retim Ynetiminin Tarihsel Sreci ngilizcede "imalat/retim" kelimesinin karl olan "manufacture", latince kkenli

manus (el) ve factum (yapmak) kelimelerinin birleiminden meydana gelmektedir. retim

kavram, ilk alardan gnmze kadar; bir ey oluturmak, meydana getirmek veya rnn fiziksel zelliklerini deitirmek gibi anlamlar tamtr. Msrllarn piramitleri, inliler'in in Seddi, Inkalarn ehir dzenlemeleri, imalat teknikleri, retim faktrlerinin bir plan ve program erevesinde kullanld klasiklemi rnekler olarak bilinmektedir. 1770'lerde Adam Smith'in, iin ksmlara ayrlmas veya iblm ile retim artnda salanacak gelimeleri belirlemesi ve 1830'larda Charles Babbage'n i blm prensibinin uygulanmas ile salanacak yararlar ayrntlaryla saptamas; i basitletirme, uzmanlama ve reorganizasyon ile retkenliin artrlmas yolunda deneyler yapmas, retim ynetimi alannda bilinen ilk bilimsel almalardr. 1900-1920 arasnda Frederick Taylor'un bilimsel ynetimin kurallarn, klasiklemi eseri Principles of the Scientific Management ile ortaya atmas, adeta devrim niteliinde gelimelere yol amtr. retim ynetiminde; verimlilik art, organizasyon, insangc verimi, i yeri dzeni, ve benzeri temel kavramlarn Taylor ile ortaya kt kabul edilebilir. Gerekten, Taylor'un bilimsel ynetim kurallar, a) analizlerinde parmak hesab yerine bilimsel yntemlerinin kullanlmas, b) alanlarn seme, eitim ve yetitirilmesinde sistematik yntemleri uygulanmas, c) alan ile yneten arasnda salam temellere dayanan i birliinin kurulmas, d) yknn alanlar ve ynetenler arasnda dengeli, adil ve uygun biimde blnmesi, balklar altnda zetlenebilir. Modern retim ynetiminin geliiminde, en nemli isimlerden birisi Henry Ford'dur. Amerikal mhendis Henry Ford , "seri retim" ve "montaj hatt" kavramlarnn adeta babas olarak kabul edilir. Bu yntemler ile, 1903 ylnda orijinal A Model ve daha sonra 1908'de T Model otomobil retimini gerekletirmitir. T Model otomobil, bugnk anlamyla dahi modern bir retim tarz ile retilmekte idi. Ford' un gerek baars, 20. yzyln bana kadar ancak sekinlerin yararlanabildii bir mamul, kitlelere standartlatrlm ve basit haliyle sunmu olmasdr. Onun baars, gnmzn dev motorlu ara endstrisinin temellerini

