przegląd

morski
ISSN 1897-8436

MIESIĘCZNIK | SIERPIEŃ 2007 | NR 2 (002)

OŚRODEK
SZKOLENIA
SIŁ PRZECIWMINOWYCH str. 28

OBRONA PRZECIWMINOWA W MARYNARCE WOJENNEJ RP str. 4

SZKOLENIE NAWIGATORÓW str. 22 | PRAWO HUMANITARNE str. 48
 Początkowo siły obrony przeciwminowej
MORSKA SZTUKA WOJENNA w Marynarce Wojennej RP tworzyły cztery
poniemieckie trałowce FM (Flachgehende
str.|4 Minensuchboote), zakupione 24 września
1920 r. w Danii. Weszły one do służby
1 marca 1921 r. jako ORP: „Jaskółka”,
„Czajka”, „Rybitwa” i „Mewa”.

Obrona
przeciwminowa
w Marynarce Wojennej RP

TECHNIKA I UZBROJENIE str.|16 SZKOLENIE I WYCHOWANIE Szkolenie

nawigatorów
Rozwój napędu w CSzMW
okrętów podwodnych jako zmienna
modelowa
Ludzkość od dawna szukała możliwości
przemieszczania się po wodzie i penetrowania morskich
głębin. Pierwsze konstrukcje pływające tylko zanurzały
str.|22
się tuż pod powierzchnię wody, późniejsze – poruszały
się pod nią, natomiast konstrukcje już zaawansowane
technologicznie można było wykorzystywać do walki. SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW str.|30

Samoloty walki elektronicznej

sił morskich Stanów Zjednoczonych

HISTORIA MORSKA str.|35 Polskie flotylle rzeczne

w działaniach bojowych
w latach 1919–1991

Wsparcie z rzeki
 ¢ MORSKA SZTUKA WOJENNA

Obrona przeciwminowa w Marynarce Wojennej RP, przegląd

kmdr por. dr inż. Henryk Mirosław Karwan.......................................s. 4
morski
¢ TECHNIKA I UZBROJENIE SIERPIEŃ 2007 | NR 2 (002)

Rozwój napędu okrętów podwodnych,

kmdr por. Sławomir Kuźmicki........................................................... s. 16 Szanowni Czytelnicy!
Tendencje obro-
¢ SZKOLENIE I WYCHOWANIE
ny naszego
Szkolenie nawigatorów w CSzMW jako zmienna modelowa, wybrzeża ulegają
kmdr ppor. Dariusz Kloskowski...................................................... s. 22 ewolucji w zależ-
AKTUALNOŚCI................................................................................ s. 26 ności od posia-
Ośrodek szkolenia sił przeciwminowych, danego poten-
cjału i  środków
kmdr ppor. Bogusław Szkudlarek.................................................. s. 28
walki. Natomiast zobowiązania
¢ SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW sojusznicze upoważniają nas nie
tylko do skupienia się na wodach
Samoloty walki elektronicznej sił morskich Stanów Zjednoczonych,
przybrzeżnych, lecz także do opero-
kmdr por. Maciej Nałęcz................................................................. s. 30
wania w zespołach okrętowych w od-
daleniu od granic naszego kraju. Tak
¢ HISTORIA MORSKA
sprecyzowane obszary działania
Wsparcie z rzeki, kmdr ppor. rez. dr Ireneusz Bieniecki................ s. 35 pozwalają określić kierunki rozwoju
morskich środków walki, które powin-
¢ INFORMACJE, KOMUNIKATY
ny być opracowywane i produkowane
Podróże służbowe kadry i pracowników wojska, w polskich stoczniach. Oprócz okrę-
ppłk w st. spocz. Henryk Figura...................................................... s. 44 tów stanowiących o sile tego rodzaju
Prawo humanitarne, kmdr por. dr Dariusz Rafał Bugajski........... s. 48 sił zbrojnych, nie mniejsze znaczenie
mają te rodzaje wojsk i służb, które
zapewniają sprawne funkcjonowanie
tych sił. Mają one niewątpliwie wpływ
Zespół redakcyjny na sprawność działań jednostek
Dyrektor Redakcji Wojskowej Skład i łamanie: Monika Klekociuk, Marynarki Wojennej RP w trakcie
redaktor naczelny: Artur Bartkiewicz Marcin Dmowski obrony wybrzeża. Trwałość obrony
tel.: CA MON 845-365, 845-685; faks: 845-503 Opracowanie stylistyczne: Renata Gromska, mogą wzmocnić oddziały brzegowe,
Zastępca dyrektora: ppłk Lech Mleczko Katarzyna Kocoń, Aleksandra Ogłoza, które – wyposażone w środki do zwal-
tel.: CA MON 845-685, Teresa Wieszczeczyńska czania okrętów potencjalnego prze-
e-mail: lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl Kolportaż i reklamacje: PP DW Bellona ciwnika – są w stanie zdezorganizo-
Redaktor prowadzący: (0-22) 457-04-37, 687-90-41, CA MON 879-041 wać lub zerwać operację desantową.
kmdr ppor. dr Mariusz Konarski Informacje o kolportażu: Elżbieta Toczek Na problemy nurtujące ludzi morza
tel.: CA MON 266-207; 262-413, tel.: CA MON 840 400, (022) 684 04 00
łamy naszego miesięcznika są otwar-
e-mail: bandera@mw.mil.pl Reklama: reklama@redakcjawojskowa.pl
te. Zapraszamy marynarzy do dziele-
Redaktor merytoryczny: Paulina Glińska, Zdjęcie na okładce: Marian Kluczyński
nia się w nim swoimi przemyśleniami.
dr Jan Brzozowski tel.: CA MON 845-186 Druk: Zespół Wydawniczy Sił Powietrznych
Projekt graficzny: Łukasz Kaugan, CaStudio ul. Żwirki i Wigury 1c, 00-912 Warszawa
kmdr ppor. dr
Przegląd Morski ukazuje się od grudnia 1928 r. Mariusz Konarski
redaktor prowadzący

Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel.: CA MON 845 365, 022 6845365,
022 6845685, www.zolnierz-polski.pl, e-mail: sekretariat@redakcjawojskowa.pl,

2007/02 przegląd morski 

 aaa WOJENNA Swoboda pływania
TRENDY SZTUKA
MORSKA

MARiAN KlUCZyńSKi
obrona
przeciwminowa
w marynarce Wojennej Rp
Początkowo siły obrony przeciwminowej w Marynarce Wojennej RP tworzyły
cztery poniemieckie trałowce FM (Flachgehende Minensuchboote),
zakupione 24 września 1920 r. w Danii. Weszły one do służby 1 marca
1921 r. jako ORP: „Jaskółka”, „Czajka”, „Rybitwa” i „Mewa”. 1

M
arynarka  Wo-
wszelkie  przedsięwzięcia  cie i zlikwidowanie zagro-
jenna  RP  po 
związane z wykrywaniem,  żenia minowego.3 
II wojnie świa-
klasyfikowaniem, identyfi- Klasyfikacje obrony prze-
towej, 31 mar-
kowaniem  i niszczeniem  ciwminowej zawarte w litera-
ca  1946 r.,  otrzymała  od 
min morskich oraz minima- turze  przedmiotu4  z  lat  80. 
ZSRR,  w  zamian  za  część 
lizowaniem zagrożenia mi- XX w. są zbliżone do podzia-
polskiego udziału w podzia-
nowego. łu  proponowanego  obecnie 
le floty niemieckiej, dziewięć 
Organizowanie  obrony  przez ekspertów sił morskich 
trałowców projektu 253Ł ty-
przeciwminowej polega na  państw  sojuszu  północno-
pu Albatros i Kormoran.2  realizowaniu przedsięwzięć  atlantyckiego (rys. 1). 
mających na celu obniżenie  Niezależnie od różnicy po-
obrona przeciwminowa efektywności działań mino- glądów na obronę przeciwmi-
Przez obronę przeciwmi- wo-zagrodowych przeciw- nową5 – różne umiejscowie-
nową  należy  rozumieć  nika oraz terminowe wykry- nie i nazewnictwo poszcze-

4 przegląd morski 2007/02

gólnych przedsięwzięć – by- osobno, lecz we wzajemnym  NOTATKA

ła ona powiązana z innymi ro- powiązaniu. Taki zakres za- Wojna minowa - to całokształt

przedsięwzięć i działań różnych ro-
dzajami obrony. Jednocześnie  dań miał na celu zapewnie- dzajów sił MW prowadzących do
stanowiła  jeden  z  rodzajów  nie  całkowitej  swobody  optymalnego użycia własnych min
zabezpieczenia działań mary- oraz bezpieczeństwa pływa- morskich oraz dobrania skutecznych
narki wojennej – zapewniała  nia  okrętów  i transportow- sposobów i metod zwalczania min
pełną  swobodę  pływania  ców, a także zachowanie cią- obcych. Celem tej wojny jest zapew-
nienie dogodnego reżimu operacyj-
okrętów oraz ciągłość funk- głości  funkcjonowania  ko- nego na morskim teatrze działań wo-
cjonowania komunikacji mor- munikacji morskiej.8 jennych. H. Karwan: Obrona przeciw-
skiej.  Główny  wysiłek  sił  Działania sił MW w progra- minowa polskich obszarów mor-
obrony przeciwminowej sku- mie „Partnerstwo dla pokoju”  skich, rozprawa doktorska.
Gdynia 2002.
piony był na:6 (PdP)9 oraz wejście do struk-
• ustaleniu w odniesieniu do  tur NATO umożliwiły pozna-
okrętów  i  transportowców  nie zachodnich poglądów na 
jednolitych reżimów7 pływa- zagadnienia wojny minowej. 
nia po torach wodnych, w tym  1 http://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_
NOTATKA
wyjściowych z portów, w na- W dokumentach normatywnych
trałowce
kazanych rejonach i zaleca- NATO wojna minowa jest postrzega-
2 Tamże.

3 Taktyczne zasady użycia trałowców

nych trasach przejść; na jako jeden z podstawowych ro-
państw – stron Układu Warszawskiego.
• wykrywaniu nosicieli min  dzajów działań zbrojnych na morzu.
W strukturze tej wojny są wyodręb- Gdynia 1985, s. 7.
przeciwnika, określaniu miejsc  4 Zob.: D. Welleshoff: Minen und
nione dwa przeciwstawne rodzaje
postawienia min oraz powia- działań – działania minowe i działa- Minenabwehr gestern und heute.
damianiu własnych sił o nie- nia przeciwminowe. „Marine Rundschau” 1978 nr 8,
bezpieczeństwie  minowym  M. Kozewnikow: Protiwominnoje obie-
i zagrożonych rejonach; Wojna minowa to nie tylko  spieczenije diejstwii sił fłota. „Morskoj
• zamykaniu dla żeglugi re- planowanie, realizowanie i oce- Sbornik” 1989 nr 9, R. Miecznikowski:
Sztuka operacyjna Marynarki Wojennej,
jonów zagrożonych minami,  nianie działań minowych i prze-
cz. iV, Działania systematyczne
określaniu  granic  zagród  ciwminowych. To także przed-
Marynarki Wojennej. Gdynia 1985,
i łach minowych, wyznacza- sięwzięcia związane z prowa- s. 173–182, J. Gembicki: Rozpoznanie
niu drogi obejścia oraz nisz- dzeniem badań nad projektowa- minowe – czy rozpoznawcze poszukiwa-
czeniu min w portach, kana- niem uzbrojenia, jego produk- nie min? „Przegląd Morski” 1986 nr 6.
łach i nakazanych rejonach,  cją i przechowywaniem, środ- 5 H. Karwan: Obrona przeciwminowa.

a w przypadkach koniecznych  kami przenoszenia uzbrojenia  „Przegląd Morski” 2000 nr 4, s. 32–47.

– na torach wodnych; oraz wykorzystaniem warun- 6 H. Karwan: Legenda do planu obrony

przeciwminowej strefy odpowiedzialno-

• przeprowadzaniu okrętów  ków środowiska.10
ści 8.FOW. Świnoujście 1994.
i transportowców za trałami  Z analizy natowskich doku- 7 Reżim – ściśle ustalony tryb postępo-

przez zagrożone minami re- mentów wynika, że definicja  wania. Słownik języka polskiego PWN.

jony  strefy  obrony  oraz  obrony przeciwminowej przy- Warszawa 1998.
uczestniczeniu  w  obronie  jęta w MWRP jest podobna do  8 H. Karwan: Obrona..., s. 32–47.

przeciwminowej  zespołów  sojuszniczej  definicji  działań  9 H Karwan: Udział trałowców w ćwicze-

transportowych; przeciwminowych.  Zgodnie  niach „Baltic Endeavour”. „Przegląd

• systematycznym kontro- z ATP-211 działania te obejmu- Morski” 2006, nr 4, s. 48–60.
10 S. Kurpiel, J. Szady, M. Jankiewicz:
lowaniu pól magnetycznych  ją  wszystkie  przedsięwzięcia 
Podstawy wojny minowej na morzu,
okrętów  i  transportowców  związane ze zwalczaniem min,  cz. ii, Działania przeciwminowe, pod-
oraz wykonywaniu ich de- polegające na eliminowaniu za- ręcznik w opracowaniu.
magnetyzacji. grożenia lub przeciwdziałaniu  11 ATP-24(B) Tom II Mining and

Wymienione  przedsię- mu oraz na zapobieganiu uszko- Minelaying, Planning and Evaluation,

wzięcia nie były realizowane  dzeniu okrętów i stratom w lu- Tactics and Execution. u

2007/02 przegląd morski 5

MORSKA SZTUKA WOJENNA Swoboda pływania
dziach. W celu ujednolicenia  (okrętom) dogodnych warun- • niszcząc miny siłami i środ-
wschodnich i zachodnich defi- ków  do  pływania  w  trakcie  kami OPM;
nicji obrony przeciwminowej  przejścia morzem oraz wejścia  • obniżając efektywność wy-
przyjęto  wspólne  określenie  do portu i wyjścia z niego bez  krytych min przez usuwanie 
działania przeciwminowe.12  znacznych uszkodzeń i strat.13  ich w rejony niezagrażające 
Celem działań przeciwmino- Dogodne warunki do pływania  żegludze lub przez uszka-
wych jest zapewnienie statkom  osiąga się: dzanie ich zapalników nie-
kontaktowych;
• poszukując  dróg  obejścia, 
obrona przeciwminowa wyznaczając  nowe  tory 
wodne oraz trasy przejścia 
okrętów i transportowców.
RoZpoZnAnie minoWe Każdy  z  etapów  działań 
przeciwminowych, mających 
na celu poszukiwanie, skla-
obserwacja przeciwminowa syfikowanie, zidentyfikowa-
nie  oraz  zniszczenie  miny, 
Rozpoznawcze poszukiwanie min
kończy się sformułowaniem 
informacji stanowiącej pod-
Rozpoznanie miejsc składowania min, taktyki
minowania, dtt min i nosicieli min itd. stawę do rozpoczęcia następ-
nego etapu (rys. 2). 
Ze względu na szczególne 
BieRnA oBRonA uwarunkowania  taktyczne 
pRZeCiWminoWA
NOTATKA
Poszukiwanie – to działanie mające
ocena zagrożenia minowego na celu wykrycie obiektów podwod-
nych (znajdujących się w toni wod-
Wybór dogodnych tras i prędkości nej, spoczywających na dnie mor-
skim lub zagłębionych w jego osa-
dach) za pomocą odpowiednich
Zmniejszenie pól fizycznych okrętów środków technicznych (akustycz-
nych, optycznych, magnetycznych
dokładne manewrowanie po wyznaczonych lub innych).
torach wodnych
NOTATKA
Klasyfikowanie ma na celu zakwali-
fikowanie wykrytych obiektów pod-
niSZCZenie min wodnych do grupy obiektów przypo-
minających miny lub do grupy obiek-
tów na pewno niebędących minami.
niszczenie zagród minowych i wykonywanie przejść Działania te są prowadzone z wyko-
rzystaniem środków technicznych
poszukiwania min, umożliwiających
prowadzenie okrętów i transportowców za trałami podjęcie decyzji na podstawie cha-
rakterystycznych właściwości obiek-
niszczenie pojedynczych min tu podwodnego. Wszystkie zareje-
strowane kontakty mogą być sklasy-
fikowane jako kontakt minopodobny,
Źródło: J. Gembicki: Rozpoznanie minowe – czy rozpoznawcze poszukiwanie min?
który po oszacowaniu wielkości,
„Przegląd Morski” 1986 nr 6. kształtu, cienia i struktury obiektu
może być miną, lub jako kontakt nie-
Rys. 1. Schemat przedsięwzięć obrony minopodobny, niespełniający kryte-
przeciwminowej riów obiektu minopodobnego.

6 przegląd morski 2007/02

 NOTATKA
Identyfikowanie umożliwia ocenę
obiektów podwodnych sklasyfikowa-
nych jako minopodobne. Pozwala
jednoznacznie uznać kontakt za mi-
nę lub nieminę. Zwalczanie min po-
lega na likwidowaniu zagrożenia mi-
nowego. Miny zwalcza się, niszcząc
je lub neutralizując.
NOTATKA
Niszczenie polega na umieszczeniu
ładunku materiału wybuchowego wy-
starczająco blisko miny i jego zdeto-
nowaniu w celu przeniesienia deto-
nacji na ładunek wybuchowy miny.
Natomiast neutralizacja miny polega
na umieszczeniu stosunkowo małe-
go kumulacyjnego ładunku wybu-
chowego wystarczająco blisko zapal-
nika minowego w celu zniszczenia
mechanizmów zapalnika miny albo
oddzielenia przyrządu zapalającego
od głównego ładunku materiału wy-
buchowego.
i techniczne przez termin
zwalczanie min należy rozu-
mieć również takie działania,
jak: unieszkodliwianie, wydo-
bywanie i usuwanie min.14
Bierna obrona
przeciwminowa
W natowskim systemie
działań przeciwminowych
bierna obrona przeciwmino-
wa obejmuje:15
• prognozowanie zagroże-
nia minowego (wprowadzenie
systemu torów wodnych i do-
bór zalecanych kursów, kon-
wojowanie oraz ostrzeganie
przepływających jednostek
o zagrożeniu minowym);
• lokalizowanie ZM (przez
prowadzenie obserwacji prze-
ciwminowej, wywiadu i roz-
poznania. Niektórzy teorety-
cy16 za celowe uważają stwo-
rzenie własnego systemu wy-
wiadu na potrzeby OPM. Ar-
gumentują, że w działaniach
2007/02
sił obrony przeciwminowej
uzyskiwanie danych o zagro-
żeniu minowym ma istotne
znaczenie);
• minimalizowanie ryzyka
poderwania się na minie (pro-
wadzenie dokładnej nawiga-
cji na wyznaczonych torach
wodnych oraz stosowanie roz-
wiązań konstrukcyjnych za-
pewniających jednostkom
małe pola fizyczne i odpor-
ność na wybuchy min).
Wyrażane są poglądy, że
bierna (pasywna) obrona prze-
ciwminowa polega na zapo-
bieganiu zagrożeniu minowe-
mu bądź ograniczaniu tego za-
grożenia. W tym celu wykry-
wa się miny, prowadząc obser-
wację, i wyznacza dodatkowe
tory wodne lub stosuje pasyw-
ną ochronę okrętów (budowa
kadłubów okrętów z materia-
łów amagnetycznych, zmniej-
szających pole magnetyczne,
bądź wykorzystywanie środ-
ków ograniczających pole hy-
drodynamiczne i akustyczne
jednostki).17
Podział działań
W celu uniknięcia wielo-
znaczności podczas tłumacze-
nia terminów zawartych w do-
kumentach NATO, błędnego
klasyfikowania i nazywania
poszczególnych epizodów
wojny minowej zaproponowa-
no, żeby w przygotowywa-
nych i wprowadzanych nor-
mach obronnych wyróżnić,
zgodnie z ATP-24 i ATP-6
(Mine Warfare Principles),
zaczepne i obronne działania
przeciwminowe.18 W odnie-
sieniu do obronnych działań
przeciwminowych sugeruje
się wydzielenie biernej i czyn-
nej obrony przeciwminowej.
Bierna obrona obejmowałaby:
przewidywanie zagrożenia
minowego, lokalizowanie ZM
oraz minimalizowanie ryzyka
poderwania się na minie. Na-
tomiast do aktywnej obrony
przeciwminowej zaliczonoby
działania z użyciem sił i środ-
ków zwalczania min. Zadania
z zakresu biernej i czynnej
obrony przeciwminowej prze-
platają się wzajemnie i są
współzależne.
Wybór bezpiecznej trasy
przejścia zależy od danych
uzyskanych z obserwacji
przeciwminowej, dokładne-
go obrazu sytuacji minowej,
a także od warunków mete-
orologicznych, hydrologicz-
nych i batymetrycznych da-
nego rejonu. Jako przejścia
wybiera się rejony, w których
prawdopodobieństwo posta-
wienia się na minie jest naj-
mniejsze. Jeżeli specyfika
zadania pozwala, trasa takie-
go przejścia powinna prze-
biegać po torach wodnych
i zalecanych kursach, kon-
trolowanych przez siły obro-
ny przeciwminowej (rys. 3).
Wybór trasy przejścia zależy
w dużej mierze od możliwości u
12 H. Karwan: Obrona..., s. 32–47.
13 Tamże, s. 1–8.
14 M. Jankiewicz, J. Szady: Niszczyciele
min. „Przegląd Morski” 2006 nr 4.
15 ATP-24(B) Tom II…, op. cit.
16 Swedish Mine Countermeasures.
„Naval Forces” 1998 nr 1.
17 D. Wellershoff: Minen und
Minenabwehr gestern und heute.
„Marine Rundschau” 1978, nr 8,
s. 509–519.
18 H. Karwan: Obrona..., s. 32–47.
przegląd morski 
dobrania bezpiecznych głębo- Wykrycie obiektu podwodnego. lokali-
kości przejścia. Demagnetyza- POSZUKIWANIE zacja, nakres (mapa, pamięć elektro-
cja okrętu pozwala jedynie na  niczna), oznakowanie.
zmniejszenie pola magnetycz-
nego okrętu, a nie na jego zli- Obiekt podwodny jest: minopodobny
KLASYFIKACJA (ang. MilCO) lub nieminopodobny
kwidowanie. W rejonie o du- (ang. NONMilCO).
żych głębokościach wartość po-
la  magnetycznego  może  być  Obiekt minopodobny (MilCO) jest: miną
zbyt mała dla pobudzenia ma- IDENTYFIKACJA (ang. MiNE) lub nie jest miną
(ang. NOMBO).
gnetycznych zapalników nie-
kontaktowych  min  dennych. 
Niszczenie – doprowadzanie do detona-
Poziom pobudzenia min ma- ZWALCZANIE cji zasadniczego ładunku materiału wy-
gnetycznych  stosowanych  buchowego miny.
w czasie  II  wojny  światowej  Neutralizacja – uczynienie miny niezdol-
wynosił 5 µT (50 mGs).19  nej do detonacji zasadniczego ładunku
materiału wybuchowego miny.
Możliwe  jest  również 
uniknięcie pobudzenia za- Uczynienie miny niezdolnej do działa-
palników  hydrodynamicz- UNIESZKODLIWIANIE nia przez ingerencję w jej układ wyko-
nych. Jednak nawet dzisiaj  nawczy.
jest to trudne zadanie. Za- Prowadzenie badań technicznych ma-
burzenie ciśnienia wody po- WYDOBYCIE jących na celu rozpoznanie min i ich
wodowane  ruchem  okrętu  zapalników niekontaktowych.
zależy od prędkości okrętu 
Przemieszczenie min do rejonu, gdzie
i odległości od niego. Dla  USUWANIE detonacja ich zasadniczego ładunku
określonych  głębokości  wybuchowego będzie bezpieczna dla
można  ustalić  prędkości,  otoczenia.
przy których wartość zabu- Źródło: M. Jankiewicz, J. Szady: Niszczyciele min. „Przegląd Morski” 2006 nr 4.
rzenia jest mniejsza niż war-
tość czułości zapalnika lub  Rys. 2. Podstawowe etapy działań
czas trwania zaburzenia jest  przeciwminowych
krótszy niż czas zadziałania 
zapalnika. Takie prędkości  dopodobne, okręt powinien  wskazuje  się  rok  1864 r. 
są nazywane bezpiecznymi.  manewrować  prędkością,  i słynną wypowiedź admi-
W przypadku zapalnika ma- ustalając  taką,  przy  której  rała Davida Farraguta: […]
gnetodynamicznego ważna  poziom szumu podwodnego  Do diabła z minami, kapi-
jest szybka zmiana pola ma- jest najmniejszy i nie wystę- tanie Drayton, naprzód 
gnetycznego okrętu. Znając  puje zjawisko kawitacji na  […]!  Admirał  Farragut 
gradient  namagnesowania  śrubach i kadłubie okrętu.  mógł wypowiedzieć te sło-
wzdłużnego okrętu oraz pa- O  znaczeniu  obserwacji  wa, ponieważ jego podwład-
rametr zadziałania zapalni- przeciwminowej przekona- ni od dłuższego czasu pod 
ka,  można  określić  pręd- li się Brytyjczycy podczas  osłoną ciemności prowadzi-
kość, przy której on zadzia- konfliktu o Falklandy (Mal- li staranne rozpoznanie wód 
ła.  Wszystkie  prędkości  winy)  w  1982  r. 20  Prowa- Mobile  Bay,  nanosząc  na  u
mniejsze będą prędkościa- dząc  taką  obserwację, 
mi  bezpiecznymi.  W  rejo- wspartą wywiadem, uchro-
nach, w których wystąpie- nili swe siły przed stratami.  19 H. Karwan: Obrona przeciwminowa
nie min z zapalnikami aku- Mówiąc  o  początkach  ob- polskich..., op. cit.
stycznymi jest wysoce praw- serwacji  przeciwminowej,  20 Tamże.

2007/02 przegląd morski 9

MORSKA SZTUKA WOJENNA Swoboda pływania

siły i środki zwalczania min

tRAłoWe

poSZukiWAniA
Trały kontaktowe
• podcinające (z przecinakami: me-
chanicznymi lub wybuchowymi) Stacje hydrolokacyjne
• holujące • podkilowe
• sieciowe • opuszczane
• łańcuchowe • holowane
• oznakowujące • na sterowanych pojazdach (nawod-
nych i podwodnych)
Trały niekontaktowe
• magnetyczne
Wykrywacze magnetyczne
• elektromagnetyczne (przewodowe
• magnetometry
płaskie: pętlowe, elektrodowe; sole-
noidowe)
• akustyczne Systemy optyczne
• kombinowane • telewizyjne
• laserowe
Przerywacze zagród minowych
Pojazdy podwodne
• wielorazowe
• jednorazowe

Ssaki morskie
WyBuCHoWe • delfiny
• foki

Bomby głębinowe Płetwonurkowie minerzy

Wydłużone ładunki wybuchowe

Ładunki wybuchowe
przenoszone przez oBeZWłAdniAnie
• wielorazowe pojazdy podwodne
• płetwonurków minerów
• ssaki morskie
Blokujące zapalnik miny
Jednorazowe pojazdy podwodne
Generatory szumów
• róg Portlanda

Trały kombinowane

Źródło: H. Karwan: Obrona przeciwminowa polskich..., op. cit.

Rys. 3. Podział sił i środków zwalczania min

10 przegląd morski 2007/02

mapy pozycje min posta-
wionych przez konfedera-
tów.21 Podczas prowadzenia
obserwacji przeciwminowej
ważne jest zaobserwowanie
nosiciela oraz miejsca upad-
ku i liczby postawionych
min bądź zdobycie informa-
cji o działaniach nosiciela.
Do zdobywania informacji
o zagrożeniu minowym są
wykorzystywane systemy zo-
brazowania i kontroli sytuacji
podwodnej określonych rejo-
nów. W zależności od wiel-
kości sił morskich i zadań
przez nie wykonywanych sys-
temy te są w różnym stopniu
rozbudowywane – i obszaro-
wo, i technicznie. Do budo-
wy systemów obserwacji
podwodnej używa się:
• sonarów (hydrofonów) sta-
cjonarnych oraz pław (boi)
radiohydroakustycznych,
aktywnych i pasywnych,
o charakterystykach okręż-
nych i kierunkowych;
• magnetometrów indukcyj-
nych i kwantowych.22
Na bazie wymienionych
sensorów mogą być budo-
wane bariery stacjonarne
i ruchome, holowane przez
okręt lub śmigłowiec, a tak-
że jednokrotnego użytku,
stawiane przez siły morskie
i lotnictwo. Natomiast czuj-
niki sejsmiczne (geofony)
do wykrywania zbliżają-
cych się jednostek nawod-
nych i podwodnych, są
umieszczane w odpowied-
nich warstwach ziemi, prze-
noszących drgania wywoła-
ne polem hydrodynamicz-
nym tych jednostek. Sygna-
ły zawierające dane o wy-
2007/02
krytych obiektach podwod-
nych są przesyłane, przewo-
dowo lub radiowo, z prze-
tworników na stanowiska
dowodzenia.23
Działania w celu zmniej-
szenia pól fizycznych okrę-
tów (statków), stanowiących
kolejne przedsięwzięcia
biernej obrony przeciwmi-
nowej, powinny być podej-
mowane już w fazie ich pro-
jektowania i budowy. Ma to
szczególne znaczenie dla
jednostek obrony przeciw-
minowej. Należy uwzględ-
niać takie czynniki, jak: od-
porność udarowa, namagne-
sowanie stałe i indukowane,
odporność pożarowa, trwa-
łość, podatność remontowa
i produkcyjna, gęstość jed-
nostkowa, koszt czy dostęp-
ność na rynku.
Podczas przejścia okrętów
OPM przez rejon zagrożony
minami są możliwe trzy zda-
rzenia losowe:
• wykrycie ZM, którą można
obejść po uprzednim poszu-
kiwaniu drogi obejścia;
• wykrycie ZM, której obej-
ście jest niemożliwe mi-
mo poszukiwania drogi
obejścia;
• wykrycie ZM, której sfor-
sowanie stanowi jedyną
możliwość przejścia. Po-
szukiwanie drogi obejścia
jest niewskazane lub nie-
możliwe (cieśniny, wąskie
przejścia itp.).25
Unikanie min
W wielu krajach są ogra-
niczane budżety na obron-
ność, w tym na moderniza-
cję marynarek wojennych.
Skutkuje to zmniejszeniem
liczby okrętów wojennych.
To oznacza, że większe okrę-
ty wojenne muszą być zdol-
ne do wykonywania zadań
bez pomocy okrętów wspar-
cia, w tym OPM.26 Ponadto
w ostatnich latach zmieniły
się rejony operacji – z oce-
anów na wody przybrzeżne,
gdzie głębokości sprzyjają
użyciu min morskich. Jeżeli
płynący w takim rejonie
okręt byłby zdolny do poszu-
kiwania, zniszczenia lub
uniknięcia min, mógłby wy-
konać swoje zadanie.
Innym rozwiązaniem jest
wykorzystanie pojazdów ty-
pu UUV.27 Pojazdy te dostar-
czałyby informacji między
innymi o lokalizacji zagro-
żenia czy głębokości, a tym
samym umożliwiałyby bez-
pieczne przejście okrętu
przez nieznany rejon.
Wyposażony w odpowied-
nie sensory pojazd UUV, u
21 E. Fortin: Those Damn Mines.
„Proceedings” 1992 nr 7.
22 Koncepcja i wstępne założenia tak-
tyczno-techniczne systemu kontroli i zo-
brazowania sytuacji podwodnej
Marynarki Wojennej.
23 Tamże.
24 N. Klatka: Niektóre zagadnienia opty-
malizacyjne przy wyborze materiału na
poszycie okrętu do zwalczania min.
„Przegląd Morski” 1986 nr 5, s. 26.
25 W. Korolew, J. Usow: Protiwominnaja
samooborona korabla. „Morskij
Sbornik” 1998 nr 6, s. 29–31.
26 T. Petersson: Organic Mine Searching
with Helicopters from Frigates. Saab
Underwater Systems AB.
27 Z. Cupryś: Okrętowe systemy dowo-
dzenia. Systemy unikania min morskich
dla okrętów nawodnych. Praca analitycz-
no-badawcza. DMW, Gdynia 2006.
przegląd morski 11
MORSKA SZTUKA WOJENNA Swoboda pływania
dzięki małej masie, mógłby
być przenoszony przez śmi-
głowiec. Zwodowany w od-
daleniu od okrętu poszuki-
wałby bezpiecznych dróg
przejścia. Pojazd komuniko-
wałby się z okrętem drogą ra-
diową lub przez urządzenia
hydroakustyczne.
UUV może przemiesz-
czać się autonomicznie lub
być kierowany przez opera-
tora pokładowego za pomo-
cą kabla światłowodowego
lub drogą radiową. Dane
z sensorów mogą być trans-
mitowane do okrętu w cza-
sie niemal rzeczywistym,
dzięki czemu rezultat prze-
szukiwań może być podda-
ny ocenie bez opóźnienia,
inaczej niż w przypadku po-
jazdu odzyskiwanego (po-
dejmowanego na pokład
okrętu). Aby szybciej prze-
szukać rejon, w którym ma
być wykonywane zadanie,
można wykorzystać dwa po-
jazdy lub więcej.
Proces przeszukiwania po-
winien obejmować następują-
ce działania:
• ustalenie planu rozpozna-
nia minowego;
• przygotowanie systemu
UUV do działania;
• rozpoczęcie pracy przez po-
jazd UUV po zwodowaniu
go z pokładu śmigłowca;
• skanowanie rejonu i prze-
syłanie przez pojazd UUV
danych o podejrzanych
obiektach;
• przemieszczenie się po-
jazdu UUV i fregaty do
wyznaczonego punktu
spotkania w celu zadoko-
wania pojazdu;
12 przegląd morski
• zakończenie bieżącego Okręt macierzysty komuni-
i przygotowanie do na- kuje się z pojazdem, wykorzy-
stępnego zadania. stując link radiowy lub aku-
styczny, co pozwala odczyty-
Środki rozpoznania wać dane w czasie rzeczywi-
Znanym pojazdem rozpo- stym. Zawierają one takie in-
znawczym jest pojazd  formacje nawigacyjne, jak po-
HUGIN 1000 firmy Kongs- zycja pojazdu, prędkość, głę-
berg Simrad. To jeden bokość, odległość od dna, stan
z trzech pojazdów rodziny napędu oraz poziom nałado-
UUV HUGIN, przeznaczo- wania baterii.
Obecnie HUGIN 1000 jest poddawany
próbom eksploatacyjnym w MW Norwegii.
ny do zastosowań militar- HUGIN 1000 wyposażono
nych – prowadzenia działań w akustyczny system okre-
przeciwminowych MCM ślania pozycji – platformę
(Mine Countermeasures) INS (Inertial Navigation Sys-
oraz REA (Rapid Environ- tem). Po wynurzeniu może
mental Assessment). Więk- także wykorzystywać system
sze pojazdy – HUGIN 2000 GPS/DGPS – do precyzowa-
i HUGIN 3000 – są wyko- nia i potwierdzenia własnej
rzystywane tylko do zadań pozycji oraz ewentualnego
komercyjnych. HUGIN 1000 zresetowania platformy INS.
wykrywa i klasyfikuje mi- W pojeździe zamontowano
ny oraz wykonuje mapy re- także log dopplerowski
jonu działań przeciwmino- i miernik ciśnienia.
wych. Zależnie od prędko- Obecnie HUGIN 1000 jest
ści i zainstalowanych senso- poddawany próbom eksplo-
rów może działać na głębo- atacyjnym w MW Norwegii.
kości do 600 m w czasie do Wielka Brytania rozpatruje
24 godzin. Przy zastosowa- możliwość wprowadzenia te-
niu baterii o zwiększonej go pojazdu do swej marynar-
pojemności możliwa jest ki wojennej jako jednego z kil-
praca pojazdu do 60 godzin. ku pojazdów dla tych sił.
W ciągu godziny pojazd Firma Thales oferuje do
przeszukuje rejon o po- sprawdzania niebezpiecznego
wierzchni od 2 do 4 km2. akwenu pojazd Bluefin Odys-
NOTATKA sey II. Wchodzi on w skład
HUGIN 1000 może analizować rejon systemu przeciwminowego
poszukiwań za pomocą wielowiązko- MCM–UUV, który pozwala
wego sonaru bocznego z syntetyczną na zaplanowanie kursu pojaz-
aperturą lub za pomocą sonaru do
pomiaru objętości i profilera osa- du oraz monitorowanie jego
dów. W trybie poszukiwania min po- trasy. Umożliwia ocenę ryzy-
jazd obejmuje swoimi sensorami pas ka minowego przez określe-
o szerokości od 300 do 600 m. nie prawdopodobieństwa bez-
2007/02
piecznego przejścia przez wy-
znaczony rejon, szukanie dróg
obejścia zagrożonego rejonu,
lokalizowanie i klasyfikowa-
nie wykrytych obiektów oraz
zapis informacji w bazie da-
nych. Bluefin Odyssey II jest
wyposażony w sonar z synte-
tyczną aperturą 3D, który
umożliwia uzyskanie zobra-
zowania batymetrycznego
oraz obrazu ze skanowania
bocznego. Pas, jaki przeszu-
kuje, wynosi 500 m. Pojazd
komunikuje się z systemem za
pomocą linku akustycznego
i radiowego.
W ostatnich latach wiele
firm przedstawiło swoje ofer-
ty pojazdów rozpoznawczych.
Warte zainteresowania są:28
• pojazd ALISTER AUV
firmy ECA. Wyposażony
w sonar boczny lub sonar
z syntetyczną aperturą, prze-
szukujący przednią półsferę,
sonar wielowiązkowy i kame-
rę wideo. Do komunikacji
z pojazdem wykorzystuje się
link radiowy, akustyczny,
światłowodowy;29
• pojazd RMS AN/WLD-1
firmy Lockheed Martin.  NOTATKA
AN/WLD-1 stanowi część
składową systemu przeciwmi-
nowego AN/SQQ–89(V)15,
przeznaczoną do prowadzenia
rekonesansu w ramach dzia-
łań MCM. Może samodziel-
nie skanować wody głębokie
i płytkie do 9 m. Może wyko-
rzystywać system sonarowy
AN/AQS-20 [sonar bez pod-
systemu EOID (Electro-Opti-
cal Identification) wykorzy-
stującego światło lasera] oraz
system AN/AQS-20/X (moż-
liwe zastosowanie EOID) za
2007/02
pomocą rozwijanego kabla.
Przewiduje się zastosowanie
również innych sensorów
o zmiennej konfiguracji, za-
leżnej od wykonywanych za-
dań. Dzięki zamontowanemu
na maszcie systemowi DSL
(Data Link Subsystem), wy-
korzystującemu linki radiowe,
w tym satelitarny OTH (Over
the Horizon), pojazd może
działać w dużym oddaleniu od
macierzystego okrętu i trans-
mitować do niego dane w cza-
sie rzeczywistym. Może rów-
nież działać bez emisji radio-
wej po zaplanowanej trasie, za-
pisując dane w bazie danych.
Pojazd wyposażono w kame-
rę CCD (zamontowano ją na
maszcie), wykrywającą prze-
szkody i miny pływające na
powierzchni wody, w sonar
obserwacji przedniej półsfery
FLS (Forward Looking Sonar),
wykrywający obiekty w toni
morskiej, a także w system
określania pozycji GPS oraz
systemy akustyczny i iner-  wykrywania min morskich.
cyjny. Wnoszenie poprawek
do określania pozycji umożli-
wia filtr Kalmana;30
Pojazd Seakeeper firmy DCN.
Powstał na bazie pojazdu DOLPHIN
(prototyp DORADO). Jego napęd sta-
nowi silnik Diesla. Pojazd pracuje
w niepełnym zanurzeniu. Wyposażono
go w holowany wielowiązkowy sonar
boczny do lokalizowania, identyfiko-
wania i klasyfikowania min, w sonar
do obserwacji przedniej półsfery (do
unikania przeszkód) oraz sonar do ob-
serwacji dna.31
• pojazd Sea Otter Mk II fir-
my ATLAS. Podobnie jak je-
go poprzednik, Mk I, wywo-
dzi się z pojazdu MARIDAN
600. Różni się od niego
kształtem, konstrukcją modu-
łową i większymi możliwo-
ściami działania. Pojazd ten
może wykonywać zadania
MCM (wykrywanie, lokali-
zowanie i klasyfikowanie),
REA oraz rozpoznawcze.
Może działać autonomicznie
po ustalonej trasie bez kon-
taktu z okrętem matką. Ze-
brane dane mogą być odczy-
tywane po zakończeniu zada-
nia lub – jeśli są potrzebne in-
formacje z przeszukiwanego
rejonu w czasie rzeczywistym
– za pomocą kabla światło-
wodowego. Pojazd jest wypo-
sażony w link akustyczny i ra-
diowy. Współpracę z okrętem
umożliwia system IMCMS
(Integrated Mine Counterme-
asures System).32
Małe pojazdy nawodne,
wodowane z burty dużych
transportowców lub okrętów,
niemających stacji hydrolo-
kacyjnej mogą również prze-
nosić nowoczesny sonar do
W tej grupie można wyróż-
nić pojazdy USV (Unmanned
Surface Vehicle) Spartan
Scout. Są to zdalnie sterowa-
ne łodzie o długości 7–11 m
i udźwigu 1360–2270 kg.
Stanowią standardowe wypo-
sażenie US Navy. u
28 Z. Cupryś: Okrętowe systemy...,
op. cit.
29 http://www.eca.fr/.
30 Lockheed Martin.
31 „Naval Forces” 2006 nr III.
32 Prezentacja firmy ATLAS MARIDAN
na konferencji Nordic Demining
Research Forum, zorganizowanej
w dniach 25–27 sierpnia 2004 r.
w Frederikshavn w Danii.
przegląd morski 13
MORSKA SZTUKA WOJENNA Swoboda pływania
Warto zwrócić uwagę na
zestaw MW (Mine Warfare).
Jako sensory wykorzystuje
on sonar AN/AQS-14/20X
oraz kamerę CCD. Może tak-
że przesyłać dane do macie-
rzystego okrętu w czasie rze-
czywistym. Docelowo ze-
staw ten będzie wyposażony
w zminiaturyzowany trał
akustyczny Mk 104 oraz trał
magnetyczny. Pojazd będzie
mógł operować z prędkością
do 20 węzłów. Ocenia się, że
będzie zdolny do autono-
micznych działań przez pra-
Współcześnie są potrzebne systemy
zwalczania min przeznaczone zarówno
dla okrętów bojowych, jak i dla sił trałowych.
wie 6 godz. Napęd ma stano-
wić turbina gazowa (niezbęd-
na do dostarczania trałom
wymaganej energii).
Nowo budowane okręty
i transportowce można wy-
posażać w autonomiczne
sonary do przeszukiwania
toni wodnej, wykrywające
wszelkie przeszkody dla że-
glugi – zarówno naturalne,
jak i stworzone przez czło-
wieka. A wszystko po to,
by dostatecznie wcześnie
wykryć zagrożenie.
Sonar PILOS firmy Elac
Nautik. Wielofunkcyjny, ob-
sługiwany przez jednego ope-
ratora. Może być wykorzy-
stywany w działaniach ASW
oraz do wykrywania min
i torped. Mogą go stosować
także płetwonurkowie dy-
wersanci. Sonar pracuje
w trybie pasywnym lub pa-
14 przegląd morski
sywnym i aktywnym, na za-
kresie jedno- lub dwuczęstotli-
wościowym. W trybie pasyw-
nym pracuje w zakresie często-
tliwości 1–50 kHz, natomiast
w trybie aktywnym na często-
tliwościach 15 i 30 kHz.
NOTATKA
Sonar NDS 3070 VANGUARD.
Wielofunkcyjny. Służy do nawigacji,
unikania min i przeszkód wodnych
oraz do ochrony okrętu przed płetwo-
nurkami dywersantami. Pracuje za-
równo jako sonar aktywny, jak i pa-
sywny. Przekazuje zobrazowanie 3D.
Dotychczas zakupiły go Malezja, RFN
i Stany Zjednoczone.
Sonar TSM 5424 PETREL.
Wielofunkcyjny. Dostarcza
informacji o minach i prze-
szkodach wodnych. Przekazu-
je obraz 3D. Wykorzystywa-
ny do działań przeciw okrę-
tom podwodnym, działań
przeciwminowych oraz do
ochrony przeciwdywersyjnej
okrętu. Umożliwia detekcję,
lokalizowanie i klasyfikowa-
nie min oraz detekcję i loka-
lizowanie przeszkód wodnych
w trybie automatycznym.
Sonar ten wybrała mary-
narka wojenna Australii do
zamontowania na fregatach
FFG. Urządzenie jest także
uwzględniane w projekcie
Littoral Combat Ship.33
Bierna obrona przeciwmi-
nowa ma zapobiegać detona-
cji miny morskiej pod kadłu-
bem okrętu lub transportowca.
Skuteczność zwalczania min
morskich zależy od wyszkole-
nia sił obrony przeciwminowej
MWRP i ich wyposażenia
w nowoczesny sprzęt.
Systemy wykorzystywane
na okrętach bojowych mają
charakter taktyczny, nato-
miast wykorzystywane przez
siły obrony przeciwminowej
– strategiczny. Siły obrony
przeciwminowej stosują je
do długoterminowego po-
szukiwania i trałowania min,
a także do ich likwidowania
na relatywnie większych
akwenach. Okręty bojowe
stosują systemy zwalczania
min do ich ograniczonego
wykrywania i likwidacji, po-
zwalającego przebić się gru-
pie uderzeniowej przez zami-
nowany akwen lub cieśninę.
Współcześnie są potrzebne
zarówno systemy zwalczania
min przeznaczone dla okrę-
tów bojowych, jak i dla sił
trałowych.34 Uzbrojenie do
wykrywania, klasyfikowa-
nia, identyfikowania i nisz-
czenia min na Morzu Bałtyc-
kim musi uwzględniać jego
specyficzne warunki fizycz-
no-geograficzne. Znacząco
ograniczają one bowiem wy-
bór nowoczesnego sprzętu
i uzbrojenia. g
kmdr por. dr inż.
Henryk Mirosław Karwan
Dowództwo MW
(artykuł zawiera poglądy autora,
które niekoniecznie odzwierciedlają
poglądy Dowództwa MW)
33 Z. Cupryś: Okrętowe systemy...,
op. cit.
34 R. J. Natter: Proc. USNI 2003 January,
p. 39–41.
2007/02
TRENDY aaa
TECHNIKA I UZBROJENIE Geneza

Ludzkość od dawna szukała możliwości przemieszczania się po wodzie

i penetrowania morskich głębin. Pierwsze konstrukcje pływające tylko
zanurzały się tuż pod powierzchnię wody, późniejsze – poruszały się
pod nią, natomiast konstrukcje już zaawansowane technologicznie
można było wykorzystywać do walki.

Rozwój napędu
okrętów podwodnych
P
kmdr por.
Sławomir Kuźmicki
Akademia Marynarki Wojennej
ierwsze pojazdy podwodne
trudno nazwać okrętami pod-
wodnymi: nie miały one uzbro-
jenia, a budowa łodzi była prymityw-
na. Zapisy o zanurzeniu się konstruk-
cji pływającej pochodzą z początków
XVII w. Dotyczą one łodzi napędzanej
za pomocą wioseł, czyli siłą mięśni
człowieka (rys. 1), zbudowanej przez
holenderskiego lekarza Corneliusa
van Drebbla.
Przez następny wiek pojawiało się
wiele nowych konstrukcji łodzi pod-
wodnych. Wszystkie były napędzane
wiosłami. Wyjątek stanowiła drewnia-
na łódź podwodna „Rotterdam Boat”.
Jej konstruktor, inżynier De Son, ja-
ko napędu użył koła łopatkowego za-
montowanego w płaszczyźnie syme-
trii okrętu.1 Jednak ruch tej łodzi tak-
że zależał od kondycji załogi.
Przełomowe w budowie napędu ło-
dzi podwodnej było zastosowanie tak
dzisiaj powszechnej śruby. Jednostkę
z tego rodzaju napędem skonstruował
w 1776 r. amerykański matematyk
i wynalazca David Bushnell. Aby osią-
gnąć ruch poziomy okrętu (nazwano
go „Turtle”), osoba znajdująca się
w jego wnętrzu musiała śrubę obra-
cać ręcznie. Taka sama śruba, ale
umieszczona w płaszczyźnie piono-

Źródło: http://www.ubootwaffe.pl/historia/narodziny_op.html 28.06.2005.

1 S. Sutowski: Okręty podwod-
ne wczoraj i dziś. Cz. I, Gdynia Rys. 1. Schemat łodzi podwodnej Corneliusa
1997, s. 12–13.
van Drebbla

16 przegląd morski 2007/02

wej, służyła do zmiany głębokości za-
nurzenia jednostki (rys. 2).2
Innowacyjne rozwiązanie kon-
strukcyjne napędu jednostek pod-
wodnych zastosowano na przełomie
XVIII i XIX w. Robert Fulton, konstruk-
tor trzyosobowej łodzi „Mechanical
Nautilus”, wprowadził dwa rozdziel-
ne napędy – jeden do stosowania
pod wodą, drugi do stosowania na
jej powierzchni.
NOTATKA
„Mechanical Nautilus” był wyposażony
w czteroskrzydłową śrubę napędową
o średnicy 1,34 m, służącą do porusza-
nia okrętu w położeniu podwodnym.
Można ją było obracać za pomocą korby
i kół zębatych z prędkością 120 obr./min
(http://napoleon.gery.pl/cuda/fulton.php
z 08.03.2005 r.).
Para pod wodą
W październiku 1864 r. zwodo-
wano okręt podwodny o na-
pędzie mechanicznym.
Konstruktorem okrętu był Hiszpan
Narcís Monturiol y Estarriol, a jed-
nostka nazywała się „Ictineo II”. Po
raz pierwszy do napędu okrętu pod-
wodnego zastosowano maszynę pa-
rową, napędzającą śrubę. (http://
en.wikipedia.org/wiki/Narcis_
Monturiol_i_Estarriol#Ictineo_II
z 08.03.2005 r.)
Dodatkowo „Mechanical Nautilus”
był wyposażony w składany maszt i ża-
giel przeznaczony do żeglugi w poło-
żeniu nawodnym. Na czas zanurzenia
takielunek ten chowano w wykarat-
ce3 w pokładzie (rys. 3).
W 1863 r. zwodowano pierwszą
jednostkę podwodną o napędzie
mechanicznym – okręt „Le Plon-
geur”. Francuscy konstruktorzy,
Charles Burn i Simon Bourgeois,
wykorzystali jako napęd mecha-
niczny do poruszania się okrętu
2007/02
Źródło: http://www.ubootwaffe.pl/historia/narodziny_op.html z 28.06.2005 r.
Rys. 2. Schemat jednostki „Turtle”
pod wodą i na wodzie pneumatycz-
ny silnik tłokowy o mocy 80 KM. Sil-
nik ten był zasilany sprężonym po-
wietrzem, zmagazynowanym w dwu-
dziestu trzech butlach znajdujących
się wewnątrz kadłuba.4
Zwodowanie w 1864 r. okrętu
„Ictineo II” oznaczało koniec ery okrę-
tów podwodnych, których napęd był
uzależniony od siły mięśni człowieka.
W latach 1883–1884 polski inży-
nier Stefan Drzewiecki zmodernizo-
wał dwa z pięćdziesięciu skonstru-
owanych przez siebie okrętów.5 u
2 Okręt ten był pierwszą jednostką w historii wojen morskich, która wykonała pod-
wodny atak na okręt przeciwnika. „Turtle” był uzbrojony w beczkę wypełnioną pro-
chem. Jej eksplozję inicjował mechanizm zegarowy. Aby wykonać atak na jednost-
kę przeciwnika, należało podpłynąć pod jej kadłub, ręcznie wkręcić świder w dno,
odłączyć go od pojazdu wraz z zawieszoną na nim beczką i uruchomić zapalnik
czasowy. Po wykonaniu wszystkich tych czynności należało oddalić się na bez-
pieczną odległość. We wrześniu 1776 roku, podczas walk o niepodległość Stanów
Zjednoczonych, podholowano „Turtle”, dowodzonego przez sierżanta Lee, w pobli-
że stojących przed Nowym Jorkiem okrętów angielskich. Po oddaniu holu okręt do-
tarł niezauważony pod kadłub 64-działowej fregaty „Eagle”. Ponieważ kadłub był
pokryty miedzianą blachą, której nie mógł przebić świder, atak zakończył się nie-
powodzeniem. Zob.: http://www.ubootwaffe.pl/historia/narodziny_op.html
3 Wykaratka – zagłębienie w kadłubie okrętu podwodnego, przystosowane do
chowania wyposażenia okrętu nieużywanego w czasie pływania pod wodą.
4 http://www.ubootwaffe.pl/historia/narodziny_op.html z 09.03.2005 r.
5 S. Sutowski: Okręty..., s. 34.
przegląd morski 17
TRENDY aaa
TECHNIKA I UZBROJENIE Geneza
NOTATKA
Baterie akumulatorów
jako źródło energii sil-
ników elektrycznych są
wykorzystywane na
okrętach podwodnych
do dzisiaj. Stanowią ich
główny napęd. Przez na-
stępne lata modyfiko-
wano praktycznie tylko
napęd stosowany w po-
łożeniu nawodnym.
6 http://www.submarine-hi-
story.com/NOVAtwo.
htm#1885-2 z 09.03.2005 r.
7 S. Sutowski: Okręty..., s. 43.
8 http://www.op.osw.pl/op/
mysl_fantazja/?aid=188
z 09.03.2005 r.
18 przegląd morski
Zamiast nożnego mechanizmu na-
pędowego zamontował silnik elektrycz-
ny z bateriami akumulatorów. Zasięg
pływania tych jednostek był bardzo
ograniczony i zależał od pojemności ba-
terii akumulatorów. Te można było ła-
dować tylko w porcie.
Jeszcze inne rozwiązanie konstruk-
cyjne napędu podwodnych pojazdów
zaproponował Amerykanin Josiah
H. L. Tuck. Zbudowana przez niego
w 1885 r. łódź „Peacemaker” miała
napęd chemiczny. Tuck zmagazyno-
wał na pokładzie 1500 funtów sody
kaustycznej. Podczas bezpłomienne-
go spalania sody wewnątrz kotła po-
wstawała energia potrzebna do zasi-
lania silnika i poruszania śruby okrę-
tu. Zgromadzony na pokładzie zapas
sody umożliwiał poruszanie się okrę-
tu przez prawie 5 godzin.6
W 1892 r. we Francji zbudowano
okręt podwodny „La Sirene” (po śmier-
ci jednego z konstruktorów przemiano-
wano go na „Gustave Zede”). Jako na-
pęd w położeniu nawodnym zastosowa-
no silnik naftowy o mocy 200 KM. Umoż-
Źródło: http://www.ubootwaffe.pl/historia/narodziny_op.html z 28.06.2005 r.
Rys. 3. „Mechanical Nautilus”
liwiał on ładowanie w morzu baterii aku-
mulatorów potrzebnych do zasilania sil-
nika elektrycznego, używanego do na-
pędu podwodnego.7
W 1899 r. inżynier Simon Lake za-
stosował na okręcie podwodnym
„Argonaut III” silnik benzynowy. Na
jednostce zamontował dwa takie sil-
niki. Pozwalały one rozwinąć pręd-
kość nawodną 8 węzłów.8 Były wy-
korzystywane do ładowania baterii
akumulatorów. Zarówno w tej jedno-
stce, jak i we wcześniejszych kon-
strukcjach („Argonaut I” i „Argonaut
II”) umieszczono pod kadłubem ko-
ła, które umożliwiały poruszanie się
jednostki po dnie morza (rys. 4).
NOTATKA
Zastąpienie silników naftowych i ben-
zynowych silnikami wysokoprężnymi
skutkowało wzrostem bezpieczeństwa
przeciwpożarowego na pokładach
okrętów podwodnych.
Postępem w dziedzinie napędu
okrętów podwodnych było zastą-
pienie silników naftowych i benzy-
nowych wysokoprężnymi. W efek-
2007/02
Źródło: http://www.op.osw.pl/op/mysl_fantazja/?aid=188 z 28.06.2005 r.
Rys. 4. „Argonaut III”
cie wzrosło bezpieczeństwo prze-
ciwpożarowe na pokładach tych
okrętów. Silnik wysokoprężny za-
montowano w 1906 r. na okręcie
podwodnym „Minoga” w rosyjskiej
stoczni nad Bałtykiem.9
Od tego czasu państwa budują-
ce okręty podwodne zaczęły stoso-
wać na ich pokładach klasyczny
napęd – diesel-elektryczny. Silnik
tego typu przez wiele lat stanowił
kanon konstrukcyjny. Zastosowa-
nie silnika na okręcie podwodnym
rozwiązało problem ładowania ba-
terii akumulatorów w morzu. To zaś
w znacznym stopniu przyczyniło
się do zwiększenia autonomiczno-
ści okrętów (tab.). Co prawda ba-
terie można było ładować tylko na
powierzchni morza, czyli po wynu-
rzeniu się okrętu podwodnego
(właściwiej byłoby nazywać te okrę-
ty „nurkującymi”).
Ewolucja napędu
Do II wojny światowej konstrukcja
napędu okrętów podwodnych nie-
wiele się zmieniła. Udoskonalano
silniki spalinowe i elektryczne oraz
baterie akumulatorów. W efekcie
zwiększono zasięg i czas pływania
zarówno nawodnego, jak i podwod-
nego. Jednak aby naładować aku-
2007/02
mulatory, okręt podwodny musiał wy-
Zastosowanie
nurzyć się na powierzchnię. Tym sa-
mym tracił swój podstawowy atut, silników
czyli skrytość działania. W praktyce
okręt operował w położeniu nawod- elektrycznych
nym, a jedynie na czas wykonywania na okrętach
ataku schodził pod wodę.
Pod koniec lat 30. XX w. częściowo podwodnych
rozwiązano jeden z największych pro-
spowodowało,
blemów działalności bojowej okrętów
podwodnych. Wyeliminowano bowiem że nie musiały
konieczność wynurzania okrętu w ce-
lu ładowania baterii akumulatorów. one wracać do
Komandor J. J. Wicher z holender- portu w celu
skiej marynarki wojennej opracował
urządzenie umożliwiające pracę silni- naładowania
ka spalinowego pod wodą. Urządzenie baterii
to, nazwane chrapami (Snorkel, niem.
Schnorchel), zostało zamontowane na akumulatorów.
holenderskim okręcie podwodnym
„O 21” w lutym 1940 r.
NOTATKA
Chrapy dostarczały powietrze do prze-
działu silnikowego oraz usuwały spali-
ny wydzielane przez pracujące silniki
okrętu zanurzonego pod wodę.
Kiedy Niemcy zajęli Holandię, prze-
chwycili jego plany.
Początkowo wynalazek nie wzbu-
dzał dużego zainteresowania. Sytu-
acja się zmieniła, gdy do działań 9 http://www.ckb-rubin.ru/
w bitwie o Atlantyk użyto lotnictwa eng/history/pred/1901_
przeciwko okrętom podwodnym oraz 1926/ z 10.03.2005 r. u
przegląd morski 19
TRENDY aaa
TECHNIKA I UZBROJENIE Geneza
Źródła i rodzaje napędu okrętów podwodnych
Konstruktor Źródło i rodzaj napędu
Rok budowy
nazwa jednostki nawodny/podwodny
1620 Cornelius van Drebbel wiosła
1654 De Son „Rotterdam Boat” koło łopatkowe
pionowe i poziome
1775 David Bushnell „Turtle”
ręcznie napędzane śruby
1797 Robert Fulton „Mechanical Nautilus” żagle/ręczny na śrubę
Charles Burn, Simon Bourgeois
1863 pneumatyczny silnik tłokowy
„Le Plongeur”
1864 Narcís Monturiol Estarriol „Ictineo II” maszyna parowa
1883-1884 Stefan Drzewiecki dwa projekty nr 2 silnik elektryczny
1885 Josiah H. L. Tuck „Peacemaker” napęd chemiczny
Gustave Zede, Gaston Romazotti
1892 silnik naftowy/silnik elektryczny
„La Sirene”
silnik benzynowy/silnik elektryczny oraz
1899 Simon Lake „Argonaut III”
koła do poruszania się po dnie
silniki spalinowe (diesle)/
1906 Iwan Grigoriewicz Bubnow „Minoga”
silnik elektryczny
1940 Helmuth Walter V-80 silnik Waltera
zespół pod kierunkiem
1954 napęd jądrowy
Hymana Georga Rickovera „Nautilus”
silniki spalinowe (diesle)/
1978 „Näcken” silnik elektryczny oraz AIP
(silniki Stirlinga od 1988 r.)

NOTATKA zastosowano radar. Pierwsze chra- Ze względu na stosunkowo nie-

Wykorzystanie chrap
wpłynęło znacząco na
działalność operacyjną
okrętów podwodnych.
W 1944 r. dwa okręty
typu VII C (U 978
i U 680) przebywały bez
przerwy w zanurzeniu
przez 70 dni.10
Osiągnięcie to budzi po-
dziw nawet dzisiaj.
10 A. Śmigielski, A. Jaskuła:
Prawda o chrapach. „Morze”
1989 nr 1, s. 20.
py, jeszcze niedoskonałe, zamonto-
wano w 1943 r. na okrętach typu
VII C oraz IX (rys. 5). Jednak mogły
być one stosowane tylko przy spo-
kojnym morzu i gdy okręt płynął z nie-
wielką prędkością. Dopiero na okrę-
tach typu XXI w pełni wykorzystano
możliwości tego urządzenia.
Umożliwiało to ładowanie baterii
akumulatorów bez konieczności wy-
nurzania okrętu na powierzchnię
morza oraz utrzymywanie akumula-
torów w stanie naładowanym w cza-
sie jego przemieszczania się. Ponad-
to zapewniało załodze dopływ świe-
żego powietrza dzięki wentylacji
przedziałów okrętu.
wielką prędkość podwodną tych
okrętów ich wykorzystanie w dzia-
łaniach bojowych było utrudnione.
Wiązało się to z niewielką mocą sil-
ników elektrycznych. Można ją by-
ło zwiększyć, rozbudowując bate-
rie akumulatorów. Jednak w prak-
tyce okazało się to niemożliwe.
Masa akumulatorów na okrętach
podwodnych i tak już stanowiła
około 20% ogólnej masy okrętu.
Zwiększenie liczby ogniw nie roz-
wiązywało więc problemu. Ozna-
czało bowiem wzrost masy i wiel-
kości okrętu. Przełomowe okazało
się dopiero zastosowanie tak zwa-
nej turbiny Waltera.

20 przegląd morski 2007/02

 NOTATKA
Pod koniec II wojny światowej Niemcy
zaczęły montować na okrętach typu
XVII turbinę Waltera.11 Tego rodzaju
napęd pozwolił na zwiększenie pręd-
kości okrętów podwodnych w zanurze-
niu do około 24–25 węzłów (wówczas
była to prędkość nieosiągalna przez
inne floty). Prawie całkowicie udało
się uniezależnić działalność bojową
okrętu podwodnego od dopływu po-
wietrza atmosferycznego.
Znaczące zwiększenie prędkości
podwodnej okrętów pozwoliło na
szersze wykorzystanie bojowe tych
jednostek. Mogły one powtórnie
zajmować dogodną pozycję do od-
dania następnej salwy torpedowej
oraz długotrwale skrycie śledzić
cel, określać jego ruch, a następ-
nie przekazywać informacje o nim
do ośrodków dowodzenia. Mogły
także skuteczniej uchylać się od sił
i środków zwalczania okrętów pod-
wodnych przeciwnika.
Cechą charakterystyczną turbi-
ny Waltera była praca czynników
energetycznych w obiegu zamknię-
tym. W reakcji katalitycznego pro-
cesu rozkładu stężonego nadtlen-
ku wodoru (H2O2), który był maga-
zynowany w specjalnych zbiorni-
kach ulokowanych pomiędzy moc-
nym a lekkim kadłubem, powsta-
wała wysokotemperaturowa mie-
szanina pary wodnej i wolnego tle-
nu. Wtryskiwano do niej paliwo
– tzw. lekki olej napędowy, a na-
stępnie spalano je. Jednak tego ro-
dzaju napędy wymagały – co oka-
zało się ich wadą, i to niejedyną
– wyeliminowania zanieczyszczeń
w najbardziej niebezpiecznym eta-
pie pracy, czyli podczas procesu
rozkładu katalitycznego.
Problemem było także wytwarza-
nie i przechowywanie na okręcie
nadtlenku wodoru. Tankowano go
tylko w specjalnie przygotowanej
do tego bazie. Ze względu na wy-
2007/02
NOTATKA
sokie koszty budowy oraz skompli- Po wojnie prowadzono
kowaną eksploatację, zrezygnowa- badania nad turbino-
no z seryjnej produkcji U-Bootów wym napędem Waltera
z napędem Waltera. Poprzestano w USA, Wielkiej Brytanii
na czterech okrętach typu XVII A i ZSSR. Rosjanie jedyni
po wojnie wprowadzili
(dwóch jednostkach Wa 201 do służby okręt pod-
i dwóch Wa 202). wodny napędzany silni-
Pod koniec II wojny światowej Niem- kiem z turbiną Waltera.
cy zbudowały jeszcze jeden doświad- Był to S-99 – okręt pod-
wodny projektu 617
czalny okręt podwodny, wyposażony (oznaczenie NATO
w napęd niezależny od powietrza. Był – Whale).12 Jednak pro-
to U-Boot typu XVII K (U-798, Kre- wadzone przez rosyjskie
islauf-Versuchsboot). Wyposażono go siły morskie badania
nie przyniosły zadowa-
w typowe silniki wysokoprężne, przy
lających rezultatów. Nie
czym do pracy wykorzystywano tlen rozpoczęto więc seryjnej
zmagazynowany w zbiornikach znaj- produkcji tych okrętów.
dujących się na pokładzie, pozwala-
jący na pracę diesli pod wodą.13 Te-
go rozwiązania, tak jak i wcześniej-
szych, szerszej nie zastosowano. 11 Prace nad tego rodzaju na-
Współcześnie coraz powszechniej pędem rozpoczęto w
wykorzystuje się tak zwany napęd hy- Niemczech w drugiej połowie
brydowy. Klasyczny napęd, diesel- lat 30. XX w.
-elektyczny, wzbogacono o napęd nie- 12 http://www.przyjacielehe-
zależny od powietrza (Air Independent lu.org/helska_bliza/hb_189/
Propulsion – AIP). art04.htm z 16.03.2005 r.
Wraz z rozwojem napędów i uzbro- 13 http://www.dataphone.se/
jenia okrętów podwodnych zmieniała ~ms/ubootw/welcom.htm
się taktyka ich wykorzystania.  z 16.03.2005 r.
Źródło S. Sutowski: Okręty podwodne wczoraj i dziś. Cz. II,
Gdynia 1997/2000, s. 249.
Rys. 5. Schemat systemu chrap na okręcie VII C
przegląd morski 21
 TRENDY aaa
SZKOLENIE I WYCHOWANIE Nabywanie umiejętności
Szkolenie nawigatorów w CSzMW
jako zmienna modelowa
Nawigacja morska to dziedzina nauki zajmująca się prowadzeniem okrętu
(jednostki pływającej) z jednego punktu do drugiego, nazywanych portami,
w sposób zapewniający bezpieczeństwo okrętu.
W
większości definicji nawigacji
morskiej oprócz aspektu bez-
pieczeństwa załogi i ładunku
wskazuje się czynnik ekono-
miczny. Determinuje on działalność nawiga-
tora jako osoby odpowiedzialnej za bezpiecz-
ne prowadzenie jednostki po zadanej trasie rej-
su. Czynnik ten ma szczególne znaczenie
w przypadku statków handlowych.
Modele nawigacyjne
W modelach nawigacyjnych w pierwszej ko-
lejności jest uwzględniany czynnik ludzki.
Najczęściej są wykorzystywane trzy modele
nawigacji1:
• klasyczny (tradycyjny) – w którym nawi-
gator subiektywnie ocenia sytuację na morzu
przez samoistne zainicjowanie informacji
o współrzędnych pozycji, które uzyskuje bez-
pośrednio z map papierowych.
Rk2 = RMet2 + RZl2 + RGr2
gdzie:
Rk – błąd modelu tradycyjnego,
RMet – błąd metody,
RZl – błąd zliczenia drogi,
RGr – błąd graficzny;
• deterministyczny – w którym pozyskiwa-
na informacja ma postać cyfrową na wyjściu,
natomiast pozycja jest określana sposobami
analitycznymi.
lim R = RM
∆t→0 D
gdzie:
∆t – okres współrzędnych korekcji,
RD – błąd modelu deterministycznego,
RM – błąd metody;
22 przegląd morski
• statystyczny – w którym zastosowano
metody estymacji parametrów nawigacyj-
nych, a informacja jest przetwarzana i pod-
dawana obróbce z wykorzystaniem techniki
komputerowej.
RS ≤ RM
gdzie:
RS – błąd modelu statystycznego,
RM – błąd metody.
Na zmiany w szkoleniu niewątpliwie wpły-
wa postęp technologiczny w dziedzinie syste-
mów nawigacyjnych. Powstanie informacyjne-
go systemu nawigacyjnego ECDiS (Electronic
Chart Display and Information System) znaczą-
co zmieniło sposób nawigowania okrętami.
Szkolenie w klasycznej nawigacji częścio-
wo zostało zastąpione szkoleniem w obsługi-
waniu systemu nawigacyjnego. Nie sposób nie
akceptować zdobyczy technicznych. Jednak
w przypadku awarii, takich jak brak zasilania,
wirus w oprogramowaniu, zniszczenie sprzę-
tu, nieumiejętność klasycznego nawigowania
może skutkować sytuacją niebezpieczną, a na-
wet katastrofą.
Najsłabsze ogniwo
J ako przyczynę wielu awarii i wypadków mor-
skich wymienia się tzw. czynnik ludzki.
Współczesny człowiek bezgranicznie ufa urzą-
dzeniom elektronicznym. A przecież nietrudno
skonstatować, że na okręcie największym
sprzymierzeńcem nawigatora jest jego przy-
tomność umysłu.
2007/02
 Zdaniem kapitana K. Baranowskiego, zało-
ga na pokładzie powinna być przede wszyst-
kim czujna. Niekiedy przed katastrofą może
uchronić bowiem nie tyle głęboka wiedza na-
wigacyjna, ile zdrowy rozsądek.
Podobny pogląd wyraża A. Weintritt. Okre-
śla on człowieka (nawigatora) jako system au-
tonomiczny, realizujący określone funkcje, ta-
kie jak: pobieranie informacji z otoczenia, ich
przetwarzanie i przechowywanie oraz oddzia-
ływanie na otoczenie. Weintritt twierdzi także,
że wiedza i doświadczenie warunkują powsta-
wanie schematów poznawczych, stanowiących
układ odniesienia dla odbieranego pokazu.
Zgodność lub niezgodność z nim decydują
o czasie rozpoznania i treści spostrzeżenia.
Parametry bezpieczeństwa
Zasadność przytoczonych opinii, wykazu-
jących wyższość umysłu nad „generatorami
rzeczywistych i symulowanych sytuacji”, po-
twierdza model bezpieczeństwa ruchu okrętu
w ujęciu semantycznym. Zgodnie z tym mo-
delem wartości poszczególnych pojęć zależą
bezpośrednio lub pośrednio od człowieka spe-
cjalisty jako potencjalnej zmiennej2:
BRU = 〈S, E, D, WZ, Z, K, WW, R, L, PE,
N, T, SD, SŁ〉
gdzie:
BRU – bezpieczeństwo ruchu okrętu,
S – stan techniczny okrętu,
E – stan eksploatacyjny okrętu,
D – wektor decyzji możliwych do podjęcia
w czasie ruchu okrętu,
WZ – warunki zewnętrzne,
Z – zdrowie fizyczne i psychiczne załogi,
K – kwalifikacje załogi,
WW – warunki wewnętrzne ruchu okrętu,
R – stan ratownictwa morskiego,
L – stan systemu likwidacji skażeń,
PE – strategia eksploatacji,
N – niezawodność okrętu,
T – trwałość okrętu,
SD – stan diagnostyki,
SŁ – system łączności.
Zmienne w modelu mają charakter egzoge-
niczny. W większości przypadków są efektem
działania człowieka: od stanu technicznego
2007/02
jednostki pływającej, przez stan eksploatacyj-
ny, kiedy to jest wymagana wnikliwa ingeren-
cja specjalistyczna człowieka, po mierniki
kwalifikacyjne i psychofizyczne załogi, gdzie
stan wiedzy, doświadczenie i odpowiednie pre-
dyspozycje zdrowotne warunkują bezpieczeń-
stwo ruchu jednostki.
Zmienne objaśniające w przedstawionym
modelu mogą stać się zmiennymi endogenicz-
nymi w modelu rozbudowanym. Modele cząst-
kowe przedstawiające zależność bezpieczeń-
stwa ruchu okrętu – określonego jako zmien-
na endogeniczna Y od zmiennych egzogenicz-
nych (objaśniających) X1, X2, ..., Xk – należy
wówczas zapisywać następująco:
Y = f (X1, X2, ..., Xk) + ξ
Wartość f oznacza określoną postać anali-
tyczną funkcji zmiennych, a wartość jest tak
zwanym składnikiem losowym modelu, przed-
stawiającym łączny efekt oddziaływania na
zmienną endogeniczną Y wszystkich czynni-
ków, które zostały uwzględnione explicite ja-
ko zmienne objaśniające w modelu. Element
losowy w tym przypadku stanowi miarę od-
chyleń wartości rozkładu empirycznego od
rozkładu teoretycznego.
Po wprowadzeniu do przedstawionej zależ-
ności zmiennej czasowej t powstanie model
dynamiki bezpieczeństwa ruchu okrętu3:
Yt = α11X1t + α12X2t-1 + ξ1t
Y2t-1 = α21X2t + α22X3t-1 + ξ2t
Y3t-1 = α31X3t + α32X4t-1 + ξ3t
Yit-1 = αijXit + αijXit-1 + ξit
gdzie:
Yt – zmienna objaśniana,
Xit – zmienna objaśniająca, zarejestrowana
w czasie t uzależnionym od warunków pomia-
rowych oraz potrzeby zarejestrowania zjawi-
ska (wartość czasu t nie musi być taka sama
dla wszystkich zmiennych),
Xit-1 – zmienna objaśniająca z opóźnieniem
czasowym,
αij – parametr strukturalny modelu, oszacowa-
ny na podstawie pomiarów statystycznych,
ξit – składnik losowy. u
przegląd morski 23
SZKOLENIE I WYCHOWANIE Nabywanie umiejętności
Integralny element
C złowiek stanowi nieodłączny element syste-
mu (zmienną modelową), od którego zależy
pomiar parametrów danego zjawiska. Innymi sło-
wy, uosabia element wiedzy, doświadczenia
i predyspozycji. Poddawany jest ocenie weryfiko-
wanej za pomocą narzędzi statystycznych lub
metod ekonometrycznych, wpływających na koń-
cową postać modelu.
Nie kwestionując roli człowieka w integro-
waniu przestrzeni bezpieczeństwa jednostki
pływającej, podczas szkolenia nawigatorów
(głównie w specjalności obsługa okrętowych
urządzeń nawigacyjnych) w cyklu nawigacji
Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej za
priorytet uznano nauczanie klasycznej nawi-
gacji morskiej.
Podstawą klasyka
Można dyskutować na temat zasadności ta-
kiego ukierunkowania szkolenia, wysuwając
Wykonywanie namiarów przez nawigatora
24 przegląd morski
argument, że na okrętach funkcję nawigato-
rów w większości pełnią marynarze zawodo-
wi lub kadra podoficerska i oficerska. Jednak
zważywszy na złożoność szkolenia moduło-
wego, można przypuszczać, że w przyszło-
ści kursanci po zaliczeniu odpowiednich kur-
sów i przeszkoleń zastąpią personel podofi-
cerski i marynarski, a nawet że po przeszko-
leniu zgodnym z konwencją STCW zostaną
zatrudnieni na jednostkach pływających ma-
rynarki handlowej jako oficerowie wachtowi.
Należy pamiętać o charakterystyce zmien-
nych utożsamianych z działalnością czlowie-
ka, która nie jest zdefiniowana w sensie me-
rytorycznym. Wzmianki o kwalifikacjach
Zajęcia z nawigacji polegają
na wykorzystywaniu
obiektów widocznych
na lądzie, czyli elementów
nawigacji terestrycznej.
marian kluczyński
2007/02
można odnaleźć w zapisach konwencji STCW
archiwum autora
oraz w programach ośrodków szkolenia zgod-
nych z wymogami Międzynarodowej Orga-
nizacji Morskiej (IMO).
Centrum Szkolenia MW nie szczędzi wy-
siłków, by zyskać uznanie jako ośrodek szko-
lenia morskiego. W trakcie szkolenia nawiga-
cyjnego słuchacze poznają elementarną wie-
dzę z zakresu nawigacji, między innymi:
• podstawy nawigacji teoretycznej,
• podstawy nawigacji praktycznej,
• zasady graficznego zliczenia drogi okrę-
tu, w tym określania pozycji obserwowanej
różnymi sposobami,
• podstawy hydrometeorologii,
• charakterystykę świateł i sygnałów nawi-
gacyjnych,
• zasady korekty map i publikacji nautycz-
nych,
• zasady posługiwania się rocznikiem astro-
nomicznym,
• zasady posługiwania się sekstantem,
• zasady budowy i obsługi okrętowych urzą-
Nawigator powinien umieć poprawnie, tzn. z wymaganą
dokładnością i estetyką, sporządzić wykres drogi na mapie
oraz wpisać dane do dziennika nawigacyjnego.
dzeń nawigacyjnych (log, GPS, żyrokompas,
echosonda, radar).
Szkoleni na zajęciach z nawigacji wyko-
rzystują dostępne pomoce nawigacyjne – pu-
blikacje nautyczne będące produktami Biura
Hydrograficznego Marynarki Wojennej.
W ten sposób zdobywają szczegółowe infor-
macje o akwenie, po którym się poruszają.
Na zakończenie szkolenia nawigatorzy
wykonują kompleksowe zadanie na trena-
żerze. Do panelu trenażera instruktor
wprowadza parametry nawigacyjne: kurs,
namiar lub kąt dryfu stanowiska instruk-
torskiego oraz repetytory urządzeń nawi-
gacyjnych (słuchacze poznają je podczas
zajęć z przedmiotu okrętowe urządzenia
nawigacyjne).
Oprócz zajęć z nawigacji kursanci są
szkoleni w indywidualnych technikach ra-
2007/02
Szkolenie nawigatorów w cyklu nawigacji
CSzMW
tunkowych oraz w walce z wodą i pożara-
mi na okręcie.
Słuchacze szkoleni w cyklu nawigacji sta-
nowią swego rodzaju elitę marynarską.
W czasie szkolenia zdobywają gruntowną
wiedzę techniczną, porównywalną z wiedzą
studenta kończącego pierwszy rok studiów
zaocznych na wyższej uczelni na kierunku
nawigacyjnym.
Dzisiaj, kiedy polska armia dąży do pro-
fesjonalizacji oraz kompatybilności syste-
mów edukacji wojska i cywilnej, można za-
ryzykować stwierdzenie, że nawigatorzy
spełniają wszelkie wymogi, aby nadawać im
tytuły marynarzy pokładowych i wykorzy-
stywać ich umiejętności na cywilnych stat-
kach handlowych. g
kmdr ppor. Dariusz Kloskowski
Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej
1 J. Girtler, Z. Kitowski, A. Kuriata: Bezpieczeństwo okrętu na
morzu – ujęcie systemowe. Warszawa 1995, s. 20–21.
2 J. Girtler, Z. Kitowski, A. Kuriata: Bezpieczeństwo...,
s. 163–164.
3 D. Kloskowski: Econometric shape of navigation model. The
part of navigation in support of human activity on the sea
– XIVth International Scientific and Technical Conference
Proceedings. Gdynia, November 18–19 2004, p. 116.
przegląd morski 25
 AKTUALNOŚCI
9. 06. Załogi śmigłowca ra-
towniczego W-3RM
„Anakonda” i samolotu pa-
trolowo-rozpoznawczego
An-28B1R z Gdyńskiej
Brygady lotnictwa Marynarki
Wojennej wzięły udział w po-
kazach lotniczych na łotwie.
9 i 10. 06. W Wielkiej Brytanii
w ramach „RAF Families Day”
w Northolt przebywała załoga
samolotu patrolowo-rozpo-
znawczego An-28B1R z 30 Ka-
szubskiej Eskadry lotniczej.
Eskadra jest kontynuatorką
tradycji 304 Dywizjonu „Ziemi
Śląskiej” im. Księcia Józefa
Poniatowskiego.
14–17. 06. Gościł w Gdyni
okręt irlandzkiej marynarki wo-
jennej „l.E. Aisling” pod do-
wództwem kmdr. por. Neila
Manninga.
15. 06. W Akademii
Marynarki Wojennej odbyło
się spotkanie środowiskowe,
na które przybył zastępca
szefa Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego wiceadmi-
rał Tomasz Mathea.
23–24. 06. W Kołobrzegu
odbyły się 75. Centralne Dni
Morza. Pod Pomnikiem
Zaślubin z Morzem odbyła
się inauguracja ich obcho-
dów. W czasie dwudniowych
uroczystości w porcie koło-
brzeskim udostępniony zo-
stał do zwiedzania ORP
„Hańcza” z 12 Dywizjonu
Trałowców.
23. 06. Służby ratownicze
Marynarki Wojennej RP
(Mi-14PS) podjęły z promu
„Stena Baltica” chłopca, który
doznał urazu głowy i konieczna
była natychmiastowa hospitali-
26 przegląd morski
SmeR/medeX ’07
11 czerwca na Bałtyku rozpoczęły się ćwiczenia
„SmeR/medeX ’07”. Wydzielone siły marynarki Wojennej
Rp do 15 czerwca przeprowadziły na Bałtyku ćwiczenia
poszukiwania i udzielania pomocy załodze uszkodzonego
okrętu podwodnego.
Z ałoga śmigłowca zwalcza-
nia okrętów podwodnych
Mi-14Pł z 29 Darłowskiej Eska-
dry lotniczej poszukiwała okrętu
CZESłAW CiCHy
podwodnego ORP „Sęp”, który
miał problemy z wynurzeniem.
Z tego samego lotniska ope-
rowały śmigłowce ratownicze
W-3RM „Anakonda” ze stacjo- py ewakuacyjno-ratowniczej
nującej tam 28 Puckiej Eskadry z pontonami i tratwami. Grupę
lotniczej. Załoga śmigłowca ra- tę tworzyli specjaliści Brzego-
towniczego wykonała zadanie wej Grupy Ratowniczej z Dywi-
zrzutu tratwy ratunkowej, pod- zjonu Okrętów Wsparcia.
jęcia z niej rozbitka i przetrans- Ćwiczenia miały na celu spraw-
portowania go do 7 Szpitala Ma- dzenie koordynacji oraz doskona-
rynarki Wojennej. Kolejnym za- lenie działań służb ratowniczych
daniem był przerzut dwoma i medycznych Marynarki Wojen-
śmigłowcami W-3RM w rejon nej RP w akcji ratowania załogi
akcji ratunkowej specjalnej gru- okrętu podwodnego.
promocja 2007
w Akademii Marynarki Wojennej
Z rąk dowódcy MWRP adm. floty Romana Krzyżelewskiego
23 czerwca na pokładzie ORP „Błyskawica” podchorążowie
otrzymali pasowanie na pierwszy stopień oficerski – podporucznika
marynarki. Tegorocznym prymusem Akademii Marynarki Wojennej
był ppor. mar. leszek Pietrukaniec.
propozycje zmian
5 lipca senacka Komisja wiska w siłach zbrojnych.
Obrony Narodowej przyjęła kilka Obecne regulacje przewidują,
propozycji zmian do uchwalonej że podoficerowie uzyskają zgod-
15 czerwca przez Sejm noweli- ność posiadanego stopnia z zaj-
zacji ustawy o służbie wojsko- mowanym stanowiskiem do
wej żołnierzy zawodowych. końca 2010 r. (na razie wymóg
Jedna z nich może ułatwić spełnia około 30% kadry korpu-
wprowadzenie zasady tożsamo- su), oficerowie zaś – do
ści stopnia wojskowego i stano- 31 grudnia 2007 r. (95%).
2007/02

Odprawa kierownictwa mon
W Zatoce Gdańskiej
20 czerwca odbyła się
na pokładzie fregaty rakieto-
wej ORP „Gen. T. Kościuszko”
odprawa kierownictwa MON
z udziałem ministra obrony
narodowej Aleksandra Szczy-
gło. Podczas rozmów porusza-
no zagadnienia dotyczące per-
spektyw rozwoju marynarki
wojennej. Jednym z najważ-
niejszych zagadnień była przy-
szłość lotnictwa morskiego.
nowy szef Zarządu P-2 SGWP
1 lipca objął stanowisko sze-
fa szkolenia sił powietrz-
nych gen. bryg. Anatol Cza-
ban, dotychczasowy szef Za-
rządu Analiz Wywiadowczych
i Rozpoznawczych P-2 Sztabu
Generalnego WP. Nowym sze-
fem Zarządu P-2 SGWP został
ORP „iskra”
w regatach tall Ship Races
2 lipca ORP „iskra” wyruszył w rejs szkoleniowo-nawigacyjny. Pod bia-
ło-czerwoną banderą bierze udział w regatach „Tall Ship Races 2007”.
Wyjście żaglowca poprzedziła ceremonia nadania imienia „Admirał Dick-
man” nowemu jachtowi Akademii Marynarki Wojennej.
Podchorążowie i roku AMW na pokładzie żaglowca ORP „iskra” od-
będą praktykę marynarsko-żeglarską.
2007/02
AKTUALNOŚCI
zacja. Od początku roku śmigłow-
Dowódca Marynarki Wojennej
RP admirał Roman Krzyżelew-
ski powiedział, że rozmowa z
ce marynarki wojennej uczestni-
czyły w dziesięciu akcjach ratow-
niczych, w których uratowano
ministrem na temat potrzeb łącznie trzynaście osób.
tego rodzaju sił zbrojnych
29. 06. W 6 Ośrodku
opierała się na realiach. – Dla
Radioelektronicznym Marynarki
nas ważne jest, żebyśmy nie
Wojennej obowiązki dowódcy
odstawali od innych i posiada-
jednostki po ustępującym kmdr.
li liczbę jednostek, która za-
dr. Józefie Zawadzkim objął
spokoi potrzeby Rzeczpospoli-
kmdr Marek Gilarski.
tej Polskiej w tym miejscu
Przekazanie obowiązków nastą-
i w określonym czasie – po-
wiedział admirał. piło w obecności dowódcy MW
admirała floty Romana
Krzyżelewskiego.
29. 06. Obowiązki dowódcy
Dywizjonu Zabezpieczenia
płk Mieczysław Gocuł – do-
tychczasowy zastępca szefa
Zarządu Planowania Operacyj-
Hydrograficznego Marynarki
Wojennej przekazał
nego P-3 w Sztabie General- kmdr Andrzej Kowalski, wyzna-
nym. Przekazanie obowiązków czony na stanowisko szefa szko-
nastąpiło 27 czerwca w czasie lenia 8 Flotylli Obrony Wybrzeża.
uroczystej zbiórki kierowniczej Nowym dowódcą został
kadry SGWP. kmdr por. Dariusz Kolator.
2. 07. Dwustu studentów uczel-
ni cywilnych rozpoczęło specjali-
styczne szkolenie w Centrum
Szkolenia Marynarki Wojennej
w Ustce w ramach zasadniczej
służby wojskowej.
3. 07. Decyzją ministra obrony
narodowej komandor Krzysztof
Grudnowski został wyznaczony
na stanowisko dowódcy 44 Bazy
lotniczej Marynarki Wojennej.
5. 07. Kmdr Mirosław
Badurowicz objął obowiązki do-
wódcy 43 Bazy lotniczej
Marynarki Wojennej.
6. 07. Na pokładzie fregaty ra-
kietowej ORP „Gen. K. Pułaski”
odbyła się ceremonia przekaza-
nia obowiązków dowódcy okrę-
KRZySZTOF WyGNAł
tu. Dowodzący okrętem kmdr
por. Krzysztof Mazurkiewicz
przekazał dowodzenie fregatą
kmdr. por. Piotrowi Nieciowi.
przegląd morski 2
 TRENDY aaa
SZKOLENIE I WYCHOWANIE Sprawdzić wyszkolenie

Ośrodek szkolenia
sił przeciwminowych
Postęp techniczny w siłach morskich wymusza tworzenie
specjalistycznych ośrodków szkoleniowych.
Chodzi o dostosowanie procesu szkolenia do specyfiki
stawianych zadań i posiadanego sprzętu.

kmdr ppor.
Bogusław Szkudlarek
Dowództwo Marynarki Wojennej
Przygotowanie trału
przeciwminowego do pracy
P
aństwa członkowskie ining) w belgijskim porcie wo-
NATO, przygotowując jennym Zeebrugge.
załogi okrętów w sys-
temie narodowym, Powstanie i rozwój
włączają do harmonogramu Koncepcja utworzenia specja-
przygotowań również szkolenie listycznego ośrodka szkolenio-
ich załóg i testy w specjalistycz- wego dla sił przeciwminowych,
nych ośrodkach. Jednym z ta- wzorowanego na istniejącym już
kich wyspecjalizowanych ośrod- w Wielkiej Brytanii ośrodku
ków szkolenia i egzaminowania FOST (Flag Officers Sea Train-
załóg sił przeciwminowych jest ing), powstała w grudniu 1986 r.
MOST (Mine Countermeasure Organizację takiej placówki po-
Vessels Operational Sea Tra- wierzono belgijsko-holender-
skiej szkole przeciwminowej
Eguermin w Ostendzie. Infra-
strukturę szkoły zmodernizowa-
no, tak aby odpowiadała nowym
potrzebom szkoleniowym.
MOST otwarto 21 lutego 1990 r.
Bezpośrednio podporządkowa-
no go Admiralicji Beneluksu
(ABNL – Admiral Benelux).
Początkowo przygotowywano
w nim tylko siły morskie Belgii
i Holandii, później także RFN
i Wielkiej Brytanii, a od 1992 r.
szkolą się tam siły morskie
wszystkich państw sojuszu.
W 1998 r. Admiralicja Beneluk-
ARCHIWUM AUTORA

su przejęła nad ośrodkiem do-

wództwo operacyjne. Dzięki te-
mu MOST stał się placówką

28 przegląd morski 2007/02

szkoleniową nie tylko państw
NATO, ale także tych spoza je-
go struktur, wyrażających chęć
współpracy.
Organizacja
Etatową obsadę MOST stano-
wi 18 żołnierzy: 5 oficerów,
12 podoficerów i sekretarka.
Zespół kontrolujący jest podzie-
lony na 2 grupy –11-osobową
i 6-osobową. Do każdego testu
lub treningu grupy są indywidu-
alnie organizowane pod wzglę-
dem specjalności. Średnio w cią-
gu roku w MOST są szkolone
załogi 54 okrętów.
W ośrodku mogą jednocześnie
przebywać jedynie żołnierze
dwóch jednostek. Albo obie są
szkolone, albo jedna się szkoli,
a druga zalicza test kontrolny. Nie
zaleca się, żeby w tym samym
czasie załogi obydwu okrętów by-
ły poddawane testom.
Szkolenie
W ośrodku szczególną wagę
przykłada się do osiągnięcia
przez załogi wysokiego pozio-
mu wyszkolenia na szczeblu
operacyjnym. Jest to możliwe
dzięki współpracy etatowej za-
łogi okrętu ze specjalistami
z MOST (szkoleniowcami z du-
żą praktyką morską).
Czas szkolenia w ośrodku jest
bardzo krótki. Dlatego załoga
jest intensywnie szkolona w ce-
lu osiągnięcia zakładanego po-
ziomu operacyjnego. Trening
w MOST jest sprawdzianem jej
wyszkolenia, testem możliwości
działania z użyciem uzbrojenia
włącznie oraz oceną znajomości
procedur i umiejętności walki
z wodą i pożarem, jak również
bezpiecznego pływania.
2007/02
Dwutygodniowe szkolenie
„train and test” w MOST jest
prowadzone zgodnie z doku-
mentami sojuszu – MARSTANS
Wszystkie przedsięwzięcia szkoleniowe
w ośrodku mają na celu zwiększenie
efektywności wykonywanych zadań
i osiągnięcie pełnej interoperacyjności.
(Maritime standards). Obejmuje
ono sprawdzenie:
• umiejętności poszukiwania
i zwalczania min oraz wykorzy-
stywania systemów uzbrojenia;
• jakości wykonywania prac po-
Trening
kładowych i bosmańskich, zaopa- w MOST jest
trywania w morzu, współpracy ze sprawdzeniem
śmigłowcem; nie tylko
• umiejętności nawigacji tak-
tycznej i precyzyjnej, dowodzenia wyszkolenia
i łączności w systemach zapaso- bojowego załogi
wych oraz pomocniczych; okrętu, lecz także
• wykonywania czynności
w maszynowni (odstawienie si- umiejętności
łowni, blokada sterów oraz walka bezpiecznego
z ogniem i wodą); pływania.
• realizacji przedsięwzięć z za-
kresu OPBMR oraz zapobiegania
aktom terrorystycznym;
• umiejętności udzielania po-
mocy medycznej.
Nasz udział
W ośrodku zostały przeszkolo-
ne załogi dwóch polskich okrętów
– ORP „Mewa” w 2001 r. i ORP
„Flaming” w 2003 r. Wszyscy bar-
dzo dobrze zdali sprawdzian.
Kierownictwo Marynarki Wo-
jennej RP planuje dalszą współ-
pracę z MOST. Dąży do podnie-
sienia poziomu wyszkolenia za-
łóg okrętów obrony przeciwmino-
wej oraz liczy na wymianę do-
świadczeń szkoleniowych. g
przegląd morski 29
SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Zakłócić przeciwnika

Samoloty
walki elektronicznej

sił morskich

ARCHIWUM AUTORA
Stanów Zjednoczonych
Statek powietrzny jako platforma dla urządzeń walki elektronicznej (WE) po raz pierwszy
został użyty podczas II wojny światowej. Samoloty Defiant, wchodzące w skład Royal Air
Force, wyposażone w urządzenia do zakłóceń radiolokacyjnych Mandrel, zakłóciły pracę
niemieckich stacji radiolokacyjnych Freya, pracujących w paśmie A.1

W
alce elektronicz-
nej przypisuje się
coraz większe
znaczenie. Kraje
słabsze technologicznie bardziej
koncentrują się na zakupie syste-
mów bojowych i platform do ich
kmdr por. Maciej Nałęcz przenoszenia. Natomiast kraje bo-
gate, zaangażowane w konflikty
zbrojne, dużą wagę przykładają do
rozwoju środków walki elektro-
nicznej oraz do taktyki jej prowa-
dzenia. Jako przykład można
wskazać działania marynarki wo-
jennej Stanów Zjednoczonych
(US Navy). W ostatnich latach za-
częła ona realizować plany wpro-
wadzenia do eksploatacji samolo-
tu EA-18G Growler.
Poprzednicy Growlera
1 http://www.ausairpower. Pierwszym taktycznym samo-
net/te-tacjammer.html lotem walki elektronicznej sił
z 4.03.2007 r.
NOTATKA
EA-18G ma być wkrótce podstawowym
środkiem walki elektronicznej w marynar-
ce wojennej Stanów Zjednoczonych.
Samoloty trafią na pokłady amerykań-
skich lotniskowców już w 2009 r.
Zastąpią sukcesywnie wycofywane
EA-6B Prowler. Program zakłada budowę
90 nowych maszyn. Jego koszt jest sza-
cowany na 7,3 mld dolarów.
powietrznych USA był EF-111
Raven. Samolot ten szeroko wy-
korzystywano w Azji Południo-
wo-Wschodniej.
Samolot EA-6B Prowler firmy
Northrop Grumman wszedł do
wyposażenia sił morskich USA na
początku lat 70. XX wieku. Jest
wykorzystywany do monitorowa-
nia spektrum elektromagnetycz-
nego oraz aktywnego przeciw-
działania środkom radiolokacyj-
nym i łączności przeciwnika. To
pierwszy statek powietrzny opra-

30 przegląd morski 2007/02

cowany od podstaw jako samolot
walki elektronicznej.2
EA-6B Prowler jest wydłużoną
wersją A-6E Intruder. Załogę sa-
molotu tworzą pilot i trzej oficero-
wie walki elektronicznej. W skład
wyposażenia wchodzą: urządze-
nie zakłócające ALQ-99, urządze-
nia zakłócające tego samego typu
w podwieszanych zasobnikach,
system zakłóceń urządzeń łączno-
ści USQ-113 oraz pociski rakieto-
we AGM-88 HARM (High Speed
Anti-Radiation Missile), przezna-
czone do niszczenia stacji radiolo-
kacyjnych przeciwnika.
Odbiornik ALQ-99
Działa w zakresach od VHF do
Ku. Urządzenie najnowszej wer-
sji oznaczono ALQ-99F. Prow-
ler przenosi pięć zasobników
– po dwa pod skrzydłami i jeden
pod kadłubem. W każdym z za-
sobników znajdują się dwa na-
dajniki dużej mocy, kierujące
wiązkę zakłócającą na źródło
emisji elektromagnetycznej prze-
ciwnika, a także procesor okre-
ślający parametry wykrytych
emisji, połączony z jednostką
centralną samolotu. Komputer
pokładowy analizuje przechwy-
cone sygnały, zarządza zakłóce-
niami i wypracowuje dane. Da-
ne te są wyświetlane na konso-
lach oficerów walki elektronicz-
nej. Przed wylotem samolotu
wprowadza się do bazy danych
centralnego komputera charakte-
rystyki emiterów przeciwnika.
Później są one porównywane
z przechwyconymi podczas lotu
sygnałami, analizowane, identy-
fikowane i lokalizowane. Każde-
mu z sygnałów jest nadawany od-
powiedni stopień ważności. Cen-
tralny komputer na podstawie od-
2007/02
powiednich algorytmów postępo-
wania określa, jakie działania na-
leży podjąć w celu zwalczenia za-
grożenia, lub automatycznie roz- W połowie
poczyna zakłócanie w odpowied-
nim paśmie i kierunku, z odpo- 2006 r.
wiednią mocą sygnału.3
Samoloty EA-6B najnowszej w służbie
wersji, oznaczonej ICAP III marynarki,
(o zwiększonym potencjale – In-
creased Capability), mają w wy- piechoty
posażeniu: taktyczny system za- morskiej i sił
kłócania, odbiornik walki elektro-
nicznej przeznaczony do identy- powietrznych
fikacji i określenia położenia geo-
graficznego emiterów fal elektro- znajdowało się
magnetycznych, urządzenia za- 111 samolotów
kłócające łączność oraz odbiornik
satelitarny obrazu taktycznego po- EA-6B Prowler.
chodzącego z innych źródeł.
Umożliwia to dostęp do niejaw-
nych sieci rozpoznania sił zbroj-
nych. Ponadto w wyposażeniu
maszyn tej wersji znajduje się
urządzenie transmisji danych
Link-16. Firma Northrop Grum- Jane’s All the World’s
2
man, główny wykonawca syste- Aircraft 1976-77, p. 294.
http://www.airforce-tech-
3
mu, dostarczyła odbiorcom dzie-
nology.com z 10.10.2006 r.
sięć samolotów tej wersji. Dosta-
wy kolejnych czterech egzempla- u
Podstawowe dane taktyczno-techniczne
samolotu walki elektronicznej EA-6B Prowler
rozpiętość skrzydeł 16,15 m
długość 18,24 m
wysokość 4,95 m
prędkość maksymalna 0,86 Ma
zasięg 1769 km
masa 14 588 kg
pułap operacyjny 11 500 m
maksymalna masa startowa 29 484 kg
napęd dwa silniki odrzutowe J52-P-408 Pratt & Whitney
przegląd morski 31
SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Zakłócić przeciwnika
u rzy są planowane na 2008 r. US
Navy planuje łącznie zakup 21
maszyn EA-6B ICAP III.
Poszukiwanie,
Konflikty koncepcje, testy
zbrojne Na następcę Prowlera, jako
ostatnich kilku platformę dla urządzeń walki
dekad pokazały, że elektronicznej, wybrano samo-
lot rodziny F/A-18 Hornet. Po-
zwycięstwo nieważ maszyna ta może być
w działaniach w szerokim zakresie modernizo-
zbrojnych zależy od wana, założono, że pozostanie
w służbie przez wiele lat.
poziomu kontroli Po działaniach w Kosowie
spektrum elektro- Amerykanie powołali tzw. połą-
magnetycznego, czony zespół analizy alternatyw
walki elektronicznej. W jego skład
a tym samym od weszli przedstawiciele wszystkich
systemów rodzajów sił zbrojnych. Zespół
dowodzenia, rozpoczął prace w styczniu 2000 r.
Miał za zadanie opracować dla
rozpoznania,
Departamentu Obrony USA ra-
naprowadzania port dotyczący możliwości zwięk-
uzbrojenia oraz szenia efektywności walki elek-
tronicznej oraz przygotować
kierowania.
wstępne założenia wycofywania
z eksploatacji najstarszych ma-
szyn EA-6B Prowler, począwszy
od 2010 r. Zespół przeanalizował
głównie możliwości prowadzenia
walki elektronicznej zgodnie z za-
sadami obezwładniania obrony
przeciwlotniczej przeciwnika,
uwzględniając lata 2010–2030.
Inne propozycje
J edną z propozycji był zakup floty odpowiednio wyposażo-
nych odrzutowców biznesowych za kwotę 26 mld dolarów.
Inna propozycja zakładała wyposażenie w urządzenia walki
elektronicznej odpowiedniej liczby maszyn F/A-18, F-22
i B-52 za łączną kwotę 82 mld dolarów. W najtańszej opcji,
o wartości około 20 mld dolarów, proponowano wykorzysta-
nie bezzałogowych statków powietrznych Global Hawk w połą-
czeniu z innymi (BSP) oraz kierowanymi pociskami rakietowy-
mi, pozostającymi w strefie wyczekiwania w gotowości do
przeciwdzialania emiterom i sensorom przeciwnika.
32 przegląd morski
Marynarka wojenna Stanów
Zjednoczonych prowadziła bada-
nia w ramach całego programu.
Starano się ocenić zdolności pro-
wadzenia WE z wykorzystaniem
tylko maszyn EA-6B Prowler.
Brano pod uwagę wykonywanie
takich zadań, jak:
• zakłócanie stacji radiolokacyj-
nych;
• zakłócanie relacji łączności ra-
diowej;
• rozpoznanie elektroniczne;
• przeciwdziałanie elektroniczne.
W ramach programu badano
przydatność załogowych i bezza-
łogowych statków powietrznych
oraz możliwość zastosowania naj-
nowszych technologii. Wytypo-
wano około tuzina różnych plat-
form, które mogłyby odgrywać
rolę transportera środków elektro-
nicznych. Każdą z platform oce-
niono pod kątem możliwości jej
zastosowania i kosztów produkcji
oraz możliwości jej eksploatacji
przez 30 lat.
Prace nad raportem ukończono
15 grudnia 2001 r. W dokumencie
niejawnym, liczącym dwa tysiące
stron, omówiono 27 opcji zastą-
pienia maszyn EA-6B Prowler no-
wymi statkami powietrznymi.
W raporcie podkreślono, że
do 2010 r. nie należy spodzie-
wać się istotnych zmian w tech-
nologiach WE.
W lutym 2002 r. w budżecie
marynarki brakowało środków
na zakup zaawansowanych sa-
molotów walki elektronicznej.
Ale już w budżecie wstępnym
z 22 sierpnia 2002 r. na rok fi-
nansowy 2004 (FY 2004) prze-
widziano środki na zakup 4 egz.
samolotów w FY 2006, 12 egz.
w FY 2007, 16 egz. w FY 2008
i 33 egz. w FY 2009. US Navy
2007/02
Paul Bird
była gotowa zastąpić EA-6B sa-
molotem Super Hornet, ale Penta-
gon nie podejmował stosownych
decyzji do sierpnia 2002 r.
W tym samym czasie własne ba-
dania prowadzili producenci sprzę-
tu lotniczego. W kwietniu 2002 r.
w firmie Boeing wykonano trzeci
lot demonstracyjny koncepcyjne-
go samolotu walki elektronicznej
EA-18. Przetestowano samolot  Antena AESA umożliwi załodze
F/A-18F Super Hornet z podwie-
szonymi trzema zasobnikami za-
kłócającymi ALQ-99 i dwoma
zbiornikami paliwa (fot.). Doko-
nano pomiarów generowanych
szumów i hałasu oraz określono
wpływ nowej konfiguracji pod-
wieszeń na jakość i zdolności pi-
lotażowe samolotu.
Jeszcze w grudniu tego samego
roku US Navy zawarła z Boein-
giem kontrakt o wartości 1 mld do-
larów na opracowanie i rozwój kon-
cepcji samolotu EA-18G. W pię-
cioletnim planie założono przepro-
wadzenie w okresie 2004–2009 te-
stów laboratoryjnych, lotnisko-
wych i w powietrzu.
EA-18G Growler
Stanowi czwartą wersję samo-
lotu F/A-18. Ma mieć takie moż-
2007/02
liwości jak maszyna EA-6B Prow- Zasobnik AN/ALQ-99
ler. Oprócz tego ma być wyposa- i podwieszany zbiornik
żony w stację radiolokacyjną paliwa pod skrzydłem
APG-79 z anteną skanowaną elek- jednego z testowych
EA-18G
tronicznie (Active Electronically
Scanned Array – AESA), w nowy
system zapobiegania interferencji
INCANS oraz mieć w uzbrojeniu
dwa pociski rakietowe powietrze–
–powietrze AIM-120C.
samolotu jednoczesne prowadze-
nie dużej liczby celów oraz niemal
jednoczesne zwalczanie celów po-
wietrznych i lądowych (morskich).
Z kolei system INCANS, opraco-
wany przez firmę EDO, ma zapew-
nić załodze łączność ze światem
zewnętrznym z jednoczesnym pro-
wadzeniem zakłóceń w komunika-
cyjnych zakresach łączności. Ta-
kiej możliwości nie mają obecne
maszyny walki elektronicznej US
Navy, czyli EA-6B. Growler bę-
dzie mógł działać samodzielnie,
bez osłony samolotów uderzenio-
wych. Ma zabierać trzy zasobniki
zakłócające, dwa rakietowe poci-
ski przeciwlotnicze AIM-120C,
dwa pociski przeciwradiolokacyj-
ne AGM-88 i dwa zewnętrzne
zbiorniki paliwa. W innej konfigu-
racji przewiduje się wykorzystanie u
przegląd morski 33
SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Zakłócić przeciwnika
Podstawowe
podzespoły
EA-18G Growler 4
Źródło: National Defense
Industrial Association 3b
1
Legenda:
1 – platforma awioniki 7
(ALQ-218(V)2; odbiornik
CCS – Communications
Countermeasures Set 3a 5
– zestaw zakłóceń
łączności; terminal walki
elektronicznej); 8 6
2 – element ALQ-218(V)2;
3a – ALQ-99 niskiego za-
kresu częstotliwości; do pięciu zasobników zakłócają-
3b – ALQ-99 wysokiego
zakresu częstotliwości;
cych lub podwieszenie do sześciu
4 – pocisk przeciwradio- pocisków AGM-88.
lokacyjny AGM-88; Nie bez znaczenia są koszty eks-
5 – pocisk przeciwlotniczy ploatacji tego samolotu. W porów-
AIM-120C; naniu z kosztami eksploatacji
6 – podwieszany zbiornik
Prowlera są one niższe o 40%, li-
paliwa;
7 – stacja radiolokacyjna cząc na jedną godzinę lotu i wli-
APG-79; czając w to osłonę lotniczą. Oprócz
8 – MATT (Multi-mission niższych kosztów obsługi nowych
Advanced Tactical maszyn – płatowca i awioniki
Terminal – zaawansowa- – niższe będą koszty szkolenia za-
ny wielozadaniowy termi-
nal taktyczny); łogi. Skład załogi zmniejszono bo-
9 – antena CCS. wiem z czterech do dwóch człon-
ków, a Growler w 90% jest wypo-
sażony w takie same podzespoły,
jakie mają samoloty bardzo licznej
rodziny F/A-18 Hornet (rys.).
Załoga w czasie lotu będzie mo-
gła korzystać z wydajnego syste-
mu dostępu do informacji taktycz-
nej, w tym również z wyświetla-
cza, stanowiącego jednocześnie
interfejs. Zgodnie z założeniami
pilot i oficer walki elektronicznej
będą mogli dzielić się obowiązka-
mi, nie rezygnując z wykonywa-
nia czynności wynikających z ich
funkcji. Każdy z członków załogi
będzie miał w swojej części kok-
pitu cztery oddzielne monitory,
przedstawiające dane o locie lub
dostępny obraz sytuacji taktycz-
34 przegląd morski
2
SATCOM
9
3b 4
nej. Takie rozwiązanie zostało już
zastosowane w maszynach Super
Hornet wersji Block 2.
Symulatory
Począwszy od 1997 r., ponad
500 członków załóg samolotów
walki elektronicznej przeprowa-
dzało testy i doświadczenia na sy-
mulatorze w zakładach w St. Lo-
uis. Zbudowano trzy symulatory
i umieszczono je w bazie samolo-
tów walki elektronicznej US Na-
vy Whidbey Island w stanie Wa-
szyngton. Ponadto postanowiono,
że na symulatorze fabrycznym bę-
dą się szkoliły załogi, zanim zo-
staną skierowane do lotów testo-
wych na nowych samolotach.
W przyszłości symulator ten bę-
dzie służył do testowania nowych
koncepcji wykorzystywania sa-
molotów walki elektronicznej,
taktyki ich użycia, nowych urzą-
dzeń, wykorzystywania informa-
cji pochodzących z innych statków
powietrznych, w tym bezzałogo-
wych, oraz do sprawdzania moż-
liwości wykorzystywania samolo-
tu jako środka sterowania i kon-
troli BSP wykonujących zadania
rozpoznawcze, bojowe i walki
elektronicznej. g
2007/02
 HISTORIA MORSKA Działania TRENDY
śródlądowe
aaa

Polskie flotylle rzeczne w działaniach bojowych

w latach 1919–1991

Wsparcie z rzeki
Flotylle rzeczne jako związki operacyjno-taktyczne były przeznaczone do
prowadzenia działań głównie na rzekach i jeziorach.1

U
życie jednostek pływających flo-
tylli rzecznych na obszarze pań-
stwa polskiego w latach 1919–  cerom, że od 1 kwietnia 1924 r. Polska po-
–1939 i po roku 1945 zależało od
wielu czynników: możliwości ekonomicznych
państwa, obowiązującej doktryny wojennej,
koncepcji ochrony i obrony granic, specyfiki
systemu wodnego obszaru kraju oraz doświad-
czeń wyniesionych z minionych wojen.
Koncepcje użycia
Szef Departamentu Spraw Morskich (DSM)
Kazimierz Porębski w pierwszych latach
II Rzeczypospolitej tak postrzegał rolę flotyl-
li rzecznych: […] Flotylle wojenne rzeczne
z powodu rozgałęzionego u nas systemu rzecz-
nego mają dla nas poważne znaczenie. Flotyl-
le te w wojnie minionej, zwłaszcza na Duna-
ju, odegrały dużą rolę. Pamiętając o tym, De-
partament niezależnie od opracowania planu
organizacji tych flotylli w przyszłości zdołał
już zorganizować podobną flotyllę na Wiśle
i na Pinie. Nie składa się ona, co prawda,
z opancerzonych monitorów, lecz tylko z łodzi
motorowych i statków rzecznych prowizorycz-
nie przysposobionych do celów wojennych,
lecz Flotylla Pińska już od czerwca br. bierze
udział w akcji wojennej ku zadowoleniu Na-
czelnego Dowództwa, które uznaje potrzebę
sformowania ku wiośnie bardziej silnych flo-
tylli na Niemnie i dorzeczu Piny […].2
O kształtowaniu się podstaw nowej dok-
tryny wojennej II Rzeczypospolitej świad-
czyło wystąpienie szefa Sztabu Generalne-
go Wojska Polskiego gen. Sanisława Halle-
ra na odprawie inspektorów armii 27 sierp-
nia 1923 r. Generał Haller powiedział ofi-
winna być przygotowana do prowadzenia
wojny z Niemcami lub Rosją, bądź z oby-
dwoma sąsiadami jednocześnie (tzw. formu-
ła dwóch wrogów „R+N”).
Zgodnie z tą doktryną naszej granicy mor-
skiej miała strzec marynarka wojenna. Sta-
wiało ją to na przegranej pozycji, ponieważ
w 1923 r. Niemcy i Rosja miały na Bałtyku
największe floty.
Pierwsze plany rozbudowy
floty morskiej MW
nie uwzględniały
ograniczonych możliwości
ekonomicznych
państwa polskiego.
Kierownictwo marynarki wojennej (KMW),
nie chcąc stracić wyszkolonych kadr, powróci-
ło do koncepcji rozbudowy flotylli rzecznych.
W ten sposób starano się zatrzymać personel
morski (w okresie kryzysu). Jednostki rzeczne
MW, czyli Flotyllę Wiślaną i Flotyllę Pińską,
traktowano jako zasadnicze siły w ewentualnej u
1 Leksykon wiedzy wojskowej. Pod red. M. Laprusa. Warszawa
1979, s. 117.
2 K. Porębski: Sprawy morskie Polski. Wstęp i opracowanie
Zb. Machaliński. Gdynia 1996, s. 110.

2007/02 przegląd morski 35

HISTORIA MORSKA Działania śródlądowe
wojnie z obu przeciwnikami – Niemcami i Ro-
sją. Flotylla Wiślana miała zwalczać siły nie-
mieckie, a Flotylla Pińska – rosyjskie.
Takie rozwiązanie było zgodne z poleceniem
Ministerstwa Spraw Wojskowych, które naka-
zywało KMW ograniczyć rozbudowę floty
morskiej i skoncentrować się na rozwoju flo-
tylli rzecznych. Flotylle te uznano bowiem za
„tańsze” jednostki MW.
Jesienią 1925 r., kiedy najwyższe czynni-
ki państwowe i wojskowe zaczęły upatrywać
głównego przeciwnika w Rosji Radzieckiej,
rozwiązano Flotyllę Wiślaną. Jej jednostki
pływające przejęła Flotylla Pińska. Od
1927 r. intensywnie ją rozbudowywano
w związku z ponownym odtworzeniem ro-
syjskiej Flotylli Dnieprzańskiej. Jedyną już
wówczas w polskiej MW flotyllą rzeczną
dowodził od 25 stycznia 1927 r. kmdr ppor.
Witold Zajączkowski.3
NOTATKA
Plan działania polskiego wojska na wschodzie przewi-
dywał włączenie Flotylli Pińskiej w skład Armii „Polesie”.
Flotylla ta miała zwalczać flotyllę rzeczną nieprzyjaciela,
współdziałać z wojskami lądowymi w pasie nadrzecznym
oraz osłaniać własne transporty.4
Na znaczenie Flotylli Pińskiej w działaniach
na Polesiu zwracał uwagę już w końcu 1927 r.
gen. Józef Rybak: […] W trudnych warunkach
działań na terenie poleskim, gdzie punktem
wyjścia powinno być użycie jak najmniejszej
ilości sił do utrzymania frontu bojowego, Flo-
tylla Pińska odgrywać będzie bardzo poważ-
ną rolę. Teren poleski utrudnia bowiem
i ogromnie ogranicza użycie artylerii, której
ogień na całym szeregu obszarów może być
dany jedynie z dział umieszczonych na stat-
kach. Z tego też względu Flotylla Pińska jest
właściwie rezerwuarem ognia artylerii na
głównych arteriach rzecznych Polesia. Przez
umieszczenie dział na statkach pancernych
oraz wyposażenie tych ostatnich w dużą ilość
broni maszynowej powstają jakby forty pan-
cerne, szybko poruszające się w trudnym te-
renie poleskim, a potężnie wyposażone w środ-
ki walki ogniowej (odwód ogniowy).
Reasumując: dla działań na Polesiu Flotyl-
la Pińska jest pierwszorzędnym elementem
36 przegląd morski
walki, jest typową bronią walczącą, gdyż jej
główne zadania polegają na bezpośrednim
udziale w bitwie, czy to walcząc samodzielnie,
czy to wspierając własną piechotę. Jej zada-
nia inne, pomocnicze, jak na przykład trans-
portowe, są bardzo ograniczone (Flotylla Piń-
ska nie ma specjalnych transportowców, gdyż
takowe wchodzą w skład żeglugi śródlądowej,
związanej jak wszystkie służby transportowe
z Oddziałem IV i mogą być stosowane jedynie
na polu walki dla doraźnego przewiezienia kil-
ku jednostek piechoty). […] Jej zadanie jest
bojowe, a nie techniczne. Nie przeszkadza to
bynajmniej, że w niektórych wypadkach część
Flotylli może zapewnić pomoc przy budowie
mostów […].5
Polemika
Pod koniec lat 20. XX w. rozgorzała dysku-
sja na temat wykorzystania Flotylli Pińskiej.
Interesujący w tej dyskusji był głos gen. dyw.
Juliusza Rómmla. Twierdził on, że dla obro-
ny Polesia w czasie przyszłych działań Polska
będzie mogła wydzielić pododdziały stano-
wiące w najmniejszym wymiarze siłę jednej
dywizji piechoty. Flotylla Pińska, posiadają-
ca wtedy artylerię składającą się z dział kali-
bru 75 i 100 mm oraz 15 kalibru 37 i 47 mm,
stanowiła liczącą się siłę bojową.
Oceniając ówczesne warunki operacyjne
i terenowe, gen. Rómmel był zdania, że nie
należy używać pododdziałów flotylli do wy-
konywania wypadów na tyły nieprzyjaciela
(jak to przewidywał gen. Rybak), ponieważ
wszelkie wypady zagrażały głównie wła-
snym liniom komunikacyjnym.
Generał uważał, że flotylla ma na Polesiu ogra-
niczone możliwości prowadzenia działań skrzy-
dłowych. Okresowo niski poziom wody w rze-
3 I. Bieniecki: Komandor Witold Zajączkowski – dowódca
Flotylli Pińskiej (1892–1977). „Przegląd Morski” 1992 nr 5,
s. 41–52.
4 J. Dyskant: Wrzesień Flotylli Rzecznej. Warszawa 1988, s. 6–9.
Por.: P. Stawecki: Polityka wojskowa Polski 1921–1926.
Warszawa 1981; J. Godlewski: Wybrane zagadnienia polskiego
planowania wojennego w latach 1919–1939. „Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Gdańskiego. Rozprawy i Monografie” 1982 nr 39.
2007/02

kach ograniczał bowiem pływanie monitorów
zasadniczo do nurtu Prypeci, utrudniał także tę
czynność na jej dopływach. Generał Rómmel za
właściwe w przyszłej walce uznał więc wyko-
rzystanie ognia artyleryjskiego flotylli.6
Z niewielkich możliwości działania Flo-
tylli Pińskiej zdawał sobie sprawę dowódca
Okręgu Korpusu (OK) nr IX (w Brześciu
nad Bugiem) gen. bryg. Mieczysław Troja-
nowski. W 1931 r. skierował on pismo do
szefa Komunikacji Wojskowej Sztabu Głów-
nego WP, w którym przedstawił wiele po-
stulatów dotyczących uregulowania dróg
wodnych na obszarze Polesia.
Zapewnienie manewru
G en. bryg. M.Trojanowski za najważniejsze
zadanie uznał udrożnienie drogi wodnej
na trasie: rzeka Pina–Kanał Królewski–rzeka
Dmuchawiec. Dzięki temu jednostki pływające
flotylli mogłyby w każdej chwili przepłynąć
z Pińska do Brześcia nad Bugiem. Realizacja
tego przedsięwzięcia pozwoliłaby na zabezpie-
czenie flotylli w razie niepowodzenia w działa-
niach wojennych w rejonie Pińska oraz umożli-
wiałaby użycie jednostek pływających flotylli
na innych rzekach.
Generał Trojanowski ocenił, że baza flotyl-
li w Pińsku jest położona zbyt blisko granicy
(w linii prostej 95 km) i że w razie konieczno-
ści wycofania własnych sił na zachód od tego
miasta flotylla nie będzie dostatecznie zabez-
pieczona. Wycofanie się jednostek pływają-
cych flotylli było możliwe tylko w czasie kil-
ku wiosennych miesięcy, przy wysokim sta-
nie wody. W pozostałych miesiącach, kiedy
stany wody były niskie bądź rzeki zamarznię-
te, jednostki pływające flotylli nie mogły się
przemieszczać. Przeprowadzenie regulacji
drogi wodnej na trasie Pińsk–Brześć miało za-
pewnić swobodę pływania flotylli przez cały
okres wiosenno-letnio-jesienny.
Postanowiono rozbudować bazę zimową flo-
tylli w Brześciu nad Bugiem. Obawiano się bo-
wiem, że w przypadku zimowej ofensywy wojsk
rosyjskich w kierunku Pińska flotylla nie będzie
2007/02
NOTATKA
Działania Flotylli Pińskiej były uzależnione, między inny-
mi, od warunków wodnych na Polesiu. Na terenach poło-
żonych na wschód od Pińska flotylla mogła działać bez
problemów tylko w okresie nawigacyjnym, czyli od kwiet-
nia do listopada (8 miesięcy). Nawigacja była utrudniona
w okresie niskiego stanu wody, najczęściej od 15-30 lipca
do 15 września każdego roku (3 miesiące).
mogła wykonać swych zadań z powodu zamar-
zniętych rzek. Uznano, że ze względu na więk-
szą odległość od granicy zimowanie flotylli
w Brześciu będzie dla niej korzystniejsze, nawet
mimo unieruchomienia z powodu zalodzenia.
Brześć miał odgrywać rolę bazy tylko w czasie
zimy. Po ustąpieniu lodów jednostki pływające
miały powracać do swojej stałej bazy letniej
w Pińsku (uregulowaną drogą wodną).
Generał Trojanowski sugerował także roz-
budowę Kanału Ogińskiego oraz uporządko-
wanie śluz na rzece Szczarze. Pozwoliłoby to
na rozszerzenie obszaru operacyjnego działa-
nia flotylli i zwiększenie możliwości jej wy-
korzystania.8
Największe jednostki pływające flotylli
(o największym zanurzeniu), okręty i statki, mo-
gły przepłynąć z Prypeci na Wisłę tylko w okre-
sie wysokiego stanu wody, czyli od 15 kwietnia
do 30 maja (1,5 miesiąca).9
O znacznych możliwościach oddziaływania
artylerii Flotylli Pińskiej na przebieg działań
wojennych mówił w połowie 1933 r. gen. dyw.
Kazimierz Sosnkowski, inspektor armii. Za
główne zadania tej jednostki uważał on opa-
nowanie szlaków żeglugi rzecznej na obsza-
rze Polesia i zwalczanie sił nawodnych flotyl-
li nieprzyjaciela, zapewnienie łączności tak-
tyczno-operacyjnej obu brzegów dorzecza u
5 Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie (dalej: CAW): Akta
GISZ. T. 443. Pismo gen. J. Rybaka z 5.12.1927 roku, s. 1–2.
6 CAW: Akta GISZ. T. 1933. Pismo gen. J. Rómmla do GISZ
z 29.10.1929 roku, s. 1–2.
8 CAW: Akta GISZ. T. 1929. Pismo dowódcy OK IX gen. bryg.
M. Trojanowskiego do szefa Komunikacji Wojskowej Sztabu
Głównego z 11.05.1931 roku, s. 1–2.
9 CAW: Akta Kancelarii Sztabu Głównego. T. 50. Referat
Oddziału III Sztabu Głównego w sprawie nowej organizacji wo-
jennej Flotylli Rzecznej w Pińsku z 1.12.1932 roku.
przegląd morski 37
HISTORIA MORSKA Działania śródlądowe
ARCHIWUM MW
Monitory Flotylli Pińskiej – na pierwszym pla-
nie ORP „Horodyszcze”
Prypeci oraz współdziałanie ogniowe artyle-
rii flotylli z oddziałami lądowymi.10
Warto wspomnieć, że w obowiązującym od
1934 r. Regulaminie bojowym Flotylli Rzecz-
nej za jej główne zadania uznano:
• panowanie nad rzekami,
• współdziałanie z oddziałami wojsk lądo-
wych,
• transportowanie pododdziałów wojsk lą-
dowych.
Jako obszar działania jednostki rzecznej okre-
ślono śródlądową sieć wodną oraz teren do niej
przylegający, nad którym można było sprawo-
wać kontrolę dzięki artylerii flotylli. 11
W połowie lat 30. działania Flotylli Pińskiej
nadal uzależniano od przebiegu przyszłych
operacji wojskowych na Polesiu. Przewidywa-
no, że jednostka ta zostanie użyta do prowa-
dzenia takich działań, jak:
• walka nawodna mająca na celu zniszcze-
nie flotylli nieprzyjaciela,
• współpraca z własnymi siłami lądowymi
przez wspieranie tych sił na lądzie ogniem arty-
lerii (zarówno podczas natarcia, jak i obrony),
• ubezpieczanie sił na lądzie w czasie od-
wrotu, wysadzania desantu i współdziałania
w akcji przerzucania oddziałów lądowych
przez rzeki oraz obrony przepraw,
38 przegląd morski
• niszczenie umocnień przeciwnika w po-
bliżu rzek i przyległego pasa,
• niszczenie linii komunikacyjnych nieprzy-
jaciela na rzekach,
• ubezpieczanie własnych linii komunika-
cyjnych na rzekach.12
Oceniając dzisiaj możliwości przeprowadze-
nia wymienionych działań, należy uznać je za
mało realne. Jednak ustalenia dotyczące takie-
go właśnie wykorzystania Flotylli Pińskiej
w działaniach bojowych na Polesiu obowiązy-
wały do 1939 r.
Ocena działań
Oficerowie Flotylli Pińskiej po przedosta-
niu się do Wielkiej Brytanii tak wspominali
zadania operacyjne flotylli na wypadek dzia-
łań wojennych: Zadanie operacyjne Flotylli
w planie osłony polegało na zamknięciu rze-
ki i wspieraniu ogniem piechoty. Forsowane
przez Inspektorat Armii gros wysiłków wyszko-
leniowych szło w tym ostatnim kierunku. Wo-
bec nieużyteczności Kanału Królewskiego wy-
szkolenie bojowe Flotylli było skierowane wy-
łącznie na Wschód i nigdy żadne zagadnienia
operacyjne na innych rzekach nie były brane
pod uwagę […].13
Kmdr Witold Zajączkowski, dowódca Flo-
tylli Pińskiej, dążył do tego, aby jej podod-
działy uczestniczyły w ewentualnych działa-
niach wojennych przeciwko Niemcom na za-
chodzie kraju. W 1939 r. wystąpił z wnio-
skiem do KMW o przerzucenie części sił flo-
tylli na Wisłę. Plan ten zyskał akceptację sze-
fa KMW, ale nie poparł go szef Sztabu Głów-
nego WP. Ten ostatni zmienił zdanie dopie-
ro po osobistym spotkaniu z dowódcą flotyl-
li. Uznał, że działania flotylli na dolnej Wi-
10 CAW: Akta GISZ. T. 1939. Wytyczne gen. dyw.
K. Sosnkowskiego w sprawie wyszkolenia artyleryjskiego
Flotylli Pińskiej z sierpnia 1933 roku, s. 1–2.
11 Archiwum MW w Gdyni, sygn. nr 290/15. Regulamin bojowy
Flotylli Rzecznej. Cz. 1. Warszawa 1934, s. 3.
12 CAW: Akta Szefa Sztabu Głównego. T. 24. Opracowanie
w sprawie Flotylli Rzecznej z 21.10.1936 roku, s. 6 i 7.
13 Muzeum MW w Gdyni, sygn. nr 566. Relacja pt. Historia
Flotylli Rzecznej MW w kampanii wrześniowej 1939 roku, s. 7.
2007/02
śle mogą przynieść pewne korzyści. Wyraził ła do patrolowania Jeziora Somińskiego na od-
więc zgodę na przerzucenie sześciu mniej- cinku Inspektoratu SG Chojnice.18
szych jednostek pływających (kutrów) do
Modlina i dalej na Wisłę.14 Użycie flotylli rzecznych
Nowo utworzoną grupę kutrów, nazwaną przez Armię Krajową
„Oddziałem Wydzielonym Wisła”, operacyj- Koncepcję wykorzystania flotylli rzecznych
nie podporządkowano dowódcy Armii „Po- w swych działaniach bojowych opracowały
morze”. [...] W rozważaniach co do opera- również ośrodki oporu działające na ziemiach
cyjnych możliwości Flotylli przewidywano, polskich pod okupacją niemiecką.
że Flotylla może odegrać dość pokaźną ro- W obsadzie personalnej „Alfy”, konspira-
lę na Prypeci i Dnie- cyjnego związku MW
prze, tak jak to było Podczas działań bojowych we Komendy Głównej Ar-
w 1919 r., z tą różnicą, mii Krajowej, powstałe-
że w wojnie 1919 r. Flo- wrześniu 1939 r. większość go 1 września 1941 r.,
tylla, aczkolwiek współ- jednostek pływających Flotylli przewidywano między
działała z wojskami lą- innymi stanowisko dla
dowymi, to jednak nig- Rzecznej MW w Pińsku uległa oficera do spraw organi-
dy nie wspierała pie- samozatopieniu. zacji flotylli rzecznej.19
choty bezpośrednio. Komendant „Alfy”
Wszystkie jej operacje polegające na walce, kmdr A. Gniewecki, informując w Dzienniku
czy to z flotyllą nieprzyjaciela, czy to z woj- zarządzeń nr 1 o powstaniu tej organizacji
skiem lądowym, były prowadzone niezależ- MW, wśród czterech utworzonych zawiązków
nie i dopiero skutki tych walk wywierały organizacyjnych wymieniał flotyllę rzeczną.20
wpływ pośredni na całość operacji […].15 Z kolei w sprawozdaniu organizacyjnym z paź-
Podczas działań bojowych we wrześniu dziernika 1943 r. kmdr A. Gniewecki wymie-
1939 r. większość jednostek pływających Flo- niał w strukturze „Alfy” zawiązek rzeczny
tylli Rzecznej MW w Pińsku uległa samoza- „Szczupak”, tworzony przez czterech ofice-
topieniu. Jak wyliczył J. Dyskant, na rzekach rów i trzydziestu dwóch szeregowych.21 u
Polesia zatopiono 93% jednostek (pod wzglę-
dem wyporności), natomiast na Wiśle 7% jed- Tamże, s. 5. Zob. też: J. Dyskant: Oddział Wydzielony
14

nostek (pod względem wyporności z jednost- „Wisła”. Zarys działań bojowych OW „Wisła” Flotylli Rzecznej
kami zmobilizowanymi włącznie).16 we wrześniu 1939 r. Warszawa 1982.
W okresie II Rzeczypospolitej małe jed- 15 Tamże, s. 6.
nostki pływające wchodziły także w skład J. Dyskant: Okręty rzeczne Polskiej Marynarki Wojennej
16

pododdziałów Korpusu Ochrony Pograni- 1918–1939. „Nautologia” 1993 nr 4, s. 10–17.

cza, działającego w latach 1924–1939 na Archiwum SG w Szczecinie: Zespół Korpusu Ochrony
17

Kresach Wschodnich. W Archiwum Straży Pogranicza, sygn. nr 541. T. 109. Pismo z II-ej odprawy dowód-
Granicznej w Szczecinie znajduje się doku- ców batalionów KOP nr 697/5 z 9.03.1928 roku (dokument
ment, sygnowany datą 9 marca 1928 r., in- udostępniony autorowi przez mgr. Pawła Skubisza).
formujący, że do strażnicy KOP „Jezioro” A. Skorek: Kronika Inspektoratu Granicznego Chojnice
18

(z 17 Batalionu) i  strażnicy KOP „Wilcza” (1936 r.). „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży
(z 16 Batalionu) zostaną przydzielone dwie Granicznej w Koszalinie” 2004 nr 1, s. 102.
motorówki z obsługą marynarską. Jednost- B. Chrzanowski, A. Gąsiorowski: Wydział Marynarki
19

ki te zamierzano wykorzystać do patrolowa- Wojennej „Alfa” Komendy Głównej Armii Krajowej. Pod red.
nia granicy na Słuczy i Prypeci.17 A. Tomczaka (Biblioteka Fundacji „Archiwum Pomorskie AK”
Jednostki pływające wykorzystywała rów- w Toruniu). Toruń 2001, s. 46.
nież Straż Graniczna. W 1936 r. łódź wiosło- Tamże, s. 47.
20

wo-motorowa z silnikiem typu Johnson służy- Tamże, s. 73.

21

2007/02 przegląd morski 39

HISTORIA MORSKA Działania śródlądowe
Do zadań ośrodka rzecznego należało:
• osiągnięcie pełnej wartości bojowej za-
wiązków marynarki w chwili wybuchu po-
wstania powszechnego,
• przygotowanie do przejęcia jednostek pły-
wających, obiektów i urządzeń żeglugi śród-
lądowej,
• przygotowanie opisu technicznego wyzna-
czonych jednostek pływających, zbieranie da-
nych ewidencyjnych i technicznych dotyczą-
cych portów zakładów żeglugi śródlądowej,
• zbieranie i opracowywanie ogólnych wia-
domości o żegludze rzecznej,
• przygotowanie obsady jednostek pływają-
cych i portów żeglugi śródlądowej.
W skład zawiązku „Szczupaka” wchodzili
oficerowie i podoficerowie zawodowi MW.
„Alfa” rozpoczęła także prace nad utworze-
niem ośrodka MW w Modlinie oraz planowa-
ła odtworzenie Flotylli Pińskiej.22
Mimo generalnie negatywnych doświadczeń
związanych z działalnością flotylli rzecznych
w wojnie 1939 r. oficerowie polskiej MW wal-
czącej u boku aliantów na zachodzie Europy
przedstawiali ogólne wizje wykorzystania jed-
nostek wojskowych tego rodzaju. Komandor
Karol Korytowski w opracowaniu z przełomu
1941 i 1942 roku, przygotowanym dla sztabu
Naczelnego Wodza i zatytułowanym Polska
Marynarka Wojenna po wojnie stwierdził: […]
Odtworzenie nowych flotylli (rzecznych
–  przyp. I. B.) w dalszej przyszłości, gdy zaj-
dzie tego potrzeba, będzie zadaniem, które
winno obarczyć Marynarkę.23
Flotylle rzeczne po 1945 r.
Koncepcje wykorzystania jednostek pły-
wających w służbie na wodach śródlądo-
wych pojawiły się w Wojsku Polskim także
po 1945 r.24
Autorem jednej z nich był kmdr por. Roman
Kanafoyski, przedwojenny oficer polskiej MW,
dowódca „Oddziału Wydzielonego Wisła”.
Koncepcja ta została zawarta w dokumencie
Projekt, cel, użycie i uzbrojenie jednostek Flo-
tylli Rzecznej, sygnowanym datą 14 listopada
1946 r. Komandor Kanafoyski uznał, że: […]
Flotylla Rzeczna, mając za zadanie obronę
40 przegląd morski
granic państwa przy współdziałaniu z jednost-
kami lądowymi wojska, winna być użyta do
walki przede wszystkim na rzekach granicz-
nych, także na wszystkich drogach wodnych
śródlądowych w Państwie.
W czasie pokoju jednostki Flotylli Rzecz-
nej mogą być użyte do stałego patrolowania
rzek granicznych Odry i Nysy, strzegąc ra-
zem z jednostkami WOP (Wojsk Ochrony
Pogranicza – przyp. I.B.) całości zachod-
nich granic Państwa […].
Do czasu przeprowadzenia szczegółowe-
go rozpoznania w terenie kmdr por. Kana-
foyski proponował:
a) jako Główną Bazę i zimowisko m. Byd-
goszcz – miejscowość położoną w głębi kra-
ju, posiadającą stocznię i połączenia wod-
ne z całym krajem;
b) jako Bazę Wysuniętą operacyjną
w m. Kostrzyn – miejscowość położoną
w środkowym biegu rzeki Odry przy ujściu
rzeki Warty […].25
NOTATKA
Początkowo w skład flotylli rzecznej planowanej
przez kmdr. por. Kanafoyskiego miały wejść dwie jednostki
pływające z przedwojennej Flotylli Pińskiej – ciężki kuter
uzbrojony „Nieuchwytny” i kuter uzbrojony KU 6. Z dokumen-
tu wynika, że planowana flotylla rzeczna miała być jednostką
samodzielną, funkcjonującą poza strukturami formacji WOP.
Miała z nimi współdziałać tylko w zakresie ochrony granicy.
Mimo że projekt kmdr. por. R. Kanafoyskie-
go nie został zrealizowany, w późniejszych la-
tach brygady WOP wykorzystywały pływają-
ce na rzekach jednostki do ochrony granic
22 Tamże, s. 61. Zob. też: J. Romanowicz: Szkolenie specjali-
stów morskich w Armii Krajowej. „Przegląd Morski” 2003 nr 5,
s. 80–96.
23 Muzeum MW w Gdyni, sygn. nr 602. Opracowanie kmdr.
K. Korytowskiego z 1942 roku pt. Polska Marynarka Wojenna
po wojnie, s. 191. Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska, 1990,
s. 184–193, wstęp T. Kondracki.
24 B. Zalewski: Poglądy na rozwój i wykorzystanie sił Marynarki
Wojennej w latach 1945–1949. Cz. 1. „Przegląd Morski” 2003
nr 1, s. 99.
25 I. Bieniecki: Kmdr por. Roman Kanafoyski i jego projekt wy-
korzystania jednostek flotylli rzecznej do ochrony polskich gra-
nic. „Nautologia” 1999 nr 2, s. 51–53.
2007/02

ARCHIWUM MW
Wnętrze wieży monitora rzecznego Flotylli Pińskiej
przebiegających wodami granicznymi.
W sierpniu 1946 r. Dowództwo MW wystąpi-
ło do władz nadrzędnych z prośbą o przeka-
zanie jednostce WOP ciężkiego kutra uzbro-
jonego „Nieuchwytny” z byłej Flotylli Piń-
skiej. Sprawę przekazania tej jednostki do MW
pomyślnie załatwiono dopiero w 1947 r. Ku-
ter przepłynął drogą śródlądową do Świnouj-
ścia, gdzie został przydzielony do Szczeciń-
skiego Obszaru Nadmorskiego.26
Zorganizowanie flotylli rzecznych przewi-
dywano również w planie rozwoju sił morskich
w Polsce w latach 1947–1959. Flotylle te za-
mierzano wykorzystać głównie na zalewach
i rzekach granicznych: na Nysie, Odrze i Za-
lewie Szczecińskim na zachodzie oraz na Wi-
śle i Bugo-Narwi na wschodzie.27
Ostatecznie w marynarce wojennej w tym
okresie nie powstały flotylle rzeczne. Jednak
zalążki tych jednostek utworzono w ramach
formacji WOP.
W porcie Szczecin utworzono 7 czerwca
1949 r. Samodzielny Zespół Kutrów Granicz-
nych WOP. W jego wyposażeniu znalazły się
następujące jednostki pływające:
• jedna typu LCPL;
• dwie duże motorówki – Pabieda” i „Wy-
palona”;
• cztery małe motorówki portowe.28
Po kilku latach, kiedy rozkazem dowódcy
WOP nr 019/Org. z 15 lipca1951 r. powołano
Dywizjon Rzeczny 12 Brygady WOP w Świ-
noujściu, kuter „Nieuchwytny” wszedł w skład
tego pododdziału jako CKR „Okoń”. Ten cięż-
2007/02
ki kuter rzeczny miał następujące parametry
taktyczno-techniczne:
• wyporność – 38,5 t;
• wymiary – 23x4x0,53 (0,62) m;
• prędkość – 12 węzłów;
• załoga – 16-osobowa;
• uzbrojenie – działko kalibru 40 mm, arma-
ta kalibru 37 mm, ckm.29
W następnych latach dywizjon rozbudowy-
wano, a w jego skład weszły nowe kutry i mo-
torówki oraz warsztat pływający WP-1.
Od 1959 r. zmieniono zasady pełnienia
służby na Zalewie Szczecińskim. W związ-
ku z tym szczeciński dywizjonu nie był już
tak intensywnie wykorzystywany. Nie trze-
ba było konwojować statków, a dotychcza-
sowe metody służby stały się formalnością.
Zadecydowano więc o rozformowaniu pod-
oddziału. Przestał on istnieć w 1961 r. Jego
jednostki pływające przejęły dywizjony
WOP w Świnoujściu i Gdańsku.30
W późniejszych strukturach organizacyj-
nych formacji WOP, oprócz Samodzielnego
Batalionu Kutrów Granicznych portu Szcze- u
26 Muzeum MW w Gdyni, sygn. nr 67. Opracowanie kpt. Wło-
dzimierza Pogody pt. Powstanie i początkowy okres rozwoju lu-
dowej Marynarki Wojennej w latach 1944–1947 (referat wy-
głoszony na konferencji wojskowo-historycznej MW z okazji
XX-lecia ludowego Wojska Polskiego w dniach 26 i 27 września
1963 roku), s. 57.
27 B. Zalewski: Polska morska myśl wojskowa 1918–1989.
„Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni”
2000 z. 141 A, s. 310.
28 Opracowanie przygotowane na sesję naukową w Gdańsku
pt. XX lat MBOP z 1.04.1986 roku, s. 28–29 (odpis w zbiorach
autora).
29 Monografia Pomorskiego Dywizjonu Okrętów Pogranicza za
lata 1966–1991. W: Wystąpienia kierowniczej kadry brygady
na sesji naukowej „XX lat MBOP”. Gdańsk 1986 (odpis w zbio-
rach autora), s. 1–2.
30 Opracowanie przygotowane na sesję naukową..., s. 29.
Według oceny autora cytowanego opracowania […] Te korzyst-
ne zmiany dla żeglugi i gospodarki morskiej mogły nastąpić
dzięki temu, że zmniejszył się w tym rejonie nacisk elementów
przestępczych i próby przerwań granicznych drogą przedosta-
nia się na statek bandery obcej w czasie jego przechodzenia
przez Zalew […].
przegląd morski 41
HISTORIA MORSKA Działania śródlądowe
cin, w latach późniejszych Samodzielnego Ba-
talionu Kutrów Granicznych portu Szczecin
i Dywizjonu Rzecznych Kutrów Pogranicza
Szczecin (12 Brygady WOP w Szczecinie),
nadal funkcjonowały pododdziały przeznaczo-
ne do pełnienia służby na rzekach granicznych
i wodach wewnętrznych.31
NOTATKA
W latach 50. XX w. okręty przeznaczone do działań na wo-
dach śródlądowych znajdowały się również w wyposażeniu
jednostek MW. Zgodnie z rozkazem dowódcy MW nr 64/Org.
z 30.12.1954 r. rozformowano flotyllę trałowców, a w jej
miejsce utworzono brygadę trałowców (etat nr 35/258).
Od 10 lutego 1955 r w ramach brygady trałowców MW za-
częto formować Dywizjon Kutrów Rzecznych.32
Na podstawie rozkazu dowódcy MW (nr 38/
Org.) Rzeczny Dywizjon Kutrów Trałowych
został przebazowany drogą śródlądową z He-
lu do Świnoujścia. Siedem okrętów dywizjo-
nu wypłynęło 11 listopada 1956 r. z Helu
i przez Gdynię, Gdańsk Nowy Port, Byd-
goszcz, Kostrzyn, Szczecin dotarło do Świno-
ujścia. W porcie wojennym kutry zacumowa-
ły 23 listopada 1956 r.33
Na dzień 8 stycznia 1958 r. w skład do-
wództwa Rzecznego Dywizjonu Kutrów
Trałowych wchodzili: dowódca (por. mar.
Feliks Reguła), zastępca dowódcy, oficer
mechanik i flagowy miner. Dywizjon był
wyposażony w siedem okrętów (kutry tra-
łowe TR-41–TR-47).34
Rzeczne kutry trałowe wykonywały różno-
rodne zadania szkoleniowe i bojowe, między
innymi: minowanie i rozminowywanie, trało-
wanie, strzelania i zadania zespołowe grupy
jednostek pływających.35
W połowie 1958 r. okręty Rzecznego Dy-
wizjonu Kutrów Trałowych stanowiły 21%
ogólnej liczby jednostek pływających pod-
legających bazie MW w Świnoujściu. Przed-
stawiały znaczący potencjał bojowy (dwa-
naście kutrów trałowych).37
Jeszcze na początku lat 60. XX w. w bazie
w Świnoujściu znajdowało się w służbie sie-
demnaście kutrów trałowych, w dwóch pod-
oddziałach: I grupie KTR, mającej siedem jed-
nostek pływających, i II grupie KTR, wypo-
sażonej w dziesięć takich jednostek.38
42 przegląd morski
Pod koniec lat 60. spośród 48 strażnic WOP
ochraniających granicę zachodnią 35% (17)
stanowiły strażnice rzeczne. W wyposażeniu
tych pododdziałów znajdowały się wówczas
32 kutry rozpoznawcze typu KR-70.
W pierwszej połowie lat 70. na zachodnim
odcinku granicy polskiej (z byłą NRD) wy-
korzystywano system ochrony granicy opar-
ty głównie na służbie patrolowej i sygnaliza-
cji urządzeń podczerwieni, a na granicznym
odcinku rzeki Odry – również na służbie ku-
trów rozpoznawczych.
W tym czasie system ochrony granicy za-
chodniej był udoskonalany. Strażnice rzecz-
ne wyposażono dodatkowo w 20 kutrów roz-
poznawczych typu KR-70.
W latach 1973–1975 do ochrony granicy
morskiej skierowano 30 kutrów KR-70 S ty-
pu Jesion. Rozpoznawczymi KR-70 S zastę-
powano kutry typu KR-70.39
Jednostki tego typu mogły wykonywać za-
dania rozpoznania inżynieryjnego wód śród-
lądowych i ich patrolowania. Mogły także
31 Z. Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1991.
Krótki informator historyczny. Kętrzyn 1998, s. 59–61.
32 Muzeum MW w Gdyni, sygn. nr 370. Relacja
Z. Kołodyńskiego pt. Zarys historii Flotylli Trałowców w latach
1946–1960. Gdynia 1963, s. 12–13.
33 AMW w Gdyni: Zespół Akt Dywizjonu Kutrów Trałowych,
sygn. nr 3883/89. T. 2. Kronika Dywizjonu Kutrów Trałowych
od 1.06.1961 roku do 31.12.1978 roku, s. 3.
34 AMW w Gdyni: Zespół Akt Dywizjonu Kutrów Trałowych,
sygn. nr 2320/61. T. 4. Roczny plan szkolenia oficerów
Dywizjonu Kutrów Trałowych na rok 1957/1958 (nr 4)
z 8.01.1958 roku, s. 99.
35 Tamże. Terminarz zdawania zadań kursowych i strzelań
przez Dywizjon Rzecznych Kutrów Trałowych w 1958 roku (nr 3)
z 6.01.1958 roku, s. 1.
37 Tamże. Wykaz składu i dyslokacji okrętów i jednostek Bazy
MW Świnoujście z 25.07.1958 roku (zał. do pisma nr 367).
38 AMW w Gdyni: Zespół Akt Dywizjonu Kutrów Trałowych,
sygn. nr 3883/89. T. 2. Kronika Dywizjonu Kutrów Trałowych
od 1.06.1961 do 31.12.1978 roku, s. 3.
39 Informacja o działalności Wojsk Ochrony Pogranicza w la-
tach 1971–1975. Biblioteka MOSG, ss. 13, 14, 16.
2007/02
szybko pokonywać przeszkody wodne z gru-
pą sześciu żołnierzy.40
Wyposażenie pododdziałów WOP w nowe
jednostki pływające, o lepszych parametrach
taktyczno-technicznych, pozwoliło na sku-
teczniejsze wykonywanie zadań w służbie
granicznej na rzekach i zalewach.41
Podsumowanie
Obecnie działania pododdziałów i jednostek
wojskowych na wodach śródlądowych wyda-
ją się anachroniczne. Jednak w okresie dwu-
dziestolecia międzywojennego i w pierwszych
latach po II wojnie światowej, kiedy opraco-
wywano koncepcje zastosowania różnych ro-
dzajów tzw. szybkich wojsk na polach walki,
flotylle rzeczne nie budziły kontrowersji. Nie-
mniej zdawano sobie sprawę z ograniczonych
możliwości ich zastosowania.
Fascynacja flotyllami rzecznymi w dwu-
dziestoleciu międzywojennym wynikała ze
stereotypów myślenia wielu decydentów. Od-
woływali się oni do swych doświadczeń wy-
niesionych ze służby w marynarkach wojen-
nych innych państw, a także do minionych
wojen, w tym wojny polsko-rosyjskiej, w któ-
rej jednostki takie walczyły.
Plany rozwoju flotylli rzecznych, choć am-
bitne, były nierealne. Wynikało to z trudnej
sytuacji ekonomicznej państwa i ograniczo-
nych możliwości przydzielenia środków fi-
nansowych na rozwój tych jednostek. Jed-
nostki rzeczne, ze względu na bogate wy-
posażenie w sprzęt techniczny, wymagały
dużych nakładów finansowych. I chociaż
KMW opracowało wiele planów rozbudo-
wy MW i flotylli rzecznych, to plany te nie
zawsze były realne.
Badacze, oceniając Flotyllę Pińską (w jej
ówczesnym kształcie), zgadzają się z poglą-
dem, że była ona jednostką anachroniczną. Sta-
nowisko takie prezentował między innymi
płk dypl. Jerzy Kirchmayer. Twierdził on, że
koryta rzek znacznie ograniczały działania jed-
nostek pływających, a największym dla nich
zagrożeniem było lotnictwo przeciwnika.
Ograniczone możliwości wykorzystania
flotylli rzecznej w Pińsku dostrzegł po latach
2007/02
Flotylla Pińska
P owstawała w II Rzeczypospolitej w atmosfe-
rze społecznych sentymentów i fascynacji
nowoczesnością. Mimo wyposażenia jej w kilka
stosunkowo nowoczesnych jednostek pływają-
cych, pozostawała ona, jako całość, jednostką
archaiczną. Sprawdzianem dla flotylli był jej
udział w kampanii wrześniowej 1939 r.
Bohaterstwo walczących marynarzy i sporadycz-
ne sukcesy flotylli nie przekonały o przydatności
operacyjnej tego typu jednostki.
jej wieloletni dowódca kmdr W. Zajączkow-
ski. Jego zdaniem, aby unieruchomić obiek-
ty pływające, jakimi dysponowała flotylla,
wystarczyło trafić bombą w promieniu 100 m
od okrętu.
Pytanie, czy Flotylla Pińska w takim kształ-
cie była potrzebna siłom zbrojnym II Rzeczy-
pospolitej, wciąż więc wywołuje dyskusje.
Rok 1939 unaocznił, że w nowoczesnej
wojnie nie ma miejsca dla flotylli rzecznych
(z ówczesną ich organizacją i jednostkami
pływającymi). Mimo to w czasie II wojny
światowej i po jej zakończeniu nie zaniecha-
no realizacji planów wykorzystania tego ro-
dzaju jednostek. 
kmdr ppor. rez. dr Ireneusz Bieniecki
40 Kuter rozpoznawczy KR-70 S. Opis i użytkowanie. MON,
1980, s. 5–7.
41 Instrukcja obsługi i eksploatacji kutra rozpoznawczego
KR-70 S. Warszawa 1975, s. 4–5. Zgodnie z instrukcją kuter
KR-70 S był przeznaczony do patrolowania wód przybrzeżnych
w rejonie do 5 Mm od brzegu. Mógł być wykorzystywany do
przewozu sześciu osób (w tym dwóch członków załogi).
Charakterystyka kutra. Wymiary: długość całkowita – 5,4 m;
długość kadłuba – 4,8 m; największa szerokość – 1,98 m; sze-
rokość kadłuba – 1,90 m;
zanurzenie (w spoczynku) – 0,31 m.
Masa kutra kompletnie wyposażonego z inwentarzem – 830 kg.
Prędkość maksymalna kutra kompletnie wyposażonego z zało-
gą (dwie osoby), przy stanie morza i sile wiatru do 0,5 stopnia
w skali Beauforda wynosiła 23 węzły.
Napęd – silnik Fiat 1500 zmarynizowany.
Autonomia pływania przy pracy silnika pełną mocą – 4 h.
przegląd morski 43
§
INFORMACJE, KOMUNIKATY W zgodzie z przepisami
Praktyczne stosowanie przepisów prawnych dotyczących podróży służbowych
sprawia wiele trudności. Ważne jest zatem dokładne ich poznanie oraz
jednoznaczne interpretowanie.

podróże służbowe
kadry i pracowników wojska
P
roblematykę  podróży  nie  kraju  (DzU  nr  179,  poz.  otrzymałby odpowiedzi w od-
służbowych  żołnierzy  1750 ze zm.). powiednim czasie? Zrezygno-
zawodowych oraz pra- wać z podróży służbowej? Wąt-
cowników wojska regulują od- Polecenie odbycia pię, czy którykolwiek z dowód-
rębne rozporządzenia, wydane  podróży służbowej ców podjąłby taką decyzję. Ra-
na podstawie różnych upoważ- Polecenie odbycia podróży  czej odbyłby podróż na własny 
nień ustawowych, mające taką  służbowej może wydać żołnie- koszt, niż z niej zrezygnował. 
samą rangę w hierarchii aktów  rzowi zawodowemu i pracow- Czy przełożony może upoważ-
normatywnych. nikowi wojska dowódca jed- nić bezpośrednio podległych 
nostki wojskowej. Jednak nie  mu  dowódców  jednostek  do 
zawiłości prawne może  on  sam  zadecydować  podejmowania  decyzji  o  ich 
W przypadku pracowników  o własnej podróży służbowej.  własnych  podróżach  służbo-
wojska jest to rozporządzenie  Wyraźnie zabrania tego prze- wych? Wymienione rozporzą-
ministra pracy i polityki socjal- pis prawa (§ 12 ust. 1 pkt 1 roz- dzenie nie rozstrzyga tej kwe-
nej z 19 grudnia 2002 r. w spra- porządzenia dotyczącego ka- stii. Natomiast jednoznacznie 
wie wysokości oraz warunków  dry zawodowej). Polecenie od- stanowi, że w stosunku do żoł-
ustalania należności przysługu- bycia podróży służbowej mo- nierzy  zawodowych  decyzję 
jących pracownikowi zatrud- że wydać dowódcy jednostki  o odbyciu podróży służbowej 
nionemu w państwowej lub sa- wojskowej jego bezpośredni  może  podejmować  dowódca 
morządowej jednostce budże- przełożony (§ 12 ust. 1 pkt 2  pododdziału  upoważniony 
towej z tytułu podróży na ob- wymienionego rozporządze- przez dowódcę jednostki woj-
szarze kraju (DzU nr 236, poz.  nia). Jednak w praktyce czę- skowej.  Brak  analogicznego 
1990 ze zm.), wydane na pod- sto nie  jest możliwe stosowa- zapisu dotyczącego przełożo-
stawie upoważnienia zawarte- nie tego przepisu.  nych  dowódców  jednostek 
go w art. 775 § 2 Kodeksu pra- O zamiarze odbycia podró- uniemożliwia tym przełożo-
cy (DzU z 1981 r. nr 21, poz.  ży służbowej, która nie wyni- nym  przekazanie  podle-
94 ze zm.). Natomiast zagad- ka bezpośrednio z decyzji prze- głym im dowódcom wspo-
nienie podróży żołnierzy zawo- łożonych, dowódca jednostki  mnianego  uprawnienia. 
dowych reguluje rozporządze- wojskowej powinien poinfor- Najprostszym  i  skutecz-
nie ministra obrony narodowej  mować swojego bezpośrednie- nym rozwiązaniem byłaby 
z 28 maja 2004 r. w sprawie na- go przełożonego i poprosić go  zmiana dotychczasowego 
leżności  żołnierzy  zawodo- o wydanie stosownego polece- rozporządzenia – upraw-
wych za przeniesienia i podró- nia. Działanie zgodne z tą za- nienie dowódców jedno-
że służbowe (DzU nr 140, poz.  sadą spowodowałoby dodatko- stek wojskowych do sa-
1487), wydane na podstawie  wy obieg dokumentów między  modzielnego  podejmo-
upoważnienia zawartego w art.  nimi. Zamiast ułatwiać wyko- wania decyzji o własnych 
86 ust. 2 ustawy z 11 września  nywanie zadań, utrudniałoby je  podróżach służbowych. Ich 
2003  r.  o  służbie  wojskowej  zatem. Jak powinien postąpić  przełożeni również powinni 
żołnierzy zawodowych na tere- dowódca  jednostki,  jeśli  nie  mieć  prawo  decydowania 

44 przegląd morski
o podróżach służbowych swo- jednoznacznie stanowią, że za  służbową żołnierz zawodowy 
ich podwładnych. Przyjęcie ta- czas podróży służbowej uzna- najczęściej jednak odbywa ją 
kiego rozwiązania usprawniło- je się czas, jaki upłynął od wy- z miejsca zamieszkania. Cho-
by proces decyzyjny oraz wy- jazdu z miejsca stałego pełnie- ciaż straci kilkanaście złotych, 
eliminowałoby zbędny obieg  nia służby do chwili powrotu  rozliczając koszty podróży, to 
informacji i dokumentów. Na- do tego miejsca (§ 12 ust. 3 roz- zaoszczędzi czas na dojazd do 
leży podkreślić, że dowódcy  porządzenia dotyczącego żoł- miejsca stałego pełnienia służ-
jednostek mają prawo podej- nierzy zawodowych). Odstęp- by i powrót z niego do domu. 
mowania  decyzji  o  znacznie  stwo od tej zasady i uznanie  Faktyczna trasa przejazdu nie 
większym  ciężarze  gatunko- miejscowości  zamieszkania  jest więc potwierdzona w do-
wym niż kierowanie w podró- żołnierza  za  miejsce  stałego  kumentacji podróży. Taki stan 
że służbowe. Często decydują  pełnienia służby jest dozwolo- rzeczy jest znany wielu przeło-
przecież o sprawach finanso- ne  w  dwóch  przypadkach,  żonym i tolerowany przez nich. 
wych. Trudno więc zrozumieć,  określonych w § 12 ust. 2. Przy- A jak należałoby postąpić, gdy-
dlaczego nie mogą podejmo- padki te dotyczą sytuacji: by żołnierz odbywający podróż 
wać decyzji o własnych podró- • kiedy żołnierz wykonuje  służbową  uległ  wypadkowi 
żach służbowych. czynności służbowe zawsze lub  i  doznał  obrażeń  ciała  oraz 
głównie poza miejscem stałe- uszczerbku na zdrowiu? Może 
Miejsce rozpoczęcia go pełnienia służby; warto zastanowić się nad odpo-
i zakończenia podróży • kiedy rozpoczęcie przez  wiedzią na to pytanie. Najpro-
Miejsce rozpoczęcia i zakoń- niego  podróży  służbowej  ściej  byłoby  dać  dowódcom 
czenia podróży służbowej pra- z miejsca zamieszkania przy- jednostek uprawnienia do de-
cownika określa pracodawca.  czyni się do zmniejszenia jej  cydowania o miejscu rozpoczę-
Za miejscowość jej rozpoczę- kosztów. cia i zakończenia podróży służ-
cia  (zakończenia)  może  on  Od strony formalnej przyję- bowych przez podległych im 
uznać miejscowość stałego lub  te rozwiązanie jest zrozumia- żołnierzy  zawodowych.  Wy-
czasowego pobytu pracownika  łe i nie budzi wątpliwości. Od  starczy oprzeć się na przepi-
(§ 2 rozporządzenia dotyczące- strony merytorycznej jest kry- sach obowiązujących pracow-
go pracowników). To upraw- tykowane, gdyż nie uwzględ- ników wojska.
nienie pracodawcy nie jest ob- nia  realiów  służby.  Często 
warowane żadnymi dodatko- zdarza się bowiem, że żołnie- Termin rozliczenia kosztów
wymi warunkami. W prak- rze  zawodowi  mieszkają  podróży służbowej
tyce oznacza, że ma on  w miejscowościach odległych  Rozporządzenie  dotyczące 
pełną swobodę decy- nawet o kilkadziesiąt kilome- podróży służbowych żołnierzy 
dowania. Nikt nie  trów  od  miejsca  pełnienia  zawodowych nie reguluje kwe-
może  żądać  od  służby.  Odległość  z miejsca  stii rozliczenia przez żołnierzy 
niego,  by  przy  zamieszkania do miejscowo- kosztów tych podróży w okre-
podejmowaniu  ści  stanowiącej  cel  podróży  ślonym terminie. Mówi się je-
decyzji kierował się  służbowej  bywa  więc  kilka  dynie, że dowódcy jednostek 
określonymi przesłan- czy  kilkanaście  kilometrów  mają obowiązek wypłaty na-
kami.  OObowiązujące  większa niż z miejsca stałego  leżności z tytułu odbycia po-
przepisy nie dają pod- pełnienia służby. dróży służbowej w ciągu 14 dni 
władnemu prawa do  W takim przypadku dowód- od dnia przedłożenia przez żoł-
formułowania jakich- ca jednostki wojskowej kieruje  nierza rozliczenia jej kosztów 
kolwiek żądań.  żołnierza w podróż służbową  (§ 20 ust. 5 rozporządzenia do-
Inaczej  ten  problem  z miejsca  stałego  pełnienia  tyczącego żołnierzy zawodo-
jest  rozwiązany,  jeśli  służby.  Jej  koszty  są  wtedy  wych). Można zatem przyjąć, 
chodzi o żołnierzy za- o kilka czy kilkanaście złotych  że należności powinny być wy-
KAROliNA PRyMlEWiCZ

wodowych.  Przepisy  niższe. Skierowany w podróż  płacone nie później niż w cią- u

przegląd morski 45
 INFORMACJE, KOMUNIKATY W zgodzie z przepisami
u gu 3 lat, licząc od dnia zakoń- ustawodawcy, jak podkreślają kwestii pozbawienia pracowni-
czenia podróży służbowej. Po zwolennicy tego poglądu, było ka prawa do dochodzenia na-
upływie tego okresu roszcze- zdyscyplinowanie pracowni- leżności z powodu nietermino-
nia finansowe ze stosunku służ- ków przez pozbawienie ich wego rozliczenia podróży służ-
bowego ulegają przedawnieniu możliwości dochodzenia na- bowej czy wypłacania tej na-
(art. 75 ust. 1 ustawy o służbie leżności w razie niedotrzyma- leżności na podstawie odrębne-
wojskowej żołnierzy zawodo- go, odpowiednio umotywowa-
wych). W przypadku pracow- W praktyce często nie nego jego wniosku trudno by-
ników wojska nowelą do roz- jest możliwe łoby zaakceptować i racjonal-
porządzenia z 30 listopada  nie uzasadnić. Jeśli rzeczywi-
2006 r. (DzU nr 227, poz. 1661) stosowanie przepisu ście taki cel przyświecałby
zobowiązano ich do rozlicze- regulującego ustawodawcy, zapewne jasno
nia kosztów podróży w termi- by to określił. Brak jednoznacz-
nie 14 dni od dnia jej zakończe- wydawanie poleceń nego prawnego uregulowania
nia. Istotna jest kwestia konse- tej kwestii nie pozwala na za-
kwencji, jakie może ponieść odbycia podróży stosowanie jakichkolwiek sank-
pracownik, jeśli nie dopełni te- służbowej przez cji wobec pracowników zwle-
go obowiązku. Stanowiska pra- kających z rozliczeniem kosz-
codawców są różne. Niektórzy dowódcę jednostki. tów podróży. Rozporządzenie
prezentują pogląd, że jeśli pra- nie przewiduje stosowania ta-
cownik nie przedłoży rozlicze- nia wyznaczonego terminu.  kich środków. Niedopuszczal-
nia kosztów podróży w przewi- Inni pracodawcy uważają, że  ne są więc zarówno odmowa
dzianym terminie, traci prawo w takim przypadku należność zwrotu pracownikom należ-
do dochodzenia należności  może być wypłacona na pod- nych im kosztów podróży, jak
z tytułu odbytej podróży. Jako stawie odrębnego wniosku za- i żądanie od nich odrębnych
uzasadnienie takiego stanowi- interesowanego pracownika. wniosków czy składania dodat-
ska jest wskazywany sam fakt Argument o dyscyplinowaniu kowych wyjaśnień. Przyjęcie
zobowiązania pracownika pracowników można byłoby odmiennego stanowiska było-
przez ustawodawcę do przed- poprzeć. Jednak pozostawienie by równoznaczne z przyzwole-
stawienia rozliczenia. Celem do uznania dowódcy jednostki niem na stosowanie przez oso-
by funkcyjne wobec pracowni-
Warto znać ków sankcji nieprzewidzianych
w obowiązujących przepisach
§ Ustawa z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy za-
wodowych (DzU nr 179, poz. 1750 ze zm.).
prawa. Trudno zaakceptować
takie stanowisko w praworząd-
Rozporządzenie ministra obrony narodowej z 28 maja 2004 r. nym państwie. Określony przez
w sprawie należności żołnierzy zawodowych za przeniesienia ustawodawcę 14-dniowy ter-
i podróże służbowe (DzU nr 140, poz. 1487). min rozliczenia kosztów podró-
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU z 1998 r. ży służbowej należy uznać za
nr 21, poz. 94 ze zm.). termin instrukcyjny, a nie re-
Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 19 grudnia strykcyjny. W razie niedotrzy-
2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należno- mania tego terminu należy sto-
ści przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej sować przepis Kodeksu pracy
lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży o przedawnieniu roszczeń pra-
służbowej na obszarze kraju (DzU nr 236, poz. 1990 ze zm.). cowniczych ze stosunku pracy.
Pismo nr 1774/FAX z 12 marca 2007 r. szefa Wojewódzkiego Szta- Okres przedawnienia wynosi 
bu Wojskowego w Łodzi, dotyczące rozliczania podróży służbowych 3 lata (art. 291). g

(1 dz. wch. WKU Piotrków Trybunalski z 12 marca 2007 r.). ppłk w st. spocz. Henryk Figura

46 przegląd morski 2007/02

INFORMACJE, KOMUNIKATY Międzynarodowe kontakty

Konkurs prawa konfliktów zbrojnych

prawo
humanitarne
W 1970 r. utworzono w San Remo w północno-zachodnich Włoszech
Międzynarodowy instytut Prawa Humanitarnego (The international institute
of Humanitarian law – iiHl).1 Ta prywatna i niezależna instytucja zajmuje się
upowszechnianiem międzynarodowego prawa humanitarnego oraz podejmuje
działania w celu implementacji tego prawa w poszczególnych państwach,
a także stosowania go w praktyce sił zbrojnych.

kmdr por. dr
DariUsz raFał BUgajski
akademia Marynarki wojennej
1 http://www.iihl.org/
2 Jednym z najbardziej uzna-
nych podręczników wykorzy-
stywanych w siłach morskich
na świecie jest opracowany
przez instytut w San Remo
Podręcznik prawa międzyna-
rodowego stosowanego
w konfliktach zbrojnych
na morzu.
J
edną  z  głównych  form  przygotowuje podręcznik z za-
kresu zasad użycia siły (rules of 
działalności instytutu jest 
organizowanie  kursów,  engagement – ROE).
ćwiczeń, konferencji i se- Corocznie  IIHL  organizuje 
minariów na temat międzynaro- konkurs prawa konfliktów zbroj-
dowego  prawa  humanitarnego,  nych dla szkół wojskowych. Te-
praw człowieka i prawa uchodź- goroczny – odbył się w dniach 
ców. Do udziału w tych przedsię- 26–30 marca – zorganizowano 
wzięciach są zapraszani wybitni  po raz szósty. 
przedstawiciele nauki i szkolnic- Celem konkursu jest promo-
twa wyższego oraz doświadczeni  wanie  znajomości  prawa  kon-
oficerowie. Słuchaczami kursów  fliktów zbrojnych wśród przy-
są głównie oficerowie sił zbroj- szłych żołnierzy zawodowych, 
nych i pracownicy instytucji za- a także nawiązywanie współpra-
angażowanych w niesienie pomo- cy w zróżnicowanym środowi-
cy podczas konfliktów.  sku kulturowym.
W tym roku w konkursie po raz 
Popularyzacja pierwszy uczestniczyli słuchacze 
Instytut współpracuje z rządo- Akademii Marynarki Wojennej. 
wymi i pozarządowymi instytu- Uczelnia ta jako jedyna reprezen-
cjami oraz szkołami wyższymi  towała nasz kraj.
zajmującymi się podobną pro- Uczestnikom postawiono zada-
blematyką. Archiwizuje mate- nie rozwiązania sytuacji konflikto-
riały dotyczące swej działalno- wej w hipotetycznie przyjętym re-
ści  oraz  wydaje  podręczniki2  gionie świata, określonym jako re-
i inne publikacje. Obecnie insty- gion niestabilny. Studenci zostali 
tut we współpracy z naukowca- podzieleni na cztery grupy, tzw. po-
mi i praktykami z sił zbrojnych  łączone sztaby operacyjne (JOC). 

48 przegląd morski 2007/02

W każdym JOC zasiadało dwóch–
–trzech przedstawicieli państw
z niestabilnego regionu. Początko-
wo w owej niestabilnej części świa-
ta wzrastało napięcie międzynaro-
dowe z powodu czystek etnicznych
dokonywanych przez reżim totali-
tarny. Z czasem napięcie to prze-
rodziło się w międzynarodowy
konflikt zbrojny. Społeczność re-
gionu została zmuszona do podję-
cia interwencji humanitarnej.
Każdy JOC pracował pod kie-
runkiem oficerów ze Stanów
Zjednoczonych i Wielkiej Bryta-
nii. Po zmaganiach, trwających
każdego dnia od godzin poran-
nych do popołudniowych, uczest-
nicy konkursu wykorzystywali
swoją wiedzę na temat prawa wo-
jennego do rozwiązywania pro-
blemów wynikających z toczące-
go się konfliktu zbrojnego.
NOTATKA
W konkursie wzięło udział 25 szkół woj-
skowych z 16 państw ze wszystkich kon-
tynentów. Szkoły reprezentowało 77 stu-
dentów i 25 oficerów-nauczycieli prawa
wojennego.
Uczestników konkursu wyróż-
niono. W kategorii indywidualnej
wśród czterech najlepszych znalazł
się bosm. pchor. Krzysztof Błon-
ko. Przyznano mu zaszczytny ty-
tuł „Best Cadet 4th Place”. Warto
nadmienić, że oprócz Polaka takie
tytuły otrzymali przedstawiciele:
Australian Defence Force Acade-
my – podchorąży Lachlan Brow-
ne, US Air Force Academy – pod-
chorąży Dawid Gribbin i Military
College z Irlandii – porucznik Pol
O’Donnell. Pozostali członkowie
polskiej reprezentacji, bosm. pchor.
Maciej Górecki i bosm. pchor.
Magdalena Karaś, również zyska-
li uznanie współuczestników i or-
ganizatorów konkursu.
2007/02
Zakres działalności
O gólnie sztaby zajmowały się problematyką użycia siły
w świetle prawa międzynarodowego, szczegółowo zaś za-
gadnieniami traktowania jeńców wojennych i uchodźców oraz
rozróżniania celów, a także problemami, z jakimi borykają się
dowódcy najniższego szczebla.
W kategorii zespołów miesza-
nych najlepszy okazał się zespół
tworzony przez Amerykankę
(Coast Guard Academy), Belgij-
kę (Royal Military Academy)
i Rosjanina (Ryazan Higher Air-
borne Command School).
Podczas konkursu towarzy-
szący studentom oficerowie-na-
uczyciele prawa wojennego pra-
cowali nad podręcznikiem z za-
kresu zasad użycia siły (rules of
engagement).
Korzyści z udziału
Uczestnicy konkursu – przyszli
oficerowie – zdobywają w czasie
kilkudniowych zmagań cenne do-
świadczenie. Rozwiązują bowiem
problemy stosowania prawa wo-
jennego w wielokulturowym śro-
dowisku, pojawiające się na róż-
nych szczeblach dowodzenia.
Komisja
Konkurs utwierdza studentów instytutu
w przekonaniu, że jest możliwe przyznała
efektywne dowodzenie z posza- cztery nagrody
nowaniem prawa. Ponadto umoż-
liwia pogłębienie znajomości spe- w kategorii
cjalistycznego słownictwa w ję- indywidualnej oraz
zyku angielskim. Nie tylko udział w kategorii między-
w konkursie, ale także doświad-
czenia polskich sił zbrojnych na narodowych
morzu i na lądzie pozwalają do- zespołów
ceniać znaczenie elementów mieszanych.
prawnych w wykształceniu ofi-
cera. Wszystkie ćwiczenia do-
wódczo-sztabowe operacji poko-
jowych wymagają znajomości
stanu prawnego w rejonie przy-
szłych działań. g
przegląd morski 49
Przegląd Morski (The Navy Review)

Dear Readers,
in this issue of ”Przegląd Morski” (”The Navy Review”), majority of
articles deal with the countermine defence and the training center for
the crew of the countermine ships.
Comd Henryk M. Karwan writes about establishing the countermine
defense forces and the ideas for their engagement since the end of
the WWii until now. He also presents the results of the analysis of the
NATO and state documents regarding the terms and distribution of
countermine operations. The article also discusses the reconnaissance
devices, which are remotely-controlled and are able to localize the
mines. Karwan claims that for such vehicles to be employed on the
Baltic Sea, specific physical and geographical conditions of this sea
should be considered.
ltComd Bogusław Szkudlarek presents the functining of the training
center of the countermine forces where the Polish ships – ORP “Mewa”
and ORP “Flaming” – undergone examination.
Everybody realizes how significant is the electronic warfare in contemporary operations. Comd
Maciej Nałęcz writes about the tendencies in the US Navy Forces to equip with another generation
of the aircraft designated for such operations.
Comd Sławomir Kuźnicki shares with our readers his observations on the submarine drive
motor. He further discusses how the technological progress influenced the construction
of submarines and their implementation of contemporary technological novelties for
the underwater locomotion.
ltComd ireneusz Bieniecki brings up the story of the Polish river flotilla and their engagement in
the defence war. The conclusions, however, are not optimistic and the continuous stubbornness
of the decision-makers as well as continuous establishment of such types of formations are
simply a confirmation of the lack of common sense.
The remaining articles in this issue of “Przegląd Morski” are equally interesting and worth reading,
and our readers should find it informative and educational.
Enjoy reading!
Editorial Staff Tłumaczenie: anita kwaterowska

WARunki ZAmieSZCZAniA pRAC

Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Morskiego” prosimy przesyłać na adres: Redakcja Wojskowa,
Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub przeglad-sz@redakcjawojskowa.pl. Opracowanie musi być
podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać
numery: NiP, PESEl, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokładny adres służbowy, prywatny
i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, a także imiona rodziców. Ponadto należy
dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy
mogli opublikować danego materiału. Redakcja przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. ich objętość
powinna zawierać ok. 13 tys. znaków (co odpowiada 4 stronom miesięcznika). Rysunki i szkice należy przygotować
zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg
– rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału.
Niezamówionych artykułów redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek
stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych
prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek. Oryginalne rysunki i zdjęcia zakwalifikowane do druku
honoruje się oddzielnie.