Raport Smoleński - Stan Badań 10.04.2013

RAPORT SMOLESKI
stan bada
POD KIERUNKIEM ANTONIEGO MACIEREWICZA Warszawa, 10 Kwiecie 2013
Zesp redakcyjny: Bartomiej Misiewicz Marcin Gugulski
Projekt graficzny okadki: Ewa Wjcik
Zdjcia: Magorzata Armo, Filip Baejowski, Tomasz Hamrat, Bartek Kosiski, Igor Smirnow, Krzysztof Lach, Mariusz Troliski, Andrzej Lipecki, Micha Koyga, Marcin Pegaz, Krzysztof Sitkowski, Zbyszek Kaczmarek, Tomasz Adamowicz, Patryk Lubo
ISBN: 978-83-933564-5-4 Wydanie I Warszawa 2013 Wydawnictwo: Rejtan Sp. z o.o, ul. Dzielna 7a; 00-154 Warszawa Druk: Drukarnia Batycka
Prezydium Zespou Parlamentarnego:

1. Antoni Macierewicz Przewodniczcy 2. Stanisaw Karczewski Wiceprzewodniczcy 3. Stanisaw Piotrowicz Wiceprzewodniczcy 4. Jarosaw Zieliski Wiceprzewodniczcy 5. Anna Fotyga 6. Elbieta Kruk 7. Maciej opiski 8. Andrzej Duda 9. Jacek wiat 10. Krzysztof Szczerski 11. Andrzej Adamczyk
SpiS terci
Wstp Przewodniczcego Zespou Antoniego Macierewicza5 1 . System bezpieczestwa i tragedia smoleska9
1.1 Instytucjonalno-prawny system ochrony i bezpieczestwa Prezydenta RP. Przyczynek do rekonstrukcji dziaa przed 10 kwietnia 2010 r. 11 1.2 ABW wobec tzw. incydentu gruziskiego 19 1.3 Przetarg na remont i kontrwywiadowcza ocena dziaa sub specjalnych w zwizku z remontem Tu-154M nr 101 w Rosji 22 1.4 Rola profesora Adama Rotfelda i ambasadora Tomasz Turowskiego w polityce wschodniej rzdu D. Tuska i organizacji wizyty Prezydenta RP w Katyniu 36 1.5 Rola ministra Jacka Cichockiego w przygotowaniach do uroczystoci w Katyniu 43 1.6 Odpowiedzialno Szefa BOR oraz Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji za uchybienia BOR przy organizacji wizyty 46 1.7 Sytuacja w Rosji przed wizyt Prezydenta L. Kaczyskiego. Zamachy terrorystyczne na wschodzie 64 1.8 Ostrzeenie z kwietnia 2010 r. o potencjalnym zamachu 65 1.9 Kryzys systemu reagowania kryzysowego w III RP 67
2. Katastrofa73
2.1 Co wiemy na pewno 75 2.2 Katastroficzny obraz wydarze 85 2.3 Ldowanie na plecach 95
3. Podstawy prawne badania katastrofy smoleskiej101

3.1 3.2 3.3 3.4 System prawny Donalda Tuska 103 Jak nie przestrzegano Zacznika 13 do Konwencji Chicagowskiej 119 Czy komisja Millera jest legalna? 125 Skarga Smoleska 128
Wstp
Trzy lata po katastrofie nad Smoleskiem polskiego wojskowego samolotu Tu-154M nr boczny 101 Zesp Parlamentarny przedstawia kolejne sprawozdanie ze stanu bada przyczyn tej tragedii. To ju trzecia cz smoleskiego raportu; pierwsza zawieraa dokumentacj przygotowa do wizyty w Katyniu a take wstpne materiay dotyczce przebiegu tragedii i sposobu jej badania; druga - koncentrowaa si na grze politycznej rzdu Donalda Tuska, ktry wraz z Wadimirem Putinem dy do wyeliminowania Prezydenta Kaczyskiego z polityki midzynarodowej. Trzecia cz raportu omawia przebieg katastrofy, kwestie zwizane z rol sub specjalnych w przygotowaniu wizyty oraz analizuje dziaania prawne rzdu premiera Tuska po 10 kwietnia 2010 r., w wyniku ktrych strona polska zostaa pozbawiona nalenych jej praw przy badaniu katastrofy smoleskiej. Prezentowane przez nas ustalenia musz wstrzsn kadym Polakiem. Okazuje si, e system bezpieczestwa pastwa pod rzdami Donalda Tuska by kontrolowany przez suby rosyjskie, ktre decydoway, jakie firmy i w jakim zakresie bd przeprowadzay remonty najwaniejszych polskich samolotw. Po lekturze artykuw zawierajcych analizy Marcina Gugulskiego i Piotra Bczka oraz relacji pk. Andrzeja Pawlikowskiego, pk.Tomasza Grudziskiego, pk. Andrzeja Kowalskiego i pk. Jerzego Kiciskiego nie dziwi ju fakt, i system kryzysowy w MSZ by w dniu katastrofy unieruchomiony ze wzgldu na zalane po deszczu serwery a szefowie sub specjalnych nawet nie wiedzieli, e poprzedniego dnia zachodnie suby przekazay Polsce informacje o potencjalnym zagroeniu terrorystycznym. Prdzej czy pniej bdziemy musieli uzyska odpowied na pytanie, jaki wpyw na przebieg tragicznych wydarze z 10 kwietnia 2010 r. miao to karygodne lekcewaenie bezpieczestwa Prezydenta Lecha Kaczyskiego, czy nie byo ono dziaaniem majcym uatwi zadanie osobom trzecim i kto ponosi za to odpowiedzialno. Dzisiaj nie mamy ju wtpliwoci - przyczyn katastrofy Tu-154 M nie by nieszczliwy zbieg okolicznoci, nieudolno polskich pilotw czy te ekstremalne warunki atmosferyczne w Smolesku. W Raporcie przedstawiamy podsumowanie naszej dotychczasowej wiedzy na temat przebiegu katastrofy, ktr odtwarzamy sekunda po sekundzie. Jest to wynik zbiorowej pracy ekspertw Zespou. Obraz jaki wynika z tej analizy pozwala stwierdzi, e major Arkadiusz Protasiuk i jego zaoga wypenili swoj misj do koca. Mimo i byli systematycznie wcigani przez rosyjskie suby w puapk starali si za wszelk cen uratowa Prezydenta i katysk delegacj. Ale ostatecznie o katastrofie nie przesdzili kontrolerzy lotu, lecz - najprawdopodobniej eksplozja, ktra zniszczya samolot jeszcze w powietrzu. Tragedia zacza si zapewne w odlegoci ok. kilometra od pasa lotniska okoo 1 sekundy przed miejscem, gdzie rosa tzw. pancerna brzoza. Kolejno destrukcji ulegay kluczowe mechanizmy i czci samolotu (skrzyda, silniki, generatory). Kiedy samolot znalaz si na wysokoci 17 -15 metrw nad ziemi , doszo do cakowitej awarii systemu zasilania.
5
Ostatnie eksplozje nastpiy ju nad sam ziemi. Ich lady zidentyfikowali polscy analitycy opracowujcy prokuratorsk ekspertyz dla firmy Small Gis (szczegowe wnioski z tej ekspertyzy publikujemy poniej w tekcie raportu). W publikowanym Raporcie po raz pierwszy zostaa przedstawiona szczegowa analiza funkcjonowania i reakcji poszczeglnych urzdze samolotu dokonana przez in. Marka Dbrowskiego na podstawie zapisw polskiej skrzynki parametrw lotu produkcji ATM. Tu wanie zostay odnotowane objawy awarii silnikw; pierwsze symptomy zaczy si na 0,5 sekundy (ok.40 metrw) przed miejscem gdzie ronie brzoza. Dane te pokrywaj si z odczytami czarnej skrzynki wykonanymi przez krakowski Instytut Ekspertyz Sdowych im. prof. dr. Jana Sehna i potwierdza je rozrzut szcztkw samolotu opisany przez rosyjskich prokuratorw. W ostatnich dniach eksperci Zespou Parlamentarnego dotarli do nowych danych pozwalajcych precyzyjniej wykreli trajektori pionow. Znane nam wczeniej z ekspertyzy specjalistw z amerykaskiej firmy Universal Avionics odnotowane przez system ostrzegania TAWS wartoci z wysokociomierza barometrycznego zostay uzupenione o dane MSL (wysoko samolotu mierzona od redniego poziomu morza wyliczana przez GPS). Dane te pokazuj, e samolot jeszcze przed szos Kutuzowa znajdowa si na bezpiecznej wysokoci ponad 30 metrw nad poziomem pasa. Nie ma wic wtpliwoci: katastrofa zacza si jeszcze przed miejscem, gdzie rosa brzoza a Tu-154M odchodzi na drugie zajcie. Samolot uleg zniszczeniu w powietrzu, przed upadkiem na ziemi. W tej sytuacji wykrycie na wraku Tu-154M pozostaoci materiaw wybuchowych jest tylko dodatkowym dowodem potwierdzajcym hipotez ju wczeniej sformuowan przez dr. in. Grzegorza Szuladziskiego, prof. Wiesawa Biniend, prof. Kazimierza Nowaczyka, dr. in. Wacawa Berczyskiego i pozostaych ekspertw Zespou Parlamentarnego. Trudno zrozumie, dlaczego te dane s ukrywane, dlaczego przedstawiciele rzdu premiera Donalda Tuska dziaaj przeciwko dojciu do prawdy na temat przyczyn i okolicznoci katastrofy. Jeli bowiem przyczyn katastrofy polskiego samolotu byo nie dziaanie osb trzecich - tylko awaria, to dlaczego strona rzdowa broni kamstwa o uderzeniu skrzydem w brzoz, bdach pilotw, obecnoci w kokpicie gen. Basika i wielu innych. Dlaczego bez prby dyskusji odrzuca dowody wiadczce o eksplozjach? Dlaczego ze strony administracji rzdowej i organw cigania mamy do czynienia z systematycznym bojkotem dziaa na rzecz wyjanienia przyczyn katastrofy? I co skonio premiera Tuska do podjcia decyzji oficjalnej walki z Zespoem Parlamentarnym finansowanej z pastwowych pienidzy? Istotn rol w tej sprawie odgrywa stanowisko wadz Federacji Rosyjskiej, ktre maj si domaga likwidacji Zespou Parlamentarnego ale odpowiedzialno za taki stan rzeczy przede wszystkim za zaniechania - ponosi rzd premiera Tuska i jego eksperci. Dlaczego natychmiast po katastrofie nie zbadano wraku, nie przeprowadzono ogldzin miejsca zdarzenia oraz cia ofiar? Dlaczego nie zbadano brzozy, nie przeprowadzono rekonstrukcji samolotu koniecznej do ustalenia przebiegu tragedii? Wreszcie, po co fa6
szowano zapisy czarnych skrzynek oraz odczyty systemu TAWS i FMS, tak wane dla odtworzenia trajektorii lotu? Tymczasem to eksperci Zespou Parlamentarnego podjli badania niezbdne do wyjanienia przyczyn i okolicznoci katastrofy. Badania takie z niezrozumiaych powodw nie zostay przeprowadzone przez komisj rzdow. M.in. Zesp Parlamentarny na podstawie dokumentacji fotograficznej, relacji wiadkw i dokumentw oficjalnych zidentyfikowa szcztki samolotu rozrzucone na przestrzeni blisko kilometra kwadratowego. Aby wskaza miejsca prawdopodobnych eksplozji na podstawie tysicy zdj pokazujcych czci TU 154 odtworzyli obraz samolotu, eksperci ZP wykrelili w oparciu o dane (TAWS i FMS) otrzymane z Universal Avionics poziom i pionow trajektori lotu, przeanalizowali dziaanie w ostatnich sekundach wszystkich systemw samolotu. Byo to moliwe dziki wnikliwej analizie materiau dowodowego, pochodzcego rwnie ze rde rosyjskich n.p. opisu miejsca katastrofy sporzdzonego przez prokuratorw Federacji Rosyjskiej w dniach 10 -12 kwietnia 2010 r. Ten niesychanie istotny dokument jedno z najwaniejszych rde informacji na temat rozrzutu szcztkw samolotu i cia ofiar - zosta pominity zarwno przez Komisj MAK jak i komisj Millera. Wykorzystanie tych materiaw pozwolio ekspertom Zespou Parlamentarnego rozstrzygn, e brzoza na dziace dr Nikoaja Bodina nie odegraa adnej roli w katastrofie Tu-154M, poniewa fragmenty wraku zostay odnalezione na terenie jeszcze przed brzoz, a wic destrukcja samolotu musiaa nastpi wczeniej. Na podstawie wynikw analizy uoenia cia ofiar i rozrzutu czci samolotu oraz oceny rodzaju zniszcze eksperci postawili tez, i doszo do eksplozji. Analiza zdj satelitarnych pozwolia zidentyfikowa miejsca dwch wybuchw. Zesp dotar te do nieznanych w Polsce i nieuwzgldnionych dotychczas materiaw pokazujcych dziaania wysokich funkcjonariuszy rosyjskich w pierwszych godzinach po tragedii m. in. trzech filmw (w jzyku rosyjskim, angielskim i niemieckim) wyprodukowanych przez agencj informacyjn RIA NOWOSTI a przedstawiajcych symulacj lotu Tu-154M z eksplozj samolotu w powietrzu. Materia filmowy uzupeniony zosta relacjami naocznych wiadkw potwierdzajcych tak wersj wydarze jednoczenie kwestionujcych sugestie, i samolot czterokrotnie podejmowa prb ldowania oraz, e przyczyn katastrofy bya mga. Jeden z komentatorw wystpujcych w filmie zosta przedstawiony jako Igor Biaajew, Szef Komitetu ledczego obwodu smoleskiego. Jego obecno ma nada temu dokumentowi urzdowy charakter. W tym samym czasie, gdy produkowano te filmy marszaek Bronisaw Komorowski otrzyma od wadz rosyjskich list proponujcy wyjanianie tragedii w ramach wsplnego ledztwa. W kilka godzin pniej potwierdzi to z-ca prokuratora Fedracji Rosyjskiej Igor Bastrykin, ktry podczas wsplnej z prokuratorami NPW narady zagwarantowa Polakom peen dostp do wszystkich czynnoci prawnych wcznie z sekcjami zwok. Ta gotowo by w peni wyjani tragedi ulega zasadniczej zmianie po spotkaniu Donalda Tuska z Wadimirem Putinem podczas, ktrego omawiano kwestie zacznika 13 konwencji z Chicago i cho jeszcze wwczas linia penego przekazania ledztwa i postpowania w rce rosyjskie na szkod Polski nie zostaa rozstrzygnita jej podstwo7
we zrby zostay zarysowane. W ostatecznoci doprowadzio to do oddalenia ekspertw Unii Europejskiej i NATO, ktrzy chcieli wzi udzia w badaniach oraz do oddania wszystkich dowodw i caego postowania w rce rosyjskie. Szczegowo ten przebieg wydarze opisuj polscy prawnicy wsppracujcy z Zespoem : prof dr. hab.Tadeusz Jasudowicz, prof, dr. hab. Karol Karski, prof.dr hab. Mariusz Muszyski, mecenas Maria Szonert-Binienda i mecenas Piotr Pszczkowski. Raport, ktry dzi oddajemy Paswtu do rk powsta dziki pracy kilkudziesiciu ekspertw Zespou z caego wiata, w skad ktrych wchodz najwybitniejsi polscy uczeni i piloci a take eksperci Pentagonu, NATO, ICAO, NASA a take byli doradcy Wadimira Putina, piloci rosyjscy i duscy. Ale wysiek nasz nie byby skuteczny bez wolnych mediw budowanych dziki Radio Maryja, Gazecie Polskiej, Sieci, Do rzeczy i setek lokalnych mediw starajcych si doj do prawdy. Ale przede wszystkim winnimy pami i wdziczno milionom Polakw, ktrzy mimo brutalnej propagandzie kamstwa i podoci podejmuj wysiek denia do prawdy. Im wszystkim serdecznie dzikujemy. Antoni Macierewicz Przewodniczcy Zespou Parlamentarnego ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z 10 kwietnia 2010 r.
Ostatnie zdjcie Prezydenta RP prof. Lecha Kaczyskiego. Fotografia zostaa zrobiona na pokadzie TU-154 M nr 101 przed wylotem 10 kwietnia 2010 r. do Smoleska
ystem bezpieczestwa RP S i tragedia smoleska
Pk Tomasz Grudziski na posiedzeniu Zespou Parlamentarnego w dn. 17 lutego 2012 r.: Mam wraenie, e to nie byy zaniedbania. Mam wraenie, e kto nieoficjalnie prbowa pomniejszy wizyty prezydenta poza granicami kraju. Mwi to z pen wiadomoci.
System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska
Noty o autorach: Piotr Bczek (Rozdziay 1, 2, 4, 5, 7, 8 i 9) politolog, publicysta, czonek Komisji Weryfikacyjnej ds. WSI, do grudnia 2007 r. peni funkcj szefa Zarzdu Studiw i Analiz Suby Kontrwywiadu Wojskowego, nastpnie pracownik Biura Bezpieczestwa Narodowego, po objciu urzdu Prezydenta RP przez Bronisawa Komorowskiego zosta wyrzucony z BBN, aktualnie bez staego zatrudnienia. ppk Tomasz Grudziski (Rozdzia 6.II.) w latach 1991-2008 peni sub w BOR, 2006-2007 Zastpca Szefa BOR. Marcin Gugulski (Rozdzia 3.I.) czonek Komisji Weryfikacyjnej ds. WSI, w latach 2006-2010 pracownik cywilny SKW. pk Andrzej Kowalski (Rozdzia 3.II.) w latach 2006-2007 suy w SKW m.in. jako Zastpca Szefa SKW i p.o. Szefa SKW. pk Jerzy Kiciski (Rozdzia 3.II.) funkcjonariusz UOP w 1992 r., pniej funkcjonariusz ABW, w 2007 r. Szef ABW. pk Andrzej Pawlikowski (Rozdzia 6.I.) w latach 2006-2007 Szef BOR.
10
1.1 Instytucjonalno-prawny system ochrony i bezpieczestwa Prezydenta RP. Przyczynek do rekonstrukcji dziaa przed 10 kwietnia 2010 r.
Suby specjalne, ktre s organami podlegymi Prezesowi Rady Ministrw, przed wizyt Prezydenta RP w Katyniu powinny zrealizowa szereg czynnoci sprawdzajcych, kontrolnych, operacyjnych, analitycznych i informacyjnych. Posiadaj ustawowe kompetencje upowaniajce do zbierania informacji oraz podejmowania dziaa w tym celu. Dlatego suby specjalne przed 10 kwietnia 2010 r. w swoich informacjach, analizach, prognozach i dziaaniach powinny uwzgldnia informacje dotyczce m.in. stanu technicznego rzdowych samolotw z 36 SPLT, prywatnych przedsibiorcw i dostawcw usug, sytuacji politycznej w Rosji, moliwych zagroe dla przebiegu wizyty. Z powodu bardzo wysokiej rangi delegacji wizyta powinna by objta szczegln ochron. Przed wizyt Prezydenta RP w Katyniu suby specjalne nie realizoway swoich ustawowych zada. Podobna konstatacja dotyczy dziaa ministrw konstytucyjnych, w tym take Prezesa Rady Ministrw.
Prezydent RP prof. Lech Kaczyski
B. Szef Biura Ochrony Rzdu gen. Marian Janicki
Rola sub specjalnych w trakcie przygotowa uroczystoci wizyty w Katyniu i samego wylotu Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego do Smoleska nie bya dotychczas poddana wnikliwym badaniom, analizom, kontroli, czynnociom sprawdzajcym1 . Cho istnieje bardzo bogata publicystyka na temat dziaa sub specjalnych podczas organizacji tej wizyty, to jednak czynnoci tych organw pastwa nie zostay nawet w odrnieniu od Biura Ochrony Rzdu2 poddane prbie sprawdzenia i oceny
1 Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu subami specjalnymi w RP s Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencja Wywiadu, Suba Kontrwywiadu Wojskowego, Suba Wywiadu Wojskowego i Centralne Biuro Antykorupcyjne. 2 Biuro Ochrony Rzdu jest zaliczane do sub mundurowych, wykonujcych zadania z zakresu ochrony osb, obiektw i urzdze
11
Po 10 kwietnia 2010 r. w subach specjalnych nie przeprowadzono wewntrznych audytw dotyczcych dziaa, przepisw dotyczcych czynnoci realizowanych na rzecz ochrony najwaniejszych osb podczas 10 kwietnia 2010 r., nie wprowadzono nowych procedur. Prezes Rady Ministrw RP, ktry jest organem nadzorujcym dziaalno sub specjalnych, nie wnioskowa o wszczcie kontroli i ledztw. Przedstawiciele rzdzcej koalicji pozytywnie oceniali dziaania sub specjalnych. Prezydent Bronisaw Komorowski wyrni Szefw ABW, AW, BOR, SKW i SWW, nadajc im stopnie generalskie3 . Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie prowadzca ledztwo w sprawie niedopenienia obowizkw subowych w tzw. wtku cywilnym (sygnatura akt V Ds. 32/11) nie obja swoimi czynnociami dziaa sub specjalnych i ich funkcjonariuszy4 . Faktem jest, e Prokuratura wnioskowaa o dokumentacj sub specjalnych5 , ale z upublicznionego uzasadnienia umorzenia ledztwa wynika, e kompetentni przedstawiciele tych instytucji nie zostali przesuchani6. Tymczasem Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych minister Jacek Cichocki uczestniczy w naradach przygotowujcych wizyt w Katyniu lub by o nich informowany, a np. AW uczestniczya, obok MSZ, w systemie zarzdzania kryzysowego w dniu 10 kwietnia 2010 r.7 . Oznacza to, e Prokuratura nie skontrolowaa dziaa sub specjalnych. Tymczasem wszystkie suby specjalne, ktre s podlege Prezesowi Rady Ministrw, powinny przed wizyt w Katyniu zrealizowa szereg czynnoci sprawdzajcych, kontrolnych, operacyjnych, analitycznych
b. Marszaek Sejmu RP Bronisaw Komorowski
b. Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych, b. Minister Spraw Wewntrznych, obecny Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw Jacek Cichocki
3 9 listopada 2010 r. prezydent Bronisaw Komorowski nada stopie generaa brygady: pukownikowi Krzysztofowi Bondarykowi Szefowi ABW, pukownikowi Radosawowi Kujawie Szefowi SWW; pukownikowi Januszowi Noskowi Szefowi SKW; pukownikowi Jerzemu Matusikowi Zastpcy Szefa BOR. Natomiast 15 czerwca 2011 r. prezydenta Bronisawa Komorowskiego mianowa na stopie generaa dywizji BOR Mariana Janickiego Szefa BOR, za na stopie generaa brygady BOR Pawa Bielawnego Zastpc Szefa BOR 4 Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie prowadzia ledztwo w sprawie niedopenienia obowizkw subowych, ktrych mieli dopuci si funkcjonariusze publiczni niebdcy onierzami w czynnej subie wojskowej z Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Prezesa Rady Ministrw, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Rady Ochrony Pamici Walk i Mczestwa oraz Ministerstwa Obrony Narodowej w zwizku z przygotowaniem i organizacj roboczej wizyty zagranicznej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyskiego w Federacji Rosyjskiej. Zob. Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Postanowienie o umorzeniu ledztwa o sygnaturze akt V Ds. 32/11 z dnia 30 czerwca 2012 r. 5 Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga wystpia o dokumenty m.in. do Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu, Suby Kontrwywiadu Wojskowego, Suby Wywiadu Wojskowego. Komunikat w sprawie V Ds 32/11 Prokuratury Okrgowej Warszawa - Praga w Warszawie z 14 kwietnia 2011 r. http://www.warszawapraga.po.gov.pl/aktualnoci-szczegoly/items/kominikat-w-sprawie-v-ds-3211-prokuratury-okregowej-warszawa---praga-w-warszawie.html 6 Zob. Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Postanowienie o umorzeniu ledztwa o sygnaturze akt V Ds. 32/11 z dnia 30 czerwca 2012 r. 7 Najwysza Izba Kontroli, Informacja o wynikach kontroli. ORGANIZACJA WYJAZDW I ZAPEWNIENIE BEZPIECZESTWA OSOBOM ZAJMUJCYM KIEROWNICZE STANOWISKA W PASTWIE, KORZYSTAJCYM Z LOTNICTWA TRANSPORTOWEGO SI ZBROJNYCH RP W LATACH 2005-2010, Warszawa, 2012 r., s. 35.
12
i informacyjnych. Wynika to z ustawowych zada przypisanych konkretnym subom, jak i z obowizku przekazywania informacji przez te instytucje do Biura Ochrony Rzdu8. W ten sposb BOR moe uzyskiwa od sub specjalnych informacje, by realizowa swoje ustawowe zada. Szef BOR podpisywa rwnie z szefami sub specjalnych dwustronne umowy dotyczce wsppracy9. Dlatego rozpatrujc system fizycznego bezpieczestwa Prezydenta RP naley rwnie uwzgldni czynnoci sub specjalnych oraz konstytucyjnych ministrw nadzorujcych konkretne suby i rwnie realizujcych takie Prezes Rady Ministrw Donald Tusk zadania. Skrtowy charakter tego opracowania nie pozwala na szczegowa analiz tego zagadnienia, jednak naley podkreli, e za zapewnienie bezpieczestwa wizyty w Katyniu Prezydenta RP i towarzyszcej mu oficjalnej delegacji odpowiada cay system organw administracji rzdowej, w szczeglnoci: Prezes Rady Ministrw RP, Minister Spraw Zagranicznych, Minister Obrony Narodowej, Minister Spraw Wewntrznych i Administracji, Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw, Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych, Szef Biura Ochrony Rzdu, Szef Suby Kontrwywiadu Wojskowego, Szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Szef Agencji Wywiadu, Szef Suby Wywiadu Wojskowego. W tym systemie ochrony Prezydenta RP wskaza trzeba te instytucje odpowiedzialne za zarzdzanie kryzysowe10. Kady z tych organw by prawnie zobowizany do realizacji zada z zakresu zapewnienia ochrony Prezydenta RP. Powinny one uzyskiwa i przekazywa Prezydentowi RP informacje mogce mie wpyw na bezpieczestwo pastwa, w tym bezpieczestwo Gowy Pastwa11. Dlatego system ten powinien gromadzi informacje na temat ewentualnych zagroe, oszacowa je oraz przedstawi plany neutralizacji tych zagroe. Ramy dziaalnoci tych instytucji okrelaj przepisy odpowiednich ustaw, rozporzdze, porozumie midzyresortowych, zarzdze resortowych oraz instrukcji, w tym zwaszcza Instrukcja organizacji lotw statkw powietrznych o statusie HEAD wprowadzona w ycie na podstawie Decyzji nr 184 z dnia 9 czerwca 2009 r. Ministra Obrony Narodowej Bogdana Klicha. Naley podkreli, e w systemie ochrony Prezydenta RP najwaniejszym organem jest Prezes Rady Ministrw. Zgodnie z art. 148 Konstytucji RP Prezes Rady Ministrw jest zwierzchnikiem subowym pracownikw administracji rzdowej. Dodatkowo premier Donald Tusk w omawianym okresie spra8 Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 4 marca 2008 r. w sprawie zakresu, warunkw i trybu przekazywania Biuru Ochrony Rzdu informacji uzyskanych przez Policj, Agencj Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencj Wywiadu, Stra Graniczn, Sub Kontrwywiadu Wojskowego, Sub Wywiadu Wojskowego i andarmeri Wojskow (Dz. U. z dnia 11 marca 2008 r. Nr 41 poz. 243) okrela m.in.: 1. 1. Policja, Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencja Wywiadu, Stra Graniczna, Suba Kontrwywiadu Wojskowego, Suba Wywiadu Wojskowego, andarmeria Wojskowa przekazuj Biuru Ochrony Rzdu, z zastrzeeniem ust. 2, informacje uzyskane w czasie wykonywania czynnoci subowych, zwane dalej informacjami, w zakresie niezbdnym do: 1) wykonywania zada, o ktrych mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rzdu; 2) porwnania, czy posiadane informacje s kompletne i aktualne lub zgodne ze stanem faktycznym. 2. Podmioty, o ktrych mowa w ust. 1, mog odmwi przekazania informacji lub ograniczy ich zakres, w przypadku gdy mogoby to uniemoliwi realizacj ich ustawowych zada. Odmowa przekazania informacji lub ograniczenie ich zakresu wymaga pisemnego uzasadnienia. 9 Porozumienie Szefa Suby Kontrwywiadu Wojskowego i Szefa Biura Ochrony Rzdu z dnia 18.06.2009 r. o wspdziaaniu Suby Kontrwywiadu Wojskowego i Biura Ochrony Rzdu stanowio, e obie strony m.in. wspdziaaj oraz organizuj i prowadz wsplne przedsiwzicia w zakresie uzyskiwania informacji mogcych mie istotne znaczenie dla obronnoci pastwa i jego Si Zbrojnych, a take chronionych osb, obiektw i urzdze. Zob. http://www.bor.gov.pl/index2.php?fk=15&id=14 10 Zob. ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym (Dz. U. z dnia 21 maja 2007 r. Nr 89 poz. 590). 11 Obowizek ten wynika m.in. z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu, ktry stanowi, ze Szefowie ABW i AW, kady w zakresie swojej waciwoci, przekazuj niezwocznie Prezydentowi RP i Premierowi informacje mogce mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa i midzynarodowej pozycji RP
13
wowa bezporedni nadzr nad subami specjalnymi12. Wan rol w tym systemie peni konstytucyjni ministrowie waciwi do spraw wewntrznych, spraw zagranicznych i obrony narodowej. Minister Spraw Wewntrznych i Administracji by ustawowo zobowizany do nadzoru nad BOR13. To szef MSWiA zgodnie z ustaw o BOR podejmuje decyzj o zakresie ochrony Prezydenta RP14. Ustawowe przepisy stanowi, e to wanie wczesny szef MSWiA, minister Jerzy Miller nie tylko odpowiada za nadzr nad BOR, ale take za podjcie decyzji o metodach i sposobach ochrony Prezydenta RP oraz obiektw sucych Prezydentowi RP. Niewtpliwie takim obiektem by wojskowy samolot Tu-154 M o numerze bocznym 101, ktrym Prezydent RP lecia do Smoleska. W tym kontekcie naley rwnie wspomnie o zadaniach BOR wynikajcych z Instrukcji organizacji lotw statkw powietrznych o statusie HEAD z dnia 9 czerwca 2009 roku. Instrukcja okrela, e sprawdzenie statku powietrznego przed lotem oraz ochron znajdujcych si na pokadzie statku powietrznego osb podlegajcych ochronie osobistej realizuj podczas wykonywania lotu funkcjonariusze BOR. Take ochron statku powietrznego w innych miejscach startw i ldowa oraz na lotniskach poza granicami kraju w odniesieniu do Prezydenta RP organizuje BOR. Wydarzenia z 10 kwietnia 2010 r. wiadcz o tym, e te przepisy nie byy przestrzegane. Odpowiedzialni za te zaniechania najwysi urzdnicy i funkcjonariusze nie zostali rozliczeni przez przeoonych15.
Decyzja nr 184 z dn. 9 czerwca 2009 r. Ministra Obrony Narodowej B. Klicha wprowadzajca w ycie Instrukcj organizacji lotw statkw powietrznych o statucie HEAD
Art. 148 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
12 Premier Donald Tusk 11 stycznia 2008 r. przyj rezygnacj penomocnika rzdu ds. bezpieczestwa i koordynatora sub specjalnych Pawa Grasia, sekretarza stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw. Natomiast Sekretarz Kolegium ds. Sub Specjalnych posiada jedynie kompetencje organizacji pracy tego organu. 13 Wicej na temat dziaa BOR w rozdziale 6. Odpowiedzialno Szefa BOR oraz Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji za uchybienia BOR przy organizacji wizyty. 14 Odpowiednie przepisy ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rzdu stanowi: Art. 2 ust. 1. Do zada BOR, z zastrzeeniem ust. 2, naley ochrona: 1) Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Marszaka Sejmu, Marszaka Senatu, Prezesa Rady Ministrw, wiceprezesa Rady Ministrw, ministra waciwego do spraw wewntrznych oraz ministra waciwego do spraw zagranicznych; () 8) obiektw sucych Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesowi Rady Ministrw, ministrowi waciwemu do spraw wewntrznych oraz ministrowi waciwemu do spraw zagranicznych. () Art. 2 ust. 3. Minister waciwy do spraw wewntrznych, z zachowaniem przepisw o ochronie informacji niejawnych, podejmuje decyzje o zakresie dziaa, o ktrych mowa w ust. 1 pkt 1-4 i 6-8. 15 Minister Spraw Wewntrznych i Administracji Jerzy Miller zosta Przewodniczcym Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego badajcej okolicznoci i przyczyny wypadku Tu-154M nr 101 pod Smoleskiem, a Szef BOR Marian Janicki otrzyma nominacj na wyszy stopie generalski.
14
Samolot Tu-154 M o numerze bocznym 101 by wojskowym statkiem powietrznym. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzdzie Ministra Obrony Narodowej do zakresu dziaania Ministra Obrony Narodowej naley m.in. kierowanie w czasie pokoju caoksztatem dziaalnoci Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Dlatego Minister Obrony Narodowej ktrym by wtedy Bogdan Klich by odpowiedzialny za zapewnienie bezpieczestwa w czasie przelotu tym samolotem na uroczystoci do Katynia i z powrotem do kraju. Suby podlege MON powinny rwnie dokona oceny sprawnoci technicznej sprztu i zagroe zwizanych z takim lotem. Do ich zada naleao te zapewnienie ochrony przestrzeni powietrznej kraju w czasie lotu przez jednostki bojowe wojsk powietrznych, a take uzgodnienie ze stron biaorusk i rosyjsk analogicznego zabezpieczenia w czasie przelotu nad terytorium tych pastw. Minister Obrony Narodowej odpowiada take za sprawno Si Powietrznych RP, w tym rwnie 36 Specjalnego Puku Lotnictwa Transportowego. Minister Obrony Narodowej powinien sprawowa kontrol nad 36 SPLT wykorzystujc takie instytucje, jak m.in. Departament Kontroli MON, Sub Kontrwywiadu Wojskowego, Sub Wywiadu Wojskowego i andarmeri Wojskow16. Rwnie Minister Spraw Zagranicznych, w tym przypadku Radosaw Sikorski, posiada kompetencje do zapewnienia bezpieczestwa przedstawicieli pastwa polskiego za granic. W MSZ za ochron i bezpieczestwo odpowiedzialna jest specjalna jednostka organizacyjna tego resortu Protok Dyplomatyczny, ktry m.in. przygotowuje programy wizyt za granic Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrw i Ministra Spraw Zagranicznych. Jednoczenie w MSZ istnieje rwnie inna jednostka organizacyjna odpowiedzialna za sfer bezpieczestwa Biuro Bezpieczestwa Dyplomatycznego17.
Minister Spraw Wewntrznych i Administracji, b. Przewodniczcy Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego Jerzy Miller
Art. 2 ustawy z dn. 14 grudnia 1995 r. o urzdzie Ministra Obrony Narodowej
16 andarmeria Wojskowa zapewnia m.in. przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz ochron porzdku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych. Zob. Art. 4.1. ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o andarmerii Wojskowej i wojskowych organach porzdkowych (Dz. U. z dnia 25 padziernika 2001 r. Nr 123, poz. 1353). 17 Zgodnie z regulaminem organizacyjnym MSZ Biuro Bezpieczestwa Dyplomatycznego odpowiada m.in. za: opracowanie i aktualizowanie polityki bezpieczestwa dyplomatycznego; wspprac ze subami specjalnymi (AW, ABW, SKW, SWW, Centrum Antyterrorystyczne ABW) oraz BOR i innymi instytucjami krajowymi w sprawach angaujcych ministerstwo w zakresie bezpieczestwa dyplomatycznego; koordynacj suby BOR w placwkach zagranicznych; monitoring zagroenia
15
Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw by odpowiedzialny za koordynacj przydziau samolotw rzdowych dla VIP-w, w tym dla Prezydenta RP. Dlatego wczesny Szef KPRM minister Tomasz Arabski by kluczowym elementem w systemie zarzdzania flot lotnicz przeznaczon dla najwaniejszych osb w pastwie. Szef Kancelarii Premiera by osob zamawiajc statek powietrzny18. Szczegln rol Szefa KPRM okrelaa take Instrukcja organizacji lotw statkw powietrznych o statusie HEAD z dnia 9 czerwca 2009 r.19 . Koordynator, czyli Szef KPRM, sporzdza zamwienie, ktre przekazywa do Dowdcy Si Powietrznych (rwnoczenie do wiadomoci dowdcy jednostki wojskowej realizujcej lot statku powietrznego o statusie HEAD) oraz do Szefa BOR. Organem koordynujcym dziaalno sub specjalnych jest Kolegium do Spraw Sub Specjalnych20. Do zada Kolegium naley formuowanie Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski ocen lub wyraanie opinii m.in. w sprawach: kierunkw i planw dziaania sub specjalnych, koordynowania dziaalnoci ABW, AW, SKW, SWW i CBA, koordynowania ich dziaalnoci z Policj, Stra Graniczn, andarmeri Wojskow, BOR, Sub Celn, urzdami skarbowymi, izbami skarbowymi, organami kontroli skarbowej, organami informacji finansowej i subami rozpoznania Si Zbrojnych RP oraz ich wspdziaania w dziedzinie ochrony bezpieczestwa pastwa; wspdziaania sub specjalnych z waciwymi organami i subami innych pastw; organizacji wymiany informacji istotnych dla bezpieczestwa i midzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej pomidzy organami administracji rzdowej. Przewodniczcym Kolegium jest Prezes Rady Ministrw21.
dla bezpieczestwa placwek i ich personelu; zlecanie waciwym komrkom organizacyjnym i placwkom zagranicznym podejmowania dziaa adekwatnych do zmieniajcej si sytuacji w zakresie bezpieczestwa; kontrol przestrzegania standardw bezpieczestwa przez komrki organizacyjne ministerstwa i placwki zagraniczne; koordynacj planowania dziaa podejmowanych przez komrki organizacyjne ministerstwa i placwki zagraniczne z zakresu bezpieczestwa dyplomatycznego; dziaania dorane w sytuacjach kryzysowych w obszarze bezpieczestwa dyplomatycznego; kontakty z komrkami do spraw bezpieczestwa dyplomatycznego w ministerstwach spraw zagranicznych i spraw wewntrznych pastw obcych oraz z komrkami odpowiedzialnymi za bezpieczestwo; realizacje decyzji i wytycznych dotyczcych obronnoci i bezpieczestwa pastwa. Zob. Zarzdzenie nr 30 Ministra Spraw Zagranicznych z 31 grudnia 2009 r. w sprawie nadania statutu organizacyjnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Dziennik Urzdowy Ministra Spraw Zagranicznych z 2009 r. Nr 7, poz. 111). 18 Regulacje w tej sprawie zawarte zostay m.in. w Porozumieniu z 15 grudnia 2004 r. pomidzy Szefem Kancelarii Prezydenta RP, Szefem Kancelarii Sejmu RP, Szefem Kancelarii Senatu RP i Szefem Kancelarii Prezesa Rady Ministrw. Porozumienie to okrelao, e Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw jest Koordynatorem realizacji Porozumienia, zgodnie z 5 ust. 1 tego dokumentu. 19 Zgodnie z 2 ust. 2 i ust. 3 tej Instrukcji zapotrzebowanie na wykorzystanie statkw powietrznych do realizacji lotw o statusie HEAD skadane jest w formie pisemnej do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrw zwanego Koordynatorem. Na podstawie otrzymanego zapotrzebowania na lot o statusie HEAD podejmuje on dalsze kroki opisane w Instrukcji. 20 Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu, Kolegium do Spraw Sub Specjalnych jest organem opiniodawczo-doradczym w sprawach programowania, nadzorowania i koordynowania dziaalnoci ABW, AW, SKW, SWW i CBA, zwanych dalej subami specjalnymi, oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczestwa pastwa dziaa Policji, Stray Granicznej, andarmerii Wojskowej, Suby Wiziennej, Biura Ochrony Rzdu, Suby Celnej, urzdw skarbowych, izb skarbowych, organw kontroli skarbowej, organw informacji finansowej oraz sub rozpoznania Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 21 W skad Kolegium wchodz take Sekretarz Kolegium; czonkowie, czyli: minister waciwy do spraw wewntrznych, minister waciwy do spraw zagranicznych, Minister Obrony Narodowej, minister waciwy do spraw finansw publicznych, Szef Biura Bezpieczestwa Narodowego. W posiedzeniach Kolegium uczestnicz take Szef ABW, Szef AW, Szef CBA, Szef SKW, Szef SWW i Przewodniczcy Sejmowej Komisji do Spraw Sub Specjalnych. Zob. art. 12 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu
16
Istotn funkcj w Kolegium sprawuje jego Sekretarz22. W kontekcie tragedii smoleskiej jest to o tyle istotne, e wczesny Sekretarz Kolegium minister Jacek Cichocki uczestniczy take w organizacji uroczystoci w Katyniu, a pierwsze powicone tej sprawie spotkanie w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw odbyo si w jego gabinecie23. Fakt, e Sekretarz Kolegium jednoczenie posiada aktualn wiedz na temat przygotowa i dysponowa ustawowymi kompetencjami w zakresie organizacji sub specjalnych powoduje, e to on powinien ukierunkowa ich dziaanie i wnioskowa o przeprowadzenie niezbdnych czynnoci w zakresie zabezpieczenia tych uroczystoci. b. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw Suby specjalne cywilne i wojskowe powinny odegra istotTomasz Arabski n rol w przygotowaniu uroczystoci katyskich. Posiadaj ustawowe kompetencje upowaniajce do zbierania informacji oraz podejmowania dziaa w tym celu. SKW zobowizana jest m.in. do rozpoznawania, zapobiegania oraz wykrywania popenianych przez onierzy penicych czynn sub wojskow, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracownikw SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON24 a take do kontrwywiadowczej ochrony jednostek SZ RP za granic co dotyczy take statku powietrznego Tu-154 M nr 101 podczas lotu i pobytu za granic. SWW zobowizana jest m.in. do uzyskiwania, gromadzenia, analizowania, przetwarzania i przekazywania waciwym organom informacji mogcych mie istotne znaczenie dla: bezpieczestwa potencjau obronnego Rzeczypospolitej Polskiej; bezpieczestwa i zdolnoci bojowej SZ RP25. Ustawowymi zadaniami ABW jest m.in. rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagroe godzcych w bezpieczestwo wewntrzne pastwa i jego porzdek konstytucyjny26. ABW jest te wiodc sub w zwalczaniu zagroe terrorystycznych27. Do zada AW naley m.in. uzyskiwanie, analizowanie i przekazywanie waciwym organom informacji mogcych mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa i midzynarodowej pozycji RP oraz rozpoznawanie i przeciwdziaanie zagroeniom zewntrzB. Sekretarz Kolegium do spraw Sub Specjalnym godzcym m.in. w bezpieczestwo, obronno i niepodle- nych Jacek Cichocki go RP28. Jednak wiele informacji wskazuje na to, e w tych ustawowych
22 Zgodnie z art. 12. ust. 7 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu Sekretarz Kolegium organizuje prac Kolegium i w tym zakresie moe wystpowa do organw administracji rzdowej o przedstawienie informacji niezbdnych w sprawach rozpatrywanych przez Kolegium. 23 O roli min. Cichockiego w przygotowaniach do wizyty czytaj w rozdziale 5. Rola ministra Jacka Cichockiego w przygotowaniach do uroczystoci w Katyniu. 24 Zob. Art. 5. ust. 1. ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Subie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego. 25 Art. 6. ust. 1. ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Subie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego. 26 Zob. art. 5 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu. 27 Art. 12a ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym ustala nadrzdn rol Szefa ABW w tym systemie: 1. Zadania z zakresu przeciwdziaania, zapobiegania i usuwania skutkw zdarze o charakterze terrorystycznym s realizowane we wsppracy z organami administracji rzdowej waciwymi w tych sprawach, w szczeglnoci z Szefem ABW. 2. Organy administracji publicznej, posiadacze samoistni i zaleni obiektw, instalacji lub urzdze infrastruktury krytycznej s obowizani niezwocznie przekazywa Szefowi ABW, bdce w ich posiadaniu, informacje dotyczce zagroe o charakterze terrorystycznym dla tej infrastruktury krytycznej, w tym zagroe dla funkcjonowania systemw i sieci energetycznych, wodnokanalizacyjnych, ciepowniczych oraz teleinformatycznych istotnych z punktu widzenia bezpieczestwa pastwa, a take dziaa, ktre mog prowadzi do zagroenia ycia lub zdrowia ludzi, mienia w znacznych rozmiarach, dziedzictwa narodowego lub rodowiska. 28 Zob. art. 6 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu.
17
obszarach dziaalnoci sub specjalnych wystpiy nieprawidowoci. Suby specjalne nie zapewniy naleytej ochrony kontrwywiadowczej i antykorupcyjnej podczas remontu samolotu. Suby specjalne, szczeglnie SKW i CBA, nie reagoway waciwie na liczne awarie pojawiajce si po remoncie rzdowego Tu-154M nr 101 (np. systemu cznoci satelitarnej AERO_HSD+). SKW nie przeprowadzia sprawdzenia samolotu po usuwaniu kolejnych usterek i wejciu na pokad samolotu obcokrajowca w lutym 2010 r.29. Suby specjalne, w tym zwaszcza AW i SWW, nie zapewniy pakietu informacji na temat stanu lotniska w Smolesku, moliwoci organizacyjnych Rosjan i aktualnych danych meteorologicznych. Suby specjalne nie przekazyway Prezydentowi RP analiz i prognoz dotyczcych gry dyplomatycznej prowadzonej przez Kreml30. Tymczasem ju od grudnia 2009 r. to Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych Jacek Cichocki uczestniczy w przygotowaniach do wizyty31. Suby specjalne Szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego zbagatelizoway niestabiln sytuacj w Federacji Rosyjskiej tu b. gen. Krzysztof Bondaryk przed wizyt w Katyniu32. Suby specjalne, w tym ABW, nie przekazay do Kancelarii Prezydenta informacji o potencjalnym zagroeniu dla samolotu z pastwa Unii Europejskiej33. Na szczegln uwag zasuguje rwnie pasywna postawa Centralnego Biura Antykorupcyjnego na przeomie 2009 i 2010 r. CBA nie przeprowadzio wtedy kontroli wczeniejszego przetargu na remont samolotu Tu-154M, chocia po jego zakoczeniu dochodzio do licznych usterek i kolejnych napraw samolotu34. Sprawdzenia tego przetargu CBA nie dokonaa rwnie po 10 kwietnia 2010 r. Suby specjalne przed 10 kwietnia 2010 r. w swoich informacjach, analizach, prognozach i dziaaniach powinny uwzgldnia informacje dotyczce m.in. stanu technicznego rzdowych samolotw z 36 SPLT oraz prywatnych przedsibiorcw i dostawcw usug dla nich a take sytuacji politycznej w Federacji Rosyjskiej, moliwych zagroe dla przebiegu wizyty itd. Nie ulega wtpliwoci, e z powodu bardzo wysokiej rangi delegacji (tzn. obecnoci Prezydenta RP oraz m.in. Szefa Kancelarii Prezydenta, Prezesa NBP, Wicemarszakw Sejmu i Senatu, Szefa BBN, Prezesa IPN, Szefa Sztabu Generalnego i dowdcw wszystkich rodzajw Si Zbrojnych RP) oraz faktu, i uroczystoci odbyway si na terytorium pastwa, ktre nie naleao do UE i NATO, wizyta powinna by objta szczegln ochron. Rzd powinien zapewni Kancelarii Prezydenta peny zestaw informacyjny od podlegych instytucji i sub (np. z MSZ, AW i SWW), a take wzmocni ochron fizyczn Prezydenta RP podczas pobytu za granic. Ju to skromne wyliczenie dowodzi, e przed wizyt Prezydenta RP w Katyniu suby specjalne nie realizoway swoich podstawowych zada. Podobna konstatacja dotyczy dziaa ministrw konstytucyjnych, w tym take Prezesa Rady Ministrw.
29 Zgodnie z komunikatem Dyrektora Gabinetu Szefa SKW pk. Krzysztofa Duszy z 25 sierpnia 2010 r. samolot TU-154 M, ktry uleg wypadkowi pod Smoleskiem poddany by stosownym czynnociom kontrolnym trzykrotnie w dniach 5, 7 oraz 12 stycznia 2010. Zob. http://www.mon.gov.pl/pl/artykul/9801 30 Art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu zobowizuje Szefw ABW i AW do przekazywania niezwocznie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i Prezesowi Rady Ministrw informacji mogcych mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa i midzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej. 31 O roli min. Cichockiego w przygotowaniach do wizyty czytaj w rozdziale 5. Rola ministra Jacka Cichockiego w przygotowaniach do uroczystoci w Katyniu. 32 O niestabilnej sytuacji w Rosji w 2010 r. czytaj w rozdziale 7. Sytuacja w Rosji przed wizyt Prezydenta L. Kaczyskiego. Zamachy terrorystyczne na wschodzie. 33 O informacji na temat moliwoci porwania samolotu czytaj w rozdziale 8. Ostrzeenie z kwietnia 2010 r. o potencjalnym zamachu. 34 O remoncie samolotu czytaj w rozdziale 3. Przetarg na remont i kontrwywiadowcza ocena dziaa sub specjalnych w zwizku z remontem Tu-154M nr 101 w Rosji.
18
1.2 ABW wobec tzw. incydentu gruziskiego

Po ostrzelania w Gruzji 23 listopada 2008 r. kolumny samochodw z prezydentami Polski i Gruzji w Centrum Antyterrorystycznym (CAT) ABW powsta specjalny Raport sytuacyjny Nr 1/08 (tzw. raport gruziski). Raport zbudowany jest wedug. tych samych bdnych zaoe i dowodzi analogicznych zaniecha polskich sub specjalnych, ktrych efektem bya katastrofa 10 kwietnia 2010 r. Dlatego warto przypomnie ten rzdowy dokument w kontekcie katastrofy smoleskiej. Raport gruziski CAT ABW powsta wbrew wszelkim reguom sztuki analitycznej, zawarto w nim szereg faszywych stwierdze, przemilczano bd pomniejszano znaczenie niektrych informacji. CAT ABW pomimo szerokich uprawnie koordynacyjno-nadzorczych wobec innych sub specjalnych nie potrafi przeprowadzi profesjonalnej analizy, nakreli prognozy i wskaza rozwiza sytuacji kryzysowej. Raport gruziski umoliwi krytyk Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego i zosta wykorzystany do wojny propagandowej. By wygodny dla politykw rzdzcej PO, ktrzy posugujc si nim mogli oskary Prezydenta o lekkomylno. W ten sposb odwrcono sytuacj i zaatakowanego Prezydenta Kaczyskiego przedstawiano, jako winnego caej sytuacji. CAT ABW nie wypenio zada, do ktrych zostao powoane (tzn. wspomagania procesw decyzyjnych), lecz dao sie uy do prowokacji politycznej. W kontekcie dziaania systemu ochrony Prezydenta RP warto zwrci uwag na tzw. incydent gruziski. 23 listopada 2008 r. kolumna samochodw z prezydentami Polski i Gruzji zostaa ostrzelania w Gruzji w okolicach miejscowoci Achagori przy granicy z Oseti Poudniow. Po tym incydencie agendy rzdu premiera Donalda Tuska powtarzay wynikajc z rosyjskich przekazw medialnych tez, jakoby to Micheil Saakaszwili zorganizowa zamach na siebie i Prezydenta RP. Teza o tzw. gruziskiej prowokacji znalaza si take w niejawnym raporcie usytuowanego przy ABW Centrum Antyterrorystycznego (CAT). Raport CAT ABW Gruzja 2008 r. ostrzelanie kolumny samochodw z Prezydentami Polski (tzw. raport gruziski) po kilku dniach Lechem Kaczyskim i Gruzji Michailem Saakaszwilim przeciek do prasy1. CAT ABW, pomimo szerokich uprawnie koordynacyjno-nadzorczych wobec innych sub specjalnych, nie przeprowadzio profesjonalnej analizy sprawy. W dokumencie zawarto szereg faszywych stwierdze, bdnie interpretowano zdarzenia, nagromadzono informacje medialne z wyranie antygruzisk tez, prbujce udowodni, e za incydent odpowiedzialni s Gruzini. Informacje byy zebrane i przedstawione pod t wanie tez. CAT oparo si przede wszystkim na rdach rosyjskich, ktre uznao w sposb bezkrytyczny za najbardziej wiarygodne. W dokumencie nie byo samodzielnych ustale poszczeglnych sub specjalnych RP. CAT nie uwzgldnio informacji pozyskanych w wyniku wsppracy z analogicznymi centrami antyterrorystycznymi w innych pastwach (co
1 Centrum Antyterrorystyczne ABW, Raport sytuacyjny dotyczcy incydentu zwizanego z oddaniem strzaw w pobliu kolumny prezydentw RP i Gruzji miejscowoci Achagori przy granicy z Oseti Poudniow 23 listopada 2008 r. Nr 1/08. Tekst za: Dziennik z 28 listopada 2008 r.
19
Rejestracja Prezydenta RP prof. Lecha Kaczyskiego przez Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego
b. Wicepremier i b. Minister Spraw Wewntrznych i Administracji Grzegorz Schetyna
naleao do podstawowych zada tej instytucji). CAT nie przedstawio rwnie adnych propozycji przedsiwzi dla sub specjalnych RP w kontekcie ostrzelania konwoju Prezydenta RP (np. szczegowego ustalenia sprawcw tego zdarzenia, celowoci ostrzau, moliwoci inspiracji obcych sub specjalnych, nastrojw i opinii w instytucjach zagranicznych, propozycji podjcia odpowiednich dziaa itd.). Jednoczenie raport gruziski umoliwi krytyk Prezydenta Lecha Kaczyskiego. Rosyjskie media pisay, e Show ze strzelanin dla Kaczyskiego zorganizowali Gruzini. Izwiestia stwierdziy m.in., e gruziska ochrona w aden sposb nie zareagowaa na incydent, a sam Saakaszwili si umiecha. Wriemia Nowostiej pisay: Wicepremier i szef MSW Grzegorz Schetyna potwierdzi gwne wnioski raportu, zgodnie z ktrymi pograniczny incydent mona uwaa za gruzisk prowokacj2. Tezy te byy zbiene z polityk informacyjn Kremla. Raport gruziski by take wygodny dla politykw rzdzcej PO, ktrzy
2 http://www.wprost.pl/ar/145642/W-Rosji-o-incydencie-gruzinskim/
20
mogli oskary Prezydenta Kaczyskiego o lekkomylno. Skandaliczne byy wypowiedzi politykw, ktrzy tu po incydencie przyjli lini prorosyjskiej interpretacji faktw. wczesny marszaek Sejmu RP Bronisaw Komorowski w wywiadzie z 24 listopada 2008 r. powiedzia: Jaka wizyta, taki zamach, bo z 30 metrw nie trafi w samochd to trzeba lepego snajpera3. W ten sposb odwrcono sytuacj i zaatakowanego Prezydenta Kaczyskiego przed- b. Marszaek Sejmu RP Bronisaw Komorowski stawiono jako winnego caej sytuacji. Mechanizm ten zosta wykorzystany take po 10 kwietnia 2010 r. Raport gruziski udowodni, e polskie suby specjalne nie potrafiy przeprowadzi analizy sytuacyjnej i s podatne na ukierunkowanie procesw informacyjnych w stron intrygi politycznej rzdzcych lub innych pastw. CAT ABW nie wypenio zada, do ktrych zostao powoane, tzn. wspomagania procesw decyzyjnych, koordynacji dziaa operacyjno- B. Szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego gen. Krzysztof Bondaryk rozpoznawczych oraz pracy analityczno-informacyjnej. Suby specjalne day uy si do prowokacji politycznej. Dzie 10 kwietnia 2010 r. udowodni, e polskie suby specjalne w aden sposb nie wycigny wnioskw z wydarze z 23 listopada 2008 r. w Gruzji. Nie mona wykluczy, e incydent gruziski pozwoli na dokonanie rozpoznania co do sposobu zachowania gwnych instytucji bezpieczestwa pastwa polskiego, elit politycznych i mediw w momencie najwyszego zagroenia.
3 http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,5981294,Komorowski__Jaka_wizyta__taki_zamach.html
21
1.3 Przetarg na remont i kontrwywiadowcza ocena dziaa sub specjalnych w zwizku z remontem Tu-154M w Rosji
I. Przetarg na remont i skutki remontu Tu-154M nr 101 w Rosji
Przed 10 kwietnia 2010 roku doszo do racego niedopenienia obowizkw przez osoby odpowiedzialne za przygotowanie, prowadzenie i rozstrzyganie postpowania przetargowego na remont samolotw Tu-154M i ich silnikw oraz za zapewnienie bezpieczestwa prowadzonych przetargw, remontw i poremontowych napraw gwarancyjnych. O wyniku polskiego przetargu faktycznie zdecydoway wadze pastwowe Rosji. Realizujc dyrektywy dekretu Prezydenta FR z 16 stycznia 2009 r. o zakazie dostaw uzbrojenia do Gruzji, Federalna Suba Wsppracy Wojskowo-Technicznej FR wskazaa rosyjskiego wykonawc remontu (zakady Aviakor z Samary) oraz nadzorowaa i kontrolowaa kady etap planowanego i realizowanego przetargu oraz remontu polskich Tu-154M. Ju jesieni 2008 r. przedstawiciele firmy Polit Elektronik (bdcej wycznym przedstawicielem na Polsk rosyjskiej firmy RAC MiG) poinformowali przedstawicieli firmy Aviakor z Samary, e wygrali przetarg i maj prawo podpisa porozumienie w sprawie wykonania remontu polskich Tu-154M. W styczniu 2009 r. Ministerstwo Obrony Narodowej RP zamkno dotychczasowe postpowanie. Mimo posiadania informacji wskazujcych na nierzetelno i nieterminowo wykonywanych w Samarze remontw sowackich Tu-154M, zrezygnowao z usug dotychczasowego wykonawcy Bumar sp. z o.o. (ktry zleca remonty zakadom WARZ-400 Wnukowo w Moskwie), w lutym 2009 r. ogosio nowy przetarg i uatwio jego wygranie firmie MAW Telecom, tworzcej konsorcjum z firm Polit Elektronik, reprezentujc w tym postpowaniu interesy wskazanej przez wadze FR firmy Aviakor. MON wiadomie ograniczy zakres remontu i modernizacji Tu-154M, rezygnujc z proponowanego przez Dowdc Si Powietrznych gen. Andrzeja Basika wczenia w zakres modernizacji wyposaenia tych samolotw w systemy obrony antyrakietowej. MON uniemoliwi przedstawicielom 36 specjalnego puku lotnictwa transportowego kontrolowanie remontu silnikw Tu-154M, ktre nie byy wykonywane w Samarze. MON akceptowa zawyanie kosztw i opnianie terminu remontu. Po odebraniu w styczniu 2010 r. Tu-154M nr 101 z remontu w czasie eksploatacji nastpi gwatowny wzrost liczby defektw i niesprawnoci, z ktrych czci nie usunito a do 10 kwietnia 2010 r. W latach 2008-2010 rzd Donalda Tuska, w tym zwaszcza Ministerstwo Obrony Narodowej, podejmowa dziaania i dopuszcza si zaniecha, ktrych skutkiem byo niewyposaenie Si Zbrojnych RP w nowe bezpieczne samoloty do przewozu VIP-w1, mogce zastpi wysuone Tu-154M nr 101 i 102, ktrych resursy techniczne koczyy si w latach 2009-2010. Przeduao to okres trwaego uzalenienia tego elementu wyposaenia Si Zbrojnych RP od sprztu poradzieckiego i od wsppracy wojskowo-technicznej z Rosj.
P roku przed rozstrzygniciem przetargu w Rosji wiedz, e wygra go Aviakor

Brak nowych samolotw dla VIP-w stworzy na pocztku 2009 r. konieczno skierowania do Rosji najpierw jednego, a potem drugiego samolotu Tu-154M celem wykonania remontw gwnych, w tym remontw ich omiu silnikw.
1 Por.: Zacznik nr 1 (Wypowied Jacka Kotasa, podsekretarza stanu w MON, podczas posiedzenia ZP w dniu 5 sierpnia 2010 r.) i Zacznik nr 2 (Kalendarium przetargu na samolot dla VIP-w) do: Biaa Ksiga smoleskiej tragedii (czerwiec lipiec 2011 r.) Zespou Parlamentarnego ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z 10 kwietnia 2010 r. [dalej: Biaa Ksiga smoleskiej tragedii] Cz 1 Blokowanie przez rzd Donalda Tuska przetargu na samoloty dla VIP-w.
22
Ju jesieni 2008 r., kilka miesicy przed rozstrzygniciem ogoszonego przez MON przetargu, przedstawiciele firmy Aviakor z Samary byli informowani przez przedstawicieli firmy Polit Elektronik2, e wygraa ona przetarg i ma prawo podpisania porozumienia w sprawie wykonania remontu polskich Tu-154M3. W styczniu 2009 r. MON zamkn dotychczasowe postpowanie, a w ogoszonym w lutym 2009 r. ponownym postpowaniu przetargowym uatwi jego wygranie dziaajcym w porozumieniu firmom MAW Telecom4 i Polit Elektronik, reprezentujcym interesy wskazanej przez wadze FR firmy Aviakor5 i innych rosyjskich firm. W dokumentacji przetargowej podano inne przyczyny odrzucenia pozostaych dwu ofert, ale decydujce byo nieudzielenie przez wadze Rosji zgody na udzia w przetargu innym rosyjskim firmom6, tj. dotychczasowemu wykonawcy remontw (WARZ-400 Wnukowo w Moskwie, wsppracujcemu z uczestniczc w przetargu polsk firm Bumar sp. z o.o.) i rosyjskim partnerom trzeciego uczestnika przetargu, polskiej firmy Metalexport-S sp. z o.o. Postpowanie przetargowe prowadzono w sposb urgajcy zasadom bezpieczestwa, a odpowiedzialny za to postpowanie Minister Obrony Narodowej nie dopeni cicych na nim obowizkw.
Wadze pastwowe Rosji wskazuj na Aviakor jako na wykonawc remontu

Wycznej zgody na wykonanie remontu polskich samolotw rzdowych Tu-154M i na udzia w przetargu Federalna Suba Wsppracy Wojskowo-Technicznej Federacji Rosyjskiej (FSWTS7) udzielia firmie Aviakor.
2 Firma Polit Elektronik od 2002 r. jest wycznym przedstawicielem na Polsk firmy Russian Aircraft Corporation MiG, ktrej wszystkie udziay s wasnoci Federacji Rosyjskiej. Wicej na temat tej firmy (w tym na temat jej udziau w aferowej prbie sprzeday Polsce w maju 2006 r. przestarzaych czci zamiennych do myliwcw MiG-29) w: Biaa Ksiga smoleskiej tragedii (Cz 2 Awarie Tu-154M nr 101 po remoncie przeprowadzonym w Rosji przez firmy MAW Telecom i Polit Elektronik, przypis pierwszy). 3 Dyrektor generalny OAO Aviakor awiacionnyj zawod w Samarze Aleksiej Wiktorowicz Gusiew i dyrektor departamentu kontroli jakoci Iwan Anatoljewicz Markow podaj, e jesieni 2008 roku skontaktowali si z nimi przedstawiciele firmy Polit Elektronik, ktra wygraa rzdowy przetarg na prawo podpisania i prowadzenia kontraktu na remont i modernizacj dwch polskich samolotw Tu-154M sucych do przewozu najwaniejszych osb w pastwie i obie firmy rozpoczy negocjacje. 4 Wiceprzewodniczcym rady nadzorczej spki MAW Telecom Intl S.A. by w tym czasie gen. broni w st. spocz. Henryk Tacik, ktry w latach 1986-1988 studiowa w Akademii Sztabu Generalnego w Moskwie, a w latach 2004-2007 by szefem Dowdztwa Operacyjnego SZ (straci to stanowisko w kwietniu 2007 r., gdy Ministrem Obrony Narodowej by Aleksander Szczygo). Raport z Weryfikacji WSI wymienia Tacika wrd wysokich rang dowdcw zaangaowanych w dziaalno nielegalnego lobby na rzecz SILTEC (firmy specjalizujcej si w produkcji urzdze klasy Tempest). W grudniu 2009 r. biuro wczesnego marszaka Sejmu Bronisawa Komorowskiego rozesao do posw z Komisji Obrony Narodowej materiay reklamowe spki MAW Telecom, w tym list prezesa Marka Woki, ktry pisa m.in.: Nasza firma od lat specjalizuje si w szeroko pojtej technice wojskowej oraz teleinformatyce. (...) Wsppracujemy z renomowanymi krajowymi i zagranicznymi producentami. (...) W nadziei na kontynuacj oboplnie korzystnej wsppracy, pozwalam sobie. Dyrektorem ds. organizacyjno-prawnych MAW Telecom by Marek Cieciera, obecnie dyrektor Departamentu Prawa i Bezpieczestwa Pozamilitarnego BBN i doradca Szefa BBN gen. Stanisawa Kozieja. Cieciera i Koziej wsplnie suyli w Siach Zbrojnych, a pniej razem pracowali w MON, gdzie Cieciera by dyrektorem generalnym i zaufanym wsppracownikiem ministra Radosawa Sikorskiego, a Koziej wiceministrem. 5 Firma OAO Aviakor awiacionnyj zawod bya w tym czasie wasnoci rosyjskiego oligarchy Olega Deripaski. 6 Informuj Pana, e w ostatnim czasie firmom rosyjskim w celu wykonania usug dla Ministerstwa Obrony Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej niezbdne jest obligatoryjne uzgodnienie z FSWST Rosji uczestnictwa w przetargach, podpisania dokumentw kontraktowych na wykonanie remontu, modernizacji, przeduenia resursw a take dostaw techniki i czci zamiennych. Na chwil obecn zgod na uczestnictwo w postpowaniu na wykonanie remontu samolotw Tu-154M (numery boczne 90A837 i 90A861 [tj. 101 i 102]) bdcych na wyposaeniu Ministerstwa Obrony Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej posiada tylko OAO Aviakor Zakad Lotniczy, w zwizku z czym inne przedsibiorstwa rosyjskie takiego pozwolenia nie posiadaj. (Pismo z 4 marca 2009 r. naczelnika A. Skobielcyna z FSWTS do Dyrektora Departamentu Zaopatrywania Si Zbrojnych [DZSZ] MON RP gen. Sawomira Szczepaniaka; przekazane do DZSZ MON 5 marca 2009 r., cztery dni przed upywem terminu skadania ofert ostatecznych w przetargu). 7 - Poc (FSWTS) podlega Ministrowi Obrony FR i dziaa na podstawie m.in. Dekretu Prezydenta FR 1083 z 16 sierpnia 2004 r. o FSWTS. Przeja uprawnienia, obowizki i personel dziaajcego poprzednio pod tym samym kierownictwem komitetu o nazwie - (KWTS), ktry kontynuowa dziaania prowadzone
23
Podstaw prawn decyzji FSWTS by czciowo niejawny dekret nr 64s prezydenta FR Dmitrija Miedwiediewa z 16 stycznia 2009 r. o krokach w zakresie zakazu dostawy Gruzji wyrobw o przeznaczeniu wojskowym i zastosowaniu podwjnym8. Realizujc dyrektywy tego dekretu9, FSWTS w sposb szczeglny nadzorowaa i kontrolowaa kady etap planowanego i realizowanego remontu polskich statkw powietrznych Tu-154M10.
Czciowo niejawny dekret nr 64s prezydenta FR Dmitrija Miedwiediewa z 16 stycznia 2009 r. o krokach w zakresie zakazu dostawy Gruzji wyrobw o przeznaczeniu wojskowym i zastosowaniu podwjnym (puste miejsce zamiast ustpu 2).
uprzednio w tym zakresie przez waciwe jednostki organizacyjne KGB/SWR. Od 2004 r. do maja 2012 r. dyrektorem FSWTS (a w latach 2000-2004 dyrektorem KWTS w randze wiceministra obrony) by gen. dyw. (gen. lejt.) Michai Arkadjewicz Dmitriew, absolwent MGIMO, w latach 1971-2000 funkcjonariusz I Zarzdu Gwnego KGB a potem SWR (m.in. dyrektor Zarzdu Informacyjno-Analitycznego SWR). 24 maja 2012 r. prezydent W. Putin mianowa Aleksandra Wasiljewicza Fomina nowym dyrektorem FSWTS. Od listopada 2012 r. M. Dmitriew jest gwnym doradc ds. wojskowo-technicznych ministra obrony Siergieja Szojgu. 8 64c . , , 16 2009 (http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?998918) 3. Rzd Federacji Rosyjskiej powinien: a) w przypadku ujawnienia faktw dostarczenia Gruzji przez obce pastwa i (lub) zagraniczne organizacje lub obcokrajowcw oraz bezpastwowcw z miejscem pobytu staego na terytorium obcych pastw, wyrobw o przeznaczeniu wojskowym, powodujcych destabilizujce nagromadzenie si uzbrojenia i sprztu wojskowego lub w inny sposb sprzyjajcych niestabilnej sytuacji w regionie, niezwocznie zgasza propozycje odnonie zastosowania wobec nich specjalnych dziaa ekonomicznych; b) w przypadku ujawnienia faktw dostawy, sprzeday lub przekazania Gruzji przez obce pastwa i (lub) zagraniczne organizacje uzbrojenia i sprztu wojskowego opracowanych w Rosji (ZSRR) lub wyprodukowanych w Rosji (ZSRR), zgasza propozycje odnonie ograniczenia lub zaprzestania z takimi pastwami i (lub) organizacjami wsppracy wojskowo-technicznej i wojskowo-ekonomicznej. 4. Rzd Federacji Rosyjskiej, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej, Ministerstwo Spraw Wewntrznych Federacji Rosyjskiej, Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej, Ministerstwo Sprawiedliwoci Federacji Rosyjskiej, Suba Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej, Federalna Suba Bezpieczestwa Federacji Rosyjskiej, Federalna Suba ds. Kontroli Technicznej i Eksportowej, Federalna Suba Wsppracy Wojskowo-Technicznej, Bank Centralny Federacji Rosyjskiej powinny zapewni zgodnie ze swoimi kompetencjami realizacj dziaa, ktre przewiduje niniejszy Dekret. 9 Dekret Prezydenta FR D. A. Miedwiediewa `O krokach w zakresie zakazu dostawy Gruzji wyrobw o przeznaczeniu wojskowym i zastosowaniu podwjnym` okrela prawne podstawy ograniczenia wojskowo-technicznej i ekonomicznej wsppracy z obcymi pastwami zaangaowanymi w wojskowe dostawy do Gruzji. (kocowy fragment komunikatu prasowego FSWTS Komentarz FSWTS Rosji na temat wojskowo-technicznej wsppracy z Gruzj z 20 stycznia 2009 r.). 10 9 lutego 2009 r. na posiedzeniu kolegium FSWTS z udziaem przedstawicieli Ministerstwa Obrony FR wysuchano i przyjto do wiadomoci informacj O rodkach dot. zakazu dostaw do Gruzji wyrobw o przeznaczeniu wojskowym lub podwjnym.
24
Gen. Michai Dmitriew przewodniczy 9 lutego 2009 r. posiedzeniu kolegium Federalnej Suby Wsppracy Wojskowo-Technicznej FR (FSWTS), na ktrym w obecnoci przedstawicieli Ministerstwa Obrony FR przekazano informacj o rodkach realizacji dekretu prezydenta FR dotyczcego zakazu dostaw do Gruzji wyrobw o przeznaczeniu wojskowym lub podwjnym. Po posiedzeniu kolegium wicedyrektor FSWTS Wjaczesaw Dzirkan wysa do zakadw remontowych informacj o obowizku uzgadniania z FSWTS wszystkich postpowa dotyczcych wojskowo-technicznej wsppracy z Polsk a take zwizanych z dostaw urzdze podwjnego (cywilnego) przeznaczenia i wykonania usug remontu dla Ministerstwa Obrony Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej wczajc w to prowadzenie rozmw i uczestnictwo w przetargach.
Take Midzypastwowy Komitet Lotniczy (MAK) wspiera dziaania firmy MAW Telecom, zabiegajcej o powierzenie remontu polskich Tu-154M firmie Aviakor11. MON wiedziao o wydaniu dekretu nr 64s i znao jego tre, ale attach obrony w Moskwie skutecznie zniechca jednostki organizacyjne MON do interesowania si wpywem tego dekretu na polskie firmy realizujce kontrakty dla MON12. MON byo wielokrotnie13 informowane, e w latach 2002-2008 zakady Aviakor nieterminowo i niesolidnie remontoway i modernizoway pastwowe samoloty Tu-154M VIP Republiki Sowacji, a faktyczne decyzje o terminie ukoczenia tego remontu zapaday nie w Samarze, lecz na szczeblu wadz federalnych FR w Moskwie14. Co najmniej od 13 stycznia 2009 r. MON byo te wielokrotnie informowane, e zakady Aviakor nie s finalnym zakadem remontowym dla silnikw Tu-154M, ktre po wymontowaniu w Samarze bd remontowane gdzie indziej, co moe skutkowa znacznym obnieniem jakoci wykonywanej usugi, a tym samym stanowi zagroenie bezpieczestwa lotw najwaniejszych osb w pastwie. Sprawdzanie przez MON deklarowanej przez Aviakor zdolnoci wykonania w terminie wysokiej
11 17 lutego 2009 r. MAK wyda zakadom Aviakor niezbdny zacznik do certyfikatu nr SPR-27, zawierajcy wykaz dozwolonych robt na samolotach Tu-154M. aden inny rosyjski partner polskiego uczestnika przetargu nie otrzyma od adnego przedstawiciela strony rosyjskiej na tak wczesnym etapie postpowania przetargowego (dzie po opublikowaniu ogoszenia o postpowaniu przetargowym) ani jednego dokumentu niezbdnego do skompletowania oferty przetargowej. 12 6 lutego 2009 r. Departament Wojskowych Spraw Zagranicznych MON (na podstawie informacji uzyskanych od attach w Moskwie pk. Grzegorza Winiewskiego) poinformowa DZSZ MON, e podejmowanie dziaa, majcych na celu pozyskanie dodatkowych informacji dot. wpywu dekretu prezydenta Federacji Rosyjskiej na polskie firmy, realizujce kontrakty dla MON RP, jest niewskazane i mogoby wzbudzi niepotrzebne zainteresowanie Rosji naszymi firmami. 13 M.in. pismami przedstawicieli zarzdu Bumar sp. z o.o. z dn. 13 stycznia i 20 lutego 2009 r. 14 16 marca 2009 r. wiceminister Zenon Kosiniak-Kamysz zapewnia Ministra Obrony Narodowej Bogdana Klicha (na podstawie szyfrofaksu nr Pf-32/2009 z ambasady RP w Moskwie), e z posiadanych informacji nie mona wycign jednoznacznego wniosku o nierzetelnoci tego zakadu, ale nie wskaza na faktyczne przyczyny zaistniaych opnie. Tymczasem tego samego dnia dyrektor DZSZ MON gen. bryg. Sawomir Szczepaniak otrzyma pismo z owiadczeniem MAW Telecom, z ktrego jednoznacznie wynikao, e decyzje o opnianiu tempa i terminie ukoczenia remontu sowackich Tu-154M VIP faktycznie nie zapaday w Samarze, lecz na szczeblu wadz federalnych FR w Moskwie: 1. finansowanie remontw samolotw planowano w ramach wzajemnych rozlicze dugu FR wobec Republiki Sowacji, 2. po rozpoczciu remontu (demonta samolotu) firma Aviakor nie otrzymaa nalenej zapaty od waciwej instytucji FR, w zwizku z czym wstrzymaa wykonywanie dalszych prac na samolocie, 3. z powodu przeduajcych si negocjacji pomidzy rzdami FR i Sowacji, dotyczcych rozliczenia dugu pomidzy tymi pastwami, samolot zosta zdjty z cyklu remontowego, 4. po podpisaniu porozumienia midzyrzdowego Aviakor niezwocznie przystpi do kontynuowania remontu. (Wedug przedstawiciele Bumar sp. z o.o., innym powodem przeduania si remontu sowackich Tu-154M w Samarze by brak czci zamiennych i agregatw oraz jako wykonywanych prac.)
25
Genera dywizji (genera lejtnant) Michai Arkadjewicz Dmitriew, od 2004 r. do maja 2012 r. dyrektor Federalnej Suby Wsppracy Wojskowo-Technicznej FR, wczeniej dyrektor Komitetu FR ds. Wsppracy Wojskowo-Technicznej z Innymi Pastwami w randze wiceministra obrony narodowej (2000-2004) oraz funkcjonariusz I Zarzdu Gwnego KGB i SWR (1971-2000), od listopada 2012 r. gwny doradca ministra obrony Siergieja Szojgu ds. wojskowo-technicznych.
Wjaczesaw Karowicz Dzirkan, od grudnia 2004 r. zastpca dyrektora Federalnej Suby Wsppracy Wojskowo-Technicznej FR, absolwent Wyszej Wojskowej Szkoy Technicznej Lotnictwa w Rydze, inynier zaogowych statkw powietrznych, od czerwca 1976 r. do grudnia 2008 r. oficer Si Zbrojnych ZSRS/Rosji, wyrniony w 1986 r. medalem za zasugi dla obronnoci kraju, w 2008 r. Orderem Przyjani, a 3 czerwca 2009 r. dekretem prezydenta FR 620 wyrniony nadaniem wyszej rangi rzeczywistego radcy pastwowego II klasy.
Ogoszenie DZSZ MON z 16-17 lutego 2009 r. o zaproszeniu do skadania ofert wstpnych w postpowaniu przetargowym Nr referencyjny DZSZ/2/IX-50/UZ//PRZ/Z/2009 na wykonanie remontu gwnego wraz z wykonaniem resursu technicznego i modyfikacj dwch samolotw Tu-154M oraz remontu gwnego silnikw lotniczych D-30KU (fragment pocztkowy)
26
jakoci remontu samolotw Tu-154M miao charakter pozorowany 15. Odbywao si z opnieniem, a uzyskiwane informacje niewaciwie interpretowano.
Warunki przetargu organizowanego przez MON preferuj firm Aviakor

Niektre z istotnych warunkw zamwienia sprzyjay tylko firmie, ktra wygraa przetarg. Nie miao to decydujcego znaczenia, ale uatwio realizacj decyzji podjtych przez wadze Rosji na podstawie dekretu prezydenta FR z 16 stycznia 2009 r. 17 lutego 2009 r. firma Bumar sp. z o.o. uznaa wskazany 16 lutego 2009 r. w warunkach przetargu termin 7 dni roboczych (9 dni) na przygotowanie i zoenie ofert za absolutnie niewystarczajcy w wietle koniecznoci uzyskania dodatkowych dokumentw i owiadcze z BK `Tupolew` oraz [z] zakadu remontowego. Nie znajc penego zakresu wpywu dekretu prezydenta FR na rozstrzygnicie przetargu (wic nie wiedzc, e w Rosji decyzje ju zapady i niezalenie od podejmowanych przez siebie dziaa Bumar sp. z o.o. firma uznawana za dostawc uzbrojenia dla Gruzji nie ma szans na wygranie tego przetargu), zwrcia si ona do MON o odsunicie terminu skadania ofert do 13 marca 2009 r. W tym czasie kierownictwo firmy Tupolew uznao, e zwycizc przetargu moe zosta jedynie Aviakor (oraz MAW Telecom i Polit Elektronik), a wykonawcy dotychczasowych remontw musz im ustpi miejsca co trafnie antycypowao nieznan jeszcze wwczas publicznie decyzj FSWTS podjt na podstawie dekretu prezydenta FR z 16 stycznia 2009 r. 22 lutego 2009 r. (6 dni po ogoszeniu przetargu i na par tygodni przed jego formalnym rozstrzygniciem) przedstawiciele Aviakor z Samary oraz Tupolew z Moskwy, Saturn z Rybiska i Hydraulika z Ufy (czyli przyszego rosyjskiego wykonawcy i podwykonawcw remontu Tu-154M) podpisali w Warszawie z przedstawicielem firmy Polit Elektronik porozumienie o wsplnym udziale w przetargu na remont polskich Tu-154M16.
Rezygnacja z proponowanego doposaenia Tu-154M w system obrony antyrakietowej

Dowdca Si Powietrznych gen. broni Andrzej Basik wskazywa17 na celowo wykonania w ramach kolejnego remontu Tu-154M zabudowy m.in. systemu obrony biernej samolotu tzn. wyrzutnikw rodkw zakce pasywnych wraz z elementami ich sterowania () System powinien zabezpiecza indywidualn oson statku powietrznego przed raeniem go kierowanymi pociskami rakietowymi z termicznymi oraz radiolokacyjnymi gowicami samonaprowadzajcymi, w szczeglnoci podczas jego startu lub ldowania (oraz m.in. zabudowy cyfrowego Cockpit Voice Recorder)18.
15 5 marca 2009 r. Penomocnik MON ds. Procedur Antykorupcyjnych radca Marcin Idzik przesa do wiceministra Zenona Kosiniak-Kamysza projekt odpowiedzi (na pismo nr 094/HSL/AS/09 prezesa zarzdu Bumar sp. z o.o. Edwarda Edmunda Nowaka z dnia 20 lutego 2009 r. dot. remontu samolotw Tu-154M) pod podpis ministra Bogdana Klicha, w ktrym zawarto stwierdzenie: chciabym podkreli, e Zamawiajcy w przedmiotowym postpowaniu wykorzysta szereg narzdzi w celu sprawdzenia, czy Wykonawcy zdolni s do realizacji tego zadania i posiadaj stosowne upowanienia. Tymczasem dyrektor DZSZ MON gen. bryg. Sawomir Szczepanik dopiero 6 marca 2009 r. wysa do Szefa Suby Wywiadu Wojskowego pk Radosawa Kujawy i do dyrektora Departamentu Wojskowych Spraw Zagranicznych MON pk Wojciecha Stankiewicza proby o przekazanie w trybie pilnym do 12 marca 2009 r. wszelkich informacji dotyczcych moliwoci realizacji remontu w OAO Aviakor Zakady Lotnicze w Samarze (ul. Pskowskaja 32) samolotw Tu-154M przeznaczonych do transportu najwaniejszych osb w pastwie i remontu silnikw D-30KU w OAO Naukowo Produkcyjne Zjednoczenie `Saturn` w Rybisku (Prospekt Lenina 63 16 Zobowizali si m.in. nie bra udziau w jakichkolwiek innych umowach dotyczcych remontu samolotw TU-154M nr 90A837, 90A862 [tj. 101 i 102], silnikw D-30KU, WSU-TA-6A nalecych do Ministerstwa Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i nie dostarcza elementw remontowych do remontu wyej wymienionych wyrobw. 17 Wskazane w jego pimie z 9 lutego 2009 r. do DZSZ MON i do Szefa Inspektoratu Wsparcia SZ proponowane kierunki modernizacji byy na wczeniejszych etapach planowania terminu i zakresu remontu oraz modernizacji Tu-154M wskazywane przez Zastpc Szefa Szkolenia Wojsk Lotniczych gen. bryg. Ryszarda Hacia w pimie skierowanym 25 listopada 2008 r. do tych samych adresatw. 18 W obu pismach wskazano te na niektre elementy (m.in. nadajnik ratunkowy ELT), ktrych wymiana na inne odpowiedniki, nowszego typu, a co najmniej nie gorsze, byaby wskazana. Niektre z mniej istotnych sugestii np. wymiana zasilania
27
Minister Bogdan Klich uzna tak modernizacj za niecelow, czego dowodzi jego dekretacja na pimie Penomocnika MON ds. Procedur Antykorupcyjnych z 10 lutego 2009 r.: Przypominam, e nie dopuszczam moliwoci przeduenia remontu o jakiekolwiek nowe systemy i unowoczenienia przekraczajce przyjt zasad remontu biecego. Opatrzone tym przypomnieniem jednozdaniowe pismo radcy Marcina Idzika informujce, e jego Biuro nie wnosi uwag do przekazanej mu 5 lutego 2009 r. notatki decyzyjnej na przeprowadzenie postpowania na wykonanie remontu samolotw Tu-154 minister Bogdan Klich skierowa do wykonania, dekretujc je na gen. Franciszka Ggora, gen. Andrzeja Basika, wiceministra Zenona Kosiniak-Kamysza i mec. Marcina Idzika.
MON wybiera najdroszy wariant bez analizy innych propozycji cenowych

Cho MON nie zezwalao na zwikszanie projektowanego zakresu remontu i modernizacji o jakiekolwiek nowe systemy i unowoczenienia przekraczajce przyjt zasad remontu biecego (w tym o zainstalowanie systemu rakietowego), to w trakcie negocjacji z MAW Telecom zgodzio si na znaczce zwikszenie kosztu remontu. O rozstrzygniciu przetargu miaa decydowa przede wszystkim najnisza cena oferty19, a posiadane dowiadczenie miao nie mie istotnego wpywu na wybr oferty20. Do dokumentacji przetargowej wpisano wygrowane i nieuzasadniane okresy gwarancyjne21, co podraao spodziewany koszt remontu. 20 stycznia 2009 r. cakowity koszt ujtego w Planie modernizacji technicznej Si Zbrojnych RP w latach 2009-2010 remontu obu Tu-154M i ich omiu silnikw wiceminister Kosiniak-Kamysz okrela na 49,4 mln z22 (22,2 mln z w 2009 r. i 27,2 mln z w 2010 r.). Dwa tygodnie pniej kwota ta wzrosa o ponad 11% (co uzasadniano zmian kursu EUR/PLN23), a potem nadal rosa.
Dowdca Si Powietrznych RP gen. Andrzej Basik, zgin w katastrofie smoleskiej
Rys. 26. B. Minister Obrony Narodowej Bogdan Klich
czajnikw faktycznie zostay zrealizowane. 19 Warunki przetargu nr referencyjny postpowania DZSZ/2/IX-50/UZ/PRZ/Z/2009: XV. Wybr oferty 1. Zamawiajcy wybierze ofert, ktra spenia wymagania okrelone w Warunkach przetargu i zostanie uznana za najkorzystniejsz w wietle kryteriw oceny ofert okrelonych w pkt. 2-5. 2. Przy wyborze oferty Zamawiajcy bdzie si kierowa nastpujcym kryterium oceny ofert: cena 80%, termin realizacji umowy 20% 20 zgodnie z procedurami obowizujcymi w resorcie Obrony Narodowej wieloletnia dobra wsppraca nie stanowi przesanki do zastosowania trybu niekonkurencyjnego (negocjacji) (fragment projektu z 5 marca 2009 r. pisma z odpowiedzi ministra Bogdana Klicha na pismo prezesa zarzdu Bumar sp. z o.o. Edwarda Edmunda Nowaka nr 094/HSL/AS/09 z dnia 20 lutego 2009 r.). 21 dano 2000 godzin gwarancji w czasie 24 miesicy dla samolotw, silnikw i agregatw z apteczki technicznej, cho standardowo DZSZ MON da jedynie 200 godzin w czasie 24 miesicy, a przed rokiem 2009 aden z ww. elementw nie pracowa duej ni 1000 godzin w czasie 24 miesicy. dano te 5000 godzin resursu poremontowego dla silnikw (cho w okresie midzyremontowym przepracoway one mniej ni 1500 godzin a w czasie dotychczasowych trzech cyklw remontowych 5000 godzin). Wedug komunikatu MON z 10 kwietnia 2010 r., po remoncie okrelono, e Tu-154M nr 101 bdzie mg spdzi w powietrzu 7500 godzin, z czego do dnia 9 kwietnia 2010 r. wylata blisko 138 godzin (http://www.wp.mil.pl/pl/artykul/9048). 22 W 2002 r. cena remontu dwu samolotw Tu-154 (i remontu dwch dodatkowych silnikw) wynosia 35.345.000 z. W 2009 r., po uwzgldnieniu tylko wskanika wzrostu cen towarw i usug konsumpcyjnych, cena ta powinna wynosi 46.269.000 z. 23 wzrost wysokoci rodkw finansowych na realizacj przedmiotowego zadania wynika bezporednio z rnicy kursu EUR/PLN 0,47 z w stosunku do poprzedniego wniosku (pismo z 5 lutego 2009 r. wiceministra Zenona Kosiniak-Kamysza
28
3 lutego 2009 r. DZSZ MON wskaza na konieczno zagwarantowania na te remonty kwoty 55,3 mln z (22,5 mln z w 2009 r. i 32,8 mln z w 2010 r.) a minister Klich nada bieg sprawie i 16 lutego kwot t wskazano w warunkach przetargu jako warto zamwienia24. 16 marca 2009 r. wiceminister Kosiniak-Kamysz poinformowa ministra Klicha, e wysoko jedynej oferty uznanej za wan spord ofert zoonych w trakcie przetargu to 78.934.000 z25 i e w trakcie negocjacji z MAW Telecom uzyskano zgod na obnienie tej ceny do 70.446.460 z (patne trzema etapami do koca stycznia 2011 r.) lub 69.486.460 z (patne dwoma etapami do koca lipca 2010 r.). Minister Klich zaakceptowa rekomendowany przez wiceministra wybr droszego wariantu pierwszego26 i po dalszych negocjacjach w podpisanej 9 kwietnia 2009 r. umowie nr DZSZ/2/IX-50/UZ/PRZ/ NEG/Z/2009/43127 warto prac objtych umow okrelono jako 69.636.468 z patne w dwu etapach po ukoczeniu remontu kadego z dwu Tu-154M. Niektre inne okolicznoci postpowania przetargowego w tym takie, ktre sprzyjay realizacji decyzji podjtych przez wadze Rosji na podstawie dekretu prezydenta FR z 16 stycznia 2009 r. take budz istotne wtpliwoci. Komisja przetargowa uznaa, e tylko oferta MAW Telecom odpowiada warunkom przetargu. Uznanie co najmniej jednej z dwu pozostaych ofert za nieodpowiadajc oferowanym warunkom przetargu moe budzi wtpliwoci. Oferta Bumar sp. z o.o. zostaa odrzucona z powodu podania 15 grudnia 2009 r. jako daty ukoczenia remontu. MAW Telecom poda w ofercie zgodn z warunkami przetargu dat 4 grudnia 2009 r., ale z posiadanej dokumentacji dotyczcej przebiegu innych remontw Tu-154M prowadzonych przez Aviakor wynikao, e zakady w Samarze zwyky nie dotrzymywa deklarowanych terminw. Ostatecznie przedstawiciele Aviakor owiadczyli, e 21 grudnia 2009 r. zakoczyli remont samolotu Tu-154M nr 101, ktry po remoncie wrci do Warszawy dopiero w styczniu 2010 r.
Brak waciwego nadzoru nad remontem

Po rozstrzygniciu przetargu, ju w trakcie trwania remontu MON wydzielao rodki na wyjazd i pobyt w Rosji tylko dla jednego obserwatora, wic 36 specjalny puk lotnictwa transportowego (36 splt) wysya do Samary jako obserwatora tylko jednego onierza. Jego rola polegaa na obserwacji i informowaniu o przebiegu jedynie tej czci remontu, ktr wykonywano w tym miecie, gdy nie mia moliwoci obserwowa czynnoci remontowych wykonywanych poza Samar, w tym remontu silnikw wymontowanych w Samarze i odesanych do remontu w innych zakadach.
Rys. 27 Kadry z filmu wyemitowanego w telewizji rosyjskiej, ktry pokazuje jak osoby postronne bez adnego problemu wchodz na pokad remontowanego TU-154 M nr 101
do ministra Bogdana Klicha poprzez radc Marcina Idzika). 24 12 lutego w dokumentacji przetargowej warto zamwienia ustalono na 45.327.868,85 z (tj. 9.858.170,69 EUR przy kursie 4,598 PLN/EUR). Miesic pniej przedstawiciele Polit Elektronik posugiwali si opracowanym przez Aviakor zestawieniem kosztw opiewajcym na 10.043.000 USD. 25 Wykonawca przedstawi ofert w wysokoci 78.934.000,00 z. Nadmieniam, e warto oferty zostaa zweryfikowana przez Komisj m.in. na podstawie uzyskanej do wgldu oferty zakadu remontowego. (Pismo z 16 marca 2009 r. wiceministra Zenona Kosiniak-Kamysza do ministra Bogdana Klicha dot. remontu samolotw Tu-154M). 26 Dekretacja na pimie jw.: Akceptuj wariant I B. Klich. 27 Po zawarciu umowy na internetowych portalach lotniczych, gdzie komentowano dokonanie przez MON wyboru wykonawcy bez analizy propozycji cenowych innych oferentw, pojawiy si spekulacje, i Aviakor nie bdzie w stanie wywiza si w terminie z zadania, samolot nie zostanie odebrany, a jego rol przejm wydzierawione Embraery 175. Natomiast sekretarz komisji przetargowej ppk Grzegorz Bkaa podkrela, e przetarg przebiega zgodnie z prawem.
29
J.P., przebywajcy w Samarze od 19 maja do 18 lipca 2009 r. jako obserwator remontu i zmieniony nastpnie w tej roli przez G.W., obserwowa tam demonta wszystkich agregatw i silnikw oraz innych czci Tu-154M nr 101 (w zasadzie samolot zosta rozebrany do tego stopnia, e pozosta sam kadub) oraz otrzyma informacj o wysyaniu trzech silnikw gwnych do zakadw Saturn w Rybisku, gdzie mia by przeprowadzony ich remont. Do ostatecznego miejsca remontu silnikw (wedug innych relacji: w zakadach WARZ-400 Wnukowo w Moskwie lub w innych zakadach pod Moskw) nie pojecha. O braku naleytego zabezpieczenia28 Tu-154M nr 101 w Samarze wiadczy te m.in. nieuzgodniona z polsk stron obecno na pokadzie remontowanego samolotu rosyjskich dziennikarzy realizujcych reporta dla telewizyjnego kanau Rossija 1.
Wzrost liczby awarii i zlekcewaenie stwierdzonych po remoncie niesprawnoci

Dokonujc na przeomie 2010 i 2011 r. odbioru samolotu strona polska nie wniosa zastrzee do wykonanych przez Rosjan prac. Przedstawiciel DZSZ MON ppk Grzegorz Bkaa stwierdzi, e kiedy samolot po odbiorze odlatywa wraz z nami do kraju by on kompletny i sprawny, za jego dokumentacja bya uzupeniona, a nastpnie ocenia, e rosyjskie firmy dobrze wykonay remont, za drobne uwagi nie miay wpywu na sprawno odbieranego sprztu. Podobne oceny przedstawi mjr Jan Michalak z 36 splt. Tymczasem natychmiast po odebraniu TuRadiolatarnie na smoleskim lotnisku 154M nr 101 z remontu w czasie jego eksploatacji nastpi gwatowny wzrost liczby defektw (w tym agregatw autopilota), niesprawnoci (m.in. dotyczcych odbioru sygnaw z autolatarni) i usterek, ktre prowadziy do wzrostu liczby incydentw lotniczych29. Poza problemami z uruchamianiem, funkcjonowaniem i zakceniami pracy urzdze nawigacyjnych i cznoci satelitarnej30, doszo te do uszkodzenia m.in. jednego z blokw w instalacji pomiaru drga31, wskanika ukadu pomiaru wysokoci, systemu pomiaru oleju i agregatu sterowania wychyleniem lotek. Awarie mogy by spowodowane m.in. niewaciw technologi remontow oraz nieodpowiednimi zmi28 Polskie media wielokrotnie podnosiy, e podczas remontw rzdowych samolotw (w tym Tu-154M nr 101) w Rosji na ich pokadach mogy zosta zainstalowane urzdzenia podsuchowe. 29 Wykaz defektw i niesprawnoci wymienionych w Biaej Ksidze smoleskiej tragedii (Cz 2 Awarie Tu-154M nr 101 po remoncie przeprowadzonym w Rosji przez firmy MAW Telecom i Polit Elektronik) naley porwna z owiadczeniem dyrektora departamentu kontroli OAO Aviakor awiacionnyj zawod w Samarze, Iwana Anatoljewicza Markowa, ktry stwierdzi, e: Do wydarzenia si katastrofy lotniczej samolotu Tu-154M w miecie Smolesku strona polska zwracaa si z powiadomieniami co do jakoci prac remontowych przeprowadzonych w Aviakor awiacionnyj zawod. Strona polska zwracaa si na adres przedsibiorstwa z uwagami na prac po remoncie przeprowadzonym przez nasze przedsibiorstwo nastpujcych blokw: -30-2 (blok elektroniczny z systemu pomiaru wibracji -50-A-3), agregatu sterowniczego / autopilota PA-56B-1 systemu (automatyczny pokadowy system kierowania) na urzdzenia nawigacyjno-pilotaowe ( z systemu 70 (zwracali si dwukrotnie), () odbiornik temperatury (-9), blok sterowania / kierowania -65 z systemu , silnik wentylatora owiewu k MT-0, 18 C, wskanik poziomu oleju -7-1, awaryjnej radiolatarni APM-406. Por. te wykaz awarii Tu-154M nr 101 z 7, 17, 22 i 23 stycznia oraz 28 lutego i 8 kwietnia 2010 r. w: Leszek Misiak, Grzegorz Wierzchoowski: Smolesk: spki specjalnego zaufania. Gazeta Polska z 8 wrzenia 2010 r. 30 Protok reklamacyjny sporzdzony w 36 splt wykazywa, e w styczniu 2010 r. Podczenie systemu do sieci AERO H+ i SWIFT 64 nastpio po 45 minutach od wczenia na wywietlaczu telefonu przewodowego () wystpuje cigy komunikat LOGGING ON, nie zapalaj si diody kontrolne H+ i HSD. Ponadto system nie generuje adnych komunikatw wiadczcych o niesprawnoci systemu. Powyszy komunikat powtrzy si podczas kolejnego lotu. 31 Podczas jednego z lotw Tu-154 o numerze bocznym 101 w okresie stycze - marzec 2010 r. zaoga stwierdzia brak wskaza wibracji na wskaniku IW-50 silnika nr 1. Jak ustalono, przyczyn braku wskaza wibracji byo uszkodzenie bloku BE-30-2 w instalacji pomiaru drga.
30
anami konstrukcyjnymi i materiaami uytymi przez zakady w Samarze32. W porwnaniu z I kwartaem 2009 r. zdarze na tupolewach odnotowano w I kwartale 2010 r. o 250 proc. wicej33. Tu po odbiorze samolotu z Samary, bo ju 7 stycznia 2010 r. po starcie z Okcia nastpio wyczenie wysokociomierza cinieniowego. Uszkodzenie tego wysokociomierza powoduje niewaciw prac systemu UNS. Powoduje to niemoliwo korzystania z tego systemu a tym samym w przypadku awarii systemu UNS-1, nie mamy nawigacji. Take 28 lutego 2010 r. stwierdzono podczas lotu przerwy we wskazaniach anten satelitarnych GPS-1 i GPS-2. Powodem tych przerw moga by praca radiostacji ratowniczych ARM. Radiostacja ta zostaa zamontowana podczas prac w Samarze. W przypadku ldowania z wykorzystaniem systemu UNS zakcenia w pracy GPS-1 i GPS-2 mog mie bardzo due znaczenie w nawigowaniu przy podejciu do ldowania34. Niesprawnych agregatw autopilota nie zastpowano nowymi, lecz uywanymi, wymontowywanymi z drugiego polskiego Tu-154M (nr 102), a agregaty wymontowywane z Tu-154M nr 101 przekazywano firmie Polit Elektronik, ktra dostarczaa je do Rosji w celu wykonywania napraw w ramach gwarancji35. Firma serwisujca niektre z ww. agregatw Tu-154M nr 101 bya ulokowana w Pradze, lecz korzystaa z usug rosyjskich specjalistw z Technical and Commercial Centre (TKC) i przysyaa jako serwisanta zatrudnionego w TKC obywatela Federacji Rosyjskiej. Ostatecznie zlekcewaono niesprawnoci systemu cznoci satelitarnej AERO HSD+ i zaniechano dalszych napraw.
Podsumowanie
Wymienione dziaania i zaniechania wskazuj na to, e w latach 2008-2010 doszo do racego niedopenienia obowizkw przez przedstawicieli rzdu Donalda Tuska, w tym zwaszcza Ministra Obrony Narodowej i inne osoby odpowiedzialne za przygotowanie, prowadzenie i rozstrzyganie postpowania przetargowego na remont dwu samolotw Tu-154M i Prezes Rady Ministrw Donald Tusk i b. Minister Obrony Narodowej Bogdan Klich ich silnikw. wiadcz te o tym, e mogo doj do niedopenienia obowizkw przez Szefa SKW i Szefa ABW oraz inne osoby odpowiedzialne za bezpieczestwo prowadzonych przetargw, remontw i poremontowych napraw gwarancyjnych statku powietrznego Tu-154M nr 101, za eliminowanie zagroe dla bezpieczestwa naczelnych organw Rzeczypospolitej Polskiej i jej Si Zbrojnych oraz za ochron bezpieczestwa onierzy wykonujcych zadania subowe poza granicami kraju.
32 Zrobiono tam () mozaik niefabrycznych elementw amerykaskich z rosyjskimi. TAWS by amerykaski, tak samo jak komputery pokadowe, systemy nawigacji, odbiorniki GPS i radar. Sama czno bya czciowo amerykaska, a czciowo rosyjska. Do tego wywietlacze w kokpicie amerykaskie, ale wysokociomierze, prdkociomierze, chyomierze i co najwaniejsze autopilot, byy rosyjskie. Take komputer nawigacyjny ldowania, ILS, radiokompasy i system yroskopowy byy rosyjskie. () szalenie ciko to wszystko ze sob poczy. () jak remontuje si samolot w Rosji, to s tam instalowane przez suby specjalne pewne urzdzenia, powiedzmy sobie, e takie dodatkowe. A wtedy polskie suby instaluj swoje urzdzenia, ktre maj wykry te rosyjskie. To wszystko te daje wypadkow, ktra bardzo pogarsza dziaanie i bezpieczestwo elektroniki w samolocie. Marta Ziarnik: Przeraa mnie to, co zrobiono w Samarze z Tu-154M. Rozmowa z Nikoajem Wasylenk, inynierem konstruktorem, byym pilotem oblatywaczem, Nasz Dziennik z 9 sierpnia 2010 r. 33 Dwa zdarzenia w I kw. 2009 r. i siedem zdarze w I kw. 2010 r. W caym 36 splt tylko w I kw. 2010 r. doszo w 16 lotach do 23 zdarze lotniczych okrelonych mianem incydentu lotniczego. 34 Wypowiedzi kpt. Grzegorza Pietruczuka z 36 splt. 35 Ten sposb postpowania, opisany ju w Czci 2 Biaej Ksigi smoleskiej tragedii, porednio potwierdzi dyrektor in. I. A. Markow z Aviakor, ktry owiadczy, i wyraane przez stron polsk zastrzeenia zostay usunite przez przedsibiorstwo w drodze zamiany agregatw na odpowiadajce warunkom technicznym; zamiany agregatw w czasie eksploatacji przeprowadzaa strona polska.
31
II. Kontrwywiadowcza ocena dziaa sub specjalnych w zwizku z remontem Tu-154M

Wobec podjcia decyzji o remontowaniu Tu-154M w Rosji zamiast zakupu nowych samolotw, dalsze wydarzenia byy ju tylko tragiczn koniecznoci wynikajc z podjtej decyzji strategicznej, a Polska miaa niky wpyw na rzeczywisty przebieg zdarze. W subach specjalnych po katastrofie w Smolesku powinny powsta analizy, ktre przede wszystkim oceni dwie hipotezy gwne: nastpia zmowa urzdnikw i firm w celu przechwycenia kontraktu / rosyjskie suby specjalne umoliwiy sobie dostp do samolotu w czasie remontu. Wobec braku wiarygodnych i potwierdzonych informacji trudno jednoznacznie stwierdzi, czy polskie suby specjalne odpowiednio zdiagnozoway charakter i poziom zagroenia. Wydaje si, e w sensie strategicznym raczej nie.
Federalna Suba Wojskowo-Technicznej Wsppracy (FSWTW), nie bdc sub specjaln sensu stricto, stanowi firm przykrycia dla rosyjskiego wywiadu1. W zwizku z tym, przedstawiciele FSWTW nawizujcy kontakt z polskimi instytucjami w kluczowych dla Polski sprawach, powinni by objci rozpoznaniem SKW, a dziaalno FSWTW na wiecie powinna by pod sta uwag SWW. Powinny by prowadzone dziaania operacyjne, ktre pozwol na identyfikacj osb zatrudnionych w FSWTW i podejrzewanych o prac na rzecz wywiadu SWR/GRU. Ze wzgldu na obszar pracy i utrzymywane kontakty (potencjalnie bardzo atrakcyjnie wywiadowczo) firma Polit-Elektronik powinna mie w SKW status firmy przykrycia dla dziaa wojskowego wywiadu Federacji Rosyjskiej (GRU). Kontrwywiad powinien Logo firmy Rosoboronexport dysponowa szczegowymi informacjami o kontaktach tej firmy wrd przedstawicieli polskiej administracji (gwnie MON) oraz innych instytucji (w tym parlamentu) oraz dziennikarzy (szczeglnie z pism branowych opisujcych siy powietrzne). Wprowadzenie w Federacji Rosyjskiej przepisw dekretu Prezydenta FR z dnia 16 stycznia 2009 r. powinno by poddane analizie pod ktem wpywu nowych rozporzdze na ksztat wsppracy i dobr kooperantw dla strony rosyjskiej. Tym bardziej, e w sposb oczywisty mona byo spodziewa si, e nastpi zmiana sposobu oceny kontrahentw, czynnik ekonomiczny ustpi miejsca kryteriom wynikajcym z zaoe rosyjskiej polityki obronnej. Mona byo przypuszcza, e w przypadku kadego kontraktu szczeglna rola przypadnie decyzjom zapadajcym na najwyszych szczeblach wadzy FR, ktre wyznacz zadania w tym zakresie rosyjskim wojskowym subom specjalnym. Przetarg na remont Tu-154M powinien by objty tzw. oson kontrwywiadowcz ze strony SKW (Inspektorat B. Minister Obrony Narodowej Bogdan Klich
1 Suby specjalne na caym wiecie lokuj oficerw w instytucjach, ktre maj dostp do danych dotyczcych kontraktw zbrojeniowych. Sowieckie/rosyjskie suby specjalne czyni tak od lat, wic powysza teza nie moe by w aden sposb uznana za kontrowersyjn. Lektura yciorysu obecnego szefa FSWTW wskazuje na okolicznoci, ktre uzasadniaj podejrzenie, e przez co najmniej pitnacie lat peni sub w strukturach sub specjalnych, co oznacza, e obecnie moe by oficerem pracujcym na stanowiskach poza sub, ale pozostajcym na etacie suby. SKW i SWW w rocznych sprawozdaniach, charakteryzujc pozycje przykrycia rosyjskiego wywiadu powinny wymienia t instytucj.
32
Rys. 32. Art. 5 ustawy o Subie Kontrwywiadu Wojskowego i Suby Wywiadu Wojskowego
Stoeczny jednostka, w kompetencjach ktrej znajdowa si 36 specjalny puk lotnictwa transportowego), niezalenie od dyspozycji Ministra Obrony Narodowej, gdy z ustawy o SKW i SWW (art. 5.) wynika, e jest to suba odpowiedzialna za bezpieczestwo najwyszych dowdcw si zbrojnych i bezpieczestwo informacji pochodzcych z sektora wojskowego. Powinna powsta dokumentacja dotyczca remontu od momentu podjcia decyzji o rezygnacji z zakupu nowych samolotw dla VIP i po decyzji o remoncie w Rosji uytkowanych w tym czasie samolotw. Wybr kontrahentw po stronie polskiej (Polit-Elektronik i MAW Telecom), ze wzgldu na przedmiot zamwienia, powinien skutkowa gromadzeniem stosownej dokumentacji w SKW i podjciem dziaa kontrolnych wobec tych podmiotw w zakresie dotrzymania przez nie najwyszych standardw obsugi kontraktu remontowego. W teczce prowadzonej w SKW powinny znale si dokumenty powiadczajce wszystkie kroki podejmowane przez MON i administracj pastwow w sprawie remontu samolotw (w Polsce istniay w tym czasie tylko dwa samoloty, ktre speniay funkcj przewozow dla gowy pastwa i wymagay remontu na terenie obcego pastwa, wic naleao uzna, e bya to sytuacja szczeglna). Ta cz dokumentacji powinna zawiera oceny bezpieczestwa kontrahentw rosyjskich i polskich. Szczegowo gromadzone dane o osobach zaangaowanych w kontrakt po stronie polskiej (zgodnie z ustawowymi zadaniami SKW i ABW) oraz po stronie rosyjskiej (zgodnie z ustawowymi zadaniami SWW i AW). W dokumentacji powinny by wyodrbnione dwa gwne zasoby informacji. Jeden powinien dotyczy tylko kwestii ekonomicznych (w tym przetargu), zabezpieczenia remontu na terenie zakadw remontowych i kontroli jakoci jego wykonania. Drugi powinien zawiera wszelkie informacje dotyczce zagroe wywiadowczych i terrorystycznych, ktre mogy wiza si z remontem samolotu. Ta cz dokumentacji powinna by co jaki czas poddawana analizie, pod ktem oceny zaangaowania rosyjskich sub specjalnych w dziaania operacyjne wok kontraktu na remont i w czasie samego remontu. Dodatkowo powinny by utworzone podzbiory informacji pochodzcych od osb, ktre pomagaj kontrwywiadowi w zabezpieczeniu interesw ekonomicznych RP i przed zagroeniem wywiadowczym (kontakty osobowe w polskich firmach, MON, MSZ).
33
W wietle powyszych informacji, niezalenie od wnioskw pyncych z analiz napisanych przez polskie suby midzy 16 stycznia 2009 r. (dekret prezydenta FR) a 10 kwietnia 2010 r., w subach specjalnych po katastrofie w Smolesku powinny powsta analizy, ktre oceni dwie hipotezy gwne2: Nastpia zmowa urzdnikw i firm w celu przechwycenia kontraktu. Przepisy dekretu prezydenta Rosji z dnia 16 stycznia 2009 r. wykorzystano do sterowania przetargiem na remont polskich samolotw TU-154M i zmanipulowania polskich czynnikw rzdowych w celu wyeliminowania ofert konkurencyjnych dla firmy promowanej przez stron rosyjsk Rosyjskie suby specjalne umoliwiy sobie dostp do samolotu w czasie remontu. Podmioty zaangaowane w przetarg byy inspirowane i manipulowane przez rosyjskie suby specjalne. Celem dziaa byo uzyskanie najkorzystniejszego dostpu (w warunkach w peni kontrolowanych) do polskiego samolotu rzdowego. W zwizku z tym, e w dziaaniach sub bloku wschodniego bardzo czsto dochodzio do wymieszania motyww wywiadowczych i przestpczych, analitycy powinni rozway take hipotezy skrzyowane w odniesieniu do hipotez gwnych: Grupa biznesowa, chcc popeni przestpstwo polegajce na B. Sekretarz Kolegium do spraw ustawieniu przetargu, budowaa oson pozorujc dziaania wywiadu. Sub Specjalnych Jacek Cichocki Wywiad wojskowy FR realizowa operacj specjaln, w czasie ktrej, dziki maksymalizacji kwoty kontraktu, wybrane osoby (po stronie rosyjskiej i polskiej) uzyskay dodatkowe, nielegalne dochody.
Realizacj przetargu na remont samolotu mona take oceni w nastpujcy sposb:

1. Gwnym bdem byo niepodjcie decyzji o zakupie nowych samolotw ze strefy ekonomicznotechnologicznej bdcej poza wycznym zasigiem operacyjnym przeciwnika (gwnie Rosji i Chin). Podjcie decyzji o remoncie samolotu powinno zosta ocenione jednoznacznie negatywnie przez polskie suby specjalne wobec braku moliwoci skutecznego zabezpieczenia operacyjnego. 2. Dalsze wydarzenia, wobec podjcia decyzji o remoncie samolotw, byy ju tylko tragiczn koniecznoci wynikajc z formuy decyzji strategicznej i Polska, wbrew pozorom, miaa niky wpyw na rzeczywisty ich przebieg. 3. W praktyce samoloty zostay skierowane do remontu w rosyjskich subach specjalnych. W realiach rosyjskich nie miao znaczenia, czy remontu dokonyway firmy przykrycia rosyjskich sub specjalnych; wsppracujce z tymi subami; obsadzone funkcjonariuszami lub wsppracownikami tych sub, czy te co najmniej prawdopodobne doranie zadaniowane i kontrolowane przez suby. 4. Wydaje si niemoliwe aby polscy decydenci, w tym polskie suby specjalne, nie miay wiadomoci pkt.3. 5. Wobec takiego stanu rzeczy polskie suby specjalne powinny bezwzgldnie podj szereg dziaa zmierzajcych do moliwego zminimalizowania zagroe ze strony przeciwnika: Poprzez waciwe dziaania operacyjno-administracyjne nie dopuci do wygrania przetargu przez polskie firmy jednoznacznie powizane z podmiotami rosyjskimi.
2 W tym przypadku nie s uwzgldnione przesanki wskazujce na zamach terrorystyczny; stanowiyby one podstaw do sformuowania dalszych hipotez.
34
Sprofilowa ofert przetargow w taki sposb, aby promowa firmy polskie, bdce pod kontrol polskich sub. Bez wzgldu na przebieg przetargu kontrolowa zarwno operacyjnie, jak administracyjnie i ewentualnie procesowo jego przebieg. Poprzez aktywa zagraniczne prowadzi dziaania operacyjno-lobbingowe na rzecz rosyjskich firm, ktrym powierzenie remontw byoby tzw. mniejszym zem. W trakcie trwania remontu oddelegowa do Rosji polskich specjalistw w zakresie techniki lotniczej i techniki operacyjnej w liczbie gwarantujcej moliwie optymalny i cigy nadzr nad procesem organizacyjno-technicznym remontw. Odpowiednie zastrzeenie powinno by zawarte w ofercie przetargowej i umowie. AW i SWW niezalenie od ppkt. e) powinny podj lub kontynuowa moliwe dziaania operacyjne zmierzajce do uzyskania wasnych rde informacji o ewentualnych nieprawidowociach i zagroeniach bezpieczestwa w trakcie trwania remontu na terenie Rosji. Po powrocie samolotw z remontw w Rosji podda je sprawdzeniom pod ktem bezpieczestwa (technicznego, elektronicznego, pirotechnicznego). Przekaza samoloty do sprawdzenia odpowiednim subom NATO. Dokona ponownej, szczegowej kontroli samolotw po powrocie ze sprawdze w subach NATO. Ze wzgldu na miejsce remontu i dalszego serwisowania samolotw, wobec braku moliwoci uzyskania stuprocentowej pewnoci bezpieczestwa operacyjno-technicznego, uzna samoloty za doywotnio nie dajce pewnoci zabezpieczenia informacji niejawnych (gwnie w postaci gosowej). Ten punkt powinien by gwnym powodem rezygnacji z opcji remontu na terenie przeciwnika. Jedynym logicznym rozwizaniem by zakup nowych samolotw. 6. Oceniajc jedynie otrzymany dokument mona stwierdzi, e z informacji w nim zawartych wynika, i polski przetarg na remont samolotw zosta ustawiony przez stron rosyjsk. wiadczy to o tragicznie wysokim stopniu zinfiltrowania polskich struktur wojskowych i bezpieczestwa przez suby rosyjskie. Mona bez przesady emocjonalnej stwierdzi, e cz polskich decydentw moga, co najgorsze, peni w tej sprawie rol sabo zakamuflowanych marionetek rosyjskich. 7. Wobec braku wiarygodnych i potwierdzonych informacji trudno jednoznacznie stwierdzi, czy polskie suby specjalne odpowiednio zdiagnozoway charakter i poziom zagroenia. Wydaje si, e w sensie strategicznym raczej nie. W wymiarze taktycznym by moe zlokalizowano najbardziej transparentne zagroenia, o czym mog wiadczy pewne dymisje i zmiany w resorcie obrony narodowej legendowane zakoczeniem prac komisji Millera. Brak jest natomiast informacji wskazujcych na podjcie dziaa kontrolnych i identyfikacyjnych a take procesowych (bo na tym etapie ju tylko takie s moliwe, a nawet wskazane) wobec ewidentnych nieprawidowoci w procesie przetargowym ze strony polskiej i w dziaaniu sub. Wskazuje to na dalsze kontrolowanie przez stron rosyjsk tego procesu decyzyjnego, jak te okrelonych osb ze strony polskiej, odpowiedzialnych za te nieprawidowoci.
35
1.4 Rola profesora Adama Rotfelda i ambasadora Tomasz Turowskiego w polityce wschodniej rzdu D. Tuska i organizacji wizyty Prezydenta RP w Katyniu
Koalicja rzdowa PO-PSL zmienia kierunek polityki zagranicznej, doszo do nowego otwarcia w stosunkach z Moskw. Wan rol w polityce resetu z Moskw odegraa Polsko-Rosyjska Grupa do Spraw Trudnych oraz jej polski wspprzewodniczcy, profesor Adam Daniel Rotfeld. Moskwa wykorzystywaa prace Grupy do propagowania wasnej wizji historii, kultury i polityki. Grupa do Spraw Trudnych odegraa rwnie wan rol przed uroczystociami w kwietniu 2010 r., podobnie jak ambasador Tomasz Turowski, ktry zajmowa si przygotowaniem oficjalnych wizyt polskich w Katyniu. Wedug dokumentw IPN dotyczcych wsppracy ze subami specjalnymi PRL, Turowski w 1993 r. rozpocz prac w MSZ. W 1998 r. rosyjska prasa umiecia go na licie polskich dyplomatw, ktrzy mieli prowadzi dziaalno wywiadowcz w Rosji. W lutym 2010 r. Turowski powrci do MSZ. Jednym z ostatnich jego zada byo przygotowanie wizyt w Katyniu. Turowski osobicie bra udzia m.in. w pracach grupy przygotowawczej obu wizyt i by oskarany o niewaciwe wywizywanie si z zadania zorganizowania wizyty Prezydenta Lecha Kaczyskiego. Po 10 kwietnia Turowski upowszechnia tez, e z krwi ofiar zrodz si dobre stosunki polsko-rosyjskie. Tomasz Turowski i Grupa do Spraw Trudnych dyli do polityki resetu pomidzy Polsk i Rosj. Temu celowi podporzdkowane byy ich dziaania, a uroczystoci w Katyniu miay sta si miejscem porozumienia si premierw obu pastw na grobach polskich oficerw. Dlatego prbowano wyeliminowa Prezydenta RP z udziau w tych uroczystociach, nawet kosztem elementarnych wymogw bezpieczestwa. Liczne konflikty pomidzy rzdem Donalda Tuska a Prezydentem Lechem Kaczyskim zostay wywoane z powodu zmiany kierunkw polityki zagranicznej, rwnie w relacjach z Rosj. Wan rol w polityce nowego otwarcia w stosunkach z Moskw odegraa Polsko-Rosyjsk Grupa do Spraw Trudnych1. Po utworzeniu koalicji PO-PSL doszo do zmiany skadu Grupy i nadania jej nowego statusu2. Na znaczenie tego gremium w stosunkach polsko-rosyjskich zwraca uwag Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski3. Rwnie premier Tusk przywizywa du wag do dziaalnoci Grupy4. Inicjatywy
1 Grup do Spraw Trudnych powoano w styczniu 2002 r. podczas wizyty w Polsce wczesnego prezydenta Rosji Wadimira Putina. Celem Grupy miao by prowadzenie regularnych konsultacji polsko-rosyjskich dotyczcych tzw. spraw trudnych, dotyczcych historii Polski i Rosji. 2 Skad Grupy do Spraw Trudnych za: http://www.msz.gov.pl/Komunikat,o,wynikach,pracy,posiedzenia,Wspolnej,Po lsko-Rosyjskiej,Grupy,do,Spraw,Trudnych,18278.html 3 Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski w swojej informacji na temat polityki zagranicznej RP w 2008 r., wskazujc na konieczno wsppracy z Rosj, podkreli wane znaczenie Grupy ds. Spraw Trudnych: My, Polacy, podobnie jak inni czonkowie Unii Europejskiej, uwaamy, e zaufanie obu stron tej wsppracy wzrosoby, gdyby opierao si na wsplnie respektowanych wartociach. Skoro jednak Rosja upiera si przy swoim systemie wartoci, zasadzajcym si na wasnych tradycjach i kodach kulturowych, wwczas oparcie wsppracy unijno-rosyjskiej na uzgodnionych reguach gry musi nam wystarczy. Do tego przekazu odwoywao si stwierdzenie Premiera Donalda Tuska w duchu realizmu, w miejsce nieskutecznego nieprzejednania e bdziemy wsppracowa z Rosj, tak, jak ona jest [wytuszczenie R. Sikorskiego przyp. red.]. Polsko-rosyjskie mechanizmy wsppracy i dialogu, takie jak Komitet Strategii Wsppracy, Forum Dialogu Obywatelskiego, Grupa do Spraw Trudnych s gotowe, przynajmniej po polskiej stronie. Dajmy im szans. Zob. http://www.msz.gov.pl/pl/ministerstwo/minister_sz/wystapienia_minister/page_17317;jsessionid=6A5CB2BE6EB38E6ACA57E2A3E60C0B40.cmsap2p 4 W czerwcu 2008 r. premier Donald Tusk wzi udzia w inauguracyjnym posiedzeniu Polsko-Rosyjskiej Grupy ds. Trudnych. Grupa, ktrej zadaniem jest praca na rzecz dialogu dwustronnego, wznowia wwczas dziaalno pod nowym kierownictwem. Na jej czele stanli prof. Adam Daniel Rotfeld oraz profesor Anatolij Torkunow. W wyniku wizyty premiera Donalda Tuska w Moskwie w lutym br. [tj. 2008 r. przyp. red.] dziaalno grupy zostaa wznowiona. Zob. http://www.poprzedniastrona.premier.gov.pl/print.php?id=2180
36
Grupy byy istotnym elementem resetu polityki wschodniej rzdu Tuska. Grupa mia dwch wspprzewodniczcych. Ze strony Rosji funkcje t peni profesor Anatolij Torkunow, rektor Moskiewskiego Pastwowego Instytutu Stosunkw Midzynarodowych (MGIMO MSZ FR), czonek Rosyjskiej Akademii Nauk. Ze strony Polski wspprzewodniczcym by profesor Adam Daniel Rotfeld 5. Wedug dokumentw IPN by on zarejestrowany jako kontakt operacyjny (czyli tajny wsppracownik komunistycznego wywiadu); on sam zaprzecza, e wsppracowa z SB6. Prof. Rotfeld uchodzi za Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski gwnego konstruktora polityki resetu z Kremlem. By te czonkiem tzw. grupy mdrcw, ktra opracowywaa zmiany w strategii NATO7. Do pierwszego spotkania nowych wspprzewodniczcych Grupy do Spraw Trudnych doszo w lutym 2008 r. w Brukseli, gdzie ustalono zakres spraw oraz organizacj spotka. Moskwa wykorzystywaa prace Grupy do propagowania wasnej wizji historii, kultury i polityki8. W czerwcu 2008 r. wspprzewodniczcy Grupy na roboczym spotkaniu w wydanym komunika- b. Minister Spraw Zagranicznych RP prof. Adam Daniel Rotfeld cie stwierdzili: Uczestnicy Grupy z satysfakcj oraz Rektor Moskiewskiego Pastwowego Instytutu Stosunkw stwierdzili popraw klimatu politycznego, ktry Midzynarodowych prof. Anatolij Torkunow stwarza warunki do rozwizywania spraw trudnych i draliwych, jakie pozostawia nam w spadku historia9. Przykadem, do jakich celw Grupa suya Kremlowi bya lista problemw, ktre miay psu
5 A. D. Rotfeld w latach 2001-2005 w rzdach SLD peni kolejno funkcje Podsekretarza Stanu w MSZ, Sekretarza Stanu w MSZ i Ministra Spraw Zagranicznych. 6 A. D. Rotfeld w znajdujcych si w IPN dokumentach figuruje pod czterema pseudonimami: Rauf , Rad, Ralf i Serb. W aktach zachoway si jego notatki przeznaczone dla SB. Byy to m.in. relacje z rozmw z uczestnikami KBWE w Genewie w 1974 r. Zgodnie z jedn z notatek oficera SB: `Rauf` wyrazi gotowo dalszego kontynuowania wsppracy z nami, twierdzc, i jest to patriotyczny obowizek kadego Polaka. Rotfeld zaprzeczy, jakoby kiedykolwiek wsppracowa z SB. Powiedzia m.in., e nie odpowiada mi ta forma lustracji, ktra zajmuje si ofiarami, a nie funkcjonariuszami SB. Nie interesuj mnie brudne papiery, ktre oni wyprodukowali na mj temat. Byy szef MSZ przyzna jednak, e spotyka si z przedstawicielami MSW i kilka razy podpisa dokumenty, i nikomu nie ujawni treci tych spotka. Ujawni, e przed zoeniem owiadczenia lustracyjnego konsultowa si z ABW: Gdy miaem skada owiadczenie lustracyjne, widziaem si z oficerem ABW, ktremu zrelacjonowaem te kontakty. On powiedzia mi, e nie bya to wiadoma wsppraca z SB i dlatego nie musz pisa, e byem tajnym wsppracownikiem sub specjalnych PRL. Zob. Dorota Kania, Entuzjastyczny pomocnik Rotfeld, Gazeta Polska z 28 maja 2008 r. 7 Polscy dyplomaci uznali powoanie A. Rotfelda za bardzo due wyrnienie i sukces dla Polski. Grup mdrcw powoano w sierpniu 2009 r., miaa zaj si przygotowaniem koncepcji strategicznej reformy NATO. Grupa skadaa z 12 przedstawicieli pastw czonkowskich Paktu. Pracami grupy kierowaa b. sekretarz stanu USA Madeleine Albright, a w skad grupy weszli take przedstawiciele USA, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Woch, Hiszpanii, Kanady, Grecji, Turcji i otwy. Zob. Pawe Siergiejczyk, Agenci maj si dobrze, Nasza Polska z 21 wrzenia 2010 r.; http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci /1,114873,6889348,Adam_Rotfeld_w__grupie_medrcow__NATO.html 8 Jeden z polskich komentatorw wskazywa: Rosja, ktra odbudowuje swoje imperialne wpywy jest mistrzem w prowadzeniu polityki historycznej, sucej jej interesom. W tej wizji Katy owszem by zbrodni reymu stalinowskiego. Reymu, ktry nie ma nic wsplnego z obecn Rosj. Polityczna ocena zbrodni w Katyniu nie ma adnych konsekwencji prawnych, ale pokazuje wiatu Rosjan od dobrej strony jako tych, ktrzy chc wyjani dawne zbrodnie do koca i rozliczy si ze swoj przeszoci. Zob. http://wpolityce.pl/artykuly/4018-rosja-jest-mistrzem-w-prowadzeniu-polityki-historycznej-sluzacej-jejinteresom-o-ksiazce-biale-plamy-czarne-plamy 9 Komunikat o wynikach pracy posiedzenia Wsplnej Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych z 12-14 czerwca 2008 r. Zob. http://www.pism.pl/files/?id_plik=7147
37
stosunki polsko-rosyjskie. Rosjanie przedstawili 14 zagadnie, ich zdaniem zadraniajcych wzajemne relacje. Wikszo spraw wypunktowanych przez Rosjan i sposb ich ujcia sugerowa, e w czasach Lenina i Stalina to nie Polacy byli ofiarami Sowietw, lecz Sowieci Polakw 10. We wsplnym komunikacie Grupa stwierdzia, e do draliwych kwestii we wsplnej historii, takich jak np. Katy, trzeba podchodzi w sposb pozwalajcy stworzy trway fundament partnerskich stosunkw opartych na prawdzie i wzajemnym szacunku11. Rosyjski wspprzewodniczcy Grupy Anatolij b. Wicemarszaek Sejmu RP Stefan Niesioowski Torkunow w przeddzie spotkania w Katyniu premierw Polski i Rosji mwi: Katy niewtpliwie jest zagadnieniem wywoujcym najwikszy rezonans polityczny i rozniecajcym emocjonalny ar opinii publicznej, przede wszystkim w Polsce. Z drugiej strony - jakkolwiek cynicznie by to zabrzmiao - historycy nie uwaaj sprawy katyskiej za skomplikowan12. Faktem jest, e w wyniku prac Grupy doszo do diametralnej zmiany w nazywaniu zbrodni w Katyniu przedstawiciele polskich wadz z rzdzcej koalicji wycofali si z okrelania tej zbrodni mianem ludobjstwa13. Grupa do Spraw Trudnych odegraa wan rol przed uroczystociami w Katyniu. W wywiadzie dla Wriemia Nowostiej z 8 lutego 2010 r. prof. Rotfeld poinformowa, e 10 kwietnia 2010 r. odbdzie si w Smolesku posiedzenie Grupy. Jego zdaniem, przed Polakami i Rosjanami pojawia si szansa wyjcia z cienia tragicznej historii, ktra przez dziesiciolecia obciaa wzajemne stosunki. Jednak po czterech dniach Informacyjna Agencja Radiowa podaa, e Rotfeld powiedzia Polskiemu Radiu, i obchody odbd si prawdopodobnie midzy 6 a 10 kwietnia14. Kilka tygodni przed wizyt Donalda Tuska w Katyniu media poinformoway, e na miejscu ludobjstwa bd obecni przedstawiciele Grupy15. Ju po
10 Rosjanie podnosili np. kwesti jecw przetrzymywanych przez stron polsk po wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r., na ktrych Polacy, zdaniem rosyjskich historykw, mieli dopuszcza si zbrodni wojennych. Rosjanie twierdzili rwnie, e to przez postaw polskiego rzdu emigracyjnego, ktry nie chcia wsppracowa ze Stalinem, II wojna wiatowa trwaa a pi lat. Zob. http://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=11492 11 Komunikat o wynikach pracy posiedzenia Wsplnej Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych z 12-14 czerwca 2008 r. Zob. http://www.pism.pl/files/?id_plik=7147 12 W innym miejscu bronic Wojciecha Jaruzelskiego i jego decyzji o wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego A. Torkunow mwi: Pod koniec swojej kariery ma stanu to wanie Jaruzelski, razem z takimi bezsprzecznymi ojcami nowej Polski jak Tadeusz Mazowiecki i Lech Wasa, doprowadza swj kraj do penowartociowego systemu demokratycznego i godnego miejsca w nowej Europie. Takiego czowieka z pewnoci potpi mog jedynie bardzo pewni siebie i nieco prymitywni ludzie, ktrzy z palety barw rozrniaj tylko kolory biay i czarny. Zob. Tygodnik Przegld nr 14/2010. Za: http://alfaomega. webnode.com/news/anatolij%20torkunow%3A%20nie%20ma%20bia%C5%82o-czarnej%20palety%20barw/ 13 Tak tendencj potwierdzaa wypowied prominentnego polityka Platformy Obywatelskiej wicemarszaka Sejmu Stefana Niesioowskiego, ktry we wrzeniu 2009 r. stwierdzi, e Katy nie by ludobjstwem: Mord na polskich oficerach w Katyniu nie by ludobjstwem. To bya zbrodnia wojenna. Ludobjstwo to jest zagada narodu. W historii do tej pory byy dwa ludobjstwa: Holokaust i wielki gd na Ukrainie. Katy to byo co innego. Polscy oficerowie odmwili wsppracy z komunistami i zostali zamordowani. Ci, ktrzy na ni poszli, przeyli, jak Berling. Poza tym przyjcie takiego stanowiska miaoby bardzo powane konsekwencje polityczne. Zob. http://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/95094,niesiolowski-katynnie-byl-ludobojstwem.html 14 Rotfeld tumaczc zmian terminu posiedzenia powiedzia: Grupa do Spraw Trudnych uzgodnia w czasie posiedzenia 9 listopada 2009 r., e nastpne jej posiedzenie odbdzie si w Smolesku na marginesie uroczystoci zwizanych z 70. rocznic zbrodni katyskiej, w kwietniu 2010 r. Brana bya pod uwag pierwsza dekada kwietnia dlatego w rozmowie z dziennikarzem pada data 10 kwietnia. Sdziem wwczas, e bdzie to jedna uroczysto w Katyniu. W przygotowywaniu wizyt prezydenta i premiera nie braem udziau. Byem informowany o przygotowywaniu uroczystoci 70. rocznicy zbrodni katyskiej przez pracownikw Departamentu Wschodniego MSZ w kontekcie przygotowania wyjazdu czonkw Grupy ds. Trudnych do Smoleska. W sprawach prac Grupy pozostawaem w roboczym kontakcie z ambasadorem RP w Moskwie Jerzym Bahrem. Dorota Kania, Rosyjskie gry, Gazeta Polska z 16 lutego 2011 r 15 Gazeta Wyborcza pisaa 7 kwietnia 2010 r.: Dzi w Smolesku premierzy Wadimir Putin i Donald Tusk maj
38
katastrofie smoleskiej Rotfeld wygosi na Uniwersytecie Warszawskim wykad na temat Polska Rosja: nowe otwarcie?. Pozytywnie oceni bilans stosunkw polsko-rosyjskich z ostatniego 20-lecia, zdecydowanie odci si od porwnywania obecnej Rosji do Zwizku Radzieckiego16. W kontekcie tych inicjatyw Grupy do Spraw Trudnych warto zwrci uwag na fakt, e kilka dni po wizycie Rotfelda w Moskwie, w lutym 2010 r. do pracy w polskiej ambasadzie w Moskwie przyjecha Tomasz Turowski. Zaj si on przygotowaniem oficjalnych wizyt polskich wadz w Katyniu17. Pod koniec 2010 B. Ambasador tytularny RP w Moskwie Tomasz Turowski r. Turowski zosta oskarony przez IPN, e zoy nieprawdziwe owiadczenie lustracyjne, w marcu 2013 r. Sd Najwyszy odrzuci kasacj IPN, ktry domaga si uznania Turowskiego za kamc lustracyjnego, jednak w bardzo interesujcym uzasadnieniu orzek, e Turowski znalaz si w sytuacji kolizji obowizkw i musia powici jedne z przepisw, by by w zgodzie z innymi18. Zapisy rejestracyjne zachowane w IPN wiadczyy, e Turowski zosta pozyskany do wsppracy ze subami specjalnymi PRL do wczenie, a do pracy w wywiadzie wytypowa go Wydzia XIV Departamentu I komunistycznego MSW, ktry zajmowa si wywiadem nielegaw. Turowski mia by na pocztku wsppracownikiem, a potem oficerem Wydziau XIV Departamentu I zarejestrowanym pod numerem 9596 i o pseudonimie Orsom19. W 1975 r. wstpi do nowicjatu w Rzymie, w okresie kleryckim studiowa w orodkach jezuickich we Francji, najpierw w Paryu, potem w Meudon. Nawiza kontakty ze rodowiskiem paryskich Spotka. W 1986 r., tu przed wiceniami, wystpi z zakonu i oeni si20. Zachoway si meldunki Orsoma dotyczce rodowiska Spotka.
podzikowa czonkom Grupy za ich prac i pochwali, e wykonaa ona kawa dobrej roboty, by sprawa Katynia przestaa dzieli Warszaw i Moskw. Zob. http://wyborcza.pl/1,76842,7738354,Putin_powie__Nasza_wina.html 16 Rotfeld mwi m.in.: By to najlepszy okres w stosunkach polsko-rosyjskich w historii w ogle. Tylko wszyscy u nas uwaaj, e stosunki polsko-rosyjskie byy fatalne. Ot chc powiedzie, e nigdy nie byy lepsze ni wanie teraz. () To nie jest tak, e ta Rosja jest innym wydaniem Zwizku Radzieckiego. Nie jest te inn edycj carskiej Rosji. S jedynie elementy cigoci, jak w przypadku kadego innego pastwa. Dorota Kania, Rosyjskie gry, Gazeta Polska z 16 lutego 2011 r. 17 P. M., pracownik Ambasady RP w Moskwie stwierdzi: Decyzj Ambasadora RP w Moskwie J. B. przygotowania do wizyty Premiera RP w Katyniu w dniu 7 kwietnia 2010 r. i wizyty Prezydenta RP w Katyniu w dniu 10 kwietnia 2010 r. koordynowa i nadzorowa Tomasz Turowski, kierownik Wydziau Politycznego Ambasady RP w Moskwie. Biaa Ksiga smoleskiej tragedii, zacznik nr 45, s. 68. 18 W grudniu 2010 r. Biuro Lustracyjne IPN w Warszawie skierowao do Sdu Okrgowego w Warszawie wniosek o wszczcie postpowania lustracyjnego w zwizku z powstaymi wtpliwociami co do zgodnoci z prawd owiadczenia lustracyjnego zoonego przez Turowskiego. W padzierniku 2011 r. Sd Okrgowy w Warszawie uzna Turowskiego za kamc. Sd Apelacyjny w Warszawie orzek, e ten proces lustracyjny nie powinien mie miejsca. Kasacj do Sdu Najwyszego wnis na wniosek IPN Prokurator Generalny. W ustnym uzasadnieniu Sd Najwyszy uzna, e w procesie Turowskiego nie doszo do naruszenia przepisw, gdy Sd Apelacyjny mia prawo uzna, e Turowski dziaa w stanie wyszej koniecznoci: Zdekonspirowanie wywiadowcy czsto pociga powane niebezpieczestwo nie tylko dla tej osoby ale i interesw pastwa w imieniu ktrego dziaa. () Nie moe by tak, by realizacja pewnych obowizkw prowadzia z koniecznoci do efektw, ktre s absurdalne, niekorzystne z punktu widzenia spoeczestwa. Sd uzna, e spenienie obowizku ujawnienia swojej agenturalnej przeszoci mogoby wywoa szkody spoeczne - ucierpiaby interes pastwa i interes prywatny lustrowanego i innych osb z ktrymi si styka. Zob. http://niezalezna.pl/39629-lustrowany-ma-prawo-klamac-turowski-pod-specjalna-ochrona 19 Zob. m.in.: Cezary Gmyz, Rezygnacja szpiega, Rzeczpospolita, 5 stycznia 2011 r.; Zenon Baranowski, Turowski Jakimiszyn - Smolesk, Nasz Dziennik z 20 grudnia 2010 r.; Zenon Baranowski, Turowski na ty z Komorowskim, Nasz Dziennik z 22 grudnia 2010 r.; Mariusz Majewski, lub z bezpiek, Nasz Dziennik z 24-26 grudnia 2010 r.; Anna Ambroziak, Jak Turowski przygotowywa wizyt, Nasz Dziennik z 11 marca 2011 r. 20 Pierwotnie wybrank Turowskiego bya jego francuska uczennica, jednak ostatecznie polubi Hiszpank. Francusk narzeczon Turowskiego miaa by crka socjalistycznego premiera Francji Michela Rocarda. Wiele wskazuje na to, e lub nie doszed do skutku w wyniku interwencji francuskiego kontrwywiadu. Tez t potwierdzi dziaacz opozycji i zaoyciel paryskiego wydawnictwa Editions Spotkania Piotr Jegliski: Po jego lubie dostaem wiadomo, e widziano tam funkcjonariuszy bezpieki. Pniej syszaem to jeszcze wielokrotnie. Mariusz Majewski, lub z bezpiek, Nasz Dziennik z 24-26 grudnia 2010 r.
39
W 1993 r. Turowski rozpocz prac w MSZ21. W 1996 r. wyjecha do ambasady w Moskwie, gdzie najpierw peni funkcj radcy, potem ministra penomocnego. W 1998 r. Niezawisimaja Gazieta ujawnia list polskich dyplomatw, ktrzy mieli prowadzi dziaalno wywiadowcz w Rosji. W tym kontekcie wymieniony by rwnie Turowski22. W 2001 r. Turowski zosta ambasadorem na Kubie23. Po powrocie latem 2005 roku z placwki na Kubie dalej pracowa w MSZ24. Po objciu funkcji szefa MSZ przez Radosawa Sikorskiego szybko sta Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski si jedn z zaufanych osb w resorcie i mia zasadniczy wpyw na proces zblienia polsko-rosyjskiego25. Jednym z ostatnich zada Turowskiego byo przygotowanie wizyt w Katyniu. W trakcie trwania procesu lustracyjnego pojawiay si informacje, e Turowski mg pracowa dla sub wywiadowczych III RP26. Potwierdzenie si tych informacji oznaczaoby, e Turowski zajmowa si organizacj wizyt w Katyniu w dwch rolach po pierwsze, oficjalnie jako akredytowany dyplomata i po drugie, jako oficer sub specjalnych pod przykryciem pracownika ambasady. W tym drugim przypadku trudno mwi o moliwoci pracy nieoficjalnej, skoro ju w 1998 r. Rosjanie publicznie wskazywali, e Turowski wsppracuje z polskim wywiadem27. Dlatego pozostaje trzecia ewentualno mg by to poficjalny kana konsultacyjno-informacyjnym pomidzy subami Moskwy i Warszawy. W przeszoci oba pastwa wykorzystyway ju takie rozwizanie28. Gdyby ta diagnoza okazaa
21 Pracowa w departamencie Europa II (zajmujcym si Europ Wschodni). Najpierw by doradc, potem wicedyrektorem. 22 Zwraca na to uwag m.in. Cezary Gmyz: Rosjanie w [Niezawisimoje Wojennoje Obrozrienije], dodatku do [Niezawisimoj] Gaziety, ktra jest zwizana z rosyjskimi subami specjalnymi, demaskuj Turowskiego jako czowieka, ktry pracuje dla polskiego wywiadu, ale za tym nie id adne kroki. Nie jest poddany ekspulsji [wydalenie dyplomaty uznanego za persona non grata przyp. red.] z Rosji, wrcz przeciwnie, pozostaje tam do 2001 roku, a nastpnie, kiedy koczy swoj kadencj na placwce w Moskwie, zostaje natychmiast ambasadorem na Kubie. To jest bardzo dziwne, bo to jest bardzo rzadko stosowana praktyka, eby kto, kto wraca z placwki od razu jecha na inn. Zazwyczaj powinien spdzi kilka lat w MSZ, tymczasem Wadysaw Bartoszewski jeszcze siedzcego na walizkach moskiewskich dyplomat, poleca jako kandydata na ambasadora na Kubie. Zob. http://www.sdp.pl/rozmowa-dnia-gmyz 23 wczesny szefa MSZ Wadysaw Bartoszewski nastpujco referowa 8 marca 2001 r. przed sejmow Komisj Spraw Zagranicznych rekomendacj dla Turowskiego: Mielimy tradycyjnie znakomite stosunki z Kub. Obecnie nie s one a tak dobre. Trzeba jednak zauway, e prezydent Putin okaza zainteresowanie Kub, zanim okaza zainteresowanie wieloma innymi krajami. Dla nas take co znaczy. (...). Chciabym zaznaczy, e moja decyzja jest przemylana. Braem pod uwag, jakie bdzie stanowisko administracji waszyngtoskiej i Watykanu. Zaleao nam na tym, aby stanowisko ambasadora RP w Republice Kuby powierzy czowiekowi, ktry moe przyczyni si do nowego otwarcia, m.in. przez kontakty kocielne, ktre na Kubie zaczynaj odgrywa istotn rol dla Fidela Castro. (...) Kandydat ma dowiadczenie jeli chodzi o proces transformacji na terenie postradzieckim. By wysoko oceniany przez naszych partnerw rosyjskich, o czy wiem drog nieoficjaln. Jest to nienajgorsza referencja dla Polaka udajcego si na Kub. Za: Mariusz Majewski, lub z bezpiek, :Nasz Dziennik z 24-26 grudnia 2010 r. 24 By m.in. radc-ministrem w dyspozycji Biura Kadr i Szkolenia oraz radc-ministrem w Departamencie Strategii i Planowania Polityki Zagranicznej. Od lutego do maja 2007 roku peni funkcj ambasadora tytularnego w Departamencie Strategii i Planowania Polityki Zagranicznej. Media twierdziy, e nadanie tego stopnia dyplomatycznego miaa podpisa wczesna Minister Spraw Zagranicznych Anna Fotyga. Jednak min. A. Fotyga wskazywaa, e jej podpis zosta sfaszowany. Na dokumencie z 26 stycznia 2007 r. nie ma podpisu, widnieje jedynie nieczytelna parafka. Zob. http://wiadomosci.dziennik.pl/ polityka/artykuly/328696,ktos-podrobil-podpis-fotygi-pod-nominacja-dla-turowskiego.htm 25 Cezary Gmyz, Szpieg w Watykanie, dyplomata PRL, Rzeczpospolita z 18 grudnia 2010 r. 26 Twierdzono np., e powodem, dla ktrego obrona Turowskiego domagaa si odrzucenia wniosku IPN, moe by to, e po 1989 r. przeszed do suby w strukturach najpierw UOP, a potem AW. I tak jak w PRL, mia tam mie chroniony najwysz klauzul tajemnicy status nielegaa. W ten sposb oficjalnie by dyplomat, a w AW suy na niejawnym etacie Zob. http:// wyborcza.pl/1,75478,9150341,Tomasz_Turowski__oficer_dwoch_wywiadow_.html 27 Niezawisimaja Gazieta zarzucia 19 pracownikom Ambasady RP w Moskwie, w tym Turowskiemu, e bior udzia w dziaalnoci wywiadowczej w krajach WNP. Zob. m.in. http://wyborcza.pl/1,76842,9150341,Tomasz_Turowski__oficer_ dwoch_wywiadow_.html 28 Byy rosyjski funkcjonariusz Suby Wywiadu Rosji Siergiej Trietiakow (dyplomata rosyjskiej misji przy ONZ w Nowym Jorku i rwnoczenie zastpca szefa tamtejszej placwki wywiadu) w swoich wspomnieniach ujawni, e pod koniec lat 90. SWR zgodzia si na otwarcie kanau partnerstwa z polskim wywiadem. Obie strony miay wydelegowa swoich
40
si trafna, rola sub specjalnych w organizowaniu uroczystoci w Katyniu byaby olbrzymia, a moe i decydujca. Zwaszcza, e w Warszawie rozmowy organizacyjne w sprawie kwietniowej wizyty zainicjowano w grudniu 2009 r. w gabinecie ministra Jacka Cichockiego, wczesnego Sekretarza Kolegium do Spraw Sub Specjalnych. Cichocki uczestniczy rwnie w pniejszych naradach organizacyjnych dotyczcych tych uroczystoci29. W dodatku Turowski osobicie bra udzia m.in. w pracach grupy przygotowawczej obu wizyt. Grupa ta w marcu 2010 r. spotkaa si z przedstawicielami wadz Smoleska, rosyjskimi dyplomatami i funkcjonariuszami Federal- b. Sekretarz Kolegium do spraw Sub Specjalnych Jacek Cichocki nej Suby Ochrony, omawiano wtedy szczegy wizyt z 7 i 10 kwietnia. Turowski by oskarany o niewaciwe wywizywanie si z zadania zorganizowania wizyty Prezydenta Lecha Kaczyskiego30. Jakub Opara, urzdnik Kancelarii Prezydenta sugerowa take, e po katastrofie Turowski nie pomaga i nie zaj si organizacj powrotu do Polski ministra Jacka Sasina, ktry po katastrofie by najwyszym urzdnikiem Kancelarii Prezydenta RP31. Opara mwi te, e wanie od Turowskiego usysza na pycie lotniska w Smolesku, i trzy osoby prawdopodobnie przeyy uderzenie Pracownik Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyskiego Jakub Opara samolotu o ziemi32. Turowski powiedzia wtedy, e widzia, czy sysza jak trzy karetki zabray trzy ciaa, ktre okazyway znaki ycia33. Po 10 kwietnia Turowski wsawi si te skandaliczn wypowiedzi dla rosyjskiego radia Finam, w ktrej twierdzi, e z krwi ofiar zrodz si dobre stosunki polsko-rosyjskie34.
przedstawicieli. Polska wykorzystywaa do tego osob o pseudonimie Profesor, ktra w przeszoci wsppracowaa z Moskw. Po 1990 r. Profesor by dyplomat, zatrudnionym w ONZ, prawdopodobnie by take pracownikiem konsulatu Polski w Nowym Jorku. Trietiakow twierdzi te, e Profesor by zastpc szefa dziau informacji w wczesnym Urzdzie Ochrony Pastwa. Zob. m.in. Pete Earley, Towarzysz J. Tajemnice szefa rosyjskiej siatki szpiegowskiej w Stanach Zjednoczonych po zimniej wojnie, Pozna 2008 r.; Piotr Bczek, Dezinformacje Moskwy nadal w modzie, Nasz Dziennik z 24-25 marca 2012 r. 29 O roli min. Cichockiego w przygotowaniach do wizyty czytaj w rozdziale 5. Rola ministra Jacka Cichockiego w przygotowaniach do uroczystoci w Katyniu. 30 Pracownik Kancelarii Prezydenta RP Adam Kwiatkowski mwi 10 marca 2011 r. przed Parlamentarnym Zespoem ds. Zbadania Katastrofy Smoleskiej, e picioosobowa grupa, ktra przygotowywaa wizyt 10 kwietnia, bya gorzej traktowana przez stron rosyjsk ni ta przygotowujca wizyt premiera Donalda Tuska. Byy to m.in. rnice w zakwaterowaniu podczas pobytu w Moskwie, grupa prezydencka bya wyczona z udziau w wikszoci spotka z przedstawicielami strony rosyjskiej, nie moga te przeprowadzi rekonesansu na lotnisku Siewiernyj. Zob. Anna Ambroziak, Jak Turowski przygotowywa wizyt, Nasz Dziennik z 11 marca 2011 r. 31 http://lubczasopismo.salon24.pl/nieuczesane/post/281248,tomasz-turowski-arcybolesnie-ciekawa-historia 32 http://niezalezna.pl/31734-turowski-w-sadzie-z-ochroniarzami 33 http://wiadomosci.wp.pl/kat,119674,title,Po-katastrofie-Tu-154M-uslyszalem-trzy-osoby-przezyly,wid,13230649,wia domosc.html 34 Turowski mwi m.in.: komentujc t tragedi, powiedziabym, e jest ona elementem narodzenia si nowego poziomu obywatelskiej samowiadomoci Polakw. Lecz te - jestem absolutnie tego pewien - nowym etapem stosunkw pomidzy Polsk i Rosj. Dlaczego? I Rosja, i Polska nale - myl, e z tym pogldem zgodziby si sam zmary tragicznie prezydent - do tej samej ogromnej judeo-chrzecijaskiej tradycji, a wielkie rzeczy w tej tradycji zawsze rodziy si we krwi. I jestem pewien, e z tej krwi wyronie to, na co my wszyscy czekamy - nowe, dobre stosunki pomidzy Polsk i Rosj. Za: Z krwi Kaczyskiego wyrosn lepsze relacje z Moskw. Fragmenty wywiadu udzielonego przez Tomasza Turowskiego, ambasadora tytularnego RP
41
Fakt, e rzd Donalda Tuska wykorzysta do przygotowania uroczystoci katyskich osob, ktra bya oskarana o zwizki z komunistycznymi subami specjalnymi jednoznacznie oddaje charakter przygotowa do 70. rocznicy zbrodni katyskiej. Byo to celowe stworzenie nieformalnego kanau kontaktw pomidzy Warszaw i Moskw. Przytoczona powyej wypowied Turowskiego dla rosyjskiej rozgoni opisuje Warszawa 17 wrzenia 2009 r., Prezydent RP Lech Kaczyski w swoim przemwieniu nazywa zbrodni katysk zbrodni ludobjstwa. rwnie, jakie faktyczne zadania mia on realizowa przede wszystkim popraw stosunkw Polski z Rosj. Temu samemu celowi podporzdkowane byy rwnie dziaania Grupy do Spraw Trudnych, ktra uznaa Katy za doskonae miejsce do porozumienia si premierw obu pastw na grobach polskich oficerw. W takim duchu prof. A. Rotfeld wypowiada si po tragedii smoleskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Prezydent Lech Kaczyski z odmienn ocen moralno-polityczn zbrodni katyskiej oraz inn wizj geopolityczn i polityk historyczn nie wpisywa si w polityk resetu z Kremlem. Dlatego prbowano wszelkimi metodami zniechci Gow Pastwa do udziau w tych uroczystociach. Takimi dziaaniami byo obnianie rangi wizyty, utrudnianie jej organizacji, blokowanie kontaktw, brak rekonesansu i wstpu na lotnisko, nawet kosztem elementarnych wymogw bezpieczestwa.
w Moskwie, rosyjskiemu radiu Finam FM z 12 kwietnia 2010 r. Nasz Dziennik z 20 grudnia 2010 r.
42
1.5 Rola ministra Jacka Cichockiego w przygotowaniach do uroczystoci w Katyniu

Najwysze wadze RP zdaway sobie spraw z faktu, e Rosja bdzie chciaa wykorzysta uroczystoci katyskie do wasnej gry geopolitycznej. Na takie zagroenie wskazywa w grudniu 2009 r. minister Mariusz Handzlik z Kancelarii Prezydenta RP. Jego notatk otrzyma m.in. minister Jacek. Cichocki, ktry peni wtedy funkcj Sekretarza Kolegium do Spraw Sub Specjalnych. Min. Cichocki uczestniczy w kilku spotkaniach roboczych dotyczcych organizacji uroczystoci w kwietniu 2010 r. w Katyniu. Sekretarz Kolegium zna szczegy organizacyjne uroczystoci katyskich, dlatego powinien przedstawia organizatorom wizyty oceny sub specjalnych na temat zamierze Kremla, prognozy zagroe i propozycje dziaa. Jego obowizkiem byo proponowa premierowi i szefom sub specjalnych wnioski dotyczce zada w zakresie ochrony uroczystoci katyskich i Prezydenta RP. Wadze RP zdaway sobie spraw z faktu, e Rosja bdzie chciaa wykorzysta uroczystoci katyskie do wasnej gry geopolitycznej. Taka ofensywa Kremla bya widoczna w sferze dyplomatycznej i propagandowej ju przed rocznic wybuchu II wojny wiatowej. Przed takim scenariuszem przestrzegaa Kancelaria Prezydenta; w grudniu 2009 r. minister Mariusz Handzlik z Kancelarii Prezydenta po spotkaniu z Ambasadorem Federacji Rosyjskiej Wadimirem Grininem wskazywa na moliwo gry Kremla 1. Notatk z tego spotkania otrzyma minister Tomasz Arabski, ktry zadekretowa j na ministra Jacka Cichockiego2. Minister Jacek Cichocki peni w tym czasie w rzdzie Donalda Tuska cile okrelon rol Sekretarza Kolegium do Spraw Sub Specjalnych i uczestniczy w kilku spotkaniach roboczych dotyczcych organizacji uroczystoci w Katyniu w kwietniu 2010 r. Ju pierwsze takie spotkanie jak wynika z zezna Dariusza Grczyskiego zostao zor-
Notatka Ministra Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyskiego po spotkaniu z Ambasadorem FR Wadimirem Grininem
1 W notatce subowej dla Prezydent RP Pana Lecha Kaczyskiego ze spotkania z ambasadorem Grininem w Warszawie w dniu 8 grudnia 2009 r. min. Handzlik zawar m.in. takie wnioski: Aby unikn moliwoci rozgrywania przez Rosj udziau najwyszych wadz pastwowych RP w zbliajcych si uroczystociach rocznicowych (Owicim, Katy, rocznica zakoczenia II wojny wiatowej), naleaoby zawczasu ustali rang przedstawicieli i konkretny plan obchodw. Notatk t otrzymali rwnie prezydenccy ministrowie Magorzata Bochenek, Wadysaw Stasiak, Mariusz opiski i Aleksander Szczygo, przewodniczcy sejmowej komisji spraw zagranicznych Andrzej Halicki i przewodniczcy senackiej komisji Leon Kieres, minister Tomasz Arabski, dyrektor Agnieszka Wielowieyska, minister Radosaw Sikorski, minister Andrzej Kremer, dyrektor Jarosaw Bratkiewicz, dyrektor Witold Sobkw oraz Ambasada RP w Moskwie. 2 Na dokumencie znajduje si dekretacja najprawdopodobniej z 15 grudnia 2009 r. min. T. Arabskiego: kopia dla: 1) Min. Cichockiego - DW, 2) Dyr. Wielowieyska prosz, by min. Kremer poinformowa KPRP o naszym podejciu do kwestii 5[uroczystoci w Owicimiu]-6[uroczystoci w Katyniu]-7[stosunki polsko-rosyjskie]. Min Arabski twierdzi, e dekretacja na ministra Cichockiego i dyrektor Wielowieysk wynikaa z wnioskw notatki dotyczcych kolejno uroczystoci w Owicimiu, uroczystoci w Katyniu oraz analizy stosunkw polsko rosyjskich i wynikw wizyty premiera Putina na Westerplatte.
43
ganizowane w Kancelarii Premiera z inicjatywy wanie min. Cichockiego. Odbyo si ono 9 grudnia 2009 r. w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw i byo zorganizowane przez ministra Cichockiego. Dariusz Grczyski przesuchany w prokuraturze zezna, e chodzio o organizacj wszystkich prac rzdowych zwizanych z obchodami 3. Z kolei minister Wojciech Duda, doradca premiera Tuska zezna, e miejscem spotkania z dnia 9 grudnia 2009 r. by gabinet min. Cichockiego4. Uczestnikami tego spotkania byli: Tomasz Arabski, Jacek Cichocki, Andrzej Przewonik, Andrzej Kremer, B. Sekretarz Kolegium do spraw Sub Specjalnych, b. Minister Spraw Wojciech Duda, Agnieszka Wielowieyska, Ma- Wewntrznych, obecnie Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw Jacek Cichocki ria Szymborska i Agata Zamyska. Z tego spotkania Maria Szymborska w dniu 9 grudnia 2009 r. sporzdzia notatk informacyjn, z ktrej wynika, i spotkanie odbyo si z inicjatywy ministrw Jacka Cichockiego i Wojciecha Dudy, a jego celem bya koordynacja prac rzdowych zwizanych z organizacj planowanych wwczas na 13 kwietnia 2010 r. obchodw 70. rocznicy zamordowania polskich oficerw przez NKWD5. W nastpnych miesicach minister Cichocki otrzymywa dokumenty na temat organizacji wizyty, bra rwnie udzia w kolejnych spotkaniach grupy roboczej6. Jak wynika z notatki Agnieszki Wielowieyskiej z dnia 18 marca 2010 r., na spotkaniu w dniu 15 marca 2010 r. omwiono program zaplanowanej na dzie 17 marca 2010 r. rozmowy min. Arabskiego z min. Jurijem Uszakowem7. Tymczasem to wanie min. Uszakow przedstawia negatywny stosunek Kremla do udziau Prezydenta Kaczyskiego w uroczystociach w Katyniu8. Rzd Donalda Tuska najprawdopodobniej nie przekaza prezydentowi Kaczyskiemu informacji o stanowisku min. Uszakowa.
3 Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Uzasadnienie postanowienia o umorzeniu ledztwa o sygnaturze akt V Ds. 32/11 z dnia 30 czerwca 2012 r., k. 191. 4 Min. W. Duda twierdzi, e ju wczeniej prowadzi rozmowy z min. Cichockim: zapyta go, czy mogliby razem zorganizowa takie spotkanie stanowice preludium do przygotowania obchodw Zbrodni Katyskiej w 2010 roku. W efekcie tej inicjatywy w spotkaniu udzia wzili rwnie Andrzej Przewonik, Andrzej Kremer, Agnieszka Wielowieyska oraz Tomasz Arabski, co oznaczao automatycznie nadanie najwyszego znaczenia temu spotkaniu. Zob. Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Uzasadnienie postanowienia o umorzeniu ledztwa o sygnaturze akt V Ds. 32/11 z dnia 30 czerwca 2012 r., k. 173. 5 Jak wynika z treci notatki, podczas spotkania ustalono, i Tomasz Arabski zwrci si do ministra Bogdana Zdrojewskiego z prob o powoanie penomocnika ds. organizacji centralnych uroczystoci, ktry wraz z przedstawicielami MSZ, do poowy stycznia 2010 roku, opracuje program obchodw i zaproponuje ewentualne moliwoci w tym zakresie. W zalenoci od potrzeb Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego moe powoa komitet organizacyjny wspierajcy penomocnika. Zob. Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Uzasadnienie postanowienia o umorzeniu ledztwa o sygnaturze akt V Ds. 32/11 z dnia 30 czerwca 2012 r., k. 93. 6 Prokuratura ustalia, e 8 marca 2010 r. Cichocki by na spotkaniu w Kancelarii Premiera, w ktrym uczestniczyli m.in. ministrowie Arabski, Gra, Ostachowicz, Kremer i Przewonik oraz wysocy urzdnicy rzdu - Agnieszka Wielowieyska, Jarosaw Bratkiewicz, Marek Bogacki, Dariusz Grczyski. Cichocki wzi rwnie udzia w spotkaniu 22 marca 2010 r. dotyczcym przygotowa do uroczystoci katyskich z 7 kwietnia 2010 roku. Cichocki by te na naradzie 15 marca 2010 r., w ktrej uczestniczyli ministrowie Arabski, Gra, Ostachowicz i Przewonik oraz wysi urzdnicy rzdu. 7 Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Uzasadnienie postanowienia o umorzeniu ledztwa o sygnaturze akt V Ds. 32/11 z dnia 30 czerwca 2012 r., k. 112-113. 8 Wynika to z zezna Macieja Pawlaka, drugiego wicedyrektora w Departamencie Spraw Zagranicznych KPRM, ktry uczestniczy w spotkaniu Tomasza Arabskiego z ministrem J. Uszakowem w Warszawie. Dyrektor Pawlak zezna: By poruszany udzia Prezydenta RP w uroczystociach w Katyniu. Byo to tylko poinformowanie strony rosyjskiej, e Prezydent bdzie uczestniczy w obchodach. Reakcja bya negatywna. Minister Uszakow powiedzia, e nie bdzie w tym czasie Miedwiediewa w Rosji, wic trudno mu bdzie by gospodarzem i podkreli, e strona rosyjska nie zaprasza Prezydenta Polski do Katynia. To zakoczyo spotkanie (k. 162166 tom III). Zob. Prokuratura Okrgowa Warszawa Praga w Warszawie, Uzasadnienie postanowienia o umorzeniu ledztwa o sygnaturze akt V Ds. 32/11 z dnia 30 czerwca 2012 r., k. 180.
44
Jednoczenie polskie suby specjalne w prognozie potencjalnych zagroe powinny uwzgldni moliwo wystpienia technicznych trudnoci lub jakichkolwiek innych niedogodnoci, ktre mogyby zniechci polskiego prezydenta do udziau w obchodach. Byoby to tym bardziej zasadne, e ju w grudniu 2009 r. minister Handzlik z Kancelarii Prezydenta w cytowanej ju notatce prognozowa, e moe doj do moliwoci rozgrywania przez Rosj udziau najwyszych wadz pastwowych RP, a min. Cichocki otrzyma ten dokument. Skoro min. Cichocki uczestniczy take w Minister Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyskiego Mariusz Handkilku nastpnych spotkaniach organizacyjnych zlik, zgin w katastrofie smoleskiej dotyczcych uroczystoci w Katyniu i by inicjatorem pierwszego spotkania z 9 grudnia 2009 r., a jego udzia w tych spotkaniach nie by przypadkowy, gdy by wtedy sekretarzem Kolegium ds. Sub Specjalnych to jego prace w zespole organizujcym uroczystoci w Katyniu byy form oficjalnego kanau informacyjnego dla polskich sub specjalnych9. Naley zada pytanie o wiedz min. Jacka Cichockiego na temat przeszoci ambasadora tytularnego Tomasza Turowskiego i jego dziaa Minister Spraw Wewntrznych Jacek Cichocki oraz Prezes Rady w Moskwie tu przed 10 kwietnia 2010 r. Czy b. Ministrw Donald Tusk Cichocki wiedzia o tych inicjatywach, czy je opiniowa i akceptowa oraz w kocu czy w tym czasie ambasador tytularny podlega subom specjalnym? Sekretarz Kolegium zna szczegy organizacyjne uroczystoci katyskich. Dlatego min. Cichocki powinien przedstawia organizatorom wizyty oceny sub specjalnych na temat zamierze Kremla, prognozy zagroe i propozycje dziaa. Jednoczenie powinien przedstawia Prezesowi Rady Ministrw i szefom sub wnioski dotyczce zada w zakresie ochrony uroczystoci katyskich i polskich delegacji pastwowych10. By to ustawowy obowizek Sekretarza Kolegium do Spraw Sub Specjalnych, ktry uczestniczy przecie w spotkaniach dotyczcych organizacji uroczystoci w Katyniu. Brak waciwego zabezpieczenia wizyty Prezydenta RP w Katyniu jest wynikiem rwnie i tych zaniecha.
9 Piotr Bczek, Specsuby w smoleskiej mgle, Nasz Dziennik z 26 lipca 2012 r. 10 Zgodnie z art. 12. ust. 7 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu Sekretarz Kolegium organizuje prac Kolegium i w tym zakresie moe wystpowa do organw administracji rzdowej o przedstawienie informacji niezbdnych w sprawach rozpatrywanych przez Kolegium.
45
1.6 Odpowiedzialno Szefa BOR oraz Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji za uchybienia BOR przy organizacji wizyty
I. Obowizki Biura Ochrony Rzdu i odpowiedzialno Szefa BOR
10 kwietnia 2010 roku pod Smoleskiem zgin Prezydent RI i inne osoby, ktrym Biuro Ochrony Rzdu miao zapewni bezpieczestwo. BOR nie wykonao cicych na nim obowizkw zwizanych z realizacj zadania ochrony tych osb. BOR nie potrafio waciwie zidentyfikowa zagroe i wyeliminowa je. Pomimo sygnaw o potencjalnych zagroeniach w zasadzie nie podjo adnych dziaa. Nie reagowao na informacje o chaosie na etapie przygotowania wizyty oraz operacji ochronnej. Nie zrealizowao waciwie adnego rozpoznania. Nie rozpoznao zagroe, jakie niesie ze sob lotnisko Smolesk Siewiernyj, wic nie zabezpieczyo terenu, na ktrym mia ldowa samolot. Ustawa o Biurze Ochrony Rzdu okrela krg osb chronionych przez BOR i zwizane z wykonywaniem tego zadania obowizki BOR, Szefa BOR, Ministra Spraw Wewntrznych i innych podmiotw oraz wskazuje, e za cao dziaa BOR odpowiada przede wszystkim jego Szef, ktry sprawuje nadzr nad dziaalnoci tej formacji. Za jej sukcesy, bdy i poraki odpowiada wanie on. Nie realizuje wszystkich dziaa samodzielnie, moe swobodnie dysponowa ca jednostk i wszystkimi funkcjonariuszami, ktrych jest przeoonym, oraz swoimi zastpcami i szefami komrek organizacyjnych. Jednak ustawa jednoznacznie wskazuje, e wymienione podmioty maj jedynie pomaga Szefowi BOR przy wykonywania naoonych na niego zada, a nie czyni jego funkcj fasadow. Zawid BOR jako instytucja, ale przede wszystkim wysza na jaw skrajna niekompetencja Szefa BOR. Jeli po tragedii w Smolesku i mierci ochranianych przez BOR Prezydenta Rzeczypospolitej i Jego Maonki oraz Byego Prezydenta prokuratura uznaa Zastpc Szefa BOR za podejrzanego o popenienie przestpstwa okrelonego w art. 231 Kodeksu karnego (zwizanego z niewaciwym wykonywaniem przez BOR zada w trakcie przygotowywaniu uroczystoci katyskich), to tym bardziej na podobny zarzut zasuguje Szef BOR, odpowiadajcy za cao dziaa podejmowanych przez t sub. Zgodnie z ustaw o Biurze Ochrony Rzdu, BOR jest formacj szczegln, powoan do ochrony osb i obiektw o wyjtkowym dla Rzeczypospolitej znaczeniu (zob. art. 1 ust. 1). Racjonalny ustawodawca wyszed bowiem z zaoenia, e zagroenie dla bezpieczestwa wskazanych w ustawie podmiotw stanowi rwnie zagroenie dla caego Pastwa. Zasadniczym kryterium objcia ochron BOR, z mocy ustawy, czy te decyzji Ministra Spraw Wewntrznych, jest ranga stanowiska zajmowanego przez dane osoby w strukturach Rzeczypospolitej lub urzdu, z ktrym zwizana jest realizacja najwaniejszych dla bezpieczestwa Pastwa zada. Zamach na osoby je piastujce przyczynia si do destabilizacji Kraju i moe wywoywa daleko idce negatywne skutki dla jego obywateli. Z tego te powodu do krgu osb chronionych przez BOR nale osoby piastujce najwaniejsze funkcje w pastwie. Przede wszystkim: 1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej oraz byli prezydenci RP, 2) Marszaek Sejmu, 3) Marszaek Senatu, 4) Prezes Rady Ministrw, 5) wiceprezes Rady Ministrw,
46
6) Minister Spraw Wewntrznych, 7) Minister Spraw Zagranicznych (art. 2 ust. 1 pkt. 1 i 3). Zakres tej ochrony, okrelany moc odpowiedniego aktu Ministra Spraw Wewntrznych (art. 2 ust. 3), jest bardzo szeroki (a w kadym razie by za czasw, gdy peniem funkcj Szefa BOR). Ma on zagwarantowa, by ochrona sprawowana przez BOR nie bya fikcyjna, a bezpieczestwo np. Prezydenta Rzeczypospolitej czy Premiera nie byo iluzoryczne i nie wygldao piknie jedynie w telewizji i na pokazach. Ochrona ta, z uwagi na bezpieczestwo Pastwa, ma by ze wszech miar skuteczna, tj. w pierwszej kolejnoci ma nie dopuszcza do zaistnienia zagroenia np. poprzez identyfikacj obszarw zagraajcych bezpieczestwu wymienionych podmiotw, a nastpnie gdy zagroenie takie wystpi ma eliminowa je. Majc powysze na uwadze Szef Biura Ochrony Rzdu oraz BOR i penicy w tej formacji sub funkcjonariusze zostali przez Pastwo wyposaeni w szeroki katalog rodkw umoliwiajcych efektywn realizacj zada z zakresu ochrony. Co wicej, wszystkie organy administracji rzdowej, samorzdu terytorialnego i inne jednostki organizacyjne zostay zobowizane do zapewnienia BOR-owi niezbdnych warunkw do wykonywania zada w zakresie ochrony (art. 3). Dodatkowo funkcjonariusze BOR uprawnieni zostali do dania niezbdnej pomocy od instytucji pastwowych, organw administracji rzdowej i samorzdu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzcych dziaalno w zakresie uytecznoci publicznej a z kolei wymienione instytucje, organy i jednostki s obowizane, w zakresie swojego dziaania, do udzielenia tej pomocy (art. 13 ust. 1 pkt 5). Szczegln rol w systemie ochrony osb piastujcych najwysze stanow-
Ustawa o Biurze Ochrony Rzdu
b. Szef Biura Ochrony Rzdu gen. Marian Janicki
47
iska w Pastwie zajmuje Szef BOR. Zgodnie bowiem z art. 7 ustawy to on kieruje Biurem Ochrony Rzdu oraz zapewnia sprawne i efektywne wykonywanie jego zada. Realizuje to w szczeglnoci, podkrelam za ustawodawc w szczeglnoci, poprzez: 1) organizowanie ochrony; 2) dobr odpowiednio przygotowanej, wyszkolonej kadry; 3) wspdziaanie z centralnymi organami administracji rzdowej podlegymi Ministrowi Spraw Wewntrznych, jednostkami organizacyjnymi podporzdkowanymi, podlegymi oraz nadzorowanymi przez ministra waciwego do spraw wewntrznych lub Ministra Obrony Narodowej oraz innymi organami administracji rzdowej i samorzdu Art. 13 ust. 1 ustawy o Biurze Ochrony Rzdu terytorialnego w zakresie zada realizowanych przez BOR i te organy. Z tak okrelonego zakresu kompetencji jasno wynika, e za cao dziaa BOR odpowiada przede wszystkim jego Szef. To on sprawuje kompletny nadzr nad dziaalnoci formacji i za jej sukcesy, bdy i poraki odpowiada wanie on. Oczywicie nie realizuje wszelkich dziaa samodzielnie, moe swobodnie dysponowa ca jednostk organizacyjn, wszystkimi funkcjonariuszami, ktrych jest przeoonym, oraz swoimi zastpcami i szefami komrek organizacyjnych. Jednak ustawa jednoznacznie wskazuje, e wymienione podmioty maj jedynie pomaga Szefowi BOR B. Szef BOR gen. Marian Janicki oraz b. wiceszef BOR gen. Pawe Bielawny przy wykonywania naoonych na niego zada (art. 8), a nie czyni jego funkcj fikcyjn, czysto fasadow. Ustawa w adnym swoim przepisie nie zwalnia bowiem Szefa BOR z obowizku sprawowania staego i szczegowego nadzoru nad wykonywanymi przez BOR zadaniami. Przeciwnie, w wielu przepisach podkrela pen odpowiedzialno Szefa za realizacj zada przez Biuro Ochrony Rzdu.
48
Zadania Szefa Biura Ochrony Rzdu1: 1) kierowanie BOR; 2) zapewnianie sprawnego i efektywnego funkcjonowania BOR poprzez: - organizowanie ochrony; - prowadzenie polityki kadrowej; - okrelanie oraz wykonywanie programu szkolenia funkcjonariuszy i doskonalenia zawodowego pracownikw, a take zapewnianie im waciwych warunkw i trybu szkolenia; - wspdziaanie z centralnymi organami administracji rzdowej podlegymi ministrowi waciwemu do spraw wewntrznych, jednostkami organizacyjnymi podporzdkowanymi, podlegymi oraz nadzorowanymi przez ministra waciwego do spraw wewntrznych lub Ministra Rys. 50. Art. 8 ustawy o Biurze Ochrony Rzdu Obrony Narodowej oraz innymi organami administracji rzdowej i samorzdu terytorialnego w zakresie zada realizowanych przez BOR i te organy. Kierowanie (kierownictwo) oznacza dziaanie jednostki zmierzajce do spowodowania zgodnego z jej celem zachowania innej jednostki lub jednostek. Obejmuje: 1) kontrol podmiotw kierowanych; 2) nadzr (piecz) nad podmiotami kierowanymi wszelkimi dostpnymi rodkami poprzez wszelkie moliwe rodki wadczego oddziaywania2; 3) koordynacj dziaa podmiotw kierowanych; 4) wspdziaanie z podmiotami kierowanymi3. Instytucja kierownictwa wyraa si w moliwoci: - wydawania w kadej chwili polece (rozkazw) subowych (m.in. dziennik rozkazw Szefa BOR, polecenia wydawane na pimie, polecenia wydawane na odprawach, zakresy zada podwadnych) wicych podmiot kierowany; - wydawania aktw kierownictwa wewntrznego (decyzje, zarzdzenia, regulaminy, wytyczne i instrukcje Szefa BOR);
B. Ministrowie Spraw Wewntrznych: Jerzy Miller i Jacek Cichocki
1 2 3
Podstawa: art. 7 ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rzdu (Dz. U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712, z pn. zm.). Por. J. Jagielski, Kontrola administracji publicznej, Warszawa 2007, s. 21. E. Bojanowski, K. ukowski (red.), Leksykon prawa administracyjnego, Warszawa 2009, s. 121.
49
- wyznaczaniu sposobw realizacji powierzonych wczeniej podmiotom podporzdkowanym kompetencji4. Sposb realizacji zada Szefa BOR5: - wykonuje zadania bezporednio oraz przy pomocy zastpcw i szefw komrek organizacyjnych; - upowania zastpcw i innych funkcjonariuszy do podejmowania decyzji w okrelonych sprawach. Bezporednio realizacji zada przez Szefa BOR manifestuje si: - okrelaniem zakresw zada komrek organizacyjnych, zada zastpcw Szefa BOR i szefw komrek organizacyjnych; - wydawaniem aktw kierownictwa wewntrznego w postaci instrukcji, wytycznych, regulaminw, decyzji i zarzdze midzy innymi w sprawach realizacji ochrony; - wydawaniem: polece podwadnym w postaci dekretacji na pismach, dziennika rozkazw, okrelajcego szczegowo dat, siy i rodki zaangaowane do realizacji danego przedsiwzicia ochronnego, ustnych polece na odprawach; - kontrolowaniem dziaalnoci podwadnych i rozliczaniem ich dziaalnoci; - piecz nad dziaalnoci podwadnych; - korespondencj z kierownictwem innych jednostek organizacyjnych (polegajce w szczeglnoci na informowaniu organizatorw wizyt o zagroeniach wystpujcych lub mogcych wystpi w zwizku z warunkami panujcymi w miejscu czasowego pobytu osb ochranianych wraz z sugestiami odwoania wizyt, zmiany sposobu zabezpieczenia wizyty, lub skadu delegacji w kontekcie niedopuszczalnoci odbywania wsplnych lotw przez najwaniejsze osoby w pastwie6), - przekazywaniem podwadnym informacji o czynnikach wpywajcych na prawidowe zapewnianie ochrony, pozyskanych od innych sub i instytucji (m.in. informacje od organizatora wizyty o skadzie delegacji, informacje z resortu obrony narodowej). Kierowanie formacj przez Szefa BOR, nawet w przypadkach gdy cz jego kompetencji zostaa scedowana na zastpcw i szefw komrek organizacyjnych, nie oznacza biernoci organu. Szef BOR sprawuje bowiem nadzr nad wszelkimi dziaaniami, ktre powierzy. Brak nadzoru albo nieskuteczne stosowanie rodkw w jego ramach czyni Szefa BOR odpowiedzialnym za nieprawidow realizacj zada. Podsumowanie Szef Biura Ochrony Rzdu jest jedynym funkcjonariuszem, ktrego zakres obowizkw zosta unormowany w pragmatyce dziaania Biura Ochrony Rzdu ustawie z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rzdu (Dz. U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712, z pn. zm.). Tworzc warunki dla skutecznej realizacji tych obowizkw Ustawodawca wyposay Szefa w przymiot przeoonego wszystkich funkcjonariuszy oraz pracownikw suby, a w konsekwencji upowani do regulowania ich sytuacji prawnej w ramach formacji (mianowania do suby, na stanowiska, przenoszenia, oddelegowywania, zwalniania). Uprawnienia takie stwarzaj warunki dla waciwego doboru si umoliwiajcy sprawne oraz skuteczne wykonywanie ustawowych zada BOR. To wanie Szef BOR inicjuje powoanie funkcjonariusza na stanowisko swojego Zastpcy. Minister waciwy do spraw wewntrznych zawsze powouje na stanowisko Zastpcy Szefa BOR osob objt wnioskiem Szefa BOR, wychodzc z zaoenia, e Szef bezwzgldnie odpowiedzialny za
4 Por. Tame, s. 121 oraz K. Zeidler (red.), Ustawa o Biurze Ochrony Rzdu. Komentarz, Warszawa 2008, s. 31 i 32. 5 Art. 8 ust. 1 ustawy o Biurze Ochrony Rzdu 6 Na polecenie Szefa Biura Ochrony Rzdu gen. dyw. Grzegorza Mozgawy zostaa sporzdzona opinia prawna o niedopuszczalnoci odbywania wsplnych lotw przez najwaniejsze osoby w pastwie.
50
Wiea kontroli lotw w Smolesku
funkcjonowanie BOR we wszelkich aspektach aktywnoci formacji musi mie swobod w doborze najbliszych wsppracownikw. Zatem rola Zastpcy Szefa BOR ma jedynie charakter subsydiarny. Ogranicza si do wspomagania Szefa BOR w wykonywaniu naoonych na niego obowizkw (art. 8 ust. 1 ustawy). Obowizki Szefa BOR w zakresie zapewnienia ochrony w powizaniu z norm umoliwiajc upowanienie zastpcw Szefa do realizowania niektrych zada nie zwalniaj Szefa BOR z konkretyzacji owych obowizkw i nadzorowania ich realizacji. Jeeli Zastpca Szefa BOR zosta uznany za podejrzanego popenienia przestpstwa okrelonego w art. 231 Kodeksu karnego, zwizanego z niewaciwym wykonywaniem zada przez BOR, stwierdzonym przy przygotowaniu uroczystoci katyskich w 2010 r., tym bardziej Szef BOR, odpowiadajcy za cao dziaa podejmowanych przez sub, zasuguje na podobny zarzut. Jedyn okolicznoci ograniczajc odpowiedzialno Szefa w tym wzgldzie byoby celowe wprowadzanie w bd Szefa lub zatajanie prawdy przez jego podwadnych, w tym przez jego Zastpc. Co w danej sytuacji wydaje si wielce nieprawdopodobne. Majc na uwadze brzmienie art. 7 ustawy, odmienny pogld w tym wzgldzie prowadziby do kuriozalnego i bardzo niebezpiecznego wniosku, e otoczenie si zastpcami i innymi osobami funkcyjnymi zwalnia z odpowiedzialnoci za realizacj jednoznacznie wskazanych obowizkw. Przy takim zaoeniu bierna postawa Szefa BOR, tj. jedynego funkcjonariusza tej suby zobowizanego w penym zakresie do zapewnienia skutecznej realizacji zada formacji, prowadziaby w najlepszym dla niego razie do wyczenia jego winy i odpowiedzialnoci, co sam instytucj kierownika urzdu (jednostki organizacyjnej) czynioby zupenie zbdn, skoro osoba zajmujca to stanowisko i tak w istocie za nic by nie odpowiadaa. W kontekcie powyszego, majc na uwadze tragedi w Smolesku i mier ochranianych przez BOR Prezydenta Rzeczypospolitej i Jego Maonki oraz Byego Prezydenta, naley jednoznacznie stwierdzi, e Biuro Ochrony Rzdu nie spenio roli, dla ktrej zostao powoane, tj. zapewnienia bezpieczestwa osobom piastujcym najwaniejsze dla funkcjonowania Rzeczypospolitej urzdy. Nie zrealizowao cicych na formacji obowizkw zwizanych z realizacj zadania ochrony osb.
51
Nie potrafio waciwie zidentyfikowa zagroe i wyeliminowa je. Pomimo sygnaw o potencjalnych zagroeniach w zasadzie nie podjo adnych dziaa. Byo guche na informacje o istniejcym chaosie na etapie przygotowania wizyty oraz operacji ochronnej. Nie zrealizowao waciwie adnego rozpoznania. Nie rozpoznao cho powinno zagroe, jakie niesie ze sob lotnisko Smolesk Siewiernyj. Dotyczy to rwnie wirtualnych lotnisk zapasowych. Nie podjo adnych krokw w celu zabezpieczenia terenu, na ktrym mia wyldowa Prezydent Rzeczypospolitej i ich koledzy (brak oficerw ochrony na lotnisku, brak jego rozpoznania pod wzgldem pirotechnicznym). Kuriozalne byo twierdzenie, e za zabezpieczenie mia odpowiada kierowca z Ambasady RP w Moskwie, ktry przez przypadek oddelegowany by z Biura Ochrony Rzdu i to nie na stanowisko zwizane z wykonywaniem czynnoci ochronnych, ale zwykego kierowcy. Bya to osoba, ktra nie miaa adnego dowiadczenia w zabezpieczaniu miejsc pobytu osb ochranianych, nie bya uzbrojona ani odpowiednio wyposaona chociaby w stosowne rodki cznoci. W te ostatnie nie by zreszt (o zgrozo!) wyposaony aden z funkcjonariuszy BOR. Niedopuszczalne, nie ze wzgldw zawodowych, ale take z powodw czysto etycznych, byo twierdzenie, e operacja zostaa przeprowadzona perfekcyjnie. Nie ma mowy o perfekcji, gdy jest totalna dla BOR katastrofa, gdy gin osoby, ktrym Biuro miao za zadanie zapewni bezpieczestwo. A jeli bya jakakolwiek perfekcja, to w zakresie popeniania bdw, nieprawidowoci. W zasadzie gwnym odpowiedzialnym za stan, w jakim znalazo si Biuro Ochrony Rzdu i za sposb realizowania przez t formacj zada jest Szef BOR. To on odpowiada za waciwe funkcjonowanie formacji. Zawiodo Biuro Ochrony Rzdu jako instytucja, ale przede wszystkim wysza na jaw skrajna niekompetencja jego Szefa. Nie jestem osamotniony w tej ocenie. Obok wielu ekspertw ten punkt widzenia potwierdzia rwnie Prokuratura. Niestety, nie podzieliy go organy nadzorujce Szefa BOR, w tym Minister Spraw Wewntrznych, ktremu podlega Szef BOR (art. 6 ust.1), zamykajc oczy na stwierdzone fakty. Dla organw tych nie miao znaczenia, e Szef BOR nie ma stosownego wyksztacenia (szeregowi funkcjonariusze czsto legitymowali si wyszym i odpowiedniejszym wyksztaceniem od swojego Szefa, ktry nie mia tytuu magistra i by jedynie inynierem ceramiki), przygotowania i umiejtnoci w zakresie waciwego kierowania realizacj zada ochronnych (z dziaaniami ochronnymi mia do czynienia jedynie jako kierowca osoby ochranianej, poza tym funkcjonowa w logistyce). Wydaje si, e dla organw nadzorujcych BOR najwaniejsze byo i jest, by funkcj Szefa tej formacji sprawowaa osoba dla nich wygodna. Nic wicej nie byo i nie jest brane pod uwag. Tragiczne tego stanu rzeczy efekty znamy. Mam nadziej, e nastpnych nie bdzie.
52
II. Uchybienia BOR przy organizacji wizyty prezydenta w Katyniu (wedug biegych powoanych przez prokuratur)
Stwierdzone przez biegych powane uchybienia w dziaaniach Biura Ochrony Rzdu oraz szefa tej formacji gen. Mariana Janickiego i jego zastpcy pk. Pawa Bielawnego w zwizku z ochron najwaniejszych osb w pastwie podczas wizyt w Smolesku i Katyniu w 2010 r. zostay przekazane nadzorujcemu BOR Ministrowi Spraw Wewntrznych w zawiadomieniu Prokuratury Okrgowej Warszawa-Praga. Analiza tych uchybie oraz uzupeniajcych i uszczegawiajcych tre wskazanych narusze relacji funkcjonariuszy BOR stanowi gwn cz niniejszego opracowania. Cho wedug ledczych jedynym wysokim oficerem BOR, ktremu mona postawi zarzuty za niedopenienie obowizkw w zwizku z organizacj wizyt smoleskich jest byy ju Zastpca Szefa Biura gen. Bielawny, w ocenie prokuratury take gen. Janicki dopuci si racych zaniedba. Mia on ignorowa swoje obowizki, m.in. mia nie zapoznawa si z dokumentami zwizanymi z ochron wizyt i nie interesowa si przygotowaniem wizyt w sposb umoliwiajcy mu prawidowe kierowanie prac BOR (cho w wewntrznym zarzdzeniu z 2009 r. zastrzeg, e bdzie osobicie nadzorowa czynnoci zwizane z ochron Prezydenta i premiera). Mia te nie zna naoonych na niego obowizkw i nie realizowa ich a wykonywaniem jego obowizkw mieli zajmowa si, bez otrzymania w tym przedmiocie jednoznacznego upowanienia, podlegli mu funkcjonariusze. Szef BOR ju w pierwszych tygodniach po tragedii, kiedy na wiato dzienne wyszy pierwsze zaniedbania BOR, powinien poda si do dymisji lub zosta zdymisjonowany. Tymczasem do dzi nikt z kierownictwa BOR nie ma sobie nic do zarzucenia, a na wniosek Ministra Spraw Wewntrznych pk Bielawny zosta mianowany generaem brygady a Janicki generaem dywizji.
1. Brak waciwego nadzoru ze strony kierownictwa BOR nad dziaaniami ochronnymi, tj. planowaniem, organizowaniem i realizowaniem zabezpiecze wizyt.
Nadzr nad przygotowaniem i realizacj zada ochronnych to elementarz zada Szefa BOR. Jeeli wizyta zostanie zaplanowana wedug bdnych ustale, przeoy si to na nieodpowiednie zabezpieczenie wizyty. Szef BOR nie zapozna si z planami ochrony, nie podpisa tego planu, wic take nie mg nakaza go procedowa, a co za tym idzie nie prowadzi nadzoru nad dziaaniami ochronnymi. W wywiadzie z kwietnia 2011 roku1 Marian Janicki nie wiedzia nawet, ilu funkcjonariuszy BOR brao udzia w zabezpieczeniu terenu lotniska.2
1 Chciabym si dowiedzie, czy musieli zgin. Z gen. Marianem Janickim rozmawiali Agnieszka Kublik i Wojciech Czuchnowski. Gazeta Wyborcza, 8 kwietnia 2011 r. http://wyborcza.pl/1,76842,9396354,Chcialbym_sie_dowiedziec__czy_ musieli_zginac.html 2 Przed10 kwietnia 2010 r. Szef BOR mia wyda por. Pawowi Janeczkowi, dowdcy zmiany ochrony Prezydenta, polecenie olewania wszystkiego, co zwizane z Prezydentem. Wydanie takiego polecenia najlepiejcharakteryzuje stosunek Szefa BOR do Prezydenta RP; musiao te mie realne konsekwencje w subie. Por.: Micha Krzymowski, Wojciech Ciela: Sekrety akt smoleskich. Newsweek z 21 listopada 2012 r. http://polska.newsweek.pl/tylko-w--newsweeku---sekrety-akt-smolenskich,98528,1,1.html (Byy funkcjonariusz, ktry ze suby odszed rok po katastrofie: `Pawe Janeczek walczy w sprawach prawidowoci ochrony prezydenta. Mwi mi, e szefostwo BOR za mao uwagi zwracao na profesjonalizm funkcjonariuszy. Na przykad nie mg si doprosi cywilnego umundurowania. Taki ubir zosta zakupiony przez Kancelari Prezydenta i sam osobicie kupi taki ubir chopakom z grupy. Pawe twierdzi, e Janicki nagabywa szefa ochrony prezydenta, eby zaatwi mu u prezydenta stopie generalski. Poniewa prezydent nie chcia wyrazi na to zgody, Janicki kaza olewa wszystko, co byo zwizane z prezydentem. Z rozmw z innymi funkcjonariuszami wynikao, e caa wizyta prezydenta [w Katyniu przyp. red.] z punktu widzenia Janickiego bya zlekcewaona.).
53
[W styczniu 2010 r. Janicki odby jakoby rozmow z pk. Jarosawem Florczakiem bez wiadkw.] Stan rozmwcy okreli jako zdenerwowanie, zaamanie, niemal desperacj. () Oficer, po powrocie z jednej z wizyt Lecha Kaczyskiego, mia () ostrzec e pan prezydent doprowadzi kiedy do tragedii, zginie wielu niewinnych ludzi. () Florczak mia wytyka rozbienoci midzy programem wizyty a jego realizacj i oglny baagan, ale bez adnych moliwych do weryfikacji przez ledczych szczegw. I rzekomo poprosi, eby Janicki nie wysya go nigdy wicej z prezydentem. () Marian Janicki () uspokaja oficera () za pomoc B. Szef Biura Ochrony Rzdu gen. Marian Janicki argumentu, e BOR musi wykonywa swoje obowizki w zakresie przygotowania i realizacji wizyt perfekcyjnie, bo tego wymaga ustawa.3 Z powyszego mona by wysnu wniosek, e pk Jarosaw Florczak by czowiekiem o sabym charakterze, nie potraficym dokona przegldu sytuacji, nie radzcym sobie ze stresem. Pk. Florczaka mona oceni poprzez sam fakt, e przez dwie kadencje kierowa ochron Prezydenta Aleksandra Kwaniewskiego. Zadaje to kam sowom Janickiego o sabym, rozchwianym funkcjonariuszu. Ale zastanawia inna kwestia. Dlaczego gen. Janicki nie odsun pk. Florczaka od przygotowywania wizyty gowy pastwa po domniemanym powziciu informacji o jego niedyspozycji do penienia obowizkw subowych? Dlaczego nie reaguje, gdy jego oficer przekazuje mu takie informacje? Dlaczego nie bierze tych przygotowa na siebie, nie pyta o szczegy narusze, zaniedba, tylko poprzestaje na wysuchaniu, e co idzie le? Janicki mwi, e by informowany tylko o pozytywnych aspektach przygotowa. Powyszy cytat zadaje temu twierdzeniu kam. Informacja od pk. Florczaka powinna puci w ruch mas czynnoci. Poczwszy od rozmw z ministrami Kancelarii Prezydenta, poprzez rozmowy z Ministrem Spraw Wewntrznych i Administracji oraz Ministrem Spraw Zagranicznych a skoczywszy na osobistej rozmowie z Panem Prezydentem i Premierem. O tego typu rozmowie powinni by poinformowani wszyscy zainteresowani przygotowywaniem wizyty z ramienia BOR.
Po przyjedzie z premierem by Pan jeszcze na miejscu katastrofy? Tak. Zostalimy tam jeszcze do nastpnego dnia. Z premierem przylecia rwnie szef BOR gen. Marian Janicki. Pamitam nawet tak sytuacj, e przekaza on pienidze i powiedzia: Krzysiek, tu jest chyba 1400 dolarw. Jak trzeba, to zostacie tyle, ile potrzeba tutaj zosta, pomcie we wszystkim tak, eby byo dobrze.4
Stan niekompetencji sprzed wizyty utrzymuje si take po zaistniaej katastrofie. Funkcjonariuszom, ktrzy s na miejscu zdarzenia przekazano jedynie pienidze, adnego minimum zada i obowizkw, adnego ukierunkowania dalszego ich dziaania. Gdzie wypracowany, przez powoany do tego Sztab wielu sub, plan dziaania? Gdzie wsparcie w postaci utrzymywania cznoci na gorcej linii z Warszaw? Tak mogo wyglda take przygotowanie do wizyty. Odnosi si wraenie, graniczce z pewnoci, e Szef BOR akceptowa taki stan rzeczy jako norm dziaa podlegej mu suby.
3 Anna Ambroziak: Donos na prezydenta. Bezpardonowy atak szefa BOR na prezydenta Lecha Kaczyskiego. Nasz Dziennik nr 169 z 21-22 lipca 2012 r. http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/5198,donos-na-prezydenta.html 4 Zatrzymani przed tamami. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. peni sub w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 71, 24-25 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120324&typ=po&id=je02.txt
54
2. Niewyznaczenie dowdcw grupy rekonesansowej i grup zabezpieczajcych, co skutkowao niemoliwoci realizowania procesu kierowania dziaaniami ochronnymi.
Genera Janicki w tej kwestii w ogle si z nami nie spotyka, ani przed 7, ani przed 10 kwietnia. Tu z czystym sumieniem mog powiedzie, e takiej odprawy z szefem BOR nie byo.5 Jeli nie zostaj wyznaczeni dowdcy grup, to znaczy e brak jest procesu kierowania dziaaniami. Mao tego, trudno jest zaplanowa powysze dziaania, gdy brak informacji nie ma od kogo ich egzekwowa a to z kolei skutkuje niewiedz pozostaych funkcjonariuszy. Koo si zamyka. Na dowdc grupy w BOR wyznacza si funkcjonariusza o najwikszym dowiadczeniu, ale take o pewnej charyzmie, ktry nie pozwoli na zaniedbania w czasie przygotowa. Bez wyznaczonego dowdcy mona prowadzi nieistotne, jaowe dyskusje o przyszej wizycie, omija sedno spraw a nawet skraca czas wizyty. Dowdca powinien wymieni wasne informacje z wizyty i nakaza wszystkim czonkom zespou przygotowania podzieli si wasnymi spostrzeeniami i informacjami. Kady z funkcjonariuszy musi posi pen wiedz o przygotowaniach.
3. Niewaciwe przeprowadzenie analizy zadania, czego skutkiem by brak niezbdnych specjalistw w grupie rekonesansowej i grupach zabezpieczajcych.
Korespondencja midzy urzdnikami Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyskiego o nieprzygotowaniu przez Rosjan lotniska w Smolesku
ostatecznie adnego z funkcjonariuszy BOR nie byo na pycie Siewiernego 10 kwietnia, tak? Funkcjonariuszy stricte z grupy przygotowawczej nie byo, bo Rosjanie nas nie wpucili. I nie staralicie si wpyn na zmian ich decyzji, byy jakie prby negocjacji? Jak one wyglday, ja teraz panu nie powiem, z prostej przyczyny, bo jak wspomniaem w rozmowach w Moskwie u premiera Putina z grup przygotowawcz Federacji Rosyjskiej uczestniczy tylko p. Jarosaw Florczak. () Jaka bya reakcja szefostwa? Nie wiem.6
5 Pokrzyowany plan rekonesansu. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. by na subie w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 69, 22 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120322&typ=po&id=po11.txt 6 Tame
55
Nie wiadomo, kto przeprowadzi niewaciw analiz zadania, ale wiadomo, kto jest odpowiedzialny za wysyanie poza granice kraju specjalistw BOR. Jest to Szef BOR. Na rekonesansie brak byo funkcjonariusza z zakresem zada biochemicznych. W grupie zabezpieczajcej lotnisko Siewiernyj brak nie tylko tego funkcjonariusza, ale take funkcjonariusza odpowiedzialnego za to Miejsce Czasowego Pobytu (MCzP). Struktura BOR skada si z rnych wyspecjalizowanych komrek. Specjalista od ochrony bezporedniej nie jest specem od pirotechniki lub MCzP. Brak udziau fachowcw podczas przygotowania wizyty moe skutkowa pominiciem pewnych aspektw w tych przygotowaniach. Jeli osoba odpowiedzialna za nadzr wizyty nie wyle specjalistw do przeprowadzenia rekonesansu, jest bezporednio odpowiedzialna za wszelkie zaniedbania podczas jej realizacji.
4. Nieprzeprowadzenie odprawy koordynacyjnej, podczas ktrej funkcjonariusze BOR powinni otrzyma zadania i informacje o ewentualnych zagroeniach przy ich realizacji.
Przed wylotem do Katynia bya odprawa z szefostwem BOR, dostalicie jakie koordynaty? () Widocznie nie byo takiej potrzeby zbierania nas w jednym miejscu i informowania nas, za co tam jestemy odpowiedzialni. To byo zwyczajowo przyjte, e skoro chodzimy na spotkania, jestemy zorientowani, to wszystko wiemy i tak przeoeni do tego w ten sposb podchodzili.7 To po co mia ldowa I-76? Nie mam pojcia.8 Nie mia Pan wiedzy, o ktre konkretnie lotniska chodzio? Ja nie.9
Naley zwrci uwag, e cytowany tu funkcjonariusz posiada niewiele informacji z zakresu dziaa w innych MCzP, nie jest informowany o sprawach oglnych i nie interesuje si wiadomociami wanymi z punktu widzenia bezpieczestwa ochranianego VIP-a. Tymczasem powinien on posiada dwa rodzaje wiedzy: ogln (ktra mwi o caoci zabezpieczenia) oraz szczegow (za co w funkcjonariusz odpowiada). Jeli funkcjonariusz, odpowiedzialny za ewakuacj w danym MCzP, jest niezdolny do kierowania akcj wyprowadzenia VIP-a z terenu zagroonego, to pozostali nie s w stanie podj czynnoci ewakuacyjnych, gdy nie zostali poinformowani o tych czynnociach.
5. Zanienie kategorii dziaa ochronnych zabezpieczenia wizyt ochranianych osb w dniach 7 i 10 kwietnia 2010 r.
Kada z osb objtych ochron ma ustalony jej zakres. S to m.in. liczba przydzielonych funkcjonariuszy, czas ochrony, miejsca w jakich ta osoba ma by obejmowana ochron itd. Prezydentowi RP przysuguje ochrona ca dob, we wszystkich miejscach pobytu. Cho wizyt Prezydenta Lecha Kaczyskiego w Katyniu poprzedzia seria powanych zamachw terrorystycznych na terenie Federacji Rosyjskiej, suby odpowiedzialne za bezpieczestwo gowy pastwa wykazay zaskakujc bierno. Jako przykad totalnej ich indolencji wskazuje si fakt braku waciwego nadzoru nad remontem Tu-154M w Samarze10.
7 Tame 8 Zatrzymani przed tamami. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. peni sub w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 71, 24-25 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120324&typ=po&id=je02.txt 9 Pokrzyowany plan rekonesansu. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. by na subie w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 69, 22 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120322&typ=po&id=po11.txt 10 O remoncie samolotu czytaj w rozdziale 3. Przetarg na remont i kontrwywiadowcza ocena dziaa sub specjalnych
56
Rozgrywanie przez Rosjan wizyt Prezydenta i Premiera w Katyniu zmierzao do obnienia rangi wizyty Pana Prezydenta Lecha Kaczyskiego. Przed takim rozwojem wydarze po swojej rozmowie z ambasadorem Wadimirem Grininem bezskutecznie przestrzega minister Mariusz Handzlik z Kancelarii Prezydenta. 11 grudnia 2009 r. sporzdzi on pismo, zadekretowane nastpnie przez szefa kancelarii premiera ministra Tomasza Arabskiego m.in. do odpowiedzialnego za suby specjalne ministra Jacka Cichockiego. Kilka miesicy pniej zastpca szefa Administracji rzdu Federacji Rosyjskiej Jurij Uszakow w rozmowie z T. Arabskim zadeklarowa, e wizyta Prezydenta RP na uroczystociach katyskich B. Ambasador Federacji Rosyjskiej w Polsce Wadimir Grinin. nie jest mile widziana przez Kreml.11 Czy takie informacje dotary do BOR? Dlaczego i kto nakaza obniy status wizyty Prezydenta, mimo e pk Florczak informowa Szefa BOR o negatywnych aspektach w przygotowaniu wizyty. Co zrobiono z tymi informacjami? I najwaniejsze: jaka bya podstawa przyznania zanionego statusu wizyty Pana Prezydenta i kto go nada? Czy obniono rang wizyty bo obecno Prezydenta na uroczystociach katyskich nie jest mile widziana przez Kreml?12 Jedno jest pewne: na podstawie powyszych informacji wizyta bezwzgldnie powinna mie podniesiony stopie ochrony.
6. Niewyznaczenie spord funkcjonariuszy BOR osb odpowiedzialnych za zabezpieczenie poszczeglnych miejsc czasowego pobytu.
Zastanawiajce jest, e nie wyznaczono nikogo na zastpstwo pk Florczaka w czasie jego nieobecnoci w Smolesku. Niewyznaczenie odpowiedzialnych za MCzP jest niezgodne z obowizujcym ustawodawstwem, wiadczy take dobitnie o braku nadzoru.
7. Nieprzeprowadzenie rekonesansu zaplanowanego miejsca czasowego pobytu ochranianych osb, jakim byo lotnisko Siewiernyj w Smolesku, oraz zbyt pobiene przeprowadzenie rekonesansu w pozostaych miejscach czasowego pobytu. 8. Nieprzeprowadzenie rekonesansu zaplanowanych tras przejazdu kolumn specjalnych ochranianych osb w dniach 7 i 10 kwietnia 2010 r. na terenie Federacji Rosyjskiej oraz brak dziaa w celu uzyskania informacji o lotniskach zapasowych i zapewnienia tam ochrony osobom ochranianym na wypadek awaryjnego ldowania samolotw specjalnych. 9. Zaniechanie dziaa kierownictwa BOR w sytuacji nieprzeprowadzenia rekonesansu lotniska Siewiernyj w Smolesku.
w zwizku z remontem Tu-154M nr 101 w Rosji. 11 Por.: 28 miesicy po Smolesku Zespou Parlamentarnego ds. Zbadania Przyczyn Katastrofy Tu-154M z 10 kwietnia 2010 r. [dalej: ZP] (Rozdziay 1.8 Rzd Premiera Donalda Tuska zignorowa ostrzeenia Kancelarii Prezydenta RP o grze Rosji i 1.7 Rzd Premiera Donalda Tuska nie przekazywa Prezydentowi RP informacji dotyczcych polityki zagranicznej) oraz Biaa Ksiga smoleskiej tragedii Cz 3 Rozdzielenie rocznicowych uroczystoci katyskich poprzez zorganizowanie odrbnego spotkania D. Tuska z W. Putinem w Katyniu w dniu 7 kwietnia 2010 r. jako wynik gry prowadzonej przeciwko Prezydentowi RP Lechowi Kaczyskiemu). 12 Anna Ambroziak: Wizyta w cieniu zamachw. Nasz Dziennik, 30 lipca 2012 r. http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/5198,donos-na-prezydenta.html
57
Te trzy punkty pokrywaj si ze sob i wiadcz o tym, e funkcjonariusze BOR nie wykonali swoich podstawowych zada z powodu bdnej analizy wizyty, a co za tym idzie sporzdzenia niepenego jej planu.
Dlaczego Rosjanie nie wpucili Panw na lotnisko? Jak argumentowali odmow? () Mariusz Kazana i Andrzej Przewonik poinformowali nas () e nie ma przedstawicieli Federalnej Suby Ochrony i innych sub, () e jest to teren wojskowy i strona rosyjska powiedziaa, i nie yczy sobie tam naszej obecnoci.13
Czy o powyszym informowany by Szef BOR? Co z t wiedz zrobi? Czy BOR wiedzia e lotnisko byo nieczynne? Czy w zwizku z powyszym BOR kontaktowa si z MSZ, MSWiA, Kancelari Premiera i Prezydenta? Jeli nie, to oznacza e nie wykonano swojej pracy, czyli ABC dziaa BOR. I wanie za to jest odpowiedzialny Szef BOR.
10. Sporzdzenie planw zabezpiecze obydwu wizyt w sposb sprzeczny z przepisami i zasadami prowadzenia dziaa ochronnych.
Brak waciwego nadzoru nad planowaniem, organizowaniem i realizowaniem zabezpiecze wizyt moe skutkowa sporzdzeniem planu wizyty w sposb nierzetelny. Mona odnie wraenie, e przygotowania do wizyty Pana Prezydenta byy celowo ignorowane. Bezporednio od funkcjonariuszy BOR przysza informacja, e ju po katastrofie dokonano zmian w dokumentacji planw zabezpieczenia wizyty Pana Prezydenta. Niestety, trwa zmowa milczenia na ten temat.
11. Nieprzeprowadzenie odprawy zadaniowej zabezpieczenia wizyt ochranianych osb.

Gdy funkcjonariusze posiadaj wiedz o zadaniach, o dziaaniach jakie naley podj w kadym z MCzP i o tym co bdzie si dziao w tych miejscach maj peen zakres wiedzy potrzebnej do wypenienia zadania i w razie potrzeby zastpi koleg. Wszyscy funkcjonariusze musz zna tras ewakuacyjn i czynnoci potrzebne do zapewnienia ochrony osobom ochranianym. Poniszy cytat wiadczy o niewiedzy funkcjonariusza BOR:
To po co mia ldowa I-76? Nie mam pojcia.14

Kady ldujcy samolot musi by przewidziany w planach ruchu lotniska. W tym przypadku tu przed przylotem VIP-a nikt ze strony polskiej nie wie co to za samolot, co przewozi, dlaczego lduje, czy ldowanie jest zaplanowane. Gdyby przeprowadzono odpraw, kady funkcjonariusz wiedziaby e I-76 bdzie ldowa przed samolotem prezydenckim, by pniej zabra np. dostojnikw strony rosyjskiej lub sprzt.
12. Brak zorganizowania przez BOR ochrony bazowania samolotw specjalnych Tu-154M na lotnisku Siewiernyj w Smolesku.
13 Pokrzyowany plan rekonesansu. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. by na subie w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 69, 22 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120322&typ=po&id=po11.txt 14 Zatrzymani przed tamami. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. peni sub w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 71, 24-25 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120324&typ=po&id=je02.txt
58
Samolot, ktrym przemieszcza si osoba ochraniana jest jej MCzP. Jako takie ma by w odpowiedni sposb zabezpieczone poprzez uzgodnienie ze stron gospodarza wizyty. W wypadku braku porozumienia, przed dokonaniem takich czynnoci naley poinformowa o zaistniaym fakcie przeoonego, bo nikt inny nie jest wadny podj si pertraktacji (kada inna osoba o mniejszej szary bdzie zignorowana). Czy tak si stao? Prawdopodobiestwo jest bliskie 100%.
13. Brak obecnoci funkcjonariusza BOR na lotnisku Siewiernyj przed i podczas ldowa samolotw specjalnych.
Gdzie by Pan w chwili katastrofy, kto Pana o niej powiadomi? Byem w Katyniu (). Nikogo, oprcz Gerarda K. i Artura G. nie byo w Smolesku. Gerard K. mia nam przekazywa informacje telefoniczne, e np. wyldowali, wrczy im te identyfikatory i wyjecha z nimi z lotniska.15 O ktrej godzinie dowiedzia si Pan o katastrofie? Okoo godz. 9.00 naszego czasu podesza do mnie w Katyniu polska dziennikarka, ktra zwrcia si do mnie z pytaniem, czy syszaem, e samolot z prezydentem ma jakie kopoty.16 Pamita Pan, ile czasu zaj Panu dojazd z Katynia na miejsce katastrofy? () Od momentu katastrofy byem na miejscu po jakich 35-40 minutach.17 Mielicie swobodny dostp do miejsca katastrofy? Tam, gdzie leay pierwsze szcztki, przed nami byy ju tamy i kilku funkcjonariuszy milicji, z rosyjskiego OMON. Moglimy doj do tych linek. Za linki ju nie? Nie. Dlatego, e oni zabezpieczali to miejsce katastrofy lotniczej. Ale przecie tym samolotem lecia prezydent, a Panw ochrona wygasaa dopiero w momencie znalezienia jego ciaa i stwierdzenia zgonu. Powinnicie go od razu szuka. Tak by na pewno byo, gdyby byo to na terenie naszego kraju. Ale poniewa my bylimy na terytorium obcego pastwa, musielimy si podporzdkowa dyrektywom zwizanym z przepisami tam obowizujcymi. Jaki czas stalimy za tymi linkami i obserwowalimy, jak jest organizowana akcja.18 W Polsce za to od razu pojawia si informacja, e tupolew czterokrotnie podchodzi do ldowania, e dwie osoby przeyy. To ja nawet panu powiem o czterech osobach, ktre miay przey, bo kto widzia, e cztery karetki pogotowia wyjeday na sygnaach. Sam dostaem polecenie od pk. Roberta D., ebym bra nasz samochd z miejsca katastrofy, jecha i szuka, gdzie te karetki pojechay i kogo wywiozy. Miaem sprawdzi, czy rzeczywicie potwierdzi si informacja, e kto z tej katastrofy przey. Powiedziaem wtedy Robertowi: Robert, daj par minut. Smolesk to miasto, ktre liczy ponad 400 tysicy mieszkacw, jest ile szpitali.
15 Pokrzyowany plan rekonesansu. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. by na subie w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 69, 22 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120322&typ=po&id=po11.txt 16 Tame 17 Zatrzymani przed tamami. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. peni sub w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 71, 24-25 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120324&typ=po&id=je02.txt 18 Tame
59
My nie znamy topografii miasta, nie wiemy, gdzie karetki mogy pojecha. Nie ukrywam te, e jak si std rusz, to pniej bd mia problem w ogle z powrotem, bo tak nas traktuj.19 Dlaczego pk Florczak dosta zgod na opuszczenie Smoleska bez wyznaczenia zastpcy? Czy zastpc by Gerard K. (kierowca ambasady) i czy mia odpowiednie dowiadczenie? Z pewnoci nie by odpowiedzialny za przygotowanie terenu lotniska. Jak wida, wiele spraw wynika z poprzedzajcych je bdnych decyzji. 10 kwietnia 2010 r. na lotnisku w Smolesku zabrako m.in. pirotechnika, funkcjonariusza znajcego oficerw ochrony rosyjskiej, odpowiedzialnego za kontrol ustawienia kolumny samochodowej, znajcego tras ewakuacji i procedury wsppracy ze stron gospodarza. Odzwierciedleniem dziaa BOR w tamtym czasie jest wypowied funkcjonariusza o bezradnym przypatrywaniu si akcji ratowniczej (?) przed linkami zabezpieczajcymi miejsce tragedii. Podobnie wyglda wypowied funkcjonariusza o niechci do poszukiwania szpitala, do ktrego uday si karetki pogotowia. Gdyby osoba ochraniana bya w jednym z ambulansw, BOR powinien zrobi wszystko w celu ustalenia jej pobytu.
14. Brak zabezpieczenia sanitarnego i biochemicznego wizyt w dniach 7 i 10 kwietnia 2010 r.

Przy braku naleytego nadzoru moe zosta pominite wiele mniej istotnych spraw. Dlaczego jednak pominito kwesti tak istotn jak wysanie specjalistw na niedziaajce lotnisko? Nie byoby problemu ze znalezieniem kolumny prezydenckiej na lotnisku (na zdjciach lub filmach nie mona znale pojazdw wchodzcych w jej skad), gdyby zainteresowany ni pirotechnik dokona czynnoci, do ktrych powinien by by wysany. By moe polski pirotechnik miaby pytania o sprawdzenie innych urzdze znajdujcych si na lotnisku lub na trasach przejazdu. By moe chciaby wsppracy innych sub (milicja, stra poarna itd.), by moe prosiby o obecno elektryka lub pracownika od kanalizacji czy gazownictwa. By moe dowiedziaby si wicej na temat przelotu samolotu I-76 i powiadomi dowdc. Pyta jest mnstwo. Jak wyglda kwestia sprawdzenia Tupolewa po powrocie z Samary oraz jego sprawdzenia przed odlotem do Katynia w kwietniu 2010 r.? Jak wyglda protok sprawdze Tu-154M po powrocie z Samary w styczniu 2010 r.? Ilustracj powyszych rozwaa jest wypowied mjr. rezerwy Roberta Tereli, byego funkcjonariusza BOR, pirotechnika-specjalisty: W skad grupy dyurnej BOR, ktra braa udzia w rozpoznaniu pirotechnicznym Tu-154M przed wylotem do Smoleska, wchodzio dwch funkcjonariuszy, ktrzy nie powinni zosta do niej dopuszczeni. Chodzi o Krzysztofa D. i Sylwestra P. Funkcjonariusze BOR dokonujcy rozpoznania pirotechnicznego przed wylotami wanych delegacji, jak ta z 10 kwietnia 2010 r., powinni pracowa w grupie dyurnej co najmniej trzy lata (w BOR od lat obowizuje zasada, e za dowiadczonego i przeszkolonego funkcjonariusza uznaje si tego, ktry przepracowa minimum 2-3 lata), przej specjalistyczne przeszkolenia i zna Mjr Robert Terela na posiedzeniu Zespou Parlamentarnego Ds. budow tupolewa. Krzysztof D. i Sylwester P. nie Zbadania Przyczyn Katastrofy TU-154 M z 10 kwietnia 2010 r. speniali wszystkich wymogw.20
19 Tame 20 Piotr Czartoryski-Sziler: Tupolew bez sprawdzenia? Nasz Dziennik, 24 listopada 2012 r. http://www.naszdziennik.
60
15. Brak prawidowego systemu cznoci podczas prowadzonych dziaa.

Gerard K. skontaktowa si z Panem? Nie, bo wystpiy jakie zakcenia telefoniczne. Gerard K. prbowa si z nami poczy, ale aden z telefonw nie dzwoni. Dopiero po paru minutach dodzwoni si do swojej ony, ktra te z nami bya w Katyniu, i poinformowa j o katastrofie, a ta nam t informacj przekazaa.21
Jest bezsporne, e wymiana informacji pomidzy oficerami BOR zostaa wstrzymana. Dlaczego, pomimo dobrej wedug Szefa BOR wsppracy ze stron gospodarza wizyty nikt z funkcjonariuszy nie zosta przez Rosjan powiadomiony o zaistniaej sytuacji?
16. Wyznaczenie do dziaa funkcjonariuszy nieposiadajcych dowiadczenia w dziaaniach poza granicami Polski, o niskim stopniu kompetencyjnoci.
Jeden wyjazd zagraniczny wystarczy, by funkcjonariusz BOR dobrze umia zabezpieczy wizyt gowy pastwa w obcym kraju? Tak. Schematy naszych dziaa w kraju i wsppraca ze subami obcymi zbytnio si nie rni.22
Czy praca w BOR jest trudna? Na podstawie powyszej wypowiedzi uprawniony byby nastpujcy wniosek: kady, kto jeden raz wyjedzie na przygotowanie wizyty zagranicznej, moe by nazywany fachowcem. Do obrony kierownictwa BOR dobierano wszelkie dostpne rodki, ale ta wypowied to kuriozum. O kompetencji funkcjonariusza bdcego na miejscu wiadcz jego wypowiedzi: od momentu katastrofy byem na miejscu po jakich 35-40 minutach23, jaki czas stalimy za tymi linkami i obserwowalimy, jak jest organizowana akcja24; My nie znamy topografii miasta, nie wiemy, gdzie karetki mogy pojecha. Nie ukrywam te, e jak si std rusz, to pniej bd mia problem w ogle z powrotem, bo tak nas traktuj25. A co, jeli ochraniana osoba yje, ley gdzie pord szcztkw samolotu i czeka na pomoc? Czy BOR ma czeka na pozwolenie wejcia na teren zabezpieczany? Czy ma zwleka z przeszukaniem szpitali? Oto wypowied tego samego funkcjonariusza:
nie macie sobie nic do zarzucenia? Jako funkcjonariusz biorcy udzia w przygotowaniu i zabezpieczeniu tej wizyty nie mam sobie nic do zarzucenia. () Ta grupa przygotowawcza, ktra braa udzia w zabezpieczeniu, dziaaa fachowo, profesjonalnie i bez adnych zastrzee. Robilimy to, na co mielimy zgod i na co nam pozwolili Rosjanie.26
Ostatnie zdanie wiele mwi o jego kompetencjach. A oto ostatni cytat z wywiadu oficera BOR, wysanego z misj dokonania przygotowania wizyty Prezydenta Polski.
Ufalicie Rosjanom?
pl/polska-kraj/16011,tupolew-bez-sprawdzenia.html 21 Pokrzyowany plan rekonesansu. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. by na subie w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 69, 22 marca 2012 r. http:// stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120322&typ=po&id=po11.txt 22 Tame 23 Zatrzymani przed tamami. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. peni sub w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 71, 24-25 marca 2012 r. http://stary. naszdziennik.pl/index.php?dat=20120324&typ=po&id=je02.txt 24 Tame 25 Tame 26 Tame
61
Tak, bo oni na co dzie spotykaj si z nieco powaniejszymi zagroeniami ni te, ktre my mamy na terytorium naszego kraju. Oni s bardziej zahartowani, jeeli chodzi o czujno, maj te wiksze fundusze.27 Istnieje co takiego jak zasada ograniczonego zaufania. Wanie dlatego kade pastwo tworzy suby dbajce o bezpieczestwo swoich VIP-w i wysya ich funkcjonariuszy take poza granice ojczystego kraju.
17. Brak wyposaenia funkcjonariuszy grup zabezpieczajcych w bro paln.

Znamienne zdanie funkcjonariusza BOR na temat pozwolenia na wwz broni na teren obcego pastwa:
Dlaczego zgodzilicie si na taki warunek, pozbawiajc si broni? My jej si nie pozbawilimy, taka bya decyzja naszych przeoonych, e lecimy bez tej broni. Uznali, e bro w tym momencie jest nam tam niepotrzebna.28
18. Brak prawidowej kontroli dziaa podejmowanych przez suby rosyjskie zgodnie z poczynionymi ustaleniami.
Czy w wietle powyszego zarzutu moliwe jest sporzdzenie (przez suby polskie) dokumentu rzetelnie informujcego o wykonaniu wczeniej planowanego zabezpieczenia i wywizaniu si strony gospodarza ze wsppracy? Odpowied brzmi: nie.
Podsumowanie
Prokuratura Okrgowa Warszawa-Praga zawiadomia nadzorujcego Biuro Ochrony Rzdu szefa MSW o powanych uchybieniach w dziaaniach BOR oraz szefa tej formacji gen. Mariana Janickiego29 w zwizku z ochron premiera i prezydenta podczas wizyt w Smolesku w 2010 r. Wedug niej ledczy dali ministrowi Jackowi Cichockiemu miesic na nadesanie wyjanie i podanie rodkw podjtych w celu zapobieenia takim uchybieniom w przyszoci30. Prokuratorzy sugeruj dymisj Janickiego. Wedug ledczych jedynym wysokim oficerem BOR, ktremu mona postawi zarzuty za niedopenienie obowizkw w zwizku z organizacj wizyt w Smolesku jest byy wiceszef Biura gen. Pawe Bielawny. Czeka on ju na proces. Janicki, zdaniem prokuratorw, dopuci si racych zaniedba, ale nie mog one skutkowa aktem oskarenia. Pismo Prokuratury do MSW zawiera m.in. takie stwierdzenia: Niedopuszczalne jest, eby szef BOR, tak jak to miao miejsce w przypadku Mariana Janickiego nie zna naoonych na niego obowizkw i nie realizowa ich, a wykonywaniem obowizkw zajmowali si podlegli mu funkcjonariusze, bez otrzymania w tym przedmiocie jednoznacznego upowanienia. () Jako zupenie dyskwalifikujcy naley oceni brak waciwego kierownictwa ze strony szefa BOR Mariana Janickiego nad podlegymi funkcjonariuszami przejawiajcy si choby w niezapewnieniu sobie dostpu do najistotniejszych informacji, co eliminowao go z podejmowania decyzji w zakresie realizacji podstawowych zada BOR.31
27 Tame 28 Pokrzyowany plan rekonesansu. Z ppk. Krzysztofem Dacewiczem, oficerem Biura Ochrony Rzdu, ktry 10 kwietnia 2010 r. by na subie w Smolesku, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler. Nasz Dziennik nr 69, 22 marca 2012 r. http:// stary.naszdziennik.pl/index.php?dat=20120322&typ=po&id=po11.txt 29 PAP: Gazeta Wyborcza: Chc gowy szefa BOR. 11 lipca 2011 r., godz. 05:01 30 PAP: Prokuratura zawiadamia MSZ o uchybieniach w BOR. 11 lipca 2011 r., godz. 11:00 31 Cytowane m.in. w: Piotr Czartoryski-Sziler: Po Janickim Arabski? Nasz Dziennik, 12 lipca 2012 r.
62
Naley przypomnie o wewntrznym zarzdzeniu Janickiego z 2009 r., w ktrym zastrzeg, e osobicie bdzie nadzorowa czynnoci zwizane z ochron prezydenta i premiera. Wedug ledczych zupenie zignorowa swoje obowizki32. Prokurator prowadzcy spraw zauwaa, e poza jednym meldunkiem Szef BOR nie zapozna si z adnym dokumentem33 zwizanym z ochron obu wizyt. Janicki zezna: Nie wiem, dlaczego ja nie podjem dziaa34. Dalej prokuratura stwierdza: Nie chcia si w jakikolwiek sposb Gen. Marian Janicki i gen. Pawe Bielawny w mundurach generalskich angaowa w wyjanienie moliwoci czy jej braku ldowania samolotu specjalnego na tym lotnisku. () Nie interesowa si przygotowaniem wizyt w sposb umoliwiajcy mu prawidowe kierowanie prac BOR35. Szef BOR powinien poda si do dymisji lub zosta zdymisjonowany w pierwszych tygodniach po tragedii, kiedy na wiato dzienne wyszy pierwsze zaniedbania BOR. Kierownictwo BOR otrzymao szlify generalskie36. Nikt z kierownictwa BOR nie ma sobie nic do zarzucenia.
http://naszdziennik.pl/polska-kraj/3700,po-janickim-arabski.html 32 Tame 33 Tame 34 Tame 35 Cytowane m.in. w: Bogdan Wrblewski, Wojciech Czuchnowski: Prokuratorzy chc gowy szefa BOR. Gazeta Wyborcza, 11 lipca 2012 r. http://m.wyborcza.pl/wyborcza/1,105226,12107286,Prokuratorzy_chca_glowy_szefa_BOR.html 36 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2011 r. nr 112-21-2011 o mianowaniu [na wniosek Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji] na stopie generaa dywizji generaa brygady Mariana JANICKIEGO (M. P. 2011 nr 67, poz. 661) podpisali Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej B. Komorowski i Prezes Rady Ministrw D. Tusk. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2011 r. nr 112-22-2011 o mianowaniu [na wniosek Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji] na stopie generaa brygady pukownika Pawa BIELAWNEGO (M. P. 2011 nr 67, poz. 662) podpisali Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej B. Komorowski i Prezes Rady Ministrw D. Tusk
63
1.7 Sytuacja w Rosji przed wizyt Prezydenta L. Kaczyskiego. Zamachy terrorystyczne na wschodzie
Od pocztku 2010 r. nastpowaa destabilizacja wewntrzna w Rosji oraz w niektrych innych krajach rejonu poradzieckiego. W cigu paru tygodni doszo tam do kilku zamachw terrorystycznych, w ktrych zgino okoo 60 osb. Kulminacja zamachw nastpia na przeomie marca i kwietnia. BOR i polskie suby specjalne powinny w tej niestabilnej sytuacji wzmc rodki bezpieczestwa w czasie wizyty Prezydenta RP w Katyniu. Przygotowujc wizyt Prezydenta Lecha Kaczyskiego w kwietniu 2010 r. w Katyniu Biuro Ochrony Rzdu oraz suby specjalne powinny uwzgldni fakt, e na przestrzeni kilku miesicy w Rosji i w najbliszym jej ssiedztwie doszo do szeregu aktw terrorystycznych a w Kirgistanie mia miejsce zamach stanu. 6 stycznia 2010 r. w Machaczkale w Dagestanie zgino 7 policjantw po zdetonowaniu bomby przez zamachowca-samobjc. 29 marca 2010 r. doszo do zamachw w moskiewskim metrze. Na stacjach ubianka i Park Kultury kobiety-samobjczynie wysadziy adunki wybuchowe, zgino okoo 39 osb, a ponad 100 zostao ranne. Po zamachach wadze Rosji wzmocniy kontrole i posterunki na lotniskach i dworcach. Prezydent Federacji Rosyjskiej Dmitrij Miedwiediew ogosi, e resort spraw wewntrznych i FSB bd musiay wzmocni kontrol a sytuacja bdzie kontrolowana, by w przyszoci mc zareagowa na podobne zdarzenia. 31 marca 2010 r. przeprowadzono kolejny zamach, tym razem w dagestaskim miecie Kizlar. Zgino 12 osb, a 18 zostao rannych. 4 kwietnia 2010 r. po wybuchu bombowym doszo do wykolejenia pocigu towarowego w pobliu wsi Pierwomajskoje na trasie Moskwa-Baku. Wybuch zniszczy tory na dugoci 300 metrw. Gwnym celem ataku by najprawdopodobniej pocig pasaerski relacji Tiume-Baku. 6 kwietnia 2010 r. rozpoczy si uliczne demonstracje w ssiadujcym z Rosj Kirgistanie. Doszo do wielotysicznych protestw i zamieszek, zginy 74 osoby, a kilkaset zostao rannych. 7 kwietnia powoano rzd tymczasowy na czele z Roz Otunbajew. Nastpia dymisja rzdu i ucieczka prezydenta Kurmanbeka Bakijewa na poudnie kraju, a po kilku dniach za granic. Po przewrocie Rosja rozmiecia w bazie wojskowej w tym kraju okoo 150 dodatkowych spadochroniarzy. Wszystkie te wydarzenia sprawiay, e region za polsk wschodni granic nie by stabilny. BOR i polskie suby specjalne w tej niestabilnej sytuacji i po kolejnych zamach w Rosji powinny wzmc rodki bezpieczestwa w czasie wizyty Prezydenta RP w Katyniu.
Zdjcie z demonstracji w Kirgistanie
64
8. Ostrzeenie z kwietnia 2010 r. o potencjalnym zamachu

Przed wylotem Prezydenta Lecha Kaczyskiego do Smoleska instytucje odpowiedzialne za bezpieczestwo uzyskay informacj o moliwoci uprowadzenia statku powietrznego z lotnisk jednego z pastw Unii Europejskiej. Kancelaria Prezydenta RP i Kancelaria Prezesa Rady Ministrw nie uzyskay od sub specjalnych ostrzeenia o mogcym wystpi zagroeniu. Przed wylotem Prezydenta Lecha Kaczyskiego do Smoleska instytucje odpowiedzialne za bezpieczestwo uzyskay informacj o moliwoci uprowadzenia statku powietrznego z lotnisk jednego z pastw Unii Europejskiej. Dyurna Suba Operacyjna Si Zbrojnych przekazaa takie ostrzeenie do Si Powietrznych RP. Wynika to z relacji onierza Centrum Operacji Powietrznych Si Powietrznych: W czasie suby w dniu 9 kwietnia 2010 r. w godzinach nocnych nie pamitam dokadnie godziny, ale byo to po godz. 22.00 otrzymaem od starszego dyurnego zmiany Dyurnej Suby Operacyjnej SZ ostrzeenie o moliwoci uprowadzenia statku powietrznego z lotnisk jednego z pastw Unii Europejskiej. To ostrzeenie, jako zwizane z zagadnieniem bezpieczestwa w systemie obrony powietrznej przekazaem do dyurujcych ODN [Orodkw Dowodzenia i Naprowadzania] i na lotnisko w Misku Mazowieckim, gdzie staa para dyurna1. Rys. 59. Informacj o moliwoci porwania jednego ze statkw powietrznych Unii Europejskiej SKW potwierdzia redakcji portalu Wpolityce.pl Informacj t potwierdzi w pniejszej publicznej wypowiedzi min. Jacek Cichocki, wczesny Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych. W audycji RMF FM z 28 padziernika 2010 r. powiedzia, e przed 10 kwietnia 2010 r. suby specjalne Polski odnotoway ostrzeenie o zagroeniu dla samolotu UE. W rozmowie z Konradem Piaseckim wypowiada si w tej kwestii z du znajomoci rzeczy: Przed 10 kwietnia suby zanotoway ostrzeenia o zagroeniu dla samolotu Unii Europejskiej, nie czymy tego z katastrof prezydenckiego Tu-154 pod Smoleskiem. Taki sygna w kwietniu 2010 r. uzyskaa rwnie m.in. SWW: Uprzejmie informuj, e m.in. Suba Wywiadu Wojskowego w kwietniu 2010 r. otrzymaa ogln informacj od wiodcego podmiotu wsptworzcego sys- B. Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych Jacek Cichocki
1 Biaa Ksiga smoleskiej tragedii, zacznik 86, strona 119.
65
tem antyterrorystyczny w Polsce o moliwoci uprowadzenia samolotu z jednego z lotnisk pastw Unii Europejskiej, celem weryfikacji. Informacja nie zawieraa adnych bliszych danych. () Nie odnoszc si do konkretnego przypadku, nadmieni naley, i tryb i zasady przekazywania informacji najwyszym organom pastwa unormowany jest w art. 19 ustawy o SKW oraz SWW2 . W Polsce instytucj odpowiedzialn za system antyterrorystyczny jest ABW3. Tymczasem wedug publicznych owiadcze przedstawicieli Kancelarii Prezydenta RP i Kancelarii Prezesa Rady Ministrw urzdy te nie uzyskay od sub specjalnych informacji i ostrzeenia o B. Szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego gen. Krzysztof Bondaryk mogcym wystpi zagroeniu4. Tym samym szefowie sub specjalnych, w tym i ABW, nie przekazali informacji o takim potencjalnym zagroeniu do Kancelarii Prezydenta RP, co byo ich ustawowym obowizkiem5. Jest to tym bardziej zaskakujce, e podlege ABW Centrum Antyterrorystyczne przekazao pozostaym subom specjalnym informacj o zagroeniu w zwizku z moliwoci porwania samolotu. Tymczasem wprowadzenie choby najniszego stanu podwyszonej gotowoci6 zmusioby suby ochrony do zwikszonej czujnoci i mogoby wyeliminowa zagroenia w dniu 10 kwietnia 2010 r.
2 http://wpolityce.pl/wydarzenia/42702-ujawniamy-wywiad-wojskowy-przed-1004-otrzymal-ostrzezenie-omozliwym-zagrozeniu-samolotu-jednego-z-panstw-unii-europejskiej 3 Takie kompetencje wynikaj m.in. z art. 12a ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym. 4 http://wpolityce.pl/wydarzenia/43550-ujawniamy-bbn-kancelaria-prezydenta-i-kprm-o-ostrzezeniach-przed-1004nic-nie-slyszaly-kto-zlekcewazyl-sygnaly-o-zagrozeniu 5 http://wpolityce.pl/artykuly/43585-sygnal-o-zagrozeniu-przed-10042010-r-sluzby-specjalne-wiedzialy-ale-niezareagowaly-czyli-polska-nie-ma-specsluzb 6 Upowszechniana po 10 kwietnia 2010 r. pogoska o podwyszeniu stopnia zagroenia w subach nie znalaza jak dotd potwierdzenia.
66
9. Kryzys systemu reagowania kryzysowego w III RP

10 kwietnia 2010 r. doszo do paraliu pastwa. System zarzdzania kryzysowego nie zadziaa. W instytucjach rzdowych panowa chaos kompetencyjny, nie podejmowano decyzji dotyczcych dziaa ratowniczych, brakowao biecych i aktualnych informacji. Przez pierwsze tygodnie po 10 kwietnia rzd D. Tuska twierdzi, e katastrofa nastpia o godzinie 8.56 i taki czas wskazywano w oficjalnych komunikatach, cho ju w nocy z 10 na 11 kwietnia przedstawiciele rzdu uczestniczcy w naradzie z prokuratorami rosyjskimi w Smolesku wiedzieli, e czas katastrofy ustalono tam na godzin 8.40. Dziennikarz Polsatu, ktry ju w pierwszych relacjach podawa inn godzin katastrofy, by znacznie szybszy i sprawniejszy od instytucji pastwowych powoanych do zarzdzania sytuacjami kryzysowymi. Komunikaty Rzdowego Centrum Bezpieczestwa wiadcz o bezradnoci tej struktury, braku inicjatywy w rozwizywaniu sytuacji w Smolesku i nie uruchomieniu procedur zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym. W pierwszych minutach po tragedii nie podjto decyzji kluczowych dla bezpieczestwa pastwa, najwaniejszych osb i instytucji. RCB nie realizowao swoich ustawowych zada, w tym np. wsppracy z podmiotami NATO i UE waciwymi w zakresie zarzdzania kryzysowego. Katastrofa 10 kwietnia ujawnia iluzoryczny stan systemu reagowania kryzysowego pastwa. Informacja o katastrofie rzdowego samolotu z Prezydentem RP nie bya przekazywana natychmiast kolejnym organom pastwa odpowiedzialnym za bezpieczestwo, obronno i koordynacj dziaa w tej sferze oraz za stosunki zagraniczne. W instytucjach rzdowych panowa chaos kompetencyjny, nie podejmowano decyzji dotyczcych dziaa ratowniczych, brakowao biecych i aktualnych informacji. Do katastrofy doszo o godzinie 8.41 czasu polskiego. Jednak przez niemal trzy pierwsze tygodnie rzd D. Tuska twierdzi, e bya to godzina 8.56 i taki czas wskazywano w oficjalnych komunikatach, cho ju w nocy z 10 na 11 kwietnia przedstawiciele rzdu uczestniczcy w naradzie z prokuratorami rosyjskimi w Smolesku wiedzieli, e czas katastrofy ustalono tam na godzin 8.40. Wedug dziennikarzy Polsatu informacja o katastrofie bya znana kilka minut wczeniej ni to oficjalnie podano. Wiktor Bater, wysannik Polsatu na katyskie uroczystoci, mwi w korespondencji telewizyjnej, e dowiedzia si o katastrofie ok. 8.40 i w dodatku byo to 4 minuty po katastrofie1. Rok pniej, w rocznic katastrofy, zmieni wersj i mwi, e bya to godzina 8.452. Dziennikarz, nawet w przypadku tej drugiej wersji, byby znacznie szybszy i sprawniejszy od instytucji pastwowych powoanych do zarzdzania sytuacjami kryzysowymi, MSZ itd. Tymczasem w kraju Rzdowe Centrum Bezpieczestwa rozesao do instytucji pastwowych sms z informacj o katastrofie dopiero o godz. 9.37, czyli 56 minut po zaistnieniu sytuacji kryzysowej. Jest to karygodne niedopatrzenie, poniewa RCB nie znao wtedy przyczyn katastrofy i powinno w pierwszych minutach zakada rwnie czarny scenariusz np. atak terrorystyczny na kolejne instytucje lub osoby i zarzdzi dziaania bardziej zdecydowane (np. wzmoon ochron instytucji pastwowych, najwyszych wadz RP, ministrw, urzdnikw, koordynacj dziaa ratowniczych polskich obywateli
1 Zob. Wiktor Bater wiedzia o katastrofie pod Smoleskiem przed katastrof, http://www.youtube.com/watch?v=_96X6s2eRvI; http://www.blogpress.pl/node/3749 2 W. Bater tak wspomina w 2011 r. te chwile: Stanlimy w kolejce wrd weteranw i rodzin katyskich. Wszyscy byli w podniosych nastrojach. Gdy dochodzilimy do herbatki, zadzwoni mj telefon. Bya mniej wicej 8.45. Usyszaem w suchawce gos serdecznego przyjaciela polskiego dyplomaty pracujcego kiedy w Moskwie, a teraz wczonego w delegacj MSZ, ktra oczekiwaa prezydenta na lotnisku Siewiernyj. Nie macie co czeka na prezydenta, prezydent nie przyjedzie. Co stao si z samolotem mwi zdenerwowany. () Zapaem za telefon i zadzwoniem do kolejnego dyplomaty. Z polskiej ambasady w Moskwie, ktry rwnie by na smoleskim lotnisku. Wiktor nie dzwo teraz do mnie, Wiktor nie mog rozmawia tylko tyle zdoaem usysze wrd steku przeklestw. W tym momencie nabraem pewnoci, e stao si co nieodwracalnego. Zob. http://wiadomosci.dziennik.pl/smolensk-rocznica-katastrofy/aktualnosci/artykuly/330488,wiktor-bater-wspomina-jakdowiedzial-sie-o-katastrofie.html
67
w Rosji, kontrol istniejcych procedur, inicjatyw czynnoci ledczych). Komunikaty RCB przekazywane organom pastwa byy zdecydowanie opnione, nie zawieray nowych informacji i powtarzay informacje medialne. Reakcje RCB wiadcz o chaosie panujcym w administracji rzdowej. O godz. 9.53 RCB rozesao nastpujcy sms: Info na post. Dyz. BOR: samolot doszcztnie rozbity. Na miejscu sytuacj nadzoruj suby rosyjskie. O godz. 9.59 RCB podao: Info na post. Dyz. BOR: samolot doszcztnie rozbity z miejsca katastrofy na sygnale odjechay 3 karetki. Na miejscu sytuacj nadzoruj suby rosyjskie. List pasaerw RCB przekazao mailem dopiero o godz. 10.38. O godz. 11.56 do instytucji rzdowych RCB rozesao mail z poleceniem premiera Donalda Tuska o przejciu przez RCB zarzdzania sytuacj. Ministrowie zostali zobowizani do meldowania o podjtych dziaaniach, zmianie miejsca przebywania oraz innych zdarzeniach majcych zwizek z zaistnia sytuacj. Jednoczenie na polecenie premiera Tuska RCB przejo rol koordynacji polityki medialnej. O godz. Protok z nocnej narady prokuratorw polskich i rosyjskich w Smolesku, 17.21 instytucje rzdowe otrzymay jednak z 10/11 kwietnia 2010 r. RCB informacj, e to Centrum Informacyjne Rzdu prowadzi koordynacj polityki medialnej. Nazajutrz, 11 kwietnia 2010 r. o godz. 7.21, RCB w Raporcie dobowym ograniczyo si do krtkiego komunikatu o katastrofie samolotu, mierci 96 osb i ogoszeniu aoby narodowej. Nie podao adnych innych informacji na temat katastrofy smoleskiej, a blisko 4 strony raportu byy powicone tzw. zagroeniom naturalnym. Natomiast CAT stwierdzio, e na obszarze kraju nie odnotowano zdarze wskazujcych na wzrost zagroe terrorystycznych. Kolejne komunikaty RCB wiadcz o bezradnoci tej struktury, braku inicjatywy w rozwizywaniu sytuacji w Smolesku, nie uruchomieniu procedur zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym i nie gromadzeniu informacji o katastrofie (w RCB wystpowa brak takich informacji). Dziaania RCB skupiy si m.in. na koordynacji polityki medialnej rzdu3, co oczywicie jest jednym z zada Centrum4, ale nie najwaniejszym. RCB realizuje szereg zada w zakresie zarzdzania w obszarze krajowym w stosunku do administracji publicznej, ale rwnie w sferze midzynarodowej, gdy Centrum jest odpowiedzialne np. za wspdziaanie z jednostkami organizacyjnymi NATO, UE i organizacji midzynarodowych, odpowiedzialnymi za zarzdzanie kryzysowe i ochron infrastruktury krytycznej5. Tymczasem
3 Stanisaw aryn, Kryzys zarzdzania sytuacjami kryzysowymi. Nowe fakty w sprawie katastrofy smoleskiej, Tygodnik W Sieci z 25 lutego-3 marca 2013 r. 4 Art. 11 ust. 2. ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym stanowi: Do zada Centrum naley: () 5a) zapewnienie koordynacji polityki informacyjnej organw administracji publicznej w czasie sytuacji kryzysowej. 5 Art. 11 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarzdzaniu kryzysowym stanowi, e do zada RCB naley m.in.: przedstawianie szczegowych sposobw i rodkw reagowania na zagroenia oraz ograniczania ich skutkw; analiza i ocena moliwoci wystpienia zagroe lub ich rozwoju; gromadzenie informacji o zagroeniach i analiza zebranych materiaw; wypracowywanie wnioskw i propozycji zapobiegania i przeciwdziaania zagroeniom; planowanie wykorzystania Si Zbrojnych Rzeczypospolitej
68
10 kwietnia i pniej nie bylimy wiadkami takich dziaa RCB. 10 kwietnia 2010 r. chaos organizacyjny panowa rwnie w innych urzdach, np. w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Wynika to z upublicznionych nagra rozmw prowadzonych przez ministra Radosawa Sikorskiego w tym dniu6. Daje do mylenia sytuacja, w ktrej Minister Spraw Zagranicz-
Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski
B. Ambasador RP w Moskwie Jerzy Bahr
Polskiej do wykonywania zada, o ktrych mowa w art. 25 ust. 3; monitorowanie potencjalnych zagroe; przygotowanie uruchamiania, w przypadku zaistnienia zagroe, procedur zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym; zapewnienie koordynacji polityki informacyjnej organw administracji publicznej w czasie sytuacji kryzysowej; wspdziaanie z podmiotami, komrkami i jednostkami organizacyjnymi Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz innych organizacji midzynarodowych, odpowiedzialnymi za zarzdzanie kryzysowe i ochron infrastruktury krytycznej; zapewnienie obiegu informacji midzy krajowymi i zagranicznymi organami i strukturami zarzdzania kryzysowego; realizacja zada z zakresu zapobiegania, przeciwdziaania i usuwania skutkw zdarze o charakterze terrorystycznym; wspdziaanie z Szefem ABW w zakresie zapobiegania, przeciwdziaania i usuwania skutkw zdarze o charakterze terrorystycznym; realizacja zada planistycznych i programowych z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej oraz europejskiej infrastruktury krytycznej, w tym opracowywanie i aktualizacja zacznika funkcjonalnego do Krajowego Planu Zarzdzania Kryzysowego dotyczcego ochrony infrastruktury krytycznej, a take wsppraca, jako krajowy punkt kontaktowy, z instytucjami Unii Europejskiej i Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego oraz ich krajami czonkowskimi w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej. 6 8.48 - do Ministra Radosawa Sikorskiego dzwoni dyrektor Departamentu Wschodniego MSZ Jarosaw Bratkiewicz, informujc, e na lotnisku w Smolesku zdarzy si najprawdopodobniej jaki wypadek. Informacj tak dyr. Bratkiewicz otrzyma chwil wczeniej przez telefon od naczelnika w Departamencie Wschodnim MSZ Dariusza Grczyskiego, ktry
69
czeka na samolot na lotnisku w Smolesku. 8.52 - Minister Radosaw Sikorski dzwoni do Centrum Operacyjnego MSZ [CO] 08:52:53 - 08:53:18 Poczenie odebrane przez Centrum Operacyjne CO: Centrum Operacyjne MSZ sucham Minister Radosaw Sikorski [MRS]: Czoem Sikorski CO: Dzie dobry Panie Ministrze MRS: Co wiemy o tym wypadku w Smolesku? CO: Jeszcze nic nie wiemy Panie Ministrze MRS: To prosz nawiza kontakt z.. rozumiem, e samolot Prezydenta uleg awarii.. prosz o informacj CO: Zaraz bd oddzwania MRS: Dzikuj CO: Dzikuj 8.53 - Minister Radosaw Sikorski rozmawia przez telefon komrkowy z Ministrem Obrony Narodowej Bogdanem Klichem 8.58 - Minister Radosaw Sikorski dzwoni do Wiceministra Spraw Zagranicznych Andrzeja Kremera (zgin w katastrofie) - telefon nie odpowiada 9.02 - Centrum Operacyjne MSZ dzwoni do Ministra Radosawa Sikorskiego z informacjami ze Smoleska 09:02:53 - 09:03:51 Poczenie nawizane przez Centrum Operacyjne Minister Radosaw Sikorski: Halo Pracownik CO: Dzie dobry Panie Ministrze Centrum Operacyjne. Rozmawiaem przed chwil z szefem konsulatu i z attache w Smolesku. Powiedzieli, e z wiey kontrolnej dostali informacj, to byo 15 minut temu, zdarzenie, e prawdopodobnie samolot zaczepi o drzewa przy ldowaniu i spad. MRS: Jezus Maria! (szept) CO: Nic na razie wicej nie wiedz, no tam si jakie szalestwo rozpoczyna. Powiedzieli.. MRS: Ale, ale, ale jest wypadek, to jest rzecz potwierdzona niestety? CO: Mwi, e tak informacj z wiey dostali. MRS: Jasne. Ja poinformowaem ju Ministra Klicha. Prosz, ja musz rozmawia z Premierem i z Marszakiem Sejmu CO: Dobrze MRS: Prosz te swoimi kanaami mnie czy CO: Dobrze, zaraz do Premiera sprbujemy. Dzikuj bardzo. 9.06 - Minister Radosaw Sikorski rozmawia przez telefon komrkowy z Marszakiem Sejmu Bronisawem Komorowskim 9.08 - Minister Radosaw Sikorski rozmawia przez telefon komrkowy z Premierem Donaldem Tuskiem 9.07 - Centrum Operacyjne rozmawia z obecnym w Smolesku Ambasadorem RP w Rosji Jerzym Bahrem, pod koniec rozmowy o 9.10 pracownik CO czy Ambasadora Bahra z Ministrem Radosawem Sikorskim Ambasador Jerzy Bahr [AJB]: Tak sucham Pracownik CO: Dzie dobry Panie Ambasadorze, Centrum Operacyjne MSZ z tej strony AJB: Tak CO: Co wiemy wicej w tej chwili? AJB: No w tej chwili ja stoj, samolot jest cakowicie rozbity, stoimy w odlegoci 150 metrw, nie ma adnego ladu ycia, ugasili poar, ktry by w przedniej czci i to jest wszystko. Otoczone to jest ju przez stra poarn i.. CO: A czy to jest pewne, e to by ten samolot? AJB: Prosz? CO: Czy to jest pewne, e to by ten nasz samolot? AJB: Nie no naturalnie, e to jest ten samolot.. (w tle P.CO: wiadomo) ..tak CO: Panie Ambasadorze czy rozmawia Pan z Ministrem? AJB: Jeszcze nic nie rozmawiaem CO: Dobrze. Prosz bardzo zaczeka moment przy telefonie, sprbuj przeczy prba przeczenia rozmowy do Ministra Radosawa Sikorskiego CO: Zajty jest niestety telefon u Ministra AJB: Tak CO: Rozmawia najwyraniej z kim innym. Czyli tak. Panowie jestecie.. ja podsumuj Panowie jestecie 150 metrw od samolotu, poar zosta ugaszony, nie wida ladw ycia AJB: Tak, samolot zosta cakowicie zniszczony CO: Czy to wiadomo byo.. czy wida byo katastrof? AJB: Mymy syszeli tylko jak przelatywa nad lotniskiem nisko, potem wszystkie samochody zaczy jecha w tamtym kierunku.. CO: Przepraszam Panie Ambasadorze, mam Ministra na linii AJB: Dobrze CO: (w tle przez drugi telefon) Panie Ministrze, Mam Ambasadora, mog przeczy z drugiego telefonu? To ju rozczamy si i za chwil dzwoni czenie rozmowy Minister Radosaw Sikorski: Halo Pracownik CO: Ju, ju cz z Ambasadorem 9.09 - Minister Radosaw Sikorski dzwoni do CO, rozmowa koczy si zapowiedzi poczenia z amb. Bahrem, co
70
nych ju okoo godziny 8:487 otrzyma informacj o jakim wypadku samolotu Prezydenta, za RCB rozesao do instytucji pastwowych sms z tak informacj dopiero o 9:37. Jest to kolejny dowd na to, e wczesny system reagowania kryzysowego nie sprawdzi si. Trzeba te odnotowa skandaliczn awari sprztu w Centrum Operacyjnym MSZ, gdzie pracownik nie mg przekaza Ministrowi Spraw Zagranicznych listy pasaerw, gdy jak mwi maile nie dziaaj () Zostalimy odcici w ogle, centrala od prdu, powikania po pogodowej awarii. Warto zwrci uwag na fakt, e administracja rzdowa nie posiadaa ujednoliconej informacji na temat zdarze w Smolesku. O godzinie 9.10 ambasador Jerzy Bahr mwi pracownikowi MSZ, e nie wida ladw ycia. Tymczasem Szef BOR okoo tej godziny otrzyma jedynie informacj o awarii samolotu8. W tym kontekcie interesujca jest te rola Agencji Wywiadu, ktra 10 kwietnia 2010 r. uczestniczya w systemie zarzdzania kryzysowego9. Naley uzna, e takie dziaania byy prowadzone te w pozostaych subach specjalnych.
nastpio o 9.10 Minister Radosaw Sikorski: Halo Pracownik CO: (...) z tej strony, Centrum Operacyjne. Panie Ministrze, mam list pasaerw (w tle MRS: tak), ktrzy znajdowali si na pokadzie. W jaki sposb mog Panu dostarczy t list? MRS: Prosz mi przesa mailem. A prosz mi jeszcze powiedzie kto jeszcze by? CO: Kaczyski, Pani Prezydentowa oczywicie, Kaczorowski Ryszard (w tle MRS: Boe).. lista pasaerw jest bardzo duga, take przeczytanie tych nazwisk.. trudno mi teraz wyoni istotne osoby, jest 89 nazwisk. MRS: Jasne. Prosz mi przesa mailem. CO: Panie Ministrze, tylko e mamy problem. W tej chwili jest naprawa w MSZ, maile nie dziaaj. MRS: Cholera (szept) CO: Zostalimy odcici w ogle, centrala od prdu, powikania po pogodowej awarii MRS: Faksy? CO: Faks dziaa, take ewentualnie mog wysa na podany numer MRS: Dobra, to za chwil dobra? Ja oddzwoni za chwil, bo musz uruchomi faks. CO: Prosz.. jeszcze mam pytanie. Czy Pan Minister rozmawia ju z Premierem? MRS: Premier wie, Marszaek Sejmu wie i osobicie poinformowaem Jarosawa Kaczyskiego CO: Rozumiem, dzikuj za t informacj MRS: Dzikuj 9.16 - Minister Radosaw Sikorski ponownie rozmawia przez telefon komrkowy z Premierem Donaldem Tuskiem 9.28 - Minister Radosaw Sikorski rozmawia przez telefon komrkowy z prezesem Jarosawem Kaczyskim 9.31- Dyurny Centrum Operacyjnego dzwoni do Ministra Radosawa Sikorskiego informujc, e posiada list pasaerw lotu do Smoleska Poczenie nawizane przez Centrum Operacyjne Jarosaw Kaczyski [JK]: Halo Pracownik CO: Dzie dobry Panie Prezesie, Centrum Operacyjne MSZ z tej strony. Minister Sikorski chciaby z Panem rozmawia JK: Prosz bardzo CO: Dzikuj czenie rozmowy Minister Radosaw Sikorski: Halo CO: Centrum Operacyjne z tej strony, mam na linii Panie Ministrze Pana Jarosawa Kaczyskiego MRS: Ale ja ju rozmawiaem. Okay. Prosz czy. 9.33 - Drugi dyurny Centrum Operacyjnego, nie wiedzc, i Minister Radosaw Sikorski rozmawia ju przez tel. komrkowy z prezesem Kaczyskim, czy go z nim ponownie MSZ informuje, e nagrywa standardowo wszystkie poczenia Centrum Operacyjnego, natomiast nie nagrywa innych pocze, np. midzy telefonami komrkowymi. Czas rozmw komrkowych podany wedug billingw. Czas rozmw Centrum Operacyjnego - wedug danych urzdzenia nagrywajcego. Zob.http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,MSZ-publikuje-nowe-nagrania-rozmow-ministra-Radoslawa-Sikorskiego-z-10-kwietnia-2010-roku,wid,14377029,wiadomosc.html 7 Min. Sikorski informacj o katastrofie uzyska pniej (bo ok. 8:48) ni red. Wiktor Bater z Polsatu, ktry pierwszy sygna o tragedii otrzyma od polskiego dyplomaty ju o 8:45. Z tego wynika, e czonek oficjalnej delegacji MSZ uzna za stosowne poinformowa o katastrofie najpierw media, a dopiero potem central MSZ! 8 Zob. Rozmowa z Szefem BOR gen. Marianem Janickim w Radiu Zet z 29 Kwietnia 2010 r.. Szef BOR mwi, e dowiedzia si o katastrofie: Par minut po 9. polskiego czasu () robiem jakie tam drobne zakupy na weekend i zadzwoni do mnie oficer operacyjny informujc mnie, e nastpia awaria samolotu przy podchodzeniu do ldowania. 9 Najwysza Izba Kontroli, Informacja o wynikach kontroli. ORGANIZACJA WYJAZDW I ZAPEWNIENIE BEZPIECZESTWA OSOBOM ZAJMUJCYM KIEROWNICZE STANOWISKA W PASTWIE, KORZYSTAJCYM Z LOTNICTWA TRANSPORTOWEGO SI ZBROJNYCH RP W LATACH 2005-2010, Warszawa, 2012 r., s. 35.
71
Krytyczn ocen przygotowa wizyty w Katyniu wystawia Najwysza Izba Kontroli, ktra w swoim raporcie negatywnie ocenia m.in. procedury BOR i dziaania MSZ10. Rys. 65. Prezes Najwyszej Izby Kontroli Jacek Jezierski Powysze uprzykadowione dziaania i zaniechania instytucji rzdowych (m.in. RCB, MSZ i BOR) w zakresie zarzdzania kryzysowego niezbicie dowodz, e 10 kwietnia 2010 r. doszo do paraliu pastwa. System zarzdzania kryzysowego nie zadziaa. W pierwszych minutach po tragedii nie podjto decyzji kluczowych dla bezpieczestwa pastwa, najwaniejszych osb i instytucji. RCB nie realizowao swoich ustawowych zada, w tym np. wsppracy z podmiotami NATO i UE waciwymi w zakresie zarzdzania kryzysowego. wczesny parali decyzyjny przesdzi rwnie o charakterze przyszego ledztwa i postpowania wyjaniajcego przyczyny katastrofy. Skala zaniedba stwierdzonych w zwizku z katastrof 10 kwietnia 2010 r. moe wiadczy o czym wicej ni jedynie o urzdniczej nieudolnoci. Skoro waciwe organa administracji rzdowej, prokuratury i wymiaru sprawiedliwoci uchylaj si od obowizku ustalenia przyczyn tych zaniedba, tym bardziej naley szuka odpowiedzi na pytanie o gbsze rda tego stanu rzeczy.
10 NIK stwierdzia np.: BOR nie sporzdzao rzetelnie analiz zagroenia ochranianych osb, zajmujcych kierownicze stanowiska w pastwie. To z kolei utrudniao waciwe zaplanowanie ich ochrony. W BOR nie stworzono spjnego systemu procedur. Wystpoway istotne braki w systemie nadzoru nad realizacj dziaa. W ramach rekonesansw przed wizytami 7 i 10 kwietnia 2010 roku funkcjonariusze BOR nie dokonali sprawdzenia stanu lotniska w Smolesku, bo nie przewidyway tego procedury Biura () Przed wizyt 10 kwietnia 2010 r. informacja na temat zgody dyplomatycznej dotyczcej przelotu i ldowania zostaa przekazana jedynie telefonicznie z MSZ Federacji Rosyjskiej do ambasady RP w Moskwie, a nastpnie rwnie telefonicznie do MSZ w Warszawie. 10 kwietnia 2010 r., w czasie, gdy samolot z Prezydentem RP na pokadzie wylatywa z Warszawy, nikt z polskich urzdnikw nie by w posiadaniu zgody dyplomatycznej (w formie pisemnej noty) na przelot i ldowanie. Jak si pniej okazao (ju po katastrofie smoleskiej, kiedy dokument dotar do MSZ) zgoda dyplomatyczna dotyczya przelotu (na trasie Warszawa - Smolesk - Warszawa). () NIK zgosia te uwagi do MSZ w sprawie luk w procedurach zwizanych z przeprowadzaniem rekonesansw. Zdaniem Izby, MSZ ze wzgldu na posiadan wiedz i moliwoci organizacyjne poza granicami kraju, powinno inicjowa tego rodzaju wyjazdy w sytuacjach, gdy wizyta najwaniejszych osb w pastwie ma mie miejsce w regionie o podwyszonym poziomie zagroenia. Zob. http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-wizytach-vip-w-latach-2005-2010.html
72
Mapa ostatnich sekund lotu TU-154M. tymi punktami zaznaczono fragmenty samolotu zidentyfikowane i zinwentaryzowane przez komisj MAK. Uwzgldniono take informacje z ekspertyzy Small Gis (czerwone prostokty) oraz z opisu miejsca zdarzenia z 10 kwsietnia o pooeniu fargmentw samolotu przed szosa Kutuzowa (niebieskie pola). Przed miejscem uderzenia samolotu w ziemi komisja KBW LP zidentyfikowaa tylko kocwk lewego skrzyda i lewy statecznik. Czerwone odcinki cz punkty zapisane przez FMS i TAWS (oprac. K. Nowaczyk)
katastrofa
katastrofa
73
Noty o autorach: Berczyski Wacaw: doktor inynier, profesor Concordia University w Montrealu, pracowa jako specjalista przy konstruowaniu samolotw w firmie Bombardier, wieloletni pracownik Dziau WojskowoKosmicznego Boeinga i NASA, nalea do Military Handbook Committee HDBK-17, specjalista w Future Combat System, konstruktor dla US Army, doradca ICAO i Pentagonu, specjalista od materiaw kompozytowych; Binienda Wiesaw: doktor inynierii mechanicznej, profesor, Dziekan Wydziau Inynierii Ldowej University of Akron w Ohio, redaktor naczelny Journal of Aerospace Engineering, wieloletni wsppracownik NASA, laureat wielu nagrd, m.in.: NASA Turning Goals Into Reality Award za udzia w badaniach dotyczcych poprawy bezpieczestwa w konstrukcjach silnikw odrzutowych oraz ASCE Outstanding Technical Contribution Award za wybitny wkad w badania inynieryjne zwizane z astronautyk, specjalista w inynierii materiaowej, metodach obliczeniowych ciaa staego i ich zastosowania w lotnictwie i astronautyce, materiaw zoonych, analiza elementw skoczonych, analiza dynamiczna problemw udarowych, analiza zmczeniowa, analiza zwizana z pyniciem materiaw; Dbrowski Marek: magister inynier, autor referatu na I Konferencji Smoleskiej w Warszawie w 2012 r., autor popularnonaukowych opracowa z dziedziny techniki wojskowej, analityk; Gajewski Bogdan: doktor inynier, zajmuje pozycj Senior Engineer w kanadyjskiej agencji rzdowej National Aircraft Certification, Transport Canada, jest te czonkiem ISASI (International Society of Air Safety Investigators). Stowarzyszenie to zrzesza ekspertw badajcych katastrofy lotnicze z caego wiata (okoo 1200 czonkw); Nowaczyk Kazimierz: doktor, profesor asistant w Centrum Spektroskopii Fluorescencyjnej na Wydziale Biochemii i Biologii Molekularnej University of Maryland w Baltimore, fizyk dowiadczalny, specjalista od analizy danych; Szuladziski Grzegorz : doktor inynier, zajmuje si dynamik konstrukcji, procesami rozpadu, odksztace i wibracji w inynierii ldowej, transporcie i technice wojskowej oraz problemami bezpieczestwa elektrowni jdrowych, autor wielu ksiek i artykuw naukowych z zakresu inynierii, prowadzi firm Analytical Service Pty Ltd w Australii, jest czonkiem zespou ekspertw zaangaowanych w prace badawcze zwizane z bezpieczestwem narodowym Australii (Research Network for a Secure Australia, RNSA), jest czonkiem doradczego komitetu naukowego midzynarodowej konferencji powiconej projektowaniu i analizie struktur ochronnych organizowanej przez Uniwersytet Technologiczny Nanyang i Defence Science and Technology Agency w Singapurze oraz midzynarodowej konferencji powiconej wpywowi obcie wywoanych udarami i zderzeniami na struktury organizowanej przez uczelnie wysze krajw Azji i Pacyfiku, jest specjalist w dziedzinie skutkw wybuchw i dziaania materiaw wybuchowych.
74
katastrofa
2.1 Co wiemy na pewno

Trzy lata temu 10 kwietnia 2010 roku dla uczczenia 70 rocznicy katyskiego ludobjstwa wyleciaa do Katynia delegacja Prezydenta RP i najwyszych wadz Pastwa Polskiego oraz przedstawiciele Rodzin Katyskich. Wszyscy oni, wraz z zaog TU-154M, zginli w katastrofie, do ktrej doszo nad Smoleskiem w godzinach porannych.
rda
W cigu tych trzech lat Zesp Parlamentarny wraz z ekspertami, wsppracownikami i niezalenymi doradcami technicznymi analizowa dostpne dokumenty oficjalne, a take dotar do licznych innych rde pomocnych w odtworzeniu rzeczywistego przebiegu katastrofy. Podstaw analiz Zespou Parlamentarnego s m.in.: - wysuchania wiadkw i specjalistw, prowadzone w siedzibie Sejmu i Senatu RP oraz Parlamentu Europejskiego, inne prace wasne Zespou, w tym rekonstrukcja samolotu TU-154M na podstawie zdj z miejsca tragedii; - przedstawione Zespoowi ekspertyzy zewntrzne oraz przekazane mu analizy raportw, dokumentw i owiadcze ogaszanych przez prokuratur, Komisj Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego oraz inne, krajowe i zagraniczne instytucje i organa wadzy pastwowej (w tym IES im. prof. Jana Sehna); wyniki prac niektrych komisji Sejmu i Senatu; analizy raportw Najwyszej Izby Kontroli; - dokumenty Prokuratury, w tym akta umorzonego ledztwa w wtku cywilnym; - dokumenty zebrane w Archiwum Zespou Parlamentarnego, w tym opublikowane w Biaej Ksidze Tragedii Smoleskiej, wyd. Warszawa, czerwiec 2011 r., i w publikacji 28 miesicy po Smolesku, Warszawa, sierpie 2012 r.; - ekspertyzy firmy Small Gis; - ekspertyzy skrzynki parametrw lotu produkcji firmy ATM; - istotnym rdem wykorzystywanym przez ZP byy interpelacje, skadane przez posw i senatorw, ktre nawet wwczas, gdy natrafiay na brak odpowiedzi lub odpowiedzi wymijajce czy faszywe, pozwalay lepiej ukierunkowa nasz prac badawcz.
Rekonstrukcja samolotu TU 154 M nr 101 na podstawie zdj i szcztkw lecych na miejscu katastrofy. Bok prawy.
Eksperci
Gwnym jednak rdem wiedzy Zespou s wyniki bada wsppracujcych z Zespoem ekspertw m.in. prof. in. Wiesawa Biniendy, dziekana Wydziau Inynierii University of Akron w Ohio (USA), prof. Kazimierza Nowaczyka, fizyka z University of Maryland (USA), dr. in. Grzegorza Szuladziskiego
katastrofa
75
z Analytical Service Ply Ltd. w Australii, dr. in. Wacawa Berczyskiego, dowiadczonego konstruktora z firmy Boeing, dr. in. Bogdana Gajewskiego, doradcy rzdu kanadyjskiego i czonka Towarzystwa Badania Wypadkw Lotniczych, in. pilota MSME Glenna A. Jrgensena, mgr. in. Marka Dbrowskiego, kontrolera lotw in. Konrada Matyszczaka, a take pilotw, w tym duych samolotw komunikacyjnych i wojskowych, kontrolerw lotw oraz specjalistw w dziedzinie badania wypadkw lotniczych, ktrzy zastrzegli sobie anonimowo. Istotn rol odgrywaj eksperci w dziedzinie bezpieczestwa, pracujcy w ramach Zespou (m.in. Piotr Bczek i Marcin Gugulski), jak i wsppracujcy stale z ZP pk. Andrzej Kowalski, pk. Jerzy Kiciski, pk. Andrzej Pawlikowski, pk. Tomasz Grudziski. Analizy nasze nie byyby moliwe bez wsppracy szerokiego grona wybitnych naukowcw pracujcych w Polsce i poza granicami naszego kraju. Wrd nich naley wymieni prof. dr. Jacka Rod, prof. dr. Jana Gierasa i wielu innych wybitnych badaczy skupionych wok Konferencji Smoleskiej zorganizowanej przez prof. dr. Piotra Witakowskiego. Z Zespoem wsppracuj take m.in. Eugene Poteat, b. funckjonariusz CIA z wywiadu naukowego, obecnie prezes zwizku zawodowego funckjonariuszy CIA, Andriej Iarionow,analityk w Cato Institute USA i b. doradca Wadimira Putina, prof. Michael Baden, ekspert patomorfolog, pilot dr in. Gienadij Burow z Instytutu Politechnicznego w Rydze. Z Zespoem Parlamentarnym wsppracuj te liczni badacze z Polski, ktrzy zastrzegli sobie anonimowo.
Wnioski
Zesp Parlamentarny stwierdza, e strona rosyjska i komisja pod kierownictwem ministra Jerzego Millera wiadomie sfaszoway liczne materiay dowodowe, a w szczeglnoci zapisy rozmw w kokpicie, zaniechay zbadania i uwzgldnienia odpowiednich zapisw systemw TAWS, FMS, skrzynki parametrw lotu, odczytu CVR dokonanego przez IES, a take prokuratorskich opisw miejsca zdarzenia i ukadu cia ofiar w celu uniknicia odpowiedzialnoci przez prawdziwych sprawcw tragedii i obarczenia ni ofiar, a zwaszcza nieyjcych pilotw, generaa Andrzeja Basika i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyskiego. Dziaania te podejmowane s po dzi dzie z premedytacj, z zaangaowaniem potnych rodkw administracji pastwowej, prokuratury, mediw i przy wsppracy istotnych politycznych grup nacisku. Ostatnio ta propaganda kamstwa smoleskiego uzyskaa publicznie wyraon akceptacj premiera Donalda Tuska, ktry zapowiedzia wsparcie finansowe dla osb bronicych stanowiska administracji, a w szczeglnoci nieprawdziwych stwierdze i wnioskw komisji Jerzego Millera.
Zaniechania prokuratury, rzdu, pastwowej komisji badania wypadkw lotniczych.

Przeraajcy obraz prawnego krtactwa na szkod Polski pokazuj materiay dotyczce sposobu badania katastrofy. Szczegln czci tych dziaa bya rezygnacja prokuratury i Komisji Badania Wypadkw Lotniczych z realizacji obowizkw, polegajcych na dokonaniu zabezpieczenia i ogldzin wraku, wszystkich pozostaych przedmiotw, a zwaszcza czarnych skrzynek, a przede wszystkim przeprowadzenia sekcji zwok. Ani prokuratura, ani komisja min. Millera, BOR czy suby specjalne nigdy tego nie uczyniy, nie zbaday take okolic toru podejcia samolotu ani pozostaych po katastrofie czci, w tym silnikw, urzdze nawigacyjnych itp. Nie zbadano rwnie pancernej brzozy. Polski akredytowany przy komisji MAK pk. Bogdan Klich uwaa, e nie byo to jego obowizkiem, i wini za to ekspertw komisji Millera, oni z kolei, w licie do ministra infrastruktury, obwiniaj B. Klicha o uniemoliwienie im dokonania tych bada. Bez wzgldu na winnych fakt braku bada a do jesieni 2012 r. nie ulega wtpliwoci. Zdjcia zamieszczone w raportach rzdowych pochodz z blogu fotoamatora Siergieja Amielina i nie maj adnej wartoci dowodowej, a wic opisu warunkw, czasu i sposobu ich wykonania. Sam Amielin twierdzi, e wykona je trzy dni po katastrofie.
76
katastrofa
Nie sposb pogodzi si z fikcyjnymi ekspertyzami dokonywanymi na materiale pozbawionym podstawowej dokumentacji czy te z owiadczeniami organw cigania wiadomie wprowadzajcymi w bd opini publiczn, np. co do sprawcw bdnej identyfikacji ofiar lub w sprawie niewykrycia ladw materiaw wybuchowych na wraku TU-154M. Dziaania te maj charakter masowy i systemowy; same w sobie stanowi wane rdo wnioskowania, co do przyczyn smoleskiej tragedii.
Bdne interpretacje, faszywe oskarenia

Wskutek tych dziaa i zaniecha sformuowano faszyw i uwaczajc polskim pilotom tez o ich nieprzygotowaniu do lotu, niekompetencji oraz o popenieniu przez zaog podstawowych bdw, ktre doprowadziy do zejcia duo poniej punktu decyzji, braku umiejtnoci realizacji odejcia na drugie zajcie i w konsekwencji uderzenia w drzewo, co miao sta si bezporedni przyczyn oderwania lewego skrzyda, przewrcenia si samolotu na plecy, uderzenia w ziemi i mierci wszystkich uczestnikw lotu. Trzeba podkreli, e adna z tych propagandowych i z nakadem wielkich rodkw forsowanych tez nie ma pokrycia w dostpnych i znanych publicznie faktach.
Co naprawd si stao
W wielu publicznych wystpieniach (wypowiedzi na posiedzeniach Zespou Parlamentarnego, referaty na I Konferencji Smoleskiej 22 padziernika 2012 r., debata smoleska 5 lutego 2013 r., wykady na uniwersytetach, symulacje komputerowe MES i raporty, publikacja Biaa Ksiga Smoleskiej Tragedii oraz 28 miesicy po Smolesku) wykazalimy w sposb niepodwaalny, e przebieg katastrofy podany w raportach MAK i KBWL LP jest zafaszowany i niezgodny z dostpn dokumentacj, w tym take z dokumentacj, ktra bya albo powinna by rdem analiz rzdowych. Byo i jest dla nas szczeglnie
Rosyjska pastwowa agencja informacyjna Ria-Novosti ju 10 kwietnia 2010 r. przygotowaa symulacje przyczyny katastrofy TU-154 M nr 101. Symulacja przedstawia wybuch samolotu w kocowej fazie lotu. (http://www.youtube.com/watch?v=P2RMmKlPzGg)
katastrofa
77
niepokojce pomijanie przez komisje, powoane przez premierw Donalda Tuska i Wadimira Putina, kluczowych danych pochodzcych z TAWS i FMS oraz z pierwszych prokuratorskich opisw miejsca zdarzenia i rozoenia cia ofiar oraz szcztkw samolotu. Zesp przedstawi spjn hipotez najbardziej prawdopodobnego przebiegu tragicznych wydarze. Hipoteza ta zostaa oparta, poza materiaami pochodzcymi z raportw MAK i KBWL LP, na rdach nieuwzgldnionych przez komisje rzdowe i na badaniach wasnych. Naley tu wymieni przede wszystkim dane z systemw TAWS i FMS pochodzce z bada wykonanych w Redmont w USA, gdzie te urzdzenia nawigacyjne zostay wyprodukowane, a po katastrofie zbadane. Istotne znaczenie miay zobrazowania pochodzce z dostarczonych ZP przez firm Small Gis zdj satelitarnych, ktrych analiz wykonali dla nas niezaleni badacze. Szczeglne znaczenie miaa rekonstrukcja TU-154M dokonana na podstawie zgromadzonych tysicy zdj z pierwszych godzin po katastrofie, a take analizy zapisw skrzynki parametrw lotu produkcji ATM i ekspertyzy wykonanej przez t firm. Korzystalimy rwnie z ogromnej pomocy pyncej ze strony Rodzin Smoleskich oraz niezalenych dziennikarzy, w tym blogerw, ktrych prace i determinacja s nie do przecenienia. Stanowisko Zespou Parlamentarnego w sprawie katastrofy smoleskiej czsto przedstawia si jako hipotez dwch wybuchw. Rzeczywicie uwaamy, e najprawdopodobniejsz przyczyn katastrofy bya destrukcja samolotu TU-154M zapocztkowana eksplozj dokonan przez osoby trzecie. Nie przesdzamy jednak co do szczegw tych wydarze, liczby i miejsca eksplozji, a take wszystkich ich skutkw. Nie znamy jeszcze rodzaju materiau wybuchowego, sposobu jego uycia i sprawcw tych dziaa. Analizy dr. Grzegorza Szuladziskiego i prof. Jana Obrbskiego wskazuj na dwie eksplozje. Jednak ciga praca na dostpnych i nowo ujawnianych dokumentach, wyniki kolejnych analiz i symulacji spowodoway niezbdne modyfikacje samej hipotezy, nie naruszajc przy tym jej gwnego elementu wskazujcego na eksplozje jako przyczyn katastrofy. Np. dziki ekspertyzie Small Gis wiemy, e doszo te do dwu wybuchw bezporednio przy ziemi. Ekspertyza ta zostaa zlecona przez prokuratur, a nastpnie sfaszowana przez raport Millera. Nie sposb wic nie zauway, e w cigu kolejnych miesicy upywajcych od czasu tragedii hipoteza eksplozji jako przyczyny tragedii znajduje coraz silniejsze uzasadnienie
Mapa ostatnich sekund lotu TU-154M. tymi punktami zaznaczono fragmenty samolotu zidentyfikowane i zinwentaryzowane przez komisj MAK. Uwzgldniono take informacje z ekspertyzy Small Gis (czerwone prostokty) oraz z opisu miejsca zdarzenia z 10 kwsietnia o pooeniu fargmentw samolotu przed szosa Kutuzowa (niebieskie pola). Przed miejscem uderzenia samolotu w ziemi komisja KBW LP zidentyfikowaa tylko kocwk lewego skrzyda i lewy statecznik. Czerwone odcinki cz punkty zapisane przez FMS i TAWS (oprac. K. Nowaczyk)
78
katastrofa
Fragment Raportu z ekspertyzy miejsca katastrofy samolotu TU-154 M w Smolesku w oparciu o dane satelitarne przygotowanego w firmie SmallGis z Krakowa dla Prokuratury. Na str. 27. zaznaczono dwie strefy wybuchu (mniejsz i wiksz).
Jakie s zatem gwne elementy, na ktrych si ona opiera? Naprowadzanie samolotu

Jak wynika z zapisu rozmowy pilotw w CVR na 9 minut przed tragedi, mjr Arkadiusz Protasiuk podj decyzj, e w razie braku warunkw do ldowania TU-154M odejdzie na drugie zajcie. Oznacza to, e zaoga nie zamierzaa ldowa, lecz przeciwnie przygotowywaa si do odlotu na zapasowe lotnisko. Dziaanie to byo utrudniane przez stron rosyjsk, ktra mimo apeli kontrolerw z wiey decyzjami dowdztwa moskiewskiego odmawiaa wskazania lotniska zapasowego. Nie istnieje moliwo, aby jedno zdarzenie komenda rosyjskiego kontrolera lotu - zostao zarejestrowane w inny sposb przez dwa niezalene urzdzenia rejestrujce jedno na wiey kontroli lotw lotniska Siewiernyj w Smolesku a drugie na pokadzie samolotu. Faktem jest, e raport komisji MAK zawiera zakamania dotyczce uywanej przez kontrolera ze Smoleska cieki zniania. Kamstwo to zostao odkryte i opisane w grudniu 2010 roku przez przez autorw rzdowych Uwag RP do projektu raportu kocowego komisji Millera (strona 114 oraz 115 Uwagi Rzeczypospolitej Polskiej do projektu Raportu kocowego komisji MAK z badania wypadku samolotu Tu-154m nr boczny 101). Analiza nagra i cieki podejcia dokonana przez in. Konrada Matyszczaka prowadzi do wniosku, e zachodzi uzasadnione podejrzenie przekazania zmanipulowanej kopii nagra CVR z polskiego rzdowego Tu-154M. Niezbdnym jest ustalenie czy w zakresie spornej komendy oznaczajcej wejcie na ciek zniania doszo do manipulacji w przekazanej Polsce kopii zapisu CVR i zamiany odlego dziesi, wejcie na ciek na zapis odlego dziewi wejcie na ciek.
Pas wolny
Rozkaz sprowadzenia samolotu do wysokoci 100 metrw wydany zosta w Moskwie. Prac kontrolerw nadzorowa pk Nikoaj Krasnokutski, ktry nie peni adnej oficjalnej funkcji w wiey lotw, ale na
katastrofa
79
bieco przekazywa polecenia moskiewskiej centrali. Analiza nagra z kokpitu (CVR) jednoznacznie wskazuje, e zaoga wykonywaa komendy kontrolerw. Kluczowe mwiy o tym, e naley kontynuowa ldowanie, a nastpnie, e mona ldowa, gdy pas jest wolny. Z zezna zoonych przez zmarego tragicznie podchorego Remigiusza Musia wynika, e ostatni podan przez kontrolerw wysokoci, do ktrej mia zej TU-154M, byo 50 metrw. Identyczne zeznania i publiczne owiadczenia zoy dowdca Jak-40, porucznik Artur Wosztyl. Do dzisiaj sprawa nie zostaa wyjaniona, mimo e komenda ta zostaa nagrana na magnetofon pokadowy, ktry od 10 kwietnia 2010 r. powinien pozostawa w dyspozycji Prokuratury. Na skutek komend kontrolerw lotu, wprowadzajcych pilotw w bd, TU-154M znajdowa si w innej, ni w danym momencie powinien, odlegoci od progu pasa, prawie cay czas poza stref maksymalnie dopuszczalnych odchyle radiolokatora oraz poza ciek. W zgodzie z rosyjskimi przepisami, ktrym podlegaa w kocwce lotu take zaoga tupolewa, kontrolerzy powinni zabroni ldowania z powodu niedostatecznych warunkw atmosferycznych lub odesa samolot na drugie zajcie ju w odlegoci ponad omiu kilometrw od pasa. Zamiast tego udzielali zaodze nieprawdziwych informacji, upewniajc j, e jest na kursie i na ciece.
Moskwa decydowaa
Trzeba rwnoczenie podkreli, e wedug znanych nagra rozmw kontrolerw z kierownictwem w Moskwie i w Twerze domagali si oni zgody na odesanie samolotu na lotnisko zapasowe i zakazania ldowania. Otrzymali jednak z Moskwy rozkazy przeciwne, ktre na miejscu w Smolesku bezwzgldnie egzekwowa pk Krasnokutski. Nie ma wic wtpliwoci, e TU-154M by przez decydentw rosyjskich wiadomie bd-
Rekonstrukcja miejsc wymienionych w protokole K FR z 10.04.10 r. (oprac. M. Dbrowski)
80
katastrofa
nie naprowadzany poprzez cay system dowodzenia, skonstruowany ze zamaniem midzynarodowych i rosyjskich przepisw prawnych, stanowicych m.in., e statkowi powietrznemu podchodzcemu do lotniska komendy wydaje wycznie kontroler lotu, ktry nie ma prawa sucha adnych rozkazw wydawanych z zewntrz, oraz e decyzj o ldowaniu na lotnisku wojskowym podejmuje kontroler lotu, a pilot wykonuje jego polecenia. W skad tego systemu dowodzenia wchodzili kontrolerzy lotu w Smolesku, ktrzy wykonywali polecenia moskiewskiego centrum o kryptonimie Logika. Centrum, ktrym dowodzi w tej kwestii genera Wadimir Benediktow, przekazywao swoje decyzje przez pk. Krasnokutskiego, ktry bezprawnie przebywa w wiey kontroli lotw w Smolesku; czasem porednikiem w przekazywaniu decyzji Moskwy by genera Nikoaj Sypko z Tweru. W konsekwencji podczas caego procesu zniania do punktu decyzji - TU-154M znajdowa si dalej od progu pasa oraz poza ciek.
Szkic terenu z naniesion informacj o fragmencie TU-154 M nr 101 lecym na szopie przed brzoz. Zosta sporzdzony przez rosyjskich prokuratorw 10 kwietnia 2010 r.
Correct landing axis highlighted in YELLOW Distances from the landing place highlighted in RED
Localized probable parts of a plane
Odejcie w automacie
Nie dysponujemy adnymi informacjami, ktre mogyby wiadczy o zamiarze ldowania zaogi TU-154M, a zwaszcza o podjciu takich dziaa przez pilotw. PrzeFragment ekspertyzy materiaw firmy SmallGis. Niebieskim kolorem zaznaciwnie, wiemy, e wydano komend przygotowania si do czone miejsca zidentyfikowanych fragmentw TU-154 M w oparciu o zdjcie satelitarne z 12 kwietnia 2010 r. odejcia w automacie, na co w peni pozwalao nawigacyjne wyposaenie TU-154M i umiejtnoci pilotw. Wedug odczytw IES komenda ta zostaa wydana przez dowdc o godz. 6:40:45,9 czasu UTC. Samolot znajdowa si wwczas na bezpiecznej wysokoci umoliwiajcej dokonanie manewru odejcia na drugie zajcie z uwzgldnieniem nieuchronnego opadania przed rozpoczciem wznoszenia si i z uwzgldnieniem znanej wietnie pilotom rzeby terenu, nad ktrym przelatywali. Trzeba pamita, e trzy dni wczeniej major Arkadiusz Protasiuk pilotowa ten sam samolot podczas ldowania w Smolesku z delegacj rzdow. Wiedzia o wwozie przed lotniskiem. Do katastrofy doszo nie podczas ldowania, ktrego nigdy nie podjto, lecz podczas odejcia na drugie zajcie Fakt ten potwierdzaj nawet rosyjscy kontrolerzy wiey, ktrzy w nagranych rozmowach midzy sob w kilka sekund po katastrofie stwierdzaj: zacz odchodzi na drugi krg i upad. Zesp dysponuje licznymi wiadectwami bezporednich obserwatorw katastrofy, powiadczajcych ryk silnikw pracujcych ca moc, tak jak podczas odejcia na drugie zajcie. Taki przebieg wydarze pokazuje te trajektoria lotu zapisana wedug odczytw zawartych w TAWS wysokoci barycznych i wysokoci mierzonych od poziomu morza (MSL). Wynika z nich, e samolot do momentu eksplozji nigdy nie znalaz si niej ni 20 metrw nad poziomem pasa lotniska, nie mg wic zawadzi o adn przeszkod naturaln.
Pocztek destrukcji samolotu

Kluczowe, wic znaczenie ma ewentualne uderzenie w brzoz, czego konsekwencj miao by zamanie skrzyda i dalszy, tragiczny przebieg wydarze. Nie istniej adne dowody na tez o uderzeniu samolotu we wskazywane przez rzdowe raporty i rosyjsk propagand drzewo. Przywoywany przez komisje rzdowe z rosyjskiego odczytu czarnych skrzynek dwik uderzenia w drzewo zosta zakwe-
katastrofa
81
Zdjcie z analizy wykonanej przez laboratorium prof. Wiesawa Biniendy, ktre ukazuje, e skrzydo przecina brzoz.
stionowany przez Instytut Ekspertyz Sdowych. Okazuje si, e podobnie jak sw generaa Basika dwiku uderzenia w drzewo nigdy nie byo i jest on wytworem rosyjskiej propagandy. W tym miejscu IES odczyta dwik przesuwajcych si przedmiotw, ktry rozpocz si ok. 1 sekundy, czyli mniej wicej 70 metrw przed miejscem, gdzie rosa brzoza, i trwa do koca zapisu czarnej skrzynki. Przesdzajcym argumentem jest dokumentacja prokuratury rosyjskiej sporzdzona w kilka godzin po tragedii i stanowica dowd w sprawie, ktr jednak ukryto i ktra zostaa pominita w obu raportach rzdowych, cho komisje miay do niej dostp. Pokazuje ona, w bardzo szczegowym i dokadnym opisie potwierdzonym podpisami prokuratorw i wiadkw, brzoz rosnc na dziace dr. Bodina zaman na wysokoci 1 metra od czubka. Na gaziach brzozy, a take na odamanej czci drzewa prokuratorzy odnotowuj liczne wiszce i wbite odamki samolotu. Odnaleziono wwczas cay, duy fragment samolotu lecy na dachu szopy Bodina, stojcej przed brzoz (patrzc z punktu widzenia lotu TU-154M). Pytanie, w jaki sposb fragment skrzyda majcego uderzy w brzoz znalaz si przed ni, pozostaje bez odpowiedzi. Dlatego dokument ten zosta ukryty. Opis miejsca zdarzenia z 10 kwietnia 2010 r. zawiera te informacje o blisko stu maych i wikszych fragmentach samolotu, lecych na powierzchni ponad 3500 m2 (dla porwnania powierzchnia skrzyde TU-154M wynosi 201,54 m2) przed szos Kutuzowa, czyli przed dotychczas pokazywanym wrakowiskiem. Odamki samolotu znalazy si w pobliu pancernej brzozy, a nawet przed ni. W tym miejscu samolot osign prdko 270 km/h, odpadnicie wic od niego fragmentw musiao mie miejsce przed brzoz. O takim przebiegu wypadkw wiadczy take ujawniony przez prokuratora ppk. Karola Kopczyka fakt znalezienia w pancernej brzozie fragmentw samolotu lakierowanych na czerwono. Odamki te nie mogy pochodzi ze wskazanego w oficjalnych raportach miejsca uderzenia skrzydem, poniewa elementy malowane na czerwono wystpuj na skrzydle w odlegoci okoo trzech metrw od tego miejsca. Uprawdopodabnia to hipotez, e po eksplozji w skrzydle odamki pochodzce ze rodkowej czci pata wbiy si w drzewo. Zapis polskiej czarnej skrzynki ATM QAR notuje na okoo 0,5 sekundy (czyli ok. 40 m przed brzoz) wzrost wibracji jednego z silnikw oraz nastpujce pniej liczne awarie, w tym zatrzymanie dwch generatorw i silnika. Wskazuje to, i wybuch nastpi przed domniemanym przez komisje zderzeniem. Widzimy wic istotn zbieno informacji pochodzcych z dwch rnych urzdze zapis dwiku przesuwajcych si przedmiotw (CVR) uzupenia informacja z ATM QAR o pocztkach awarii sil-
82
katastrofa
Fragment prezentacji prof. Kazimierza Nowaczyka
nika. Potwierdzeniem tego opisu jest analiza tamtego obszaru dokonana dla Zespou Parlamentranego na podstawie amerykaskich zdj satelitarnych otrzymanych od firmy Small Gis. Pokazuje ona due fragmenty TU-154M dotychczas niewykazywane. Jeden ley na wysokoci pancernej brzozy, ale ok. 70 metrw na pnoc od niej, a drugi ok. 20 metrw przed szos Kutuzowa, czyli ok. 160 m za brzoz, i odpowiada drugiemu fragmentowi skrzyda widzianemu przez wiadkw, lecz ukrytemu przez MAK. Kwestia brzozy, poza analiz dokumentw ukrywanych przed opini publiczn i wiadectw obserwatorw tragedii, bya te przedmiotem bada ekspertw ZP. Liczba i jako przeprowadzonych oblicze i symulacji dynamicznych dotyczcych zderzenia skrzyda z brzoz zaprzecza jednoznacznie scenariuszowi przedstawionemu w raportach MAK i KBWL LP. Udoskonalane parametryczne symulacje prof. Wiesawa Biniendy, ktre zawsze daway taki sam wynik: skrzydo przecina brzoz, wsparte zostay badaniami prof. Chrisa Cieszewskiego, ktry ustali, e w strefie domniemanego kontaktu ze skrzydem powierzchnia brzozy to w 2540% powierzchnia skw, co znacznie zmniejszao jej wytrzymao na uderzenie o duej energii. Bada tych nigdy nie zakwestionowaa ani prokuratura, ani aden ekspert przeprowadzajcy symulacje metod MES lub jakkolwiek inn z ni porwnywaln. Ostatecznie komisja ministra Jerzego Millera sama podwaya swoje wnioski, doczajc do protokou bada katastrofy smoleskiej kolejny oficjalny dokument pastwowy, czyli Zacznik nr 4.11, z ktrego wynika, e samolot przelecia na wysokoci 20 metrw nad terenem, na ktrym rosa brzoza.
TAWS #38 FMS

Jak wykaza prof. Kazimierz Nowaczyk, Komisja BWL LP ukrya w swoim raporcie ostatni zapis amerykaskiego urzdzenia ostrzegajcego przed niebezpiecznym zblianiem si do ziemi (TAWS), znany
katastrofa
83
Fragment prezentacji prof. Kazimierza Nowaczyka
jako TAWS #38. To samo zrobia wczeniej komisja MAK, ktra pomina go w treci raportu (na stronie 106 wersji angielskiej wymieniono tylko alarmy od #34 do #37).
2.2 KATASTROFICZNA FAZA LOTU

We wrzeniu 2012 r. eksperci otrzymali od ZP protok z ekspertyzy polskiej czarnej skrzynki zamontowanej w TU-154M, wykonanej przez jej producenta firm ATM. Materiay te zawieraj odczyty parametrw lotu, pozwalajce na zidentyfikowanie m.in. kolejnoci i nastpstwa w czasie zanotowanych awarii urzdze TU-154M. W ekspertyzie (s. 12) podano, i z odczytw usunito ostatnie p sekundy. Nastpia tu zadziwiajca zbieno: w raporcie MAK, w trakcie tej samej p sekundy, take nie ma adnych odczytw, lecz zamiast nich pojawia si szara linia oznaczajca brak danych, usunitych z pomoc rosyjskiego programu WinArm32 uytego do prezentacji zapisw. Z takim samym zabiegiem mamy do czynienia w nagraniach CVR. Podczas alarmu TAWS nadawane s automatycznie komunikaty gosowe (np. Terrain Ahead, Pull Up). Ostatni z tych komunikatw w dostpnych nagraniach z kokpitu jest przerwany w p sowa: Pull... chocia system TAWS nie uleg awarii, poniewa trzy sekundy pniej nagra ostatni fault.log. Tak wic i ostrzeenie Pull Up powinno si nagra w caoci. Wycite z rejestratorw i z nagrania z kokpitu p sekundy znajduje si bezporednio po TAWS #38. Mona zatem przypuszcza, e nastpio wwczas zdarzenie, ktre zostao zarejestrowane przez czarne skrzynki, rosyjsk i polsk, i byo syszalne w kabinie pilotw. TAWS event landing jest uruchamiany po zetkniciu si k z ziemi, a zanotowana wwczas wysoko baryczna wynosia 36 metrw (wysoko zanotowana wwczas przez MSL to 42 metry nad poziomem pasa). Z dotychczasowych analiz zapisu wynika, e kurs samolotu nie zmieni si po-
84
katastrofa
Zapis skrzynki parametrw lotu opr. M. Dbrowski, trajektoria pionowa wedug zacznika 4.11 KBWLLP
Oznaczenia: ABSU- automatyczny pokadowy system sterowania ARK- automatyczny radiokompas ATM QAR- polski cyfrowy rejestrator parametrw lotu szybkiego dostpu AUASP system ostrzegania o zblieniu do krytycznych ktw natarcia BNDB- radiolatarnia blisza CVR- rejestrator dwikw DS- droga startowa DSS- dwignie sterowania silnikami FDR- rejestrator parametrw lotu IAS- prdko przyrzdowa IFR- lot wg przyrzdw IUL- Instrukcja uytkowania w locie samolotu Tu-154M KL-kierownik lotw KRL- kontrola lotw KSL-kierownik strefy ldowania MDH- minimalna wysoko zniania (barometryczna) MARS-BM- rosyjski rejestrator dwikw MSRP-64- rosyjski rejestrator parametrw lotu (tamowy) PN-5- pulpit zaczania i wyczania trybw pracy ABSU uywajcych sygnaw kompleksu nawigacyjnego (1P) PN-6 pulpit sterowania automatem cigu, komputerem odejcia i CTY-154-2 (2P) RUD- zob. DSS SNC- stopie niskiego cinienia SP- statek powietrzny WA- warunki atmosferyczne WM- warunki minimalne WSU- silnik rozruchowy
katastrofa
85
midzy brzoz a miejscem wystpienia event landing. Zaprzecza to moliwoci wykonania beczki o parametrach zgodnych z raportami rzdowymi i przewrceniu si samolotu na plecy. W tym samym czasie zapisany zosta take pierwszy fault.log, w ktrym program monitorujcy komunikacj i poprawno odczytw z sensorw podczonych do TAWS zanotowa zerwanie poczenia z sensorami umieszczonymi na klapach skrzyde. Sensory te informuj TAWS o konfiguracji skrzyde: do startu, przelotu, ldowania. Wszystkie pozostae odczyty uznane zostay za prawidowe.
Lawinowy rozpad
Ekspertyza firmy ATM podaje rwnie bardzo wan informacj o lawinowo wystpujcych w okolicy TAWS #38 awariach samolotu, w tym o utracie kocwki skrzyda (ktra wg ekspertyzy ATM oderwaa si 1,5 sekundy, a wic ok. 115 metrw, za miejscem, gdzie rosa brzoza), awarii pionu yroskopowego, zaniku zasilania (przestay pracowa po kolei przynajmniej dwa generatory znajdujce si kady na innym silniku), uszkodzeniu jednego z silnikw oraz urzdze nawigacyjnych. Rozszerzone zostay w ten sposb znane informacje z zapisw o awariach samolotu zanotowanych przez urzdzenie TAWS w plikach fault.log w trakcie i bezporednio po TAWS #38. Naley jeszcze raz podkreli, e bezporednio za TAWS #38 usunito z zapisw wszystkich rejestratorw p sekundy danych, a po tym czasie dysponujemy jedynie ograniczonymi informacjami z FMS; raport ATM wskazuje, e od tego momentu odczyty wysokociomierza radiowego s ju niewiarygodne. Nie ulega jednak wtpliwoci, e zasilanie elektryczne cakowicie zaniko w samolocie znajdujcym si jeszcze w powietrzu, przed pierwszym uderzeniem w ziemi. Potwierdzili to nawet biegli pracujcy dla prokuratury wojskowej podczas konferencji 27 lipca 2011 r. Najpierw przerway swoje zapisy wszystkie rejestratory eksploatacyjne parametrw lotu (rejestrator K3-63 uznano za zagubiony i go nie szukano!). Sekund pniej zamroona zostaa pami obu komputerw nawigacyjnych (FMS) pierwszego i drugiego pilota, a system TAWS zapisa ostatni fault.log. Odczytana przez ekspertw firmy Universal Avionics zamroona pami FMS drugiego pilota zawiera jeszcze wiele dodatkowych informacji z tego lotu, ostatnich, jakimi dysponujemy. Ich rozszerzona analiza bdzie moliwa po uzyskaniu dodatkowych informacji od firmy Universal Avionics. Od godz. 06:40:55,7 a do koca nagrania (06:41:01,4) CVR zarejestrowa dwiki o nieustalonym pochodzeniu, zinterpretowane przez IES jako odgosy przemieszczajcych si przedmiotw. Wedug analizy przygotowanej dla ZP, pierwszy z tych odgosw nie jest zwizany z uderzeniem w drzewa, poniewa wystpi ok.37-52 m przed pierwszym drzewem, ktre wg oficjalnych raportw mia przyci samolot.
Silniki
Zgodnie z Ekspertyz techniczn firmy ATM, do 06:40:55 rejestrator nie zanotowa przekroczenia parametrw eksploatacyjnych silnikw. W kolejnej sekundzie1 nastpi skokowy wzrost wibracji przedniego oyska wirnika sprarki niskiego cinienia prawego silnika - W3N1 (przez nastpne 0,5 sek. utrzyma si w normie, nastpnie wibracje zaczy spada). Prawdopodobnie przed brzoz silnik Nr 3 dozna silnego wstrzsu, by moe zewntrznego. Jest bardzo mao prawdopodobne, aby przyczyn wzrostu W3N1 bya kolizja z drzewami, poniewa nie wida ladw dostania si gazi do silnika, a im wiksza prdko, tym teoretyczny stoek zasysania jest o mniejszym kcie. Przypuszczalnie obroty wentylatorw silnikw byy dalekie od mocy
1 Biorc pod uwag sposb pracy rejestratora FDR, wibracje W3N1 (silnik prawy) wzrosy od 0,5 do 1 sekundy przed hipotetycznym uderzeniem lewym skrzydem w brzoz.
86
katastrofa
startowej i efekt zasysania by duo mniejszy ni przy penej mocy startowej. Do silnika mogy dosta si mikkie, maogabarytowe obiekty, ale niepowodujce wikszych wibracji obudw oysk. Niemniej takie mikkie obiekty powinny przelecie szybko przez silnik i wibracje powinny wrci do stanu przed skokiem albo obniy si bardziej, ni podaje wykres. W przypadku Tu-154M, poniewa z przodu silnika na wlocie s nieruchome kierownice (WNA), wiec grubsze gazie na nich sie opr, i z racji dugoci /i gruboci/ - pd powietrza je przerzuci poza obrb wlotu silnika. Te ciesze mog przej przez kierownice i od razu bd poszatkowane. Kawaki zostan odrzucone w kierunku obwodu kanau, mogc lekko pogi opatki, szczeglnie na kocach - to wanie wida na zdjciach wentylatora lewego silnika. Niemniej uwaam, e te uszkodzenia powstay po wleceniu do silnika innych obiektw, ni gazie. Te najdrobniejsze mog przej przez otwr wlotowy bliej rodka i kopaka i dosta si do ukadu wysokiego cinienia, a tam prawdopodobnie, bez wikszych szkd dla silnika, poszatkowane /szczeglnie na drobne kawaki na ostatnich stopniach sprarki wysokiego cinienia/ przelecie przez komory spalania i turbiny. Brakuje take zniszcze silnika od grubych gazi i konarw (poza lec w bocie pogit obudow). Jest mao prawdopodobne, eby takowe dostay si do silnika. Gdyby si dostay, to lady byyby widoczne i nie powinny byy zosta przemielone przez silnik bez zostawienia ladw. Na znanych fotografiach przd silnika lea w bocie, wida mae gazki i kawaek korzenia, ale jest mao prawdopodobne aby znalazy si one tam z innej przyczyny ni przemieszczanie si silnika po ziemi.2
Lewe skrzydo
O godz. 06:40:57,53 (t+0,5) zosta odczony kana poprzeczny (przechylenia) ABSU (pilot leccy obrci wolant). Zgodnie z intencj pilota zadziaaa prawa lotka i prawy interceptor lotki. W tym samym momencie nastpio niepodane wychylenie lewej lotki-interceptora do wartoci 4 , Eksperci firmy ATM opisali to w Ekspertyzie Technicznej jako moliwy skutek uszkodzenia lewego skrzyda oraz spadek przyspieszenia pionowego. Czas (0,5 sekundy) jaki upyn od hipotetycznego uderzenia w brzoz (wg komisji pastwowych) do obrcenia przez pilota leccego wolantu jest zbyt krtki, aby obrcenie wolantu byo reakcj na to uderzenie. Jest bardziej prawdopodobne, e bya to reakcja na gwatowny wzrost przechylenia samolotu na lewe skrzydo, ktrego powd wystpi przed brzoz. W tym rejonie rejestrator ATM QAR zapisa take awari generatora prdu numer 14 (na lewym silniku), natomiast MSRP-64: awari silnika numer 1 (lewego5) i wibracj jednego z silnikw. W momencie awarii generatora nr 1 (sie 1-lewa), zgodnie z wykresem parametrw dyskretnych z Ekspertyzy firmy ATM, nastpio automatyczne przeczenie zasilanej z generatora nr 3 szyny NPK6
2 Ekspertyza eksperta ZP pragncy zachowa anonimowo, jest to doktor inynier, absolwent wydziau Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej o specjalnoci silniki lotnicze. 3 Podany czas FDR. Zgodnie ze stenogramem IES odczenie poprzecznego kanau ABSU nastpio wczeniej, tj. o 06:40:54,8. 4 Blok BZU, kontrolujcy prawidowo pracy generatorw (czstotliwo i napicie), odcza generator przy spadku napicia do 170-180V i obnieniu czstotliwoci poniej 372-380Hz lub podwyszeniu ponad 420-428Hz. 5 Zapisy: PODWWIBR i S1NIESPR pochodz z FDR MSRP-64, bez dodatkowych danych nie ma moliwoci ustalenia czasu ich trwania i nie maj one potwierdzenia na niezalenych wykresach stanu poszczeglnych silnikw pochodzcych z rejestratora ATM QAR. Istnieje moliwo, e te zapisy obrazuj podwyszone wibracje i awari w locie silnika numer 1, ju po wyjciu z pracy rejestratora ATM QAR w kocwce lotu. Naley pamita, e niektrzy rosyjscy wiadkowie zwracali uwag na dziwne dwiki w kocwce lotu, ktre mog by zwizane z awari ukadu napdowego. J.R. : Ten samolot ldowa z przerywanym dwikiem i z gonymi trzaskami. Rozbi si okoo 500 m od pasa. Wida jak schodzi na podstawie poamanych drzew. O moliwych awariach silnikw w locie nie wspominaj jednak czci tekstowe Raportw: MAK i KBWL LP. Wedug MAK i KBWL LP miay one pracowa a do zderzenia z ziemi, co jest kwestionowane w niniejszym Raporcie. 6 Szyna NPK- przeznaczona do ochrony kompleksu nawigacyjno-pilotaowego (NPK) przed zanikiem zasilania. W
katastrofa
87
prawej na lew (NPKP1SIEC3), co jest zgodne z IUL samolotu. O godz. 06:40:57 (t=0) nastpi wstrzs dziaajcy na samolot lewej strony, skutkujcy zmian przyspieszenia poprzecznego. O godzinie 06:40:58 (t+1) rejestrator zapisa przekroczenie kta przechylenia = 15 stopni (parametr DUZEPRZECH). Lewa lotka-interceptor cofna si do pooenia 0 po 1 sekundzie od wychylenia (o 06:40:58, t+1). Nastpnie niepodane wychylenie lewej lotki-interceptora na 0,5 sekundy wzroso do wartoci 257 (o 06:40:58,5, t+1,5). Eksperci firmy ATM zinterpretowali to jako moliwy moment oderwania lewej kocwki skrzyda. W tym samym momencie nastpio zaamanie przyspieszenia pionowego. O godz. 06:40:58,5 (t+1,5) miao miejsce gwatowne wcinicie przez pilota pedau steru kierunku, w zakresie ktrego nie uywa si w locie. Najprawdopodobniej bya to instynktowna reakcja na nieprzewidzian zmian pooenia samolotu. Zdaniem pilota Tu-154M, taka reakcja jest moliwa w razie wystpienia silnego bocznego wiatru lub turbulencji. O godzinie 06:40:59 (t+2) wczy si automatycznie TAWS event#38: Landing. Poniewa nie jest to alarm, lecz informacja o wczeniu czujnika Air/Ground na lewej goleni podwozia gwnego, nie zostaa ona zapisana ani przez rejestratory FDR, ani CVR. Przyczyn wystpienia TAWS#38 mogo by cinicie amortyzatora goleni podwozia od wstrzsu. Niszczenie lewego skrzyda rozpoczo si ok. 1 sekundy przed momentem okrelonym przez KBWL LP jako uderzenie w brzoz, i mogo trwa a do punktu TAWS#38. Nastpio czciowe oderwanie poszycia oraz zniszczenie elementw konstrukcyjnych tak, e kocwka odpada przed punktem TAWS#38. Opisany w Ekspertyzie ATM mechanizm niszczenia lewego skrzyda czyni nieprawdopodobnym uderzenie w brzoz, na ktrej zachowa si przeom drzazgowy, a charakter niszczenia drzewa wskazuje na zamanie, bez ladw uderzenia cienkimi krawdziami pek przedniej podunicy skrzyda. Obecno drzazgi na zamanej brzozie wiadczy o niemoliwoci oderwania si kocwki lewego skrzyda dopiero 1,5 sekundy po kolizji. Obecno w przeomie brzozy odamkw w kolorze biaym i czerwonym unieprawdopodabnia uderzenie tupolewa czci skrzyda bezporednio przylegajc do oderwanej kocwki, w ktrej nie wystpoway elementy lakierowane na czerwone. Moe ona natomiast wiadczy o wbiciu si w drzewo odamkw ze rodkowej czci skrzyda, na ktrej namalowany by znak rozpoznawczy (szachownica), np. oderwanych od samolotu przez eksplozj. W cigu kolejnej 0,5 sekundy (o 06:40:59, t+2) niepodane wychylenie lewej lotki-interceptora spado do wartoci 3, a nastpnie do 0 (o 06:40:59,5, t+2,5). Prawie rwnoczenie z uaktywnieniem TAWS#38 rejestrator zapisa awarie generatora numer 2 i numer 3. Zaniko napicie w lewej sieci prdu przemiennego 36 V (LSIEC36V8) i 200/115 V9.
normalnym trybie pracy s zasilane z sieci 1 i 3. W razie niesprawnoci w sieci 1 (3) lewe (prawe) szyny NPK automatycznie przeczaj si na sie 3 (1). Sieci prdu przemiennego s podczone do szyn autonomicznych: lewej i prawej. Szyn autonomiczn lew mog zasila generatory nr 1 lub nr 2, szyn autonomiczn praw- generator nr 3 lub nr 2. Por. IUL, 8.6.4.1 Do szyny 36 V powinna automatycznie podczy si przetwornica PTS-250 nr 2, ktra jest awaryjnym rdem zasilania dla tego ukadu. 7 Pooenie lotek-interceptorw jest rejestrowane w zakresie 0-45 stopni. 8 Poszczeglne sieci prdu przemiennego 36 V zasilaj: Lewa: - , , , , AT I / AT II /, --1 -1, , selektor kursu 1, 4 (silnika nr 1), -8, 1 (- ) -3 (silnika nr 1) , -1, AK-I5 2, , -32 (klap), -1 1, -1 - I / Sie -250 (numer 1- awaryjna): -4 I / TKC-2 1, , , -3 Prawa: B-, -2 2, -1 2, --2, -4T (silnika nr 2 i nr 3), -2 (slotw), - (silnika nr 2 i nr 3), -2, selektor kursu 2, -4 /, -1 /, , -40, 1 Sie -250 (numer 2): -1, -72, -90, APK-I5M 1, -240, , -1 2, -18, -1, -1 9 W zapisach FDR nie ma sygnau o zaniku napicia 115 V. poniewa parametr ten nie jest rejestrowany, jednak rdem tego napicia s te same generatory 1-3 (GT40pcz6) co dla 36 V (przy czym napicie 36 V jest uzyskiwane za pomoc transformatorw TS330SO4B).
88
katastrofa
Wg danych z Raportu MAK zaniko napicie w sieci prawej prdu przemiennego 200/115 V i 36 V10 (t+2 do t+2,5,). Wedug Ekspertyzy technicznej firmy ATM sie prawa dziaaa do koca zapisu rejestratora FDR, co jest niezgodne z Raportem MAK, wg ktrego napicie 36 V w sieciach: lewej i prawej zanika ok. 1,5- 2 sekund wczeniej ni w sieci awaryjnej, obsugujcej FDR i CVR.
Generatory - dalsze awarie

Po wczeniu si TAWS#38 rejestrator zapisa nastpujce awarie: - usterka pionu yroskopowego MGW nr 111 (sygna z bloku BKK-18- do koca zapisu), -poar w przedziale silnika rozruchowego WSU/ wysoka temperatura w tylnym przedziale technicznym12 - do koca zapisu (lokalizacja przedziau WSU) - awarie radiowysokociomierzy RW1 i RW213 (SPRRW5NR1, SPRRW5NR2)- brak sygnau gotowoci generowanego przez ukady wewntrznej kontroli radiowysokociomierzy lub ich niesprawno - do koca zapisu, - przestawienie si zegara ATM na godz. 23:04:11. -rejestrator zapisa sygna uruchomienie silnika rozruchowego/ przepenienie zbiornika przedniej toalety) - do koca zapisu. Zdaniem pilota komunikacyjnego, nie jest moliwe, aby zaoga moga w tak krtkim czasie uruchomi silnik rozruchowy. Zapisany parametr jest zatem najprawdopodobniej symptomem rosncego przechylenia samolotu lub zapisem niewiarygodnym, zwizanym z awariami zasilania elektrycznego. Najbardziej prawdopodobn przyczyn zmniejszenia obrotw turbiny silnika numer 1 jest zmniejszenie objtoci powietrza przepywajcego przez wentylator i trafiajcego do komr spalania przy jednoczenie opnionej reakcji zmniejszenia podawania paliwa wtryskiwanego do komr spalania. Bya to najprawdopodobniej bezwadno systemu wraz z moliw jego awari, ktrej moliwe przyczyny to: - czciowe zdawienie silnika z powodu zmniejszenia iloci tlenu w powietrzu zasysanym do wlotu , - czciowe przysonicie wlotu powietrza ciaem obcym (np. fragmentem poszycia).
Analiza silnikw po katastrofie

opatki wentylatorw i by moe wirnikw sprarek wysokiego cinienia zostay uszkodzone. Ich wygicie powodowao wikszy opr aerodynamiczny i mogo doj do przekroczenia luzw wierzchokowych i bocznych, tarcia o ssiednie cianki piercieni lub kierownic. Due siy mogy spowodowa gwatowne hamowanie obrotw wraz z blokad napywu strumienia powietrza. Siy te prawdopodob10 Do prawej szyny 36 V powinna si podczy przetwornica PTS-250 nr 1, zasilajca take rezerwowy sztuczny horyzont 1P -72 11 Dane z zamroonego komputera pokadowego FMS 2P potwierdzaj e w kocwce lotu nie byo moliwe otrzymanie wartoci kursu ze rda analogowego. 12 System przeciwpoarowy gondoli silnikowych i przedziau WSU jest zasilany z prawej sieci prdu staego 27 V. Sygnalizacja wcza si gdy temperatura przekroczy 180 st.C a przyrost temperatury 2-4 st./sek. Poar okolicy dyszy rodkowego silnika, w bezporednim ssiedztwie przedziau silnika rozruchowego potwierdzi w filmie 10.04.2010 wiadek R., ktry widzia ognist komet za ogonem samolotu. Podobnie wypowiedzia si jeden ze straakw, ktry widzia e samolot jeszcze w powietrzu zapali si: po tym, jak zahaczy o drzewa (http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80277,9358180,Strazak_ze_Smolenska_opowiada_o_katastrofie__to_bylo.html). Take wiadek N.S. widzia iskry za ogonem tupolewa w kocwce lotu. Oficjalne raporty w ogle nie wspominaj o poarze w locie. Istnieje prawdopodobiestwo, e sam zapis POZARWSU nie jest rejestracj rzeczywistej awarii, a jego przyczyn s awarie zasilania elektrycznego samolotu. 13 RW1 i RW2 s zasilanie prdem staym 27 V i przemiennym 115/200 V. Napicie 115 V z szyn NPK, na RW1 z sieci lewej, na RW2 z sieci prawej.
katastrofa
89
nie spowodoway destrukcj przedniej czci silnika i wypadanie tarcz wentylatorw14. Najdalej od silnika odpad pierwszy wentylator (wirnik sprarki niskiego cinienia), co jest naturalne. Jego znalezienie przy kocu dyszy wylotowej, a nie przy wlocie silnika potwierdza przebieg wypadkw. Wirnik sprarki niskiego cinienia jest powanie uszkodzony. opatki s na kocach wygite w jedn stron. To wskazuje, e w czasie pracy opatki mogy zahacza albo o obudow wewntrzn, albo o kierownic. Jednak dziao si to przy obrotach znacznie mniejszych ni 85%, na tyle maych, e nie spowodowao to rozerwania opatek (chocia niektrych brakuje). Najprawdopodobniej awaria nastpia w powietrzu. Jest moliwe, e w chwili upadku wirnik ju si nie krci. Na fotografiach wida du ilo gazi i bota wok oderwanego wentylatora. Nie wiadczy to jednak o dostaniu si gazi do wntrza pracujcego silnika, chocia mogy do niego wpa jakie twarde elementy i opatki wirnika zaczy si o nie gi. Jedna z fotografii znajdujcych si w posiadaniu Zespou pokazuje rosyjskiego funkcjonariusza, nioscego fragment pulpitu technika pokadowego z ocalaym wskanikiem obrotw sprarek wysokiego i niskiego cinienia silnika numer 2 (rodkowego). Wida na nim, e ostatnie wskazywane wartoci cinie to 0% i 50%, co zdaniem pilotw komunikacyjnych wiadczy o moliwoci powanej awarii tego silnika w powietrzu, w czasie pracy, lub o samoczynnym przestawieniu si wskanika np. od wstrzsu. Te scenariusze naley potwierdzi lub wykluczy, badajc silnik numer 2 oraz przedmiotowy wskanik.
wiadectwa eksplozji
Rozpad samolotu nastpowa w powietrzu i rozpocz si jeszcze przed brzoz na ktrej maszyna miaa utraci kocwk lewego skrzyda. Protok z ogldzin miejsca katastrofy, sporzdzony 10 kwietnia 2010 roku przez trzyosobow komisj pod przewodnictwem zastpcy naczelnika Smoleskiego midzyrejonowego oddziau ledczego Komitetu ledczego przy prokuraturze FR w guberni smole skiej, sdziego 1 klasy O. P., informuje o kilku duych powierzchniach usanych szcztkami samolotu, m.in. wwozie o wymiarach 25x55 metrw, pasie lenym o wymiarach 15x30 metrw, wwozie o wymiarach 3-25 metrw. Dua cz fragmentw samolotu, opisanych w protokole nie zostaa w ogle zinwentaryzowana przez komisje badajce przyczyny katastrofy. Zgodnie z wypowiedzi wiadka S.W., maszyna przelatywaa z gbokim przechyleniem na lewe skrzydo nad ulic Kutuzowa tak nisko, e prawie zaczepia o jadce samochody. Takie pooenie nad ulic (koami do dou, jak do ldowania) potwierdza take wiadek N.S. M.K., powoujc si na dziennikarza smoleskiego portalu internetowego Nikolskoje Kolco, wspominaa, e przebiegajca za punktem TAWS#38 asfaltowa ulica Kutuzowa bya usana drobnymi odamkami samolotu 15. Jeden ze wiadkw widzia niezinwentaryzowan w Raportach MAK i KBWL LP cz patowca w kolorach biaym i czerwonym, lec na jezdni zamknitej dla ruchu koowego ulicy Kutuzowa. Na fotografiach z dnia katastrofy asfalt ulicy Kutuzowa pokryway take liczne gazie citych drzew. Jeden ze wiadkw, rosyjski oficer, wspomina, e przed upadkiem na ziemi za samolotem cign si warkocz czarnego dymu: Zaczepiajc spodem drzewa, z warkoczem czarnego dymu samolot uderzy w ziemi.16 wiadek E. C., pracownik salonu KIA Motors Smolesk: Bya bardzo silna mga. Nie widziaem eby samolot kry nad lotniskiem. Popatrzyem przez okno i zobaczyem, e spada samolot- mia przechy na lewe skrzydo, nosem w d. Lecia we mgle, cinajc wierzchoki drzew. Przed samym upadkiem oderwa si od niego ogon. Potem spad w lasku. Usyszaem silny huk i wybuch do wierzchokw drzew.17
14 Tarcze wentylatorw, ktre wypady z lewego silnika znajdoway si na wrakowisku. 15 http://www.smolnk.ru/2010/04/page/3/, ? 16 http://www.rabochy-put.ru/tragedy/9698-tragedija.-shok.-skorb.-krushenie-polskogo.html 17 http://www.novayagazeta.ru/politics/4024.html
90
katastrofa
Zasilanie elektryczne samolotu przestao dziaa jeszcze w powietrzu, co potwierdzia Ekspertyza techniczna firmy ATM. Zanik zasilania skutkowa jednoczesnym zakoczeniem zapisu przez rejestratory: FDR i CVR (06:41:01) (t+4) oraz zamroeniem komputerw pokadowych FMS (06:41:02)18 (t+5). To ostatnie stao si, wedug Raportu Universal Avionics, w miejscu okrelonym odczytanymi z pamici RAM komputera pokadowego FMS 2P, nieskorygowanymi danymi na wejciu trzech urzdze GPS oraz ostatnim komunikatem FMS 1P. Wszystkie te dane potwierdzaj zanik zasilania w miejscu okrelonym nieskorygowanymi wsprzdnymi: GPS1- N 54:49.4698, E 32:03.12166; GPS2- N 54:49.46788, E 32:03.1227; GPS-3- N 54:49.46994, E 32:03.1221, a wic jeszcze przed pierwszym ladem kontaktu samolotu z ziemi.
Bruzdy wg zdj satelitarnych przekazanych Zespoowi przez firm Small Gis
Porwnanie pozycji samolotu podanej w raporcie KBWL ze ladami pierwszego uderzenia (oprac. K. Nowaczyk i M. Dbrowski)
18 Zgodnie z Ekspertyz techniczn firmy ATM wszystkie rejestratory, FMS i TAWS przerway prac w tym samym momencie, w sekundzie poprzedzajcej pierwszy kontakt samolotu z ziemi.
katastrofa
91
Dokadne wyznaczenie punktu zaniku zasilania jest moliwe wycznie we wsppracy z firm Universal Avionics. Najbardziej prawdopodobn przyczyn zaniku zasilania rejestratorw parametrw lotu by zanik napicia w sieci awaryjnej spowodowany jej zniszczeniem wskutek oderwania ogona w locie. Jak okrelono w Ekspertyzie technicznej firmy ATM, pierwsze zetknicie z ziemi miao miejsce o godz. 06:41:02 (t+5), a gwne uderzenie- o 06:41:03 (t+6). O skali zniszcze wiadczy wypowied A.J., szefa suby prasowej administracji obwodu smoleskiego: Odamki samolotu s rozrzucone w promieniu 700 metrw. Wida, e by tam poar, dlatego e ciaa ofiar s spalone.19
Uderzenie samolotu w ziemi
Rozkad szcztkw TU-154M po uderzeniu w ziemi (zielony prostokt na rys. 1) (oprac. K. Nowaczyk)
Wyranymi i potwierdzonymi z niezalenych rde (zdjcia satelitarne GeoEye z 11 i 12 kwietnia 2010 r., a take zdjcia uzyskane z firmy Small Gis z 5 i 12 kwietnia) s pierwsze lady uderzenia samolotu w ziemi dwie pary wyranych i mierzalnych bruzd (znana jest dokadna rozdzielczo zdj satelitarnych). Porwnanie obu zdj wskazuje na przeniesienie elementw wraku pomidzy 11 a 12 kwietnia, dlatego punktem odniesienia jest zdjcie z 11 kwietnia 2010 r. Na rysunkach, zamieszczonych na stronach 288289 Zacznika nr 4 do raportu KBWL LP, komisja podaa trzy kty opisujce pooenie samolotu podczas uderzenia w ziemi (przechylenie, pochylenie i odchylenie). Przedstawione na rys. 4 porwnanie dotyczy pozycji samolotu podanej przez komisj min. Millera, jednak odnosi si rwnie do raportu MAK. Podstawowym i udokumentowanym wnioskiem Zespou, na podstawie zaprezentowanego tutaj fragmentu analizy, jest konkluzja, e samolot, w pozycji podanej w obu raportach, w momencie uderzenia w ziemi nie mg pozostawi ladw (bruzd) widocznych na zdjciach satelitarnych, s one bowiem od 3 do 5 metrw szersze, ni odlego midzy lewym (uamanym) skrzydem a lewym statecznikiem. Samo wrakowisko przed przeniesieniem przez Rosjan statecznika miao prawie 210 metrw dugoci, 180 metrw po jego przeniesieniu i zasane byo tysicami fragmentw samolotu. Polscy archeolodzy, badajcy powierzchni terenu katastrofy we wrzeniu 2010 roku, zidentyfikowali ponad 4 tysice elementw. Ale rzeczywisty obszar katastrofy cignie si od miejsca ok. 40 metrw przed pancern brzoz a do potu oddzielajcego lotnisko i mierzy ok. 8000 m2, co jest skrztnie ukrywane. Te ostatnie badania wsparte s czasochonnymi i w miar napywu informacji uszczegowianymi symulacjami uderzenia caego samolotu w ziemi, prowadzonymi przez prof. W. Biniend:
19 http://www.ntv.ru/novosti/190438/
92
katastrofa
Symulacja uderzenia TU-154M w ziemi w pozycji odwrconej (oprac. W. Binienda)
oraz prowadzonymi niezalenie przez dr. in. G. Szuladziskiego symulacjami uderze kaduba w w mikki grunt i efektw wybuchu wewntrz kaduba:
Symulacja fragmentacji walczaka o rednicy kaduba TU-154M po wybuchu wewntrznym (oprac. G. Szuladziski)
Badania rozprucia kaduba przez adunek wybuchowy byy prowadzone m.in. w Anglii, w firmie DERA. Symulacj takiego wybuchu wewntrznego dokonan w Sandia Laboratories pokaza prof. W. Binienda na I Konferencji Smoleskiej. Rysunek zamieszczony powyej pokazuje zjawisko uproszczone, a mianowicie fragmentacj walczaka o rednicy kaduba Tu-154M przez materiay wybuchowe. Dr in. G. Szuladziski w swoim raporcie napisa: Te mae kawaki nazywamy odamkami. S one charakterystycznym skutkiem
katastrofa
93
Slajdy z prezentacji prof. dr. hab. Jana Obrbskiego z Politechniki Warszawskiej, ktr zaprezentowa podczas I Konferencji Smoleskiej organizowanej przez prof. dr. hab. Piotra Witakowskiego w Warszawie w 2012 r.
dziaania materiaw wybuchowych. Jedyna inna moliwo wytworzenia odamkw z konstrukcji lotniczych to uderzenie o sztywn przeszkod z du prdkoci. Sztywnej przeszkody w omawianym wypadku nie byo, a 270 km/h jest niedostateczn szybkoci, by powstay odamki [Raport No. 456 Niektre aspekty techniczno-konstrukcyjne smoleskiej katastrofy, s. 26, 28 miesicy po Smolesku, s. 7173]. Opini t potwierdzili i wsparli swoim wieloletnim dowiadczeniem dr in. W. Berczyski znawca zasad konstrukcji samolotw, emerytowany pracownik firmy Boeing, i dr in. B. Gajewski ekspert w badaniu katastrof lotniczych, czonek ISASI (International Society of Air Safety Investigators). Na wybuch wewntrz samolotu, w powietrzu, wskazuj m.in.: rozprucie segmentu kaduba z charakterystycznym rozwarciem i wywiniciem krawdzi pknicia (stopie rozwarcia blach kaduba jest miar cinienia powstaego podczas eksplozji), wygld fragmentw kaduba widzianych wzdu osi (zawarto wntrza zostaa wydmuchnita), wyrwane, a nie cite dziesitki nitw oraz niewielkie,
94
katastrofa
incydentalne ogniska poaru. Trzeba rwnie wskaza na badania odamka samolotu przeprowadzone i zaprezentowane przez prof. Jana Obrbskiego w czasie I Konferencji Smoleskiej. Konkluzja prof. Obrbskiego jest jednoznaczna: odamek ten zosta wyrwany z samolotu przez eksplozj. Wniosek wzmacnia fakt, e odamek ten znaleziono daleko przed miejscem uderzenia samolotu w ziemi. Wiadomo, e cz cia ofiar nosia lady krtkotrwaego dziaania bardzo wysokiej temperatury, a u niektrych ofiar, niemajcych problemw z pucami, rosyjskie dokumenty stwierdzaj rozedm. To take charakterystyczne efekty eksplozji. Niepodwaalny jest fakt wykrycia ladw materiaw wybuchowych na szcztkach samolotu. Informacja ta pochodzi z dwch niezalenych rde: Naczelnej Prokuratury Wojskowej, ktra zlecia badania (w dwa i p roku po katastrofie), i wynikw bada wykonanych w USA na zlecenie Stanisawa Zagrodzkiego, krewnego jednej z ofiar. Badania w USA wykazay na prbce oprcz TNT dwa typy dwjnitrotoluenu zwizku, ktry moe by produktem rozpadu trotylu podczas wybuchu. Naley zwrci uwag na fakt, e lady trotylu znaleziono take na szcztkach samolotu poza kabin pasaersk, co przeczy oficjalnym wyjanieniom NPW. Obserwowane rne prby zatarcia znaczenia tych bada s tylko propagandow gr na zwok, ktra nie jest w stanie podway wynikw obiektywnych ekspertyz. Naley domaga si sprowadzenia wraku do kraju, jego rekonstrukcji i przeprowadzenia wszechstronnych bada z wykorzystaniem najnowszych zdobyczy nauki. Naley domaga si ekshumacji wszystkich cia i przeprowadzenia stosownych bada sdowo-medycznych przy udziale kwalifikowanych ekspertw krajowych oraz znawcw z zagranicy, ktrych wska penomocnicy rodzin ofiar. Jak wida z powyszego zestawienia badania trwaj, do rk Zespou Parlamentarnego docieraj nowe dokumenty i informacje, a nade wszystko wyniki niezalenie prowadzonych bada. Ostatnio zesp otrzyma wane badania Glenn A. Joergensena, potwierdzajace badania G. Szuladziskeigo cho w oparciu o zupenie inne metody badawcze. Jak dotd obiektywna analiza dostpnych danych wskazuje na to, e do katastrofy doszo na skutek eksplozji w powietrzu, ktra zapocztkowaa zniszczenie samolotu TU-154M wiozcego polsk delegacj z Prezydentem RP Lechem Kaczyskim na czele. Tez t potwierdzaj te publikowane poniej, najnowsze badania dr. In. Grzegorza Szuladziskiego zawierajce symulacj upadku TU-154M odwrconej, take z prdkoci dwukrotnie wiksz, ni zakada raport Millera. Rwnie w takiej sytuacji, cho kadub samolotu zostaje uszkodzony, nie ulega zupenemu zniszczeniu i rozpadowi na tysice maych szcztkw, jak to nastpio w rzeczywistoci.
2.3 Uderzenie samolotu w ziemi w pooeniu na plecach

Powodem niniejszego badania jest potrzeba peniejszego poznania skutkw rozbicia przy lotnisku pnocnym Smoleska w kwietniu 2010 r. samolotu TU 154M. W prezentowanej poniej symulacji przyjte zostao zaoenie e kadub upad na ziemi rwnolegle do niej. To pozwala nam dokona modelowanie tylko krtkiego segmentu kaduba. Symulowane s dwie prdkoci, 10m/s i 20 m/s. Pierwsza jest grn granic ocenianej prdkoci pionowej. Druga liczba mogaby zosta zastosowana dla oblicze gdzie o opadajca kaduba daje znaczny kt z poziomem ziemi. Rozpatrywany jest samolot w pooeniu odwrconym, w ktrym samolot uderza w ziemi dachem. Rznica midzy szybszym. Rnica midzy szybszym a powolniejszym uderzeniem stanowi nie tylko o stopniu uszkodze. W przypadku uderzenia samolotu z prdkoci 10 m/s, zderzanie si foteli ze schowkami jak i z patowcem jest cakiem mae, ale podczas uderzenia samolotu z wiksz prdkoci, przedmioty zderzaj si z wielk si, jak tego dowodzi wykres prdkoci.
katastrofa
95
SZCZEGY
Typowy zapis wykresu prdkoci przy jakich dochodzi do zderzenia (realnego czy wirtualnego jak tutaj) ma wiele miejscowych szczytw. Podczas odczytywania wykresu takie szczyty maj znaczenie niewielkie gdy dopiero przyspieszenie utrzymujce si przez czas duszy daje okrelony wynik. Jest to szczeglnie prawdziwe w odniesieniu do wpywu przyspiesze na ciao ludzkie. Z tego powodu przyjlimy za odnonik, rozpito czasow 0,1s lub 100ms. Przyspieszenie, tak jak je zdefiniowano w tej pracy, jest to maksymalna zmiana prdkoci podczas wydarzenia mierzonego krokowo co 0,1s. Punktem odniesienia dla odczytu wystpujcych prdkoci i dla obliczania przyspiesze jest geometryczny rodek podogi. Przyspieszenie si oblicza jako wielokrotno siy g, gdzie g jest przyspieszeniem przycigania ziemskiego. Dla prdkoci pionowej 20 m/s, ekstrema prdkoci wynosz -24,55 i 12,07 m/s. Std otrzymujemy: a = (-24.55 12.07)/0.1 = - 366.2 m/s2 = - 37.33g. Podobnie, dla prdkoci 10m/s, otrzymujemy 17,92g. (dotyczy to przerwy midzy t=20 a t=120ms. W tym drugim punkcie, prdko wynosi 3,02m/s.) Dla przedmiotowego wydarzenia, gdzie wyliczona prdko wynosi 8,5m/s, oznacza to redukcj do 15,23 g. Wyniki zale od zaoonej sztywnoci schowkw i foteli. W tej symulacji, przyjto zaoenie e s odpowiednio mikkie, ale specjalnego badania ich waciwoci nie przeprowadzono. Czym bardziej s mikkie te przedmioty, tym wiksza bdzie deformacja odnonej czci kaduba.
UPADEK W POOENIU NA PLECY

CZAS = 0
Peen model po uderzeniu w ziemi. Szczegy takie jak w TN66A
96
katastrofa
UPADEK KADUBA W POOENIU NA PLECY

czas = 37,598
Wczesna faza uderzenia (10 m/s) , skutkiem jest owalizacja i spaszczenie dna

Czas = 109,7
Zaawansowana faza uderzenia, bliska odbicia si kaduba jak pika. Stae odksztacenie skorupy jest widoczne w kilku miejscach.
katastrofa
97

V velocity (Prdko). Czas (w sekundach) min 14,563 max 3,7295 Node ids (Wierzchoek grafu)
Pokazana tutaj historia prdkoci jest wynikiem intensywnych wibracji spowodowanych uderzeniem i przeniesieniem punktu odniesienia. (Poprzedni jest zaznaczony w fazie wczesnej). Jest to upadek przy 10 m/s.

Czas = 29
Wczesna faza uderzenia przy prdkoci 20 m/s. Zaczyna powstawa fuga w paszczynie symetrii
98
katastrofa

Czas = 53,699
Upadek przy prdkoci 20 m/s. Zaawansowane odksztacenie i pknicie. Fotele i schowki sufitowe uderzaj o gowy pasaerw

Czas = 112.2
Maksymalne odksztacenie, blisko punktu odbicia si w gr. ebra kaduba pkaj w niektrych miejscach, lecz poszycie jeszcze wytrzymuje.
katastrofa
99

Czas = 130
Stan po wczesnej fazie odbicia si kaduba do gry po upadku przy prdkoci 20 m/s

V velocity (Prdko w m/s). Czas (w sekundach) min 24,547 max 12,067 Node ids A 2667 (Wierzchoek grafu)
Zakcenie midzy 40 a 80 milisekund spowodowane zderzeniem si legarw podogi z kratownic pod spodem
Videoklipy tego wydarzenia mona obejrze na stronie www.youtube.com/user/gs98765432
Pragniemy podzikowa wszystkim osobom wspierajcym nas swoim dowiadczeniem, dobrym sowem i modlitw.
katastrofa
100
Podstawy prawne badania katastrofy smoleskiej
Ponisze artykuy stanowi drukowan wersj referatw wygoszonych podczas Debaty Smoleskiej, ktra miaa miejsce na Uniwersytecie Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, w dniu 5 lutego 2013 r. Sesj powicon aspektom prawnym badania katastrofy smoleskiej, podczas ktrej zostay one wygoszone prowadzi prof. dr hab. Mariusz Muszyski.1
Tytuy poszczeglnych referatw nada zesp redakcyjny
101
Noty o autorach: Karol Karski: prof. dr hab., Kierownik Zakadu Prawa Midzynarodowego Publicznego Uniwersytetu Warszawskiego, prawnik, polityk, Pose na Sejm RP V i VI kadencji, b. wiceminister Spraw Zagranicznych, Przewodniczy w Sejmie V kadencji delegacji Sejmu i Senatu do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, jest czonkiem Rady Staej Forum Wsppracy Polsko-Niemieckiej; System prawny Donalda Tuska
Maria Szonert-Binienda: prawnik, adwokat praktykujcy w USA, Prezes Fundacji LIBRA zajmujcej si ledztwem katyskim; Czy badanie katastrofy smoleskiej zostao przeprowadzone zgodnie z Zacznikiem 13 do konwencji chicagowskiej?
Piotr Pszczkowski: adwokat, specjalizuje si w obsudze prawnej podmiotw gospodarczych, sprawach cywilnych i karnych, w szczeglnoci z pogranicza prawa karnego i gospodarczego. Penomocnik prawny Rodzin Smoleskich; Jak Prokuratura Wojskowa realizowaa Kodeks postpowania karnego. Ogldziny miejsca zdarzenia, sekcja zwok i badanie wraku w ledztwie smoleskim Umocowanie prawne komisji Millera
Tadeusz Jasudowicz: prof. dr hab., prawnik, specjalista problematyki praw czowieka i prawa midzynarodowego, kierownik Katedry Praw Czowieka Uniwersytetu Mikoaja Kopernika (pierwszej w Polsce katedry zajmujcej si t problematyk), od 1993 r. jest czonkiem Rady ONZ ds. Praw Czowieka i Pokoju, jest rwnie profesorem Uniwersytetu Warmisko-Mazurskiego w Olsztynie, gdzie kieruje Katedr Praw Czowieka i Prawa Europejskiego, w latach 1995-1998 by czonkiem Gwnej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, od 1994 r. jest czonkiem Staego Komitetu Dekady Wiedzy o Prawach Czowieka Narodw Zjednoczonych, jest take czonkiem rady naukowej Midzynarodowej Prawa Humanitarnego. Strasburski wymiar katastrofy smoleskiej
102
3.1 System prawny Donalda Tuska

W wietle przepisw prawa midzynarodowego badanie tej katastrofy powinno by przeprowadzone na podstawie porozumienia z 1993 r. Daje ono przy tym najwicej praw stronie polskiej; ustalono w nim zasad, i wszystkie czynnoci podejmowane w razie incydentw lotniczych, awarii i katastrof bd prowadzone wsplnie przez waciwe organy polskie i rosyjskie, wszystkie konkluzje musz by podejmowane wsplnie, niemoliwe jest m.in. rozpoczcia i zakoczenie prac oraz opracowanie raportu bez zgody obu stron. Konwencja chicagowska nie obowizuje w relacjach midzy Polsk a Rosj w zakresie badania tej sprawy. W rezultacie mamy do czynienia z sytuacj, ktrej skutkiem jest to, e badanie katastrofy smoleskiej cakowicie przeszo w rce strony rosyjskiej. Stao si tak mimo punktu wyjciowego (katastrofa polskiego samolotu wojskowego pozostajcego w subie pastwowej) uprawniajcego do przyjcia, i waciwa jest wycznie jurysdykcja polska. Okazuje si jednak, e nawet te standardy, ktre s treci zacznika nr 13 do konwencji chicagowskiej, nie zostay w peni zastosowane. Mona powiedzie, e w sprawie badania katastrofy smoleskiej wszelkie kompetencje zostay przekazane stronie rosyjskiej. Wszechstronne przeanalizowanie i wyjanienie wszelkich aspektw zwizanych z katastrof samolotu Tu-154M, w ktrej zginli najwybitniejsi przedstawiciele Narodu Polskiego, w tym Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej p. Profesor Lech Kaczyski z Maonk p. Mari Kaczysk, jest jednym z najbardziej istotnych zada, jakie stoj przed nauk polsk. Dotyczy to take, co oczywiste, nauk prawnych. W przypadku tej katastrofy mamy do czynienia z konkretnymi ustaleniami i konkretnymi dokumentami. Odnosimy si do raportw Midzypastwowego Komitetu Lotniczego (MAK), take do komisji, ktrej przewodniczy Minister Spraw Wewntrznych i Administracji Jerzy Miller. Analizujemy take prace prokuratury polskiej, rzadziej rosyjskiej. Musimy rwnie zda sobie spraw z tego, jakie s podstawy prawne dziaania tych instytucji, jakie s ich kompetencje, z czego one je czerpi, ewentualnie z Prezydent RP prof. Lech Kaczyski podczas inauguracji roku akademickiego na czego czerpa nie mog. UKSW w Warszawie Po pierwsze musimy dostrzec rnice midzy organami prokuratury a komisjami badania wypadkw lotniczych. Ich zadania s cakowicie odmienne. Celem dziaania prokuratury jest ustalenie, czy popeniono przestpstwo i, jeli tak uzna, wniesienie do sdu aktu oskarenia, a w konsekwencji doprowadzenie do ukarania sprawcy. Natomiast komisje badania wypadkw lotniczych maj za zadanie ustalenie przyczyn katastrofy i sformuowanie rekomendacji, ktre na przyszo ogranicz moliwo powstawania ana- B. Minister Spraw Wewntrznych i Administracji, b. Przewodniczcy Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego Jerzy Miller logicznych sytuacji.
103
Jaki jest stan prawny, jaka jest baza traktatowa midzy Polsk a Rosj w zakresie badania katastrof lotniczych? W tym zakresie wymieniane susznie bd niesusznie dwie umowy midzynarodowe. Pierwsz z nich jest Porozumienie midzy Ministerstwem Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Obrony Federacji Rosyjskiej w sprawie zasad wzajemnego ruchu lotniczego wojskowych statkw powietrznych Rzeczypospolitej Polskiej i Federacji Rosyjskiej w przestrzeni powietrznej obu pastw, podpisane w Moskwie 14 grudnia 1993 r.1 Druga z tych umw to Konwencja o midzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisana w Chicago 7 grudnia 1944 r.2, czyli tzw. konwencja chicagowska, wraz z Zacznikiem nr 13 Badanie wypadkw i incydentw lotniczych. W praktyce mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej przyczyny katastrofy smoleskiej badane s zasadniczo na podstawie Zacznika nr Porozumienie z 1993 r. 13 do konwencji chicagowskiej. Powstaje tutaj podstawowy problem konwencja chicagowska stwierdza, i nie stosuje si jej przepisw do badania tego typu katastrof [art. 3 lit. a): niniejsza konwencja stosuje si wycznie do cywilnych statkw powietrznych, nie stosuje si jej za do statkw powietrznych pastwowych oraz art. 3 lit. b): statki powietrzne uywane w subie wojskowej, celnej i policyjnej uwaa si za statki powietrzne pastwowe ]. W zwizku z tym powstaje podstawowe pytanie, jaki by status samolotu Si Zbrojnych RP Tu-154M nr 101? W wietle klasyfikacji prawnej by on wojskowym samolotem transportowym, czci Si Zbrojnych RP, samolotem wchodz- Zacznik nr 13 do Konwencji Chicagowskiej cym w skad polskiej jednostki wojskowej 36. Specjalnego Puku Lotnictwa Transportowego. Wpisany by do rejestru polskich samolotw wojskowych a zaog stanowili onierze Si Zbrojnych RP. Jego dowdc by oficer Si Zbrojnych RP i wykonywa on lot pastwowy, ktrego celem byo przewiezienie Prezydenta RP w trakcie oficjalnej podry pastwowej i pozostaych pasaerw z Warszawy do Smoleska. Wszystkie osoby, ktre znajdoway si na pokadzie miay status czonkw prezydenckiej delegacji. Ten samolot moe by sklasyfikowany wycznie jako samolot pozostajcy w subie pastwowej. Przypomn jeszcze raz, e by to samolot wojskowy wchodzcy w skad wojskowego puku lotniczego, ktrego
1 Tekst: http://static.presspublica.pl/red/rp/pdf/kraj/Porozumienie_z_14_grudnia_1993%20r._(616%20KB).pdf (dostp: 1.02.2013). 2 Dz. U. z 1959 r. Nr 35, poz. 212, za., z pn. zm.
104
Art. 3 Konwencji Chicagowskiej
TU-154 M nr 101 z wojskow szachownic
zaog stanowili onierze. Dowdc Tu-154M by oficer wojska wykonujcy swoje zadanie subowe, a na pokadzie znajdowaa si Gowa Pastwa, bdca notabene zwierzchnikiem Si Zbrojnych RP. Zwrmy przy tym uwag na fakt, i na pokadzie znajdowali si: szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowdcy wszystkich rodzajw Si Zbrojnych RP oraz dowdca operacyjny Si Zbrojnych RP. Nie uczestniczyli w tym locie prywatnie, ale subowo na podstawie specjalnej decyzji Ministra Obrony Narodowej RP. W tej sytuacji waciwym byo zastosowanie porozumienia z 1993 r. To porozumienie w art. 11 ust. 3 stanowi, i wyjanianie incydentw lotniczych, awarii i katastrof spowodowanych przez polskie wojskowe statki powietrzne w przestrzeni Federacji Rosyjskiej lub rosyjskie wojskowe statki powietrzne w przestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej bdzie prowadzone wsplnie przez waciwe organy polskie i rosyjskie. To jest najpeniejsza kompetencja, ktra miaa zastosowanie w tej sytuacji. Wyjanianie miao by prowadzone wsplnie, czyli nie miao by prowadzone przez jedn stron i ewentualnie nadzorowane przez drug stron. Miao by prowadzone wsplnie, czyli podstaw kadej czynnoci powinny by wsplne usta-
105
Art. 11 Porozumienia z 1993 r.
lenia. Wszystkie dziaania powinny by przeprowadzane wsplnie i konkluzja kadej czynnoci powinna by zaakceptowana przez obie strony. Jeli nie ma takiej konkluzji, to znaczy, e nie doszo do podjcia decyzji, do konkretnego ustalenia. Dla zastosowania przepisw porozumienia z 1993 r. nie byy niezbdne jakie dodatkowe dziaania wykonawcze lub zawarcie kolejnych aktw. Bywa tak, e najszersze kompetencje okrela jedno sformuowanie: tu zostao powiedziane, e wszystkie dziaania podejmowane s wsplnie. Najprostsze rzeczy zawiera si w zdaniach prostych i krtkich. W porozumieniu zdecydowano, e wszystko w zakresie bdcym przedmiotem naszego zainteresowania czynione jest wsplnie. Oczywicie przepisy te mogy by dalej rozwijane. Nie byo to jednak konieczne do rozpoczcia i prowadzenia prac zwizanych z wyjanianiem przyczyn katastrofy. Gdyby przyjto t drog postpowania, mona by nastpnie formuowa zasady bardziej szczegowe. Czyniono tak zreszt pniej, pracujc na podstawie podobno bardzo szczegowych przepisw zawartych w Zaczniku nr 13 do konwencji chicagowskiej. Wyrazem tego jest polsko-rosyjskie memorandum, ktre za strony polskiej podpisa minister Jerzy Miller. Co wane, do 14 kwietnia 2010 r. procedura wyjaniania przyczyn katastrofy lotniczej toczya si wedug przepisw porozumienia z 1993 r. Prowadzona bya ze strony rosyjskiej przez rosyjskie instytucje wojskowe, a ze strony polskiej przez polskie instytucje wojskowe, ktre pozostaway w pewnym sporze kompetencyjnym z komisj rzdow. Zwrmy uwag na fakt, i s dwie pastwowe komisje badania wypadkw lotniczych: Pastwowa Komisja Badania Wypadkw Lotniczych (PKBWL) staa komisja dziaajca przy ministrze waciwym do spraw transportu prowadzca badania wypadkw i incydentw lotniczych lotnictwa cywilnego, ktra w tej sprawie nie ma adnych kompetencji, oraz druga Komisja Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego (KBWLLP), ktrej skad powoywany jest kadorazowo w sytuacji zaistnienia wypadku w lotnictwie pa-
106
Memorandum O porozumieniu w sprawie przekazania Stronie Polskiej zapisw rejestratorw pokadowych samolotu Tu-154 M numer pokadowy 101 Rzeczypospolitej Polskiej, ktry uleg katastrofie 10 kwietnia 2010 roku pod Smoleskiem Pastwowa komisja do spraw ustalenia przyczyn katastrofy samolotu Tu-154 (Federacja Rosyjska), zwana dalej Stron Rosyjsk, Komisja Badania Wypadkw Lotniczych lotnictwa Pastwowego (Rzeczpospolita Polska), zwana dalej Stron Polsk, oraz Midzypastwowy Komitet Lotniczy, zwany dalej MAK, biorc pod uwag, e badanie przyczyn katastrofy samolotu Tu-154 M, numer pokadowy 101, Rzeczypospolitej Polskiej, ktry uleg katastrofie 10 kwietnia 2010 roku pod Smoleskiem jest prowadzone zgodnie z Zacznikiem 13 (Badania lotniczych wypadkw i incydentw) do Konwencji o midzynarodowym lotnictwie cywilnym z 1944 roku, zwanym dalej Zacznikiem do Konwencji, uwzgldniajc fakt, e zgodnie z Zacznikiem do Konwencji badanie przyczyn katastrofy prowadzone jest przez Federacj Rosyjsk jako Pastwo miejsca zdarzenia, Rzeczpospolita Polska za uczestniczy w badaniu jako Pastwo Operator tego statku powietrznego oraz Pastwo jego Rejestracji, posiadajce odpowiednie prawa oraz ponoszce odpowiedzialno, okrelone w Zaczniku do Konwencji, kierujc si zasad niezalenoci prowadzonego badania od jakiegokolwiek sdowego lub administracyjnego dochodzenia prowadzonego przez Federacj Rosyjsk i Rzeczpospolit Polsk, biorc pod uwag, e dla przeprowadzenia niezalenego badania technicznego Rzd Federacji Rosyjskiej wyznaczy MAK, zarejestrowany w Organizacji Midzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) w charakterze midzynarodowej organizacji regionalnej, uwaajc, e wstpne opracowanie informacji dotyczcej lotu wykonano w MAK i w Rzeczypospolitej Polskiej wsplnie przez ekspertw rosyjskich i polskich i nie budzi ono niejednoznacznych interpretacji i konkluzji, biorc pod uwag proby Strony Polskiej o przekazanie jej kopii zapisw rejestratorw pokadowych samolotu Tu-154 M numer pokadowy 101 Rzeczypospolitej Polskiej, ktry uleg katastrofie 10 kwietnia 2010 roku pod Smoleskiem (zwanych dalej zapisami rejestratorw pokadowych), uzgodniy, co nastpuje, Artyku 1 Strona Rosyjska przekazuje Stronie Polskiej kopie zapisw rejestratorw pokadowych, wykonane przy udziale obydwu Stron, w obecnoci przedstawicieli Prokuratury Generalnej Federacji Rosyjskiej i Prokuratury Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodno wskazanych kopii z oryginaami potwierdzona bdzie w odrbnym dokumencie, podpisanym przez obie Strony oraz MAK. Artyku 2 Strona Rosyjska przekazuje Stronie Polskiej kopie wszystkich dokumentw dotyczcych sprawy, w tym wyniki odczytu zapisw rejestratorw pokadowych i zapis rozmw czonkw zaogi midzy sob oraz ze subami naziemnymi w trybie przewidzianym w Zaczniku do Konwencji, ktre Strona Polska moe wykorzysta wycznie w celu przewidzianych w zaczniku do Konwencji. Artyku 3 MAK, jako organ prowadzcy badanie techniczne, zabezpiecza przechowanie opiecztowanych przez obie Strony oryginaw zapisw rejestratorw pokadowych w celu wykluczenia jednostronnego dostpu do nich. Przekazanie Rzeczypospolitej Polskiej oryginaw zapisw rejestratorw pokadowych moe zosta dokonane na podstawie decyzji waciwego organu Federacji Rosyjskiej po zakoczeniu ledztwa lub dochodzenia sdowego. Artyku 4 Kwestia udziau specjalistw MAK w pracach prowadzonych przez polskich ekspertw na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nad przekazanymi przez Stron Rosyjsk Stronie Polskiej kopiami zapisw rejestratorw pokadowych, zainicjowana przez jedn ze Stron, bdzie uzgadniana w drodze odrbnego porozumienia midzy Stronami i MAK. Artyku 5 Strony poinformuj ICAO o niniejszym Memorandum. Artyku 6 Memorandum niniejsze stosuje si od dnia jego podpisania. Sporzdzono w Moskwie, dnia 31 maja 2010 roku w trzech egzemplarzach, kady w jzyku rosyjskim i polskim. W imieniu Pastwowej Komisji do spraw ustalenia przyczyn katastrofy samolotu Tu-154 (Federacja Rosyjska) Minister Transportu Federacji Rosyjskiej I. Lewitin W imieniu Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego (Rzeczpospolita Polska) Mister Spraw Wewntrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej J. Miller W imieniu Midzypastwowego Komitetu Lotniczego
Przewodniczcy Midzypastwowego Komitetu Lotniczego T. Anodina
Memorandum Jerzego Millera
stwowym. Przewodniczcym komisji powoanej przez Ministra Obrony Narodowej dla zbadania katastrofy smoleskiej by od 15 do 28 kwietnia 2010 r. Edmund Klich; od 28 kwietnia 2010 r. KBWLLP kierowa Minister Spraw Wewntrznych i Administracji Jerzy Miller. Trzeba zaznaczy, i aby Komisja Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego moga zosta utworzona, obligatoryjnie musiay by uwzgldnione pewne okolicznoci, okrelone w przepisach polskiego prawa lotniczego. Wwczas by to akt rangi rozporzdzenia3, nastpnie, ju w trakcie procedury badania katastrofy, przepisy te zostay poprzez nowelizacj ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze4 podniesione do rangi ustawowej. Chodzi tutaj o badanie wypadkw i powanych incydentw lotniczych, do ktrych doszo poza terytorium RP, w ktrych uczestniczyy polskie statki powietrzne lotnictwa pastwo3 6 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 maja 2004 r. w sprawie organizacji oraz zasad funkcjonowania Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego (Dz. U. z 2004 r. Nr 138, poz. 1464). 4 Art. 140 ust. 1b ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. Nr 130, poz. 1112 z pn. zm.) w obecnym brzmieniu.
107
wego. Komisja nie dziaa stale; moe by powoana wycznie wtedy, kiedy przewiduj to umowy midzynarodowe, ktrych RP jest stron, albo wtedy, kiedy waciwy organ obcego pastwa przekae tej komisji uprawnienia do prowadzenia badania, albo jeli sam nie podj takiego badania. Badanie przez drug stron zostao podjte odpada wic trzecia przesanka. Strona rosyjska nie przekazaa tych kompetencji stronie polskiej odpada druga przesanka. Pozostaje pierwsza przesanka powoanie takiej komisji przewiduj umowy midzynarodowe. W pimie Ministra Obrony Narodowej Bogdana Klicha nr 708/35/11/DP/AO z 29 czerwca 2011 r. przekazanym penomocnikowi prawnemu czci rodzin ofiar katastrofy adwokatowi Rafaowi Rogalskiemu czytamy, i: Powoanie Komisji [Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego przyp. K.K.] nastpio zgodnie z 6 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 maja 2004 r. w sprawie organizacji oraz zasad funkcjonowania Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego () w zwizku z art. 11 Porozumienia midzy Ministerstwem Obrony Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Obrony Federacji Rosyjskiej w sprawie zasad wzajemnego ruchu lotniczego wojskowych statkw powietrznych Rzeczypospolitej Polskiej i Federacji Rosyjskiej w przestrzeni powietrznej obu pastw, podpisanego dnia 14 grudnia 1993 r., ktry stanowi, e wyjanienie incydentw lotniczych, awarii i katastrof spowodowanych przez polskie wojskowe statki powietrzne w przestrzeni powietrznej Federacji Rosyjskiej lub rosyjskie wojskowe statki powietrzne w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej prowadzone bdzie wsplnie przez waciwe organy polskie i rosyjskie. Przepis ten wypenia zatem dyspozycj okrelon w 6 ust. 2 przywoanego powyej rozporzdzenia5. Minister Obrony Narodowej, po- Ustawa Prawo Lotnicze oraz art. 140 ustawy woujc Komisj Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego, dziaa wic na podstawie przepisw porozumienia z 1993 r. To jest podstawa prawna powoania tej komisji, czyli porozumienie wojskowe dziaao i miao zastosowanie do wyjaniania przyczyn smoleskiej katastrofy, byo wrcz jednym z aktw zaoycielskich komisji ministra Jerzego Millera. Wkrtce porozumienie to zostao jednak zakwestionowane. Jak ju wspomniaem, do 14 kwietnia 2010 r. procedura badania tej katastrofy bya taka, i postpowa5 Tekst: http://static.presspublica.pl/red/rp/pdf/kraj/pismo.pdf (dostp: 1.02.2013).
108
nie byo, co do zasady, prowadzone wsplnie przez stron rosyjsk i polsk. 14 kwietnia 2010 r. nastpi zwrot. Uznano, e badanie to bdzie prowadzone wedug procedury cywilnej zgodnie z przepisami Zacznika nr 13 do konwencji chicagowskiej, umowy midzynarodowej, ktra w art. 3 lit. a) sama stwierdza, e jej przepisw nie stosuje si do statkw powietrznych lotnictwa pastwowego, a zatem i nie stosuje si do badania ich wypadkw. Par. 6 rozporzdzenia W zwizku z tym powstaje pytanie, czy strony byy wadne zmieni w relacjach midzy sob przepisy konwencji chicagowskiej? Przypomn, abstrahujc od wtku prawnomidzynarodowego, e konwencja chicagowska jest umow midzynarodow, ktra na gruncie art. 241 ust. 1 Konstytucji RP6 jest aktem, do ktrego stosuj si konstytucyjne przepisy o traktatach ratyfikowanych przez Polsk za zgod wyraon w formie ustawy. I taki sam tryb powinien obowizywa przy jej zmianach. Spjrzmy jednak na ten problem od strony prawa midzynarodowego. Konwencja chicagowska jest aktem wielostronnym. Jej stronami jest 190 pastw. Dwa pastwa bdce jej stronami nie s wadne zmieni nawet przecinka w treci tej umowy ani nawet w taki sposb, i stwierdz, e zostanie ona zmodyfikowana w relacjach midzy nimi w zakresie np. litery a) w art. 3. Co w takim razie si stao? Ot, jak syszymy, bo nikt do tej pory nie mia moliwoci zapozna si z tekstem tego porozumienia, zawarto umow ustn. Niektrzy twierdz, e jest to umowa konkludentna. Nie wiadomo jednak, jaka jest tre tej umowy i kto j w imieniu obu pastw zawar. Podobno w interesujcym nas zakresie odesano w niej do treci Zacznika nr 13 konwencji chicagowskiej. Zdecydowano jakoby, e nie stosuje si obowizujcej cay czas w relacjach dwustronnych konwencji z 1993 r., aktu, z ktrego wyrasta istnienie komisji ministra Jerzego Millera. Jakie reguy stosuje si zatem do wyjaniania przyczyn katastrofy? Zastosowano pewne reguy zawarte w Zaczniku nr 13, czyli dokumentu bdcego integraln czci aktu, ktry sam stanowi, e nie stosuje si go do badania tego typu katastrof lotniczych. Czy mona byo zawrze now umow, w ktrej Polska i Rosja porozumiewaj si midzy sob, e w celu zbadania tej konkretnej katastrofy zastosuj nie konwencj chicagowsk, nie Zacznik 13, tylko reguy tosame z tymi, ktre s w nich zapisane, czyli po prostu stworzy ich odwzorowanie? Byoby to moliwe, gdyby zastosowano pene instrumentarium prawne. Po pierwsze prawnokonstytucyjne polskie. Po drugie powinnimy jak najszybciej pozna tre tego porozumienia. Znane s tylko owiadczenia i komentarze na ten temat wysokich urzdnikw i instytucji pastwowych. Zawarto merytoryczna tej umowy zmienia si pod wpywem narastajcych wtpliwoci. Pocztkowo twierdzono, e podstaw prawn jest konwencja chicagowska wraz Zacznikiem nr 13; pniej zapewniano, e stosuje si Zacznik nr 13 z moliwoci odwoania si do procedur konwencyjnych; nastpnie obowizywa mia ju tylko sam Zacznik nr 13; a w kocu, gdy okazao si, e nie mona odwoa si do Midzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego (ICAO), poinformowano, e nie chodzi o Zacznik nr 13, ale o reguy z nim tosame. Z czasem okazao si, e take te reguy nie s przestrzegane. Ujawniono wwczas, e zastosowanie znajduj
6 Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z pn. zm.
109
tylko niektre reguy bdce odwzorowaniem treci Zacznika nr 13. Jakie? Nie wiadomo. Rodzi si pytanie, czy obie strony miay wiadomo tego, co przyjmuj? Mona by zaoy, a nawet oczekiwa, e tak powinno by. Natomiast, jeli nie istnieje wsplna wiadomo treci porozumienia, to znaczy, e porozumienia tego nie ma. Tu warto przypomnie podrcznikow definicj umowy midzynarodoArt. 241 Konstytucji RP wej. Jest to wsplne, zgodne owiadczenie woli, co najmniej dwch podmiotw prawa midzynarodowego, w tym przypadku dwch pastw, tworzce prawa i obowizki w sferze prawa midzynarodowego. Jeli nie ma wsplnego i zgodnego owiadczenia, jeli obie strony nie uzgodniy, nie wiedziay, co jest treci tego porozumienia, to znaczy tego porozumienia nie ma, bo ono nie jest po prostu zgodne. Jeli jedna strona mylaa co innego, a druga mylaa co innego, to nie ma porozumienia. I jeszcze inna ciekawa okoliczno prawna. Z jakim stanem prawnym mielibymy do czynienia, gdyby nie obowizywao ani porozumienie z 1993 r., ani konwencja chicagowska? Przedstawia si nam tez, wynikajc z faktu, e katastrofa miaa miejsce na terenie Federacji Rosyjskiej, i sugeruje, i pastwo to miaoby mie wszystkie prawa; mogoby rzekomo robi wszystko. To jest bardzo uproszczony obraz, moliwy do przyjcia tylko wtedy, gdy pomija si wszystkie istotne argumenty suce udowodnieniu tezy odmiennej. Czym by polski samolot pozostajcy w subie pastwowej, w szczeglnoci samolot wojskowy, ktry znalaz si na terytorium drugiego pastwa, za zgod tego drugiego pastwa? Mona sign do jakiegokolwiek podrcznika prawa midzynarodowego publicznego. Jednostki Si Zbrojnych wiksze, mniejsze, oddziay, pododdziay znajdujce si za granic za zgod pastwa przyjmujcego, niezalenie od tego, czy wykonuj one funkcje stricte wojskowe, czy tylko kurtuazyjne, pozostaj zewntrznym organem pastwa7. W tej sytuacji bardzo czsto w doktrynie prawa midzynarodowego wskazuje si, e status takich samolotw jest statusem bardzo podobnym czy nawet tosamym ze statusem okrtu wojennego, ktry wpynie na wody wewntrzne innego pastwa. Katarzyna Myszona-Kostrzewa, wypowiadajc si w kontekcie katastrofy smoleskiej, wskazuje, i: W pimiennictwie wojskowe statki powietrzne pod wzgldem ich statusu prawnego porwnywane s do okrtw wojennych. Korzystaj z przywilejw i immunitetw. Nie podlegaj wadzy suwerennej i w konsekwencji jurysdykcji pastwa obcego, na terytorium ktrego si znajduj, jeli pobyt jest legalny i odbywa si za zgod tego pastwa. Wraki wojskowych statkw powietrznych nie s organami pastwa, ale nadal pozostaj wasnoci pastwa i rozciga si na nie immunitet pastwa. Nie mona domniemywa ogranicze suwerennych praw. Zgoda pastwa w tym zakresie musi by wyraona w sposb wyrany8.
7 Prof. Remigiusz Bierzanek i prof. Janusz Symonides pisz w swoim podrczniku, i: W szerszym znaczeniu zewntrznym organem pastwa s wszelkie zorganizowane siy zbrojne, jednostki powietrzne, ldowe lub morskie przebywajce poza granicami swego kraju, bd to w zwizku ze stanem okupacji i penieniem funkcji kontrolnych, bd to z wizyt kurtuazyjn. R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo midzynarodowe publiczne, wyd. 8, LexisNexis, Warszawa 2004, s. 171. 8 K. Myszona-Kostrzewa, Pojcie i status prawny pastwowego statku powietrznego na podstawie konwencji chicagowskiej z 1944 r., [w:] Z. Galicki, T. Kamiski, K. Myszona-Kostrzewa (red.),Manfred Lachs wybitny prawnik wiata, Stowarzyszenie Absolwentw WPiA UW, Warszawa 2011, s. 411. Dr hab. K. Myszona-Kostrzewa od 1 marca 2013 r. jest
110
Prof. Ian Brownlie, wielki autorytet w dziedzinie prawa midzynarodowego, stwierdzi, e status samolotw wojskowych oraz innych powietrznych statkw publicznych, ktre znajd si na terytorium innego pastwa za zgod tego pastwa, jest podobny do statusu okrtw wojennych i innych publicznych statkw morskich9. Czyli korzystaj one z licznych przywilejw i immunitetw, w tym z przywileju nietykalnoci. Jak podkrela Katarzyna Myszona-Kostrzewa, wojskowe statki powietrzne, pod warunkiem, e znalazy si nad lub na terytorium obcego pastwa za jego zgod, powinny by traktowane jak organy pastwa i korzysta z immunitetu jurysdykcyjnego10. W przypadku katastrofy jedyne, co mona zrobi, to wyjwszy czynnoci Prof. Ian Brownlie zwizane z ratowaniem ycia odgrodzi wrak i nie zblia si do niego, a nastpnie czeka, a pastwo bdce wacicielem samolotu przyle swoj ekip. Tu trzeba zasygnalizowa jeszcze jeden problem. Czy w wietle prawa moliwe byo, jeli zakadamy, e obie strony miay to samo na myli, dokonanie jakich wicych ustale? No bo jeli nie miay tego samego na myli, to nie dokonay tych ustale. Ale jeli obie strony miayby tak wol i chciayby sformuowa w tym zakresie jakie wsplne, zgodne owiadczenia, to czy na gruncie prawnym byoby to moliwe? W tym przypadku mamy do czynienia z dwiema paszczyznami. Pierwsz z nich jest ta prawnomidzynarodowa. Na tym gruncie osoby uprawnione do reprezentowania pastwa mog to pastwo zobowiza nawet w sposb niezgodny z jego konstytucj i ustalenia takie bd wizay je w sferze prawa midzynarodowego. Chocia pozostaje potem kwestia zgodnoci takiego dziaania z prawem krajowym. Naley pamita, e art. 46 Konwencji wiedeskiej o prawie traktatw z 1969 r.11 pozwala powoywa si na oczywiste naruszenie przepisw prawa wewntrznego o zasadniczym znaczeniu dla kompetencji zawierania umw midzynarodowych, jako na przesank niewanoci konkretnej umowy midzynarodowej. Naruszenie takie jest oczywiste, jeeli jest obiektywnie widoczne dla kadego pastwa postpujcego w danej sprawie zgodnie z normaln praktyk i w dobrej wierze12. Czy takie porozumienie mogoby by zawarte? Prawo midzynarodowe stanowi, i trzy osoby w pastwie maj moliwo reprezentowania go bez koniecznoci uzyskiwania dodatkowych penomocnictw. S to: Gowa Pastwa, szef rzdu i Minister Spraw Zagranicznych. Ewentualnie moe by to rwnie rzd dziaajcy in corpore. Wszystkie pozostae osoby mog dziaa wycznie z ich upowanienia. I dalej, czy takie porozumienie mogoby zosta zawarte na gruncie polskiego prawa konstytucyjnego? Ot art. 89 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zastrzega dla formy tzw. duej ratyfikacji, czyli nawet nie tylko ratyfikacji, ale tzw. duej ratyfikacji dokonywanej przez Prezydenta RP za uprzedni zgod wyraon w formie ustawy, kilka kategorii spraw, wrd ktrych znajduje si materia, dla ktrej Konstytucja RP zastrzega regulacj w formie ustawy lub ktra ju jest regulowana ustaw. Dla badania wypadkw lotniczych Konstytucja RP nie zastrzega formy ustawy, ale ta materia ju jest regulowana ustaw. Jest to ustawa Prawo lotnicze,
kierownikiem Zakadu Midzynarodowego Prawa Lotniczego i Kosmicznego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. 9 I. Brownlie, Principles of Public International Law, wyd. 4, Clarendon Press, Oxford 1990, s. 369. 10 K. Myszona-Kostrzewa, op. cit., s. 404. W opracowaniu tym zrelacjonowano take pogldy przedstawicieli doktryny prawa midzynarodowego, w tym w przedmiocie statusu pastwowego i wojskowego statku powietrznego na terytorium innego pastwa. 11 Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439, za. 12 Na temat ewentualnych konsekwencji naruszenia norm dotyczcych kompetencji organw pastwa dla wanoci umowy midzynarodowej zob. np. M. Frankowska, Prawo traktatw, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1997, s. 137139.
111
Konwencja Wiedeska
chociaby w zakresie jej art. 140, ktry reguluje sposb dziaania Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego i w pozostaym zakresie, takim, w jakim ta ustawa stosuje si odpowiednio do tego badania. Materia ta jest zatem regulowana w Polsce ustawowo. W zwizku z tym na gruncie Konstytucji RP nie jest moliwe zawarcie adnej umowy midzynarodowej o badaniu katastrof lotniczych w trybie prostym, czyli wycznie poprzez osignicie porozumienia midzy osobami reprezentujcymi pastwo, bez dalszych procedur ratyfikacyjnych. Ratyfikacja musi by wrcz tzw. du ratyfikacj, to jest tak, ktra jest poprzedzona wyraeniem zgody w formie ustawy. Pozostaje jeszcze pytanie, czy moliwe jest zawieranie umw ustnych. Oczywicie tak. Mona take skada ustnie jednostronne deklaracje wice pastwa na forum prawnomidzynarodowym. To jest klasyka prawa midzynarodowego. To zreszt jest te kwestia odpowiedzialnoci za to, komu powierza si sprawowanie funkcji pastwowych. Znany jest casus, gdy jeszcze w okresie midzywojennym Minister Spraw Zagranicznych Norwegii Nils Claus Ihlen stwierdzi nieroztropnie, e Norwegia zrzeka si wszelkich praw do Grenlandii Wschodniej. Norwegia uwaaa jednak, e bya to tylko swobodna rozmowa z ambasadorem Danii. Stay Trybuna Sprawiedliwoci Midzynarodowej mia jednak inne zdanie. Orzek, e jeli owiadczenie pochodzi od osoby upowanionej do reprezentowania pastwa, to oczywicie na gruncie prawnomidzynarodowym ma ono charakter wicy. I od tej pory Norwegia utracia prawa do Grenlandii Wschodniej. Grenlandia w caoci i bez jakichkolwiek wtpliwoci jest wycznie terytorium duskim. Mona zastanawia si, czy zgoda ze strony polskiej nie bya wyraona w sposb dorozumiany. Czy nie byo tak, i strona rosyjska dziaaa, a strona polska milczco to akceptowaa? Jak czytamy w pimie zastpcy dyrektora Centrum Informacyjnego Rzdu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw RP Grzegorza Szymaskiego nr CIR-5506-118(1)/11 z 3 sierpnia 2011 r. do penomocnika prawnego czci rodzin ofiar katastrofy adwokata R. Rogalskiego: Zgoda na zastosowany przez Federacj Rosyjsk reim prawny zostaa udzielona w formie konkludentnej13. Nawet w takim przypadku, zaniechanie, tak jak dziaanie, musi mie swoje podstawy prawne, tak na gruncie prawnomidzynarodowym, jak i na gruncie prawa krajowego. Musimy mie przy tym w pamici tre aciskiej paremii, ktra wrd wielu innych uniwersalnych i ponadczasowych regu prawnych
13 Dokument niepublikowany.
112
Art. 89 Konstytucji RP
zostaa uwidoczniona na gmachu polskiego Sdu Najwyszego. Zgodnie z ni: Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversus ea, quia non facit, czyli: Jeli kto nie czyni tego, co czyni powinien, uwaa si, e czyni przeciwnie, poniewa nie czyni14. Niekiedy wystpuje ona w formule: Et non facere facere est, czyli: Powstrzymanie si od dziaania jest dziaaniem15. Naley przy tym powtrzy, take i w tym kontekcie, i jeli upowanione przez prawo midzynarodowe i prawo polskie do reprezentowania Pastwa Polskiego organy nie miay wiadomoci tego, na co si zgadzaj, to nadal nie ma porozumienia. Nie tylko Thomas Woodrow Wilson, ale i Wodzimierz Lenin, ktry nadal jest autorytetem dla strony rosyjskiej, stwierdzali, e potpiaj tajn dyplomacj i e umowy midzynarodowe nie mog by tajne. Ten sformuowany na pocztku XX w. pogld sta si jednym z kanonw wspczesnego prawa midzynarodowego. Tre porozumienia, ktre spowodowao, e nie zastosowano obowizujcego cay czas w stosunkach dwustronnych porozumienia z 1993 r., a zastosowano niektre reguy odwzorowane z Zacznika nr 13 do konwencji chicagowskiej, ktra sama wyklucza si z badania na jej podstawie takich katastrof, powinna by zatem jawna. Reasumujc, trzeba stwierdzi, e w wietle przepisw prawa midzynarodowego badanie tej katastrofy powinno by przeprowadzone na podstawie porozumienia z 1993 r. Daje ono przy tym najwicej praw stronie polskiej; ustalono w nim zasad, i wszystkie czynnoci podejmowane w razie incydentw lotniczych, awarii i katastrof bd prowadzone wsplnie przesz waciwe organy polskie i rosyjskie, wszystkie konkluzje musz by podejmowane wsplnie, niemoliwe jest m.in. rozpoczcie i zakoczenie prac oraz opracowanie raportu bez zgody obu stron. Konwencja chicagowska nie obowizuje w relacjach midzy Polsk a Rosj w zakresie badania tej sprawy. Obowizuj, jakoby, odwzorowane przepisy jej Zacznika nr 13 z tym, e na polskim gruncie konstytucyjnym nie mog by one uznane za przyjte legalnie zawart umow midzynarodow. Pozostaje te problem wynikajcy z faktu, e stanowisko strony polskiej ewoluuje w sprawie treci tego porozumienia. Rodzi si wtpliwo, czy w ogle istniaa wsplna wiadomo i wiedza na temat treci tego uzgodnienia. W rezultacie mamy do czynienia z sytuacj, ktrej skutkiem jest to, e badanie katastrofy smoleskiej cakowicie przeszo w rce strony rosyjskiej. Stao si tak mimo punktu wyjciowego (katastrofa polskiego samolotu wojskowego pozostajcego w subie pastwowej) uprawniajcego do przyjcia, i waciwa jest wycznie jurysdykcja polska. Uprawnienia polskie i tak byyby ograniczone przez porozumienie z 1993 r. stanowicego, i wszelkie
14 D.50.17.121. Zob. W. Woodkiewicz, aciskie paremie prawne w orzecznictwie sdw polskich, [w:] W. Woodkiewicz, J. Krzynwek (red.), aciskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sdw polskich, LIBER, Warszawa 2001, s. 24. 15 Zob. J. Dmowski, Prawo cywilne, [w:] J. Zajado (red.), aciska terminologia prawnicza, wyd. 2, LEX a Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s. 80
113
dziaania dotyczce badania przyczyn katastrofy powinny by podejmowane wsplnie. Okazuje si jednak, e nawet te standardy, ktre s treci Zacznika nr 13 do konwencji chicagowskiej, nie zostay w peni zastosowane. Mona powiedzie, e w sprawie badania katastrofy smoleskiej wszelkie kompetencje zostay przekazane stronie rosyjskiej. I na koniec niezbdne jest podanie kilku informacji na temat Midzypastwowego Komitetu Lotniczego. S one szczeglnie istotne w kontekcie art. 5.4 Zacznika nr 13 do konwencji chicagowskiej, wymagajcej, penej niezalenoci takiego organu w prowadzeniu bada. MAK powsta w trakcie procesu rozpadu ZSRS na podstawie umowy z grudnia 1991 r. Jego siedziba znajduje si w Moskwie. Organ ten ma zajmowa si m.in. certyfikowaniem sprztu lotniczego, w tym samolotw oraz lotniczych zakadw produkcyjnych i remontowych, oraz badaniem przyczyn cywilnych wypadkw lotniczych na terenie pastw bdcych stronami tego porozumienia. Formalnie MAK, zgodnie ze swoim statutem, jest staym organem wykonawczym Wsplnoty Pastw Niepodlegych (WNP), natomiast wedug art. 34 Statutu WNP jest jej organem branowym. MAK jest nastpc prawnym: Komisji do spraw Wykorzystania Przestrzeni Powietrznej i Zarzdzania Ruchem Lotniczym ZSRS, Komisji do spraw Pastwowego Nadzoru nad Bezpieczestwem Lotw Statkw Powietrznych ZSRR oraz Ministerstwa Lotnictwa Cywilnego ZSRR. Zespolenie to czsto prowadzi do konfliktw interesw np. w sytuacji, gdy MAK najpierw certyfikuje sprzt lotniczy, zakady lotnicze i lotniska, a nastpnie orzeka o przyczynach katastrof lotniczych, a wic m.in. o tym, czy sprzt ten i te lotniska byy sprawne. Personalnie i instytucjonalnie wprzgnity jest te w system zalenoci wystpujcy w obrbie rynku lotniczego Federacji Rosyjskiej i pastw postsowieckich. Czsto podnoszone s wtpliwoci, co do jego niezalenoci i bezstronnoci.16 Formalnie podmiotem badajcym katastrof po stronie rosyjskiej bya komisja pastwowa pod przewodnictwem premiera Federacji Rosyjskiej Wadimira Putina. Z jej ramienia faktyczne dziaania (badania techniczne) zlecono MAK. Jak wskazuje doktryna, ten organ WNP dziaa w systemie prawa rosyjskiego i pod rosyjskim kierownictwem. Na mocy dekretw Prezydenta Federacji Rosyjskiej nr 439/1993 i 904/1996 oraz rzdowych rozporzdze wykonawczych MAK sta si organem Federacji Rosyjskiej sprawujcym nadzr w zakresie certyfikacji statkw powietrznych, badania wypadkw lotniczych i zapobiegania wypadkom, lotnisk i rodowiska17. Wyniki prac MAK zostay nastpnie zatwierdzone przez rosyjsk komisj pastwow. Przedstawiona analiza jest wyrazem chci zwrcenia uwagi na kilka istotnych wtkw prawnych zwizanych z badaniem przyczyn katastrofy smoleskiej. Z pewnoci materia ta zasuguje na bardziej wnikliwe, caociowe zbadanie.
Umocowanie prawne komisji Millera

W Polsce obowizuje prawo polskie. Polska komisja musi by powoana w zgodzie z prawem polskim, bo przed nami jako obywatelami jest odpowiedzialna. Podstaw jest Prawo lotnicze i adne inne rozwizanie nie wchodzi w gr. Komisja Millera bada spraw smolesk moga tylko w sytuacji, w ktrej przewidywaaby to umowa midzynarodowa. Mogoby tak by, gdyby komisja Millera i Polska t umow midzynarodow z Federacj Rosyjsk stosowaa. Natomiast jeeli Polska j odrzucia pojawi si Zacznik 13 do konwencji z Chicago oraz instytucja bezwolnego akredytowanego przy MAK, a rwnoczenie dziaa lekcewaona przez Rosjan komisja Millera. Nie ma porozumienia, nie ma umocowania. Nie ma umocowania nie ma Komisji. Analiza obowizujcych w Polsce przepisw prawa prowadzi do wniosku, e Komisja Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego, czyli tzw. komisja Millera nigdy z punktu widzenia polskiego prawa
16 Na fakt, i MAK nie spenia standardu, o ktrym mowa w art. 5.4. Zacznika nr 13 do konwencji chicagowskiej, zwraca uwag m.in. prof. Marek ylicz. Pisze, i: Zacznik 13 konwencji chicagowskiej w art. 5.4 nakazuje, by organ badajcy wypadki mia zapewnion niezaleno w prowadzeniu bada. Chodzi o niezaleno m.in. od organw odpowiedzialnych za sprawy bezpieczestwa lotnictwa, jednak MAK sam jest takim organem. M. ylicz, Katastrofa smoleska w wietle midzynarodowego prawa lotniczego, Pastwo i Prawo 2011, nr 4, s. 10.
114
nie miaa umocowania do tego, eby procedowa w sprawie tragedii smoleskiej. Szokujce, ale prawdziwe. Podstaw prawn, na ktr ta komisja si powouje, jest prawo lotnicze, polskie prawo lotnicze. Tam jest delegacja w art. 140. Oczywicie mwimy o stanie prawnym w momencie katastrofy, bo pniej nastpiy w tej kwestii zmiany. Wiele si zmienio w naszym prawie lotniczym po katastrofie, wiele w rozporzdzeniu statuujcym byt Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego. Zmiany przeprowadzano kilkakrotnie - doszo take do zmiany szczegowych rozporzdze. Odnosi si wraenie olbrzymiego chaosu i popochu. Kady mylcy czowiek zadaje sobie pytanie, z czego to wynikao. Na tle art. 140 prawa lotniczego (w jego ksztacie w momencie katastrofy) jest wtpliwe, czy w ogle ta komisja miaa delegacj do powstania w sytuacji wypadku za granic. Bo komisja cywilna (Pastwowa Komisja Badania Wypadkw Lotniczych) ma zawarte w ustawie pewnego rodzaju uwarunkowania, przeklejone pniej do rozporzdzenia dotyczcego pastwowego lotnictwa. Ale umocowanie w art. 140 ust. 4 Prawa lotniczego odnonie do komisji wojskowej (KBWLLP) obejmowao tylko delegacj, aby minister obrony narodowej okreli organizacj oraz szczegowe zasady funkcjonowania komisji. Pytaniem jest, czy to, e komisja dziaa za granic, czy nie, to jeszcze jest organizacja i szczegowe zasady jej dziaania? Bo te kwestie w przypadku lotnictwa cywilnego regulowa art. 135. Co wicej, art. 140 znajduje odesanie w ust. 2 do art. 136 i 137 prawa lotniczego w ksztacie obowizujcym na kwiecie 2010 r., ale te przepisy nie dotycz rozszerzenia prac komisji na dziaanie w razie wypadku, ktry ma miejsce w pastwie obcym. Mamy jednak rozporzdzenie z 2004 r., czyli rozporzdzenie wydane na podstawie art. 140 dawnego prawa lotniczego. Chodzi konkretnie o 6 tego rozporzdzenia. W 6 mowa jest o tym, e generalnie Komisja Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego nie bada wypadkw na terenie pastw obcych. S wyjtki: na przykad brak badania przez pastwo obce. Pytalimy kiedy o to prof. Marka ylicza na posiedzeniu Zespou Parlamentarnego, czy taka sytuacja tu zaistniaa. Okazuje si, e nie. Tak wic trzeba spojrze na drug moliwo wynikajc z umowy midzynarodowej przewidujcej kognicj komisji. Tutaj mwimy o umowach midzynarodowych, ale moim zdaniem, nie o dwch, ale o jednej. Dlaczego nie o dwch? Dlatego e nie moe to by konwencja chicagowska, skoro konwencja ta mwi, e do lotnictwa pastwowego si jej nie stosuje, a polski ustawodawca w prawie lotniczym napisa definicj lotu pastwowego, definicj lotu cywilnego, a take w ogle wykluczy stosowanie ustawy Prawo lotnicze w zakresie lotnictwa pastwowego. Jaki by charakter lotu? Tutaj nie ma adnych wtpliwoci. Jedna ze stacji telewizyjnych pokazaa w dniu katastrofy plan lotu - znajduje si on w kilku odbitkach w aktach prokuratorskich. Jest tam litera M, ktra oznacza Military. Plan lotu znany by Rosjanom, bo poda on w lad za samolotem, w zwizku z tym lot mia charakter lotu pastwowego i lotu wojskowego. I tutaj kocz si dywagacje na temat tego, co byo dobre, a co dobre nie byo. Jakie prawo dawao Polsce lepsze uprawnienia, jakie gorsze? Rzd mia obowizek stosowa porozumienie z 1993 r. Inaczej rwnie dobrze mona byo zleci to posiadajcym bogate dowiadczenia sdom morskim, komisjom badajcym wypadki w zupenie innych przestrzeniach, tudzie mona byo zastosowa prawo drogowe. Nie zrobiono tego z jednego powodu: nie mona byo tego zrobi z punktu widzenia prawa polskiego. Tymczasem komisja ministra Millera czerpie uzasadnienie z tego aktu prawnego. Innego nie ma. Jeeli zastosowano inny porzdek prawny, to nie ma tej komisji. Przypatrzmy si porozumieniu z 1993 r. W art. 11 mowa jest o tym, e wyjanienia incydentw lotniczych, awarii i katastrof spowodowanych przez polskie wojskowe statki powietrzne prowadz wsplnie organy pastwa polskiego i rosyjskiego. A takim statkiem powietrznym jest Tu-154M; to wynika z dokumentw, z tego, e ten samolot prowadzili wojskowi, e to bya wasno 36. Specjalnego Puku Lotnictwa Transportowego, i z tego, e lecia nim Prezydent RP wraz z generalicj. To jest niekwestionowane, w zasadzie chyba przez nikogo po stronie polskiej. Tylko e w rozmowach ze stron rzdow my mamy do czynienia z inn stron polsk i z inn stron polsk mamy do czynienia na arenie midzynarodowej. A moim zdaniem tego si nie da oddzieli. I konsekwencje tego s straszne. Miao by badanie wsplne. I byo. Przez pierwsze cztery
115
Prezydium Komisji Jerzego Millera
Rozporzdzenie z 2004 r.
116
dni. Dlatego wojskowi prokuratorzy nie zostali internowani na terenie obcego pastwa podczas wycieczki wojskowym samolotem na jego terytorium. Dlatego wojskowi prokuratorzy w nocy z 10 na 11 kwietnia 2010 r. podpisali porozumienie z wojskowymi prokuratorami rosyjskimi, dajce im szerokie uprawnienia w ledztwie. Dlatego te wojsko mogo wszystko, bo to by wojskowy samolot i Rosjanie o tym doskonale wiedzieli. Jak dugo? To jest kluczowy moment dla rozwikania baaganu w porzdku prawnym badania katastrofy smoleskiej. Najwaniejszy dokument dla odpowiedzi na to pytanie zosta opublikowany w internecie. Jest to penomocnictwo dla Edmunda Klicha z 15 kwietnia 2010 r., podpisane przez ministra Bog- Prof. Marek ylicz na posiedzeniu Zespou Parlamentarnego Ds. dana Klicha. Prosz zwrci uwag, jaka jest pod- Zbadania Przyczyn Katastrofy TU-154 M z 10 kwietnia 2010 r. stawa prawna: art. 140 polskiego prawa lotniczego mwicy o tym, e wypadki bada Komisja Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa Pastwowego. A drug podstaw prawn jest w tym penomocnictwie konwencja chicagowska. To jest swoisty majstersztyk prawniczy, pomieszanie dwch porzdkw prawnych: porzdku prawnego wykluczonego przez prawo lotnicze oraz prawa lotniczego, a rwnoczenie zastosowanie konwencji z Chicago do badania wypadku samolotu, do ktrego tej konwencji si nie stosuje. Rosjanie przyjli dokument tak samo jak akredytowanego z dobrodziejstwem inwentarza. Co wicej, dochodzi do sytuacji, w ktrej gono mwi si, e po stronie rosyjskiej spraw bada sam premier Putin. Powstaje pewnego rodzaju konfuzja po stronie polskiej: 27 kwietnia 2010 r. dokonuje si byskawicznej zmiany rozporzdzenia wykonawczego, na podstawie ktrego miaa dziaa komisja Millera. Chodzi o to, eby komisj badajc ze strony polskiej katastrof nie zarzdza pierwszy lepszy urzdnik, nawet w randze ministra, tylko eby wszystko byo pod kontrol premiera. Wtedy Biuro Analiz Sejmowych interesowao si problemami, czy rozszerzenie komisji i sposb delegowania jej czonkw s zgodne z polskim prawem, i jak to si bdzie miao do dalszego procedowania i losw procedur oraz wnioskw tej komisji. Nie zwrcono tylko uwagi na jedno, e ta komisja utracia prawo bytu, jeeli w ogle kiedykolwiek je miaa, w momencie, kiedy nie zastosowano, a nie zastosowano, porozumienia z 1993 r. Konsekwencje zapisw wynikajcych z prawa lotniczego s oczywiste. KBWLLP bada wypadek na terenie Polski, za granic moe to zrobi tylko wwczas, gdy pastwo obce nie podejmuje dziaania, daje delegacj do takiego dziaania, albo gdy pastwa czy umowa midzynarodowa na to pozwalajca. Ktra umowa? Porozumienie. Jeeli my Rosjanom przekazujemy informacj w tym dokumencie, e nie ma porozumienia, to nie moemy si do niego odwoywa w realizowaniu wasnych kompetencji. Co wicej, czy my badamy wsplnie z Rosjanami ten wypadek, tak jak przewiduj to wymogi art. 11 tego porozumienia? Na pewno nie. Kto jest z naszej strony ? Edmund Klich. Prosz pastwa, od 15 do 27 kwietnia istotnie jest on szefem komisji. Kim jest Edmund Klich przy komisji MAK po 27 kwietnia? Urzdnikiem cywilnej komisji badania wypadkw lotniczych. Nie ma go ju w skadzie komisji Millera. Nie jest szefem komisji pastwowej. Klich zostaje akredytowany przy MAK jako osoba spoza komisji. W jaki sposb realizuje si tre umowy midzynarodowej, ktra jest podstaw prawn dziaania komisji Millera, skoro nawet tej unii personalnej w osobie Edmunda Klicha ju nie ma? I dlaczego go ju nie ma? Na ten temat - ujawniajc stenogramy rozmw Edmunda Klicha z Bogdanem Klichem - mwia ju kiedy na posiedzeniu Zespou Parlamentarnego redaktor Anita Gargas z Gazety Polskiej,. Dlaczego pk Klich tak zabiega o to, eby by jedynym akredytowanym? Gdyby akredytowanych byo kilku, mona by byo rozwaa, czy to porozumie-
117
nie w zakresie wsplnego badania nie jest jednak wdraane w ycie. Nastpnie przedstawia si opinii publicznej stanowisko, e konwencja chicagowska bya jedyna, obowizujca i jedyna dobra do wyboru. Warto spojrze na kolejny dokument, to jest na odpowied ministra Bogdana Klicha na zapytanie w drodze dostpu do informacji publicznej o podstawy prawne dziaania komisji Millera: Podstaw powoania komisji jest umowa, porozumienie midzy Ministrem Obrony Narodowej a Ministrem Obrony Narodowej Federacji Rosyjskiej, dokument z 29 czerwca 2011 r. A wic to nie jest tak, e konwencj chicagowsk rzd Donalda Tuska uzna za podstaw dziaania komisji Millera. Nie. Minister Bogdan Klich twierdzi, e to porozumienie z 1993 r. byo prawdziw podstaw! Trzeba wic spyta, czy jest moliwe i dopuszczalne, by czerpa delegacj do dziaania z aktu prawnego, ktrego stosowania si w danej sprawie odmawia. W imi tego, e inny akt prawny jest lepszy!. Nigdy nie spotkaem si z prb obrony tak Nocna narada prokuratorw polskich i rosyjskich w Smolesku, 10/11 karkoomnej tezy! Ale nie przypadkiem- do tej kwietnia 2010 r. tezy przywizani s tak Rosjanie. Prosz zwrci uwag na ich reakcj na polskie Uwagi do projektu raportu MAK. Pisze o tym mecenas Maria Binienda. Rosjanie zlekcewayli polskie uwagi do tego projektu. Dlaczego zlekcewayli? Bo oni nie uznaj prawnego statusu autorstwa tych uwag. Bo te uwagi s przygotowane przez komisj, ktra wedug ich wiedzy nie ma prawa funkcjonowa. Rosjanie znaj polskie prawo bardzo dobrze. Mwi o tym szef rosyjskiej komisji technicznej MAK Aleksiej Morozow na konferencji w Moskwie, wanie kiedy te poprawki wpyny. Morozow stwierdzi, e to by lot cywilny. Do lotu cywilnego nie stosowalibymy porozumienia z 1993 r., jak pisze w odpowiedzi na pytanie minister Klich zapytany o umocowanie komisji Millera. To samo podkrela MAK: ciko mwi o penej niezalenoci i niezawisoci polskiej komisji. MAK nie traktuje uwag polskiej komisji powanie, m.in., dlatego e zdaje sobie spraw z tego, i jej umocowanie jest po prostu wadliwe. I dlatego wanie akceptuje to umocowanie, bo wie, e ono delegitymizuje komisj Millera. O poprawnoci, w moim przekonaniu, tego rozumowania wiadczy te nerwowa, wielomiesiczna reakcja rzdu Tuska polegajca na zmienianiu wszystkich przepisw dotyczcych funkcjonowania komisji, jeeli chodzi o art. 140 prawa lotniczego. Uzupeniono art. 140 ust. 1 pkt b, w ktrym mwi si: Komisja Lotnictwa Pastwowego moe prowadzi badania wypadkw i powanych incydentw zaistniaych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. To jest przepis dodany po katastrofie. Tego B. Premier FR, obecnie Prezydent FR Wadimir Putin przepisu w starym prawie lotniczym nie ma. I
118
dlatego ta komisja, powstaa pod rzdami starego prawa lotniczego, nie ma umocowania prawnego. Co wicej, minister Tomasz Siemoniak, nastpca ministra Bogdana Klicha, Dziennikiem Ustaw z 27 czerwca 2012 r. zmienia cae rozporzdzenie w sprawie funkcjonowania Komisji Lotnictwa Pastwowego. Skoro tamto byo wystarczajce i si sprawdzio, tak jak sprawdzi si rzd Tuska w badaniu przyczyn katastrofy smoleskiej, po c byo je zmienia? Konkluzja jest taka: w Polsce obowizuje prawo polskie. Mona si byo z Rosjanami dogada nawet na prawo podwodne, jeeli takie istnieje, bo ja go nie B. akredytowany przy MAK pk Edmund Klich znam. Natomiast polska komisja musi by powoana w zgodzie z prawem polskim, bo przed nami jako obywatelami jest odpowiedzialna. Podstaw jest prawo lotnicze i adne inne rozwizanie nie wchodzi w gr. Komisja Millera moga bada spraw smolesk tylko w sytuacji, w ktrej przewidywaaby to umowa midzynarodowa. Mogo tak by, gdyby komisja Millera i Polska t umow midzynarodow, wic z Federacj Rosyjsk, stosowaa. Natomiast jeeli Polska j odrzucia, a tak byo z wyjtkiem pierwszych czterech dni, to nie moga si dalej na niej opiera. Dlatego wikszo prokuratorw 15 kwietnia wrcia do kraju, bo przestaa obowizywa delegacja do ich bytu, delegacja z tego wojskowego porozumienia. I pojawi si zacznik 13 do konwencji z Chicago oraz instytucja bezwolnego akredytowanego przy MAK, a rwnoczenie dziaa lekcewaona przez Rosjan komisja Millera. Nie ma porozumienia, nie ma umocowania. Nie ma umocowania, nie ma komisji.
3.2 Czy badanie katastrofy smoleskiej zostao przeprowadzone zgodnie z Zacznikiem 13 do konwencji chicagowskiej?
Podsumowujc: sytuacja prawna, w jakiej znalazo si ledztwo smoleskie, to klasyczna luka prawna. Za spraw rzdu polskiego wyjanianie tragedii smoleskiej zostao wtoczone w pustk prawn blokujc wszelkie mechanizmy i narzdzia egzekwowania od Rosji naleytego przeprowadzenia badania katastrofy smoleskiej. Powoywanie si strony polskiej na cile tajn umow ustn midzy Tuskiem a Putinem bd na dobr wol strony rosyjskiej jedynie potwierdza wniosek, e rosyjskie badanie katastrofy smoleskiej zostao przeprowadzone poza nawiasem prawa. Zaistniaa sytuacja skutecznie utrudnia stronie polskiej egzekwowanie czegokolwiek od strony rosyjskiej, jak rwnie odwoanie si gdziekolwiek, a przede wszystkim utrudnia okrelenie faktycznej przyczyny katastrofy. Dlatego te jest to dziaanie na szkod interesu Polski. We wstpie do Raportu MAK strona rosyjska stwierdza, e: na podstawie Zarzdzenia z 13 kwietnia 2010 r. Pastwowej Komisji (rosyjskiej) do spraw wyjaniania przyczyn katastrofy Tu-154M okrelono, i badanie powinno by prowadzone zgodnie z Zacznikiem 13 do Konwencji o Midzynarodowym Lotnictwie Cywilnym. Taka decyzja zostaa zaaprobowana przez Rzd Rzeczypospolitej Polskiej. Tak wic Federacja Rosyjska zadeklarowaa, i ledztwo smoleskie przeprowadzia zgodnie z wymogami Zacznika
119
13 konwencji chicagowskiej (dalej Zacznik 13). Dlatego te ocen sposobu badania katastrofy smoleskiej naley przeprowadzi w wietle wymogw Zacznika 13, tym bardziej e strona rosyjska w swoim raporcie kocowym wielokrotnie deklaruje, e ledztwo byo prowadzone zgodnie z wymogami tego dokumentu. Jako e adne inne unormowania prawne nie zostay zaakceptowane w tej sprawie, punktem odniesienia do dalszej dyskusji jest owiadczenie strony rosyjskiej, i przeprowadzia ledztwo smoleskie zgodnie z normami, procedurami i standardami Zacznika 13. Dla celu niniejszej analizy wyodrbnijmy wic z caej szerokiej problematyki prawnej ten jeden aspekt: rosyjsk deklaracj, e ledztwo smoleskie zostao przeprowadzone wedug Zacznika 13, i przeanalizujmy, w jakim zakresie strona rosyjska przestrzegaa postanowie tego zacznika. Poniej omwi przede wszystkim te postanowienia Zacznika 13, ktre w sposb ewidentny zostay pogwacone w ledztwie smoleskim, jak Uwagi RP do raportu MAK rwnie bd chciaa wskaza, jakie ten zacznik dawa stronie polskiej moliwoci, ktre z niewyjanionych przyczyn w ogle nie zostay przez stron polsk wykorzystane. Warto zaznaczy, e Zacznik 13 rozwija si razem z konwencj chicagowsk od 1944 r. Mona powiedzie, e obecnie stanowi on zbir powszechnie obowizujcych norm i standardw badania midzynarodowych katastrof lotniczych. Tak wic dokument ten niewtpliwie nawizuje do prawa zwyczajowego powszechnie obowizujcego w dziedzinie badania katastrof lotniczych. Zacznijmy od art. 3.3 dotyczcego obowizkw pastwa miejsca zdarzenia, w tym wypadku Federacji Rosyjskiej, w sprawie ochrony dowodw. Artyku ten mwi: Pastwo miejsca zdarzenia podejmuje wszelkie niezbdne dziaania w celu ochrony dowodw i odpowiedniego zabezpieczenia statku powietrznego i jego zawartoci przez czas niezbdny do przeprowadzenia badania. Odpowiednie zabezpieczenie obejmuje ochron przed dalszymi uszkodzeniami, dostpem osb nieupowanionych, kradzie i zniszczeniem. Zacznik 13 nakada na Federacj Rosyjsk obowizek ochrony dowodw i odpowiedniego zabezpieczenia statku powietrznego, ktry uleg katastrofie. Taki obowizek istnieje w kadym wypadku badania katastrof lotniczych zarwno wedug norm zwyczajowych, jak rwnie zgodnie z wymogami Zacznika 13. Warto doda, e rozdzia 3 Zacznika 13 daje stronie polskiej bardzo szerokie uprawnienia. Przykadowo: jeeli ze strony pastwa rejestracji [czyli Polski] wpynie proba, aby statek powietrzny, jego zawarto oraz wszelkie inne dowody pozostay nietknite do czasu zbadania przez penomocnego przedstawiciela pastwa, ktre zwrcio si z tak prob, pastwo miejsca zdarzenia podejmuje wszelkie niezbdne dziaania w celu spenienia tej proby. Na podstawie tego artykuu strona polska miaa prawo zwrci si o moliwo przeprowadzenia bada we wasnym zakresie zgodnie z normami Zacznika 13, a Federacja Rosyjska miaa obowizek dopuci stron polsk i udostpni jej przeprowadzenie wszelkich moliwych bada. Jak podaj media, rzd Donalda Tuska walczy od duszego czasu o zwrot wraku i czarnych skrzynek, ale niestety wszelkie siy polityczne i dyplomatyczne na razie nie s w stanie osign adnego postpu w tej sprawie. Tymczasem Zacznik 13 specyficznie reguluje ten problem. Mianowicie w art. 3.5 czytamy, e: pastwo miejsca zdarzenia zwalnia spod nadzoru statek powietrzny, jego zawarto i wszelkie jego
120
czci, kiedy tylko przestaj by potrzebne do badania i przekazuje je osobie lub osobom wyznaczonym w odpowiednim trybie przez pastwo rejestracji. W tym celu pastwo zdarzenia uatwia dostp do statku powietrznego, jego zawartoci oraz wszystkich jego czci. Trzeba w tym miejscu podkreli, e pastwo miejsce zdarzenia, czyli Federacja Rosyjska, ma obowizek zwolni wrak spod nadzoru, kiedy przestaje on by potrzebny do bada. Dyspozycja tego artykuu jest jasna, odnosi si ona do badania prowadzonego zgodnie z Zacznikiem 13, a nie do ledztwa prokuratorskiego czy postpowania Raport MAK administracyjnego. Warto przypomnie, e badania MAK prowadzone zgodnie z Zacznikiem 13 zostay zakoczone w styczniu 2011 r. wraz z ogoszeniem kocowego raportu - mona powiedzie, e najpniej w styczniu 2011 r. wrak powinien by zwolniony spod nadzoru Federacji Rosyjskiej. Poniewa jednak ledztwo smoleskie jest prowadzone tylko na podstawie zacznika do konwencji, a nie na podstawie samej konwencji chicagowskiej, brak jest waciwego trybu takiego postpowania. Przejdmy nastpnie do unormowa dotyczcych warunkw badania wypadku lotniczego. Jest to rozdzia 5 Zacznika 13. Rozdzia ten pokazuje, jakie strona polska miaa moliwoci i instrumenty, ktre niestety nie zostay wykorzystane. Art. 5.1.2 mwi: Pastwo miejsca zdarzenia podejmuje badania okolicznoci powanego incydentu statku powietrznego. Pastwo to moe przekaza prowadzenie badania w caoci lub w czci innemu pastwu lub regionalnej organizacji badajcej wypadki lotnicze na podstawie wzajemnego porozumienia i zgody. Oznacza to, e Federacja Rosyjska moga przekaza stronie polskiej prowadzenie caoci bd czci ledztwa, ale moga rwnie dopuci przedstawicieli europejskich organizacji badania wypadkw lotniczych. Takie wanie rozwizania Zacznik 13 umoliwia. A przecie przedstawiciele EASA ju 13 kwietnia 2010 r. zgosili ch pomocy w tej sprawie. Jednak za zgod strony polskiej ich oferta zostaa odrzucona. Art. 5.4 Zacznika 13 z kolei zapewnia stronie polskiej udzia w ogldzinach miejsca wypadku. Wedug tego artykuu jeeli jest to moliwe, dokonywane s ogldziny miejsca wypadku, badania szcztkw statku powietrznego oraz zbieranie owiadcze wiadkw. Jednoczenie zaleca si, aby w trakcie kadego badania prowadzonego zgodnie z postanowieniami niniejszego zacznika istnia nieograniczony, niezwoczny dostp do wszystkich materiaw dowodowych. Jak wiadomo strona polska nie miaa ani nieograniczonego, ani niezwocznego dostpu do adnych materiaw dowodowych. Jeeli chodzi o sekcj zwok, to Zacznik 13 zawiera nastpujce unormowanie w tej sprawie: Pastwo prowadzce badania wypadku z ofiarami miertelnymi organizuje przeprowadzenie penej sekcji zwok zaogi i w szczeglnych okolicznociach zwok pasaerw oraz zaogi pokadowej przez anatomopatologa, najlepiej posiadajcego dowiadczenia w badaniu wypadkw. Sekcje naley przeprowadzi niezwocznie i w penym zakresie. Jak wiadomo, w badaniu katastrofy smoleskiej sekcje nie zostay przeprowadzone w penym zakresie. Zacznik 13 reguluje rwnie uprawnienia penomocnych przedstawicieli zainteresowanych stron. Jak wiadomo, Edmund Klich zosta akredytowanym przedstawicielem strony polskiej przy komisji MAK. To wanie pan Klich mia prawo wyznaczy swoich doradcw zgodnie z przepisami tego zacznika. W ten sposb strona polska moga delegowa oprcz akredytowanego Edmunda Klicha rwnie doradcw przez
121
niego wyznaczonych. Artyku 5.24 odnosi si wanie do takich doradcw penomocnych, ktrym zezwala si na uczestniczenie w badaniu w takim zakresie, w jakim jest to niezbdne do zapewnienia efektywnego udziau akredytowanego przedstawiciela. Czyli pan Klich oraz jego doradcy mieli wszelkie prawa do penego uczestniczenia w badaniach na podstawie Zacznika 13, z ktrych to praw jednak nie skorzystali. Nastpny artyku okrela bardziej szczegowo, co pan Klich i jego doradcy mogli robi w Smolesku. A mogli robi bardo duo. Mogli uda si na miejsce wypadku, zbada szcztki, uzyska informacje od wiadkw, zaproponowa przesuchanie we wasnym zakresie, mie peny i niezwoczny dostp do istotnych dowodw, uzyska kopi Rozdzia 3. Zacznika 13. do Konwencji Chicagowskiej wszystkich stosownych dokumentw, bra udzia w odczytywaniu zarejestrowanych materiaw oraz w czynnociach badawczych poza miejscem wypadku, takich jak badanie czci, prezentacje techniczne, testy, symulacje. Mieli te zagwarantowany udzia w spotkaniach zwizanych z postpami bada, cznie z dyskusjami odnoszcymi si do analizy ustale, przyczyn i zalece dotyczcych bezpieczestwa, oraz mogli skada wasne wnioski dotyczce rnych elementw bada. Jak wida, Zacznik 13 daje bardzo due moliwoci uczestniczenia w prowadzeniu badania stronie zainteresowanej. W tej analizie nie przytaczam oczywistych, powszechnie ju udokumentowanych faktw, e na przykad naszych przedstawicieli nie dopuszczono do wikszoci z wymienionych czynnoci. Rozdzia 5. Zacznika 13. Do Konwencji Chicagowskiej Pragn tylko zasygnalizowa, jakie mielimy prawa, ktrych nie wykorzystalimy, i jakie normy Zacznika 13 zostay pogwacone w tym ledztwie. Tak wic pogwacenie Zacznika 13 w kwestii niedopuszczenia polskich przedstawicieli do udziau w badaniach jest spraw ewidentn. Wiadomo, e Rosjanie nie dopucili polskich ekspertw do wikszoci bada i nie udostpnili im istotnych dokumentw. Ale prawd jest rwnie to, e ani pan Klich, ani rzd pana Tuska, w tym minister spraw zagranicznych, nie domagali si egzekwowania swych praw, nie korzystali z moliwoci gwarantowanych stronie polskiej postanowieniami Zacznika 13, na ktry oficjalnie powoywaa si strona rosyjska. Rzd Donalda Tuska zrezygnowa z porozumienia z 1993 r. na rzecz konwencji chicagowskiej, a nastpnie zrezygnowa z tej konwencji na rzecz samego Zacznika 13 do tej konwencji, a w ostatecznym rozrachunku zda si cakowicie na dobr wol Federacji Rosyjskiej. Rwnoczenie w czasie, kiedy trway badania komisji MAK, rzd polski i jego akredytowany przedstawiciel zapewniali opini publiczn, e strona rosyjska nie tylko postpuje zgodnie z prawem, ale wrcz podejmuje dodatkowe starania na rzecz Polski. Taka postawa rzdu Donalda Tuska uniemoliwia Polsce podjcie jakichkolwiek dziaa przeciwko amaniu przez Rosj podstawowych postanowie Zacznika 13.
122
Drugim ewidentnym problemem, z jakim si spotykamy w kontekcie Zacznika 13, jest procedura zwizana z przyjmowaniem raportu kocowego podsumowujcego wyniki badania katastrofy smoleskiej. Zacznik ten wymaga, eby strona prowadzca badania przygotowaa raport wstpny, a nastpnie przedstawia go stronom zainteresowanym, w tym oczywicie na pierwszym miejscu pastwu rejestracji statku powietrznego, czyli Polsce. Rosjanie tak zrobili, przygotowali raport wstpny i dali stronie polskiej 60 dni na ustosunkowanie si do tego raportu. Zgodnie z wymogami Zacznika B. Przewodniczcy Komisji Badania Wypadkw Lotniczych Lotnictwa 13 jesieni 2010 r. zostay sporzdzone Pastwowego Jerzy Miller i Szefowa MAK Tatiana Anodina polskie uwagi do wstpnego raportu MAK. Strona polska przygotowaa dokadne i obszerne uwagi datowane na grudzie 2010 r., w ktrych podwaya wikszo ustale technicznych raportu MAK, jak rwnie wniskowaa o ponowne sformuowanie przyczyn katastrofy smoleskiej. Tak wic strona polska zakwestionowaa przyczyny katastrofy zaprezentowane w raporcie MAK. I co si dzieje? W styczniu 2011 r. strona rosyjska ogasza swj raport kocowy, ignorujc cakowicie polskie uwagi. A co na to Zacznik 13? Kwesti t reguluje art. 6.3 nastpujco: Pastwo prowadzce badania wysya do [zainteresowanych] pastw projekt raportu kocowego z propozycj wyraenia w moliwie krtkim czasie istotnych i uzasadnionych uwag do tego raportu. Jeeli pastwo prowadzce badania otrzymuje uwagi, to albo zmienia projekt raportu kocowego, wczajc do niego tre otrzymanych uwag, albo na yczenie pastwa przekazujcego uwagi zacza te uwagi do raportu kocowego. Jak wiadommo, strona rosyjska nie zrobia ani jednego, ani drugiego, po prostu zignorowaa polskie uwagi wbrew postanowieniom Zacznika 13. Warto jeszcze zasygnalizowa, e raport kocowy MAK nie tylko jest merytorycznie nierzetelny, ale te forsuje wbrew dowodom tez naciskw i presji wywieranych na pilotw. W raporcie tym jest zdecydowana dysproporcja midzy rozbudowan analiz stanu psychicznego pilotw, ktra stanowi gwn cz raportu, a czci dotyczc technicznej analizy, ktra jest ograniczona do minimum i praktycznie nieczytelna. Z raportu tego odnosi si wraenie, e skoro piloci popenili bd, dziaajc pod naciskiem generaa Basika i Prezydenta Lecha Kaczyskiego, to w zasadzie analiza techniczna przyczyn katastrofy staje si nieistotna i zbyteczna. Taka jest wymowa raportu MAK. Wedug oficjalnej rosyjskiej wersji narzuconej nastpnie komisji Millera przyczyna katastrofy ley po stronie bdu pilota, ktry dziaajc pod naciskiem, prbowa ldowa za wszelk cen. Ostatnio jednak okazao si, e teza ta wcale nie wynika z analizy materiau dowodowego, lecz z koncepcji propagandowej przedstawionej do decyzji wadz MAK-u przez doradcw do spraw politycznego marketingu. Na jesieni 2012 r. Igor Mintusow, ktry by konsultantem komisji MAK do spraw politycznego marketingu, w rozmowie z jednym z polskich dziennikarzy ustosunkowa si do tezy nacisku generaa Basika na pilotw. Stwierdzi on, e tez t przedstawiono wadzom politycznym do ewentualnego wykorzystania i MAK postanowi na tej wanie tezie oprze swj raport kocowy. Wprawdzie do przyjcia takiej tezy nie byo wystarczajcych podstaw merytorycznych, ale Mintusow zwrci uwag, e wykorzystano pewne pole do swobodnej interpretacji. Dotyczyo ono odczytu gosw i dwikw nagranych na czarn skrzynk tupolewa; gdy mogy one nalee do danej osoby, ale mogy [te nalee] do kogo innego. W takiej
123
Debata Smoleska konferencja naukowa zorganizowana na Uniwersytecie Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie
sytuacji podjto decyzj, by przypisa pewne kluczowe wypowiedzi generaowi Basikowi, i na tej podstawie zbudowano tez naciskw, obarczajc generaa Basika i Prezydenta Lecha Kaczyskiego wspodpowiedzialnoci za katastrof smolesk. Takich fraz, gdzie mona byo dowolnie interpretowa zapis, byo w nagraniu z czarnych skrzynkach wiele. Rosjanie zawsze intepretowali je na swoj korzy. Przykadowo: w raporcie MAK kilkakrotnie pojawia si stwierdzenie: On si wcieknie majce wskazywa na presj wywieran na pilotw przez Prezydenta Lecha Kaczynskiego. Okazuje si, e Instytut Ekspertyz Sdowych im. prof. dra Jana Sehna (dalej IES) nie potwierdzi, aby kiedykolwiek takie stwierdzenie pado w kokpicie. Podobnie IES nie potwierdzi wypowiedzi generaa Basika, i w ogle jego obecnoci w kokpicie. Co wicej, IES nie potwierdzi zapisanego w wersji rosyjskiej odgosu uderzenia w drzewo. Przeciwnie, w tym miejscu IES odczyta dwik przesuwajcych si przedmiotw. Mamy wic przykady marginesu swobodnej interpretacji, ktry zosta poszerzony na tyle, e w raporcie MAK zostay zawarte wypowiedzi uwiarygodniajce tez presji czy tez uderzenia w drzewo, ktre w ogle nie miay miejsca. Warto zapamita nazwiska tych polskich politykw i dziennikarzy, ktrzy do dzi uwiarygodniaj na szkod Polski t rosyjsk propagand. Chciaam podkreli, e po oficjalnym owiadczeniu prokuratury, i nie ma dowodw na obecno generaa Basika w kokpicie, w Polsce nadal pojawiaj si stwierdzenia: a moe jednak by on w tym kokpicie. Mamy wic do czynienia z insynuacjami na szkod interesu Polski. Takie postawy promowane przez oficjalne polskie media stoj w racej sprzecznoci z postaw Igora Mintusowa, ktry stwierdzi wprost, e tam, gdzie jest pole do swobodnej interpretacji, tam on ma prawo do interpretacji na korzy Rosji. Postawy strony rosyjskiej i strony polskiej s przejrzyste - rzd rosyjski dziaa na rzecz interesu Rosji, natomiast przedstawiciele polscy nadal dziaaj na szkod dobrego imienia Wojska Polskiego oraz interesu Polski.
124
Rys. 96. Minister Spraw Zagranicznych Radosaw Sikorski i b. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw Tomasz Arabski
3.2 Jak Prokuratura Wojskowa realizowaa Kodeks postpowania karnego Ogldziny miejsca zdarzenia, sekcja zwok i badanie wraku w ledztwie smoleskim
Trzeba wyjani, czy ten kardynalny bd i to zaniechanie prokuratury, jakim byo nieprzeprowadzenie sekcji zwok, nie nosz znamion przestpstw: niedopenienia obowizkw i utrudniania ledztwa prowadzonego przez wasn jednostk prokuratury. Polscy prokuratorzy, ktrzy w Rosji byli, wiedzie powinni i przekaza tak informacj do Polski, e nie udao si asystowa przy czynnociach rosyjskich, a ci, ktrzy mieli w Polsce tak wiedz, mieli obowizek podj te czynnoci w niezbdnym zakresie. Mona byoby si bowiem zastanawia nad kwesti przeprowadzenia sekcji zwok w Polsce w sytuacji, w ktrej udzia przy kadej z tych czynnoci polskiego prokuratora w Rosji byby zapewniony. Tymczasem tak byo w przypadku jednej tylko sekcji, a 95 sekcji odbyo si bez udziau jakiegokolwiek polskiego prokuratora. Co wicej, po sprowadzeniu cia ofiar do kraju nie pozwolono otwiera trumien i w ten sposb przez wiele miesicy czy przez kilkanacie miesicy tumaczono, e nie byo potrzeby i nie byo moliwoci zrobienia ponownych sekcji. Oczywicie jest to nieprawda, prokuratora adne przepisy administracyjne nie wi. I gdyby prokuratura wykazaa ch, to dokonaaby zbadania. Podstawowym problemem ledztwa smoleskiego jest niewypenienie przez prokuratur obowizkw wynikajcych z Kodeksu postpowania karnego, w tym wypadku dotyczcych: zbadania miejsca zdarzenia, wraku samolotu oraz dokonania ogldzin zwok, a nastpnie ich sekcji. Nigdy nie dopeniono tych obowizkw. Midzypastwowy Komitet Lotniczy (MAK) oraz komisja ministra Jerzego Millera (KBWLLP), posuguj si dokadnie tymi samymi dokumentami dotyczcymi sekcji i ogldzin ofiar katastrofy smoleskiej, jakie s w posiadaniu polskiej prokuratury. W ledztwie smoleskim one s tajnym zacznikiem nr 7 do raportu
125
komisji Millera, i obcione s tym samym metodologicznym bdem, jakim opatrzone jest to, co zebraa w tej sprawie prokuratura. Bdem istotnym, bo kady, kto zajmuje si badaniem przyczyn katastrofy lotniczej, z ca pewnoci potwierdzi, e poza badaniami samolotu, trajektorii lotu, bardzo istotn spraw jest ustalenie sposobu, w jaki doszo do zgonu ofiar, jak wyglday post mortem ofiary, jak si przedstawiay kwestie zwizane z uszkodzeniami i obraeniami cia. Ale eby do tego doj, trzeba mie wiarygodne dokumenty. Polskie prawo karne, w tym przypadku Kodeks postpowania karnego w art. 209, nakada na organ prowadzcy postpowanie w sprawie katastrofy smoleskiej jest to Wojskowa Prokuratura Okrgowa, ktra wszcza postpowanie 10 kwietnia 2010 r. obowizek wykonania sekcji i ogldzin zwok. Przepis bowiem mwi, e te czynnoci wykonuje si wwczas, gdy nie jest jasna przyczyna zgonu. Na stronach Naczelnej Prokuratury Wojskowej znajduj si oficjalne komunikaty stwierdzajce, e takiego obowizku nie byo, e w tym wypadku przepisy Kodeksu postpowania karnego mona byo omin. Oceniajc to, czy istotnie wanym zaniechaniem byo nieprzeprowadzenie ogldzin i sekcji cia ofiar katastrofy smoleskiej w Polsce po sprowadzeniu cia do kraju, trzeba bra pod uwag kontekst czasowy, a mianowicie moment pochwku cia. Dzisiaj znajduj si ludzie, ktrzy nie maj wtpliwoci, e do adnego zamachu nie doszo, bo maj na to badania, bo maj na to ekspertyzy, nomen omen najczciej rosyjskie, i demonstruj dobre samopoczucie. Przy czym pierwsza polska ekspertyza, a mona to sprawdzi na stronie internetowej Naczelnej Prokuratury Wojskowej, w sprawie katastrofy smoleskiej pochodzi z czerwca 2010 r. Zatem do czerwca 2010 r. nie istniaa adna przesanka uprawniajca jakiegokolwiek polskiego funkcjonariusza do zaniechania badania przyczyny zgonu. A wic nie ma wtpliwoci, e istnia obowizek zrobienia tego, co mwi kodeks. Postpowanie karne, ktre prowadzi Prokuratura Wojskowa, ma szczeglny charakter, ale si jednak toczy, gdy w przeciwiestwie do rzdu prokuratura uznaa susznie, e lot mia charakter wojskowy. Natomiast w tym postpowaniu aden polski prokurator do momentu wykonania pierwszych ekshumacji nie uczestniczy przy adnej sekcji ofiary katastrofy. Nigdy nie wykorzystano tego historycznego momentu, kiedy ciaa ofiar wrciy do kraju i byy ju w dyspozycji polskich organw, i mona byo zarzdzi, i naleao zarzdzi stosowne badania. I nie zrobiono nic. Pochowano te ciaa wedug rosyjskiego porzdku; jak dzisiaj wiemy, w co najmniej szeciu przypadkach ten porzdek nie odpowiada prawdzie i stanowi faktycznemu, naraajc rodziny na kolejny bl. Ale co najwaniejsze, zamano zasadniczy aspekt polskiej procedury karnej, nakazujcy ledczemu wykonanie wszystkich czynnoci, ktre zmierzaj do poznania prawdy materialnej. Prokurator Generalny Andrzej Seremet, mwic w Sejmie o ledztwie smoleskim, nie tylko obciy rodziny smoleskie, penomocnikw rodzin faktem, e nie byo z ich strony zainteresowania wczeniejszym przeprowadzeniem sekcji. Powiedzia te, i te czynnoci zostay wykonane w drodze pomocy prawnej z Rosj. To take jest nieprawda. Zgodnie ze stanowiskiem Prokuratora Generalnego wyraonym w Sejmie wniosek o pomoc prawn polscy prokuratorzy wojskowi sporzdzili 10 kwietnia 2010 r., a dorczyli go stronie rosyjskiej 11 kwietnia. Strona rosyjska nie przyja wniosku, zawiera bowiem bdy formalne - nie wymieniono w nim nazwisk konkretnych osb. Poprawiony dotar do strony rosyjskiej 13 kwietnia. Wedug oficjalnych informacji, jakie prokuratura przekazuje na stronach internetowych Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wikszo sekcji zakoczya si 11 kwietnia, w godzinach popoudniowych. Skoro uzupeniony i poprawiony wniosek o pomoc prawn dotar i zosta wreszcie przyjty przez Rosjan 13 kwietnia 2010 r., a sekcje zwok zakoczono 11 kwietnia, czy mona twierdzi, e Rosjanie wykonywali te sekcje w ramach tzw. pomocy prawnej? Rosjanom z pewnoci takie stwierdzenie nie przychodzi do gowy. Co wicej, istniej na to dowody, bo ludzie, ktrzy w Smolesku byli, mwi, e Rosjanie wanie tak si zachowywali, jak si zachowywali, bo oni prowadzili swoje czynnoci. Tam nikt nie myla o tym, eby prowadzi czynnoci dla polskiej prokuratury.
126
Czy to jest po stronie polskiej prokuratury mankament, za ktry naley mie do niej pretensje? Jeeli si wemie pod uwag to, e w dniu 10 kwietnia i w nocy z 10 na 11 kwietnia 2010 r. Naczelny Prokurator Wojskowy i szef jednostki prowadzcej spraw spotkali si w Smolesku z rosyjskimi prokuratorami i spisali z nimi porozumienie, z ktrego wynika w moim przekonaniu w ust. 6 carte blanche dla strony polskiej w zakresie udziau, wnioskowania o przeprowadzenie czynnoci. Dlaczego polscy prokuratorzy nie uczestniczyli przy wszystkich ogldzinach, wszystkich sekcjach cia ofiar katastrofy? Zwaszcza e istniej powane proceduralne rozbienoci co do kwestii dotyczcych sekcji przeprowadzanych na terenie Polski i tymi wedug Kodeksu postpowania karnego rosyjskiego. I najwaniejszy argument - polski Kodeks postpowania karnego nakazuje polskim prokuratorom przy takich czynnociach by. Oczywicie mona przyj, e bdzie si je wykonywa w dro- B. Premier FR Wadimir Putin, b. Minister Spraw Nadzwyczajnych dze pomocy prawnej. Tylko trzeba pamita, jaka FR Siergiej Szojgu, Siergiej Iwanow wiceminister Spraw Zagranicznych na miejscu katastrofy TU-154 M jest idea pomocy prawnej. Po pomoc prawn siga si wwczas, kiedy nie mona czego wykona w Polsce. Mwimy o ledztwie zwizanym ze zgonem Prezydenta RP, generalicji, elity Pastwa Polskiego. A kto nam funduje zaatwienie tego problemu poprzez tzw. pomoc prawn. Trzeba te pamita, e 10, 11 i 12 kwietnia 2010 r., a wic w momencie, kiedy te czynnoci si odbyway, aden polski prokurator nie mia prawa wykluczy adnej przyczyny zgonu, w tym: zamachu, wybuchu, udziau terrorystw; nie byo przesanek po temu, bo nie byo jeszcze ekspertyz. Zatem naleao te czynnoci przeprowadza we wasnym zakresie, a nie zleca pastwu obcemu m.in. dlatego, e nie istnia wwczas aden powd, dla ktrego to pastwo obce miaoby przez nasze pastwo nie by uznawane za potencjalnego sprawc. Dzisiaj istniej ekspertyzy (niezalenie od naszej oceny ich jakoci ich wynikw), ktre Prokuratorowi Generalnemu pozwalaj przed Rad Bezpieczestwa Narodowego wymienia je i mwi: one wykluczaj zamach. Ale w kwietniu i maju 2010 r. adna z tych ekspertyz nie istniaa, a polska prokuratura zachowywaa si tak, jakby te ekspertyzy antycypowaa, bo nie wykonaa tych czynnoci. Czy to si komu podoba politycznie, czy nie, polski prokurator mia obowizek Federacj Rosyjsk traktowa jako kandydata na podejrzanego w tej sprawie i obowizek wykonania wszystkich czynnoci sekcyjnych i ogldzin zwok, aby potwierdzi bd wykluczy te podejrzenia. Tego nie wykonano. Pomoc prawna, o ktrej mwi prokuratorzy, take nie zaistniaa.. Oczywicie my, jako Pastwo Polskie, mamy dokumenty sekcji zwok, prokuratura je pozyskaa. Rzecz w tym, e nie maj one statusu dokumentw wykonanych na potrzeby postpowania polskiego, s to tylko dokumenty udzielone polskiej prokuraturze przez Komitet ledczy Federacji Rosyjskiej, wykonane na potrzeby ledztwa rosyjskiego i my mamy jedynie dokumentacj czynnoci wykonanych na jego potrzeby. Nie posiadamy dokumentw wykonanych na potrzeby Pastwa Polskiego z jednego powodu: skutecznie prokuratura poprosia o nie dwa dni po tym, jak Rosjanie zakoczyli swoje czynnoci. Z tego te powodu do chwili obecnej toczy si w Wojskowej Prokuraturze Okrgowej w Poznaniu postpowanie zmierzajce do wyjanienia, czy ten kardynalny bd i to zaniechanie prokuratury nie nosi znamion przestpstwa, przestpstwa niedopenienia obowizkw i utrudniania ledztwa prowadzonego przez wasn
127
jednostk prokuratury. Zagadnienia s dwa: polscy prokuratorzy, ktrzy w Rosji byli, powinni o tym wiedzie i przekaza informacj do Polski, e nie udao si asystowa przy czynnociach rosyjskich, a ci, ktrzy w Polsce mieli tak wiedz, mieli obowizek podj te czynnoci w niezbdnym zakresie. Mona by si zastanawia nad kwesti przeprowadzenia sekcji zwok w Polsce w sytuacji, w ktrej udzia przy kadej z tych czynnoci polskiego prokuratora w Rosji byby zapewniony. Tymczasem tak byo w przypadku jednej tylko sekcji, a 95 sekcji odbyo si bez udziau jakiegokolwiek polskiego prokuratora. Co wicej, po sprowadzeniu cia ofiar do kraju nie pozwolono otwiera trumien i w ten sposb przez wiele miesicy czy przez kilkanacie miesicy tumaczono, e nie byo potrzeby i nie byo moliwoci zrobienia ponownych sekcji. Oczywicie jest to nieprawda, bo chc jeszcze raz podkreli prokuratora adne przepisy administracyjne nie wi. I gdyby prokuratura wykazaa ch, to dokonaaby badania pomiertnego. Ma to te zwizek z pracami KBWLLP (komisji Millera), bo jej czonkowie take nie podjli stosownych bada - zapoznali si jedynie si z materiaami przekazanymi przez Rosjan i recypowali je do wasnych ustale.
3.4 Strasburski wymiar katastrofy smoleskiej

W moim przekonaniu trzeba take poruszy kwesti Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Jestemy w tym systemie, w nim musz by zbadane te sprawy, bo: stracio ycie wiele osb, okolicznoci s zagadkowe, potrzebny jest wyrok. Najpierw dochodzenie, w Polsce sprawdzenie wszystkiego, czy wyczerpane zostay rodki krajowe, a potem pomylenie wzorem sprawy Janowiec przeciwko Polsce o skardze smoleskiej do Trybunau w Strasburgu. Polska jest w Europie. Nie tylko w Unii Europejskiej, ale take w systemie Rady Europy. Jestemy od roku 1993 stron Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. I oto stajemy wobec hekatomby. Zgin kwiat Narodu Polskiego - to jakby nowe obezhoowienie wzorem Katynia. Straszna, niewyobraalna wrcz tragedia. Art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka rozpoczyna si od sw: ycie ludzkie chronione jest na podstawie ustawy. Potem przechodzi do zakazu umylnego i bzprawnego pozbawienia ycia. Z tego pierwszego zdania Europejski Trybuna Praw Czowieka wyprowadzi potne orzecznictwo dotyczce pozytywnych zobowiza pastw. Omwi je tylko w skrcie. Pierwszy - to obowizek zapewnienia przez pastwo ochrony prawa do ycia wszystkich osb podlegajcych jego jurysdykcji. Mowa o obowizku podejmowania konkretnych dziaa prewencyjnych, operacyjnych, ktrych celem jest niedopuszczenie do stworzenia i przeciwdziaanie zagroeniu. Chodzi o dziaania prewencyjne, take operacyjne. Mimo informacji docierajcych do stosownych sub przed 10 kwietnia 2010 r o moliwoci takiego zagroenia nie podjte zostay adne przeciwdziaania i jest to naruszenie art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Drugi - to obowizek stworzenia przez pastwo ram ustawodawczych i administracyjnych, ktre pozwol realizowa i programowa prawo do ycia. I znowu mechanizm pastwowy okaza si kompletnie niewydolny. W kadym przypadku, nie tylko umylnego pozbawienia ycia - chocia i takiej przyczyny katastrofy smoleskiej nie moemy wykluczy - ale take w razie utraty ycia w przypadku katastrof naturalnych, klsk ywioowych, wypadkw jakiegokolwiek rodzaju, przemysowych, drogowych i w razie istnienia zagadkowych, nie do koca jasnych okolicznoci bezwzgldnym obowizkiem pastwa jest przeprowadzenie adekwatnego i skutecznego ledztwa, ktre powinno doprowadzi do wyjanienia faktycznych przyczyn i okolicznoci mierci. ledztwo powinno by rzetelne i podjte jak najszybciej. Nasuwa si pytanie: kiedy zostao podjte rzetelne ledztwo po stronie polskiej i po stronie rosyjskiej i jak byo prowadzone? Nie chodzi o dziaalno komisji Millera prace tej komisji miay ustali okolicznoci i przyczyny katastrofy smoleskiej
128
w rozumieniu bezpieczestwa midzynarodowego lotnictwa cywilnego. Mam na myli ledztwo w ludzkim wymiarze. A ludzki wymiar tej tragedii to nie tylko 96 ofiar katastrofy; to take dramat ich Rodzin i Bliskich. Rodziny z wielkim opnieniem uzyskiway - nie wiem, czy wszystkie uzyskay - status pokrzywdzonego. ledztwo w sprawie katastrofy smoleskiej prowadzi w Polsce Naczelna Prokuratura Wojskowa. Prokuratura cywilna zaja si tylko niedocigniciami w zakresie przygotowania lotu. A wydaje mi si, e tu cywilna prokuratura byaby waciwym torem badania w rozumieniu ledztwa z art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Problemem s nie tylko ekshumacje, cige starania, proby o podjcie dziaa przez prokuratur. Problemem jest odsuwanie terminw, konsekwentne odwlekanie decyzji, dezinformacja. W orzecznictwie strasburskim okres 23 tygodni, w ktrym nie s podejmowane adne konkretne czynnoci ledcze, to ju jest zwoka oznaczajca naruszenie art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. A my dowiadujemy si, e wynik bada bdzie dopiero za sze miesicy! To jest przeraajce. Przecie to jest dodatkowy, ogromny stres dla rodzin, ofiar po ofiarach. Rodziny Katyskie w zwizku z brakiem skutecznego ledztwa i sposobem traktowania bliskich ofiar zoyy skarg do Trybunau w Strasburgu. W lipcu 2011 r. Trybuna podj decyzj dopuszczalnoci tzw. skargi katyskiej. Wedug orzecznictwa Trybunau, ktre odnosio si do tzw. wymuszonych zagini Rodziny Katyskie stay si wtrnymi ofiarami. W trakcie rozpatrywania skargi w jednej ze spraw czeczeskich w zwizku z zaginiciem czonkw rodzin Trybuna potraktowa ich bliskich jako ofiary w rozumieniu art. 3. W moim przekonaniu naley wykorzysta moliwo, jak daje nam Europejska Konwencja Praw Czowieka. Polska ratyfikowaa konwencj i w tym systemie musz by zbadane te sprawy, Wiele osb stracio ycie, okolicznoci ich mierci s niejasne, konieczne jest w tej sprawie rzetelne ledztwo. Najpierw dochodzenie w Polsce i Rosji, sprawdzenie czy wyczerpane zostay rodki krajowe, a potem wzorem sprawy Janowiec i inni przeciwko Rosji skierowanie skargi do Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu.
129

Raport Smoleński - Stan Badań 10.04.2013

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Raport Smoleński - Stan Badań 10.04.2013

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

RAPORT SMOLESKI

POD KIERUNKIEM ANTONIEGO MACIEREWICZA Warszawa, 10 Kwiecie 2013

Zesp redakcyjny: Bartomiej Misiewicz Marcin Gugulski

Projekt graficzny okadki: Ewa Wjcik

Prezydium Zespou Parlamentarnego:

3. Podstawy prawne badania katastrofy smoleskiej101

 ystem bezpieczestwa RP S i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Prezydent RP prof. Lech Kaczyski

B. Szef Biura Ochrony Rzdu gen. Marian Janicki

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

b. Marszaek Sejmu RP Bronisaw Komorowski

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Art. 148 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Art. 2 ustawy z dn. 14 grudnia 1995 r. o urzdzie Ministra Obrony Narodowej

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

1.2 ABW wobec tzw. incydentu gruziskiego

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

b. Wicepremier i b. Minister Spraw Wewntrznych i Administracji Grzegorz Schetyna

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

P roku przed rozstrzygniciem przetargu w Rosji wiedz, e wygra go Aviakor

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Wadze pastwowe Rosji wskazuj na Aviakor jako na wykonawc remontu

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Warunki przetargu organizowanego przez MON preferuj firm Aviakor

Rezygnacja z proponowanego doposaenia Tu-154M w system obrony antyrakietowej

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

MON wybiera najdroszy wariant bez analizy innych propozycji cenowych

Dowdca Si Powietrznych RP gen. Andrzej Basik, zgin w katastrofie smoleskiej

Rys. 26. B. Minister Obrony Narodowej Bogdan Klich

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Brak waciwego nadzoru nad remontem

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Wzrost liczby awarii i zlekcewaenie stwierdzonych po remoncie niesprawnoci

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

II. Kontrwywiadowcza ocena dziaa sub specjalnych w zwizku z remontem Tu-154M

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

Realizacj przetargu na remont samolotu mona take oceni w nastpujcy sposb:

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

1.5 Rola ministra Jacka Cichockiego w przygotowaniach do uroczystoci w Katyniu

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

System bezpieczestwa RP i tragedia smoleska

3. Podstawy prawne badania katastrofy smoleskiej101

ystem bezpieczestwa RP S i tragedia smoleska