retim Ynetimi Ders Notlar-2

atmtr. Bu nedenle, Henry Ford' un katklarna ve 20'lerden itibaren otomotiv sektrndeki birtakm gelimelere daha yakndan gz atmak yerinde olacaktr. Balangta, seri retimin temel unsuru, hareket eden veya srekli bir montaj hatt deil, daha ziyade, herhangi bir parann, yenisiyle tam ve tutarl olarak deitirilebilir olmas ve montajdaki basitlik idi. 1913 ylnda, Ford'un Detroit'deki yeni Highland Park fabrikasnda nemli bir gelime salanm, otomobili iinin nne getiren "hareketli montaj hatt" (yryen bantlar) devreye sokulmu ve bunun neticesinde montaj evrim sresi yar yarya azaltlmtr. Bu dnemde ,Henry Ford, nl "mteri ne renk isterse alabilir, yeter ki siyah olsun" sz ile, tketici istek ve ihtiyalarnn bir esneklii gerektirdiini, bunun iletmeye bir esneklik, zaman ve para maliyeti anlamna geldiini ve mterinin de bunu demeye hi niyeti olmadn kastetmitir. Bu nedenle Ford, sadece siyah renkli, aksesuarsz ve standart T Modellerinin retimine devam ederken, Alfred Sloan liderliinde GM, Ford'un temel rnn, "her keseye ve her amaca" hizmet verecek ekilde yeniden dzenlemitir. 1920'li yllarn ortalarndan itibaren, rakip firma GM (General Motors)'in mterilere her yl deiik modelleri, farkl renklerde, hem de hi fiyat fark olmadan sunmas, ayrca yeni maliyet muhasebesi teknikleri uygulayarak retim maliyetlerini kontrol altna almas, bu firmann rekabeti avantajn artrmtr.Ford, retimde baarlyd; fakat seri retimin istedii fabrika sistemini, mhendislik operasyonlar ve pazarlama sistemlerinin verimli olarak ynetilmesi iin gerekli organizasyon ve ynetim birimlerini tam anlamyla kuramamt. te yandan, pazarlama unsurunu da n plana alan General Motors, hizmet vermek istedii geni pazar tatmin edebilmek iin, ucuzdan pahalya, Chevrolet'den Cadillac'a kadar be modellik bir rn eidi gelitirmiti. Firmann efsanelemi yneticisi Sloan, bu uygulama ile her gelir dzeyindeki potansiyel alclara mrleri boyunca hitap edilebileceini dnmekteydi. 1930'l yllarla birlikte istatistik kalite kontrol, envanter modelleri, kapasite planlama yntemleri, 1940'l yllardan itibaren tesis planlama, fabrika ii malzeme tama-yerleim metodlar, istatistik analizler, mhendislik ekonomisi ve daha sonralar ise dorusal programlama-simlasyon, ebeke planlama tekniklerinde nemli gelimeler salanmtr. Yine bu sre ierisinde imalatta kullanlan ara-gerelerde, takm tezgahlar, robotlar ve ilk bilgisayar rnekleri gibi dev admlar atlmtr. Otomotiv sektr, tm bu gelimelerde nemli roller stlenmitir.

retim Ynetimi Ders Notlar-2

Yl
1370 1430 1776 1798 1832 1911 1911 1913 1914 1917 1931 1933 1934 1940 1947

Kavram veya icat

Mekanik saat Gemi yapm, Venedik tersanesi in ksmlara ayrlmasndan doan ekonomik kazanlar Ayrlabilen paralar alma zamannn genel kavramlar, emee gre haftalk cret demeleri "Bilimsel Ynetimin Prensipleri", i yeri dzeni ve kavramlar, alma zaman Sanayi psikolojisinin temel kavramlar, hareket ekonomisi prensipleri Montaj hatlarnn hareketi Proje planlama tablolar Envanter denetimine matematik modellerin ilk uygulamas Kalite kontrolnde istatistik ve rnekleme Hawtron Aratrmalar ( 1927-33) analizinde rnekleme etkisi Kompleks sistem problemlerine grup yaklam Dorusal programlama ve dier programlama yntemleri Simlasyon uygulamalar , kuyruk, karar teorileri, matematiksel programlama , proje planlama teknikleri, PERT, CPM, bilgisayar donanm ve yazlm Bilgisayar donanm ve yazlmlaryla rutin problemlerin kolaylatrlmas, envanter, tahminleme ve proje planlama, MRP, malzeme ihtiya planlama- snn hzla gelimesi ve yaygnlamas Japonya'dan balayarak ve yaylan " kalite ynetimi ", verimlilik ve retkenlik kavramlar, endstriyel robotlar, CAD / CAM, bilgisayara dayal proses kontrol - CAPP Toplam Kalite Ynetimi JIT -Tam Zamannda retim -Yaln retim, CIM

Gelitiren kii-kurum
Heinrich Von Wyck Venedikli gemi yapmclar Adam Simith Eli Whitney Charles Babbage," On the Economy of Machines and Manufactures" Frederick W. Taylor "Principles of Scientific Management " Frank ve Lillian Gilbreth Henry Ford Henry L. Gantt F. W. Harris H. F. Dodge H.G. Romig Elton Mayo L.H.C. Tippet I aratrma gruplar ( Ingiltere ) II. Dnya Sava George B. Dantzig Amerika ve Bat Avrupa Bilgisayar imalatlar, aratrmaclar ve kullanclar Joseph Orlickly,Oliver Wight Amerika ve Bat Avrupa'daki bilgisayar imalatlar, aratrmaclar ve kullanclar

1950 1960

1960 1970 1970 1980 1980 1990

W. Edwards Deming Japon firmalar Wickham Skinner, mhendislik disiplinleri Japonya, Amerika , Bat Avrupa

retim Ynetiminin Tarihsel Sreci retim ynetiminin tarihsel perspektifi ierisinde, "mekanizasyon" ve "otomasyon" olgularnn n plana kt grlmektedir. Zaten bu kavramlar, Endstri Devrimi ile birlikte modern retim ynetimi dinamiklerinin temelinde yer almaktadr. Teknoloji kavram da, dorudan bu unsurlarla ilintilidir. Endstri Devrimi'nden bu yana, insangcnn yerini makinalarn almasyla birlikte, "mekanik teknoloji" dnemi ve daha sonra ok hacimli retimle beraber "otomasyon

retim Ynetimi Ders Notlar-2

teknolojisi" balamtr. Gemiten gnmze, imalat ve hizmet rgtlerinde otomasyonun ve gelimi teknolojilerin nem kazanmas u nedenlere balanabilir: -Rekabetin uluslararas boyutlara ulamas ve teknolojik yeniliklerin verimlilik art iin zorunluluk kazanmas, -Yn retimi gerektiren eitli tip rnlere ar bir ynelmenin olmas, -rnlerin ksa sreler pazarda kalmasn arzulayan pazarlama basklarnn, sistemlerinin deimelere abuk ayak uydurabilmesini gerektirmesi, -rnlerin gletirmesi. Mekanizasyon, srekli tekrardan oluan mekanik hareketleri iermektedir. Dili, kama, manivela ve zincirler bir araya getirilerek sabit sral ve dnml ilem grevlerini yapacak mekanizmalar oluturulur. Mekanik aralarn sinirsel bir duyarllklar, gzlem ve karlatrma yetenekleri yoktur. Bylece sistemi, bu bilinsizlikten kurtarmak iin, insan zekasnn enjekte edilmesi gerekir. Otomasyonda ise, otomatik makinalarn kullanlmas, operatre ilemi kontrol etme ve ynetmeyi de ieren daha geni bir yetki verir. Otomasyonun (veya otomatik kontroln) tanm; " bir sistemde faaliyetlerin insan mdahalesi olmadan bir amaca yneltilmesi " eklinde yaplabilir. Fakat, otomasyonun esas anlam, " makinalar aracyla dier makinalar planlama, iletme ve sonularn kontrol etme niteliindeki teknolojik deime" olup, "insanlarn yerine makinalar kullanma" genel anlamndan farkldr. Otomatik kontrol iki nemli fayda salar. Bunlardan biri, insan bezdirici hareketlerden kurtarmas ve baka ileri yapabilmesi iin rahat brakmas, dieri ise insann fiziksel yeteneklerinin ok zerinde olan karmak kontrol ilemlerinin yaplmasdr. Mekanizasyon ve otomasyon arasndaki fark yle tanmlanabilir: "Mekanizasyonla ilgili, veriler sadece sistemi tasarlayann kafasnda gizlidir. Otomasyonda ise, sistem tasarmcs, verilerin kendisiyle deil, verilerin kontrol ile ilgilenir ". Maliyetleri drmek, retim hzn ve retilen maln kalitesini artrmak iin eitli otomasyon uygulamalar ve artk insansz alan retim birimleri kurulmaya balanmtr. Otomasyonun grnr yararlarn aadaki gibi sralayabiliriz: - nsan kaynakl imalat hatalar nlenir. - Kalite dzeyi ykselir. - kazalar azalr, i gvenlii artar. - Verimlilik artar. karmaklnn artmasnn, retimle ilgili problemleri daha da retim

