Autor: dr Artur Wejkszner

ZAGROENIE FUNDAMENTALIZMEM ISLAMSKIM W EUROPIE

Po zakoczeniu zimnej wojny zmniejszyo si ryzyko wybuchu konfliktu midzypastwowego w Europie. W kolejnych latach dramatycznie roso poczucie braku bezpieczestwa, zarwno indywidualnego jak i zbiorowego, co miao cisy zwizek ze wzrostem roli zagroe asymetrycznych. W zwizanymi najbardziej z fundamentalnym rozumieniu pojcie zagroenia asymetryczne kojarzy naley z zagroeniami dysfunkcjonaln Najczciej aktywnoci podmiotw jest w tym niepastwowych. przywoywany

kontekcie casus zagroenia terrorystycznego. Oprcz tego wskaza naley na zagroenia zwizane z funkcjonowaniem Nr 49 / 2011 150211 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna midzynarodowej przestpczoci zorganizowanej. Zauway wypada przenikanie si tych dwch sfer, co synergicznie wpywa na wzrost stopnia zagroenia bezpieczestwa wspczesnych pastw. Aktywno ugrupowa terrorystycznych w na przeomie XX i XXI wieku skania moe do konstatacji, i gwn paszczyzn aksjologiczn, do ktrej odwouj si wspczeni terroryci jest paszczyzna religijna. Z uwagi na modus operandi Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki oraz cele wyartykuowane przez religijne rodowiska radykalne najwiksze zagroenie dla bezpieczestwa midzynarodowego wie si aktualnie z aktywnoci terrorystw islamskich. Wspczesny islamizm ma rne oblicza. Najczciej kojarzony bywa z radykalnym salafizmem (np. dihadyzmem), co

uzna naley za naduycie wynikajce z niewiedzy lub islamofobii. W literaturze przedmiotu uywanych jest wiele terminw przybliajcych w mniejszym lub wikszym stopniu odpowied na pytanie o jego istot. Badacze problematyki wskazuj np. na fundamentalizm islamski, islam polityczny czy radykalny islam, abstrahujc czsto od gbszego wytumaczenia tych poj. Wielu autorw, m.in. Daniel Pipes, uwaa, i islamizm jest kolejnym przykadem manifestacji radykalnych utopijnych ideologii czego w szczeglnoci Europa dowiadczaa ju w wieku XX. Ta generalizacja nie jest jednak uzasadniona. Poprzez termin islamizm (lub jego synonim w postaci islamskiego aktywizmu1) naley rozumie bowiem islamski ruch polityczny, ktrego czonkowie gosz okrelony zesp pogldw dotyczcych relacji spoeczno-politycznych w spoeczestwach muzumaskich oraz promuj okrelone sposoby wprowadzenia ich w ycie (niekoniecznie w oparciu o uycie przemocy). Radykalne grupy islamistyczne, w tym grupy dihadystw stanowi jedynie niewielk cz caego spektrum islamskiego aktywizmu we wspczesnym wiecie. Dua cz ugrupowa islamistycznych, dziaajcych w ramach tzw. nurtu salafickiego walczy z lokalnymi wieckimi reimami w pastwach muzumaskich o zmian ustroju spoeczno-politycznego i wprowadzenie w ycie regu prawa islamskiego, najczciej rodkami pokojowymi. Ruch odrodzenia islamu, a wic tzw. ruch salaficki jest zrnicowany wewntrznie. zorientowane Zdecydowanie na pokojowe dominuj realizowanie w nim swych grupy planw

polityczno-religijnych. Radykalne rodowiska islamistyczne stanowi powane wyzwanie dla Unii Europejskiej sensu largo i rzdw poszczeglnych pastw czonkowskich sensu stricto. Wyzwanie to zwizane jest z istnieniem kilku istotnych paszczyzn funkcjonowania islamistycznych rodowisk w Europie. Wrd nich warto zwrci uwag na pi podstawowych.
1

