, que ho Jeuauo ao Hidalcilo. E vendo que nlo podilo. fazer nada nem leuauo mantimto pera fazerem todos deten"a, acordaro queDiogo mendez, & Manuel de Iacerda se tornassem pera a cidade, & Nuno vaz & Pero dafonseca ficnrio quto lhes abastaiBe esse mantimto que tinhAo: & assi se fez. E tornandoae Manuel de Iacerda & Dioo mendez pera a cidade chegarlo ja 110yte: & conto Diogo tinha mAdado recado os mestres das nos que esteuessem a pique, porque aqaela noyte. aui4o de partir: no curoQ de deaen1barcr Da cidade, & foyse s suas oaos que estaulo antre Rabandar & Pangim , & hi achou dos seus eapilles Anibat cerniclle somente, que Pero quaresma nlo quis, & Bltesar da si'lua nlo era Yindo de CaaaDor. E estando as oaos a pi~, parlioae logo Diogo m dez leoaado os bateys aa uaos atoadas , & em toda a 11oyte DO podemais chegar que ate a baya da agoada, & ali lhe comeou de vtar a Yirailo que bo detinha, & aui Anibal. cerniche & ho nauio de Pero quaresma, que

J"

DA. JOITGitfA. D.& INIXA""

ho de Baltesar da silua era ja fora da barra. Dist.o foy logo ho gouernador auisado pr Maaue) de Iacerda que era goarda do rio de Pangi, & aeodindo ribeyra deapedio lames teixeira em ha fwMa c b eecriuio perAte qu rel}resse da sua parte. a Diogo meodez quQ se nAo partisse & se tornasse pera dtro, & quldo nlo quisesse que lhe tirasse por alto: & quando coisaooo qui sena que ho metesse oo funrlo, & bo Biestno malid.ou a Dinis fernandez de melo, .l} mandou en1 h parao fleepois de James teixeyra : & tamb forlo o1atroe bateys, antre os quaes foy ho de Manuel de Iacerda, & mildoa a Simlo dandrade que fosse por terra com gente de caualo, & se posesse fora na praya, & fauoreceese 01 li mandaua noe nauios , & se lhe parecesse b que fosse falar c Diogo mendez & lbe cooselbae q~to Dilo posasse sua honrra no risco em que a puoba. E asai mandou muytos bateys & poroos com gente pera qae aj~ dassem os que hio diante, de q chegou primeyro la,.. mes teixeyra, & aehou Diogo mendez que andaua s voltas ria baya da agoada pera sayr por lhe aer bo vento ponteiro, & achou na boca da barra Duarte da ei.lua deluas capitio da gal que fora de Diogo feroaodez de beja, .& fazia requerimentos a Diogo mendez l} se tornasse pera d~tro, & por nilo querer lhe tirou nai.}la llora ht\ tiro por alto, c que lhe derribou a verga raode' & I ame teixeyra Jhe mandou tirar outro, ea que lhe- matou dous gormetes. E vendote Diogo mdes &eJBi remedi o de poder sayr amaynou & surgio: & mais porq lhe disaerlo que eataua ali bo gouernador, oa qa no qaeria pelejar, qe c os outros b ho 4izer. -E entretto ldaua tamb Dinis {eraandez As bbardadaa.c Aoibal eerniche, que quldo lhe fzilo requeri meatos da, parte do capitlo mr que amaJU~IIe, rmpandia. que Dlo.ce.nhecia outro capitilo mor ae nA Diogto mede& de Yseoacelos, cuja bldeira lhe elrey de Portugal mU~dara .q ~ guisae, n quis nunca. amaynar nA surgir. ate qult olo

'io que Diogo

Dlfd~

amayaiua

&aurgia.~Ho.oltil&re

Lf\IRO IJ.I Cl'PITOLG ~IX.

J 67

da nao de baltesar da silua que andaua de fora quando lio surto Diogo mendez arribou a ele c a vira'(lo q v. taua, & Jlreguntoulbe em voz alta, l} todos ho ouuiro que Jhe mandao~ que fiztasse, & ele respondeo q sur~ gisse, & aasi ho fez. Surtas todas as naos, Rodrigo ra-. belo q estaua em terra com muy~a gen1o de caualo & de p ( & fora por n1Adado do gouernador pera leu ar Di o go mdez) se foy A sua nao, & Dela & nas outra pr~ deo 01 pilotos, mestres & escriues delas, & aui Ani baJ cerniobe & despois 111andou BJ1rf-goar em todas, ll ho ouernador enJ non1e dei rey seu senhor J:erdoaua aoa outros todos , & lhes daua seguro de nilca receb~r pena por ser naqle fey to. E i ato fez ho gouernador por 11 Jbe rtlo amotinar a gente com medo-. Feyto isto pe dio Diogo mAdez a Rod.rigo rabelo ll comessem primeyro que partissem~, porq era tarde para ser antes de comer, & aui ho fizera.o . E em todo este temJlO nunca Diogo medez se ~ueyxou do goernador, n disse ne uba e001a eont~le, & sempre se mostrou muyto ledo & pra1eateiro. E acabando de comer deixou Rodrigo rabelo nas .naoa pea~as de recado, que h o. gouernador mandaua qne fieassem por ca pites ate q ele prouesse: & foyse pera Gea Jeuando Qiogo mdez no bate) de Manuel de Jacerda , & A nibal cerni c Ire & os n1es Lres, pilotos & e&cl'iues em outros a muyto recado, & Do cami nho acharo Nono vaz de castelo brco, que aquele dia A tarde se fora cidade do passo em que eataua. f~ e~ mo cbegvu mAdouho ho gouemador na sua nao, & que f011e eoele bo seu ouuidor Pero daiJ>em, )lera q requeresse a Diogo mendez que se no fosse , & q&do no quiseSBe que ,ho n1etesse no fundo, & aos nauios da sua eompaahia: .& \'eJJdo. os Nuno vaz ir meteose no seu batel eom ho ouuidor & foyse pareies: & assi forllo de eompanbia ate a cidade , onde ehegar!o bem noyte. E Jeuado Diogo ftldez ao gouernador, & asai 01 outros; despois de .falar coeles ham poueo forlo postos em b r~ cedo: & .Wi .a. pouoe dias .ho goueraador com votes

dos d~ conselho, juJgou com ho seu ou ui dor que Diogv menUez fosse degradado pera Porlugal pera de seria leuado nas primeyras naos que partissem c os autos de suas culpas. E entretto estaria preso sobre sua lllenajem na fortaleza de Goa, & ll Pero quart'sma perdeae a capitania da nao, & fosse degradado pera Portugal posto que no quisera ir com Diogo 111dez, porque no dissrro ao gouernador ~ se queria ir co1no lhe ~le l1nba n1ldado que dissesse, & etn qu.ilto nlo fosse pera .Portugal esteuesse pre~o em Goa. E que A nibal cernicbe
fosse degolado, & assi os meslres & pilotos das naoa fossem enforcados & per<lidas suas fazendas pera el rey. E logo que a senl~<ca foy dada, se veo a ela com exeeiC(o por parte de Anto vaz mestre de Diogo meradt~z, & . do piloto Danibal cerniche, c priuilegio r)era no morrere eforcados , & por isso Se mudou q 1DOrfe811eiD degolados, & entre tilto que durou a dilalo desta excepo forio enforcados ho piloto de Balte~ar da silua & o mestre Danibal cerniche nas vergas das meemas naos, em q cometeriio aquele delito: o que a todos poa muyto espanto, principalmente a algus embnixadores que ainda estau:o em Goa, & todos sayro a ver aquela juati<ca: & quando soubero a causa porll se fazia pareeeoJhes bem. E por amor destes en1baixadores porque auio de saber a desobedienia de Diogo mendez a castigou ho gouernador to rijo & pera exemrlo dos nossos' & asai era necPssario pera ho credito do gouernador: & despois que aqueles dous foro Etnfurcados logo se ele moderou contra os outros, & deu suas vidas a b dos ernbaix;adores <} lhas Jledio por corista lho dos nossos, )e. u:tndo os ja a padecer, & anudoulbe a pena de o1ort~ ~m dPJ.!redo pera outras .naos, & despois reuogou a sent. Danibnl cerniche em degredo pern Port\.lgal por qQan.to era estranjeiro, & deu a capitania de &Qa nao a dom }no de lin1a, & a de Pero quaresma a Gaspar de payua, & a de Ballesar da siJua a .James tejxeyrR, & a de ~iogo wdez a Fernlo .perez dandr~de., ~e c~ li6a

168

. DA HISTORIA DA I:NDIA

LIVRO III. CAPI'rOLO ~L.

J 69

do goaernador teue cprianlo com Diogo men(JeE. sobre a tomar, & Diogo mendez foy muyto contente Cl a ele tonwae, & logo Fernlo perez se foy pera a. no & se.
lregou dhu cofre que tinba.quatorze mil cruzados pera a armafio da nao, de q ho feytor dela auia de ter a cbaue, mas nlo bo auia dabrir sem Jt,erno perez.

C A P I T O L O L.
Dt como iNlo ho goutrnador pera ho mar roxo achou AO vlt,o ctrayro, p~lo qual mudou sua ida pera Malaca.
partida per a bo mar roxo , assi poJas causas que disse, eomo lamb por se escusar ho gasto de mantimento &. soldo que faria a gente que tinha, & por escusar despeza que as naos fario se esteuessem porlo, pori} de . aecessidade se auio de tirar a ante, & elas estauo ainda as mais pera nauegar. E assentada sua partida deixou Goa perto de quatrocetos homs com os casados, em que entraulo oyteta de caualo: & os soldos desta gt'nle se auiio de pagar das rdas da ilha q ficauo arrendadas por doze mil cruzados, & lb~ das rdas. daa tanadarias da terra firme,& assi de seyscetos mil ra porque ficaua arrdada a casa da moetla, ho ouro & a prata somente porl} no cobre se ganhaua muyto pera el rey, & a fortaleza ficaua muy lo b hasteei da de mti .. metoa. s. trigo, ligumes, arroz, mlteiga & carne: & b prouida de muytas mu~ic-pes & de muyta arlelbaria, & por seu alcayde anr Francisco pantoia, & no n1ar fi- / eaua por capitlo mor Duarte de melo c algiis paraos & foataa, de l} ficauo por capites algiis ca1ados, & aBSi fieaua a nao Jionarda, & ho rey pei}no, & Scto , spirilu pera as correger~: & asai a run1esa que fora tomada Diu & hfta nao noua das de Goa que ainda estaua picadeiros, & outro uauio nouo doa turcos que seria doy~la toneys, regimento aos capites li no
1

Feytaa todas estas cousas, ordenou ho gouernador sua

ca

TOHO 111.

'

170

DA HII,.ORIA DA tDIA

eomeqe do mea Dag01to saj'IA logo fora da barra per goardar ho mar & fazer presa , & asai deixou enco .. meodado ao capitio <} fizesse hfta torre em Beoaatarim pera defender a entrad& aos moorea sequisessem por ali entrar, & a traa da torre ficaua a Tllomaa ferndez : & no meamo passo auia pedra laurada em abastia. E prestes todas as cousas pera a partida do gouernador , . ele se partio de Goa na fim de Maro, & os capites que hio coele, que h ia em frol de lama~, forlo Fernlo perez o a nao trindade, dom Joo de lima na anuneiada,. Gaspar de payua em saaclo Antooio, lamea teixtayra e Sancta cruz, Bastio de miranda no breto, Ayres ~ reyra na taforea, Jorge nuneJJ de liio em Enxobregas, Dinis ferndez de mek> na nao 4tabaya que os mouroa fizerilo em Goa , Pero dai pem etD saacta Caterina, Simo dandrade na joya, A ntoaio clabreu em SaaetiAo, Nuno ~az de castelo brlco em sanl Joo: tlb naoa de Goa, Duarte da silua na gat grlcle, SimAo nJartil aa pequena, Afonso. pessoa em hlc'l galeota. de G~ Si.&o .Af&O besigudo em hia caraoela latina, lorge botelbo hla. redlkia, Paro dafooseoa de cra1to em saaeta Maria iajuda, Sin1o \'elo de aoure na gare(&: doutra aanct& Maria dajuda MAdatOso de tan.gere, Aotooio de saa do .asayro. E aos doas dias de sua naoega~ i} ijria dultrar os baixos de Padaa , achou bo tento tio ponteyro, & ho mar tilo grosso que lhe foy foncMo paY1'ar. E aabdo a) por todoer os pilotos & meatr que Do JBiia ir a Ormoz por aquele veDlo. ser 8'8fl, arriheu a Goa., &L ua barra fez conselho , em -,.a 1e acordou : JUe por aEJDela ar..ada no faaer tamaabo ~to cemo faria ae illernaase na lodia, ria. serai~ dei rey ir a Malaca. oade estau-lo o nol8aa ctiuo~~t & & faze.da cleJ tey toalafia. B fey.to disto aaeoto fJU8 oa do coDBIho a..m..rio-, mandoohe bo. gouernadar dizer ao capitAo 4e Goa , & Rlaodoulhe maie algila geote & dali ae Cay a CaaMJM',. onde deixando por alcayda moor da. fortaleza Ruy gal~ o .y a. Coabim., onde saendose cpt quuia im a Ma.-

WRD ln. CAPITOI.O &.

171

laca ficarlo muy tristes Cherinamarcar, & Mamalemarcar birmos, pot amor do lreto que laa 'inhio, & coeJea
tambem Antonio real & Diogo pereyra, porque indo Jaa o goueroador, & aaentaaclo feytoria ficaulo eles. sem IWl& trato: .iL por iaa> determinando de ho esloruar fizerlo com el rey de Cochl que ho fosse ver aa nao , 8t lhe conselhae que nlo loeie a 1\lalaca porque era a moulo gastada & perdenebia, & quando nilo quise tomar seu conselho. que le fizesse aobri110 requerimeu. to da parte dei rey de Portugal, & eJes alo ouro da 01 fazer, por.que oa ho gODeraador alo eteadaue, por qae aabilo que era mayte prudente, & por iaso eo&er.. deo ele muy bem os requerimeoto. dei rey de C:Oebim quanclo I . fez & aio quis se nio ir. E porque pera ir a Malaca aJgiil oaui~ de eaa armada que auilo mester corregidos oorriio rico de ae perderA por nA saber ee J& aueria oade 1e concertaasem , deisou oa Coohim cG 1101 capites, que foro eetes, Pero dafonaeca de erasto, MdafoDBo, Simio Yelbo, AD&ooio de ua: & aeai laia nao ooua que se fizera em Cochim , cuja capitania tinha Diogo perey1a de CGehim , & tambem ficou Ma auel de Iacerda no cirDe por e~pito moor de todos com regimeoto que entraado Agosto foue logo oorr.r a coa. . ta de Calicut, & depois ee fosse a Goa ai untar com Diogo ferDidez de beja, pera quem lhe deixou prouium qoe com 01 seua capitla. ho ouueaaem por seu capitlo moor, & ai Duarte de mele & os outros que fi cauAo em Goa: & por MDor da gente que ficou aqui lhe 111o fiearlo maia qoe oytoGCillol Portuguetel & duzeatoe pi4e gentioa de1padaa, & e~cados, & frechaa : cem

CJIIe parti a Yi Dabril

y 2

172

,DA &1-&TOftiA DA INDU

C A P I TO L O_ LI

. Do que aconteceo ao gou~rnador indo t:aminho de MaltJ- ea , ale achar el rey d~ Pacem.

Par lidoq~queria acabar de Cocbim, ilha de Ceilo, sua gouernador seguindo por iajem , de passar a lhe
deu hum teanporal de vento com que se perdeo a gal de Simo n1artiz, a que Ferno perez dandrade acodio to asinha no 'leu batel que lbe saluou a gente toda, & assi h tiro darlelharia. E eesaaodo a tornta que se fazia lesLe oeste com a ilha de amatra, topou hiia nao de Cambiaya que hia pera Malaca, & os oossos a tomaro por l1ir setn seguro do gouernador, que \'endoba {oy muyto ledo, porque teue sua viajem por segura de que hia muy: receoso: que ~uydaua pelo que lhe disse~o em Coohin1 -que no-seria a mouo verdadeyra, & coe sta nao .assentou que ho era: & desta parajen1 donde se tomou esta oao ale auerem vista -da i!ha de <camatra, tomaro os nossos 011tras 1uatro na'!s tamb de Cambaya q hio pera Malaca 1em seguros, & todas JtSuuo Dtuytn mercadoria & de muyto preCiO 'fomadas est&ll nu os foy o gouernador aferrar ho porto, da e idade de~Pe dir 11a ilha <le amatra como ja disse, & el rey de Prdir lhe n1andou ~noueGbr,istos dos nossos q fugiro ~e Malaca; & h deles era Joo Viegas, que deu ao ~ouerna dor recado -damizadeda parte dei rey, & lhe disse que era grande aasigo deJr.ey de Portugal, & ben1 ho mostrara oo bo lratameto que . fizera a ele.& aos .o~ troa nossos despois que aJi foro: & cootoufhe eo1no deapois de ({uy daraujo lhescreuer, n1atara el rey ho B~dara por se lhe querer Jeuantar com boreyno, & mais queria ho Jnatar, & na cjuno de sua n1orte fugira de Malaca pera Pacen1 hum mouro principal dela que auia nome N abodebeguea xahandar doa guzarates , que fora bo
r

principal que fizera Jeuantar Malaca contra os nossos,


,
_,

173 & despois. disso quisera fugir Ruy daraujo & os outros catiuos, & for4o atidos na noyte em que ho querio fazer, & por isso se n saluaro mais que eJe c oyto , & Roy darauio ficou com cinco, & que outros ero ja tor.. nados mouros & Jeuados fora de Malaca. E assentada amizade com el rey de Pedir, partiose ho gouernador pera a cidade de Pac tambem oa mesma ilha de arnatra, & porque no pode fazer agoada em Pedir, mildouba fazer no reyno de Ach onde estaua htla pouoa~o de pescadoree, & forlo a isso dom. lo!o de lima, A ntooio dabreu, & Nuno vaz de castelo branco nca seus bateys: & domJoAo &Antonio dabreu leuauo as pipas s naos, & Nuno vaz ficaua terra fazendoas encher a oyto 111arinheiros <l estau!o coele. E partidos dom loilo & Antonio dabreu com ho primeyro caminho, comea de sayr gente de hum mato, en1 que estaua hna cilada de mouros & todos trazilo armas. N uoo vaz como os vio aayr, m.andou de pressa chegar ai J>ipas que tinha ao RJar, & cercaodose coelas lhes ficou detras com os oy:to que tinha pera se defender dos im111igos, de que sayo grde-soma da cilada, & cometerilo os nossos muyto riLIVRO III. CAPITOLO LJ.

...

jo com muylas frechadas, & cico deJes que ero besteiros se defeodio aas seetat.las ,que se isso & as pipas no foro no escaparo segundo a furia dos immigos era grande. E por Nuno vaz fazer sinal aa frota com ha bandeira, Jhe mandou ho goueroador acodir, & dom Joo, & Antonio da breu vendo a bandeira fizerio volta aa terra, posto que estauo perto da frota: & quando chegaro aueria quasi hna hora que Nuno vaz & os ou~ troa se de(endjlo, & tinb4olhe feridos tres bon~ns, &
os oossos tambem feriro algis dos immigos, que vendo ho socorro que vinha fugiro, &. o nossos acabaro de fazer a agoada. E feyta ho I{Ouernador seguio sua rota & foy surgir no porto.de Pace, de .se deteue algs dias pera saber se auia carga pera as .naos da armada de diogo mdez l1 n se achou : e assi pera auer dei rey do '

Pacem Nahoda beguea, que ele

de~eiaua

dauer, .& .e1

174

DA RIITOaiA DA t!mU

rey andou em dilaqes, dizdo que o daria , ate que mdou dizer que er.a fugido: & soubeue que el rey bo deixara fugir pera ir dar auiso a el rey de Malaca, pera por i1so bo perdoar. E tambA ~i aha bo goueroador Ydidas duas aaoa daa de Cambaya a el rey de Pacem por Yinle cinco mil cruzados, & dilatouse lto a compra que entdeo que ho queriio deter, & ficando coela amizade 1em mais deteaa se parlio. E oauegaodo ao longo da costa de amatra tanto aoante, como hft.a ilha chamada Polooreyra , ouuero oa D08&08 vi1ta dhil iungo grande que fazia mostra de setecko1 toneya , & por ho v to ser pordauaote nlo poderio as o aos ir a ele, & foro por nAdado do gouernador 01 bateys de dom loio de lima, de Nuno vaz de castelo braooo & de Dinis Eernandez de melo aem os C&(Jites hir neJ, 10mlte d4 Joo de lima, & asai foy bo batel do goueroador & ho de Pero dai pem: &. chegdo ao jt\go hils agora, & deepois outros se ajuntarl ao derredor dele dizdolbe da parte do gouernador l} amaynae, & m4daaa bo pi I~ to A capitania. E o piloto <l era ho capitlo & aelaor do jungo, & era jao & os que hilo coefe.q seriio trezentos homes, di ase que nA podia ir capitayoa, maa que mandaria l doua homa, & olo deixaua seu caminho apercebdo oa seus pera a peleja, & os bateys bilo coele. E vendo oa nossos que os imigos nl amayoauio, determiuaro de abalrroar coeles. E chegAdo a este t~po A fso pessoa na sua Custa, aferrou primeyro por que era mais alta que os bateys: & sendo ele ho primeyro que quisera sobir ao jgo foy ferido em ba perua que 01 1migo lhe atraueasarlo c hil.a lamca, tirando decima ccl muy tas & c outros arremessos, & defeaderio que 01 noe- aos os alo aferrassem : & nisto a Datl de Pero dalpoem l} estaua perto do jungo & lhe ficaua debalr.raueoto {que as outras eataulo ajudauto) foy sobre ho juogo & quisera abalrroar, maa nl pode, & diz que por culpa do p~loto &_do que bia ao leme, & eacorrclo ho jungo fi. eoulhe a1udaulto &. no pode mail tornar aollrele, &c.aa-

175 ai a110yteceo~ E sabido ho gouernador o que pasiaua ttlo ia tempo pera i11o, ao outro dia A dea hora ho foy afrrar, & entraro os nosao 01 imigoa por maia que se detedero, & em entrido mataro obra de corenta & feriro muytos , & oa DOII08 ero duzent01 ho~s , de q 10onerAo Ires. Oa imigoa que 18 \'iro tratar tio mal,. ordenarlo b fogo artificial c azeyte de terra, & outros
LIVRO" 111. CAPI'fOLO LI.

matereais que faz grlde labareda mas nl queyma tanto como parece. E iato faz quldo se ve en1 'aes apertos. E auiaado ho goaernador di11o Jeuaua ho seu batel muy b esqui pado com h cabo dado pelo escouues, c tal recado que poldo os immiA'OI ho fogo se podttssa logo desaferrar, & aesi ho fez recolheadoee oa. seus na aao. E des~(errado ho iungo oa immigGa apagarlo ho fogo: & apartAdoae hfi pedao da frota 8Urgirlo, lt as1i surgiro oa no110s muyto perto deJes. E nisto apareceo Jtila fl8 ngueiaoa ll eam hile nauioa daqla terra CJ>ridoa & rasteiros, veleJroa & remeyro1 em estrerno, k nesta laia NahCltla. E atido os aoeaoa viata dela, mldou o go11eroador a Nuno YU, & a .AyrN pereyra fl a fossem tomar: & lorio, & A.yrea pereyra ehe~ou primeiro no seu batel: 01 DtarinheirGe de nahoda vedo os DOIIOI ir pareie larlse Jogo ao mar q era perto de terra , & ele ficou .O & pelejou tio brauamente que ferio todos os nossos, & de muyto ferido cayo ainda viuo nem morreo ate qt1e Jhe Dlo tirarlo ba manilha que trazia em bil bra~o , & nela andaua h osso que se nlo pode aaher de 1fD8 era, ao111ente dizeree qH qu ho trazia DI potlia morrer a ferro & parecia ser .allli se8und9 as grandes feridas q tinha aille mouro, cuja morte o gouernador tomou por boa estrea de sua empresa, porque ele iwa cau-a de matar os nos101 em Malaca , 8t porf}Ue te a panguejaoa. mio JKlde Jeaar ao gouernador fby qaey mada despois de a despt'jarl. E estadG os 110aoa assi. aartoa sem hire ae juago ij eles chamauio brauo po~ CfDi8 bem se defendera, apareeeo ou too l} era de mE'r eaores , que 1\io de. Ceilo li Ch&JamaacleJ pera M..

so

176

DA B(SI'ORIA DA JNDIA.

Jaca, & forio a ele d loo de lima no seu batel, & A arri que de saa no de Nuoo vaz decastelo branco, & Baati de tniraoda & Sinlo afooao nos seus D&UIOzl, & ju~go amayoou logo como lhe maodarilo q a1naynasse & surgio jto da poluoreyra. E surLo anidou .o gouernador IIleter 11ele a loo viegas l} fez quadrilheiro pequeno, & achouse que eataua carregado de roupa fina de Paleacate & de bgala, & doutras cousaa q for aualiadas em clo & cicota mil cruzados : & nisto pareceo outro ao 1uar, & Nuno vaz foy a ele por mandado do gouerna dor, & cotno era tarde no pode chegar se nl.o noy te, & os q bio nele n quisero amaynar. E aparelhdose Nuno vaz pera pelejar coelea, saltou ho capito & outros rnuytos ean hu parao grande, & ean hlla alanadia ~ traziilo JlOr popa, & saluaranse leudo hil cofre com quatorze mil cruzados, segundo se deapoia soube doutros que foro totuados no jungo, eao que ainda se achou fazenda que foy aualiada e1n vinte mil cruzados. E leoado ho jungo ao gouernador, soube dalgs que ficarilo t.ele que Ruy daraujo era viuo, & deiJlOis da fugida dos outros nossos el rey de malaca quisera por fora fazer mouro a ele & aos que ficaro ate fana r algiia deles, & q passarA muytos tormentos porque negassem a f de nosso sefior Iesu Christo.

no

C A P I T O L O LII.
Do c~certo que ho gouernador J~ com el rey de PtJCt despois de ho ter em seu poder , ~ de conw chegou 11 Malaca.
deste dia despois que ho gouernador se desaferrou do jungo brauo, ele n outro neoh capito o poder! tornar a abafrroar, & porq por a noyte que sobreueyo no podia ser se nio ao outro dia, encomendou a todos os capit~es que vigiassem com muyto c~ydado que se lhe no fosse, porqu, determi-

l~m todo bo espao que ficoU

aaua de
~asse,

LLVRO 111. CAPITOLO Lll. ho queymar se ao outro dia s~

177 se lhe nl t1e

& .eles teuero tta diligencia em faze lo fazer, que parece. que desesperando os do igo de se saluar. E sabeudo por Ferno perez dandrade. que naquela frota hia ho gouernader, determinaro de se lhe entregar, pera o que ho.Qu,ro dia quaai aas. dez horas se metero tlous .d.eles no parao do jungo, & fora~~e ao gouernador, a que. disserio que no-sabio que ele ali hia porque sa. bo .soubero Jogo se Jhe tregaro , & agora q ho sabio J.o, faai: o i} ~o~-.e ii erio mercadores de Pac que Yinb.o eom mercadoria da outra banda da ilha de '4amatra, l} lhe pedio que goardaase a paz & amizade que

eataua

aqles tlous l\oms, & pregontoulhes q gente ero, diz~ ~o ~ lhe diess a verdade, se no q ficario obrigadOI a grAde castigo, porq eJe. sabia alga cousa do q preguntaua: eles p.areoodolhea lj era assi, Jhe dissero q nalJ.Ie jungo h ia bo verdadeyro rey de Pace a pedir ajuda ao1 seftores da ilha Dajaoa, pera q ho restituysem ~ aeQ senorio .q lh~ ti oh~ .tomado aqle que se cbamaua rey de PM' que ;~O ,gouernad~r de oltzina (que se hamaua ho rey q hia ~o jugo) se leulara c ~ tetra; porque ~t~ina que~ia. gouernar bo reyno sem ele eatder uisso, o, que ele . no queJtia senA q esteuett 1e. aetido em ha .ca-.a como ,tatua, & por isso bo deitou fora do reyoo CQ ho muyto (auor & ajuda q teue pera i110: & l! a detena q ho rey de Pac quisera que ho . gouarQ&fio.r fizera. sua tetra fqra. wrq no topasse c "ouzioa, temendo lj se ccer,~se coele, & se fizesse ~aas~IQ ~~~ r~J. _.de ~ortpg~l _ p~rq ,h o resti tuyse em aeu reynq. O q sabidq polo gou.cprnador folgou muyto c 4qle acertq, & logo au~ntou de re~~ituyr oJtzina_ em . .

com el rey cje Pacem auia annos. Ho cooeroador porque vira quo bem se os do jOgo defen derlo , & <} ho trajo daljles qlae lhe falauo no era de aaer~dor~s . , parecJ)plhe q er~ p~te q hia . ajuda dei rey de Malaca, & mais por a sospeyta que teuera delrey de Pacem ll ho. quisera deter, & por isso aparto11

asse~Jtada

TOMO lU.

DA HISTOlllA. DA 'J!Mi!lseu estado se eJe qflisesse fia't vassato dei


o

i 78

a-.y iett

~~e.&

flor & seu tributaria. E coesta de-tetminalo fie nwradoo isitnr por Ferno peret datldtade, & ~r efa lfle m-Adou htl pres~le dandosse por muylo seu amigo pem o ,q lhe dele cprisse, & i} bo mesh1ofiter logo COIDo ho chou se se lhe dera a ct>nhecer, rnoiltndo que lhe pesaua muyto do mal li rora feyto as seos, o ll the ele teue rnuyto Pm-merce detteulpildose de bo alo k'-er por estaT doente. E por isso, & porque ho gouer&ador o queria granjear pera ho atther 1t ~&tfrtty~se Jjet ~ em ... ieftor~o, & Hcar por istto vas9alo delrey sen tth! D fuy aespois er, & ele Jbe di11se bo meamo IJUe lhe mana.. ra d;~er, & q teria a cidade a obt9dici" det rey: de Por-a tugal , & lhe pagaria cadtlno pareas : &, h. B'oueraador lhe deu pblnura de ht> faet, potl} a (ora a causa q bo obrigaua como diss~, ficaua el rey de Por&tu.gal c& gran ae ct-edito nat}ls-s partes, & an'aia era Pae a prieipal eoosa de amatra, & muy importante ao trato de Ma laca por an1or da pim~nta. E aasentad8 esta amitJade fi cou oltanzina per seg\lto na companhia do goaeroador, l} s~ lhe actecer mais out-ra eoosa q sej' de c&tar, ~ guio sua viaje, & foy demilda-r os b~ixt>a de- Capatia, k hAo entrou por de @troo Diognlope2 de siqueyra quan-do foy a M-alaca, se o poJo canal OOs jurtg()8 .q he da do2e braas pemciiDa, & dali fby teY ao portode Malaca bo prirneyro dia de lu lho, .M-e a~hbu lh~)'tol'jfiiOI de diuersas part~s daqla banda do aul tle q Mlara he * maynr escttla, & ilssi auia naos dutrAs pa~ .la bl da do norte: & 'hd gduetrfbdot' fl~idjtt da "itW .Nt baos , que como disR~ estA h\1 ti to d~ b3bartta- da ~ ile, Me fl1y' grande ah1oro~ e sua -ebegada, fWinoipl mte noa mouros qu~ ellaoAo no mat, tmdote tfe lbea fizesRe ntgil <lilno: o que ele p&deftl fazer; mM alo qui por abrlldar mais a el rey d~ MaJaea;, pt& rfU8 por b fi.. ttlssem amigos, db qe el rey estaua. bem fora, porque \Ja ida de Diogo Iopez de slqueyra a Mataea perdeo IDtay to ho credito da Yaltia dds boe&os. E eom tudb porque
1

...

que fora bo e.w~ nes~e de q:UAt ouJJca JQt.Jher4 aatla se do 4epoi d~ f~y~o.., -qJJe se .hQ. SOU~J:a n~ COPseoLira qutt ee izea.e. E por~e qui~ ele Qo sa~ ria COIPO isto (orJJ, Jho 1QpQau.a dizer p~r q\W ho aJ CDl,.ne: & J.uo.bem pera ~taber ~ hia de paz$ .o.~ &lf gaerra , porque 1Jeta pa11 Qrtlo ~81CU$d"" tantas 1,1ao : ~ que tele e~taua muyto preatttll .p~ a rttQ~, & pElra ~e;.f araizade c el rq de P01rtqgol. Ho gouw-Jlfld~r JXl'tO q~ lbe pareceo disoulpa enga.o~ea, recebeo U4 PQrque ou'" ue11e Ruy dltraJJjo .& oe ou~ Qoe801 qu ~eiAuo ca,. tiuos, & ,retJflODdfM elrey qpe ele s~bia b,m que a Blorr te de Beadra for pola tre~c;lo que ~depara aos DO&!' aoa, & sabia 9 eM linha to4a a plpa, ., PQr :iMo lh~ ni'Q daua nenha n que era feyto, nem hia se no pera paz & pera guerta. a .quean t quiseste: & que aa naos que trazia nio ero de carga se no da gouernana da J ndia: porl qu~ le~auo muyt..-.s & AlUY ,ricas .~er~ado riaa, k .l} .vali uyto 'w. Mal~~a_., mas l}.ele no apia de falar oa paz nem assentar nenba amiza.da ;aLe lhe do serem entregues os nossos, & a fazenda dei rey se~ sellbor que fora..r~bad-. Ao que el rey reepondeo fora de propoaito, di"pdo que a fa~nda que se roubara fo ra muyto pouoa, & ique ~ CbriJJtJo~ deles morrerlo & oatroe e torna-rio ou~:os, & ero espalhAd()tt por diuena& partes, que .e.-a oece~a,io tempo pera o~ auf'r: que ele fMia .de manEtyra que tudo se fizesse -. aua v. tade, & nl se passou .mais e1te dia. E de~tpois t} foy aoyte forilo falu ao gOPernador cinco capites chis d eiooo jungo da Cbiqa qut~elauo no-pQrto, & disser. lhe qae taoio que ele chegara, que logo el rey de Ma. laca laoat'B mio deles, & de .todos oe copiles e1tran. jeiroa qoe estaoo em terra, &asai de eualghte, perta QUeihp ajwlape.m a p.tlejar e oe.npuos, ~ que e-"s te~
z I

bile -.eetaaa tlofurtalecido. Q()~ lhe e r .. aeeeeario, ittlwi OOIIt Jto gouernaflor Dlaildan4olhe dizer que ' ele lhe peMftl muyLo tle lfll" foa:a feyto aoa DOSiot~ elftl aua teaa, taQ.te .qJ~e.JDidar' .par iStSO mat.a.r llo Be41d~~

LJ?" IJit C.A.P!fPLC> ,Lll

7' die.-

,._Q,

L_

J 80 .DA HISTORI DA INDIA: uero maneyra pera fugir, porque nlo querilo ajudar e) Tey, que lhes tinha roubada sua fa~enda como tirano, & homem sem verdade: & sobrisso Jhe mandara aquele dia reter dous jungos pera a guerra. que eaperaua, " era certo que auia de querer, porque na cidade auia "Yite mil homs, & os dez mil muyto blis de guerra & M armados, & de laudeys, de laminas, despadas & eseudos que lhe leuaro os guzarates, & a fora estes viate mil -que erlo naturays, em que tatnbem entraulo moy,tos jaos, a ui a 1nuytos tureos, rumes , coraonea. & persianos, que erl muyIXSs frecheitos, & mais tinha el rey "inte alifantes de guerra , & por iaso a nile duuidaria quando a quisessern coele. Ho gouernader folgou muyto com estes capit4es ch1s' & agardeoeolbe muyto ho aui80 que Jbe derilo, & promelPolbea de Jbe realituyr os aeus jungos, quer el rey de Malaca quitJesse paz quer -guerra, & eles se lhe offrecerilo pera ho ajudar. . .

C A P I T O L O

Lili.

De como Ruy darauJO auisou ho gouernllllor de tulo quto el rey de Malaca dekf'fltinffiHJ , ' do maai9Uc

sucedeo.
ae passa rio dous ou tres dias q lbe el rey ni mldou nhfl o l1 ele teue logo a mao sinal, mas dissimulaua pera ver se podia auer por b~ os nossos. E arestew dias Jbe mldoa Ruy daraujo recado por inlercess! Jde-Ninacbatu i} sem pre lhe fizera muyto boas obras: & por este lhe escreueo q soubesse eerto <} elreyde Malaca sabia quantoa Portugueses trazia & quantos mala bares, & que tinha em muyto pouca cta sua armada por amor do grande poder de gente que tinha que era tanto como lhe os chatins tinho dito, & q todos os -estranjeiros trabalhauo m~yto com el rey qtte nA fizesse paz coele, porque Mo auiadousarde cometer a cidade cQm tio pouc~ gente~

Despois destes recados dantre ho gouernador & elrey,

LIVIlO lU. cAPI'IOLO Lili.

J 81

& que winda a mouilo de se tornar pera a lndia se trirDaria: & posto q ouaaa1e de. cometer que lhe nlo desse di810 pois tina geot.e em ataa-;a pera se defender, poi:que no a ui a ali o e oh~ que uo morresse so~ bri&so, & q nlo gastasse quAto tinha. E os mouros de Cambaya inaiatio niato gridemte, & pera ajuda da de fensa da cidade lhe derlo coreota bombardas, & ajuda.. uaos bo seu xabaadar il era eetante de todos os m~rca dorea de Catnbaya, pessoa muy p1icipall! Malaca, & de muyto credito com eJ rey. E os mouros maJayos lhe persuadilo ho meamo per seus cacizes que sobrisso lhe faziao muytae prega~es, dizeado que os noesos erlo ar.. renegados, ladres & querio seohorear todo ho mundo, & como aaseotasaea1 eo1 Malaca olo auio mais de dei xar tratar aela os n1ouros & auio de tomar a terra pera ai : porque de88a maneyra ho tioho feyto na lodia , por isso que os nio recebesse em 1ua cidade aem fizes 1e paz coelea.E a fora todas estaa pera~ases peitar!o a el rey .tilo. groasament.e que a fora ele de si e;er mal inclinado pera os nossos, se inclinou muyto mais, & de st:ajaua de oa; destruyr. E toandara logo reeado ao,.seu laaamaue, que era almirante do mar, que andaua.correndo a costa com .grde frota, que se fosse a Malaca&& desse supitamente ne nossa & a queymasse, & que aJ~ gila de pgueiaoas que estaua da pte pera dentro say ria naquele instante., pera l} tomassean os nossos no meyo &.no ficasse neoh, & eotre tanto el rey se fortalecia de lrilqueyras & cauas, & que a fop a .gte que tinha & alifanles, tinha oyto mil tiros de fogo antre bbardaa & espingardes, & pera ho deter ate que vie~se ho laaamane-diasimulaua coeJe, por isso que se no fiasse em suas palauras, D falasse na pa2 ate no ser entregue dele & dos nossos que esta ui catiuoa, & da fazda que fora tomada, porque sem el rey fazer primeyro esta .en-trega oo auia dauer paz nem ao1izade, nem fizesse con-ta de)o E. iM vio o.gouernador olaramente porqu~-el

zey inaiatia

e~ .fazer

paz sem ea.tregar os

no~sos

.11em ..-

181

DA. BII,'URIA D~ 'IRBI"A

fazda, & tltaa ezas fal011 aesta pu 1em fazer -o que lhe bo gouernador pedia, CfU8 ele lbe ataodou dizer que lhe nlo parecia bo6 aioal tle pu ter por fora os oo.ws, porll el rey de Pedir que tinha noue que faro ter .coe. Je fugidos, como fora em se porto lhos mandara. oao antes de lhe falar em pa, & ele oAo queria mandar os fi tinha q eacaparlo da destruilo l). Bdara mdou fazer neles. Ao 'l elrey deu algila escua, & iasieli<o q 8e fizess as paaea primeyl'o.. E coiato arulse pigoejaoae , & sayio f<1ra da .pte ooaao fi faziie moetra &, lo. go se tQ.rnau4o Jlera dltro, & ena saindo .teapacaoa may ta arlelharia na cidade. E ho gguernader diimulaua a tudo fazendo ll ho nlo entendia. E Ja dia porque ou besse como se auia clauer com a cidatle 1e viesse a p lejar, ma,.douha ver por quatro capitAes,qe forlo em JUatro bateys armados ao 16go da ribeyra, a i} logo say+ riio de dtro do rio inte panguejaoM armadu. Ho gouernador que as \'io, .& ae temeo q pelejassem c oa nossos, mandou em aeu 100orro outro~, & c sua ida se tornaro as panguejaoas a recolher ~tro DO rio : & des. pois disto tornou ainda el rey a ll)&ndar ao gooernadoa os mesmos recados que dantes, & ele lhe r~pondeo co. mo das outras ve2es : acrec@tando mais que ae os nos aos foro tomados guerra , ou por represaria, l} se nlo espantara de os nilo dar, mas sendo tomados debaisode seu seguro anddo desarmados, & sem auar causa pera que os espeda'iasaern que se eiJNlDtaua muyto de oo querer dar aqueles } escaparo pois rel}ria amizade, & q ho desenganau~ que nio auia de falar nela ate lhos 11o entregar, & que soubeue q Jeuaua muyto trabalho ea os seus q ho in1portunaulo muyto que pelejae poia nlo auia concruaan1 naquele aegocio. Ao . que el rey nlo lespondeo, & Jogo se pasaauio trea oa quatro dias que Dilo mldaua recado. E bo gouernador ainda q entldia l)Ue aquilo era desprezo sofri ao por amor do i} .digo, & -assi porque elrey de Portugal lhe mandaaa q nio fizeae guerra, ee no despois l} de todo 'Alo podeae mais,
4

LIVE

II~

'CMPJWOr.o Lll..

)83

qae i110 mio fora ~~~~ a ele le faleciajyzo pera enteadttr ho pouao medo que e1 rey ao ia dos aoss01 , & q tudo o qae fa&ia pera eecaroio deles , ni! lhe falecia animo pera se viar por guerra, & uai lbo aconseJha 1110 eMea capites bo~l mancebos d-esejol08 de pelejar pol~ seruio de Deos & dei rey de Portugal , & dizio tte se nio auia de 10frer tanto desprezo, & que &po era que se Yiagasee a treiqo qoe fora fey la a Diogo Iopez de siqueyra. E bo goue.-aador distimulaua, alegitdo bo regimto.qae tiaba, diJMJdo que q~ando de todo em todo el .ay nlo quiaene o que le pedia <1 enlose vingaria. E veudo ccoltaa&itaa tananba dilao, cuydou li ho goueraador auia 1nedo de pdejar com a cidade, nem menos teue que poderia escapar que nlo fosse tomado, k por iao fusio & .se foy pera el rey de Malaca, & ae&i fugio a mais da .gele q esta11a ooele , q ho goueroa.. tlor seatio muyto, &, logo aoube que oJtanzina estaua eom el rey por aiao de Ruy 4araajo, q ho .awsaua de quito ae fazia Da cidade: & isto por meyo de Ninachatu ..

C A P l T O L O LIIIJ.
Dt Ferno pens tldrtJtle com outros ca,il&s po.. 1erliD fogo d cidade por. mtmdstlo do gouernaclor , ptlo f ~lrey lAe mfalou logo Ruy daraujo ~ OB ou Ires nOBsoB.
001110

&tendendo ho

fazer algtia m()Stra de ~uerra pera abe.- qoe ilraa ...ro.as &IlM, qui& primeyro da1 alta di.-o a Ruy datauio & aos outros, & esfor'ialo, t~mendo que receberio doa immigoa algum dano : & eacw-eueolhe .hua earta , ouia austaocia foy, que ele era obrigado a moiTf!r em iasla guerra por ewuio de Deo&, &, dei rey da Portug.al, ae. aeftor & que aquela er~ muy juata, pois wia bem a determinao dei rey ., a que era oeceaario desenga&alo com lhe peer as mos : &. tUO 1e por i.-o com 01 GUtroa coueem algi'.i perigo _que
&, dete.rminaado de lira

gouer~dor ho mao proposito dei rey,

I 84

DA HISTORIA

DA: I Mm:&

abatimto por se dar vidx- a ele & aos ootros, q ero obrigados a morrer polo seruio dei rey de Portugal, cujos vassalos erA: que qualquer perigo ll padecesaebo loDJaua das mos de nossoseohor, & bo auia em boa ventura, que soubesse certo que elrey de Malaca nlo queria Jlaz por lbo eatoruarem os estraojeiros & os gozara tes de Malaca, por .iaso..q Jbe pgae&~e u mios, & que fosse Jogo, porque quanto maia tardasae, tanto mais daua lugar a el rey que se fortaleceue. MOitradaestacarta polo gouernador em conselho, posto que bo parecer de todos foy q_ dessen1 logo na cidade, quis ele primeyro fazer h requerimento a el rey, & apoa iaao algiia mostra de guerra, reaumiodo no requerimento ( q foy assinado por ele & per tdos os capites) o que fora feyto a Diogo Iopez. de siqoeyra, & as delongas q11e fazia sobre a entrega doa no1sos & da fazda: certificandolbe que pois os nilo queria entregar lj_lhe auia de fazer todo ho mal que podesse ,- deseogaoaodoho que as naoa que leuaua. na sua armada no agoardauo mouo, nem Jterdio viajem; h~ID.. querio carga, n a dixauo tomar aos immigos dei rey se a senhor, porque como lhe mandara dizer ero da gouernana da lndia, por iBSO lJ. lhe no daua estar ali mais dous annos que dez, & que ae no quisesse se nilo gerra que fosse certo que auia de perder seu estado, & que sua fosse a culpa, porque Do podia ter coeJe. mais cprjoatoa doa .que ateJi teaera, & que do que auja de fazer, lhe daua por. sinal mudar htl anel dh dedo ao outro, (} logo mudou perante ho rnessejeiro dei rey de Malaca, por quem lhe mandou este requerimento. A que el rey respondeo lJ. :ho seu coralo era bo, & que ele no tinha em conta Ruy daraujo n os outros , & q logo os mandaria : & n bilo com a r!3posta, porque lhes ficauio fazendo de weslir, & .ll entr~tanto midasae tirar aa noaaaa oaosdiaate dG

ouuesaem paeicia. Ao que Ruy daraujo respolidee co-mo canaleyro , & como Christlo , & dizia ll nio quiaesJ se nosso senhor que a nosaa armada recebesse reues neiB

LIVRO III. CAPITOLO Lllll.

186
\ \.)

porto, pera lhe parecer que nl estauo de guerra: & outras palauraa boas, de que ho gouernador fez muy pouca c&a , porl} todas lhe pareceria enganos. Porern porque el rey nlo tiuee acbaque de nilo entregar oa DOI808 & a falda, DJaDdou afutar os nauios de dile elo porto, & esperou cinC9 ou ys dias sem el rey comprir o que disaera, anta eomo ho gouernador aoube por Ruy daraujo nestea dias, mandou assentar sua artelbaria em todos os lugares, de que podia oiTender aos nos108. O que sabido polo goueroador, midou a FernAo pe rez daodrade ,. em ll tinha muyta contiani& , que com dez capitles outros fossem em seus bateys a queymar algtlu casas doa immigos que ettaulo metida Do mar, k.ai a tres naoa de Cbaya, porl} oa guzarates perdeas a cfiana que tinbio de leuar sua carga nem trabalhassem por est.oruar a paz. E vinda a preamar, par ti011e Fernlo perez com 01 ou troa capitlea, & pegados ei5 as caaaa deran~he fogo: & come~do darder maodoq el rey com moyto grde pressa Ruy daraujo & 01 ou~ troa , madando dizer ao gouernador ll lhe oio fizesse 1uerra, porque Iii queria 1e nl paz, & que a fazenda ele a mandaria logo, que mand888e aos nosaos que lha ai queymaasem a cidade. E Ruy daraujo disse ao g~ aernador, que tudo o que el rey dizia ero meu tiras, k que a aaa armada de panguejaoaa Dlo sayra a pele jar com oa nosso bateys, porque ouuera el rey medo que entre taalo lhe foeae ho goueroador tomar a boca do rio com oa outros bateys, & con1 a gal & Custa, & foradamente peleja11em u panguejaoaa: & que ele no queria que os seu pelejaasem no mar sem ho Lasamaae. E com t11do por ho gouernador comprir de todo eprq el rey , mandou cear ho fogo das casas , porem <l ae roseae Aal aaoa da Clbaya poJas causas que digo, & as~ ai foy feyto. E Beata reuolta mandou ho goueroador tirar oa doas jaD~ doa china donde 01 immigos os tiablo, & mldoulboa dar:.& dilse.aos.capilAes que estaulo liurea .pera fezere o que. quisessem , mas que lhea

TOMO "III.

AA

1 86

JM HISTORIA. DA. IJOJI.&

pPdia muyto que se dtaixassem eetar alga di pera 'Yer como pelejauo oe 001101, & ho fim qoe auia dauer Malaca pera leaarem nouas a sua terra. O <1 eles fiaero tlizendo que ero .va1salos def r-ey de Portual, & que &de lhe seroirilo ser remidos por seus vaasaloa (\ esta-

aio prestes com ua ge~~te EJUeja Liohilo cobrada pera o seruirem se pelejasae, & qae se a vitoria ficasae coe)e & 01 nossoa teuesaem 818e.Dto em Malar.a, que cadanoo virio e ela cem jgoa aarregados a Chiaa.

C A P I T O L O

LV.

De como "mde 1Kt gou!rruttlor i'U el rey de M.lac. que. ria coek gu,err , ~U~mlou Q)m seus alptitia de dtlr ,.
. cid4tk.

Cobrado Ray darau~ & ~~ out~oe 008108 , Mandou 'ho rouerAador dizer a el rey que dali por dite tomaria eon.erusam aa paz que assentaria con1 eertoa apentaaJtoa que lhe mandou, de que ero os principais, que lhe auia de dar lugar pera fazer hiia fortaleza, porque pele que fora feyto a Diogo lope1 no ousaria de deixar Jeytoria em Malaca, se Rio em fortaleza, & q auia de pagar a dinheiro a fazenda que fqra roubada na vossa feytoria: ao que elrey res.pondae_ que tudo faria, ..ae nunea o quis comprir, nem nunca m&ie midou aobrieao neftbtl recado. ao goaernador, k por seu mandado leuaaio a vender A frota algfla especiaria & b papo dalmizq,-., & alga"S galinhas: & As vezea eoaao l} fazia esearaio do gouernador hia hl daqueles ftlbe leaario .bo derradey r recado, & falaualhe em outras cooaa -mayto fora da &us.tancia do recado qtJe lhe leuara, & m~o:yto esquecido de resr)onder 8 bem de feyto' & i~tit ' aem ae&hiJa vergonha, co1no li ho gouel'nador GZa aigl deudo, it .Pie ae espitaua de tananbo desauergon~ ,&de tanta soberba como e) rey lhe mestr~a, aio JJOmeDte niato 7 toas em sayr .algaa veaea ~t~ paogaejaoaa (ora da poa

LIVRO III.

C&~I70LG

L"f'.

187

le com maytoe eapiiiA'ardes tirados por cada parte, ou11 ttu apMeci iodas as: eataocias embandeiradas , & dea.

paraua toda a artelbaria , & outras vinho echadioa da eidade, que dizi ao gouernador qae auio logo de che-e rar ao porto taatoa juogos armados, i} el rey mandaua tir pera ho goardar: & tudo iato pera bo espantar & 18 ir.E taataa sobrAarias recebeo, que no podendo mail sofrer, determinou de rper a guerra com elrey, k pera saber l) modo tiaha de defensam, & que aoma 4e geate tinha, & onde eataua sua artelharia &llentadaf mdou da-r ua cidade hfl rebate com bateys armados de bbardas grossas, & asai duas barcaccas cpridas i} ti , aha tomadaa. E ne1te rebate se vio que acodio da bao.. 4a do oorte onde eataua a pouoao dos mercadores muyto mais gte , que da banda do sul onde moraua el rey, & qae a ponte era ho lugar mais forte, & em que eJ rP:y tinha mais confiana, por ele estar ali ci a sua prioeipal g-ente ele gQerra & eom aeus aJifantes, & ee. tar pegada c6 a pate a sua mezquita, que dizia -Ror 6l:lraujo que era h lugar muy forte pera N imigos: & \ambem pera os nono ae lha gaaba11em, porque podio ~egurar 808 embarea~o c6 pequena. trqueyraa, & fi... caua em sua mio poderem pelejar com a gte da pouoa... lo grande, ou e a da pequena onde moraua el rey: & entcdo por outro eabo acudiria ta:do ho pouo de Ma.. laca, que era tamanho como ja dieee, & atais ganhada a ponte fieaua a fora doa immigos partida em duas partes, & ha nlo podia ocorrer a outra, ae nilo poJa pon.. te, que eem homls poderi4o defender despoia de ga.. abatia a quanta fora ele g~te os cometesse, fazdo e<>-' IIJo <tigo ha tranqueyra pequena. E dizia maia Ruy da rauj& ao gournador, que se hlla vez gaobaase a ponte que nio )he ria. neoe888rio pelejar mais porque el rey se lhe entre~aria: mas segO.do 1e despois ~io , nio foy aai, nA Ruy daraajo nAo sabia isto lamb como lhe pa reei a, & 011 oapitiea dos China que estau4o 1oeJht>r iu~ Uu&Qa. na forp de.Malaoa, & vio a dua 1101101 quau AA 2

)88

D~

BISTOJliA DA IHDIA

-..

pouca era a seu respeyto por serem as dezanoue :partea da gente menos que os immigos: c&elhaullo ao gooernador ll nlo sayae em terra , .dizdolbe a grande fo de gente que auia oela ,. que melhor tomaria os immigos a fome, porque como oa terra nio auia mantimentos de sua colheita, se lhe tolhesse ho carreto que lhe hia por mar, nlo terio que comer & eotregarselhehio. E porque isto era cousa muyto cprida, & ho gouernador tinha necessidade de tornar A lodia na mou;;o no quis esperar tanto, & chamando a conselho, die aos que se ajuntaro lJ. Jhe dissessem se auio de pelejar, porq ele linha pera si que oo deuia de poyar terra, se nlo auendo de fazer fortaleza de qualq.uer maoeyra que pode11e ser, porque se nAo podia segurar Malaea doulro modo : porl} pera a88entar feytoria sem fortaleza poder de to maa gente. como a de MaJaca, lhe nio parecia seruio dei rey seu eenbor, & lhe parecia moy . to grande ter ele feytoria em Malaca por ela ser escala de todo mildo & tio principal como aabiJo: por isso que lhe dissessem todos seus pareceres. E todo forio de com acordo que se deuia de c.aeligar el rey de Malaca, lt derribarse sua soberba, & se se pode~ee fazer Corta leza, lj se fizesse porl} seria muyto seruio delrey de Portugal. E coeste acordo, aeptou ho goueroador que Do dia seguinte, que ero vile/quatro dias de julho ve.. pera do apostolo Santiago, em que e)e 'inba singular deua!o, se desse na cidade , & antemaohal eomo ouuissem tanjer htla s trbeta se ajunlariio todos aborflo da capitayna embarcados com sua gle nos seus ba t.ey~, & assi na gal & na fuata, & ~ delbarcario oa cap1 t~es c a g~te feyta em dou a esquadres , bfl em q fossen1 dom loilo de lima, Gaspar de payua, Ferno perPz dandrade, I ames teixeyra & Basti de miranda deaembarcariio no cabo da ple ddestaua a mezquita & as cuas de) rey, & eJe c a baodeyra real desembarca ria no outro cabo da ponte da banda da cidade. E de-

lembaroario coele DuarLe da ailua, lorge nuaez de lio,

LIYRO 111. CAPITOLO L'YI.

189

Simlo dldrade, Ayrea pereyra, Joio fie aou1a, Ant&- Dio dabreo, Pero dalp&.m, Dini fernaodez, Siaqlo mar tiz caldeyra, Si mio afooao beaigudo, & Nuno vaz de castelo branco, & que deeembarcadoa acodirilo todo1 ao meyo da pclte, &q.. ~li lhes diria ho tempo o que auilo de fazer, porque como ele nl tinha visto a cidade, nilo se abia determiaar no ll faria. E sabido pola. capites doa Chia como ho goueroador tinha assentado
de peleiar, ofreceraaselhe c toda sua geute pera ho aiudar, & ele lho oardeceo, & nlo quis dizdo qoe a l'itoria eataua nas mloa de Deos: & que se por ventura ele nlo sayae eoeJa, & eles bo aiudass, poderilo despois receber mAl obras doe immigoa toruldo a Mala-.. ca, ou pelo mesmo feyto tomario vinganQ& em algila gte sua que ainda andaua em terra: & tamb nlo queria que fossem feridos em suas pessoas ou mortos algila deles. Mas que lhes rogaua l} se poseuem todos na ga~ l que auia destar mais perto d6de oe nos101 auio de pelejar, pera YPr como pelejaulo, & deaaem disso oouaa em sua terra, & l} lhe emprestauem as barcas dos seus jftgoa pera a desembareafiio dos aoasos, porque os batey da sua armada Dio abaatauilo: & elea ho fizerlo asai.

C A PI. TO L O

LVI.

De eomo 1w gotUrntJdor aoometeo a cidade , ~ gtmhou d pte ~ o mtsquita eom grande dtstruyfo -dos immt901: - tk oorJtO se tomou ao frokJ, - a causa porque.
Ao outro dia

li foy vespera de aantiago, chegarise os

eapitlea cli soa gente a bordo da capitayna duas horas aote maahal. E feyta per todos a cfiasam geral a hft clerigo que oa aaaoJueo, abalou ho goueraador coeles: & em amanhecendo que os immigos os virlo ir, comeio de tirar cli sua artelharia q tinb4o assentada em suas eatancias, de bfta & da outra bda da pate ,- & era tanta & tiraua tio 14 miude que fazia tremer ho mar &

__....__

J9Q

. DA Ji.IS'I!ORIAt DJ. INDJ.& -

a terra., k tado era c'lherto de E carie ~ aaeli ate aquele dia deapoia qae 01 . . . . . comeulo a c~ quisla da lodia, cometer&. eaaaa,t.Jo forte co1no esta-.. a aquela ponte, D em ttue e&Maaae tanta artelh11Ra1 ae ttue teueeae tanta gte per~ a defencler, & tio de. ~r.Woada a morrer sobriao como ta: & jugalldo a arteJbaria dos imigoa, receberilo oa ~uos dela alg d&. no ate chegarem a terra, oncle poyaro repartidos como estaua determinado flaado ht\a & outros hfta grande grita, & tao:jdo aa t.:beLa, & os immigoa dero outra, ~Ado tambem seus inatormeatos. de guerra, que fa1e111 lltl som. aapero & espantoso, & as1i era a cousa muy to esptosa, porque os imigoa erilo muytos em demaaia, & a mr parte deJea b armadoa fiarntas defenaiuas, & ~ dos deofsiuas, bis: e arcos. & frechaa, outros oo lanas & padeses tio eo1Dpridos COIDO os tle Biscaya, & outros com zarauatanas c qua tiraulo haa frechae curtas & delgadas emberuatlaa cll tanta fora que logo trancauo : & as feridas destaa sa1n sem cura. De todos estes generos darmas forlo 01 nossos b aeruidoa despois que chegaro s trlqueyras q estauio dhfta banda & da ou t~a. da pte7 & em ambas a peleja foy muy crua, & .durou h bo pedao que os imigos se defendio valentemte: & assi morre rito deles muytos, & muytos dos nossoa foro feridos-. E c tudo os (} hio com bo gouernador como eto mais q_ os outro que peJejauO na outra t.raoqueyra da bda da mezquita entrarlo primeyro, & fizerlo recolher. os imigos A boca da. rua .priacipal ela cidade, onde se teuerio, & se defendio com muyto esforo. D Joo de lima , Fernlo perez , Gaspar de payua, Bastilo de miranda & lamea teiseyra oomo eatra~ rio a traoqueyra da banda da mezquita forlo dar o el rey, que vinha 00 muyta gente & a principal que auia Da cidade, & trazia ~us alifltea armadoe o6 graades ea-. padas atadas nos dentes & seus castelos encima cbeoa de frecheiros, & el rey villha encima dbft. destes aJifantes Wta d.a todo : & foy ea&e e~qu&<kio t.io medonho

mmo.

LJY8 111. c,lPI!'C'IA Ll't.


flUe elt&

1-tl

gAfe- 81iuda dos D088Q8 aaltlo llleclo 18 COD~ ario de retirar, & Fernlo gomez .de lemos & V asco lernaudez eoutiobo ae dei~aro estar qu~, & poeer4o

u lctM no ali/aolae dei rey, & feriranao.1.&o ~t~ortaJmea-! te que por mais que ho me.tre q bo maadaua o quiera fazer passar uaate oiea pode, aates o alifante bQ aeollleo e a trba ~ & ho lanou .jQra de .si, &, e6 g.ra~ tle faria irou auaa, ~deu Doe GUtroa alifaote~., & de.. haratou os, Bt ele morreo : & aqui foy hOa muyto graalle briga, porque eado el rey que bo aJifanl8 ilagia, JaoOUile IOa clele , & aetaeOU 4e pelejar : porque .oa Doasos erio ja muytCMJ, CJU8 acodio leco <k>m Joio de Ji, & coele llartim g~tedez, & 411111 aoodinte FerDI per~ Baati4o ele mjranu, Gaapa.r -de payua, I ame~ te i~ :teyra, & 18& geate wMo qiMl&et.lleapitlea pJejaMio. Doa imigos tamb .auia mpytee, .& peleja,to muy bra-. ame~~ te, .k loro mort.es .IINiytoa, ~ eJ rey foy ferido em hia mio de hla llada, .k saiDOuee poJo n1 eoabeaere., q 4owtra maaeyra fora &owade, & bio feri doa UJ'88 cb:nl86, prioeip.at~te os capitle1 & outrO& laolllh aaa~oadoa que .pelejauio Da dilteyra: & ~mo el rey foy lerido q lugio~ 08 seus &e retiraro logo pera ho gyteiro oade eataa.o as ao e.&IU, & fizerse .ali em eorpo: 01 D01808 oa nlo quiaero .mais seguir, por aeo ae ~nador qae eetaua ~m grde aperto. Pori ao allpo .que 01 b011Cl8 eome~arlo de .peleja~ cii e1rey, se apartario tlele trea capi ties seu~ c dlra de etecen toa tloa imigoa, & aeodir.lo A .p\te per.a a blda da cidade.& derio ... trase;ra do gouarnador li pelejaua ea tamanho pelO de A'lta dGI imig.. , q.e D ele D Ofi. 18UIJ 88 Jtliie ler is :aea outrea. E aentiedo eles e1 imi~os que Jfte deu lo JJ& traseira, .porq ae .oa teU .Rio desbaratastem, mand,,u .a Joo de souea~ Ayres pereyra de ber, . , & a An,..io dabreu .q e a gt.e -de suaaeapitaDias fizeaem :r01to aoa imigos: & elea ho .fizerio c aoto ea{orqo, .fiH aesleoerlo ho.seu impeto que 111~ pasIMaem ..&a plt& ..E ..tido ;~~iaao .aOQdido a ea'rcw ~pi~

tAes que deabaratarlo el rey, ouu1n<lo a reuolta q hia na pte, & deri nas costa& dos imigoa c6 grde grita,. ferindo os Jnuyto rijo. E quando ae eles virlo toma~ 110 ~eyo lanarse todos ao Pio eJ medo ..da morte, cuydaodo de se aaluar, mas nlo poderio porl}bo peso da mtante dagoa q_ue bia pera dtro os leuou todos a terra, & os nossos oa mataro; & antreles forlo os tres ca~ pites dei 'ey, de q hii auia nome Tuambldam homem muyto principal & priuado dei rey sobre todos. Feyto isto tornaro estes capitles a acod;r ao goa~roador que estaua pelejando com ho corpo da gte a a boca da pricipal rua da cidade porq os tmigos como ero muytos, &. vi a poaquidade dos .nossosfaziilbe rosto. muy ouaadamte, & pelejauo c muyto esforo: & todauia oa Bossos os fi tero retirar pola rua a diante ate dar em bocas doutras ruas que saylo. a ela, & os imtDigos se metero nelas. E vendo que aqoi- podilo tomar oa nosso& no meyo, teueranse muy rijo. O que vendo ho gouernador, como sabia que el rey c3 sua genle ficaua do outro cabo, & podia vir sobrele : & porq pera qulo poucoa tinha nllo podia entender em duas pal'tes ' recolheoae ponte com determina~ de se fazer forte nela, & da bda da cidade com~ou de fazer ha traoqueyra c a . mesma madeyra que ali tinblo 01 immigoa, & maodom assentar logo hum par de tiros tambem doa que forio seus que varejaulo aquelarua principal toda ao longo. E encomendou isto a Nuno vaz de castelo branco, & a Jorge nunez de li!to, & l} feyta a tranqoeyra a goardas-sem. E comeando estes tiros de varejar, os immigos, se reeolhero tJ outras ruas -da cidade ~ & porem olo deixaulo por outras partes pena onde os tiros alo varejaula de dar rebates aos nossos., & furualo1 do que queriio fazer, & c muylos e&J)iogardes que tinhlo sobre os terrados das casas lhe fazilo .algil nojo: k 110 .cabo da ponte da banda da mezquita, quisera ho gouernador eomear outra tranqueyra, mas no pode .polos muytoa rebalea qt~e lhe dauio os immigos. E os ~ 4lDdaulo
6

191

DA HISTORIA DA IHDIA

LI.RO III. CAPI'I'OLO LVJ.

193

tio eanaadoa de pelejar, &'tio deauelados da noyte passada que se nl podio t8r em pe, porque passaua de meyo dia & a calma era muyto grande, usi poJa fazer aomo por 1e lhes dobrar oG ho trabalho, o que os fazia enfraquecer, tanto que nio auia qu 01 fizesse trabalhar, porque ja a natureza nlo podia 1ofrer mais trabaJbo & desfalecia, & no auia c que lhes tomar as for Cja&, porque eomo 01 bateya erlo poucos pera a gente desembarcar nlo ouue neles lugar. pera mantimento , ~ tambem por ho goueroador polo d1to de Ruy daraujo se eoafiar que se faria Corte na ponte, & que dali manda~ ria por mantimto aa frota quando lhe fosse oecessario: & mais q como ganbaase a ponte el rey quereria paz. E quando io que tudo era ao cStrayro do que trazia imaginado, determinou de ae tornar aa frota, porque pera mandar laa por mantimento olo podia ser sem ir laa algfla gente, & qualquer que tirasse da que tinha, lbe fazia tamanha miogoa que ~aia nlo podia ser: & pera se fazer Corte na poote nlo podia, porque gte tAo cansada como a sua nio podia fazer traoqueyras, & sem elaa poatoq se recolbee na mezquita sem mantimto, eataua cer&a soa perdi"lo, por qulo certo tinha acodirem oa immigoa sobrele, & por i aso determinou de se tornar aa frota. M.aa' n por isso deisou de prooar ae sa podia fazer fot1e, animando os nossos a trabalharem. E indo a viralo, mAdou a Gaspar de payua que com cento doa nosaos poaesae ho fogo aa cidade daquela parte que e.taua junto da ponle, & ho mesmo mandou a Simio martlz qtte fizes1e da banda da mezquita onde estaulo aa casaa dei rey: & ambos ho fizerlo assi, & dbtla baada & da oatra arderlo muytae caaas, & nas dei rey ae queymou ho seu estrado, & btla cadeira dourada, & muytaa alcatifas, & cortinas de seda borladas douro, & muyla riqueza. E tre tanto ho gouernador deu conta a algils doa capi tlea de aua determioalo de se recolher, dizendo as causas porque : & pois sabio por onde auio de desembarcar, & como auiio dir apercebidos, que e&
TOIIO III. BB
...

19.t ]). HII'I'OaJA' P' llfltll. peraua . . dOMO aeobor de tornarem muyto edo a gaabar ~ cidade & ficar aeobore~ dela. E parecendo bem aos capitiee o. que bo goueroador diaia, midou fazer ail de se recolherem, & seria ao aol poste, & el fuy ho primeyro q ee recolheo, porque vendo gente q se rcolbia 1e recolhesee logo, ~ ee desmandauio algile a mubar, que roubaro duas casas clel rey cbeaa de mercadoria , & isto leuarlo da cidade, & ~e tenta & d.uaa bombardaa que etauo naquelae e~tauciaa d ponte, da. lu de metal & outraa de fer.ro, & b tiru pelouro de fer ... cuberto de chumbo , &. outrae de pedra. E isto. (eyto foy poato fogo aa mizquita, de que ardeo ho telhado ll era doia, & por dentro muytaa obras que ero de madeyra : & asei foy- queymada hGa graade eaaa d deyra q~e eelaua asen,a4a sobre hutD carro que li eha lrinla rodu, cada hOa &amaaha como hum quarto. ~ esta casa mandara faaer el rey de Malaca pel'a andar Dela pela cidade el rey de Pio que ele casaua com hiia 1ua filha, & 'ioha pera ia10 apareliladae graade1 festas, k ba das inueoaes dela era esta cas, que eetaua tol~ada de seda por dentro, & embandeireda por fora, & toda ardeo. E vdo el rey de P4o o 4Jtte os 1101801 fize.. rio deeta vez, fugio logo pera sua terra. Feyta eala deatruy..Ao qge. ea. uoasoa sembareealo,. acodirio imigoa de todas ae parLei. & fiz.,ranlho ali" eqjo de feridae, maa D tntlo nem diltee q$ morreo oeobl, & doi feris tio pouco, se al dos:q~ (eririo cGa~ ata. hel'uadae ., de li morrerio algO,. a que: ale iaftro lotfO cler.nsiu08 perque a f~rDio gqtpAa & e OU,f08 que 01 izerlo viuerlo, & oa leridoe p18eflrltt de setenta, & dOI
im~i101

foriQ ferikw

IIID OOD~

&. QIQrfeliO

IDttJ"-

.....

LIW&O 111 . C&PI'IOLO L'ftl.

III

C .l P I T O L O LVII.
De como W rnercader jao l'rincipal l&omt tk Malaaa .. M6lou petlit ~o ao JOUertaadCw , ~ lho deu, ~ de GOIIIO NJ ~ mandou um mallfieiro tJ cl rer . Si4o. .

N eata cidadeboma, diae auia muytoa Iaos, l}todas .,. JDaia aleatea & ma i determiaadoa..de
COIDO 01

aotralee auia dous principais .que auiilo waome, hl Vtetimutaraja ouLro Quatepatir: & estes com~ am&x. aobre qaem precederia oa hoorra, estado & Yalia, & .Vteti.mutaraja Jeuaua sempre auitaj em t do por aer maia rico de diabeiro, que tinha oaais jua.goa que Quatepatir nem oeohil outro mercador ele M.laca, & tioba m~r tralo, & mais podero10 de gente, porque tinha seya mil homs Iaos aeus caLiDOa oa maia dela casados que moraulo ao derredor dele, & dhO. ~ c&ro & dhtl filho que tiaha. E era tlq poderoso q el rey 4e Malaca lhe auia medo--, & por ifto ho amimaua moyto, .k ho deisaua ter pouo~ sobreai oa pouoao d01 mereadorea, & por esta cau1a .valia muyto mais sem -preo que Quatepatir & de8prezaua1e dele, que nunc ~be qui dar por molher b.a 6Jba que tinha soJteyra, & JlOr toda eatu res erlo immigoa. E veado V tetio1~ 'taraja bo desbarato&} oa DOIII08 fizerlo aa ponte, & que alo aproueitou a el rey ter a genle que tinha pera Jba. reliatir, temencioae que ho gouernador tomasse acida4e, lt deatruyae tudo, quis eegurarae pera isso, & man.. doalbe hum grU presente de aandolos & outra~ cou~ ., mandaadolb pedir aeguro pera toda sua familia t a11i na terra como DO mar. E por ho gouernador saber aa fa1ia & poder & bo ter de sua parte, Jhe ceneedeo ito teguro COID coadi'l'G que DilO OI8e ootraJe : & pera eifHia bo maie aegurar, & fazr dele a8lip, ho m.andoa '-oabea ilicar GOPI p1e~1.ee, & por Ul\01 dtde Di &.0BB I

-quelu

~tea, &

]96

. DA HII'I'CIUA. DA INDIA '

'

coo em nenhun1 jugo Dajaoa. E post.o que teue coele todas estas amizades, nem por is&O ele.deixou de dar ajuda a el rey de Malaca ~espois deste aeguro. E man. dandolho ho gouernador eslra~bar; respondeo que elo daua ajuda a el rey ainda que era pouca , & que ho fazia por ser estranjeiro, & no podia viuer. em_ Malaca se ho assi oito fizesse. E com tudo bo gouernador lhe manteue bo seguro por ter menos immigos com que pelejar. E segundo se despois soube V ...etimotaraja l pedia .es"ie seguro ao gouernador se olo pera se poupar & ficar inteiro, porque esperaua cedo por hO. grande senhor
Dajaoa chan1ado Patebooum, que auia de ir sobre Malaca c ha grande armada. . , que auia annos que fazia pera a tomar., & fazerse sen.hor dela, & para ia.to mandaua diante ta-ntos jaos a morar nela, & hi Ao poucos & poucos pera dissimulato, porque qudo fosse teuesse .em terra grande corpo de gente que se Jeuantasse contra os analayos, & por esta rP.~io queria VteLimutaraia estar inteyro com seu poder: & tambem fazia eonta que tilo desbaratados podillo ficar os nosso ou os maleyoa quaesquer que vencessem, que lhe seria facil coll8a a~ eabar de desbaratalos cotn ho poder que tinha, & faaerse senhor da cidade, .antes que Pateh,num cbsgasse, & coesta determinao q~is ho seguro. E ho goueroador por t.er tambem de sua parte mercadores de .1\'Ialaea, lhes mandou dizer por Nioacbatu que Dilo qria ooe.)es nfnhna guerra, seno paz & \amiaade, &. po.r amor deles nlo destruyra a cidade., & deixara de a roubar, porque esperaua de a soster coeles, o que ele.~ crerlo

ainda que no mandaro ,-=epiosla: mas daJi por di~nle aconaelharlo a eJrey que fiz.ee1e paz ca. ho gouernador, & se Jhe offrect'ro ~ pagar .pQr el~ a dirabeiro a laJeada que lhe pedia. E. el rey. .no qtais assi .por amor dea .mouros estraoieiroe lho -coqtrariarem, cQmo por ele se auer por muyto iniuriado dtMi nossos lhe eo.trarem a ci,/ dade, & torJio.u a .reform,.r .tods. as ettlap\ae q&J- liJ~ha,
~&.

faae.lal

DWJLO

.m,u. fottea~
.-'

&. MHiller
'

......

* aruyto

LIVRO 111; CAPinJLO LYII.

197

a artelharia da que tinhilo dantes. E a roa principal da cidade que .comeaoa .da. pon~e, maodouha atalhar com hfta, tranqueyra, em q~e tambem maodoo as eeatar artelharia, & polos Jugarea por onde 01 ooes01 .tesembarcarilo mldou meter .muytos abrollaos .heraadoa : & pera maia animar os jaos liures que auia na cidade, maodoolhea pagar soldo. E de tudo isto foy Jogo ho go. uernador auiudo por N inacbatu , o que quisera storuar ~ olo folie auilte eS mldar leu ar hu jgo grde cheo de gte & dartelbar.ia: & aldqu a .Ant.nnio dahreu l} bia por capitlo q loas' aurgir junto da p6te, & dali de~ desse c a aflelhaM q ae nlo fortifica818m os imigos. E eate A.atobio dabr~u!era ll &dalgo Ga ilha da o1adei.., ra , & por bo jilso ~r grAde ~o po~e ~ssar do banco eom quaotoa. reto,dJo lHe .izaro; ~nem menos outro mais pequeno, porque erlo ja as agoas quebradas, &

foy forado esperar polaa .~iuas. E vendo oa'Cbia qot a tomada de Malaoaae dilatapa, pedi.rlo licenctaao go11ernador pera ae hirem , & pediranlhe arroz, polque da eidade por causa da guerra nlo podi:o auer nenhum mlltimeuto. E hogoueroadbr ..Jiio deu em.abditana, & as~ i lhes deixou Jeuar. a pimenta que tinho .no seus juogotJ, poeto que sabia que era dbO mouron1alayp. E e~~ ta hoarraa & fauores que lhes ho gouernador fez foro os China muyto contentes & dau!o n1uytas gr~eta Deoa
por oa tirar do poder de to maa genltt como os mo~roat mala}oi, &, proineterAo ao goaeroador, que ae 01 ele laDane de Malaca. que viria oPia tanta rtqu,za do Chins que se espaataase, porque poJo mao trato que r&, cebilo dos mouoa nlo vinhlo ja tantos jungas co1no soyio. E porque bem senhor destes ju"ngos que auia Do~ me Pu lata auia di r aa cidade de Sio fazer mercadoria;

lhe rogou ho gouernador que lhe leuaaae hum mesiejeiro a el rey de Silo, que polos Chios sabia que era hum grlde prineipe muyto rico & poderoso de gente: & po~ isao ho gouernador desejaua de bo ter por amigo, ass\ pera . fauore~r ~oeJe como pera auer..-antiu.entoa de

'

191

D.&. ~mSTO.IA JU WJ!flll& "

seu reyno , que era to perto de Malaca como ja E bo measejeiro que lhe malldoa foy boro daqueles que {oro cati11oa .oom Ruy darawo.que sabia a liop, por quem lhe mdoa bia carta em qae Jbe diziiA como fi. tau a no porto da Maiaoa , & o q1la ti a feyto , & o tJUe deflermiaaua de fazer, que folgaria muyto ae ho ele quisesse fazer lle mandar gente dos~porto. a pouoar .Ma.. laca despoia de tomatla : & isto lhe maDdaua dizer porque sabia queel rey de Portugalae11 aenbor pola fama ljue tiaba deJe, & a~ber :q~e era gentio, .Jh~ .era muyto afeyoad , & folgaraa de ter. coeie paz , am1aade & trato, & coesta carta lbe maodau ba apad& rica. E coi.to ae p_art.iG ho me11ejeiro em compaabia de PaJata
~

dii

C A P. I T O L O . LVIII
t

De eonw ho gtluerntllor. 11c apdvMbfJIJ per lot!JuJr a ,._ - leiar: com o1 imnlig01 ~ !f- oomo amwu cta o. '"" : qv,c /w jizUM. . . . . :

DeterminAdo o.

gouernador~de

tomar.mdra Yes a

O()jo

meter a eidacie &t ir prouitllo pera a tOlDar, & alo tor+ nar atraa, midou leuitar algtlaa pipas pera ooelaa chea1 de terra fazer traaquey.ra sem trabalho, &. uaimandoa fazer machados , .enxadas, .& pior.., porque dll tudo te. be neeesl'ida4eda outra v.ez, & muyta soma dalmaze de .stas porque n4o auia aenbil. E isto ludo & mlti.lbtos mandou carregar .no juDgo, .porque oele deter. mi nau a dabalrroar a pte, & nele & nela ae fazer forte. E vindaa as ago~a 'fiuaa, porq ho iaago olo podia ir sem muyto trabalho & perigo, mltdou a certoa capitle8 (de que h foy Fernlo perez dandrade , posto ~ estaua ainda ferido) q foeaem em 1eu1 bateya pera be goarda.. t@, & pera ho leuarem A toa , & .por a carrga que I hsua ser grande D'lo bo poderio leuar sem se pas~&rem h isso algilal mar1, porqu :nlo podia ir 1em a montan.
~e

clagoa, lt,. ooet& ailld4 ~ardia. .mf~poaco.Jli'CiO

.IJ

11 weado isto tMI immigoa 9 detrerminarlo d 110- q.aJmaD com balsas do fogo, o que llo IODeraedor aoube Jose por N inachat.u, que liaha muyta grlde trabalho de ., ber o que 1e ordeaaua eatra -oe nouos. E abido poJo 'oueroador ho ardil peta Jbe queyarA ho iugo , maa.. dou fazer prestes todQI oa .bateya da frota oo garoupe-. 1ea mu:yto compridos, & uaa pGtu arpeo1 eom cadeaa .le ferro, & mildou aos eapilea que foasem dormir iuo-. to do iOgo. E DA primeyea JJOyte em que oe imigos a.. uiio de lia r aa balaae "010 a dae~e dasoa, v polo rio abaixo tres barcoe bem eontpridoa que vinlto ardeodo com ha chama muy furte, & furiosa que aJomeauo tu-. do ao derrador por &raode espao, a que 011 ao.o1 b.-. 'eya sayro Jogo daado a &nte hia graade grita, & com os arpeotl' d0t1 garoupeze1 de1uWo aa bal&aa que o chegarilo ao iuogo, ae Jbe fiuro neohu DOio , & dali por diile teuero. noue, 110ylel eate trabalo, pofque em todu arreo Jarlo oe lmige~ trn baJsea em.cada lliia, & as ezee. quatro. E clS todas eata1 balsaanlo dei:xauo e1tar ociosa. a muyta arteJbar1a que tiaho co~a ~ue irauio ao iuago por todas as pertee, & muytoa doa pelouroa a~ertauo nele. & bo pa111Uo de. parte a par 'kt, priacipaJmeale dapoia que paoa ho baoeo que ea-. taoa ~um 'iro de beeata tia ponte, & ero- GS ~louro& de Cttrro cubertoe de chumbo do tamanho doe despem, i; ero em tanto lltlmero, asai e1le1 eomo outros &iroa despiagarcles, que as ho iungo nlo fora cercado darr. ~adas nenb doa ' hiilo nele eacapara de ferido ou mm~ t.o. E ea lude A &looie clabreu foy (@ridG db tiro de... p;ngardilo que lhe tleu polaa queyxadas, & lhas pauoa ttebraodolhe a. mr parte d01 dente., &. leuaudoJbe h& ,edao da liogoa. E sabendo ho gnuernador maodaua poer I aeu 1-.gar Pero dalp3em & Dinil ferJtadez: d ~ue 1e el agrau90 , dizldo que e&t811a ainda Yiuo , & tiabe pl pera aadu, at mioa pera pelejer,. & Jiegoa pera maad o ~e ee ania.de fazer, queea quto te..

LW_,. Jq, CANWJ.Q ~L'I'BI.

. . . tida Jlla~aia.~t

ho.Jc a aiogi&I.,Ai~e.. da,

I
I

~
I

I
I

uernador poer outros capitlea no jUgo: & fdo q ele eat;aua ja. perto da, p3te ar. nado que. podia surdir auante e qualquer toa,.& que e maia 4ilatasse bo cometim~ to da cidade que lhe .meterio bo jilgo no fundo, ou lhe matarilo qultos hilo nele, detero1inou de a trar. E audo dezasseya dias lJ. a cometera da outra vez , chamou a ooselho, & disse a todos os l} nele estauo. Deoa BOSIO senhor be muyto boa testemunha, lJ. da primeira vez q c3 sua ajuda, & por vosso eaforQO Lramol a cidade: eu a tornei a alargar c6tra mioba v6tade, assi por olo irmos prouidos pera ficar, cQmo por voa aasi parecer bem , porque doutra maneyra eu me no tornara aa frota, posto que soubera perder a vida, porque nela ao se perdia nada pois cada. h de os pode ter hocar go .q tertho. E em perderse esta cidade, se perdia muy to sem comparalo, asai do seruiQO de Deos noS8o aeahor, como dei rey de Portugal, cujos vassalos somos, porque ela he fonte de toda a espeiaria, droga.& riqueza de todo mundo: pouoada dos mais rico mercadores que ha oele; viueiro do trato dos mouros que morio em todas aa terras descubertae na lndia & fora dela, de que se todos maptem , & com que se todos soatem, porqae sem Malaea nlo fJOdem tratar em tantas partes como trataulo, nem podem ~bastar bo!Cayro, Alexandria & Veneza de taota especiaria, droga & riffUeza, porque ela he a fonte ~de que corria pera Calicut aotea que os nos1os conquistasaem a Iodia. E lanados os mouros fora de Malaca, alo somente se apagara bo fogo da seyta de Mafamede que nlo Iaura mais por diante, 'mas ainda parece ho mais certo caminho que pode ser pera os mouros despejarem a Iodia, porque despoia que lhe tirarlo a mama de Calicut, se lhe tiramos esta Do tem mais com que se manteobo, pois em todas estas parLes ae no sabe otltro de que se tire especiaria, ae ~lo deste que he a prinoipal cousa com que tratlo,
&~~ toaqa.udoJbo DOI

100 .rDJ. 1HIINRIA DAt 1RDI& ' caan~ mandria o:l. se. fize11e. E coisto

nlo qaia ho go-

aom .a.,dei~M'A-que fea aa .armada

tOt que trouuemoa, escusamos fazerenee outras mllytas, & muyto grandes em continuas armadas que aera nece~ aario andarem no mar pera defenderem que 11o leuem a Meea tanta riqueza como leulo, o que podeis bem w~r JlOf oyto naos que aqui temos toma4aa que leulo mais que vinte das nossa, pois que lar~ em quantaef daqui JIHle&D .cada dia a fora 81 dos e1traajeiros : & eate he ho caminho por onde bia maia pimenta a Meca que da Calieul. E .com esta chaue de mea volta, que he tomar Malaca ae ctarr.a este cami-nho,& el rey meu senhor fi.. ca aMbor de tudo: & pOslo que Malaca St'ja mu)ito .grl de, & parea trabalhosa soater, io seria ae IJo rey dela teuease maia .terra doode fJ& podesse reform.ar o que ele nlo tem, se no ae a perder fica de todo perdido, & que me digais que tomada por for-a se despouoara doa mercadores gentios, & despouoada deles nio pre1ta maia pera nada, n .auera hi .m.ais m~ntimeotos, porque por aor deles os traaem de fora. Digouos que abasta que fique Ni~batu, & seus parentes & amigos, a .que por amor dele-tenlw dado seguro, que confiados. ae)e ho de ficar ; & estes faro tornar os. outros que eu aey que hio .de permanecer, porque como eles estauo -costu-:madoa a viuer de.baixo do poder & tiraoja dus malayoa, aem verdade & sem justia, desarrezoados & soberbos, .& gostarem da BOlsa justia, verdade, & frqueza, maaeidio, & brandura, & a maneyra de que el rey meu se.Dhor manda que tratem aos que ae fazem aeus waaaaloa neataa partes : & no digo eu tornarem eles a pouoar Malaca, maa da Iodia viro outros a viuttr nela, & ra~ rio aa paredes douro. Todas estas cousas que dita ter abo vos pua diante, pera me dizerdt's outra vez, se YOI parece bem fazermos fortaleza nest11 cidade : porll he mioha deternlinaC(Ao de em quanto gouernar a lndia nlo desembarcar oom gente , nem pelejar se olo no lugar ~ue ouuer de aoster c fortal~za, porque auenturar a perder gente em cousa que no ha mais que tomala & deixala, nlo m~_ P,lre~e qJJe he &eruiC! del r.ey me~ aeLlflllO 111. C~PITOLO LVIII.

Toxo 111.

CC

10~

. DA HlgTORIA DA JKDfA

nhor, auturar a perder hft homem por quanta rlqu se pode ganhar. Ouoid11s todas est88 cousas poloa do consefbo, a moor parte deles se affirmarlo ~ se deuia de tomar Malaca & fazer lottaleza, & lftar oa moaros fora, a outros lhe pArecia moy dura cousa de pelejar di tanta gente quita tlnhilo visto h a cidade, & muytomai& dura fazer forLalfla, & dizi:o q veado os tmigoa que lbe
entraro auaa a fazer tio for te1 que as ntlo podessem os nossos entrar sem mo) tos

tranqueyraa, as tornariilo

perderem pri1beyro a ida, & que os que fica~~em a per deri.lo 41(ambem despois por ser muy demasiada a multi dilo dos immigoa q auia dentro, que com as frecbae ber... uadas os anatarilo todos: & posto que se toma&Be a ci dnde, que os nossos auio de ficar taes da batalha, que ticario mnis pera jazer em eama que pera fazer forta.
leaa, enl que se nilo deuia de falar por ser bo tempo muy curto pera tornarem a lndia na moo~: & que Jeo1brasse ao gouernador quanto importaua torRar laa ltes do iouerflo por bo perig~l em que fieaua Goa ae bo Hidalclo tornasse sobrela. E porem eomo os outros que diziAo que se tomae Malaea erllo ntais., no ae tomou ho parecer destes, & disae ho gouernador que ele tinha por sem duuida qtJe nosso senllor queria que a~ tomaase Malaca, 'pera que ho seusancto nome ali fosse louuado & esalado, & bo sinal que tinha diaao era , que aende os mouros tio au;sados & seaudoa, & tendo prouadaa euaa foras eom fioar desbaratados, & sen1 esperaneja de socorro de nenbila parte queriilo ainda guerra, que nos-so senhor lhes cegaua os entendimentos per:' que no -entt-ndttsaem o que faziAo. E assentado que ee pelejasa&, delerthiooulfe que ao outro dia que era ReSta feyra 'dea dias Da gosto, duas horas antemARha oom a preamar cometeifitlm a cidade, & ho jongo abalrroasae a pon-1e, & juntamehta poyasse ho gouernador em terra eom sua gente da banda da pouoao dos mercadores, & -que no aayse em duas partes como da primeyra \fez, porque oe immigoe eatarilo melhor aperc8bidoa pera sua

'

deleasam do que a gente foeae mais aa sua v.ootade, foaae ta10bem a gaJee & a caraoela latina. E pera que ae impidj~~e. q~e os immigoa nio acodiaaeDI taotos a deleod-r a ponte-; que hirilo com bo goueroador duaa a.reaa oom .algilu pea gro&~u dartelharia, que como ho jungo aferruae a poa,te ponehiio dambu as partes da ao,gr,a a tirar aos imi" gos que acodiaa~ , " goardarie M CQ&f.et aos n011101 que auiio de lrabalbar em hilas traactueyraa que ho go. ueroadar auia file DJ~dar fazer pera eua ecuraac;a

LIVRO 111. CAPITOLO LIX. que ento ealauo : & ~ra

103

C A P I T O L O LIX.
Ik eomo 4o ~ tU1barfllallo ho ~r dei rty de Ma/oco Jke ~mau a fJidafle, ~ ho /6.Z fiMJir dela.
Loarenc<> Ga. hor_, -ante manbai iorio todos os .:api .tes a fJordo 4ia capjtayoa C<* auageate.elllltarcatla no1 bateys, eafle feJla a ~filiam .geral, &.a&~eJtoe per o111 .elerigo, part,jre peta a cidade com preaaar: & ae mu:Y~. tu bltardada1 & eapigar.iad4s teuer.lo da ou.tra. vez IDtiJlaa maie te-. rio dea'a, purem ai deixaro de pu,. ar au,.ole, k Jw jgo.. parecia bna. torre .com auaa arr&ba4ae & aeteir & artelbaria por proa, & por amba1 as band.aa jJ & com hu muto lt gauia, & nela muyta .Jaoqaa, & arteficioe de fogo & pedras, & em chegando & poPte abaJrroou logo ooela por mais que se 01 immi.goe demderlo, tre oa quees a reuolla era muy grande, Jltls por defeodereJajO a poate dot~~que IJio DO iungo, OU.. tro. por defender a deeembar~o do gooeroador.: & edo as bombardadaa &, espingar.dadae Lantaa da traaqueyra, a l 01 DDI&os .hilo desembarcar, que parecia qae a cada pao staAJo 'luas Wbardae, & a cada bomb.rcla ciaoo eapi.rfilel. C'.tom tudo ialo oe ooa10a romperio auate, &, .poyario ~ terra oo graode arroydo de .pi~ " tancer ~o l.r~beias : .& .a.ia~o .omelo.de cll~
CC 2

o. cli~. seg.ui~te,.-4~ do bem-aueaturado lll8J'til' ~

...

204

DA HiSTORIA DA IMDIA

uer da trlqueyra grande multidAo de frech8s , de zara-uatanas & darcos , & muytae pedt'adas , & lanas darremeaso, & feririo bem oytenta fio nosaott: ma~ eles a fora feri.rem sem cto dos imigos, mataro muytos, & eomo eles ePo. mutto mais dos que vs nosso& podio f~ rir & matar, defeaderanse hll bo peda~o primeyro que GS entrassE'm. Entrada- esta tranqueyra, apartaranse lo~o Dinis fernandez, Jorge N unee de Iro, Nuno vaz de eastelo braaeo & James tei-xeyra, que por mandado do goueroadt.)r :bilo OPdeaados fJera gaaltar a lnezqnita COIR a gente de suas capitanias, & assi se apartarA<> outros i} tarnb hio- ordenados pera comete.- a trquey:ra que atalhaua a rua grande da cidade, porque no acodiss~m a.li os tmmrgos, de que BlorrerAo Dela mttyto poJa ~ fend.er , & per 4.erradeyro fieou doB nossos. E deiJiiandoho gouernador ne)a 08 capites que d~go c4 C?Orpo de ~ente, fay l-ogo com a gente de sua bandeira dar costu '898 C&flitiles a q mandou :tomar 8 m-ei(Joita, & estes f)UandG- for& acharo ja tl'e&flt'jada .a. pont:e por Antonio tlabretJ, que assi COIIK) abalrroou eoela assi a axoroo doa imm.igos que nlo ousaro deeperar ()8 tiros qae ho iuDi.go leuatta por pr.oa, & reoolberanse aa tra~rrueyra que -estaua daquela banda antre a ponte & a mezquiLa.: &

:nossos eapitAes que hiAo tomar a auemquita, -derAo :Daquela traAqueyra , onde os immiga. forio t.lo apert :dos, aasi dos nol8o& por diante, como da artelharia das barcas que jugaua por fletras, que alargarilo & traaq.aeyra & foranse retirando pera a mezfiuit-a, & os -noasos apos eles: de maneyra que indo ho gouenador pera lbe dar costas, aebou que Jeaaulo os isnmigea ft vencida. -E neste tempo aeodio tambem .et rey de Mahl~a pel'& .._judar os seus , & h ia s~bre hum alifante : & ~uando .soobe ho tern1o em que a eousa estaue, fez voka pera os seus pa~a, & hmo coeJe obra de tres mil~ homeaa a-padeasadoe os mais dele&. E Dinis fernantlez de; mele q ,hia na dianteira dos nossos como chegou aa mezqutta -( q1.1e eataua despejada) alo qaie pauu aoaate, A$.' R'
-t>&

LIVRO III. eAPI70LO LIX.

205

guir 'el rey posto l} chegou perto de sua gte, porque tinha o gouernador defeso a ele & aos outros l} no pasaassem da mezquita por cousa nenhiia : & taanbem segodo se despois soube eo quis Dinis fernandez , & os outros capites seguir a geate que hia eom ~t rey, po~ que por outra roa grande parecia ip611da gente dos- immigos que lhes fircaua nas eoatas se seguissen1 el rey. E vdo ho gouernador ganhada a mezquita, deixou & goarda dela Nuno vaz de castelo branco, James teixeyra, Dinis fernaodez & Iorge nunez de lio , & tornouse A pte a fazerse forte, onde achou ja fora do jungo p;..' pas , enxadas , pAa & cor-Elas que A ntooio dabrPu tiBha mandado tirar pera se fazer das ripas cheas de terra llila trlqueyra no cabo da ponte da banda da cidade, & outra da banda da mezquita: & eBlre tto 'JUS se as pipas eoohio en-traro pera dentro da ponte as barcas com a artelharia, que postas dh cabo & do outro varejauio e os tiro fortemte ,& goardaullo as costas aos nosaoa que trabalbaao nas trqueyras da eidade que forilo fey tas breu,mente, porque no som~te os baixoe ~ mas .os altos trabalbauo a qu mais podia, & c muyto prazer eauauo area, lt tomandoa As costas enchiio as pipas, & delas & de atgila madeyra fizer~o duas tra nqueyraa, & tl ambas foy asstada arte)ba-ria: & forlo feytoe toldos na poote & no juogo pera ae apousentar -a ~!te. E entre tanto que se e1ta obra fazia, os imigos fazilo assaz de nojo aos nossos c aua anelharia & eepingardes, prieipaJmete da banda da pouoao grde, onde tiablo as bombardas. & espigard()es postos sobre os terrados das casas, & a esteH nlo podia aaoua artelharia fazer nenb nojo. o que vedo ho gouernador por atalbar ao que fazio, mandou a Gaspar de payua, Fernio perez, Sitno daodrade, Pero dalpem, Antonio dabreu, d lolo de lirna, Ayres pereyra, Sim-o martiz & Simo afonso, que repartidos ~m duas partes fossem eom sua gente por duas ruas da cidade , & i} a corresBem toda, & olo dessem 'ida a cousa nenhua. E ele

106

DA Bll'tORIA DA INDIA.

pera os fauorecer se pos em corpo na rua principal com Bastio de miranda , Duarte da silua, Joo de souaa, Iorge botelbo, & Afso peasoa. Entrados estea capilea pola cidade, acharilloro algtla reaistcia noa immigos, o que apertaro tio ousadamte que osleuario de vencida, & metendose pola cidade, matario tanta gente do pouo que nlo se pode crer, & com pressa ee laoaro muytoa ao mar, pareoendQlhe que laa se saJuaritl, & afogo use a mayor parte, & a outra foy morta por alga. dos qoas01 que acodiro em doua esquifes a fazelo: & .testa maneyra foro desapresaadoe, &, acabaranse u ttabqueyraa. Recolhidos os nostos capites de fazerem ~ta destruyo o a cidade., mandou ainda ho goue~na dor tomar duas casas junto com a pte da parte da po. uoao grande & aaeatar ar telharia DOI letrado, & bastecelas de geate co Qapitl~l z & ho mesmo fez oa mez.guita, k. foro os capites, lorge .nuoez, Nuno ~az, Dinis fernaode1 de melo, l.all)eS .teiseyra , A. yrea ~ re,-ra & Baetilo de miraada, & adgQs doe batey man:. dOu eDtrar pera dentro da pente, .porque goardat11em de aoyte o rio, & mandou aos li esLtuo neles .que tirasle~ 01 tiros que podeasem em cada quarlo da vigia, & . os outros mandou os pere a frota., pera que a gente do mar que bia neles a ajudasse a goardar aos bombardeyroa -q laa ficaro: & nestas obra1 que dig-o ae gastou todo lio dia. E 'ioda a noyte f1U8 ho goueroador ae auia . de reeolher na pte, foy :Jtrimeyro visitar os Do&sos feri. dos que estauo agasalhados ao jgo, l} no (oro mait qoe oa ll di11e, & oenh DI morreo, & dos immigoa f~ rio morLossem moto.

. .
'

J;rY&O III.

C~PI'rOLO

1-S.

io7

C A P I T O L O

LX.

Do 4 Ao gt~~~~ fa em M11ltJco dupo tk o ter ganhada de iodo , ~ do que el rey fe dupOil que tJ pertko.
Vinda a uoyte 11 ho goueroador serecolbeocomagente b cansada de ta ato trabalho como leuou altle dia, asaentou com aeua capitA~ de ao outro dia ~ amanheeendo cometer a pouoa~llo onde el rey viuia , ll ele nlo cometeo no mesmo dia que ganhou a pGte, porque em a forlaleeer ae gaatoo a parte que ficaua por passar des pois de garhada. E como ho gouernador sabia ho grlo poder de gente li el rey tinha consigo , & qulo boa era de guerra, & quAo b armada: & ele quo pouca. tinha, pareceolbe li era melhor irse metMo poJa eidade pouco & pouoo a ealoo da sua gente, que meterse de roldAo oo perigo de ee perder. E al}la he a prudeneia do boCI eapito tomar por manha o q no pode ganhar por for:.. Cf1: que se ho gouernador quisera logo esbarrlJdar quiqa q se perdera aegtldo 01 jaoa com que auia de pelejar aam determinados, & maia estando a soldo dei rPy que os auia danimar .a pelejar por amor do grlde tesouro que tinha, & sabia que entrando 01 nossos as suas ea sas lho anilo de roubar. E isto qoe os nossos sabilo o1 fez muy aluor~dos pera ap outro dia cometer a pouoaC(o onde viuiio el rey & ho: priociJ>e com aeus mlldarins, que sam os fidalgos. Porem el rey nlo quis esperar este cometimento, que bem lhe pareceo que auia de ser como amanhece11e : & como sabia q aos nosso nilo se tinha nada, nlo quis perder bo tesouro pois perdia a cidade. E aquPia noyte ho mandou carregnr all-fantes, & partiose lltf! 1nanhAa c ho princ1pe, leuando eonsigo esses capitiles que lhe escaparfto na batalha, & assi os gouernadores dA terra & seus rnandarins, i} todoa leuarllo 1088 fahliliaa, & royse el rey meter polo sertio & quintais coesta gente a'e 'er o que ho gouerna-

~08

dor determinaua, l} lhe parecia ll n quereria mais q roubar a cidad & irae. E partido el rey soube ho ho gouernador em atnanhecendo, & acodio logo com grande pressa; mandAdo diante esses capites com su gente, 4 quando sobiro ao oyteiro on~e alr~y moraua virlloo Jr tilo longe que desesperaro de ho poder alcan ar, & por isso ho no seguirlo, & ftcarlo tio agastados de se lbes ir asai el rey com aeu tesouro, (JUe ae qui aerlo vingar em queymar as casas dei rey & do principe , & dos roida ris , & poserl bea ho fogo : do que J,~ sou muyto $0 gouern.ador porq sabia quaoto fato auia dauer dentro, & quando quis mldar apagar o fogo ja era tudo ardido, & perdeo1e ali muyto moueJ & muy rio : & por isso ele detedeo oo grAdes penae ii ningu po poaesse mais fogo, & como os mouros acabassl de despejar a cidade, q ele a mandaria roubar. E algne dias q se passarAo nisso, spre o goueroador eateue na pte & no jugo, & algtl&~J cas.as, e s~pre armada a gte de dia & de Doyte o. grde wjgia , p~rl} os .1n1igos pomo nil podi4o logo d~pejar por serl muytos dauA mpytos reba~es, Neste tpo JJedir os 1oercadorea Pegua se. gu.-.o ao gouernador pera hirem a ua obedicia, & derAlhe quinhentos cru~a.dDs porque lhes ntlo mandasse buscar os s.eus jgos, que eril aeys, & ficarlo em sua amizade: & apoa eles lhe foy Tianutaraja falar & tr~ garselhe por seruidor delrey de Portugal, & seu: & dis .. selbe que b filho seu que fora na batalha fora muyto ferido. Desar)res~ado ho gouernador ds rebates dos imi,. gos, deu lugar que roubassem a cidade, saluo as casal de Ninachatu, l} estaua coele do prineiro dia q ganhou .a ponte. E reparticlo~ os uossoa em quadrilhas roubaro a cidade , & com quto se Dio bolio com as casas doe Quelins , nem dos Pegue, nem d01 Iaos: soJDente naa Jo~ Malayos & Guzarates, & outros estrangeiros, se .achou muyta & muy grossa ril}za de mercadorias, & a ... charanse soterrados trinta & cinco marcos douro & vin.. .a, ~iRco de pratq. , ~ em h. alJDazePI .dei rey se achou

DA BISTOB.IA DA. INDU..

LIVRO III. CAPITOLO LX.

ZOt

mil l-troa dartelharia de metal & alga po~cos de ferro: & antre esta arlelbaria de metal se achou ba bolnbarda frossa, que diz que.el rey de Calicut mandou a el rey de Malaca , & assi forllo tomadas muytas armas : & cooJ o qae se tomoa na cidade , & 1nercadoria que se tomou no porto, assi nas naos de Cambaya & em alga juogoa, & algtla jongoa que se vendero, & outros que ticario pera el rey, & aesi em cico mil fardos darroz, fi .. eario pera el rey pagas as partes da gte passante de duzentoi mil cruzados, a fora muytoa escrauos & escra uas que ae tomarAo neste desbarato & despoia dele. E porll ho gou@rnador asaesaegasse a cidade & se tornasse a pouoar como dantes, fez goueroarlor & jusli<ia doa Cbatis, l}lts, a Ninaehatu, & as1i de todos os outro gentios de Malaea, & tambe por lhe pagar quanto se~ uio fizera no fauor que dera a Ruy daraujo & aos ou_. troa catiuos, & asai oaqla guerra lhe dar auisos das iletermina3es dei rey de Malaca. E dos mo~ros fez g~ uernador a Temutaraja, que seria hom doytenta annos, & coestee dous ae aasessegou ho pooo de Malaca, & se tornou a pouoar como dantes de mercadores , saluo doi Malayos, ll este& nlo queria IJo gouernador consentir na cidade, n oade oa nossos oa achnulo lhe dauo vida. Neste tempo soube ho gouernador como el rey de Malaca se fora apousentar oyto lf'goas de Malaca ao lgo dh rio ~ ee oba,ma Muar, & deixou ho principe seu filho com seu arrayal, esperando como digo que deixase bo gouernador a cidade: & por ho arrayal do principe estar perto do rio, mandou fazer nele estacadas muy fortes porque os nossos bateys no podessem IA ir, ~ maia porque teue noua q, Lasan)ane eslaua perto de Malaca eom sua armada,. & aHi el rey da ilha de Linga que era sugeyto a el rey de Malaca, caualeyro mane~ bo, & muyto esforado~ & vinha socorrer a el rPy de Malaca, & qudo soubero que ho gouernador estaua ele poue.da eidade toroaran1e. E sabdo ho gouerJ)ador
TOIIO III. DD

iDfindo meta) , & a&Bi forlo toma doa passante de dous

2 IO

DA HISTORIA D.l INDIA

ho priocipe m4dara fazer, mandou logo J Gaspar de payua, Fero perea, Si mio didrade, Ayres pereyra, Frlcisco ser rio, Jorge nunez & Ruy daraujo, 'JUe a fora a gte dos nossos leuario mil & noueclos hon1s da terra. s. mil Iaos l} deu 'femutaraja aeysctos gtios ~ deu Ninachatu, & trezltoa Pegua il dero os se.nores dos iugos de Pegu. E estes oapitle cbegido as estacadas as arrcarlo, & o pricipe como o
soube fugio pera destaua s~u pay & lea l se Jeutas&e o seu arrayal derA os nossos o~le, & tomarlbe aete aJi ftes c seus castelos de madeira &, tuas seelas com andores destado Jauradas de mar&m, & pintadas douro .de pao muy bem assentado, & titaa de muytaa cores, & )euarAo tudo ao gouernador, que andaua ocupado em fazer hila fortaleza de madeyra onde estaua a meaquila, & por dtro desta fortaleza no mesmo dia em que se come~u , mandou abrir aliceces doy to pa de largura pera bo muro doutra de pedra & cal, & quis fazer pri meyro esta de madeyra, porque ae auia dacabar primeyro que a de pedra & cal, EtUe se fazia de eaotaria; assi de sepulturas nobres como da mezquita, & doutroa edificios de que ho goueroador no sabia parLe nem Ruy daraujo lhe soube dar rezo deles, & achouse caotaria, & to fermoaa que no podia mais ser: & muytaa destas sepulturas l} ero de reys antigos estauo melidas debaixo do chllo, que foro tirados com muyto grAde trabalho: & assi acharo .outra pedra de cabe<ca de que se fazia cal. E r)era esta obra e&ll que 08 DONOS lrab Jhauo rnuylo, foy grande ajuda pera os aliuar do trabalho muytos malayos escrauos, antre os quaes eotra rilo muytos esorauos casados eom molheres, & filhos que furi dei rey de Malaca, q os Iaos & Cbalis bilo buscar por eases matos por mMado do goueroador, & treJea trou.uer outros malayos pnncipaia que ho gouemador mdou justiar por saber clarameote q~ Coro culpado& aa morie dos nossos que forio mortos em tpo de Dio-co Iopez. E yead.o quatro mercadorea dos .principaia de

~L estacada que

Malaaa

211 que. eataulo com el rey ho fuodamAto que ho


LIVRO III. CAPITOLO Llrl.

fazia da cidade , & sabdo como &e tornara a pouoar tornarlae pareia fugindo a el rey, que neste tipo eala.ua em muyto grande neee1aidade de mantim &ol porque Dlo auia d6de lhe fos1em, & era a fome tamaaba em Muar il os seus escrauos lhe fugio pera a cidade, & ele & ho prieipe se ouuero dapartar por joruada de trea dias bum do outro, & nl lhe aproueitou, qoe creeia a fome ele cada vez mais. E vendo eles que a soa geote ea deisaua por ena causa, & desesperado& de toraar aeobtar Malaca tio aainha, porq11e no ficas sem .0. ele lodo foraaae pera ho reyno de Po, cujo rey . eoaao disse era glrro dei rey de Malaca, onde segtldo fleapois foy dito ao gouernador morreo elrey de Malaca tle frum de sangue, & ho prioeipe se chamou dali por jiante rey de Malaca, & se toroou a Muar leuando muy lM maatimeatos & geDle, & ali e fez forLe com trao tjaeyaa, & com arteJharia.

roue~nador

'

C A .P I T O L O LXI.
De como o go.utn~sdor por apagar a moeda do1 mouro~ ma .Malaca , mandou l,o,urar moeda : ~ da 1ollnidatk c:om que Joy pregoada. /

T oraadamoradoresapouoarse como dantes, estaoloqto. Malaca doa seus cont-tes da justia em ho


~uyto

gouernador 01 mantinha, & da erdade l} achaulo ooa DOisoa, & dizio qae aleli D. ouuera nca aquelas dual eouaas em MaJaea, & que- eatauo aeguros dos roubos pasaados, principalmeate ho pouo que era Maia tirini zado. E eoeate cootent.amto mldaro oa mercadores aeua jilgos earregados pera os portos onde os costuma. ulo de maadar, & dali por diante hi&o moytoa a Malaea orregadas de mantimentos k despt'ciaria , com o q ela eataua.mu,to abastada & rica, & por<} nela no a aia 100ed& 1e JU1o .doa mouros, deteriaou. ho goueraa
DD

. Dl RIITOBJ A DA 1N1JIA . dor de a ao andar fazer , aati peYa apagar de todo a doa mouros, CORJO rera que manda11e poer na que 18 laoraase as iosiniaa reaa dei rey seu 1enbor. E tomado sobr.isso ho parecer dos Chati1111 geatioa, & outros homl!a bonrrados moradores da cidade,- n1andou logo laurar moeda destanho, & de duas moedas pequena q se chamaI.Jilo caixas, mftdou fazer ba a que J'OI Donae dinbPiro., & de .dez dinheiros outra, a <} po nome soldo, & outra de dez soldos, a ll pos nome bastardo: & porque nio auia moeda douro nem de prata, nem nuaca a ouuera (se nAo por peso faz io os mercadores suas compras & 11das) determinou c cselho dos q digo de mandar fazer moeda douro & de prata, & A do ouro foy poeto no- . me catholico & peaaoa mil ra, & a de prata outro tanto, & chamouae malaques, & ambas forio do maia fino ouro & prata ll se poderio afinar : porque auia homla que sabiio fazer prata baixa & alta, & asai ouro. Aeabada de fazer aquela quiltidade de moeda, que. pare.ceo ao gouernador que abastaria pera comear dapagar a doa mouros, mAdouha apregoar desta inaeyra. No alifante dei rey oo seu castelo coberto de veludo, hia aruorada a bandeyra real, & dentro no castelo hilo Anto-nio de sousa de Santarem, & h filho de Ninacbatu cada hil vestido sua n1aneyra muyto ricos & galantes, & diite deles aJgils alifantes adestro com seus casteloe tamb! cubertos de panos de aeda , & diAte hillo oa nos aos trombetas & outros muytoa insto.rmentoa da terra, & hiilo doua pregoeiro que fJregoauo em iiogoa malaya, que aquela moeda era a que mandara Jaurar bo muyto alto & muyto poderoso rey d6 Maooel rey de Portugal & de Malaea pera proueito dos aeua moradores, & q ho lt'U capitio mor & gouernador da Jndia midaua em &e11 nome ,que dali a vinte dias nlo corresse mais a moeda doa mouroa aopena de perdimento da fazda. E dando Hte preglo tocaulo as nossas trombetas, & despoi1 todoa 01 outros instormAt01, & Antonio de soU8a com ho filho de Ninachatu eapalhauo decima doalifaaLe a moa-

21 t

Llnt8 . 111

O~.ft'DiiO

laJI.

da III lloaro coo .de prata & eetanho, k eorrerilo toda a cidade acDpanbadc. ele geale sem cio, que hiio pasados 4a graade eoleaidad.e oo flUe .ea&a moeda fo' apregoa.. Isto aeabado mandou. loo.ho.goueroador pae eaibo da mema moeda qtMJ ae apregoou, & coiuo loy aparada a dos moume , & dali por diaDte eorreo a Pom-.
tugueaa.