retim Ynetimi Ders Notlar-2

- Hammadde israf azalr. - ilik maliyeti der, ancak otomasyonun yatrm maliyeti ok yksektir. Yukardaki kavramlarn imalat srecindeki realizasyonlar, en genel anlamda "takm tezgahlar" ve "sanayi robotlar" araclyla gerekletirilir. Saysal kontrollu (Numerical Control-NC) tezgahlar zerinde ilk almalar A.B.D. Hava Kuvvetleri desteinde 1952 ylnda Massachusetts Institute of Technology (MIT) laboratuarlarnda balatlmtr. 1950'lerin sonlarndan itibaren sanayide kullanlmaya balanlan saysal denetimli tezgahlarn fiyatlar teknolojideki gelimeye bal olarak ucuzlam, kullanmlar kolaylamtr. Yine bu teknolojik gelimeler iinde robot yapmlar, I. ve II. kuak robot ve bilgisayar teknolojileri olumaya balamtr. 1975'de ise saysal kontrol biriminde mikro ilemci kullanlan ilk takm tezgahlar retilmeye balanmtr. Bilgisayarlarn retim ynetimine girii, her bakmdan gelimeyi ve ileri retim ynetimi tekniklerinin ortaya kmasn salamtr. Aslnda bilgisayarlar, bilgi ileme uranda insanolunun gelitirdii en etkin aralar olarak dnlmelidir. "Bilgi ileme" konusunu, uygarln ana yrngesi olarak ele aldmzda, retim ynetimi bakmndan da deerlendirmelerde bulunmamzn gereklilii ortaya kmaktadr. Tarihsel geliim sreci ierisinde bilgi ileme yntemleri, aadaki ekilde olgunlamtr: 1- Elle bilgi ileme 2-Mekanik bilgi ileme 3-Elektromekanik bilgi ileme 4-Elektronik bilgi ileme Bilgisayarlar, arlkla sz konusu aamalarn sonuncusunda ortaya kmtr. Bilgi ilemenin bu en yetkin aralarnn tarihsel geliimini, ilgili tm aamalar gznne alarak bir tablo halinde deerlendirmek mmkndr:

retim Ynetimi Ders Notlar-2

Yl M.. 3500 1617 1624 1642 1674 1728 1825 1850 1872 1884 1890 1896 1909 1911 1924 1935 1939 1940 1946 1946 1949 1949 1952 1950 1963 1970 1982 1983 1990

KAVRAM, ICAT Kil tabakalar Papirus kad, calmus kalem, Abak " e " tabanna gre logaritma Logaritma, Ilk hesap cetveli Mekanik hesaplayc Hesap makinesi Delikli kart,metrik sistem Fark makinesi Boole cebiri,binary sistem Drt ilem yapabilen hesaplayc Hesap makinesi ve kayt ilemi Elektromekanik hesaplayc Tabulating Machine Company kuruldu. lk muhasebe makinas Computing Tabulating - Recording International Business Diferansiyel denklemler Elektronik bilgisayar almalar " Model-I " bilgisayar ENIAC Electronic Numerical Integrator and Calculator Bilgisayar teknolojisi Princeton niversitesi EDSAC , Cambridge niversitesi

KII , KURUM Mezopotamyal tacirler, Msrllar,inliler John Napier Harry Briggs,W. Oughtred Blaise Pascal Gootfried Leibnitz Joseph-Mary Jacquard Charles Babbage George Boole Frank S. Baldwin William S. Burroughs Herman Hollerith Herman Hollerith Charles F. Kettering Company CTR kuruldu. Machine (IBM) kuruldu. Howard Aiken John W. Mauchly J. Presper Eckert G.R.Stibitz,S.B.Williams Ilk elektronik bilgisayar JohnNewman-Arthur Burks Herman Goldstine Electronic Delay Storage Automatic Calculator Eckert - Mauchly I. Kuak bilgisayarlar ( 1946 - 1950 ) II.Kuak bilgisayarlar ( 1954 - 1964 ) III. Kuak bilgisayarlar ( 1965 - 1974 ) IV. Kuak bilgisayarlar ( 1975 - 1980 )