Por. Thomas Hegghammer, Global Jihadism after the Iraq War, Middle East Journal Vol. 60, No. 1, Winter 2006, s. 11.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

1. Dziaalno propagandowo-indoktrynacyjna. 2. Aktywizm islamistyczny. 3. Kryminalizacja aktywnoci islamistycznej. 4. Rekrutacja czonkw komrek terrorystycznych. 5. Aktywno terrorystyczna. Dziaalno propagandowo-indoktrynacyjna zwizana jest z promocj okrelonego wiatopogldu przez rodowiska islamistyczne. Majc na uwadze wskazane wyej szerokie spektrum pogldw promowanych w ramach tzw. ruchu odnowy islamu warto skupi si (z uwagi na wysoki poziom zagroenia ze strony tej grupy radykalnej) Wspczesna na aktywnoci rodowisk dihadystycznych. dziaalno propagandowa

podejmowana przez powysz grup kojarzona jest z tzw. e-dihadem. Jej wyrnikiem jest wykorzystywanie kanaw elektronicznych, dziki ktrym dihadyci maj moliwo efektywnego dotarcia ze swymi pogldami do szerokiej rzeszy muzumanw w Europie (i rzecz jasna poza ni). Znaczenie tego typu dziaa wie si cile ze najistotniejszymi funkcjami ideologii dihadystycznej, o ktrych wspomina m.in. A. Moghadam (chodzi w tym wypadku o funkcje: wyjaniajc, diagnostyczn, tworzenia tosamoci grupowej i wskazywania konkretnych sposobw dziaania). Generalizacje dotyczce tego sposobu funkcjonowania islamistw s niezmierne trudne. Istnieje bowiem spora grupa ideologw dihadyzmu (William McCants w swoim Atlasie ideologw dihadystycznych wspomina o ok. 80 z nich), ktra z roku na rok poszerza si o nowe osoby majce coraz wiksze wpywy take w Europie. W ostatnich kilku latach wielk popularno zwaszcza wrd islamistw posugujcych si jzykiem angielskim zdoby urodzony w USA Anwar al-Awlaki (kojarzony z Al-Kaid na Pwyspie Arabskim). Aktywizm islamistyczny wie si cile z wykorzystywaniem swobd religijnych czy politycznych do dziaalnoci majcej na celu wzbudzenie postaw antyzachodnich, antyliberalnych, antydemokratycznych, antychrzecijaskich,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

a wic negujcych w istocie cywilizacyjny dorobek spoeczestw europejskich. Prym w takiej dziaalnoci wiody i wiod niektre meczety w pastwach zachodnich. Wrd nich wyrni naley, z uwagi na proterrorystyczn aktywno imamw meczety w: Wielkiej Brytanii (North London Central), Woszech, Francji, Niemczech i Hiszpanii. Cz z nich zostaa ju zamknita. Niektrzy z imamw (np. Abu Katada w Wielkiej Brytanii) postawieni zostali przed wymiarem sprawiedliwoci. Kryminalizacja aktywnoci islamistycznej zwizana jest ze wiadomym naruszaniem prawa w celu zdobycia korzyci materialnych, ktre przeznaczane s pniej na dziaalno terrorystyczn. o partycypacji Mona w zwizku grup z tym wspomnie w biznesie niektrych islamistw

narkotykowym rozwijanym w Europie przez midzynarodowe organizacje przestpcze. Jednym z regionw spenetrowanym przez rodowiska islamistyczne, bdcym zarazem miejscem przerzutu kontrabandy s Bakany (w tym zwaszcza Bonia Hercegowina). Rekrutacja czonkw komrek terrorystycznych rozwijana bya w Europie ju od pocztku lat dziewidziesitych XX wieku. Na przestrzeni ostatnich dwch dekad zmienia si w znaczcy sposb technika rekrutacji oraz audytorium, do ktrego rekruterzy R. maj zamiar odtworzyli dotrze. wiele Badacze modeli amerykascy rekrutacyjnych i europejscy (m.in. Scot Gerwehr, Sara Daly czy Peter Neumann) wykorzystywanych w rodowisku islamistycznym w ostatnich latach. Do najpopularniejszych naleay: sieciowy, tunelowy czy infekcyjny. spoecznego, Dobr w instrumentw wraz ktrym przyszo i adresaci dziaa praktyk rodowiska rekruterom. rekrutacyjnych zmieniali si z ewolucj