III

C A P I T O L O LXII ..

Em F seducrcue ho grtk de SiJo. hum

Jidou

::r::

tle Si/Jo , ~ t CMI&O el rtg izp.dw tJG gouerntldor.

O. eapitlea ebins que leaarlo Jao de MaJaea fizerA aea me11eieiro do gouer Dador pera elrey de Silo: partidos
caminlao wia da china, & daqla bida paa1ando ho eatreyto- que se chama de Ciaeapura, entrar lo em htl graade rio, k dabi se .forle DOI paraoa dos aeue jWJgo peJo rio acima ate bQa grande eidade. ll se chama V diA onde eetaua elrey de Siie, que be muy grande senhor, aasi de terra c:Omo de gie , & foy ja mayor porque co. Ble(&U& aa cidade ele Teac;arim em pusando Pego, & dali indo ao loago da eoata ae ealenclia ate a piSta de Ciocapara , de modo que .toma do mar da eateada de Bgala ate a outra enseada.em -que a costa faz volta pera a China: & de Tenaari: oortaua dereylo pelo aertict ate a mema eaeeada, em que eotraua ho teyno de Malaca, Jao de Pio & oalroa reyaos it se lhe aleuaolarle t & utlo fora de tua obediencia. E com tu tio be muy grlde w&or, & tem mt1ytee & b1 porto& em ambas etu eoa&aa, & tud01 sam grandes cictadee .. em l} ae lratlo muytu & muy ricas mercadorias. Em todo este reyn 1eralmenle ha ouro, prata, beijoim i} he rezina 61aruorea, lacre~ ealanbo, a que os da terra cbamoo eali-m , almizl}re, & &88t muytoe mantimlt01: ehamaue Silo por amor da principal cidade que se chama asai, que esli aetida pelo serto trinta legoas ao le>ngo dhfl rio tio larlO & tio .ladn, qae. aadlo aele juagoa carregado , lae

llt

llllft'OtliiA 11&' IKIWA." . cidade muyto graode & populosa' & de ricos &. 808 editjcioa, & de muy groaao trato, abutada em grit.
~

rermo-

cJ.a aodaoqa tle muyt01 maatimen.tos, be ho principal ~to-dos .rey 41e~te reyno, k tA attaai htla riquiseio p~oa & muy deleyt.oe01 eom jarclioa de diueno aruore. tio., & de muytoa senerQa deruaa cbeiro~as, & de muy~ tos cano1 dagoa & tanques muy apraziueis, & casas do radas de dentro &. de fora. Este rey de. Silo como digo he muy rico de thesouros, gro sefior de terra, muy poderoso de gent~ uai de p como de .caoalo, & t muy~ tos alifantes de guerra, he gentio, & an.i bo aam todos os de seu reyno tirando os doa porto1 de mar que aa111 mouros: & estes 1e vo aegooiar ao aerlio nilo lbe cooaentem Jeuar armas : tA 01 gentios deate reyoo eostumea muy desuairados das outras g~tea. Dio u fiJha& a quem lhas gaba de fermosas, quando aJgulll morre ~eus parA... tes ho e.o_.11 assado, & .auaono em tres. paoa Cl estio empinados., k juot~,aa as pontas hiias com as outras, & po meyo hft gcho de ferro em que }Jo morto aeti de. pendurado poJas .cQroas aobr.e hila 1rd.o forueyra, & ~ qu4lo ho assam .ho claor~ 01 .filb.s se oa tem, & des. pois dasaado oome~ de oomer ~ ap.oa .ale oa outros , & queymo os oasoa aaquela fogueira : & a rezilo que dlo porque faae isto, disem que porq sua propria car ne .Dio ~e ter melhor aepul.tura que eles. mesmoa. E chegando .os capitlea Chias a esta cidade DJJdiA oade _,ataa eJ re1 de Sio, aandarllhe dizer.' .do porto como Jhe tr~zio hCi me&lajeiro do goueroador da Judia por el rey de Portugal q ficaua em Malaca, & logo. foy aos. pa. raoa .(Joa.qhia-hi capito c;Jel.rey de Siio com duzeataa la~;~~bara1 .hea- de muyta gte.: ~ abdodo ooseo me&-t sejeiro ao ll bia midou o dizer a I rey, qus lhe mau. _dou que lho leu$8se 1 ar, ~o fez, & forio coeJes 01 capitles ehioa aeompao~a.doa de toda a gAte.daa licba.. raa. Indo. h.o ~osso mesaejeiro pela cidade, ai por ir ()()DJ grde feata , eomo por ser hom de aalo, & trajo tl.o aouo _na41a terra todo mylcJ auelo.: & acompaaha..

LIVRO 111. CAPIWLO LD-1.

I) I

do tle grande JHimero de gente fo1 ter a01 paos dei rey, que achou em hk grande sala sentado em htla cadeyra alta deslado dourada, & a sala paramentada de boreadoe, & ele Yealido muy ricarate ao oJodo chim : & todas suaa molberes & ilhas aseentadaa dhiia banda&, da outra da sala, acompanhadas de suas damas atauiadaa de boreadoa & de 1edas & com muyto ouro & pedraria. E recebido ho meas~jeiro dei rey eom muyto gasalbado, deulhe a espada & a carta: & com tudo folgou muyto, principalolete despoia que ouuio o que diaia na carta que lhe h meejeiro leo, & preguotou muy ruiudamente pelo que ho gouernador fizera em Malaca, & por el rPy de Portugal, & aeu estado de que ho meseejeiro lhe 41E-u rezAo, porque era discreto: & por lhe el rey fazer hrra lhe mandou mostrar toda a cidade , & asai h alifaote braoco que bo ha outro Do mumdo , & t el rey isto em tta estima q ee chama aeftor 00 alifaole bran-

co. El rey ficou tio conteote do q o gouemador fea em Malaca, q determiaou de ter amizade eoele, & mldar.Jbe 1111 embaixador eobriaao, & pera fuer coele pa~ em 110me del rey seu senhor , & despachou Jogo ho meal6jeiro que auia de tornar e oe eapi tles ebis ; & tDidoa eoelea a.u embaixador. E asai se partirlo todos dal}la eidade & forlo por tetr ate .os baixos de Capacia, & ali aeabarcarle a tre1 panguejaoas oo que chegarlo a Malaca, onde ho gooeraador tinha os muros da for talela em tal poato que comeqauio de fazer aa ameaa, &
eslaua muyta artelharia aa1entada. E os t:apitee china Jbe entregaro b-o meuejeiro, dizdo i} tio ho comprido t que deuiio. E ho mesaejeiro lbe trouue ha earla dei rey de Silo pareie, & 9htl anel oom h robi, & bum e.. toque doDro , & hia C,opa douro. E a mly dei rey de Siio lhe mandou hlas manilhas de pedraria & trea ba- tetaa deuro, &, pera el rey de Portugal htia carta do mesmo rey de Siilo aelada & arrada : lt na earta do gouernador lhe daaa el rey muytoa louuorea sobre ho feyto de llalaca, que tialla P.O' muylto grlde, otrrec&lo aaa

t 16

DA BISTORI DA

I~DIA

reyoo, sua pessoa , sua gente pera serai4t0 MI rey de


Portugal, & asai os mantimtos & mereadoriaalJ. fossem
necessarias de sua terra perA isso, & daodoae por muyto grde amigo do gouernador, & oulras moytaa eou11aa tlaanizade. Ho gouernador fez n1uyta honrra ao embaixador dei rey de Sio, & ouuiolhe sua baixada, & por no ser tpo pera .se partir pera sua ter.ra ho olo despachou logo: .& aasi fez muyta honrra aos capitlea ebios a q fez merce em nome dei rey seu Senhor. Apoe este embai~ador ehegou out-ro dei rey da .Jaoa, que he bOa ilha granfle lJ est da banda de leste da ilba de anlatra, & to perto que se apartlo aanba1 per hfl canal de ez ou. doze legoa.s de larg-o que ti! muytaa ilhas peqnas, & &Atrelas est -<iunda que he pedao da de CiBmatra, em que ha .muyta & muy boa pimta, & pa18ada da est per a leste a. ilha da jaoa, -1J. jaz leste oeste. A costa da banda do .norte eera de ~to & set!ta le!oas; & a do sul nlo he aida diseuberta, & por isao chamG os marinheiros .ao i} be discuberto bo meyo de1t.a ilha: t na ilarte .discubel'ta muytos portos lJ. sam cidades grAdes. a. 'fiba, Paoa.ruca, Cidayo &. Agacl, & este he ho meJbor porto & de moor trato. He esta -ilha a mais abastada darroz, .carnes, assi saluaja como clomesticu .que se sabe no mundo, & as&i dou troa m&atimtos & todos muyto baratos, nace aela piniAta, canela i ada que to delgada como papel, gklgibre, ouro & cobre. A g te do ser.tilo desta ilha aam gentios. & 01 do porLoa do mar mouros: aam os naturais da ilha baCiO, groaelea aparrados & mal feytca, porl as molileres so aluaa & de .boo caro, & de fermoaos corpos, grdes muaicu & engenhosas~ & tratanse muyto bA. Os homfa and!o ouus da c.inta per.a riba sem nada na eabea, truem oa ea.beloa tos&s & arrepiados pera cima, & as barbas pela.daa, o que custum!o por galltaria: a mayor jura que faz be por sua cabea,. & .dizem que nlo dauer.,.. ~rela nada, & matio .quem Jlae pGe a mio aobrela, & por

aa

:JIIo andarem htla IJ)aia.,altos qpa 01 oul.r~ alo fu eaaa

~e

tob-rado:Stk> muylo 10berbo, mliroao8 &'tredol'ea.: aam muyto ouaadoa & pelejio eem medo. Suas armM

zo nr.

e.&na~AJ

mr.

-.arn boas Jaoa eompr.idaa. de featro, !de folha. doliueira ~~em espiglo, trazA outra arm q -chamlo criees -que Jhea ser~ COIDO aDQB U adagas, traz cimi(araa come -turcos, & padeses de pao mayto Jeue & estopento qoe GS cobre dai to abaixo., traaA zaraoa.taau e6 que ti rio lrechiobas de palmo hera adas, & aroos tio compridc* eomo areo de pelouro de corno de buf.ero de duas pea, mo eatimio a vida por matarem hum grlo senhor, & ee adoecem promet a Deos de tomar outra morte mail IJ&-rada se lhe der saude, & como sam aios vanet! poJo lugar de morlo & matio quaato1 toplo ate I} os m.,.. to. So t4 aoberbGI ~ .tespredo todu 81 uutraa aael 1io m.Jo, Ir. cr q aio. ha aenhfta tio boa eoao a 1ua : aam todos muy engenhoso . oflioio 81aehanicoa & gr&. des artilheiros, & por ia~so oa estimo muyto oa lodia, & fazem poluora ,. & aaua bae bbardeiros: faz muyto boas ~rmas lauradas de tauxia & de motamo, & faznaa em boraa & r-.toa por feyti~ de qu~ abem muyto., & diz~ que qu aa traz l1 nilo pode morrer em batalha na ter ~encido, & faa outras i} rnatlo como auento san~ ue: &. estas que faz& ca feytios estilo em as faser dea ao nos pera eeperar pPioa pontos, em (l as ho de laurar, & estas eatimAo 01 reya muyto- Silo grdea monteiros & ca~dorea , t muytoa caualos, cala & aues de caqa, & leuio a caar & a mootear suas molberes em carretu cubertas c6 fertnosos Jeyto de rnaqanaria & dourados. Ho principal rey desta ilha he ~eotio; & mora no ser tio , & h~ gril seflor de terra & poderoso de g~ te. PoJa fralda do mar ba outros reys q aam mouros & obedecem a este gentio , & aa vezes ae Jhe rebelo & ele 01 torna a augigar. Este rey sabendo ~ ho gouernadt,r tomara Malaca ficou muyto eapantado, &determinando de ter .coele paz & amizade.,-Jbe mandou aobrisaoseu embai :xador, 'l despaiade chegado a Malaca & darlhe soa enbaisada, lbe deU: ht11 pruea'e da! parte del rey., qu.vf~ .
TOJIO III. E&

,_.......u .........
l'o liGa rd~ia de Janu eOID C4.nda~ de pao. Y 'bl ,&tadaa metidas :DOI ferroa: h& paDO lio oprido como hA Jbeirame, .en1 ftDe ~eatau5o piolaas lildu aa auaa batar:lbas oo. suas canretaa c ;caatelua .,le ID8dey.ra -~ tiraN. eaualoe, & alifanll'IB ariDJMI.- too .c.. ,.OO. do =.o 4k. el rey oaqlaa earrel eom qua6Jo,~ba. .yru ~ Ir, piq. <ta do OOttl .seu eatado, & cada cousa destinta por si, & o ;natural que Dio .podia ,maia er, tk deulbe ~inte .-. .aos pet}uenos .ta sua va~aoa que.aa de Cuaileyra, & . Ao da f~iilo doao018U1., & laagoe a paus eomo artnhaqs, ~ Ligedorea ooeln, ~ lll tgiio.aor.dadanate. E ht, .gouernador ft,Jgeu ID.UJl-G o6 a bsileda deate ft7tY
c 11.1!8 anaiaade JXlr a&BOr ,p tqtoa mt iaoltoa 4 auia I! sua ler.ra, de li Malaca tioha_necee~tidade polos no auer nela, Bt :ft!Z m11y.1a .beana. ag 'Dhliaadur, ~ m Gouho lllUy.to bem apouaeotar.

C A .p 1 TO L iO
\

. ,J,XJIJ~

:Dqs muylor

lbai~ tpte. r~a 00111drB{io6

ierlo 110 , , . , . . . , . de Ma&JCCI.


~yno

N eat.es dias chegou ao 1ou'e..adclr .h.m,.~~eje.iro d~ Camparque.!he .hft\paqno aa gM.~ydo

fe&ta.da

ilha de amatra .defrille tde Malaca, nlv ANa .neJe ae alio naafaa dar.UIOteiloa ,qup .dilo ho,.leDhll ,aloee, qoe .oa ladia .ohRmlo oalambuoo : M .aruores. ~aatn .gmaadea, & ~ ,aam w~lbaa .corlaas & biranlbe sllo leobo ..Joes, ~ he ho afio .a me go ou .cttr.te , .& ho .de Ma ae cha.pa a~t)ila. ~f.~anboe -eaWa ,paeaeeil demy:to pr, priaeJpala&eate J.o caLaanbuao;;que. tval na lndia a peao douro, 1t Mo ~lleiro. auau.iseimo~afregdo ho ~.we. ea. mio&, &.a aguiJa~ qttei-.ado. &te ~tW&ejeiro fieJ rey .de .Cpar, petlib se~Juro ..ao, gouernadl\1 .de eYa parte, llk aeai bila banGeara das armas reaea .pe.ra .Jbe ir -qae ~veria ser ..naeaJo dei re:J: de P.orta&g.l, ;& icaua no rio de .Muar com .~~ !E ,JI.dMIIIe. ho ~ p11ear lle ...

"* ,

.lallOba

... '

e&m..Utanr. ~rR sr-to li: a ll.daira; foJ' el reyr aMaica; it:fealbe~lm ga. uemador I&Mliima h&ria. por aet aquele ho .paimeyr~ .ey qas oatJuela& pa~tea ae~ lilaia vtc. dit.l r&Jf aeo __.,
LNae-111'~

Jlher pd' . . . ~ele, & daalbe.mu}lt.. :dadiua&. E ) Jaedeu. de~ pri*-.a~ pda e~~ r,..,~ de ~tugal oyto :fatdOat Jealio, aJeeala~aruila, k.dOUI da Jao1e . & fe,to Y&S.

dei rey de P.,.ugal, ee tor.oou pen 1041 'erra: lilb,- to cuntlta eom 11111ytaa couau q... Jhe-:de Alo gotMrna-1 tlur, 4111e tamt.e. deapacbou ho .ltiixadet dei rey. d&J ~' outorgaDIIolha pa &aruiJJadlt da pal'te' del.rta'yitl~ IMibor, .,... ddaqiD qlJ8 ete. deiuiet,.zer .peJ Ma- laca a. rutimen l) ov noa*oa quiarssem &ra.er, l . maiMioulie: papa telado & daacarJ~a, &. :b'I;Mifante te ~queno. porque 01 eat i1nauo IA muyto. Tamb bo
al1airante do: mat dei 'jeyl d6 lllalaa lJu}se cbaaJtaua Las:tmane, hom discreto & bOO caualeyro de idade doy tBata a11Dri' 1allentJo hb fa~allllt q.aa~ bo guerd-Gl fazia de &Galar lda~a ,. & (). .bo} ff11 ;~lbo que fura dela era morto, & seu filho nio tinha ei!Jr.eranC(& de a cubrar tieleriainu d1:v ae tr pura bo: 1gooerndor , & :mifwht~~ pera isso pedir MgU~o& bllaira'-' E :ho gouernndor.W. MMI.,u; fazeudt>ltte . mu,&ts- oftredj.._. pot eea: da !Cf88~ lidade 4t ata: m aio ,.,., tio di&tit118e lq) per lhe e..j crPuer-ea: de MaJaca qe a n. iuse do pueta~oD Jlbfque ho qutH-ia ma,tar. E isto Jbet.e&CJaeaf qUBin r~

ceaua que ?inN . hot;iriUJBeindb~il~:tiah,(,& o


tJ.rem a LasIIBane,!:.q recebeo:di eoa 'licJa.nlol qts :ie a Malaa , & dsisaaaeteater ea Muar tM a armada~' tinb, k cedaitlJa~inhJ; ab :~ado-rembaisadoreli le IIMIJlo& reyaeolnaiebi a81ida ~rrairate'oomo~tta. Jlbaa-: ~& erl taMoBJtll'set alo.,fiaua RJea pareoead~ lhe q hila maia a eapilo . 81' padir paZ & izade.. eta t21o prudente queseiDptefazia.cre~a-:eatea edraa., jeiroaque tioha ~nuyt rente dekuerra, te~ oauy~ le peuaa & a maia .de~ drDente-, &. porA 't<tllloa trat.dha-.,: de que ~ eadraajeiresa. eapltauo JMJyiO. E.:tanJ lo.1J8.1 ,fARR 4o ~J~Bdar .por.l"t8118Wt,..lea1
BB 3

.& Bll'f0.1A DA" IIIDIA que nrlo aula neobl\ rey, ~m ae~har que lll quiaene sua amizade, & ele a daaa a todos. E eom ho gouerna.dor gnhar Malaca se desfez quasi d~ todo ho trato da e~peciaria doa mouro do mar rox,o, porque eata. era a principal fte de que a Jeoauio.& ~~.de C~lic:ut. E ga.a_ ltCt
1

abada tualaca ficou aoa mour.oa algGa eapecaaraa q au~ de Calicul, que era pouca .eoua (a respeylo ~ q&eua alo de Malac~) por amor das DOI&as ..armada& que goardaolo. a costa do Mala bar 1 & era Malaea tamanha cau~ aa ll tinha neceasidade .dutro.goueroador.com gente k attmada con1o a I ndia, porq muyt!-1 a.is mour01 & muy. to maia groaaa rifiza ba de Ceyto pera dtro, & muylo more& mercadora.. & maia ricoe do que ha aa l.odia.
. ...

C A P I TO L O LXIII[.

j),amo Pulacec/Jo &rou lrfMJ twJyt~ na illwde GOtJd gr6M ) .poder. dt! gt~ : ct ~~ treyfo q. ordmou ao. nou01.

S~o ho id~tc&, '4 bo gouernad~ era f~ra da lndia,- & q Merlao ..tinba .pouca geate nu tanadarias oacle8taua, detenninou de lhas toma", &. pera isso mltloa P..uJateeito.~ieU capitlo c6 ires mil homs em ll ~DLraulo muytol turcoa de eaualo.: E sabfWo.Merlao aua.ida, lhe ayo aoeooontro. oo quatr.o mil. piles. da terra & trila de caualo, & dtasbaratouho. E aegoindbHie be aleo 08 lor eoa de oaualo ~~ biilo fazeado I , aos: 4e M erlao, maftarlo lqarao aeu copit4~~& .ec} .soa momt,oWJ~ aoa ie~ tamanho deaoonertoq 01 .tureoi=qe bi4o!deabara'-dos tornaro a.. fazera corpo, &oltdouiJre Merla.e hQ poaerAo e111 llesbarato .com. anta gente 111ola, i1 lhe foy foradu fugir & ~eixar .a .terra~ 'I -roi>r.ada per Jlulatt-cl euydGu clkrar .a, ilha de Goa como da eu tra vez, & Dlaa. 61oa.coleter. a 'ente da terra que leuanlane conlra os neaaaa, aotificandolber eua: determinaqlo de lomu Goa . E .como na eidade ja n auia se aA gltios, & ea-

1e

\Mi , ~-~:da .desLry.l! q ao goaeroador, fi&ft'.


.'
..

~telet

pola treyo pa1Mda, aio quilero conceder aa q

1.1'\'aO DJ. ,_,.API'IOLO OUII.

ttl

lhe Pulatedo cvm-etia que fizeaaem , ant& CrisuA .ho die logo ao capito,& como Pulateclo estaua de po1ae da terra firme : pelo qae ele & Duarte de melo entendero em goardar o pu808 da ilha c fuatas & ba.teys 9ue. tinbo, & atai btla carauelota & b carauello ~ poaerio Do paao de Naro, porl} por ali podilo pat~ aar, da terra firme ilha de Goa, pttra o i} Pula tecla 1e apercebia quanto podia tdo ft'ytas auaa jangadas q fez em A o truz, & aaei algila1 fuatas de cayro que fez, )'01 riD obra aua pa11aj ilha que fez mt'ado Marfio I ~ua ayte. de grde escurido & 16peetade de vento & de chuua, a1si eoDlo da outra 'ez. E porque sabia a ~rande 'igia que ,. DOIIOII tiobilo no rio de Benaa(arim & no pasto Daga.:im, nAo qui ir a D~mhtl deles por nio 1er sentido, &, Jbe emba~arem a 8te como fizer.lo da eutra ~ez CJII8 ae euuera de perder, & foyse ao iJheo doa IMJgioa que eat cJ...fronte Dagacim & perto dele, & dali eoateldo a ilh~ pera G,Ja a ~elha, lta DJeteo por esteiro l audadas dorrozaie, oade deeenabarcou com grande parte de sua gt:e aem ser ~~ntido dos uos1o1 q vigiauio llo mar por eetarem apartadoe dali, & por a escurido da noyte . eer grande, eona que parece l} enganados oa 1o1101 q ~tlauilo ho Jl&aso de NaroA no carauelio & 111 earaueleta. q nlo. ~iriAo oa in1mig()1, teuerlo tio m. tigia que t1ilo inlirlo algils capites de Pulateello, q por teu maodado tamb entraro por ali, & derio &lo de sopito noa DMID& que os mataro, & lhe too1arAo ho carauelo, & a earaueleta. E Pulat~r.lo espalhou asai oa 1e11 , porque os moasos nlo poddo acodir a todos oa pauoa d ilha entr.assem JX~r algil, & por isso oe mft~ou tambem. eatrar per Bena1tarin1 , (JDde forlo sentidos do tanadar, que com C)l que t'stauo coele por serem poucos (ugirAo .Jogo pera Goa , & ho mesano fez ho tan.-dar Dig.aeim , & os q estauAo no mar deepoia que foy malhai ~ souberio que a ilha. era entrada dos in1ruigo8, ctae aq'leJa Doyle eatrariu taa,oa que quaoo foy ao1

III . ._.'DA' 1aydo talm Pulateale ONU de~IH k qaihebte heaia. con11ip, & aa outrue aiD f..io.., aio puar da terra ii-me & .ajantare ctJtJie em. aorpb: CM da terra qae mo-t ,.aio ptr .li ao clrdor.Ja. fonlo logo ftr elrediencia. B co111o ele 18 temia qae -~ - - - por aeraaa poiiCID aenio alreuerilo a; pelejar ceele em balalba eaapal ~ Bd 18 auiio de querer defeafler 40. maroa a dtro ai que Dlo poderia auer etfeytG ua cleteriao qee~ ra t.,.. ar a cidade, ioteltou hii ardil G>Ja que.olo ao..ete 01 aaolhe~~e fur.a dela, IBM que lfts alo. podeaaem l~--' eolber ae oe; desliarala, & mcloll a h& pRID da terr~ que fuaee muyto correrrdo a Goa lr:~dil8e81e ao tan.ta IDOr que e Goa a .velh~ ee&auio ohra de dllzeqtAJI mu.t 101 que eotraro a ilb~.&.que~oaGoaNJII'tJ.arJVaJor we do qae no erc\1.). BJaia~o ajuntaro& oa tiollo aerrad~ ~ foase&D os nossos asinha k .fl U8 lotnariJ-,,, lt analaridcJ antes que fugi11~em. E qudo bu pi~ eh~ou a Gard c~ te recado q~~tl fuy pola manha, aobou tau oapitu a ca.. -v-aJo com obra de coreota h~ll d,as prieapais que inae,.. Dado ean Goa , flUe. queria ir soccwrer a UenMtariiU a pelejar.coesaea mt,uros ~.lbe bo taa~dar diaeera que en.. traro na ilba, & defrkler a outros que ai aatraa&elR: & tinba mandado a Diogo feroaodez tJ08 era adail qwe fos11e deseobrir dhil cabep contra Benaatarim ae par&~ . ciio 01 immigos & que geate era. E em ..qalto Dio~G ferndez foy fazer isto COid ofCO de caalo que forlo CGe4 le, chegou ho pilo canarim c ho recado.faiiO de.J:lul~ teclo , & deuho ao ta nadar mr ~ tambem eatataa a ca-t aalo com bo capitlo. E porque oom,llqueja ooua ouua aluoroo aatre oa outro pies, q11e erlo weyseentos, pl'&c .guntoo ho capitl que era aquito, & ele 4iste qtJe olo sabia o q drzia aquele pilo que tho p.-eganiM8e ele.- E Hbendo o que dizia, aluorooose togo e capito oomu homem mancebo pera ir matar a<tles mouro&, & pregll., tou ao tanadar mor qlle faria: dialdolbe ele que nio &a bia., nlo corou maia de ho preguntar a outrem. E ae111 tomar CG~telllo IGbre oeu . ele .taala iatportaaoia coiDo
t

z .

1.1-tJJ.t Qdl,... TAIIII.

;ISS

.aque)a, n eSJlerar polo adaiJ & peJo& ()UtfOS, &e mudou do caminho que eetaa pera. fctaer a &naitarim, &. abaluu pera Goa a velha c triJJta & cinco de caualo com ~Jto taoadlar anOr & (JUinhetttoa piles, de que os tnazea~ J.oe ero ca~rin " os Oui{IIUB Malabarea muyto h& frecbeiros , &. t:f'a a.eu...eapitu.h. qu.. ~fora .goazi) de Camanor valte bomf'm de sua ~asoa & muy1o a1nigo da. lurtugu~-ses. E indo asai cl.scobrio bo piao Cana ri (que Jetwa o recado fa&sll) aue outros pirs a trey<'clo que e._ .&lua ur.dttoada aga 001108, e&~JhandolhH que. fugiaem, porque aeai llo ao ia ~ele de faaer: lt asai bo fizero que .flldos Q8 1Jiea CaD&Iiu .se deixatu fiear poucos & po~ ceu~ como que e~taaauo .a, escoodiaase, & tamb~ os M~t Jabares &caoilo. alraa .de osad<~l, que ho capito leuaua ~manha preua, que "bi11do ao cume de hiia serra que .ftl.IJ()bte 6oa .a \'elba no ,hio cuele mais q treze Na.y-. AJUes qlttl sam cc.o oabo1 .desquoadra tios piles: & ea.tea por wrem h(Jo,-ts.,de ver.g<J_aha & muyto aanigos dQB. fiOI&u&. E chegando ho capiWio ao cume desta serra, vio fiuui ao p deJa~em hii can110 obra de mil & quinbe :tos mouros bem armados todos fechados ,e ln biia pinha' .&, antt-eles cinco eapilles a caualo com seus aombreiroa .l rabcJS O(lDl _que os abaoaao.;Bo capito .que era maia esfo~ado .pera pelttjnr, que JPftOU&at.lo Jt'ra capitanear, COliJo vio a'luPia ;gente preguntou ao ta nadar que farin:. 10 q ele r81lflidt'O .que no sabia porq Jh" parecia arruilo royodade, poia vja q.ua.nta aoantajem a ui a do nu1nero 4aquela .gente .80 que lb.e disser.a ho riio fJUe Jeuara ho ; tecado que .oe pueeia nem DenhU.W.s.eutrosCaaarins, 4ue , .,.ele o que queria fazer.
'
.

..

.. J

DA 1111-rDBIA D.l lltDIA


&

C A P I T O L O LXV.
De comtJ o capii/Jo de Goa ~lejou com 01 immigoa ~ 01 ., dubaratou, : t como dtBptlit_ fay morto t daliaraiLMJD, ~ o que os 1101101 fiuro dupo disto.

uuida a reposta do tanadar, pregfltou ho capitlo

a01

nossos bo mesmo que .lhe 11regt.ara. E ni reapddo .Dinguem, disse ele. Senhores .vos calaisuos, pois eu tambem sou bonito vamos auante. Ao que logo respondeo Manuel da cunha como homem desejoso de ganhar hr-ra, aulte: ento disserio todos outro tanto. E dizendo isto decero todos poJa serra abaixo, q era tio ingrime lJ. quasi q lhe corriil as selas sobre os pesc~s doa caualos, que se os mouros teoerio acordo ao decer oa mataro todos. E chegados dous tiros de. bsta dos imigo11 pouco mais ou. merios, deteueos ho eapitAo & fez lhes bt1a fala, dizendo. Bem vedes senhores como estes perroa estio quedos, que no he se nlo c medo tle nos outroa de nos verem tilo determinados a corneteloa, & paaln4o de ver nossa determina~o poJa deferCi& que ha de sua mullido nossa pouquidade. Esr~eremos e1n oo880 se)lhor que pera sua destruyio nos trouue aqui: por isso se.ilores como tiuestes ousadia pera d~cer da serra, aasi t,ende pera dardes neles. E lembreuo1 ll oa q morrerl t~rilo certa a gloria pera as almas, & os viuos a hrra pera os corpos: & coislo moueo pera 01 immigos que ~unca se desfizerlo da pinha em que estauAo. O que ~endo ho capitlo, em chegdo de,es. hum tiro de pedra deteuesse, mdildo ao tanadar que fosse com os seus a trauar coele. E disse Pero coresma ao capitlo, que se auio destar com os immigos aos its q receberiio deles muyto danno, porque no mais que hila frecha que cada bum lanasse & bastaria pera os matarem a todos, que dessem Santiago & no esperassem mais. Ho capito lho

teue em merce, & louudo muyto aeq couelho fez de


,.

LI~O:

IJJ; O.tPrrD!.O 16X'V'.

!28

todol htla fieira peata.darent meihor nos tmigs, & .eor reos duas vezea,. eafort;ando oa, & dizP.ndo que ao ia de car delraa pera ver oomo cada bum fazia. E munddo taojer a8 trombelas, !dizendo &Rtiago foy llo primeyro que comeleo os inimigo' & 08 008108 caele, & 08 rom-t pero hila vez, & dan~o logo volta os rompero ou tc-a; deilaDdo htla morl08 & feridos das Jan'i81 7 & outros pi tadoa.dos. eaualoa, & doa noa.oa tambem forofMidos.at.. giia poucos, aotre .os quatta.foymestre Afoo1o com hum tagcho: porem Ql ~DHBigo& ...e.delbarataro . Jogo.& fu ..
girclo cootra ho mar jiito 4oodeataua Pulateco , reco .. lbeodo a sua geate que paauo da lena firme em jaogadas & fustaa, & ajantaoaole ali em corpo coeJe que 11taua a caualo. E qu.ando e~tea virio ti r fugindo oa ou-. troe & os nosaoa apoa eles , comeari1o de fugir sem ,... preueitar a Pulateco eaforqalos, & remetero ao mar pt'ra se saluarem 0~1 jangadas , & tio deaatioadoa hiio que se aft,gario obra de trezaotos, & os outro~ ae .espa. )haro pelo campo iodo 01 ooesos depoa eles , & atai os pies Malabarea que ja erio chegados, & eles a fre.. ehadaa, & os nosaoa as cutiladas natari4o btaan qatro. ceot08 dos immigoa, & tomaro os caualoa aos capitea Pulatecilo q vio bo desbarato. elos 8f'U8' oomo ho&JJeiD acordado determiaou de se faze-r forte, porque bem vio que eataua certo qu~ fu.gi.ndo, nem ele oem quantos fos~ tem coele poder-io eseapar; porque os auil os nossos de eegoir, & como oa aeus hi desbaratados nlo auiAo da fazer volta aoa nossos por mais que os esforasse. E por- que ja nllo podia recolher todos por quo desmandados ~ndauilo, recolheose. com ..os que mais prestes pode a~ JUDtar, que Coro oytenta turcos homens de preo, & que aeruilo muytas wezes de capites, & que ealauo bem armados, acolheoee coeles a bua mama de terra que se leuantaua naquele campo, & era cercada de pe dra co1o duas tradas, & antre ba & a outra estaua hum padro de pedra como que antigamente .seruira de fortalpZa. E vendo ho capito fazerse aquele corpo, ~oTOHO 111. FF

roa,

I ti . D~ BdlbUa\ D& 1. . .&." Bheceo .paloi ainaet~ q.ue ali eataua .be capitAl &1M lnini gos, & usi bo disae a Maauel da cueba , pregltaDdolbe o qoe faria, & ele diue q~te louem auaoee, & ajunt . . ho capitlo eonlrigo & e'G MatnJft da eeaba .ate quntortse de eagalo, Pero C<u-ema ~ .A otooio corre& , Fnnci C:G de madureyra, Fernio caldeyra, F.erne eorrea, M JNel de sousa tauarf'&, mestre A tBn~, .Butilo todfiua. eontadur & eseriuo da camara da tidade & ~ qu.., tre. Ho tanadar -como riu a deteriDea'e dra capiliio ll.iss.Jhe .que por .neali modo oa&e icetbe1.er .aquelea que er.lo lies, q deia~ae jua.,ar. 01 1eua piee llftJe ja coa. ~Mllo de chegar:, & que ae~ :loa-..a.Uo ... {rachadas oa fariJlo que ae ~U. ent~aaseaa, perq.ae a ea.. aalo 11lo ihea pedia fazer .,jo p.rla colheita em que aa. taulo: .lo 'JU& boCBJ1i*parece 4111e seagasto11,.&eoul sobeNa llle sa '~aade & d~.muia~a vitoria, diae ~ quem 'fez Cra mil .ir, iJUimbent~&a 6mlil Dilo aaia nada' 41ue Gle auia ,tJe temer oore&ta oo cioooeata allft)8 la Badea :& ai fe11adoa. E ~- M 1anad.r que nio queria ae eol18elho cMooee, & Oo e~itio ,ccaawteo 011 i mm i-. fOR, ele 00111 Manael c-11.aha, .& ai~ des&es. fJaMor ze .por a parte do paule & 011 o1Kr08 pela ouka: 11. per.a ai ada oa immig011 ot ai1. eaauidarem a eomelPJos, eaynlo ate quasi . bo Jl8drl0., & eomo ilo .capito k Ma-IJuel da cunha ( '1~ foro.oa.prieyros) eatraro fvraa ee t'e()OI~PRdo de ~apT, k aadendo o dN~tro da eeP.. ea , dtaaiecho eoa1 aeoa ugaa~- mey br.auaaaenl, 11 tios pri.mey.roa tmneanio ilum pelos peyt~ .ao caaato eapito qo.e Jogo Jho derribaro .Ir, teaurallo debaixo &a puder Jeutar, -& ao de Maaue) tia c.uha d.raolhe Wia eutNada polaa anca1 ema que tirou tantos ooucea1. . deu coele oo ch.e, BG qunai qae li Jii1iD & ele eeyaria ambos a hll tipo, .Mt Jog.o forlo IDOrtol perlgil tiottiani.. de que os t>ulrgs feriMo muyto maleete ou oy dos noaiJ08, ~ tanto qae C>wter.o por seu barato de ._ aayr & nilo ir ma~s auante, especialmee do morte -be
r

~>itiQ Ir.

erribado u guiio. 1E &fl&li parece '

1101se

JII!&D 1116 allflitmer ~

!!f

lor qui8 grdar estee porq ae Goa alo perd.eae .k a ellriatilatiade loctia aa. c-eaebes tamaahra crebrat ~ qoaado oe neeaea aay~So da qerea ai apertados ai P..J.aeel& eeguio, ol. Gutrpa doa. \ ali ealau&. juotoa 1e Hla=-poMtto. die . pera deter & maJ tratar, mu Acto 0t1 w.ir deaodado Jha derlo lupr CJ se yal. i: -tuie IIGIIO IM'flor q oe n B& ajiharlo loge Jt for;t. 18 aaminbo da cidade 11 falecer ...i q ho eapitio 11 Jlaauel d cuBha: & pe.-6 ho feyto foy. to faqanbolo 'I ao podt eer, aaaa ho capito oo aoube agarllecer a DOIIO 8e~Or a 0Mtf08 que Jhe faaia, & qtria Alf~ ldu a sua_.waleatia, Do a01aaodo bo COMttlbo~ &.anadar .,.._.. lhe d.iase ' Rio cemeta~se. Pulat&~Jie l} o ua piltts Ih~ IIHlluilo. E Mte ta.nadar a.o fez ali mu,. to Mentmte, que a lera matar mu,t~ dne imigoa a jebbt eem Pero oonaa meter 01 BOII&Jif a. aeerdo da 18 ajunta.._. 8t bi~~ logo per. a c1dade, eJNie elaep do idbllte 01 i.mmigoa tadraatlo ate aa duaa ar11orws q aonea 0t11arle de qarrar' euelea: DI o q Pulaleco fer~ foy sa niie coano tlt-Se&~rado de .. lti peder nluar. B

ai

I8U

eapite & -Fraaeieeo pantoja , il por ser alceyde uiI aua a eapitania : Rtat ele a nio quis por a terra e& tar tio reuolta eonto t'titatril & ai ho dise, o que lbe todoe taebariG muyto. E t~o os effieiaee ela eamara da ei4acle , ~ aali os da fazenda dei rey , & todos esses idalgoe & cauale)'Ntt ~ afa. em Goa e0111o FraDeisoo ,.... loja alo queria ser capito, Jhe fizero assinar hQ auto ~ s disso fez , & assinado lejero todos camara por capillo a Diogo mdez de asconceloa poato lJ. estaua preso , vista a necessidade l} auia de cartto, & q fJera ho temro outro bo nin podia melhor ser, asai por esforado, eomo prudente & autorizado. E deapois de ho fazerem capito Francisco pantoja se arrt.'pPndeo de bo alo aer, & requereo que ho fizessem, mas Do lhe apro,., I
o

ehe~adtJ8 ~ natiQI 4 e-idade, foy grilde ai~ na,.,... te e~ a entrada d01 mouPOs, ~ eot11 a IDt)fte do capitlo pola ~uerra ae eaperaua , & qai8el'lo logo todos fazer

fi

118

neitou. E dis:a. Je que bero sabia q 011. turcos twio seus immigoa por mor dos nosaoa., & que estaua certo queymareolbe as asas & dest;ruyrennoa,. que lhe p~ia qae oa r.ecolhease pa cerca, &' que bi 1e .agasalhar-io ~as ruas em tendi ]bes, do que ho. capito foycontke ;; & a Criao deu easas onde ()0088818 com&ua fadltilia, & oe outros agaealbaraose poJas~ ruas da maneyra que digo, & bi ttnbio auaa mercadQrias, assi de paaoa cQIJio -de mantimentos, de que naeidade auia poucos se lae cerco fosse perloogado, & por isso ho at)itQ mandou recolhe_r aa aidade quto gado pode auer, faaeodo coo la que ho ma-adaria tirar apacer com goarda se os i.mmigos Rio a~~entaasem ho arrayal perto da cidade: & se .Do.que ho mandaria matar & salgar, que mayor medo auia aa fo1oe que aos itnn1igos c. quanto no tinha raais q duztos Portugoees que .fossem pera pelejar, aotre os quaes. aui-a core ota de caualo, &. tinba teJ.Ctos pie Caur.is. & Malabaree, & a outra-g~te que se recolhia~ aaeercaeramuy ta,. & bo. mtiuJ~to pouco pareJa, & por isso pos ele gr de goarda no q auia no almaz dei rey ptar a necessidade. E porque ho .arrabalde a que 'o. chamau:lo ~ila \'eJba ( que era daquela parte onde agora estA a hermida de Saatiago ) no ficaaae de.aemparada, mapdou ao. taoadar moor & a A raulu brauco hfl: 'ale te cana rim, que e seus pies a goardaes & vigiassem 4e tlia & de noy te, & a defendess doa immigos se vies&eUJ, & por os muros da cerea & ~aluartes , ordenou suaa ,jgiat & ml daa , & proueo l11do c9mo era neceasario.

, ~ H18ftllll\\' Dl~ nmta.~ feyto Diogo mendez O&Jlito, Criaallhe

'

LIVRO 111. c.tPITOJ.O LXVI

C A P I TO L O

LXVI.

De cmno Pulakco. aamtado ~ arrayal ma Bt11asfa. rim Aia correr -L-itlatk, ~de eomo lhe.osnfllltlllllylo t ktunto a tnelhar.

Entrada na ilba toda a giUe de Pulateclo que erllo


trt'll mil homs de peleja, turcos, coraunes, persios & eanarins, ean ll auia crnto & cincola de caualo,. rf'co. lheoee ele a B~naslarim onde aaaeotou seu .arrayaJ, asai por a~er bo passo onde lbe podia mais asinha acodir soeorro 'la terra firme_, como por do aer mais de ha Je80& da cidade & estar a hi perto ba ala"Koa pera dar. .Je beber aos caualos & ao gado. E como assentou seu arrayal. comeou de edificar hOa CE'rca de n1uro com _algiis baluartes c delermina~lo de fazer bt1a fortaleza (lera se recolher nela & def~nderse do gouernador posto que socorresse a cidade, & lJ. dai} la fortaleza a poderia o Hidalco totor a cquitar, & assi lho escreueo. E tdo assentado seu array ai, fty e toda sua gte dar vista cidade, & po1 a naOr parte dela em cilada, & mos trouse c a outra aos ~(liSOS , porq parecdulbes poucos os prouocasse a p~lt-jar coeJe, & q os leuaria ate a cilada conto que fugia , & ali os n1ataria a todo~e, que nio ousaua de pelt'jar c os nossos ~ batalha cpal, por qu~o ~caldado ficou de ver to asinha desbaratados os staus qudo Rodrigo rabelo os foy buscar a Goa a velha. E Diogo mertdez como wio os immigos, & i1 erlo poucos sayo a eles, por doendolhe ho cabpJo de lhe ter~ armada algfia royndade hia c graode tto. E isto lhe fez l}. ~hegandu a cilada bo tomaro 08 imigos arwrcebido' & pt'l~jou coeJes c tanto esforo, asai seu como dos seus que cs- dttsbarataro e malareoa & ferirA algs fic.do os. 008808 todoa silos, & tambean ho tanadar n1r & Rauha ho fizero muy valeteOJ~Dt~. E desbaratados os in1igos, recolaeraaae .~ noa~W~. ~ ejd.a~, & furio recebidoa.c.

t!G

. . BAibU&.. D& IJfDM

grande Ce1ta: & dali por dite corrio oe immigoa muytas vezes a cidade, &. pelejeoio e os. D08808 por rec1.ros & eom voltas & poeodoU1e ciladas, porll, como disse aio oueaulo doutra aJall'e)'ra. H aempre DOIIO selor seja )l.uuado oe J10810a a 10ttJhor dt.a imi~oa &. malauo muytos, & doa oossoa ero ferickMI al~a-: &logocoIDO ho cerco come4COu, chegou a Goa Francisco pereyra 4e berNdo itO:a fusta, em qwe leuou trio t ho_,. Portugueses que jhe de11 Diogo correa seu tio capito da Cananor "'e 1e e&teuera curdo tle biia ~ q lbe dera Goa ~a que Alo gouernador foue pera. Malaca. E nbdo ele ll Goa esta11a cercada, disse a seu tio i} 'fU~ria ir pera J,. & ele mdou coele al}les trinta Por&.~ 1ueses, c que bo capitio de Go. folgou muyte por ser em tal tpo, k deu a goanJa de hh t!&&aneia a Frauci.. eo pereyra, pera i} a ~oardaase c os 'lue truuuera de Canaoor, & mandoulbe~ dar JaO. caualo pera qucLJ CW ueaaem de aayr aos. iaumigea..

...._.o

C A P 1 T O L O LXVI.I.

De eOJt&o ho HidlJicSo daJ ca

tk Goa ca seu c-. rJIJt/o ~ , ~ tlo er&JtmO p Rofako _fa tJJtM nessas. ptr'G ho aj'lid,art dJcr Pu1tJiecao : ~ Je eorno /ao MtOM fora da ilha ~ ele .fiCIIU Rela, ~ cerc;ou Goa.

C~MfUta

Sabido ho Hidalclo como Putatedo 1anhara tanadarias da terra firme de Goa, & tinha seDboreada a ilb lt oereada a eidade, determinou de a tornar a cobrar, kato q fos~e de~octlpado da guerra dei rey de Nareia-a 1a: & pera entre tanto comear de fazer ho alicece, D&Adou a bil aeu caahado chaanado ROCfiloo boa caua~ Jeyro & turC'A de ~eraAu li fosee fazer la'la lortaleaa no pao de Be~~astarim Jorque receaaa de. a fazer~ ali oe al&IOI & lbe tolherfJ a pas&&j pera Goa CORJo ja diaae, Ode cleapois de aeabad~ ae. ~colheria & faria guerra cidade ate a &Dai~,. pea o ' IM- deu ~fi,.JDil uaa61

Lrwaotrr. ~~~. 13! ,_, peleja , i u~os , eoraane14t tJJenJianva, .a rabi"a & aba+ sina, & deulhe prouuam pera Pula ledo lhe entregar a ste que tinlla & ee ir .pareie. E fJeF8 aostltamlo da tudo isto lhe deu as n!das .da1 tanadariaa da terrarm-. E coes te deapa<'Jio ae partie R.oalelo, & ehegou dPt~ fronte de Beuaatalli tia llaada da le.-1'8 firm, dde man. doa recado a P.ulateoo., til aunca quis obedtaeer As pro-

uiHea do Hidako, dizdo ii pois ele ganhara a ilha ' auia de faer a forialeaa ,ir, eooquiMar a cidatle. E "~de &OQBieio i) 1018 CJUeria obetlecer s proui8P1 que tralia , deteroaou de h Jar ,foca da .ilha pOr fora , pe. ra ~ ti1e pareceo flUe jbe era aeoB~Bano ajuda do1 110. . . . 4t que determieou tdMlel' p<W e~ano:, a que deu cor eo aJgt\s d01 1101881. l) lorlo catituoa aa ...o etn ~ hia Feral jaeome quaado indo de aootorA dea A costa~ Dabul ll ele traia caigo, & aadaaio ~na ca.pt~tania de lo.#io machado i) l'inha ecele: & aaai antlauf? 4amtil Duarte tauaree lJ. fora catiao na t:err.a firme despoi U goueroador tomar Goa a aegllda vez, &, por este man 4lou Roalcio dizer a Diogo de~ ~ ele \'inba por mi.. ado do HidaJclo per.a de1truyr l,11la~clo q aodaua J~ 11aatado ctrele, & t~mara as ta nadarias da terra fi11n 1 seu mandado, & como tredoro lhe comia as rendas, .q se ele o fJUisease ajudar a destruyr q se Jiuraria da guPrra lJ. lhe fazia : & lJ ele lhe prometia l} fizesse paz eoele em nome do Hidalclo, & pera isso trazia os cati-uos ll digo, & em sinal disso Jbe mldaua logo aqle: & a-.i outras paJauras, mottJ'aodo quanto de&Pjaua 8 paz. E cuydaodo Duarte tauares que aquilo era ver.dade, a.. feyoouho .-ainda maia quando ho disse a Diogo mde como Ro~leio trazia o& nossos l} dizia, & com eaualoa & armaa tomo Jiures & lhe fazia m'uyto gasalhado. E ou- uindo Diogo mendez isto, & ~ndo atga mestra em lhe R~alclto mdar D11nrte tauares, creo q (alaua verdade, . & assentou paz coele, & deu lhe ajuda por mar contra Pulateco que f()y coela desbaratado, & dt'itado fora da iba: ao qu.e D1ogo mendez errou muyto, {JQrgue aa~D-

132 DA BIITORI& D~ INDI.& . do que Roalc!o era cunhado do Hidalclo, que sbia lt de~ejaua dtt cobrar Goa nlo ho ouuera dajudar, se no a l1 ulateco que ~ra auenture1ro,. & pur ser soo, & nlo t~r quem ho ajudasse, ouuera de folgar de se fauorecer eon1 oe nossos & ouuttra de fazer corpo coeles, & por ia. eu fizera qualquer partido C} lhe coanP.ltir, & ouu~rabo dt3 manter polo que ibe releuaua. O q estaua certo que Ro~alco no auia de fazer (JOia causas lf digo: & assi ho fez que entrado na ilha no deu os catiuos como foy ccertatJo no ast~enlo da paz, antes mandou dizer aDiogo anendez q lhe de1se a fortaleza da cidade i} era a ca sa do Hid<alco & cabea de seu reyno, que aeno auia tle dar a oulr se nio a ele. E Diogo mendez lhe respdeo que a cidade era dei rey de Portugal, & que 'Juando todos os q estauo detro perdeatJ as vidas que ento a deixarilo. O ll ouuidu por lloalco, d~termino11 de fazer guerra guerreada aos 11ossus, porq~e b ent&deo ean sua reposta que osno auia de lo1nar facilanere, ..& m~ndaua correr a cidade de gente de caualo &de tJ, & isto muyto amiude pera que 08 008808 sayHem a fJe~ejar coeles: & lo~o pula printeyra que 01 ituigos bilo .tocJos, no queria Diogo mendez q lhe os nossos sayseaa descubertam~te, mas mandou os JlOer. em ciladas anLre valua & aruoredos i} ento auia daquela parle, que eotrauo na vila velha/indo de Benastari, & os imigos r~ -cehio rnuyto dlno doa nossos quando lhe sayo, 110rque ~orno os tonJauo de supito posto que ero poucos faziaolhe muyto dno de feridos & mortos. ~~ v~do RoQAIdo bo ardil de J)iogo medez, mudou a srrutia do camnbo por aquela parle; & entraua pola rua que agora hP. doa bacbares, & tatnb Diogo mdez leue ali hG Dlttsn1o ardil de cilada & sempre os imn1igos leuauo bo peor: do que eles andauo llloyto agastados, ,,ricipalmte os turcos q ()resumio de tnuyto valtes. E estando h dia hs poucos na tda de Joo machado i} era aeu capito, coaneou de falar na guerra, &, disse q no

.cuydaua

se os DOM~ defendess to

b, que ai ae-

LIYJIO. IIL CAPITOLO LXv.JI.

!31

Jes muyto esfor'io E audo os turcos mt3n@eoria de Joio


machado galiar os nossos, disserio que se eles foro to esfor~doH como tioho a fama l1 ja ouuerAo de sayr a pelejar coeles, & trabalhar polos Jqar fora da ilha, & Do sofrere estar encurralados como gado, & por ser couard~s ho .sofrao, & q_rio c manhas ganhar brra, & assi dissero outras muytas palauras em desprezo dos DOIJSOS. E c quto isto pareceo DJal a Joio machado como a verdadeyro Cbristo l1 era, no ousou de re~pder eomo Christo por no dar de si sospeyta que ho era : ~as disse aos turcos que mandasse b desafio aos nos aos de tantos por tantos, & q IJaberio se ero valtes ou n. E os turcos que desejaulo de se prounr coelea de eorJJO a curpo, mandarlo Jogo h cartel ao capitlo 7 em ~ dizia q no arrayal de Ro~aJco auia hon.~s que desejau de se prouar c os nossos batalha particular, que ae quisesse mandar algus a ino que bo mldasse dizer, & i1 qutos quistasse que saysem , tantos turcos acha-

no diante da cidade armados de terados' adagas & eofos que auiio de ser as armas com que uio de pele... jar, & que. as mesmas trario os nossos. ~~ o q tnaitJ sobrisso aucedeo eu ho no pode saber: poreau despois que Roalco pos ho cerco aa cidade, ele fez a guerra 1Dai1 apertada aos nossos do ~ Pulateco a fazia, & no auia dta i1 lhe no corresse & desse cbate: mas sean-.
pre oa nossos c quo poucos ero Jbe sayo, porque Diogo. mdez era muy esfor"ado & sempre leuaua c ajuda de nosso BPfior ho melhor dos i1nigos, & mayor medo auia da fome lJ. deles prque ero poucos per a a muyta gte l} sobreueo pera os gastar coaJo ja disse. ..

....... '

...

. ..
G(J

,.,

..
'

'10110 JD.

'

131

" D.l liiBTOBIA. 'DA: JNBIA ..


f

C A P I T O L O LXVIII.

Dt como cayo h1l p~dato tk muro da

ta do inuerno , ~ do grande trabalho que 01 noaoa te. uero em defender ij os migo1 nt5e mtnlllftn por _ali.

~~a

torm'

ra, & ca a fora da tormenta arrunhou da parte de lo. ra htl lo do muro 'da cidade da blda do Mdouim q estaua aida velho do t@po dos mouros, & eayo todo aq.. le pedao q arranhou mas ficou daltura dhil bomA, & quis deos que isto foy de noyte, J>Orl} se aeHtara de 8ft de dia l} os tmigoe ali esteuerlo 'iranse os ~sos Amuy to grande trabalho. E c tudo ho teuerdo asB&z eo1 a ~arretar aJgfts falces q aasentarlo 1obre ho muro quebrado pera se defenderem dos i1nigo1 ate buseaj ma deira pera fa2er ali ha trnoqueyra por4 a nl tiohio prestes. E despoia li foy manbal l} 01 noaaos a aodauo buscAdo, aobreueo Roalcio c 1ua gente pera Atrar-por aflle quebrado li logo ho aoabe: ho capitilo eataua ali ca todos os q tinha que podiio pelejar, & mandou despa. rar oa (aJces ll eataullo asseatadoa, q fizerlo biia grAde eaborralhada nos imigoa de muytos il cayrlo mortos fej.. tos A pedao, k outros aleijados: porA.erlo tltoa ~ ~~ dei1auo de se chegar a la.ncca darremeao, & oa DOBBOI ee defdiio tamb~ q nlo lbea aproueitaoa aeri! muytoa. E a1si durou a peleja todo afile dia em ~o s nea dei :Xar de peleiar: 8t DOIIO se6or .quis fazer taota mereG aos nossos l} c qulo poucos ero aemJ>re teoerAo ho rosto dereyto aos imigos, de l} ma tarifo & feri rio muytoa, & deles tamb morrerlo aJgfts & foro .ferido8, & h deles foy ho ta nadar, i} foy ferido de hila espingardada, de l} despois morreo dahi a hs dias, que foy n1uyto grande perda pera os nossos por ser muyto valte homA de sua pessoa, & grAde imigo doa mouroa, & lJ. ajuda.,
I

N t>atea de grdes chuuas & vto. cotno ba nafila ter dias comeou dentrar ho inuerno eom auaa t. pestades

LIVWO IIL

C~FftOLO

LXVIII.

131

... muy b8 a ma talos. E estando AISi na eama (erido, dizia q lhe oAo peeaua de morrer, 1e uio porl} nlo mor. ria s cutiladas , 1natando quantos moa roa eJ., deseiaoa de matar. Conta graDde perda doe seu, 1e recoJbeo Rot;alco ja quaai ooyte , & tio deatroado ficou lJ. ule pode tornar ao outro dia, c que oa ooa101 teuero tpo pera, fazer htla tranqueyra nafile quebrado do muro, & fizenlna de palmeyraa de duaa facea entulhada de terra muyto forte, & asaentaro nela artelbaria. E pareceado todauia a R~eo l} poderia entrar por aquele lugar , & ll tomaria oa aosao1 de sobre salto, foy logo & <ueJa noyte muyto caladamt~ &--chegou ao quarto da modorra, & cometeo a tranqueyra de supito c3 grande ri ta dos seus: os nossoa que ali Yigiauio ouuerlse tie eaforc;adamte l} soateuerlo este primeyro impelo doa im1gos. E nisto acodio ho capito com a genle de sua .abre roida : & 11orque ae temeo que 01 mouros coesta reuolta cometestem as outrae eaticiaa & entrasa por qualquer delas mandou aoa que estaulo nelas q por n ob anodo as deisaem, & le ajudou com oa que traaia a dPft'nder a traoqueyra, l} foy lambem defendida ~ue ae afaatario 01 lmigoa que ja estaulo pegados co la: &. e~teuer4o aui pelejdo ate a ma1lrugada reeebeRP do muyto duo dos oossoa de mortos & feridos, & dos DOI808 neohi. E vJo Roaleo qulo pouco os seus fazio, & ho dlno que recebi lo, recolbeos & toroouae ao leU arrayal, & tornou Jogo outra noyte CODJ ho mesmo rPbate' & r~z to .J>OUCO como esta. E Ydo ho eapito lto cuydande q os irnigos bo fizessem mais vezes, mandou logo fazer muytos abrolhos de ferro l} mandou meter ao p daquele muro por onde os immigos cometio, <Ue toroarlo ainda outras duas vezes de noyte, & como no v io os abrolboa eatreparse neles, & recebero muyto mayor dno que das outras. O l} vdo Ro~lcio a quis mais eomeler 01 nossos de noyte, & porque lbea dea~e maa vida mandaaalbPs taojer ha trombeta donde

podeem ouuir, porq ouuidoha coydaaem que .biaele


GGi

acodiaBem tr.anqueyra & no teuuaem nbtt repoao : & assi foy que acodilo logo & eataulo nela toda a
11oyte esperdo. polos imigos, sofrdo muyto grande. trabaJho, aHi destarem armados como do vento & chuua .que fazia, & os .imigos.estauio em seu arrayal descanfJados & ri ndoae deles , do q loo maebado mdou au iar ao capito por escripto, & maia que Roalcio tinha .As duas. aruoree b.a somi de pies. q vigiauilo em ha estancia pera darem goarda a aqla trambeta que mao~ daua tanjer, que se os QOSIOS dessem aobreles de supi.to q matar.io todos ou a mayor parte deles. E como Joo machado era auido por verdadeyro anlre os nossos poJo q fizec-a quando ho gouernador esteue .c~rcado em Goa creolhe ho capito o que Jhescreuia. E determiDildo de matar os imigos que vigiauo as duas aruores, mdou a isso Diogo fernMldez adaiJ com algils nossos de caualo, & A raulo c aeoa pies, q foro Lo quiel81mente que nca foro sentidos dos imanigos se nlo qtair -do der~ eobr~les, & cercdo. os de todas as partes ma.taro muytos & os outros fugia:o pera bo arrayal de Ro.~aJco, & contar!lb~ o que os nossos fizt-rilo, & ele daJi -por diante no mdou mais tanjer a trombeta: & os no&P >& fi~aro deaapressadoa do trab~lh~ qaeJeuauo de noy:te
..

1L

~38

DA ai8T0lt1A. DA 1NDIA: ~

C A P I.T O L O LXIX.

De como. ptlo grande trabalho ij hia. na cidade, tUBi tk forne corno dtJutras perseguies cJa. guerra nlgia doi . nossos fugio pera 01 mouro.s : ~ de como lo9 maclur. .. do se foy. pera ol' no1sos.

..

. .

Despois disto sabendo Rof(alclo

ho domi~ o antre os nossos, & como ho soJenizau4o & ouuio

ll festa ~ra

missa poJa manhal, dete~minou de cometer a traoqlJey.. ra qudo a ouuissean, & deitouse a noyle do 1abbado cilada perto da cidade, porq ho ~~ viss os noasos se. no. qua~do deaae neles. E ao domiogo. a horas .q lhe par
L

t3f reeeo 11 eata,-iio na miua, eayo de eu pito & deu c sua ~te na tranqueyra, & coano ela era muyta ( & os noslOS oo mais ll os ordenadoa vigia) lrarna quasi em a comeldo e~&es q hionaditeyra queseriobem cem
J.IYao 111.
~PITOL~ ~X.

..

a todos que entrassem antes q os nossos acodissem, lentbrdolbe que se aquele dia fossem valentes homs q ae lhes acabaria neJe ho trabalho dos mu.ytos dias que aui&l de leuar sobre ganharem aquela cidade, posto que todos morressen1 sobrela: mas nisto acodio ho capito eom quantos auia na cidade, & dero nos immigos com to grande i111peto feri-ndo os c as Jan~as, & outros c espingardadas & stadas que os tizero tornar poJa tranqueyra fora ficando algns n)ortos dentro, & dos nosso Jl n1orrtto nenhii, & lodos bo- fizero ali anuy e.sforadamente: & BP assi n fura a cidade esteue muy perto de ~te perder, & perder asse se entraro mais mouros. E aydos os mouros, mandou lhes ho capito tirar co111 -a ..artelbaria, & Ro~ai~Ao se tornou muyto descontente -dos seus~ & por se vingar dos nossos mandou assestar -h ca1nelo no oyteiro onde agora estA a forca da cida.de, que he muyto perto dela, & dde se parece toda, k mdaua tirar coele muyto amiude, & deitaua anuytos pelouros dentro, o que fazia muyto -nojo, no somente -nas casas mas na gente ij sempre mataua algiis, & daulo os nossos to assombrados deste tiro que no seguraollo em nenh lugar, porq nas casas & fora delas aempre fazia dno. E coisto corria Roalco a cidade moytas vezes, & como os nossos lhe sayo mandauaJhea tirar com ho camelo & fazia lhes 1nuyto anal: & este foy ho primeyro trabalho que comearo de sentir da gue,_. jta que era muy grande, & apos este outro muyto mayor, .q foy bo da fome que sobreueo despois que ae gastaro os maotimtos ll l.inho os bachares da cidade gentios, ~ue no ficarlo mais que 08 qt~e auia no almaz q se .dauio por muy estreyta regra: & estes ero arroz & alga carne d~ gado q h~ capito Ljnh~ viuo pera eata,

homens. O que wisto por Roalco come'iOu de bradar

131 lU. 1118TOIIT& DI INDIA. . aecesaidadee, & era a carestia taanba que hl farde darroz custaua anil ra & hila galiaha 11ft cruzado, & por mar nlo podio ir aeabns mantiratoa a01 oosaoa , asai por ser inuerno como por amor de biiaa Cueta1 doa mou~ roa lJ. eatauoo em Ciotacor, com cujo medo os gealios da.rredor no ousaulo dir, que bem ho podio fazer em paraos ccl hirem ao lgo da terra : aui que por esta cau. a de nlo poderem os mantinatoe hir a Goa auia nela grande fome' principalmente aotre a gente da terra' a q se nio daua regra do ahoazem se nlo aos que peJe-

..

jauo, porque se a denem a todos no auia remedio pera abastar dez dias, & por isso aoa que pelejaulo se daua regra sontte, & os outros no comio maia que pea~ado cozido em agoa tal , & este fresco i} cada dia he pescaulo os pescadores, & de no comer~ outra cousa adoecilo muytos de corr~a &, morrio. E era piedade veios deitados J)()r essas ruas doentes & mortos de fome, .que no auia qu andasse por elas coeles & com ho ga do, & ero as moseas tantas que no auia qu se Yale... ae, & taaubem despois que ho arroz faltou aos nossos ado~cero eJes de corrla & morri lo, & cada dia auia coo as abertas, & coestes trabalhos conJeidrlo alglls doa nossos denfraquecer, & desesperar de poderem viuer, & pera escapar da morte fugilo pera os im~oigos deitrdose de noyte do muro abaixo & estes erio e~tpingardei ros & bateiros. pera os receberem c melhor vtade, & como ero no arrayal dos immigos, preguntauo Jogo por. Joo n1achado nomeandoho por seu nome mourisco. E Jslo cuydando que era mouro, & rogauanlbe que oa apresenlaaise a Roalcio, diaendolhe que vinho com nuyta vontade de ho seruir naquela guerra com &tiU bstas & espingardas. E loio machado por 1e encobrir fazia aeu rogo : & RoalcAo folgaua muyto eoeles, & eJea Jhe dizio bo estado enJ q estaulo os llOS&os. E estes por eontprazer a Roalco se tornaulo mouroa, & todos e.. tt-s erlo entregues a Joio machado, que era capilio da iJea,e. branca, que andau~ muy agutad9 por ae Gl ao~

LJYBO III C.l.I'PGID

L~m.

131

. . hirem pera os immig01. & tornarenae mouros. E in~ doee assi algQa doe no110& pera os lmioe que aerio ate aeseota , ba eeata feyra deadoent(AI fugio llum caualeyro, i\ ee chamaua Fernlo Jopea homem de boa casta. E vendo ~lo Joo machado eomo andaua agastado, pr~ guntoulbe que dia era aqele antre oa Chriatloa: & ele lho disae , & a redo porque llae cbamauio. ai : ao que Joio maebado. disse que ~be parecia ll goardaulo muyto mal soa ley, & ae uo deuio de lanctar com 01 mouros em dia q ho .seu Deos morrera por ele.. E nlo pa .. 1ando mais so.briato, determinou. Joio machado de todo caso se ir per.11 a cidade pera e~forar os nossos, & darlbes maneyra cemo ouuett~em mtimentoa, & mostrarlhe como 01 mouros aio tinblo tanto poder que 01 entrasem por for'il' E esta determinar~ trazia ele de
dias, & sobrisso se vira algOa1 ezea no eampo con1 bo JIOS&o capito, dissimulando que Jbe daua recado de Ro-~alco, & mandou terra firme poJo seu dinheiro (JU8 l estaua, & que lhe trouu,ssem dous filhos pequeninos qu~ tinha de hOa moura, & mandou oa trazer com profJOsito de os matar, porque os nlo podia leu ar consigo aem ser sentido, & pareceolhe que se ficauem aem ele antre os mouros que .se farilo mouros, que ate li ero Chriatioa que ele mean1o os. bautizaua qudo naeilo, & lhes insinou de&(JOja que forio de idade bo Pater Jlr &, outras oraes que insinio aos meninos, com proposito de se ir ainda pera oe nossos & IPualos conaigo: & por a necessidade que entio auia de se ir, no quis deixar de ae ir posto que os nlo podesse leuar. E porque se no 1(lgui1ae o que reeeaua ~dio perdlo a nosso senhor ae naquilo fazia peceado., & amgou 01' & deu a entender que morrero sopito fa1~do por eles grande prlto. E C(lllO ja tinha eeguro do capitAo, tomou aeu dinheiro k hft clia fazende que h ia folga~ poJa ilha, leuou consigo todos os de BD& c:spitania, & asei os ooesos que andauio na terra firme como 01 l} fugiro da cidade. E

dlrgaado perto dela, diase aos

D9IIOB

q de la fugirle 18

'

D.l RIS'I'O.IA 'DA JtmJA ae querilo tornar coele parei, principalmente a Fernlo lopez, & ele nem nenh dos outros o quisero se oo ea q_ forlo eatiuos em Oabul q se foro coele pera a cidade, onde foy recebido COIII prooia , & ai foy leu ado . igreja, & ali forlo dadas por todos muytaa grae as a nosso senhor por lhes fazer tamanha merce ~ co.mo era trazerlhes aqueJe bom em tempo de tamanha uecessidadP-. E certo que ela foy muy grande merce , porq se loo machado no fora muy poucos ficaro na eidade que se no for!o pera il8 mouros aegudo bo lrabalbo ll hia da fo1ne & das doeDC(RS que dela nacio. E quando viro que ele que estaua fora. deles & em lugar onde viuia tto aa sua vontade ae vinha meter neles .em nenbfl constrangi meto, os que tinbao proposilo de 1e ir pera os mouros se arre~Jero, & 08 1ue bo no tinho foro confirnaados pera ho ter nunca: & _ lodoa eobraro nouo esfor'io pera soporLar a fome & se d~ feoder dos immigoa.
.

140

CAPITOLO LXX.
como de1pois de paBsac/o Joo machado p~a tJ cidatU apertou Roalco mais Jw cerco, ~ tk. como p,.,. ciscfJ pereyra de herreOO foy par manti1nenlol tJ &teca/4, no que passou grande perigo.

D~

Muyto. sentio Roalcito a ida de l~o machado pera os nossos, & mais por ser .em tempo que cuydaua que
se lhtt auio dtregar por an1er da fome que auia aotreles. E ento duuidou muyto de os poder tomar, porque irse loo machado em tal tpo: no tara sem grande mJa-

terio, & pregtaua aos arrenegados ae sabiio a causa de sua ida, ou se auia algu trato tre bo nosso capito & ele, & eles dizio que no eabio-. aomte q se falauo algil~s Yezes no cpo. E coisto tioou Koalco mais temeroa~o, porq se receou dalgia trey((4o com qoto lhe ea arr8negados. dizio que. au se recea1se de aa<Lt, por.

LIVRO III. QA,pJTOLO LXX.

14-l"

81lauio tAo traball1ados da (ome, que qu~ do ae bem pode8881D defender que no fariAo tio pouco, & q lhe1 correase.muyto amiude, & que os toma.; ria ou se lhe en.trerariio, & que bo camelo que. estao Da estieia da forca , no ea aaa1se de tirar. porqu e1 t~ daua grande opre1am na cidacle, em tito que ninguelll ouaaua daodar por ela. E ouutdo Roqalclo isto tornaua esperar de tomar a cidade &~ oorrialhe qua~i JCada dia.; 1 veaea de madrugada~ outra. em amanhecendo, & ~ tarde ' outras ao meyo .dia., &. em anoytecendo ' r)eta t'er se podia tomar oa nooa de sopito & eatraloa: porenr elett eataulo apercebidos a WKI as hora& q pareeia lt 1empre ho eaperaulo. E vAdo be capito quo amiude 'inho os imigoa puobalhes eiladu po&- tocJaa as parles, & como viobio descuidados di880 fuiaJhes m~yto dlno sean receber neah . E e tudo RoQalclo nio deisaua d81 mandar correr a cidade, & de .cada. ez. o mais g~te && ele. hia co.ela as mais. das vezes., &. muytaa &echegauJo. oe seua tanto aos muros, priocipalmente.de oyta quet 10bilo por eacdas .q sempre trazio; & cbegauAo ate as ameaa, & aaia muy grandes pelejas, & os nossos pola Yirtude de no110 sel.or sempre: ficaulo eom a vitoria: porque sem sua aj11da alo poderio eles tanto t@po re sialir A.mQyto grande for'ia dos imigossendoeleaja muy~ poucos, porq a e1te LA(JO os mais erlo dotes q nilo po dilo pelejar, .ae. al !azio gte nos muros. E esses- sos IIIi potacos como erliD fazio grandes faanhas , mayor-. m~te ho oapitlo Manuel de souaa tauarea., ho adail Iooo machado, Feralo caldeyra, Pero core1aia & outro, de maoeyra q sempre os tmigoa leuauAo. ho peor. E clJ. tudo Rlco ao deixaua de perfiar em os peneg.uir. de dia & de DOyte e Jhes correr , & e nilca ho camel~ da ettcia.da ioroa eatar quedo &Pm desparar, & peraq ao arrebt....e c tantos tiros, resfriauloo a cada tiro c v.iaagte. E estes peJouroa que de cootioo cayo aa, eidade dauo. muyta opreaam aos DOisos . com lbe.daoe-car aa caaaa & a1atar algils. E os Canarina q\estaulo a- que
08 tiOIIOI TOKO 111. BR

241

DA BIBTOKU D.A IND11

gasalhados pelas ruaa em tldae padeoilo dlao lnc8portauel deste camelo, porque oio aaia dia que no matas delea. E com todoa estes trabalho~ ()Ue os 1108108 'inll~, teuerlo outro que quito hia maia ho inuerao por ~diaate tanto lhe maia eaylo ped~ dCJa anMI eOM ~ contiauaa tormentas de braua cbuuu & furiQaos en'os, & ito por estarem ainda frescos. E eete~s lanos que as1i eaylo erlo logo tapados com traoqueyra. ~ ~ useos fazilo ~ & iro esforo que tinhio lhe daoa for pra lsG, que por via de oatuNza eles a tiollo auaz 4ebfitadaa; asai com 'coaaee muyte mal como co dorai rem peor; como c010 auoea deixarem de pP.Iejar. E eerlo que olo lOrio iguaia aos trabalhoa que leuarle neate cerco o8 que teuerlc) ea da cidade de mutina D o da fome que sofrero 011 de peron. E vioeodo ai nes&a fadiga, bum dia de 1am Joio pela . .abal (em f1U8 fazia tre meses~ qae ho. cerco. duraaa) apare~ilo obr& de duzentoa moDJOI: de caualo no oy&eiro da forca com ct.ue inba Roalcio correr a cidacle. E abldo ho capito' 1ayolbe no mais qoe com 01 .oos101 de eaualo erio ate oylenta, & sayo tio depre11a que tomou. a. im-migoa ao p do oyteiro: & coeaodo 01 DOIIOI de trauar eoelea eecararnua, saem dedetraa.dooyteirooWade aeyaeltos de pe que RoC(&JcAo tinha em cila4a, ~ ca.e~o de o8 querer cercar, pera que fica aatrelea, & 01 de caualo que ficauo clJtra. ho oyteiro. O que Ido ho eapitiio aparteu Jogo ametade, & IIJAIIfloa 110 adail que .cD viale, & a. lolo maehael que outro taotoa rompessem 08 im migo. de pee por cluu partell, &. que ~ fbessem tlt!ptllar, & ~ taoto ele com oa ou troe quarfit.a teria ho rosto aoa immigoa de eaualo, que eJNio. lTir 01. aeua pilei apertarlo muy rijo c 01 DOI8G8:. po11em ho capi tio eom e1 1eus quarta feyto em hum tropel reai1t io e muJ& to eafero a seu im pato fneaclo CJ8 &er CDtll lhe 01 1101101 matarem k ferirem uytoa, k eatre taato J.o adail & leio machado romperlo os de pee per

tt

dtuw parles, deaiaad& alg\la com u laaa I&

alr8~

LIVRO III. OAPI'rOLO LXX.

S-'3

caualoe , & aui como 01 I'OIDperlo torurlo aobreJea oulra ez & os romperio, pelo qual el ouerlo taanho medo que 18 e.palharo k foraaae ljualar eoa os outr01 de eauaJo, Jt 01 noo ae .ajuat. do tambem Yeaciole liures do que 01 immigoa lhe que-. riio fazer. E e~ quito oiato todos 01 1101101 he &zenlo 111 valentemlte : ho peo doa immiro era taaaaaho qutt .forlo feridos muyto , antre 01 quaea foy b~ adaal , & loy morto luam de saa .fidalro eujo aome alo pude saber. E taado 01 em ga-aade aperto, ~uberino Da cidade k forlo logo o. pies em socorro: & ainlindo 01 iip eua i.ada furirlo que ounea 01 R~lclo pou l-er-: & llo capitlo 1)8 ni qui aeguir, asai polos Ytol lofidol que tiaha, oomo porque em comeando.
oom oa

Jldo muytos

.,.801

immigos de fugir, lhes comec;ou a aoaa artelharia de tirar, que atei i no tirara por os nossos andarem mesturadoa coelas, & a arWha.tia matou tambem muytos, que oa viro os DOI808 leuar As costas aos viuos. E pasdo je'o & IU'ado bo. mes de IuJbo por a foDJe ir de tadl Yz eet mr oreoimllo & apertar DtaN 08 DOUOI clS adoecerem cada dia, ~andou ho .capito por coose1b~ de todoa que fosse Francisco pereyra de berredo , que era Cltpjilo d lia futta a Batical, & tmuuaae oa mais lia~ que podtllle, & 18 acae algiJs paraos que lia~ ~18Pl VAZ afrete que oa toae pttra iMo, &cG quaat..o a .ida a muy perig01a por aer na fora do iatiiJIO Fraaciaeo pe,-eyra foy de boa vontade , &c. quja D01 filie Dea dt. ida aem da rioW\ Di& cerree oenhum perip, ee alio m cha~a,.de ' han-a de Batical que ae ....,. de perder c;om ._., temporal, & delpais .fiiaao .lepc.e taatbl que letlf)U a Goa 'riote carregadoi darroz, uai nnty.tu pliohas it outro refrersco, qllt' 01 doante1 f~rle mJ a.ecleados, & .oa 1b '-an1ct hllln t'rde, k ILe {eJ ai.fa DOmel de Jolbo. E dlapoM. di.Mo . . Ag.oM, fDiadea ._ eapillo lJaatilo redrigiiSa <*~a e1eriulo 4 ..tio ~a oamara tle G .-qua foe@e a .Batia~ em Olltra lata &,. que
01

,_&ol
a

BB I

!24.~

. D HISTORIA DA INDIA: a leuaue:-- carregada de ~obre, pera que a 'troco :dela

trouuesse mantimtos & ho outro vendesse, porque tinha necessidade de dinheiro, & deulhe eartas pera dar -aos capites dalgias naos que fossem de Portugal se oa ..--achasse da ida ou vinda: a que escreuia ho eetadoem que estaua , pediodolhea l} ho fosseo1 socorrer , & nilo
achdo nenhuas oaos deixasse aa cartas nagoada l)anjadiua, & ele ho fez asei q no achou nenbDas, & passando n1uyto .perigo, asai da 1da como da winda, (ez ao l} hia, & Jeuou. mantimentos & socorro, & entrou ~lo rio de Goa com a fusta toldada de .pant.l vermelho & bandeirada de muytas bandeiras, & .tirou muytas bomhard;,das. O que vdo os imnt~tos se lhes quebrou muyto os coraes, pareeedulbes que tiaha socorN ao DOI
\

sos, porque eatraua ho vero.


'

C A P 1

'r O L O LXXI

Diogo ferntlez d~ INja indo Orm~, ~ tlc como tornou a Goa , ~ do SOCDrTG qtU vco a Goa da. pois que ltrow, ho vero .

Do

q fu

tras fiea dito eomo antes que ho gouernador partiase de Goa, mandou a Diogo .fernandez de beja CIMJI. trea naui01 que ho fosse esperar ao cabo de Goardafum, & 1J. se nlo. fosse ter coele ate meado mayo, que fo88e a :acotor & derribasse a fortaleza, & reeolhesse eaChitos da terra que quisessem ir eoele & tlali foaae a Ormuz a pedir ~~ pareas a Cojeatar &. eoelas se loaae a .Goa. E. partido. coeate regimento, iodo por lU& iajem .tomou hila oao de mouros l} ae Jhe entregou em paz: & chegado ao cabo de Goardafum vdo que ho .gouernador n4 h ia tornouse a acotor, & moatrou a prouiea111 .delrey a Pero corre a ca pitlo per a ae derribar a fortale.-:&a, & a do I{OU~mador como lha maodaua derribar. E derribada a fortaleza & . recolhida a gte & artelbaria,

foyse a Ormuz & aio achou hi Cojeatar _.em el re1

LIVRO 111. CAPITOLO LXXI.

~t,jD

erJo ldos aa ilha de &harem que lha linbA tentada seus immigos, & leuarlo consigo toda a gente de peleja, em tto que no fica rito em Ormuz mais de duzen tos llon1h que pottesaem pelejar, & bem bo podera Die-

go fernandez tomar, mas no oaseo por amor das pazes, & esperou a ~ioda de Cojeatar & dei rey, l} tornario muy vitoriosos que eobrarAo Bahar & mais bOa cidade na eosta da Persia q se chama Catifa. E sabE'ndo eles como bo gouernador gouernaua a lndia derllo Jogo as pareae que deuio. Coeste bo auinm~to se partio Diogo fernandez pera a lndia, & ehegeu a Goa em fim Dagosto, onde foy muy bem recebido, asai do C8Jlitllo como de todos por chegar a too boa tempo c- gente que era tio aeeessaria eomo digo, que traria perto de ceio hemeas & est:es slos, & coeJes se reformaro as estaneias tira11do os do@te & cansados que estauG nelas, & poeodo clestea , saluo os que erlo d& bao de Diogo fernandez (que seri!o bem quarenta) rorque esle& ho aeompanbauo sempre: & ele lhes daua de eomer, fazia oorpo por si per ser pe1soa de prec;o & de muyto cred;.. to , asei ea. ho geuernador como com totlos, & porem e~decia ao capitio' que a este te111pe saya mais &em perigo aos immigos quandolb& corrilo. E 1ogb depois de chegM Diogo fernandez lbe corretllo hum dia hils poucoa d eattalo: a que ho eapitlo sayo conl os ses de caualo-, & Dioge fernandez nli.o sayo Jogo coele por andar a pee , que por RI~ auer c a a aios pera os eeus nlo quis ele andar a eaualo. E despois de ho c api to ser 1aydo da cidade que chegou aos immi'goe ,. iayo Ro~al cio ea. todos quantos tinha com que estaulo em cila~a. O qae Yendo ho capitilo ternouee reeolber pera a eidade doode Diogo fernandez ja ya acompanhado doa aeus, & asai dalgDs pies da ter~a , & nlo sabe11do ho graade poder tle immips que vinba por Yirem po~ aotre valoa & aruorea que por ali' auia sf'guio seu caminbo dereyte pela estrada de Benastarim, & indo assi foy dar

de agpiso, cem. 01 immigos, que

O!JIDO' ho

tomario a. pee

t-66

DA Hl8'tOaiA JIA J~

poseranuo em muy&o aperto: & a couea baralhou de maneyra que se ferj&o com as tlto 1e ehegaulo ha ao outros, & dos oou01 forlo feri4oa quir.e nu perna, antre oa quaes foy Mauu.J fie 801111 tailaree, que aquele dia pelejou muy valea,e~JNN~te. E OCNB tudo ae hO capitlo alo aeo,dira e ~ de cauelo Dioro feroandez & 01 putr01 tau&o em ri.oo ele se perderem, posto que pelejaro Qluy~ bem & ferirlo mpytoe d01 i111111ig, & matarlo algils. E rec:olbidoa 01 de pee , torpouae bo capitlo cl5 todo.e pera ~idade em fronta, que alo ho quis Roalelo ae1uil. E deapois ditto oauer&o nosoa muytaa pelejas com 01 immip, em que ilerio JDuytaa vaJeati , que porq.,. lo ~ partiewarml&e as llio creuo prioei,aiiPe&te ' .em eQa peleja ... que bo eapjtio foy fetid.t " bla fracha 818 hq artilho. & ... quuto a peleja 41aroli 'fUO Coy IJqm W p~ trouue ~ttia freab , ~ 4M~i.t ele ee rt1eo.lber .lba tirara.. B ,tJUJ'e~Wio aMi bo ~. aa ttltrJ4a O.goe~o cbegoa a ~- lluqa loiP erJio qll& .f~ de Pm-,lgal ( eiHD .,.,ro .,Mtlo que per4eo) a aarrecer " gi-sibrtt A ilha 4e I&QI l.o.lll'e~J9), Mt por RI$ .-cllar Mrp e PUlOU aa la-4ie, & loJ .- Gat onde iei.fDP da gf3ats ,que a ...... E JiMIIte teiJlpo IIO'Jbe llaau.J de Iacerda 1ue udaaa Da eo.'- de Clie\1-t ko eereo ele Goa, & par ... partio lego pera Jaa. & ee tua pertida pocler.io part,ir " ' ' DIOS paour~ de Meca que eMaulo por81D perciaraate eiacG co tempe, &, hla que arriiNMI a S.Ckal fey delpoi t.o111ada. B parti4e Manuel de leerda, ~egD1l a GP e~ ys naui011 era nele,, d erlo cal!! 1.1811 ele, Pero dafoNeea dtJ er..lo, Me,..foao ele Tancr, Fraaciaeo aedt, Silo .velho.., An~ de aaa natural D*JJaadra. ~ eom vin4a de 1\laeuel la a~r.~4o 01 ll08.,. t~~uyto aaai;. .que da1tee, por-que ferio -eeeltt bem oenfe k ainOQenAa tm~ & Jeuaqa IPifJPIB'- ... ba-~ B Roc-lo~ a.o eocorro_,._ flindo aa oidMe.PDf t ..,.. ,., CJM M .ah U.a ctJD coldt lt c:cia...- awiW,

pacla

r.-.,...,.
q

h4

Ll't.O III CAPI'POLO LXXI.

247

& de noyte daua rebatM mostrldo que a queria escalar que traziio os seu eseadas & sobillo ao muro: porem aio se podetlo gabar disso, porque aeodindo os nossos atauio muytoa deles. E veddo Roalel q lhe nAo aproueitaulo aqueles feros, deixou de 01 fazer & corria de dia, & tambem lhe eaylo os nosso, & de todas a1 -.ezea saya Maauet de Jacetda com stJa gente acompaabdo a bandeira real, & afgtlas nllo saya ho capit!o despoi& que ve& Manuel de Jacerda, 8t daualhe ho cargo de alpitanear a gente por lhe fazer h6rra. E Manuel de Iacerda ho fzia sempre muy bem, & arai esses ~Fio cipais qae foril() eoele de Coehim : & antrestes erAo MendafODIO .te tangere & A Dtonie ferreyra, & ao aaia vez que pelejaeaem eom osmf)orea que no matagaern muy.tol. E Roctalelo em vJngla disto fazia amiudar oa tiros do camelo da lorea , que era & ~ mayor opprenam daua aoa IIOI80it t1 aa- eeiridaa tic:JI in1migos ,. & se os d* cidade se atreuerlo a poder trazer ho camelo b ho fado tomar, mas alo se atreuio pof& a distancia ser grande. E paasaodoae isto assi veo ter a Goa ha nao de Portvpl, ea q. bia pet' eapillfllwrm ftdalgo e &amacio Cbrit, tou:o de brit tue affUele a&fll& de- OI'Jze- )'B'ftira de Lisboa a dezan~ue Dab~if co_m outro capito doutra naoclamado .tom Ayree da gaMa llirmlo do conde- 4~mirartttf,. & erie da cJOoserua da dom Goaria de norottha que n~ JIJ8IJIIJe aDDG partir tle Liilha pera a lndia por t~itl& moor de ~ aa~ , ele ele wanta Maria dajuda 1 Per& mazeareallatt de aanta Maria da Jn , Munusl de etastb~ aleoforatlo dfl aaor PetlrQ , hrge- de ltrifo de 1Md (){e... mea, ~hri&lodo de brikJ em Belem ~ Ayres ntt fie.dade. E qaat'fO. pritlleytas .em que hia delft Ga-rt11 (-qoe ao aayr da bana et rey ffly ver em hum bateiJ Je-uarlo tio ma ~iajem fltte' ellegarlo a Mot;amhitpe ew Feuel'eyre tio anno tle tloz~, ceaHJ d;rey a dia,.. B' ehrietoulo de brito~~ ct&m A'rea dobrarlo ho eal1e ~

be&

a YiDie kea elt' lulbo, &, ferJb ter Jt&.~ ~mlliqa~- a lrtSe ~ t a til- Ayrei- otl1le' 'wta de

Eaperau~

248

DA HISTORIA DA INDJA

Bati cal vea~ra de oosaa aenhora de Setembro, & dah i se foy a Caoanor, & Christouo de brito foy ter a Goa onde deu noua da armada que ficaua a tras, & no tempo que hi esteue que forJlQ aJgfis dias, a primeyra vez que Roalco .correo a ci~ade lbe sayro os ooaaos, q foy h bo quinblo de gente : pelejaro to rijo com QS mouros, que de1pois de matarBm muytos os fi&ero fugir & Coro apos. tdes ate .as duaa aruores, & por os ~ais dos DQSsos item a pee & cansarem se tornaro pera a cidade. E esta foy ~ pr.ime.yra vez despoia que duJ:&ua ho c.erco .q~e os nos1os desbaratar 01 jmmigoa & QS fizerilo fugir, porq ':lantea nlo fazio mais que remeler a eles ~ ~ecolberse, ~ no qu.e o~ desbaratassem, porque os D;louros COJDO ae vjio a.coQJeter oo querio maia pelejar & hianse : & os nossos nJ ..curauilo maia deles por s.erem poucos~ recolhiapse. E deixand~ Cbristouo de britp ali da auJl g~te, se foy .Pttra CaJ)aoor,~kda hi.a ~bim.

P A f I T .O L O LXJ:II.
De como RofGlco acal)ou Q for.talqa no fMI'IO. de B4nqsl~rim, .~ dp "'~is ~e se fe. em :Goa.

Ve11~0 Qo.alc~ .ho aocorro q cada dia vinha a Goa,


~ que a nlo

..pod1a tomar nem fazerlhe mais mal que

tela cercada apres1ouse a acabar a fortaleza. de Beoaatarim , assi pera co~prir o ~ue Jhe ho Hidalco maadar~ , .como per a se fazer .al1 forte se ho. gouernador ho fosse buacar., que bem sabia que .ho auia de fazer se tornasse ~ lndia, .k nem poJ ocQpalo da fortaleza ~eixaua de dr rebates a a cidade co111o dantes.: porem 01 nossos coiJ)o ~isse n.lo ho seaijflo, 8J, ja_ viuiio descansados, aaai por serem muyto1 como por teren1 mau. t.imentos em abastaoa que IQe hio por mar, & ate Meliquiaz aabAdo em Diu ho cerco de Goa por se mostrar seruidor dei rey de Portug~l &. amigo do goueroa-

(or 1 ~an~o~ d~~. n~~~ Cjlrre_ca4.aa de ~.rigq ~ do-utros . .


~

'

LIVRO III. CA'PI'I'OLO LXXII.

149
muytos~of-

mantimentos, mandando at, capito P.e Goa

frecianentus ; porque bem sabia que ho gouernador era fora da lodia. E to pouco sentio os nossos ho cerco,-. que deu bo capitio lica a .FerDilo caldeyr.a paje que fora do gouernador & caaado emGoa, que~f08ae tratar pela costa ate Cbaul COID" hum. nauio que ho gooernadorJbe dera em casamento com bum aluara que. podesse fa..' ser preaas nas naoa & nauios. que nlo leuass~m a~guros do gouernador, ou no fossem vassalos delrey de Portugal pera quem daria a quinta parte do que tomasse. E esta licena se d1sse que bo capitlo dera, mais por da- Dar ao gouernador que pera goardar seu aluara, porque ainda que ele deuia de goardar seus mandados, t'nten- diase em outro tpo & nio naquele em que Goa estaua etn tanta necessidade de .gente-, & n1ais de tal homem como Jf,ernfto caldeira que era bo caualeyro, & ho em, que ho capicilo fatia ~dota.de ~aaa_r uo gouernadorerl( en acusar a sua Jicen~a a Ferooo :caldeyra , pera a ele a executar em tal tempo, & mais que se Ferno caldeyra fizess~ algum erro naquelas presas, que ao goot~rnador; te auia de"tornar a culpa &no a ele que era seu sndi- fD' & auia de comprir seu~ mandados' o l} ele nlo -era obrigado a comprir'em tal tem~. (4~ assi deu ho capito licena a alg's p8so que -s;foise.an per l,ortugal, que oito foy bem darlha, c:'ssi co~o a hur qonqalu rabelo que rodrigo rabelo posera por tanadar na ilha de Choro_, ~ se fuy ~senJ. d! conta do diQ.heiro que rec~ beo, nem ho entregar na feytoria, & 1nais roubou. m uyta fazPnda a Rodrigo rabelo (cujo criado f<)y) despoif" de seu fafecimento. E neste roubo foy hum aluar" do gouernador q ficaua na nto de -Ro~rigo rahelo per que~ fazia seu sucessor a Manuel de Iacerda, se rKtsso senhor desposesse dele algila cousa, .& da capita.nja ntoor do mar a Diogo fernandez de beja. E todas estaslicen'ii\8, que bo capiC.o deu foro con.tra ho regimento do gouer nador, fJUe qudo se partio deixou co1~ grandes dt'fesaa gue a gt'nte que fieaua em hua.f~rt.aleza se Do passasToMo llle 11

t6CJDA -H18701ltA DA: tNDt& .., pera oatra , quanto mais ir &raar aem faer pte.. Q&Ql irse pera Portugal." Tambem no tempo que llo ~o- 'ft~roador es1eue Cora da ladia 18 fiaero algilaa desor~ qom . ~her4M de PDrtugaesea que casario eaa (fga, sem. ho oapie aa: 'l"'ec ei8Br: & diailo que bo f,1i~ por serem ua eatameatoa obraa do gooeraador a q.ueDJ ele ~eria mal pelo q&ae llaa fiaera OOI1liD a lru dis-IW E di3ero qu oe de~~fauefeoeo BliiJl no te~apo que foy eapitlo, principal~ote.oo comeo do cerco, dtaen-. cJ4) $ & Pero eoreea I& oaatrol' que bem eacusaclo fora casar bo goQetllftdor laomeaa em f'n>a, o em fazer dela bo fi\damento que fuia est.ado to Yt'lioha ao Hi&Wca qqe ela burn eeabor 'lo pederoso que no auia de tar~ dar maia em a 'omar que em quaato se no 4e~Deupas- ,.. da ~uerra que tiaha, k. qtte ela toada fieariio oa QasaP be.JJt, at~ia aem '"~ cont que se auaoter, &. Qaeatlot oom moltfaa & eo gt~atiaa. E poeto que lao Hi 4alciP alo tpfltllltt Goa lego, que cont.iDDamente IH a ui ele faaer g~ra aWi a kHnar., & os oaaadOB auio de letaar t.ado bo &rabalho. per defender. suas faaendaa :. porque ho gouernador oio,auia de poetoutros f10ateiroa. Poreaoo ~IIMr. quQ he pietltwo flUi 'IIHl&aoedaeeae tudo ao reuea. . . ~- A P. I, T O 1.. Q LXXIII

..Pc Hffll) M. ~"r tN&bd tJ ftJJto que Tiallfmw. jtJJ omf.fllmCI;. ,_ "-' .01118 O' prt.fro. ~ Cl rAtB flUO , .... . treuH -... .
be ~-.. a edifi.,., da fortaleza 4tt Malaca:. &ela JlQIIR ao, ponte pera se dP.fender doa MllnliflilS fe)l M Qnfor.a tf"e'Iimutaraja. & sea filho, li ntaM bum. ge~trre. &. hpm neto. ee earteeulo eom bo Y 1ft09> fJU&. se eaamaoa rey de Malaca, offreceadoee a ajudalo a.e a quiseSH w.-..... E pere melhor t-eatemu~ Mo N verd.a.de, forilo tladaa ao pueroaelel dUM carlaa, W. ~ 'IWIWll&ja aiiWMt p tia, que H diaoul-

P'r~wuinda

LlfWO JIL CAI'IIJD!h L'mlll.

~6.1

,... a elrey 4e .alo poder faaer outra couaa, ale ealar aa 'ebedilaia do-goaeralldor, GlfreoendoJbe p~ toa & a de seu .tMJao, . ae&o & genrro, COID toda aua gea,., ~ pera he ajd a oobrar Malaca. E a outra era eel nty em repoeta delta, mgidolbe qae eateueae preet. per quallflo lhe oreaa flUe auia de ir 10re Maia ea, porqae esperaua de IIIBI mu.yto cedo. E 00111 qua..to ho .paernador. vio eata1. duaa cartas que erio pro abatante pe.- eaetigar Tiautaraja .eguodo merecia ta .anha t~o, alo quis logo bolir ooiMo pera ver por t.em ho pode.ria gar por ol laser aluor(Mfo na terra,. de que a. despoia podia .aguir aouaa.que IID ebriraee a muy1o, para o fiO ele nlo tioba geote q-. podeswe ajuchlr 9 ,_.qwe maia doa oytoeeat01 Por., tugueeea JtU& trou uera eata.uio doeatee,. & moytow er jahMndo8, 888t dft eral*m. 4fU8 ainblo: e,., editioae a fg.,. tele I& em Ria~ amer & ttNt dol-mir,. a01110 da daoC(& dO aHMa e1n, que' eawlcJ ID Malaca aer e atall Datull8a cloentia~ E aabe'ftdo Timutaraja a doeaa que hia ....... &iulla rrande d4tligkia eiiJ maadu eada tija, aabet por peaaOH de: flUe fiaua q.uanlGa doen tel auia &. ftUMtt.o& -motlilo, ..& por aabet 41ue er~ n1uy te~ 1&. dMprtDM1 ~ que fieaaio por rrem pooeol k doeates~ ~mmr 01111Bdia de fazer treyc;Ao, no aomen . te ajwntaodose com el 'f11 maa ~ aua gente & parente. ttoaoclo 81 rey MI i8818 , & Maur todos os ROII&oa & fa~ zeree aenbo de Malaea, E pera ter rezo de ho fazer t eoMeOU 4e querer ir contra as ordenaes que. ho ga. aeranor tiDba fl!ytae- acerea d gMJeroana da ter.ra. k flaua Jogar que a moeM doa ~&euros corresse. a po. IIOBilo onde ele moraua, por eltJ ser eahaceira prioci pai nela, em qura ir aom aew filho, neto & ~ea.rro ao . apre~ar da JIN), c&m o que he goaernador djsaimo laua reedeend tudo ho m~tlt.r que JlOdia pen oo 'Vil a Ma,imento de calligo, se aAo quando soube que T.i ataraja eeaa ~~enhum temor tinha tGIRada grlo soan e.crau ,. tlu rey, eemo ele eeua aaaadariiD&-.qae .li

08-...,..,..

i.

11

Ir,!

DA IIITORIA DA INDI&

caro quMo el rey fugio da cidade, & 01 tiaha sonega-dos pertencendo ele11 por dereyto a el rey de Puugal , & aa~i coto muy grande soberba & tiraaica ousadia roubou bo pouo de Malaca quando a el rey despej~u , & assi aos mercadores que se tornaro pareJa com seguro do gouernador: & aesi alrauenou deetJOis todos os arroses que viero de fora, en1 tanto que ja ho pouo padeia .necessidade de mantinentoa. E por derradPyro de todas suas diabolicaa maldades, indo ho ooll8o mt'irinho da fortaltaza aa sua pouoaccAo leuaua bum Nayre Chri tio que era aeu pilo: & parece que 'fimltaraja tinha dele alg11m queixume, mandouho toanar & prendelo eom quanto lhe tio meirinho disse. que ho no prootleue porque era Cbristlo, que se fizet'a algum nojo que bo mandasse dizer ao gouernador & que ele bo caatigaria: ma ele no quis se nllb preodeJo. E coo1o se determinou em lazer treyqo , fez furtes as auaa cuas com cauaa & p.. Jiada1, & erilo tamanho 01 reuboa que fazia & to es eessiuaa a1 tiranias de que vaaua, que quasi que aio auia diaem que oa mercadoree, assi mouros. como gentios Dlo fossem eom queisume dele ao gouernador; & isto porem secretamente , requerendolbe com grande instancia que ho tirasae da terra que era t~or, aober bo & reuolfoao, & qtte andara sen1pre. en1 di\li&am com el rey de Mnlaea & tentara por vezes de ae Jbe leuan tnr con1 a cidade, afirmando que eles n4o ficario nela indose ho gouernador t1e Timotaraja ficaS&e. E Ruy .daraujo i} tarnbe sabia de suas tnaldades, dizia ho m_eamo, & que se biria, dando muyta1 & muy euidentes r.-zea per a que desfizesse de todo sua casa, mostrando porelaa quo pouco necessario era pera gouernar ~lalaca. E iato aconselhou Ruy daraujo ao gouernador per muyt01 dia1, em tanto segredo que nioguem bo sabia se no eles ambos. E sendo as maldades de Tin1utaraja taalaa que se nio podiiio sofrer, principalmente de atraueuar todo1 01 arrozes , determinou bo goueroador de ho easgar & prendelo com 1eu filho, neto & genrro. E ialo

161 tletermiaado e()nsigo mandou os. cbanaar, dizendo c1ue quE'ria auer conselho coeles, & eltas se ~scuaaro sempre dir a seu chamado. E vendo ho gouernador que se cbegaua bo tempo pera se partir- an<Jaua muy agastado de ho no poder acolher sem lhe custarmais que pren delo com os que digo, & nfto apertaua eoefes que fossern a seu chamado porque n lhes parecesse o que era. E cuydando em algtla manha COIIl que os r.~rPndesse' aeertou que hum mouro Persiano morador na cidade chamado Cojeabrahem, ., grande liado de Timutnrajn & muyto seu aoigo .. pedio ao gvu~rnador ho CJfficio de catual da cidade : & como. o gouernador sabia a amizade ~ ele tinha. c 'fianut:araja, detern)inando de ho acolher por esta vi.a. f.t'IJKlndeo a aua peli<;o que no auia de dar os CJfficioa da cidade sem cseJho 'los bC'Dlena bonrradoa que moraulo nela, que os chamasse todos pera is~: &, que perante e-les lhe daria ho otlioio que pedia E CojeabrahPm disse isto a Timutaraja, rogandolhe que quisesse ir ao gouernadur c seu filho, neto & genrro. E ele di1se que seu filho es1a.ua dot-nte, & Jlor is~o nilo poderia ir laa : Jl<lrem que iria ele ccn1 seu n~to & seo genrro. O que &abido polo gouernador, no quis se no que fossem todos, ,,orque os que no fossem pr~&flntel Do se escusa1sem que ho niio fvrllo. E ouue sohristo reeados, & por derradeyro f,,y Mutaraja con1 seu fiJho, neto & gPnrro, por hunJ recado que Jhe ho gouernador mandotJ per Simo dandrade, que foy armado secretaDJeote com oyto capites & outros fidalgos, pera fJUe nao quereodo ir todos; os prendesse. E porque a gente que fosae aom Mutaraja nio entral8e na fortaleza, & nflo ouuesse algum nluoroo na ua prisA & na dos outros, eaperou os ho gouernador quando ouuero de ir ~m bOa eaaa fora da ft1rtaleza, bem acompanhado de fidalgos ar-' mados secretamente , & ou Ira gente prestes, & os quatro entrarlo ntaJa. E sentado; disselbes ho gouernador 41ue antes de falarem ~m outra cousa, lbPs fazia saber 'JI&e. cerloa me~cadores de M-alaca q Jogo hi nomeou, se
LIVRO III. CAPI'I'OLO LXXIII.

. ~ .:.& 'IIII'OBI& liA. ._DIA : lha qeeinc.lo .Wee qae U... cltui4o aer6a II- de ttf Dbeiro que Jiaea n4o queti~ pagar. E por quanto bo~coa t.urae de! rey de Portugal eelt s.e11bor era faaer jtia , a88i Maltoa.coao do& IJai..-; porq~~e aiallo erio todoa igoaes , asai como em aacer & c& w1er ,. era oeceasario que C04tO aeu pyemador tizee deles, & por iaeo auiio Ioga de parar au. ticar- . . fortaima ate q~~e pa puem, & auia d ae1 seD aMRJs, k lhM auio ele dar. E MuLaraja di1ae qtae verdade era que deiio Jao. dj,. abeiro qae ela 4iaia~ &. que:Jogto .maodadio por ele & pagarjo: porem q:e aa ano era cestue doa laoa alo es darem seiD perder a vida t & aea georro !e dieae q ... uo eca 'eaapo ele vaarem- de sea CCMLume ,. ae nio do tios Portugues.e1 , pois erG waaul, del rey de Pona.; .gal , &. logo dea lw1 eri8 ,que tinha ao go~~eraador & ho llt

me11110 K aos. <bJJ Otllraa E em quanto Mutaraja maa daua poJo dinheiro), J.uou oa he gooernador peta a for'aleza, no conaeatiad01 'li.ae aeo~ill dos eatrasa dentro. 8 tieapoia q~ entrarl\l, IIIO&U'cDll a Mutaraja a arta ttue ele~ malltlaua ao: rey que ae cbamaua de Ma. laOR. E. ooniwaudellle que era ho liald uu mldaa. a Rllly daraujo, q.lle a lese. alte pe~ a ouuiren aqueln fit. ealgos & capitAea que estauie ooele, & &Sii a. que el 1ey. lhcreuera. E GUuincfo eJea as CBrtas ticea fera Ji, & oudhot1 pera ho. fileca, 4 lhe. diae~ em i1ua limgoa que esfo.r~asse, porque dos: grande& coraa. bo goaeraador, era perdoare grd-ea er.ros- & apoa estas cartas leu &uy

daraujo os capitoloa das. oulpu de ~i-mutaYaja ,. qae et. aegou, salt&O a carta del, r.ay & a tJIIIe lhe. ela eMreeia- 9 & quan.to aos arroaes. qas alrMJa~sua.,. diaae que Be fi. aera. pera ganba~ aelee k .-..a\ out1 im. Ho pueraa,.. tlor d1sse qo.e ate se aqWJo pmuar autie todea .,_.. iro ieat.ar pnesos na fartalesa,. &c eat1e tante l),.1118...n. ae1o derribar as traDftl!eJr.IIS~' tia ho & ,ana:t oau81 'mandaro fazer, & qe ele lhe& plk>Uie1iade lt.agoaT 441M llla justia .filo ioten. .ante aoae que, fedo naD

-~ J?orWtUIJU ,_ .~

que os goardasse.

ea&Jiapa 8& ao.alcaf-t.

80Dt p8Q&

...

..

til

C A P l- T O L O LXXIIII~
De DOttto Timfl,..qja ~ ium _ _. .., ~ W neto, Jlrro .{artlo digo,_., por .,..-,.
~

Ali

Com a )Jft)~ do ~uen:adar nrestr'rl pnt. . ai.. ~u con tentaaeoto ., & maodri logo faaer o fi thu aitlo": & alei feati&uyrio per seu DIAacldu o qae tj..l
nh:lo roubado a muytos .mareadorea, & t.cHtos.01 era_, uoa que tinblo tomados que forllo bem quinhentas almas. E logo .oo gouernlldoi entendto em seu despacho, & processouse tanto pelo feyto que se Yeo a prouar cooIra os pre808 tudo. o qUe tlisie a011 ~pttuloe tfeawacuf4 pae. E foy dada seDt~ eont~tea- qae morrrssem degolados com preglo .na praa de MaJaC)a qae latrifeslasse sua culpa. E dada esta sentena, quis ho gooep 1ador poer em c61ellto qull ~ria a~lhor matateld este& ~mi! ou te lua. pre-*, porque Orrssem loO, tlw muylo poderea01 de ~ente IG lidhei.-o, k sua genta poderia leallar & ~atia. (adip aoa oaoar por qele p&u coa erlo, & mai8' at11wlo ~ glHi,..dor tlaeantitJbo pea a Judia, ~ tende ~= Yilaoa eataJilo fora d8taa dou ia tiaa lt u gete cem ree-eyo ~e Jboa atar-em estarilkl aempre . .etstadoe ,. ttue aeria grantle bl &te a terr.at ter de todo: . .e.tada .. E polttn 01t realea de ead part., OS maia de capitle1 aoordarfto que os prr1t01 fo.aem depladn perl& e1eRJpiO' doutro: & pollo ftue ao Joaeraa<b parecia . .tltor qwe oa teuel&eM 'iuos, mafi'l M exeelar senten-: il fonlo g&~adot~ 118 praa dtf Malac pabricalt Timtara}a- &t aeo filho t neto 11 I&Wi'U ao medo ae CKNKua em Portugal. E. po# . .ndado de ,,annatlor eeteue doM lote de Hflla eont muy._ doe_.... armat11oa 1 goarda da pra~a em quaw.a to ae nta ju11i~ falia pM se temer que a gente d~ mortes 61eeae alga aJuer~o, ma nlo oaue aada. B ea tia tara ~,falei _;.ti~ cJaquele q.uatr buateiHI

..

ct

1~6

D~ BISI'ORI~

DA JlfDJA

que erilo tio poderosos fiearlo muy pasmados, porque sabio quito ero Liallid&s do rey. que~ fora de Malaca: & todos folgaro co1n suas n1ortea por se verem liures da sojeiQo que esperauio deapoia da partida ..do gouernador, & asai algs embaixadores ~straojeiros que aioda estauo em Malaca ficaro fora de si, & diziao que nAo auia hoa1A to esforado como ho gouernador, n..-m de tanaaobo coraio. E liubo por tmanbo feyto a mor te de Mutaraja & doa outros, como desbaratar & Yen

cer ho rey que

<~ra

de Malaca.

. C A P I T O L O -LXXV.

Dt como foy Anknaio dahr~u

, fas ~ aa tlD crauo : - de dou hum ~nabaizadlw G ~~r~y tJe Sio.

tJ ducobrir tJ ill&a dm mtlCOMo ho gouernador tnaJl-

jaoaa da terra de Menlcabo ll estA no topo da ilba da amatra da bda do suJ ll be reyno onde eauio ouro, & o apaobilo sobre a terra como ja. disse. Eetas tres pan-guejaoas traz io grande soma douro a vend~r a Malaca, & por isso ho gouernador r~z muyta honrra &. fauor 808 donos delas. E porque isto era quasi na fim de-Dezembro, que era a anou(o -de Malaca pera u ilhas du cr~ uo que agora sam as que chat11il de Maluco: & assi pe- ra a iJha de Banda onde ha a noz & a ma(a, tiNpaeboll ho gouernador hila armada pera ir dt-scobrir Hlas ilhas, lt deu a_capilania mr dela a Antonio dabreu, que era tilo esforado caualeyro como ja di11e , & deulhe a nao eanta Caterina pera ir, & por piloto dela buto Luys botian, & por sola capito Daotonio dabreu bum Frcis co serro na nao abaya l} se to1nou em Goa, & por sea Jlilolo bum Gonalo dc,liuPyta: foy mai11 Simo afooao.bi-sigudo na carauela latina que ho gouernador anandou fazer redda pera esta Yiajem, & ho seu pdoto bu1n Fran-cisco rodriguez. Ho feyLor desta armada-& du merca- ..

Neste tpo

vier~ ~~r ao ~i'to .de Malaca trf'a paugue-

t7 dorias que hilo nela auia nome Joio freyre, criado da raynha dooa Lianor, & seu escriulo hum Diogo borjea criado dei r~y de Portugal. H io nesta armada cento & tiote Portugueses & em cada vela Yite escrauos pera a bomba, & todas muyto bea1 fornecidas de todo bo necessario, & a principal cousa q ho gouernador deu ao capitilo moor em regimento, & que lhe mais encomendou, foy que naquela Yiajem no fizesse presas nem lomadiaa, nem arribasse sobre nenhOa ilao, nem lhe desse caa, nem sayse em nenhum porto, saluo bOa pessoa ou duas, & em todos os portos a que chegasse desse presentes aos reys & senhores da terra, ou aos gouernadores delas, & pera isso lhe deu escarlata baixa & outros panos somenos, & veludo de Meca, q foy tomado em htla nao de Calicut, & nssi que no toruasse a carr~ga a neoha nao de Malaca ntam doutras partes, assi nas ilhas do crauo como na das n1aas, ou fossem. de mouros ou de gentios, antes lhes deHse todo fauor & ajuda que lhes foas necessario: & que do mesmo modo q rles carregassem carregasse ele, goardando em tudo os costumes da terra, & e1u Maluco nean e1n Banda no saysem nenbila criados dos capites nem outras pessoas, saluo bo feytor & seu ~criuo, & a l~ quatro pessoas que lhe pera isso ordenasse. E deu Jica a todos os darmada que podeasem resgatar ouro, pra la, aljofar & pedraria sem pagarem disso nenhns dereytos. Despachada esta armada, partiose na fin1 de Dezenlbro de anil & quinhentos & onze, & o que Jhe sucedeo se dira a diante: & dous diaa antes de sua partida, part io Nacoda ismael chim em hum jco seu pera l\1aluco que ho gouer, Dador mandou carregar de mercadoria delrey de Portugal pera se vender em Maluco, porque no podia a armada leuar quanta era necessaria, & deu parte da carga a Nacada que tinha molher & filhos em Malaca, & ficou ~r seu fiador N ioachatu, a quem ho goueroador deu parte da mercadoria que mandou carregar em outro jungo, que mandou a Pacem a carregar de pin1enLIVRO III. CA.PITOLO LXXV.
ToMo 111. Klt

ta p.eca ~ C.hi.~ S., Guo.es. qltl~Ddu v~~~--~. E loro na en.trada de {a~);rQ. dD a~DQ de Rlil & q~-oiLG.I & doZft., despachn~ h9 emha~xado~ del e,; de Sj~' a qu6 fez w~xtas metce~, & as~i aos capjt~s Cbis qviero.. (Lo~le,. & mdou - su-. panbia. $~l4 ~b;M&-dor- a ~J rey , ele Sio, q foJ hum fi~a.lgo clL\l-.aado Au.to~io de "'iram-. da, .. que 4e\1 hll~ preseate pera el re.y de Silq. s... ~ ~Q.ura~ ~ veludo carmesim , ~ outJ;l\8 ar~as b,~caa QlUJl<? boas &L bem go"rn~eid~s : h.A a"aFga d.n~ qQIIl h~ qrdes ricQs & h~ fild~ ll~ bq,a.~q, t.rea pa.,oa ~armaa: grandes d, v~ludo de cores & cti.q.s anlr" t;llhadP:t qu foro. ~I 'ey de M~l~c, ~orladoa ~o, Qbra ~ijyt,q ri;t~t ~ fernJo~, huiJl bacio, da. ~ )Jlura.du. de iclc~ti~e~, ha cald,eira Qe prata &.. duas al:b~rraqaa, & du;\s taat~, tudo mt.tytQ be lau.-dp, h iii' l)sta com seus tir~s &t gafa, & quata:o ~am~ 4e coral JPQ){to tipo ~ gross.o, ~ hiia. pe<(t deaG~trlal.a : k. com Antoniq <1\l Qtiranda ma.odou cinco. Poftugv.e&tMl eacolbi4()' 1el)~is bo~s -. f'H'~ qutroa pflra aerui_o, de modG. q.ue hia buJ bonrrado ewbajxador. E t~~ dirt1y qi.te o que lhe sucedeQ. E. ap~ AQwn.io "- miJaJJ4&. par tio hum jgo de Peg, ~DJ q.ue h0: flt0\JCJ~Qr:11)8.1l-! qou outro embaixadQr a el .-ey ,. que fqy 4una gowea di\ cunha que tamb leua~a pras.,nle ~ el rey. & carf;a t\11." mizade : ~ i~Lo porqu,e nesta cid4da. auia m~ytQ&

~.S.

~ HISTO&lA ~A IJl~A.

..

ac>

j~ngo hum

filho do. pilotA> Jaca, tdo afeyoado estaua aos JJQ&.S9M, & fioarlo eoele
s.e~eJa ~egils que bo gouerna<tor 01~adou ~lq9 p~ra Lrabalhar.,m na Q{t~l~a;.

tjruentos que podio ir Mala~a.

~~ pe~ti~ <ift~te ~le se ~iXQQ tQ.p, eQJl\fa-

a-

aaaeatar ea

o L O LXXV I . . De Cbnt~J ~ ldtD PoMjnWtrr mjtrb Aa ty~Jtl~natlor, ~

O A .p I T

d~ ~omtJ o go~rrittdor proueo Malae~ qu~rinltose_ plir~ rr ptra o Intlra, ~ tU 'Cohio lht jbgto t!l rey dt Pacl

nador deq o eargo que tl~ba Mutraja de gouernadot doa iltb9ros 11 li Ida, l\ aui nome Patquntir thorado~ eftl Vf>e.M.mUJ lidntrado & ptincipl ; & cotnpitidor de Mutaraj&, eom que estau ral , porque despr~zando lio Mutttrej por auer que nA era to rico como ele, lh no quis. fiar por molher ha filha que lhe pedio, & daqui ficou Pateqoatit seu imn1igo. E por esl causd & flo't ao gouetnador parecer que sendo Patequatir gouernatlor ficaria a terra mana assentada; lHe deu a gouPrnna do mauttOB.: E 1iel-mndo este officio foy -cometido poJ~ tnolher cl Mfaraj& lt se quiS'~re cast o'tn aaa fifb qu lha c!aria por molher, & coela gr~d' tesouro, con1 coh~ diCilo que fizesse guerra ao gouernador, & trablhass por ingar a mort~ de seu mari~oJ~ .&. ~tte lhe d~tia ajnda de todos o~ ~eus escMluos , & de todos seus pttren t es & amigos, que paasati~o de fteys mtl hotnens: o que Palquatit aceitou. E apat'lbtdo rny ge61't_amente pe~ ra a gueri'a, du hil dia na poulo~ito gran~e tt que co-: meon de poet ho fgo & matar a gente, & a gtdcfegri~ ta aoodio l~o ho gouetn'adot c os noss-os ~ & foy htt grande pelPja ar\.treles & os faos, m ~ mortel'o"' ltluy~ tos & dos nossos for algfts feridos, & Pfiteq d.a ti'r s~ recofheo pra V pe', ein que s'e fogo fz forte COO) ltal'l~ quP.yra, &, parqu dali fl?.t ilfarile crria po~oo grande, co'ueo o guetnsdor prqtr~ a nfl,o q'~JnJ'ss-U de noyte mand~ logo fazer h'il'a tl'anq'ueyra, qu~e~ omaua no mar, & clegaua ate ond s'e fa'zig a tt!r'ra alagadia q seria espa.o ~hurh tit lle bt~st &! tol~la"nfid poderem os itnmisJ?' cHegar a-a- t!i<btd, "&- tnaTs' &aflrre ~
ILK.

Despols de degolados Mbhirj & ns uOLros b gul'-

,60

. DA HISTORIA DA INDIA. .

tranqueyra & \ 7 pe faziasse hum esteyro que se enchia dagoa c mar~, & em quanto se . esta traaqueyra acabaua cada noyte mdaua o gouernador vigiar a pouoa~o. E ela .acabada deq a goarda dela a Afonso pess~ hum bo caualeyro, & deulh~ set~ta bsteiros & espingardeiros.: & pera a lranqueyra estar t.a~bem g9ard,..da por inar '.armou no cabo deJa hiia' a)betoa com h caJnelo & estaua.amarrada aa.tranqueyra, &a capitania deu a Afso chainho & deulhe dez dos nossos pera que ho acompanhassem. E. eoesta tra~quey.ra assi goardada ficou Malaca m_uyto segura de Patequ~tir, que vendose atalhado daquela maneyra n_o curou mais de .cometer a cidade, & anandou pedir ao goueroador que lhe perdoasse & Jhe desse seguro, & que tornaria a sua obediencia. E bo gouernador lho concedeo, mas Pate.quatir no se fiou disso, & no quis tornar & ficouse assi. E por isso & por ser a mouC(iiO da India, determipou ho gouernador de se partir, porque a fortaleza era quasi acabada a que pos nome a famosa, a barreyra .era em quadra posto que ho corpo da fortaleza no foiSe quadrado. A grossura do muro era doyto ps todo d~ cantaria: tinha a torre da men,ljem sobre a ribeyta do n1ar junlo do pa((o da ponte, & dagoas viuaa podia ali chegar bna .nao de duzentos toneys sem carga. Na quadra q a fortaleza fazia ao monte se fazio d.uas torres que senhoreau:o a coroa dele, & em cada quadra das torres que goardauo ho 1, do nauro auia bombardeiras com arlelharia, & porque ho sitio da te~ra ho requeria assi, & a mezquita que ali estaua: era a fortaleza tu. lbada em ai tura de IQea lana dar mas, & .mais a_ torre da menajem podia receber socorro por o1ar, & tinha d~ tro em si h peda~o de cantaria, & outro outra. torre, & auia goa pera fazer~ outros muytos. A igreja desta fortaleza era da auocao de nossa senhora danunciada. E detern1indo ho goueroa~or de se partir com conselho desaes capites, fidalgos & caualeyroa que andauio

coele, fez capito da fortaleza Ruy de brito htl fidalgo

LI'YRO 111. CPITOLO LSXVI.

261

de Sanwr, & Hlcayde mr & pronedor da fazenda Ruy daraujo, & caJlito mor do mar Feruo perez. dandrade~ E porq antreles no ouues1e -deferenas de que se se-guisse muyto deaeru.io de Deos & dei rey seu seflor, &nandou que Ferno perea dease a menajem a Ruy de brito, & que com se011 capites Jhe obedecessem em ludo, & fJOr tudo aasi como a sua propria pessoa. E que fazendo Dosso aenbor alga coasa de Ruy de brito q fieasse Fern pcrez por capito da fortaleza, & por capiaa tio mr do mar huao fidalgo chamado Iopo tlazeuedo que ficaoa por sola capito de Ferno perez, que ficaua na Dao de d loio de Jima, & Iopo dazeuedo na carauela de lamea teixeira !" &, fieaulo mais eatei ca.pitles, loe Jopez daluim, q,ue ficaua na nao tle Gaspar de payua, Vasco feroaDdt-z coutioho no nauio de Bastilo de mi raada, Pero de fa1ia filho dG eomendador Aluoro de'fa- ria na galee de Duatte d~ siiua, Ayres pereyra de bel'redo na uao de N.uno vaz de eaatelo braooo, Chrisloule mazcar~ohas na &ao Santiago,. Cbri~touile garoea Da nae de Simo daodrade . E ficaro por esriuies da feyt~ ria hum FraDcisco dazeuedo,. Pero salgado & Joio jorge; por almoxarife tios maotimeatoa hil Jacome fernaadez &seu escri.ullo Freisce ear.doso, almo:zarife de almazem Bras afooso , & seu. eaeriuo Diero camacho , que tam bem ficou, por prouedor dos defiltes & do espiritaJ, & por meyciDho da fortaleza & da cidade, todos criados delJey de Portugal. & de sua my, & da rayoba sua hir~ mal. Fiaro por gouernadores da. terra ( nilo tirdo a superioridade ao capitio da fortaleza) Ni.oachatu doa giJ. tioa, & doa mouros h ii Caciz ,. doa Iaos Duperaguataraja , da pouoalo da banda da fortaleza a Tulo co)asear jao lle nalo, &, a. Ruy daraujo por determinador de
seua agraues, & apagador de suas defer~qas, & que

sempre ioteruiease em eoncert-o antre)ea. Dei~ou dordeoado ao capitlo da fortaleza duz!tos mil rs cadno, k eincota quintais de erauo, de q pagaria Cocbi a vinteaa, & em. Portugal quarta & yinteDa, & ao alcayde

!:~

. DA BISI'ORIA. DA INDIA

mr doze..nloa mil ra & ciocoenta quitais de crauo no primeyro anno, & da bi por diante trinta, & doa trint~ auia de pagar quarta & vintena em Portugal, & dos cincoeota vintena, & a Ferno 'poraz capito mor do mar ~to & cincoenta mil ra dordenat)o, de que se ele agrauou muyto, & nl quisera ficar ne oa outros capites por lhe oi deixar mais ordenado q certa cousa onda dia. E ~o goueroa-dor ioeistio em ficar ate dtzer qt'le os pren deria: & por &(tacificar a FernAo pere2, lhe deixou hil assinado eea de fora em que dizia que nlo mandando ali a htl anuo qui serui1se ho oargo que Jhe ficaoa <\ ele 1e podesae ir pera a lndia, & hiria n~ oo m _ qu ficaua por capiliio mor doulru d.ua q fotAo da ~tl'mada de Diogo mendez, & que pdeaae carregar a aua carna ra ~e drogas. E ten~o ho gOGetD_a~or detetminad ~uf& parttda, que era eam1aho da lnd1a 80\lb oo olanzl~i rey q fora. de .Pao!, & andou dirr ao gotitnHot q lhe daiio que se 'lairia ir dereyto lodi*, fl llte pedi que le leabrae l} lhe tioha prometMC1 de Jw. tellttayr em. aea reyo. A qu1t llo governador rsgpondea que bent lhe lembraua, .k ti aba 1nuyta vontade pera -ho feer: ma que olo podia ser daquele letro, porqoe eM ee deteoer&~em Malaca mais do q11e euydara, & qQe tto JlO" dia perder a mooio pera a lodia p~lo muyto que l tinM .q.ae. fazer., que. de lae ho retti~uyria m seu reyno. E. parecendo a oltanzina que er~o aquilo delongas & . -receando qa~. lao gouerDJ&dor ho leoafte : Jlnflra, & qu Duaca. maia tomftllia. a wa terra, fugi o_ to secretamen t-e q nuaea se souba pera onde fora.

'

LlV&O UI. CAJROJ.O

I-X1~11.
,.

IG!

C A P I
D~ Ctnlltl 01

y-o L. O

LXXVII.
I

m.ercadtwts de MaltJca CQ1U11/&a1fiio. ~ "~que . rer ao- 5filt"rnadoF qw ae no fo~B~J ,. ~ do que ele . ruponc/,ee..
moradores~,
etiBe& priocipaia~

lhe perauadtre q se ao. fi:>ae. deJa, porqua SP Jeceauo que idg. eie ae ajua&Mie Qua&epatil cem el rey qae se cha.aua. de .Malaca., ~ a. toiB&csem 0111 Jile dessem graade. opred eom que ae tolloa rdellilo pertler; 011 lhes seria fomado irse deJa . E deles I aome de- to. doi lile foz esta fala aa sua liagea. N.o ha nenam de 1101 oattoa que Pio eatee &.a de~ ai 8GOl eapaate ( muy to et~ofti~.do & famoso eapilio maia lflle tpJ&Dtea temo 1ilt.o, &. que qulls oullios daea-) . tua aingtNar p~:u. ~eacia, 'tu teado ganhada oo traba~ to imea10 &a com Yitana tio sobre aataral, a mr eouaa.ll Jaa..-o m'Q 4o & mais rica de todea as. riqoeaaa dele,, quarea a de. semparar sem tet ainda de te8a. tomado. a'tuelea11ea:&o que he Be88S&ario pera peem&Racer , perque se a. du por segura e deabaratare~ el rty & Jae iaaJea. fugi-r CDDI tanta gke. morta ~ feria, &; petdida f!e. todo seq astado & aobre tado morto: ainda. aeu tilb& fttM repre. seata. aaa peSIOa , & dia ~ he herdeie de BLL& terra &1. da Yiag~ de- na mone est v.-iao,. & oyto l~goae daqui em s.itio famte &t eom glie a a terra r & grUe ..aYm,.. ao aar, ic muyto liado per pa~ea6euo &: amiaade eo.._ tQdsa oa reys coaraos,: q tudo i&to lhe da muJta. espenoa da. estaado tu n-a tena se: testitoy;r eM seu estado , qato maia .. te v ido ,...porq~ eat4o todoa aeua parentes &. aigoa ' ttlte 8 receyo de tua rre~Jl. lhe neglo sua ajuda, lha dari sem. e& B pera cenfirmaf~Ao dei rey fazer o que digo, pe he maia Dt!Oes. sario alepr se do que qIID4ofatequatr por l-iiafar--a

Fazeado ho geue.raador-. preste ... de Malaea, pera partida, fera ano ver os &t

-!64.

. mA HIITO'RfA DA. IRDIA

morte de qu bo engeilou de parente, com g~le emprestada se -alreu.eo aleultarse ctra ti, que fara el rey -contra _os teus que sabe certo que lhe mataro seus papentes, seus vissalos, & que lhe tem por fora a terra

que foy de s~u pay: & pera .mais faeilmente os desbaratar, ajuntara consigo Patequatir com seu poder, & que logo no tome a fortaleza a fome lha entregara, p rque .por guerra sempre .faleceo maatimt() .em terr& abastada, .quanto ma.is n~s.ta .que nio tP.m se nlo o que vem de fora. E poato .que por teu muyto g..ande esfort(O no .tenhas tudo isto em coata , & a faqas (\ es Port-ugueses .tem fortaleza em que se em parar, armada no mar pera se defender &. buacar mantimlto. Lembrete que os ,mer~adorea fojem como do fogo dos ~lugares m que ha guerra., & que so a fama de a auer neste fara fugitt dele ..todos os mercadores q soylo de vir a .ele fa zer SUaS R1ereadorias, & S ~)as fica ele .b deserto &, terr~ esterile, & coelas .ha .casa de -tisouro de t-odds aa tiquezaa do mudo' . porque:! que .se pode desejar. deJaa' CJU8 se aqui D ache f OIJ.I'O a Rttes f prata& OUlr08 metais aem.co~to, eapeciuia &t droga a medida r Nl falo em Jenho aloes, aguila ,. s&Adolos, ~lmizquerP, seda solta .& tecida, beijoi & outr.os. perfumes, roupa branea, porcelanas & outras cousas muy deleitosas aos humanos, porque aam tantas que enfastio a quem as tem em costume, & por cima de tudo ser propria. & risenta dei rey de Portugal & sem nenh ~obrosso como sam as fortalezas da lodia, l} todas si feylas den1pr~stado em terra alhea, onde os Portugueses estio como pa,..eeiroa; & nesta como moradores, na terra de seu rey , ade ele ao reyoa sem ,,ar~ara, em .q sempre ha discordia. E pois ha tantas .rezes pera te no partires, te. petlimos muyto de nossa par.te, & te requeremos da delrey de Portugal que te nlo vu, porq por seu seruio gastaremos quantas merc~dorias, qu~taa fazendas & quanto dinheiro temos, com tanto q ~e nlo vas de Mala~a. Ao 'l ho goJierlla4or respOnde~ c muytos agardecime.tos dos loouo-

16, res, & conselho que Jhe dauio, & dos offreeimtos que lhe fazilo, k sobre tudo a b9a vtade que entendia que Jbe tioblo, & q ele conhecia quo b ho acselhaulo, porem que foradamte lhe era necesaario ir visitar a lndia, principalmte a ilha & cidade de Goa, que auia no .mais de hu anno que _ganhara ao Hidalc4o, l} era to poderoso como eles ou.uirilo dizer, & que estaua to vezinho dela: & se lhe o~ tioesae dada alga oppressam 7 Do inoerno paaado ll ele nlo esteuera na lndia, lha da ria eom cerco se passasse outro sem ele estar nela : & pera dar fauor a Goa bia visitar a I adia & oo pera dei .. xar 1\'lalaca, que bem sabia que era todo o q eles diziio, & por i1ao fazia dela moyto fundamto: mas que B por iaso auia de deixa-:_ perdet os lugares da Judia que se perderi~ com ele estar muyto tempo ausente deJa, & o qoe ele deteran1naua destar de Malaca seria 10 mais que ho inuerno da lndia, que com o q gaatar~a em sua viajem ate tornar seria hil anoo, em ll se muy bem poderia soster a gente que auia de deixar na fortaleza & na frota que 1icaoa no mar. E que posto l1. oo ie11em neste lepo mercadores a Malaca., da tornada qu&. ele lorr1aase assentaria a terra de ma.ueyra i eles tornaaaem eomo dantes, & que se ele podera "escusar de ir Judia folgara muyto, mas q n p.odia por nenhiia maneyra: & assi lhe deu outras muytas rezes pera. sua ida c grandes es.perao~s da tornada ser em breu e , do 4JUB ele ficaro contentes.
LIVRO III. OAPITOLO LXXVII.

. ..
,,

.
'.

..

.. .
TOltiO 111.

. .

LL

' ." , . "

C A P I 1, O L O. LXXVIII

LJ, QJfM naeugl.ido ha ~ J111'4. Irulia , .'' ~ . deo a sua nao : ~ como foy morte Smo mar,ans com . owros. no110s : ~ do f oeonkc:co a Simo darttlrrade..

E ao ou-tro- dia deepois disto dei-ndo na fortaleza lre.o zentoa bomAs Porlu.gut'ses & piles da terra, &.
muytos

aa frola duzeotos, se partio de 1\llalaea oo Jeaande mais ~ tres aaos & hum jungo, & nele leuaua muyta fazen da dei rey seu seftor q lbe coubera do aeu quialo, & a.. ai alg.a sua que vaJia na IDdia : & hia por eapitlo do juogo Simo martiz, & hio coele dez ou dose Portugueses, &. asai hio mais seaeata laoa oaeados, earpi.. teiros , calafate& & ferreyroa que Jeuaua pera a I adia IJUe ero dei rey, & auio l diosioar outros e~erauoa dei rey a estes o&icioa. E a caua porque ho goueraador no meteo aq.ueJa fazlda do juogo B 08 eaarauos em frol delamar que era a eapilayna ,. fo]f porque fazia tanta agoa que terDeo que se f018e ao fAdo, & por eata caa 1a quisera ir aa trindade- li era hila da~ outraa oaos de aua c01erua, & deixou de o fazer porque Yeodo a g~ te a rezlo porque ele fugia de frol delamar Dlo 1e qua. ria n.iogu embarca-r oela ,. &. todos flrilo H- naa outru. aaoa, & porll ele deaejau& de ir aela A lndia pera a reouar embarcouae nela, & nela DeiD aaa outras nlo leuou. mais gte que a necessaria pera as marear. E continuando por sua iajem. iodo atraues da ilha de Q&matra defronte da costa Dauru, d'ttulhe ha grande toruoada , & por a sua nao ser podre & fazer muyta agoa que Blo podia oauegar se nlo em tApo feyto, pareceo bem. ao aea piloto que surgissem, & aaai se fez. E deapoia de aart;oa foy ho mar to groao q fez caar a nao & foy ter aobre hO.a lagia, em que tocou , &. como. era podre fezae em doua pedaos, & a popa com ho masto grande

CJIM ficon mais 10bre a lagia & asaeatou

oe~

ficou ali

LIVIlO
ftll1l

a htir l agoa : & bo g:ou~nu\d ~~ os que est~ . alo nela 1e sal atinto, i; ant algf fato, porqu aoodtd logo bo bat~ da TrWade que estMia tnais per&o turta eo~ aa ~utfa, & lalliOD o que digo., & 4a proa -ttue aeertoa ftJra d fagia 118 DIG aaluou neda, porque MWJi como se fJ*rlio .se loy logo a f. .da. E foy ~ue mt-.,ra uel er asM partir bfta nH, tle CJ. a fora oe q digo e ta4- uarlo alg8 a ftado eom se perarena a arcat, & estes .forl'o ter a Pacem, porque a reuolta era tarnanha J'M'r a.. codir ao goueraador fJlle niog11 oulbou.por eetes. E h geaernador ea 01 ootrOI foy leuado 1180 Tridade' " ali ie agasalhoo f'ra ir ate a t .. dia: & eoesta mesml toruoada. eom lJ. lfe perdeo a eapitayrta, se apartou Jor-ge :nunez de- lio capito da nao Enxobrega~, do itlg
de qoe hia por goarda por marrdado do gouernador, por recear ho gor.ternador que os Iaos se leulltassem contra 101 Doef08, que come tlisse nlo eeriito maia que ate tr "Se. E veadoM oe laoa apartados da nao, leuantaranse ~ontrelea ataudt crise qwe Jeueulo etoondidos em paoa compridos como ha1tes, & feytas lauae deles .peleiarle eom oa nossos, que se d~fenderilo btm & por muytos que matario ti~ Iaos forJo mortoa todos por derradeyro. E fica ado os Iaos seflores do_ iOgo, se foro ilha de afDatra eidad'e de Tem-io. E t&nNtndo bo g&oetJJader a .Sfla nauegalo .. _pawaou moyto tTabalbo com a geote no golfo -rue ee faz de ~amatra a Ceyliio, porcaue como a gente creceo na nao, & se deteuero mais _dias d01 ~e ~uyflarlo, faltou lhes a agoa, & morrerlo todos .COI& :sede lie lhes *>Mo senhor alo deparara hk aao de O.ltul, q t.y tomada por fora, & acbouse nela muyla :riqu~a, &. AlEM catiuos, & agoa: & logo dali a poucos dias. topou outra nao, t)De se rend~- como lhe 1nidaro qae amainaMe , & nesta tam-bem se acboo a.goa. E ho
4

n r.- !A P J'ftfr.)

f=-~:E\flrr.

.1 il r

dono desta rtao diawe ao gouerDadr que eTa de Chaul ,

& q11e 1lla ltazia eartaz, ou se~oro, p~rq ho ~ trazio as nao dos togares que pllgaut1o pareu, & porq Chaul

aa pagaua

h~

nlo trazia. E porq bo


'LL

goaeroado~

t,mep

t68 ' DA. asTORIA DA INDIA i} ho dono d .nao lhe nlo faJa11e Yerdade 9 Dildou que ficasse na -sua o ao com algtla ou troa, & que a nao f011e

etn sua conserua ate Cochim pera bi saber se era como ele dizia: & na .n.ao rnandou que fosse Si mio daodrade por capito, &. ma-ndotJ que fossem coele quinze doa DOIIos , & ho piloto & marinheiros da oao ficaro nela pera a gouernarem. E cuydando eles que os leuaulo ca-tiuos, por se liurar htla noyte sendo tanto auaote como ho cabo de Comorin1 , gouernou bo piloto mouro a tal rumo, que se apartou muyto da cserua do goueraador, & em amanhecendo foy aferrar porto oa ilha de Clda-Juz ha das principais das ilhas de Maldiua, onde estaullo muytos Mala bares de CaJiout, c cuja ajuda os mour98 da nao prender!o Simo dandrade & os outros nossos,- & os atormentaro com muytas injurias & males que.. lhes fizero, & no ousaro -de os matar por amor do dono da nao que hia em JM>der do goueroador que ho matario, & roubaraolhe quto leuauio na nao, & despois disto os. deixarlo ir pera Cochim, onde chegadoe acharo ja ho gouernador.

C A P I T O L O LXXIX.
I

De como lw gouernodor chegou a CooAim , ~ dtu noutJ8 q~ achou da vinda dos rumes : ~ de oomo deu a ca pilania de Goa a Manuel de la"rda.
Do cabo de Comorim foy o gouernador ter a Cochi~ na entrada de Feuereyro de mil & quinhentos & doae ~ & hi foy recebido com grandes alegrias quando bo Yiro ~iuo, & soubero como deixaua Malaca, porque -muytoa cuydauo que fosse perdido, assi polo que Loureno 1noreno & Antonio real disserlo qu&do. partio pra.IA-, como pori} despois de partido deitaro fama os mouros de Canaoor & de Coehim que se perdera com toda a frota, & que auilo os rumes de vir muy cedo A lndia, porque asai lho e1creuera Mirocem ho capito mr q . .

LIVIlO III. Ci:tiTOLO t,XJ'JX.

269

reede a01 moaroa de Cananor q. isto era verdade , & .aeei de ser ho gouernador perdide , comeariO' de fazer
.fluas Daoa de quNiia pera maodarem a

fora ela anDacla de oldlo, qe ho viso rey dom Fran ciaeo daJmeyda deabaratou e Dio, & eJe ae acolheo corte dei rey de Cambaya qae eatilo reyaaua, i} ailca bo m~ia dei-xo ir pera aua.tetra ,. & criasse porque no trouues~ rumes A Judia~ E. despoia que este rey morreo que foy. ne anno passado 4e' mil & quinhentos & onze, ho filho que lhe sucedeo~ .teu logo licencta a Miroc que se foe, & qaando ae .foy eacreueo a el rey de Calicut, & aDi a todos 01 reya d lodia noaaoa immigoe, que se alo bia ae Do pera~ trazer tanto ru1De1 que deitasaem 08 n08881 fora da lndia, peindolbes que se fi2esaem t~ dos preetea pera 01 ajudar, E os maaroa de <Jochl & de Canauor forlo es que mais anoalbario esta noua. E pa..

Meca carregadas-

.despeoiana,. & tornar&.earrega11ade- rtimea. E coesta .:reuol&a que aadaua Da lntlia., .deu a chegada do gouet'Jaador muyte prazer. E eabdo ele o i} os mouros prO'ao.ticaulo de -aua perdio , . mdea soltar .doze mouroa brrades de Cbaya & do.Balagate & doutras partes fi. uuia oatiue& de Malaea, q se fossem por:oad.e quisessem pera que eoataa.em a tomadade M~tlaea: & eorno eat-aua Da lodia-. E elea ho apregoarlo por oade Ioro, & nas 1:erraa donde eriQ .E aahi!do ho g.ouernador awada dos 1;urcoa ua. iJ.ba de Goa & ho maia que eM feyto despa.ehoo lego per Ja oyto Catures Daotooie real carregadoa de geate, & maDdou neles proui1am a Manuel de Jaeerde pera aer eapito de Goa, & Manuel de aouaa iauatee aJaa:Jde meor, & Diogo ferDatldea de .beja eapitD de. mar, &:e&e(ee()a Manuel delaeerda.ll lhe mandaua aquela geate em 4(Q&nto ne hia, poi'CjUe se ficaua apercebdo pera ir .h~ mais de pr'ssa qtt podease. E ehegadoa eetea Cat,ures a Goa, foy ~lido MaDUel de lace~d& ua. eapiLan~, & Mangel de sbuaa & Diogo felndez noa outros carregos. ~~ do Maauel delacerd .a carta do gouetnador &obre sua ida , rs11ondeolhe logo

17ft

. . DA! fi1St'O~f.&.

.,D~

.'INDI'A . :

que oito .cle~ia ele ir, porquf' ;iJJO tiRIIo tallta gAle qae pudesse tontat' Jogu .a tortlaa a Roqalcilo, & pera e. tu I Goa aem mats tyae .,.tw rraad ahatimento tere lhe. oa JDOuroa .hO& fortalma no roato & .ele tJio a .poder tomar' por tiiO que. alo 61ii! .ate 88 Dao. Porttt!al Dlo ohega~ que a&iiO da tMzer muyta ~eate-, ~ 11. en. tio lliria a Goa aomo eipria ao estaclo dei ray de Pertugal ~ a ua ll011rra, & entre tanto ete e&perna ea Deoa. de a .cidade ai& :core. tae~~hf) perigo, porque ele tioha seysceatOB PortaguelfeS mm que a 4eleader, a fo. ra oa pile& da ~a. E por~ reeado que foy em breue tpo ab goaenatlor, dewiatio elre de ir a Goa & fi . eous.e. em CoehitD, oade aehou t.tm ~ Concertw em .demickol que 18 fiaerlo em. quliate frJy a . 1\hMoa. Pri-eyr. .ate. na justia ena que Aatonio reat k LoureoA(O raorese lasilo.auacdutiiiDIIJta o qae queriAo: & po~ que Jhea fay. dito que m;DSiatiG: rlgrel DAtunt.de Coim-bra p-a!uej~ do qae el .la silo depdara& pera Goa, .A; ---~ :l6 .oao .te ...tlnJ4 .-dOMa de CoellioJ:, qMe . 110 c.ailro fMIO.ttJ~tlftidl por IReflto8 e C.tictlt ,- ~ae ~Rrto t&:SimSO .a..-gel eatiao, & bf ho -.eaderio e pre~, at- foy Yea4iCio .a t.um mowro do .carro q ~o te11011 pera lu. E io ~10111Jte ~ estas eooaaa. & .outraa tra justic(a., mu oatf08 tnuyle grantlea e.ECeiiOI ... tadda, fazld& ga~tos muy ~eaordeaadotJ, eGDJO .em faerem ha 1180 noua. de que- aiG avia Decel8ida4e & deixar~ periler a nao ~inae que et-a aia;da pe pocler aauegar, & com 18 ntegft. eacuaara ho . -ra~~to da aao aoua-: & 881i a c boa. qtJe trataulo em met. cadoriaa .Mfeaa pelo regime ato dei rey , & gastaulo bo dinheiro .qae .ma~aua pera a carra da e&pel'iBTia etb outras CCNIII , Ir, auaeaulo 8tG gouenta4or que ele ho gutaoa: & por'l ele quil apurar a verdade disto & ataJaar q ho aio fizeal mais , tbe quiserilo dali por dilte muyto grlcle mal, & tteapois fez Antonio- real oapitolol dele aODJO ditey a diaate.

f .. .....

LIVJJlO

11~

CAPI'rOLG !.XXX.

C A P I T O L O LXXX.

De

t: 8a Maldial4 fezfa t1a11t1la d rcy 1M 1\JriMgal..datr e lkhim, i' * id rey il


JDVAf'flllllw
81110

goue1nador ~io a o~tJO gJa~dea m~~ les que auia. em Coehi aane1saa poueaffcle., que 1e I~ ailo por tarem oe. gltios meaLarados com oa Cllr-istoa ia t-erra ~ k ~ mwhera Chriatas da terra maqeaba do mudo tj.obio em IJWUJ eaea~ de quron &tW YiDte pa.. rentes genlioa ledo&,. & peccauiiD ooele earnalmlte,. &. eulraa Chriatas peeeauio Das ~aaaa doa gentrioa com mooros~ k asai- au.ia oaeas era que pouaaulo geatioe &. mouroa de fora de Coobl f1U8 t.inhio por oilieio ganar eecrauoe dos aoaaoa 1f lha fugissem. Bt oa-mubaaseQJ. E Jaia este roubo taato auaote i1 muy.t01 erlo roubadDs de paaaaate de d cruzados:. & nestas mesmas casas do& Katioa tiablo mu:ft dos noaaos parle cem gentias. E daodo ho geueraador e5ta de tudo isto a e1 rey de ~him ,. ouue dela qne lhe des1e demaraalo pera a auua poaoa'lo eatar sobr.e ei : & aaida , mau doa. que sopeaa de. morte todo ho gentio, usi homem uomo moJher se dpeja11e logo. da noa. pouoaqifo nl tornaue mais a ela . E feJ(o isto toroaraoae Chrietala bem qua Iro ollaa peuou gealiaa ,. em que eutrarle algtla pani- eae1 & outft)l) hoarradoa . E neste iDueroo mldou o go ueroador fazei' em Coobim trinta eaturea que aam na aios ele remo mais pequenos que bargltis, k iato por que 10obe que entre tanto ij eJe foy a Malaca:,.mandou. e) rey. de Caliout fazer: hla aenta naaiua destes, Bt co.. mo u aaoa cleCoohim aylo do porto hilo a~ elas, & ou aa tomaulo ou. puohio em grBDde afronta , & toma.DI paraoa & paguerea que hio de Caaanor peta Qo. ahim pera & ooeaa fo~taleza co eouaae Deaessaria que os feytorea mandaoilo de hGa1 AI outraa, & aasi que hilo de Goa , . ~ pra peJej_~rl. co,.tea oaturea , .fea ho g~u,r,.

Ta~nbem. ho

1.71 :BA Rf8'1'01li.A DA. INDIA Dador os que digo & pera outras couaaa neceasarias. Tambem neate iauerno por industria do goueroador se tornaro Cochim Christo~ muytos moos filhos de b~ ms hoa.-radoa, k pera aer melher iioadoa aa f ca-.

tholica & terem .~elbor crialo, mldou os iosiaar a ler & a escreuer em escola pubrica que ordeoou pera isao, ~ achou obra de.cem moos pera depreoderp. E oeste inuerao lhe foy dada ht1a car-ta de quatro mar-iaheiros aossos q Jt~e .perderia coele em frol delamar, em que tiiaio que forlo. t81' .a Ace hll ~porto dei. rey de Pao, que Jhe1 fizera . mtt1ta br~a , k os mldara a Choramandel em hil juago de C~atias, que tamb por ser Portugue.aes lhes fizerlo muyto. gualbado, & mldaulo pe<J.i-r seguro ao goueroador pera uas naos ~&jOgos irem a Ma laca como costumauo , & mais Jbo pedio pera INl jun go .q h.i iouernaua que leuaua .J'o&pa algila mercadores de Malaca & asai do rey. que ~fara 4eUa, cuja -parte lhe entregario. O que bo .goueraador Jhea coocedeo, &.

de

maia. fez merce ao capilio, do jango .d~ parte delrey, qae aleria J>.AJu.inze mil ctuzados, -& neste tempo. lhe ohegou b Jnessegeiro de Merlaoa<tlle . q lhe ar.-endara as tanadarias -da terra firme de Goa, que era rey Doaor por morte do hir.nJilo.l}lhe tinha bo. -reyoo por fora: & mandoulhe por .carta muJlGS agar.decinitoa da .hua
que lhe fizera em Goa, sendo bil pobre .auentor.Hro. E asai _ofrecimentos dami.zade & de&ejos de serqir a el rey de. portugal com todo ho reyoo & o sua pessoa, & maa doulhe hiia trepea.q fora dei rey de Naniega toda forradJidouro & os ps feytos de torno,. .obra b feyta & .rica. :E o .gouernador . lhe.respldeo ;paiC) messejeiro, efit-. midose pormuyto seu.,amigo .~.nome dei rey. de Portagal,~& seu,.&.maodo.ulhe. hA pr-esente.: E sempt:e 1\'1-erlao: durou nesta amizade, & pagou ~a .rda de Mergeu .i} seu .hirm4o.. alo fazia. Na entrada deste inueroo q foy .e Mayo~ chegou a Cochi PeN mazoaeeabu capito dh~a oao. da conaerua de d6 Garcia de. aoroaba., ii aquelp anuo_ partira.. por_ capiio m.r 4a ~artpad~ da. car

173 ga. E partido de Lisboa, chegou ao cabo de sane to Agostinho c Ioda sua frota, k por ho nlo poder dobrar

LIVRO 111. CAPITOLO L~XX.

dele. E tornando a sua nauegaC(io q foy em eatremo trabalhosa, ehe8"ou a MOGAbilt ccl toda a frota feuereyro de mil & quinbtoa & doze, & entlo passaulo llOr ali dil Ayres & Cbriatoulo de brilo q bilo pera Portugal: & por ser ja boca diaueroo da lndia & a gte ir muyto. kabalhada foy necessario ter ali ho i nu erRo da I ndta, & deu liela a Pero mazcarenhas que Jh& pedio pera :se ir India oa oao act Ofemea de Jorge de brito ll era Rauio peqao, & por isso d Garcia ho mandou A lndja a noua ao gouernador de ~omo ficaua em Mc>cilbi4. E partido, c~egou .a Cocl1i na fi de Mayo & deu noua ao. goaeriaador como d Garcia ficaua em Moqbiq, & ooeJa folgou ele muyto por d Garcia ser seu sobrinho, & logo tregou a capilaaia de Cochi a Pero 1nazcarenhas lJ. a trazia por elrey de Portugal. E quaai oo cabo do inuerno chegou ao goueroador hum embaixador dh rey claa.illlas de MaWiua ~ ae mdaua otfrecer por vassalo delrey de Portugal, c tanto q lhe r~stituyse aJgitas ilhas que lhe tinha tomadas hu1n mouro principal de Cananor ebamado Mamale ca ajuda dhus birmos <t linha, & elrey de Cananor lbe tinha dado n~me de rey. E ho goDernador aceitou este offrecimento, & promeleo dti li .. orar el rey do MaaJe , & ~sei ho fez despois fazendo e Mamale que rent1ciasse ho &ttuJo que tinha de rey daqlaa iJbaa de Maldiua.

tornou A cost.a de Guin a buscar vi to pera nauegar, & Aly ter aa ilha. de eam Thome , onde fez agoada , & hi lhe adoeceo & morreo muyLa gte: & fdo dali ell muyto trabalhp pareceodolhe q tinha dobrado ho cabo 4e boa Esperana, foy reconhecer a terra & achpuse atras

.
TOJIO 111.

.. .

..

,1,

..

M~l

DA HIITOlll.l IJA INDI.A

C A P I T O L O LXXXI .
.

De como os ntigo1 lofnario a baret~GfJMI gt~t~rdatta .a -crqueyra da bawla do mar,~ de como os taoaes dabarataro 61 imraigos !J- cobrario a barcBpJ c:ora lw t:4fl'l.e~ qu.e tinha.
Partido ho goueraador de M~laca, foy bo delmayo tamanho na gente da 'terra q lodos po~erlo toucu pretas, o qqe Ruy de brito & Feroilo petez eatranharlo myto a Ninachalu, & prometeranlhe de fazere de tal maaeyra a guerra a Palt-quatir que o liaem fera de.Malaca: & a isto veo noua i} Lasamaoe q"e estaua em Muar, se dilia que queria ir a Malaca pelejar c a 0081& frota. E sabido isto foy acordado q Ferno perez foese boac:ar Laeamane & peleiaase coele, ai pera esCorar a gente da terra, como poril no rio de 1\luar por ser lagar estreyto peleiaria melhor ll Do porto de Malaca ll
era largo. E em quito Feroio perea I& foy, Yeo Quat.epatir de ooyte, (\ fazia muy grande ee~uro, & c6 muyta gehte l} trazia deu oa nossa barca~ q estaaa DOcabo da no88a traoqueyra, & tomdoba sem se os DOBSOI poder~ valer leuouha coelea ~ e. ho camelo q liaba . sua fortaleza, ~ meteo bo camelo d&tro, & mdouho &&&estar defronte de hua ~ta (} aaya pera ho mar, pera que dali jugasse ctra que a cometease. E ao outro dia lj isto acteceo, logo pola 111aaba chegou Fernlo perea que se tornou por n achar a ar1noda do J.uaraaae: & sabdo a tomada da barcaa, disse a Roy de brito.q lhe ~recia q logo se deu ia de vtn~ar afila cffnaa , "Jl'l"l ae assi se no fizesse Catepatir cobraria mor e&for~ doil tiaba, & a gte da terra mayor desmayo do ll andaua neles , & perderio de todo o cretli to dos nossos. E estas rezes deu no cselbo q se logo fez sobrisso : & algs Jbas ctrariarlo, dizendo ll nio era b pelejar c a for-

I
I

taleza da trqueyra, pois ho gouernador c a geate q ti~

t76 Dha 1 nlo podera desbaratar : 8t eles oilo erlo maief slos l) duzAtoa & cinco6ta Portuguestas. Ao q Fernlo perea disse lJ: o gouernador n tiuera tlta neeeasidade de corneter a fortaleza como eles l1n-o, & llqullo era a ser poucos, q no88o aenbor os faria muytoe no esforo, porl} pera isso erlo Chrisltloa. E ho parecer de Femio perez ae aprouou, a&ai poloe noaROB como polo Bdara & Catual q esta1alo no contelbo, & se oifrecerilo a ir c3 Ferolo peru c mil & quinhentos pilea da terra: & foy ordeaade ~ foase coeles ao lflgcl do mar Afoaao pe110a com os . upingardeiros & btteira 'l tin-ha Da tranqueyra : & Fernio perez au1a de ir por mar ao lago da terra cll eeue capitlee l\ bateya & em calaluaes, &, serilo
LIVRO III. CAPITOLO LXXXI.

01 BG&Joa dazeato1 : &, hiAo aesi ao lclgo de terra, por' te f~e eouea q ytJ o lm;gos aos q htlo por terra , ~emndea e a Mtelllaria doa bateys. E ndo perto da fOrtaleza, .m'MJdou Feraio perez. a Jorge botelho de peal; ~ em doa eapitl91 ~ 1\iito DOI bateys- li desern~ llarcaue primeyto q todos, & pegaaM ca triiqueyra, & Yi1se a dispOIJillo dela: & ele ho fez aesi. E em aain do ho .D8180 .oamelo, eomea ~ desparar muy rijo, & como dile, eataua na porta da tranqueyra defronte dG mar, ~ eataua aberta, & eslariilo em goArda dele obra de c mouroe. E Jorge botelho & os (j hi coele come Di tinhio em. cta os tiroa do camelo, chegar lo e muyta pres1a porta dde ele eataaa &t entratllo: & eomec;ando de pelejar e6 oa imigos q eatauo em goarda, a ... codio Fernlo perea oo os aeus, & aasi Afonso pessoa ccJ os q trazia por terra , & c sua chegada nA eurarAo 01 imigoa de. mais reeistecia & ..largarlo a porta, & os noa1101 entraro todos: & Fernlo perez mandou Jogo poer fogo, porij se oe aoe10s no earregaaaen1 de muyta & muy rica faada q ali auia, & ~~r~ tito ~ieese Quate7 palir e bo corpo da sua gente do f1se receaua, &. 01 1101101 nio podea. pelejar c ho roubo & se desburatas ae aoruo ele ja Yira accltecer algflaa vezes, & por iaa 4!le ID8BDJO aodaua n1pnddo poer 'he'fogo e(S deiKar. oe
1\-IM

-~

&78

eapitlea c3 a mr parte da gte feyta e eorpo, pera q resistiss a Patequalir ae viee, & fizes~ eatre tanto recolher ho caelo aos bateys , & queredobo os noeaoa fazer acharo bo cepo do eamelo cbeo deaangue rrescu: .& soubesse despois q era do nosso cdf!atabrc il fora ca,tiuo na barcaa c os outros, a l Patequatir maadou q tiraS&e c ho camelo quido os nosl08 foro wistoa, & por .ele nca querer tirar lhe eorlaro oe imigos a cabec;a sobre ho eepo.E estdo ais lo deixaraase wir perto de quatrocloa moure~, & dite deles trea alifaotea e cuteJt,a , em l} hirilo triata ou quarenta frecbeiroa. E usi ~on1o o D08801 01 virio de lu pilo, eomeio de bradar. Alifanles, alifltea: & eniato fugio a mayor JNlrle deles pera 08 bateys, priocipalmle os q eatauo maia pega.dos e a tranqueyra. E jorge botelho li estaua aa diaa~ teira c obra de trita doa do seu balei, ae teue esperdo oe ini.gos, de ~ b seseota ae.adillaro c hii doa alifanlrs q era ho mais pe~no de todos. E lorge botelho como os vio mandou aoa que estaulo eoele que deaem Santiago, & que no curassem do alif~ese Do dohoro~m que ho regia que .hia aaseplafile aa eabea, por4JUe este morto bo alifant.e se desbarataria por si alesmo: & asai ho fizero, & remeterlo com grande grita ao alifaote chamaado Saotiago, & leulo o qu~ bo regia espetado nas laaas. E asai como foy leuado q ho alilaote nlo teue qu ho goue.roasse, atralle88ousr, & ainde se bem olo alraue88aua quando bo edeslabre que hia no baif'l de lorge hotellto despara nele b&a espingarda &. dalbe poJo cora~ : & dando bo alifante hn medonho burro eayo morto. E neste iostilte acodio Ferno pere~ sentindo a fugida dos n.ossos-, & asai por ele sobreulr como JM>la morte do ahfaole se desbarataria 01 immigos de maneyra que fugiro, & por a terra ser Jagadia & de vasa por amQr dos muytos eateyros que h8 nela, olo quis seguir bo encalo, & mandou roubar muylos gudes, em que auia taoto erauo, noz, maa & Ddolo, que de oa DGISOI ho Di poderem leuar todo fo-

DA IISTO&I& D.& IRD

Ll'YilO III.' CAI'ITLt)! ~lXII.

t'i41

rio chaMar bo pouo de Malac que bo aebasse de leuar. E saqueado todo & reeolbido ho eamelo & oqtra artelharia que eataua na tranqueyra, foyJhe Pf'&to lego, & a i aa pouoalo que eataua desr,ejada, &t tudo foy quey mado sem manea Patequatir ou1ar <e acedir. E ielo ley to torno01e Ferolo pere1 aa fortaleza, erKie ft>ro dadas muyta1 rraaa 8 00880 SeAbDr por 8fJUeJ.a titorie, l} foy muy graode pera quanta gente tiflba Patequatir, k pera quAopoucoa os 1108898 et:ilo, de que aeRhum no foy morto, somente ooae a~gtla feridos, k dos ia1migoa muytos &, muytctB mortos: & logo Patequatir se madot1 dati pera hila eaaeada ba Jegoa a~aiso, po11qne he l1o costume desta gente nlo esarem mais on4e bOa '~ez sam l'eneides. E aestoutt:o lugar pera "ntle se foy, se forla-Jeceo de traaqueyru muyto mais que dantes, & com sua ida ficou ho pouode Malaca desabafado, & com muyt& credito nos a8888s k 1e~ nenhum meclo de Pate.quaLir-.

C A P I T O

O LXXXII ...

De amao FernS per tomou. outf'a ws a-comtter Clu . lUpctlr, 4- diJpu.d& que r1ce1Jeo.

Deapoia de&ta vi..leria,

a Veralo petez eoul~nselbo de todoa:8 t>utros oapit!e& i". idalgos, I} Fera~ perez. tarnas86 aebre P~tequatil' em qDnto a. \1toPia pa&aada eetaua fresca. E iate acordo, partio. ele Malaca hfl dia . ante maabal eom 01 eeoa capMiea & geate que leeara da outra vez, a. cbepdo a V pe, fJUe aast ae ehamaua bo Jugaronde e~ taua Quelepatw, desema,arcou com os seus sendo bem Contariade cios imigos, eom q-ue pelejou hum pouco Da primeyra tranqueyra, perqae ero trea ou quatro. E deabaratadoe com morte de muytoa deiarile a tranquPyra, & Ferllio perez & en~rou com es seus , Jt cbPgantMl aaa ptimf'Jra&: casas mAdoulhee dar fogo: & por aaber flQe a lena eJa. alagadia & de mpytos eJleJroa, & Dlo

par~~~& Roy de brito- &

S7 t

DA lliiTGaiA BA. IHDIA

ae poder aadar ae nio por mitiboteiraa que era grande ajuda pera os immigos quo aoflaoio Jeues & deapejad08~ & rJera o1 ~o graade impedimento por aodarem armad~, determ.inou co10 cooaeJbo de aeua capitiea da no p.aaear mais auaate & cont.eatane cea o que tinha feylo. & reco!Berse, 8t, taaaben1 porque os immigoa ero uaQylo mai. que da primeJra, por lhe el rey d.e Malaca naandar aooorro, & de.pois que queymoa algOaa Jicharu que ealaAo em hum eateyro juot-o deata tranqueyra, co. toec;qu de se recolher & e.mbarearee aos batey moyto p eeu ealt10, bem queoa imtnigos lhe ilo 1188 eoatas., .mae sem Caze~m coun aJg.a. E reeolendoae ai a certou de 1e eiJlbarcar tau ta gente em bum parao, em .que l1ia Ruy daraujo por capito, que aio poe nadar ~JP ho grande peeo deJa, & porque- a mar Yazaua. O .que eodo 01 immip &. estendendo o que era, derlo todoe sobro ho parao com muyto grande grita, & comeC(&rio hs de tirar com lanQa& darremeaso & outros com

freehadas, tratandO muyto mal.. 01 nouos que estauo nele, & con1o estaulo empilhados D!o se podilo defender: ao que Feralo perez que estaua embarcado acod.io Jogo bradando a01 noeaoe.',doa outr01 bate~ que eslauo de largo que acodissem. E tornando ..elea pera iSBo , e81 ~gando a elea .auNbeM&a.se todos nelea. ,quem mais podia & com UlUf. grande delerdem , & Ruy. daraja se

Janqou tambetn mas e111 .se Jaaqando ficou preee em .bum tAJiete do parao pola fralda ele malha que leuaaa, & eomo a pr0111a era graiKie & ho tepo JIOIICO mata
lauqadaa primeyro que se potleue deae.,b..-... .ar do tolete , & aobril80 foy graade peleja doa 1108808 .que aooio COilJ. 01 immigoa que .erlo tantoe qae co..briio a terra & :met.-e pola agoa a peleja.- com a. ~ 1oe, & laato 01 apertarlo q.ue ae ouue,rlo de retirar, iado lt.,ernio perez fe:rido, Pero d.e faria & outroa mytoa, &icarg JDQr.toa Ruy dar.aujo, Christou*P~p.abeco, An_toniG dazeuedo oarito obtia oarauela, quep~maym IJUB .mqrreue pebtjo11. ~y valeotemeate ,. ~.a11i. faria.. JaOD18DDo aaa

'

LIVRO III. t:.lPI'lOLO :LX:XXUI.

279

de n1odo que donde os nosaoa tioho a vitoria tornouse aos imigos. De que Patequatir ficou muy to JDaia soberbo de que era, & mandou logQ e1ta noua a eJ rey que fora de Malaca, que IAle mandetl disso m)uytos agarcleciealo., pedindolhe muyto que eootiouaaae a guerra , porque coela esperaua de cobrar .Malaca , & que ele llo ajudaria no que podesae : & logo mandou ao Lasamane que estaua com sua frota no rio tle Muarqua he dez legoas de Malaea que aayse fora & tomasse os jungoa flt18 fossem pera Malaca ou quaeeque~ Glulraa velas, & que fauorecesse el rey Darguim , & bo Dujeataaa & outros: & asai andaua fazendo guerra a aoaaoa amigos & faaorecendo D08808 immigoa. tos

oatr~:

C A P I T O L O LXXXIII.

De tVJnl9 Femo.JMrt foy bwcsr lae ltr~t~mane que esfll"tJ no rio de MtUW paa pelejar coele, ~ do que fes: !t de como d&egarl,a de& Iridia FraRcilco de r~Uio ~
1fartim guedz.

Toro~o Ftll'olla perez a Malaea muyto detc)Dteete

pGio que lhe acoolecera, deuse a upitania da carauela Dutonie dazeuedo a lor~e boteao ror sell bo esbc;o k aeru~o que naquela gtwrra fazia. E dali a algs ~ aabendo Fe&Die per~ e0111o ho Laaan1ana era fora do rio de Mu&l', partiose logo em sua buaca pera p~lejar coele,. porq. bo desej.aaa muyto: & ali dos,ba,ey Je11eu a gal ele Petre de faria & ho nauio de Jorge hotelho ,. q ebegiJdo perto .do rio de ~uar acertou dif' ite de to. doe, k por isso foy togo ~isto da a1m ada do 1 MJilnaae, & Dlo viro oa outros porque a rota estaua det raa de hfta poDI:a. E aendo di'o ao Laa..-nan.t q11e aparec~a ho llauio, q.U llle fuzer crer fJ&e lhe fugia, & meteeae peJa deatro do rio & pos se detraa da poRta que digo p&ra ho to.mar mais asinha. E. Jorge botelbo fJDe bo en-

&eadia uo aaoa

fr~a

88Qdp ~ aaaate aomo a

pa...

. ... .,_
~

....

2SO.

~A

HISTORIA DA. JNDIA

ta (letras de que ho Lasamane eslaua , meteo1e no rio & passou a diilte da frota doa imigoa c determinao de lbes atalhar que .nltl podesaen1 fugir da nossa frota se ho -quiaeaaem fazer . Ho Lasamane pola tlo q tinha dei-sou passar Iorrge botelho, seno quando Fernlo per~ aboca ho .rio 00 sua frota, .dande .os noa~os grandes gritas, & com~do de tif'ar mu:y-tas ~ngardadae. Ho Lasamane conbecdo o q era, posto fi tMlha corta Janobaras & ,mu~los calaluzes, receaua tito .os ooasos que Ailo ousou de pelejar coeles : & pera que bo aio podes-. sem aferrar, mandou log~ :alagar algtla calal~zes & lao. ebara1 q rstauo afa&tados da .terra, pera iUe ficasaem .e1n bastida antrele & os nossos! & como a mar v.aza... un .ficaro lo~o alagados, & ele ficon seguro de Jhe os -nossos poderem ahegar tio asinha. E nisto os tiros ero .n1uytos de ha parte & da outra, assi de frechas como de .setas, & espingardas, .& bbardatlas, de 'JUe .os im~ migos tiraa~ ~m mais abastana que os noesos por ter~m muyoo mais .bombardas, & asai erlo elea tambam muytos em demasia , porq a fora os q estauo na &ota auia tnuytos em terra q_ logo acodiro, & as frotas esta~ alo .tio peito d~Ja que pOd-ilo os im~goa que estaolo ne~ )a chegar aos nossos c as frehas , de ll ho ar aodaua todo cuberto. E c tu.do na. DoPOI r.emal'io auAte & cltegaro a abalrroar .os . calaluzes & lancharas que. estauo alagadas, & dali sallaro .em out.raa que Jto .alo estauo. E aqui foy a bat.alha em eatrerno ~~a, porque como 01 i} an~auo ~ llo Luama~;~e foseem Jaos quesam muy-~o ousados , .chegauanse . tanto aos noseoa q-ue se ferio com as es.padas, & forlo muytos deles mortos &dos nos~s alga fer.idos. E porque nisto ,vazaua aiuyto a mar & no fiearem os nouos bateys etn ae.co, foy necessario mildar Fernio perez que se .afaatasaem, & elea afatado~ poderio a gal & a ~arauela jugar com a rtelbaria, .& fizero mu.yrto grande dno ooe Jnigaa, Jt oa bateys .entre. tanto poser.lo fogo. as Jano..baras &. caJaluzes 'I ti -aqlo tomadee.: & ia'o ~porq .po.-. eatar ..emJecet.o oo.asoa

LIVRO III. CPITOLO LXXXIIr.

28 f.

ai nll .pOdero tirar. pera se aproueitar delas, pnr ar- deo delas pouco, porq em. se os noesos afastAdo, 08' i mi goa que erilo. demasia muytoa ho apagarilo logo. E 8()-! hreuindo a noyte neate tpo, recolbeose Ferolo perez A,. gal & earaueJa. pera curar hi 01. feridos, & dura ri& esta peleja b tres hora.s: & porque ao outro dia ee nlo podeseem aayr UI imigos com a 1nar, fez Fernllo perea lltla bastida dilte deles dos bateya & da gal & da ca raoela que tomaua ho rio de terra a terra. O que enten-. dlo bo Laaarnane., & parecdolhe que se perderia. se esperaase :ao outro dia a peleja dos aosaos, aqlla noyte Yarou toda, sua armada, & fez diante hila tranqueyra ~e tluas fac~ entulhada de terra em lt assentou. sua arte-. lharia, & coela ficou seguro de os nossos ho poder en .. trar. E esta trqueyra & varato de sua armada q ele mandou fazer altla noyte, foy feyta. to caladamente. i}. a.ca bo Fernilo perez. s tio,- & ele ealaua &&pitado de quo pouco.arroydo ee fazia em terra, peto (} cria li ha Lasamane era ido. c toda. sua. gente. & dmxara. a arma~ da vdo li a no podia saluar. E isto fazia ele porq nio ouuiodo os . nossos ho ru.mor dos seus.Jbe oio tirassem c a arlelharia. E em an1anhecdo mandou dar ha aluorada a Ferno perez de sinos., & doutros instormloa que os Iaos costurnlo na terra, & despois de bbardadas: do il os n011oa ficarl muy esptados, & muyto ~ais da obra q eataua feyta. E per Fernlo perez ter llo pouca gte co~o tinha, lhe oito pareceo_. b poiar em terra & Jlelejar c os imigos, & ctetouse c lhe fazer do mar muyto dlao c3 01 esbbardear a mr. parle do dia, &. despeia ae par tio pera. Malaca, de achou Frciaco de melo ho.galego q ento chegara da lndia, (\ a. mldara ho gouernador por capito mr de Marti gue dez, & de .Jorge de brito , & vinho cada h seu oa-uio foroecidos de cl. hoo1~s Portugueses, & dartelharia, poluora & oatras:muoies, & mtimtos, & aprelhoa pera tirr nauios a mte & pera os cce.rtar~: & ltre ft. gte dos nauis: .bio ferreyros ~ carpin~eirQs, .,& mToMo 111. l-JN

_.._

'

281

D& BI8TOR1A DA IJIDI.I\

tlou o puernador prouia pera fazer eeye ala, & mAdou pw pblrio da ribeira de Malaca a Jaa Feral trigo 9 'JUe dea industria pera se tirar amonte bG oauiode Vaaeo feraaodea coutinbo qtte fazia moyta ~, & foy tirado cli muy~ trabalho, ~ tambil llo oauio de lc>rge bolelho, & es'e por aer peqeeoo foy logo corregido & &oraado ao mar : Ir. Fernlo perez fo7 aa illla d aaee eude eslaua e os nauioa groasea ldo &o tempo il aio pelejaua , & isto por guardar millsor ho mar, lj Do 9ieaa CM imigos por elle & toma1aem a Jortaleaa de eu pito :

.:omo todos os eomarei01 Ao eri ,. era aeceauio estar a Jerta, pera,il lambi alo lhe {ezeeaem treiqlo que a gente daquela terra v1a muyto, E armpre qt~aado aa;. eia bo sol &. se ptiDba' liaha Fernio perea muy. rrlde Yigia se aaya algia vela doMle estaua Qualepatir ou da baoda do eatreyto de Sablo: .& a fora isto tialJa muylo gmode trabaiJ.o em ir muytaa va basear os imipe htlas veze~ 01 da anaaU do Lauaae , outras o. de Patequati.r, a il aya por es.ea eateyrea IKMI bateya a queymar.lbe 8088 Jaocharaa C} lhe lrazilo por elee llgs maatimll.os que llae 111aadaaio aeu amig.

JJGril

C A P I T O L

LXXXIIII.

De ,_.,., Fen~6> ~~ fotJ bult:ar rlltJitlimlol JleFII I_... la/Ma, - os trou~ om grtlftde ~ de 11idtl, ~ wa gm,.. ftmae 1j aaia tmtre oa ~

Neste

auia em Malaca muytoa trabalhos, M&i ale cloeoaa co. mo de foMe que hia e graade ereei..lte, por a. llla&timentoa ttlo acodir~ coaro dites~ i} aenhtls mercador -ousaulo di r a MaJaea por amor da ~IJerra : & ebegoa a flOUfJuidade doa mautimtoe a tlte 4 ai comio ee Doatos maitt , q..arroz eoaido em agoa & eal t fJO' regra~ Ir. ~:W mais.(} flua ve1 ao dia, & a iae81Da esterilitWe auia

t~po que estes doue eapit ela~ da lndia

Hir&

ga

lmigos, & por isso cesae&& .& guara aatre hil.l

LI.BO trl A.I'IOLO LSX~flll.

t8&

& outr, & a fome foy caaea de tregoas antrel& aerwa falar aeDi deles. E vedo Fernlo pHez bo destroo if hia 1108 8011801 ca a fome, delermieou ~ ~naetlto de t~ do1 ele ir ao eatreito de C.oeapura, por &le u&q_le tem po 'l era na 6m de 8etfJbr& panaulo jGroe da lao~ ear regadoe de mltiarlol pera pat Ne tinhh atia: & deixantlo a mayor fJl'rte da glte tle III& MM ada dOS ea uil grol808 twra os goardar, se pattio- iuclo no auio dfJ Martl guate. 9 e. ~ el& tamb bia , & leaaali ~m eua OOietVa fero de faria & Jorge bote lho, & asai oelro ttea capit~e em trea lancharas: &. bo timlglo de Malaca, ~ he que arrecada aa ancoraj& ela 82kllt es,rangeiras, & eat& llia por pia que sabia aterra. E ebegado ao estreyte1 aehou no canal de Sabio htl grcte jil.ge da laoa ~ eetaua alll1o, que em vendo a no11a~ frofa se q-uill fa zer A ,,. IM8 n!o pode porq Pe-r de falia: manM ,-~r a-lo rijd ho re111o, ~ IIJJ~e~ if deafetf!s~ eataoe m~ tido a.ntMie k a. terra, & 1tBp1dtc1the ~A& ~begane a ela e1 RM~Jt"M: talhardada q~e lhe tiaua. t1 niatu e'egarit eulr01 capitltts & rodearia&; & os q eetau-llo dtro ae rende* porft os nlo met:easem no ffld, Tomado bo j-' p achou~~eq era de lat>a- q o leuaaie carregadodeman ti~tos ~ dar1t1aa.. E do seflor do ju.Dgo soube Fernlo perez que letJaua attuetes mautime&toa & aquelas armas a Pa~aatir, que escrearera a laoa fi lhe ma&daaa: ~ neate jftge. hia bil seu fitho, & por seu coaselho 1e r~ rio ea do jOge cl determioafiio de fazer@ o ~ deapoia & aer~, &: logo Ferail psrea raando& baldear oe mantim~ tos do JftgO nos nauios da fiO& frota , & a ela mandou tamb- pa11ar a g*te, & h& oapi(Ao dele & eaees barra doa ao 1eu nauio, & lldauilo soltos porq lb~s mdou t~ mar as .armas.: por~ ficar Ao a .cada h seu Cl'is ll tta2io &eeretos, eeperldo tpo perll fc12er o lj detertninaulo , & foy matarl! F-ernlo perez l", leuantarse c6 bo nauio , & cometeranno bO. dia peJa sesta, E eslandoFernlo. pe ~ eneoatado, Jtemeteo ho eufpit~() do jtlgo\a ele & fe 110 pelaa eostae e5r h& crie~ lJ: trazia-18d&lido ~ & al.ljle
Nlf

!8-4. .

deu mais de remeteriO os cpanbeiros aos noa101 , ll lanando mio das espadas & Jaoas lj tinhio na tolda comearo de ferir os inti tos; O q enbr~u. bQ seu capito de maneyra q oo .pode dar a Feralo. perez mais feridas q ba~ porq tamP: algOs doa moasoa ae abra~ro jogo eoele. E foy o priDleyro Marlio guedez, } aotee de bo abra~ar lhe deu c h. marrio da nao c que ho derribou, & aieto acodiro ou troa & tomarllhe ho eris & prenderoo, & alo bo matarlo porq Ferolo perez ho mandou a~~i. O. outroa Iaos vedo l} nlo auia efeyto o ll comearlo, derlo consigo oo mar ees } podero, & saluaraoae a aado por ser perto de terra, & os outros foro mortos& catiuos. E assessegado tudo, Fernlo perez. mandou meter a tormto l1o capilio do jgo, rera (} eoofeuasse el que fuoda1n~to eometera matalo, & se vinho maia -j'got

DA Bt8TOBIA DA JNDIA hiia ferida, porq -neste t~po

so

socorro de Quatepatir. E ele ~oo(eetou a causa po~ ho quisera matar, & q .ainda fieauo 'ree juogoa em Cincapura, & l) n. auiilo de: ir ate lhes nib maadar r.ecado. ~ asai disse como 'Vioha a~i ho filho de Quatepatir & mostroubo. Isto cfeasado, mdou os Ferno ~rez prea de.r a bo recado pera os leuar a Malaca , pra tle logo partio c os wanlimetos, & fez ~ta .q certoa tinha vs ltes juagos q ficauo e Ciaoapura, poia o auio de pa~tir s rec4ldo do capitio do jgo. E chegado a Mala ca foy grildemte {eslejado por trazer to bo4 so.corro t & en1 cbegido logo deapedio pera Ciacapura a .LOpo dazeuedo & a Iorge botelbo, pera q tomus os tres jtlgoa q l ficauo. E eles oa tomario s lhes ficar glte aJga
por() toda fugio primeyro, & coeles ficou Malaca b a baslada de 1nantimtos. E tb cbegou GQmea da euuha de Peg c outro juogo c mantimAtqs; que dei~a ua aastada amizade c el rey de Peg, & concertado

a Malaca: & assi chegoa An tonio de miranda do reyno de Silo, de foy muyto b recebido. E neste tApo fugio da prisam ho filho de Quamtianentot~

q mandasse
&epatir ,

q estaua

em estrema pece&lidade de ml&.ima. .

'

Ll.V'&O- 111. C_.Pl..OLG LiliXV.

~Si

to. poloe que lhe tomarAo, & aesi muy faleci41o darma1 & de gente, q n el rey de Malaca lhe podia socorrer
por estar da mesma maoeyra ..

C A P l. T O L O LXXXV
.

De eomo

pere: tk1bara10U Quatepa.,ir. ~ lhe mou a fortaltstJ : ~ de como Quaupaeir fugio pwa. 8 ilba da laoa.
t

F~rw.o

Sa'beado ea DOIIOI ieto, & pareeeodolhea li era da:_ . lerminario- de o deatruyr de todo & deila)o fora de Malaca: pera e que H ordeneu que fo11e FerD4o perez & leua88e a galee de Pere de faria. & .a carauela de lorge botelhot &, es .outros capities aos bateys &c. ealaluzea; em que hirilo passante de duztoa Portugueaee antre Boa &. dpltea, & por terra ao loJigo dagoa ho catual com mil k seyecentos piies da terra, oa mais deles frechei'les, & da banda do sertAo lao feytor Pero pe11oa, a que ae deu a feytoria despoia~ da morte de Ruy daraujo eom ~bra de setta espiagazdeiros & bstei,os. E confessado todos. os D98101, & recebido ho Sanctis&imo saeramto ~ partio Ferno perez de MaJaea hi dia te maohal, 8t &ao lo que- fo-, p.etlo .dende estaua Patequatir, desembarcou Iorge botelh& pe~ seu :Dlandado com a gente .de sua capitania , pera t jiitameo&e com Pero pessoa ometes~ 1em a forlaJeza, i quaato eJe hia desembarcar eom toda a geale defroDle da porta prineipa! da primeyPa tranfJueyra, donde ja estaua .muyto perto Pero de faria ila aua gal Yarttjando com a artelbari& tio fortemente que quasi. D4o ouaule ele s& Ueseobir os immig.os li h i eatauo. E ajiitaodoae lorge betelho &c, P~ro ~saoa aa1boe ereSantiago c6 graDde g1ita, & achaado aberta a porta de8la pri;meyra tranqueyra ,. entrou. logo lorge boteJho dienLe.-cem "e oyto ltomeas, rempeado por muytaa rechad-as que oa immigoa ~irauo de dentro, & entrAdo
pel lllU~ . baalaa

tpo

'

Jaaadas

~lhe al'remesaa~lo.

E vede

!SG

I)A. RIS.70.RI~

Da IMDIA.

eles a eoacrtiNm de Jorge belelbo que foy eDtrar, & v5do os que lhe: hio aaa eostat, que no faz io se Do despender em eapingardadas,. ir.iio eoMaa&a.rr...eesanse pera d~lro doutra traoqueyra que hia alem desta, cuja porta fecharia 111uy btlm. A este .C.empo era Fernlo perez desembarcado coan toda a gente., & cada h ii coaetia por oadte potlia pera.ee,rarem a seguada lraaqueyJa '} es.tau IIMiyCo forte, & que os iiBIIligo& tlefendio com grande instancia, & a reuolta era moy grlf:le & perigosa: Jorge botelho & Pero p~88oa que andauo dian -teyroe por aquela parte oade estaua porta que era pe-q.uell&L, r8f.belerlo ambo a ela pera ver ae a podil9 le.uar fora cl ceuce. E aadaatlo amhGs a esta ocupa~, Rleterilo oa li.gt) .ila. llqa j80a por de--o das porlaa & ferie P81o pessea em h& p., & eomo. ele era, muyto bo~ .eau-aleyro a me~~coria diato lha aereeeotou a fora 4e. maneyra que. ele & lorge boeehl clerlo com aa por tas fOra ele coaee, & de dltJO apaeceo IMI: muto d4!~ i mi p qqe tinbo f&yt/aJ lia ~Y lort bastifl de I&Daa oo q fornetlo chacaosar, :&t. por 4e181' j.. nbilo inflodaa freeltaa asai da~ e01ao ele zu-auataeas , & oa 11Bip -estaule asai medoalao. porque eataaa ali Patequatir <tU os aa.imau&A. E. -com tudo Pe110 pesaea & forge boteJhO. se melbrarlo~ cl8de ee&ado,, & pasaariG da port.a JMIIA cleatfQ aoeocJo, hi poaoo fl .pelejaulo, & aai todoa ... GUtrGa por to~aa. ae parte~- da tlanqueyra .que os. 1mi~a defldiAG- come homs "ue.&tnble &li sua aluaqlo_ & ela percitda fic.aalo perdidos. E '@do eles a porta eotrafla por Iorge botel.be lt PeJO paseoa , por ade oa nG8808a e~lo 4e .ceuegar, acodem com fJUBtro tUifaotes umadoa ~om eeus. castelos. E .os 1101101 que lhe t.iahlo perdido be medo alo fizerlo- coo~ deles, an tea IMl F-Naciaeo 1118Cadoehriatlo aooo lJr, alftty.C.. na. -tural 11 torres nouu. dar capitania fie lorge bo~ho em eodb l1o ali/aate fliaoteWo que- se cbegaua a.-elee., foy bo primeyro que" remete& a ela & leriolhe bo ayo oom a laoq~) .. apoa-ole ouftoa.~ dpro.,eoele mor.t&, Bt aoltre

te

ai

ho alifaDte forio llta1 a1 espingardada& q a dor daa feridas ho fez ~irat contra oa seus. B eoiate & cli oe D01808 que entrarlo de roltlio a)M!rtari muy ri,. jo com G& immig,. , o1 fi&erlo fugir dealtataladee, &. em virando os ciian teyroe de.ltatatarlo os &rueir91 k fugi rilo todos & maia doas alifantes, porque bo ferido morreo & outro foy tomado dos noaeos, lj Beata peleja mataro ttos .c! os traigos q bo cltiG ficeu eubetlo deJea ,. & asai de feridos q seDA poderio Jeuantar, lt FernA perez alo quil seguir .. 'HJOI,. &~~i per oe "'MC& e1tarem. muylo easadoe; fJlle dvrou a peleja bum peacte; em que bo todos fizerlo muy bem, como por aer a terra aJagadi'tl & de vasa que se nilo aodaua se alo por mi~ 1boteiru. E teD8ldoa os imllripa sem fleeer aeobtl do 101108, ICH8ente aaer. algil fer.idoe ,. aeheuee 'anta ri .. queza de aereaderias que por aquele ,flue forlo Da ba~a talha atJ ai pocleMID le..u &odaa.;. 11aad01:1 ft,e111i pern. cbaiiUll o que icado em M~ac~ pera aeabar.m de. )e.. aar ludo , k &edo1 Yierlo a._i Cbriltle coo1o meurea -" gentia~,. 'file peamade de eo.o 81 ROtii08 pederlo d~ 'haroter 81 imm~ em eoua tio forte como aljla eia ce.eada de eeu81 heas lla_&ea ct.... ai fltllruilo se nlo~ por pOnte muy e1lreytae. E roabado ho lugar, foy quey. .sada toda lcu.ttale: & ca~regad.os ~e de ma) to deept;o t k &IIi 81 &auioa, .. tornou JlernJ. perez pera Malaca ,. eiHie Co.y ~eeebid. eold grckl tKMiidade at fa. .,. rio ciad muykle gra911 a Deei pel01 481Bp1e.ar da ~ue)e imllrip que ~klta epreeiMD JJae1 daua,. qe fiCCJU flali .Ulo dedrotpM)e 8t com tle peuea glte , & sem ~ ahaa mak;&s tle ~u~rra"" k ai lugar em ttse pede.... ae acolher t- (} deaeaperade da MHJo tem ou por rmedio aeelbene a lU& terra aa iJha. da laoa ir. fugtDtlo por ea~ 1e1 atoa- eom aua. molhet " eGgra & algla peucoa de 188I'MIOI,. ae foy a..Oar.ear ende ti aba algls auioa , & tiali 1e partio per& & 1-aoa. Q que abeodo el rey que fo Ja. de Malaca ficou moyto triste & sem e1peraoa de ae rea,iluyr em lUa te~~ "tJ & ~ ~- medo de IJG8.

LIVBO Dfe t!APITOLO LXKXY.

187 ho lerrlo, &

. DA RISTOilti. DA INDIA .. aos bo bi1'e1 buscar ao 1,ago ondestaua, qu he h1la klr..:. taleza em h ilheo ha legon pelo r.io de Muar aeima, Jeuou suas molheres & casa a ilha de Bintlo, onde se eo.meou de fazer. forte, .& dali hia. aaa vezes estar no. pago como froateiro, & dali mandaua ho Lasaraane com, sua armada a fazer saltos qaa.nfio podia.
~88

CAP I TO. L O LXXXVI.


IJt como Ferno pws foy tJo ~r~ylo tk Cinc.ura , ~ tk corno Antmfio dabJt!M que foy desCflbrir Maluco tor** :Malaca. \
teanendo Ruy de brito & Fernllo pereE que se nAo fosse Jaa refazer de gente & tornasse. a fazer guerra a Mala. ca, de-terminaro lJ. Ferno perez bo fosse e~~perar-ao e~ treyto de Cincapura. por onde ao ia ele. passar, pera oo-. )e se partio logo. no nauio de Mart1 guedez~ &, forJo. coele Jorge botelbo no seu neoio, & outrQS boms principaea .em laacharas, tJorque os nauios grssoa ficaulo. ~om Lopo dazeuedo em goarda de.Malaea, como fica-r u~o ~pre qudo FernAo perez hia Cora. E trando ele antre. as ilhas de Bintlo, ouae htl dia. vista da armada. elo Lasamane que andaua espalhada per aatreatu ilhas,. & ele b descuydado da. vin andaulo pescaado, ii aquela arm$da era do Luamane, paasouae a bila laacba... ~a -pera chegar a ele primeyro que ae ajuntasse a 'sua armada: & isto por se a lanchara. remar & ser miais li~ ho nauio. E ajltando as outras ceigo, ho Lasamane~.como ho vlo ir que bo eonbeeeo fu~i~ lago a~ vela & " .remos camtaho do estreyto de Ci~apura, que. ba tio estreyto, que se se . hiia nao afirauessar nele t~

S~bido em Malaca. q ~lltequatit- era ragido pera A jaoa

geira

mara.de terra a terra, & por ali pusam todos os ju.ngos(\ v da. China, Patane, Silo & de todas aq.raa parlee do sul pera Malaca: do <t os nossos ficarilo espantados quando .ali .cbegarlo _, & pare.Cifllhes: q.u.e. fazi4o'-muyto.-

Pm pnssarem ue.l:L : & estes foro

& a caraos primeyroa nau i os nossos quP passaro este eatreyto. E \lendo bo Lasamane a vtade que Fornilo pe~z Jeuaua per a lhe chegar, alargou ha ptiguejaoa carregada darro1 & muni-<te de guerra, parecendolhe que occupad08 os nossos naquele desp~io ho deisario: mas nlo bo fizerilo asS'i , & se nito sobreuiera a noyte seanpre ho aJ.canaro. E posto que ho Lasamane fugisse tanto de peleja-r com Ferno perez, n~ por isso deixaua de ser muy esforado caualeyro, & tilo nomeado antre os mouros, que etn quanto ouoer gte f'm Mal_aea sempre durara sua fama: por-@ conhecia q os nossos tioho auantajem aos seus, & por isso n qul!tia pelejar com Ferno pet'eZ, k quando se queria louuar, dizia que muytas vezes comeara de pelejar com os nossoa & "1 nAo fora desbaratado, o que auia por rnuyto po- Jo q digo, & por isso fugia a Fernlo perez , l} con1o vi o a noyte, & l} Jhe n!o podia chegar deixou de ho seguir . & surgio. E ao outro dia fez volta pera Malaca, ondeaehou Ant()nio dabrea lj chegara de descobrir Maluco, a que no ebegou por eulpa doa tempos lhe terar~ mal, & ele cSimo Afonso no pode mais chegar que s ilhas Damboyno q sam perto das de Maluco, & hi achou al- g crauo em poder de mercnd(Jres que resgatou, & Fr:lciaoo serr.io foy ter perto de t1fa ilha das de Maluco, q11e se chama 'fernat~ , & hi se perdeo a nao, & ~le se saluou com algtla no batel da nao & nele foy ter a 'fernate, onde lhe ho rey desta ilha fez tanta honrra & gasalhado, & lhe deu tanta fazeda, que ele .se deixou ali ficar .& nlo quis n1ais tornar a Malaca. E este Francisco aerrAo foy o que mandou enfurrnao de Maluco ft Fernlo de magaJbaes, q fez despois trey<(o aa casa real de Portugal, querendoJhe tirar ~stas ilhas da sua c- quiata, & da las coroa de CasteJa, met~do em cabea a Carlos quinto emperador & rey dela que estau~o na repartic;o do mar, qtte coubera a Castela. E Antonio dabreu que nlo sabia da perdio de Francisco serrio,
TOXO III. 0()

LIVR& Til~ CAPITOLO J.. ~~,r~\1. cousa t;lo es-trf~yta c ho nauio

213'9

290

DA MIITOBJA DA JNDIA

vedo l} nio vinha dea~pois de bo esperar muylo tpo, se tornou pera a ilha de .Banda, que he ha ilha grande~ cm que ha as aruores que do a ooz oozeeda & a maCi8~ qne diz~ que se parecem com os rweaos peaaegueiros, ao menos oa frol, se no que be brallCa, & as uuores sam mayores, & nesta frol nace a 11oz: & a frol he a rna~ despois que se seca. A gente be cemo saluaj & carece de toda poJicia hu1nana , n tem rey,. se no gouerDse pelos maia antigos: & nesta ilha acbou tamblt alg crauo. E carregdo de noz & de maa, se toraou a Malaca, que c a destruy~ de Patequatir ficou pacifica~ & abastada de mantianentos que 'iero dali por diaale.

C A P I T () L O LXXX\' li.
Do que passou em Goa senD capito MtmU tle lacada, ~ de como foy rlo Mldajorasa de ~e cm

Ben1.1swrim.

:J~m

quanto iaLo passaua em

taua na fortaleza de Benastarim sobre a cidade de Goa

Malaca~ Roal'cio q es-

que tinha ct'rcada por terra, lhe corria muytas vezes euydaodo de afrontar os. nossas,. que por serem muytos os no tinbo em nenhua conta , & sayanlhe sempre ao e~contro & Jeuauoos de vencida, & fiaeranse oea&as escaramu~as nluy boas cousas da parle dos 001808, qoe os anais deles ero muy be caualeyros., principalmte esses homes cool1ecidos ; asMi ooroo ManueJ de aouaa ~ Medafso, loo machado, Diogo ferndez bo adai,, Diogo ferndez de b.eja, Simo velho, A ntoaioc Eerreyra, Pero dafonse~~ de crasto, & Diogo meudez., que fora. c~pillo, que posto-q nia debaixo.da.capitaoia doutrem sernpre saya nos tDooros & f~z muy boas cousas, principal&oente hua yp,z qlle os nossos pel~jaro ~m os lmigos antre os bach:lres, &, fu~indo os q.ue acompaohauilo J)it)~O mendez ficou ele s sobre hn valado 4J & pelejou ali wuy furLem~nte ate q&W lhe acoduo: & poatlo. i} os

LIVRO III. CAPITOI~O J... XXXVII.

!91

immigos ero muytos de que ele se deft ndeo tambcm que nunca lhe podero chegar posto que ho feriro de muytas frechada& E outra vez que ho capitilo sayo aos irumigos, em se recolhentlo disse aos seus que se algils dos immigoe que os seguiAo se desn1attdasse111 que teueseeiR tento quantlo ele dissesse 'olta que voltassem logo, & nisto desmandarse obra de cento de caualo pera pegar c os nossos, que voltaro logo polo sinal qoe lbee tinha dado ho capillo, que en1 voltando escorregoulbe ho caualo & cayo, & por ser bo perigo muy grande l} carregaulo os immigos poseranse os nossos diante do capitlo ~te tornar a caualgar, em i} ouue det~c;a por lhe fugir ho eaualo. E neste espa~o pelejaro os nossoa milagroaamte, porque a peleja foy muy crus &. chea de sangue, assi doa imigos como dos nossos & todo bo cho estaua coberto de frechas: & tornando ho capitlo a caualgar reeolheo os nossos, com que os im~ migoa estaulo tio pegndos q foro coeles qu&si ate ~ eau, & ali fel a arle~haria muyto nojo neles, & coela se afastarfio ficando muytos mortos & indo muytos feridoe: & tambean dos nossos ho foriio n1uytos ' & assi os eaualoa. E muyt~s ou lros feytos em ftrmas se fizero paIos nonos neste cerco, (\ no ponho particularmente porque oll no pode saber por ord, Dl8S foro todos muy . .inados & .te muyta f,lrua, c()m que sempre oa imigos Jeoario bo pe&r. O que v~do Roalc!o vingauasse em mandar cirar muyto amiude com bo camelo da forca, & eayo os pelouros tio bastos na cidade q_ hrt dia estando bo capitilo a ha jenela da fot:taleza cayo h pelouro doa que tiraua ho camelo, & ele vendobo n1andou a b moo gentio que p~ssaua que lho trouuesse, & ho ano~ lbo Jeuaua posto na cabea: & nisto v outro pelouro & dalbe nele sem fazer nenh ooio ao moo, & isto foy a vista de muyta gente. E sendo neste ten1po dito ao capito que tinho os mouros has fustas em Benastaai, mandou ele a Diogo .ferndez q fosse ver se as podia tomar, & visse a disposio da fortaleza pera mandar reoo 2

.29.2

DA IHSTOBIA DA. INDI&

cado disso ao gouernador que lho mandara preAfilar. E Diogo fero~ndez foy leudo consigo os eapile& de sua armada q. hio nos batey.s, armados & apadessadoe, & ben1 esquipados de gente, & forJo pelo Passo seco. E chegdo dite da fortaleza acharo. hiia muyto gride estacada,, & viro q.ue as fustas estauo ~ecolbidaa ao rie Dagacim. E. querendo Diogo farnandez l ir, maadou. retnar mu:yto rijo, que asai era necessario pera. fugirem .s muytas bombardadas q.ue as immiges ti-rau9 da fOrtaleza : & passando os nossos com- gra-nde impelo, vi hu pelouro & deu em. Mdafonso de tgere i} bia en1 p _na popa do seu batel bradando que remassem, &c, ma.. touho c outros dous . O que 'edo Diogo. fernandea & quo lge estauo as fustas, no quis passar auanle & tornouse ficando todos muy.to ~ristes por a anorte de M endafooso i} era hii especial caualeyro . E segundo se soube ele f.oy. muyto ctra sua vlade a este feylo por sonhar toda aquela noyte q se via anlre frade que caotauo respso de finados: & carregado muyto coeate sonho n quisera ir, mas foy por Jbe nlo dizerem q dei_xaua dir por couardo. E dali por diaole nilo se fez ma-is .neste cerco cousa assinada, se na aayrem os nosaos quasi ca<L1 dia a pelejar e gs i11aigos que lhe cor~io. E con1o Roalco. teue acabada a. fortaleza de Beaastarim, mandou passar a ela. bo camelo da forca & asaest.alo em h balua.r.le sobre ho mar, com q.ue os nossos ficaro de todo desapressados do cerco. E Roalcio mdou tirar bo catnelo l cedo porq se receou q. chagasse ho goueEDa.dor de supito & lho tomasse .

:LIVRU III. CAPIT-0~0 LXXXVIII.

2'9::J

C A P I T 0 h O

LXXXVIII~

De como d Garcia dt noronha-, ~ Jorge de melo perefra capites mdres das nao1 da car9a chegar/Jo cz Co:.. chitn, ~ de eomo ho gou~,-nador se part1o pera Goa~

Neste anno di! mil & quinhentos & dOze partio de. Lisboa ff Ma~o Iorge de melo pereira pera a lndin por
eaJ>it mor. dtt cineo naos eom a sua: & ca Jorge de melo bia Gaspar pereira que fora secretario do Viso rey dom Frilcisee daltneida, & hia por proueedor da- faz~da. dei rey de Portugal na India & por secretario do gouer~ nador. E chegado a Mo'tbique eom toda sua armada. partiro ambos pera a lndia com onze naos, &t chegaTio a cochim- em Set~tnbro, & forlo muyto ,bem recebidos- do geuemacior que folg'ou n1uylo eom sua!l'inda', as~i por d Gareia ser seu sobt-inho & por leuar" muyta ente, de q ele tinha-necessidade peraho feyt de BeDaatarim : ~ parece que nosso seflor tinha cuydado dele, porq oomo auia de fazer algila ceusa pera <t. teues e neceasidade de gente logo lha ajuntaaa; que asai foy quando ouue dir tomar Goa l} Jbe ajuntou vint~ tantas naoa. E vendo bo gouernador <I Gaspar pereyra hia por seu. secretario,. & aaber q fizera nai}le of1icio c ho viso rey algaa oouaas que nAo ouuera de fazer, apontoulb6 .ea erros que nisso oometera pera se en1~dar deles & no fazer outros em seu t~po: & ele Jbo prometeo pedidolhe muyto ll ho fauoreeeaae.; E l~go neste tepo pedio Gar-cia de souaa a capitania de Malaca ao gouernador por itercessam de Jorge de mela pereyra : & querendo ho Iii\ dia ho secretario despachar, disselhe o gouernador l}.Malaca era grAde couaa pera Garcia de sousa, & por isao lha oi podia dar. E ho secretario foy logo dizer isto a. Ior'e de melo & a Garcia de sousa , auendoho d ter m segredo. E Garcia de soaaa se come(oo dagrauar do

goueroador,- pediodolhe lioeoa pera seir pera Portugal

294

DA. HISTORIA DA INDI.A

se lhe nl desse Malaca. E sabido polo gouernador como a cous~ h ia, disse a Garcia de souaa <} ao presente no podia enteder em cousas de Malaca, que deixasse _ "tir recado do que l hia, & que eDto proaeria: & coisto amansou Garcia de sousa. E pond01e ho gouernador em ord pera 1e partir pera Goa , ho secretario se co. me~u descusar di r coele, dizedo que E'ra doente, & que no podia dar apos ele n sofrer bo seu trabalho, & que pera lhe aturar era necessario que despachasse em dias apraz.ados, & que no deue reposta s partes sem bo mdar chamar primeyro. Ao que bo gouernador repoodeo que se espantaua muyto de lhe ele re~rer tal cousa, que antes Jho ouuera de reprder se bo ele quisera fazer, pois sabia q ho deapacho das partea era hila das cousas que na Iodia cpria muylo ao seruio de deos & dei rey, por iiso q ~ no aui~ de deixar de desJ)aebar de quer q lhe pedissem de1pacho , oa Jbe desseo1 as J>eti<;Re, .q se Dlo podia dat ppos ele, que ele lhu mandaria, perl q lhe ppsesse a vista , & que de&J*s as assinaria ele: porem que dias aprazadoa que os no auia de dar, porque gaatauo ho tempo de que aa lodia auia -~~yto gr~"de .ueceaidade. E por isto se quiiera ho secretario agrauar do gouernador &, ficar em Coch1 : mas ele ~o _quis por. atalhar a em~rilhadaa que entendia q comeaua de fazer aotrele & eJ r.ey 4e.Cachi, & Lb por serem iauigos eJe & Lour4(o moreno & podersebia rt'..crecer disso muyto grande deserui<;o ,SJel rey & perda ,de sua faz~da . E vdo J1o 11ecretario CQDM) ho pernador .Q l}ria leuar a Goa, se agrauou muyto .mail, & comeo~ Jogo de afirmar q Goa ai era pera te BGSter sem el rey t\e Portugal estar nela, & q nio au-ia sua alteza Qauer ,por be que se mata;Jse a 1ke Porluguesa sobre ho ~astelo de Beuastari qt.te eataua muyto forte & nlo se auia d~ po~ tomar Mm i~so . E tudo iato dieaimu.laua hq gquetnad.or, pos.ta que ho eabia, pGrq nio pareOeiJSe q (aflia. caso djS~Jo. E, tea4o ele preetn sa part~ .~~ ~t.; Rfltli~.P.. ~Pl. PN~~~r~ M JPil ~. q!t~i.e~~-oa. &~ doae, ..

LIYRO 111. CAPITOLO LXXXIX.

296

& ele Lia aa nao santo Antonio de seyscentos toncys 'JUe viera aqle artno, & asai Jeuou ootras naos da carga pera lhe leoar- ~te l} Jeuaua muyta, asgj Portuguesa como Mala bar, & Ma eoele d Garcia de noronha seu sobrinho q era a segilda pessoa despois dele, & hia Pero mazcarenhas , que nfto quis ficar em Cochi dizendo ao gouernador que nBo fiearia indo ele a h ff'yto to hrrado como aquele auia de ser. O q ho gouernador lhe teue muyto en1 tmerce, & pron1eteol&e de lhe dar outra capi&aaia melhor li a deCocbi pois a deixana tnltl!po.

I
..

~
I

j
,,
I I
' '

C A P I 'F O L

o LXXXIX.

Do f M gouerntJdor fez tm Ct~nanor, ~ das nouas f soube dtJ dtterminao do Soltlo , ~ da do Hidalc/Joacerca tk soeort"er a forta_kza tk Benastarim. .

Pltregarho eapitauia dade CcM foy teraaJorge nor meartide gouernador Cana pera a nossa fortaleza de

lo pereyra que a trazia de Portugal, & pera fazer l1 desistisse Mamole tio titulo ll tinha de- certas ilbas de Maldiua por quito ho rey delas ee fizera Yassalo dei ry de Portu~al ooeesa ediilo, & em Cananor deu carta de 'assalaj a seu lhaixadcr. E metido lorge de melo de posse da capitania de Cananor, negociou ho gouerna- dor e6 el Pey que fizesse com Mamale, que des.istisse do Litalo ll tinha de rey, & que tirasse das ilhas a gente de g11erra que IA tinha, & Rflo bo querdo fa-zer aco:.. diria a ieso eomo era obrigado. E Tendo Mamale eorno el rey daa. itbas de Maldiua era vanalo de) rey de Portogai, & o geuernador entendia li aquilo, desisti-o do titulo que tinha , & mdt>tt pedir seguro ao gouernador pera lhe ir falar, & f~aoulhe bita pera dambar goarneeida douro & pedrftria , & }}fis dian1es & esmeraldas,. que despois ho gouernador n1ildou a el rey de Portug:tl. E a fora Mamale desisti~ do titulo qne tinha perille ho

gDae.rnador , prometeolheJ de logo mdar vir a gente

ll

2 ui

HJ.STOlliA ;nA lHDJA

tinha aas -ilhas: & coisto ae partio ho emba.ixa4or das ilhas de Maldua. E porque bo gouernador sabia que he feylor de Cananor & outros officiaes .da fazenda t.i.nbo todos tratos com os mouros., & au.ia ant.reles grandes onzenas do q se seguia 1uuy to petigo A fortaleza, porque os n1ouros, que ero os que tomauio bo dioheirG a zena .no querio pagar, & sobrisso a.uia brjga, & I~ uanlauaose., & auia sempre grdes . aluorooa, & erlo oa nossos d~sacatados: do q ho gouero~dor .reprendeo muyto ao ,feytor & aos .outros oiQciaea peraute Jorge de melo, & deulhes por regimento q sopena de perdimento da fazenda &, d01 oficios q neabtl hom a.o .,lrouut'sse seu dinheiro em cpanbia dos mouros, n tiueasen1 coeJes . contas, Q~ lhes desseao diqheiro ao ganho: somente. mandassem sua fazenda em suas naos .apartada sobre si, & c sua marca. A qui comeou ho secretar~o de quer.er semear odio tre ho gouernador & Jorge de melo, a qu

disse que .nlo deuia de cosentir fi .bo gouernador reJ)tedesse em su presenQa bo f.eytor ne.~outrosofficiaes da fortaleza, que aquilo era seu pois 13ra .capito, & .q tinha n~uyta re~ d~ se .agrauar do goueraador, pois sendo :ele ha pessoa principal .& tto pera se fiar em seu par~cer & conselho, que oo de'-'ia. de falar cousa nenhtia .com os capites se01 ho primey.ro pralicar coela, & que a1si ho ouuera de fazer sobre .ho negocio das illlas de Maldiua. E t.to .ho persuadio a crer iJlo .que Jorge de meJo se agrauou do goueroad)r., & eateue .abaJado p~ra vender a capilania a }?rncisco pereyra pestana' & deixou h~ de fazer JX?f Jb~ bo gouernador no dar J1c~na pera Jsso, & asst bo d1ase ao JOeamo Francisco pereyra que lha pedia.. E .daqui ficou lorge 4e melo bilzcolejado c o gouernador , de m~neyra q no qui i.r .coele a Benastarim: pore ele 4100 era obrigado a isso po.r amor d~ aua capil-aoi~. E ass~tadaa as cousas de Oaoaoor, ho gouer.nador se par-tio pera Batical,. onde soube que estaua metida ba nao de Mafamede maari., q sp_,hia de Caliu~ pera ~o "ayro .C?omo ja di,.~; & io-

19.!: t10 c3 tre naos atrauea de acolor, lhe deu bG tApural e que se lhe perdeo hila das naos, & arribando As ilha~ tle Maldioa se Jbe perdeo outra, & _.outra arribou a B~ ticaJ, 'l foy e1ta l} o goueraador bia buscar. E semp~!' Mafamede m&Ciari eecapou & ae~ foy ao CayrfJ, leuaodo Sualo-. raogel catiuo , que c6prou em CaJicu t .com.o j a tliue. E chegado ho gouernador A barra de BaticaJ, maadou dizer. a Damechati goueroador do lugar que lhe maadaue entregar .a oao pois era de Calicut, que tinha guerra c eJ rey de Portugal : & Damecbati a mdou IQgo.itregar.c a carga que tinha, que era de muyta M peciar.ia k canela , & dali a mandou ho goueraa4or a Cochi pera ee Jeuar a earga a Portugal. E eata.-do eJ aqui, lhe foy falar hO jude.u morador ao Cayro. de Da~ .eapaobol que falaua l)ortuguee, ll lhe. traz i cartas ele ciaco PorLugueaes q est.auo oatiuos em A d, & for.fp do Bargaoli de Duarte. de Jemoa q 1e perdoo como di~ ee.ao segdo liuro: & .eateelbescreuio iJ. auia faiJ,la DJ. ~Jaa partes q ho soldo Cazi,a fidameto de tomar as po~ las .do estreyto de M~a, & fazer h i .ha {ortaJe~, & de tomar a cidade Dadem. E por. ia lo ser a cousa mais d\ Dosa l}. podia sobrauir. pera a. equista da lnd~a, apeftou ho goueroador q lhe dissesse a verdade d~tq,Ias nq E ele disse que . auia. dous aonos que parlira d.o Cayro, & q entio se aoaua JA. o qQe os nossos eacriuio, & que ,ouuira dizer que ho. aoldiio mandara per hii ~D) baillador pedir a eJ rey Dad c mil serafina, & q lhos Dilo quisera d r, pelo q bo Soldio lbe mandara dez mil irechas c outros ttos arcoe, & hila arredoma de baleamo, mandaodolhe dizer que c aqueles arcos & (r~ chu ho .auia de matar~ & embalsa.mlo c aquel~ balsa mo: & c tudo el rey no q~isera dar ho dinheiro. E este judeu ceoaelhou ao goueroa(\or que deuia. aqu~.le anno dir tomar A d, & que em Hoaor .estaulo dous Ju deua que b. deles que auia pouco. que viera do ayr~, lhe daria nouas mais. frescas: & por iuo ho go.uernad9r oy .. bar..-a: Qono1,, oade: lhe .ho. jud~~ fQY. falar .Jepa~4o
Lt'YaO 'ID. GArroLO !4X:DIX.
TOJIO llle
~P

'

--

198 .. Di 'IIJI'I'lll D.& IR DIA. . eonsigo outro natoFal da etdatte de Bdja. R tlhlaJraiiM que aquele nieamo anno parlinlo do Cayro ~ & qae era eerto fazer ho Saldlo armacl CfUez, de que eataua ferta grlde parte, & 'er sua determinalo ganhar eoala portas do estreyto lt fa1er hi hh furtalea, pera qu lhe bo gouarntdor nlo podesae entrar ho slreyt~ port~ue tinba Elisso n1uyto graade atec.to: & por essa caua queria tdanar ~d, a eujo rey midara ieas baixadoreaf eomd ho outro judeu Jhp, diss~ra, ~ que ele falara oe he flerracleiro embaixador no ~tio ondestaaa el re_7 Dad!. E por 11er nu amigo, lhe tlilaera ll aqaele aaoQ JKdia ir seguro lndia poti\ hlo ~uiio flir a-qeie_ ... ho rumes, se nlo pera o outro~ em que ~e Sol do oll auia de mantlat pt!ra toiB.W a ttorta do eat~yto & AdA, fM>lo medo ~ ti nh ele a ho gouerttador tomar: & que bo ino seguinte nlo ternaawe a ~d , . ~ se fosse aiPria roub~do, & ll ele tinha itlo .por t-Io certo q. ae auia de tornar a Ormuz. E ele & ho outro acooselharile ae g~oernador ; q ae todo oa10 tomasse aq1tele anuo A da & aa portas do estreyto, lt pe4iraRlbe 1eguro pera ira a Ormui, porl} nao ousaulo de tornar a Ad,. E ho g~ uernador lbo deu: & ali J.fJe foy tambem falar el rey Merlao, & lhe El~sse fi 1e apressasse moyto a tomar a fortaleza de Benartari; porl} sabia e-erto q ho HiflaJde fatia prates iate mil h&tn@a pera midAr em seomcoP. 10, k por isso e lto goueraador ti eu pre11a em 'J*IL\
C A P I T O L O X O.

-De

o -,ouemlltlar Dh~ a GM, ~ fk-~:omo.arcou.,_. mar a jiwta'lesa -de Benal'tari'IA ~ llle deu ~
Conto

Chegado ho god'ernado!' a Goa., fJbe &e en~oa do witio do castelo de Benut-arim., & das estatHas q oa ln1igoa trnbilo feytaa, assi no rio Dagaein1 eomo 110 da Benastari pera os nlo entrarem por mar, & aaai de~ t110 RoalciO 'tioba seys lbil omla, em ~ ieallauio -

hreJa co quaatp pocJer titt.b4., QU~ aio som"~e se ele~ fideriio dele, 8181 aind lhe f-ri~ .. ~YJQ d4oo. E pr", lic,dQ iefa, & &Ja~jpadp peJQa do eooJ~eJho , ~OflotJ qe~
uo FriQieoq per~yra peataM, q11e di'llitt qu .bQ go~t3r, aador deuia de .earrept tJAOI 14 ,g-.&. Dlttndala~ pera Portugal, por<} a piQlen&a era o. 4 qp~Jia el r~y q~ Portugal &. aio eerpar REJdea {Drtal~~. E ho gouerna~ dor Jhe dis .que lie po pregJJo taqa se a ercari\, Jitl alo como a 'omarial:. lt .IIQbr~so Je dit~a-- aJgfts pala~
uras uperaJI,: a qutt FranAi'llo pereyr r~JJpoad~f:l qp

naq~t'le. MS~eJo ~u~ tio~q f~J1 to, pofiJA tiall- aaliitlo l 91li4~1~ faai preat,, ,i41~ &e mil hPJRia pera JI&D~ar e"' 11!9 aoeor1e .Jue ff.r.i4ct muy graade diftieulda~ per' 'e tomr ht:t o~Utle, ~ ~~ ele~ tQQI,.em ilnLtt tle cb~gar. I9Ct>rrQ titJflUit Goa II'CUR de ioda' & ai~da ll aq Qi4~tP.4e viesa~ ~~

Q ,_lft\l~q 6JRl Goa, em fl"e prol*J qqiP 1~4'~1!1ftJll\ ~'~ Go@ per~ ~ ~tMQ ciel rey ~ IQtJ'ft~ M Jadiq, qqatJJI.o PfFj\\lJO.. Mt l)le aeguiria de (te pertttr, de li EJ'l;lq" .QlDY 94r~q ~ qf
(I
tll

.ta. tle.

fitlalpl qo

lP' V IJft ''~ XA 4tt ~Jttt e1'Jo. Ou\le cQDBttJIJp 410m e'"" '~pit4~
tl~AAio

@,.

fi.. OPD)

illligQJ

l*.,.m

lao

e"'"

ro sua voa qp ha eatle]Q ae deuiA Jpge tle JAIPitr, ~h

Utas nio disaUte, porque ele.dl4o era Fr~iscq pereyr4 coatinho a quelft se Pio m Fr4flisco Jl&! re;yra. E ca tudo auealAUS~ que a for~aleza se ~omae1e, Ir. q ae cibal~,.. ptr mar & por terra, & primeyro 14 eeraa.~ _por mar, porJ} se a talhasse bo ~orro l}lhe pof

di ,

dia ?lir, ~ pa mantiw~we q Jhe tra&io da terra fir~ me, ~ cu-y~a11em 01.! wuouros q per mar somete oe auiQ de .,.ba,er ~ &; ali poi&Mem a fora de sua defsam ~ arteU...ria ~ & bo abale ae Jhe podia dar por mar & pQr terra, ptrll apia gle pera tudo, que erQ quatro ~ii PoriMgUJ!181 com 01 quf:' estauo em Goa ? & asai Ma:labuetl & aoaris, & doa DOtJIO& eriP qualrpcAto da prdeaaa, de 4 erilo capiliea hii IQo lid~igo & b Ruy pn,aJoea de 4aminba: &. foy esta a melhor & a mail

_..., .l}

IJ8

dca -.juDIDil Da I~dia

!l~e aque~

PP 2

pi.-.

4uid

OO"

DA. RIS'I'RIA~ DA:- itmYA.r

este Oelbo, bo gouernador eomeqou logo de aeperceber pera a execuAo , &, mldou fazer arribadas muyto fortes ate meoa mastos, aaai ao daaio de Duarte de mele como A carauela de lolo-gecbeir.r-dinheiro, porq~ determinaoa daoolrroar coeles a fortaleza doa immigoa. E por os muros aer maia altos do que eles erlo, & Jbe eles nlo matarA decima a geate, mdou os toldar todo& de taboado trincado, & porq olo oobraaaem c6 a altura das arr6badas , mldoulbe arri~ar pipas vazia& damboiJ os bord~ : & mandou a da Garcia de noronha ll fosse e certos oapitlea que birilo nos seua bateya, & aasi eoEtstes dous nauios & entrasse polo paaao seco : & os eapitie& c sua geate cortariio tto da estacada q oa mouros tiablo feyta daquela parte, que os naoios po. dessem entrar & hirilo abalrroar e a fortale2a. E e DI partindo d Garcia, p&rtio le ea a armada pera entrar per Goa a--velha, & dali.~r--let eo rio de Benastatim a ~utra. estacada que e~tada da b~ Dagael. E indo da Garc1a c 01 tlous nau1oa .& bateys J& perto: de Beoaeta-' tim , deu ho nauio dff Duarte de melo em hDa Jagia ; em q a brio & foyae ao fundo. E -sab~do Isto ho gouerbador , mAdou a d Garcia q ae 1oraasae, & ~ fosse ter eoeJe por Goa a velha , tmde bo echou em muyto graa. de trabalho de fazer chegar os nauioa A ealacada pera a cortarl porque nAo pofl1lo ali nadr os naoios ae Dlo clJ inara: 8t ho gouernador an~daua a htia foata {azdo o Jeuar As toas aos bateys em que andauloostsapitles.doa mesl'llos nataioa c sua gente, &, todos tiohle muyt trabalho & AdauAo grande perigo, pelaa reuytas &.mu)l eontinuas b~ardadas que .oa mouros &iea~, que Yen... do eles a perfia que ho gouernadM tinha de chegar JiOI aqla parte, pareceo a Roalelo que fX>t ela t.. qaerill cometer, & por isso midQu ali passar toda sua priaeipal artelharia , que fazia muyto nojo aos ltoaaoa, ;de q algtlll for Ao mortos, & a n1ayor parte dos bauios arrombados 9 .,speciahnlJte d<J eamelo l} fora noaeo. E erlo os liro tio baslos; q aQdando ho goweraad.or )tiiavea-..biiCJW.

L"RG ID1 e'ri'Or.G

tdr pequeno de MaJabarea diante de todoi

30 I.

bateys ,;

moatraodolhea por onde auilo dir &. animando os , l' hii pelouro dhfl tiro pequeao &. peaooo ho Malabar lJ.. hia ouernando ho catur & Jeuoobo JMMI84f01 , &. ujou ho gouernador e<J ho sangue de. maoeyra q todoa cuydarlo que era morto,. & parece que aai bo cuydario Ql mou-, roa tio perto eataulo , & Jeuantarlo hila graade grita.: O que entenddo llo gouet'aador, .fez dar outraaoaaeus, & Jeuantouae em p J'era q bo vinem oa lmigoa: & tra~: haJhou tto naquele dia e os nossos, q ao outro amanhecero pegados de baisamar com a eatacada ho aauio de Pero dafon~a de cruto , & a caraueJa de lolo: gomez cheira dinbeiro., & eataalo arriadoa a ela 00111: muy grosao aparelho&. E foy eouaa despaoto aa b6bar~ tladaa lJ lhe tirauio d fC?rtaleza, & elea tamb a ela, & comearo Jogo darrancar daa eatacae , quldo veo a preamar tinbio feyto lugar por onde caberta hil batel, & asai forlo c8 algilas mars arrancdo tAtu q ja pod'ia caber a nao aam Pedro que ~eria de trezto1 toDeys, 1). esta era a c que ho gouernador qria abalrroar a forta-w Jeza, & pera iaao a Jeuaua marauilhoaamte fortalecide arrombadaa de ta ovado. muy groao & balaa de Cayro & pipas por fora das amuradas, que parecia maia matroo que nao, & a meyo maato leuaua guindado htl ba.. tel toldado de toldo. de coyr08 crus pera em parar 01 ll hiao dtro das pan~Jae .de poluora & outros arteficioa de fogo ~ os imigos poderilo deitar. E ao entrar de1ta uao, de q era eapitl9 Ayres da silua , foy eou1a medonb er as bclbardadaa ll ae tira rio, a88i da parte doa mou~ roa como da no11a, .& mais quaDdo eles virio ll ela queria abalrroar e ho baluarte em l} esl.aua ho eame)o, ii pera fazer maia nojo aoa. no11oa tiraua ao lume dagoa, o l) era grande impedimto pera a oao poder abalrroar oo ho baluarte : & porq a nlo mete11e no fildo , a mi~ dou .ho goueroador deiar dele~ ti!do eleja cortado h brao dbila y~nha dcora q leuaua por proa dba bbar-.

dada

4 lhe .aJj' aoe~llou E

'~do; ho

goueraador l1a impor

dimento 1t lhe fala ho loielo pera o4 poe a lida ttueria, promeC.eo hl paocle pref~D ao edeatabre ae lho quebraae, Ir. ID&IIdoulbe pera i810 embarcar hlla ee. pera em hda bateaqa ~ride cercada darrbadaa de eay., o por dentro & por fora, para que oa Lira. doi imig~ embaa aas urombaclu. E aparelhada ta bareac;a, foy poeta de aoyie defake da b6bardira do aaelo, que eomo digo &aaua ao lume dago. com a montante, & detr da barcaa taua bil parao ~& piq, pera que ' por caao foal8 rrbada recolh ho aoadestabre &r. outroa que ..tauiD oela. E quieto wee ao outro dia que oa lmig08 virlo a barcaqa ialiacla co bo camelo & da aaa-eYTa lJ. eataua aparelhada, com.,qo de lhe tirar e aua ar telharia , Ir, ~ 1108808 acodl loge co a ... , &. asai a baroaa, k eomeaal8 ho maia epaotoao jogo de bom~ ltardadaa qtJe se podia ver, de que aaya tto fumo que quasi ae nlo enxergaue hils .aoa oatro1, & durou &odo al),le dia sera nunoa bo coodestabre poWr acertar ho ca~ ljlelo , por~ como 08 tiroa da fortaleza ero to baatoa aio ho deixaulo ap6tar a sua e1pera pera a.eutar: i; por isso lbe errou todo aquele dia, mas ftS tentp doo ao batua~te i), ho abrio todo , & se ho dia maia durara llo potttra por terra , k .os i mm igoa tornarito a faaer de 11ouo oa ooyte seguinte k fieou aouyto maia forte que -Jantei. E tto ll qo outro dia foJ manha&, asei i eles co-; mo 01 n01101 tornaria ao jogo paado, l} durou muyto espero ate a tarde. R tido ho coode.tabre acabdda da., ptar a sua eapera ; deafeoha ao camelo & metelbe ho peloaro dentro lt f~tlo em peda01, ma tido Jw bom bar deiro des imigos, tfU8 era hO. galego arroerado l} fu.. lira da cidade, Ir. assi doua 011 ta:es hoala- que ho a--. lrilo na~tle mester: & a isto derio 01 nouos biia .gra., 4ie grita de prazer. E quebrado bo ailmelo, IDiduo l1o goaemador chegar aem medo a oao aam Pedro, que ae eegou tan&o que quaai punha a pDDta doratoupez no baluart. E despoia de .estar_ aqui aurla, deixou bo go.. aeraadet laeoiii8Ddldo.aAJ688 dailua q.. aoe~ la; c6

SOl

'11& . .I'IOatA DA

& eutr011 8aU08 que ficaalo t tiel18 G08tinua-. eale bateria forU.Ie13t &.foJGoa pera lba ir da~ por terra, B tlei.xando tudo a DIKJio reGMo 18 torJWil por mer. . C A P I T O L O XCL .

ltarct1~.,

uae

III Cft....,. X.,

lei:

IJc

J& ,-errHidor _.,... Goa afa..er prUitJI per .r cbakr a fertole.a ~,. Mt.rtJ, f do 91" lh GCGIIkolo .om ~ f jero fiOf'rer a. cidade. l
H

elo neeta ()e&palo, hiia ~sesta feyra poJa maobal ~yo Roaleo dar Yista A eidade., 1por oatrar ao ;gouert~~adoe ttue 8o nio temia, & que aiada era ael.or do clpo, k traaia eltra de duzentos & ciacoeata de caualo &. muytos de p: & apareeeo a duu aruorea, & bQ facbeiro ~ .ate.. no oyt eiro de no88a eeftora do mote con1o oe tio 'tlerribou .ho facho. E ho fJHJO de l'tr;ia cidade co~ de rP.picar, ao que Joge ~sabio Manuel de Iacerda e a ~te que tinha na cidade, ~ comodia1e serio lt'J~ aloa Portugueses a {ore 01 caaari11s. E a p01 ele eahio Pero mazcareilbas com quatrocentos da ordena~. B UI saio do Garoia com muyta gente&. outros capiUea, sem eaperar {)Or mlilaclo do ;gou~rnador que an4aua por 8Dtre a vila veJo a pee, ven4o 'fU8 aoa de ~~te era a doi motaN)s., & qua1do M& 'io :ir os no~ eem e~~pera-.em &eu .penleer~ mandou de presaa por ha eauaJo em :l) caualp & ae foy a pos eles pera os -meter. em ordl, apoato que disso Dlo .auia oeeeaaidade:, ,per.que fero muoarenhM lt dom Gar.cia 011 metHIG aela, & Je-. 41auilo ordenadaa r.uaa batalhas, & que .atteria mais de iloua mil Portugueaea a fora Malabarel & Canarins: -" Manuel de .)acerda .hia eom os da ~idade dtane de to. 4oe. E q..ndo RoGBiclo ~ir ir oa nossos naquele ordeDRD'(8 & Woa.., oomeou de se retir.ar pera .a ortaleza-t .. .faautle .r01lo 801 de Ma11uel .d .Iacerda que .pegallie

Chegade ho souernador Goa., comeou dele fa&er. ,-eetea pera ir ~bater oa immigoa plr terra. E anda~

e.l lni'I'ORIA D~ IICDIA eom os seaa, & apertarlo tanto ooel~ que fiserlo apa.tar hum grande magote .dlee pera -ha tala dhiia ala-

so~

oa que-estaua oool~a ho paaaoaeco: & em ae estes.a. partando, foy ~breies Ralu branco nayque canarim muy valente homem ,. .& com. leu& piles comec;oo de pelejar eoeles , & ~colherLJelhe sobre a vala , & os seus se metio sem neobum reoeyo pola.agoa pera lhes chegar: o que -veodo Simo dandrade & dom loo d~a & loo nauarro# &- outr-os. de caualo que erio ate .dez, forio acodir aos Caoarins, & fizerno lambem todos," que fizeriio ealtar muytos -dos mouros n~ alagoa, onde se arogarG muytoa &-outroa forio mortos aas lanadas & fr~ohadu. E JanC(&dos dali os mouros, foro os nossos meslUI'arae eom os outros que andaulo sobre ho. oyteiro de Heoaatarim aa calcada com os mouros que fugilo ho mais que podilo pera a fortaleza, onde por terem lugar. de se saJ.uar , & que nio entrassem. os nossos: coelea de meslura na fortaleza, poser-lo fogo a ha aldea que estaua der redor dela, & tamanha pressa leuaulo que 01 primeyroa que chegaro entraro Jogo na fortaleza & fecharo as portas sem eaperareo1 por algils que 6cauo de fora, que chegados ao muro os alaro aciana por toucas que lbe )an~arilo, & isto a vista dos nossos, que por amor do fogo se deteuer!o algum tanto que no podero entrar cotn oa mouros n chegar. quando alauio os que fi cariO de fora .. E com a meneocoria dislo, remetero assi como hio aoa muros da fortaleza, a que doa primeyros lJ. ehegaro foro Lopo vaz de sam Payo & Pero mazcarenhas, que pos hum pique pera sobir ao muro, com 01 da ordenana que tambem querio aobir. E asai .chegaro outros muytos fidalgos & caualeyros, muylo desejoaos de pelejar com os mouros & lhes tomarem a fortalea, & segundo ho desejo que leuaulo. fizeranno se tiuerlo escadas por onde sobir, mas como a pressa foy graD. de de sayr a pelejar com oa mouros, & no cuydaro de .~ir 1:1 tanto, no ouue a quem lbrasae de as leuar, & ::c~ eles nlo podiio aobir, & oa immigoa Urauo~.JQe.J

LI'YRO III. CAPJTOLO XCif.

30&.

tas tiombrdadas, frecbadas & pedradas, nlo seruio a. arremetida dos nossos ao muro n1ais que de ferirtam obra
de vinte, de que foro feridos Lopo vaz de sam Payo de tres frecbadas, & Roy galuilo & Manuel de Iacerda que derribaro do caualo com hum penedo que lhe deu na oabecca, & acodiolbe dom loo dea que bo leuantou, & assi Coro feridos O!Jtros a que no aoube os noq~ea, & forlo mortos de bombardadaa Diogo correa, que fora aapitio de Cananor, & Jorge nunez. de lilo capito da aao Enxobregas, & hum Martim de melo. E vendo ho gouernador ho d4no que os nossos recebiio sen1 fazerem aeobum aos imnigos , mandou 01 afastar , & recofheose ao oyteiro, oode oa recolheo a todos. E ali perante todos beijou Da face a Pero mazcarenhas porque quisera sobir ao muro poJo pique, Jouuandoho &randemte desfor~ado: & isto porque lhe queria dar a capitania de Goa, & tirala a Manuel de Jacerda. E asai ele como ou-' tros outiero grande menencoria do gouernador beijar na face a P~ro mazcarenbaa, & murmuraro disso: a que dom Joo dea disse rindo que se calassem, porque se ho gouernadur por cousa tio pouca beijaua na face a Pero mazcarenhas, auia dali a poucos dias de beijar a eles no traseiro por oulraa muyto grandes que auio de fazer. E. recolhidos todos os n011os, ho goueroador se foy per a Goac

C A P I T O L O XCII.

. '\
l

..

Dt como ho goutrnador

a forwl~%a por .terra : ~ de como diidolhe bateria sayro os mouros ha noyte a darl/N rdJGk , ~ do que foero.
t

c~rcou

E acabado dea aparelhar todoterra, mldou assentar . o que lhe era necessari~ pera combater fortaleza por
aua

tenda, & as doa Outros capites ao derrador da rtaJe.. 1a, com muytoa doe nossos qoe as goardasse1n ate bo outr dia, que foy acompanhado de tres mil Portugue-. 1e1 om 011 q~atroceatos da "ordenan~ : & hio coeJe es. TOJIO 111.
QQ

106

tes capi-tl~, dom Garcia de ooronba, dom lolo de lima, llero mazcarenhas, Manut~l de Iacerda, Simo daocirade, Diogo ferDandez de beja , dom loo de~, Diogo mendez de vasconceloa, Lopo yaz de aam Payo, lorge dalhuquerque, Gurc)a de aousa,Feroilo gomez de lemos, I>uarte de n1elo, leronimo .de sousa, A ntocaio de saldaDila, Ruy galuilo, Antonio de saa, Fra.ociaco pereyra de berredo ,. Goo-cllu pereyra, Antonio ferreyra fogaa. E Anrr(\ homem, Ruy go.oaluez, Joio fi.dal.go tocloa tres capites da ordenaaa, & asai ou troa muyloa fidal-<os & ca.ualeyros: &. a fura estes oosaoa laiio mayt pies Caonrins & Malabarea, cujtJa eoallitiea erio Crisoik Ralu branco, & dianle .de todos h ia a ar telharia de campo em .carretes, & aai antas pareia & bancoa pincha(loa. E a goarda disto foy eoeomeodada a Manuel de sousa tauares que era aleayde moor de Goa. E chP.gado ho gouernador a BeoutariiD, aquela noyte auentou suas estaneiaa dartelharia. ttue podeasen1 bater 011 ba,artee & lao.t)a do mUftl da fortaleza, de que esta~ ao as eataaeiaa ao mais que trinta JJUSOS, & todos tiDhio mantas porque 08 tiros dea imiges lhe alo ize.... 1en1 daarro. E porque ho tambem no reeebesaem os bombardei-roe ant re etleia k eaaaneia, estaoo piJJaS cbeas. de terra,. delraa aa q.ua.ea ae eles acollliio. B detras desta tranqueyra estaua a tenda de dom Garcia, & 1nais abaixo a de Pern maacare1has eom as dos capites da ordenancta & a gente dela ao derrador delas, & lislri dow oal roa capites, & todoa <etras tio oyte-yro de Ben~t15t.arim que aa empa.raaa da art~Jharia. do imm.igoa que lhe no podesse fa~er nojo. E quaado amanMceoao outro dia come't<JU logo a nossa artelharia de bater he lri.re. lt. b&Luarles Cl estaulo n~la frtaria, de fl'&e tamlem le re~pdero n immiges 1nuy asperamente por~ t.inlJio aJi aent.Ca fl&rte da na artelbafia, & a outra tio h da baDda ela mar,. de W.e 01 aes1c. taab da wo loateria , posto ftueBlaoilo ali maia pera tolher& 10e.orm de genla & de miiat.c. aoa immigo , q. . pera

A Bn!'OU&

INDIA

~JVItG

IIL CAJtiTOLO Xell.

IG7

JJ.ea darem bateria do mar, que por se nllo dar deJ., bem a foy o goueraador dar por terra: & era a reuolta muy grde 8r. fnedonba, porque se es 1108101 tirauio, na for tefeaa alo -eataulo quedo, & tio amtud~ que ntam h1 Bem outros are ensergaulo c fumo, k a forlaleza eomo ho arrayal parecia que ardio em fogo. Mal com t11do oa ao1101 faz io muy pouco uojo na fortaleza , por 011 baluarte& que eat.auo ~aquela frontaria ctaa nolsaa ea. taaciaa aerelb totloe moeioa, nem no muro que era datulbo ate as ameai: pore dentro na fortaleza fazilo 01 aoseoa muy grand" danno com dous qua.._taoa que tinhld 1as eatieiaa, com que lbe deitauo dltre muytae pedral & mataulo muytoa. E coiato ae aoharl os immigos mu1 aalteadoa, &. muyto maia com lhes fa:ltarem os n1ltima. tos, porque Jbea nlo acodio da terra firme con1o quan tio erAo aellorea do mar. E vendoae Roaleio uaqueJe estado, & que aio podia fazer neahum nojo aos non01 de dia, quisera lho fazer de noyta mandando acender feixes de palha, a tuja claridade os arrenegados tiraulo AI espiwgardadas aos noasoa quftdo parecio, & este ar dil tio ho quando fazia escuro : & porem os nouoa se goardaulo tambem que firilo muy poucos. E vendose ROC(alcio deseaperado tolh bo aperto do eerco, determinou com conselho doa arrenegados de cometer os noa108 llfta noyte & tomarlhes a artelbaria, ou matar no ..._ rayal IDUJlOI deles, ou ao reeolher doa seus que oa seguiriAo, & pera isso mandou estar prestes sua arte1baria na noyte deste rebate que foy ao quarto dafua, pqr.. que entlo lhe pareceo l} os no88os dormirio melhor por blarem deaueladoa da i-gi-a doa ()Utros quartos, & qttl tio aeodilsem teria ele acabado hil fa~anboao feyto: & eoeata determinatiflo sayo com muytos do& eus ao quar to dalua fa~endo grande lft.Ar. E ficAdo ele aa porta da fortaleza, remel' esses seus principaes capites aas noa aaa eetlcias, cuja ~oarda tinha Manuel de aousa taua res, que logo acodio como ftlllY esforQ~do eaualeyro q1Jo era: parem eomo ho corpo dos imtntgos era gr~t~Mkf~ aio

QQ

. DA HISTORIA DA INDIA po.de resistir a seu impeto~ & mais porque

808

foy Ceri(Jo. E

neste coutetinaento algs dos .immigo8 paasarod,1s nossas estancias pera dentro & sem valer a dom Garcia acodir, ouuera de ser. hn grande desmancho se oilo acodira Pero mazcarenhas com os da ordenan<;a, que comearo As lan<(atlas com os immigos, & assi outros fidalgos & gente que acodio. E corA tudo o"s imn1igos leuauilo ta1nanha vontade de se prouar com os nossos, que

atgs sem darem fKJios botes das Jas que lhes tiraulo,
arrauo coeles pera os matarem aas adaga das, o que fizero se no carregaro ntuytos dos nossos que os ti-

zero reti~ar pera a fortaleza, onde se reeolberlo c tanto tto que lodos escaparo. E os q esC.auo no mur como os viro apartados dos nossos , desfecharo tita~ espingardadas, frechadas & pedradas q os fizero recolher ao arryal, onde antes q chegassem pescarilo alg\i.s c a .artelharia, a fora ~utros ~ti nho ferido do muto: de- maneyra l} ainda li n~o foy em todo, em parte comprio Roalco o que determinou: do qoe hu gouernador ficou muy agastado, & n1ais po.rqu.e se lhe fori~ assi o' itu igos sen1 se viogar fleles .. ...

C A P I T O L O XCIII.
. De ~eme Roralco fez ccerto com ho gnucrntldor peralM . dar a jorta lesa , t tk como lhe foy enlregue.
Vendo ho gouernador ho a!riuimento dos moUros,
go na noyte seguinte mdou fazer ha <~aua aa nossa tranqu~yra, ptra que Jhe os in1-igos nlo tornaseean a dar outro rebate, & fortaleceoha mais do i} eataua, & dali. J)Or diante amiudou mais a bate.ria, porque se vingasse do passado. E entendendo que daquela parle era ho ~u ro mocio & os baluartes, mandou mudar das estcias pera jto db esteyro, onde se fazia ha ilharga da fortaleza pE'ra ver se acharia ali ho muro menos forte: 8G achuuse que no era ali ntulhado, porq dos primeyroa . . .

lo-~

LIVRO III. CA.PJT()LO X9111.

309

tiros foy vazado em claro. O que \'sto f,or Roalcio desesperou ~e se poder defender, porque a durar .anais a bateria lhe dario C(Jm ho muro no cho & ho entrario, que bem sabia ele que onde os .nol80& rJuDbo ho rosto que hiifo aute. E detero1inldo de ver se podia fazer paz com ho gouernador, mdou pedir tregoas por htl dos arreoegados, que aparecendo antre as ameaa c hila )landeira de paz, chamou Bastio rodriguez da moeda, que andaua falido com d Garcia, & disseJhe que dis~ aesse ao g<Jueroador que Ro'ialco p~dia tregoas, pera ver se poderia auer antreles paz, & que da sua parte pedisse a dom Garcia q mandasse cessar a bateria em quanto se J~uasse ho recado ao gouernador, & <JUe ele tantbem mandaria aos seus que no tirasarm aos noss(lS. E assi foy mandado dhOa parte & doutra, & Bastilo rodriguez Jeuou logo ~ste recado ao gouernador, a que foy. dito por algiis questauo coe)e que nlo concedesse aa tregoas, porque Ro~afcilo as pedia pera entre tanto fazer outro n1uro por d~tro: o que parecendo verdade ao gouernador, no quPria cceder as tregoas, nem as con-~etlera se dom Garcia no acodira que lhas f~z conce~ der. E por amor disso dit~se despois ho secretario q Jloalco dPra seys mil cruzados a dom Garcia, & isto por. dizer mal dPJt', & nA por ser \'erdade. E assentadas as ~regoas antre Roa leo &, ho gouernador, forlo ordena 4ns pessoas pera lJ falassem na paz. Da parte de lloal- no, ff)rAo dous capites turcos de muyto credito & au toridade, que furo entregu~s ao gouernador, ~ln cujo poder auio d~star ate ho ccerto da paz ser ac,bado: & da nossa parte a.uia desta r enJ poder de Roalcilo Ioito machado com quep1 foy Bastio rodriguez pera truzer. J:eposla do que lhe n1aodaua dizer per J,~lo machado, que era que visse con1o estaua sem remetlio de salua o por no ter por onde lbe fosse socorro de gente nem de mantimentos, n IDf'DOS muros com que se tlmparas~ se dos nossos. E ~is sua Yida estaua no risco que vi~~ qu~ qeuia. de querer paz,. que por ele ser pcaaoa .de tan.

S l DA Jn81'0.IA DA tNDt:A to pteo, & tllo bo caualeyro lha daria, com c3dilo

que lhe entregasse todos os nossos que durando ho cer... eo se lanaro coele, ou fossem mouros ou Christoa; & lhe auia dP. tornar a earauela & ho earauelo que se tomarlo no passo de NoroA qudo 01 imigo11 Alrarlo a ilha & a fora iss() Jhe au;a dentregar todoa oa CllUa1oa & toda a fustalba que teuesse, & ae iato fiz881e fba daria a ~ida 8t a qu: tos esta oAo coefe , & qult~ leoesl na fortaleza, & lhe daria passaj pera a terra fifme. E ou uido este reoado por Roalclo, ouae eoneelho c aeu1 eapites & pessoas principaes: & c seu parecer resp deo ao gouernador ~ todas as condiei da paz aceita,aa, 8aluo tornar oa arrenegados, porq_lbo defendia sua Jey, lt era pOr ela grande peccado. Mas ho gouernador nl quis outorgar a paz s lhe entregar os arrenegados, dizendo -q por cousa do mtl-do os deixaria. E it1to er porque erlo espingardeiros, & fazio aos nossos muyto m~tl, & mais para ca8ligo q outros no fizess oatro tanto. E tornand-olh~ Bastio todriguez esta 1-eposta, achou ho muyto triste & tio cansado do spirito <1 se lhe pega na a boca, & quasi que no podia falar. E vMo a de-e terminA<t-ilo do gouernador, por conselho dos seus lha ou torgt>u a entrega dos arre negados, c condio q Jbe desse a vida: & coes la reposta mandou ao gouernadot htl diam!o de valia de noue mi1 cruzados, dizdo q lbo mandaua ~m sin&l damizade, porque lhe parecia q aoia de ficar ~ seruio dei rey de Portugal , & auia de ter necesaidatle do gouerttador pera is~: porfl polo pecca tio que fa,;a em entregar os arr.,negados, no ousaria daparecer dillte do Hidalclo eeu eunbado. E v~do bo gouernAdor ~o diamlo, nl bo quis tornar, & pelt;ou m\ty~ to c Bastio rodriguez porque lho trazia, & tnai8 8m ho ccerlo ~r ac~bado, f1 dirio q por ao1or _do diamlo ho fazia, & disselhe l) estaua em pto de lhe dat oo hfl punhal poJos pPytos, & que logo leuasse ho diarnlo, & 'l dissesee a Roalelo que lhe prazia de dar a 'ida aos arrenegados. E loroldo Bastio rodriguea ebesta re~

311 ta, & dldoa noyte , & como lhe fuy dada perante aeus CApitltes, l~ulouae seaa Jlar pala~ra & foyse a aeu apoueentamlto, donde Jogo ee paseou aa lerra rme oo algAaa de suaa ntolheres, & c bil arrenegado, l} se cba1oaua Feroldioho, muyto talte de ~ua pessoa, de qu se ele fiaua mu,to, & a q fazia mais b que aos oulroa, & ele lhe oPgociou & passajem em htla al&uadia que tomou fazendote que era dos DO&Ios, & por ser de moyte, & Jhe ouuir falar Portugues oingu no atentou nele: & Roai elo se foy asai sem aeabar a extteuyt da paz, por~ cuydaua ll auia detregar oa arrenegados, nl bo podia acabar c&igo ~ lo auer por peccado grandissin1o, & por iuo se foy sem ko d1zer a oigu. E os capitle1 q estaulo coele, esteuero esperando bG grande pedao ~ viesse, &. vldo q Do vinha 111andarno chamar : & qudo souberlo que 11 eataua na fortaltaza, & se presumia ser ido polos ai aais que auia disso~ fiearo to tristes q nlo soubero tle ai parle , porli lbes parecia ll por nlo ser a paz acabada daaaentar de todo ficauio em grande perigo, & q lhe nilo goardaria ho gouernador as cdicces poi Roa-h elo era ido. E coes ta t1iatesa 1e foy cada hO deles a sua atcia dttterminados de morrer, & os arre negados ficaro e .Ba.sliio rodri1eez, tambeo1 muyto fora de sicomo os wouros por ter ho mesmo temor ctue el~a tibo. E vf!dtl oa .B..~tio rl)drigUtaa daqla maneyra, lbea disse 4) o uuueaef. medo, por ~ ho goaernador prome.. lera de Jhe dar 81 y idas' & q cria dele coardarlhel eeta Jlalaura , te eles cfiadoa I sua piedade se lhe k>eal eoLIYRO III. CAPITOIA XCIII. a Ro~alcio peu.aua de mea

trttg~ aeoue1h~ndolbee

q aasi ho fizessem : o que eles

fizero de anuy boa vtade. E AI duas horas deepqia de mea noyte se sa}rilo da fortaleza com BnstiAo rodriguez, o ll fizerlo dificultosamte porq os porteiros os nAo querio deixar s~tyr &te os capites no mdar que saysem, prometendolbes Bastio rodriguez li ho gouernadur auia de cprir o que tinha assentado c Ro<(alcito. E partido c os arrenegados , leuouos ao gouernador, a cujo& lll

..
se .Jarllo pedindo misericrdia: & ele dine <i ja lhes prometera as vidas, porem mdouos arr~cadr n1uy b~. E. sabdo o que Roalco fizera, & o l} os capit3es est-aue pera fazer, ao outro dia ordenou seus esquoadres & . foyse chegdo fortaleza c determinao que se os mouros se lhe nito entregassem de no deixar oeh a vida. E vdo os C&flles como se chegaua A fortaleza, comea r de dizer bs q_l he abrisse ln as portas , q_ ele goardaria o que tinha prometido, outros dizio q se d~ fundesse1n. ~ assi ctradizendo hlls aos outros, Coro abertas as portas da fortaleza, & bo gouernador entrou nela c todos os nossos: & como essa g@te miuda ho vio entrar se arre1nessaro pera a bltla do rio,. onde se lan.auo biis sobre os outros, & sobre taboas nadando , & outros pegados a rabos de caualo. E era grande espto de .ver como se Jaulo to sem medo, & a brat1a r~ uolta q h ia, em que muytos se afogar, & mais for~o se ho gouernador no aeodira a isso, nldandolhes dar embarealo c muyta pressa, & apregoar q sopena de morte neobtla pessoa ousasse de lhe tomar neoba cousa sua n tocar lhe nela, n fazerJhes nenb nojo em suas pe88oas : & por isso os que no teuero tanla 1,ressa de se lanar a nado passaro t'm paz & sem pt~rigo cli toda sua t:'lzenda , & dos q morrero ficou algiia pouca, & quasi todos os caualoa ou os mais d~Jes, & os q escapario a q ho gouernador deu embarcao, se passaro A terra firtue, onde se ajuntaro c rnuytos dos que foro a nado que estauo c Ro'ialco, que tinba assentado seu arrayal, & estaua esperando rPposta do Hidale,o, a 'l escreuera ho feyto como passara , & pedidoJhe perdo dalga culpa se a tinha. .
312 DA HISTORIA DA INDIA ~

LJYAO UI. cAP,JftLO 'XCidle

111
r

C A P I T O L O XCIIII.

Do rJtMMD que Ao ~,. mandou a &plclo Uftln~


o

tJo na Cerro .firme , ~ da jwlif qfu t101 tzrrmegadoa que " ltmflll'llo e os mOuros no cerca de Goa.

Despejada a

metido: ho goue~ Dador de poae dela, deu c todos oe DOIIOB mu,toa Joo~ uoreli a aosao 1eftor por lha dar, porq coela ficaua a ilba de todo paci&ca & l se temer de ser entrada, poato q llo Hidalclo viea1e oo todo seu poder. E ficdo senhor dqla fortaleza, aeharo oa noasoa algil pouco de mouel q JicoQ c6 preaa, & asai oa caualoa de RoCfllco quasi todos que bo gouernador tomou pera el rey por virLuda do ccerto que tinba feyto ca Rocialclo' & lndou logo. repayrar a fortaleza do dno que tinha recebido da bateria, & de1aouae ali estar pera saber o l) Roalco fa ria, que b sabia bo recado q tinha mandado ao Ri daico, &. q lhe bia &ardido a reposta. E como sabia q ela ealaua muylo agaatado pelo lj lhe actecra & tPmerOio do l lbe ho Hidalcio respderia, quis com eleJo c h partido, par~cdolhe q ho aceitaria pois estaua duuj.. da: & aodoulhe dizer por BaatiAo rodriguez que lhe pe aua ntuyto de sua ida ser tio aupita, porque lhe. qui aera falar, & ofrecerlhe sua ajuda, porque posto que ate Ji foasem immigoa, daJi por dilte determinaua de aer aeu amigo. E como a quem bo tinba nessa conta , lh acselhaaa i} 1e nlo fiasse A aenhii uro q lhe bo Hi dalco mandaiS&; pori) ~lo q fosse aeu cuobado~ tinha coele muylo graode priuia amalcio eu .gourrnador, &, tanta q mldaua ausolutameote tod~ ho HalagatP: & este era &eU immigo IDOrtJ, & auia dafear Jnuyto SUAI eouaaa ao Hidalco, & poJo acolher & se Yigar dele lbe midaria mil seguros, & por isso ele os no dPUia dacei tar, mAs irae pera Goa pera estar maia stguro, &. 'l ho Jlo matas1e algii doa . seus a treyo por. compraatsr a
o

fort~a doa mou~ &

TOMO III.

a&

a1

~amalcllo. E como polo desastre.~ lha

bo Hidalclo estaua desgostoao dele acc1tecera., liiJhe,dai&Joada de sua morte : & q se se ele quisesse tornar a Goa & ficar A aeni~ delrey d. POI!tagat~ que W.JW. fJar.ia.a;..ta d tt"e tontaiBB ae .~rra firme de- G... ~ tan.lo 4 de.ae a metade~ a I leJ de Por~al, .& J} ,a. eat.u ... tS&tle cli ho mais q ganhasse fosse pareie. E pera bo mais a~.. er-a i.no, lhe mid011 par Baaf>fia nUI!ipaa M bel da J&IIO 11at1l muyto caireiafl&,. atolalatlo.&Jrfjcl llouro ,_ & 81 alaiHie . .Jla bo , &. oa.traa pe~ ..- . . toda& muyto iol~a & pera. i>lprA 08elaa. E oiJ1pclo llaali-Ao rod.riguez a a.k tlwU. - preang de ge.ueraador, & tlleapoia aet1 recad..,. a. r, ele iMe ~ dar.i a 1epoata ai cOMeUio de ua.eapdke.,. & eldrcr ta to mandou agaaH1u ouykr .b a But.iao mdripzt, & 1J fny diacuberto sec.:etaaifte q RoteMcio bata c6 8eU8 811Jlit1ea de lancear 111fta d, k dbl: Pertug.e que., dmmaua Fr.u rua de Ceyta q h ta ,coei e pera.-. aeroa & te~. 1eieado~ aba \ lbe 1D gtn~anador mMJd811e CB tlous t&uroos 4 dera A arefill de We ra1ebado, ~ fica.. rio la polo deearjo fl R&Xialco ,fez:, & aeei ico ll9ilo Dlnchado. E sabido is.la por SaBtie ari~11es,. maad. . Jogo DlllJ disaimulafbmke .a F:r.W.UB de ~~ para Ba aaatarim ' cliller ao @"<H&eraar o~ pasme-,k qa ele Die hia polii) e I ataia a. '8aiuar~,.-~t ae quaade ee fGuaa ~ o ro Gpliaell'l "'.deter.,. daesae ~ bia . . . . W. papel.~ lle eoera, '8111 'otaao ---apiMDeDt 61111 deOODS&I ~<to ~1nafioe reqsia a Rnalcie: &;ceia.. &o se flJ Frutus' fi oeyta... E sahdollntplllco uo, e ~' & q.e.ni pof6ia aefeJIBaisq~ h& a\ hemlJ,. d...e:de-ma .determinao: & cieJl1Diaa1JIIa.Baatio -ro-. .lr~u.z.. nile M~Jpilien oaa-. q; o paezaa"-r lhe.10S. Wa Ilhar, we no .q. :Lba .diaa.esael).quido lhe- OlAtce4e-

.:Da amtwa :~IDfMI

.:

fi,.

. . darlae eMJB18 que ~e padia,.lf oiO &a.ua. .... 4(iia .&rile oaauaa~aJaa Ouabia.&. da P.orsia., :se :io da ~amt.,a:: per~ iaso: ~~ lae fedia. 4 Mie -ndlesfl ... _... .., _ , .&! deu~ tare~ CU. dtJ . . ...-eu:s
..

~liMO

1tr4

~ftll'mLO

'XMtr.

asei que aueria guerra antreJes, porq tioha repost~Cfo..HidaleAG l} ae ~eixasse etJ1ar, & q cttdo lhe midaria ge~te & recado do que auia de fazer. E -~...,,...ta ao .gGoerfrftdor, ele ae foy praGo deixando a fortala a - - .peaftdo, k ni& quis n1dar o& doas l~rcos por _amor dalga arrenegadoa ll andauA &elaa firma, a euJo treeo 01 eepetaoa dauer: oon10 fo1 tm Goa, ~dektrmwou de ..,...ip di Pettegadoa 'J Cinba lweu poder., aO taate fl J'Jio 1<41e mataloa poJa palwura ~ ciHa dada de lbea da9 a "da, & ~stie .q ht1 perdo~ Ja a ida a tale a juatiqa : & isto M~ponEieo ai~U. ~ lhe .n..rlo '1118 quebraua &Ua palaura. E ho prlcipat ~ ho oueo a laVJr isto, foy ~ ser exlplo a outrnll: aio .fiHnem G~Mro tlto, lt tam.bl per IIAo fiear eem eas Uo bt crime tamanho. oomo 'lfe fay. E a jttafia fo'!' eO lbea mMJflar pabricaiWAte & oom preglo cottar Mr+Jea, ore48Rs, dloa. derwytaa ~ det!lae daa nqaerdH, 1ft entregaloa aoa m~, qtte- ~hea depena11em es cabelma du barbas & das cabeas ' &, 'l. os enlameassem ' a in jariaSBem ., & a Fer&Ae Jepes sobre ~ porft t-ra da qua.Jiclade: &, por denadeire fby tiP.gradado pen1 Pertagat, lt. eu llo Yi na lla de hRta Heleaa., onde pot MI toro~t.o 411pitllt da aao q11e h& teuaua bo de-ixou ..,~ ~ ai iueo oyto t~po , sentindo a DOB&o aeftor arre~ diio d& peceado lf fitera. B disaetlme fi asei ele eomo uy&oe de& oulros aofrerlo estl!tl toroJ!toa elnruyt11 p_. eilcia , dt&ellde ll ais mereeilo poJo graue peccado

& ~ nlo ho

faz~o

-a

-.a

ifl

eometerie.

'

816'

'.& BBTORIA D.& INDIA.

C A P I T O L O
.

XCV

Do que ho gouernador 1~ em Goa ~I 'I'" 1ot11ou .. forta'"a de Bent.~~laram. .


Pelo muyto ~ bo gouernador tinha que fazer A Goa, Qo pode ir a Cocbi a despachar as naoa da carga pera fortugal , & por i880 mandou dom Garcia que ho f018e fazer, & que leuaaae esses napios que lhe oa mouroe ar-. ~ombarlo & e&fJeda((arilo em Benaatarim, pera que ae corregessem ~m Cochi em quanto durasse a earregalo das D$os, & mdoulbe tamb que despoia de corregadoe daese sobre a barra de Calicut ate lhe mandar recado, & q, entre tanto. deixasse hi algO.s nauios i} lhe deu pe m isso , porq tolhess a ida das naos dos mouros a Meoa, & foy coele o aeertatario e6 acbaq de ~r a Caoa~ poJo seu (ato i} lhe hi ficara : & como IA foy mldou dizer ao gouernador li era quebrado, & muyto mal deposto, & que lhe fazia muyto mal ldar no anar, q por. ~sao nl podia andar nele que estaria em Canaoor. E iato .tudo era por nlo andar clS o gouernador, a q tio lia odio polaa rezea que disse. E !lo goueraador. i) b bo e.nteodia, midoulhe defender q nl foaae a Cocbim, & 1ato por~ temia que dAnaa1e elrey de Cochi eonlrele. como comeara de dannar. Porem bo.a,cretario nlo quis fazer o que lbe mldaua, & foyse a Cochio1, oade fez e l} direy a diante. E deaejaodo ho gouern.ador. de torou a fazer Goa to nobre conJo era dantes, mandou aos capitilee desses nauios q ficauio coele e1n Goa q, fosa ate Chaul & fizess arrJbar a Goa quitas naos achauem q
4

trou.ueaaem caualos, i1 sem eles ni ae podia enoobrecer, &. por amor deles vinho a ela os mercadorea do reyno de Narsin~a, & do reyno de Daqui que trazilo muytas & anuy rJcas mercadorias, no q el rey de Portugal receberia proueito muy grosso eiD sua alfandega, &

obrigaria a el rey de Narainga & aoHidalclo a quererl . ..


'

LJ.vRO III OAPJ'fOLO XOV.

817

pa1 coele. E cft a diligcia I} ho goueroaclor rezem mao- dar estas naoa a fazerem arribar as dos caualos a Goa , 'ierio a ela ter muytos, a q .ele mldou fazer estrebarias em abastana, & deu muytoa piiH da terra pera lhe dar herua: & DJaodou ao feytor de Goa q JhPs desse todo h o mtiruto DPceeaario, & q_ue despoia faria conta com os doooa .doa caualoa, & lhe pagarilo o que deuessem , & mandou oa apouaentar ~muyto bem .; & dar Jbes todo h o neceasario pera coocerlo d~ ailas naos , & darlhe carga dt-,sptaciaria ; maa , arroz & cobre : 11elo qual aa naos daqle anno forlo maia ricas que outras nenhllaa que fuas doutroe portos. E tudo iato fazia pera prouoear os mouros ~ &Olgaaem de ir a Goa, de oa mou roa Dormuz li tinbo nas naos que digo derio noua q, Cojeatar ~ra fioqdo, & &OCf'dera em aeu lugar Raie No-. radi 49 & l}.os arabios tornarQ a.ganbar a ilha de Baha r, & que el rey Dormu~.linb r~eebida a carapua dO Xequeismael & b liuro de su~ 1eyta. De qae ho gouernador fieou assaz. agastl\do, porq 1e. lbe ordenaua mais. trabalho em tornar a ganhar Ornuz do q tiuera se to1nara daotN aqla .en1presa, & se o& fora terae por t4o eert._ _a vida darmada do sotdio Ae ~portaa do @Blreyta pera fazer hi fortaleza , -6de se ele. dQterminflua di r peho estoruar, ele_ deixara de ir la por ir a:Ormuz & ~aohala antes q ho. X~qut'ismael fizera. maia. p nela. Tb nestas naoa que viero. com o& caualoa, foy acha do btl. mercador mouro cbmado Cojeamir, a ~que ho gouernador da primeyra vttz ll tomou Goa entrPgou duaa naos da terra carregadas de mercadoria dei rey de Portugal , & c bo eo1haixador do Xequeismael , & c ho Dlet~~~jeiro q lhe. o gouern~dor mldaua como atras diaae,
I
I

& por esse respeyto foy Cojeamir bem dtaspachado em Ortnuz. E sabendo ele em vi.ndo pera a lndia-comoGoa estaua Jeuantada cpntra ho gouernadur, se n1eteo no por&o de Dabul , & Jeuou os c;aualoa ll leuaua ao Hidal-. eo, & por isto que bo g~uer.n~dor sabia.ho mandou pr~ . der em fetrua & a hii se~ filho, & tomQJ.albe .viole 'to1.
I '

III

~~

8WILN1 1i liA lN&&

do myao Narlliora a clprMM pera el ...,, 117, tti ....ejeire 4el .., da vengapor csG em~:M-x.ta pera ho goueaador de rrcla clearjel de paz c6 el ~ t1e Porwglli, jr, ele .,, . ..ur ~a ~aena eaM;ra llo RNia4eo .. a 41JU.iaea empreader, is GfrNGi.aente ldar a Goa ....,. maati . .n'-, & 4e ~naraa taneclaas .da .teaw& fir.me 4 Gea & dar por elas o '1e daea Merlao qUMJ lblJtWJJ8D&tt pNiado . , pa11nlldor it lhe. 4eiz atar Ga-ti tle " tezeotes caualoa .B eleita embaicada lo~oo IJo paer~~alor ayto, & repoa4eolhe por .,. IDbakader, 'JUe foy.Gaspar ct..ooa, 4 manct.u tambil. ~emba'ixada a et rey de Naraior, fie quem deaejaaa Doer BatieaiA, porque nlo tee818 oa4e lhe foem e.aaloe, " fiea~&e e111 ntteeeaicta fie oa elpMr- We~ .em Goa , lt maotloolbe 4izer que .teu ia de llial' Balie&l a el ~~ey de (lortugal 8IPU 1enbor, poia tofMB -. NIJ & aeah&rea da lfldia lhe tinble dMI8 JDgare~ .para kato , lt qee lile -deilaria tiru de Goa t elo& os caaatus -tf88 quiaee. Tambl ier4o ae ~otteraaw tlor d0011 ~jador ., Hidateio, por quem lbe . .atloa pedir pa & &dliMe-, 8l lioena pera OfJrAf caua)M Gmr: & a ~u.rbathr fe& mer<'e aos emt.,xad~r &. oa deapact.lu. lep 1 ~ 6fll811&- e4p&nhi1 ..... ~.,. por aeu embaixadott a DioJO teraaadez. ada4fi de G()8, & por aea lingoa le- arre, &. mldoo oeelea he '11to de Git icet~te por eecriucJo. de em-.i'Dda, a& todba hem ..eeti-ciOI & ~cawalpdoe-: lk bia eeeteB IIi: capit.M Canari el trinta pie& para oa eerlrir. B per ewle embat!lador maa4aaa bo gouentedor pedR ae Hidalelo ae tultdari da terra firme de Goa , & 41e aa- daua.r qwe lhe .,.,,... 1IA Dabttt, & ne impidiria ir lhe a ~ente branoa do ~.. treiao, lt lhe dei-xaria. twar t1e Gea ctBMoe caual fJIJ.. eee. Nasfe nesmo teaf'O'ehegou a c... hiaaae da Metiquiaa, que midaoa ao gouern.-r ouregada de asimlte, ~ aeta bi- m111ajere por CJ418 jaa. ui~...

'08

IIIA!Tcafio~B

eaaala. pefe1 ~ aollWo. E. a llaay.. ca~~alai 4 t.ua eGa. kio. nela em pooo. d1a

ror

LlftlD Jg. OAmtNQ.O- X~

l i !f.

-,)iili Bt dat fio prolfaa lotE da de.M&Iac. lt chr B&M tarim: o que Yle.ho paeraadlll!aNieaao mw.yto, 4erpacllna laso bo jeirocampre~eate a MiJiquiz,. coa r.al.ificalo .lle panda ...-. E Mai 41e.spat:llot~t hil emhaisador der ele Cambaya4 e-ia sefie meee ~ aodaaa coele, .& wi. . ter Gaa cem. eatioa ~ .. ~ aio ea Caml.ya ~ ei HJ maada . . pa.raadDrt, COIDJ

ac

CfUeRI

-detesmiDMMBeate qttia

BT?IM paz GeiiJO.SOI&W

a to~~~atla de Malaca, pe1q11e eDJ. ela nie ntla 1M vato .de CbaJa. E per.a ae eata paz, m~ logo 011 catiUM~ que aeu paJ t. ~ paaNdo:senlpre die la!aa de Ur: &, verdade.MeJiwopl ajaalowaitlto~ to. E aui: .aneoa el ,_, ao .seaarnr ller G t~do dou.w ,., k l .calde lauraa ~falaa., r-ri 1J1to Jiea k ~alaate, b oorti Ala etbrica..taCht- lwm,J maa .euJ de J1i1k E aio acdl4> ete ho ~~~ uernador em Goa, ea_..... llibldo ~ .._ ~ Malaca., & como eoube que eetaua em Cochim se. foy IA, & lhe deu bo preseDle &., a embaixada. Al q_ b.g011ernador nlo reapondeo Jogo, porque como ho assento dal}la paz era uusa i partanciia , tit; .por oaie ebr a. fase.: forlafeza em. Dia q~aisera i1 ea pe.,., 881enfa.r esta _paz &. narae com .Megupim~a.natet GUt em outro porto, & fazia conta de ho fazer despois da tomad.t&e &atai... , &. fD' il hzae Jao.emllaiX.acter aooei. p:. maa -tuldo s8111De..aa a.a..tla a...-.ada do &uJdio 11: '1. . . Hae raa, ir. ao riao-, oewea de sua-&' tA haJa~, ~ se perdll .naega91o' .do e&r~ ..,. k 'P[I iae ]6 da' GaDO ia atrw f11 'ia 1 ~e di r AI tOP- . . iaia noar poua. de <iDa; ~ a oea:q;i-.euto dea ... jee em CetiUID,. 116 6 aar-.atdM rsa do rey.. ao. IJ..a..etlona ida par ilnfli~.-, l&e parece bl de* . 1a8 f1U!A c.yaaftde. a. DG88o seollor troou~e dO 1'0-' , k ftae de caminllo wia a. c.m-,.., ~. eatre tanto> Rlidoa por emaimallw a, el Jf!11de Camllaya a TristloJ ~, lu\ caualeJtro fiftjp da cua clelre,. de PoftagaJ,. IL. pll- uorialo. laixada a&. Ida ,. cuja ~

.,..-aria

&llfJft'-8..._

-r

310

D& BISftJRJ.& DA JJIDI.&

crU8&m (oy pedir forl.aleza em Diu. E

te Abaizador

aaia de ir na nao de Meliquiaz com ho . .baizador dei r,ey de Cambaya, a quem & ao eejeiro de Meliqaiaa primeyro lj ae f01se1D bo pueraadur mandou mo.trar a rlaleza de Beoastari que ele fazia muyto forte, & bo lugar por onde m Petlro abalrrooa eoela : & isto porque Meliquiaz teu poaca coa&aoc;a oo baluarte de Diu, & ai lhe midoa m01trar aa estrebaria doa mt-raadora, & as dei rey; em que ealaoio ate quatroctoa aaual01 ,. & -auilo dea&ar eempre pera qualq.uer oeceai-' dade que sobreai888e. E coiato lbea mandou mostrar muytas cobertas darmaa 4 se fazilo pera estes caualos; & duzentos eapiogardeiroa&=ouLroe tantos bateiro& qua ordenaua Goa para e.~tarem em frontaria, assi casados eumo solteir011: & os baixadores se esptauio muy.. to de como tudo estauaeoocertado, & uai ho contaro em Cambaya despoia que "J forio.

C A P I T O L O XCVI.
De como ho gouemtJdor IOUbe q lrll err&baistUIDr do Pre~~ . te que vinha p~ra el r~y altJua preso l Dabul ,- ~ qu~ . era /ao PruU loo ~ onde kue seu IDII&orio.
.
'.

Despoi per partida deitesgtio, que em llabulfoy dada embaixadores, lhe do recado bii mercador ficaua
preso b. A bexim que dizia ser .embaisador do .-mperador de Ethiopia, a que nos chamamos .(Jreate joio, & lJ

lhe trazia sua embaixada, & cbegaodoa Dabol ho preo.a dera ho tanadatt da hi: & ~-pedia muyto a aoa senhoria que lhe mandasae pedir que ho soltaaae & deixaa ir pera Goa, porque releuaua muyto a el rey de Portugal saber a baioda lj trazia. E sabido isto poJo goueroador, mandou a Lopo vaz de sam Payo que fo..e aa sua nao a Dabol , & mandaae dizPr ao tanadar da sua parte, q sespiltaua muylo de prder ho embaixador ll b1a peta. eJ rey seu ~eilor sem ter recebida neohiia oJreasa
l

de q 'aeria necesaario fazer o que . ele oAo queria: & nlo bo querdo fazer ae poaesae na boca da barra de Dabul & uio deiza&~e ayr ueohila nao q nl meteHe ao fildo. O C} foy eacuaado fuerse, porque 1abido ho recado do gopernado~ polo taoadar, logo entregou. ho lbai.xador & Lopo vaz ae foy coele pera Goa. E .porq no liuro pri.. 10eyro toquey breuemLe que ao eperador da Etiopia chamamos erradamte preste joo , direy agora como; ~egtldo Marco pauJo eeoreue. Aqle q 1e aoya ele chamar preete joio, teue seu seftorio comarclo c aa terra do 'rio co de Cathayo, que ficaua aotrelaa & ho grand reyno de Deli, b dentro no aertio da Iodia, & era Chri., to , & foy vencido & morto em ha batalha q lhe deq ho grlo clo.cJ" Calbayo i} Jbe ocupou seu eftorio, & nea mais ouue preate joo : & segOdo isto o ~ agora cbaIIJ&moiJ preate johlo ho Do h, n meuo1 1.1 lal nome sua. t~rra, .& aasi ho .diz. Frciscalurez no liuro qfea das cou1as do seftorio deste preste , onde andou IJlU.yto tpo & soube todas suas particularidades , n menos he bispo, pera l} ae diga que de preabiter nome latino, lJ. IJUer dizer bispo se mudou em preste, porque ua terra do preste ha hil patriarca l} gouerna a igreja dalllas partes, & il ao preste lhe ebamlo vniueraalmlle em sua Jiogoa negu.z & agac, ll na nossa quer dizer rey ou em~ perador. E tAb lbe chamlo precioso joio, aegundo afirma Damil de goys, bome de grande erudi((o & de ma._ rauilhoao engenho, & de curiosidade singular. E este Dome preeioao parece l se corr6peo em preste, & daqui Jhe obamlo os noasoa, & outros preste joio. O l reyna,. na a e&Le tpo era Cbristio, & seus itecessores taanb teoerlo a ley euaogelica, & procedero da rayraba Candaeia em Etiopia, cuja terra foy aquela que el rey SaJamlo deu a bll filho q ouue na raynha Sabba, onde despois de lerusal forlo os primeyros Christos l1 se con uerterlo qa primiliua igreja, de cuja coouersam foy cauIB ho .apostolo am Jf,eJip~, pori). .iodo ele. po~ aQloetJ~-

Ll.'ft:O lU. OAPITOLG= X0\'1. I!1 IUI armada, ~ lhe pedia Iugo lho mlduie; te nio

Toxo llle

88

ltl

D& H11'1'01ll& 1M IJIIIU

lo de anjo C3tra a parte do aaeyo dia pelo ca111iallo qa


ay de Ierueal pera Gaza a deserta aeboa bo IDGI'dolllo
fia raynba Candacia que iaba de viaitar ~tlplodeS.. Jamlo c Gerta da mesma raynba, & deepoi 4ellle sata Felipe declarar hfta profecia de laayas, da r-ixlo tlenoa10 1eobor qae ele hia lend, ou cantall4o, ciluerteol.o ~ ~ti fee eatholiea & .baotizowbo. E cbeglclo ho mordomo a da raynlta , ela se euerteo logo m Cotla aua fami~a i & deapcNe fez haplizar todoa oa de sea reyoo; Ide sempte duroa a Cbrist4e atPgora, & oa sueeaoes desta setl rainha fo acreattldo sempre aeate rey 110 tlta ma~teim ll veyo alargtarse llto eGmo agora pa.

ea

wece , no
J .

q 'ioha bo preste 't eatllo reyaaoa.


O -A P I T O L O

:XCVII.

Do eli9rift drJ Ptwte, ~de 6fttl .eom.ma: ~ de ce" : a t111Jy do prssle rRtJnclou hf1 ~mbaiSIIdor a d rey de
' Portugt~l.

Que .era emperador de Etiopia 8t aeftor de quize rey os muyto grildea & todos juntoth T~ este seu seAori6 -da banda do sul ho mar roxo, em l) tiRita algs portoe JW>uoados de mouro, que estaufto leultadoa contrele, se t~ilo hfl que se chamaua Maul\ & estA em ilha, & d ' bilde do norte oa montes da Ja, do leu ante ho -Egipto; & do ponte os mtes de Et.topia : a ~rra der &aa natu 1e2a he grossa; & daria todo o il semeassem, mas ~ent-e no he pem lsso, c tudo da muyfD trigo & ceua -da, & outros muytoa. legumes, ~omo ~ DOSsa Wra & doutros generos. H a nela moytas carnes, & algll pesc&J. -do dagoa doce, & do mar nenh por eatar os portos 1&-ge: h mu:yto. boas agoas, muytas mi-nas douro, de pra1. 1a, deetanho, de cobre. Em toda: esta ter.ra nlo ha n&11th~a cida~e nobre, n castelos nem f~rtalez88, todotlate -attteas &loga~es grAdes, mas n passa neah6 de tml & ~t'li~beDlOI .Velinbos,, .& Pttnbp DiGM oeroado, 18 ~ . .
.

...

LWI&& rtL

C.lrl~

Xl\ftl.

31'~

111 el..a.lt:e. I&.ID redondas & t.errea1, c...bert ..de te.r-t radoa eu de ,.-Jba oo currais. ao derrador pera se agasa.. Miar ho pdo. A gAte deate seflorio be geralmi!te preta k baa k de W perecer, he -.a~ra & barbara, fraea & pera peoco : & a11i te poucaa arma & roia , oo comi 10ais q laia ves no dia & esta A ooyte, llebera vinho d aeJ, porq ho Blo t duqaa, eom .oo ehlo em hias ga.. meiM gra11des ,. & mt~ytoe. comi carne crua , outros aa. aacla brasaa. Tirdo os 6dalgu Jt religio10s todo adio aus da ciota pera cima, & htia pele de carneyro poJas eoataa. atada fio. p a mio: niog.u oi morre por just.i91, & ceat.ige c6 atEOUtea oa mbro cortado, sega.. de a quali41ade d. crime, aa demaodae mio ae traUlo se. ale verbalulte, nlo ooetumio esereaer bs aos oatroat k por recados mido di~er o l} qoerL Neate 1enhc>rio 01 maia aam Christoa, porl} t.b ajgll aam mouiOS & gAtiaa, por este sam tributarios ao preste ::os cbristl<* l6 ~ID su-as i:g.reju conegea k cJerigos, & sam muytaa Ir. de -A"f0818& 1das, & po~ isao 1e lhe nilo paga di~imo ~ & aui li maytoa mo1teirol de frades & de freyrae, taiD4 b IIW~Lo ricos, uei de rldu como .de jurdiicles, &.saia a ortie de santo Antio, D haotra br.dem em t~a a Jerra do prea.&e, eato tod01 ait,.uados em mtes k~em va 1M, em muytos dele a .nl comi cara e todo llo ao ao, 6& peacado poucas vezea por ho nl auer na terra c os fra dea & oa clerigos traz as cabe.ca rapadas:& aa barba epridas, ea clerigos. &, conegris podl easar, & se Jh morre a primeyca molber nA0 casam ou tia vez, loor~ todos em bl .cir.c~ito l} tem derredor das igfejaa, & aa molherel morA fera lt IA lo eetar cflefas: 011 filhos~ ddl eoa,p de aecesaidacle hAo de ser cnegos,&, os doi clerigoa Dio' se .nl por 808 vcltAde: aa dear~ndas o ecclesiallieas se trato perite l8 jtistict& aeeular~ ..\e i~rej sam e.untuoaas, & os seus .adrOfJ eam ea.ca f108 & fecl'ahe aelas, & DOB meseiros aeTeza ho''<>ffioie diuino c3 &afJDQI & prosas em lingoaj caldeu ,. tod ti llta.coruaa poJo meye da uiac oam}\8iohas, & desta &8 I

I !41

.. ia~ HtftoaiA ~ n~ .JlftJIA ""

pera di!tro nlo eatr4o 18 nito os sacerdotes: outra fA pG4 )o meyo do corpo da igreja, & dela. pera dtro alo eatro se no pessoas dorda , & por isso muytoa fidalgoa &. peasoaa hrradas se ordenlio pera entrarl dt-ro. Ha neataa igrejas muytas images de noaso seftor & de oosaa senhora & doa apostolo&, & nlo t nenhtl crucifixo,

da dia mais q btla missa, & e1ta ea diacono & sodiaooDo, as epistolaa & oa aulgelbos ae dizem As portas. Ho po de i} se faz ho sacramto da eucbaristia be htl bo. lo cozido em hila gtilde fornalha com grande cirimonia, a . ho coze se ni btl sacerdote , & o l} diz a miaaa ai. mostra bo bolo ao pouo despois de OO&agrado como se {az antre os latinos. Todos os (} ouu missa blo de eo. milgar oo a no hlo doo ui r, & ho sacerdote lhes vay dar a comunhlo A porta da igreja , l he do mesmo bolo q c&agrou: no tomilo lauatorio' mal lauo a boca ca d~a b la, nenhila pessoa se ha dasseotar nas igrejas, & por isso estio apre As portas muytoa caiados de traueesa pera se eneoatar, aA pode ningal entrar calado 11 cospir, n falar. A veatim~la com q se diz missa, JJe feyta como camisa, & a estola furada poJo meyo para a meler poJa cabea, nllo t manipulo, n amito 1 ai! cito: 01 frades diz a mi1sa c os capelos nas eabe. as , & os elerigos as ti discubertas. N bt1a missa se d~ por esmola nA por defuntos, quildo se fina alga pe880a Yilo ba elerigos c8 cruz & agoa benta & enceaso, & des pois de rezar certaa ora~s a leulo a enterrar muyto depressa, & ao outro dia leulo as offertas. Os Christlol deala terra ae eonfe11ana em p & asai oa abaolu : Ql frades, clerigoa & selares trazem nas mo& eruea peq Dai de pao, & a gente com pequenina& ao pescoo. Trazem tambA os clerigos & frade hils corDicJaoa d~ cobre c agoa b~a il deitilo aos boapedea ca que pou~ eam, & no comer & no beber deilo lrea 1otaa. C.Jebrl as festas mouiueis no mesmo. t~po que ltre os latino t as outras h.aa ' & outru Dlo.: ho .aea &AipO ae eOJDe&

porq se ba a gte por indigna de ho ver: nlo se d.iz ca.

..

816 Yiatenoue Dagosto, & he de doze o1ela, &cada hii tem trinta dias, acabados oa meses eobejio cinco dias, & DO aDDO -biaexto ~ys, & chamanJhe caprimto do ino. Ho ieium da coresma se goarda muy estreytam~te, mr~ mte oa elerigos & frades 11 Dio com maia de tres Ye. aea na soman~. a. lerc;a feyra, quinta & aabbado: neate tpo nlo beb nh vinho: a outra gi!te ieitla toda, D eome oingu carne, nem ouoa, D Jeyte posto q esta pera morrer. Todos oa Jeygos, asai grAdes como peqnoa jeiulo as quartas feyraa & sestas. do anno, tirando do natal ate a purificaccAo , & da Paseoa ate a Tridade: Todos aodio na somana aaota vestidos de preto ou azul, B falio bs oo oe ou troa por d6 da paixlo de noeio se Bor, dizAdo i} Judas por beiio de paz lrahio a seu aeftor. T muytas cirimoniaa iudaicaa no goardar dos sabadoay lt outras. Qftdo se da iuramto a algu, vai ase al}le l} ho ba de tomar A porta da jgreia, & vlo coei e doua clerigos ll t~ l1i encho & brasas. E podo o q ha de iurar aJnbas as mies uaa portas da igreia , lbe diz htl doa elerigos il diga a verdade, & se iurar falso, \asai como ho liio eome a presa no bosquo, asai coma o diabo a sua alma, & lbe moa seus 01101 como be moido ho tri go tre as pedras, & se disser Yerdade l} a sua alma eat oo os b auturados, & a cada cousa diz Am: e iato acabado toma ho iuranto. E c tudo a gte popular diz pouca ~erdade, aida ll he c iuramto, saluo iurlo poJa cabea dei rey. Teme tanto esta gente a ex eomunbAo, ll por no cayr nela farlo qualquer cousa aioda q seia seu periuyzo. Ha no aeflorio do preste JJuo1 patriarcba l} Da sua ligoa se chama Abio1a, q na BOlsa quer dizer ~dre. E este da ords, porfl nAo ha ~utro nenh bispo. E falecido eate , mlda hO preste pedir outro ? patriarcba D~lexidria. Ho preste n~ t lu.. gar delermtnado eo1 ll more, Ida sempre no cllpo c toda sua corte, & traz no seu arrayal ate aeys mil tda1 antre boas & ms: a somenos g~te de caualo he de muJas, & auera ctiouam!te cincota mil de mulas, os de
LIVIIO Dle CA.I'I'OLO"%CYII.

. ~ B& lfii'I'Ou rn~ WfDIA! , aualos- sm tamb maytos,- & oa de p nlo t calitoa 'fi sempre guerra c 01 mouros seus com.arciioll q ta.

III

por seus capites,. & qudo ha neceuidacie vay A ~noa. Ho preste l} Daqle tempo reynaua .se ebamaua Dauid de idade de ze aoa~i, & a rayaba sua my gG-i ueraaua seus seilorios por .er muyto pera uso. E ~ouer.. ndo ela a _ trra , forio ter .. aua corte loio gome ho. jardo, & loo schea, & Cide mafameda, de q disse ao liuro ~egiido, q leuauio cartas damizade dei Tey d Mll4 aoel pen bo preste, q lbe.dero anuas fio ij 01 ~ fazi na cquista da lndia . E ouuido q E?rilo CJarialb QUe hiio de muy lge, deaejou de saber a Yerdade pera ~mar coele~ amizade & li&Dcta, & fazer iontamte coe-. les a guerra aoa mouras. E mdou a saber isto a bil IDercador cbriatlo natural do Cayro l} tioba ooela grde eredito chamado 1\Iateus: 4t a este mJdoQ muyto eecre... .tamte q fosse A I af!ia , & hi falasse e ho goueroador ~ k da bi a Portugal a ver altle rey que mandaua eqais4 tar a lndia, pera qu lhe deu bt1a carta oome do P.r~ t.e seu filho , & asai hfl pedao do leabo da Yera cro Jeyta em bt\a cruz pel}na. E pera ir ..r. encaberto ~uia il fos~e .& , porl} oi pedia sayr da. terra do preale por oeohia parte ii. no foue de mouros, que .se eu~ dero q era. embaixador, & onde bia matarlno,- porq re. eeauo l} bo poder dua nosaoa se aiuotasae ;c ho preatd k que ctarfaem bo mar roxo. & por isto que a raytba sabia, detera1iDOU de mandaE el'te embaisaclor aecreta ~nte: E ele se parlio pera ~ lndia, .de .foy ter a Da ltul, & bi fny preso poJo tanadar, po~ aber .q hia ao go. 11eraador o~ reeado do preste . E mfdMltlolho ho gouer-. aador p~ia- por Lopo va2 de ail Pa~, Jho deu : o qaalttlo de& pois~ bo Hidatelo, eoio vaaaalo era ho taaadar f

H&eue pera lhe corlar a

cabe4ia.

11'1

C A P I T O L O XCVIII.

Do

diftl G Cllrld ij Cl ml,y tlo prute IJICifldattC 4 cJ rft) .de Portugal, ~ tlo mau qu~ pt~t~ou em Goa.
lfiU

& truia ~ crua do lealao, yo a reeebela cli proeisslo muy aolne, & ele & todos a adGrarlo giolhoa da ado graa a aono aelor l} pe~:mitira tio grlde eQusa, eo.. aw eM vir b&ixador dhil aeftor tamanlao como era ho preale & Chriatlo. E foy Jeuada a igreja, .Ide deapoie foy poata em bO.a custodia douro que lbe bo goueraaalor mandou fazer, a qu de~ pois do emltaisad con-t tar a causa portt vinha , &t tudo o l} atru disse , Jba aostrou a r,arta q trazia tio pre~te pera el rey de Por.. 1ogal , l) d1zia. Em nome do padre, & do fiJbo & do Spirito .c ta, tl'fl pe88oas em b s8 cleo.. A aalualo &. gna de n~ ao eeAor & redptorChristo lau, filho .de N. aeftora Maria a irg, ho qual foy parido a casa de Bel: a grafiA & benlo seja sobre .o amado hirmlo, ho Christiaaia-. 1i1110 rey Manuel, eau.Ueyr.o d01 mares, augigador & for-' ~dor doa intieis &t descridas mouros, prospereuos ho se Dhor .Cbristo, k vos tJe witoria sobre YOSIOI Jmigoi, & alargue.& estda vossas reyaos: pelos rogas t deua((e& dos euej~iroa do .redemptor. Chriato, oa qubtro eug&i J.ittaa , J.oane, Lucs, Marcos &t MateDa, IUM setidaHa & ora&w voa goard. F:azemos aber ao amado hirmlo ~ a nos chegarBo da voasa grlde & alta ca~a dous me.. aejeiros, lrft se chatuaaa Joana, dizdo l} er-a clerigo, & eutro. Joio gotUec&, & di1eerA. Querenaa mtimtos &; gentes. E pera esto enuiamos .a. vos D088o embei~acior Mateus hirlb do meu aeruio, eiS lica do pa&riarcha Marec. q nos da a lieo&o, lt mda o clerigos a leru~ aal ,. padre noseo & de todo meu seflorio eateyo da f

E ~~abido .pelo .goaerudor eomo ho embais:ador inha

da. C~rjsr,o & dra .aetl TriMade. E ele enuiou poc- no110

_j

't8

.. 'A

BISTOBIA DA" INDIA

mandado a h vosso porto da lndia, dizendo qne voa dariamos tlts manumloa como 01 moatea': & assi voa dariaauos gentes tantas como as areas do mar, & foy ilos dito ll ho seftor do Cayro fazia armada de nauioa per a midar. ctra vossas arnada~ , & nos vos daremos ttas gtes l} esl~ Do estreyto de Meca. s. Beb, A lmanclb, ou pera enuiardea a ludA oa ao Toro q fa((&S de&-. terrar este mouro& de sobre a face da terra, & noa por terra, & Yos h irmo por mar, que nos somos poderosoa em a terra , pera ll os offrecimtos & ofFertas que ae ~ pre1eotlo ao aepulchro set, no as d n1ais a comer aos eles. E este ~e bo tpo achegado da promessa 'I disse Christo & sane ta -.Maria sua madre, que disserio 11 no derradeyro tpo se aleutaria ho rey da parte doa fracos , & este daria ti aos mouros;. E este be prometi.meto q diue Cbri~to & ~a madre, & todo o ll Y08 Mateus nosso embaixador disser recebey como nossa pe~ oa & o crede, porq ele he ho principal q temos, i) se outro teueramoa ll soubera ou entdera mais que eJe, nos volo enuiaramoa, & quiaeramos enuiaruos nossa em baixada p~Jos vossos l ca enuiaste1, & tememos de YOI Do apreseotar nossas cousaa como queremos. E coeate ~baixador Mateus vos enuiamos hila ruz do lenho em ll foy crucificado noaso 1eobor leso Chriato leru. aale , ll me foy de J trazido, de lj fiz duas cruzes, bOa Dos fica. & a outra vos eouiamos c ooasa eaubaizada: k bo dito lenho be preto, & leoa bOa argola peqna de prata, & quiseramos eouiaruoa muyto ouro, mas c medo dos mourosq ho tomassem nos cao1inboa por de auia de passar, ho- deixamos de fazer. E se vos ouuerdea por ~, do ll noe teremos muyto cteotaml!ID qoererdea noa dar vossas filhas pera oossoa filhos , oo tomardes nossoe filhos pera vossas filhas qaera maia rezlo, Do mia se Dlo ll a aalualo & graa de D0880 redAptor Chriato leau, & de nossa sellora aeti Maria virg se eat.da sobre ~ossos estados , & sobre voa101 filhos & filhas, & sobre loda voas~ caaa am. Maia voa fazemos a saber q, 10 or-.

queira. ajudar; q eerlo as oousas que te-ndee feyto na lodia aam milagrosas. E ae quiaerdei armar. mil Daos; DOI as abaataremoa de mantimentol. ; Vista polo gouernador esta ~arta, a menlo q razia doa aossoe, q ele mesmo lara I Feli.x anddo no cabo de goardafll ' como ja disse,. deu fe ao.~ lhe disae MRteus q era embaixador do Preite, & ~ queria ir a ~ortugal c aqla embaixada. E prometeolbe q ua~lltt loo ho mdaria i; ha nao: & foy em hiia em q auia dir ~eroaldim f-reire por capito, q auia de partir mais tar~ de q aa outras & Jogo lhe ordenou nela seu gasalbado & \he fez merce A nome dei rey pera se aperceber , & en.:. eomAdouho a Beroaldl freire~ E andAdo ui ato veyo da terra firme Diogo fernldes, ho ada ii, l} fo~a c embaixada ao hidalelo; sobre q soltasse a el rey ,. tanadarias ela terra firme,. em q se uo tomou nenbfta ccrusam : aui poJo bidalci nlo querer, como por auer desccerto aolre Diogo feroidez & loi nauarro q hia pOr 1ua Jigoa,: por mil desmichos q la fez, ate dizer q era neto do tur-~ ~' .&.q sabia fundir arteJharia, & q nAo era christlose Do turco, & queria fiear e6 ho hidalcJo. E coislo fugio pola terra firme dtro; & tornou se mouro. E ho Hidaf-: c:ao reepdeo ao gouernador ~ ele alargaua de tod~ aa iJbas d~ Goa, posto q erlo casa de seu pay & cabecc~ principal de seu reyno: & as terras ele as Dilo daua e;~t..:~ tio, porque auia vergonha dos outros seflores do reyno de Daqu, que lhe Janauo cada dia rosto l1 vs nosBOI lhe lomarao Goe, & que Jha no podera defender. E c todo l} vdo ele a amizade do gouernador assentada por algs dias, que nio parecesse (\lbe daua as terras com medo & por for~a, l], entiio faria o que ho goueroador pedia, que deixasse assi estar tudo ate que toroaae do mar roxo, & que os dereytos q aa DJercadorias pagassem em Goa, saindo por suas terras que no pagarilo outro dereylo neohtl:, n menos as q foss de
\'08

. LI'IBO IIL CAPITOLO .XCVIII. 829 ~ema..e~ noaua geute1 l} eocheriams a todo ho mtl~o, maa aio temes neoh poder DO mar. C_hriato leso

-roxo

JII.

..

TT

ua terra , o a dou.tra parA. e~ ~ 11m par: ela para Goa, oilo fJ&gariilo maia deytto,queo era CXNitume il pagassem, &r. l} do ttJiheria a ~ultia de Goa pera a

ISO

. 1J.&

~UII'OIIPA mJ:'IRBD~

pa

tq

firme, .JJI que lhe l&llaaaem muyta tJ'8a ele ..... timtos. E porA ho alargar da ilhaa de Goa foy fa.., de neceif.lade irtude, poli} III sabia ele 4 a fera a fortaleza do paaao de Benastarl, fazia ho goueraacloY biJa torre em Pangim , at outra na ilha tle Diaari, ade se a 1_ora chama ho pasao de NoroA, k outra ao passo seco. E a po1 a tor.oada de Diogo feraldea , ae vio ho gouer aador o Roalclo DO passo de Bena11tari.m , por lhe eJe mldar muytae .ezea requerer que ae v.issem ali: & a acruaam deata l'iata foy pedirJhe Ro'i'llcAo penllo de Jlae nlo ardecer bo .ofrreeimento ll lhe mandara faze por Bastilo otlrigue quldo se fora de Benaatari1n , 81 fa1endo muyto grande o&recimltoe de ~eruidor dei rey ~e Portogtal, a ~ bo gou.eroador respGdeo desapegada.;. mlte 4 n os aceitaaa nl eneitaua. E despois disto ~ do algs tl01 nooe ao aeu arraya-1, & 811 vinblo de lA ada dia a Goa, & .oa JDGCaalol'es .da ilha CJDe fogiPio pe-N 8 terra WID8 por AIDOI' da guerra acabarilo de 18. for.. Dar, ea gentios somente., & 1.oroarllo a larar & a prolleitar a trra, k antrestea teruacl muytoe efBeiaes ~ :fezilo .bombardaa &. eapiagardas; fi taJDb8 fugirle da ci-flade c8 medo qae a tOIIlauem 01 mouros , & dali por diante sa fazio muytaa bombardaa de ferro, & tle bou eapiDgaltlu .como em Boheaia.

~erra

.
..
. . ..

' " I '

..
~

III

C A P I T O L O XCIX.

De ..,.,. cl
. reptD,

Gart:itJ.

a C..At fa.er

G tXJrr)G

: o !JDUCI'Jifl~rr ,.

ft como .M

a ,..,

Gllenlou CGIK-ut, ~ com

,_-a Ao mele pa
.

guc

..D-.

reyoo eomo pera mandar correger oa espedaCiAdoa do combata de Beoasta rim , em puaaodo por Caticot deimo bi algf1s n&uio darmacJa pela soardar. be porto que nlo l&illeDI D8011 pera ho mllD, IL daqo1ae fay a Cochim, onde oe ~~at~ios bAo oOII'egWos, & aa DIKMI carregadas com muy &a diligkia. B aea&u eaereueo ho gouernadGr a e) rey 1811 aenor a ~witoria de Malaca &r, ho (eyto de Benaat.. rim c todG ho mais q,.s& pailan na lndia, & aui lhe Jai rebi grlcle, de nmyto- pref20 q lhe mandara el rey de Peg, & rayllha out~ o as tre.. bucetaa douro & nanilha de pdruia que lhe ma.ndou a mAy dei 18J de Siio, & ba Oacueree de coyro pera e~friar agoa, k de mayta 816i11Wl, rrtl as peles aam eortidae eG ~&a cpoatora fi. l'al. muyle, & ficlo e hfl ebeiro muy 1uaae ~ & maII. bilaa ~as de paao dalgodAo branoo fi Riimo de rey110 de Deli. E ao pricipe 1111flotr ho cate ie de pedraria ~ lhe manclara el rey de Cambaya, & hfl paabat douro &, pedtarfa, & dous moos Iaos peqnos, & ai Oldraa pea ri~u pera a infante dona lsatlel, l} de1poia foy emperatriz, & pera a du~ueaa de Bragcca birmai. Mt rey. i1 aodaado d Gare.ia DeBta ocupaio, lbe Coy dada htla carta de Nambeadarl prineipe de Calieat, em zt lhe~aeuia q ae lao gouernador quisE-sse fa ser pu dt e) re-, de c.liout, que ele faria coele q a fi. 1aa.e. Ao 4 di Gare ia reapdeo que ele ho nlo aabia t por~ elrey ele Poatugat maodaua ao geueroador lJ a nio aceitaiiJe pelatr muytu 'f&lel q e) Jtry de Calicut a t~ talaa qael11ada,: pari C!lle ci:- ~ ODd~ ~ poderia 11Je
l8p dM D&OI do DMirM que ficaro

Do. Garoia que .hia para Cocbim , atai a fazer a .ea~

TT2

13t

ho gouemador quebraria ho regio1to. dei ry E ilespoia' de aoer aotrelea algiis recados sobreste concerto, offreceoae ho principe de fazr com el. rey ll desse fortaleaa . CaJicut no lugar ll bo gouernador quisesse, & que lhe daria ametade ~os der~ytos q-;ae tinha doa ~eguros das oaos l} hilo a seu porto. O que d Garcia escreueo logo ao gouerna.. dor, do ll ele foy muyto contente, & a11eotou em bo fazer posto ll tinha recado dei rey seu seflor pera deetruir Calicut : & isto lbescreuia el rey por induzimento dei rey de Cocbim & dei rey de Cananar, a qu peaaua morlalanerite de Calicut estar em paz,. porq_. eatando de guerra tinhilo se~a portos pouoados de muytos mer~ ;eadores ll tralio muytas mercadorias, & pagaulo muyJtci. grdes dereytos, & por esta causa ho n querilo ele destruir, ainda ll ho podio fazer ajitandose ambos de dous, & dissimu)aulo fazdo ll qlo podillo, & eles mes:.. mos ho soa ti nho, manddolhe mantim~tos nas suas nao & armandolhe paraos , & lio ea~reuio a elrey de. Por.tugalq e1 rey deCal~ut era ho mais iDao hom que pOdia auer no. mundo. E bo mesmo faziilo escreuer aoil feytores das fortalezas de Cocbi & de <2a~anor & a seu& escriules, & .ao secrE'tario, & elea ho fazio por<J os reys escreuess~ bem deles. E vdo bo goueroador qulllo mais 'prou.eitosa era esta paz que a destruy~ de Calicut, 'determinou de a aceitar, & por} estaua pera ir ao mar roxo' onde tinha necessidade de leuar grande. armada' & deixando algiia sobre Calicut, nem deixaua coou lJ. Jbe fizesse di no, nem Jeuaua de que se podPase aprpeitar DO estreito. & por isso escreueo a d Garcia ll ceitasse a paz, & se fone Jogo a Goa, porque a~ ia dir ao mar roxo, & que se cbegaua a moulo, & quaado fosse leuasse consigo a Pero mazcare~baa, que auia de ~eixar por capitio de Goa c4 seu consentimto; & auia de Jeuar eonsigo Manuel de Iacerda, poJo auer assi por aeruico dei rey seu seilor, & que ficasse a eapitania de Cucbim a l~r'e dalbuqllerl}~ E d~ Garcia se' vio oo. Nam

fazer, & tal t~egurlcca poderia dar

.:ltA. &JITORIA DA.

lNDI~:

ll

a-

833 beadarim I! Crlgalor, & assentarlo ambos q mandasse ho goueroador dous homs dau loridade pera acaba r daaentar c el rey de Calicut onde auia de ser a forta leza. E concertado isto , partiose d6 Garcia per a Cana;.. Dor, onde achou Bernaldim freyre 4& Francisco pereyra ~staoa que forlo ali abarrotar. E despoia de partido d3 Garcia querdo bl dia ho em~isador do preste castigar bOa sua eseraua por algtla cousa que lhe fizera, bradou ela & gritou dP. maoe,ra que acodio bo capit4o da forlal~za c muyta gte, & achando as portas fechada as midou ljbrar & trou di!tro c grde oniio, & a escraua do embai~ador como ho vio, lhe disae (} era molhe r do baizador, & que ele a queria matar & lhe daua 'ida que a no podia sofrer, nl por outra causa, sa Dlo porque bo reprf!dia de peccar c htl seu moo no vleio ctra natura, ll lhe requeria da parte de Deos & dei tej de Portugal q a tiras1e de seu poder. E deu portestemunh~ outras escrauaa q bo i!baixador tinha. O que ho eatabaJxador contradisse em tudo' affirmandoho juramento, & q aquela olo era sua molber, se nlo es craua: & ~guodo ae despois disse asai era, porem ao embaixador nlo lhe Yaleo. E ho capito lhe tirou a es craua de casa, & ta.mb as outras & entregouas a Ber naldim freyr~, & ele & bo secretario ij" Jbe aquilo fez fa zer, dissero logo que Mateus no era baixador do prea te se no truo, mouro & espia dos rumes & do Soldilo, l} o mldaulo A lndia a saber o q elrey determinaua de 'fazer, No Jbe lbrando ll de Venezianos ll andauio eail Portugal, ou podiilo IA ir, ho podia ho soldo saber mais dissimuladan1le ou por mouros mercadores l} hiilo Alndia, & dizilo Dlais q sabdo bo gouernador isto mdaua 1\lateus a portugaJ como vea:dadeiro baisador , & q se ele fora amigo do aeruio .dei rey ll ho nilo ouuPra de mdar, ae n queymalo, & por isto olo fez Bernaldi frey re oba brra n gaaaJhado a Mateus antes toda a deioorra & vituperio, asai na viaj como en1 Mor~biq, oa.de inueraaro : & Pottqal , eJe. & ~ar la a lJ. leuaua do .
LIVRO III. OAPI'I'OI.O

X~IX.

ca

''' N ~ D4 llllti ~ eoretario fler.a el re,, qMIIi 4 lha fizede erer li Ma~ :leu1. ura traio engaPador,. & por ea&a cauta. E e~ereueo .despoia el reJ ao gouer~~a<Jor., claodiJlbe aclla4& Jdwe lba .andar Ma;teaJs por .IDaisad-or, em tio.q foy eecesrio ao IJOtteraacJor .eecreuerlbe moytae reae. por Ide e \'ef,<ladeyro fbai~atlor , pliacipalaue&e deapois que deu e .J.cie, dde se lanaro ~ D08111 .frota. certoa bea:ls caI

tiuos do fe-,tor q ho Soklio tin~.a em ajuda, que disae~io que eonbecio Mate01, & ffU8 sabilo certo que a mily do Jlreste tiaba nele muyta coDfian~, & lao midaua a mu)ltas partes ca recadoe dimportlcia. E coisto perdeo .el rey tlq Portugal a s01p8Jfl& que linha,. & ho despaclaoa & ma odou com Lopo aoarea, comD dit:ey a dian &e.

CAP I TO L O C.
D~ ~o

Paknnusfoy sobre JllaltJctJ com 16 giWiiui. ma armada , - do que os nor1oa foero.

P aaanclo.cl mar de~. navdo ll ela eataua aegaa ~: eltu lndia, P-erDo perez eapitio mr Malaca.
tiaha recado do goueraador il se fos1e aa m~ f.le laneiro se qaisease, & flleuaase c0118ige aa naoe da earga qoe leu ara Diogo meodez. E estdoae a percb&lo pera sua partida, veo ooua A foraJeza que Pateonuz aeabor U lapora na illaa ~ laoa paara pule ea&reyto de Sho cil ha grande armada, .k asei era. E este Pateo. auz era mouro, & muy esforado caualeiro & fora vasalo do rer gentio da. Jaoa' ctra que 18 reuelou como outros Sflahorea moaroa que cbaeaulo reys, & -tes q o goue1oad0r fo81e a Malaca. auia Anos q..a fazia lltla gfOieiuima armada, asai eoat seu cabedal como egm ajuda doutro selorea seus pareote~ & aaigoe, 81 ilto .cl tlJlo de ir sobre Malaca, & tom ao rey q eatlQ ey.naoa. &r. fa~~erse rey dela : &. eoeata determi n~
de guerra, determinou de se tornar pera a lndia, 8&

por'l

tio IDAD4lla ete m.,.toa.laQS: morar & Malacaper& ..

ISS ter de eiia anlo quatndo foeee, lt eataoa cioaredsraao ciJ llutaeaja, a41te que =ho paeroador . . . . . degolar , 4 lbe tioba premetida toda eaa ajuda. E acabada a arma. da Dlo di&iatio d8 lU& determ~, fJOIIG fl IOUbe&se q Malaca ataua em poder doa aooa, porque lhe disse do ~ erlo ma)Lto pouco & que faeilmeate 01 poderia &o111ar, por mor da sua armada que era fnuy poflereta~ ~ leria b de trezeot 'telas -antre juagoa, laachuas BG ealaluzes, & chea de gte lJ era eepanto. E Pateonu1 Jeuaua por lota eapitlo hi grl aelor seu fl&rlte, em li tibe auia muyto esfor'io, & ho jgo de Pateoauz era ho mayor q ae nilca ia naqlu partes, & ho aota capitlo apos ele. E fornecida eata armada oomo digo, partioaa pera MaJaca , & passando hG eatreyto de Sabo foy vis to daJgDs de MaJaea, q ho forle logo dizer a Ruy de brito, q ho disse a Fernlo perez, pera-l} foasP, saber q armada era aquela , & se era tamaolra eoa1o diziilo : & Fernlo perez se partio logo a Yer se via os 1migos, & forlo coele loanea in1polim em aancto Antonio, & Lopo clazeuedo, IOTge lK,telho, .Jorge de brito, Mart'i guedez; k Pero de faria nos aeus nauios, &, forlo todos ate S Mlo &t nlo irlo Denbtla cousa datt~la armatla , porfl c~ DJo sayo do estreyto de 5bilo se meteo Joge por outr~ estreyLo que cbamio d&s Saus, & foy por ele ate se poer d~fronte de Malaca pera temar ali lingoa & saber o q fazillo os nossos , & por isao nilo pode Fernlo perea auer -.ista dela. E crendo que tara mentira a noua de sua ioda, tornouse a Malaca: & fazendose prestes pe 1'1 a Yinjem da Jndia, & esta-ndo perto sua partida, pa-reeeo ao mar bum d;a aa tarde a arn1a~a ., que era t.a-' maoha como disse, & como ~inba spatbada, -quasi que oobria quito ()I nossos aleanano c a vista: do l} ele ficaro espltados, q no criao l} 1e podesse aju11tar ta maDba armada, & logo Fernao perez 1e foy a terra per BJada embarcara artt'lharia das naoa de sua c&erua que ja tinha descarregada pera ee melhor e-a-rrega.P dtr mercadoria. E andando D.iato, falido ele c Ruy de bri

~IYI'O III .'CAPfiUD> 'ti

838

!tA BIITORIA. D.A IIII)IA

to sobre 1e pe1ejari4o c6 os imigoe, se Jeuantarlo de Iaura p~la.ura, qtle Ruy de brito .como superior de FerJo. perez ho mdo.u prder por lhe. ulo querer obedecer como ho goueroador maadaua seu regimto. E preao Ferno perez, de~ermioou .Ru.y d~ bri.lo de peleiar ao outro dia com a armada doe jmigos, & hila buscar de estaua, porll lhes parecesse que. a no tiolla ct.a, ~ por isso seinbarcou aqla noyte. na gtll de Pero de faria: & eomQ lhe parecesse que tinha muyta oeceaaidade da aiuda de Fern perez, mdpu ho sol Lar, mddoJhe d1zer que se fosse pera a sua oao: o que Ferno perez fez (posto q .estaua muyto agrauado) porque vio que em tal tpo como aquele~ & em.que ho serui.o dei rey estaua ~m tamanho perigo, que os homs da sQa qualidade por. lhe acodir op se auio de lembrar dagrauoa ~el rey quito mais de. seus capitles, & por isso se recolheo Jogo A nao. E amaohecdo a D08sa armada se ft-z aa vela per a ir buscar a armada do.- imigos, i} no dia passado uio pode aferrar porto , & cayo abaixo da fortaleza obra de tres legoas, & surgio ao Jobgo de ter~a. E ero os nossos esles capit,s, Pero de faria, cJ qu~ hia Ruy de brito, & Ayre& pereyra de berredo, que ~ra aJ~ayde mr da fortaleza & .ficaua nela por capit4o: Feroo .perez , Iorge de bri t9 , f,rcisco de melo , Mar~i guedez, loio. loJtttZ daluim 1 Jorge botelbo, Lo~ da~ ~euedo' A ntonto dabreu,. Vasco r~rnaodez COUliDbo, Christouo mazcarenhas, Christoul garces, Afonso pes~oa, & Simo afso bi$igudo hia c Ferno perez, por ~er l1o seu nauio podre & no 8P.roueitar de todo pera oada. E todas as nossas velas bio embandeiradas & de fcs.la c trbetas & ataba_tes, fazedo grAdes al~grias por qbrar ho corao aos imigos, & ao longo da terra hia Nioa~hatu & Tuo mafamede c a gente dela _per a ajo dar de terra se podassem , & qudo no, pera q sou J,essem. oa imigos. que tinho os da terra cootra si, & tjUe ajudauo os nosao11.

. pa~

LIYilO 111. CAPITOLO er

387

C A P I T O L O
.

Cl.
01 tmigo~,
'

.De como os nossos comefaro de pd~.iar com ~ g da causa porque no acabaro.

:Judo os nossos c esta ordl! forio ter c3 os 1migos v&tdo a vira~o c que se eles comeCiaro de fazer A veJa, & estauo todos embandeirados & c grde alegria de gritas & fslas & grde estrondo de seus sinos & .doulros instormetos que costumo na guerra, & era ho .arroido tamaobq ll parecia destruirae ho mudo, & s ele .abastaua pera os nossos sdo to poucos auer medo, quito mais tanta gte & to b armada & atabiada doutros muytoa & muy ricos atabios, q era fermosa cousa & espantosa de ver. E ho 01esmo espto punha ver a pouc1uidade dos nossos comett'r tamanho numero de gente & to s medo, ~ parf'cia l} os no tinbo E'm conta : em tanto que lurge botelho que Jeuaua ho na~io mais ligeiro que os outros, se adiantou & s chegoq primeyro aos in1igoa, de que se Jogo ~partarlo ate quinze calaluzes, & a ren1o endereytaro pareie dando grande grita como que bo linbo nas vnhas, o q ele n crdo pos a proa neles & passoulbes poJo meyo sem Jbe tirar D (azer nenbfia DlOSlra de peleja : & como hia "ela, lt elt~s a remo n Jbe puderA chegar. E passando Pie por elfls, no paru ate ho jgo de PatPonuz, q conheceo aer a capitayoa, assi por trazer bandeira na gauea, como por ser ho mayor de toda a frota: de maneyra que indo lorgt! botelho pera abalrroar coele, vio que a gauea do seu nauio nlo chegaua ao chapiteo da pop_a do jgo, & por isso deixou de ho aferrar, & come((ou de lhe ti~ rar. s bbardadas q lhe 6cauo ao lume dagua, pore ho iungo era to furte q os pelouros toroauo pera fora, & o u~smo fez aos da gal de Pero de faria ii. vinha a pos Jorge bole lho, & tbe se pos bbardadaa ao iigo. E . ,_isto chegou ho resto da nosaa .frota,. & a doa iwigoa .
TOMO 111. VU

138

- DA Rllt'OaiA Dl IRD1Jr ~

neste tpo se acabou de fazer aa vela, & se arrou toda como hua espeea mata: o~ endo Jorge botelbo & Pero de faria se tJrarAo a fora porque os no colhess no meyo, .q oa .matarlo todos s frechadas k lic;adaa poJa ~ride altura dos iungoa, & por esta rezAo nenbO dos nossoa ousou daferrar com os 1migos, que cli suas gritas & eatrftdo (\ di~o assi ttarrados tirario c&rntnbo elo porto de
-Malaca, indo 01 nossos de pos eles As bbardadaac~que lhe fizerlo assaz de dno ate ho sol posto que aurgirilo -GS no1101 pegados c terra, se nAo lorge botelho, que por ser bo seu oaio muyto eiPyro & ligeiro fieou antre os tmigoe esbbardedo os & asai os outros ate no~ te. E dP.Spoia danoyr ecer, a itltaranse totto1 os nossos ca pitle1 & outra pessoas principais da armada na gal de Pero de faria, & Ruy de brito lhes disse ~ h! Yiit qui poderosa a frota dos imigos vinha, & a g~te mais esfo~ ada ll auia naltlas partes, & eles quilo poucos erlo, & metidos I nauios muyto pe(}nos .a respeito doa fl trazil Gl lmigos : & q se tossenl desbaratados li se f>erderia al}la fortaleza, & q tilb pola multido dos imigos, q auia medo que te repartissem, & li em quanto bils r,e)ejassl o mar ot a frota, pelejario outro& em terra oo a for. taleza, em que nAo auia qu a defer}desse por qu pou eoa J ficau&o, & estes d()tes & fraeos, que sobristo lhe 4easem ~eus p&reeeres. E despois <i 90bristo ouue muy toe ~ rnuy diuersf>&, disse Ferno pert-:a que por se eecusar ho per..igo da fortaleza, Ruy de brito se deu ia lop de recollter & ela, & defende la e essa glJte que te-

.ease, a88i no1sa &m& da terra , & fl ele ficaria clJ 6 ftUe estaua na frota, c que petejaria c a dos 1mi~os, ~ esperaoa em BOlSO seJior de desbaratar, porfl ainda 'I fossem n1uytos I& os seus jgos tio altos q se nfto podio a.fermr, ele 01 queymaria com panelas de poluora & me teria ne f11ado e artelharia, 8t que nisto n tenha du ida pflr- os imigos a nlo trazioo : & I} quando lhe aea.. ecHs algO desastre , ll a gte que eslaua na fortaleza Uiaria pera a deCea~ ate~ Maactall pedir soeorre

q vUlto por Ferno ""ea respondeo aiJ eoaselbo doa outros capit&e., q poMI R.uy de brito dera a menajA. aogouernador por ai}la fo.--. talesa que a defdease e a reate que tinha, & ii eJe el lllea fidalgos & caualeyro li ali tinha, .& a armada iJ
iO i) 1e rosaem pera a fortajeza.

aouo ccleelho c oe li estauio na fortaleaa, acordoa coe. Jea q~.~e a noasa ar1nada niB era poderoaa pera resiatir ao peso de ttoa GOIDO trazia Pateooua' por uso Gl 110880. ~ e.tauo ao mar se deu1i recollaer ' fortaleza, &a ' a g.J k aeuioa peqno ee glte do mar~ alJuta11e pera os marear ae ihem pera a ladia a diler ao gouerdor ho perigo em que fieaaa a fortaleza pera lhe maotlar 1000rro. EJ eete acordo aa&itJado por iodos ; foy la-. aado a Ferno perea & ao outr01 eapiiAe ea relJ.rimea-

' lndi~ qee! seria em INeue por aer a ~Uio pera ir U & loraar da bi a aete mesee. E parecdo isto bl a tod~, ~ feJlo diuo auto' & aeaiaado por t<>doa' ro, Ruy de ltrilo Jeuaflo A fortaleaa na gaJ e 4 estaua, ~ dpoil que to, IA mudou do que deisaua a81eola do ci Ferno perez k e6 0t1 outroe eapites. E fazendo

'".. Jn. rres.o er.

~lt

Jh8 ho souernador ltregara, eeperaua DOIIO Beflor de dbara&ar 01 imigGI, &.lj asei o verilo oomo M11anhe~ ceue: & eeiato se &ornou o que leuou ho reqoerimtG 4e Ruy de brito, k eJe ido disse Femilo perez- ave il fi..

caulo e.oele. No teoha selares tito p1der a deaetiao., ta~ l i os tia fortaleze q nos mude do proposito em qu esta11amoa de a maoi m ajuda de N. seftor pelejar . . oa 01 imigo & desbaratarmolos c6 a ajuda' l} eew ,.o I aua miserieurdia q nos dara. ~a isao, do l} oje ~i graotles aioaia & muy verdadeiros, (} b vistes. quilo pouco perfiarlo nos cometer, sendo eles ttos & nos to poucos , & vindo c determina((o de nos destruir por saber certo qoio poucos eramos, pois se seu esfor20 & val tia fora tlto quto promete bo numero deJes, & juotamte a vtade q trazio pera nos sumir: nal}le prioJeyro impeto de sua chegada ho ouuero de e:xecu\ar a DOI aferrar Jogo, porl}segtldo a opinio c que
1JU I

partirmo q poueos, a.uio de dar a vitoria por muy certa da sua parte, & pe ra fica ri! coela nos auilo logo ~aferrar, & anais tdo muy ta confian<(& de si & nenhiia de nos. E pS ho nil fize-a ro quando no sabio como DOI defendernos, nlo ho fa t'o sabdo como offende1nos, antes nos hlo de tPr me-a t1o , porl} nuyto mayor ho bio dauer agora cuydaodo nas muytas bbardadas, & espingardada dP q_ Pscapa ro, do que ho teri4o quando aodassem em voltas na peleja: & isto estA clara, porq nin~u nlo ha medo ao perigo ae n~o quem se vio nele. E eu tenho pt'rami q ho conJe<(O da noa peleja doje foy obra de nosso sellor f} quer ll a Cbristindade pern1anea nestas partes , & a n1anba ho aueis de ver craramtE' na vitoria q Dos ba de dar ctra estes eles, q fJorl} sam do diabo, teue ho mPsmo diabo poder pera meter em cabea a Ruy de bri to & aos do seu conselho (} era imJlOssiuel resistirmos " tlos lmigos, nlo altildo quo fracamte se ouuero oje DO rrimeyro cometimto. Por tanto seftores vos peC(O q ~ato vos Jbre c bo mais q voa tenho dito, & l} no vos esqueC(a, l} pois peJejarnos por seruir a deos & a tal r~y, i} nosso sei\or he seruido de sosteranos esta fortaleza, eoo1o quis ql)uarte pacheco de ij ja ouuirieis dizer soa. teuesse a de Cochim c menos gente doi} nos somos etra ho poder dei rey de Calicut q era tres vezes maia 11 ho de Pateonuz, & mais <) ao prin1eyro jgo l} lhe Dl&terdes no fundo ha de fugir: & como somos poucos, ho menos fiidan1lo q aueis de fazer., ha de ser dabalrroar coe)Ps , se olo queymalos, & trabalhar polos meter no

1140

'DA 'JIIS'l'OBIA. _.lj! fNl)f.( (le sua terra, os muytos vc~ OS"

..

'

fundo.

liffkO 11r. CAPITOI.O Orl.

...

...
.

C A P I

'r

O L O

CII.

D~ conto Pateonus '"" owar th ptl':iar ciJ Fernllo pe rea , ll&e fugio con& Ioda 1ua frolo, , ~ da grlde du-t

truyj.o

que

OJ

tJoasos foero nela.

E aeabadaspera a batalha. rezea , clS que desse e ajht coisto suas ~odos ficar~ persuadidos E assentado q
cada h se tornou a seu nauio, & se .aperceberaq tndos, assi das aln1as conao dos corJJO& pera entrarA na~ i} la peleja, que certo era muy temerosa por<J os nossoi ao mais q podilo ser~ serio trezentos homs, & os i mi goa de vinte clco mil pera cima, & os mais esfor~doa & 1nelbor armados; & mais det.ero1inarlos l} auia do ca.. bo <le boa Esperlla pPra dPntro pera qualquer das qua tro partes do mdo. E v quanto os nossos sabio isto pio os tem io, antes a gte comO pnrecdolhe li o& as . sombraua, toda a noyte canlaro & foliarlo, & daufto muytaa gritas, & f'lea lamb Jbe respdio c oulras, & e muyto tanger dos seus sinos. E na cidade se fazia o mesmo, em l} auia grAde duuida de poder os nossos eseapar d1t1le lio: & aquela noyte todos esses Iaos J'rincipais da cidade, & lamb a!gus Malaios forAo vieitar Pateonuz, l} acharo em cselbo c todos os seua eapites sobre o que farilo eontra os nossos, porq re. eeaua de pelejar coeles no mar pelo grade dilno lj recebera dos nossos tiros , & parecialhe melhor desembarcar & cercar a fortaleza. ~ estesq digo l} foro da cidade Yisitalo, ouuidos os parecert's de seu conselho, lbe c. selharilo ll nlo pelejassem c os nossos no mar, porq ti~ Dhllo muyta poJuora & artelharia, & que os auio de meter no fundo: & tambe se desembarcassem ficando os Dos~os no mar lllhe auio de qu~ymar a sua frola & fi.. earilo perdidos, porque tendo os nossos ho mar, eJes aio podiio fazt-r aa fortaleza nenhum nojo, antes ho re~ eeberiio muy gra~de, porque oa uoasos er~o mu:yto ea~
ord~,

_j

,,, for~dos,

. . . . . . . . . DAi

& aabio muytos ardis: & que o que deoia de fazer era meterae. no r.io de M.uar, & dai; mandar reca-

do a el rey de BintAo que lbe maodaase sua armada que &rasia artelbaria, & ajuntada eaa aoela desbaratarile a nossa, & dea~oy.a tomarilo a fortaleza. E parecendo isto b a Pateonuz, mandou q. se leoae a sua frota. te> da ante nJaoha. E asai se come~ou de fazer a voga sur. da, maa Dio foy tio, calada q 01 008808 AO Diu 1inti eem :. & sabdoho Fernlo perez, ae meteo logo no seq esquife, & oorreo 01 uotJSoa nauios, dtado do mar aoe capites q_ dessem muytas graqaa a J)eos, porq. aem peleja lbe fugio 08 imigos, q ee Jeuaseem porq, se lhe no foss~, & q Jbee enooaneadaua mayto 'I t~dbalhassem poJos queymar &. meter no fuod.o, & ~ aanhil del8e ,.,. Ja ale lhe no ver des(t'rir ho tral}te: & a11i ho flzero. E saido ho eol ambas as armadu tioblo as velas disfiri.. &las ca ho terrenbo ~ v-laua: & Pateoouz <} vio a deter.. minaq&.l doa oollos, quiaerMae acolher, & comeqou de fugir ccl todoa 01 seus, & os. ooseoa dero apo eiPs, & e1n os alcan'(do cpme~o de lbe deitar panelas de tml.. uora & oottoe artifi.cios de rogo eom i) 08 iungos comeff&rio de arder. E como isto fvy- tio de supito & tto ~ tra a eaperanCia q os imig.oa traziio de ser a vitoria sua, por aer~ l4to& como ero, foy tamanho ho dasmayo destes , em euios igoa se ateaua ho fogo, i} no teuero acordo pera mais q pera se dei tarl. ao mar, & recolherse ~os nauios de remo, &.01 eatros tirauo muyta fretsbadaa, porem nlo fazilo mais que gastalas deualde, Ir, os nossos empregau4o bl seus lirol!l,. que aai como metilo a~ btlw nat.~io~ no fuado, a~~i desaparelbauio ou iras & lbea. ferilo & mataulo ,..yta gente. E vendo Feralo perez a oousa;como bia, temeo-dose' falta de poluora lhe no fizesse aleanqar a meroe qlhe no880 seftor fazia., midoua busear fortaleza & outras munies pe.. ra fauorecer maia sua vitoria., & mdou chamar toda a gte da terra, i} fo91e roubar- bo de1pujo. que fica8se doi itaig01, perq. 01 DQIIIII .Do ~ui lo de pede r ~roubar tw.

E ()I' ando, mldca despara~ a artelharia da fortaleza & fazM' graRdee alegrias~ E sabendo a gente da terta a causa diaso, fioa.ftlo todo pes~afk>a , l>f'tq por a grande altia dos immigos, nlo se lhe ~1a meter em cabe~ que auiio de ler vencidos, 1nae fK>r me is valentes tJUe erA& de eada ve1 se ae~aulo p~or & perdil maia g~te. () .fi oonheodo Pateonuts, amarroue e cineo jungos de seua parentes porque bestea confiaua anais, & ho seu sOla
os bossotl os aferrarilo, ltt mandarlo aa outtil frota l} ainda n56 era queymada, que os rodeasse & lhea fi(!asse como ba .. tida: &, isto porque inlo q_ nlo tinh!o remedio pera fu'gir porq 01 nosso ()S alcftatto, & ae11i era q cbegar!o a eles antre aa onze & as dbze tio dia. E parece ~ quli . 00880 seftor que se aiuntasaem ani t)S imigos, ,era q oi Dossos s,.m andar@ a ~ia eoeles fizessem a espantosa deatruy~fto q ftzero. & e cbt'gando Mart1 guedez 'l fo' llo primeyto os do seu nauio lhe deitarlo pabelas d poJuora em htla JlRngueiaoa com q lhe fiterio saJtat ao mar a gente q trazia , &, apos istto aferrarfto c6 ht iungo & comP_aro de peleiar c os i~igos, pefei_~nd muy esforadan1~te : & loBo Iopez dalu1u1 a ferrnu ou a. tro q tratia obra de duz@tos Iaos, & eJe nfto tra2ia mail) trinta & doua hOnJ@s. E t tudo abaltroou ho iung& por mais catrariado 11 foy dos l} estauo nele & entroti dentro, & doa outros capitlea, htls aferrauJio, outros CJUPymaoo, & nilo auia nenbtl que nllo fitess~ brauezaj :IJGca euydadaa , &: asai durou a ~ousa b~ quatro horat eu ctco, q de Ieda a ftot dos 1mig<)8 nfto ficou nlais pot CJueymar q a ear>itayna, & sota car)itayna e os iungo' e3 que e&taafto an1arradas, q is outras 11ssi \'ela de ga~ tJea, eomo de remo tod&s forAo gastadas do f()go, & mor.a ta muyta gente, & outra se sllluou nos iungos que die~ go. E por isso & por eles aer~ altetcsoe @ demaeia , efi.J tauBo muy afoutoe: o 1t eonheedo FernAo perez, ml-t ~ ~u paeaar A 11ao e eapit,les de trea ott qaatro n... ta espitio te amarrou e8 outro iungo t@do

a.m nt. Uftl'mr eft. ,., eabldO Ry de brito a itorja ti BeB8bs 11116 alcau-

ll

:8- .DA. HfS'fO.IA QA IKDU .uios dasua armada, & coeles sua gf!LeCOid"delerw;na:.
.porq pera quatnta gente eles lioho a ll ele trazia era .muy pouca, .& ainda assi no era muyta. E islo f~ylo aeguio Pateonuz, que enlre tanto que se deteue nisto ,se hia acolhendo, & os outros nauios hio apos ele : & eomo Jhe o vlo seruia a popa, alcanou a sola capi.tayoa que hia mais traseira, & determinando de a afer.. .rar, mandou a f,rcisco de melo capito da o ao s Cllris:touo q achou i unto consigo q aferrasse poJa proa, & .ele aferraria por popa, & assi foy feyto, & c muyto .grande perigo dos nossos, que conlo os imigos fossem muytos & n1uy valtes, peleiau co&Do homAs l} nisso .tinho sua saJua~o: &. assi feriro muytos dos nossos & mataro algs, antre os quaes foy Simo afonso besi gudo, & Ferno perez foy ferido to morlalanetel} cayo. E c tudo os nossos bo fazio tb que dauo que fazer aos irnmigos & linho muylos morto~. E estando a eou.. sa e1n peso sem se declarar a vitoria por nenhtla das partes, chegou Jorge botelho, & quando ouuio a reuoiJ.a que andaua no jugo, quisera abalrroar cuele., mas no pode & p~r isso af~rrou com ho outro que andaua alraJ)Uado coele, & entra por ele com sua gente. Os imigos q ho sintiro entrar, repartense Jogo duas partes, ~ hfis. ficaro pelejando c os de Ferno Jlerez, & ou. tros acodiro de roldo a Jorge botelho, &, con1o ele tra.. ~ia poucos foy tamanho o peso dos i1nn1igos que nio bo podendo sofrer lhes foy for~ado recolherse ao seu galeo, & os immigos forllo de volta coei e, & aperlauuo rijo: mas o isto Fera1lo peaez que se tornou aleutnr, pPiej(lll ~iio brauamente com ajuda dos seus ll venceo os imigoa eom que pelejaua: & ficando tnuytos mortos no jfigo, se lanctaro outros ao mar, & estes muyto feridos. E assi coano estes foro. desbaratados, acodio logo a lorge botelho, & ambos de dous cotn sua gente trataro os imigos de maneyra que no escaparo se no algils muyto feridos q. se d~iLaro ~ mar, _qlle eom seu saogue ae .
~o dabalrroar com Pateoouz, ou c ho seu sota.capito,

LI.IIO 111. c_.JI'GIO"eJI'.r 3U. tOfDG1 log~ vetaDe~o.: & asai~ COIDO 01 d0111 jgor foro.

deepejadoa, alli lbea.. f(liJ posto ho .fogo: & fi~do bem, ateado, d~u Ferao, pereE caa a Pateoau.z: que ae h ia. acolhendo eom Oli clneo jongos, q lhe no ficauo iDai de &oda a armada qoe leuara. E dandotbe os noaaoa ca~ a, deafizeraulhe todos 01 alto& As bbardadu: & indo~ Ferno .perez pera bo abalrroar ja quaai aoyte, deixasae.! vir hiia &oruoada tio for.te que oa eepalbou a todoa, & : a aoa1a frota correo. muyto riaco de se perder , princi-- . palmlte as na01 gADdea que era-per.te de. terra, kaur--.: pio em d..as bra~aa, & toda ruu:yto eapalhada1 .& a.-.. ai os ou troa DMJios: &. os jungoa dos immigoa ta~ bem~ aurgirlo, & asei lorge botelho que. lbes bia mais perto que todoa. E .ao eu lro. dia se aebou s CCJeles , porque Ferulo perez & os ou&roa. e1g.arrarlo muyto, & como. foy manbal Jorge boteJho se pos a pelejar com. os jgoa., que tinhio ~ercado ho de Pateonuz , & queymou '08 , &,, meteos no fdo_ aem lhes ~alar. freebadas aem coo to que~ lbe tiraro, & quisera fazer outro. tanto ao de Pateonuz,. & DI pode por lhe f~Jecer a poJuora, do que ele tirou. htl eatormento pelo eacriulo do galeo, pera que se aou-. bee que ho juogo nlo ae deisauq de queymar por sua culpa, & nlo aferrou coele por IBD 'io .alto. como dis&et que era.: & ainda lJ. bo ~lo fora , fora doud.ice aferrar. eom vinte hOIIll 'que ele. te,ia pouco mais, com paa-, aaole de mil bo~ls que aDdariAo no juago. E feyta., diligencia q digo pera sua honrra, toroou1e a Malaca 9 : onde Fernlo perez ehegara aquela DlaDhai e a. frota,. &.ainda estaua.aa jlb& . daa aaoa, & dizndolbe Jorge bo-. telbo como deixaua ho iilgo de.Pateonuz,. & que ia.po~ poluora J>era ho acabar de queymar, naandouJha dar & logo se Jorge botelho partio em busca do iungo, que no achou, porque tanto que ele foy ido logo veyo gente da terra & tirouho toa pera ho alto. E dali se foy llateonuz no Jeuando mais jugos que aquele dt' sesenta que leuara de sua terra' a fora s nauios de remo' que tudo foy queimado & morta a mais de sua gente, que fo-

ou

TOMO Jlle

XX

'34.6

JU BIST01lb. DA INDI&

rio bem oyto mil liomAs, & ele foy ferid: & aio aquele jungo la to arrombado da bombardada1 que e. casaamente se podia ter sobre a agoa, & leuaranno com g.randissimo trabalho a sua. terra: & Pateoouz bo mi dou varar, & bo 1eue sempre b goardado, & quldo ou troa seftores ho vinho ver & conaolar de 100 de~barato lbe d~zia que elle ~laua consolado, Porll oaquella via.-.
ganhara muyta hoorra, pois pelejra c a mais esforada geate que auia no mundo, & que se &aluara oa~ quele jflgo, q"e ele teria mpre goardado para. testemunho de eua honrra ,. que. os Iaos ouuerio por tam.. oha li ainda agora falo oeste feylo, & ~ ele Jao tia~ rio despoia rey de ha cidade chamada Adema. Ai que fJOr se Pateonuz ir ho no aehou Jorge botelho, & no ho achando se Loraou pera a ilha du oaoe, & ae foy dali c Ferno perez aa fortaleza, com oa outros capi tiee & gen'e que Cora na peleja, de que foro morloa muy poucos. E ehegados aa fortaleza, fDy Fernlo perel recebido, a1si doa nossos oomo doa da terra, com tanta hoarra 8t alegria que mais olo J>Odia aer , porl} coeata itoria ficaro ~oa liwes de guerra & de fome, & com muyta abastan't&. E potq a fortaleza ficaua segura, & se acabaua ho anDo, que FE?rno. perez prometera ao gouernador de ficar em Malaca, & por estar desc~nte_ de Ray de brito, parliose pera a lndia Do mea de la. eiro de mil & quinhentos & treze,& forlo eoele Lopo dazeuedo ao aeu Dauio & Anlonio dabreu em santo An tonio, & na .,ua nao foy coele Vasco feroaadez coulinho por aer deafe) to ho seu. nauio, k a. capitania mr do mar 6co11 a Joio Iopez daluim.
g~

~ III. GAP:rft)LG Gil.


J

C A P I T O L 6

CIII.

De eoJo Ao gtJae,.,.,. .di.- - . .t:tJpiiiM qlcemtldW a 4dt: ~ de como= pareio. .


Ho goaernador que estua em Goa fazdo a
DO

paaso de Benaltar1 , lhe acabou a cerca em toclo ]a.. meyro de mil & quinhentos & treze: lt aeai acaoou hla torre de quatro sobrado toda de eltaria com 1ua11 goa ritas em cada qwadra, & outra torre pegada raeata, que ficaoa daltura cotn bo Adar do seu primeyro aobrado, &t estaua sobre ho rio , & era enmadeyrada se>bre gros101 piare& , & coberta a modo de irado que fazia rosto a& terra firme pera d jugaua a artelharia grossa, & ao p ~torre grandeea&aua h poo dagoa. E aasi mdou e. dificar oulr~ torie em Pangim, de l} as paredes parecio 1obm a terra, & outras no pa88o de NoroA & no passo 1eco. E tdo ho gouetnador lato Deite pto, sabeodo que vinha d6 Garcia, embarcouse pera hi r ao nrar ro. Jo, 8t deapois de ele ido fez ainda det&a obra de ein~a to dj,as, em que despachou a hO Franciaco nogueyra; & a Gonc~lo m~dez que fora feytor de Cananr pet'& 1J. fossem lboa de dou a assentar a paz c3 ei reyde Cali&. cut & lhes dar fortaleza como ho principe tinha dito a don.- Garcia. E partidos estes tendo ho goaernadt>r jun toa 01) seus capitles na sua nao, lhes di11e. qae as coa las que ele tinba por regjD~tnto dei rey, nlo as auia d poer em o&elho se as faria ou no, & por isso Jhea ~ teficaua que a determina~o dei rey seu ae.nhor era q foase a Adem pera a tomar se podease , & despois e~ trar bo estreyto de Meca. E c tudo se oouesse algua incfiuenites pera aquela ida que lhos dissessem: todos disserlo que nlo sentiDo nenhtl, mas que era necessa.. rio fazer aquela iajem que el rey ndaua que se fizes te, & assi ho assinaro em bft auto que se disso fez, & deapoia se toraario os capit-ies aas naos & naui~s da fro-. XX 2

fortal~

,48

~n.. BM!'ORJA: ~ ~Jlftlt&- ~ f

ta , l} erlo dezoyto com biia carauela. E 01 eapitlea a fora o goueroatlt, do les~s~ dGatcla de noronba, Manuel de Iacerda, Lopo vaz de aam Payo, dom loio de. Jima~ da :ID4o .deqa, ~Pro. dafanaeca de craero-,. SimiQ velho, Ferno_gooJez de lemos, ~Ayrea de 'silua, Simlo -dnodrade , Antonio raposo, Duarte de melo, Ruy gal Jtlo' ,. lotge da sifueir , Garcia de ao usa; Diogo fernan:dez de beja, & loAo gomez cheira di~heiro. E biAo nea. ta frota mil & sete:ctoa homla Portugueses, & miJ Ca narina & Malabares : & deixaua bo gouernador quatro eeo tos' dos ooasoa Goa a fora os da terra' & aeya fua.tas no mar, & por capito mr delas lolo machado, & Da fortaleza de Benastari m por alcayde mr Ruy pereyra, & asai eJa,como a de Goa muy bem basticidaa dartelbaria. E ao outro dia despoia deste cOBielbe que digo, <l era em Maro de mil & quinhentos & treze , se par tio ~a barra de ;oa Ieudo a rota do cabo de Goa! daf, & por aehar bonanas no Golfam, se deteae ma11 dias do ,que ~leuaua gizado, pelo l} lhe faleoeo a agoaj & por isso a loy tomar a acotorA., dde .algfta mouros lartaqui1. que bi estauio Cugirlo ea medo da nossa frota. ~ antes que ho. gouernador surgisse, mandou .a loo gomez i} foaae esp1ar a ponta de Calancea se auJa aela alg barco de Fartaque, pera que ho toanasse por nlo ir dar noua de sua ida ou alga nao do estreyto, q fi.. zease hi agoada. E tornandose lolo gomez J achar nada , topou hiia oao de Cbaul que hia pera bo estreyto ~ q bo goueroador reteue pera se ajudar do 1e11 piloto na earreyra Dadem Porque hp no )euaua. E porque ele sabia camanha cousa era Adem, & qu4o prestes tioba bo aocorro, quii ir dali determinado DO modo que auia de ter 110 con1bate,- porque pouco mais ou meaos tinba eaformaQio do silio Dad: & ajlaodo seus capitlea, lhee disse. Todos seilorea sabeis que em muyto m6r medo pe ~o perigo que se no espera, que aquele para que homem vay apercebido. Isto digo a proposito da cidade Dadem q bimoa- cometer, do que seus moradorea eata~ .

84.f ~a.. bem deaouyda~o , porque de lbea pareeer que na lnd1a ttaremos mu)'ta ocupalo, ea&ario deeeuydados da .110aaa ida : & quAto meaoa apercebidos esteuerem pareia, tanlo nWAyor eapaoto terlo de DOMa chegada, ll como louoado seja D0810 1ellor tem noua de quanto nos ajuda ma lndia, hio de crer que poia os bimo1 buscar, qu' auemoa de fazer a elea o que fizemos a outro1. E coe 1e cr~dito muyto mr medo aos blo dauPr ae oa cometemoe em chegAdo do que auerlo 1e ho dilatarmos, porque audo dilaC(io pode ser lJ. entrarlo em ai, & conheceria q sam home, & que t armaa ofrt~osiuas & deft-nsiuas, & quererlo prouar dita, & maia tendo bo aoeorro tio perto que lhe nio tardara nada. E por iuo nio auendo alg11 impidtnlPDlo que aolo impida, logo em chegando lhe poahamos as miles, ou polaa portas com va! & ts se a~ fecharem, ou polos muros a _escala vista. E assentado isto ee partio, & em saindo de ~cotorA, lbe deu btl temporal de w~lo sul & ausueste muy grande, em tl1o q as. nouaa naoa ca a fora dele perderAo oa ca. tores que Jeuau!o por popa, & forfto assi ate aferrar a terra da costa do cabo de Goardafum pera dentro. E coeteaado daJi foy a frota auer vista Dadem.
LIVRO III. CAP17eLO CHile

C A P I T O L O

CIIII.

Do litio dtJ cidGd Dadt t de sua nobre.a , senhorio /&e.

de que

Que he hila cidade porto de mar na costa Darabia triota legoaa das portas do eatreyto de Meca, & tas t dole graos da bda do 11orte, a sua cerca era entlo mayor que a Deuora , &, a pouoac;lo de dtro do tamanho de beja. Era muyto fflrmosa de casal altas de sobrados & terradas por eima, de muytaa genela1 & cbamins a nosla manPyra, & tudo acaf~Jado dr gesso. E assi os muroa, torres, cobei()B & baJuartes~ pelo ll se parPee de Joage. EstA quaai .. coD10 em ilha situada ao p de hii_a

. 'DA B'tl'l'Oitt! ltA- rPtbiA. werra ~ V do serto acaba~ DO mar, & be talhada A pilJ. & nela Qarrit& M maroa da cidade, & a serra por sua fortaleza, escusa ali tanto lano de muro quanto ela ocupa, & por isso ho nlo ba ali: & desta baada estauo duas torh!s & hll baluarte b art;Jhados. Esta serra que digo se chama aizina & he toda de pedra sem neoha aruore n herua , ao p dela se faz bo porto da cidade , em que gel'almeote ancor4o as naos estrljeiras & chamasse focate. 'r mais neste porto ao p da metma serra bOa ilheta q se ebama Cira, & atrauessa dela hil molde ao porto q lho abriga dos leuantes, & no cabo deste molde t~ na terra firme hil baluarte muy forte: & esta ilha no tem agoa. Tem esta cidade duas por-tas, ha da bitda do serllo outra da bitda do mar, tena outro porto l} se chama Hogufu detras desta serra da banda do Jeuanfe abrigado de todos os ventos & de boa fundo, mas no he de tanta aeroenlia como ho de foca.. te: & desta banda sae do mar htl esteyro ca que a cidade fica quasi em ilha, por<t bo esteyro nAo se torna ao mar , mas fazse em alagoaa per hfl campo, per que atrauessa ha grande estrada a cidade, & ho eateyro tem ha ponte grande & fermosa por onde se serue a eidade da terra firme , ll se chama Zebid , onde ho xe que J)ad ee-t ho mis do tpo. Dest porto de Hugufu a duas legoas defronte da serra Dade estA hila aldea ehamada Rubaca; em que auera dezaseys poqos dagoa, donde vay por canos eayr em hft grande tanque bila legoa da cidade, & no ba nela outra p~ra ~eber se nAo esta porque he a terra tio qu~te & seca que logo se faz dous tres ~nas que no ebooe , se nlo se ba algfta tot'uoada. Pela eun1iada desta serra daizina estio muytos castelinhos .ll parecem do mar, & tam tantos que pareee que foro mais pera fermoaura da cidade que pera fortaleza, & Cazense neles fogos de noyte qu!do ba imrnigos, pera que socorro da terra. E oom quanto est terra he seca, a cidade he muy abastada de anantimentos. a. carnes; trigo, fruylaa oomo as nossas , arroz que.

S &b

LIVe IJL

0Al"17&~0

0,._

1'61

l)le tay da lndia, & be o .. aeu potto de grlde r.scala, )JiicipaJmente deapoie que os ooIQs ganharo a I radia,. por4 as .Daol do estreito de Meca c medo du noseaa armadas no podio DBtJegar em seu tpo werdadeiro, & por l,a' tarde quldo. toroaulo da )adia nio podilo entrar h ealre:yto & fieaulo em A deau , & por is1o 1e f~ rio hi morar muytot IQercaclorea de luda , lt, eoe1tea &.
com os que danlea morauo &ft f~z de grande trato & b~

sempre no seu portQ m.uytaa aaoa de JudA que Jhe Jeulo cobre , azougue, vermelho, corel , panes de seda & d~ la, & assi de Barbora & Zeyla aom lluro &. mar.fim, &
do Malabar com especiaria & drlga, de Cambaya c~ roupa dalgcdfll & muytaa. coosaa rieas. He po~oada de mouros & dalgs judeus, saan todo1 branco, asai homens como molhert-a , & comunmente bem despostos t falo Jiogoaj Atabica: he gte muyto -vicio1a & mim~ aa, & tratasse muyto- bem OOtCCJBer & DO teatir, vest... ~ de panos dBigcdo .mu.yto finoa, & de seda & de la, no aam pera fazer guerra fora de suas casas , mas ae QS cume tem def~nd1e. be-m: os fidalgos andAo a cauaJo, porque ))a antrPiea muytoa & muyto bs, & assi camelos de q, ae ieruem nos aerui()s de casa. Tem aenbor sobre &i, que se chaola Xeq, gro aeDhor d~ terras & de tesou roa, estau& stmpre no ser too, como disae em boas cidades. E eu. A d tinha h gouernador de nao Abt'xim chama

do J.\11 ira mergeD& valente eaualeyro eom muyta gente d., guerra.

CAPITOLO

cv.

De eomo Ao gouenttJdor BtJrgio tJo pot'to Dtlt, percebw pera a combG/,er.

~ 1e a-.

Despois do gouernador auer vista Dadrm , que foy quinaa feyra da cea noyte. Ao outro dia que foy se~ 1a fe,ra ddottDfill ao meyo dia , chrgou ao porto, &
eom quaoto hia determinado , que em cbegldo se lhe

desse combate, no pQde aer por ,etar logo tan\o leuaQ~

851

DA Blltt'ORIA l. Jttat.A

t.e, & tlto rijo que as nossas D&OB corriJo ri100, & maiaporque aio poderio entrar Do lllftia abrigado do porto, por amor das Daos q ho tinhio ocupado, estranjei ras como naturais, que aerilo bl seaaenta. K por isso. aos nossos lbes conueo aurgitt quaai tOra do porto, & com a tormenta que fuia se deteuerlo h:ii pedao em segurar a frota das amarras, ~que aaoa ouoe hi que ee. n!o seguraro c menos de quatro ancoras. E esta tormenta & deten~a, comeQoo ~ aer eausa de se oo to. mar a cidade, porque ae a cometerlo em cbegildo, es-. ~uo os mouroa to medr0101 da aupita vioda doe ooa.los que se nlo ouuerlo de defeoder, nem s6meote tinbio porta& porta q estaua da bida do mar. E como. Mira mergena vio l). ho nlo cometiio, mandou logo ped ir socorro a a terra firme , & fortaleceose ho melhor il pode. E pera antreter ho gouernador com enganos de paz , 'despois dacalmar bo vento, maodoulbe pregunLar per hfl mouro de Caoanor quem era, & que queria. K ho gouernador lhe respondeo que era capitlo geral~ & gouernador da lodia por el rey de Portugal, & ~ tioba ali pera poer aquela cidade a eua obedicia , & deepoia ir buscar os run1esa Iud & a uezpera pelejar coelea, porq l'te diziilo os rnouros da lodia ll fazia J ho Soldio htla ar'mada pera a mdar I odia c6tra 01 Portugaeaes. & por lhes escusar traballto & saberem qulo pouco 01 te"mia os hi bosoar. E ho goaeroador dea aasi eata reposta, porque sabia q~e os mouros saau muyto rebol6es, & bo grde medo de feros. E Mira mergeoa algft. lao to ouue medo destes, & mldou h presente ao gouer riador de carneyros, galinhas & muytas fruytas, dizendo q a cidade era dei rey de ~ortog-al , & que se auia de fazer nela tudo ql!to ele quisesse. Ho gouernador pera mais assombrar os mouros, & os prouooar a se lheentregarem , fez que nlo queria tomar ho pre-ente , dizendo ll os nAo auia de tomar ate nio aaeentar arniza.. de. E por ho n1essejeiro de Mira mergena aprefiar que. ho to1nasse, & que- deas~ a amia~tde por useatada: <t

av... 363 . . puernador lhe dil8e que oulhaue bem o q dizia, porct c aquela c6di~ tomaua ho presente &.l} a1si bo dia~ sesse a Mira mergeaa & que se ele estaua .a obedicia dei rey de PortugaJ que abrie aa portas da cidade, & recebeaae sua b4deira & gte , . porque asei ho faz1lo o reys & aenhores da lndia. E mandou .dizer aos merca.. dores estranjeiroa & naturais, aeohorea das oaos que estaolo no porto que se ~iessem pera suas JJaos, &. que Jbea daua seguro, & Jbea faria torDar o que lhe oa .nos~ 101 tiabio ja tomado. E isto Jbes maodaua dizer pera .os tirar fora da cidade & ficar menos gente a .Mira mer-! gena, porque vendose com pouca se tregasse maia asinha. E por como ele. andaua com enganos , re&Jldeo ao goueroador, i} como ele estaua nal}la cidade por mo do Xeque, cujo gouernador era, nlo a podia entregar Bem fazer coele algn comprimento, ll ja lho. linha midado -dizer, & que entre tlo lhe pedia ll se vissem ambos oa ribeira da cidadecada b con1 vinte homens. E oa mercadores retlderlo que se as suas Daos .no forio ja entradas doa ooaBOS que eles se foro pareias, mas . poia ho ero ll melhor eatauio na cidade. E logo pare- ceo ao gouernadar nestas repostaa, que os recados pas- . sadoe de Mira o1ergeoa ero diasimula<ies. E porque .
LIVRO
III~

CAPITOLO

era tarde & Dlo auia tempo pera nada, quis tan1bem dissimular coele : & responde lhe que. era escusado ve.

rense ambos, se Dlo dentro na. cidade, & aos mercadores que lhes prometia de lhes mandar. tornar tudo quan~ to dissessem qlbea faltaua, por isso que nio .deixassem de ir pera suas oaos. E como.Mira niergena vio que
por aquele dia bo gouernador oo podia cometer a cidade, & que tinha tempo pera se fortalecer, e~creueo logo htla earta pera ho de1enganar, em q dizia que 01 mercadores naquela terra fazio o que. ho senhor dela ou seu goueroador lhes mdaua, & por isso a cada h . deles & no aos mercadorea auia descreu e r , q eles lhe responderilo, & que mal podera ele cuydar q indo os rJl_ngues pera tomar Adem, se auio de c;onlntar dh~
TOMO III.

YY

16-6.
J'OUCOI

D&. liii!'DIU -JU. Jrma....

de paoe. E enteodeodo lto pue...tor por eat~ ear&a qae auia da tolDai' a cidade poa fora, chmou a . . .aael.bG: oe capitles da g.ota &Oftllte;,. &. 4i. .Jbes. Pois DOSSO &t'ohor por sua pisdade. aoa quis fuer- tamanha meroe, q fosaemu os prjmeyros Portugu:eaa. q11e com.,... !anloa e&ta c1da.de , r.ealo ~ ha q con&adoa. em soa llliaeri.. eel'dia nos esfiJree~~~os er ~ faam01 de maoevra que sa . ., Jllo. posea dizer. per. 001 , qn.e 1e outi'Otl. v1er02 bo fizeriot melbor, &. se aasi ho fizeremo1 vi-ngaremos as, braafeataias1 eora q, eakts perroa ofreadem a magesa.ade diuiaa, ~ gaBharellloa fama, & aqoi'firemoa preu.eito oom tio boa. aeruio, como seJa gaohar hfla cidade tio popato.a, es-cala de toda a nauegao doa mouro11 d() rna.r roso, &. elaaae de loda a fortaleza do# etttreyto., que tomada tira. toda a esperaaa ao. SoJdo da mandar armadas aa Ia., ia, & a nos de todos os sobre- saltos em ll nos pe ca... tia. dia a vinda 61oa rumes, & tirara a esperana dela ._. . mouco da lndia., &. acabaro de ae entregar prtr vasaa.. Joa fiel re-y meu aerthor, oo que receberemos graade dea-. eanso eom ficar Jiurea do trabalho da guerra: & pois a-. eabada- e&la que temos antre aa mos se acaba pera ooa tanta fadiga, posto que agora a leuemoa e peleja~ ola aos pareqa. se no descanso pois coela ho alcanqamoa: k toda ilo11a vito.:ia consiste pelejarmos lambe. q p-. Ilhemos a porta da serra, & se a a ganhames nlo fze... mos. nada, por.qne eomo aomos pouooa,. & ho, socelro ~ immigos esta certo ser Jn.uy.to. endemaaia ,, t.e.odo eata porta por sua tornaro a entrar facilmente, &. per forcenos bo de fazer .:ecolher aas. naos ,. & se lhe lomamoa esta. por:ta por mais q vcnhio leuemeate lhe deeoderemos a entrada poJa fortaleza do lug.am por onde ba d.e aer~. Por isso senhores vos peqo muyto que iate- leueia Da- memuria ,. deapois . de \tos lembrar qae ~jais- poe amor de nosso aenbo.:. Todos r.espoadrle qae aeai ho. fario, & q.ue cem sua ajuda eeperaulo fi& poder acabam aquele Ceyto, &o q.ue do ~~~~aia tiohao, confi.aoqa em supiedada. que pro11ecia fado .como era oecio E ali

pela handa de ar, ttue .era .III JanG de IDUm tamaabo como .ta :porta de8N Lieboa at.e a :da rilleyra. & que oa.eapitea fosaea repartiOO. em duu parta, & bla em te e&t
trarilo Maaael ele Iacerda, Atyree da ailua, clem loo de lima , dom lolo dea , Garcia de , lor8'e ~da &ilaei~ ra,.Duarte lle melo, Atoaio raposo, Joio pmea cbei.. ra dtnbeil'O, .a& lol>o fidalgo capitlo da ordeaaot;a, hj.. rilo Com ho fOUen.aor lt acelariio a cidade .pela partta que igo. E os capitlea .que ficauAo, que ello Si.Jo dandrade , Diogo feraande& de beja , Lopo 'az de Payo, Roy galulo, Pero dafoaaeca de cruto, SiiDio 9e!be & FeNlio gomez .de lemos iriAo eom dom Garcia, & em os que fossem om Ao perDMior'c~~nllocles~ calar, cometerio a porta da eidade, que estaua pera ho mar, neste laa~ .por oade a.&ia de ser ho combate, & alem desta porta escalaria Joo fidalgo com a sua gente da .orde..na.: & taote qae ao.bissem ao muto, trat.

UVIIO" BL CilPd'OLO lf!Y. 11 ~~~eatea 4fae ,a oidade fOMe oomec

SJ;a

lbae logo por ganAar a eNa. E n~o pareceo b que a eidade se escalasse por mais partes q por esta , porque DOI8os erlo poucos enmo diste & tinbio p&ueaa eaeadaa, & por maytaa partes alo poderie dhl g'Olpe poer IIDte DO BWro que eorre&le poY ele :sem medo& dece ) ae Aeidade, o que areria ao cootrayro e-scalando por a fiUela a6 parte. E iato allieatade, eottlerio todos eM 1e eoafett&ar: & nelta aoyae ou na pawaada fugio .da ci dlde 110 Abexim Chriato, que lfra catiuo cios mouroa

*'

iado em romaria pera leraeatA; k eetaua em Adtam. E *te aoube ho gouernador que Mateus bo embaixador tio pr.eate que na I adia diziio, que ho nl e-ra, se uAo espia do Soldlo, q era homl em que .a my do preste ti.. Dha IDDy.ta eOD&8f1Ci&," & ~ ho midaua o recados a muytu partea. E lbe deu muyta enlormac;io ~do preste de aeu. eaborio. E como eataua eatiuo nll lhe IVDbe

dizer aada do que os ligoa determiaaulo, se no affil'marlbe que ee 01 ool&flll JJelejasem b que a t omario: t IIIi era, porq Mira mergeaa se soube despoie <pe

yyZ

~-!

166 :DA . RISTORrA DA I'N1Jtt estaua deacBfiado dos seus ho ajudarem, & toda sua con. :fianQa tinha DOS eetranjeiroa, & aui .lho diae, & os an~ mou para a peleja, lembridolhe qulo pouco .duraria sua Jey naquelas partes se os noseos tomaaaem a cidade, & que muy cedo tomarilo a casa de Meca & a deatruy r.iAo, o .que seria muy grande deaoorra de sua ley. E

assentou coeles que toda sua fora fizessem em defen


. der .a serra, onde se recolherio se os 001808 entraasem a -cidade, & que dali se restaurarilo com hosocorro que . e1perauio, .& fizero tranqueyras oaa bocas daa ttuas ll uyio pera a serra , em que Blstarilo artelharia , & aasi .taparo a porta do mar com lemes de naos, ta-t .JDarrha er~ .a pressa q n4o poderio com mai; & ea. perario .o que os nossos farilo.
J

..
I

C A P I T O L O CVL
. .

D~
1

.como a cidade DaL foy ~ pelos nou01, que _lhe$ aconJeceo.

*.

se barcou ho gouernadur c todos os capitie~ & -gte da frota, & em rom~do ho dia abalarlo. pera a ci. -dade, & hn capelo do gouerllador que hia_ eoele oo seu batel leuaua vestida hila sobrepeliz,. & nas n1los aruo. .rada hila cruz de prata eom hfl crucifiso ,- & dezia alto .como aquela imag que vi!o represeotaua a de Deoe 'ferdadeyro crucificado por lhes dar a gloria do paraiso, por isao se deu io desforar pera exalqar sua ectl fe, & .aasi outras cousas c que mouia todos a deaaccAo, & ooia. . to chegaria a terra, em -que poiariJo sem nenh lraba, Jbo, porque os immigos estaulo todos recolhidos na ci.. ~ade, & algs aparecio sobre ho muro ,.,:ma& tio pou COI que nilo abastaulo pera resistir aos no88os, que cois, to recebero .muyto grande danno, porque os eapitiee ()Ue hi lo ordenados pera escalar , \lU por cobia da gl~ 1ia d~ primeyra entrada na cidade, o~ ~r Je prezareJG
~oa,

:A.o o~~ro dia ante manha,

~ue foy ves.pora d~ Paa-

.LIVBO IR. "cAPI'I'OLO CVI.

;Jiiais de b3s caualeyroa que . bir primeyro que a sua gente. ~ bo primeyro que poa -a sua escada no -muro foy dom Joio de lima, & logo sobie por ela eom hfl paja aeu chamado Diogo_ estao na. tural Deuora que lhe Jeu~ua ho aeu guilo, & h ia dian .te dele. E Yeodo os mourosq eelaolo sobre ho muro so-:bir estes dous aoodir.Jo Jogo ali~& co~rllo de lbe tirar muytas freehadas, zaguochadaa & pedradas: & de :todo 'isto foy morto Dioge eetao, &. dom lolo ferido de aeya feridas & pisado de muytaa pedradas, pelo q ningu quis aobir a poa ele. E Yeodo que ninguem sob ia & que a nilo podia resistir aoa que lhe etrariauio tor,. -Doose .a decer, bradando ae auia atgila ~aualeyros que ~uisessera sobir por aquela. escada & poa se ao p dela-. Acodio ent dom Garcia de noroaba & disse que ele .queria aobir: o que lhe dom Joio estoruou, diz~ado que no era bem que sobisse, porque acootecdoJhe algtl de:'lastre se perderia muyto; & por i110 nlo sobio dom Gar~ cia & aohirlo outros. Neste tempo tioha ja :aobido ao mtN'O Jorge da silueira, 4. foy ho segundo que aobio a poa dom Joio & hil criado seu coele, & sobie s ctra -diio por os mouroa ll eataulo. sobre bo mui'o estarem afaetadoa daquele lugar onde sobio, & logo aruorou set1 guio,. dizendo. Vitoria,~ l'itoria-. E os nossos que ti mho posta as escadaa aluoraaranae ~anto ~endo ho sobre ho muro,. que comearlo muyto de J>ft'&sa .a sobir .por elas, & sobio logo d loio decca, & coeJe Gaspar cll .& bii Jorge dorta & outros ate oyto bomea1 & isto sem ftsietencia, por ser perto donde sobira Jorge da silueira. E com quanto os mouros que estaulo no muro ero pou ~os, nao fuc_irlo logo em vendo &obir os nolso1, antes 'te1iatiilo muy fortemte ~ pricipalmlte &le aobio Ma~ nuel de laeerda & Joo gomez cbeira dinheiro & foro feridos algtls doa llossos, antre os quais foy Antonio fer~ reyra fogaa, i} foy derribado da escada abaixo. E ~o mo os capites er:1 os primeiros q sobi & a sua getP fi.,
iJaua lem

367 de bs capitlea quiserlo so-

qu'

01

mdaaae ' comea

~auer tamanha de.j

_,

..
1Jf)8
o

.D& BIITOM& DA 'IMIMA.

ordA no 10bir , & oarregar &anta ~'e eofJre aa eaead.. J} com~ario de quebrat, & a primeyra ioy .a de Oancia .ele aousa, ido ele tio parte ,do .muro qae seotia4o qu~ brar a escada lanqou ... wb a eJe .& bcotl depdurado. Ho goueroador eetaua ali mu~te agastado .de ver a deaord doa capite~ ao aoiJir ~ & de sua gte, baa .dando a todos ,q ae 21o daorleoaaaem )per aproueitaua ~pouco , q ho aluoroo dos aoaos era taiBaobo , & aaai a desord, q11e. nem daulo polos br.acloa do gouernader aA -polas paooadaa 'li daua pera aeter ~a gente em ord. E wfio eJe quebrada a escada de Garcia .de ousa, JDI.doulhe .acodiT c outra por ;oode ae decee: & Gaw9a de ousa uio quia tornar .a sobir ao muro .por escada & foy.. ae ao Jongo dele, & logo hi perto estaua hil cobelo i} tiaba bia bbardeir.a raateira c biia bbarda i} Goia de ousa c outros da aa nao .afa1lou & entrou por ali ooeJes, .q aerio ate :aeaAta oms, k apoaaouae do 1De81110 cobelo c deltwminaio de se fazer ali forte a-te Atru mais gAle, per.a i} Seytos em corpo decenl! cidade & peleja1sem com os mouroe ,1} pareciio muytoa & estaua. .-ecoJbidos pera a bida serra 'Bem ousar ate entlo de resistir aee noos, ll come digo te apreaaio moy to a sobir poJas eec.adas sem tlar pelo li bo ~ooernad~ lbea dizia, q ~Ido o l} fo-, mandeu a01 alahar.teiroa da sua goarda il poaeaem .a!abarclas por forquilhu de baiso da eeoadu per.a as ,ajudarA a sosler 4 nio qta brassem, &la& tudo isto ao aproueitou nada, k. el' cadas <tbrare, .& quebraria a alabardaa & 01 alabardeiros cayrio debaixo da gt,le, de que biltJ foMo eaca Jaurados outro pisadol, & ecl tudo aleuant:aranse logo. E neste tpo quebrou tambl .a eaeada do1 da ortlena a, tendo ja 10bi.do sobre ho muro AorriQ boml btl .da. aeus capitee c obra de cl homls, & fo&o .fitlalgo ho outro capitlo estaua ao p do muro1 a q ho gouernador Jogo anandou q fosae ao lgo dele contra a serra, & tra balbasse por sobir a ela, & dali decer eidade, ide 88 ajqnl.&ria c Aorriq ~om qW! iamb_hia petii. E

Bi

LI.~

llt. a.&.l'f&IA m'l.

381

isto, tornou sobre 01 aoasos oa tle quebraro aa escadas., & achou de pos~e do cobeJo a Garcia de aouaa lt elaeu guilo leu&~~tado: &. asai outros polo muro q Pataulo encima qldo aa escadas Clhrarlo, q forlo Vici!te. cWbuquerq , Bu1 palha de SltarA, Joio g~aluez de castelo brarace, Manuel da custa feytor das p~saa, loilo data )Ide , lt de) Aloaro de c rasto.. E os no8808 muyto aluo~ol q. carregauio todos ao p do cobeJo pera~ eatrar., k porq oo cabiiG poJa bbardei.. ra t mandou ho gouernador destapar outra tamb rasteira ll estaua: ao mare apartada deata tlto ~apao quito ocupaua a ro61a do oobelo: &, poc esta q bo gouerna.. dor 10andou abrir apareeel'lo muytoa o1ouroa hu ter-. reyrc, l} se ali fazia. , a l} ho goll8r.nador. midou logo tirar pelos bsteifos & espigardeiroa q oa fiZt'rlo afastal' pera ba iJbarga, & 08 nouoa comec;arlo dtrar, & ho primeyro foy ho elerigo lJ. leuaua a cruz, pedindo a t'" . dos por amo~ de no110 seahor i} entJra-., &. logo entra-. do, Ayres da si lua, Antonio raposo, l)uarte de melo, eom ate cor.ta homls. E nisto chegou aJi d Garcia, ll indo cometer a porta ll lhe era encomdada ll cometes-. ae, aebou aa portas muy bA fechadas ll no erlo fDrtes ,. 1t tiobio bflaa gretas porq se via o q estaua dltro , q, era pouca gte, D em dual torres l} goardaulo a porta. dh.Ga banda & da outra. Bradaril ento os capites por h vay & v que ela Garcia manda~a leua.r pera quebra-r a porta, &, oa. ll ho leuauio poserio to pouca diligcia q. qudo chegou tapauo de dltro a perta de pedr~ k bar.ro sem os no8&os poder! eatoruar ll a no tapass,. & nas to~rs & sobre ho muro. auia nuytos mouros q derribau~ de cima grdes pedras, & c biia derrabaro= a Simo ddrade: & assi se acabou a port.a de tapar. Q. q v~do d Garcia , k parecdolhe trabalho perdido eslar aJi nais, por lhe n matare os nossos se foy. dest aua bo. gouernador, rogando aos capi4es & A outra gt& ~ esta.ua hi toda jta q entraas poJa bbardeira q an... dara abrir, & tl. Garcia taolbllho ajudou a rogar,. mas,

daad~lbe llo gouernador

'

360

-nenhll doa porq_ d Garcia no entraua, lj mostraua lt era capillo mr & eles capites pequenos, & oooero iato por tamanha desonrra q no quisero entrar, & se d Garcia entrara , eles traro. E ho porq tamb deixarlo dtrar, foy com enueja de Garcia de sousa q entrou primeyro q todos, & se se tomara a cidade, ~le oouera de leuar tod.~ a hrra, & nio querdo entrar, oio quis trar a outra gele, q se entraro a cidade fora tomada , porq_ segiido parecia os mouros oio ousaulo d.e bolir consigo. E b se vio, porq despois dentrar-Aotooio raposo, Ayres da silua c outros que disse aida ll erlo poucos, nl ousaro os mouros de os cometer. E esperando Ayres da silua li entrasse mais gele pera se fazer em corpo & dar nos mouros li ali parecio poJas bocas das ruas que ero muytos, .posse naqle terreyro q se faziadiante do cobelo e111 q eslaua Garcia de sousa , & vdo li tardaua a gte em entrar., requereo a Garcia de sousa que deeesse do cobelo & se ajiitass todos, & dario nos mouros. E ele lhe pedio ll sobisse & l1 se fario fortes oai}le cobelo ate entrar mais gte,- porll assi ho fizera ho cde de Monsanto na tomada Darzila , & (\ isto seria melhor que ire con1eter os mouros sendo to poucos, pois dali a pouco os podio cometer sendo muytos, & estaua mais certo desbaratalos do q ento estaua. E Ayres,da silua nlo quis, o ll tamb foy cnusa de se a cidade nA tomar. E em quto estauAo nestas praticas polos rogos i} d Garcia fazia A g~te l} entrasse, pois oscapites no querio entrar. Hu hom que t\nha ho guilo de Manuel deJacerda (cujo nome no rude saber) fincou a I&DC(& na area , & arrAcdo da esp:tda , & embrado a adarga ,disse q Jbe dt!as Jugar q queria trar, & entrou, & a .. pos ele entraria hii loo de meira & frey Christoulo arnache, eaualPyro da ord~ do spirital de sam loo de lerusal, ll agora he eomedador de Poiares jto de l~a mego, Baltesar mteiro do porto, A nrriq figu~yra filbo dbO. alcai~e de Liboa, & loAo de caaoioba q agora he
.
I

DA- HISTORIA DA INDIA capi~lles quis trar. E a causa disso, foy

ydor da da capitania de Manuel de Iacerda, q nl quis lrar coeles ne entrou mais niague. E euydando eles que entrassen, passaro auante, & foro dar Santiago nos mouros, assi Ayres da silua & os outros que eatauo coele, & entAo deixarilo de tirar os nossos espigardeiros & bsteiros porque oa no matassem. E cuydaodo 08 mouros que enlrass maia dos nossos, deixauAse estar com quanto ero n1uyto mais que eles, & defeodianse dali. muy bem, & o8 nossos mataro algus deles, a f9ra muytos que os e~piogardeiros & bsteiros tiohio mortos poJa bbardeira. E estdo nis- to, Anrriquehom que fieou.no muro com os q_ disse da. ordenana foy correndo por ele ate chegar serra onde sobio pera decer cidade., & 01 mouros que estauo nela ho no deixaro, & resisliranlhe to fortemente c frechadaa, & galgas que deitauo pela serra abaixo q ho fez fugir c lbe matar aJga genle, & to desmandada vinha que desbaratou. a de loo fidalgo que queria s~bir, & assi bus coo1o 08 ou troa se desordenaro de maueyra que aida que h gguernador acodio pera os fazer tornar a sobir nunca pode. E ent~dedo Mira merge. na bo desbarato dos da ordena que hio cometer a serra, & que nem polo muro nen1 poJas boo1bardeiraa no e~traulo dosnossoa.mais que os que disse, ouue os que e8tauo dtro per perdidos: & arn)ado de hila saya de malha & de h capacete eociana de h caualo, ajta dos seus bil bo golpe pera ir sobre 08 nossos. E passando poJo p do muro onde estau.a Iorge da silueira, como ho muro 'da parte de dentro no era daltura dh homem ,Jao~u hn mouro mo da haste do seu guio & leuoubo: o que ~do Jorge da silueira como era cauaJeyro de muyto esforrp, lanou se logo do muro abaixo. antre os in1igos pe..ra cobrar o seu guio, & con1eccou de. ferir neles, em que fez muyto pouco danno porque acodio logo Mira mergeoa, & encontrouho c ho caualo & derribouho, & ali foy morto: & tambe ho ouuera de ser d loilo dea q estaua. abaixo do cobelo de _Garcia de
'I'OHO 111. ZZ

LI\'RO 111. CAPJTOLO cvr. ifante dooa lsabeJ: ~ esl~s e rio

361

SIGI D&-~ Jflln'OB&.' DN llUIIJ..:.. ao usa, & saltou em baixo peta lhe acoflir;. k.q01111ch. ~aer "t.io matar retirouse per a bo muro, donde. lhe deu a. mil.o JMl bombardeiro. chamado Gales, qtM bo ajudcMl a tornar

a sobir, & dal_i se defendeo .com. ou troa alg'ill dos mou.. Jos. que ali ficaro pelejando coelea. E Mita mergeoa passou auante &. de11- em Arres da sifua & 1108 outros aosSQs. que e&tauio peleja-ndo com os seus. que. oebraro ooracrllo COR' a vinda de Miramergeaa' & derlo to ri.... jo. nos nossos qu, 08( 6zello-reairal' Jl8l'& hoP' do cobe- lD- onde eataua Gar~ia de soua, 8o aeMe retirar forlo muyt~. doa nossos .feriijGs, prjncipalmente. Ayrea: da sil.ua , que dizelll que ficou, quast sem acordo & Joio de Meira, a quem qnasi decepal'io hita p~rna, &.lolo de. camioba. otMJe hua. freabada. em hO dedo da mio derey1fa de. que desp6i& ficou aleijado, & . ficar-lo to. mal trat~tdos-(} se os m&uros apertaro ceeles ouuerln.oa de mat"ftrr a t.odo~t, ma~ no oasau~ de. se chegar DMLyt.o poJil cauio de1cubertos da bo.mbal!deipol' de Jbe G&Doases espingardeiros & beteiroel ee~aulode fora tirt~ua&. E Garaia de sousa que- estaua, no cubelo, R. o outros q11e estauo sobre bo muro n lhe podi4o- aaodir ~ por. que liobo b que fa~er. em. se defender dos.mouros tt~ 118Bte tempo os aperta'uilo muyto- oo &rechadu & pedra.. . das, &. eles lhe nil podilo fazer neahu nojo pott~ ne ti.. . uho las , (\; como auiio deaottlar nlo a JeUMio , &. tambG ero tantos-, &. ho cobaio peqno 'se.nit, po-. dto reuoluer ,. & n~ J>Odio:vader~te a tJi' nf aooml 808 ll' digo, q nosso seilor saiu o a mi~agr.osMBte de ni' .~ todos mortos, porque estido fleete~ cOit., \lettdo oa moures que lhes- no pedio ehepr ci medo fie ae descobrir.~ aos nosBGa 91pingar.dei11os~ det.erminarlct d&~ OSlq&Jeymar, & foy com- feixus de palha., que a~g' poserio na pontas. daa Jauas pera lhe. cbegal'em de lf)Dg'e.~~ 18 atlo. desoo-. bri1em. E este ardil da. palha. iDUentart~ Jl6at t.rl1 nenltils artefioios de fogo, &; ele f1 o~ qae f.ee~oar os; nooa;, pot'que pGSto. DO' 4,;o Da' ~baa.fo, 1.181 grande bo. famo' que ae. Dio l'io. h\l&.aos.oU4riJS .. .Eveado 01 . ..

'io

Jiosilll- tromd m mU)"fa pn:1a, .lt DI mayto Jeallw JetJio oa outros. aiiiS :eoetftll & a rasto, :& nai ae aaJ~~ario mm ena ajutla, qoe ele pareee tpe i>y o ctoe =oNeaaa que .c. moaros e~a qttise eem queyanar -daquela maoeyta, que doutra aeaail oaaera de ficar iue.

uwa& ur GAPdQLo an1. DdiiO tJenbur 08 =ajudaua, sayrabse

ao

C A P I T O L O De
~""

CV II.

1110rre. GarcitJ tk 8eUitl ~ n Bllltus,_ 01 ntJif1101 tiJUI! .fttJtJMi,o 110 cobdo

.Com ta11ta1 deaord&, -eGmo polos peccadoss ooesdl &qui ouue JWra oio se- tomar a cidade, ficarlo os mouros Io itoriOIOI qcJe logo se ajuntarlo todos ailte do attro & .do cobelo, & oo:grlde.furia cbouiA sobre 01 ~ 8Q8 pedradas , frechacla1 k zaguttebadaa, que veado aomo elea 01 aAo podiio oieDcter ;pola1 eaU&aa que tMHe-,
ehegauaaae a eJea Io sem Medo
~uncbo.

q os ferjl.o a

bote de

E Garcia de IOUBR rreg.antou 80 gouernader (que bem wia .de fora h o aperto e.au q ele e&aoa) li f ria, ~ por ele ;ser 'tio eafor~'ldo caoaJeyro oomo era a iDeia em tamanho perigo., .alo queria fazer eousa que e .podea1e cbamarcuana, & por ieao le no quia deit -do maro abaixo cemo Mgls fizerlo por lhe dizerem de fora que ho iizea.em. E llo gouernador esa an tio agaitado de peNier aal1 ba cidaM., que por deso~s pe1'-4era, IJUe tbe nio re.poodeo: & da Garcia ordenou C'-Ofclas pera U.e darl com la11qaa atada& hfta1 naa outra peTa se deeer por .aJas aORJ. 08 aeus .E veMo 6areia de '801118 qae Jfle alo NJ1p6dil bo gouernador, ptrecendolhe ~ue nl tinha .atualo, quia antes morrer como .caualey'10 que eomo 'desSsperado, lahaadole do cohelo abaim .que era muyto alto, & tema ado consigo a Gaspu eo1 ~ a Diogo eataqo DeCMJr& tio do outro Diogo estao, 'C)Ue leuaua ho guilo cle dom lol de lima, poa se diante ele 'ocloa , & oom grande furia lanaro ~~o dalgiia

zz

364.

DA BISTOiliA DA' IMDI&

zagunchos dos immigos que lhes leuarlo das mllos, & coeJes se poserilo por escudos dos outros , & certo que defderlo que olo entrassem os immigoa coeles: & Dio. go estac;o foy ferido de hiia pedrada oo oariz q quasi -lho quebrou , & ouuera de cayr. da grande dor que sentia, & Gaspar elo foy ferido de ba frecbada per bil hombro, a fora terem ambos as adargas empenadas de frechas, & assi Garcia de sousa, a que tambem dero hila frechada na testa JlOr debai~o da borda do capacete que lhe chegou aos miolos~ & dela cayo morto. E neste tempo estaua ainda dom loio dea sobre ho muro, que se nlo quis deitar abaixo como os outros, posto que lhe dizio que ho fizesse em quanto se o4o acabaullo daparelhar as cordas. E ele nlo quer@do, respdeo a Manuhl de Iacerda que lbo dizia, que o que seu pay n aus nOca fizerllo nlo auia ele de fazer q se ho -quisesse saluar fl posessem htla escada, & que deceria como"sohiTa. E ento se remedeou h.a escada de peda~ os atados & por ela se deceo, & despois de decido eJe; deu aoa do cobelo ha corda posta em duas lanas atadas hila Da outra tilo alto era ho cobelo. E tomada a eorda que era to comprida como ele foy atada nasameas do cobelo, & por ela se deitaro os nossos abaixo. E ja Deste tempo se recolhia ho gouernador , & dom Garcia com os outros capites, & sua gente com muyto graode desordem, &como por forcca porque recebio muylo -dno de dous tiros q Mira mergeba mandou auestar -nas -duas bombardeiras por onde os nossos entraro, & tambem porque comeaua dcher a n1ar c que se cobria a praya da oidade. E coesla pressa se embarcaro Jogo os capites como virlo barcar ho gouernador & dom G-arcia, & quasi que ficaua a gente. por embarcar: & se o' mouros sayro a este tempo poderio os nossos ver.se em grande perigo, o que vendo . Manuel de lacerda, ,Di se quis embarcar & deixouse ficar ate se embarca. rem todos,. & ma is mdou recolher todos os pedaos das escadas, porqu~ no ficassem por teatemua1haa do d~

LIVRO 11& CAPITOLO CVII.

866

arranjo doi nossos. E estando nisto sendo os do cobelo todos deitados abaixo, apareceo sobrele Gaspar elo, que estaua na escada , de se pos despois da morte de Ga reia de souaa, & ali defendia a eotrada .aos imigos, &
.tilo embebecido estaua oa 1eleja que no sentio que se .recolhilo os outros, & qudo se achou I foy demldar as ameas, oode as cordas nfi<) e1taulo. E Manu~l. de Iacerda & Antonio ferreyra fogaa q estaua coele & outros, lhe bradaro l} se fosse onde estaulo, o que ele Do pode entender por os mouros estarA quasi pegados eoele, . & a grita ser muy grde de ~tro & de fora. E no achando ele as cordas, fez ho sinal da cruz. & deilouae cayr do cobelo aboixo, & quebrou hia perna, & poJas feridas que trazia lhe arrebtou muyt~ sangue, & despois anorreo disto na ilha de Camaro, & apos ele saltou bft bombardeiro da nao de Garcia de sousa q tra-zia ha bsta debaixo do brao, & este ficou alo. E despois de todos i!barcados ~ se embarcou Manuel de Iacerda sendo despois de meyo dia, de Jogo foy chamado do gouernador pera cooselho, sobre se hirio tomar ho baluarte do molde que atrauessaua da ilba de Cira aa cidade, de que. os in1migos tiraulo aas nossas oaoa (que eslauo quasi pegadas coele) muytas bombardadas, especialmente aa nao de Manuel de Iacerda que estaua mais a tiro. E estando ho gouernador em conselho com seus capitles como ho mandaria tomar, ho mestre da .JJao de Manuel de Iacerda, que se cbamaua Aluaro mar.reyro ae111 saber ho conselho em que bo gouernndor estaua, con1eou de se agastar com as bombardadas que tiraulo aa nao, & disse que no auia ele de sofrer que lhe tirasse hi negro : & isto dizia poJo bombardeyro mouro. E ajuntando os marinheiros da nao, salto no esquife, & c essas armas que tinblo, que ero Janas & es. padaa, foy abalrroar ho baluarte , & como nele no estaua mais que ho bombardeyro que tiraua como vio oa -nossos fugio, & ho baluarte ficou em poder dc1s ma ri ..

nheiros, que achario dentro vinte sete Pe<ias dattelha-,

. ~ 'JIDTORI'A D.l IRDIA . ,ria de :fel'ft), & antrelas auia ~glaa qae ti1'aalo J18bl'ro de pedra do tamanho doa IK)UOB e&lDelos: & quldo -ho .goaema4or acabou bo caelbo com os capiti&e1 qae tomassem bo baluarte: ele era tolDado, de ~ 6oou muy~o ledo, & fez muyta bonrra & merc.e a AJuaro marreyTO & ats que for4o coele naquele ieyto , & mandou re-

'B'Im

-eolber a artelbaria. E com a tomada deste baluarte, a -gente que ,eataua muy escandalizada de se nlo tomar a .cidade, &e aluoroou de maneyra q dizia que lhe delas bateria, & .que deaemharcaas pera isto a alelbaria, &
.coela de.-ribas88m htl lano do :muro pera entrar. O que -ho gouarDador alo quis, dizendo que pera iSBo eta rle~eaaario fazer detena, a, qae nllo tinbo agoa em abu1an((a , n~ a poderio tomar e nAo na ilha de Cama.-&> q estaua das portas do estreito pera dentl'o, onde nlo -podilo ir 1e no oom a mouilo dos Jeuantea li estaua no -cabo, & aoahi.toaelhe a 1agoa de neee1sidade auio dia'1Jernar naquele porto, & puohl&e em cdiqio de se pettder, & pera tornar a trae auio desp~ar dous meses & .meyo pera .ae .acabar ho inuerno da ln dia, .i:, nl JlOdiio Jtomar neohi por-to .dos no11os, quanto mais (\ naqueles ~dias :que ali -etJtenessem poderia ir .cidade tamanho -1ocorro q eles riA poderilo ooele, & por isso lhes era fott.ado nlo se .d&terem. ~orem a verdade era querer ir ho agouernador a que~ Me, .a ver Yista dA armada -do Soldio ;& pelejar ooela, o.u fJUando nilo ir a Maqu pera aaber -a verda,Je do pr.eete, :& fnzsr hi fortaleza ae a nlo pd-desae fazer nas portas do ;eetreyto, & -quAdo do podee~e, ir inuernar a(lrruuz ~ ton1aia. Mas isto 'DI diaia ele ~ ningu, & trwbalhou dali por diante A reoocar a fn>ttA ..fora do porto A toa, no que ae deteue dons 4ia, 8111 que -man.dou descarregar eesas naos que estaullo no parto & ~ueymalas. E aasi mildou 4escobrir bo pol"to OugufiJ per -Simo dandrade, Manuel de Iacerda, Pero .dafonseea db cerasto & Similo elho, q forlo em seue bateya pelo ea-

-teyro ate se poerem oode irlo cli888. . .

01

piires da ponte

'l

C A P I, T O. L.O

~VIII.

lla=caae-.l&o ~ador,. paJ!tiD pttra. ho:tMt~,g Mt a'r.fi.fD dat ~Mrcyl9. .

Ho gouernadmteae tio~a .~egre.do a Dadeaua,der-. c.,... ido ao e&+; treito qae fOJa. do .porto
soa.
taato a fNtta

Jatl.yta ou aeguoda oytaua .dtr faaco sa fez aa \'e.la. ca. aiaile. daa portaa do. eatr.,to.(.q~~e sam tr;nta legoaa~Da. de) sem tomar parecer de piJotee ..,. dos capites, do, q todos teu..ile DJU)' grde -.omDllamlto. E os po "- ae ajilta~e & .lhe forio r~uuer que no {088& ~ea- keyto, pp1qae nio pedilf> t.a qattepr .se oJo, cora leul lN, caja.m&u4Jo nlo duraia mis que. ate fian. DabriJ.,. ttue seria muy cedo.,& paa.se tecoar aa ladia que&&-! lia-inoerno, & "ue ~ no poderio tomar, &.<t se peP.. deria: & peea jouetnantllll DO' estreyto olo.liJ.blo aa. niJ a.il,ba de Camaro, l} aiodaque teuJtltle agoa oio linha! mitimetos & CifUe moa:revia. ar ~a.ta A fome,. que oujba11-, ~e\ o q fazia. porque se hia a perder. E ho Dtelruo reque~ r~ meto lbe fizerio osp capitea E. ele reapondeo q.ue~ &a bia o que (~ia, fJOI'que era por .maadad~ ~~l rey. E ai R- da ll eles Y1Ao todos q...eca. 8811 co~ao daawo , &. eoohete cio clturam!te q_ hio. a. meu, a lealdade Portuguesa oe for<&a-ua .ir j>or. sua v.tade seltos sem ir, presos.c qu~~ aabio q os leuaua ade se. aoio b& daullurar anorte. E prosaaguido eua. viajl pos .aela dous dias por amor do~ roi, tempo q. lha fazia & aohou q. toda aqifl cosera era Ji- )11 & pMceJ, de bocl fuado pera aur.gir em qualquer par- te. &,,iato~al aa portae doestrytoa q.u.e.esmourf)Scba- mio. Babe); Mndeb, q eetio em altura de daze- graos &: doua,te"iea da. bAda do. norte: he aqui bo mar moyto es-. tre}'to. & po.,.is&Ot lhe ohallto ae porrtaa. Da bda do sul y -a. Alaexia ta-Ja do prest;e a. que os mouros~ cbamo. Aj, & Jla. na Elhiopja: & da bada do norte vay a. A.- raGia ..deaeJLa ou..Peuea a.l}. el.. tJhllm4o a ilha. darabia..
6

3Ji8.

~DA BJ8T0.1.A tDA llfDIA

Nesta boca ou portas do estreyto est ha ilha a que os mouros cham1o Mib & .j.az alrauesaada Deste estreyto da banda Darabia, he toda de p~dra grossa, & mi11da solta, o9 ha nela neoha agoa, n aruore. nem herua,. & choue oela muy poucas vezes. Antresta ilha & a terra firme se faz h canal daltura de doze braas de meno largura h pouco que Dalmada a Lisboa, & passa~m por ele t~das as naos dos mouros que vo pera .dentro do mar roxo. E defrte desta. ilha est outra ilheta tamb sem agoa, em que moro ~ piotoa que Jeulo as oaos que vo .a ludA que os mouros cbamo rubs, & sam grandes sabedores daquele mar no conhecimento dos baixos, & Jeuo por cada hiia ate trio ta cruzadoa, & de Mihuan a. esta ilheta se passa de baixa mar a p eoxuto. Fazae maia outro canal antre Mihum & a terra do preste,. que tem de fundo altura de . vinte c! oco ate triota braqas , &. de largura como de Lisboa onde ch~mio de barra a barra, & por este oauegM poucas naos: cba-: mo os mouros a este mar .na lingoa ,arabiga baharquezi, que quer dizer na nos.sa mar arrado, pore mar roxo como lhe nos chamamo ,be mais proprio vocabulo, por auer nele muytas malbaa .dagoa ~ermelba como sangue. E .da .causa. desta. vermido no pude mais saber, seno que se causa do reuoluim.to da agoa com as m~ rs, no que parece <l a Jugares. he ho .fundo deste m~r darea vermelha, & aioda se affirn1a que- he todo, porque nele no ha correntes dagoas se no mtante & jusante que tra dLro & sae pera fora, & por ser aparcelado & de pouco fundo, quando faz vento rijo se he poote corre a agoa mais rijo pera fora, & se he leuaote pera dentro, & estes dous vetos sam os naturais que cursaan neste mar, & terrenho poucas vezes, nem ha DAJe trauesses De toruoadas De outras nenbilas tormentas , & em todo tempo se pod.e nauegar em hils nauios peq nos q se chamo geluas. <l ao dito a rE-anoa, & vela se Jh.e faz tempo pera isso. Das portas des.le esfreyto ate a .cidade de 1.1ez que .he~ no cabo dele ha. trezen\~.

LIVRO 111. CAPJTOLO CVIII.

36~

& cincoenta & cinco legoas, que he ho eorlprin1ento; & ao maia largo t trinta legoas, em que os rnouros fa..., z trea repartirpes pera sua nauega~o, & fazem dest& mar doze gemas lJ. aam tres singraduras de dez Jegoal' cada ba, & rerartnas- asai. Fazem quatro gen1as (quehe ha siugradura) de marujo ao longo da costa Da-rabia ate ejuez e ilbas , baixos & pareeis, que tem de fGdo- de noue ate doze bra~as, & as DOI88B naos pod; nauegar por ele o& bo t to de dia mas no de Df>yte ,: &. outra&. qaatrq tam M d:e mar uje ao long& da terrw do pr.este ate hil porto l} se chama coaez, queeetqua.;. si norte sul c ho 'foro na. costa Darabia ao pee do monte Sinay trinta Jegoai de uez, & fazem outras quatro gemas de mar. Jipo pelo meyo do estreyto a i} cha~:to mar largo, que t fundo de vinte cinco ateeori!ta & cinco bra(as, po~~ he to estreyto que os q ylo por ele v! terra. dambaa ae bandas. ~E os robles que se tomio olo. am pera este mar Jimpo, se niCo pera quando salb tempos eontrayros, pera buscar .qualquer das costas & lhe: darem surgidoyros, & antre al}las ilhas &. baixos: porque por este mar largo mando a via os pilotos que vflo. da lndia, & nele a meyo estreyto estaa hfia ilha que se chama Zebelqocor, & alem de.fa contra lud estoutra que- se chama eibio ,. & t~ bo~ portos. Das portas do, estreyto ate a ilha de Camarilo da bda Darabia he tudo 1eftorio do xeque Dadem, & ao longo do mar. sarn tudo aldeas, nen1 ba portes principais, somente ptas ,que htlas abrigAo de. Jeutes outras de pon@tes: & da ilha de Camaro ate perto da cid~wle de lud lJ. sam cen to &. sesenta legoas, tinha seu senhorio h grande senhor mouro chamado ho Xarife de gizem , q teria seys~ oeoloe de eaualo. E de I.ud ate Toro que sam cto & trinta legoas era de Xarife porca te seflor de Meca, & asai dalglla alaruea que morauAo por esses desertos: & de Toro ate uez ha trinta legoas, & era do senhorio dol Soldio. E nauegando ho gouernador caminho das por..; laa, miidou diite a uao de Cbaul que leuaua em sua
TOMO Jlle .AAA

e7()

conserua, & tomass h. rubo ,Je que linha necessidade pea sua viajen : & assi ho fizerAo . E ho gouerqador cegou. cetD tocla a. {rota a as portas do estreyto. vespera da. va~ per& da, pa. ooela. E dando mu,tas gr3qaa a ROIIIO sellQI' de aer bo primeyro gouernador que ftJr& ali ter cem armada, &. c~nde n.unoa c.begara -nenh Chriatio, mi*'* aaluar as. P.OfLas~ CU~ Mt~Joaria de tod.a a frota,_ & 4epoys ce U. 1rbelas, c grAdes grita& & fslaa 4e foJ.i.aa: & oy l a. frota embideirada. & stBgio das porlM JMW ele tro no pouso dos Jewan.iee-.

A HIM'ORI:A DA IINBI "iot~ Porlogqeees oeJ.a.,. pera.ltlhe

4a.

C A f l T O L O

CIX.
.

. De o.omo ktJ gousrnar ehegou aailh th Camt.art.l.


.oode de faaer. fQrtaleza, ~ter do senhorio do Presle, parque vio que era ali atais.
l' &

E porqueMau poue-t~ ag~a . oio ae quit maia deter leua.ua pera dtwejat.ta por
pl'aueitoaa. qJU&
aas portas,

elos. o& rllbes de. q tinha aecessidad ~guio a rota de ZebeJoor, & por(} de la per. dif.e aui.a de nauegu po-Jo mar oj~ da b.da. Dar.ai!Na., por onele as nossaa aaoa nilo .pofai.Wl na pegar se ~lo e dia~ mdou p....Uriea pola !rota. q daJ.i. p()r ciiante auia de surgi~ duas horaa.ltea. ele sol. posto, porq no se fiae a.lg: mao recado se aur gissem de oo:ite. E surgjndo, aqle dia t.e-.aa:it oa 1101881~ tluaa naos de. Barbora & de~ ZBila., q l.li~ pua lud;a. ~r.. r.egadas de mtimiltoa: &c, da gl~ dela alga fe~ &oraa-. da, outra,-se s;lluou a nado~ E despej~K)as;aao898,_.f01ilo qytnada.fJ, &- aos mpuros ~r~Adou bo .ga.uemadQif delepar.
:~ mps, &.cortar os nar.izes &orelbas,,&~m4dou oe.J&-~ ~.ar em terra er& do se.bor-io dG xeq 9ed-, & asai he. mftdou rc~zer dali po.r fli4te a qaotoll mo11J08 ~IIJQ.... .,.. mele aos. de Camaro. E -proaeguiado; da~i lUa wag~, 'l"er~.dolhe. os ruhs dar porto~ hita eoaea<la .dfl.,J..Agar

nem em Cam11ilo. E loma-.

~hamado.

Lu ia. ~1ribarlo a te.1ra.: &, . hq, r.ubQ cW. gou.er-,..

L1YRO 11f. flAPI,.OLO OJ~.

''1

ador flrendose mostrar rnaia sabeder '} os out.ros, bradou ll folieM A ora quanto podeeaem, & por altle ca mioho alo dobraua ba pta & restiga detras dde auiA
de surgir. E indo aonddo, migoaua ho cordel de trea & quatro bra~ de eada golpe, como fando dalfaques , & no de pareei. E nisto deu a nao em h beo questa~ ua em fundo de quatro bra~a & mea: & ho gouernador que se Yio naquete perigo, prometeo a nossa senhora de mldar fazer em Goa sua hoorra ha casa da auooa~ de no1sa senhora da .serra, que asei era ho nome da su nao, & aasi a mandou fazer despois, & mandoa ao seu piloto il surgisse no baixo, cuydando que fosse maia baixo a diante. E olo querendo ho piloto, lhe dis18 bo gnoernador que lhe cortaria a cabet(&. E ele respondeo que cortasse, porque se surgisse que se perde-ria a nao, que IC!go sctyo do baixo em cinco braas & meya, & ent!o surgio, & &IIi surgi ri Lopo vaz de sam Payo, d6 loo def(a , Pero dafseea de c rasto, Fernilo gomez de lemos & Simo ~elho que hio na esteira do gouer11ador & dom Garcia, Simllo dandrade, Manuel de Iacerda & Aires da silua q hio ao pego, & todos lhe 6lrlo acodir em seus bateya. E os outros capites l} bUlo diante no surgiro, pelo que ho gouernador audo dialO meoooria , mldou a L>po vaz de sam Payo que fi ea11e oa soa nao, ordenando como se tirasse dali , po~ que ainda nilo estaua segura de todo, & foy hn batel a poe oe outros capit.les & mandou os surgir, & fOrolhe todos ajudar a tirar,a nao do baneo reuocandoa cl; G8 bateya, & sayo segura ao pego, &sem fazer nenbtla agoa, & dali mdou diante a don1 Garcia c algiis ca~ pitlea nos bateys de seus nauios, pera que se posessem Dos portos da ilba de Camarlo qoe estaua perto, & d~ teueesem os mouros se a quisessen1 de~JJejar : & qodo C)& nossoi chegarlo acharAo que os mouros a despejauilo, & se hilo pera a terra firme com medo do gouernador que sabiA<> que inba , & os nossos tomaro algiias gellias , em ~ eaf:ioarle bom& & rooJberes, & to1naro ha AAA 2

nao do Solulo & outra de mercadores q eitaule 1urtu & duas q estaulo aradas. E despois .disto chegou be &ouernador a Can1arAo fl estA da bda Darabia em quioee graos da parte do norte , & est tAo longe da terra tirme como de Lisboa a Almada: por antreJa & a terra .firaae .passam as naos que vlo pera fora do estreyto, & -pera dentro. Tem bo porto & seguro de todos os ten. .tos ~ boa tena das ancoras. A terra em ii be areosa, .& somi!Le .eJD ha parte que he alagadia do -mar, tem algO. aruoredo de mangues, por muyto pequenos, ta muyta agoa, & em muytas partes, & todas ha termedays derua tamanhos como hil punho , & esta e.ria bo .gado tto eon1o se fosse muyta & viosa, & assi ha muy 1o na ilha & gordo , & no mar muyto & bo pescado. Aqui faz todas as naos que nauego ho estreyto sou .agoadaa & carnajes, & era grande escala Da de. Foy an~iganlente pouoada de muytoa mercadores que trataue .na terra do preste, de que trazio muyto ouro, & Da,rabia Jhe h io muytos mantimtoe de trigo, carnes & tfruylas como as nossas: & -aida bo gouernador ach01 !muyto rasto de quo nobre fora em outro tpo, assi em ~diticios antigos de casa eomo de mezquitas, & tudo .de cantaria' & aqui achou que vetauo j 08 ponentes, .q.ue ero cLrairos peralla&sar auanle, & por lhe oa ru ba~s dizerem i} ainda auio de tornar leuantes, se deq .tanta pressa em fazer agoada, & carnajem , que a fez .em sele dias, & neles for'lo tomados algis mouros que ficaro na ilha sem poderem passar terra firme, & ao. treles h que fora xeq da ilha de Dolaqua, & da de Ma. uA., & da q se pesca ho aljofar, & h 1eo aobrioho. E tornildo os ponetes, ho gouernador se par tio muyte .ctra vtade de todos os da frota, parecendolhe que .po.desse chegar a lud . E era .ho clamor da gte miuda muy grande clrele, .dizdo que .os Jeuaua a morrer, & ~ele bem ho ouuia., mas dissimulaua. E estildo de ~udi. no mais q quatro dias de caminh9, toruaro os pootes, & sobre perfia se dei.&o.u ali e.a.C.af sprlo aL~ se lhe aca,
...
.

871

DA HISTORIA D IXMtL

.,
uvao. ar .caPrroLO .ar.~. !1'71 bar a agGar que tin.ha, &. acabada se tOrnou a Cama rio a tomar outra, & se lornou donde surgira dao-tes por Jbe dizereo1 os rubaa que como eay.ae da banda do sul biia estrela a que eles chamlo tria toroariAo dou.s ou . tres dias de leuantes & que ho poel'io da blda da ter~
.ra do preste , que era oauegaio de dous dias & ha noy~e, & ali desejaua .ele de ir pera fazer fortaleza - .Mau por amor da amizade do preste l} era Christo ~& poderoso, & tmigo dos .mouros, & q Jbe.-daria socorro, .assi de gte .como d~ mantimAtoa. E esperaudo po-

Ja estrela que digo, apareceo DO ceo h11. sinaJ de cruz .muyta clara & respraodecente, sobre que veo biia nu..ruem que em chegdo ae parlio em duae partes seo1 tocar .na ~ruz nero encobrir sua claridade. E ho gouerna~ ~dor com todos os l1. viro esta cruz a af!orarlo em giar .lhos .chord&. c deua~o: &. daquela cruz t01nou ho ga. .uernador sinal que queria nosso senhor que fosse pera .aquela parte,.& assi .bo .disse a todos oa capites & pi )o tos que. ehamou pera isso, & que bem poder io ir 1 ,voltas . E oa pilotos disserAo que no podiilo nauegnr ,sem veto, & que assi como bo gouernador.dizia iriiio dar . em algs .baixos onde se perderlo todos, & entilo se _deixou ho gouernador estar surto ate q entrou Mlilyo. E .:vedo que no aui& remedio pera tQJnar leuaoles-se no idali a de.us meaes & meyo, tornouse a Camaro, & des _pois q,u~ ~heg~u lhe resgatarlo da terra firme os catiuos que tinha, q deu .po~. ql$Dlimea1p&.. E lbe foy dada bila earla de Mira mergPna, m que dizia que. se espantaua muyto de ser os frangues os bomes que conquistauo a lodia, & tiobo tanJanba fama: & porem que a tinhlo porque pelejauo com homes molbaris, que como pelejaro c. homs como ero os Dad logo se soubera a verdade. Ao i} ho gouernador respdt1o que a fama dos Portugueses era verdadeyra, & que no tinbAo ganhada a India a homes molharia, se n a turcos & a mouros do mar roxo, & se as escadas nlo quebraro l} ele perdera a 'ida & mais a cidade, & que em oa no&liOI so-

"8?' 4t

-mA 11181'0JrlA DA IWDI.&-

birem tltoa eria que homl ero, & COIRG deaejaulo da pelejar. Porem ainda .que Mira mergena iato eeereoeo, nem ele nem llo seque Da~ estaao 1em uyto grlde medo desta entrada do goueraador DO estreito. E tanto que h() xeque Dadem aoutae que ea noseoa poeero as eacada1 oa cidde, logo ho maodou dizer ao SoJdio pOJa posta de cameJoa eorredores , & foylbe ho recado em quize dias. E ho Soldio lhe reapoadeo ~ se 01 frangues tinhio entrado bo mar roxo, que goarda1sem bem seus 1XJrtol , &t li ele A'Oardatia CJ8 aeua : & eata reposta deu porque eetaua mal ooele. E Mirocem que isto soube, -despejou logo lud com medo dos no11os, & ho SoJdlo cou tio a11o1Dbrado eoe1ta noua poJo q sabia do que Gl noas01 tiobo feyto oa ladia q partio Jogo pera uez, euydaodo q oa nosl08 auilo ali dir desembarcar. E nG eayro ouue grande reuolta, porque foy logo fama que assi como ho goueroador entraua polo eatreito, a11i oa Christos da Europa auilo de dar por. Alexandria entra ado polo Mediterranao, & que ho Xeque iamael era chegado com seu arrayal sobre Alepo que eat no cabo do deserto. E coeata noua ho gouernador de Damasco polo Soldlo nlo quia ir a aeu chamado, & ee leaantou : & os mouros eataulo todo muy a81ombrados, cuydan-do que se Jhe ~arraoa ho caminho per mar pera a casa de Meca, que perdia nisso .grande perda, por ae maie daa esmolas que tinha lhe ir per mar em ht1a Dao eha-

mada mucumari,

qu~

Li aba pera isso.

. ..

. .

'

..

LI . . ., III. G&ltriOI.O .._

C A P I T O L O CX.
De eotnll. no ouu~: ~eyw a~ qu~ lw ~r da-. sou Gasiada c ~~ rt:g C.l;ut, ~ doulrt. COtiiiU que .fizero na bJditJ,. .

P arlido o gouernadorctta bo ser.uic;o dei, foy de. per~ ho mae rou Cana~ a tle1ordl- tamaaha rey
110~

Por~

wgal, que ho feyt" n01ao que eato era toraou a datt diabeir.o a Cizena aoa mouzoa, icaado defe8o polo gouer.. Dador que se nlo dell, & deu mtl & quinbtoa cruzadoa a Pocarae,. hii mou.ro pria.etJlai de Caaaaor que tiaha CJWadee ao feytor de.Goa eaualoa dei rey, em que ae moolae eBe 1nil ct~~ttados q auia dacabar de pagar deapDi& que os vendes1e. E e1taodo ele eln Cananor pe.,. se i1 caminho de lt arainga a. veoder oa eaualoa, re--r c.eao-se; ho feJitOI de .~wor..fl nl. tor.nae de IA, pe~ diolh& bo-.d.inbeir.o que lhe tinha datlo.: ao q ele disse tt Dlo podia. ate n ~ornar da Narainga pera ade 08 tinha 011Dpr.e8adea na~ caales: do. l1 ho feyt-o 1e queixou ao c.apilo , .. diaendo l}i Pocaeac fugia para Nareinga-, & l} r!euja ai}le dinheiro a elrey. de Portugal, & aAdo o bo capito, maadoulha fl bo fo prder pouoatil" doa- IDOlil'es~ perque bo o pode ao~ em outra parte, o q foy coutra- ho regimeato dei rey, il mawiilua. que nenhil. capillo de for taiPa )'JI'&Iee nenhft.mouro n~gtio prin CJ.pal da. terra on11w a fortlera eateuesae: & isto por ae= letra Rio aliloroar c6tl'a ei nossos:, eomo se aluora~ou. desta ~ez,, porlt. indo h.o reytor- peta prenfr Pocarao. a.codio a g~e M~ terra, com suas arm, &: derlo sobne.. . ]e,_ & ... aio rag;ra matarno : .~ta &l gie ficou te escl... .Wiuda, i) ttt~alma diaa eateoe leultada etra oa nosaos, & ningul nlo euBMa de ir pouoatFfo des mouros. E.
asei fica~a: a eouaa se se ho eapit.Ao no socorrera ao q' fora goazi-1 de Canaaor.; l} bo gouernador fez tirar por
&e

im,igo. do

e~:ui'f.O

deJ rey.de . Portagal,.& defea.dera

...

lhe vinhlo desta paz , ft lbe fea desejar daa- estoruar, & pera ho poder fazer ajudou a bi\ .gro. aeftor ctra el rey de Calicut <t ti aba coele guerra, porq sendo, seu vassalo bo nlo queria ajudar : sua guerras. E esta ajuda lhe deu e( rey de Cocbim, porll teueese rezo de dizer ao gouernador lj no fise~1e paz c3 el rey de Calicut porque tinha guerra coele: & isto porque es-taua no ctrato de pazes que ele fez e el rey de PorgtUi em lepo d9 VJG rey, qu~ el rey de Portugal ho ajll tos n1ales
.,.,

176 ~tD.l HfSTORIA B.l I!CDIA. ao capitlo & ofliciaea da fortaleza que nlo lal111em coe)e por essa causa , D .ho 'deixaisem ir ela. E coeate fez ho capitlo que fizesse eli el rey de Cananor q pren~ desse Poearac : ll preso bradaua q oo deu ia nada llsteuesaem .a .conta,.& mostrau.a as cartas q tinha comprados caualos & ho seguro do gouernador pera os leuar a Narsinga, reqrendo q ho nilo prdessem, porl} por sua prisam .:se perderio os cualo~ E cli tudo olo ho aollallo ate ll alo pagou o diabeiDO c. todo seu gaobo: &: em q ulo esteoe preao foy roobado polo goazil , & por Mamele bo mouro q se chamaua rey das ilhas de MaJ..tiua, q ambos querilo mal a Pocarac, porq_ era ser-ui dor del rey de Portugal & amigo dos Portugueses CU-' jos irnigos eles ero. E vdose MamaJe fauorecido, oa quis desistir do: titulo q tinha de rey como fieara ao go-u~rnador: & tamb porque ho secretario q ealaua em Caoanor dizia q ele sabia certo q aquele anoo auia de ir de Portugal outro gouernador, .& ~ pera este se de-r uio de goardar os l} ouuessem daesentar paz ou vasaa-Jaj com. el rey de Portugal. E como era secretario cri-. no todos , & eoesta fama l} deitou se cieixarlo de fazer muytas cousas do serui~o dei rey de Portugal, & a prio-" cipal foy a paz de Calicut que. ficaua to assentada. E el rey sabdo o que Gaspar pereyra dezia da vi4a dou-tro gouernador, clespedio a Francisco aogueyra k a Ga-. alo mendez, dizedo que pois auia de vir outro goaer- nador q coele assentaria a paz. E aai. despoi1 que bo secretario foy em Cochi, disse a el rey de Cohim tan--

'*

ll

:J7.f d. .e sempre c3tra el rey de Calicut. E tmb Lour'i moreno, Antonio real, & Diogo pereyra de Cochim erilo c Gaspar pereyra em aconaelbar'a el rey de Cocbim que fizeaae iaLo, poli}queriio lodos mal ao goernador; poloa reprder de muytaa couaaa que fazio contra ho 1eroio delrey seu afllor. E a me1ma fama de vir gouernador deitou ho secretario em Cochim : & em tanta di88GioCilo hil eatea quatro, que Loureao moreno fi Didoae em Cochi, Afooao pauoa q Yiera de Malaca ccl Ferolo perez dandrade , tomou huas cartas que ele tra zia pera ho gouernador, em que lhescriuilo culpas de Roy de brito, & abrio as ca htl lobito viegaa, q tatnb Yiera de Malaca, & mandou ho .terlado das cartas a Ruy de brito c lhe dizer cujas erlo, pelo ll Ruy de brito ae 'iogou deapois de qu u eacreueo.
LIVRO 111. CAPITOLO CXI.

C A P I T O L O CXI.

Como el rey de Binllio quilem por treyifo tomar Ma,. ea , ~ n4 pode.


Vendo el rey de Bintlo .que n a treylo de Mo tara~ ja podera auer efreyto para tornar a cobrar Malaca, nl ele tinha possibilidade pera a tomar por forcca , andaua
por iaso & nunca em outra cousa i ma ginaua: o que entdeodo htl mouro escriuo de sua fa.. lda , Bengala de nao , disselhe q se no agastasse f porq ele lhe prometia de lhe tomar a fortaleza de Ma-. Jaea, com tanto que lhe desse cartas suas de credito pe. ra homls principais da cidade. E sabdo el rey de Bin tio ho .ardil por Me. se ho e1criuilo fundaua , ~omo sa bia dele } ho saberia fazer, deulbe as cartas de credito que 'lbe pedia, & a.i muyto dinheiro -c que se partio caminho de Malaea, fingindo q era mercador que se hia de Bgal~ aasentar l, & mostrou logo aparato de ter grande & rico trato, r O que foy causa de ser Jogo C~ aheeido do capitilo & do feytor, c que . tomou muy es muyto
TOJIO Jll. BBB

agaatad~

178

. DA IIIITORI. D& IRDial

treila amtad..., & como era may sagu &. aliciO' B!i aas o&pras & vidas 4aua muytoa ardija cu. que aprot ueitaoa muyto a fazeada dei rey ele Portugal, &r, do oapitllo feylor & de todoa oa 011troa .aiciaea .._ taleza c o que teue gride amizade coaa todoe & .~yta familiaridade, priacipalmlte c ho .aapitto & feytor aoa qu tiaha entrada cada l'e8 11 queria' & parle d ama neles oepaio aenbia., & em todo Jao t6po ltraaa na fortaleza, qtte era o qoe ele dejaua para ~eyluar aua treictio. E coaJO teae aego1a eaLa faailiaridM~ coa llo feytor & eapitlo, deaeobri01e a ..... moaroa principai de Malaca, pera qul_trazia as cartaa dei r..y deBintilo, & d1leaa llice.do JlN!a q.e vinha, & que el rey de Bilttlo lhG ~oom~daaa, petq seaa aua ajuda alo podia dar fim ao l} desejaua., k fliaa~he a fan1iliarida<le l} ti nha com ho capitio & com ho feytor, & q a do feytor estimaua muylG- lbaa qiae a 41o eapit.lo.,. porq no auia medo se n ao feytor que lhe parecia ~ra muyto, & pr iaso GM~J!\iaaua -ele be IMfat' prianeyro que ho ca.. pito, que polo que ceallecia dele se ele ficasse iuo, posto l} anatasse todos os outros da forlaleza , ele s aba&taria pera a eo'-rar; & que ja tiaba de~ro oa forta laza -quem ho ~:judaase, i} erio cer~s horaA1 principai1. de Bioto que foro eatiuos, & a~tao pre1H no apOG... .-mea.to do a)oayde mr, & tnlaa qtaiND lhoa &Gk.aat tl8 ,_,r peita, dando a eaatder -que era pera lugirem, & Q Dio queria deles outra eousa no qae lhe ac.&ia~ eem como o capi tio, feytor & ai~ moor io&~en mortos & ho liuraesem doe 1101808 que auile 4acodi~, k fJUe teuesaenJ pera i111o preetes a mai1.gente -qae pode.t Hm. O que lhe elee promet.erlo, ostnldC) i} {olpri.IG muyto de ser Malaca tiraM .do pod-. doa aoasea. P* to q ho deaejaula ai ouaaalo de .bolir tclsip, pari~ ele t;ablo cabeqa q ;o1 regresM. E fl. ae ele ab'aballse :~ diaia, at de fa1e., C.ma.bo seDUi~ a Mafamede !cea1o a. .file seria, eles. ho fari.lo ho maia principal de Malaca esppie fiel rey. Ani111afio ~ide Jao ~Mo a Cara a

.. .

87f estadia fl titih de nu nat~~ral pera fazer f\Jquer treydesperar t;lo, bllcou dia pera fazer esta k n , porl} IHJita e~unfiio adoeceo ho capito, nio que eateuease ~ cama, 11181 no way ela fortaleza , a-, ea.. teM de faEer e qae determiaaua laft dia ao Meyo <lia, q era ho tpo ~a l80 mais delpOitG, porq ento repou1811lo todos. E ho capitio, & bo feytor Mtaulo es, & aoia meaos gte na fortale&a q em nhAla parte do dia., E. tido 4ad& aui10 aoa mouros pera q e~t-eueHI prestes, "-Y A tortaleaa taa horas li. digo , & entrou logo d~lro &t derxou ~rta ate trints JIGBJl ft sempre trazia eealigo, fi sab1lo parte de feyto, & estaulo auisadoa qae come CMtuinem rttmor matMiem ho porteiro, & f!traa sem & 1natasaem dos 11011&11 qoltos pode'llem. E eotr 4o na forta~Ma, foy.e primeyro a -eaea do feytor, & ao. tes que entrasse a ele poa se a hfta genela que estaua parede meoe cem hfta eaaa :de alc3'1de mor, onde os ca tiuoa de Bintilo estaulo preaoa, ~ por peitas que .ferie lhe foy aquele dja deixado bo lrOOo aberto. E posto A genela, li roa liDa carta que~ trazia escripta em sua lin goa, em q dizia aos calioos OORlO hia matar ho feytor, que matassem eles tre tlto ho capitAe que estatta soo, lt Jeoha tio alto l} os catiaoa a ouui1'ito & entNero & fizeranse preetes! k ele entzon onde estaua ho feytor 100 e1n soa camara l~atlo erD hft esquife pera dormir a llta, &r, oomeoa de lbe dar conta de seb& tratoa. B tiado IODe 80 feytor, reboJueose pera a outra rarte, & ttm se rebeluendo leu ho eacriulo dhum cris & daJhe IJfta erisada qae IJo paltiOU de parte R parle : ho feytot eomo era moyto eeforado & de grande acordo , d' co,.. tigo lera do esquife & lanaae por ha escada abaixe eaminbo da porta da fortafeaa, bftldaodo. 'Frey~lo, trei ~ _, & hol eaerktio coBfiade noa q deisaua porta que ho aeaharilo de matar ttlo qui ir a po1 ele, & ele cor readefbe grande enxurradoa de sangue chegou porta da fortaleza , & arrou ho postigo que estaua aberto, 111etdo doos 011 tres dedos do ferrolho polas: armeJ.as~
IAftD
OAPITOLO CIKt.

rn.

curou

t
I

'

BBB 2
i

._I

. D~ BISTOJtiA DA INDIA. ~ bradAdo. TrartAo, treyC(o, & no pode mais~ meter por que cayo morto. E isto foy tio de supito que 01 dQ e~ crioilo que estauo de fora no poderio acodir, porque

SQO

parece que quis noseo senhor que desatenlasaem da por~ ta, & quando acodirlo era fechada, & aioda alge metero os crises polaa gretas , cuydando q ferissem qu. fecbaua bo postigo, que s~ eles acodirlo a fortaleza C<J4 f& tomada. Oa catiuos em ouuido 01 brados do feytor, ,ai rio logo ddestaulo, & quis Deos que acharilo doua criados do aJcayde 0100r com que Stt deteuerio em OS matar, & aos brados destes se pos ho capitio em aaluo, arraodo muy bem suas. por~s. E eentiodo esta volta tres noasos que eatauo oa torre da meoaj, bradaro muyLo alto que auia treiilo na for1aleza, ao ll Jogo acodiro oylo doa nos101 assi desarmados como aodau&o q foro mortos polos do escriulo que estauo aa porta da fortaleza, & eles tambem nlo viuerlo muyto, porque ~mo o nossos acodirlo matarnos logo. E buscando ~aneyra p~ra abrir ho postigo da port da for.taleza, .. traro dentro, & matario ho escriuo & os ~liuos d~ J)intlo. E ouuindo os mouro ho.rume que hia na for.. ~aleza, cuydaodo que teuesse ho escripio sua treyo posta por obra, acodiro todos coQJ suas .aran~s pera se leuaotar contra os nossos, & quando :01 acharo seobo. res da fortaleza & morto bo tredoro, dieai~J~ulario, & disserilo ao capito que lhe hiio acodir, & fizeraose muy.._to de nouas da treyo do eacriu~o, & mostraro folgar muylo com sua morte : por eles lhes pesou assaz de ele n!o leuar auante o que comeQOU, que eles Ca~io coo la qne a fortaleZ4 era dei rey de Binlilo, & 888i esteue ela tomada se ho nosso sen.hor olo atalhara por sua misericordia, porq11e a fora .a coqsa etr aasi armada, auia neste tempo pouca gente e~ Malaca, .porque lolo lopez daluim capito moor do r era aa Iaoa com tres JJauios pera trazer certos baha~ea .de crauo que hi mdou Nacada ismael do emprego q Jeuou a Maluco, & ,endo Jaa loo Iopez, indo t~r. ~o ~rt~ onde Pa,eonu,

LIVRO 111. OAPITOLO QXII.

~8-

liaha arado- bo aeu jOgo em que escapara a Jorge bo1 telho, mandou lhe grande preseatea porque lho no quey~ muse , & dizeadolhe quaato se bonrraua de ho ter ali , & offrecedoae por muyto grande amigo dos Portugueses. :E lol Iopez aceitou sua amizade., ~ prometeolbe de nl fazer oenh mal ao j~ngo. E tomapdo bo crauo que hi~ buscar, torDOuee.a Malaca, oq .~-bem ao tempo desia treylo oio e1taua lorge botelho que era darruad.a sobre Bintio. ~ neste mesmo. 4ia pelejou eom certas lan~ eharws dei rey, & aa desbaratou c morte de muyto JDOJ:\ro, & aem morrer Deoham doa DOisos. E; por amor ~esta treylo 1e nio fi~ dali: por dia.nte de neohum mouro na (~rtaleza, & quando entrauo nela era c muy.. 1o recado. E ~bendo el rey de Bintlo a fim ~ ouuera ~o seu escriuo; perdeo a e1peran-~a por hiis dias de ~ ~er tomar Malaca po~ ueobu ardil.. . .

C A P 1 T O L O CXII.
De eomo. ho gouernsdor inuernou na ilha de Camaro , ~ das ~aUMJ8 porque n4ofes hi fortaleza. . .:
Ficando o gouernador aqu~le inuer~o em Camaro~ JDandou dar pendor a todos os nauios da sua frota: &. pera saber se da pedra da ilha se poderia fazer cal, man.. pou que se fizess.e. E quando a gente vio que se arma-. ua forno pera isso, & deapois fazerse cal, ficou. toda pasmada euydaodo 'l queria ho gouernador fazer fortaleza, &, darJhe nouo trabalho sobre o que tinbilo passado na ~iajem , & passauo em inuernar oaquel~ ilha sem ter& que comer, & trabalharem no pendor que se daua ao~ nauios da frota, & asai ho dizilo. E ho. gouernador ho abia, mas diisimulaua: & bem quisera ele poder dei~ar ali ha. fortaleaa, mas no se atreueo a fazela , por., que pera _a deixar. segura tinha necesaidade de ver pri... meyro ho porto .de ue~ pe.ra saber que for"a tinha cri~~ 4a ho ~oldo, porque e~do grau de_ ficaua a fortale~a.

em perigo de as petde.- .,~ CMI era nede11ario pera iua lfJ..


gurla ftoar ho gouetaMittr sobrela com toda ftota ; JJOrqti&; ~a tr A lntlia & ndrlhe de laa soeorro, aat podia a mlo etn Feuereyro ~ & ele auia. de partir pera a Jndia em Agato, & peta ft~'t 'dt)m toda afrota ena goarda. da fottaleza ble petlift lfjt , que lbe era rorllde tornar aqttele"aftflO a6 ,.,ndia-; porqu& ttuamfo parlira de taa oito aahi-a aiiHi neahfl :netra ~e Mlaeac, B deixa U Rlle~do tPe tod& a G&lit;'Ut aeid. a Di a, . . , Yeocl~ ~o (fio to t'@p& d~ IDdia, ee pderilo tzer e eer~ Jlo & tfirlhe opPl'eftm c~ -tmar atglla fo;tllleza. Ani que segurMJdo ba eitreito ~oM a f'ortale~a de Oatn*tlo, que no 11epraua sem er ~ez arriaeaea a lndia que era o pri~iJlltl daq~la eonquritta. E pera tambea1 dei ~ar pfte de sua .ftota- iem sbef b qoe hia elb uez, era muyto pouca coo~& 1>era pleja.r com a armada afie Soldo que se <Je~ia s~r f!IUY gr~qde., ~ q.ue leuaria aaa vnhas a nossa que fidsa~, & ~la feuflda leuarilo lambem a fort~leza. Aasi que se teuera fora a duuida de ~uez, eo-ja is ta foy a principal causa que ho fez eetra no estreito, pndera fazer a- fortaleza em Cama rio, & deixarlhe oo mar algt\as carauelas latinas & oauio~ de remo, porqoe podem em todo tempo nwegM ho eekeito, & atr~salo de htla banda a outra, & senboreanle toda a eosta Databia da porta do eetreito ate ho Toro t porque os l-ugares que jazem nesta costa sam pequenos; & por se nA eretn destruidos pagario parias, eom que os nossoe , asa; os da fottaleza eomo da artttada que lhe ficara forlo pagos de seus soldos & mantimetttos, & deata maneyra dera esta fbrtaJezA grande trabalho 888 te,. ras do Xeque Dadem que jazilo naquela eo1ta , porque Jbes tolherlo os mantimefttos qae tbes vlo de Barbora, Zeyla & doutros lugares d~ terra do Pre~e. E alo a... neodo armada do Sotdl em uez; nlo aula outra qne podease impedir a nossa, porque aetilo podia fazer por Dlo auer e.n todo bo mar roxo clugar em que aja madej. ra pera isso neaD' ferro, ...nem oUtros materrcaia neeesl8'

ta~

~bi:

tt..-~~r~

llk IHJ)t. .

"*

1.1~ IIII ~ mltl.

MI pera labri. 4e. aaJu8 das geiU88 flue disse 4)18 .... CUIDO srillJI barae: E algGaa naos gro818W 'lue, a Camaya &, ae MaJabar .aa Ylo fazer. Aaai qu por C.Wta elo .gooer.aadM nle aaer viat de -ues liJ ouue .por eecaaado fasett .fortala.a em Camal\to por todas tw.. tal relhe: & iHIID. quan&o 1e alo faz fortaleza, a gente .como digo leuou a~~aa de 'rabalho com ho pend()r. da ~ k aau~ M frota, .k cor gcandea doeaae, ~ co nlo auer na Jlha que comer maia que algia oamelo1 ~
ficarlo amontados com a fugida dos mouros , que leuarlo consigo .-uao'f.D gtldo. auta iaa turra.: a tanlbem coDlia a gente desse pescado que prseaua. E passado ho de luilbe , w.ndo ho goa~nadcw q.e lbe eheg~ ua a .mooo ~ra .1.-a, & 4f.&e lhe er& 8ado nito enlrar mais polo ~atreito deste ferro, mandou a lo!o p. JBez qll fOISe na sua carauela a ao mar & tomasse alga geiHa .pera saber noaaa do e~4reito & da ar111ada qae he Seldlo t(erja.em ,ut, Jt que v.ie ae poi.a afer. r.ar a ilha de MaquA ou a de Dolaqaa, & Dolaqua eetaa em ctuiue greos & meyo da ~~&nela do .norte, & aoue~ .ta & eieao legoaa da :por.ta de ~lei da baoda da ter+ le de P l'ft&e, de .Cajo Mnhor.io loy: e pequena, & 1118 leaa ~ ae .alo de ..eistf)r&M,. & aba&taaa, 8& ai myros -...imell601 que le ylo da terra fir.. ma 41Mt at.M a vi1ta dela 4 alli ceto tiba iejo de Li~ laoa. T . . e.&a .ilha m11yte W porte. E :por .lhe vir .muy ie.oaro~da tnra tio P.reale, po110ada de .mui)' to~ .mu. aloree mouroa q.e aloobMicilo ao Preste aom quan &e a terra era aua. E partido lolo ptel, auDGa podo topar aeldda nem. por1e aferrar ata ilha aa ea IMiela .;par lbe lle vento .oeetzairo, .mas chegou tle ~ qll8 foy. Jaa JKJ au qmfe: & eat8Dclo quaai pe p.m com tetra , y,io llela muyta geate & toda. armada ele tewradoa, atoee & Erecbaa, k ppp~untarlo ..no noa~

aio ,

881

taa

JQJ: qtM\

qaerile .E di~~ende el~ que ..Oer, "he comt fl'lrilo alaa JDCI'lloriaa, di&Rrlo e>~ mouros qae nio Mia .ali m.a:cwke~, te a~~ pDle d~ gerra, que goar1r

884 '"!JA RIIIIJ'OlliA D~ IIUJI dassem aua1 mercadoria. E eo88ta repoeta ~- foy Jol gomet , & correo a ii haa em redoado & deeeobriolbe toda a costa, & por lhe bo gouernador olo maodar que ebegasae aa terra firme .oio chegou,: & nlo foy a Ma~A porque estaua dali dez legoas, & foy ver a ilha de Nora onde se ~sca ho aljofar que e~taa .derrador de Dolaqua. E ho aljofar .be muyte & muy fino, & dali ee torllOU pera Camarilo , leuando eslaa iJbaa .piacadal pera ho goueroador as ver .

C A PITO L O
. ..

CXIU.

DIJ ctJUBD por~e hD gouerrallllor ntfo p faser for1ale8 na poriG do t~treyto , ~ do. qm Je em .Atkm. .
Chegado lob~ gomez a 4 .foy aaeado Julho~ partiose ho gouernador pera a porta do e1treyto, onde ehegado, sayo na ilba de Mihum pe~a ver ae se podia fazer ali fortaleza, & por lbe oio achar agoa, & por nio ver uez : . & por amor do Xeque Dadem. que eataua may perto , & por nlo ter dde se prouee de manti meatos, lhe MreCeo escusado fazela. E parecaolhe me. lbo.- pera goardar aquele portu, mandar ali eadiDQ hft,a armada, em q aueria meooactrabalho de se proaer de mantimtoa .que h6a tOrlaleaa. E tambem coDSiderou que ainda que fizesse f9rtaleaa & lhe deaee haa arma da , que auia destar ali ho menos do tempo , porque eataua .certo que desapegandoae da fOrtaleza pera algfta parte, ou dando c a algflas oaos de mouros, que auia de aer cousa muy trabalhosa tornar tio aaiu-ba ao porto .e oo com outr.os ventos., & entre tanto ficaria a fo~W taleza 18 & em .muyto grande risco. E por. todas estas rezea a nilo quis fazer, & por siaal. que fora ali &er mdou aruorar em terra hfta uuz feyta de duaa aatenaa, & maadou que dali auante se. obamaaae aquela ilba a da vera cruz,: donde se paw:tio pera Adem: ~em p&~' t,indo mid~u a R~y galu~ (por te~ dele eaperiloia cl.-.

ca.:...

LJ9lf 81. CAPJIJ'GLO CXf1r.

38&:

forado eaualeyro) que fOIJie por capito moor "de lollo gomes a deaeobrir a e"'ade de Zeila que est cineo lepae da porta do eetreito pera fora , Da costa da Ethio.. pia em onze graoe da blda do norte, cuja comarca d' muyto trigo, muyta ceuada & muyto milho: ha grAde cria~ de gado pNO & miu~o de q se ordenha muJtido de Jeyte, de que ae faz manteiga .sem medida: ~ de tudo iato se carreglo. oa08 pera fora, & asai de muy ta cera brlca que ha na terra. Crianae tambem neJa muytos Ciiualoa, & naee infindo encenso macho. Esta aidade he de grande lrato : he rasa & bem arruada , a& c:aaas sam de pedra & cal , . & de aobradoa & cuberta de terrados : t as ge~~elas & p()rtaa lauradaa de maa.. Daria : he pouoada de mouros, que poJa mayor parle aam pretos , asai homs eomo molberea , & outros sam bran coa, trataose muyto bem., a88i no comer eomo no Ye... tir, & ando a caoaJo. Cbegado Ruy galulo a esta cida.. de quisera auer pratica com os da terra como Jeuaua por regimento do gouernador, & ppr eles olo quereremi lhe queymou quantas naos eatauo no porto, por<} no leuasaem mantimt68 aosJugares do mar roxo, que assi lho mandou o gouernador:. & nisto ho fez Ruy galulo muy eaforadamente, & aqo_i 1e deitou coele bii Abe. sim Christio q fora catiuo do ~feytor que ho Soldlo tiaba em Iod. E feyta esta deatruy"'o no porto de Zey4 la, parti~e em buoa .do goueraador q hia caminho Da d, & obegoa ao aeo porto sem lhe acontecerno cami.aho coaea algfta .. -E surto no porto, achou rnuytas naoa r081a8 & gelaaa 'ardas em terra bem pegadas ao muro, & assestada nelas muyta arteJharia, que Jogo com~ ou de jugar em surgi ado a nossa frota, & assi auia na ilha de Cira mais fortaleza que dtes, ~ no alto da ser ra. desta ilha estaua armado hfi trabuco lj tiraua pedral clarrez~ada gran.deza, que tamhem logo come~ou de Jan ~r: porem quis 110110 senhor que no fez nenhi't noje aos DOISO&. E segoqdo pareceo pelo muro da cidAde~ auia :nela. mala geltte que! da outra vez, & wuyto-maii
TOMO 111. CCC

886

artelhatia & melhor, & deiL&ua tamaoboe pai.- eo.o


os noaaos camelos, como 1e deapois vio, q.w toroaulo a tirar com os p~ouros c que lhe oaa011ot t.irulo. E colbo bo goueroador surgio , 01 mercadoretJ da cidade IM maDdaro cooteter re&ate das 8ao1 que tinhlo no pol' t.o. A que ele rest>ondeo que as n&Q auia de dar, ae alo por cinco Christlos Portuguese1 que tinho catiooe em Adem, que furo catiuoe AO bar.gantim de Gregorio da quadra COID{) atrae disse.. E os me.c-cadorea olo mlda.-~ a isto reposta, & eegundb despoia pareceo foy poJo remedio qae. tinhlo aebado per.a lbe alo queymarebl ... 8101 que liaho em terra .E vendo ho gqueroador que lhe no vinha reposta, qu-raae iogar dos mouroe com &omar a cidadet & tan1bem porque auia de~perar no por to ate a lua noua Oagosttl, & mais quatro dias alem que ero obra de quinze dias. de deteaa, & Do cabo deles era bo .verdadeyro leiDpo para ir demandar a eost& ela ln dia. E por todas estas) cousas quisera eometer a adade, & ver ae a podia tomar. E cbao1adoa todos oa capilln a conselho, proposlhe sua determina~, que por todos lhe ioy cntrariada, diaeado que era cousa o1uy fora de. rezio por vir na frota muy pouca geate & a ruais dela doe te, que quasi no auia quem mareal88 as naoe se no oe fidalgos que estes hilo meaoa doebt k na cidade auia dobrada gente da que acllario da Oll tra ve, &, ela tnuyto mais forte, de. maaeyra qae pa noia que se perderillo se a comeleaeem.. E weoflo ho ouer11ador que lodos ero oontrele no coraeter da eida de, buscou h. ardil pera cometer t.omala sena parecer a uing.uem que a cometia t & foy di1er que lhe qaeymaaem as naos que estauio varadat, porque, como elu erio os instrumentos com que oegociauAo uas faze.claa & tralauo ooeJae, tanto mtaua quey~~~Menlbae como quey.. maribe a cidade, porque .tio de~abripdotl ficauio sem elas eomo sem ela~ E ilHo dizia coca te.o que vendo oe mouro1 queymarlbes as oaos &a)rio da cidade a d~ loodelaa. , & os nosiUI .lha. aui~o 'lutiNr .reaiaur , li

. DA BISrotll& DA lftDii

LIVJMI III. eA.PI'NIAJ Cl"lll.

S87"

dali 18 trllrie a pttleja aMrelee de que poderia l'esultar t81JU88 Ade eomo ae tomou a. Goa, o fJUe pOdeta ser
- &lo tantCJI como forlo no feyto;de Goa,. & aJo doa. B porqe os capitlea 11bioo que alo era aa-si, forio tambem contra o que ho goueraador di aia, di ~endolhe qae JMMitG que os mou10s ficaaaem perdidos d t el perderem u 11801 , muyto maia se perderia em perdene . laft 116 dGI 110oe , pois estaua certo ainda CJU8 hum aoo podeese 9ueymar as oaoa correr muyto grande riiCO' qoaato mala indo !Antes eomo efe dizia que fos sem , que de Dtaceasidade auilo de morrer algiia , & es te. auilo de atir :dos fidatp l} Dlo auia.owtros, & que se ele daria ci ncota. naoa. por .h6 Portugue1 qualquer lJ. foaae, como queria auenturar cincoenta fidalgos por qu .. tro aa01. E ftlldo ho puarnader eomo lae coJtrariaulo em lado, ouue ..aencoria, & coela. dise que verdade era ~ daria CIIeolta ftai',.. btl Portupea ;.por~ qutt aaturaria oineota fidalgera por: q.aa'ro "aeas, lkqae el B queria . que os idalgo .qaeymauem aa Dat8, lo marinbftros, & qae elea ho farilo aem oa boml8 daramaa: &t foyae moyto agastado pera a catauela de lod gomez tJOe ja era chegado c Roy galuo, & ali ajtoa ebra de ea ararinheiroa ca mNl.-..,8 & pilotGI & deulbee por capit a loio teixeira b6 eaualeiro, k con1o foy aoyte maodoulhe f} saltas terra & l}ymaaae as naoa Ir. I prt.Wo deitoulbes a bi!ftlo, dizdo., Meus eaualeyroe a beDlo de Deoa A CODuoeco, qaeymaime as noa dealea ciiJI, que o aueis de fazer melhor que os bomene darmaa. E coisto partirAo nMJyto ledoe indo ele em sua COIDJI8nbia no seu esquife; eo1 que Jeuaua auas trombetas, qu., toearlo o& hum l()m muy esperto em oa nossos aaltaodo em terra , a que acodirlu obra de trinta mowros que eataulo em igia das naoe, lt oe nosaos eomo virilo, htle remeterilo a .eles, & outros aaa naos a lhe poer Cogo eom polt~cwa : porem Do pegou nelas te nio tio pouea eousa que lhea nlo fez nenhum nojo, & isto por oe 11100roe as &ereaa ehe11~ dagoa teceand(Jif) de Jbu
coo t


"D.& Hllt'ORJA :DA .INDtA ~ os nossos queymarem. E veacio eles qule poaeo dariild lhes fazilo, cooteotara01e. com matar oe maia dos mou- 388'

:tOI que, vigiauo, & aem.acodiremoatroa da cidade ae

t.ornarlo os nossos a recolher. E ho. gouernador lhes fe muyta honrra, prinoiJlalmte.a Ferodafooso meetre da. aao sane ta Maria de serra, & a. Domingos fernandez. aeu .piloto, & a Bertolameu. goaaluez mestre da aao 1am Gio qu.e ho fizer4o daJ4aD,ajem. dosjoutroa.
I

'

...

C A P I T:.O L O
., ' a '

CXIIII~
:;

~~

De como ho gouw.nadon
~

. .. .

a Diu, com.JJkliquioJr.

e~au

~.-do

que pasoM

imigos, & que auia aida ali. deatar- LW. dias, trabalho11 por. tomar_.bobalu.arte.do molda que atraaesaaua da ilba de, Ci~a Aa eidade,. & to~do fez.assestar no aJto dela hua .calDeio oosao eom que faro detribadas muytaa ea.. as da cidade , & asai Jhe desmie~arilo doa vezes h~ trabuco qoa.mouroa tiobo armado.: & is-to fez hfllo!a Luis fundidor dar.telbaria muyto bo bombardeiro. & ~si. mandou. ho goueroador chegar bem. ao muro.da ci.. daJle. bo: nauio de. Ruy- gaJuio ,. queescolbee peraiaso. E. ~atando. cercado de grandes arrombadaa,.esbom~r- deou, muy ousadamentA as naos q estauilo .vara,a, & Jlle. fez m~tyto danno, de modo que a cidade fi~ou asaaz .dneficada. :E sendo quatro dias Dagoalo, paroee P.o gouernador eoo1 toda a frota pera a.ladia, & auendo ."Vista do cabo de Goardafum,, correo a c01ta do reyno 11e Vlcindtl (.que he a prime-yra ladia ate bq rio Indo). B .ebegaJldo .aa cos.ta, de Cambaya, aueodo .vista da cidade de Mgalor & da de Pate, foy demaodar a ponta de Diu, & por ser tarde a pt) !J.uis dobrar,. & &urgio COID toda a frota, som.ente Si mio velho & lcronimo de souIR que hio diante, que d()braro a poota & .foro -aur
~ir

V ead~ bo,gQ~e~oadt>~ ~~e nA. podia ra~ oh mal ~

defrte d.e Diu: do q'le ho gouernador Quua


.

auuyt~

LIVRO III;. CAPITOLO 'CXInl.

181

nude meneacoria, porque leuaua em tealo de tomar. Diu se ho achuee em deapoailo pera iaso, o que ele fi-:
aera se aqueles doos oapitlea olo forilo diante, porque Mefiquiaz estaua em hfla quintal sua duas legoas de. Diu , & tinha cooaigo toda a gte darmas. E tanlo que, os oaJ&oa nauios 1urgirio, foylhe dado auiao per fuo1a~ae & recolheose .aa cidade eom toda sua gente: & quando ao outro dia chegou llo goaeraador nio~pode faz~r nada. do que trazia determinado, & prdeo Si mio vellu.) .& I e-roa imo de souaa por ae.adi4tar dele &, surgir~ primei ro ~ & midouos meter debaixo . . da cuberta da sua. nao,. .& maQdou que perdeuem u capitanias doe naui~s qu tinho, E despois. de paa1ada aquela meneoeoria os sol tou & lbaa tornou a dar ..,E turto ho goueraador, Meli quiaz ho IDaadou. yjsitar, mostraodoae muylo ledo po~ aua vioda., & IJJIIDdouJ~e. tant~ pio, & tau tas vacas k gali.ohas, & tntos .cato8Jroa, &. tanta soma de frui ta. que abaalou a tod~& a froba, &.maodouJhe dizer que Jha perdo.aste. d.e llle mandar alio . pouca .oousa , porque ela, Do era mais que hum almoxarife delrey de Cambaya k que efe ho iria tter aa .nao. E ho gouernador.lhe res.. pon(jeo que lhe. ni"o podera midar cousa eom que. maia folga.ra que. aquele refres11o,. & que,. ho tomaua c;omv dbu~. ~meJD .que J.ioha por muyt~ grande seu amigo, lc. que folgaria UIU:yto de- ho,'Ver pera faJar coeleoousae que aiJP.por,aqQ. mq,\o a.ambos., & mandoQihe algaa pe.ae, .~com 'I \la .Jhe. pareceo q.ue fofgaria. Po~em MiJi~ quiaz: .nJo .bo. foy Jer aem .ao ()utro tiia, oen1 em treltnais que ali e'teue, porque com.quaolo tioba paz._coe le,. oo se .fiaua dele pera ho ir yer aa Dao, & cada dia )lo mandtua Y)eitar com refresQO, & lhe mandaua dizer que ho iria .ver: & mandeuJhe pedir que lhe mandasse oa capite.s:pera os ver & festejar, pois bo nlo podia fa. aer a ele .como, daaejaua. E bo gouernador os mand.ou pe ra verem Diu & 1ua disposictto, & Miliquiaz lho mQstrou & tociQa seus aJmaz!es com as m.uni~es de guerra. .q.qe tinba, .& ~t~i ua .ar~ada dp fusta,, ~& banqueteoll
~

19CJ 'D~ RIB'I'ORfA. D~ INDIA oa & festejou oa bo mais que pode , & a todoa deu pe-~ as , & todos ae .tomarlo muJto eoateatea dele pera ho gouernador, a que contarlo que Diu nlo era tio forte eono diz io , & que era mais fortificado coro artelharia

que por natuMza de 1eo sitio, como disse DO liuro segundo. E aeetes dia qoe ho gouer.nador aqui eateue, eoncertou com Meliquiaz por recados q:ue deisas1e ali bum feytor com cobre & eapeciaria pera ae gaetarent em Diu & comprar roupa , & outraa cousas que tiohlo Ya)ia em ofala k em Malaca,. & que podease ali mandar faaer hO& aema de bizcoyto , por quaoto auia trigo , & ae poderia fa~er aem neubla opre1am : & deisou pol' feytor da mercadoria que auia de ficar a bum Fernlo mar ti nz euaagelho & hum lorge corre a por seu escriuilo. E pera fazer bo biacoyto a llum Christlo nouo chamado andrade. E pesando deapoia a Miliquiaz de ae fazer eale bizcoyto por lhe os mouros dizerem que era pera bca gouernador tornar coele ao mar roso, ordenou de fazer aomo Andrade teuesae parte com blla moura com que !ugio pera bo sertlo, & asai nlo ouue ho bizcouto ef feyto. E vendo bo gouerAador qae Miliquiaz Dilo ho queria ir ver aa nao, & entendendo bem ho porque, de terminOQ de 1e ir, & man4andose despedir, se fez hila maohal aa vela caminho da India, & como bo Miliquia1 io aa ela ,. aayo eom toda sua armada que 1erilo bem oem nauOI de remo todos artilhado& & apadeasadoa & fornidoa de muyta gente. E sabendo ho gouernador que Miliquiaz ho bia Yer per htla fuata que maodGu diante, Yiroo aobrele com toda a armada, 8t sataando ho com toda a artelbaria & gri&a dos nossos & al'r~ydo de trom beta, chegou Miliquiaz a bol'do da eapi~yna na maia pelJ.na fusta da. saa armada, & ele mesmo -a gouernaua: & bo gooeraador pos abordo & rezlhe muyta cort&' Iria, & (alaro hll pouco, pedindo ao gouel'nador muyto perdlo de ho no poder aeruir comodeeejaua, &. ~ era ~Mtruidor fll rey de Pertugal , & aeo. K datldolbe o g~ eroador muytYS agar4ectllt8kJ&., lbe mldeu deitar u

bta quatro mouroa de grade resgate 'I l c graDdea olfrecim&oa dami&ade dbil &, doutro despediria. E ho gouenaador aeguio a rota de Cbaul; dizldo aoa fidalgoe da aaa nao q aqle mouro .sabia muy.. to, &. ll eempre tinha Jealtado htl p para der &ii eou ee, & l} ho Dia quiMra ii ver A aao e1taado surto, por~ podera ser ll ee ea&rara dealro lJ. Alo alo deisara sair, & i viera Ge&puia e U .veJa por jhe moltrar a BUB froL

J.I'YaG III c~ltte~At CX~f.

Hl Jeuaoa eatiu01,

C A P I T O L O CXV.
D~

cmn r~ tla ~m~ada CGt-.b~a.. .

-oome Ao gow.em_. tJclaeu aa Cluml TriBUio dtg


BOm

que foy a el rey dt

Partido o goaemaclor de Diu, mandou dilUe a AntO'


Dio raposo no seu nauio, que fo11e dizer 1 Goa como hia, & a Ruy ~alufo & a leronimo de 1ouea bo meamo a Canaaor & a Cochi. E ele se Coy dereyto a Cbaul f ende Ni~amaluco lbe mandoa fazer grAde Ceata, & m4.. dou .muyto refreeco & as pareas l} dPuia. E por sea consentimCo dei~ou tbl aqui ho gouernador feytoria eom (azeda pem se feytorizu, & mais deixou bn Joo laleiro pera fazer du& caraueJas: & asai mldou daqui leuar muyto salitre, ensofre, linho, trigo & arroz. liJ aqui aobou Tristo dga que tinha manfiado eom em-. baixada a el rey de Cambaya sobre lhe dar fortaleza em Diu , & vinha coele h& mesaejeiro do mesmo rey q dett de sua parte ao gouernador hii eaualo muyto grande la fermoso com has cubertaa daeeiro, & ha aela do me.. mo A sua maneyra & ha adaga de sua pessoa , & pera el rey de Portugal hila douro : & aui deu hGa earta dei rey ao gouernador, em que lhe dizia Q laria tudo o que ele ped~a por seu embaixador como lhe diria Miligupl em sua earta a que se referia. E Miligupi escreuia ao gouernador li el rey de Cambaya era contte de dar fe~ loria em .Diu 1 & fortaleza., &.que cadno ae.sataria~o

39f B' HISTORIA' DA: INDIA .. em Cambaya corcota mil quintais de cobre a pre~ de nouenta xerafina ho babar, & asai 'Se gastario oulras 1uercadorias de Portugal , & das de Clbaya dario ao feytor de Diu as l} quisesse, & l} el rey de Cilbaya que ria n1andar a Malaca hil stlte .dos Guzarates, &. que pe dia seguro pera quanta& naos de Cambaya IA fossem: & lJ. rogaua 1nuyto ao gouernador que Jbe mldaase a nao me ri. E 'fristo dega disse ao gouernador que achara el rey de Ca1nbaya na raya de seu reyno _com b roso can1po de gente de p k da cualb, & q t1nha guerra c elrey do Md\l seu vezinbo, & qu~ quando h9 vira llie fizera muy bo recebimento' & ho mandara a4 gasalbar muyto .bem,. se nlo:que tardara bem tres meses ean ho despachar, dizdo que ele sabia que auia de vir outro gouernador de Portugal, & que isto sabi.a cer-= 'k>, porque ho secretario. d Inaia lo dissera ao seu enJbaixador que mandara ao gouernador quando \'iera d~ Malaca. E se to cedo auia da~ vir outro gouernador, que pera que era fazer nenh concerto pois o que vies~ se ho deswcbaria se lhe vieae v~tade: & q despois de muyto trabalhosamte lhe fazer perder ho credito de Yir outro gouernador, n auia remedio pera conceder fortaleza em Diu , se no feytoria, & isto acliselbado de Meliquiaz, a quem Meligupim Jbe dissera .que pesaua mUJlO de Se fazer fortaleza' & l} ef rey d~ua fottaJeza e1n Maim, ou em btla ilha que esta uo canal de Goga, onde outra vez a daua, mas o gouernador a no quis aceitar, &. em Mai disse Tristo dega que era muyto longe de Citbaya, & q fario as mercadorias muyto eusto em as leuar J, 8t que a ilha no tinha boO porto pera as. nolkas naos. E por derradeiro disser~;' el rey que ele diria a Miligupi o que escreuesse ao.gouernador, & pois ele escriuia que el reydaua fortaldza em Diu que assi seria: porem no foy assi aegdo direy a diante. E 00fiado o gouernador que seria verdade,, despachou logo . llo messejeiro dei rey deCainba1a, a quleacreueomuy-

Jl?de-

tos a.gardecimLoa -da !ortaleza.em Diu, & qae-el r-ey

LIVRO III. CAPI'I'OLO CXV.

191

"l:

eilaenhar por ho amor, amizade & trato que folgara de - ter coele, olo mandara oea fazer guerra a sua terra, & se suas naos & gente tinbio recebido algii danno, f~ ra por ajudarem seus io1igos , ai como fizero e1n Ma.. laca & em Ad. E a Miligupi escr~ueo agardecimtoa da parte dei rey seu senhor mais miudamLe por fazei b as cousaa de aeu serui<io, da:ndolhe muyta esperao. a de receber por i11o grandes merces, & q disaeeae a elrey d_e Cbaya q ele Linha corregida a nao Meri pera lha mandar, & que logo Jba mandaria : & pera a Jeuar ficou ho messejeiro delrey de Cambaya com ho gouer- nador, & mandou e1tas cartas a eJrey. Despachadas estas cousas em ChauJ , parliose. ho gouernador pera a viJa de Danda que he de seu seftorio, onde sabia _<} esta. ua metida hila nao de n10uroa elo Cayro, '1 partindo de Cali&iut e oulras,pttra ~udAarr~baro com ho t~mporal. que disse 4 .cosiA da IDdia & meteranse por esaes portosde.CAbaya ate ..mte deli. E esta vila de Daoda est na coata Atre Cbaul & Dahut :. he muyto vi<tosa &. abastada de mantimtatt, .& t bu muyto bo porto em que pod entrar carractr quanto mais naos, tem ~e fronte seys braf(a&. da t~rra firme hi1a pe~na ilha em que .oa mouros (de que Danda ~e p>JH)ada) tem cortaleza do taq~anho cloa pe~os. de ci~a .de Lisboa : be em si muyto fermosa ~pm muytoa jardns de diuersos aruC)r~dos & de muytos tanques dagoa que faz grdemte fresca' &: t~m. ao derrtlor. grandes varzeas que dlo muyta soma darroz, & dQ 1\nbo. E esta. ilha foy a primeyra cou. que os tureo11 ganharo quando tomaro a ;presa do reyno de Daq.ue, & dali bo comeario de conqu~sLar. E chegado ho gouernaqor, m"dou dizer ao tanadar de Danda que b aabia que aqla.DAo q ali estaua era de mou.ros do Cayro DQssoa .lmigqs que Jba deuia dtregar como a C"'>itlo mr dei rey de Portugal, cujo vassalo ~~a N izamaJuco sehor de Cbaul, q tamb lto era daquela terra : & c liceDCfl <1 ho tanadar de Danda mandou pedir a Nizamalaco pera entregar a nao, a entregou assi cas-

.,.o.,.

TO Mo llle

DDD

co como aparei boa & toda aua earga q fOrl treemil 'fUJ. tae1 de pimfta & giogibre. E quanto ho gouernador ali eateue, andou costeaado aqla ilha ele DAda de q ti-. nha noticia, 1t deaejaua de a tomar aos turcos , q labia l} era hfla daa boas cousaa q auia aa(Jia partes, k q era ahatimato seu teroa turCOtJ , k sabia ll tdoa q fieaua el rey de Portugal aelor de Cbaul de lodo lt de to. da sua comarca : & pera se 101ter all a fortaleza olo erlo neceSBarioa maia de c homa que a mesma ilha mante. tia , & a maia se mais quiteuem , k q a~taua perto de Goa : & despoie eacreueo sobriaso a el rey aeo sellor, mas nlo ouue effeyto. E ~tregue ho gouernador da oao t) digo, ao\lbe q os mouros leaarlio per b esteiro dal a e,co legoae biis corlta fardos de pitnta, mldou por eles a Jorge dor ta,.& a Afonso Anrriqez a. doua bateys a .. madps, & os donos da pimiJta~qu4do oe rirlo i'r nio oaearlo de lbee Yeeistir, &, fugirici tleisaodo a pimenta q eles 4euarAo ao gouernaooF, q.ae partio logo pera Da.. bul , de sabta que estaulo O\ltrae naos~ de mearoa da eonseroa q di~o, 8t mandou ae petltr ao tenadar, q rea))deo i} escreueria sobriaso ao H-idalclo spu seftor 8r. fa.. ria o que Jhe mdaase. E por~ e got~eroador vio 'l auia daoer det~a ate ir recaciQ ae H'idalclo & tornar, nlct quis eeperar, &, tftbA olo quia tornar nae por ter paz e bo Hidatcio , & desejar dau..- dele de taoadaria da terra firme de Goa, &-quis ter c8primlto eoele desperar sua re-posta. E como digo p&l'q au'a dauer oieao diiaq~o, & era oecessario no se deter, deixou a Lpo az de san1 Payo na sua nao surta na boca da barra dQ Dabul c r.egimto ii nio deixaste sair as naos nem oatru -nenhilas ate no ver seu mandado , & mandou ficar eo&)e a V ioente dalbuquerque na nao de Pero dalbuquerque 11eu primo: & mandAdo dizer ao &anadar que lhe leaaal ._ Goa a reposta do Hidalcilo , se partio pera JA. . .. .'
I

194.

DA RIB'I'O&IA D~ lllDI.&

11

LIV.O 111. CPITOLO CS1'1.

396.

C A P I T O L O CXVI .

De eot110 partia tU Portugallo4o ,U aJUBtJ de lima por ~ pito mdr da. nao1 de D4rfll, ~do qUJe lhe contJ.
PortMpl por ~apitlo mr dar-.ada da ladia bn fidalgo cllamado Joio de soota. de lia. E o~ seue capites a. fOra ele forlo.arriq .nunn de lio & Frleilco eorrea_. E par'indo de Lilho a q-aatotM/de .Marqo, lorJD todoa jlllo ate ho ca-8o ele boa eeperir;a, de ae aputat:io oada hii por seu cabo c4 htl ,.rande teporal q lhes deu na~ 'la paraj. E seguidt) a capita,na sua rota, foy ter t M'"'biqoe a tiote dbus de.lunho da era 10bredita, q; fDy a mais breue iajem q ate ento se fizera. E eatd. aJi etpee&odo polas Qtttraa aaos, chegou. Anrril) nunea despnia dei~ dea eu ck.e tliaa: & Yendo ll nlo chegaoa iraaci11C&l correa., uo se quis JDai& deter , por(i tinia& det.eoga em Meli, a; cujo r-.y leuaua hii pre-8eote del rey de Portugal, & cartas peta ho lotater em sua amiza . tle. B partido pera M.elinde, chegoa J obra doyto. dias, & deu ho prnente a el rey,. &, asai a earta de muytras palaura damizade, i) el ~y de Melinde muy be me~ia. por .quo_Jiel aeruidor. fora se1npre dei rey de Por.. togai , & quo verdadeyro amigo dos DOIIoe, aomrredo,. Jbe spre suas necessidades & agasalhando os como a seus vassaloa. . E. e.n q.t~to se lolo de &ousa aqui detinha, Francisco correa i} se apartou dele c ho teporal aeguio IJUa .viaj pera Mobiq:& eoydando. ~ fazia boa. liajem bia por iuo mu:yto BObrbo, dizdo lj metido em hua pipa leuaria ba nao Judia. E indo assi, foy po1 fera da ilba de sam Loureno &eiD bo aaber: &L auendo l'ista dela , cuydou q era Molbiqae, & foy a demandar. E ehegdo Jlerto de terra cooheceo a ilha, & como sabia muyto em vez de tirar eamioho da lndia, rodeou a JIJm pua..:ir..a Molbiqll8. E le,Ado eata.rota desp ..
DDD 2

Neste aBDo de mil & quiahlos &. &reze , pario

de

de rodear a ilha q hia bA pegado, foy ter As ilhas de sam Lazaro: & indo por elas, comeou daparecer htl fogo em terra , & algils dos nossos attar~o pareie , dizdo q parecia sinal que lbe fazilo. E ho piloto diaae q no era nada , l} alo auia ali_ de que fazer sinal , & aem )ao'iar prun1o pera saber q fundo auia por ali, indo quaai onde parecera o fogo ( -'l auia hfla hora lJ. vilo) aupitamte foy dar a nao em htl pareei onde assentou na area & abrio, & por .ser a agoa baixa se poderio os Do808 saluar no bat~l &. no esquife da n;:J a ll fizerio a~ rbadaa, & metdo ho mltimeato l} erlo & ho cofre dei rey se parti rio pera Melide, &le chegarilo quasi mortos c fon1e & c medo de se perder oo mar. E f:hegados a Meliade, ~medeou 01 bo, capito mr e seWo q lhes pa~ou dos cofres de) rey. E vindo ha vez de terra A arriq nunez de liio & Fraaci~eo correa pe~a _as naos, fazia ho mar tamaoho esearceo oo ho Yent~ grde l} vtaua <1 oobrou ho eaquife em q h io, & ~ fougouse f4"rancisco correa c outros .algs, & A orriq Bunez eaCBJ)()U a costas de h marinheiro 'l ho saluou : & despoia disto partiose loit de aousa pera a lndia &
eoele Aorrique nunez, & chegario a Goa quando ho go&ernador estaua no porto de Diu q vinha Dad. O q a'bido .por Joo de sousa , parliose pera Cochi , pera eJ~ & Anrique Nunez descarregar{\ a carga q u Daos le~ ao & carregar despeciaria.

396

DA HISTORIA DA

JNDI~

C A P I T O L O CXVII.
De como Ao gouernador ~uue lll ae,ys MOI de mouros f arribaro a costa da India.
Chegado ho gouernador a G~a , achou .bi hft presente dhtls Jlanoa ricos da Persia q 1e chamlo camarabdos, q si douro & seda, & b anel db diamo de preo. E isto lhe mldou bii baixador do Xequisraael, 'I ele m. dar~ a e1 rey de Daqu & ao Hidaloio e grd~& & r~

presente&, pera l} tomaas aa auu carapuC(As & os .liuroa da sua seita lJ. elea olo quiseria tomar. E este &- . baixador pola Cama li achou do goueroador , & pola ll aoia dele no cpo do Xequian1ael , desejou de ter coele amizade & conbecimto, & por isso lhe mldou aquele presente, & no achando o l} ho leuou ao gouernador, o deixou c. recado pareJe q cotno cbegasae ho iria bo embaixador visitar &. tornouse pareie. Asai tambern a. ehou ho goutroador em Goa hn judeu Portuguea mora..dor em lerualeaa , que lhe deu da parte do goardio d~ Iam Francisco de lerusal hilas catas tocada em muytas reliquias, &. ha cpaiuha da capela de noua seftora do mesmo moateiro con1 q tangiAo missa, & por .ae.. r al}las duas pectas de muyta estin1a lhas mdaua. E este judeu disae ao gouernador q ho goa rdio ficaua no eayro, onde fora a chao1ado do Soldo, &. assi achou hi\a carta do Hidalco l} lhe mandou por h Bramene send.o . ele ao mar roxo, & htl diamio rico & tres turquesas, & tlizia na carta li mandasse hum ho1nem de peso pera se acabar .a paz q estaua come~ada, porq Diogo feroldez que J fora no Jeuaua mais poder q pera pedir as terras de Goa: ade estAdo. ho gouernador lhe foy dada outra carta do hidalco, em i} lhe pedia muyto q, lhe qui.. sesse alargar na duas naos l} estauo Dabul , assi PQr 1eren1 de mouros aeu1 amigos, como por e Jhe fazer naquilo hrra n1uyto grande,. pois sendo os mouros .nosso.s imigos, valia ele tanto por amigo dei rey. de Portugal .que escapauo em seu porto. Ao l} ho gouernador respondeo que bem aabia de.quaiJto os senhores sentio fa~zere.oa vassalos cousas contra seu regimento. E que ele era vassalo deJ rey de Portugal & seu gouernador, & que no rP.giwento que .linba,nenhtla cousa Jbe era tio encomdada eomo a deatruyo dos mouros , princi pai:me~ te doa q quisessem guerra coele, & os de Calicut ( q ero os JX!r que lhe rogau~) a quisero sempre coq~ os noeaos, .& A trey(o matar~ muytos deles ean temr~p 'de Pedraluarez, & por isso ~o podia fa~er o que lhe ro..

. eol

LIVRO III. C&P.ITOLO

cxvn.

"S9'r. "-


198
DA. BII'I'ORIA DA IKIIIA

nao ae fazia em pe~ , ou abria & se perdia a mercadoria, mas que as naos eetauio as & com toda sua carrega, & que entraro aeu porto eoiDO trau!o outras oaos, & por isso olo ero suas, q oa dereytos da mercadoria bem os podia leuar como seftor do porto, poem que aa oaoa &. especiaria ero de DOIIOB imigos. E pois ele desejaua a amizade dei rey aeu seobor & sua, ao deuia de receber seus immigoa DO seu por!o. E vedo ho Hidalco que nem por ali ho podia leu ar, cometeolhe que fizetse algil partido com os moa roa, porque ao ficaas@ de todo destruydua, & que nisto receberia muyto boa obra. E porlt oo parece1se ao Hidalcio q ho gou~rnador chegaua ao cabo coele, & porque fazia bo proueito dei rey seu seilor c fazer prazer ao HidaJco,. fez concerto c os donos das naoa que Jhe de11em ametade da espec~aria de graa, ~a ouLra lhes. paga~ia com mercadorias. E estando pera acabar eate ccerto , veo &er ~ barr:t de Dabol hiia DaO de mouros de Magadax, tJUe anendo vista dos nossos porq ni podio fugir enca-. !bar! c a nao em terra, pera de logo fugiro, & Lopo Yaz tomou a nao q achou. carregada de cera & de marfim, c que pagou ametad~ da espee.iaria que auia da pagar aos mouros com mercadoria&. E de1ta maaeyra ouue de graa toda a especiaria, qae foy tanta que a carregou na sua nao, & aa em que ~taoa Vic~te daluq uerqu~ & fuJ-Ie a Qo&.,. onde ho. go~oaclor fez. hG

~ia

gaua, & mail qae ouJJtaaae ele se~ paixlo, ll ae tende a me1ma caua que el ,ey eeu aeobor tinha, h seu ca pito fizesse o que lile ele rogaaa quaoto folgaria coieso, & que peaa lhe daria ae bo fiaesse, & por ili veria se eta rezo qae fizesae o que lhe rogaua. E vista polo Hi... da leo etta repos&a do goueraador, ouue por.. aatisfey4 to , porem quis que pois ho nlo fazia por sea rogo que bo fizesae por jwati'i&, izendo q aquelas Daoa por de.. reyto ero suas, & que forio l coata coaf tpo, & poie estaua i.to claro que como Jbaa queria tomar. Ao q ho gouernador reapondeo ii ir A costa ae chamaua quando

mfimo partitlo i1 fizera co 01 mouros que est:aulo em Dabol, com outros de Cafieut que eatauAo em Cangicar, por ser tambem p011o do Hidalcilo, & isto sem lhe
ele falar nil80 pera bo obrigar. E em goarda desta na~ deCigicar estaaa Aotoaio nogueira capito de hila nao. E sabdo bo gouernador q estaua .,outra em Bati cal, mandou laa Aatonio rapoao com reeado a Damecbati goueraador por el rey de Narsioga, que eom medo do goueraador a eutregou logo, & outro tanto se fez em Mao galor, de tamb arribara outra nao de Calicut, & for l Fernlo gomez de lea1o1. Asai que das ~Y naos que partiro pera ludA como diue nenha nlo passou de a cotor, cuja parajem lhes deu a tormenta com q ar ribaro costa da lndia, & todas forlo tomadas & descarregadas pera se carregarem as naos que auio di r a quflle anno pera Portugal, saloo duaa l} ho gooernador deu a el rey 1le Calicut que lhas mandou pedir, dizen do que ero aaaa , & isto quando lhe pedio paz & lhe deu fortaleza em Calicut.

Ll'vao III.

C~Pl'roLO. CrYIII.

39t

C A P I T O L O CXVIII.
De como el rey d' NtJrsiraga mdou k'liLI tJmbai:rada GO gmurnador aobre 01 caualoa de Goa.
xador dei rey de Narsioga, q lhe trazia sua eu baixada aobre fazer paz & amizade com el rey de Portugal , cG determina~ de fazer guerra ao Hidalco, & a ou troa .senhores do reyno de Daqu : & assi que ho gouernador deixasse ir aos aeua pt)rtos que tinha naquela costa 01 caualos Darabia & da Penia l} auilo de ir a Goa. E a

E estando ho goueruador em Goa, chegou hfl embai-

YPr oo gouernador, lhe deu hilas manilhas douro & pedraria, & asai algOs aneya primeyra
& . outras joyas ricas, & panos de Bisnegar que lhe el ~ey de Narsinga maodaua de presente, & a pos isto lhe propoa tua embaixada. E como ho gouernaor duejaua

~ez

q ho baixador foy

el rey de Narsinga fizesse guerra ao Hidalclo pera que se saysem oa turcos do reyno de Daquem: ho prinleyro pto da abaixada sobre que praticou foy esse, ' persuadindo com muytas rezea ao embaixador por de el rey de Narsinga deu ia de fazer esta guerra, a que lbe ajudaria com todo ho poder dei rey seu aeohor , & mais tolheria ll no viease maia gente branca ao Hidalclo do estreyto. O que pareceo bem ao .embaixador; & lhe affirmou ll el rey de Narsioga :estaua muyto abalado pera fazer esta guerra,.& mais ae fessem os caualos a seus portos como pedia. Ao q ho gouernador respdeo _que antes ele daria os caualos a el rey de Narsinga qoe ao Hidalco, mas deixalos ir a seus portos , poJa perda que el rey seu seflor perderia na renda dos dereitos que tinha deles. Que darlhe os caualos itea ~ ao Hidalco entdiase comprandolhe ele os dereytos, ou fazendo a isso hrt partido que fosse bo pera amboa, & com cond~Ao que ele teuesse com el rey seu seflor verdadeira paz & amizade. E ho embaixador disse que no trazia cornissam pera ho ccerto dos cauaJos : porem ho gouernador entendeo nele outra eousa, & por isso falou em ai, o q logo se pareceo porque. dali a dous dias bo bai~ador tornou ao goueroador, & disaelhe que po~to que no trazia comissam dei rey de Narsioga pera fazPr partido coele sobre os caualos, que lhe da~ia polos dereytos de mil caua)os sessenta tnil" pardaos, mas que os mercadores q os trzilo os no auio de vder se no a el rey de Narsinga, & que lhe auia de dar .hiia Custa daa nossas lJ. fosse em sua goarda ate Honor. E que el rey de Narsinga quando mandasse a Goa por estes caualoa, mandaria todas as mercadorias que soyo di r ao porto de Batical, & que as daria pelo preo lliA valiio. E bo gouernador n!o quis, & pedia cem mil pardaoa, & mais que auio os mercadores de vender os caualos a quem quisessem ~ porque nA se fazendo asei este partido, eJrey seu seilor perdia muyto nos dereytos dos ca.ualC?s, & maia desfaziuse ho porto de .Goa;, 4, ooestea

' 400 muyto

ll

D.& HISTORIA

DA"Il'fDI~

LIVRO 111. CAPITOLO CXIX.

4.0 f

da lndia' & mia nssentildoae Ormuz como ele esperaua ean nosso senhor, & el rey de Portugal quisesse que os caualos fossem a Goa &
aio a outro nenbii porto (o que podia tolher com a armada q trazia) sem aenbn cabedal podia ganhar tanto como na mioa. E por isao por mais que bo embaixador apertou sobre ho gouernador assentar no partido dos aesseota mil pardaoa nuca quis, & despedioho com h presente pera el rey de Narsinga em nome dei rey sell 1enhor, & forlo dous caualos Arabios de preo de setecentos pardaos cada h, & vintoyto couadoa de veludo preto & trita de damaseo, & aeys barretes vermelhos. E pri1oeyro l} se fosse, lhe mdou o g-ouernador mostrar aa estrebarias & caualos que el rey seu senhor tinha em Goa, & 01 atifaotea: & aui as gals que mandaua fa~er.

-~aloa ficaua dos melhores

C A P I T O L O CXIX.
De como faleceo el

de Calicut , f lhe 1ucedeo beadarim seu irmoo.


r~

Nam~

Sabendo ho gouernador que nAo ouuera eft'eyto a for


taJeza que deixara a11eotado que se fize1ae em Calicut, &. a causa porque, c01110 foy . Goa deapedio d Garcia de noronba l}ae foe a CaJicut, & tornas1e a reformar a paz que assentara com Nambeadarim, lJ. tinha pera: iaso comisaam dei rey de Calicut, & que ~disse for-. laleza no Jogar em q lha dlea dauo , & dandolha couieaue logo de a edificar. E partido dom Garcia de Goa, foy ter a Cauanor, onde soube as reuoltas que fo ... rAo aobre a priaam de Poearac quido ho gouernador ~ era ao mar roxo. E achou Pacaracem vaurpado de sua. fazenda que lhe llo 110110 feytor tomara por conaentime-~ to dei rey de Gaaanor que fauoNCia eo~~trele ho goazil q era seu imigo por ele aer moyto amigo do seruio del~ rey de Portugal: o qQe aabdo dom Garcia ho fauore-: c~, & d~sselbe q~e se Jllo.agutuse pelo q.ua llie.fora;
TOMO 111. KEB

feyto & poJa perda q recebera, poril ho. pwe1nador lhe faria justia & lhe aatiaf&ria aua perda, & leooulao c11go pera lhe ajudar ao negocio de Calicut, por quito era conhecido do amorim & de Nambeadarim & tinh eredito coeles. E chegando ele a Calicut, mube: que el rey de CaJicut era falecido, & aocederalbe Nambeada:rim seu irmo q idaua oceupado em a888otar eousas do r.eyno pel que olo podia eatender no negocio a que dom Garcia bia , & por iuo ele se ouue di r pera Coehim a fazPr a carrega das nao que auiio de partir aquele &MIO per& P()rtugal, & deiSCu Pocarad em Cali~ut pera que quldo Yisae tempo conaelbasse a el rpY de alicut, que pois eJe sendo prineipe procurara tanto que el rey seu irmo 8zesse paz com elrey de Portugal & Jhe desae Cor.taleza em Calicut, que agora q. era rey bo fizesse pois podia. E chegando dom Garcia a Cochim, aoube como a. el rey de. Coohim lha pesaua muyto da paz c el rey de Calicut, & muyto mais dei rey de Portugal ter fortaJer~a cidade, porque lendoba. temia~ que tornasse Calicut a. sua. pr01peridade, tt q se desfaria ho porto de Cochim & ele perderia muyto de suas rendas, & tornaria a ser. to pouoaooasa c0111o~diltee. B assi soube q ele & elrey, de Canaaor; a qui pe.aua lambem desta paz , oselhauo .aecretamle a. el-rey de Galieu' que no fizea a paa, raem dea~e foaataleza, & que ae qui-181M proseguir a guerra. de se. anteoeuorcontrao1 oos~ sos, lJ. eles .bo ajudatio com toda a deapem ~ lhe foss& neeeaaria para a guerra, E asi tamb soube qae el rey de Coehim tinba muyto ~ande pesar de se tomar Goa & 101terae, que Ye~bia niso grde perda: porque- alo aundo hi Goa auio os da nossa a~ada inuernldo na lnd ia di nuernar em Goehim :, & hi sd aaia d-e reformar armada, &,. pera i&toacooido muytos antimltoa a Cocbit, de cujos! eereywtos ele leuaua trea mil cruzados' . fbra ouf.l'as-cousas em qae ficaoamuytodiaheirodosnos.. ses cem flUa ~ollim se fa~ia moy rica, o 't oo auia de ur .. iDMerail~o os DOIIN. a Goa. B Cox certo que .el.rey

4ll2

BA BIBftJIUI. D.A. IWDI1

na

LIV.RO III. :CAPITOLO CI'&X.

4;08

cJe Cochim induzido de Antonio real & de Loureno moreno q querilo mal ao gouernaac:a- escteueo a el rey de
Portugal muytos males de se soster Goa como lhe eles tamb escreuerll, apmiiiCi.palmlte A'Dtoaio real em que el rey tinha muyto credito, por se lhe ele mostrar ~ent nas cartas muyto dorido de aa fazenda & grande aproaeiladow dela. E aos eapitie & :boh que lbe parecia

aailo de falar c e' rey , aoatTDaWle em Cochim 11 bGas 'Obr.aa i} ho gouernador manclaa fazer, & dizialhes qe disse11em a el rey que ele as fama, & as li el fazia <JUe ao erilo boaa, dizia l} ,bo gOMerDador s m G&ua fazer: & cciato .fazia com el rey de Cochim f1U8 cartas que eacreuia a el rey qae ho abonae, dj.. aeo~ quanto se doy.a de soa fazda & quito aproeitaaa sendo tudo ao ooatrairo. E em tito ho abonaua el rey de Cocbi que escreaeo a el rey , q quldo bo principe berd~iro de Cocbim q.uisera tomar ho reyoo q lhe resistio G&calo de iqueyra & os ouuos capilles como ja tlisse, ii Antonio real & Lo11ro ore no forAo os q bo 8011leuero -em sma es.tado, o que se BDlllte poJa reposta q el rey de Portugal escreueo a esta car4.a q bo gouerDador vio. E por estas carta taea q el rey de Cocbim eacreuia a el rey fde Portugal, & .asai Antonio real, Loareno moreno & Gupar pereyra , uda ~a ele naquela
armada ho goueruador em conselho com 01 fi~ alaJgoe & capites ela laclia, se era .b .IQsterle Goa og tao, & que lhe mdasse ogoueruador 01 pareeere de to-

~ue

q poaee

dos, pera fazer o que fos1e maisseu.seruio. E isto coutraa .couan, mandou a Gaspar perey.ra q :bo disaeaa.e ao touernador, a qa Gupar perayra queria a ai como disse, & por ia&l seodolhe dadas eatas Jembran~s Cochim, coaeqoa l~o tle dn pubricameute que eJ .rey lhe maadaua que f011e Vel' Goa, & que se Jha Jl&recesse que no era pera ee aoner qe a 1118ndae derribar: & mais que mandaaa que 1e nio fiaesae paz eli ai rey de CaJieut an-tes ho de.truyaem : & ta&o tudo por ihe parecer l} dnaua llo goueraadGr, k J.he iazia perder bo credito com a geale.
BBE

.
D& HISTORIA D lNDIA.

C A P I T O L O CXX.

Do ij 4o !JOI""'dor Ja era Cananor.

Despachadas J>elo

tinblo disso necessidade , partiose pera Cochim. E es tando na barra de Goa Ates de. sua partida forio hi ter eoele Ferno perez dd~ade & outros fidalgos que ho bUlo ver, & pedirJhe licena pera ae irem aquele anno pera Portugal : & Ferno perez lhe deu cta de como fo. ra desbaratada a grande frota de Pateboouz, & da dia. posi~o em que deixara Malaca. E seguiudo daqu.i sua rola foy ter a Caoanor, onde foy necessario deterse pe. ra tornar a soldar muylas eousas que se fizero conlra bo seruicp dei rey seu senhor em quanto ele foy ao mar roxo, assi como no disistir Man1ele do titulo de rey das ilhas de Maldiua , & mdar fazer guerra ao rey da ilha de Candaluz, & em ae tornar a Canaoor ho goazil que ele tinha feyto c el rey que ho lanasse fora por ser iRJ. migo do serui~ dei rey seu sellor, & querer grAde mal
aos nossos, & tambem porque soube a morte do c;atno.

goueraad~~. ~m Goa as COIJ888 que

rim & da sucessam de Nambeadarim no reyno de CaJieut. E estando aqui soube que era feyta bOa conjura .o antre Antonio real, Lour~~ moreno, Diogo pereyra de Cochi , ho vigayro geral, & Gaspar pereyra pera -tratarem todos com a fa2enda dei rey. seu senhor & ganharem coela qulo podessem , & assi bo far.io que a,quele ao no compraro oy tocentos quintais de calaim & obrigarse a pagalo em pimenta a seus donoa, & AotoP -nio real com praua soldos aos ooss01 a cincota por cea .to & pagaualho em cobre, que lhe tornau~ logo a collltcprar por muylo menos do que. valio. E desta maneyra todos os portos da costa da lndia ero eheos de cobre, -& asai de muyta pimeta que Yendido aos mouros, o que
;era muyto defeso por el rey de Jlortugal. E asai Anto-

.uio

r~al

& Loureno more11p.Iuio que daoo ho

c~brc

c. .fOi clnte mi aoi veodedoree da pimenta pera 8 feytoria : & Diogo pereyra h.iase serra com dinheiro seu & com praua a pi &Di! la muyto barata, & na feytoria v~dia a poJo preo que valia nela. E usi fazilo outras muytas cou~ tas ctra ho regimto dei rey de Portugal I muyto seu tleaeru.io & destruyccoo de aua fazda. O que sabido p~ lo gouernador, destruyo .etta cpanhia , & de Cananoat mdou que ho 'ig~yro geral se foese aquele anno pera Portugal, pera ood~ Cambem ouuera de mdar Antonid real se olo soubera que se queria ir, & a l)iogo pereyra mdoulhe q nlo eateuesse mais em Cochim & se fos-; 18 .Jogo pera Goa, indo prijUeyro a Cananor pera se v e~ coele , & mdou chamar Gaspar pereyra pera ho trazei csigo pois era secretaria. ~ se lhe no fora por dar deaauiameolo carrega das naos de Portugal, ouuera de priuar do oDicio ele feytor a Loureno n1oreno & manda.J Jo pera IA: & isto sem nenb delee nber a causa porque, nem ho gouernador quis que a soubessem porqu os no auia de caatigar omooJereciito' 'por ho grande credito que tinho com el rey seu senhor, eru tanto lf Q8 iae~taua dele, & lhe mdaua que no entendesse rn i udamente em sua fazenda. E chegado Gaspar pereyra a Caoauor como se Yio com ho gouernador, que foy na eamara da sua aao, disselhe das Jembran'ias que el rey de Portugal mandaua que lhe fizesse, dizendo q nlo ou..:. uesse por mal fazerlhe sua alleza aquela honrra & mer... ce, & eoufiar aquilo dele, porque ho mandara A ln dia com gramdea carregos. E hQ gouernador porq ho conhecia, & sabia que el rey no mandaua ~quelas lembr~o~ as .se olo por &U;l enformailo & dos outres qdisse, rJoee do i} lhe dizia, & disselhe que ele oito se escldalizaua de lhe S. A. mldar q fosse seu IAbrador das cousafl que compriilo a aeu aeruio , antes Jhe fazia nisso a Jnayor merce do mundo, porque oomo ele era hom no .podia acertar tudo, & midoulhe que lhe moatrasae as -lbranaa ,. que foro estas. Que poseaae em ..pratica com os eapitles & Jidalgoli
Ll\'80 111. CAI'.JT"OLO

~~

'a lodia lhes pareoia beaa ._._.. Goa., ~ lhe ml"daase seus pareceres. Que no se tomasse oeoba 11ao Dormuz_, por quaato eJ rey pagaua pareae .~ tt~a aeu 'asealo.
. Que se nAo OQC,upassem as .llaQI da carga e.. cousa

. ~

DA HJenNil D. INDJIA

que lhes desuiasse ulo partirem a tempo, & qtae se cor 1egessem com tempo pera ae .nlo dilatar .aua partida. Que dali por diaote se nlo deaem ,quiotaladaa se nAo ao1 capites, porq daotee dauanee a outros officiaes. Que em nenh lugar da Iodia se olo dessem casamentos a nenhum dos ooHoa que caaae1enl oelea. Que se tirassem 01 acreoeotameni.QI doa soldos qae tlera ho \'iso rey. . Que se fizesse paz coa el tey de Cambaya. Que se cometesse a Meliquiaz que desse fortaleza em Diu , .& (} el rey o fui a seahor de Diu. Que 'fimoja foase r.eeolhido pelo gouer~aador, & muy to b lratado. Que np leuasse~ os meyr.iohoa dae fortalezas . ne 8hOa1 penas. Que se fizesae paz com Malaca & oaue~se laa feytoria. Que se tomasse Ad61Jl. Que se aproueitasse bem a fzeda de sua !Uteza. Que n1dasse i osinar dos es~rauos tjel rey a oalafa tea, pedreiros, carpinteiros & a ouLro1 oBicio1 macha Dicos de edificar. Que 1e tomasse a~eoto de paz com Calicut. . Que 1e fauort'ceBSe el rey de Cocai cook'a el rey de Calicut. QJe se mandasse GaJo feraidez pera Port&agaL Que ae preadesa~e Ferop caldeira paje q fora do gouernador, & asei hl Nuno vaz, & que os mandasse pra-~~ pera Portugal, & q~e .se maadae pera .laa loo ser rio que 131 rey cwydau q ntaUA ainda na lodia. Que 1e ~tseentasae paz oom ~da a eoata elo Mala bar. Que se buscasse alga IQaaeyra pera alo auer lall. tas depoaa na riildira de Coal&i~.

LlntO llf. CAYI'POLO c:lr-

40,

Que Jhe mnndasse certas joyas. Que se proueaae eJ rey de Cana11or de ceuaas de que
1e

Qae lbe manda~&e os quadrilheiro& & eacriulea que achara culpado em furtos. Que lhe manda~se algils frades da terra do Preste s~ 01 ouueue na lndia. . Que lhe mandaase -dizer pcrque fizera Antonio real rt oao noua ! Cocbl. Que se fauoreeesse eJrey Donor c8tra Merlao seu irm4o. (Que entende~~e em oertaa culpas q se punhlo a.Diogo pereyra de Coch1. Ouuidas eata lembranas poJo gouernador, disse a Gaspar pereyra que bem sabia ele que as n1ais dafJUe- las Jbran~as nAo auia necessidade de Jhas fazerem, por-' que a que podilo auer .effeyto ele teuera cuydado de as poer em pbra: & qu!to a Goa ele a tomara com pa- recer de todos os fidalgos & capitlles da I ndia , que ho derilo em quatro eselbos que teuera sobrisso, & q ho toroaria a tomar sobre o que el rey seu senhor manda1

agrauaua.

ua aos que estaulo em Cananor por sua pessoa , &,. aos i) estaulo ausentes lho mandaria pedir por escripto, & qoe ele faria as inatres & cartas pera ver como fazia o que el rey seu senhor mldaua : & assi foy feyto. E quito aos fidalgos & oapitles que estauo em CanaDur, ho gouernador oe ajfttou em conselho, & dieselhes

estando Gaspar pereyra


.

presente~

1M Hl8'1'0.1tl* D.t INDIA. -

c at

r 1 'r o.L o: .cxx1.


.

Do que se. dett:rrninou em 09nsel/&o actrea do que el rey de Portugal queria sGber de GOtJ. .
fora eseripto da .Judia li re--, cebia grande desruio e~ ae soa ter Goa , asai pelas grandes despesas que ero feytas nela, como por outras. que parecia que se auio de fazer de necessidade, & por ser a terra muyto do~tia, & morrer nela muyta.gen-. ~, como porque bQ Hidalclo & aBSi os rumes awilo de trabalhar poJa ganhar, & pera issp Jbe auio de fa~er. Uerra c~inuame~te: & que as tendu de que se fazia fundamto q S. A. teria nela como tinha do abayo, era Jrnpossiuel podela ter, pori} bo abayo a tinha a poder de muyta gf!te de soldo q trazia na terra firme , q rwa alteza no podia lrazer. : E tamb~ Jhe fora escripto da lodia que Goa he por to. principal pera sQ meterem nele rumes viodo A lndia, corno estau:o metidos nele quando bo gouernador foy spbrela a primey.ra vez que se lhe deu, & que era moyt~ grde incueniente pera seu aeruio deixa la, asai por isso como por estar to perto de Cananor & de Cochim, cpjas fortalezas podido receber dela grde dno se fesse dinigos., &.anais por a. ilha $er muylo ferlil &. poder man.t@( q~1_a,n~a~ gente. este.uesse nela,. & ser abastada de ma. deira & officiaes pera c.orregimto das nnos, & assi mate-, riaes pera todas as munies de guerra q foss~ necessarias. E mais lhe fora escripto que ho Hidalco folgaria de fazer qualquer bo partido com ficar seo tributario, & lJ. ficasse na ilha sua fortaleza forte & segura pera se defender, assi dos imigos de fora, como dos da terra, cotn tanto que a ilha ficasse por sua. Proposto isto as capites & fidalgos que estauilo jtos, dero todos seus pareceres, & concluyro todos que Goa se deuia de soster por estas rezes. Qae

..el. ry s~~ sen~o~

40f Porlt el rey pera soster as fortalezas da lndia, & lhe auerem medo os mouros dela & do mar roxo, & crerem que fazia fundamento de as soster, era oecessario ter na lodia hO corpo de gt-nte em terra, asai pera se tirar dos grandes gastos que Jbe fazia a armada i} trazia, como pera dali acodir As fortalezas se teuessem necessidade, porque trazer eomente armada a fora o que gas~ taua, andaua aueDlurada a perderse c ha toruoada flUe sobreuieese, & parecia q oito fazia fundamento da Jndia n de soster as fortalezas que tinha nela, fJorque perdida a armada ficauo elas perdidas por no terem gente que as defi!desse, & auendo h corpo de gte em lugar forte , posto que se perdesse a armada ficaua caledal com que 1e podesse restaurar, &c que se defendessem as fortalezas. E bo lugar pera estar e1te corpo oo se podia achar de Diu ate Ceylo tDais conueDienle que Goa, asai por seu bo porto como pola fertilidade da iJba, & poJa abastana que tinha de carnes, pescados, trigo, arroz & doutros mantimentos, assi rle sua colheita como das quatro ilhas de seu ser1horio, &doutras terras comares, & ser anuyto sadia, assi de agoas con1o de res: & se os oo~sos foro doentes fora: com ho trabalho quando fizerlo a fortaleza, & q ho si~ tio da ilha era muytoforte, & assi ho da fortaleza, porq_. ao tinha combate se no pela banda da vila velha que era a quarta parte. E da bda do 1nar tinha as tres, & que no era trabalhosa cousa soaterse, porque se1npre se sosteuera por n,uyto t@po a todo ho poder de geot& q ho Hidalco mdara sobrela, de que fora morta muy- ta & dos nossos nenhs, & ja estaua desgan~do de a~ poder tomar , & por isso cometia paz. E segundo a experiencia que tinho da guerra passada, & c as forta- lezas que Goa tinha nos passos abastario quatrocelos homs pera a defender a todo ho poder do mundo sem DenhO.a oppre1sam, & leudo cada h destes seysctoa rs de soldo cada mes, & hi cruzado de 1naotianento, fa- ailo de gasto por anno doze miJ cruzados, que se pa.,:
LJVKO 111. CAPITOLO CXXI.

TOMO III.

FFF

.&10

'DA

BISTOat~

DA IMa:a, -

sarilo do que Goa r~dia, porque aa quatro ilha e&talo arrdadu por treze mil pard808 egondG ho p11er.aador mostrou por carta de Frlciaco coroiael feytor de Goa q lbescreoera entAo: & em quito fora ao mar ro10 ~enderiio os dereyto tios caualos cioco mil pardaoa a fora os doutra mercadorias, l} foriio dous mil & aouecAtoe, ll erilo vinte hO. miJ por todoe no l} elrey nAo,pu.. h nada de aua easa : &, mail li aqaeles bomAa aailo .te fazer ho mesmo gaato , 8I8' como lai estaiJdo e outra parte da lndia, & sem lazereiD ho proaeit:o q ali fazilo, porque 01 q eatauilo Das fortalezas de <Jochi ~ .te Cananor, nilo. faziio mais ll goardar o ll lhe meti~ tllro : e os de goa no somte ho goardaulo, mas se el rey ali quiseue ter mais gente, poderia comer as rdas tias tanadariae de Caate, Ao truz & bardes, q sam na terra firme, que c aa re11das de Goa, erlo perto de do>tos mil pardaos, e6 que ae podil pagar todos 01 noaaos q esteueasean em Goa , & sobejaria dinheiro, & el rey 1eria temido: & creriA oa ~oaroa lj fazia fundameaCo de ganhar a lndia, & bo Sokllo perderia a esperana que tinha de mandar armada pera lanar os nossos fora de lia, porq das quatro eabeas (que er alie, el rey

de Cbaya, elrey de Calieut &, ho hidalco) que deter ~inauo de se razer em h corpo pera lan((ar oa nosaos fora da lndra, ho hidalclo era a principal, & por ser ienhor de Goa, de que se fazia todo fundamento, asei pera a frota como pera se ajuntar g~le por sua abaetan~a, & estar era paraj, por de de necessidade auilo de nauegar todas aa naos da lndia pera qualquer parte, & tia li faziilo conta de saltear aoM sua armada,. asai at nossas q fossem de Portugal & a nossa armada da lndia, & as a.aoe de nossos aanigoa ll por ali auio de pastar. E pois nosso senhor dttra a el rey hfla. cousa to boa lt to J)fincipal na I ndia como era Goa., & de q os im Jnigos fazilo titto fundamt.o pera lhes fazer mal, lJ el rey a deu ia de soster pera lho fazer a elea, & mais poit era sua s .Jnestura de nioguen1 , CQIDO as- forLaleaas d

lAVRO IR. CAPITOLO CXXII.

411

Cohim & de Gaanor, & seus vassalos, & dali podia aeftorear 181D e6tradiio ale Chaol, & ate CiDtAcora, & laaar (ora do reyno de Daffuem os turcoa que ho ee.alaoreaio, q ero maia pera temer por estarem na ln.. dia C} os rumea q11e .vinho por mar & ero estranjeiros. E por todas estaa r ..zea se deuia de aoster Goa , & alo alargarae aem ao Hidalc4o c ser tributario dei rey & ticar fortaleza DOMa Ba ilba. Toa1ada esta cclusam, que ee @IS&iao. por todos os cpities & &dalgo, maadou ho gooeraador fuer trea vias dela pera a mandar a el rey seu seDhor, como maudoa por tres capitie1 que hi!o
aqtWrle aoao pera Portugal. a. loo de souaa de lima, clom lolo de lia. & Antonio ,dabreu

C A P I. T O L O CXXII.
De . cu,

aJ,.., J. ~r sUJ'Ifoa fKl:S com cl reg tk Gal,


9- 4l.e C01110 , . coaNfOU tk edificar a fortakzu.

la de Calicut polo gouernador tinhaCananor, &t'al~ aPo antes disto ho mandado e rey g98zil q fora de por
earacem que aeabnssem de fazer a paz que ficar co m~ada cem seu antecessor, pediodolbe que pois sendo ele priaeiJ>e procurara tanto de a fazer, que a fizesse agora qte era rey. E eJe bem de1ejaua de a fazer, ma tinha muytos que lhe eontrariaulo que a no fizesse, nilo digo ainda de Calicut nem de aeu reyno, ma de fora: k eates ero os.reys de Coehi & de Cananor polaa cauns que ja -disse. E todauia despois que Gaspar pereyra foy fora ele Cocbim , que no matinou a eJ rey de Coehim que lhe pesa1se desta paz: don1 Garcia que bo persuadia a lhe nlo peaar, bo achou mais obediente aa rezio que dantes, & assi bo escreueo ao gouernador, que reprdeo Gaspar pereyra JB camara 4a sua nao. R pera lhe mostrar qttlo rnal fazilo, ele & ou troa que pr~ uocaulo a el rey de Cocbim que lhe peaasee da paz cona el Wf ele .C.licul, mOiltrGU-lhe h capitalo de aea refi-'
FFF Z
.

412

I ~

I
I

mcnto, en1 que dolhe el rey de Calicut fortaleza fizesse paz coele: & deulhe juramento que oA dissesse a oinguem daquele -capitulo, porque el rey de Cocbim no teuesse achai} de .se agrauar dei rey seu seftor, como tinha pera se agrauar dele por. a paz que fazia com el rey de Calicut , quen1 ho gouernador foy falar duas vezes sobresta paz fazendolhe grandes abastanccas de cousas que lhe el rey seu seilor faria se desse fortaleza & outras cousas q lbe pedia, q el rey de Cochi, & el rey de Cananor, & aJ.. . gs dos nossos lhe faz io. entder que er~ falsas, que po gouernador lhas prometia porque lhe dea1e fortaleza, & despois de a fazer as no auia de comprir, porque auia de vir outro gouernador. E a fora el rey de seu na.. tural ser bo .& fiel, & inclinado a toda virtude, prouocaranno 1nuyto a no crer estas cousas a raynha, que era a sua molher principal, & tambem ha sua irma dele: .& no somente nilo quis crer o que lhe ellas di.. zio, 1nas ainda por lhe algils mouros de Calicut contrariarem que no fizesse esta 1)az, os lanou fora da cidade & os oo csentio nela, no estimdo os dereytos que lhe pagauo de suas tnercadorias, que ero muytos, & a algs senhores seus vassalos que ero da mesota ()penio, respdeo que ele queria restaurar Calicut a seu estado primeyro, & no acabalo de deslruyr como seu irmiio comeara e1n ter guerra c os nossos, & isso no se podia fazer se no por paz, & por isso a fazia, & no deixaria de a fa:ter posto que lbe custasse do seu: & assi ho fez, que deu fortaleza ao gouernador da segunda "Vez que foy a CaJicut no lugar em que ele quis, & que teuesse elrey hi feytoria, onde lhe daria pimenta quanta quisesse a troco de mercadorias que foy cousa que se nunca vio na India, & que ho gingibre se comprasse na praa ao precto da terra , porq no ouuesse nisso nenhum gano, & que pagasse a \'alia da fazenda que se tomara .em tempo de Pedraluarez, & pagasse de tributo cadaono ametade da re11da dos seguros das na~, dtl.

DA HISTORIA. DA. INDIA. lhe el rey s~u senhor maildua; que dan-.

~
I

~
I

LIVRO 111. OAPITOLO CXXII.

4t IS

que c a paz auio dir ao porto de Calicut grande soma delas, & por i11o tambem a renda dos dereytos auia .de ser muyta. E 3 fora esta fortaleza d.e Calicut segurar muyto ho estado da India a elrey de PorLugal por CaJicut ser ha das quatro cabeas da India que fazie .conjurat;4o pera detar os nossos fora dela, com que ho &ld4o que era a quarta ficaua de todo desesperado dis.so, forraua el rey de Portugal ho gasto do castelo de .cin1a de Cocbim que n!o 101tinha se no por amor da guerra de Calicut, & cento & cincoenta mil r qpe da!" ua cadanno ao senhor de Repelim. porque no ajudasse a el rey de Calicut, & deixasse v, ir de sua terra pimenta a Cocbin1, & tena que pagaua a Candagor, & a oulros escriu4es gentios por negociarem a pimenta , & mais co1n a fortaleza & feytoria de Calicut, se podia escusar ho gasto da feytoria de Caoanor que era sem nenhuaB proueito: & tambem darse esta fortaleza foy hum grande aoute ptlra os mouros, & desesperarem de os nossos poderen1 sayr Dunca da lndia, a fora os que tinbo recebidos com a entrada do gout'rnador no mar roxo por saberem que nllo podi4o nauegar por ele seguros. E com a entrega das naos dos mouros do Cayro que se fez em Dan da, DabuJ, Cintcora, Batical, & Man~ galor, que ~iro que era de puro medo dos nossos que .se t.inhao por to arreygados na lndia & to Jloderosos nela, que conuinha aos reys & senhores dela fazerlbe a Yontade pera que os no destruyssem : & por isto que el rey de CaJicut sabia folgou de dar fortaleza ao gouernador. E el rey de Cananor posto que da pritneyra lhe pe sana coes la paz &, a estoruaua, por derrad~)'ro lhe pao:.receo bem, & entrou nela pera a ter com el rey de Ca. licut, & mandou por seu embaixador aconselhar a el rey de Cochim que fizesse outro tanto, & deixasse a guerr poi ho amorjm era morto. . E as1entada esta paz de tanta honrra & proueito peJa el rey de Portuga.J, come~ouse .a fortaleza de edificar perlo do ara1ne dei rey na ribeyra do mar no llouso dai) ..

ii..

DA RIB1'081.& DA 1HDI'A ..

11aoa de Calieut, & ~ema10 do a ..recife, que lhe Podile ocorrer por mar sem uabalbo. Era estre da obra T~ mas feroandez, que lw loy das oatras fortalezas: !oa-.. da della, & dos nosaoa Fraoci8co aogueyra , a qae &. goueroador prometeo que feyta a torre 4a menajem k a :porta arrada , 1e cbamaase. capito dela. Feytor & pa-gador das obras hn Gonalo meneie&, & seu escriaio loho Serrlo. El rey de Calieut deu muyto gw-ande ajuda besta fortaleza, a1si com 111uytos pedreyros, carpinleiroa, como com muyta gente de trabalt.o, & a11i com :grande som~ de eal, & de pedra, & abastalleia dou troa materiaes necessariot, moatrldo aempre muyto boa vll.tade a e1ta obra t & fauorecen.to os nosaoa com amor, & mandando aos sea11 que lbe fizessem todo bo gasalbado que podesse ser. E pP.ra mayor ratificaito da paz que tinha assentada, nas naos que estaulo de cam1nhe pera Portugal, mandou hum embaixador a el rey de Portugal po1a eonfirmalo desta pa.z, porque coessa condi o a aaaentou ho ouernador. E escreueolbe, que d~ lejando ele de ter coele paz & amizade despoil (J reynara , deixara de prosseguir a goerra , & posto que a teaene assentada c seu gouernador, pera ~r firmeza 1JUeri'' que fosse con6rmadA por ele per carta aesioada de seu sinal & selada de seu selo, em que lhe pedia que we potesae que lhe mandaria quantas meroadoriaa ee po4essem gaetar em Calicut, & que mandasse bi carregar algaa das aaos que mandaua aa lndia. E estaa que outJessern de carregar ern seu porto, fossem dereytae a ele sem desca-rregarem primeyro em outro, porque ho aueTia ele por grande merce, & que esta earta & reposta de sua embaixada, lhe mandasse per hum hon1em bonrtado, que lhe fosse dirigido por embaixador, porqae coiso torflart& Catiet~t a :seu primeYTO estado 8t cobraria ho credit~ que tinha dl_tP.s, & que esta merce lbe mereci& pois fizera a paz de to boa vontade & com as eondi~s
que ho gouernador quiaera , ~ deisara por amor de sua t.miaade .ae mercadoriu dei mQJI'I'OB do .Cayro, lt as do

LI'YBG Hl. eAPI7GI.O

~m.

41~

Soldlo, 4e qae recebia muylo proueito. E asai llle fazia aeata carta {)frrecimto pera Uae deixar fazer no rio de Cbale as nao1 & ~aU. que quise~ae porque era pera is~ ao: & coeata earta cleu ao eo1baisador hum presente de iouytas joyaa douro & pedratia de preo. E tambem bo gouernador eeereueo a elrey, pedindollae muyto que confirmaue o que asseatara com el rey de Calicut pois ho Szera com eua autoridade.

C A P I T O L O CXXIII.
D como ho gouertaedor soube qtUJ d.a?o a cl r1y de Portt~Jill.
c~ulot

dek

e.tando soa eot'le q Gaspar pereyra mandaua capitulo& 4eJe a el.rey de Portugal: & que a maoeyra poNJue hoIOIIbera , fora que ho mesmo Gaspar pereJir& lhe desco-. brira que dom Joio tle'i8, Manuel de Iacerda, dom loo de lima, Ferno ~omez de lemos, Joio ~omez cheira d~ beiro & Gon~lo pereyra tinhio feytos capitulo& do goueroador, que ainuse ele tbem aeles, ou escreuesse a sua alteza sob!-isso, & que el lhe pregoo tara que a~ uia de eacreuer. Ao que Gaspar pereyra respoodeo, qua lwm sab1a ele que ouuera ho gooeraador hum cofre ehe~ douro doa mouros de Benutarim , & por isso oa alargara sem cooselho dos capites, & que ningue olo sabia parle dialo ae noo d Garcia seu sobrinho. E que isto aabia e)e, porque eataDdo ho gouerna.dor pera dar combate aa fortaleza, Jhe maadara dizer dom Garel qoe ja tinha acabado: & em Jhe dizedo aqailo, diseera ele a Gaspar pereyra i) eataua coele. Afastai11o1 a11i pera Jaa : & era porque 11io ouoiese o que dom Garcia lhe man.daua dizer q lhe dauo q era ho cofre cheo douro como deapoia aoubera. E A nlonio rapoao lbe dissera, li ele ealaaa a eue tpo no ~ar Da aua aao l} alo abia par~

F azendoae aCananor, lhe disse bil dia Antonio raposo fortaleza em Calic\lt , & estando ho g~ uernador em

disso, ma q 1he mostrasse os capitulo& l auia dassinar, & ele lhos anostrara, & diziio l} ouuera h cofre do11ro Benastari por deixar ir oa mouros saluo : q das presas que tomaua n(> da11a gente suas partes se no o lJ. fJUeria, que no daua de comer aos capitles, que no daua os officios nem as capitanias aos criados dei rey, ').nunc.a falaua verdde c os reys & senhores da lndia, l} deixaua gouernar a India a .Francisco dalbuquerque,. & a A Jcxaodre datai de christos nouos li trazia por seus Jingoas. E aabldo ele ~nlonio rapo&o aouir estes capitulas_, !he disse~a que 'lueria ver os assinados deles, & por vent~ra os assinaria, & q Gaspar pereyra lhe respdera que no fizes~e asai., ma~ que escreuesse sobrisso a el rey & ao bispo da goarda. E pregunlando e)e de q maneyra auia descreer, lhe dissera q escreuesse a el rey, q_ bem sabia S. A. quantos desejos teuera sempre de ho seruir, polo criar & ser sua feytura: & por isso era obrigado a lhe descobrir & dizer toda .a verdade da lndia, por<} nio ho fazdo assi, Jhe parecia lt erraua a Deos & a ele, & apos isto poeria os capitulas. Ao que Antonio raposo resp~dera que aquilo era cousa de muylo peso, por isso era necessario cuydar nisso: & isto per a lho descobrir. E o gouernador lhe diae ll se calasse, & ouue dele a minuta dos c~tpitulos, nlo pera oa toruar, mas pera mostrar a verdade daa cousas da Iodia , & a grande n1alicia de Gaspar pereyra, a qu despois disto tomou em bia casa c d Joo de lima, Joio gomez cheira dinheiro, lorge de melo & Diogo fernandez de beja: & d~sselhes que lhe releuaua muyto, q lhe dissess ha eousa que eles sabio, & q lhes juraua polojuram~to doa sanctos eugelhos, em q pos a mio de lhes oilca ir mal por sua causa se lbe dissessem a verdade, antes os louuaria muyto. E dizdo eles q lhe diriilo o li soubessem, tlisselhes q Gaspar pereyra t} ali estaua dizia ll eles ccl outros capiles i} nomeou fazio capitules dele, qlhe dissessem se era verdade, ou se sabio qu os fazia, porq . ele mandaua os mesmos capiLuloa a el rey seu. aa.

4-JB

DA RISTORI DA INDIA

LIYilO DI. CAPITOLO cXX:III. 4) 7Jlor se lboe ~Jes ni quisessem mdar. E todos affirmaro pelo jura mAto dos e~&angelbos tal oo .fizero, nem sa~iio qu ~o fizesse: leolbe ento os ca~~tulos. E torn

ilo eles a JUrar l} os nilo fizer lo, n sabio quero os fizesae, midou fazer hil auto do q_ passaua a Antooio dafooseca escriulo dante ho seu ouuidor q estaua presente, & ouuio tudo: & aqlea capites ho assinaro, mos~ trldose_ muy espantados dos capitulas, & de dizer Gas par pereyra q eJea c outros os faziito, & disserlo ao goueraador l} lhe pregiltasse dde ho sabia. E ele disse q no era neceesario, q ele sabia o l} auia de fazer. E sa.. bido isto pelos outros capitlea, conselhauno que man~ dasae Gaspar pereyra pera Portugal, c escreuer a el rey a causa por~ bo mandaua , & assi ho au lo q se fizera sobre os capituJos. E o goueruador nllo quis, dizi! do l} faria primeyro tirar deuassa pelos capitulos ao mea mo Gaspar pereyra, & q coe)a bo mdaria pera Por tu"' gal, pera l} el rey lhe desse ho castigo ll merecesse: o l} olo pareceo be aos capites, & dizio que pera asses. 1ego da Judia era bem mandalo a Portugal. E vendo ele l} se descobria sua maldade, & q ho gouernador mandaua fazer autos dele pera os mandar a Portugal, comeou de dizer que ho gouernador ho fazia por mal lJ. lhe queria, poJas lbr~as q eJrey mdara q lhe fizesse , & porl}lhaa fizera. E bo gouernador foy to prouido que manhosamente lhe fez confessar perante testemunhas, o lj lhe respondeo qua~do lhe fez as lembranas, & fez tirar as testemunhas & autuar seus ditos, porque se te. aeo de m odar Gaspar pereira sua reposta em algu tem po.v

.-

TOMO llle

GGG

&18

'DA~ BISTO"RI& lA 'INDI.& r


o ...

..
~

C A P I T O L O CXXIIII.

De como foy discuberto ao gouernador fJU!! ..4nlcmio real marulaua dell~ capitulas a d rey de Portugal. .
Nesta conjunctlo foy dito ao gouernador per hO. Antonio madeira q ho anoo passado mandara A nLonio real hi1a carta a el rey de Portugal que lhe escreuera Diogo 11ereyra de Cochi, cujo terlado lhe ele vira em htl saco, & .a Jera, & que dizia nela muyto mal deJe a el rey. B se lhe no parecera que ele eslimaua pouco os mexeri cos que Antonio .real escre.uia a el rey das eousaa da .Jndia, que ele terladara aqueJa carta & outru que vira -que ele escriuia a el rey, que lhe no le1nbrauilo tam. be eomo a do aono passado, posto que lhe no Jbraua toda. E como isto era cousa que tau to importaua ao go. uernador, rogou lhe q Jhe dieae o qu.e lhe lembraua, & que foase fielmente. E ele lhe disae que escreuera, ll despoia que e)e gouernaua a India no gastara bo tellh po se no em guerrejones com nigriohos ouus & seoi ern1as, & em lazer fortalezas em lugares de pouco pro~eito & de mtJyto ga1to, & em matar gente sem necesaidade, & q se1npre punha sua pessoa em saluo, & em ~ugar sem JJerigo: & que nunca se fizera fortaleza de 1Ao pouco proueito, ~ de tanto gasto, & de tantas mor~ tes domes como a de Goa, & que lhe parecia mais seu ser o io mdala desfazer lJ. sostela , porque h o H idalcilo co~nia as rendas dela .& aproueit~ua .a terras, & el reJ
o
0

no tinha dela nenhum proueito, & isto podia saber per aeus feytores & escriues. E que no cresse el rey l} os boms ll bo gouernador casaua na lodia ero os que ele cuydaua, & que ate ho presente no erlo casados se no bargtes que fugiio ada dia pera os mouros, polos enganos & falsidades que lhe ho goueroador fazia nos casametos, que des pois de os ter casados, descontaua a cada hum corenta
I

l '
'

.
t '

LIVRe tiY. CAPrrot.O CX%1111.

-iii

oa, eincoenta t-rdaos polas molheres em seus soldos, & euydaodo que tinhlo molheres, achause c escrauas, & como a taes as Lratauo. E estas 831D as molheres que jrio tomadas em Goa, & ho goueroador tinha aquela maaeyra pera as vend.er & aproueitarse delas. Que casara ho gouernador hii criado seu cbamndo Feroio ealdeira, a <} deu em dote de casamAto hil. na~ aio c3 certas fuataa COIII ..egimento & poder, como 88 fora gouernador: & por virtu.de do tal poder tinha rouIJada toda a I adia & aluoroada 1.oda a costa, & tinba tomadas muylaa uaos de Cbaya & Dormuz, & doutros muytoa lugares de paz, & lhe rompia os cartazes & seuros, & deapois as metia no fundo, & mataua a gen &e delaa por aio ser descuberto : que vindo ho gouerna tlor de Malaca, lhe fora feyto queixume deJe, & por lhe o dizerem os mouros que lhe no fazia justia dele, eu se lo presumir .que coa1entia no que ele fizera, maadara tirar biia ioquiri'io sua vtade por Pero dal~ pe que era aeu ouoidor, & por li,raocisoo coelho sett escriuio , que leuauio todalas parles que ero dos de., Untoe de Malaca, por serem priuados do goueroador, Ir, fazer coeles lodolos enganos & falsidades que queria fazer .na inquiriio, & por muyta fazenda que lhe Ferdo caldeira peitou, ho liurou de tudo o que tinha feyto. E q ho gouernador ~uoca era farto de oaos pera fa. zer guerrejooes, & nloM tinba carrego daa naos da car~ !a, de q elrey auia dauer mais proueito que dos guerrejonea : & pera saber se era asai, lhe mdara a nao oa~ la r pera se ir nela , & a leuar- carregada, & q ho go'Beroador a tomara 1em oeoesaidade, se no por lhe fazer ml obra & toruar 1ua ida., & por se doer pouco da fazda dei rey, & ulo lhe lembrar a grde perda que recebia em oo carregar, & porq fazia sempre tudo a seu saiu o, que fizera cl5selho com mestres & pilotos se mldaria eata nao ou nl ,. & todos lhe dissero q mdasae q eetaua pera isso. E ele lbea dia8era que iria a seu liaco de todos, _P.Or iuo que yj88em o que fazio, & q ~
GGG I

420 . . DA. HIWI'ORJA DA IRDI.l ~ fossem bem aulhar outra vm, & outras ameau,i-: -e1ea ento com medo se disdisserio, dizendo que no era pe ra ir: & estes erio os proueitoa que fazia oa lodia. Que nilo sabia porl} el rey nio vsaua. bo costume Ditalia , que era tomar conta a todo ho capitlo & gouernador na fim do aono do que fizera nele.: porque sabi!do q se lhe auia de tornar celta, no fazia aa cousas qoe h o gouernador fazia, & que hom era Gaspar pereyra pera lhe tomar esta conta._ : Qu.e a issencto que Jhe elrey mdara de Pero ma.~ eartanbas quisera l} fora do goueroador, fJOrque soub888e el rey que qualquer capito q ealeueaae Cocbim de~ uia de ser isento do gouemador da lndia, porque doutra maneyra ntlo se faria a carga das naos a tpo diuido: porq ao tpo que elas auio de carregar se bia ele dartnada, & leuaua qutos calafates & carpinteiros auia Da lndia & todalas cousas oeceua~ias pera adubio da maos & muy deanecessarias pera onde bia , nem menos deixaua em Cochim barca DAm bate I pera a earregalo das naos , se nlo leuaua tudo pera os guerrejoaes. Que quando se partia pera bo mar roxo lhe Doo dei xou oenha gente da ordenada A fortaleza n qu Yigialle, & q deixou a torre da menaj, & hiia sala & duu lorre cbeas de putas, onde nio entraua oenbil bomera 1opeoa de morte, & al}lea ero os homs darmas que tJei:zaua em goarda da forLaleza. . Que qut.lo ~iera de Malaca se ajntara em Q)cbim . eom .. seaaenta putas q JDaadara trazer de Goa & as tioba em ba torre , & asai como aeabaua de comer se metia e coe las, o q fizera lodo aquele ioaeroo, em que aeDbna pesso lhe podera falar, nem despachar coeJe, & que Mafamede no teuera mais deleyte . com moas virgs do que ele teuera aquele iouerno, & que a gente andaua clamando sem a el~ querer ouuir. ,. Que nlo sabia pera que el rey queria que ouuesse na India igrejas, oean pera que. mldaua l vigayros,

pois Dio auio

~e

valer aoa qol111 :. il . loo Fernaudea

411. Yigayro geral que laa, mandara fora desunrrado & tirado. da igreja poJa defender. E que ho go.uernador fizera vi... gayro de sua mio a b frade bebado:boJDbardeiro chamado ey lohlo, porq.ue lhe. descobria coo6aaes.: &. tendo os homs que lhe nio yaliilo as igrejas fugilo pe... ra os mouros. _. ~ Que ho anuo que ele fora capitlo de Cocbim, & J)iogo pereyra feyt.or q ae correjrlo muytal naos pera andar darm.ada, & carregarlo muytaa pera Portugal , & no se gastarlc;> mais de trinta & ttos mil cruzados, & despoia de LourCi<J moreao ser feytor erlogastadoa cen.. to & tantos mil, no ae corregendo a metade das naoa que foro corregidas no tempo que Diogo pereyra fora feytor : l} home era Diogo pereyra mais sufficiele pera ser feytor de Cocbim que Loureno moreno, & de se11 cselho, lhe deu ia el re:y de dar a feytoria, porque ti oh& mais cuydado de lbe aproueilar SUA fazenda que denrri-.

Ltvo :nr. e.&rrror.o . cx.rtrl.

quecer, o que no laziio Loureno moreno uem ho 1e11 eapitlo mr. . E que aodaDdo ele seruindo el rey em varar a1 naos, que mandara ho gouernador entrar de noyte em aua caaa dous. rapazes seus criados pera lbe casarem com duas. escrauas suas, como casaro, & lhe roubaro muytaa
eousas de casa: & vdo despois que era mal feyto remetera ho feyto ao "igairo maia c vergonha que com ~ootadea, & disse. q ho que dizia era ho te reco porq ho mais lhe esquecia, & .que dizia por derradeiro que goar~ daase elrey aa cartaa que lhescreuia, & que indo bo go-t uernador a Portugal lhu man4asse ler perltele: & se no prouasse tudo, ll lhe mdasse cortar a cabea, & ll aqlas cnrtas Coro aas naos sct Maria da luz, & acti Maria dajuda, & hiio eformes c as que lolo,serro es... .creuera a elrey sobre Fernilo caldeira, & li seu filho de loio serrlo aa Jeuara. E (} bo notairo destas cartas fora Diogo pereyra, JlOrque Antonio real no sabia notar, .somente dizia a Diogo pereyra os casos sobre q queria
~Jict~uer,

&

eJ~ eacriui~ t:OID

aquela cor que lhe pare,.

DA am-roar.& i JaDJA eia neceeliria. E Botaa destas cartaa fieaalo na mio 4t


Dao&oaio real, & 4ali u terladaua em boa letra hil Gareia rc;alaaz que riem de Portugal com GasJJar pereyra,

k q.. ele lera &odaa aa terladadaa por er seu amico. . C A P I T O L O CXXV. .


'

De como Ao gOitUrniJdor m/Jdou eirar tutanunluu sobr . 01 capiluloB q .Antonio real daaUJ dele.
Sabido isto pelo gouernador, aaentoo consigo pelos capituloe que Gaspar pereyra qoeria dar dele, & polos q Aotonio real tinha dado, que por eoformao dambos tle dous lhe mandara el rey seu senhor fazer as Jem brao911 que lhe mandara fazer acerea de Goa & doutras coola&, & deu muytas graas a nosso senhor por lhe deseollrir aquela mina de cartas, & donde Jhe inha ho mal

pera ho reMediar com tempo, antea que lhe fizesse d... no. E pera se mais aflirmar se era verdade o que lhe di11era Antonio madeira, mdou chamr a sua casa Diopereyra que estaua em Canaoor, & aegurandobo por juranento de nunca lhe fazer mal nem lhe ser feyto por aua causa, lhe preguntou a verdade dos capitulas que lhe dissera Antonio madeira. Ao que ele respondeo que bem coDhecia que lbe tinha errado, q lbe perdoasse poJo amor de Deos, & que lhe diria a Yerdade. E dizdo llo gouemador que lhe perdoaua, lhe confessou algaa eousas, falando como quem aoia medo que nlo ousaua de falar. O que conhecendo ho gt)Uernador, lhe disse que ee eapantaua muyto dachar Aotonio real quem fosae por ele ao ioferuo, & ele nlo quem quisesse ir ao parayso com dizer a verdade a el rey: & a is&o lhe tornou Diogo pereyra outra vez a pedir perdio. E perdoandolhe ho goueroador , & segorandobo de nlo receber nenh mal por dizer a verade, lbe confessou todos os capitulo& fllbe dissera Antonio madeira, & l} era verdade que ele fizera a earla em q forlo, & isto .com jura-

r.o

Jio ouernador lhe di11e q era oeceesario auerlbe todoa GS terlados daquelas cartas pera 1001trar a el rey eeu s&p nhor os eagaooa q lbe AntoDio real tinha eacriJ,lo, no que seria aece~sario mandar a Portugal a ele Diogo pereyra pera ll deue rezlo de tudo a sua alteza , & por ele se tiraria htla inquirilo de quaoto tinha escr~ pto. E ouuido ele isto, lhe pedio por amor de nosso se~ uhor ll no fosse el rey sabed.or de tal cousa, promet.. doJhe dauer oa terlados que Jhe pedia, & que ho da car ta que dizia Aatonio madeira lhe daril& logo, ~ asai lho deu. E auido -este terlado, o. goueroador mldou ao ba cbarel Antonio de viJhaoa ouuidor da lodia que c bo seu escriulo tirasse por testemunhas Antonio madeir & Garcia gaJuez acerca dos capituloe que viro que Antonio real mandara -dele a el rey na carta que lbes ereuera, & assi em outraa, & ambos tesLimunharo o eapatulos que atraa disae, & eonformar!o ambos em seua testemunhos, ae nlo que Garcia gonaJuez disse maie que Antouio madeira, que oa ida de Malaca & loanada dela morrerlo ao gouernador setectas pessoas de doi! 4fl, de trabaJbo & de fome, & que ho proueito ll el rey auia dauer ele bo veria: ~ que querendo bo gouernador partir de Malaca, lhe leuauo os doentea pera os mandar leu ar lodia, & ele oio queria mandar que os )e. uauem , & dizia que coeles auia de aoater tfalaca pele que eles morrio de paamo, & quando se fora pera a lndia ninguem ho soubera, se no quildo se fizera ye)a~ ao que a gente acodira praya. E fota cousa espantosa as pragas que lhe rogaulo, & apupadas que lhe da~ uo por se ir assi , & que a gl!te andaua eram Ido sem lhe oilca dar as partes que lhes vinhlo das presas., nG lhes flagar 10ldo: & que as pre1as erlo de qu primeyro ebegaua, & que alargara os mouro de BenaatariiB porque Jbe peitaro, & que faria el rey bem de mldar .por doua judeus que uaaia, que 1abiio qultu royad..

411 Jnflnlo, & C\ dizia muyto maia ~u&aH que aquelas dus capitulo&, & em outras que esereuera tes dela. E

~tYao tfll .. tCAPR'OLO cxx-..

&lt })A HISTORIA bA lNDIA des fazia, & q ero seus lingoaa, aecretarioa & despea~ eiros: & que por estes saberia eomo passaulo as couaas da lndia. E tiradas estas duas testemunhas, foy tam bem tirado Diogo pereyra por testemunha se eacreuera aqueles capitulo& a Antonio real, & jurou que si. E despois de todo i ato estar assi feyto, veo ter Antonio real a Cananor nas naos q, se bi~o pera Portugal l} auilo hi dabarrotar. E bo gouernador bo mldou chamar cama. ra da sua oao estando coele muytos fidalgos & capites, assi doa que biilo pera bo reyno como doa que ficauo ua I adia, & est~ua hi ho ouuidor da .India & Antonio dafseca seu escriulo, & Gaspar pereyra: & perante todos mandou ler os ditos da& testemunhu pelos capitu los. E lidos, lhe foy dado juramento por Gaspar perey ra, que ho maodou ho goueroador se era verdade o que dizilo aqles capitulos, & se sabia qu oa fizera: jurou que nlo sabia parte daqueles capituloa nem os mandara fazer, o! era verdade o que se continha neles. E des pois disto mandou ho gouernador ler perante todos a carta que Diogo pe..-eyra dissera que Antonio real escreuera a el rey: & lida bo ouuidor da lndia deu jura mento a Antonio real que jurasse se escreuera ele a queJa carta a el rey, & assi outra que lhe tambem es..,reuera Diogo pereyra. E ele jurou que era verdade ~ Diogo pereyra escreuera htla carta que ele mandara a el rey per Manuel de crasto capitllo da nao sct Maria dajuda. E dizendolhe ho gouernador que desse ho terla~o dela, ele disse que ho no tinha. E de tudo isto que e aqui passou foy feyto htl auto pelo escriuo do ouui-dor, que bo gouernador mandou a el rey com os ditos 11as testetnunhas sobre os capitulos, peralJ. 1oubesse a -verdade: & aJgs cuydar4o que ele quise11e castigar Antonio real, porem ele no quis nA por todas estas cou 11as Jhe deixou de dar boa embareac;4o, nem a ele nem a Gaspar pereyra , & a Diogo pereyra disse nenba m palaura, ae no quando leo a carta pubricamente, lhes -.lisa~ que se. espantaua .d& serem immigoa das cou-

''o

LIVRO III. CA~JTOLO CXXV.

42ft

do serui(o dei rey aeu senhor, & to enuejosos de as verem acabadaa:coiD bO euydda, qu; tra.balhauo ~om s.e.us ---~nga~oa. & fals~d~des~ de. ~nar h~ homem que com~ tanto deseJo & amor ho aeru1a na I ndta. E. porqu muytos .dos fidalgo. & capilles }ato aabio, tiuer.o grande descontentamento de ver a falsidade dos capilulos; k. pera drzerem. a verdad a :el rey, lhescrelieri oa ma itJ 4eJea hll~ carta. em qoe aasi.narlo,:& quiseraana.me~ ter oo mao do A'C>Uernadol pera el rey, IBaa-.ele. n quia porq no cuydaue el rey que a pedira: &. aomo Gipar pereyra queria mal ao gooernador por lbe tornar esta earta em vi tu perio dizia que ele fizera fazer. aquela c ar~ ta aoa capites, nlo pera a mandarem a el rey, se no pera q eaganassem coe)a ao goueruador que no dete. lle&se aquele aooo a Antonio real & bo deixasse ir pera Portugal. E parecendo a Gaapar pereyra <} faria pesar ao goueroador; conaeJhou. a Antonio real que antes de lUa .partida moslrasae~ ao goueraador pubrioameDte bila carta que tinha dei reyssinada por ale, & p~satada poJa cbcelaria .da capitenia de Cocbim, & outr,aa duaa cartas, ba pera fazer hO nauio, & outra ~ra. pQd~r tra~ .tar com pi(Jiaota: & islo. pera lhe mostrar q.ula merce lbe ei: rey fazia & quaato folgaua c =seu- s~ricco. O que e~e fez .eatdo ho. gouerQador bem .a com panbado de ca.. p1\le1 :& fidatgoa que Coro e~le ao mar .roxo &: leuartt J a vi4a qUe disse, que todos embru1cal'lo vedQ ttas mrces a hil homem que leuaua baa vida Cocbim, &-. iogo murmura~o daquilo: & per issQ peaou muyto ao goueroador do aiardo que Antoaio real pfez de suas .car.tas, & aecretamente ho reprdeo disso. E ele lhe disse ~ bo diabo ho tomara, & que Gaspar pereyra lho fizera .faaer , & deacobrio ao gouernador- ho ~oocerto per juraml!to, q ele, Diogo pereyra, Louren~ moreno, bo vi:ga.yro .& Gaspar pereyra tinhio feyto para tratarem com -a fzenda dei rey, & isto dizia porq se hia pera 11 ortQgal. E acabadas as naos dabarrotar e Cnnanor, partiran pera Port~gal.& forio c.iDGO be~e.arregadas despeciaria.
TOMO 111. BBB

~"D.I

"liiS'I'Otb 'D.l"INDI&

..

C A P I T O L O . CXXVI.
.
'

De

como o gouernodor fa

lttdcr a d~ .J. CocAI ero ograuado na ptl8. e d ~y de Coliettl.

f n4

el rey de Daqu, & ao Hidaldo, que como di. . iao (o. la buscar a Goa & nlo ho acboa por eer no mar roxo~ E sabido h.o embaixador q era vindo, tomou ao mldar isitar, & nlo ho achando ho meetejeiro ho Coy .buscar a Cananor, onde soube que eataua, & dealbe ho recado do ba1xador , q era ll aabeodo ele as grande eoasaa lJ tinha feyto na lndia, desejaua muyto de bo -.er, & por ho n poder fazer bo mandaua vi81itar, &. olfrecerselhe por amigo. E deste measejairo eoube tao. 1ouemador, 4 aSii ho embaixador pera el rey ele Daquem & pera bo Hidalclo, corno o. que fora a et.rey de Cambaya, leu&ua eada htl cem. ~caalgaduraa, & baixela& de prata de eeu aeruio : & que oa reys a que biilo diri~~ mlo quise 74o tomar as carapua- qae 1-haa knaaua da parte do Xa. ~ue ismael n, os lirot da ada t~eita~ E veado bo-gouerDador que ho menajeiro do embaixader Ma iaeliaado a ~er aa cousas .doe. Donos, mandouliltt m011Jtar. a foru.lasa, & porque eataua de eaminbo leoouho olilige, & de. te adose em Calieu& , lhe midoa tambem liKIItl'ar a for taleza, que eataua em taftta altura que podilo etatar -Dela arteJharia, & Ma quadrada & DL qudra q icaaa JJa banda do anar eataulo duas to~s de fora do muro, ..&, antrelaa da parte de dentro estaoa a torre da meaajl pegada no tnuro ~m que estaaa, & ao p dela bfl poatipequeno pera reeeber socorro por mar. Nos outro1 .dous cAtoe que ficaulo da banda da cidade tinba duaa torre, & hfla mayor hil pouco que baluarte k maia aJ.. tn na porta da fortaleza que 6caua daquela parte, & uaa .bombardeitaa ao derredor , & a1 torres ll goatclado 1ae

Eatando ainda ho gooernador Caaaor, cbepu bi bo mea1ejeir~ do embai:udor elo X.,qae ialllael, ll f.a a

ro

..

LI.RO 111. CAPJ70LO C%XVI.

427

p do muro. E Yista esta fortaJe1a, em cuja goarda ficoo no mar dom Garoia com parte da armada ate ser t po de ae recoJ~r, partiote bo goaernador pera Cochim, oade detpachou ho meiiJejeiro do embaixador' & lhe deq bil presente que lbe leuaase, & ae moatrou muyto graa~ de amigo do Xeque iamae~, k lhe. mildou pedir por sua aarta il da sua. parte fizesae muytos otfrecimentoa dami ade ao Xeque ilmael, & l tudo faria por amor dele,.

porque aabia i) el rey de Portugal ae aueria por muyt~ aeruido diaso. .E por eataa palauraa & bo gasalhado , mldoa despoia ho ~eque i1mael h embaixador ao goaPr_nador, cqmo. direy ,a diante, & deapacbou bem bft. 1\'1 iguel ferreyra que lhe mandara com rec-do . E dea--. pois ll ho gouernador foy em Cochim, com quto el rey ae daua por. agrauado dele poJa, paz .com ."el rey de Cal cut., & ~rq lhe diziio que a carregaC(io das naoa auia J de dali por dite; foy bo E praticando aobria, to., .. dieJhe bo gouernador que Dlo tinha relio de agrauar da paz .el) el rey ele CaJicut, porque el rey de Portugal lbe tinha b 1atiafeyto os aeruioa que lhe fi era, & q a guerra que tioha dantes com Calicut er& pola trey~ qae fizera ho amor1~ & poil era morto, el HtY seu senhor queria auer .piedad. do1 mercadorea gen-. tios de Calicut, & dei rey, que se metia em suas mio,. k maia Dlo sendo sua t~lo de mzer guerra ae nio &DOUre., eomo ee via nos lugare1 que lhea tinha tomado,, & por isao ee el rey de Coulo fizease como el rey de Calicut tamb se lhe daria paz. E por esta aer a tC(cJ ~el rey seu senhor, & ele ganhar coele, deuia de que.. rer paz com el rey de Calicut & nlo agrauarae, que bem Yia ele que ho preo da pimenta de Cochim & os cusa que fasia ate Portugal , alo deixauio ganhar aela ooaaa q abaatasse s desordenadas deapeaaa que fazia eom a grande armada que trazia na lndia por amor da guerra. Ao que el rey de Coch1 die que b via tudo, porl que e)e auia de ter guerra oamCalicut, porque n i o queria ea 001tume. E ho goueraador-lbe reapoDdeo

aer

er.

BBB

428

que se a teuesse pareceria coatrariar as couaa dei tey, como era Calicut pois tio~a DeJa taata parle: & ll a obrigalo pera lhe fazer guena era muy pou~ ou obat poi11 ho amorim 81'& morto q fora caa da guerra. E a ieto preguntou el rey onde se faria a carrega du oaos, & ho goueraador disse que de a eapeciaraa foase maia barata, que asai ho fazi~ os mercadores, & pois ho fal.io, que asti ho auia de .fazer~ eJ -rey seu senhor, q re:alo era que teoe~se a ~aua merr~doria a liberdade que tinhlo as doa mouros. E coestas & e outras rezes qae )lo goueroador deu a el rey de Coe hi, ficou ele deaagrauado do goueroador , & ouue por bem a pa1 com que dantes lhe petaua.

DA RIS!'ORIA. D.l INDU"

C A P I TO L O

CXXVII.

De ooma ho goutrnador Seu a ~kmitJ fk Maloca t1 Jorge dalb~erij, ~ mandou DIIXJo fernlda de 1J9s ! com ~mbai:iada. o el rey <k Cambaya.

Entrado Janeiro do anno de mil & quinhlos & qualo,.. se, quiserase bo goueroador fazer prestes pera ir a Or-

muz a Yer se podia. acabar pu a fort.aleaa q llae ficara comectada, mas no pode porq achou que a8 aaoa & nauio1 de aua armada ldauo todos to abertos & fa41 zilo tanta .agoa que se birio ao fuado se oauegaaaem, & que de necessidade se auio de ti r a mte pera se corregerem. E yendo ele q no podia sayr aqle. anuo fora da lodia, poa em COillelho se inuernaria em Goa, oa I Cochim pera fauorecer a fortaleza de Calicut, em que ainda aquele Ano aula que fazer. E cbamaodo a cooae.. lho.; Coy a~rdado que d Garcia por amor d fortaleza de Calicut iauernas1e Coohim com .a gente e que lhe podesse .s~correr auendo disso necessidade , & q ho gouernador c ho resto da gente fosse io:uernar a Goa: & isto porq .em Cochw~ ao auia dinheiro pera pagar man timlo aos Jas~arls, nem auia .m.erQadoria p~r l~e ser
...

....

LIVBO 111 .. CJ~I'fOLO QSXV11.


4

4t9..

datla i!1n dlscto, porque ho fey1ar a.tinba toila tdida,


aos Qloura (com. qee .tioba trato) fiada .por tres.aopos~

.lioha .c que pa..; gar ao& q bo seruio ~ do q.bo gouefaaaor reprftdeo ho feytor muy asperaaDite, & .le diu&. .que .como os. ti-. mba ele diobeiro poia deuia de ter bo cabedal de 1eya uaoa que se perdero & ae aaluario os cofres, & q n~ 'oroaro pera Portugal., & assi diuidaa doa mouros do-. ~nno passado, que pasaauio de quiaza mil cruzados, & de tudo ia to a armada no fizera Dt(llllril gaato, .n fora nela htl viotero pera se pagar oldo-nem maat.imlto aoa Lascaria, porq tkdo ee pagara de algDa pimenta que ele lfuara ao eslreito. Ao que ho fey lor ao reepoodeo 1.. ~aura, ~chandose alcan~ado, & h? gouerf!.aclor nio a per-: tou ma1s coele , [JOrq lhe de(epd1a el rey que no ente.. desse miud"n1ente em &Qa: f~enda ~ & tto a pe'i~o dO: ~mo eyttl~ &f Daatonio r.aal,quead~ eataua na lndia; JIOrq tte .temiio db goueroa~or que betD eabio quaDtQ oulbaua pola fazeuda dei rey. E sabdo ele qu~ auia. dir. inueroar a Goa, despachou a hil seu parente que auia
nome Jorge dalbuquerque por capito de MaJ~ca ., por~ que por alg respeito qu~ sentia serem li&ruit;o de deotl & dei rey , apandaua. Yir Ruy de brito pera a lndi:t: &. oesta capitni4. i} deu a Jorge dalbuquerq , Qonuido~~& prisneyrQ a Pero mazcarenhas, & pela nl querer Jb~ deu. E ao me&IQQ lorge dalb.uquerque que deu btl regimento de cousas que auia de .f~ef em Malaca, & Jhe deu ai~ afta gente .qJ~uasse em ,1\\la 1.1ao em q auia d.ir. E dei-. :11odobo pr4luido de tpdo,. parti~e de Cochim, & dp a..,
~inlio

qJAe earriquecilo coe)a,

&~ el.re1 ~1)

viaitoJJ." (qrtW~za d~.Calicut '1 estaua em boa ai tu ra: & pruida tambm a. d' Caoaoor. &e .foy oam.iqbo de Goa, & chegado a ela, porl1 por carta de Meligupiai tinha promessa de lhe el rey de Cambaya querer dar for~ taleza & feytoria em Diu , pareceolhe b com conselho de Jbe mandar sobristo 1eu ebaixador pera auer effeyto. E ho embaixador foy Diogo fernandez de beja, & coele James leixeira por sota ebaiJador, & h FraDciaco paea
'

escriulo da Abaixada, & ngoa Duar&e vaz, aB htlo com Di~o .fernaodez per mdado do goueraador algfla caualeyroa criadoe dei rey, & a toOO. bo g_oueraador fez me r ce per ae atauiarem pera esta ida: & Diogo fernandea & eles aui4o de ir na nao ruioe, & ate Chaul auia di r em 1ua conaerua a nao Eaxobregu, que dali a auia Diofernitdez de maadar a Diu pera lSde hia carregada da mercadoria que se aaia de entregar a Fernlo martinz eaaogelho que laa estaua por feytor , & de Chaul auia Diogo fernandez 4e ir deaembarear a bla cidade eba~ mada ~urrale na enseada de Cambaya, donde lhe aui de ser dado caminho por terra pera de eateuease eJ rey tle Cambaya. E tudo isto era &IIi ordenado por Meligupl senhor de qurrate, & primeyro que Diogo ferodea partisse de Goa,. q foy em Feuereyro, mandou di!te pedir seguro a el rey de Camba~ por P_ero queymado, & por hii bramene chamado A nagapatu , pera ele & pera &oda sua capanhia ' & isto. 00100 que lbo maadaua pedir de qurrate, porque quAdo bi cbega11e lao aebasse & fileaae menos detena. E partido Diogo ferodez, d~apa cboo ho gouernador a Pttro dalbuquerque seu primo que fosse ao cabo de Gardafum fazer presaa , & des1e Yista Adem, & da hi fosse a Ormuz a reeadar as pareaa que 1e deuilo de dous Anos , & aoGbease dei fey & do seu goaziJ, se lhe d.,ixarilo acabar a fortaleta qae dei sara ooaneada, & ter bi feytoria. E maia lhe midoa qae fo&. ae deseobrir a ilha de Babarem de que tinha fama que era muyto rica, & deult.e a c&llitaoi-a moor de quatro Daf)s, ele capitlo de h Oa, & das outras Ruy galudo, A ntonio raposo & leronimo ~e souaa~ E deepaohaclo, ee partio pera h cabo de Gardalum

430

DA BIITORIA 'DA IKDrA .

so

..
.
.. .. 6

..

..
. .,.

'

. ..

...

C A .p I T O L .O CXXVIII

De.- Pero dJJIJJuprrlj fog Onn.. ,


ode ehegado tomou diJM
IIACl8

ft tl8 f liJfa.

Cambaya t ,Ir, lelliidoho 01 JDOUf08 . ar~rlo a or... bem ciaco~:ata aaoe c6 1aedo dele Ir, aa ealrada de IJayo .se fo7 a Ormuz, em que. ja~lo reyoaaa el 'ej

da Meea qae bi.,.de

.afardtm, que lao midata malarRaJ& .aoratlim pQr. er oezil despoia ile JaGrto Cejeatar, qtaem el rey afar. dim no queria que aucedlae DO goaaiJade:.& mor~e el tey afardim Meedeo. ao N}'DO seu irmio Raix truxa que fez goaziJ a Raix aoradiJD , & deat~a fey Pero dak buquerque bl recebido, & por~ ele auia de ir de8eabrit Babarem, Do se quis deter, tk -.guio aaa rota pe. ra etta ilha,. que elf.& no siM penico, .. mar da Penia du&eotl8 ~ego Doraua em vinte trew ~raot & meyot be ilha gailtle, & muyto Yicpa da!oaa , ortali~, & d~ uoredo. He pouoada de mouroa que obedecilo a el rey Dormuz, de cujo aenborio aoya .de 1er , & eotlo a tioha ~gada hum capitio do Xeque i1mael : nace .ao derre. dor 4na D.O nr . uy.to.aljofar & perlas que 01 .moflldot dela :pesco & tAdluo. a mercaderes estantes que ga' nhlo muyto, k be tenhor da. terra tem di.., grandd dereytos, & daqui leulo .o1 mercadores eete aJjofar k perlas, nlo somete per toda Persia & Arabia, mas pera a lndia. E sendo Peto daJbuqUerque d uaarmada tao1

to auante como eataa Babarem, achou que oa pooeutea ~nt"aulo ja muyto, que ibe impedido aaa 9iaj, 411 pot que pera esperar por Jeaaa'te1 . .eria muyto tarde pera tornar A lndia ao prazo que lhe posera ho gouernador.., D4o e .quis 1Jeter & toroou1e pea'a Ormuz , & ehegag. Go .a Rey:xer dous dias de caminho de Babarem , acho* lli Mirabucptqua hum eapitlo do Xeque ismael que dali eomeau de HAtr guerra per mar a el rey Dormuz, 85 lioha tmoadaa 'iate turadu que ele a tra&ia darmadat

.f.St

" .. DA -RIB'I'O'RIA DA- tNMA .. & por rog-? ~e Pero ~al~uq~erqo~ ~ ~largou. E ficando muyto am1goa; part1ose .'Percl dalbuquerque'& lornoose

a Ormuz, onde inuernou. E estando aqui, falou eom Jhi.X ri9tadib,. & com el . r8y Dor.mu, & pedlotbes da parte do gouernador a fortaleza que hi deixara com~a da. Do que aa eles escusaro ; dizendo que el rey a tf... Dha. tomada: pera si & a metera com 08 seua paos: & pera que queria bo gouernaclor fortaleza naqula cidafle ~ pois eh~ era dei rey de Portugal & I be pagaoa pareas ,, que ae, quisesse bi ter feytoria tilo segura podia estar soa; fazenda t:oliJO em aua can, quanto mais que esperaulo' cada 'dia recado dei rey de Portugal , que o que ele inahdasae que isso _-fariio, porque pareceria mal nio esperarem por reposta da embaixada que mandara bo rey que flecera. Pero "albuquerque vio 'que aquilo era eseusa, & no. quis falar mais nisso, & pedio as pa ras que se deuiio, que erio dPz mil xerafins que lhe pagarlo: & tambem em quanto aqui est.eue vendeo ai gas presas l} fez nesta viajem, que tomou a moaros de Meca nossos immigos que oauegaulo sem seguro do gouernador. E por fazer estas aem peleja as digo assi em soma. E"elaa .vendidas, assomou h9 dinheiro a tl'in~ ta & einco mi) xerafios, que om iOS das parea ere corenta & cinco mil a fora ha nao-carregada de roura branca qve ficou pGr vend~r~ &.vi.nd ho tempo, 1e partio. coesttt.diabeiro caminho da 'la"iat. I . -, .
'
f ..
'I

....

t.

-Dt om chB!JOU Ierg~


F : :

: ' . ' . ,. ) .r: . . .t

'

'P I T

o .L o . CXXIX~ . ... ... .


.
I

..

..

..

~ntr.egue

f],allnuju~

da capitania.

a MaltJca,

~ fmJ

a Malaca, ll. e~ lu lho de roil & qo1nhtos & quatorze, mostrou a proutsam que trazia do gouernador a Roy de -b~ito perAte todos os offi<'iaes da tortaltza & outras .peaaoaa JRillcipaea 4ieJa, & assi perante ho c.apit&o do mac &:1us.capites,

Cb~~o ~l~rge'!JIIb~quer~ue

iay

LIVIlO

em que lhe f!l&ndaua entregar a capitani~. de 1\falaca ;\ & que eJe se. rosse per a lndia, a. que Ruy de brito obedt~ceo, & lhe entregou _logo a fortaleza, dandoJhe Jorge dalbuquerque hun1 conhecimento de como a recebia; & com quaata gente, & com quantas perts dartelharia,que foy feyto por bum tabalio pubrico. E como Malaca estaua em paz & n1uyto farta, & abastada, nilo teuelrge dalbuquerque <t fazer ~ogo poJa prianeyra mais que Jeuar boa vida, & ltuy de brito ficoo em Malaca at
Dezembro que era a mou'i'o da viaj da lndia. E estil" do ele pera .ae partir, chegou a Malaca el rey de .Cam--par de que ja disse atras que fora ho primeyro que pe~ tiio amizade 3o gouernador i & sempre dali por diante foy muylo amigo doa nossos, nem ento nlo hia se Rio . a visitar ho capitlo de Malaca, & saberae tinha neces-: sidade. de sua ajuda, porque a daria de muyto boa vou-. tade ate perder nisso seu estado. E recebendo muyta honrra de Jorge dalbuquerque , & merce em nome dei 'leJ de Portugal, se tornou pera sua terra despois deatar. aigs dias em Malaca. E por esta amizade que Jorge cialbuquerque entendeo nele, desejou de ho fazer bentlara de Malaca, que era tamanho officio ll no tempo dei rey de Malaca era a segda pessoa depois dele: & sabendo dele que ho seria se lho ho gouernador desse, mandoulho pedir per hiia carla que lhe escreueo fJer Ruy de brito quando se foy, dizeodolbe que muyto mais eonobrecida auia dest~r Malaca com ser ber1dara eJ rey de-Sampar que Ninachatu hum mercador, porque assi gentios eomo mouros se desprezauo de ser mandados por ele , & nlo se desprezario de ho ser por el rey de Campar : & asai outras muytas rezooa que sam largas de contar. .

nr.

CAPITOLO CXXI~.

433

.
TOMO III.

....

..
JIL

. '. .

DA BISTOill! DA t~DfA

.'

000

C A P I T O L O
/ .. o

CXXX.

_f;m lj 11! escreMe ho reyrw de Cambaya, ~ tk quo p&. deroso he lao seu rey , ~ dde comeare os retp de . Cambaya. .

Dearm~h~d~ Diogo fernande1 de bejR~

.,

partioae eamiaho de Cbaul com sua com.panbia e Feuereyro, & por bo tempo ser ja quasi contrairo a sua Yiajem, _chego& laa em vinte sele dias, k dali mdota logo a .nao Enxo. bregas a Diu,. & ele seguio aaa wiajem pera orrate holll Jagar da.reyno de Cambaya,que hedos priacipae.oreyos da lndia, confina do leuaote que be polo sertlo COIIL dous grendea . .& ricoa reyoos , hum se chama Maadoo ~ Gutro Sang ,-. & do poneate eom ho.mar Indico, & do norte com bo remo de Dulciode, & aqui comea a sua costa em ha cidade chamada. Mangolor: & dura ata qtJasi Chaul que he da banda do aul, que he ho primey~ ro Jogar. do reyno. de Daqoem com queCambaya com ar ea por. esta ~1rte. E a eosta be de muytaa lagoas; & ha Dela muytu cidades de bs pel!tos que sam Dloyto rieas. H e .geralmente .muyto abastado de to.lo genero da ~antia1entos, em tanto .que en1 qualquer parte dele seya legoas de terra, podem. abaat ar de .mantimtoa seya me-tes a hu~ graude exercito. H e toerra muyto \'oaa & da muytas caas, aui de. moo te como de ribeyras: he de ~rande cria<to de gado. grosso & miudo. Criaase tam.. lem muytos caualos, ainda 'JU8 pequenos, de fora lhe oyem myto ouro & grande soma de prata: ba oele hna pedraria dalaquecas , de que se fazem muyto1 brincos que vo ter aas nossas partes. He pouoado eBte reyno polo serto de g~tios, & nos portos de mar poJa mayor parte de mouros, antre o~ gentios ha his que se cbamo resbutos; que quando os reys deste reyno erlo gentios (porque agora sam mouros) ero caualeyroa & d~ fendiio ho rey no, & ho gouernauil , & despois que oa . . ..
~

LlVBO 111. CAPITOLO CXZX.

436

aoaros ho tomarlo recolherause aas montanhas sem nun m se lhe quererem ent-regar, & ali \'iuem, & dali Jhe fazem perra s vezes & eles se gotleroo per si que Dio tem rey Delll aeobor que ho facta Ha outros gentios a que chamio Baoeaoe~, que no comem cousa nenhiia que padea morte, & tem por Jey de a no anatar, nem , . quaado a matlo, & 01 pobres lhes leuiio aues viuaa & dizlhe que as -querem matar,. & eles as cemprlo J>Or maia do que alem porque as olo 1natem, & despois aa soltio, k tambem cemprlo os condenados aa morte peJa mesma ea01a, & tanto es~imfto de matar que quand<J. aceudem .caodeas ~ Rasem aleotel'naa por ae ao matar,lJD nas cadeaa berberetaa. E se lhe eo~m alg piolhoa,. maodlo ehamar ou'ros da s~a ley que Yiuem apartacloa.d muoclo como her,mitlea, & t n~s por santoa, & estes= lhos tirlo & os.. -P'e em ai por aeruiCio dos aeua i dolos. Estes Baneanes tem os . mouros em tanta lellera~, que onde quer que os achiQ catiuos os resptiSo logo, sam muyto namorad()s, & andilo bem ataaiadoa ao .seu coatume, & casam, & tem anolberes muy-- ~ fermesas. Ha oatro1 ntios que se chamio Brame-. )Jea, que mm -a~~treles saeerdotea, & tem em grande reHrecia .ho numero ele trea, & eoafessam auer hum soo Deoa ~erdade,ro, criador de todas as cousas, & que sam tJ.ea em ba soo peasoa , & quando rezo, rezo tres velei a ,utaa peSI088, & teM que Deos verdadeyro tem autroa muytos deoees que gouerno por ele, em que tam~ orem, pelo que parece que aquela terra foy de Cbriet4-, & por tempo te veo a perder a Christiotlade Dela. E eatea. P.lramenee aehandose onde estiu nossa. igreja , trllo nelas & adorlo as images , pregtando lelllpre por santa Maria, eomo que tem dela conhecieato. Deates nlo casam se no os birmlos mais velhos~ t no maia que htla soo vez, & cosn hna soo mulher, ~~~~ eta alo casa mais morto ho marido. E ele a mata eQJD pe~nba. ae lhe faz adulterio, tirando se J1o con1e \em 0001 91 ir~a de aeue maritloe , porque a estes h
III

436

. DA HISTOaiA DA "INDIA

licito dormir coelas. Neste reyno dizem que ba aeaentamil. pouoaes antre grandes & pequenas, & m~ytas saru cercadas & arruadas , & de cuaa altaa de pedra & cal cotno ean espanha: chamasse do guzarate &. tambem (Je Camba, por amor de ba cidade que tem ho mesmo Doane, que he hua das priocipaes: de todo ele, est~ oyto legoas do anar por hum pequeno rio acima por onde lbe l~uo. as mercadorias que lhe ~ao -per mar, & he J;Duylo grande.& fermosa com ca~as Jauradas p>r dentro de maanarias & pintadas douro, & de diuer1as cres, & todas com jardins muyto frescos, & tem derredor moytas borlas de singulares agoas, & muy sabroaas Iruytas. Ha nela grandes mercadores, assi gentios como mouros, naturaes & eslranjeiros, & todos muyto ricos, que trato em todas as partes, & tem em todas muylo credito; & ten1 nelas seus feylores & ~estantes. Ea~tes se vest~ de sedas & brocados, & calilo no inuerno brozeguis, n1ar- r.oquis laurados douro, & apatos 'de ponlila, & nas cab~as fotas muy ricas, & costuauo muyto cheiros & per.. fuwea & outros deleytes: ha. muytos officiaes machani- coa que fazem obras to sotis como em Frandea, &.tecem panos daJgodo brancos & pinlad~, brocadilbos fJ. \'eludQs, cetins, chamalotes & alcatifas. E asai ha grandes lapidairos & falsi6cadores de pedraria~ Costumanse :aela has carretas com leylos de tauoado pintados, & ~arrados com porta, que tem pera . vis la biias jaoeletaa .te gelosia, & estas l'4lrre~s trazem caualos, & ancio oe1as homen.s a gauhar pola. cidade em Jeuar peuoas ~e hiias ruas pera. as outr;la-, assi a ver parentas, ou amigos., ou fslas, ou pera ver a cidade; & ali.vilo muy. aecretameol~, leuaJldo denLrfl :mus~a ele .voces,. & instQrmentos aa sua mancyra QOIJlr.que se d~senfado. Ha. fambem co~o diss~ outras muy,,a.s. ~ muy ricas cidades pela costa, & pelo serto, & ,afi aja da .aos la estio na enseada .que. qiss~ .qPe f~ este .reyno., que .comea e111 Diu, & acaba em .out~a:~i~ade. dlmada Damio. E n.es~ t.a. eDt~ad~ en~~e a ma~.-~ 'MQ '"P\o .qutt etprJya dua
I "'

--....

LIVRO 111. CAPIYOLO '<21fX.

437.

&-trea legoas & mais, & be muyto perigosa por.auer ne' la muytos rochetloa, & ha antrelea grides pgos, em que ae as oaos no fieo de baixa mar perdense nos rochedos , & por iaao he . neceaaario entrar nos J)Qrtos desta
enseada com~ pilotos d& terra. As naos de Cambaya sam sem. qui~ha & cosidas com cayro-como 11 <lo Malabar, & carrt'go muyto, porque no tem cubertaa. El rey de Cambaya he. mouro, & tem:b~JD aejsctaa molberes com que dorme, & seruesee com muyto grande estado, & muy polida~ente como os reys Das DOI881 parlei : & por ser senhor de. tama.nho rey:no tinba muyla r~nda, & muy to grande tesouro, & trazia gente sem. cto em sua cor te, principalmente darma de cualo,.& sam blJs caualgadores , trazem et~eudoa redondos , & aJge sayas de malha,- & o caua.loa aeubel'tados. Anlreata g~te darmas os mais sam estranjeiroa. s. Tu..cos., AbPxins, Mame- lucos, Coraone., Turquimas, A rabibs & Persioa, que se ajunto aqui-, ani ap0r a riqueaa da terra, como poloa grandes soldos. que lhe pagaua el rey. Trazia tambem el r~ muytos aJifantea,-que epmpraua por muyto dinhei- 10, cumque.fazia' a guerra a seus imn1igos: traztam nestes altfaotea easleloe.de.madP-yra em que ando quatro &r.. cinco frecbeiroa ou espin3ardeiros, & ae os alifantea R fossem .to doridds p~lejo anuyto bem, porque ferem 88 caualos & a.genle dos imn1igos com os deoles: porem se sam feridos fujem logo, & desbaratlo os da sua parte. Estes re'1 de Gambaya auia pouco que erlo reys, qae soyo de ser capites do emperador de DeJi hum <randillimo reyno no serto--da lndia :- & era senhor deste. reyoo, & do de Duleiode, &;do de Sang; do Maotio., do Daquem,. de Nar1inga, & Aeste de Camhaya & ~oba em cada hum Jlum capitoque ho gouernaua. E eoncerlandose tbdoa de lhe ton1arem ho senhorio, se lhe leuantou cada hum com horeyno que gouernaua, & se chamou rey dele,.& ele fieoa soomenl.e con1 ho de l)eli em que residia. E e. te rey que entilo reynaua em Cambaya ,_era ho qurk) coat~do do prim!'yro qu~ se Jeu

.j38

~DA HIITOaf.& DA IRDI.A

too: & hum destes foy criado eom peqonba, que aai _bo quis seu J>iiy poJo iomatarem eoeJa: porque os reya destat partes cQStumo m~to aaodar1e matar .hiis aoa outros eoes.'e .genero de mr te. E as meJheres c0111 que clorm i~ por o lo Qtorrer~ lawauaase toda com umo de limee 1 & despoia oomio 0111.ras couu .atra a peooha.:
I

'

C A P I T O L.O CXXXI

])e co:UJ Dillga /~,..lides de .lwja ~tJIJ, .a fUITtlle, . . .partia da hi pera Chanrpanel.
1aa

P roSs~guiado CiUrrate fernaadez eataa fibra de luas ou Di~go via~ chegoa aa boca do rio de por de ela
U'es legQas dQ mu : .he h ii& cidade pequeaa rasa co casas COIJIO ja disse, & .cfegDU .aqui a qaiaze de Muo. E sabendo nabarra eo.mo noeraaind&riodo Pero quey~ ma do com ho seguro dei rey ,. ho mandou pedir ao regeqor da cidade, q.ue. era mouro &.ca~1aUa18 Destroco, q.ue logo lbo maudou, & qttelbe. oue feyto graa~- r~ cebimttnto ,. que assi lho tinha mandado "'Jrey de Cambaya qtle ho .fizesse, porque saDia qae auia de ir ho nos. _,.e1nbaixader; & sayro a recebelo Mecoja .& MeA.baqu capililes del rey, & hum irmo de .Meligupim acompanhados de muyta gente & leuaro eaqalos paa os aosseos & carretas. pera ho seu fato: &. Deatroco De sayo q.oeles por estar doente de boubas. E recebido lao em bai.xador com mu.yto a1110r doa capitiea mouros .JeaaranllQ aa cidade a casa do regedor., de que tambem foro may bem recebidos, &, lbe anaadea logo ~ ha oabaya que he trajo da terra, &. eutras aos que. ilo eoele que autsi costumo de azer aos estrjewos, porque estiodose do trajo. da terra parece hum g1ande si-n~l damizade , & que estio seguros na paz , & ho. embaixador as.
no queria tomar, dizdo que no,auio de tomar cousa aJgia.se no do rey com que viuiio. E dizendolhe ho

reged01. qu~

elr~y~

de CJamb&ya. lhaa daua dar,.&.

..

--...

ao tomase, aa tomou & veelio logo oom os de 1ua eon1panhia, di" zendo que ho famia poi era dei rey de Cambaya, & poY
estarem em aua ter,.. , & por eomJ)rirem seu COitume. E dali foy ho embaixador leuado aa ua pousada , que foy em htlaa ca de Meligupim que erlo graRdes & ri cat. E logo ao outro dia mandou bo embaixador bum presente ao regedor por Duarte vaz & Francisco pae2 ~ &, usi por ou troe doe noaso-, mandandolbe dizer que pois por lhe fazer honrra tomara as cabayas, que tomaase ~ quele presente por amor do gouerrrador, & por lhe fa... zer a ele hoarra, & que lhe perdoase por ho presente Rio Bel' segundo au mereeimento, porque como era h~ mem que nndaua sempre com as armas aas costas, que Dio podia dar eoaaaa ricas : & assi mandou presentes a todos' os capitlea, & ao irmlo de Mengupim, & ao sed feytor, & todos os reeeberilo de boa 90ntade & folgaro eoeles, posto qtteho regedor se eooareeeo em tomar ho teu. E maadados eates presentes, forlo visitar ho em~ baixadorr, ho filho herdeiro de Meligupim , & duas filhas por lhe. fazer hanrra, que be a mayor que se pode fazer, & 11 estes deu lao-embaixador algtiaa pe~as ricas. E Jogo neste comenos se eomeou de soar que Meligupim estaua agrauade tiel rey -ele Cambaya, & se fora da cor~ te por algfla deafaoor811 que lhe fi~era, & que el rey par tia muyto de preua aooorrer a, ha fortaleza qlle se lh leuaatara, & era muy longe. E sabdo ho embaixador iato, nlo quis partir pera a corte ate 11lo saber a certa. za de tudo, &. por enasar do regedor que lhe dizi4 que partisse, disseqoe Dilo era vindo ho seguro dei rey, com que chegou Pero queyroado a ~inte sete de Maro; & trouue ba carta de} rey pera bo regedor, em que di zia que de81~ aos nossos todo ho n~ee1sario pera seu eaminho ate a cidade de Mactau., oBde ho embaixador auia di r falar a el rey, & oatra de Meligupim per a ho goueroador, em que se auia por mofino. de nlo estar na gra"a dei rey como dantes per& ho seruir , como sem

'f'le ho aueria

LIVRO 111. ,APITOLO 'CX~I. por grande desoorra se 81

481

,40

DA " HISTORIA DA JNDIA"

pre desejara. E ambas as cartas .bi!o abertas, & h embaixador as ''.io: & sabendo ele por Pero queymado bo desfauor de Meligupi, & que se fora pera a cidade da Champanel, & el rey ido a socorrer ho eastelo que se lbe leuantara que era muyto Jooge, quiterase daJi tor nar por ter regimento do gouernador que por nenhum modo. inuernae em Cambaya,, hora o110ea1e coocert.o antre el rey & ele, hora ho nlo oauease. E queho tempo da mouo pera tornar .aa lo dia ,. era ja tio. eurto que como abala111em de) ur~te auiio por fora dinuernar en1 Cambaya, pera o que no.leuaqo a despesa oecessaria por. bo .goueraador fazer conta que nlo auiio Jaa dinuernar, & se ho fizesse seria eom seu grande abatimento & desonrra, & com passar ho regimento que lhe ho gouernador dera: & por isso deterntiaou de se tornar de urrate tanto que.ehegaaae a oao rume, em que ho eoJbaisador mandara ver Jlf'f ho capito della os lugares eaJJ que se podia fazer Cortaleza. E det~rminan do de.se tornar ho mandou dizer ao rflgedor, dizendo as. rezes que pera isso tinha, qoe elle contrariou com dizer que como se auia de tornar .tendo seguro dei re-y,. & estar tudo prestes pera seu caminho por seu mandado, & que conta lhta daria se fo88e setn ir a ele pois vinha a isso, & que se de todo se quisesse ir que JlrimPyro ho auia descreuer a el rey, & \findo seu recado fario o que llJandasse. E vendo bo embaixador a vontade do regedor,.. & por no ser chegada a nao deixouse es-

tar ate ver o que,el reyreapoodiaaoregedorquelhe Jogo escreueo, & ele escreueo a Meligupitn tudo o i} passaua , pedidolbe q lhescreuesse miudarnte o q era b que fizesse , & Jbeecreuesse o il lhe mandara dizer A segredo por Pero queyn1ado, & a Ganapatu pera lhe ho gouernador dar a isso credito. E nisto chegou a nao rume, & ho ebaixador se quisera ir, & nll foy por bo regedor Jhebara~ar a ida dizendo.que auia de escreuer a el rey como a. oao era chegada, & deu lhe a entder q I~Qi ~nde fora., & que. so~peytaua a que. .E por enten-:

ltiVllO III. eAPI'rOLO CXXXr.

441

der no regedor que ho no auia de deixar ir,& dando..:Jhe a entender que ficaua por fazer a vtade a el r~y de Cambaya ficou, & bo regedor mandou mostrar ao Jingoa & eacriuo da embaixada hia carta dei rey, em que lhe escreuera f} em todo caso fosse ho baixador velo. E tdo prestes su partida se parti o aos vintoyto de Mar<co pera a cidade de Madau onde el rey estaua. E bo regedor & feytor deMeligupim lhe dero trinta & trea ca ualoa, que ttos erio necessari01 pera os que auio dir a caua)o, & doze ~arretas .Pera _ho falo~ & vinte piles da terra frecheiros, & hum cap1llo de g~te de caualo chamado Meamadim. E com toda esta companhia que era muy grande. comeou bo embaixador seu caminho~ & 8endo hiia jo~nada ou duas de urrate, lhe derao a reposta de Meligupim sua carta em que aprouaua sua ida a el rey. E despois desta carta, DJais a diante Jhe foy dada outra sua, enJ que dizia que tto que aquela visse se fosse a Champanel onde ele estaua, que he ha cidade das 111ayores que el rey tem & a mais forte. Es- taa no serto trinta l~goas do mar situada en1 hum gran de campo, en1 que se Jeuanta hila serra pequena em. reddeza, Jnas muylo grAde em altura, em tanto que pola parte mais baixa tem quatrocentas braas daltura, k he toda cercada de rochedo. Nesta serra est situada a cidade cercada de muros & torres, & dentro desta primeyra cerca -t outras seys & todas de muros muy f{lrtes: a primeyra cerca nlo tem mais que ha soo en-trada por bOa porta muyto alta feyta ao pico, & entrBo por baixo do cho trinta ou corenta braas. E dite des... ta porta estaua htla eaua nuyto funda de largura de cem passos com hiia ple. Jeuadia. Nesta cidade esto hs pa<iOS dos reys de Cambaya, que ocupo tanto espao como. Eu ora , & sam cercados de muro, il se se rue por tres porlas de ferro, & dentro no pousa anais que el rey com suas molheres, & os recebedores de suas rei').das que ando na corte, & os officiaei de sua casa, &
a(o os almazls d!3 armas & DJUDi<'Pe~ de guerra, ~ to.
TOMO 111. JtltK

.t-62

.A fruytas como as nossu do ho maia sam jardios que dlo


DA BIITOal&

INDIA

oom fontes de jaspes, & eallo todos ao derredor de muy tas caaas de prazer, de que aa mais aam de hum sobrado, & as outras lerreaa, & quasi toda abertas por dou parte, &. htlaa t as paredes lauradu douro~ dazul, & outras briqueadas com betume de gesao & claras douoa, & outras coofey~e1 com que ficio tio aluas & repraa decenLN que faze1n perder a vista, & ho ehlo be ladrilhaelo dazulejoa : seria esta cidade de ceato & triata mil fogaa.

. C A P I T O L O CXXXII.
De cmno ho embauador se t1io com Meligupim na cidtJ. de tU Chpanel, ~ de como se parlio pera a corte delrey de Catnbaya.
bril ao tpeyo dia , & deceose ~m bila horta pera ali se despir dos vestidos de caminho, & ir ver Meligupim, que aabendo que era chegado, lbe 111ildou caualos pera aua pessoa & pera os de sua oopanbia, & mdou muyta gte de caualo lj bo acapanha11e & muytoa tangeres que bo acompanharo ate a casa de Meligupi, q ho sayo a Jeceber A priaueyra casa das 1uas, & lhe fez todo boga18lhado que se podia fazer: & ho embaixador lhe dea 1to presente que lhe ho goael'aador maodaua, & mais liaa carta , k despoia Jbe moetrou ho rreaeate que bo a-oueraador mandnua a el rey de Cambaya. E porque Meligupim ho ouue por pouco, coaselbo11 ao embaixatior que Jbe acreeeotasae Dla.ia hum bacio dagoaa mioa tle prata dourado per partes, & ha albarrada do mesmo, & ba adaga forrada douo, punho & baiaba , & muyto beau obtada, & e1taa trea pe9l1 erlo do embaixador. E sllbendo Meligupim eomo bo goaernador mao-flaua pedi-r a el rey ha fortaleza em Diu pera goarda da rnuyLa. fazeoda que el rey seu sehor auia hi de ter: k pera coaseruao da paz, diue 'lUe era muyto beiD

A esta cidade chegou ho Abaixador aos quatro dias Da-

L1'9RO

n1.

eAPITO~O C:XXXII.

44a

pedir fortalela, posto que Meliquiaz eacreuera rnuy tas Y&letl a el rey que bo gouernador lhe pedia em Diu h. fortaleza, & que lba no desse, porque a no queria se ao pera lbe tomar sua terra : &, n~o lhe dando forlale za, alo ouuesae medo de lhe tomar Diu que estaua muy. to forte. E passados tres dias, partiose ho embaixador pera Madau onde el rey estaua, mandandolhe Meligu pim dar oaualos, & a I ames teixeira pera ho caminho; .~ outros que leuassem a destro per a a entrada dalgOe Jogarei, &~ UI OUtfiUJ carretas, & quatro camelos que Jhe leuaem tdas 18 lhe fossem necessarias: & asai mandou coele hum bon1em principal de aua casa & seu epitlo ate Madau e saya de caualo & vinte de pee, & bo auiaou que nlo pouaasae se noo lide lhe aquele seu
capitio dieiesse. E antes de chegar a MadauA (que he IJa cidade mayor que Champanel & mais nobre de ediicioa) foy aquele capitlo dizer ao goazil moor dei rey tle Cambaya que ae chamaua CodamacAo a vinda do ~m llaixador. E por quito el rey era aa caa, & nio se sa bia certo se tornaria aqu~Je dia , mdou CodamacAo di ser ao embaixador que ficasse aquela noyte em bOa sua Jtorta junlo da cidade ate' Jhe mandar recado. E ao oo'ro dia Jogo poJa manha&, mdou Codamacllo hum tu r eo principal de sua casa com trinta de caualo, & dian1e muytae trbetas & outros i01tormentos, pera que fos e com ho embaixador a aua casa onde auia de pousar em buiD apouaeJJtamento apartado sobre si. E os nossos JJilo espantados da multido da gente que auia na cidaele, asai de caualo como de pee, & todos com atauioa muy cu1tosos, & assi da nobreza dos edificios da cida tle, & a gente que se ajuntaua a -,er os nossos lhe inlpidia que no podesaem passar , & deteueranse muyto ate ~llegar a casa de Codamac~o, a cuja porta estaua Melique quadragi filbo do regedor de urrate que era paje dei rey esperando polo embaixador, a que fez muyto grande cortesia, & ho leuou a Codamaclo. E despoi1 de 1eu r~ebi.men'e ho embaixador lbe deu ho presente
. KK&

444
~que

DA

BISTORI~

DA INDIA

lhe leu atia d gouernador, que forifo duaa peas de

cetim, ha roxo outro pardo: & outras duas, hila de ca-marabdo verde, & outra de damasco branco. Dezoytc. couados de gra, & ha albarrada de prata, & alem dia~ to ha la<(a que ho embaixador acrecentou mais de sua easa, porque nele estaua ser seu despacho bOO ou maa por ser ho mais priuado que el ~ey aaquele ti!po tinha: & assi. lhe deu a carta do goueroador. E mostrido Codamaclto que folgaua muyto com ho presente, recolheoae ho e1nbaixador pera as suas_pouaadas, que er4o iDuyto boas & cercadas, & em que todos os que hio com -elle coubero aa sua vontade. E Codamaco lbe maodoa muy to larg~tmeote de comer: & ao outro dia antes de comer lhe anandou recado do paC(O que fosse falar a el rey, que assi ho 1nandaua, & pera hirem, lhe mandou muyto bs caualos, & a todos os seus, & foy coele MeJique quadragi, & n1uyta gle de caualo & de p que {oro do pao pera isso, & com muytos & diuersos ins=tormentos. E co111 n1uy grande aparato abalaro pera ho pao, indo ho e1nbaixador & todos os nossos muyto b5 vestidos. E leuauo ali tres dos nossos ho presente que ho gouernador mdlU& a e) rey, que era hum colar douro esmaltado, & h ii punhal forrado douro, bainha & tudo, & anilado que parecia muyto bem , & a adaga do e&nbaixador posta em hiia areJhana douro, & ho seu bcio dagoas mos & albarrada, & ha pea de borcado verde da Persia, & duas da China, & noue couadoa de \'eludo preto , & assi chegaro aos paccos que ero terreos (que assi os tinha ho emperador de Deli quando senhor.eaua Cambaya.) E entrado ho embaixador nos paos con1 MeJique quadrag1, despois de passar por muytos palias & casas chPgaro a hum muyto grande, onde a h cabo em bila capelinha defronte da porta eetaua el rey deitado ern hum catle vestido em hna cabaya branca de pano dalgodo fino, & na cabeqa ba fota do 111esmo, & muyta g~le em pee posta em ordem dbum cabo & do outro lodos grandes aenhores & capites de

LIVRO DI. CAPJTOLO CXXXII.

44.i

gente que tinbio muyta reuda: & em ho embaixador ho do lbe fez hlla m"sura ao nosso costume com todo os nossos. E logo ele & Iaaues teixeira por seu mandado se chegarilo pera onde estaua, & junto do catle, lhe fizerlo cada hum sua mesura. E e) rey os recebeo com muyto gasalbado, & po1toa ambos em pee junto de Codamaco & doutros seJlores, forio os outros nossos de dous em dous fazer suas mesuras a el rey que aasi ho _mandou ele, & dali se tornaro onde estaulo, & mostrando a todos muyto boli rosto, & dando a ent@der que folgaua de ver a nossa cortesia. Feyto este recebimento, lhe apresentou ho embaixador ho presente que digo, con1 que el rey n10strou que folgaua muyto, tomAdo algilas pe'ias na mo, princi1)ahnete ho veludo preto, & oulbandoas & falando nisso com aqueles senhores que h i estau~o. E visto ho presente, tomou a carta do gouernador, q ele Jeo Jogo , & lida lhe disse como ho gouernador lhe mdaua sua alema, & estaua a aeu seruio com toda a armada, & com todos os Portugueses : folgou ele muyto coisso, & preguntou poJo gouernador eon1o lhe bia & onde ficaua. E esta pratica foy desta maneyra, faJaua ho embaixador ao seu lingoa, & este falaua a outro dei rey, & ho dei rey falaua a outro que ho di~ia a el rey, porque assi ho costumaua, & se costunla ainda agora & tno por grde estado. Acabada esta pratica, mandou el rey a MeJique quadragi que Jeuasse ho en1baixador & aos nossos a hi cabo.do patio a darlhe as cabayas, as do embaixador & de James teixeira de brocado & as dos outros de veludo, & eles as veatirilo , dizdo ho embaixador q ho faziilo por lbo el rey mdar, mas q aqle nil era seu costume. Vestidas as cabayas, tornaro outra vez a fazer reuercia a e) rey ao nosso 1nodo, & ele disse ao ebaixador l} se fosse enblra pera a pous21da, & l1 dissesse tudo o il queria a Codamac & q logo seria despachado : & asai se tornou acompanhado como foy , & sendo na pousada, chegou Melique quadragi , & coele h hom que trazia. h ba-

4,4,8

D& BIITOIUA.

D~

IKDIA

cio grande cbeo de moedas' de prata .mouri1eaa, que obamo madrafaxaos, & dea 01 ao baisador , & a lame teixeira da pc'lrte dei rey que lbos mandaua pera la. uajem da camisas, & eles se poaeriD em os nio tomar, clizendo q ho nio costumaulo. E por lhe ele dizer q el rey ho aoeria por injuria, & lhe pareceria que desprezauo suas ooueas, & aueria muyto graode meneocoria, os tomarlo, & asai duzenta1 tangas i} Jhe el rey mandou fiar cada dia pera seu comer, que erlo quioze pardaoa &louro. E tudo ho embaisador midaua entregar a Pero fiUeymado pera ll o gaslaue
.

C A P I TO L O
~

CXXXIII.

De como lo tbaizaOOr foy despachado d~ rey de CIJbtzya, ~ de como se Wrnou a prrale.

Ao outro dia falou bo baiudor com Codamado, & lhe disse como ho goueroador midaua pedir a el rey bOa
fortaleza eo1 Diu , porque asai lhe escreuera el rey aeu aeflor q ho fizesse, porque dandolba aueria saa amizade c el rey de Cambaya, & 1ua fazenda estaria mais segura , porque auia de ser muyta , & ele ao ia de ter por iao graodea proueitos. Ao li Codamacio disse, g como pedio agora fortaleza em Diu , se ateli oio pedarlo e Dlo fe,toria, & q el rey a comeara da da.: a Tristo degA quando J fora com embaixada, & pera amizade & trato aba1taua feytoria, por(} nome de fortaleza era moyio grande cousa. Ao q ho embaisador reapondeo que el rey de Portugal nlo auia de fiar sua geate & fazenda de oeobtla terra na. lndia 1em fortaleza, & ainda muyto boa por no matar a gte , & lbe roubarem a fazenda como fizerllo em Calicut, Coulio & em Malaca, em q se teaera fortalezas .como eotilo tinha em algOs deles tudo esteuera seguro, & ao fora quebrada a paz n a amizade : & por(} el rey seu seDhor a queria ter verdadei... :ra c el rey de baya pedia fortaleza em Diu, q~aato

pera btl tamanho aeflor eom ele era nilo deuia dauer por muyto ha fortaleza em aea reyno sendo dh: rey seu amigo, & de que auia de ter muyta bourra & proueito. E asai Jbe deu outras muytaa rezes pera ae Jbe dar a fortaleza. E passando sobristo muytas miudezas, diase Codamaclo l} por amor do goueroador ele di.. ria tudo a el rey, & ho despacharia bo maia cedo q po-. desse, & asai ho fez que da hi a doue-dias que foro a vinte Dabril lhe deu bo despacho; dizdo que dizia el rey que poelo que ele tinha dada feytoria em Diu ao goueroador, & ate entlo lhe nlo mandara falar em fortaleza, lhe prazia dala em urrate, ou feyloria em qual quer lugar de seu reyno onde a ho gouernador quises.. 1e. E isto disse bo Codamacilo com hil contentatnento como que tinha acabada grande cousa , ou ho f;tzia com malicia por temporizar com ho embaixador, que na verda4e se ele quisera el rey dera furtaleza I Diu , porem ele do quis por nilo encontrar a Meliquiaz que nlo fiueria ver l fortaleza DoSBa. Ouuido ho despacho poJo embaixador, agardeceo a Codamaco ho trabalho que DiiiG Jeuara, & a boa ontade que tinha, & diaselbe que Do aula daceitar fortaleza se ulo em Diu, que assi Jho lllaDdara bo gGuernador, por Diu ter bo porto lt pode rem aa nossaa Daol entrar dentro , & que ae podiio tirar a monte se fosse aeceaio & inueroar hi, o que aio podia ser em urrate, o a fora eatea ineueni. . tes auia oatro, que era ficar~ aa nossas nao1 tres legoa1 do porto. Do q se Codamacilo mQstrou muyto desconten.. te, dizdo que como nlo punha na eabea o fiel rf!1 da.. ua. E ho embaixador dieae que pur1ba por serem pai-.. uraa dei rey, mas que nlo podia aceitar fertaleza se nilo em Diu, & que ele cleuia ele peear muyto bean (pois era peuoa em l} el r"1 cfiaue tanto) quanto prouei to & bonrra era dei rey de Cambaya o l} lhe ho gooerlla-6 dor manalaua pedir, k que deu ia daeonaelhar a el rey ~ue h.o fizesse, porque ~eus por toa se tornassem a ~ ~recer, & a render o que reDdiD, k ainda muylo mais:
aais

LIVRO III. CAPI'I'OLO CX:XXIIJ.

447

~48

DA. HISTORIA DA INDIA

& que as suas naos lhe trariilo seguram~te toda a riqueza do mdo & . oauegario 1eguras. E titas rezea lhe deu , que ele disse que por amor do gouernador tornaria a falar a el rey, &. pera que teuesse disso anais Jembr~a & ho fauorecesse, lhe midou ho embaixador b baroegal de prata & hil casti<ial que erilo seus, dizendo que lhe mandaua aquilo por ser cousa de Portugal c que lhe parecia que folgaria, & asai disse ele que folgaua. E dali a quatro dias lhe disse que dizia el rey, ~ poJa irem ver de. to Jonge, era conte te de dar ao gouernador fortaleza em hO. de quatro lugars, Bombaim, urrate, Maim, Doubez, & feyloria Diu ou onde qui IE'sse, & q escolhesse htla cousa da}las. se h ia por paz, porq ele no auia de tornar a falar a el rey porque aueria grande n1enencoria, & que se qualquer daque!a1 eousas no quisesse, que lhe n!o parecia bo ho cora.. io do gouernador. E com tudo isto ho embaixador o~o quis aceitar neoha daquelas fortalezas, & deulhe as razes que lhe tinha dadas, porque a no aceitaua em urrate. E corrdo por esta. ma teria de palaura em palaura, disse Codamaco que se aueodo paz antreles as suas naoa auio de nauegar seguras, no leuando nenba especiaria JlPra Adem ou pera ho estreito, se Jhe t()Jberia ho gouernador que no fossem l. Ao que ho embaixa dor respondeo q no era rezAo, que tendo t-I rPy de Cam haya paz & amizade co~ el rey de Portugal mldasse euas naos a Aden1 & ao estreito, com quem ele tinha guerra, porque a verdadeira amizade auia de ser amigo dan1igos, & imigo dimigos. E d1sto n!o podia fugir el rey de Cambaya, porq assi bo leuara despachado Tristo deg : o que Codamaco negou , posto q lho mos traro polo liuro do escriu4o de Tristio dt~g., & disse q JJo sabia parle de tal despacho nem doutro neob se nlo teuesse a chapa dei rey, q he ho seu selo , & mais que no sabia que proueito vinha a el rey de Cambaya da amizade delrey. de. Portugal ae lhe tiraua a nauegao do e~treyto donde recebia ho mayor ganho de suas

reudaa, & ae ele isto nlo teuesse , que alo aabia ll auaotajem llie faziio, pois a Meliquiaz l} era .seu escrauo t1nba ho gouernador dados mais priuilegioa. E ho emba~~or .lhe. dine, que posto que elrey de, CbayiL no podesse mandar ao eatreito, que podia mandar a Ormuz, a Malaca, Pegd, Martabo & Bengala, de se fazia tanto proueito & maia que em Adem & no estrei,o, & aa~i em outras.partes q tinblo paz com el rey da Portugal, & estauAo a seu seruio: & l1 soubesse (} ho goueraador estaua prestes com a armada da India esperando poJa de Portugal pera ir logo sobre A d, & a mouio pauada deixara .de. mldar l muytas naos por rogo de Meliquiaz, que lhe mandara pedir que bo fize~ se asai por se oi.o perder Cambaya de l} ero IA muytas Daos, & que ele faria c el rey de Cambaya que lhe desse fortaleza e Diu, & por isso ho. goueroador as deixara de mandar. E uai lbe di11e, que se Adem fizease conoerto com ho goqeroador, qae tendo el rey de Cambaya paz com el rey de Portugal poderiio as 11uas naos ir I& nlo Jeuando especiaria. E com tudo isto Codamaclo diase que nlo auia de tornar a falar a elrey no despacho: & desesperado di1so, ho embaixador lbe pedio que lhe mandasse fazer ho despacho que Jhe el rey daua pera ho Jeuar ao gouernador, & Jbe dar rezlo de si. E fe.yto ho despacho, se foy ho embaixador despedir delrey, l} a fora as cabayas q lhe derlo como da primeyra vez, lha mandou dar a ele & a James teiseira aeobas adagas ri.. cas, & senhas pe'ias de camarabandos: & Codamacilo lhes deu pera ho gouernador bum terado rico & has peas de b~atilhas muyto finas do deli que aotreles ser uem de lotas, dizedo que aquilo mandaua el rey ao go-ueroador 1inal damizade, & Jbe mandaria hiia alimaria chamada ganda, que lhe leuarilo a urrate.

LIVRO III. CAPI'fOLO CXXXIII.

449'

TOMO 111.

LLL

DA BUTOUA DA DfDI.A

C A P I T .O L O

CXXXIIII

.De como .ho embaizedor foy Waftler.ntr a prrate, ~ J,o. pois 1e pario pwa Goa. .
De pedido bo lbaixador , partioae ao outro dia, li fo.
lo Yi.nte seys Dabril auendo dez .que estaulo em Mda-'Ual, & ele & os seus tornarlo oos caualos & carrelaa de Meligupim, q esperarlo todo .este tempo pera os tornar a qurrate, & oo camiobo acllou lri1 Portugues chamado Antonio aooeo, ll lhe ho .goueraador maadaua com car las & com .dinbeiro, ~ chegou a urrate a oyto deMayo, onde lhe foy for fiado i n~-eroar por amor doa ponte1, que ero ja tio forc;.osoe q derlo costa c aa oaoa & dbaaoa, & mais no tinha embarcalo ,em t} pode~&em ir. E auendo dez dias que er.a ebegado, chegou a ganda, que era ba alimaria quaai da gr98tJUra de htla pipa & curta <os braos & das perna&, & toda cuberta de cchas peJo corpo, saluo a barriga, & a cabeqa cpmo de porco,

& no aneyo da teala hum .eorno mu.yto agudo de ooDJe priauento dhum paltno ou mais. E estas alimarias ae eril em deeertos do sertAo da lndia, & chamaolhe oa lodioa 5andas, & cuydo q aam os Rinocertes que D.iodoro cliz que p.elej-o c os aJifanlee & os matilo. Esta trouue hi eapitilo del.r~y de Clbaya bem acompanhado de gente, & aui a entregou ao embai:x,ador c gride festa de tangeres. E bo embaixador lhe deu ba pea de cetim bran eo, & dez pardaos em dinheiro. E inuernaodo bo embaixador em urrate em Julho, mandou Pero qoeymado a Madaual com cartas a Codamaco sobre sete escrau01 Cbrisllos q Jhe fugirlo do caauinho indo pera urrate, que soube q es.tauo-em sua caaa. E lidas por Codama elo as cartas, _nlquis dar os escrauos, & disse a Pero queymado q os tomasse se os achasse , & nem reapondeo ao embaixador nem menos a Melique quadragi, a quem escreueo sobre ho caso. E vendo ho embaixador

LIVRO ltl.

fl~t'l'lOLO

CXXXIIII.

461

que alo tiaha remedio pera auer os escrau01 , entendeo em buscar embarca'io : o ll sabeo.do Mebabu & MeA coje , lhe disaerio que no baseasse embarcaio , porl} eles tinhlo cuydado de lha dar quido foa1e tempo, que assi lhe tinha mldado el rey de Cambaya, & q lhe dia-. aessem ,quantas aaoa auilo mester pera lhas fazerem prestes. E dizendo ho embaixador q os feytores de Meligupim tiohio cuydado de lhe buscar a i!barcalo por seu dinheiro, ele. ho Dlo quiaerlo CODeentir, & que a aiito de tomar a embarcao que lhe el rey daua, pedin dolhe que a tomassem , porq lha dario muyte boa. E aconselbandolhe 01 feytores que a aceitasee, ho {e sai, k disse l} abastaria ha Dao de ate trezentos & ein.. eoenta candia que he hiia medida que ae costuma na terra, & outra pequena pera leuar a Ganda. E aos via te fJias Dagosto 6zerlo traaer bila nao grande & boa ao eay de urrate, ii ho embaixador disae que aba1taoa pera tudo, & l} otlo auia neceaidacle de maia : & pediu. do ho mestre da nao bo frete ao ~baixador, diaselhe CJUe ho pedisse a Mebabu & a MeAeoje, qae tinh
euydado de bo pagar , & mdoolhe dizer por seu reca do que no pagara bo frete pelo tjUe lhe eles tinhlo di.. to, & eles fizeranse muyto meaencorios do mestre & a. meaarlno, & maadario dizer ao embaixador que ae laa maia fosse que bo lanft8&88 poJa porta .fora. E isto tudo era falso, porque eles quisero q ho embaiaador pagara ho frete, porque lhes ficara ho dinheiro que tinho dei rey pera ho pagar, & aui a ~&atalotajem que fosse n~ ee11aria. E v@do ,que era nece81ario pagar tudo pelo q tinbilo dito ao embaixador pois ele se pegaua a isso, fi.,. eero fugir ho meatre da nao & os marinheiros, & fingirio que lhe pesaua disso, & fi~eranse muyto menen... eorios do embaixador, dizendo que ele os fizera fugir . E tlta eouaas fizerlo, que deeeaperando ho @mbaixador da11er. por eles embarcailo, a ouue dos feylores de Me- ligupim que lhes tinha mandado l}lba desaerr1 & asai tud& ho de ll teuea~e neceaaidade pera soa yiaj : & eles
LLL I

4.61

lhe bosearlo euata de Meligupim. E audo Mebabu & Mecoje menencoria disto, midaro ha ooyte lanar poJas ruas de. urrate bem cincoenta vacas mortas & acutiladas, & larlo fama ao outro dia que os nossos fizerlo aquilo: & asai ho dissero aos feitores de 1\feligupi, que eroo BaDeanes, porque os indignaa~ contra os: nossos.&, lhes DiQ dessem embarcalo: por(\ se n~ pode fazer m~yor pesar aos baneanes que matarlhe vacas, que elles adorio. Por os feitores no bo creria, porque sabi4o i} o& Dosaos se fechau"o com sol : & .asai lho diaserio, & que 1abilo a verdade, l} os mouros mataro as vacas. Que nl? cootent~s cli esta treilo, ve~do que lh~s nlo aproueJtaua, qu1serAo deter ho emba1~ador com dize r que lbe. auio de ver ho fato quando ae embarcasse: & estiuerio doua dia sem ho mandar. ver, mdandolhe ho embaixador moytoa recados sobri11o, ate que foy I ames tey&eira falarlhe, acpaohado de sete ou oito criados dei rey, & leuou ho deapacho dei rey, & ho seguro que Jhe tinha dado, & faloulhes muyto aspero porl} os nilo despachauilo, & .queriio q perdessem mais tempo do que tinhilo perdido. E eles se deaculparBo, & entio apertaro muyto l1 lhes querio pagar a embarcalo. E despois de gastadas sobrisso muytas paJauraa, diue Iamea tei:uir~ l} a embarcalo era paga per Manichete feytor de Meligupim que se auieasem coele, c tanto q nio ficaa. se descont~te. E coisto ficarlo amigos, & lhe moltrarlo ha carta de Melill quadragi , em que dizia que el rey soubera como ho ~baixador se queria ir, ll dizia que se fosse embora c todos os seus, & lllhe mandasaem algOs -panos, & que Jhos nAo mandaulo porq adoecera Codamaclo que os auia de despachar, que se os no1101 quisessem esperar l}lbos mldarillo, & ho baixador nlo quis. E rec3ciliado com MeA.babu & MeAooje c que esteuera de quebra poJas couaas paaaada1, se foy embarcar com oa Bolsos, com ho m~amo aparato que foy recebido quldo ehegou, & partio1e pera a lawa a treze d~ Setbro.

DA HISTORIA "JJ.l IICOI.l . . tres zambucos, ~se cbamlo cotbaa

Ll\'110 III. CAPITOLO CXXSV.

De como Ior'e bol'-llw, ~ outros capilu .desbarataro el . rey de L1nga, ~ do mais que pasBOU em Malaca.

C A P I T O L O CXXXV

recado. do gouernador a Jorge dalbuquerque q mandasse chamar elrey de Campar, & C} ho fizesse bedara de M.a)aca. E porque Jorge dalboquerque sabia que Jorge botelho era muyto conhecido em toda aqla terra & sabia a lingoa, rogoulhe l1 fosse por el rey de Campar, & nJidou coele outro capito que ae chamaua Aluaro vaz, & deu)bes ha fusta & duas lancharas em que fossem con1 algs dos nossos & gente da terra. E iodo Jorge botelho pera Campar, achou noua que el rey eataua cercado por eJ rey de Linga vassalo de) rey de Bintlo q era muy bo caualeyro, & isto por aer amigo doa nossos: & por(} Jorge boteJho soube que a gente que tinha era muyta, & a sua quasi nada mi- dou ho dizer a Jorge dalbuquerque & pedirlhe ajuda, & ele mandou Tristo de Miranda, Antonio de miranda dazeuedo, Ayres pereyra de berredo todos capites, & por seu capito mr Franciaco de n1eJo, & a fora a gente Portuguesa que serilo cA homes, h io sete ou oyto lancharas oo gente da terra. E partidos de Malaca chegarlo boca do rio de Campar de estaua Iorge boteJho , & dali entrario todoa ho rio & foro por ele ate a lrada dhum esteyro, onde ho rey de Linga tinha feyta ha tranqueyra muyto forte, & tinha ali sua gente & armada, & fazia a guerra a el rey de Campar, cuja cidade estaua polo esteyro acima. E entrando os nossos por este eateyro, acharlno tilo estreyto, & cercado de -ribas tAo altas l} seDio atreuero a ir por ele, porque temero l} sabdo os imotigos sua ida aeodissem logo, & os matassem de cima das ribas sem se eles pod~rem de fender, & mais como ho esteyro era tilo estreyto poderlhe hio queymar a. frota. E por isto pareceo b a todos

N est~ tempo chegou

('

464-

D.& HIITOaiA IJA INDI.N

l} se tornassem , & se posessem no rio largo boca do esteyro, & .ali. tolbtwio oi ma'oliial~Lo aoa immigos, que por esta causa yrio a pelejar coeles, como sayi11o tanto que ho eooberio, & era htla-frota doytta lancharas, em que aodauo be seys mil bomea os maia deles frecheiros , no smente de frecbas darco , mas de aaraualana, & os nossos seriio setecentos boms, c Portugue881 & os outros da terra. El rey de Linga bia dite a remoa em hua lilchara tamanha eomo hiia graude galeaa & leuaua nela duzentos homa c padeses li as cobrio todos, & lan9's muy boa, & como a mar decia rija hia a lcbara a todo lira, & dA de sopito com Jorge botelho li. estaua em hna lanchara na boca do esieyro com obra de vinte Portugueses , despigardaa , & llstaa, & algiis frecbeiroa da terra: & em ele vendo a lanchara dei rey , mlda deaparar sua artelharia que deu peloa reat~eyros de ha banda, & leuou alga deles mortos, & 01 outros c medo deixarllo ho remo, & baquea. ranse que foy causa de se atraoeasar a Jancbara na boca do esteyro, & por ser estreyto encalhou s poder paa ar, & as outras q h io apos dela se deteuerio nela , & ficario amtoads, que parece que foy milagre de nos 10 seftor, porq segundo a nultido de gete que ero, os Dosso1 ouuero de passar ma). E como Jorge botelbo vio aquilo, comea desforar os seus, diz~do que Deos era eoeles, & lbea daua os immigos naa mos, que os aferfllllem : & asai se fez , por~ eles nio ousaro dt'sperar, que em os nossos abalrroando se Janarlo ao rio, por mais que el rey de Linga lhe bradou q bo nlo fizessem. E vendo ele que Jbe a&o aproueitaua, blouse tamb & loyse a terra nadildo. E nisto acode Jt,rancisc de melo e os outros capitles, & tro pola lanchara dei rey & dlo nas outras , q asai se hio despejando como os nossos entrauo, & todos se acolhio a terra a.enl ousar de os esperar. E tudo isto como digo foy aoilagre de nosso aenhor, porq doutra maneyra no era posaiuel que tanta mu~Lido de gente_ eomo ero os immigoa, ouuessem ta-

LIVRO III. CA.PI'I'OLO CX:ZXV.

466

manho medo de to poucos como erAo os nossos , ll ouuerilo aqui muyto despoje. E desbaratados os immigos, veo el rey de Campar i} logo aoube a noua, & dtarJhe a lanchara em que andaua el rey de Linga, que ele esti-. mou muyto por ae auer antreles por grande barra, & as outras, delas forlo tomadas, & aa mais queymadas. E sabendo elrey de Campar ho recado lllhe leuauo pera ir goueraar Malaca, fezse prestes ate ho outro dia com ~Jber, filhos & toda sua casa: & os DOtlsos ae parti rio cOP.Je, & na boca do rio acharlo loilo Iopez daluim com certas lancharas que lhes apreseolou hiia prouiaam d-e Jorge dalbuquerque , em l} Jbes mandaua que lhe obe~ tlecessem todos, & fossem coele &obre Binto pera bo destruyrem. E como todos os mais daqueles capit:lea ero fidalgos, desprezaraose de ir debaixo da caJ)ita.nia de loblo Iopez a htl feyto tio hoorrado como fora toanarse Bioto, de q ele tau ia de leuar toda a honrra, & por iuo ordenarlo COIJ\O no f011em , -& tornaranae todos a. Malaca. E por Jorge dalbnqrque entWer a cousa eomo fora, Q8 prdeo a todos: & ao outro dia soltou Jorge botelho, & rogoulhe que fosse c lolo Iopez a Bintlo, porque opria muyto a seruio dei rey seu senbor destruyr se aquela for'i& l} ali se comeC23ua de criar : & que sen do caao l} oito podessem entrar Bintlo, que se tornasse loilo Iopez pera Malaca, & ele ficasse Jaa c toda a armada, porq tolhesse os manti1ntos a el rey, & lhe fi .. zee todo bo mal que podesse, & n4 se fosse da hi sem seu mdado. E partido loAo Iopez pera Bintlo, ordenou se a cousa de maneira, que nem ele ho entro.u, n~m lorge bot~Jho ficou laa, & tornaranse pera Malaca, onde sabdo Ninacbatu que el rey de Campar hia a Malaca pera ser beodAr.a, crtlo que ticaua desonrrado se lhe tiraulo ho ofticio, quis antes morrer honrrado, & matouse com peonha q comeo: & logo el rey de Campar foy leuantado por beodara eom muyto grande fsta, & muyto grde prazer de todos, & despois que ele gouernou ae enoobreceo Malaea muyto ~mais q dtes.

DA HISTORIA. DA INDIA

C A P I T O L O CXXXVI.
Di! como chegou aa India Christouo de brito capit!io moor das naos. da car.qa : ~ tk c:omo Ao gouemador determinou de 1r sobre Ormwr.
Estldo ho gouernador em Goa, em Setbro: de mil &. quinhentos & quatorze chegou hi Cbristouio de brito,
que partio aquele ~oo de Portugal por ~p~tAo mr da armada pera a Iodaa, de que forio cap1ties a fora ele Francisco pereyra coutinho, Luye dantaa & loo de melo: & com Christouio de brito hia NicoJao ferreyra, que fora por embaixador delrey Dormuz ho #antecessor do que reyoaua, a el rey de Portugal sobre .lhe confirmar sua amizade, & descarregalo que nio pagasse cadanno mais de dez n1il xerafi01 de pareas, porque pagaua quize mil, fazendose muyto pobre, & que no podia pagr tanto. E ho embaixador .como foy Portugal, quis lhe nosso senhor dar gra"a pera que se fizesse christlo , & deixasse de ser arrenegado como era dantes. E deixando a falsa seita de Mafamede, reconciliouse com a sancta igreja catholica, o que foy feyto com grande testa que el rey mldou fazer : & reconciliado disse a el rey a verdade Dormuz, & camanha cousa era, & quanto rendia, & qulo tiranizado estaua por Cojeatar: por isso que n!o alargasse cousa nenhO.a das pareas, & q ho deuia de mdar tomar. E el rey por temporizar c el r~y Dormuz, respdeolhe acerca das pareas que na lodia tinba seu gouernador sobre quem descarregaua todos os negocio& dela, q ele faria nisso o que lhe bem partacesae que lhe mandasse recado. E ao goueroador escreueo o que escriuia a el rey, & qup, se podease tomar (.)rmuz aem ho destruyr que ho fizesse, encomdaodolhe muyto que se IA fosse l} ficassem as cousas da I odia tilo seguras que nilo recebessean nenhO. trabalho, porque cseruar bo ganhado fera mais q gaohalo de nouo: & toman. .

LIVRO III. CAP1TOLO CXXXVIa

46Y

do Ormuz fizesse a igreja principal da auocalo de nossa senhora da conceiilo , asai como a de Lisboa. E vdo bo gouernador esta carta , posto que estaua determinado pera ir a uez pelejar com a armada do Sold!o, mudouae desta determinacto por estas rezlles, porque posto q fosse grlde cousa desbaratar a armada do SoJ.. dio que cadlno abalaua a lndia oo sua vinda, & estoruar a romaria doa mouros a Meca , & ccertarse ca ho Preste, olo fundia mais nem aproueitaua, que tolher aos mouros as mercadorias que Jeuaulo poJo mar roxo que nlo indo ficauo as que hilo de Portugal de muyto mr prect>: & porem acabado do gouernador desbaratar a armada do SOldlo, auiaae de tornar A lndia, & pagar mltimto 4 gte das feytorias dei rey, & soldo que se lhe deu ia, & elas ficauo muy deaprouidaa de dinheiro & mercadorias, porl} a carga das naos & ho mao cuydad~ doa .feytorea Agolia tudo & a gente ficaua sem remedlo. E iodo a Ormuz, senhoreltdoho de todo como eape. raua em nosso aellor teria ali com que prouer a g~te, & poderia espalmar a armada, & esperar a doa rumes no tpo verdadeyro em q podia ir A lnd1a, & ganharsehia tanto no trato dos caualoa pera os leuar a Goa, ll el rey de Narsinga & ho Hidalclo aodauilo a quem maia daria por eles, & ou aueria por isso Batical, ou a terra firme de Goa: & a fora isto melhorauasse grdemte o es~ tad dei rey na India, ca ter p>r seu h O. reyno tio rico como aqle. E ele ganhado, dali poderia mais facilmen te tapar ho mar roxo q da lndia porl} lbe ficaua maia perto, & fechandose ho mar roxo; dauasse saida A especiaria por Ormuz, do q reaultaua muy grossa rl!da a el rey de Portugal, como o gouernador tinha por esperi~ eia Do anno q entrou ho mar roxo, q forlo a Ormuz maia 1esenta naoa do ll dites hiio. E por estas rezes mudou a ida do mar roxo a Ormuz. E o l} Jhe fez ainda aaaen tar mais nisso, foy q chegou Pero dalbuqrq, & lhe disse ~ el rey Dormuz tomara a carapu'i& do xeq iamael , ~ a sua oraQ&o, & que Rii.x noradim goazil Dormuz Per..
TO110 III. 111111

IJ.68

. -Jt.& 1118'101ll A. DlDI&

aio de nalo lhe parecera muyto inclinado a eatregane Ormuz ao xeque iamael: & que era.bom velo & tialla eonsigo muyto. filho., & estaua sua mio ho ltJIIOuro dei rey , & sua fazAda, & q bo Xeque ismael eomeaua de fazer g~erra a Ormuz, & conloalbe o fl paSRra c ho seu eapito que ealaua Reiser. E diaaelbe tambA 4as muytas naos q achara Ormuz por amor de sua ida ao cabo de Goardafum, q caydauo os mouros q ania dtrar ho mar roxo. E aaeataodo ho gouernador de ir a Ormuz , calouho CODSigo & eom~oae daperceber per.a isao, di~endo q era .pera ho mar roxo: & aiato chego Diogo fernldez de Cambaya , &le fora por embaD~ tlor & trouue a reposta que diae. E determinaodoae he Gouernador em sua ida a Ormuz, partio1e pera Cochi pera ver a fortaleza de Caliout, q achou quasi acabada, k era da maneyra que disse., & chegado a Cochi despachou as aaos pera Portugal, em que mandou a .gda a el rey & algas joyas de preo deesas que lhe mandaalo 08 reys & senhores da lndia. E prouidu aa forlalezas, de Cochi, Calicut & Caaanor, tornoose a Goa eo111 toda a armada que aoia de leu ar a Ormuz: & porque Jbe bo Hidalco tinha mandado dizer, que lhe midae ll hornem de confiana por embaixader, & que aasea'&aria coele suas cousas, porque por cartas no auiilo nft-. ea daoabar. Mandou ho goaernador a isso lolo gonal\'ez de castelo branco em que eonfiaoa muyto, &deoJhe aua iostrocclo do que auia de ~di r ao Hidalclo, que ero 88 tanadarias que auia de Banda ate Cbandagar i1 ero vi te Jegoas, & quando nlo -quisesae que desse aa e Ao truz, Bards & Salsete, & se as ,n4o quisesse dar Jiuremente q as desse, com condi4iilo qoe ltre d.e~&em a tera parte do l} elas rendessem,& l}esta tera Jbe pagario em caualo8 ou alifltes. E que alem de por eata eausa ficar paz perpetua & amizade antrele & el rey de Portugal, lhe concederia que os mercadores que traziio 01 caualos , os nAo vendessem a outrem ae nAo a ele, ao que gaobaria cento & -ciacota mil par~aos. Por-eJa.

I..IVIIID

ele PrbJ!al gaobaua outro tanto ae lhe daulo esta& ltlaadariaa , & asai' hia na inatYuo fllolo. gonc~luez se cleiaaase andar e ho Hidalolo ho maia tempo. que poe. il partiose de Goa em Feoere,re aoompanhado
tle dea Portagueaea de caualo, &t ob~a de cem piles da terra, porq como hia a negocio de tanta importancia, JIU}doabo ho gouernador coeste estado, pera q ho teuea ho Hidalcio em muyta estima, como teue deapoia q J foy, & fezlbe muyta honrra & gasalbado. E loio. gon f81uez lhe deu hum presente que lhe mandaua ho gouer. mador, que era h alifaate & doua caualo1 lt has coy... aa peataa I veludo azul, ~ bU e&toque, & hum pu .&ai ricos, & duas peaa de gral. E ho Hidldcilo esta 11a ~seu ar.rayal hla Jegoa de Visapor a priaeipaJ cida tle de seu senhorio 1 &le ainda que tem muytas he se11 eoeta .... andar empM no .eampo. E ho Hidalclo nlo t41111Cu ueab aonera...., ei lole goucraluez ,. di&ende que dera. as 'anadarias por lhe bo gouerDBlior dar a. compra . a. eauatoa se eltt ouuera destar aa Indta pera sem-. pie., maa. que aaia de vir outro: & t~ue se Jbe oatrem de11e maia pelos oaaalo q lhos daria, & por isso nio aui da.eatal!' pal'tido eom neah gouernador se nile ..,.. el re1 de Portugal , a quem- queria mandar seu & haiaado,. E. eata foy a reposta que deo despois de Ioi

~.

m .. aAM!iiULO CS:x:ftll.

.t&t

pualaez aaclar IA onze masea.

C A P I 'P O L O CXXXVII

Be como ho gofU'I1tliAlor chegeu a Ortnu.

P reuida a forta~aha Goa pelode sete fusftaedeque auia de gouernador toda ~ aeceesario, & aasi armada
de fioar aa costa eom a nao rume, ~bareoose com tod01 capitlea da frota, que erlo d Garcia de noronha e86 pito 4 Dao nazar em que hia o gouernador, Ayre1 da ai~aa da nao bota fogo, Diogo fernandez de beja da fM~ da rosa- 2 Peto dalbuquerqae da nae baatiaytt~t,
MMK

46fi0

D.& HISTORIA. DA ltmiA

Simllo dandrade da nao Enxobregas , Vasco feraandet coutinbo da oao gara, Jorge de brito da nao aancta ()... femia, Lopo vaz de sam Payo da nao santa Cruz, Antonio rapoao do Dauio ferroe, Roy galulo doutro,. Pero ferreyra da taforea, Nuno martinz raposo da carauela auilciada, lolo de meira da carauela sam Jorge, lolo g~ mez da carauela Santiago, Fraocisco pereyra da carauela si Nicolao, lolo pereyra da carauela Stiago, Fe~ Dlo de reaeode doutra, Siluestre coro da gal grde, Manuel da costa da gal Santiago, leronimo de aousa da gal sam Vicente, Fernandeanea do bargaotim San tiago, Pedro coro eapitlo doutro. E chamados eat capit.lea a conselho, & asai dom lolo dea capitlo de Goa , & doo1 SAcho de ooro11ha alcayde mr , & N icolao ferreyra baixador dei rey Dormuz , perante ho secretario Pero dalpe lhes dis1e q ele tinha sua armada preates , & a gente embarcada, que aeri4o mil & quiohea&os Portugueses, & aeyscentos Malabares : & que el rey 1eu senhor lhe mildaua entrar bo mar roxo & fazer fortaleza em A d, & que sobrisso Jbe eacriuia cadloo, & asai sobre Ormuz, que desejaua de ho ter & ser senlaor dele, segundo se etinba DJais largamente em ba carta I} mostrou que sua allezJl Jhesc~euera aquele lno, & que &ioba por noua oerta _que el rey Dormuz tomara a earapua do Xeque ismael &.aua oralo, & ~ se dizia antre 01 mouros (como sabia bo embaixador Nicolao ferreyra) que Ormu~ se auia dentregar ao Xeque ismael. E por lhe el rey escreuer muyto apertadaruente sobre Ormuz, queria aaber deles seus p~receree sobre este feyto Dor-muz, se s~ria mais seruio dei rey ir com aquela armada seguralo do Xeque ismael, ou ir sbre Adem & en~rar bo mar roxo. E dando cada h. deles sobriato sea parecer q assinario, acordarlo c ho gouernador -que ~ra muyto mais ~eruio deJrey ir segurar Ormuz que a De.nhtl ~os outros cabos : & i} seguro Oranuz dele, se podia maia facilwte tomar Aaem, & entr.. r bo mar roxo

8'le. da lodia .E. uaeatado isto tJem .ho

allerom mail

LIVaO JD. CAPI'fOLO


f108

~11.

481

eoaaeJho, parliose ho gouernador pera Ormoz quarta feyra de ciza in\e h dia de Feuereyro, de mil & quinheotoa & quiue: &. aoe Yiote aeys de Mar~ quasi sol posto oy aurgir no porto Dormuz. E em chegando foy a ele hfl mouro chamado Acem ale da parte dei rey a darlbe a boa hora de sua yjoda, & dizerlbe que vinba pera sua caia, & mandou-. Jhe p.or ele htl preeente de ,fruyta. seca, & coasas daucar. E ho gouernador reapondeo a A cem ale, que se .. quilo asai foaae como lhe el rey midaua dizer , que ele ho trataria como a filho, DA Yioha ali eenlo pera caer . "aCi4o da terra. E porque nlo entrasae maia gente darlOas da que eataua na cidade, maodou vigiar a ilha pel' algtla capites, & que ao !tr.use nenh uauio aem set listo, & achando uelea gle darmu a mataem : o qua JDandoJJ dizer 11 el rey pera que ho maoda11e pregor. & audo dous dias qtae era chegado,. m&Ddou a terra Ni- "' olao ferreyra a dar a el rey a re~sta de aua embaixada, ticaado por arrefens hi aobriobo. de Raix uoradi. & a reposta foy per .duas cartas , btla em q e! rey de Por'ugal remetia a reposta da pe~icco de Raix afardim ao roueroador, & a outra sobre ho mouro ca~dor da ooqa que eJ rey ma~dara eoeJ~ 40 l?apa. E eab~ndo ho gouerDador q el rey dormuz no d1s1era nenha cousa a Ni olao ferre ira sobre a reposta de sua baixada, per clelho dos capitles Jbe midou pedir por Diogo feroides de beja & polo secretario a fortaleza q deixara comea~ 4a pera se acabar ; & lhe mandasse dar apousentameuto Da cidade pera os capites por quanto auia deatar nela oyto meaes., .& .que mduae abrir.a porta da fortaleza ll 'staua pera ho mar, & ~rrar outra que estaua aberta pera 08 aeul paos. ~ el rey lhe IQandou. pedir a fortale. za que estaua com.da por estar to perto dos seus pa os, & que lhe daria Jugar pera fazer outra de quiaease , & lha faria A sua custa c do que ho goueroador foy ~o~teote , CQID tanto l} lbe desse el rey em .~rrelens htl filho de Rai~ aoradim , & ht1 eu IQbriDbo de comprir .Q
DO

os que foro preaentea

4ft . ~ '1118'11Jai'A. la DIDI'.I r ttue prometia. E 10briato ouue aida algtla reea1 1JtJP 801peitar 01 mouroa que pederia bo gouernador pera fa _,. a fortajeza' aa casas, dei r:ey ou a; mezq.u1ta.

'
(
I

..

' .

C A P
utr~

IT O L O

XJQXVIII~

Da como Tio z,que imlal: tniMlou

Af!, ernbaisl~Mr

(Jt)

aob,re atniacdc:com el r.ey *Por-tugal.

llum MigaeJ. ferr.eym ~ ele tiah mMJdlMio ao Xeq i .. mael com. cal'tal, enr. que lhe offlecill amiEade & liao aom eJ rey aeu seflor, &c sua ajuda cltra 1eus immig01~ E cemo ho Xeque ismaeJ. tinha fama do que bo gouer_. Jlador fizera na e011quistal de reyuo IDomu, & na ln .lia. deapoi1 que. O<IIDet!OU de a goueraar:t & aali sabi llo gaealhado~qa.fi&er~ao llle88ejeill&:doeu,lbaixadory & 01 offpecimentoa damlade que lhe manra por ele; j!gou muyt.o de ter por amigo Jatt rey tio podsroae ~ mo bo de Portugat , & & aeu gouerna4or. E rio ac1m@te MpaobGU bent a Miguel ferreifa, faEendolha muytati eroee, mas ainda despachou hara embaizador eom eartaa daanizade pera el rey de Portugal, & pera bo gouer... aado" : & asai preatea de cot~aaa ricas.. E este foy C~ p ldijlo ho meejeiro que bo loy a Yieitar da paree d~ embaixader, que foy por seu mandado ao Hidaleio, f'R1 eojw oom,anhi'a. fgy Miguel ferreyra ,. Me estau em Oraut&' quldo ho g&ueroador hi chegou E aatM!do ele pet Miruel ferreyra, como hobaixador d(fXettae iemael el-* t;aua na cidade, mandou pcw ele algfta.4ea .aa,ities d .frota que foP!o nos seus bateys vefidoe dos melhorar Yeatidoa fJOe tinhito, k os bateys- embaudtrirado, & colli muytoe atabalea & trombetas,. ele mo4o que bo emhaiRdor foy leuado coftl gran fata. E ho gouernadolt ea-taua com todo sea estado estido darJ~eyo cl quiltos es. jaulo coelt!, & a tolda da nao armada 8t aleatifada. E .uJ. cbegaodo Jao. IDRisadel' , d_,.l'ell, arCtelhal'ia 4a

E~tando .ho goaern.dor

neste

pei!to'

Dorm~c

ohegolf

LJVllO 1'11. D.&PJ78.0 tm:X.IVIII.

4.11

..o, cbJ queele ficGU espantadD, & ai de Nr a muyt() grande mageatade c que ho goueroador eataua, que parecia hum muy poderoso .princ:ipe, assi em sua .pe1aoa como na companhia dos .capitea & fidalgos que eataulo coele. E recebido ho embaiX&dor por ele, que se .assentou , lhe deu duas cartas em liDgoa Persiana.., hfta pera el rey de Portugal, & outra .pareie. E a pera el r~y de
Portugal tornada e nossa Jingoa, dizia .Ao grande rt,y senhor -de gr'ndua, ~ 1tmhor daa corJ, ~ da h~rra anlr.e ~ r.eys. rB1Wyo dos rtys da ky

do mezilJI : arreyo dos r:eys Clrr.Uios, rdy grde ~ gran,. de antreles , rt:y de ~ande . ccwtlflio, ~ senhor bem ~ turado, caualeyr.o ae Portugal ~ de 8tUJ, gr~a , tUsi como r0111s de ho c!Jeito , _assi s suas merces ., ~ como almisquere de ho che'iro, cheir.a Jw muylo amor com qua wos tlcr.ftli tudo i.sto, po1'que he assi, ~ toiiD meu csr.. fiio ~ tNJnlade.he que s~mFe grande~ de alto,-.. Ctldo, que t10180 lugar ke alto. FaotlOs .saber ij em hum ltpo IKi , h de m'us seruidor.eB foy por onde &ltJutJ ho 5!de-smkor gabado~ eseolhido.dos r~s.: lw t1016ogran-. tle gouernador , ~ arreyo dos gooernadDr~s CAriatos ca-. pfto moor, tt&eus luwn6 chego.rl,o a elle. ~ lhes fez muykJ lacmrra , ~ lhes amostrou amor ~ . am%Ude,. ~ os 11iu

.,,w

llou ~ despachou bem, ~ mos muwu. E- ao dnuitla q este feytn Joy .damor, lfiU! nossos corafes tinhlio smm smcia , do 9ue joy causa ho vosso gouernador , ~ ho de-

na

clarou , assz como 1w sol he . claro, .~ par isso lhe mandei tneu fmbai:rador Coge aliio pera mau affirmar 4- enfor&Gleeer ko mnrw ~ amizade , tusi cotlfD -t10B mJ/wr qui,. serdes, ~ seia sempf-e esta boa amisad. antre nos, ~nos sos messe~ieiros , ~ cartll8 vo sempre ~ venho , ~ aia "'"P_~ cade.a tlotmor. E a .carta do gouernador, tornada tbl da mesma lingoa Persiana, dizia. Pera ho grande 1enhor 'P:'e tt ho mondo , ~ ~stego dos gouernadr~s, ~ grtJndes .lia .lsy do Me:E:al Ctmaley ro gr.di!, ~ fo'rte.ltliD do fiUJr~de_gr,.d,e..cor11fli.o..:&nJ.~

466

DA HISTORIA DA IKDI.&

tio, & m!doulhe deitar ao pescoo hD. ramal de c3tas douro grossas que tinha ceot cruzados : & mandou dar a seu sobrinho outra cabaya de cetim crameaim com oe botes douro, & a Acem ale cincoeota cruzados & cioeo couados dezearlata, & mandou a el rey per Nicolao ferreyra, que foy em companhia de Raiz ooradi h. colar douro esmaltado, & por Ac ale ha bandeira das armas reais de Portugal , pera que a manda888 aruorar aobre seus pa~s por sinal de paz & obedieocia. E aasi foy (eyto c grande f~sta de deaparar toda sua arlelharia , a q a nossa frota respondeo : & ist se fez ate ho meyo dia do derradeyro de Maro, que foy vespera de ra1nos. E logo dali ate noyte mandou Raix noradim co mefiar dabrir a porta da torre que saya ao mar. E ao outro dia domingo -de ramos a mandou ho gouernador acabar <Jabrir, & mdou d Al~.:~oro de craato & Ao toaio dazeuedo com gente armada, pera q esteu881em em goarda dos que abrio a porta, que foy aberta quasi ao sol posto , & logo os nossos se n1etero Da torre & fico11 seu poder: & como anoyteceo a foy o goueroador Yer, i.ndo coele d Garcia & algils fidalgoa & caualeyroa , & A entrada se assentou giolhos de prazer, & deu muyt:as graccaa a nosso senhor. por lhe tornar aqla to.rre tto em paz. E logo a aegda feyra mandou cercar toda a ponta em que estaua a fortaleza de ha paliqada de cestoa cheoa darea & sua padessada por cima, & ltre cesto & cesto bila bbarda, & isto pera a fortaleza ficar mais segura ae os mouros quisessem fazer treyQio como da outra vez: & lambem pera aeguraoa dos officiaea que auio de trabalhar de detro da pali~ada, asai como pedreyros, ferreyros, & carpinteiros, q logo comearlo de trabalhar, & assi anandou arrcar pedra, & cauar geaao q se cozia pera ~e fazer cal. E em goarda desta geat.e, porque eataua afastada da cidade mandou estar Frcisco pereyra com bo seu nauio , onde se recolhi lo de aoyte os que trabalhaulo na pedreira. E dali a doua dias H comeou de descarregar mercadoria. pera a feytoria.

..

LIVRO 10. CAPITOLO CXXXJX.

467

E cl3 Garcia ae foy a terra pera estar l coeles & fauorecer a fortaleza, & ho gouernador ficou na frota c outros. E desta maneyra tinha ho mar & a terra n1uyto seguros, nile &Omente da parte dos nossos, mas tambl da dei .rey Dormuz, ll cada dia mdaua de comer ao goueroador, & asai tinha cuydado dele como se fora sea pay. E Rais boradi Jbe acselhau li bo fizesse, & fof ... gaua muyto c a vinda do gouernador, porq esperaua de aer viagado por ele de htla muyto grde trey:o l} lhe tinha feyta h aeu sobrinho chamado Raix baanet, ~ sendo e)e goazil ho meteo dentro DO pactO ca doua irmos aeus, & ho fez goarda .mr dei rey, a qu fazia que lhe fizesse meree & hrra. E aueodo h anno que eataua Do pao, come"o.u de pedir a el rey Dormuz que ho fizesse goazil, & lhe desse as casas que forAo de Cojeatar. Do que se elrey e1cusou per muytas vezes: & polo tirar daq.uele propoeito bo mandou darmada. fora Dor.. oz, dizendo a Raix noradim a causa porque. E po-e rem Raix hamet olo quis laa ldar muyto, & torno11 eom ho mesmo proposito, & com muyto mayor soberbaJ E estldo Raix noradim doente em cama hila noyte de grande tempestade cum ajuda de seus irmos que dormilo dentro no pao, eotrou na camara em que el rey dormia eom sua molher tendo dentro no pa~ toda a gente l} fora coele dal'mada. E tomandobo poJa mio com hum terado auu sobrele, lhe disse li se via ele que ho podia matar. E e) rey c medo da morte se lhe lanCiOll aoa ps dizdolhe que faria tudo quanto quisesse, & que ho no matasse. E ele lhe deu a vida com condio que auia de goueroar bo reyno, & ter em seu poder a ele & a toda sua casa & fazda & seu tesouro, & por sua mo ae auia de gastar, & assi auia de ter ho seu sinete, & l} auia de fazer tudo quanto lhe mandasse: & q Raix Doradim teuesse nome de goazil, mas que nlo auia de gouernar nenhtla cousa. E assi se fez por Raix noradim eat.ar doente & nlo poder acodir, & ele ter muyta gen&e & se apouar do pao , & ter el rey como preBo , que
. M.NN i

468

" DA. HISTOKIA DA -JXDIA

ho no deixaua sayr dele sem ir em suacpanhia, nem falar com ninguem sem estar presente. E.como el rey Dormuz. & Raix ooradim aodauo disto muyto sentidos, determinarito de se vingar de raix hamet pelo goueraador,. a qu~ Raix noradim ho .n1andou dizer por Alexandre datai de, pedindolbe <1 Jbe fizesse justi.a daquele tira nu, & . que se .ele quisesse fazelo que el rey lho maodaria dizer, porque auia tamanho medo de Rais hamet q ate no saber sua vontade nlo queria bolir com Dacla.

C A P I T O L O

CXL.

De como o gouernador mdou . matar .Raiz hame& pw seus capitu.

E logo ao outroque lhefaldogouernador maadaua requedia, el rey .-:om ,Alexandre .t. taide em cousas ho
rer , lhe. disse aa poridade que Raix hamet que h i estalia ho tinha: preso, & fora de todo seu poder., que ho dissesse asai a seu pay ho gouernador (que asai. lhe cbamaua por lbe ele chamar filho) E sabdo bo gouernador isto, orde&Jou de se ver em terra com Raix noradim como que auio de falar sobre seus negooios, & maodo11

por ele a Antonio raposo, & a Nuno martinz raposo 8r. bo secretario , & acpanharoo Raix madofar irm~ de Raix hamet, & muytos mercadores honrrados &aturais Dormuz , qoe beijaro a milo ao gouernador, que lhes disse que pois el rey Dormuz era vassalo dei rey seu ae. nhor ~ <1 lhe auio ali de jurar, q auio (le ser sempre
fieis a el rey Dormuz, obedecdolhe e tudo, & gast~do por ele as vida~, & faz~das .se cpriase , & '1 n conh&eesse por gouernador dei rey, & do reyno se ni a Rais: noradi : & asei bo juraro todos , & tamb Raix madofar, posto q se mostrou nisso b pouco rigoroso. E .ho gouernador lhes jurou de os manter em justia, & d&fender el rey de todos. seus irnmigos. E isto fez porque . ne!lh~ ..daqueles obedecesse mais a Raix hame', & lO
..,

. ..

"

..

UVRO III CAPITOLO

c:.JJ.

469
/

no a)u()toaasem quando o tirasse de gouernador. E feytos estes juramtos, ficou a com. Raix noradi, que lhe ctou perante ho secreta&rio & liogoa toda a treiio de Raix bamet, pedindoJhe muyto da parte dei. rey, & da sua ll os Jiurasse dal}le tirano. E ele l~o prometeo, & disselhe que por isso dera aquele juramto aos mer~ eadores, & concertaro ambos que se ~isse com elrey. no madraal de pousaua Similo dandrade C} era per.to da fortaleza ( & estes madra'iais sam como antre nos 01 est.aoa), & que ali l'iaria mo de Raix hamet, & ho prederia : & disto lhe mdaria a certeza do que e)rey queria lj se fizesse, porque ainda ho no sabia. E des~. pois desta vista, ccertarilo poJo secretario &, por Alexandre dataide, q ao outro dia que era quinta feyra fos-. se a vista no madraal como assentaro. & nio estauo e ho gouernador mais que os capites & fidalgos da ar... ma da , & estariBo- desarmados , & ho seu paje lhe. teria as auaa armas, & desta maneyra iria el rey~ E a quar-. ta feyra noyte (oy ho gouernador a terra a falar com d Garcia, & com os outros capites , a l} em conselho deu conta do q esperaua de fazer. E assentouse que in~ do Raix hamet ali ho prendessem logo, & pera isto Coa-. sem todos os fidalgos & capitiles armados secretamente: & que Pero dalbuquerqut' fosse ho prianeyro que lanasse mio dele, & <1 nio deixassem entrar com el rey mais que ele & Raix noradim, & A cem ale ho lingoa, porq o gouernadorse temeo q Raix hamet poJa tirania q fazia se temesse dalga cousa , & leuasse armados secretamente os que entrassem c e) rey, & &e ho predessem , aueria h i algua briga em que morrerio al-

gils. E parece q ho gouernador adiuinhou , }X>rque assi ho tinha Raix hamet determinado, & dissesse despois q pera matar ho gouernador & os nossos capitiles que fosem sem. armas. E a fora isto se assentaro mais outrat .cousas que se auio de fazer neste feyto. E ao outro dia hila hora ante menha foy bo gou.ernador a terra com .J.pdos ' os capites que estauo JlO mar, & .leuauo todo1

-70

D~

HII'I'O'R!A DA INDrA
ter~

1ua gente armada, & aasi tinbAo os que estaolo em

ra: &

taanb os Malabarea estauilo prestes com auas ar~

mas. E toda esta gente iioou na praya, & bo goueroa-dor com os capitles & fidalgos armados secretamente, & cima vestidos muyto ricos, se n1eteo no madraal de S.imlo dandrade. E Yendo Raix noradim a nossa gte armada, mandou armar a del.rey, pregtltando primeyro ao secretario se ho mandaria: & naquela gente deJ rey entrauilo obra de duztos de Rai.x bamet, 9. se armaro de 1ayaa de malha a fora oa que auilo de ir co1n el rey - q as leoaulo secretas. E armados estes de Raix bamet das armas descobertas, pos elle htl ter((ado & bua ada ga muyto ricos, & foyse primeyro a casa do gouernador, que ja tinha ouuido missa: & como era soberbo entrou logo dentro como bom desassegado, & foy ter oodestaua bo gout-rnador, q_ ho recebeo muyto b, di zendo que folgaua c sua ista, & preguntoulhe por el rey. E flespois de dizer. que vinha atras, disselhe o gouernador q como trazia ele arn1as, pois estaua no concerto ll oenhtla das pe~soas q entrasae c el rey naqlla casa auia de trazer armas, por isso q as tirasae. E ele ddo a etder q se no entdia aquilo nele sayose pera fora. E saindo chegou elrey porta, & Raix noradl & aeu filho Raix xarafo, c muitos fidalgoe a p derredor dei rey, & dilte as trbetas & atabales do gouerna dor fazendo grande arroido. E em elrey deseaualgildo t & entrando no recebimento do madraal, achou Rais bamet, li. lhe disse q no entrasse, porq bo gouernador tinha d~tro homs armados. E fiandose el rey no gouer. nador disse q auia dentrar. E ouuindo isto Alexandre dataide, que estaua pPgado c ef rey, ton1ou poJa m!o a Raix hamet, & como que ho queria segurar, diaseJhe. Ora vem ca, quero que vejas que no be . nada o que dizes , porque tudo h e por seroio dei r.ry. E leu i do ho assi pela an~o, chegou coele aa porta Ja casa onde ho gouernador estaua, & segurandose Raix bamet com el rey que lhe ficaua nas costa&~ entroq logo, & _.

l
I

~
LIVRO III. CAPITOLO
C~L.

4171

pos ele el rey, com quem entraro Raix noradlm lt Raix de Jamixa seu filho, & A cem ale. E logo dom Garcia que goardaua aquela porta a mdou fechr a Manuel velho & a Diogo homem que tinha consigo , & ,no deixaro entrar Raix madofar irmo de Raix hamet, que quisera entrar dentro com a gente que leuaua armada secretamente pera matar ho goueroador & os DOSIOI. E quis nosso senhor q pera se aquele feyto fazer sem pe:.:igo, que entrou Raix hamet diaote dei rey, que se en trara coele ouuera dauer briga sobre bo entrar doa seus, que quiserio entrar por tora:. mas d Garcia c aJgiis capites fechario muy bi! as portas: & eatre taot9 Alexandre dataide chego\!_ c Raix hamP.t oode ho goueraador estaua, que se Jeutaua da cadeira pera ir receber el rey: & vendo Raix hamet aida eiS as armas, dis aelhe que as tirasse, '1 nlo vinha assi b~: & dizedo isto deteuese. E rajx h4tnet esiOrandose D.Qs armadga secreto que lhe parecia que auilo dentrar c el rey , pa r.eee que quisera fazer o q tioba determinado, & todo aluoro~do foy com a mo ao terado : & ho gouernador q tinha olho nelle em bo Ydo ir c a mo leuoubo poJo bracco, & olbdo pera Pero dalbuquerque, disaelhe. Tomayo IA. E dizendo i1to abalou pera el rey. E pero dalbuquerque se metao rijo ltre ho gouernador & raix hamet, q neste instante querendo poer em obra seu proposito lifiOU milo ao goueroador dba beca de eludo que tio h a, & ele ho lan'iou de ai dizendo a Pero dalbu-. l}rque q bo .tomasse . E.em lanAdo mio dele acod todos esses fidalgos & capites ll hi estauio' & juntam~ te arrauclo htls de punhaea, outros despadas, & em h momento ho passarlo todo, & dero coele no ch3o morto, sem ele poder bradar: & aida no foy no cb!o quido foy despojado de quito trazia & ficou ouu & asai ho deitarA na praya por ha porta que saya a ella. E fora no ae ouuio nenbna cousa do rumor ll nisto ouue por an1or das nossas trbetas q tangi4o todas, que assi ho mdou ho gouernador pera q com ho ru,do do tanger
'

4.71'

DA. HiSTORIA DA INDIA.

nJo Se OllUisae O rumor, & mais l} Dilo coydasse & gen- te dei rey que olo deixaro entrar, qse fazia algO mal em aua pesaoa. E quando cayo Raix hamet estaua et
rey ja perto do gouernador: & veado aasi matar aqueiJe horn, c se ver dentro sem ter dos seus mais dos ~ue digo, assi ele como elles fi cario sem sangue com medo, & se poderio fugir fugirlo. E ho gouernador que isto eotendeo, chegouse a ele ccl ho barrete na mo, rindose, & pedindolhe perdilo de se matar aquele tredoro em aua presena, porque a sua descortesia de que- rer arrancar do terado , & de lhe lan"ar mio da beca lhe fizera mldar que ho matassem. E por entender em el rey, que estua tio fora de si que lhe Dlo podia reapder, ho come<i'>u dabraar & esforar, dia:do que no fizera aquilo se nilo por aeu aeruio, que aqle tiraoo lhe tinha tomado ho reyoo & ho trazia catiuo , & por isso ho matara. E a isto disse el rey q fizera- bem. E Raix DOradim que conheceo q bo goueroadot (alaua terdade, ajudou tambem el rey a cobrar esforc;o. E neste tempo a aua gente q_ ficou de fora, & asai a de Raix hamet fazilo grande matinada, braddo & prouando suas for4ia8 de quebrar aa portas, & comeaulo de as picar c machadiohas, & sempre fizerlo algtla cousa se no sobreuierio nesta coojtl~ os capitlea da ordenana con1 suagente, & metense por antre os mouros & a porta do madraQal, & ficaria senhores dela fazdo apartar oa mouros: que asai se assentara no coosJho do dia pa11ado, que ae fizesse tanto que el rey fosse dentro. .
.

-o

....

. .

LIVRO 111. CAPITOLO C:XLI .

473

.C A P I T .O L O CXLI.
D~ eomo os irfll/jos

de Raix hamtt se foro .ficau tudo em P as.

Dormu~ ,

!f-

Quldo os mouros virito vir os nossos da ordena &. seahorearse da porta, at vi rio que os n quisero deixar eatrar com el rey, nem entraro coele mais que tres pessoas, crero que era morto ou preso: & assi bo diserle esses seus , & ho 1nesmo dissero os de Raix laamet por ele. E como ali estaua junta a mr parte do pouo \da cidade , comeqouse despalhar esta noua por eles, & aleuaotouse h run1or. to grde que era cousa despanto, porque hils bradauo por el rey outros por Raix hamet , & Raix madofar os aluoNXiou de maneyra ( cer tificandolbe que eJrey era morto ou preso) que se indiDarlo eontra os nossos, k comea no de querer trauar peleja eoelea. E asei fora se ho gouernador nlo acodira a isso, 'l ouuiodo os brados que hilo fora, & imaginando o que os mouros auio .de sospeitar. pelas causas que ouue. pera ino, rogou a .el :rey que se sobissem a hu terrado f4o madraa), ir, dissesse a gte que estaua em sua liberdade : & asai foy feyto, & sobio coeJes Raix noradim. E vendo a gente el rey & Raix noradim, fizero grandes alegrias , & ele Jbes disse que esteuessem quedos & nilo boliesem c~nsigo se no que mdaria matar quem fizesse lw contrairo: _& mandou que toda sua gente se apartasse. a hum cabo, & .ho mesmo mandou Raix Doradim a b seu filha que era capito de certa gente. dei rey, & assi foy feyto. O que vildo Raix madofar, se doeo de ser feyto algum mal a seu irmo, & come~ou de bradar por ele, & dizia que lho dessem ou Jbo mostrassem. E el rey Jbe disse que ele com todos seus irmlos se fossem logo fora da sua cidade , & do seu reyno, & lhe despejasse suas casas. Ao que ele respondeo que si faria, com tanto que lhe dessem seu irmo: &
TOMO 111. 000

1 4

D.A. BISTOill& DA IKIX.&.

vendo que lho nlo dauio se recolheo com sua geole aos pa~o1 dei rey (onde Raiz: hamet deixoa por goarda seu hirmo Raix ale) & apercebeose pera se lhe dessem combate, porque ele nlo 88 temia dei rey, nem daa por algtla recados que lhe mandou sobre lhe despejar os paqll & 80 sayr da cidade, nem bo fizera se nlo fora co111 medo do goueroador que ho mandou ameaar pelo e . . baisador do Xeque iamael se- no deapej&88e oa p&CiO, Ir, fez m01tra de bo maadar cbater c mandar trazer 4aa naos todas aa escadas iJ. traziict , & obra de eiaco'&a. tiros encarretadoa il mldou leuar ao terrado da 11011a torre que eataua pegado com os paos. E ~do isto Raix modafar, & sabido il 1eu hirmlo era morto, do quis ll lhe fizessem outro tauto. E c seguro do gouemador &. dei rey qoe os deixaulo ir com soaa aaolherea, filhos, parlte1, criados, & toda sua fazenda, & aui lbe darilo ltlla pouca que tioho mldada ' I adia & lbe da111D e~ ban:alo & nlo mldaril a poa el, forlo: i ado pfti. meiro ho e~eriulo do theaouro dei rey er se leuaulo ai gtla cousa dele ou doutra fazenda aua, 4e que Dlo leaaodo cooea algila e forllo embarcar ao oabo da cidade, & partirlo pera a terra &-me. E quando foy: ao despejar do pacp bo gooernador ho maodou entregar a hll filho ele Raiz norafiim. E posto qoe bQ gouemador .ho pedera tomar, & asai el rey l) tinba em se11 poder, olo quis reapaitaodo a muytas cousas de ~ue tiolaa aeoealidade qae lhe faltarilo, alaorodose a terra, que eataua .certo a&. uoroarae. E por tamb goardar a f a el rey, que se lhe metera nas moa: a q.ue t.rabaibaua moyto por fazer crer que ele no fora a Oraara ee io pera llo COIII&r

aar & aereoeotar seu estado.

Ll~O

111. CAPI'rOLO CXLII.


.

476

De

COIIIO

. . . f.r.So e.te do. nesiOIpera tJ. terra firme, dei que &is JJOradirn jes 10bris1o.

C A P J T O L O

CXLII. ,

E.terey es,eaedarou ate terrado, em: q&setodo mostrar aegocio ho aol posto este tA-po el sobre ho foy
gente, & ali .comeo, & todos ho wiAo, & asai quanta/
cortesia & gaaalbado Jbe fez ho gouernador , & despejados 01 p~. & tudo pacifico, elrey ae loy pareies, indo diaate Ga no8108 atabales & trbetaa, & as suas, & apoa elas a aua glte darmas, & Jogo elrey arm.ado em haa eor&Qal W, vlude brlco c todas as outras peas darmaa Dece888rias ii ho ~oueraador lhe deu qla eateue no ter ~ado., por laa ele pedir, q lhe parecerlo bA algila doa 1108108 ii io armados --dai)la maneira. E llia a caualo, & d.etrae dele a p dom Garcia & outros eapitlea & fidalcos doa 1101108: & Raix noradim & outros seahore & fi daJgoa doa aeua. E .bil pouco acima do madraal dde el' a-ey .aayo, eataua ho gooernador ttsperandoo calgtls ca pitlea doa DOBBOI tamb a cauaJo, & aasi muyta gta .armada: & ajtltildose el rey eoeJe ctinuaro eaminho de. paioa. E era .fermoaa eusa de ver a gente 1em ca. to q hia, .& eataua poJaa rvas, & sobre os terrados pera ho wer. E .porque ho eaualo do goueroador era fazedor, Do pode ir juato eom el rey, ~ hia diante fazendo ter.. reyro, que doutra maaeyra ulo podero romper poJas ruas segtldo a gente era muyta ., & toda bradaua dando grCi& ao goueraador. pori} U1e Jeuaua aeu rey to honr~ raclamente. E ~hegados aos pao ij sam a fortal~za da cidade., bo .gogernador p.erlte t.oda altla gente, & ho embai:sUcw do Xeq ismael & leu capito a entregou a elrey & a Raix noradim seu goazil. E eles cfesaaro li a recebilo de :sua mio. E qudo o gouernador se espe dio dei rey, ele se lhe abaixotl todo, diz~do ll Pra se a pay, it. como .filo conheceria empre a<} la merce :<1 lhe
000 2

476

DA BlSTOiliA D.l INDIA..

fizera: & por ser ooyte ho goueroador foy dormir aa ooasa torre. E despoia desta morte de Raix hamet ficou a cidade muyto asaeasegada, & teue muyto. credito no gouernador que queria soa cserualo, & mais YeodoJbe fazer tanta bonrra a el rey, & 'JUe lhe po4era tomar a cidade & a fortaleza se quisera pois a teuera em aeu poder. E ao o~tro dia mdou ho goueroador Jogo pola ma.. nhal visitar el rey, que lhe ma11dou dizer que auia doua meses que olo dormi.ra tambem eomo aquela noyte, & fez muyto gasalhado aos nossos, dirado que leuarlo por ele muyto trabalho no dia passado. E Raix noradim lhe daua tambem muytos agardecimtos, & logo ali. la noyte mandou el rey tirar a vigia que estaua nos seus p os da parte da nossa fortaleza , & asai as bombardas lJ. tinha dantes daquela banda. E ao. outro dia deapois da morte de Raix hamet que foy sesta feyra, foy el rey mezquita a fazer sua orafClo o que auia muytos cliu 'l Dlo fazia. E porll el rey tiraua. desta oraqe do xeque iamael algt\a cousa l} Raix hamet aeTectara nela, & ho embaixador se aqueisou disso ao gouernador, dizdo que el rey ho fazia por seu medo, mdou ele pedir que ae menos ate sayr ho embaixador do Xeq ismael com qne auia de mildar h dos nossos por ebaixador dissesse a ora<ilo eomo dJ.tes, & a~i foy feyto. E tambem por ~ go do gouernador forlo degradados Dormuz. muytoa aodomiticos q auia na cidade que tinbl~ JM1taria dbom&, aui como antre nos de molberes: & por seu rogo fez el rey cprar obra de doze mil xerafins da nos&a mercado-ria que ero necessario pera as obras da k>rtaleza,. & nlo quis pedir diobeiro tio cedo a el rey posto que ho deuia, porque no parecesse l} viera a OrmDZ com necessidade dele, & pera deixar criar maia rayaea na amizade, que el rey tinha de eada ez mais coele: & auendo quatro dias <1 fora a morte de Raix hamet, ho foy ver & Jeuoulbe diante h presente,. em qae entraua htl caualo selado c bua sela goarnecida de prata, & hil terCiado, & adaga , & cioLa ricos goaroecidoa douro anil&

4.77 do, & duas peas de brocadilho.& tres de seda, & pera d. Garcia outro caualo aelado & htla pea de broeadiJbo, & duas doutra seda, & pera cada C&Jlilo ha de seda, outra de brocadilbo. E nesta vista pedio ao go uernador algUs mouros catiuos q andauo a retuo nas gals, & ele lhos deu c tanto que lhe desse ren1eyros a soldo. E despois desta vista por rogo do gouernador, mandou el rey apregoar que ningu nlo trouuesse na cidade arco nem frechas' & isto c cor ll se temia dalgu~ ho matar por amor de Raix bamet. E a verdade era por tirar as frechas aos mouros , que erilo as armas de que se mais temia. E porq ja tinha tiradas estas armas, pera '1 ficasse to senhor dos mouros que lhe no podessem fazer traio como da outra vez, & assi pera que teuease sempre sua gente prestes, pos em costume q todos os seus capites quando sayo fora de casa leuaulo sempre sua gente armada de lan~as, adargas & espada&, & mais q cada quatro dias ou cinco fosse cada h per si ver el rey, & leuasse a g~te desta maneyra dentro ao pao. E el rey folgaua de os ver assi , & muytas vezes fazia merce de caualos aos capites. E continuan-do se asai isto, aos dezoyto dias de Mayo achou o gouernador menos dos nossos Pantalio mestre dos calafate&, lo!o afonso calafate da nazar, Antonio (rz marinheiro q fora a Malaca c ho gouernador , & hu galego seu bome da goarda, & outro q se chamaua daluito q ja fora mouro, & dous homs da ordenAQa & htl escrauo Chriato ll fugiro todos pera a terra firme. E sabendo ele isto mandoubo dizer a el rey, pedind.olbe muyto que Jhos ouoesse, porque ele faria rnerce a quem lhos trouuesse. E el rey & Raix noradim posero tal diligencia .aobrisso que se ouuerilo. E .aos 'inte hil dia de Mayo trouue Jorge dorta sete da terra firme, de foy por eles por mandado do gouernador, & ele os mldou juatiar muy cruamente, safuo a Joo afonso calafate, & a AntoDio fernandez marinheiro, porq ho ajudaro a saiu ar na
LIVRO' III; CAPITOLO CXLII,

,.

Jlao em que se perdeo indo de Malaca pera a I odia, & do

478

DA. HISTORIA. DA. l!fDIA

eacrauo fez merce a leronimo ele aoasa, que tambeiD foy pera dar goarda a hll terrada em q foy Jorge dorta.

C A P 1 T O L O CXLIII.
De como ho g~rnmlor mandou a Fcrno goma de lemos c embaixada oo Xeq~ Umad, !f- de co1110 cMgou ao seu eampo.
Asaessegado .assi este aluoroo, por(l se cbegaaa ho tempo da partida do baixador do Xeque iaaeJ despachou ho o goueroador muyto bem, & deapoia de partido, porque bo Xeq i1mael lhe mandara rogar que lbe midasse b hom priocipa~ com que a.saentaae amizade, pera q a ouuesse por firme, lhe mandou h embaixador pera i-sso. E este foy h fidalgo chamado Ferno gomes de lemos, que por ir da parte de tio alto principe como era el rey de Portugal a outro cloa mayorea de toda Asia, qui que fo1se bem acompaohado~ &18i de geate de caualo como de p, & foy por 1ota lbaixador outro chamado lolo de aousa, &. por acriul do ibaisador III. Gil simes moo da camara dei rey de Portugal, & midou coele1 h.n bocl preaente, como direy a diante. E preate de todo ho aeceasario pera aea eam1nho q auia de aer por terrat partio Ferolo gomez Dormuz c3 1ua companhia a h sabado tarde cinco de Mayo, &. pusade & terra firme ao porto ele Baoder .l} est na terra firme tres l~goaa Dormuz, foy ter coele ao.domioro poJa maubal Habrahem beque hfl mouro capitio doXeq iamael, que auia muytol dias que estaua em Ormuz, & ie hia pera a corte do Xeque ismael, k Ferno gomez hia em aua cpaohia. E este era senhor de ba cidade cham.. da Draguer, & pasaou1e primeyro terra firme l} Ferno gomez pera lhe comprar eameloe, & tinhalbe com prados corA ta, qu.e tantos lbe erio neceu&rioa pera u cargas que Jeuaua, & dali ero companhia de Brab beque parLirlo per~ ho campo.do Xeq ism,el i} e~taua dali

LIVRO ID. CAPITOLO CXLOII.

4.79

a muytas jornada quaei no cabo da Peraia que eles andarlo em tanto espacto que a hfta &esta feyra vinte dias de lulho cbegarlo aa cidade de Caixlo dez Jornadas donde eataua ho clpo. E A entrada desta eidade , os ayro a receber Mirabuc&ca, & os embaixadores dei rey de Daquem & do abayo , donde partiro todos jtl tos: & tdo os nossos andadas treztas & vinte cinco lagoas despois que partir&> Dormuz aos vinte tree Dapato chega rio ao campo, donde oa sayo a receber ho ouemador do Xel} ismael felipanhado dalgils capitles, & Jeuaua doua mil & quinhAtos de caualo. E entrado ao meyo do campo onde estauo a1 tdaa deste gouer ador, mandou ele armar junto delas as doa nossos:- & Mspoia de serem apouaentados , mandou ho xel} ismael wilitar a Fernlo gomez, mandaodolbe a boa hora de soa vinda, & coie1o muytas truytu de que aquele dia fizera gra11de peaearia.

C A P I T O L O CXLIIII.
Em pc mia
C4nao

se leutmtou ho Xeque tSmtul

sdtDrio que Uf!i

Este grade priaeipe cha~do Xelliamael , a que comflmMe chamamos ufio, & Jiogoa p.ersiaoa Xa&amaz, lt X, ve 1er tamanho a~enbor, & to poderoso por eela maoeyra. Seu pay fo.y mosr.o, & cbamouse Aidar, k foy :xeque de hila ila chamada Ardeuil, & dou troa Jogare k aldeaa na Pereia: oy casado com btla filha 481 rey_ de GaiJAo tam~ em Persia de l} ouue quatorze filhos & eioeo filhas; & aotr-eates foy ho Xel} ismael , que quando oaceo foy tirad6 seu naeimeoto por muytoa astrologos, que lisserlo CleJe muyto gra.odee eousae, de C} muytas forAo deepois asai, & htl deles ho furtou a seu pay 11endo de iclade de dez aneos , & ho lenou a hii lago q est em Armenia de oo.mprimento de dez Jegoas, & de largura de seya~ em qae se fazem tres pequenaa

480

DA. HISTORIA DA INDIA.

ilhas muyto viosas daruoredo, em que morlo muytos religiosos armenios, & ~lregou o a b deles pera que ho eriasse. E ele h o fez assi, & lbe iosioou a sua Jiogoa, & a ler & escreuer nela. E passados algus annos sendo ho pay do Xeque ismael morto em ha batalha por seus im1n1gos, & presos seus filbos, & tomada sua terra. Foy aquele astrologo polo Xeq i_smael, & contoulhe a morte de seu pay & prisam de seus irmos, & perda de sua terra, & que poJo saluar desta deslruyo aabendo o que auia de suceder ho posera naquelas ilhas, onde tornaua por ele por ser chegado ho tempo em que auia de come"ar de fazer o que acbaua por astrologia. E certificaodoJbe que auia de ser h dos grandes pricipes de toda A si a, ho leuou ao reyno de GuiJo, cujo rey era seu au, a quem ho astrologo contou todo seu nacimento, & por iaso lhe deu sua ajuda de gESte de caualo, pera ir cobrar seu senhorio, o que ele fez logo eom grande destruyilo de seqs imigos, & 9uanto se roubou tudo deu aos soldados que ho ajudar40, sem querer pera si nenha cousa, & recolbeo pera si quantos mal feytores auia pola terra, a li fazia muytaa merces, & nlo amente 01 do seu senhorio , mas doutros algils l} despois tomou, & como todos ouuio a fama da nobreza que vsaua com oa aeus soJdadoiJ', acodiro titos a receber seu soldo que em pouco tempo se ajtarlo coele corLa 1oil bom& de caualo. E como se vio assi poderoso de gf!Le, quis fazer potra seyta que no modo de oralo & algias cousas ou~ tras era differente da de Mafamede, di._zdo que assi ho mdaua Ale, h homem que os mouros teuero por propheta santo, de que ho xeque isn1ael dizia ser ho pa.., rente mais chegado, que affirmaua ser mais santo q Mafamede & mais estimado de Deos, & contradizedo (} Mafamede no fora propheta. E diuulgada esta seyta aot_re os seus pera ser conhecidos do11 outros mouros que fossem da seyta de Mafamede, mandou que todos os da sua trouuessem nas cabeas hs barretes ou carapues t'erinelbQs que. teriodoze verdugo ao comprido, & ha

LIVRO III. CAPITOLO CXLIIII.

48l

tronlba em lugar de cucuruto que sayria fora hii palmo. E estes carapues com os Jiuros da sua seyta anandou a todos os reys & xeques da Persia, rogildolhes q fossem de sua opt'nio, an1eaccdo os q ho nilo quisessem ser q os auia de destruyr, como destruyo a muytos ll o nl quiserilo fazer. E por desprezo da seyta de Mafame de derribaua os alcores, & fazia estrebarias das mez'JUitas, & desfazia as cidades, & mataua a gte c di~ uersos generos de tormentos, pelo muytos xei}s & reys c medo tomaro sua seyta, & se fizerao seus vassalos, & tributarias, & ~ pouco tempo se fez seflor de toda persia & dibas as armenias, & de grltde parte Darabia, & da lndia primeyra, sem l}rer ii lhe chamassem rey, n emperador, n quis nunca assentar em nenha cidade de seus seftorios, em q ha muytaa & muyto grdes & abastadas, principalm~te Persia: & aodaua sempre no cpo c h arrayal de trinta & cinco mil tdas brancas feyto todo ruas por to boa ord que pa~ recia hfta cidade muy bl\ assentada. As tdas do Xeque :ismael estauilo no meyo do arrayal, & jiito coelas as de suas rnolberes, & ao derredor se fazia b grlde terreyJf?, g eslaua despejado de saylo as bocas das ruas priocipaes do arrayal. E c quanto asai andaua oo cllpo, ser.:. uiasse c muyto grde estado, & tinha todos o& officiaes de sua casa, & corte, assi mores con1o peqnos, con1o tE! os principes, & todos tinhlo muyta rda, & era ho seu cpo bOa utuyto grAde & fermosa corte, em q .andauo reys seus vassalos & grAdes capitAes. E os reys er!o, el rey de Guilo, el rey de Xiruo, ~1 rey de Mazitdulo, & a fora estes Jhe pagauo pareas quatorze reys q nif~ andauio coele no cilpo, & assi tinha outros muytos lJ. erlo seus vassalos, n1as no pagaulo pareas. Dos principaes capites q andau!o coeJe ero, Dornlisc!lo que tiuha lreztos mil cruzados de rda,_ oltanquiler seftor da cidade de Xiraz, & seu veador q tinha treztos & cicota mil, Mirzahot goueroador da cidade de Caixo i} tinha tluzetos & cincoeta miJ: outros dous capites

TOMO III.

PPP

4t81

DA HISTORIA DA INDIA

eslauo fora do cpo por frteiros ctra ho turco, & h ii. tinha trez~tos mil cruzados de reda, & outro trezlos & cincoeta mil. & corenta & oylo capites, outros de muyta g~te q oenh n decia de cicoeta mil cruzados de reda. E todos estes & os officiaes da casa & corte do Xeq isn1ael tinbo quasi tan1anhas tdas con1o as suas, & por dlro eotretaJhadas de cetins & ve_Judos de cores, & tinho as cordas. de seda l} era fern1osa cousa de ver: & cada h destes capites & senores tinho trbetas & atabales, q cada dia ao poer do sol tangio hora & o1ea por ordenana q atroauo todo ho cpo. Aodauo maia neste citpo muylos embaixadores de reys & grdes seiio.. res, & antreles hil dei rey de lorgia Christo <1 confina c as terras do Xeq ismael : tre toda a g~te deste cam.. p~ ll era sem cto, assi de caualo como de p, linha ho :Xeque ismael pera goarda de sua pessoa cinco mil de caualo, <1 cban1o core bis, & destes bo vigiauio cad noyte mil homes arrnauos darmas defensiuas & ofTensi~as, & en1 p, & cada h tinha nas D)os doua seixos peqnos, & de quando qudo tocauo bs c os outros come~do h primeyro", & respdeodo Jogo os outros il lazio grilde n1atinada. E a estes q assi vigiauAo, se da-, ua ao outro dia de comer da cozinha do Xeq ismael, q ~e casado & te tres molheres Jlricipaia filhaade tres reys 1eus vassalos dei rey de Guilo, de Xiruo, de Mazduo. E cada ba trazia csigo noue ooues de damas, filhas de grdes seiiores & homes prinnipaes, aforamuitasesrauas de muito preo q s4o grdes musicas asi de ctar como de tanger harpas, frautas, & outros iostormtos de cordas. E estas c suas t~das logo junto das do Xeque ismael. A este apousento chamio arame: & be muy suntuoso & rico porq todas as ledas so de sedas de diuersas cores com n1uitos entretalhos de borcado & tela douro & de prata. E cada hua destas rainhas te1n noue setea de camelos prelo& de guedelha c tnuytos cascaueis pelos peitos & peJas mos pera leuar suas tedas ~ fato. E afora este arrayal q se apouaenta ho Xe ..

LIVRO til. CAPITOLO CYLV. .

~83

que ismael c sua gte de corte & de guerra: ba outro de cinco ou seis tnil tdas em qa~ndilo qultos oficiaea macbanicos & oJercadores so necessarios pera hua nobre cidade & este se assenta htla Jegoa ou duas destoutro do Xeque ismaeJ.

C A P I

'r

O L O

CXLV.

De como Ferno gome% de lemos dtu ao Xeque istntJel tJ lbayxalla ~ presmt~ q lhe ltuaua.
ltle mldoo visitar Fern gomez lhe mlldoo bo ouernador de cear & dali por dilte quito andou oo clpo dauA aemflre de ~omet a file & aos nossos custa do Xel} ismael & aasi pera seus caualoa & velas de cera pera &e alomear & tudo muyta abaat!qa. E ao outro 4ia que foy sahado foy bo Xeque Ismael ca~a & irilo eoele oito mil de caualo ele no meio de todos l} lhe nAo ehegaua ningu~ c hil tiro de pedra, amente ho aeu g&lleroador q hia falido coeJe. E este dia deu ho gouerna~ 4or bAquete a Fernlo gomez & a todos os de sua cJpaahia & foy por ele sua tenda el rey dos Lrea & foy ~b cauidado ho embaixador dei rey de Gorgia. E bo embayxador eli todos os seus erlo homa de grldea cor pos & m~brudos & muyto aluos & atauiados pobremte tle camisas colchoadas de grossura de quatro dedos por amor do grAde frio l} faz sua terra : ho mais erlo roupas forradas de cabritas ale as carapu~as. Ecal"auBo 00.. '&aa ao nono modo. Estas t~dns do goueroador erlo muyto rieas , os l} eomerllo no bBquete forlo muytos & antre todos se fez a brra principal a Fernilo gomez & du-. roo ate noite em que ouue muytos & diuersos mAjares = &, diueraidade de Yinhos & fruytas & em quiito comero apre tocaro' muytos instormtos de musica ao nosso costume: & antes de se comear ho banqte deu ho goaernador a todos oa nossos camisas de seda & cabayas de bo1cado, & vestidos destas roupas comerlo: acabadQ ,
PPP I

Despoi~

48-j,

DA. HISTORIA DA: INDIA

ho banqte passou ho Xell ismael q tornaua da ca~ & os. ,Dossos sairo fora das tedas para ho ver & em ho vendo posero todos as cabeccas no cho & ho gouernador se foi pareie co1n hii barrete dos nossos na cabea, q ho Xeque isanael folgou, muyto de ver & desJlio hn roupo de ceti verde forrado de raposos & mdou o a Fernilo gon1ez, & asai muytas. truitas de li fizera grde pescaria: A quarta feira seguinte (\ Ferno gomez auia de dar ho presente (\ leuaua ao Xeque isrnael foro porele sua tenda muytos capita~s c n1uyta gte de caualo q ho leuar!o muy brradam@te & tgendo diante muylaa t.rbetas & atabales, & a tiro deapigarda da tda do Xel} iamael foy descarregado dos can1elos em q hia ho presle <1 lhe Jeuauo, li Coro h\1 falclo & hii bero de metal COID todo seu aparelho fler3 poderem tirar: aeya espingardas c todo seu comprimto, b corpo darmaa brancas todo inteiro com sua fralda de malha fina, doua ~orpos de coiraas postos em veludo car1nesim eiS suaa. escarceJas redonda, hna espada c ho punho bocal &; conteira douro, & bainha de veludo preto c hiis botaes de fio douro & borlas de retroa verde, cow ltilas cintas goarnecidas douro, hn punhal douro, & anilado hiia are lhana douro, quatro bstas com todo seu almazem, duas lanas com os aluados, & ctos forrados douro ba-. 1ido, hl\a carapufia de veludo negro da feylo das do Xeque isn1ael c cento & oylla & hil rubis de preo encasloados t; ouro, duas n1anilhas douro, ba u1uyto grilde c h robi tb grde, & seys pel}oos, & vi o te noue diamles, & a outra mais pequena com h oJho de galo grde, & dous robis anelos, & vinte dous pequeDos, & sesenta & dous diama~s de corja com tres esJneraldas meia & seys pequer1as, quatro aoeys douro, anilados os trt'.s deles c tres robis grandes muyto finos, oulro com ha a6ra, & vinte sete robis ao derredor, ha joya de pesco~o com b robi grande finiasimo, & tres meos, & ''iote pequenos c duas turl}sas, & tres pertas da fey'io de perinhas, & hua o1uyto .grande, ha=

LIVRO 111. CAPITOLO CXJ.V.


1,..

4.86

,,

,
'

.
t

. '

pera dambar com ceo, robis & sessenta diamle1 pequenos c hfta cadea douro darelhana, cinco portugueses douro, & cico cruzados, & cinco cathoJicos douro da moeda de malaca, de mil & corta ra cada hO , & cicq manueys douro da moeda de Goa de trezloa & coreta rs, & cinco tostes, & trila quintaes de pimenta, & vin1e de giogibre, & dez de crauo, & cinco de canela, & vinte dauear, & b de cardamomo, & dez deslanbo, ~ dez de cobre, & duas faraolaa de bejoim, & seyscentaa peCias de beali)bas de Bengala. E descarregado tudo, isto perante ho goueroador & as beatilhas mandou leuar ~ boms de noue noue, & a outros as joyas & pe~a em bacios de prat~: & ou troa Jeuauo nos bra~os as ar. n1as brancas & coiraas; & assi outros as outras cousa ~.odos a fio, l} occupaua~grde espao: & nesta ord a-. trauessarlo perante bo Xeque ismael arredados h tiro de pedra da sua tenda, q ho vio tudo muyto b.J E passado forlhe falar Ferno gomez & os ll hilo c eJe, em cpBnhia do seu vdor & do seu porteiro mor: ele estalJB em ha tenda tretalbada de borcado & veludo azul~ assentado em h estrado de h couado em alto, alcatifado de moy ricas alcatifas & almofadas: & tinha dite de si hii tanq dagoa e.m li andaulo algas. truytas. Da. sua mo dereita estaua elrey de guiJAo q parecia hom de sesseta lnos: & jto deJe o capitlo da goarda iro1io do gouernador da casa do XeQ ismaeJ , &. outros dou&; capites. E da parte tazquerda Dormiacio & el rey doa Lores. ho baixador dei rey de Gorgia , & outros dous. eapi tes, e outros detraa. E poJo cApo aueria xxx. mil pessoas. Chegado Fernl gomez. dite dele beyjoulhe. ho p & despois a mo: e outros primeiro qlha beyjasse10, beyjaro ho chio tres vezes. E despois de Jhe J.,eroio. gom~z dar a carta.lllhe leuaua Dafonso dalbuquerq, IQ-. douho aBSentar tre eJ rey de Guilo & bo capito da. goarda: & aos outros dalllla blda. E assentados pr~gn tou ho Xeque ismael a Ferni gomez poJo seu nome & polos. dos. OJllros nossos, & ele Jhos disse: & o Xeq is-. . .

mael mandou aos reya & capites q estaullo coele que lbos nomeassem, & ele tambem os quis nomear, ma i Dem ele nem eles oa podero pronunciar, smente ele pronunciou ho nome de Ferno gomez, & cayolhe tanto graa que mdou ao aeu gouernador que da hi por dia11te se chamasse FernAo gomez de lemos: & isto com muyto riso, que aasi ~a ele homem risonho & bem as aombrado, & seria de trinta & cinco Anos, grosso & destatura mea, aluo & cheo do rosto c a barba rapada k ho buo comprido. E despoia de preguntar a Fermo gomez polo oosao Papa ae era viuo, & quantos reya auia na Christindade, & de que ida~e era el rey dom Manuel, & quantos filboe tinha, & se era ho gouer.. nador da Judia rey, mandou trazer as armas brancas, eoyrafias, lanas, espingardas & bstas 1 & tudo lhe pareceo muyto bem. . .

-488

. D HISTORIA DA INDIA

c. A P I T O L O .CXLVI.

De corno Ferno gome~ de kmoa, ~ or nolst)B qtU Aia. coele comero cem Ao Xeque ismtUl.
cabada esta pratica em que ho Xeque iamael nlo preguntou mais que o que digo 1 disse ele a Fernlo gomez q auia de jtar coele : & antes que posesaem a me-; sa ao Xeque ismael, foy dado de comer gte que es..a taua de fora da tenda, & derlho sem toalhas, & des4 pois de ho ter diante, derilo agoas moa ao Xeque is mael em ha bacia de prata com hum agomil do mes mo, & alimpouse a hua toalha de seda azullaurada douro, & despois lhe esteoderAo diante ha alcatifa, & aobreia bOas toalhas redondas de seda listradas & sobrelaa muytas & diuersas igorias em bategas de prata: & a esta mesa n chegaua outra pessoa se nilo ho trinchan te que lbe cortaoa engiolhos, & em outras mesas comeroo Ferno gomez, & os de sua companhia com aqueles reys & eapites que digu .na mesma tenda. E ho Xequa

.87 ismae) no comef(OU de comer ate que ati igoariaa nict foro postas a todos os outros: & por fazer honrra a Ferno gomez & aos nossos mandauaJhes de todas as suas igorias, posto q todas ero ha1, & sobre mesa Yiero D)uytas fruylas verdes, & daucar sobre que bebeo muy-t to vinho, que assi se costuma: & bo Xeque ismael era o que mais bebia, & bebia por hua laa de pedra eo.. castoada outra douro, & Jeuaria uaea canada, & poc ha porcelana douro q Jeuaria outro tto, & ho Yinho era puro, & ele ho deitau.a por sqa me:_ & mdou ao gouernadOl' que desse de beber aoa nossos , & cada vea que Jhes daua de beber lhe mostraua a taa, & se no era bem chea mandaualha encher, & de cada vez que ele bebia mostraua a taQa chea aos nossos, dizendolhes que ele s bebia mais que eles , ao que Fern!o gome& re~pdeo que bebiria, porque aeria bo seu vinho agoado, & por isso ho xeque isQlael Jhe maodou dar a porcelana por onde bebia. chea como estaua, pera que visse se-era. ho viqho a-goad9, & mandoJJihe que a bebesse, & Fer~o. gon~ez descsou tres vezes em a beber: & despois mandou d~r aos nossos bum frasco de vinho que tioha diante, & assi esteue rindo & folgando coeles das dez tJoras do dia que comeou ho jantar ate a uoyte, & man-doulhes dar camisas acolchoad"s, & cabayas de borcado forradas de cetim : despois disto se mudou ho arrayal pera dali a quatfO Jegoas, & os no1sos (orlo as molheres do xeq ismael, & dos grdes de aua corte que serio b seys mil, & h io a caualo como homa , oa mais lelea. brancos com :xareis de borcado ,. & elas vestidas de sedas & borcados, correndo & escaramucado. E em todo ho tempo que Ferno gomez esteue no arrayal recebeo muyta honrra do Xeque ismael , & lhe fez muyta mer~ ce, porque se gJoriaua ele muyto de dize..-. que nio sruenle os senhores mouros Dasia lhe maodauo seus embaixadores, n1as ainda os frangues que hahitauo em ponente lhos mandauo desejando sua amizade, & por isso fazia a~ oos101 muyta honrra. E estando aqui h().,
LIVRO 111. C.APJ'J'OI,O CXLVI.

488

DA RIS'I'ORIA DA INDIA.

arraya1, fez ho X~que ismael hum mate, & foy desta maneyra. 1\'landou cercar tre1 oo quatro J~goas de terra muy fragosa, & de serrae muy altas, & isto por muyta gente posta em ala que leuaro diilte de si muyta cacca ate a ajtarem ean hQ grande campo, & ali foy cercada da gte con1o que eeleuera em hum curral, &. perante Ferno gomez que \,mandou chamar pera ho ver entrou naquela cerca em qlle.J!_ueria ate mil & quiohl!tas cabe'ias dalimarias. s. veados, gazelas, carneyros, bodes brauos, vssos, adiues, lobos, & porcos, de lJ. des pois de malar muytos s frecbadaa, matou muytos com hum terC(ado, & fdia htla daquelas alimarias por grde que fosse em duas partes dandolb_e poJo lombo da cabe~a ate ho raho, & assi andou ate que cansou, & ento ~traro f)ormisco, & ho capitlo da goarda, & ho gouernador, que acabaria de matar todas aqJas alimarias. E feyto isto, bebeo ho Xeque ismael sobre pi pinos, & amoras de silueira, & m&dou dar de bebera Fernilo gomez, a que pregunlou se ca'taua asai elrey de Portugal: & disselbe que ja lbe acontecera em dous ~1ontea matar de htla vez vinte mil cabe~as, & doutra cincoenta & duas mil. E acabada esta ca~a que digo do Xeque isanael, se foy a pescar truytas com ha tarrafa que deitaua por sua mo.

C A P 1 TO L O CXLVII.
De como ho Xtlj ismael df!SPachou o Ferndo gtmtes tk lemos , de como mandou outro tmbaizadDr ao gotJernador Afonso dalhuquerque.

mes que Fernilo gomez eataua no arrayal, ho gouernador por rnandado do xeq ismaellhe deu a reposta de z~ua baixada, que foy esta. Que se el rey de Portugal desejaua sua amizade,
como lhe mdaua tomar a cidade Dormuz que era sua, ~ lhe pagaua dou& mil xeratins. de pareas, li. as palauras

A.u~ndo hum

nl respondilo, oo as obras. E com tudo que e)e era sea& amigo, & folgaria com sua amizade. : E quanto a mandar embaixadores a Portugal a via . jem era muy looga, asai por mar como por terra, & a uer deaperar a reposta seria cousa muy longa 11era contra bo turco que ele deterauinaua dentrar aquele aono
~eguinte.

LIVRO III. CAPITOLO CXL~II~

489

E acabando a guerra do turco, esperaua de enten-. der na de Meca, pera o que tinha boa maneyra. E pois bo goueroacror da lndia lhe prometia paasaj~ pera sua gente ctra Arabia, que ele mandaria Abrallem beque, & Bedim jambeque seus capites com doze mil boms pera tomarem Catifa , & Babarem que ero aeus que se lhe leoltarlo, que lhe pedia que lhe desse embarca'Co pera eata gente, & naquilo ho queria es-

prelnentar por amigo. - . E quanto aa sua gen.te que a mandasse defender que alo andasse com bo abayo' que ho abayo era de soa ley, & lraz.ia. sua. .diuiaa , que olo pareceria bem defendelo: porem que mandaria rogar ao abayo que fizesse paz con1 bo gouernador da lndia que era seu amigo, & fizesse tudo o que lbe pedisse. E quanto ao que Jhe mandau.a dizer acerca de sua
(llrtalezas fronteiras Dormuz , que elle. escreuia aos capitfies delas que fizessem tudo o que lbes ho capitito moor mandasse, & lj ao mais da embaixada, elle escreuia miudamente ao gouernador. - E coes ta reposta deu ho gouernador da parte do Xeque ismael a Fernilo gomez trezentos cruzados , & htl ter~do goaroecido douro, & cento & cincoenta cruza~ dos a Francisco de sousa , & outro tanto a Gil simes escrialo da embaixada, & ho mesmo a Gaspar martinz Jingoa. E despedido Fernlo gomez & os nossos do Xe-. que ismael pera se partir, que foy aos quinze de Setembro, lhe mandou dizer que esperassem na cidade Ta briz, porque queria mandar outro embaixador ao goaer Da~or i & aasi hq fez Fernlo gomez, & a_Ji lhe foy feY.'P
TOMO 111.
QQQ

-'90 D.& BIS'l'ORI.& DA INDIA to grande recebimento, & deteue1se ali wlnte

diu es-

perando polo embaixador que foy ter coele, que era bum mouro muyto hrrado cbamado Habedal cal1pha, por quem ho Xeque ismael mandou ao goueroador cinco caualos muyto fermoso1, & hiia s)a douro, & muytoa vestidos de bo.rcado forrados de ~reda , & muytas peas de borcado & de sedas , & camelos carregat;los de fruytas, &, de vinhos de xiraz que sam os melhores daquela terra. E partidos de Tabriz todos em companhia, forlo por outro caminho desuiado do que Feroogomez leuou quando foy com Habrabe beque: &. chegados aa cidade de Lara onde fazetn as tanga larios, cujo rey be tributa.. rio do Xeque ismael , partiro pera Ormuz, oade no acharo ho gouernador , como direy DO quario liuro.

C A P I T O L O CXL VIII.
1k como ho gotterHtJilor ouu~ em 1eu poder a arklharia del rey DtWmus, ~- t oorao mdoU os rey ~egos p&ra a lndia.

Com todas.as.moslras

damizad~:que ho gouera.ador ia

em el rey Dortnoz, & em Raix noradi como atzas disse sempre se recata o a deles , porque a fora aerem mourca , & no go~rdarem nenba verdade, sa~ia que Raiz noradim lhe auia de pesar em e1tremo com a nossa fortaleza em Ormuz, porque auia de perder bo mando que tinba dant81J, & JX>r isso a auia de contrariar ae podesie, & mais tendo muyl011 filhas que bo ajudauem, muytos parentes & mui la alia, & como a redo lhe aaia ter esta soapeyta trabaJhaua por atJhar a tudo ho de qoe :se podeaae seguir o que sospeytaua, & por isao quia euer toda a arteJbaria que el rey tinha. E fingindo ter
aecessidade dela por amor dos rIMJles que eepetaaa,

mandoul'he ciizer por dom Garcia que bem 1abia a noua tpse auia da vinda dos rumes que Yinbo bt~sealo, & porque !le cG ajuda de a~so teDbor G~peraaa de pelejar
.,

LIVRO III. CA,I70LO CXLVJD.

&91

eoelea aquele porto & delbarataloe diante delle , man.


tlaoa recolher alga artelharia qae tinha na fortaleza: & porque nlo era rezlo que ficasse sem el!a, lhe pedia

elles ho fizerlo 888, que quaodo dom Garcia chegou a el rey, ja todaa as portas ficaolo tDmadaa, & deulhe ho Tecado, nlo estando mais presentes que ho secretario lt Alexandre detaide Jingoa & Rais: noradim, & outro-.. ubot-ea & fidafg.oa estaulo bi , porem..afutadoa que nio ouuiilo. E dado ho recado, reapondeo Raix ooradim que JUan to el rey nba tudo era do goueraador, & tudo lhe tlaria' & que (ora escusado pedilo por tal r..euoa &e nito pelo menor de sua casa. E ainda que ele isto di.-e foy mais por neeeasidade que por J~ontade , porque bem en.. teodeo o qfte lhe pedilo, & como, & quisera dilatar eom fazer que se nlo achaua a cbaue da caaa da arleJbaria, 110 que dom Garcia apertou tanto por ser 1arde que fez JUehrar os cadeados da porta do almazem, & tanto que -foy aberta mandou logo tirar a artelharia & poela na praya , o que ae acabou pa11adaa trea horas da uoyte. E era fermoea eousa de Yer , porque a fora serem muytaa peas erAo todas groeaas, & oa fa.Jeliee erilo ~amanhos eomo esperaa , & tinha cada bum fluas eamBlal, & ~a qui a mandou ho gouernador logo recolher: & ao outro dia lhe leu~trilo a artelharia que esta11a nas t_orresaoderredor da cidade, ~t~~i groHa como miuda, de que a a&pRrte era de m~tal, & toda muyt'o boa. E asei mandou el rey por rogo do goaernador vir de Mazcate, & Catayate lM\a -gal & ~~~~~ bargaritiD& com.. toda ua .ar&8QQQ

lhe empreet~e quanta teuease. E ho_ gouernada. tl1ne a dom Garc1a que ae nito sayse do pao ate a ar. &elharia alo ir diante dele, & quando a el rey alo quiIene dar por aua vontade que Jha. tomasse por fora: k pera isso maoclou coele a mor parte d01 capitle1 com a gente de lUIS capitanias armado1 oa mais deles aeore. lamente darmas def~osiuas, & mandoulbes que assi co. mo foasem eolr1ndo polo1 paoa, asai foaem toma ode as portas pera q fizessem maia faeilmlte ao que hiio. S

q~e

491

DA HISTORIA DA llfDIA.

Jharia que l andaulo darmada. E auida eata artelharia; llo goueroador mandou pedir a el rey algOas casas velhas que estauilo junto da fortaleza da banda do serllo, dizendo que tinha necessidade de as meter com a fortaleza, porq bo cho que tinha pareia era muyto pequeDo pera se poderem alojar mil & quinbtos homa, & mantimentos pareies, & estrebarias pera cem caualos; & a feytoria que auia destar dentro: & a fora isso que a fortaleza era cercada dagoa com preamar dagoaa viGas , & no podio ir aa cidade se no per mar o que era muy grande opressam pera os que morassem dent.ro, por isso que lhe auia de dar seruenlia por aquelas caaas, & asai Jhe mandou dizer que bem sabia como trazia.muyta gente de soldo, & que lho pedio, & que a merca doria que se vendia escaaaamete abaataua pera mantimento, & que lhe pedia que esteuessem aa conta sobre 1Jo dinheiro que lhe deu ia das pareas, & que lho desse, mandaodolbe por aponta1nentos os aonos que erlo pagos, & a quem os pagaro, & quanto a cada hum, & o que tinho por pagar. E estes recados se derio prinleyro a Raix noradinJ que sofreo mal pedir ho gouernador as casas dizendo i} ero apousentametoa dei rey, &,popaauo nelas muytos cego de sangue real c suas molheres. E despois de muytas rezes disse que a cidade & ho reyno eslauo nas tnios do gouernador, que fizeaae o l} quisesse, & quto ao dinheiro das pareas, feyta a conLa se achou 1erem diuidos oytenta & cinco mil xe~:afins, de q Rai:x noradim quisera lirar a quinta parte, dizendo que ho viso rey lhe tirara cinco auil xerafios da quinze mil que auia de pagpr cadno, & po.r isso, Jbe auio de contar a dez mil por aooo. E bo secretario lhe disae que era escusado fnlar nisso ao goueroador, porq ho coplrato que eJe fizera c el rey 91fardim antecessor do que reynaua, Jbe enlregara .bo reyoo con1 condio que das redas dele pagaese cadno qqiaae mil xerafioa a elrey de Portugal. & que bem sabia ele a& muyt& gran.des deapeslls que er4o le.flU naqllela armajl.,.~ emou:. .
~

.;.:

.'.

LIV,BO III CAPITOLO CXLVIII.

491

tra1 que ali -tierio que lhe auio de ser pagas aa custa do reyno, que aasi ho tinha ho gouernador protestado a Cojeatar & a el rey. afardim quldo se lhe leuantaro com a fortaleza, & c os Christos q lbe tomaro, que

aeria bo oo lembrar estas cousas c pedir a quinta parte do que di ui a, & a Raix noradim lhe. pareceo assi; & rogou ao secretario que ho nAo dissesse : porem o q llo secretario respondeo foy por iostrulo do gouernador, q logo se receou de Raix noradim falar na quita que fizera ho viso rey. E por derradeiro falido Raix noratlim com el rey, deranse as casas ao gouernador, & ho dinheiro se come~ou de pagar & foy pago pouco & pouco: & oeste tempo foy ho gouernador visitar el rey no pa'i'l, & primeyro que chegasse sayo Raix noradi fora das portas a recebelo. E chegando a elas sayo de dtro Raix del.am\x porteiro moor dei rey, & disselhe que ele lhe entregara aquela J>Orta, que esaua ali co1110 hum seu esc1auo. E el rey bo foy receber tres ou quatro casas antes daqlla em que auio destar: & ean chegando a eJe que se abraC(&ro, foy pera lhe beijar a mio com prazer, ou eom medo, & eJe a tirou anuyto rijo fa.,. zdolhe ha mesura quasi c ho giolho no chio, & el 1ey ho beijou na cabea, & ho Jeuou abractado ate onde ae asseotaro, chamandoJhe seo1pre pay. & que nilo tinha outro b se no ele. 'E bo gouernador fazendolhe grandes oJTrecimenlos. & quando se foy tornou el rey coele ate onde ho fora receber, & ou porque ho gouernador ho Jiurara da tirania de Rai.x bamet, ou por lbe auer medo era lhe tio sujeito que ate quando auia dir aa mezquita Jbe mandaua pedir licena, & ne11hum dia passaua sem ho mandar visitar, & lhe mandar muytos prese~tes de fruytas & outras cousas de comer: & Rais noradim ho visitaua quasi cada dia, & falaualbe n1uytas vezes na morle de Raix hamet, dandolhe por isso nluytos agardecimentos, & todos os mouros commente lhe tinhllo ruuyto amor, & por outras terras por onde hio

dizio dele tanto

be, & engrandecio taolo suas cousas

49t D.l Bllt'OlliA DA DmiA que muytoa reya & senhores do sino peraico perR d~trG ho mlldaro visitar per seus baixadorea, pp,dindolbe amizade, & mldandoJbe grlde1 prestes. E os primeyros forlo eJ rey de Lra q lbe man4oo dous oaualos, & Mitabuaca gouernador de Baba r polo xell iamael, li ti b lhe n1ldou caualoa, & cada dia ~raulo Ormuz muyto destes ~baixadorea, & a corte dei rey Dormuz ae ~ Dobrecia coeles cadauez n1ais. E vendo ho gouernador que Ormuz estaua tio assentada que nio auia cousa que a podesse aluoroqar se nlo os cegos de sangue real, de que se poderia tomar algum filho que ae .. fizesae rey, po~ que assi ho fazia quem em Ormuz queria ser tirano, mandou oa pedir a Raix ooradim & a e) rey com dissi.. mulailo que os queria ver & falar eoeles, &. mandoulhos, & ero por todos quinze que _forllo reys Dormuz, & cada h tinh~ molberes, filhos &, criados que era ha grande fan1ilia. ~stes lodos anandou despois ho gouernador pera a lndia na nao Belem em que se foy dom Gar- cia muyto contra vontade do gouernado.- por se ir em tal temrJO, & foro entregues ao mestre, piloto, 8t ao escriu!Q da nao per conhecimento, pera que os entregassem ao capitito de Goa & ao feytor que os teueSBem a bo recado. E a fora ho goueroador mandar estes pera Goa por nlo darem torua~ilo no reyno, midou os por que se apagasse a linhajem real, & se eJ rey Dormuz lllorresse sem filhos ~caria ho reyno a el rey de Portugal, que tirados os gastos que er!o necessarios fazereoae nele recolheria ho re~to do que rende11e poendo htl gouernador que ho regesse. E com a ida destes cegos

ficou a terra s~ nenba aospeiLa dauer nela -luoroo.

LIVRO 111. CAPITOLO C:XIAXe-

496

C A P I T O L O CXLIX.
D~

como el rty tk Campar que era lunddra em MalaCG foy degolado por 'reyfo del rey tU Bto.

Neste tempo eJrey de Ciipar li era gouernador doa


mouroa & gentios em Malaca, fazia tambem seu officio que a nobreza da terra hia de cadauez em crecimeto, &. muylos fugio de Binto & &e lornauio a morar a Malaca por aotor dei rey de Ca111par, do que el rey de Binto tinha muyto grande dor porque se via destruyr aem Denb remedio, porqtte' de quantos tinha buscado pera atraer a el. rey de Campar em sua amizade nenhum lhe aproueitaua. E como deaesperado, pera se vingar dele, mandou aos de sua armada que lhe toanassem dous ou tres paraos de Malaca da gente da terra lj bia tratar por esea rios, & to1nados JeuaranJhos, & preguntou aa gen... te donde era como que h~ nilo sabia. E sabendo que erio de Malaca, quei:xouse com aquelles que os tomarilo, dizendo Jogo em sua prHena, que pera que os tom~uo que er4o todos seus filhos pois erlo de sua terra, & man... dou os per a Malaca corn lhes fazer meroe , dize~dolhes que se fo1sem logo pera suas casas, & que disses1em aos outros moradores que cedo seria em Malaca, porque seu filho el rey de Campar lhe auia de dar a fortaltza. Chegados eate1 a Malaca, disaero a muytos o que passaro com el rey de Binto, & ho que lhe ouuiro. E isto soubero os filhos de Nioachatu, que como queriio mal a el ~ey de Campar por mor que lhes parecia quefora causa da morte de seu pay, disserno logo a BertoJameu perestrelo que chegara ento da lndia por mandado do gouernador pera ser feytor de Malaca, & prouedor da fazenda, & coele seu irn1o Rafael perestreJo pera ir descobrir a China. E com Bertolameu peresteJo tinho os filhos de Ninachatu muyta amizade, & por isao .lb.e iaaero o que O'luirlo de! rey de Campar, que

' ele logo disse a Jorge dalbuquerque, que en(ormandose dos que ho ouuirAo a el rey de Bioto teue q era ver.. dade, & cor1suJtou cotn Bertolameu perestrelo de mandar cortar a cabea a el rey de Campar. E affirmaodose neste conselho com outros algtls mais, cometeo a Jorge botelho que ho fosse pri!der, & ele lbe disse qu~ ouJhasse bem o que fazia, porque bem sabia qulo manh~ ao era el rey de BintAo, & q matara a seu filho pera ter coisso entrada eto 1\falaca, que lhe parecia que vrdira aquilo pera fazer matar el rey de Campar, porque lbe nlo queria dar a fortaleza por treyQAo, & que lbe lembrasse quito el rey de Biolilo perdia em e)rey de Campar gouernar Mlaca, por quita gente se lhe hia pareie despois que a gouernaua, & por quo contente oa da terra estauo dele, & que ate aquele dia juraua q sempre conhecera de)e muyta amizade c os nossos, & muyta lealdade pera ho serui~ dei rey de Portugal : & q lhe deu ia de crer isto pois lhe m_andara que fosse espia, & que nunca lhe sentira tal cousa, &, que assentasse bem no que auia de fazer, & que nio ficasse aquilo com to mao conselho, como fora ho cou1 que ho gouernador mandara degolar Tullo timotaraja de que se seguira tanta guerra a Malaca. E com tudo isto Jorge dalbuquerque estaua to determinado em rnatar el rey de Campar, que mandou a lorge botelho sopena de cair em crime de lesa majestade que ho fosse prender, dizendo (]Ue nlo auia ninguem que ho fizesse-. E isto ttado foy em casa de lorge botelho, que vendo que nilo podia ai fazer se foy a casa dei rey de Campar, que posto qua entdeo que ho hia prder como no tinba culpa foyse eoele fortaleza com muyto repouso: & Iorge botelho ho lregou poJa mio a lorge dalbuquerque, dizendolbe que nio matasse ho inocente, & assi outras cousas em seu fauor. E ()Or Jorge dalbuqrque ter tirada a inquirilo pelos que foro leuados a el rey de Bintilo do que Jhe ouuirAo, parece que tinha dada senteo~a contra el - r~y.de Catnpar q Qlorresse degolado,, & Jogo dali bo fo-

496 .

DA HISTORIA DA INDIA

tt. ilPITO~O cr;. ;497 -do degolar .l.praa c preglo que pubricaua a cau1a de na morte, que ele primeyro que bo degolaasem di888 muyta veaea que ho mataulo.sem colpa: & muyto ouue que- disaerlo que Bertolameu pereatrelo teuera a culpa ele 1ua morte , prouoeldo a Jorge dalbuquerque que ho manda11e matar. E se foy aasi ou n Bertolameu pereetrelo alo durou despois mais de dezasete dias, & delipois dele morto par tio seu irmlo Rafael pereatrelo a del.cobrir a costa da China em hil juligo, leuaodo dez d01 -Dosaos em soa compaobia, & foy l, & toraou a malaca coJp fazer muyto grande ganfto na mercadoria ao que leuou.
'1~1"110

C A P I T O L O CL.
De como Iorge boulAo f'!Y dacobrir Ao rio de Siaca , da 'r~f40 qu~ l~ quisera fazer ~~ rey de BintiJo.
~

Com a morte dei rey de campar ficarlo os ooasos ~ -gr!de descredito eom a gl!te da terra que todos afirma~ -.1'() q el rey de Campar morrera sem cuJpa, & que fota trey~io dei rey d~ Bintlo, & tinho os nossos em coota ele 'muyto crueia , & por isso muytoa mrcadorea fugirlo de Malaca, & como se soube por derrador ntto ouauilo de ir a ela pelo que. sucedeo na eidade grande fo-me, em tanto q muytos morrilo dela, & ho arroz da forta1eza se daua por regra muy estreyta. E pera se buscar & auer antes q faltasse de todo' determinou Jorge dalbuquerque em conselho que. se descobrisse hum rio 'chamado Siaca, que hia ter a Menncabo, porque nito auia outro de que se m'aia perto ouu.esse rnantim~tos, 'posto que ho rey delle era sugeilo a el rey de Bintio. E no mesmo cselho se acordou que fosse lorge botelbo -descobrilo, porque era muyto conhecido antre todos os daquelas partes, & tinha coeles grande credito, & sabia a lingoa, & foy oo nauio santa Helena com duas lancharas em sua corripaohia em que hiil.o algs dos nosaos, & os mais era gente da terra, & qul<lo parti o fi
TOMO 111. BBB

-a

zeranse por ellea ~uytas orafie em M._aet poJa IRt-

.JtA fHiftotlU . D.l

IIm~

. cesaidade que aui de traJer mant-imentos. E chegado ao rio entrou por ele: & era feroaa cousa de ver, pol'que dha parte & ~tra auia muytu quiolila 'que a, . ehamo dues na l1ngo;t ela terra, em q'1e :aala muy. tos laranjais, & outras aruores de fruyto. E ho rio a lu. gares era de largura de tiro de bombarda., & de berQ, . &, de bsta. E no pod~do lorge botelho tomar lingoa, porqw. toda a gente. fugia com medo ~la DOBI& frota, meteo ha almadia obra de dez Christel de Malaca .que leuaua, & mandou ()S d.iante.pera que tomassem lin,. goa, o que eles fizero, & tomarilo dou a homs, & .hu deles fora catiuo de lorge botetba. , que bo catiuoa andando darmada, & lhe deu despois liberdade: & asai ho -disse ele a Iorge botelho, que lhe deu alglla paaoa ~ outras cousas, & mandouho que fos,a diante, ~ diaesse aos da terra que oo fugi~sem, porque nll hia fazer .guerra se no paz com el rey de ~iaca, & .dali por diaa&e nunca mais ainguem fugio, & quaei cad4l djahilo falar a Iorge botelho, & lhe dau~ no.uaa dei rey de Siea , & que tinha seu assento em bOa p~qalo A borQ .do rio onde era mais estreyto. E hegado ali,.el rey~ maudou logo saber dele o que queria, ele resp>Ddeo.~ue .assentar paz & amizade em nome do capitlo de Malaca~ .lt que hfla de hia terra fossem seguro a ou~~ E eormo aqu~ .auia~ ~uytos <la propria terra que coohecilo a ,Jorge botelho, diss~ro tantos bene delle a el .rey que folgou. :dassentar a paz & amizade, q~e lhe Qlli:ecia, ~ .}espois dasseotada quisera Iorge botelho passar auant~ ate Menicabo, & verse c ho rey da mio~ grde ( qu' ~~ ali muytas douro como ja disse) pera assentar coei' ~rato ~amizade, porq como ouuesse trato hirio os me~ _cadores a Malaca coan ouro, & leuariilo tambem ma o ti~ mtos, & querendo l ir s'oube como passando dali er ho rio to baixo que no auia de pode~ i.r por ele : ~ por isso lhe escreueo hna ca.-ta, em que lhe ctaua sua ~e terminao, pedindoJh~ q pois J ~o podia ir ooues:
~

..

LIVRA 'IIL C...d'OLO

er..

499'

ae a amizade por aastada , & naadaase os seus mercadores a Siaca fazer~ , ole iDrcadi J porq leuaua muyta roupa, & mdou coes ta carta oyto christlos de MaJaca ;-&hna s-ma ll"lhe fh.11 elrey de 1iaca. Partido te& eoeet~a Ulrf.a, claega ao outro dia h embaixador dei rey de Biolio a _ef rey ~e Siaoa -.a. o Jorge botelho saber. E era a baixada, q se elrey de Siaca desse a ca. bea de lrp .boteiao a elr,y de Bito que bo casaria c hlla aua ftl~, & partiria coele. seu estadu peJo meyo, porq lorge botelho-era o ~ ho destruya. E como esta pr~ meaaa dei rey de Binto era tamanha, venceoae .el rey de Siaca: & determinando .de a ganhar mdou logo a-. po1 oa qa Jeuauo a oart de Iorge bolelho per a os faaer tornar. E quereado DOIIO senhor que isto n~ ou-# ueaae .Weyto, ordeDOo lJ. mora11e aaq,la pouoalo h ho-. 1111, que quaado foy a batalha dos D08808 a Pa&ehonuz, lorge botelo tomou a h juogo c3 sua molher & filb01 q aia catiao, k lao soltou oG toda aua familia. E lbratlo este de t~maaho-beaeficio, sabdo a trey!o que se ordenaua ecltra Jorge botelho, Jogo naquella aoyte se foy a oado ao 1e11 nauio secretamente , & coa to.ulhe o qu.e paaaua: &. que aquela _uoyte 1e despouoaulo todoa os duQiiea da gente DObre i} Dioraua neles, pera el rey conul&ar coelea cemo faria, & C} auia de mandar pedir aju~ da a el rey de Bintlo quido ho no pode11em tomar. E dado este auilo, toraouae com muyto boa paga que lhe Jorge. bot.elo deu por ele. E sabendo ele a treyctlo l} ae lhtt orclenaua., 4eisou ho Da.uio & meteoie em .bua daa lcbufl~t, &com IUfQittra duaa se posa sombra de ter~ la po.rqpe o. 'Do l'ieaem : & reoolheodose 08 grandes d terr pera~ a pouoaQ, toaaou h parao grande em lj a., chou h. vdor da fazenda dei re.y de Siaca ., .& predeo o debaixo d~ eubt1rta, mao4au4o .dier a el rey q ho mel., mo auia de fazer & ele poJa treyqio que lhe ordeoaua :. k se lorge boteJho leuara g-ile que ho ajdara, ele des uuyra e1 rey de Siaea.. : . . . .
~

III

li

aaa 1

600

C A P I T O L O

CLI.

Como lorg~ boulAo msmiOU mni~ad4 com d rft) tk M~ niJcabo, ~ da como Francisco melo pelljou c h6tJ armada del rty de BimSo , ~ a queytnOU. -

'*

C)&

E seus que nlo podiamAdaaa a el rey l}delhe mataas~ vendo , & te~endoae que Meaancame&~ejeiros

bo, determinou de ir a dilte ate onde podesse nadar ho nauio , & as lancharas, & dali buscaria maneyra pera mandar recado a el rey, se os seus messejeiroa tossem mortos, que nos1o senhor lhe quis goardar pOr mais que el rey de Siaca trabalhou por lboa matar. E indo ter. eoeles a<tlea que ele mandaua a i110, ouuerllhe medo porque e, lhe defendero muyto b, & fizerlno1 fugir; lt a guia tambem fugio coeles. E veodose os messejeiros sem ela forbe a Campar, que era hi perto ade auia muytos l} conheei4o a Jorge botelbo: & algtls cleates sab~do i} oa _messejeiros erlo seus, & onde queriio ir le-aarinol a el rey de Menitcabo, 11 como dia1e he geotio & seftor de grande soma de minaa douro, & quldo soube que e rio de Malaca ,- & vio a carta que lhe leuaulo; fezlhe muyto gasalliado, & respondeo a lorge botelbo ~ue foJgaua muyto de ter amizade & trato com os nosaos, & pois bo seu nauio nlo podia chegar aa sua cidade, que ele mandaria laa os seu1 mercadores a tratar eoeles. E asai oa mandou , & a mer.cacloria que leuarlo foy ouro, & mantimentos & aguita, que aa terra nlo ha outra , a cujo troco toraarlo a roupa do naaio, & assl quanto pano oa nossos leuaulo l qGe nlo lhe ficaro ce roulas, nem camisas que tudo 1hes tomaulo por ouro. E estando aqui Jorge botelbo, receandose Jorge dalboquer. ~ue que el rey de Bintilo manda88e sobrele, mandou a Francisco de melo ho galego que ho fosse faooreoer , & deulbe a capitania mr de ha atmada de ooue-lanch raa , cujos capitles a fora elle, forlo Francisco fogaa,
r~
.....

r
41'

LIVRO III. CAPITOLO CLI.

SOl

busca de Jorge botelho, mldou logo outra pera ll fosse pelejar coela & a tomaue: & aasi ho nauio de Jorge botelbo, & foy de vinte quatro IAcbaras. E seys delas erlo muyto grildes aque oa sua liogoa cbamlo garopos. E sdo a nosaa armada dentro DO rio onde estaua Jorge botelho, chegou a dos imigos & entrou tb dtro. E a duas legoas da foz achldo lJ. bo rio se fazia em doua bra~ ~os, & nlo sabdo por qual irio os nossos repartirilae em duas partes de doze J4charaa cada hila, & hus forlo por hft brao & outras por outro, o que foy logo sabido por Francisco de Dlf!lo. E chamando a conselho oa outros capita~s acordaro de ir receber os imigos ao caminho, ani por lhe mostrar~ (\ o8 nlo tem io & lhe q:. brar coisso os coraoa , como por temer q a gle da terra se leuitasse contrelea wdo ho poder dos imigoa l} era grde por ser b mil homs & eJes l1 nilo chegaulo a cto. E indo em busca dos imigos ,Jerlo c htla parte das Jlcbaras (\ biilo todas encadeadas em ala , por cercarem todo ho rio l} os nossos nlo podessem fugir, q_ euydauilo eles ll ho auilo de fazer em os vendo. E estando coeata soberba como irlo o nossos der!o ha grande grita 8t tocarlo seus instromtos de guerra & os noasoa deaparario sua artelbaria , & asai foro ate chegarem bfta aos outros & loAo salgado foy aferrar com ht\ dos garopos l} trazia mais de c homs & ele algs dez ou doze~ & eomo os imigo8 erito ttos, entrarilo coeles Jogo de roldlo ferindoos de muytaa frechadas & liiCiadas, & por muyto b que os nossos pelejaulo forio todos fel'idos & rnortos 08 mais deles sem lhe nenb dos capitas poder acodir por todos ter assaz ll fazer em se defender dos imigos ~ trabalbauilo quto podiilo polos aferrar, & eles p.orq os no aferrassem jugildo c sua artelharia & tirAdolhe c3 muytas Jas de fogo & panelas de. poluora q lhe.J~tiauam dtro nos nauios con1 q se pe'-

Joio salgado, Carlos caroalbo, Ruymdez, Diogo mendez, Criatoulo diaz, Diogo diaz & outro cujo nome nio soube. E sabdo elrey de Bintilo como esta armada hia

101 .. DA BII,.Oill.& DA" IKDfA gou ho fogo aeles, porque doa primeyro1 saltou aos u+ troa por estarem to doa encadeados , & asai se ateou l} we no ]lOdia apagar : & ardero dez c oa maia doi ii estauo detro & o~ doas fugiram quando virlo aua de.. truiam & foram varar em terra , por onde a gte delea fugio, & a dos outroa toda foy morta de fogo, & isto a .fez do aneo dia ate a vespera , & 01 D06808 a fora os mortoa q diase ficaro todoa feridos, & muyto cansados.. E audo mea hora q. isto era passado , q udo a~odem aa outra doze Jaocharas doa immig01, .que parece q acban.. dose perto ouuir4o bo t daa bombardadas, & acodiio 1 & quando os ooeaoa as iro ficaro muyto triatea por quo cansados & feridos eatauo, ~ Francisco de melo 01 esforQOU , dizdo que esperassem em nOSio aenbor t que os nlo liurara dos primeyros pera os deixar morrer a mos daqueles, & q Jbe auia dacabar de dar a ito. ria, pera q vissem os imigoa camaaho era seu poder. E Disto chegaro os immigos, &, comeouse a peleja IDUY tp mai1 braua q dtes, & os nos1101 olo pelejauio ee aie .e a artelbaria & c artificio de fogo, & foy medooha cousa de ver a per6a que teuerlo os immigo obre a-, ferrar os nosso8 sintindo que tais eataulo, & e)es por se defder. E sobristo metero duas Janebara1 doa i01mi. go1 no fundo. & arrombaro algas daa outras, & ma tario muyta gente, & nisto sobreueo a noyte que os a partou, & por os immigos terem muytoa mortos da nosaa ar telharia, & queymados dos arteficioa de fogo. E aabendo o q. actecera s outras doze llcharas, nllo ouaaro desperar & forlose aqla noyte caminho de Bioto: & he de crer q nosso 1enor ho quis assi, porll se tornaro a pelejar segdo oa nossos estauio cansados & feri dos nlo escapara nenhi. E morrero ali Jogo & deapoia na fortaleza trita & cinco, & foy muyto nlo morrert mais , tantas furo as feridas & tamanhas. E du Fri cisco de melo como os imigoe erlo idos , & que lorge ~telho podia ficar seguro & acabar sua mercadoria q .aJ~ nlo tinha acabada, deixoubo & foyse a Malaca ptr
.. o

LIVRG IIL OAPI'lOLO

ferid01. E ficando Jorge botelho, 10be. jou ainda muyto ouro aos Men!caboa de q eles teuerle alg desgosto. E sinlidolho lorge hotelho, disselhe } fouem coele a Malaca , & q IA ho acabarilo de gastar, & \ se lhe obrigaria a tornalos a trazer seguros, c tan to l} primeyro auilo de cprar a roupa da feytoria (\ ou tra nhiia : & asai ae fez , & Jeuou 01 a Malaca 45de qui~ do chegou ja nio era aapitio Jorge dalbuquerl}, se nl lorge de brito eopeiro moor l} foy com Lopo soarez como direy DO quarto liuro.

err.

lei

ra ae eurarA

CMI

C 4 P I T O L O CUI.
De como partio ds Portugal por goucrnador da lnd:J LcYpo soares , ~ de como cht!JOU laa.
Neste anuo ele mil & quinb~tos & quize, ouue el rey. de Portugal por seu seruio q o goueroador Afonso dalbuquerq f.)eecaosaase de seus trabalhos & se fosse pera Portugal, & deu a goueroana da ln dia a Lopo 1oarez q J fora por capitAo mr de ha armada, como disse no li oro primeyro, & deu lhe ha frota de treze naos groa sas, cujos eapites a fora e)e . forlo Christoulo de tauora, q Jeuaua a capitania de ofala, d Goterre castelha~ :no, q Jeuaua a de Goa, .Simo da siJueira, li leuaua ~ de Cananor, Jorge de brito copeiro mr, q leuaua a de Malaca, Diogo medez de vasccelos, ~ Jeuaua a de c~ chi, Afso Iopez da costa, Lopo cabral , Aluaro barr~ ~o, Simo dalcac;oua pera ir hioa., Aluaro telez po~ capito de Calicu.t, Francisco de tauora, d Garcia coutinho. E nesta frota foy Mateus ho ebaixador q mandou a .my do preste como disse atras, para q Lopo soa.rt'z ho mdasae ao preste c hii embaixador q lhe el rey d~ Portugal mandaua q foy h fidalgo chamado Duarte gal~ uilo de muyto merecim~to por muyto seruio q tinh~ feyto aos reys de Portugal do tempo dei rey d Afso. ho quito ate aqle, assi tomadas dos lugares dal, co..

104

nA HISTORIA DA. IRDIA ...

mo em ir por capitAo armadas de aooorroall, estes rey mildauo a seus amigos, eomo ir por baiKador muytas vezea aos reys da Cbristiodade, & ao Aperador sobre cousas de muyta importcia, em } mostrou ser muylo prudte, negociando sernpre a muyto cattamto doa reys q ho mAdauAo. E por isto q elrey da Manuel dele sabia Jhe daua a capitania de tres naos pera ir na mesma conserua ~o gouernador: o q ele nlo quis aceitar,

dizAdo l} era velho , ~ n.ilo queria carregas q lhe desaaseasegaas bo sptl, & maia fazdo aqla viaj pera seruir a nosso seftor ' ~ ajuntar a Cbristinda~e de ELhiopia c a nossa. Coes ta frota q digo, se partio Lopo aoarez a ~te D~bril . & c toda a frota foy ter a Moambique, 8de achou dous nauios, de que era capitlo mr hll Roy figueira (\ fora descobrir a ilha de sam Louro pera assentar feytoria, & nlo a podendo assentar se foy a Mobique. E aqui deixou ho gouernador a Cbristoulo de tauora pera ir ser capitilo de Ci<>fala, & deu a sua nao a Ferno perez dandrade q auia dir assentar trato & amizade na China, & Bgal, & auia dir por capitlo mr de tres naos (\ logo leuara ordenadas de Portugal. E partido ho gouernador de Mo~bique, foy surgir na barra de Goa a dous de Setbro do m~sn1o no, estldo A.fonso dalbuquerq em Ormuz. E quando foy sabido Goa q hia outro gouernador, asai os nossos como os gMios & mouros ficaro muyto tristes , & diziaoll el rey de Portugal o!o l}ria a Iodia pois tiraua de gooernador Afonso dalbuquerq, que parecia l} nosso seftor fizera pera a gouernar. E no .ouue na cidade nenh aluoroC(O e a vinda do gouernador, l} deixou por eapitlo a da Goterre, & tirou a d lolo dea, & de Goa foy ter a Cananor, cuja capitania deu a Simlo da silueira, & ~iose c el rey de Canaoor, a li deu h rico colar ll lhe mldaua el rey de Portugal : & de Cananor se foy a Cochl a despachar as naos de carga , & deu logo hua armada a seu sobrinho dc5 lolo da silueira, pera q fosse fazer presas As ilhas de Maldiua.

Goa

..

. " ,I'

Ll'IRO III. CA.ITOLO CLIII.

606
'
I ._ '

. C A P I T O L O CLIII.
d;.,.~

D~

de Bahart, g el reg fk ~d e ou. .tr01 r~JS - 9randes sefioru mouroa rnantl.auiJo tJitar -o gouernailor.; 4- outr-os ho /aio tJBr.. . . ..

eomo

~~ (ortaleza per Q.el rey de Portugal tornou a ser se~ n~~r do reyno como era dtea sem ael~y Dormuz a~ proueitar set vaealo do Xe' jsmael & pagarlh~ pareas : foy llo espl.to -disto muyto gride per toda Persi~ , & ;A-, rabi~, & df.hi pOr outr prouicias, & nestas du~s nlo falau~ 01 .reya & 'lelloree delas . outra cousa, k tinbl Do pow; ~uy grlde marauilba: .& Dlo auia nenbn que ~~ -"u. .e ao goueroador ~ muyte grAde cta & ~ti .. ma, .pgr .lact. ftJDO Dorii\OI 1er a cousa mais rica & ~ de~flde todas ,.q)as par~s, & ho gouernador ir de to lclge. ~~talo, . & por iuo deseja-uAo todos sua ami-

R~it!Jydo ho goemado; cicia~ Dormuz ~ &;fey~

Pera 1w grdt! rt1J, ~ amerceador ho melhor_.dos rt:lj_l nute lelnpo o f t.e no~ em l9daa tU lingoas, R~ ilo mar !f- tmlor de ' f!l, ho capill!.o moor .a ~ Du. acr~c/Je aua vitJa: das saudt1 W ami.ades, vos /GfO. saber COfiiD utou e saucle ~ pas. Fa~UI fOJber como rt01 d rey lw 4onr,.Gdo 10ttb~nt01 de pouco tef14E9~ ra ea como ~ a Ormu.tr, ~ como soys tm1erc.uitJ,or ~ f~ fk -'ffJ, ~ ani tNltJ tNMsa fama p_or ~ ko mu~,. ~ fol!lay muyto qu~ amr~: mt ~ tJOB Y4o.s~mpr~ meuaaros : La mando meu me1sagetro a veBBo .ser.utfo , !1- 1108 .Z.Ua wu caualos ' pos_to fJ!U no , .wtencttu ' " acAtw ~ bs lofe volol ncdar~~ Recebey. a JJToxo III. . . 688

prillley'oe q lhe mdaro sua bai~ ~claarizlde eG preeen~s.; forlo el re,y de Lara saio dei .rey Dormuz, ~ el rey de Behat, & de .catifa A Arabia, tamb seu vassalo, cujo baizador deu ao gouen~ador da ata parte tr-. oaualo arabios, &. ha ca~ ta q_a~ clisia a''nQIIa .Jingoa. . . ~- .. , _i . zade &
J~..

B. _ oa

b06

DA HISTORIA DA. INDIA.

fo do amor ~ da amizade , se alga cousa mandardel, mdaimo dizer porque ho farey , muiouos minhas en-

comendas. E apos este embaixador chegou outro de Miraboa a capitlo geral do Xel} ismael na frontaria de Arabia muyto grande seabor em sua terra. E este tendo tlbt! fama do gouernador, poJa vtade que sabia que lhe tinha ho Xeque ismael seu senhor lhe mandou por hll seu embaixador ofreclmeatos damizade cJ bOa carta que dezia em noasa liogoa. .Ao grande .senhor de mlJ'fiAJ , gouer*HlJdor ~ grtmd~ capito t/Ds grdes , ~ mayor t1oB mayorea, capilo tk muytos capites deste tempo , li~ bem aumturaOO , c_~ to mor 4- goturnador das IndUJI. Este sotrtmos 'seru(Jor . t verdaikiro em amor-, d~eio1o de vOB faser my'los ser uios como seruidor : mit Vet8e& vos enttio dizer que sou vosso seruldor ~ qrgro vosso bt: 'digo abrtJdos qelou fJOsso seruidor, ~ por isso me Y. n~cui~Wio [astJr e~lll tarta. La 008 mdO f!oge alac tem MtJfo~ t1 tiOBSO seruio, f!U:_e vos diga o que lM tJisst acerca de nossa llm~ zade , ~ de sermos hos k. Ttdeo por:firme ~ por certo, ~ no seia esqt,ecicln de rios : escrueime sempre q_~uer cousa ou seruio que d~ mt quistrdes , ~ man~ daimo que eu ho Jarey, ~ nisso me fareis m~yta t'Mrce : Noo oos ucr~uo mais, H no que dol acrtte W~io estado. E despacbada estes douw embaixadores muyto b, & mandAdo ho gouernador ooeles seus embaixadores a estes rf'ys' des~ia de laa ser lhe veyo outro embaixa-6 dor dei r~y de Baora em Arabia no cabo do sino Per sico, cujo embaixador lhe deu outra carta que dezia. Fa;o sbtr ao gr capito , o qut faz iuslia ~ milda no mar ~ na terra , ~ o que j~ IJt no mar ~ na terra : nossas tJOntaths sam lotku haa, g n01 a 00110 mandar ~ ob~dilcia. Yosao flJ%er de iustia M lJisi como torios Ao querem , 4- de oos amerceador ~ero qu~ nos h. t-eis ~amo hlirrfJIIes a Bljabe~ , ~ tJ MirG/iuftJCa com
.

cartas 4- messog. Nos queremos paa~ a tJOSIO se~(o, g tudo_ o que 1101 quirerdu ma todo, coull.l, ~ _,m o 'I'U potJ,er a terra he VbSBa , ~ 01 vaUGioa tJOIIDI, 4-' os filhos filhos t101101 : ~ t tt:W o ~ mdrdes vos obetkct!rnos. La tJQY a ~- merce Ck ho JumrraD Mofat'Mde, em lug(Jr lU rn;,nha pasoa : se WS~a merC6 mtmdar olgtJ cousa G el~ ho di_ga , ~ ele nos escr~uer11, ~ noa obetk~ cer~ , pu mday ceele tJOUO muaegeiro. Minha lmflio lu, que no ~~ mester mtre nos f~Wlianeiros , 4-' o 4 rnimdarda a Cie, mantltJilho como e Jw mandaiseiB a mi: ~ (}f tJIIIItlJol ttU!us BaJn roiBOS , no 01 mgeiJ,eis de

LIVRO 111. CAPITOLO OLIII.

607

.,_a
.

~Jisl&

Tam:b a este embaixador fez bo gouernador muyta

bonrra., & despachou ho mu)Lto b, fazeodolhe merce, porq soubessem. os mouros quam b acertaua quem bo queria ter por amigo. E .os mouroa de Or.rnuz se esplta uio muyto destes reys}i. senhores man,larem seus baisadorea ao goueroador, & mais quando lhes eles ctauo a gride fama lJ. hia dele por suas terras, & co~stea ~baixadoree & c outros era a gle tta e Ormuz q Dilo cabia, &. parecia ha corte de htl grande ~y, & no a ~ia dia lJ. ho gouernador aio fizesse .merce a estes bai~ador~a, & os mour01. da terra se e1pantauo como tinha &ao&o que dat. E .Yenclo ho gouernador como os reys & enhorea comarca folgaulo com sua amizade pera os prouocal' que folgassem mais coela & a deaejas1em, maudaualbea tambem seus embaix~dores, ontddolbea preaeotea de mvyto pre'iO, pelo l} de todos era cada vez mais .estimado por 01 mouros ser muito inclioadD& a Jhe darA: & dhila aos outr01 h ia a fama, ~ nlo ou ia neDh que DI deaeja11e de ho ver, & muytos mouros honr rados 'inbio de. muyto longe a Orm.uz no mais que a elo.: & aJgs il Dlo podio ir & usi senhores mdaulo grdee pio tores il lho tirasaem polo natural, pera ll h~ vissem pintado. E todas estas diligencias faz io PQia grde falba ..~t auia. antre os mouro& de aeos muylo grandes feytos Daa armas, & .de auu ~ singul~ea tirtudea: de
888

gila. E indo sua doena de camaras.d~ cada vez peor; aos~ vinte seys dias de Setembro fez. ajuntar .todos 01 capites de. sua armada, & lhes di11e q~ .bem ilo _ er velho, & doeu te de hila do<ca l} mataua estando falido: & porq ele por eaaa causa queria prouer~a eonser~alo do reyl)o Dormuz & da<tla. fortaleza q faz1a, lba~ rogaua a todos t} lhe desaem as meoajs de obedecer a pesao o'-'. peoas a 1 ele cometese aea podei deapoia de eaa 1norte ate eJ rey seu selor prouer. E tlldos diuerlo q aquilo ~ra muy b feyto, & q noaeo aefter lhe daria saude, como ele & eles desejaulo. E dandolhe suas menajs', fez o aecret.ario.Pero dalpie ~il aoto di110 l) todos assinaro. E eercandose ja neste tiJ>D c forlale&a tle muro; mandou fazer preste sua armada, pera se partir pera a lndia: & -vindo bo mes Doutubro pOr se aebar peor, fez seu testamto. E aos tite diaa deate mea, mldou dizer a. Pero dalbuqrque seu eobri~o pe~o aecretri~, ll por ele aeatrr deJ rey Dormuz t} folgaria q ele fieaaae por capitlo dal}la furtal~a, & aliai 01 no11~ & tlbl! poJa tale .. merecer., lhe fz1a .anerce . dela. em Dome dei rey aeu aeahor eom qatroctos mil.ra. dordeaaclo ca~lao, & . ..

hio ver & tirar polo natural erlo ~da dia tiltos na fortaleza que se nlo podiio os nosso11 delAder deles, & se t>s deitauo fora pedio com muyta p~a~ q lhodei:xauem ver, porll Dlo hilo a maia q a. velo. -E esta importunalo daoo porl} ho gouernador aaya poueas vezes fora por 1e achar mal de camaras,. &. quldo- bia fOra da fortaleza' erito sean cato 08 mouros q 1lo etllaulo esperando, & pera cbegar a ele, & bo \'atem bl-, httafbe fazilo. orapa de seua. grldes louuores - soa lingoa, & outros lhe daulo algila cousa, & lhe beijaulo a mio com que a tomaua, & ele como os via detinha ho eaualo~ para lhe falar~, & eles ficaulo muylo conttea & dit:ilo de cada vez maia b dele. E bis sua fama em tanto creimento;, que ounaa foy tamanha de capit de-nalo ~1-

. IJA BIITORIA DA INDIA. modo que ho tinb4o todos em ~.uyto grlde estima & l'.eneralo. ~ dos embaixa~or~s & c:lo11tr~ mouros ll ho

608

60t .Iuzentoa l]ointaea de pimenta o meyo, & dali por di I te teoee.cuydadodela. Poloq~e !~e foy: beijar a1 ~iloe ao outro d1a, & ele lhe du bo regtmi!to que llle au1a de fiear. E aSBi lhe tregou htla armada de tres naoios, &;. hfla fusta pera seruiCiel d11 fortaleza , & goarda da costa elos noutaqa que eam cossairos. E os capitles (orilo dos aauioa, Joo de me ira , Fernlo de reaende , lorge dor~ta, & da fila ta Antonio homem : & porque ho gouernai. tlor de t-Qft nll podia sayr fora por sua do~a, se ma~ tibu despe.dir~ dei rey Dormuz pelo seeretaTio , mat~dan tlolbe pedir perdlo de ho nlo k er por sua do~~ com uuytoa offrecimentos. O q\le el reylbemandou muyto agardeeer , moatrldo muyto pesarl de se achar tio mal ~ ~ quilerao ir ver 1e Jbe ho secretario alo cooseJhara que ao fO.se , pori} Iro Dlo auia de poder er se olo no b~ eio, & por iwso el rey nlo. foy, & mldoulhe pedtr que Jh~ uao deisasse pr lingoa Nicolao ferre:r.ra porquaotb~ era homem reuoltoso, & que Jbtr f!Oderia ordenar algft cousa por onde el\ rey de PortugaJ"p.erdene ho credito dele. E ho gouernador.bo fez asai; porque eJrey llio mereciapor qui& seu amigo ae moatraua; que cadadia ho-, mandaua vistar por X cem ale, mandndolhe sempr&-muytos P-resentes, & acodindollie sempre com diob.eiro pera as deapeaa da fortaleza, & mandaadoho vieitar
r!IVRO lffi C;tPI'I'DLO CLIIII.

maytu l'ezee por Rais rroradim.

e k P'" I T (}-L o~ . . cLtiif~

Diu#fiOUIJ8 ~~ ho ~~dr soulie 4aa lndia, ~ de coma faleceo tle IUlJ doena chtgantkJ aa barra d~ Goa.
o

o gouemador pnstes ttul:a o q; era neceisario pera saa partida, parttose aos oyto ~ias de nouetrtbro ,- & f!barcouae pola ssl1t na nao de Diago (em.andez de. beja, & esteue o que ficaua db ~dia &'a. noyte seguinte ctefrlJte da pedreira. E ao o~tro dia se fez aa vel~ ~ & logo ao aabado for ter coele A cem ale oom duas terra

T~ndo

610

DA.

BIII'O&I~

DA IKDU

du carregadas de .refresco. .acaa , caroeyros , galinbu & fro,-tas que el rey Dormuz lhe maadaua, & aBSi muytaa cooseruas & bizcouto1. E seguado ee eotdeo em A cem ale , ele h ia ver se era ho gouernador morto , porque como embarcou .pela asta, & ho nlo vi rio ae Dhlla mouros embarcar, euydarlo que era morto, ~ aBBi ho di88elo a el rey, ~ mais porque auia clias que ho nlo vi rio, a falara a el rey aotes ele se i, embarcar: .& porque deepoi1 de aer no mar se achara melhor, maadoa ll lhe falaue A cem ale., que qu!do bo v-io lhe beijou a mio com muytp graade prazer poJo wu viuo, & .di1aelhe que lhe maadaua el reJ pormuz ~quele refresco, & saber omo biL E daodolhe ele agardecimeotos disso, Jbe maadou di~er como ae aehaua melhor despois .que fora ao mar, e.acomendaodolhe muy_to a fortaleza, porque era a melhor cou1a q tinba no reyoo pera eseruaAo de aeu eatado, & fez merce a Acem ale de trinta xer~fina, & dez a cad~ htl dos. mestres & pilotos du terradas Q. erlo quatro, & mandou oa coa ui dar co.m vi .. nho de Portugal,&, assi 1e foro contentes a Ormuz, onde disaero que ho goueraador hia viuo. E send~ ele tito aulte como Calayate, pareceo haa a ao de mouroa ao mar que ~iuha da Iodia, & por saber Douas da lodia, mandou, a fizeMem _arribar aa capitaina, ic; que lhe leuassem capito & .Piloto d.ela., & dea j&ara~to doa aantos eul,elhos a A lesandre datayde lingoa, q nenha ~ousa Jbencobrisse das aoaas que .os mouros dessem da Judia: & ele ho fez asai, & os mouros hio deCambaya, .& deaculparanae ao coueraador de nio arribarem a ele logo , porlJ. .lbe1 pareceo q no hia ai~ .poJaa .poucas naos que Yiro, ~ disserlo que Jhe trazilo cartas de Cideale llo .torto, & b.il embaixador do Xeque ismael que eataua em Cambara., em que lhe ~acriuilo que era chegado A lndia Lopo aoarez por goueroador com ba armada de do~e aaoa. E iodo logo polas carlas, achouse que era aaai., ~ que toclaa as fortalezas da India vinho prouidaa de ~api~, ~ h deles era Diogo men<lez de

t;:'

LIY!lO 111. e.tPITOLO eLIJI.

611

-,.ueoDeelos pera Cocbim , lt. Diogo pereyra por feytor . que ele mldara pre101 pera Portugal pelos iaau)toa que iizerlo , como atraa diase, & asei eoataoa os nomes de todos os eapitles, &. dbia na earta de Cicleale 11 lhe nlo escriuia Meliquiaz polo grande pesar que tinha de hoel rey de Portugal mldar ir da lndia, q~ lbe pare-eia que Dlo seria bem irse pera Portugal, pois el rey eonheeia tio mal as suas caualariaa, & lhe galardoaua ti mal seoa seruios. E deapois de idos os mouros, ho gouernador eom grartde paixfto '1. teu e det rey d'e Portugal mandar Diogo mendez & Dioge pereyra com carregoa mandando os ele presos, que era sinal que ho nlo ouuera por bem, di11e muyto agaatado. Mal com et rey por amor doa bom h, & mal eom os homs por amor det rey : aeoJhamonos igreja elbo coytado. E despoia quese lhe foy ho impete daltla paixlo elJ algftae palaura eonsolatoria que lhe disser!o sobrisse , deu gr&ci8 a aO&so senhor por em tal tempo chegar gouernador A ln dia estando. ele tio perto da morte, & aAo podia ser 1e nlo l} faJaua e) rey c3 alg anjo, que bo auisaaa das coo-. eas de que a lod-ia tinha necessidade: & ~ lhe parecia que nosso sen.hor tiDba cu,d:ado dei& poia a socorrera em tal tempo. E prime:Jro l} se os- mouros partiseem ,. lhe~ mandou tomar todas as eartas que Jeuauilo doutros mou ros de Cambaya pera algs Dormu~, porque nio soubeisem que era chegado outro gouernador que temia que desae aquela noua toruaio aa fortaleza. E dali por diKte se achou de cada vez peor, de maneira que sabadO.. qu~oze dia1 de Dezembro tl-noyte que foy surgir na bar-ra de Goa auia quatro dias }. trazia sJu<io; & estaua tllo fraco que logo arreuPssaua. quto comia. E des~~ de surto, eo ter ~e frey Dioge- vigayro geral da lndia, IJ. ele mandou ehamar p(i)IO capitllo- do :bargaatim : & asSI veo mestre Afonso medieo q lhe leaarllo al.gtl Yioho vermelho fresco de Portugal l} desejaua: &, aqta parte da uoyte eateue aempre s.eu acordo f:tlando com seu. COnfessor, & ha hora antes. que flecesse se lhe toruoo

-~& .fala. ,E est.audolhe lead9 a .paido~ de que era muyto ~euoto, & ~m!ij .clizia flUe leuaua sua eeperaoa de .saJ.ua~, deu a alma a noaso. en~or .clomiQgo ante ma.uhal deza&eJS .de ;~em.bro ,de ,.,nil.& quinhentos & ,quinze,v~stidp em ho abito.de Santago,,de,coja ordem

Pll

.IM. JIIS'I'OilLA

~A ~KDIA

. e.ra cauale.yro., .que sempre . teue por. .patrlo &;auo-adG ~iaote de! noaao aeahor., a qu~m .muJto deuotamte pe.dio per,llo de epa paecado1 aDtes de ,seu :faleci mAto. .E falecido oy posto ..-Da tolda d~. n~o sobre hll catle .que .es~ua .cubei:to ..com h pano de brocado, ~om h.tla almo.l~a do.meemo 4 cabeceir-, & como tinha ho . roato dea~uberto ..parecia . l} estaua dormipdo, & nisto era .bo.pran.to muy .grande . oa Dao , aaai ,de .seus ctiados .como doa .4utroa t _.& dali ae.eapalhou polas..outraa .11808~ ade .todos .tjohlo grande sentimto por perder .tal ,gouernador. E .sendo mnhal clara chegou Simlo dldrade q, ficara ~ .tras, & qoer.endo eatrar ,para dentro do .l'io., maadar~D .lhe dizer oa outros capitles que eQerasae .pera .acqpa.nhar ho corpo do gouern~dor ate. a cidade. E ele.nl quis se ~nlo irae, mostrando grlde pruer de teu falecimeoto 0 Puydaodp que. d~ua aisao cttaml!to a Lopo soarez.
4

,C A P.I T.OLD

~CLV..

.I).e

c~

Joy

sqm.ltado .lw corpo do gauernador , g .d4 ~~as rwtaue virtudeS. ~ -~.

'

Despots que ..aprouue a DOS80 senhor .de .leuar .desta 1lida eate tio eafordo .& famoso,eapitQ, foy aberto seu ,testamlto, em que JUt .ac;hou que .maodaua que 1eu cor.po fosse enterraclo ~m noss.a senhora da .serra que est na cidade ~e Goa , de logo foy recado pera I} os clerigos.& Jeygoa se percebeuem pera as derradeiras h&-ras (que auio de fazer a. quem ganhou aquela cidade., .de j)o rebate rtle ..nouas tio triste& deu .assaz de toruao, e~pecialmte ouuindo dobrar _os stnoa, .q a todos .certi- . .fi cario ser a noua verdadeira., gue ~ioda .algns a no

LIVRO JI~ CAPITOLO CJ.,~.

~ 13

podilo crer. E como todos tinbAO 81DOf de pay ao gouernador, ha polos casar, & lhes dar fazda pera sustlamto de suas yjdas; outros porque JlOf natureza se inelioaulo a isso poJas virtudes que auia nele, no ouue JlenhQ que Dilo mostrasse no rosto a n1agoa que tinho DO corao, & hils com os outros fazio ajtllamtos por essas ruas falando na morte Dafonso ~aJbuquerque, ll . trazia memoria a muyta honrra & Jouuor que ganhara iJa vida, assi em serui.r a nosso senhor con1o a eJ rey, affirmando todos que nO.ca iria aa lndia outro tal. E nisto chegou ho seu corp<> ao cays, onde ho estauAo espe rildo os clerigos & frades com suas cruzes , & todas as confrarias eom sua cera, & ho capito da ctdude com todosos fidalgos & gente outra l} auia nela. E tirado no batel no catle em que hia, foy posto em terra pera ho, eocomdarem. E como \'inba ''e& tido no habito de Santiago, & hna rede douro na cabea com ba carapua & beca de veludo negro, & a barba branca lj lhe che~ gaua ate a cinta & ho rosto descuberto com os olhos meyos abertos parecia viuo. & qudo assi ho viro todos que coohecerlo bo desemparo que ho estado da ln dia recebia por sua morte, foy taroanbo ho choro que todos aleuiltario, que anais forlo lagrin1as que ca cJerij goa -cbraro que paJauras l} pronunciaro p~ra ho encomendar. E. tomidoho coeste pranto debaixo de hil pali~ - que leuauo' fidalgos, comearo de caminhar pera nos- aa seflora da serra . E entrando pola cidade parecia que ae fundia toda c gri toa das molhert's que ele casara , que todas aayro a velo~ E postas todas em cabelo, &~ dadb ca asanoa nos rostos Jamentauo sua orfiAdade' di~do -h1laa que -perdio pay & outras senhor: & assi ho ehorauftoeomunmenteChristos, gentios& nlotiroli~, &: I to~a a cidade se nlo ouuia dutr~ coutu.- se no eh~roa,_: solUC(OB & suspiros, & coeles foy aqle corpd Jeuad0. a nossa. s~nbora da serra, de despois des di"ze.rerb ftm ha pregaAo seus' grAdes Jouuvtes foy seJ1u.lt~do, & posta' Mb~e aua sepltura ba elf&a de veludo negro & damas~
TOMO 111. TTT

tl'

D& BISTOB.IA JlA. JNDIA.

co, por se uo achar veludo que abastane : & sobre a essa foy dependurada a bandeira que leuaoa oas batalhas, & suas exequias duraro hil mes, & da hi por dil te se lhe disse cada dia hiia missa, que ele deixou pe.ra sempre. E despois de ser sepultado, aioda ho pranto durou oa gAte o que ficaua, do dia & toda a noyte seguio te, nilo smeote Dos ooasos, maa nos gentios & IJIOUros, porque todos ho tinhio por pay: & assi os emparaua E' Ie, & os maotioha em paz & a justi~a, por<} a fora bo esforo que lhe 00880 senhor deu pE-ra a guerra, dotoulhe tanta prudecia que aenhtla cousa lbe ficaua por saber que fosse necesuria pera boa gouero~ da r.,pubrica. E posto que algtls ho quisero tachar de mal aofrido antes de ser gouernador, & dizio que era doudo, & por isso acselhaulo ao vilo rey que lhe Dilo eutregasse a gouernana como el rey de Portugal mdaua por sua prouisam , do que se 'io ho oontrairo despoia que lhe foy entregue, que lhe sobejaua sofrimento & pareiencia, em tanto que iodo bil dia p9r h\ia rua, alga que lhe querilo mal por lhe alo pagar aeu soldo, por mingoa de no ter dinheiro, lhe deitaro oprioa de hiia janela & bQ molharJo : & ~le dist~imulou fa-.~do il M Dlo entl'dia, nem smte quis entender attueles. q11e bilo coele que Jbo disaero. E outra vez bu bom pPr priuar coele, disselbe il ou troa dizio mal deJe pubricamte, & ho injuriauilo eiS nome m.uy infames~ que seria bl fiUe os castigasae. E ele respondeo l} ho .nlo auia de fa~ zer, por(} eles lioblo rezilo poia cootiauamte trabalbaulo , & ele lhee nAo podia dar ho galardo de aeu1 trabalhos : & dagaatados disso ae eaptaua como lhe Dlo faz io mal, quaolo mais dizerAoo dele, ~ folg.aua lllliJto de quebrarem aua furia no que tocaQa aaa peaaoa, antes que DO ~ue tocaua ao ~eruio delrey .aeu seahor. Vindo outra Yez a ele h lucari oo grAde aeceaaidade seguo.do moatraua a pedirlbe aJgt\ soldo do que lhe era 4juido, nAo Jbo podendo ele dar poJo alo ter rogoulhe q

pgr a)&a diaa

ao buacaaae empretdo.por eus allliiOI.


..

616 E tJcaeliddl& ho Jascatim, dilf!do q ho nlo acbaua sem peobor , & que alo tinha outro que desse se oo suas arma, q lho delle ele, k lanldo mo A barba aeertou de tirar quatro ou e1co cabelo& sem ho l}rer fazer, & quftdo os Yio moetrou qoe 01 tirara por sua vontade & por t6teatar tio laacarim, deulhoa dizendo que buscasse dinheiro sobrelea, porlJ. nAo tioba outro penhor que lh41 dar. E ho laserim moyto ledo leuou os cabelos , & a~bou dinheiro aobrelea com que suprio sua neceesidade. E o que tinha os eabelos penhor, sabendo l} ho gouerDador fioha dinheiro foylhe diter q os desempenhasse: o qae ele fez muyto ledo, & lhe fez merce por dar ho dinheiro sobre os seu& eabelos. E estas obras no erlo ae nlo de quem por siso, & nl por doudiee queria temperar tantas vontade como auia na gente de sua arma da. E coeatas manhaa & com outras soube lambem granjear ho cargo que tiaha, qae estando tantas mil Je... goas de Portugal, & com tio pouca gente eon10 diase tomou aos mouros a cidade de Goa , & a de Malaca , & a fortaleza de Benastarim , & fez a de Calicut , & conquistou por Cora darmas ho reyop Dormuz , & despois de se l~e leuaotar ho tornou a sugigar, & fazia tremer toda a lndia, & tendo to pequena armada a sabia repartir, de maneyra que cootiouamle trazia nauios darmada de Cochim ate Chaul que goardauAo aquela costa em quanto d.uraua ho Yerlo, de modo que ~em h gr~ c!e p;men.ta se podia tirar da lndia sem sua }icen'ta, n podia entrar na lndia por mar nenbtl estrAjeiro que ho no soubesse. E era tio diligente.no proueilo da fa1e11 da dei rey seu seflor ll sempre em Goa, & outros lugares que se presumia dauer cerco, tinha suas feytorias certas casas cheas de trigo, arroz , carnes , pescados & outros mantimlos, de ll ele tinha as chaues: & quando via que no auia cerco, daua ho trigo & bo arroz aos casados descto de seus mtimetos. E coeste regioJto no auia necessidade daln1azem de manlioJtos, nem se gastauo ordenados c6 os almoxarifes deles como agoTTT

I.IVI.O 111~ CAPI'I'OLO CLV.

61R

.DA HISTOaiA' DAriNDIA.

ra. E h honle de cada ha das feytorias tinha carg de comprar esles oJaotimentos. E a fora estas cousas fez outras muytas que serio largas de ctar, mas r~laodo em soma nenhna virtude Jbe faleceo pera ser to eingu.. lar capito con1o bo foro os singulares (} ouue aotre barbaros, gregos & latinos. E sobre tudo temeo sempre muyto a nosso senhor, & foy muyto a10ador de seu seruio, & teue grande deuao na sua sacratiasima paiJio, & na sua gloriosa n1adre nossa seilora, tanto que nUca por meneocoria que ouuesse jurou por eles, nem pos neles a boca irosamente, nem em nenbu santo, nem dizia maii que renego da vida em que viuo. E por ser muyto amigo do &erui~o _dei rey' teue muytoa immigos, & foy muyto maoifico nas cousa~ que conprio a honr.. ra dei rey , & sua , & muy liberal pera os pobres: foy muyto airoso, & bem apesaoado, discreto, & tinha gra a em tudo o que dizia , & foy muyto dado a dj1er pa lauras aenteoQeosas, & folgaua de as ouuir-

L A V S DE O.

Foy impresso este terceiro liuro da historia da Jodia em a


muyto n9bre & leal cidade de Coimbra por Joo de Barreyra, &

loo Aluarez

delrey na mesma \'niuersidade. Aca bouse aoa doze dias do mes DouLubro. De M. D. Lll

empre~sores

...
...

'

'

TA VOADA
CAP,ITOLO

.D.ESTE LIVRO TERC.EI.RO.


r. De como d

de Porlugol, determinou com ho 9ouernador Afonso

F~do CautinhaMo.r~/wl,
t de comofo-

. ro ptrtJ Culicut p~ra a Mltruir, ~ cllegarIJ a ela., E iU amw ko gouernador dutmbarcou primeyro ta e~.~ua ~~e. 3 CAP. 111. Do que ho Manchal disse ao gouemador ,.por~ . 9ue de1tmharcara primeyro. E de como ho Maricllal enlroU a cidode ~ fes grand~ mor,tndade tzos immigos_: t de awno.foy morto, ~ os noasos foro desbara.
~~.

rao lJfiuados dtJ clispoBifo tk C'AlJCUt. Pag. l CAP. 11. De como ho gouerntldor t ho Manchal ptJrti-

~lbulJl!erqtU, que.foss~m sohr~ C~ltcut:

6
14
~ois

CAP. 1111.

Do dano qu~ recebtro os nossos d01 immi'gos, . do que os immigos recebero deks , t do mais qui

paliOU.

CAP. v. Do que ho goutrnador fes

qutfoyem CrH . chim. E e como se perdero nos baixos de Padua Basjio de sousa Frcisco de saa indo pera Portugal. 16

v1. Do que acontecto a PedrtJjooso daguiGr em ma . viajtm, 4- de conao chegou a Portu~al. _ . _ 17 CAP. v11. De como indo ho gouernador ptra ho eslreyto . do mar ro3,o deixou a ida por 1aher que fazio_ ~urcos ha armada na ilha de GOG. . ~ 18 CAP. VltJ. De co"'o tsta situada a cidade 6ie Goa cDbe.. fG do ~1nlaorio do f.Dbayo. . . . .2 2 CAP. IX. De como o gouernador ekegou a barra d~ Goa, 4- da cMnD d A.n&onio de norunha Iom ou os dous ba.,
CAP.
o o

luartes da barra. . J CAP. x. De cpmo ho gouwnodor sabtclo o que dom ..Jn ton#o linha f~yto rntrou pera demro fle Pa'llgim, ~ do recado que mandou IJ idade_. .. .. . J7
o

'

6111 .

..

.~

T.&VOADA.

como a idafle de Goa fq" ltregue lllJ gouerntulor, ~ do q/~ dupots dentrar nela. zs C.&P. XII. D~ como o gouernador mdou dutJB embaizadal , N1Ja a el rey ile Narlif194 , ~ outro o l rey de Ygapor , ~a f~er amizade codes. 31 C.AP. XIII. lk eomoforlllltcmdo 1lo gouernlldor tJ cidtJde de Goa OUIU! lrfMI aJ'IIOtinafiio tDitr~ 01 r101101, ~ por cujo caruell&o. 3 4. CAP. Xliii. De cOrJio A'IIIIJtJ ~a lomou 1rdtl nt.10 de - IIIGUror no cabo de G.rdGjitm : ~ tle cor110 kutJrul6 d6 ~ lU noronhtJ f"ra a lflfiaa se p~rdeo ntJ COI.,. lle CtJmbGya , t morreo d6 4ftm10, t os ou1r01 for caeiuOI. 36 CA xv. De como ho Hiilakoo '' pmfio com ~rtmtk esrcto pwtJ ~mtJr Gota : t como TimojtJ foy latlflltltJ dtu tGnadarrtl8 dtJ Irra elrme. 40 c_,p. XVI. De como Pulate tlll"'tou IWrtJ,lll sobrt a il~a ~ ~ difronte ~e ~enaaear, t ~ algs recados ~ f ouuc IJirele t M ~ftador. , 41 CAP. XVII. D~ como a1 jiJgtMlas dos immigDS foro acaba.da1, ~ do m~is qf:lt passou antrelas, .- os. no~~. 46 CAP. xv11r. lk como ufolorl, ~ uj~rJgt capitu M Bidalco ~mrtJrllo o ilha ciJ alg1ls dI fmigo : ~ do que :fi.,.fl. 'tlutd tcrtJda Jorge dtJ cunhtJ , Francisco de A1Mifl ~, ~ FriJcist:o pertgr~ co~tinflo. .f,S CAP. x1x. De como 01 mouros !J-glliosda c~ te leuancarilo e/Jti-a os nos1os, ~ do qu~.ftzero Nun&tJIJ%-de calteltJ brnco, t ou~01. E ck come mbendo ho ~erttlldor ij a ilha era entr~ dos naigos s~ ruolheo d cids~. bZ C.AP .. ~-., eomoPKlakc&> tmr~u no ilAtJ.de4Joacom .. ho resto da sua gmc~ , ~ p01 e~co d cidtld: ~ do q . 1&0 gt~Uirr&lldor f despoi1 disso. "61 CAP.~~. :lh como Pulm-ec&J combateo a~, ti da rtsisamcia ~ a~lwu noB nossot. 61 C.ttP. XXII. D'\ Aum a~isd que d~ .lo~ mllCiltJdo ati gouer,.,.Jor da *'e,,.t~.fo dot tmmtgos contra 01 nosi

CAP. XI. D~

n.

. -. , t tJo mau dupoit foy.

6:;

c .. P. XDJI . De. como Pulato


~

T.AVOADA

1118

ao goutr'nador , ~ tle ho no quu, ~ de como c~ou ho Hlalco tMJ prrayfJI,. ., ~ _ CAP. XXIIII. D~ come Jw goutnUJtltw t/.t~ptjou 1.1 cidade,

C'!fllkD f!&O'Io de pas

6'

g a cawa porque.

72

xxv. De. como abendo bD goutrnlltlor que no podia sayr da barra sem grande ~rigo, aaenkm tlintierntU 110 rio ~de Pangn: ~ do que aconuceo a Fer.o , perez dandrade , ~ a dom JoO de lima. .76 CAP. xxv1. Dt como ho gouematkw foy cermtlo de atiJ:. cia8 daretlharia de todas os pt.rkB d rio , !f- do muyto grde 'rabalho que 01 noSIOI pasllluo, 111si de fonle oomo ck guerra. 79 C.u. xxva1. De como ho gouemador deu na/ortale Q P.a'19im , ~ ~sbaratou Pulatec, ~ lw jes fugir, ~ tomou a arltlharia da _fortaltZa. 84.
CAP.

CAP.,:J.XVIIL

De como fw Bialco com~teo tJrnimde ao .goutrnllllor, ~-ele a no quis, ~ a catlltJ porque. 89

P XXIX.

como se apercebeo ~ra uso. .96 CP. xxx1. De como d Ml.tonio peltjou ~ ufoltJnm, !t ho dtBbaratou : ~ do que fizero Simo danrmk , ~ Ferno pens ddrade, ~ de am~o dom .4ntonI foy ferido mortalmmte. . . 99 CAP. :XXXII. De como faleo d .A""*io da ferl f ouue na batalha , ~ tk G]qs recados ill~ ouue anlr~ ho Bidalco ~ ho goutrnaor sobr~ co11certo, ij por derradeiro no ouue effey_lo. . lOJ CAP. XXXIII. De como J&o gou~mador mdDu 01 dolw f t,inM a .Anjadi'ua, ~de como ouue m6timleo1. 107 CAP. XXXIIII. De como ho gouerntJdur l t partio da rio , .de Pangim pera Anjadiua, ,. ~perigo .que par1011.ao , coeles :
~ ,U

por .sa prmder c~rlol capilu. 93 CAP. xsx. De como 8a6mao Jw gouerrat~dor ~ 01 immi'gos auio de vir pelejar coele ,. mandou a dom .4n Wnio que com~. outros capitlies jos1e primeyro pelfjar

De )rnQ Ao ~dnliMlor mandou enjorca.r h mutlltyr.o c.hamado Ruy dia.s , ,. de como se seguw

itJ~r dB

62G

barra : fe tk co,no cMgtJr4o

IJA\'OAbA.

na01 tlt Poreu-

: gal. ' : 1 09 CAP. xxxv. De como a"ndo FranCICtJ pantqja caminlw de fatltnrtl pera f,riJser tlom .4/onso tomou a 11a0 mtri: ~ de. como Duarte ck kmos st pareio pera a lndia. J 12 .C.&P. xxxv1. Dalg'li,as cousas 1j se .fiero na costtJ do Malabar tsUlo ho .9ouernad0r em Cana1aor : ~ tk como ~ eMgou Duarte de lemos a Cananor, ~. for/Jo Boltos, mo dandratk ~os outros. 1141 CAP. xxxv11. De conaa soub~ Duaru d,s kmos 4 elrey ~ . mlidaua q ~~ fosse pn:a Portugal: f de como ho go. uenuulor fniidoM recado.a. 8l rcy de Cambaya sobre a. . catiuos que tinha. . _ .. 11 7 C.& xx~vm. De _como ka pnncipe de .Cot:ht que andatuJ leutado tabtilo tpAe era morto .Jw rty vcllao que utaua no pagode, pedia ho reyno a el r~ de Coe/ii q~ . ento rtynaua , ~ de corit~- quenndolhO el w1y de Co. .chim entr~~r lk' foy conlrtJriado pdo-..noiiOt . ~lSO CAP. XXXIX. De ctmio lw ~rnatJiW~tJht,gou 4 Cochim, ~ ho principe al~ fugio de Yaypt cOm ~eu me- .iJo: ~ de ~mo m~11 dos ~ auilio "dir pera, Portugal qutserlio tr com ho g r a Goa , ~ d que.dizio contrele. 1241 CAP.. ~L. De como ho priracepe le?Maado quiser:a lornar a Coch ~is. da par'ida do gouemtidor : 4- como . foy dubar~ per Nuno 11az de mulo brco , ~.per . LOurenfo moreno. 1i 9 CAP. XLI. De como ho gouerntldor partio pertJ a citlatk . .de Goa , t do conselho que ouue sohr~ a comder. 13 1 C.aP. XLII .fJe como lw gooernatMJr tomou 4 ~itl..otk de : Goa em dtJ e sct Caterina gratJde datroyo ... doa t~f~migos. . J

s,._

-co"'

C.AP. XLIII. Do gr.antk ~ rico ~JK!io q~ foyacAIMlo'm .Goa, ~~ D mau que .lw youer-1a1Mlor fez. I ~3 CAP. XLIII I. De t:omo ho gouemador oonatpu tk ,(aser a

a-

~ Jra.~.~ ~or~ /J.o~.

jflrlaltza

cerca lU Goa,

f do

ij }Liero Ferno JM-

~.

..

_ 1.66

TAVOADA."'

CA P rLv. Do ij Duarte de lemosfe em CoeAim , que Francilco ~ 1aa ~ Manuel da cunha foerliD em

621: ~ do
149

cananor.
C.&P.
XLVI.

De como tl rey de Chaya mandou 110. gouerntJdor Diogo correa ~ Froncisco pereyra de berredo , ~ de como o gCJ~Umador tirou ~ oopikmia de Cananor a .Manuel da cunha. 1:,3 CAP. XLVII. Dos emhaizaoru que al9! reys ~ princi-- pu da India mandaro ao gouerridor a fazer cocle pas: ~ como o gouernador arrtdou mtanaclariaa da tarra fir"tne 11 Merlao hirmo del rey Donor. 1b CAP. XLVIII. n~ CO'mO determinando ho gouerntldor tk ir ao mar ro~o, mandou a Diogo fernlidez dt b~_ja dt!rribar a Jortakza de facotor : ~ do que ho gouernador passou oom Diogo mendez de vasconcelos. J60 CAP. XLIX. n, como qw,.do Diogo tk .wuc~41 lol fugir pera Malaca foy_ preso com oulro capiUJo Bftl, ~ do mais q se sobrissofu. 166 C.&P. L. n~ como indo ho gouernador pera 1w mar roxo acl~M' ho vto ctrayro , IMlo qual f'.'Udou sua ida pera Malaca. 169 C.&P. LI. Do que aoonteceo iJo gooernador indo caminho de Malaca, ale achar tl rey de Pacem. . 172 CAP. LII. Do ccerto que ho gouernador fez com r!l rey ,U\ Pact dtspois de ho ter ern stu poder,, ~ de como cMgou a Malaca. 17 6 CAP. Lili. D1 como Ruy dartiujo auisou ho gouernador d~ Cudo quto el rey de Malaca tk'erminaua, ~ do . maa:- que sucedeo. . . , J ao CAP. ~!111. De como Ftrn~ plrt ddratk com outros' CG~tes pQBero jogo d ctdatl.e por mandado do gouerfKJdor, ~lo ij elrey liJe m4dou logo Ruy darauJo ~ os

tlt

o~o nOS898. .

J 8;\.

CAP. LV.

De como- vuult'l ho gou.ernador que ~~ rey de lJ!.alaca qwrfa. coelt "gUtrrtl , a~.en,ou com seus capi~u de dar tVJ cidade. . , J 86 CAP. Lvr.I)c .QJftlo ho gouetadar. c'amet~a a cltule; f
TOMO Jl!e .
VVU

llos irami,_: ~ ale Qmto se lornoa 1M :frot,a, 4' a cau MI porque. . J 89 C.P. ~'~'- De couae 14 tieercador jlJo pritaciptJI hDml MalotlfJ '~ pedi7! ~ro tJO goUJerJitllilJr, ~ Mo dtu, ~ tk eoltaQ. luJ goutrncidor rn~ Aum fMBIGjsiro a el rey de Sio. 196 C.&P. LVILI. De coma 1w ~ sa ap~ petw Wmr a ptleitJr com 01 immigor, ~ como 411JtJI'eu eam
fJS Stu8 ~pe ho.jisu1e. 19 8 C. 1. LI X. ~ como Ao gouernt!MIIJr tlabGratJb ho f1!M!er dtl

622 . g_~JNI&au

o ptl

~ a me~uikJ com grarJ. ltttruyf'-

TAVOADA.

rey de Malaca lhe Comou a~ t IWa. toI CP /w gtmeNUJdor fa eJ11 tl.poiJ de a 'er g a de lodo , ~ dO '/"" el rey fe l1apoiB qu.e

LX.:::J
. e

lw{j;ir

CP. 1.111. 4*tiO o ~r por tias\ mour.tts na .Malaaa,. Mandou laurar

a periko.

107 spagar 11 ~

fnoed&l :

CAP .

Em que se ducrtue Ao gr/Jde ngno#USWo, ~ de como 1l r~y d6 Silio ma1f(~Gu AUtn etnb~Jisader eo Gr:.xrr.
~rnadOr.

selnidade com que fo!l pregoadtJ,

!J- da
til

tiS

C.&P. L%111.

Do1 muylollbai%atlora que tlier4o ao gerurnador dos rey1 comare&fJI lle .MoltJt:fJ. S18 CAP. Lxrrrr. De como Pulatec/Jo ltrou h42o noyN ntJilluJ de Goa c grde poder de gt~e: ~ da lrey4o f orvlenou aos nossos. no

Lx.v. De como o capii!Jo de GotJ fMltju c8911 os im. mias ~ or. desbaratou: ~ como upoiB foy_ morlo ~ desbaratado, ~.do ~e os nossos.fizero ilespo ~ ft4t C.&P. LXVI. De come Pulater:o asamtad6 twryal aw , Benastarim hia correr cidade-, ~ tk como IlM os fiOIo BIJyo 4- leuauo a rnellwr. n9 CAP. LXVII. De como ho Hidalco deu a co~tJtle Goa a 1m c1Jnlrado RoflJlc5o, ~ do-engmw que lloftdcl&fa 1101 nossas pera ho a;judart c~tra Pula~ee_~ : 4"- de t:ortl8 Ao d. tou fora ela ilha ~ ele ficou nsla, t cercou ~ t-30
C.AP. CAP.. LXV111.D

comocayohd~odw....,..det:illtltUol

tonni do i~Mrno, -t do gri&ta& trof1allt8 f/Ue tJs eeua-o ara IMftnt!.er 9os tmigoln&l tMtf'681eJJI por ali. 134. CAP. LXIX. !J como ptlo .9r~n& trabalho_ I} hi6 t1tJ ci. U*, M/ene tJOUaO dulml.pertsegu~ tia guerr:. ra IJigib tltM IIOIM)S f~ pem os MOUros: ~ de como .IHu ~ efoy ~tJ OlfiOSIOI. zss CAP. LXX. n~ como cfupoil de ptJBMJdo lo&, mtJCiatJdD pe.,. G eitiack apc,tou ~lco mofl h~~ teroo , ~ de coe&o Fr"'* p~m tk NrrecJ. foy par ''tmimenro, tJ BalemltJ , wo .PJBIOU grlmfllprtgo. t4t6 C.P. LKKI. Do f Jes Diogo fo~ M htja intkJ t~ OrRIIII' , 1: 4c. mmo tcrnou s Goa~ ~ do BOOOfTO que 11eo .. a Goa dupois que tarou lto ~'"' C.aP~ Lx.UL lle eumo &foldJo acabBN tJ.for1,al61a no passo .M,Bcrlllllldrim, ~ dll Maia qu~ se J ~"' Goa. 148
6

T&TOA~~

6~3 JKJSSoS

qt'

.m,r.""'

e... ii&Slii.D. umo ,.,.~ IOfi/Je a tr~/Joque .... T.t~ ~, ~ tk ~ hiJ ,rtleo ~ a oua,_,,;, nelil. to Cu. LXXJJrr. pc como 'fiwttJIG. ~ Atttn jil!Jo seu ~ .' ,lJ neto, f- W f'WJforlo 4egolsd0a pur tretloru. 266

CAP. ~~ JJc. ODWIIO'foy btonio dttlir~u 4 descobrir a . tlha dtu ~ ~ tu db e~: ~ tk como ho gDUlr- ..-,. fiUindou hum embi.n$titlar otlr~tkSio. 2fl6 CAP. r.xxvr. Ds t:Omo. se lftllilott ~ltllJlltJI,ir Corrtra !Jogouenaador, ~ de como o _gmHrtttzilnr prouro Malnca ~ermdole ptJrltr pera tJ I~dia , ~ t/,e comO lht fugio ~~ rt!IIJ de Pad. 269 CAP. L~VII. D1 cmno 01 mtr61Ulor~1 de Malaca coriselharo ~ r~querero ~ gouerruJtlor que r-e no fosse, . ~ do !'" sk ~aponlko. . - 263 CAP. LrJ.YIII. De como ttfl'Utgado M gtmtmadsr pero, a ~ u pe-rdeo a sua ntlo : ~ tomo foy morto atmo ma-.1im l:OM outro ftOHeB: ~ do actmtecto a Simo

dmeirtltk. . 26fi CAP. LXXIX. Di! como ho gounwnador chegou a Cochim, ~ dos t1oatJ8 qY'e aehou da tJindiJ dog rumts : ~ de eomo tM5 a ~Mtltfa 668 a Manueltlt 7actrdtJ. !6 8
lJUU

'2

624. C.&P. LXXX.

Do f o~ gtJuerrwdor _f'a .m~ OJChim, ~ de co. mo h rey das ilhGS tle Maldiua st f~s t1tJ11Dlo del rey d, Portugal. \ . . . 27 I ~P. LXXXI. De.~~ ,or.1migos .tolnef'tl.~.barctJf41 que goardaua a .Craqtlttlyra. da. blinda do mar, ~ de como os nos1os desbar.~tsr.o . os immigos ~ cobraro a barcafa. com ho camelo ~ tinha. . S7 C.\P LX~XII. De awn.o Fern ~a tornou outra t1G' a . comeU~ ~U(epatir, ~ da perda que r_-~&ebrio. 177 C.&P. J..xxxiiJ. De como~emo_perafoy.~ lw ~ . samane l(Ut! es~ no f1Q tls Muar ~ra ptlqur ~li, . ~ (lo que fez: ff' dt; eom& C.Ju,gorlio da:bulia Fraaeisco de melo ~ Mareim.![uede:r. 179 CAP. LXXXII II D~. CQmo. FerhJJa pueafoy buacar. num&ii'nb 'f!.spe!wa afor.lakaa, ~ 0.~ tr~Utte:I:Om-g~Gn~pa-i~Jo de IUtl vida,-~ dq ![r.atul~jome .q aute~ matre 01 .tanugw. S62
A~ ~~ _Lxxxv ~
~

TAVOADA.

. , P.tJttr

tanjere em .Benas,orim. . ~ .. '. 290 PAP. IAC~VJJI. De como d Gart!is de .noronhu. ~ Jor.. ge de melo pereira capites mdres das nao~ ~ carga _ chegaro a. C'Ackim, ~ de como ho guuernadur '' par.tio pera Goa. 293 .4P. Lxxx.tx. Do ij ho gouernculorfe em Cansnor nouas qi9Ube.da cuterminlJflo do Soldo , -da dD . . co. acerc~ de socorrer aforttiksa de Btnaslar.ita. 29 PAP. XC. De como o gouer~ado,. f;hegoua GQa,4-tlecomo cercou per mar a fortal"a de Benastari'fl& ~ liN deu bateria. 198 CAP. xc1. IJ.e como se ho gouemadortonwu GHJ.afaer prestes_ pera ir cba,er afor.~ale~a tQr. tq-rs, f do que lhe

Jugio. Fa .a il"- lfr'O&. : . sea CAP. LXXXVI. De como Fe~ 1".:.foY Go IJ6tRylo de Cincapura, ~ tU como ..blkmto, ~ftl qu~ foy dacobrir Maluco lornou .a Malaca. . asa CAP. LXX:X:~JJ. Do qu1 fHJSSOU. em Goa sendo_fJ!II!IMO Manuel t!,e. Iacerda , !t de como foy f(loriO-: M!afonso 4i
I :

lhe tomou a fortaksa..: .1ft

Pf:

.CCJfll.fl_F_tr~. F.a~deebiI'tlllll.4:,'?-u~
ck:antw~ ~eepGttr .~ ., ~ f .

'

'3;/:i.

xetJrr. Dt~r~cadoquehogouernador mandouaRofaldio esftmdo tUJ Urra Jirme, ~ da jttstta qfez nos arrenegados que se lanraro c os mot(ro8no cerco de Goa. 313 CAP. :x~v, Do IJI!:e ho gotternador fes em Goa d-espois tfU'e
C.&P

aconkcMJ com os mourot ij foroo corrtr a citlae. 303' CAP. xc De oonto ho gouernatkJr cercou afortaleza por ~rra : ~ de com8 tlilolhe bateria sayr_o os mouros ha noyte a darlh& rtbote, ~do que fisero. 305 c..p. Xelll. De cemo ROGlclDJ ccert&ctnn hogouerntJdor pera lhe dar aforwlaa, ~de como lhefoy tntregue. 308

'AVOADA.

6!3

a fortaleza de Benssta,.im. 316 CAP. xen. De cotwi Ao gou'mador MJUb~ lj h' t1ttbiza6or do Prau lfl'!! Wnha pera el rey utaua preso t Dabul, ~ qu era hiJ Pru'e IorJ. ~ fJf1t aeue seu senhorio. 320 CAP. xcv11. Do sefw,.W tfo Prut~, ~ d~ s~s costum-es: ~ tk ceMO tJ. tn4!f do prae mandot~ k-ert.OOi~aler a el rey de Portugal. 821 c ..... XCVI-ti .Do. que dilritJ (J otJrlttg (/, my do presf~ mtJttddIUI_a~l rcy de Portugal,~ do maw que passuu tm Goa. 3 27 CAP. xco:. De como d4 Garcia ~~h fazer a carrtJga pera 1w r~yno , ~ como N. rf tJIB~ntou eeele .. pas. ontre gouenwdor ~ el rey de CtJlicut, ~ eom
que cdtfes. 831 CAP. c . De tomo PateonufMJ 10bre Malaca com lr4 . grossisli'f!ICJ armada,~ tlo q~ 01 nost10Bfoero. 334
.C&P . Cl.

~mau

os lmigos.,. ~da cawrz porqu~ nao .acabaro.

D'

ClmiO 01 NOIIOS t:Otti~.mtOO

dtJ pelejtJr f:Om

837

C.&P. 011.-

. grde.distr.u~ fJU! os,flOIo fi-ero nela. 34.1 -C.&P., .cJtJ .. De como_. Ao g~r dtsBe o s~UB eupta 'i"e auia tlir .4.tll: .~ lk como ~ pa11io. . 841 C.tP. ciJII. Do sitio da cida~U .Datll ~ tk ''"' noiJ,.ua., ~ tk ~e smhorio k , . . .. 349 c ..P. cv. De como ho gouemador surgio no pM1o Dadi, - 1e apwcrMo pwa tJ ~mbata. . 361 c .. P. CVI. De como a ciilade Dlillltfoy escalada p~losnos... BD&,.-. do que lhu. GCAteo. .. ..3M

De eemo PtJteenu. sem muar M pel':isr C~ Ferno ptres , lhe fotgio com toda sua frola, ~ da

61&
CAP.

uaro os nos101 que .fiCtWJ!io AO oobelo. 361 CAP. cvJII. De como lw gouernador se psrtio pwa lw.u'reyto , ~ da thscrfpo deste "'rtylll '67 .C.AP. J.X. DE como lw !JOc"rnadtw ch8fllu 11t1 illuJ tle Ca
maro. . . .

evn~ De como morrt.B -Garcia de!

T.AVO.AD.-

SOUM

- se aol-

C.u. ex. De COmo no ouu~ VftJtjiD 11 pu fUC Ao nador deizou asstt.aila di el rey ~ Cale..,, ~ cousas quefoero na lnditJ. 175 CAP. cXI Como tl rey_ de Binto quis~a por~~ ~hmar Malaca, ~ n poe. 877 CAP. CXII. De como no gouerntlllor i"'"rnou tltJ ilha de Camaro,~ das catMtU porque nofa hif~. a81

J:

870

CAP. cX111._Da cama por~ lwgoutrruulorno~ft1%er fortaleaa ~ porttJ dO atretjto, ~do fa em .Jilem. 386 CAP. cXIIII. Dt eOJIID ho chtlgt. a Diu, ~ .. 00 que passou com M~liquiaz. . . . . asa CA~ cxv. D~ como ho ~tlllf#Dr acl&ou ma.CiwJul Tril'-

. .00 ~ cOm r~ M emba~ clom ~/oy tJ el rey de CambayQ. .. . . 391 CAP. cxv1. De ~ JHJr&io de Porltlflal.lola lN 'IOtUtJ de ~ma .flOr C4JiiUio ..,,. dGB ,_, 4le oarg., que ~e
396
CAP.
OU*

~A,. cXVIJI. D~ como el r'etj deNarsiJJ~

,_.da econteceo. . exv11. De COttlo l1 .gogerraadlJ.r 14 ey Rat* fle mmwos q arribaro 4 DOila. diJ .WMI., . 196
m.UDu Atliatmt-

haizada .110 go,.rNOilor Jbre 01 CtJUtJlos de Goa. 899 CAP. ctt1x. De aNnO faleeJ cl nJ1 de Ooli6ul, 4- lM .uctxleo Nambcoilarim .teM irrit&l. . , . -601 CAs-~ cxx. Do !j. l&o gouerntMIPr fo ~ ~O-i CA-t. exD. Do .que .e "-~u ~~~~ eonliliJ,o .:ercG .tbJ . tue el r~y !le: PortM!#Gl 'fJttlrUJ sdber de -Goa. . -.&08

Cand_.. ..

rey de Calicue, ~ Jk como se ceintfc* de ttl!Jict~r afor. . talaa. '. 4.11 . CAP. cxx111. De etJfllO lw '-'*"'wadr .u.N qtfl ~uo .C~t.piwlos dtk a d ~eg de Pottugal. . .cill ~~. CX%1111. De comofoy JiilGIIbu .._go. . b-

CA-P.

cxstr.De come Ao g~INtlfOUJHi~S~om d

-..2z CAP. cxxvr. De como o gouerntJdor fes tder t1 ~lr.ey de Coch f n4 tra agmuad ne paz c8 el re!J de Cslteut. 42 6 CAP. XXVII. De como he gOMematlor tku a capikmia.de Malaca a Jorge dalbuquerij, ~ mmadou DiofJO fem&lez de btja oom embtJi:mi.la a el r~y tk CamhtJytJ. t8 CAP. cxxviii. De como Pero dalhuqtterlj foy tJ Onnuz, . ~ do ij ltJf~. 431 CAP. cxxtx. De como chegou Iorg~ ilalbuquerque a Ma.. laca, ~ foy entregue da capitania. 431 CAP. cxxx. Em ij se ucrtu~ li,o reyno tkCambayfl., ~ tk quo tpaderoso he Ao seu ~ , ~ d&k eomt!faro os rey1 t Can1baya. 434: CAP. cxxxr. De eomtt Dfogo ftrnltk. tk 6eja chegou, a urrate, ~ partia dtJ hi pera Cko~el. 413 8 CAP. CXXXII. n~ como h8 emhaizad.oi- ~ tM eom Meli gupim na cidade tk Ch~nel, ~ tle como se partio pera a corte delm.J de Caiit~. 4fl CAP. cx:xxiJJ. De eomo ko tbaisadtw foy despacl&tJlo del rey de CSbti!Ja ~ tk como H torROu tJ prrme. 446 CAP. cxxxnn. eomo Iro embai:l:ot/Qrjoy inuenurr a pr,.Ole , t tkspois ~~ pa_rlio pertJ Goa. 460 CAP. cxxxY. De eomo I~ botelho, ~ outrtWcapites desbarataro el rey de L1tlga, t do mais quepassou em Malaca. 463 CAP. cxxxvr. ~ eomo chegou atJ Indl C/rrinou6,o e hrilo caJ?ilto moor dai tla08 dtJ argtJ: ~ de.ctimO lt,o. gouernatlor dderminou de ir solJre Orrnu%. 46 6 CAP. c:xxxvrr. De como ko gtJtt~ chegou a Ormtt.. 49CAP. cXXX'YIII. Dt etmUJ lwXe~ismaelmllouAembai . sador tJD goucrru~dor 10bre tJmizade com el rty de Portugal. 461: CAP. CX::I:XIX. De como Raiz noraiin goazil'Dorm~ entregou ao goaurnatlor a furttJksa. ' ~ 46.6 C.AP. cxL. De como o goucrnador m&lou malar Ba:
nhas 1obre os copitulos btonio r~al daua dele.

CAP. cxx'T. De como ho gouerntJdor mdou tirar testemu-

tonto real ttttmdmlll delle capitulos a el rty de PO'rlugal. 418

'I'AVOADA.

617

Dt

hamee por'"" capitU.

4.61-

628
C.AP. CXLI.

. TAVOAJlA ..

Dt "eonto os irmos de Raiz namet, forlo Dormuz, 9 ficou tudo tm Pas. 473 CAP. cxLII. De como fugi'!o sete ~~ raosos pera a Cerra .firme,~ do. que Ra~ noradmfez sohrisso. 4.7 CAP. CXLJII. De como ho gotu_rnador mandou a Ferno gomez de lemos c embaixada.~ Xeque ismael, ~ de como chegou ao seu ~ampo. 4.7 8 CAP. c~LIIII. Em que c~a como se kuantou ho Xeque ismatl ~ Jw senorio que tem. 4.79 CAP~ cxLv. De cmno Ferno gome tk lemo deu ao Xeque mael a tbaizada 4' presmte ij lM leuaua. 483 CAP. cxLVI. De c~mo Ferno gomef8 de lemo, ~os nossos qut hio coele comero com ko Xeque ismtuL 486 C.tP. cxLy11. De cor;no ho Xelj ismt.Kl despachou a Ferno gomts de lemos , ~ de como mandou outro embaizado! ao governador .Afonso tlalbuquerqu~. 48"8 CAP cxLvi)I. De como -ho _gouernoJ,Or ouue em ''u poder a artelharia del rey Dorrnu., ~ de como mdou os reys cegos pera a lnilia. 490 CAP. cxLJX. De como el rey ,U Camp_ar que~rabendllra ~m Malacafoy degolado PJ!r ~re!Jfo ael rey de Bto. 49& CAP. c~. De como Iorge holhofoy descobrir 4o rio de Siaca, -da trty_fo que l/i,e quissraf~er el rey de Bintao. . 497 CAr. c LI. Como Jorg_e bo'elho ~sentou amizade com el rey_ de Menlicaho, ~ ae como Francisco de ~lo Fkjou c ha armada del rey de Binto , ~ a qu~mou. OO PA? CLJI. Dt como parlio de Portuglil por gouernador dtJ ~ndia Lopo sMr.a , ft tk como hegou lati603 CAP. CLIII. De como el rey lU Ba/10,rt, ~ el rey de Basord ~ outros reys ~ qrandes sdiores mouros mandauo visiiGr o gouemadr, ~ outr()8 _ho hio ver. 506 CAP. c~JIJ~. Das f.loual que /&o gouernador SDUbe da Irulw, ~ d~ faleceo de sua doe"fa chegar1oo (JQ bat. ra de Goa~ 09 CAP. cLv. De como fay sepJ~llado ho corpo do gov,erna

se

como

j.ur 1 f tk BUGS nolaueis virt~.


.. .
.

ltl2

Você também pode gostar