BINAC UNIVAC-I , EDPS-701, lk ticari bilgisayar, IBM Vakum tpleri yerine transistrler, IBM-1400 Btnleik minyatr devreler, IBM-360 Geni apta btnleik devreler, magnetik disk (floppy disk, hard disk), mouse, Network , CAD . CD-ROM, Plotters, Printer, LAN, leri V. Kuak bilgisayarlar CAD, AI, CIM, Uzman sistemler ( 1980 - 1990 ) Bilgisayarlarn Tarihsel Sreci

Bilgisayarlarn iletme fonksiyonlarnda ortaya k ve nemini artrmas byk lde IV. ve V. kuak bilgisayar teknolojilerinin kullanlmasyla olmutur. Bu dnemlerde bilgisayar boyutlar klm, maliyet azalm, retimleri hzla artm ve kullanm alanlar genilemitir.

retim Ynetimi Ders Notlar-2

1975-1982 yllar arasnda magnetik disk (floppy disk, hard disk) boyutlar klm, bilgisayar hafza kapasitesi artm, mouse gibi unsurlar kullanm kolayl salam, yazlm programlar iletmelerin amalar dorultusunda srekli yenilenmi ve basitletirilmitir. Ayrca ebeke, a (network) sistemi ile iletme departmanlar arasnda balantlar gelitirilmi, organizasyonel bilgi ve iletiim sistemleri kurulmutur. te yandan, malzeme ihtiya planlama sistemi ve imalat kaynaklar planlamas (Material Requierments Planning -MRP / MRPII),programlama sistemleri, veri taban ynetimi ( Data-base Management ) , bilgisayar destekli dizayn ( Computer Aided Design - CAD ) gibi kavramlar iletme fonksiyonlarnda kendini gstermeye balamtr. 1983-1990 dneminde, iletmelerin bilgisayara ihtiyalar daha fazla artm ve artan rekabet ortam iinde, bilgisayarlar, iletmeler iin adeta vazgeilmez unsurlar haline gelmilerdir. Bu sre ierisinde bilgisayar saysal kontroll (Computer Numerical ControlCNC) tezgahlar, endstriyel robotlar, grup teknolojisi ( GT ), hcresel imalat sistemleri, esnek imalat sistemleri ile bilgisayar alannda ve bunlara paralel olarak iletme fonksiyonlarnda, arlkl olarak retim-pazarlama alanlarndaki hzl deiimler meydana gelmitir. Grafik "karar destek sistemleri" simlasyonlar, ileri CAD teknikleri, yerel alan a ( Local Area Network - LAN), "yapay zeka" (Artificial Intelligence - AI)," uzman sistemler" (Expert Systems) (Desicion Support Systems) gibi unsurlar yaygnlkla kullanlmaya balanmtr. Bugn iin iletmeler , deien tketici istek ve ihtiyalarnn karlanmas, mevcut pazar paynn korunmas ve pazar eilimlerinin vaktinde yakalanmas iin, esnek otomasyon, "esnek imalat sistemleri (Flexible Manufacturing Systems-FMS)", "bilgisayar destekli tasarm ve imalat (Computer Aided Design and Manufacturing - CAD/CAM) ", " bilgisayar entegre imalat (Computer Integrated Manufacturing - CIM)", " tam zamannda retim (Just-in Time JIT), "yaln retim (Lean Production) gibi retim tekniklerini veya felsefelerini kullanmak durumundadrlar.

retim Ynetimi Ders Notlar-2