W kontradykcji do okresu lat dziewidziesitych, przede wszystkim z uwagi na antyterrorystyczn dziaalno pastw europejskich, aktualnie dziaania rekrutacyjne s utajnione. Wiksze znaczenie przypisuje si obecnie w tym wzgldzie kanaom elektronicznym, co przy wykorzystaniu przez radykaw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

instrumentw szyfrujcych korespondencj wybitnie utrudnia monitoring ich zachowa. Najwiksze ryzyko i wyzwanie zwizane z aktywnoci islamistyczn w Europie wie si jednak z dziaalnoci terrorystyczn podejmowan przez relatywnie wskie grono osb z najbardziej radykalnych rodowisk muzumaskich. Dua cz europejskich kadr sieci terrorystycznych jest pochodzenia algierskiego, ale take egipskiego, tunezyjskiego, libijskiego i marokaskiego. S to zazwyczaj potomkowie (w pierwszym lub drugim pokoleniu) imigrantw, ktrzy przybyli do Europy za chlebem 2. Niewielk cz czonkw sieci stanowi konwertyci i inna ludno napywowa wyznajca islam3. Wedug R. Gunaratny, ktry opiera swe przyblienia na danych agencji wywiadowczych, przybliona czna liczba osb, wchodzcych w skad sieci terrorystycznych w Europie ok. 2002 r. oscylowaa wok liczby 500. Do dnia dzisiejszego nie zmienia si ona w sposb radykalny. Sieci te nakadaj si w ograniczonym wymiarze na sieci organizacji przestpczych w Europie, przede wszystkim z uwagi na konieczno akumulacji przez terrorystw rodkw finansowych na swoj dziaalno oraz zapewnienia operacyjnych czonkom moliwoci (np. funkcjonowania faszywych poszczeglnym dokumentw grupy zdobycia

tosamoci, przerzutu nowych czonkw sieci do Europy itp.). Wiele komrek terrorystycznych znaczc cz okresu swego istnienia przeywa w formie nieaktywnej. Jej czonkowie uaktywniaj si jedynie w momencie wczeniej zaplanowanym, tylko po to aby przeprowadzi akcj terrorystyczn. Brak aktywnoci czonkw takiej komrki utrudni moe znaczco jej wykrycie przez suby antyterrorystyczne. Co wicej, z uwagi na znaczc autonomi wspomnianych wyej sieci,

W jednym z raportw Europolu (TE-SAT 2008 EU Terrorism Situation and Trend Report, Europol, April 2008, cyt. za: T. Renard: Europol Reveals Trends in Jihadi Terrorism in Europe, Terrorism Monitor Vol. VI, Issue 9, 1 May 2008, s. 3 6) podkrelono, e pojawienie si nowego pokolenia dihadystw jest skutkiem zastosowania nowych technik propagandowo-rekrutacyjnych. 3 R. Gunaratna, Inside al Qaeda. Global Network of Terror, Berkley Books, New York 2003, s. 153 154.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

a take istnienie w nich nie tylko komrek terrorystycznych, ale take koordynacyjnych i wspomagajcych radykaln aktywno stawia przed pastwami zachodnimi dodatkowe wyzwania. Wreszcie warto zauway (majc na uwadze wskazany na powyszym rysunku tzw. cykl ycia terrorysty), i podjcie aktywnoci terrorystycznej jest moliwe waciwe w kadym momencie, w ktrym dany radyka uzna to za konieczne (jest to prawdopodobne nawet wwczas jeli nie dziaa w ramach adnej zorganizowanej struktury w tym wypadku chodzi o tzw. terroryzm indywidualny). Przykadem moe by w tym wypadku choby zamach w Sztokholmie z grudnia 2010 r. Tendencje demograficzne (w tym zwaszcza ujemny przyrost naturalny) w krajach czonkowskich Unii Europejskiej s niepokojce. w okresie Wedle danych dwch, najwaniejszych trzech dekad instytucji spadnie midzynarodowych monitorujcych trendy w tym obszarze najbliszych (prawdopodobnie poza wyjtkiem Francji) liczba obywateli w pozostaych krajach europejskich. Te negatywne tendencje nie s jednak charakterystyczne dla spoecznoci muzumaskiej. Po wtre otwarcie krajw UE na imigracj ekonomiczn stwarzao, stwarza i bdzie stwarza wysokie ryzyko pojawienia si imigrantw (take z krajw muzumaskich), ktrzy ze wzgldu na rnice kulturowo-cywilizacyjne nie bd poddawali si procesom asymilacji. Pastwa czonkowskie UE w kontekcie zmian demograficznych oczekiwanych w okresie kilku kolejnych dekad bd jednak, zwaszcza ze wzgldw gospodarczych, uzalenione od napywu taniej siy roboczej. Naley zatem w sposb immanentny monitorowa napyw imigrantw z krajw rozwijajcych si, majc na uwadze nie tylko rodowiska ekstremistyczne, ale take rnego rodzaju instytucje spoeczne (np. fundacje charytatywne itp.), mogce by centrum szkodliwej dla bezpieczestwa poszczeglnych pastw aktywnoci. Po trzecie zauway naley wreszcie nowe rodzaje zagroe, ktre s w pochodn ostatnich rewolucji dwch technologicznej W obserwowanej zagroenia dekadach. kontekcie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

islamistycznego warto zwrci uwag na tzw. e-dihad. Chodzi w tym wypadku nie tylko i nie wycznie o tzw. zagroenie infoterrorystyczne, ale w istocie take o dziaania, ktre nie wi si bezporednio z amaniem prawa, ale ktre do takowego dziaania mog prowadzi. ANEKSY Tabela. Liczba muzumanw w Europie (szacunek na 2010 r.)
P Szacunkowa liczba muzumanw a ww 2010 r. a Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wochy Luksemburg Holandia Norwegia Portugalia Hiszpania Szwecja Szwajcaria Wielka Brytania Polska R A Z E M 475 000 638 000 226 000 42 000 3 574 000 4 119 000 527 000 43 000 1 583 000 13 000 914 000 144 000 22 000 1 021 000 451 000 433 000 2 869 000 30 000 17 124 000 Muzumanie jako procent populacji 5,7 % 6,0 % 4,1 % 0,8 % 5,7 % 5,0% 4,7 % 0,9 % 2,6 % 2,7 % 5,5 % 3,0 % 0,2 % 2,3 % 4,9 % 5,7 % 4,6 % 0,1 %

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Muslim Networks and Movements in Western Europe, Analysis. The Pew Forum on Religion and Public Life, 15 September 2010.

Rys. Rozmieszczenie muzumanw w Europie (stan na 2010 r.)

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

rdo: PEW Research Center Forum on Religion & Public Life, Forthcoming Pew Forum Report, 2010.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Nr 49 / 2011 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

WYDAWNICTWO INSTYTUTU ZACHODNIEGO: M. Tomczak, Ewolucja terroryzmu. Sprawcy metody finanse, Pozna 2010; P. Eberhardt, Migracje polityczne na ziemiach polskich (19391950), Pozna 2010; Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; T. Budnikowski, Bezrobocie wyzwaniem wspczesnoci, Pozna 2009; M. Goetz, Atrakcyjno klastra dla lokalizacji bezporednich inwestycji zagranicznych, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M. Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl