Anna Sakson, Stan Środowiska Naturalnego Oraz Działanai ONZ Na Rzecz Jego Ochrony

PRZEGLD ZACHODNI 2009, nr 1
ANNA SAKSON Pozna
STAN RODOWISKA NATURALNEGO ORAZ DZIAANIA ONZ NA RZECZ JEGO OCHRONY
Ochrona rodowiska naturalnego jest jednym z fundamentalnych problemw wspczesnego wiata. Za pocztek oglnowiatowych wysikw pastw na rzecz ochrony przyrody uznaje si Raport sekretarza generalnego ONZ Maha Thray Sithu U Thanta, Czowiek i jego rodowisko, z 1969 r. Ze wzgldu na fakt, e problem degradacji ziemi przez czowieka naley do problemw globalnych, a wic takich, ktrych rozwizanie wymaga ponadnarodowej wsppracy, konieczne jest prowadzenie globalnej polityki ekologicznej. Za pocztek jej kreowania uznaje si konferencj ONZ w sprawie rodowiska czowieka. Odbya si ona w 1972 r. w Sztokholmie. ONZ pozostaje, pord organizacji rzdowych, najwaniejszym inicjatorem dziaa proekologicznych, w tym inicjatyw na rzecz kodykacji midzynarodowego prawa rodowiska. Gwnym organem zajmujcym si ochron rodowiska w ramach systemu Narodw Zjednoczonych jest Program do Spraw rodowiska (UNEP).
NAJWANIEJSZE WSPCZESNE ZAGROENIA DLA RODOWISKA NATURALNEGO
Globalne ocieplenie Efekt cieplarniany deniuje si jako wzgldnie szybki wzrost redniej temperatury przy powierzchni ziemi, spowodowany obecnoci gazw pochaniajcych promieniowanie podczerwone1. Promieniowanie soneczne docierajce do powierzchni ziemi jest czciowo pochaniane przez powierzchni planety, powodujc jej ogrzanie do temperatury 20-30, natomiast wiksza jego cz ulega odbiciu (stanowi promieniowanie podczerwone). Promieniowanie w atmosferze jest absorbowane przez niektre jej skadniki, nazywane gazami cieplarnianymi (szklarniowymi), ktre si nagrzewaj i same wypromieniowuj ciepo w kierunku ziemi, przyczyniajc si do wzrostu temperatury dolnych warstw powietrza i powierzchni
B. Poskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona biosfery, Warszawa 2007, s. 70.
118
Anna Sakson
globu2. Zjawisko to w 1824 r. odkry francuski matematyk Joseph Fourier3. Do grupy gazw cieplarnianych, obejmujcych obecnie ponad 30 rnych substancji, nale przede wszystkim: dwutlenek wgla (jego udzia w globalnym ociepleniu planety wynosi okoo 64%), metan (19%), podtlenek azotu (6%), ozon (3%) i para wodna. rda emisji tych gazw s zarwno naturalne, jak i antropogeniczne. Za wzrost koncentracji dwutlenku wgla w powietrzu odpowiedzialny jest przede wszystkim czowiek. Gwne przyczyny jej zwikszenia to wzrost industrializacji (zwaszcza spalanie paliw kopalnych i produkcja cementu) oraz zmiany uytkowania terenu (wylesienie)4. Szacuje si, e z procesw przemysowych pochodzi dwutlenku wgla wyemitowanego na skutek dziaalnoci czowieka. Chodzi tu gwnie o paliwa kopalne wgiel, rop naftow i gaz ziemny spalane w silnikach lub kotowniach, dostarczajcych 90% energii (lub wicej) w wikszoci pastw uprzemysowionych i 75% w skali wiata5. 40% antropogenicznej emisji dwutlenku wgla pochodzi z elektrowni wglowych, co nie dziwi jeli np. Chiczycy rednio co tydzie oddaj do uytku jedn elektrowni wglow o mocy tysica MW, ktra emituje codziennie do atmosfery 30 tys. ton dwutlenku wgla6. Zuycie paliw kopalnych cigle ronie. W 1950 r. na wiecie wykorzystano 470 mln ton ropy, a w 2005 r. 3 mld 816 mln ton. Najwikszym konsumentem tego rda energii s Stany Zjednoczone, zuywajce dziennie 20,8 mln baryek (prawie globalnego zuycia). Na drugim miejscu znajduje si Europa (15,6 mln baryek), nastpnie Chiny (6,6 mln) i Japonia (5,4 mln). Przeliczajc te wartoci na jednego mieszkaca to na Amerykanina przypada zuycia wicej ni na Japoczyka oraz 13 razy wicej ni na Chiczyka. Jeli chodzi o wykorzystanie wgla to w 1950 r. wynosio ono 1,074 mln ton ekwiwalentu ropy, a w 2004 r. 2,778 mln ton. Podobny trway wzrost zuycia, na przestrzeni lat 1950-2004, dotyczy gazu ziemnego: z 171 do 2,420 mln ton ekwiwalentu ropy7. Zaspokojenie rosncego popytu na rop zgaszanego przez Chiny, Indie i inne pastwa rozwijajce si w takim stopniu, w jakim zaspokajane jest dzi zapotrzebowanie pastw uprzemysowionych, wymagaoby potrojenia wiatowej produkcji, nawet gdyby przyj, e jej zuycie w pastwach wysokorozwinitych nie bdzie wzrasta8. Wyczerpywanie si paliw kopalnych, hamujce rozwj gospodarczy, zmusza do poszukiwania i rozwijania alternatywnych rde energii, dajc moliwo znacznej redukcji
P. Kirszensztejn, Chemiczne zagroenia rodowiska, w: Kompendium wiedzy o ekologii, red. T. Mossor-Pietraszewska, J. Strzako, Warszawa, Pozna 2001, s. 346. 3 Dziennik 8 VI 2007. 4 S. Czaja, B. Fiedor, A. Graczyk, Z. Jakubc z y k , Podstawy ekonomii rodowiska i zasobw naturalnych, Biaystok 1997, s. 389. 5 Ch. Flavin, S. Dunn, Nowe pomysy na system energetyczny, w: Raport o stanie wiata. U progu nowego tysiclecia, L. Brown, Ch. Flavin, H. French, Warszawa 2000, s. 39. 6 J. Baczy s ki, Globalna gorczka, Polityka 21 IV 2007. 7 Vital Signs 2006 2007. The trends that are shaping our future, The Worldwatch Instiute, Nowy Jork, Londyn 2006, s. 32. 8 Ch. Flavin, S. Dunn, Nowe..., s. 41.
2
Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony
119
emisji dwutlenku wgla do atmosfery. Na razie jednak zuycie paliw kopalnych ulega zwikszeniu. W 2004 r. wzrost ten wynis a 4,5%, co oznacza, e spalanie ropy, gazu i wgla spowodowao obecno w atmosferze 7,57 mln ton wgla9. Do najwikszych emitentw dwutlenku wgla na wiecie w 2004 r. naleeli: USA 5,9 mld ton, Chiny 4,7 mld ton, Rosja 1,7 mld ton, Japonia 1,3 mld ton, Indie 1,1 mld ton, Niemcy 0,862 mld ton oraz Kanada 0,588 mld ton. cznie w 2004 r. do atmosfery dostao si 27 mld ton tego gazu cieplarnianego, w tym samego wgla 7,57 mld ton10. Obecnie to Chiny emituj najwicej dwutlenku wgla i jak wskazuj prognozy Midzynarodowej Agencji Energetyki w 2015 r. bd wypuszczay 8,6 mld ton tego gazu, podczas gdy USA 6,4, a Rosja i Indie po 1,8 mld ton. W 2030 r. dysproporcje wzrosn Pastwo rodka wyemituje do atmosfery ok. 11,4 a USA 6,9 mld ton dwutlenku wgla11. Poziom stenia gazw powodujcych efekt cieplarniany podaje si w jednostkach ppm (parts per million), co oznacza liczb czsteczek gazu na milion czsteczek powietrza12. Przed rewolucj przemysow zawarto dwutlenku wgla w atmosferze znajdowaa si na poziomie 280 ppm. W 1960 r. koncentracja tego gazu wynosia 316,9, a w 2005 r., 379,6 ppm, czyli wzrost wynis blisko 20%13. Obok dwutlenku wgla za globalne ocieplenie odpowiedzialny jest rwnie metan i podtlenek azotu. Sia oddziaywania cieplarnianego tych gazw jest znacznie wiksza ni dwutlenku wgla, ale ich emisja antropogeniczna oraz koncentracja w atmosferze duo mniejsza. Globalne stenie metanu w atmosferze w 2002 r. wynosio 1,76 ppm i byo ponad dwukrotnie wiksze ni przed dwustu laty, na pocztku ery przemysowej. Obecnie tempo jego przyrostu wynosi okoo 1% rocznie14. Antropogeniczna emisja metanu pochodzi przede wszystkim z wykorzystywania ziemi pod uprawy ryu, procesw trawiennych zwierzt hodowlanych, kopal wgla kamiennego, procesw wydobywania i wykorzystywania gazu ziemnego, wysypisk i skadowisk zawierajcych odpady organiczne15. Z kolei podtlenek azotu powstaje jako produkt uboczny spalania paliw kopalnych (zwaszcza wgla) oraz uywania nawozw sztucznych. Globalna produkcja nawozw azotowych wywouje 0,2-0,4 procentowy roczny wzrost poziomu podtlenku azotu w atmosferze. Emisja antropogeniczna tego gazu jest ju rwna poowie emisji naturalnej. Podtlenek azotu zanim rozoy si na tlen i dwutlenek azotu utrzymuje si w atmosferze okoo 150 lat16.
Vital, s. 32, 42. A. Mitrasz ewska, Zielona zadyma Busha, Gazeta Wyborcza 4 VI 2007; por.: T. Cy l k a , P. Mikos, Cay wiat usyszy o Poznaniu, Polska. Gos Wielkopolski 1 XII 2008 oraz M. R b a a , wiat gra w zielone, Newsweek 7 XII 2008. 11 N. King, S. S. Swartz, Chiny i Indie coraz bardziej truj wiat, The Wall Street Journal. Polska, dodatek do Dziennika 9 XI 2007. 12 P. Kirszensztejn, Chemiczne..., s. 347. 13 Vital, s. 42. 14 B. Poskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona..., s. 75. 15 S. Czaja, B. Fiedor, A. Graczyk, Z. Jakubcz y k , Podstawy..., s. 389. 16 B. Poskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona..., s. 75.
9 10
120
Anna Sakson
W literaturze wiatowej dominuje przekonanie, e zwizek midzy emisj gazw cieplarnianych a wzrostem temperatury ziemi mona uzna za udowodniony wskazuje na to duy stopie korelacji midzy zawartoci tych gazw w atmosferze a wzrostem temperatury. Najczciej obserwowanym parametrem klimatycznym jest temperatura powietrza przy powierzchni ziemi. Mierzy si j regularnie w ok. 5 tysicach stacji meteorologicznych oraz na statkach pywajcych po morzach i oceanach17. rednia globalna temperatura przy powierzchni ziemi w 2005 r. wynosia 14,6 C, czynic ten rok najcieplejszym od momentu rozpoczcia bada przez NASAs Goddard Institute of Space Studies w 1880 r. Wedug pomiarw pi rekordowo ciepych lat przypada na okres po 1998 r. rednia globalna temperatura w cigu ostatniego wieku podniosa si o 1 C, przy czym ponad poowa tego wzrostu, o 0,6 C, nastpia w cigu ostatnich 30 lat XX w., co wiadczy, e globalne ocieplenie przyspiesza18. Ju teraz odczuwamy skutki zmian klimatycznych. Na przykad tylko w 2002 r. doszo do szeregu katastrof. Podczas stycznia i lutego powodzie oraz osunicia gruntu w Indonezji zniszczyy i uszkodziy 100 tys. domw, a take spowodoway mier 150 osb. Straty materialne oceniono na 350 mln dolarw. W lutym sztorm zimowy Anna, osigajcy prdko 180 kilometrw na godzin, uszkodzi wiele budynkw i samochodw w Niemczech, a take w Wielkiej Brytanii. Straty wyniosy 500 mln dolarw. Na przeomie marca i kwietnia w Ekwadorze w wyniku powodzi zniszczeniu ulego 1,5 tys. kilometrw drg, zginy 23 osoby. Straty spowodowane w tym samym czasie powodziami w Hiszpanii i na Wyspach Kanaryjskich wyniosy 100 mln dolarw. W kwietniu i maju ze sztormami oraz tornadami zmagay si Stany Zjednoczone. Zgino 10 osb, a straty signy miliarda dolarw. W czerwcu powd dotkna rodkowe i zachodnie Chiny. Zniszczonych zostao 600 tysicy domw, zgino 500 osb, straty oszacowano na 3,1 mld dolarw. Miliony ludzi musiao opuci swe domostwa. Na przeomie czerwca i lipca w Rosji pod wod znalazo si 340 miast i wsi, co pocigno za sob 117 oar miertelnych, 10 tys. zniszczonych budynkw i straty w wysokoci 450 milionw dolarw. W lipcu i sierpniu wielkie opady spowodoway powd i osunicia ziemi w Bangladeszu oraz niektrych indyjskich stanach. Dziesitki tysicy wiosek zostay zalane. Wielkie powodzie wystpiy te w rodkowej Europie. Ponad sto osb zgino, straty signy 33 mld dolarw. Na poudniu Niemiec w cigu dwch dni spado tyle deszczu, ile dotychczas wynosia roczna norma. W tym czasie wschodnie i pnocne Chiny walczyy z najgorsz od stu lat susz, ktra przyniosa straty rzdu 1,2 mld dolarw. We wrzeniu huragan Lili przetoczy si przez Kub, inne karaibskie wyspy oraz poudnie Stanw Zjednoczonych, osigajc prdko 230 km na godzin. 500 tysicy ludzi ewakuowano z domw. Koszty ewakuacji, zniszczonej infrastruktury i budynkw mieszkalnych oszacowano na 2 mld dolarw. W 2002 r. powodzie i huragany spowodoway na wiecie mier 9,4 tys. osb19. Natomiast w 2005 r. straty materialne bdce wynikiem
17 18 19
Ibidem, s. 70. Vital, s. 42. A. Leszcz y ski, Bezlitonie miotani ywioami, Newsweek 29 XII 2002.
121
katastrof zwizanych z pogod wyniosy 204 mld dolarw (sam huragan Katrina, ktry zaatakowa USA, wyrzdzi szkody oszacowane na 125 mld dolarw), a liczba zabitych to 13 670 osb. Liczba ludzi dotknitych skutkami opisywanych klsk wzrosa z okoo 97 mln w latach osiemdziesitych XX w. do 260 mln w 2001 r.20 Wrd 10 najtragiczniejszych w skutkach huraganw, jakie nawiedziy amerykaskie wybrzee, a 7 miao miejsce w cigu dwch lat: 2004 i 200521. Wynikiem podwyszenia temperatury bdzie te podniesienie si poziomu mrz wedug Midzyrzdowego Panelu do spraw Zmian Klimatu22, od 28 do 43 cm do koca obecnego stulecia23. Doprowadzi to na przykad do zalania czci terytorium Holandii, a w Polsce, uaw Wilanych. Jak przewiduj prognozy prof. Z. Pruszaka z Instytutu Budownictwa Wodnego PAN w Gdasku i dr E. Zawadzkiej z Uniwersytetu Gdaskiego, osiemnacie miejscowoci wypoczynkowych, takich jak winoujcie, Koobrzeg, Darowo, Ustka, eba moe znale si pod wod, a Pwysep Helski stanie si wysp lub grup wysp24. Wysepki Pacyku rwnie zostan zalane. Ju teraz mieszkacy jego archipelagw zaczynaj opuszcza swoje ojczyzny. W Mikronezji od 2001 r. poziom oceanu podnosi si o 21,4 cm rocznie. Podobne zagroenie dotyka rwnie inne wyspiarskie pastewka jak Fidi, Tonga, Vanuatu czy Kiribati. Problem jest powany, poniewa w promieniu 100 km od wybrzey yje poowa ludzkoci. Jeli poziom mrz podnisby si o 6 metrw to przed wod ucieka musiaoby 11 mln Amerykanw, 26 mln mieszkacw zachodniej Europy, 46 mln Hindusw oraz 93 mln Chiczykw25. Wzrost poziomu wd jest obecnie co najmniej w poowie wynikiem tego, e morza pochaniaj coraz wicej ciepa, a nagrzewajc si, zwikszaj sw objto. Drug przyczyn jest topnienie lodowcw w grach na caym wiecie, ktre cofaj si w europejskich Alpach, azjatyckich Himalajach, poudniowoameVital, s. 44. E. Vencat, Klimat inwestycyjny, Newsweek 29 IV 2007. 22 Midzyrzdowy Panel do Spraw Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) zosta utworzony jako obiektywne rdo informacji na temat zmian klimatycznych dla pastwowych decydentw i wszystkich podmiotw zainteresowanych globalnym ociepleniem. Sam nie prowadzi adnych bada. Jego rola polega na szacowaniu, opartym na wszechstronnej literaturze naukowej, technicznej i socjo-ekonomicznej, ryzyka zmian klimatycznych powstajcych w wyniku dziaalnoci czowieka oraz obserwowaniu i przewidywaniu wpywu tych zmian na ycie ludzi, jak rwnie opracowywaniu moliwoci ich agodzenia i adaptacji. IPCC jest naukowym, midzynarodowym ciaem ustanowionym w 1988 r. na mocy decyzji wiatowej Organizacji Meteorologicznej (WMO) oraz Programu Narodw Zjednoczonych do spraw rodowiska (UNEP). W jego skad wchodz setki naukowcw z caego wiata. Jest on otwarty dla wszystkich pastw czonkowskich WMO i UNEP. Przedstawiciele rzdw bior udzia w sesjach plenarnych, podczas ktrych podejmowane s decyzje dotyczce programu prac IPCC, przyjmowane i zatwierdzane s jego raporty. Opracowania takie ukazay si w roku: 1990 (raport odegra rozstrzygajc rol podczas opracowywania Ramowej Konwencji NZ w sprawie Zmian Klimatu), 1994 (zapewniajc istotny wkad w proces negocjowania Protokou z Kioto), 2001 oraz 2007 (w raporcie stwierdzono, e w 90% do ocieplenia klimatu przyczynia si czowiek). Szerzej na temat IPCC na jego stronach internetowych: http://www.ipcc.ch/about/index.htm (10 XII 2008). 23 T. Ulanowski, To przez nas Ziemia si grzeje, Gazeta Wyborcza 3 II 2007. 24 P. Grecki, Polska na patelni, Newsweek 16 VII 2006. 25 K. Godlewski, Ekolodzy wini politykw, Dziennik 3-4 II 2007.
20 21
122
Anna Sakson
rykaskich Andach, a take w Afryce (naukowcy przewiduj na przykad, e w cigu 2050 lat zniknie niena czapa pokrywajca szczyt Kilimandaro). Rwnie w najbliszych dekadach bd to wedug naukowcw z IPCC dwa gwne czynniki odpowiedzialne za podnoszenie si poziomu mrz. W marcu 2007 r. w czasopimie Science opublikowano analiz, wedug ktrej Arktyka do 2040 r. bdzie cakowicie wolna od lodu26. Jest to moliwe, poniewa jak wynika z opublikowanych we wrzeniu 2006 r. bada S. Nghiema z NASA, arktyczna zmarzlina od 2004 do 2005 r. skurczya si a o 14% (w cigu roku stopnia ld o powierzchni dwukrotnie wikszej ni Polska). W cigu kilku poprzednich dziesicioleci kurczya si zaledwie o 0,7% rocznie27. Biaa powierzchnia lodu arktycznego odbija latem wiato soneczne i zapobiega nagrzewaniu si wiata. Gdy si stopi stracimy naturalny system klimatyzacji, a ciemna powierzchnia morza, ktre si wyoni, bdzie pochania wiato soneczne i ogrzewa si, przyspieszajc z kolei topnienie lodw Grenlandii. Wedug bada przeprowadzonych przez I. Velicogna i J. Wahra z Uniwersytetu stanu Colorado w Boulder w cigu 2004 i 2005 r. Grenlandia stracia 2,5 razy wicej lodu ni podczas dwch lat wczeniejszych. Ldold grenlandzki, zawierajcy 11% caego lodu na ziemi, straci w 2006 r. 248 km3 zmarzliny. Podnosi to poziom mrz o 0,5 mm (gdyby cay grenlandzki ld zmieni si w wod, poziom mrz podnisby si a o 7 metrw)28. Innym skutkiem globalnego ocieplenia jest powikszanie si obszarw pustynnych. Przykadem moe by Pustynia Gobi, ktra w wyniku spadku poziomu opadw rozszerza si corocznie o 26 tys. km. Nie pozostaje to bez wpywu na ycie czowieka. Dziesitki milionw chiskich rolnikw jest zmuszonych opuci dotychczas uprawiane ziemie29. Naukowcy z Hadley Center for Climate Prediction stwierdzili, e wzrost temperatury globalnej o 4C wystarczy, by zdestabilizowa tropikalne lasy deszczowe i sprawi, e zacznie je wypiera rolinno kolczasta lub pustynie30. Gatunki, ktre nie mog przystosowa si do wyszych temperatur ani przenie si w chodniejsze rejony umieraj. Tak stao si na przykad z koralowcami. S one tak delikatne, e zaczynaj masowo gin, gdy przez kilka tygodni temperatura oceanu jest wysza od redniej o 1C. Oszacowano, e w 1998 r. obumara prawie jedna pita koralowcw budujcych rafy31. Populacja niedwiedzi polarnych zmalaa w ostatnich 15 latach o 17%, ze wzgldu na zmniejszanie si powierzchni pokrywy lodowej i rozpad kry pod wpywem cieplejszych prdw w Oceanie Arktycznym. Zmusza to zwierzta do pywania na due odlegoci w poszukiwaniu jedzenia, co zwiksza ryzyko ich utonicia. Z kolei przez ciepe zimy mode jelenia szlachetnego, yjcego w Szwecji, s coraz mniejsze i sabsze. W zwizku z tym gorzej si rozmnaaj i maj mniej potomstwa32.
26 27 28 29 30 31 32
S. Begley, Instrukcja naprawy klimatu, Newsweek 22 IV 2007. T. Ulanowski, Rok pod znakiem ciepa, Gazeta Wyborcza 30 XII 2006 1 I 2007. T. Ulanowski, Nadchodzi wielka odwil, Gazeta Wyborcza 26 IX 2006. Vital, s. 42. J. Loveloc k, Ratujmy Ziemi, Gazeta na wita, dodatek do Gazety Wyborczej 23-26 XII 2006. R. F oroohar, F. Guterl, A. Leszczy ski, Wielkie przemieszczanie, Newsweek 18 VIII 2002. M. Margolis, Pierwsza oara ocieplenia, Newsweek 5 XI 2006.
123
Efekt szklarniowy znaczco wpynie na gospodarcz dziaalno czowieka. Szerokim echem na arenie midzynarodowej odbi si raport byego szefa Banku wiatowego, Nicholasa Sterna. Zosta on sporzdzony na zamwienie rzdu brytyjskiego. Autor stwierdza, e jeli nie bdziemy przeciwdziaa degradacji atmosfery, globalny PKB bdzie mala o 5%, a potem moe nawet o 20% rocznie33. Dlatego trzeba ograniczy emisj dwutlenku wgla. Ustabilizowanie jego stenia na poziomie 550 ppm bdzie kosztowao okoo 200 mld funtw rocznie, czyli blisko 1% wiatowego PKB. Bezczynno bdzie wedug Sterna o wiele bardziej kosztowna. Stwierdzi on, e: Ocieplenie klimatu doprowadzi do wikszego kryzysu gospodarczego ni druga wojna wiatowa. Produkt narodowy na wiecie spadnie o jedn pit. Zaamanie uderzy we wszystkich, a najbardziej w biednych34. W Columbia University sporzdzono ranking pastw wedug ich przyrodniczych (brano pod uwag m.in. dugo linii brzegowej, czy liczb huraganw w regionie) i gospodarczych moliwoci dostosowania si do zmian klimatycznych. Ukadajcy zestawienie naukowcy sprawdzali czy dane pastwo zaczo ju przygotowywa si do moliwych zagroe. Na pierwszych miejscach znalazy si pastwa skandynawskie, w kolejnoci: Szwecja, Finlandia i Norwegia, wyprzedzajce Szwajcari i Kanad. Stany Zjednoczone znalazy si na 9 miejscu, zagroona podtopieniem Holandia na 14, a Arabia Saudyjska, zagroona suszami, na 49, Chiny zajy 52 pozycj, a Indie 74. Na samym kocu znalazy si pastwa Afryki Subsaharyjskiej i Bangladesz. Wysokie miejsce na licie nie oznacza, e dane pastwo nie odczuje skutkw ocieplenia, tylko to, i wie ono, jakie podj dziaania w razie klski ywioowej. Dla przykadu, zajmujc w rankingu szste miejsce, Japonia zainwestowaa w nowoczesny system ostrzegajcy przed sztormami i falami tsunami. Polska uplasowaa si na dwudziestej smej pozycji, ale wyej znalazy si takie kraje jak Biaoru i Albania. M. Sadowski z Instytutu Ochrony rodowiska w Warszawie ocenia, e: Ta do odlega pozycja bierze si std, e wadze maj niewielk wiadomo konsekwencji, jakie mog nas czeka. Oprcz bada naukowych rzd nie przygotowuje planw walki z zagroeniami. A im duej bdziemy zwleka z rozpoczciem przygotowa, tym wicej bd nas one kosztowa35.
Zanieczyszczenie wd Problem zanieczyszczenia wd naley zaliczy do jednych z najbardziej niepokojcych. 90% ciekw w pastwach rozwijajcych si jest zrzucana do rodowiska bez adnej obrbki. Zanieczyszczenie ciekw wodnych jest szczeglnie grone, nieJ. Baczy ski, Globalna gorczka, Polityka 21 IV 2007. A. Ho dys, Rachunek za podgrzanie Ziemi, Gazeta Wyborcza 15 XI 2006. 35 J. Baczy ski, Globalna gorczka, Polityka 21 IV 2007 oraz B. Sheridan, Przepa klimatyczna, Newsweek 29 IV 2007.
33 34
124
Anna Sakson
zalenie od przyczyn: braku oczyszczania zrzutw ciekw lub nadmiernego stosowania nawozw i pestycydw36. Po II wojnie wiatowej w pastwach rozwinitych upowszechnio si stosowanie nawozw azotowych, fosforowych i potasowych. Razem z mechanizacj przyczynio si to do znacznego wzrostu produkcji ywnoci. Od lat szedziesitych t metod stosuj te pastwa rozwijajce si. Zwikszenie plonw jest niewtpliwie pozytywnym efektem wykorzystania nawozw sztucznych, ale ich uywanie powoduje wiele zagroe. Jednym z najwaniejszych jest eutrozacja ekosystemw wodnych, do ktrych spywa woda z pl uprawnych37. Proces eutrozacji polega na tym, e w uynionych przez azotany i fosforany wodach nastpuje bujny rozwj toplanktonu (sinice, glony), co prowadzi do ich zakwitu, po ktrym ma miejsce szybkie ich obumieranie i opadanie na dno. Przy dostatecznym dopywie tlenu biomasa ta rozkada si i ulega przeksztaceniu w zwizki nieorganiczne, ktre ponownie staj si rdem poywienia dla organizmw. W konsekwencji proces ten prowadzi do szybkiego i niekontrolowanego namnoenia. Przy maym dopywie tlenu potrzebnego do szybkiego rozkadu masy organicznej nastpuje odkadanie si jej na dnie. Obumieraj rwnie organizmy nie znoszce maej zawartoci tlenu w wodzie. Na dnie zbiornikw wodnych tworzy si osad denny w postaci muu, w ktrym przy braku tlenu zachodz procesy beztlenowe: wydzielaj si trujce gazy siarkowodr i metan. Osad gromadzi si w coraz wikszych ilociach, na skutek czego zbiornik si wypyca, przeksztacajc si w zamulony staw, nastpnie w bagno i torfowisko. W warunkach naturalnych proces eutrozacji zachodzi setki, tysice lat. Emisja yznych ciekw czy spyw wd z nawoonych pl przyspiesza to niepodane i szkodliwe zjawisko38. Jest ono powanym problemem w Ameryce Pnocnej. Przykadem eutrozacji wd rzecznych i przybrzenych spowodowanej gwnie przez rolnictwo jest zatoka Chesapeake i jej dopywy. Powierzchnia zatoki wynosi 163 000 km2, a obszary j otaczajce s intensywnie wykorzystywane rolniczo. Ma ona niewielkie poczenie z Oceanem Atlantyckim. Od czasw przedkolonialnych nastpi 600% przyrost azotanw i 1300-2400% przyrost fosforanw. Silna eutrozacja dotyka te Europ, np. Wielk Brytani (wystpuje powszechnie, co udowodniono na podstawie bada przeprowadzonych w 102 zbiornikach wodnych; 85 z nich nosio lady eutrozacji, a 78 stao si zbiornikami eutrocznymi), Dani, Holandi, Finlandi. W pnocnej Europie odpyw rzek i strumieni, ktrych wody cechuj si wysok zawartoci skadnikw odywczych przyczynia si do eutrozacji Morza Pnocnego i Batyku. Morze Batyckie to jedno z najbardziej zanieczyszczonych mrz, do ktrego spywaj rzeki z wielu uprzemysowionych pastw, a wymiana wd z Oceanem Atlantyckim jest niewielka. Rocznie dostaje si do niego 1409 mln t azotu, co przekracza o 50% zawarto jak ekosystem Batyku mgby tolerowa. Basen Morza rdziemnego, cechujcy
J. Binde, F. Mayor, Przyszo wiata, Warszawa 2001, s. 218. A. Mannio n, Zmiany rodowiska Ziemi. Historia rodowiska przyrodniczego i kulturowego, Warszawa 2001, s. 263. 38 Britanica. Edycja polska. Tom 11: El-Fe, wydawnicza rada naukowa: L. J. Baldyga, P. Wandycz, Pozna 1999, s. 314.
36 37
125
si niewielk wymian wd z oceanem, dowiadcza take negatywnych skutkw eutrozacji wzdu linii brzegowej. Staje si ona coraz powszechniejszym zjawiskiem take w pastwach rozwijajcych si. W latach dziewidziesitych znacznie wzroso wykorzystywanie nawozw sztucznych w Azji co spowodowao wzmoon eutrozacj np. w Indiach, Pakistanie, Chinach. Powoduje ona niszczenie raf koralowych na wodach Filipin. Zachodzi rwnie w Afryce, szczeglnie w Jeziorze Wiktorii39. W 2005 r. najwikszymi trucicielami wd byy Chiny (6 204,2 ton emisji organicznych na dzie), USA (1 968,2), Indie (1 52,3), Rosja (1 485,8) Japonia (1 332,3), Niemcy (792,2), Indonezja (752,8), Brazylia (629,4), Wielka Brytania (569,7), Ukraina (499,9) i na 11 miejscu Polska (388,20). Jednak jeli chodzi o skaenie zbiornikw wodnych przez przemys, to najwicej zanieczyszcze produkuj pastwa rozwijajce si. I tak w 2005 r. emisja substancji organicznych dziennie na jednego pracownika przemysu najwiksza bya w: Senegalu (0,36 kg), Namibii (0,35), Gambii (0,34), Sierra Leone (0,32), Mozambiku i Panamie (0,31), Albanii, Jamajce, Malawi, Modawii (0,29), Gwatemali, Paragwaju, Trynidadzie i Tobago oraz w Urugwaju (0,28)40.
Kurczce si zasoby wd Powanym problemem s zmniejszajce si zasoby wieej wody przypadajce na jednego czowieka. Ilo sonej i sodkiej wody jest wzgldnie staa i wynosi okoo 1 400 mln km 41. Dla ycia czowieka (i innych organizmw) oraz jego gospodarki podstawowe znaczenie maj wody sodkie, zwaszcza te na powierzchni ldw. Stanowi one jednak okoo 2,5% caoci wszystkich wd na ziemi. Lodowce i ldolody, skoncentrowane z dala od miejsca zamieszkania ludzi, gwnie na Grenlandii i Antarktydzie, stanowi najwikszy, bo 68% zasb sodkiej wody, jednak trudny do wykorzystania. Obtym i atwo dostpnym rdem sodkiej wody s wody podziemne, stanowice 31% jej zasobw oraz jeziora (0,21%) i sztuczne zbiorniki wodne, rzeki (0,006%), a take tereny podmoke (0,03%)42. Ziemski cykl hydrologiczny bardzo nierwnomiernie rozprowadza wod po planecie. Zaledwie 6 pastw Brazylia, Rosja, Kanada, Indonezja, Chiny i Kolumbia posiada poow wszystkich ziemskich odnawialnych zasobw wody. Do najwikszych bogaczy naley np. Kanada, gdzie na mieszkaca przypada ponad 92 000 m. Wrd pastw o skrajnie odmiennej sytuacji znajduj si Jordania, gdzie ilo odnawialnych zasobw wody to 138 m na osob, Izrael 124 i Kuwejt praktycznie zero43.
A. Mannion, Zmiany..., s. 265-268. The Economist. wiat w liczbach 2005, red. K. Pograniczna, Warszawa 2005, s. 102. 41 J. Balon, J. Desperak, Tablice geograczne, Warszawa 2003, s. 310, 311. 42 Ibidem, s. 309-311. 43 S. P ostel, A. Vickers, Zwikszanie produktywnoci wody, w: Raport o stanie wiata 2004, The Worldwatch Institute, red. L. Starke, Waszyngton 2004, s. 41.
39 40
126
Anna Sakson
Problem stanowi te to, e woda jest nierwnomiernie rozprowadzana take wewntrz samych pastw. Na przykad w Chinach yje 21% mieszkacw ziemi, a dostpnych tam jest jedynie 7% wszystkich zasobw odnawialnych sodkiej wody, z czego wikszo znajduje si w poudniowej czci pastwa. Nizina Pnocnochiska, po ktrej pynie ta Rzeka, jest na wiecie jednym z najgciej zaludnionych regionw ubogich w wod. Na kadego z okoo 450 mln mieszkajcych tam ludzi przypada rocznie mniej ni 500 m wody, zuycie na tym terenie przekracza ju teraz odnawialne zasoby44. O nierwnomiernym rozmieszczeniu wody na kuli ziemskiej wiadczy to, e na blisko 150 mln km przypada a 35 mln km obszarw suchych, na ktrych parowanie jest wiksze od opadw. Na ok. 60% powierzchni ldw panuje stay niedobr lub brak wody sodkiej. Ocenia si, e najwiksze zasoby wd podziemnych znajduj si w Azji (7 800 000 km), Afryce (5 500 000 km), Ameryce Pnocnej (4 300 000 km), Poudniowej (3 000 000 km), a najmniejsze w Europie (1 600 000 km) i Australii (1 200 000 km). Z kolei najwicej zasobw wody zawartych w rzekach, jeziorach i terenach podmokych jest w Afryce (31 776 km), Azji (30 662 km) i Ameryce Pnocnej (27 003 km). Najmniej za w Ameryce Poudniowej (3 431 km) i Europie (2 529 km). Polska ma (w stosunku do innych pastw europejskich) skromne zasoby wodne. Pod wzgldem bogactwa w wod zajmujemy 26 miejsce na kontynencie odnawialne zasoby wd powierzchniowych w przeliczeniu na jednego mieszkaca wynosz 1 633 m. W najkorzystniejszej sytuacji w Europie s Niemcy, gdzie na mieszkaca przypada 2 218 m 45. W 2004 r. bez staego dostpu do czystej wody pitnej yo np. 78% ludnoci w Etiopii, 61% na Papui Nowej Gwinei, 59% w Kambody, 58% w Czadzie, 57% w Mozambiku, 53% na Fidi, 54% w DRK, 52% w Nigerii, 49% w Laosie, 48% w Togo, 47% w Mauretanii, 42% w Republice Konga, 40% na Vanuatu, w Ugandzie, Erytrei, 39% w Kenii, 38% w Mongolii, 23% w Chinach oraz Indonezji46. W 2004 r. na wiecie ze staego dostpu do czystej wody pitnej korzystao 83% ludnoci. Najgorsza sytuacja panuje w pastwach Afryki Subsaharyjskiej47, gdzie w 2004 r. 45% populacji byo takiego dostpu pozbawiona48. Jak twierdzi Fred Pearce, autor ksiki Kiedy wyschn rzeki, nie da si utrzyma obecnego stanu wd pitnych. Walka o wod stanie si najpowaniejszym kryzysem XXI w. Sodka woda bdzie coraz rzadszym dobrem przede wszystkim w pastwach rozwijajcych si, gdzie z jednej strony uprzemysowienie i intensywny rozwj rolnicIbidem. B. P oskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona, s. 107-109. 46 Human Development Report 2007/2008, United Nations Development Programme, Nowy Jork, 2007, s. 238-240. Dostepne na: http://hdr.undp.org/en/media/HDR_20072008_EN_Complete.pdf (13 XII 2008). 47 Afryka Subsaharyjska to wedug klasykacji Programu NZ ds. Rozwoju region obejmujcy 48 pastw. Patrz: Sownik pomocy rozwojowej, http://www.un.org.pl/rozwoj/doc/pol_slownik_MDG.pdf (13 XII 2008). 48 Human, s. 246.
44 45
127
twa napdzaj zapotrzebowanie na wod, z drugiej za ocieplenie klimatu powoduje kurczenie jej zasobw. Okoo mieszkacw Ziemi yje obecnie w warunkach chronicznego braku wody, a w cigu dziesiciu lat w tej sytuacji znajd si ju ludzkoci49. Gdy zasoby wodne schodz poniej 1 000 m na mieszkaca w rednim roku, woda uznawana jest za dobro rzadkie ograniczajce rozwj danego pastwa. Water Resources Institute stwierdzi, e w 1999 r. dotyczyo to 26 pastw, w tym 11 afrykaskich (cznie 232 mln osb). Do 2010 r. 6 dalszych pastw doczy do tej listy i liczba mieszkacw Afryki yjcych w warunkach niedoboru wody moe osign poziom 400 mln, co stanowi 37% ludnoci, ktra bdzie wtedy ya na kontynencie50. W raporcie opracowanym w 2006 r. przez siedmiuset ekspertw z caego wiata, nalecych do Midzynarodowego Instytutu Gospodarki Wodnej (IWMI), autorzy dziel pastwa, majce problemy z wod, na dwie grupy. W pierwszej z nich wody nie brakuje, ale utrudniony jest dostp do niej nie ma wodocigw. W takiej sytuacji jest np. Egipt, ktry mimo ogromnych mas wody niesionych przez Nil cierpi na jej brak. Poniewa nie ma czym nawadnia pl uprawnych, musi importowa ponad poow ywnoci. Pastwa pierwszej grupy zamieszkuje cznie blisko miliard ludzi. W drugiej grupie (troch mniejszej) woda jest zuywana ponad miar, bez zwracania uwagi na moliwoci rzek i jezior. Zaliczono do niej midzy innymi Australi oraz pastwa basenu Morza rdziemnego oblegane przez turystw, ktrzy zuywaj nie swoj wod51 (ju teraz 113 mln ludzi cierpi tam na niedostatek wody, a liczba ta do 2010 r. moe wzrosn do ponad 200 mln52). Takie bezmylne gospodarowanie zasobami prowadzi do obnienia wd gruntowych, a nawet wysychania zbiornikw. Przykadem jest umierajce Morze Aralskie podzielone midzy Kazachstan a Uzbekistan nalece w przeszoci do ZSRR. Zbiornik zasilany by przez wody rzek Amu-darii i Syr-darii, spywajcych z gr Tien-szan i Pamiru. Rosjanie nakazali odgrnym dekretem upraw baweny. Aby nawadnia pola wykopano kanay, ktrymi pyna woda z obu rzek. Coraz wiksze jej iloci byy przeznaczane do nawadniania, a coraz mniej traao do morza, ktrego na pocztku lat szedziesitych po raz pierwszy zaczo ubywa. Najpierw poziom wody opada o 20 cm rocznie, w latach osiemdziesitych nawet o metr. Brzegi cofny si miejscami o ponad 20 km. Kazachowie podjli prb ratowania swojej czci jeziora. W poowie lat dziewidziesitych zbudowali trzynastokilometrow ziemn tam, ktra przedzielia przesmyk czcy poudniow i pnocn cz morza. Odtd wody Syrdarii zasilay tylko pooony na pnocy kazachski zbiornik, tzw. May Aral, ktry zacz si powoli napenia. W 2005 r., za pienidze z poyczki Banku wiatowego, przeciekajc tam zastpiono betonow grobl. Uzbekistan jednak nadal nic nie robi w celu ratowania swojej poudniowej i wikszej czci jeziora. Z Amu-darii nie wpywa do niej woda, gdy jest w caoci zuywana na polach
49 50 51 52
J. Diamond, Kronika upadku Ziemi, Forum 31 VII 6 VIII 2006. J. Binde F. Mayor, Przyszo..., s. 212. T. Ulanowski, Ludzko marnuje wod, Gazeta Wyborcza 25 VIII 2006. J. Binde, F. Mayor, Przyszo..., s. 213.
128
Anna Sakson
baweny i ryu. W najbliszych latach, jeli wadze tego pastwa nie podejm dziaa, poudniowa cz Morza Aralskiego skurczy si co najmniej o poow53. Raport IWMI podkrela, e niedobr wody nie wynika z tego, e na ziemi jest jej za mao, trzeba j tylko waciwie wykorzysta. Z bada wynika, e najwicej, bo a 70% sodkiej wody zuywane jest w rolnictwie, 22% przypada na przemys, a 8% na gospodarstwa domowe. Jednak midzy poszczeglnymi regionami i pastwami wystpuj znaczne rnice, co do wykorzystania wody. W Azji i Afryce ponad 85% wody sodkiej zuywane jest przez rolnictwo, natomiast w Europie i USA najwaniejszym jej odbiorc jest przemys (odpowiednio 55 i 45%), a w dalszej kolejnoci rolnictwo54. Od rewolucji przemysowej zuycie wody na wiecie wzroso ponad trzydziestokrotnie. Dotyczy to zwaszcza nowoczesnej produkcji przemysowej i rolniczej (tylko na przestrzeni XX w. zuycie wody w tym sektorze gospodarki wzroso szeciokrotnie). Wytworzenie ywnoci spoywanej przecitnie w cigu jednego dnia przez czowieka wymaga ok. 10 m3 wody. Produkcja przemysowa wykorzystuje jej jeszcze wicej, np. do produkcji 1 t tkanin naturalnych potrzeba ok. 250 m wody, natomiast tkanin syntetycznych do 5 000 m. Due iloci wody s potrzebne w hutnictwie, przemyle papierniczym, mechanicznym i chemicznym. Najwiksze iloci wody wykorzystywane s do chodzenia, mycia, przetwarzania i ogrzewania55. Przewiduje si, e zuycie wiatowych zasobw wody na cele domowe, przemysowe i hodowlane do 2025 r. wzronie o co najmniej 50%. Prognozy wskazuj te, e do tego czasu wiele pastw i dorzeczy rzek znajdzie si w sytuacji, w ktrej 30 lub wicej procent zapotrzebowania na wod do nawadniania nie bdzie mogo by zaspokajanych ze wzgldu na brak tego surowca. Dotyczy to wikszoci dorzeczy w Indiach, dorzeczy Hai i tej Rzeki w Chinach, Indusu w Pakistanie, wielu dorzeczy w Azji rodkowej, Afryce Subsaharyjskiej i Pnocnej oraz Bangladeszu i Meksyku. W cigu caego 2000 r. szacunkowy pobr wody na mieszkaca wynosi najwicej w Stanach Zjednoczonych 1 932 m, Australii 1 250 m, Egipcie 1 011 m, a na kontynencie europejskim najwikszy by w Hiszpanii 893 m. Z tymi wartociami kontrastuje niewielkie zuycie wody przez mieszkacw pastw bardzo biednych, takich jak Etiopia czy Nigeria, gdzie mieszkacy zuywaj odpowiednio 42 i 70 m wody rocznie. Jeli chodzi o Chiny, to w 2000 r. obywatel tego pastwa wykorzystujc 491 m, nie zuy nawet poowy takich zasobw jak Amerykanin. Z kolei Brytyjczycy zuywaj mniej wicej 70% tego, co najbardziej oszczdni mieszkacy USA56. Woda staje si coraz bardziej poszukiwanym dobrem, ktre moe sta si rdem koniktw. Z kadych piciu osb na wiecie dwie mieszkaj w rejonie systemw wodnych, ktre obejmuj jedn granic pastwow lub wicej57. Prawie 300 dorzeczy i jezior mieci si w granicach dwch lub wicej pastw. 6 pastw dzieli dorzecze Jordanu,
53 54 55 56 57
P. Cie li ski, Morze wraca do portw, Gazeta Wyborcza 17 IV 2007. A. Budnik owski, Ochrona rodowiska jako problem globalny, Warszawa 1998, s. 35, 36. B. P oskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona..., s. 111. S. Postel, A. Vickers, Zwikszanie..., s. 42. A. Mitrasz ewska, Woda cenniejsza ni ropa, Gazeta Wyborcza 11 IX 2006.
129
Mekongu, Tygrysu i Eufratu, 8 Amazonki, 9 Renu i Zambezi, 10 Nilu, 11 Kongo i Nigru, 17 Dunaju58. Wiele pastw zaley od ssiadw w zakresie zaspokojenia swoich potrzeb wodnych. Dotyczy to m.in. Egiptu (w 100%), Syrii (w 80%) i Izraela (w 55%). W sumie okoo 40 pastw moe popada w sytuacje sporne z powodu niedoborw wody59. Przykadem wzajemnego hydrologicznego uzalenienia midzy pastwami s wody Tygrysu i Eufratu. W Turcji postrzega si je jako niewykorzystany potencja energetyczny i melioracyjny. Dla Syrii i Iraku tureckie tamy stanowiyby zagroenie bytu setek tysicy rolnikw. Z kolei Egipt wielokrotnie grozi interwencj, gdyby Kenia, Uganda lub Etiopia zmieniy bieg Nilu, a Irak (ostatnie pastwo lce u biegu Eufratu) w 1975 r. zmobilizowa swe wojska przeciw Syrii, kiedy ograniczya nurt tej rzeki60.
Deforestacja Lasy pokrywaj ok. 30% powierzchni kuli ziemskiej. W 2005 r. ich obszar wynosi poniej 4 mld ha, co przekada si na ok. 0,62 ha na mieszkaca globu. Jednak rozmieszczenie lenych zasobw nie jest rwnomierne. Dla przykadu w 64 pastwach, ktre zamieszkuj 2 mld ludzi, na osob przypada mniej ni 0,1 ha. Z kolei w 10 najbardziej zalesionych pastwach znajduje si dwie trzecie wszystkich lenych obszarw. Nale do nich: Federacja Rosyjska 809 mln ha, Brazylia 478 mln ha, Kanada 310 mln ha, USA 303 mln ha, Chiny 197 mln ha, Australia 164 mln ha, Demokratyczna Republika Kongo 134 mln ha, Indonezja 88 mln ha, Peru 69 mln ha oraz Indie 68 mln ha61. Ameryk acisk w 51% powierzchni pokrywaj lasy (jest to okoo 1 031 mln ha), teren b. ZSRR w 41% (910 mln ha), Afryk w 25% (753 mln ha), Ameryk Pnocn w 39% (ok. 733 mln ha), Azj w 19% (520 mln ha), Europ, bez pastw b. ZSRR, w 30% (141 mln ha), a Australi i Oceani w 11% (96 mln ha). Powierzchnia lasw na jednego mieszkaca najwiksza jest w Australii i Oceanii 6 ha, Ameryce aciskiej 5,4 ha i na terenach b. ZSRR 4,2 ha. W Polsce, gdzie powierzchnia lasw wynosi 8,66 mln ha (27% terytorium pastwa), na mieszkaca przypada 0,23 ha powierzchni zalesionej. Corocznie ludzie niszcz ok. 17 mln ha lasw tropikalnych i strefy umiarkowanej62. Midzy rokiem 2000 a 2005 cakowita powierzchnia lasw na wiecie skurczya si o 36,6 mln ha, czyli o niecay 1%. Cakowity wyrb wynosi przez te pi lat 65 mln ha, ale zosta on czciowo zrwnowaony przez zakadanie lenych plantacji
58 A. Wolf, A. Kraamer, A. Carius, G. Dabelko , Managing Water Conict and Cooperation, w: State of the World 2005, s. 84. 59 J. Binde, F. Mayor, Przyszo..., s. 222. 60 M. Klare, Woda na miar zota, Newsweek 29 IV 2007. 61 Global Forest Resource Assessment 2005. Progress towards sustainable forest management, Food and Agriculture Organization of The United Nations, Rzym 2006, s. XII, XIII, dostpne na: http://www. fao.org (18 VI 2007). 62 A. Becla, S. Czaja, Ekologiczne podstawy procesw gospodarowania, Wrocaw 2002, s. 226.
130
Anna Sakson
i ponowny wzrost zniszczonych wczeniej lasw. Uwzgldniajc te dziaania pierwsze pi lat XXI w. przynioso mniejsze wylesienie, ni w czasie porwnywalnych okresw w latach dziewidziesitych. Najwiksza deforestacja w latach 2000-2005 miaa miejsce w Afryce, gdzie wycito 20 201 tys. ha, czyli 3,2% obszarw zalesionych i w Ameryce Poudniowej, ktra utracia 21 256 tys. ha, co stanowi 2,5% lasw tego kontynentu. W dziewiciu pastwach afrykaskich przetrzebiono powyej 10% caoci ich lasw. W Ameryce Poudniowej, w badanym okresie, kade pastwo, poza Ekwadorem, zmniejszyo powierzchni zalesion. Brazylia, na terytorium ktrej znajduje si centrum puszczy amazoskiej, stracia 3,2% lasw, co oznacza przyspieszenie deforestacji od lat dziewidziesitych. Pastwa europejskie raczej nie zanotoway znaczcych zmian w powierzchni lasw. W niektrych z nich nastpi may jej wzrost, co w skali kontynentu wynioso 0,33% dotychczasowych terenw lenych. W Azji rwnie zanotowano wzrost o 0,88%, z czego wikszo przypada na Chiny, gdzie program odnowy lasw doprowadzi do powikszenia si ich obszaru o 11%. W 1997 r. World Resource Institute obliczy, e na przestrzeni omiu tysicy lat stracilimy ok. 46% lasw, ale wikszo drzew zostaa wycita w ostatnich trzech dekadach XX w.63 Corocznie deforestacji ulega ok. 13 mln ha lasw. Najwiksze ich wyrby w latach 1990-1995 miay miejsce w: Brazylii, Indonezji, Boliwii, Meksyku, Wenezueli, Malezji, Myanmar, Sudanie, Tajlandii i Paragwaju64, a na przestrzeni od 1999 do 2001 r. w nastpujcych pastwach: USA, Indiach, Chinach, Brazylii, Kanadzie, Rosji, Indonezji, Etiopii, Nigerii i Demokratycznej Republice Konga65. Z kolei w latach 2000-2005 najbardziej skurczyy si lasy w Brazylii, Indonezji, Sudanie, Myanmar, Zambii, Tanzanii, Nigerii, DRK, Zimbabwe i Wenezueli66. Jest to efekt coraz wikszego zapotrzebowania na tereny dla rolnictwa oraz na drewno uywane jako materia budowlany i opa. Przyczyny wylesienia maj swe rdo take w czynnikach porednich, takich jak bieda, wzrost gospodarczy (im bogatsze spoeczestwo, tym wiksza konsumpcja, np. papieru), polityka rzdw, postp technologiczny i czynniki kulturowe. Obecnie agropresja jest gwn przyczyn deforestacji. Spord 152 rozpatrywanych przypadkw wylesienia, jakie miay miejsce w latach 1880-2001 w 96% wskazywano na potrzeby rolnictwa jako rdo wrbu lasw. Rola dziaalnoci rolniczej, zwaszcza hodowli byda, w niszczeniu lasw, jest bardzo widoczna w puszczy amazoskiej. Midzy 1990 a 2002 r. 80% wzrostu populacji byda w Brazylii nastpio na obszarze amazoskich lasw rwnikowych67. W 2003 r. wylesienie Amazonii zwikszyo si o 40% w porwnaniu z 2001 r.68 Szczeglnie szkodliwa dla obszarw lenych jest arowa odmiana rolnictwa. Polega ona na przejmowaniu pod
63 64 65 66 67 68
Vital, s. 102. The Economist. wiat w liczbach 1999, red. A. kowska, Warszawa 1999, s. 90. The Economist. wiat w liczbach 2005, red. K. Pograniczna, Warszawa 2005, s. 105. Global, s. 21. Vital..., s. 102-103. Raport o stanie wiata 2004, The Worldwatch Institute, red. L. Sterke, Waszyngton 2004, s. XVIII.
131
uprawy terenw otrzymywanych w wyniku wypalania drzew. Ta technika stosowana jest w pastwach rozwijajcych si. Zazwyczaj po okresie 3-5 lat rozpoczyna si proces zaniku gleby, co zmusza do zajmowania nowych terenw. Agropresja jest szczeglnie silna w Ameryce rodkowej, Amazonii, Afryce tropikalnej, na pwyspie Dekan, w Azji Poudniowo-Wschodniej, Archipelagu Sundajskim i Australii. Due tereny lene s likwidowane rwnie w efekcie budowy tam i dziaalnoci grniczej.
Zagroenie rnorodnoci biologicznej Pojcie biornorodnoci odnosi si do biologicznej rnorodnoci organizmw na wszystkich poziomach od genetycznych odmian nalecych do tego samego gatunku, przez rnorodno midzy gatunkami, po rozmaito ekosystemw (rnorodno siedliskowa)69. Ewolucja polegajca na przeksztacaniu si form ycia, poczona z wymieraniem (zanikaniem) gatunkw i siedlisk, jest zjawiskiem naturalnym. Wyrnia si co najmniej pi tzw. wielkich wymiera. 250 mln lat temu, w Permie, przestao istnie 90% gatunkw yjcych w morzach, a 65 mln lat temu, w Kredzie, doszo do katastrofy, ktra pochona ok. 64% wszystkich gatunkw. Procesy te, wywoywane przyczynami naturalnymi (zmiany klimatyczne, przesunicia pyt kontynentalnych, katastrofy kosmiczne), trway miliony lat. Obecnie ma miejsce szste wielkie wymieranie (zanik biornorodnoci), wywoane przyczynami antropogennymi. Tempo zanikania gatunkw jest obecnie prawdopodobnie najwiksze od czasw, kiedy wyginy dinozaury. Wielu badaczy twierdzi, e kadego roku ginie kilka tysicy gatunkw70. Zagroenia dla biornorodnoci mona usystematyzowa w omiu grupach. Pierwsz stanowi zagroenia zwizane z gospodark roln, w tym urbanizacja i fragmentaryzacja terenu powodujca izolacj populacji dziko yjcych gatunkw; zanieczyszczenia oraz zatrucia gleby i wd na skutek chemizacji rolnictwa. Druga grupa zagroe zwizana jest z kusownictwem i owiectwem. Przykadami gatunkw zagroonych przez kusownictwo s: tygrysy, sonie afrykaskie, czy nosoroce. Zwierzta zabijane s dla sportu, trofew, jak rwnie na handel rogami. Su one nastpnie do wyrobu np. rkojeci sztyletw, ozdb oraz wykorzystywane s w tradycyjnej medycynie azjatyckiej jako rodki przeciw epilepsji, gorczce, udarom i AIDS. Rg nosoroca w Chinach, czy Korei Poudniowej, osiga rednio cen 60 000 dolarw amerykaskich. W latach 1970-1994 liczebno populacji nosoroca zwyczajnego spada o 95%71. Z kolei owiectwo moe wywiera negatywne skutki na rnorodno biologiczn, jeeli dopuci si np. do nadmiernej eksploatacji populacji gatunkw
69 70 71
A. Ball, A. Mackenzie, S. Virdee, Krtkie wykady. Ekologia, Warszawa 2000, s. 335. B. Poskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona..., s. 177. Wicej zob.: A. S. Pullin, Biologiczne podstawy ochrony przyrody, Warszawa 2004, s. 144-147.
132
Anna Sakson
ownych, zagraajcej ich wyginiciem na okrelonych obszarach lub przez obnienie liczebnoci gatunku prowadzcej do zmniejszenia rnorodnoci genetycznej. Kolejna grupa zagroe zwizana jest z gospodark przestrzenn. Zajmowanie terenw pod zabudow, powstawanie barier ekologicznych, czyli kanaw, drg, zapr, jest przyczyn fragmentacji ekosystemw i rozdrabniania siedlisk populacji poszczeglnych gatunkw, ktre trac moliwo swobodnego krzyowania si. Czwarta grupa wie si z gospodark len, ktra ma wpyw na zmniejszenie rnorodnoci biologicznej midzy innymi przez wprowadzanie tylko wybranych gatunkw szybko rosncych, bez wzgldu na warunki siedliskowe albo stosowanie chemicznych rodkw ochrony lasu przed szkodnikami, co chroni przed danym szkodnikiem, ale powoduje osabienie naturalnej odpornoci ekosystemw. Kolejne zagroenia dla biornorodnoci stwarza gospodarka wodna i morska. S to przede wszystkim zanieczyszczenia wd powierzchniowych i podziemnych, melioracje oraz regulacje rzek. Szsta grupa zagroe to szkodliwe oddziaywanie przemysu. Wynika ono zwaszcza z emisji rnego rodzaju zanieczyszcze, w tym haasu. Najwiksze zagroenie nios dziay zwizane z produkcj energii cieplnej, elektrycznej oraz przerobem i dystrybucj ropy naftowej i gazu. Ostatnie dwie grupy zagroe zwizane s z oddziaywaniem transportu, a take turystyki i rekreacji72. Ochrona biornorodnoci oznacza wystpowanie powanych koniktw midzy interesami czowieka a przyrod. Przykadami takich koniktw w pastwach rozwijajcych si mog by prby ograniczenia wypalania i nadmiernej eksploatacji lasw tropikalnych w Brazylii czy Indonezji, natomiast w pastwach rozwinitych, konikty powstajce podczas prb tworzenia nowych lub rozszerzania ju istniejcych parkw narodowych lub innych obszarw chronionych. Do takich koniktw naley rwnie niepodporzdkowanie si niektrych pastw regulacjom prawnym chronicym ssaki morskie (Japonia, Islandia, Norwegia). Do przykadw zagroenia rnorodnoci biologicznej mona zaliczy sytuacj na Madagaskarze, gdzie wskutek likwidacji lasw przestao istnie lub jest powanie zagroona poowa gatunkw rolin (6 tys. gatunkw) i zwierzt (85 tys.), czy w Ekwadorze, w ktrym powstawanie plantacji w miejsce lasw doprowadzio do zaniku okoo 50 tys. gatunkw rolin i zwierzt. Najwiksze zagroenie dotyczy gatunkw endemicznych (a wic unikalnych dla danego miejsca) oraz wsko wyspecjalizowanych siedliskowo i pokarmowo73. W 2002 r. najwysza liczba zagroonych gatunkw ssakw wystpowaa w: Indonezji 147, Chinach 94, Indiach 88, Brazylii 81, Meksyku 70, Australii 63, Papui-Nowej Gwinei 58, Kenii 51, Madagaskarze, Malezji i na Filipinach 50 oraz w Peru 49. Jeli chodzi o ptaki, to najwicej zagroonych gatunkw wystpowao w Chinach 183, Brazylii i Indonezji 114, Kolumbii 78, Peru 76, Indiach 72, na Filipinach 67, w Nowej Zelandii 63, Ekwadorze 62 i USA 5574.
72 73 74
B. P oskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona..., s. 176-183. S. Czaja, B. Fiedor, A. Graczyk, Z. Jakubczyk, Podstawy..., s. 399, 400. The Economist. wiat w liczbach 2005..., s. 106.
Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony PROGRAM NARODW ZJEDNOCZONYCH DO SPRAW OCHRONY RODOWISKA
133
Program Narodw Zjednoczonych do spraw Ochrony rodowiska (United Nations Environmental Programme, UNEP) powoany zosta w 1972 r. rezolucj nr 2997/XVII Zgromadzenia Oglnego ONZ, na podstawie postanowie Konferencji Sztokholmskiej rodowisko czowieka. Do podstawowych zada organizacji naley: ocenianie stanu rodowiska na wiecie i identykowanie problemw wymagajcych midzynarodowej wsppracy, wczesne ostrzeganie o zagroeniach rodowiskowych, pomoc w kodykacji midzynarodowego prawa ochrony rodowiska oraz w uwzgldnianiu aspektw rodowiskowych w polityce spoecznej i ekonomicznej, a take udzielanie porad i rekomendacji rzdom w zakresie realizacji narodowych programw ochrony rodowiska. UNEP pomaga rozwiza problemy, ktrym pastwa dziaajce w pojedynk nie mog przeciwdziaa. Zapewnia forum budowania wsppracy i zawierania umw midzynarodowych. Poprzez takie dziaania stara si zwiksza udzia przemysu i biznesu, rodowisk naukowych i akademickich, organizacji pozarzdowych, wsplnot lokalnych i innych w osiganiu zrwnowaonego rozwoju75. Najwyszym organem UNEP jest Rada Zarzdzajca (Governing Council) skadajca si z 58 reprezentantw pastw wybieranych przez Zgromadzenie Oglne ONZ na czteroletni kadencj wedug nastpujcego klucza geogracznego: 16 czonkw pochodzi z Afryki, 13 z Azji, 10 z Ameryki aciskiej i pastw karaibskich, 6 z Europy Wschodniej oraz 13 z Europy Zachodniej i pozostaych pastw. Rada odbywa spotkania co 2 lata76. Polska ostatnio bya jej czonkiem w latach 2003-200777. Gwne funkcje oraz obowizki Rady Zarzdzajcej zostay okrelone w rezolucji Zgromadzenia Oglnego ustanawiajcej UNEP i wedug jej brzmienia obejmuj m. in.: promowanie midzynarodowej wsppracy w dziedzinie ochrony rodowiska i zalecanie rodkw j umoliwiajcych; zapewnienie oglnego kierownictwa i koordynacji programw rodowiskowych w ramach systemu NZ; otrzymywanie i analiza cyklicznych raportw Dyrektora Wykonawczego UNEP dotyczcych wprowadzania w ycie programw ochrony rodowiska w ramach systemu NZ; ciga obserwacja wiatowego stanu rodowiska, aby zapewni, e istotne jego problemy zostan poddane odpowiedniej rozwadze rzdw; dokonywanie przegldw wpywu krajowych i midzynarodowych dziaa ekologicznych na pastwa rozwijajce si, stwierdzanie czy nie pojawia si problem dodatkowych kosztw jakie mog by przez nie ponoszone w toku realizacji programw i projektw ochrony rodowiska, jak rwnie zapewnianie, e programy te s zgodne z planami rozwoju i priorytetami pastw rozwijajcych si;
J. Rydzkowski, Sownik Organizacji Narodw Zjednoczonych, Warszawa 2003, s. 188. Ibidem, s. 189. 77 Organization prole, UNEP, brak miejsca i czasu wydania, s. 4, dostpne do pobrania na stronie internetowej UNEP: http://www.unep.org/PDF/UNEPOrganizationProle.pdf (15 XII 2008).
75 76
134
Anna Sakson
przegldanie i zatwierdzanie programu wykorzystania zasobw Funduszu Ochrony rodowiska78. Rada Zarzdzajca posiada swoje Biuro, w ktrego skad wchodzi przewodniczcy, trzech wiceprzewodniczcych oraz sprawozdawca79. Na mocy rezolucji nr 2997/XVII poza Rad Zarzdzajc powoano dobrowolny Fundusz Ochrony rodowiska (Environment Fund), by nansowa inicjatywy UNEP. rodki Funduszu uzupeniane s ponadto przez fundusze powiernicze (midzy innymi przez General Trust Fund oraz Technical Cooperation Trust Funds80) i rodki przydzielane z budetu ONZ. UNEP dysponuje na 2 lata budetem w wysokoci ok. 105 mln dolarw81. W latach 2004-2005 najwiksze kwoty (podane w przyblieniu) przekazay pastwa wyszczeglnione w poniszej tabeli.
TABELA 1
Najwiksze kwoty przekazywane przez pastwa na rzecz Funduszu Ochrony rodowiska w latach 2004-2005 Pastwo Wielka Brytania Niemcy Stany Zjednoczone Holandia Francja Finlandia Japonia Wochy Szwajcaria Szwecja Dania Norwegia Kanada Hiszpania Belgia Kwota, dolary amerykaskie 15 659 000 12 996 000 12 459 000 12 024 000 9 278 000 6 966 000 6 630 000 5 960 000 5 825 000 5 684 000 5 100 000 4 505 000 4 044 000 1 660 000 1 489 000
rd o: Organization prole, UNEP (brak miejsca i czasu wydania), s. 33; http://www.unep.org/ PDF/UNEPOrganizationProle.pdf (15.12.2008).
Procentowy rozkad wydatkw w latach 2004-2005 na realizacj zada UNEP przedstawia si nastpujco: 18,3% rodkw Funduszu Ochrony rodowiska przekaStrona internetowa UNEP: http://www.unep.org/resources/gov/overview.asp (15 XII 2008). Strona internetowa Biura Regionalnego UNEP dla Ameryki aciskiej: http://www.pnuma.org/ perl_ing/organos.php (15 XII 2008). 80 Organization..., s. 9. 81 J. Rydzko wski, Sownik..., s. 189.
78 79
135
zano Wydziaowi technologii, przemysu i ekonomii; 17,6% przeznaczono dla Wydziau wsppracy regionalnej; 17% otrzyma Wydzia wczesnego ostrzegania i szacowania; 12,5% skierowano na rzecz rozwoju prawa i polityk ochrony rodowiska; 7,5% przyznano Wydziaowi implementacji polityki rodowiskowej; 6,1% Wydziaowi prawa rodowiska i konwencji; 5,6% Wydziaowi komunikacji i informacji spoecznej82. W 1997 r. Rada Zarzdzajca, postanowia utworzy Komitet Staych Przedstawicieli (Committee of Permanent Representatives) jako swj organ pomocniczy o nastpujcych kompetencjach: monitorowanie i ocenianie implementacji decyzji Rady Zarzdzajcej pod wzgldem kwestii administracyjnych, budetowych oraz programowych; przegldanie projektw dziaa i budetu podczas ich opracowywania przez Sekretariat; wyraanie opinii w raportach o efektywnoci pracy i przejrzystoci, a take skutecznoci poszczeglnych funkcji Sekretariatu na jego prob, a zlecenie Rady Zarzdzajcej; przygotowywanie projektw decyzji do rozwaenia przez Rad Zarzdzajc83. Zgodnie z rezolucj 53/242 Zgromadzenia Oglnego Raportem Sekretarza Generalnego na temat rodowiska i ludzkich osiedli (Report of the Secretary-General on environment and human settlements) z 28 lipca 1999 r., corocznie zwoywane jest wiatowe Ministerialne Forum rodowiskowe (Global Ministerial Environment Forum, GMEF), aby przedyskutowa wane i pilne problemy z zakresu ochrony rodowiska84. Forum stanowi cz specjalnych lub zwykych sesji Rady Zarzdzajcej i przyczynia si do zwikszania zdolnoci identykowania oraz budowania kompromisw w rozwizywaniu rodowiskowych problemw przez UNEP. Pierwsze Ministerialne Forum rodowiskowe miao miejsce w maju 2000 r. w Malm (Szwecja). Przyjto wtedy tzw. Deklaracj z Malm, majc na celu zwrcenie uwagi Zgromadzenia Oglnego NZ na gwne wyzwania XXI w. stojce przed wsplnot midzynarodow w dziedzinie ochrony rodowiska85. Central UNEP jest Sekretariat (UNEP Headquarters) znajdujcy si w Nairobi (Kenia). Stanowi on gwne miejsce opracowywania akcji ochrony rodowiska oraz ich koordynacji w ramach systemu NZ, na czele z Dyrektorem Wykonawczym (Executive Director) podlegym Sekretarzowi Generalnemu ONZ86. W ramach Sekretariatu funkcjonuje Dzia Zapewniania Jakoci (Quality Assurance Section, QAS) odpowiedzialny za planowanie strategiczne, ustalanie standardw jakociowych programw dziaa i zarzdzania, utrzymywanie kontaktw z oarodawcami UNEP. Dzia kieruje wszystkimi czynnociami odnoszcymi si do projektw organizacji, zapewniajc ich odpowiedni realizacj87.
Organization..., s. 33. Ibidem, s. 6 84 Strona internetowa UNNEP, http://www.unep.org/resources/gov/overview.asp (16 XII 2008). 85 Organization..., s.5. 86 Ibidem, s. 9. 87 Wicej na temat Quality Assurance Section na: http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=43&ArticleID=5480&l=en (16 XII 2008).
82 83
136
Anna Sakson
Dyrektor Wykonawczy jest odpowiedzialny za wszystkie obszary dziaania Sekretariatu, cznie z jego administrowaniem. Przewodzi on oglnowiatowej polityce ochrony rodowiska i identykuje palce problemy rodowiskowe o zasigu globalnym, by zwrci na nie uwag rzdw oraz innych podmiotw. Dyrektor zarzdza i stoi na czele UNEP, kieruje wprowadzaniem w ycie programu dziaa organizacji (UNEP programme of work), ktry jest przyjmowany przez Rad Zarzdzajc. Promuje i wspiera bliskie kontakty z partnerami UNEP, wczajc w to rzdy pastw, agendy ONZ, midzynarodowe organizacje rzdowe i pozarzdowe, jednostki sektora prywatnego. Biuro Wykonawcze (Executive Ofce, EO) koordynuje rozlegy plan spotka i wizyt Dyrektora, ktrych celem jest wzrost wiadomoci roli rodowiska dla rozwoju. Celom tym suy rwnie realizacja przez rzecznika Dyrektora Wykonawczego oraz Wydzia Komunikacji i Informacji Spoecznej (Division of Communications and Public Information, DCPI) strategii medialnych we wsppracy z information ofcers88, urzdujcymi w kadym z szeciu Regionalnych Biur UNEP. Dyrektor Wykonawczy w swej pracy wspierany jest przez Zastpc (Deputy Executive Director), ktry doradza mu i asystuje przy strategicznym planowaniu oraz rozwijaniu rodkw zarzdzania UNEP. Zastpca Dyrektora Wykonawczego kieruje Programem rodowiskowym (Environment Programme), nadzoruje wszystkie wydziay i biura regionalne oraz jest bezporednio odpowiedzialny za wdraanie programu dziaa UNEP i wielu inicjatyw realizowanych dziki wsparciu darczycw89. Od 15 czerwca 2006 r., jednogon decyzj Zgromadzenia Oglnego ONZ, urzd Dyrektora Wykonawczego sprawuje pochodzcy z Niemiec, Achim Steiner. Stanowisko obj na czteroletni kadencj. Jest pit osob w historii UNEP piastujc t funkcj90. Jego zastpc od lutego 2008 r. jest Angela Crooper pochodzca z Trynidadu i Tobago91. Program NZ do spraw Ochrony rodowiska podzielony jest na nastpujce Wydziay: Wsppracy regionalnej (Division of Regional Cooperation, DRC). Wrd obowizkw Wydziau znajduje si: zbieranie informacji i danych pozwolajcych na wczenie regionalnej perspektywy w rozwj programw i polityk UNEP; prezentowanie globalnych dziaa organizacji w regionach oraz pozyskiwanie dla nich wsparcia na wszystkich szczeblach; wprowadzanie w ycie i uzupenianie stosownych fragmentw programw globalnych poprzez inicjowanie oraz koordynowanie regionalnej, a take
Information ofcer kieruje i rozwija rda otrzymywania, dostarczanie, rozpowszechnianie informacji dla organizacji/klienta na potrzeby realizacji jego celw; usugi opieraj si zarwno na informacjach elektronicznych, zwaszcza internetowych bazach danych, jak i tradycyjnych bibliotecznych materiaach; denicja za: http://www.prospects.ac.uk/cms/ShowPage/Home_page/Explore_types_of_jobs/ Types_of_Job/p!eipaL?state=showocc&pageno=1&idno=336 (16 XII 2008). 89 Organization..., s. 7. 90 Wicej informacji o Achimie Steinerze na stronie internetowej UNEP: http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=43&ArticleID=5252&l=en (16 XII 2008). 91 http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=521&ArticleID=5696&l=en (16 XII 2008).
88
137
subregionalnej wsppracy w odpowiedzi na problemy ekologiczne i zagroenia; zapewnianie doradztwa we wcielaniu midzynarodowych zobowiza na rzecz ochrony rodowiska poprzez wewntrzne programy dziaa; wzmacnianie wiadomoci spoecznej o problemach ekologicznych i pobudzanie do dziaania; rozwj wsppracy midzy UNEP a organizacjami pozarzdowymi i sektorem prywatnym92; w ramach tego Wydziau dziaaj Biura Regionalne i cznikowe. Prawa rodowiska i konwencji (Division of Environmental Law and Conventions, DELC). Wydzia pobudza stopniowy rozwj i implementacj prawa ochrony rodowiska poprzez wspieranie poszczeglnych pastw, jak i caej wsplnoty midzynarodowej w zwikszaniu ich zdolnoci do tworzenia i rozszerzania ram prawnych; udziela te pomocy w implementacji wielostronnych umw midzynarodowych93. Technologii, przemysu i ekonomii (Division of Technology, Industry and Economics, DTIE). Wydzia zachca rzdowe i lokalne orodki decyzyjne, a take przedstawicieli przemysu w poszczeglnych pastwach do rozbudowywania oraz wprowadzania w ycie programw i strategii przyjaznych rodowisku; czuwa nad wydajnym uytkowaniem zasobw naturalnych; dy do zapewnienia bezpiecznego dla rodowiska zarzdzania substancjami chemicznymi, zmniejszania skaenia oraz zagroenia ze pyncego dla ludzi i rodowiska; umoliwia implementacj konwencji i umw midzynarodowych94. Komunikacji i informacji spoecznej (Division of Communication and Public Information, DCPI). Gwne dziaania tej komrki organizacyjnej UNEP dotycz: pobudzania ludzkiej wiadomoci o problemach rodowiska poprzez media; wpywanie na postawy, zachowania, decyzje tych, ktrzy maj, lub mog mie wpyw na rodowisko poprzez publikowanie i rozpowszechnianie drukowanych i audio-wizualnych treci; odpowiadanie na pytania spoeczestw; publikowanie magazynu Nasza Planeta (Our Planet)95. Wczesnego ostrzegania i szacowania (Division of Early Warning and Assessments, DEWA). Jednostka ta zapewnia wsplnocie midzynarodowej dostp do znaczcych danych i informacji oraz pomaga rzdom zwiksza zdolnoci do ich wykorzystania w toku podejmowania decyzji i planowania dziaa na rzecz zrwnowaonego rozwoju; wydzia ten jest obecny we wszystkich Biurach Regionalnych UNEP96. Implementacji polityki rodowiskowej (Division of Environmental Policy and Implementation, DEPI). Jest on odpowiedzialny za wprowadzanie w ycie polityki ochrony rodowiska, aby wspiera zrwnowaony rozwj na poziomie globalnym, regionalnym i narodowym; we wsppracy z midzynarodowymi i narodowymi partnerami DEPI zapewnia w pastwach rozwijajcych si i bdcych w okresie transformacji systemowej techniczne wsparcie, doradztwo, zwikszanie umiejtnoci zarzdzania97.
92 93 94 95 96 97
Wicej informacji o DRC na: http://www.unep.org/drc/About.asp (17 XII 2008). Szerzej patrz: http://www.unep.org/dec/About/index.asp (17 XII 2008). Wicej na ten temat patrz: http://www.unep.fr/en/index.asp (17 XII 2008). http://www.unep.org/dcpi/about/default.asp (17 XII 2008). Wicej na temat DEWA zob.: http://www.unep.org/DEWA/about/index.asp (17 XII 2008). Wicej informacji na stronie internetowej: http://www.unep.org/DEPI/ (17 XII 2008).
138
Anna Sakson
Koordynacji Funduszu na rzecz Globalnego rodowiska (Division of Global Environment Facility Coordination, DGEF). UNEP odgrywa dla Funduszu kluczow rol; przeprowadza naukowe i techniczne analizy oraz czuwa nad odpowiednim gospodarowaniem rodowiskiem w nansowanych przez GEF przedsiwziciach. UNEP posiada na wiecie sze Biur Regionalnych (Regional Ofces): w Kenii (Nairobi) dla Afryki (Regional Ofce for Africa, ROA), w Chinach (Pekin) dla Azji i Pacyku (Regional Ofce for Asia and the Pacic, ROAP; obszar dziaa nie obejmuje Azji Zachodniej), w Bahrajnie (Manama) dla Zachodniej Azji (Regional Ofce for West Asia, ROWA), w Szwajcarii (Genewa) dla Europy (Regional Ofce for Europe, ROE), w Brazylii dla Ameryki aciskiej i Karaibw (Regional Ofce for Latin America and the Caribbean), w USA (Waszyngton) dla Ameryki Pnocnej (Regional Ofce for North America, RONA)98. Ponadto w ramach UNEP funkcjonuje osiem Biur cznikowych (Liaison Ofces) w: Addis Abebie, Brasilii, Brukseli, Kairze, Moskwie, Nowym Jorku, Pekinie i Wiedniu. Kade z tych biur posiada okrelone zadania99. Na przykad do gwnych celw Biura brukselskiego naley zbieranie informacji dotyczcych rozwoju europejskiej polityki ochrony rodowiska i inicjatyw w tej mierze, zapewnianie wymiany informacji midzy UNEP i Uni Europejsk, utrzymywanie i rozbudowywanie sieci kontaktw z instytucjami Unii Europejskiej oraz przedstawicielami poszczeglnych pastw, promowanie i uatwianie wsppracy midzy UNEP i UE100. Na mocy decyzji Rady Zarzdzajcej 13/33 z 1985 r. stworzono moliwo ustanawiania narodowych komisji/komitetw (national committees, NATCOM) majcych wspiera dziaalno UNEP. Dalsze decyzje Rady nawoyway rzdy do tworzenia takich komisji w ich pastwach, a Dyrektora Wykonawczego UNEP zobowizyway do kontynuowania wysikw na rzecz utworzenia jak najwikszej, praktycznej ich liczby. W czerwcu 2000 r. dziaao 29 komitetw: 2 w regionie Azji i Pacyku (w Japonii i Korei), 4 w regionie Ameryki aciskiej i Karaibw (w Argentynie, Brazylii, na Jamajce, w Peru), 25 na obszarze Europy (w Armenii, Azerbejdanie, na Biaorusi, w Bugarii, Czechach, Francji, Grecji, Gruzji, Hiszpanii, Holandii, Izraelu, Kazachstanie, na Malcie, w Modawii, Niemczech, Norwegii, Rosji, Rumunii, Szwecji, Turcji, Wielkiej Brytanii, na Ukrainie, w Uzbekistanie, Woszech i na Wgrzech). Funkcjonuj one wedug prawa wewntrznego poszczeglnych pastw i skupiaj przerne podmioty, takie jak pozarzdowe organizacje zajmujce si ochron rodowiska i rozwojem, organizacje stowarzyszone z ONZ (UN Associations), przedstawicieli mediw,
Lista Biur Regionalnych z linkami do stron internetowych, informujcych o ich dziaalnoci, strukturze, publikacjach znajduje si na: http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=296 (17 IV 2008). 99 Wykaz Biur cznikowych z linkami do stron opisujcych ich dziaania na: http://www.unep.org/ Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=296 (17 XII 2008). 100 http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=296&ArticleID= 3411&l=en (17 XII 2008).
98
139
przemysu, zwizkw zawodowych, rodowisk naukowych, kobiet, modziey, ludnoci autochtonicznej na danym obszarze, wsplnot lokalnych, czy te wybitne osoby. W uzasadnionych przypadkach obserwatorzy i doradcy z rnych agencji rzdowych mog bra udzia w pracach komisji101. Komisje narodowe tworz kanay komunikacji ze spoeczestwem w pastwach, w ktrych dziaaj, jednak nie s ocjalnymi reprezentantami UNEP. Ich funkcje s zrnicowane w zalenoci od tego gdzie dziaaj, a do wsplnych zada zaliczy mona zwikszanie wiadomoci spoecznej na temat pracy UNEP oraz problemw rodowiska i krokw, jakie naley podj, aby je rozwiza, a take zachcanie spoeczestw do wspierania inicjatyw organizacji. Od komitetw oczekuje si przeprowadzania seminariw, konferencji, warsztatw na temat rnych spraw dotyczcych rodowiska; organizowania kampanii informacyjnych w mediach na znak poparcia inicjatyw UNEP; uatwiania organizacjom pozarzdowym, rnym grupom i osobom indywidualnym brania w nich udziau; wydawanie wasnych czasopism, publikacji, a take tumaczenie oraz rozpowszechnianie informacji pochodzcych od UNEP; prowadzenie, tam gdzie to moliwe, lobbingu, w celu podniesienia wagi problemw rodowiska i programw UNEP. Komitety informuj take organizacj o dziaaniach na rzecz rodowiska podejmowanych w ich pastwach. Opracowuj ponadto strategie zbierania funduszy, aby mogy si samodzielnie utrzyma i w tej kwestii wsppracuj z UNEP. Pastwa rozwijajce si mog liczy na wsparcie nansowe Programu udzielone, by zaoy nowy komitet. Biura Regionalne UNEP odpowiedzialne s za opracowywanie programw dziaa na rzecz zwikszania udziau komitetw narodowych w ich pracach. To one zajmuj si codzienn wspprac z komitetami i d do ich szerokiego udziau w programach i specjalnych wydarzeniach, obejmujcych powiadamianie o wizytach Dyrektora Wykonawczego UNEP w ich pastwach oraz organizowanie z nim spotka. Na Biurach Regionalnych ciy obowizek nawizywania nowych kontaktw w celu ustanawiania kolejnych komitetw regionalnych. UNEP, aby efektywnie chroni rodowisko oraz dziaa na rzecz zrwnowaonego rozwoju, ustanowi nastpujce naukowe grupy doradcze (Scientic Advisory Groups): Grupa Ochrony Ekosystemw (Ecosystems Conservation Group, ECG); Midzyrzdowy Panel do spraw Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC); Grupa Ekspertw do spraw Naukowych Aspektw Ochrony rodowiska Morskiego (Joint Group of Experts on the Scientic Aspects of Marine Environment Protection, GESAMP); Naukowy i Techniczny Panel Doradczy (Scientic and Technical Advisory Panel, STAP);
101
Strona internetowa komitetw narodowych UNEP: http://www.unep.ch/natcom/ (19 XII 2008).
140
Anna Sakson
Naukowa Komisja Narodw Zjednoczonych do spraw Efektw Promieniowania Atomowego (United Nations Scientic Committee on the Effects of Atomic Radiation, UNSCEAR)102. Jako wsplna inicjatywa UNEP, Programu Narodw Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP) oraz Banku wiatowego utworzony zosta, na mocy rezolucji tego ostatniego, Fundusz na rzecz Globalnego rodowiska (Global Environment Facility, GEF). Sw dziaalno rozpocz w padzierniku 1991 r.103 Przez 3 lata trwaa pierwsza, pilotaowa faza jego dziaalnoci w strukturach Banku wiatowego. Decyzje podjte w 1992 r. podczas Konferencji w Rio de Janeiro miay istotne znaczenie dla ksztatowania funkcji oraz zasad dziaania Funduszu. Przyjte wtedy dokumenty (zwaszcza Agenda 21, Konwencja o rnorodnoci biologicznej oraz Ramowa Konwencja w sprawie zmian klimatu) uzasadniay potrzeb jego restrukturyzacji. Pastwa czonkowskie GEF przyjy, e powinien on by gwnym mechanizmem pomocy nansowej dla dziaa na rzecz ochrony rodowiska, czonkostwo w jego strukturach winno by oglno dostpne (obecnie ponad 150 pastw uczestniczy w jego pracach104), a realizacja zada opiera si na cisej wsppracy agencji wykonawczych (Banku wiatowego, UNEP i UNDP, a od 2001 r. take Organizacji NZ do spraw Wyywienia i Rolnictwa, Organizacji NZ do spraw Rozwoju Przemysowego, wiatowej Organizacji Zdrowia, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, African Development Bank, Asian Development Bank, Latin America Development Bank). W 1994 r. Fundusz zosta poddany restrukturyzacji i przeksztacony w midzynarodow organizacj z wyranie sprecyzowanymi celami i zasadami dziaania105. Cele GEF (jak rwnie jego struktura, zasady funkcjonowania i zarzdzania) znalazy si w dokumencie z 1994 r. o utworzeniu zrestrukturyzowanego Funduszu na rzecz rodowiska (Instrument for the Establishment of the Restructured Global Environmental Facility). Polegaj one na nansowaniu programw i dziaa skupionych na nastpujcych dziedzinach, uznanych za priorytetowe: ochrona rnorodnoci biologicznej: realizacja piciu programw operacyjnych: program ochrony ekosystemw w strefach suchych i psuchych; ekosystemw przybrzenych, morskich i sodkowodnych; systemw lenych; grskich; ochrona i nie zagraajce rodowisku uytkowanie rnorodnoci biologicznej zwizanej z rolnictwem; przeciwdziaanie zmianom klimatu: prowadzenie czterech programw operacyjnych: usuwanie przeszkd w powikszaniu efektywnoci energetycznej oraz oszczdnym uytkowaniu energii; wspieranie wykorzystania energii odnawialnej; obnianie dugotrwaych kosztw technologii energetycznych; promowanie rozwoju transportu odpowiadajcego zasadom zrwnowaonego rozwoju;
Szczegowe informacje dotyczce poszczeglnych naukowych grup doradczych znajduj si na stronie internetowej UNEP: http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=43&ArticleID=201 (19 XII 2008). 103 http://dgef.unep.org/About_GEF/ (19 XII 2008). 104 Ibidem. 105 http://www.undp.org.pl/gef/pl/struktura_gef.php (19 XII 2008).
102
141
ochrona wd midzynarodowych: koordynowanie trzech programw operacyjnych dotyczcych: naturalnych obiektw wodnych stanowicych przedmiot midzynarodowego zainteresowania pastw; zintegrowanych obszarw ldowo-wodnych; przeciwdziaania zanieczyszczeniu wd; ochrona warstwy ozonowej. Ponadto GEF stara si zapobiega degradacji powierzchni ziemi, pustynnieniu i niszczeniu lasw, jako problemom zwizanych z wymienionymi wyej106. Funkcjonowanie Funduszu na rzecz Globalnego rodowiska opiera si na wsppracy agencji wykonawczych. UNDP zapewnia pomoc techniczn i tworzy moliwoci rozwojowe. Bank wiatowy koordynuje projekty o inwestycyjnym charakterze oraz jest depozytariuszem zebranych rodkw celowych. UNEP za peni rol eksperta w zakresie zagadnie ochrony rodowiska, udziela porad w cyklu projektowym GEF i zapewnia obsug sekretariatu Naukowo-Technicznego Zespou Doradczego. Do najwaniejszych organw Funduszu nale: Zgromadzenie Oglne, a wic obradujcy co 3 lata przedstawiciele wszystkich pastw wsppracujcych z GEF, dokonujcy przegldu podejmowanych dziaa i je oceniajcy; Rada, zoona z 32 czonkw, penica midzy sesjami Zgromadzenia Oglnego funkcje zarzdu Funduszu, ktra zbiera si dwukrotnie podczas roku; Sekretariat, podlegajcy bezporednio Radzie, a porednio Zgromadzeniu; jego zadaniem jest wcielanie w ycie postanowie Rady i Zgromadzenia, wsppraca w tej mierze z agencjami wykonawczymi oraz z innymi organizacjami midzynarodowymi. W pastwach czonkowskich GEF, uprawnionych do korzystania z jego wsparcia, powoywane s instytucje koordynujce prowadzone tam dziaania107. Kwoty, ktrymi dysponuje Fundusz, pochodz z dobrowolnych wpat, najczciej od pastw wysoko rozwinitych. W 1998 r. GEF dysponowa 2,75 mld dolarw przekazanych przez 36 pastw108. W 2006 r. 32 pastwa zobowizay si do przekazania 3,13 mld dolarw na realizacj dziaa w latach 2006-2010. Od pocztku swej dziaalnoci Fundusz wspar ponad 1950 projektw w ok. 160 pastwach rozwijajcych si oraz tych, ktrych gospodarki s w fazie transformacji109. Wrd realizowanych przez UNEP zada warto zwrci uwag na fakt, e organizacja ta administruje, znajdujcym si w Bonn, Sekretariatem Ramowej Konwencji Narodw Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu110 (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC). Umowa ta przyjta zostaa podczas KonSzczegowe informacje na temat dziaa GEF na internetowej stronie organizacji: http://www. undp.org.pl/gef/pl/cele_gef.php (19 XII 2008). 107 http://www.undp.org.pl/gef/pl/struktura_gef.php (19 XII 2008). 108 Ibidem. 109 http://www.thegef.org/interior.aspx?id=44 (19 XII 2008). 110 Tekst Ramowej Konwencji NZ w sprawie Zmian Klimatu dostpny jest w jzyku polskim na stronie internetowej Viadrina International Law Project: http://www.vilp.de/Plpdf/p175.pdf (21 XII 2008).
106
142
Anna Sakson
ferencji Narodw Zjednoczonych w sprawie rodowiska i Rozwoju (czerwiec 1992 r.) w Rio de Janeiro, a wesza w ycie 21 marca 1994 r.111 Do sierpnia 2007 r. zostaa ratykowana przez 192 pastwa112 (w tym przez Stany Zjednoczone, Rosj, Chiny i Polsk113). Jej celem jest doprowadzenie do ustabilizowania iloci gazw cieplarnianych w atmosferze, na poziomie, ktry nie wywoa niebezpiecznych zmian systemu klimatycznego i w takim okresie by ekosystemy mogy si w sposb naturalny przystosowa do tych zmian (art. 2). Zobowizania zawarte w Konwencji mona podzieli na trzy grupy: 1. Zobowizania wszystkich stron Konwencji, do ktrych zalicza si m.in.: opracowywanie i uaktualnianie raportw krajowych o antropogenicznych emisjach gazw szklarniowych; formuowanie i wdraanie krajowych programw zwalczania globalnego ocieplenia; wspdziaanie w przygotowaniu adaptacji do skutkw zmian klimatu, zwaszcza w strefach nadbrzenych. 2. Zobowizanie pastw rozwinitych i transformujcych gospodark wymienionych w Zaczniku I114 do ograniczenia emisji gazw cieplarnianych pochodzcych z ludzkiej dziaalnoci do poziomu z 1990 r. 3. Zobowizania pastw najbogatszych, wymienionych w Zaczniku II115, ktre podjy si: zapewnienia funduszy pastwom rozwijajcym si, aby mogy one realizowa zobowizania konwencyjne i byy w stanie podj dziaania w celu dostosowania si do skutkw zmian klimatu; udostpniania technologii umoliwiajcych wcielanie w ycie postanowie Konwencji innym jej stronom. Najwyszym organem Konwencji jest Konferencja Stron (Conference Of the Parties, COP), a wic pastw, ktre ratykoway omawiany dokument. Konferencja Stron przyjmuje poprawki (art. 15 UNFCCC), zaczniki (art. 16) i protokoy (art. 17) do Konwencji. W grudniu 1997 r. miao miejsce trzecie spotkanie Konferencji Stron, podJ. Rydzkowski, Sownik, s.251. Strona internetowa Konwencji Klimatycznej: http://unfccc.int/essential_background/convention/ status_of_ratication/items/2631.php (21 XII 2008). 113 Pena lista pastw, z datami ratykacji i wejcia w ycie Konwencji dostpna jest na: http:// unfccc.int/les/essential_background/convention/status_of_ratication/application/pdf/unfccc_conv_rat. pdf (21 XII 2008). 114 Pastwa wymienione w zaczniku I do UNFCCC: Australia, Austria, Biaoru, Bugaria, Belgia, Czechy, Chorwacja, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Lichtenstein, Litwa, otwa, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Nowa Zelandia, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, Sowacja, Sowenia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Ukraina, Wgry, Wielka Brytania, Japonia, USA oraz Wsplnota Europejska jako odrbny podmiot. 115 Pastwa wymienione w Zaczniku II do UNFCCC: Australia, Kanada, Islandia, Japonia, Norwegia, Nowa Zelandia, Szwajcaria, Turcja, USA oraz 15 pastw UE sprzed rozszerzenia w 2004 r., a take Wsplnota Europejska jako odrbny podmiot.
111 112
143
czas ktrego podpisano Protok do Konwencji zwany Protokoem z Kioto116. Wszed on w ycie 16 lutego 2005 r., w wyniku zoenia dokumentw ratykacyjnych przez Rosj, a obowizuje on obecnie w ponad 170 pastwach117. Jest to porozumienie precyzujce poziomy redukcji gazw cieplarnianych przez pastwa uprzemysowione. Maj one ograniczy emisj gazw szklarniowych w latach 2008-2012 o przynajmniej 5,2% poniej poziomu z 1990 r. Jednak warto 5,2% jest wartoci redni dla wszystkich rozwinitych pastw wymienionych w Zaczniku I do Konwencji w sprawie Zmian Klimatu. Zobowizania o redukcji emisji dla poszczeglnych pastw wahaj si od 8% (np. Bugaria, Francja, Niemcy, Sowacja) do 5% (Chorwacja). Nowa Zelandia, Rosja i Ukraina mog utrzyma emisje na poziomie z 1990 r., a trzy pastwa: Norwegia, Australia oraz Nowa Zelandia maj moliwo ich zwikszenia odpowiednio o: 1, 8 i 10%. Protok z Kioto przestanie obowizywa w 2012 r. Wypracowanie nowej umowy midzynarodowej w kwestii redukcji emisji gazw szklarniowych, pod egid ONZ, powinno mie miejsce do koca 2009 r. Etapem w negocjacjach bya 14. Konferencja Stron Konwencji Klimatycznej (COP-14) poczona z 4. Spotkaniem Stron Protokou z Kioto (Meeting Of the Parties, MOP-4), ktra miaa miejsce w Poznaniu, na terenie Midzynarodowych Targw Poznaskich, w dniach 1-12 grudnia 2008 r.118 W wyniku obrad uzgodniono uruchomienie Funduszu Adaptacyjnego, ktry ma m. in. nansowa budow systemw ostrzegania przed kataklizmami bdcymi wynikiem globalnego ocieplenia oraz inn pomoc pastwom ubogim w przystosowywaniu si do zmian klimatycznych. Nie ustalono jednak skd w duszej perspektywie bd pochodzi rodki, ktrymi rozporzdza ma Fundusz. Rzdy przekazay na jego dziaalno 80 mln dolarw, Szwecja za zadeklarowaa, e przeznaczy w cigu 3 lat co najmniej 200 mln dolarw119. Z kolei Polska, eby zrekompensowa emisje dwutlenku wgla powstae w wyniku organizacji Konferencji120, przekae do Funduszu Adaptacyjnego miliony zotych w postaci niewykorzystanych przez Polsk zezwole na emisj121 tego gazu szklarniowego. Do 2012 r. Fundusz ma zgromadzi ok. 300
Protok z Kioto dostpny jest w jzyku polskim na: http://www.vilp.de/Plpdf/p222.pdf (21 XII 2008). Lista wszystkich stron Protokou z Kioto, z datami zoenia dokumentw ratykacji i wejciem jego postanowie w ycie na stronie Konwencji Klimatycznej: http://maindb.unfccc.int/public/country. pl?group=kyoto (21 XII 2008). 118 Na szczyt klimatyczny w Poznaniu akredytowao si 10 657 uczestnikw przedstawicieli rzdw, organizacji pozarzdowych i mediw ze 190 pastw wiata. Szerzej na temat organizacyjnych aspektw Konferencji patrz: A. Kompowski, N. Mazur, Szczyt klimatyczny cay wiat w Poznaniu, Gazeta Wyborcza. Pozna 2 XII 2008. 119 P. Mikos, Podwjny sukces Szczytu ONZ w Poznaniu, Polska. Gos Wielkopolski 15 XII 2008. 120 Rzdowi eksperci obliczyli, e skutkiem Konferencji bya emisja 21 711 ton dwutlenku wgla, z czego 17 500 ton przypado na przeloty samolotami na szczyt i powrt jego uczestnikw, 2 700 ton na ogrzanie i owietlenie pokoi hotelowych, 1 500 ton na ogrzanie i owietlenie sal konferencyjnych, a 127 ton na transport delegatw po Poznaniu. Dane za: M. Ka c z y sk a , E. S o b a sk a , Sukces szczytu mia zaskakujc twarz, Polska. Gos Wielkopolski 13-14 XII 2008. 121 K. Niklew icz, M. Ku micz, Sukces o gorzkim smaku poraki, Gazeta Wyborcza 15 XII 2008.
116 117
144
Anna Sakson
mln dolarw. Wedug organizacji Oxfam to niewielka kwota, gdy wedug jej szacunkw, aby Fundusz realizowa w peni swe zadania, powinien dysponowa sum ok. 50 mld dolarw122. Mimo to, polski minister rodowiska i przewodniczcy obrad, Maciej Nowicki, zaliczy uruchomienie Funduszu do najwikszych sukcesw COP-14 i stwierdzi: Zostay okrelone zasady jego dziaania, priorytety, jakie projekty mona przyjmowa oraz wszystkie sprawy proceduralne. Fundusz bdzie mg w przyszym roku przyjmowa pierwsze projekty123. Kwestia pozyskania wikszych kwot na dziaanie Funduszu ma zosta poruszona w grudniu 2009 r. podczas kolejnego szczytu klimatycznego w Danii. Ivo de Boer, sekretarz wykonawczy Sekretariatu Ramowej Konwencji Narodw Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu we wrzeniu tak okreli znaczenie obrad: Wanie w Poznaniu po raz pierwszy bdzie negocjowany szczegowy tekst porozumienia: [zastpujcego Protok z Kioto A.S.] co proponuj pastwa w kwestii pomocy nansowej, transferu technologii, jak redukowa emisje, jak si przystosowa do zmian klimatycznych. Wtedy po raz pierwszy pojawi si na stole wsplny tekst do negocjacji. Pod tym wzgldem Pozna jest punktem zwrotnym124. Podsumowujc za przebieg negocjacji, tu po zakoczeniu Konferencji, stwierdzi: osignlimy wszystko, co byo do osignicia z wyjtkiem reformy Mechanizmu Czystego Rozwoju125. Funkcjonowanie wspomnianego Mechanizmu krytykowali delegaci z pastw afrykaskich, np. z Tanzanii i Algierii, ktrzy podkrelali, e na kontynencie tym jest realizowanych w jego ramach jedynie 27 projektw, podczas gdy wikszo w Indiach, Chinach oraz Ameryce Poudniowej. Dokonano wic przegldu Mechanizmu Czystego Rozwoju i postanowiono poprawi geograczn dystrybucje pienidzy126. Tomasz ylicz, czonek polskiej delegacji, zwrci uwag na negatywny aspekt jego dziaania: Obecnie tylko ponad 30 najbogatszych krajw [bez USA dokadnie 37 pastw A.S] ma okrelone limity, pozostae, czyli ponad 150 pastw ich nie ma. Przez to CDM zamiast prowadzi do redukcji emisji dwutlenku wgla powoduje jego wzrost127.
A. Kompowski, M. Ku micz, S. Sa wacka , Targi poznaskie o klimat na wiecie, Gazeta Wyborcza 13-14 XII 2008. 123 Portal internetowy Pulsu Biznesu: http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=b09244ef-6db2409f-b2a0-0b97a887592f (22 XII 2008). 124 M. Kozm ana, . Ruci ski, Pozna moe by przeomem, Rzeczpospolita 24 IX 2008. 125 Mechanizm Czystego Rozwoju (Clean Development Mechanism, CDM) polega na realizacji projektu redukujcego emisje gazw cieplarnianych przez pastwo Aneksu I UNFCCC na terytorium pastwa rozwijajcego si i uycie powstaych w ten sposb powiadczonych jednostek redukcji (CERs Certied Emission Reductions) do wypenienia celw z Kioto; Portal internetowy Pulsu Biznesu: http://www. pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=b09244ef-6db2-409f-b2a0-0b97a887592f (22 XII 2008). 126 P. Mikos, Podwjny 127 P. Mikos, W Poznaniu nie bdzie porozumienia, Polska. Gos Wielkopolski 3 XII 2008. Wicej na temat CDM i o naduyciach zwizanych z jego stosowaniem zob.: J. Le a k e , Handel CO2 podgrzeje klimat, The Times w: Polska. Gos Wielkopolski 8 XII 2008.
122
145
Podczas trwania Konferencji dokonano przegldu zmian wystpujcych na wiecie, wywoanych ociepleniem klimatu. Mae pastwa wyspiarskie zaapeloway o pomoc w walce ze zmianami klimatycznymi, ktre zagraaj ich istnieniu. Premier Tuvalu, Apisai Ielemia, przemawiajc na otwarciu posiedzenia z udziaem najwyszych przedstawicieli pastw, powiedzia: Naszym prawem jest istnie. Chcemy przetrwa jako ludzie i jako nard. My, Tuvalu, jestemy dumnym narodem, z wasn kultur. Nie moemy ton, gdy inni si wznosz128. Uzgodniono, e zostanie nawizana wsppraca midzynarodowa na rzecz wczesnego ostrzegania przed zagroeniami klimatycznymi, a take w zakresie ubezpiecze od zniszcze wywoanych zmianami klimatu. Przyjto Poznask Strategi Transferu Technologii, dotyczc zwikszenia efektywnoci transferu technicznych osigni129. Wiele pastw, na ktre Protok z Kioto nie naoy obowizku redukcji gazw szklarniowych, takich jak Brazylia czy Meksyk, zadeklarowao ograniczenie ich emisji. Senator John Kerry reprezentujcy prezydenta elekta Baraka Obam potwierdzi, e USA bd dy do redukcji emisji o 80% do 2050 r.130 Rwnie niektre pastwa bogate zapowiedziay dalsze, znaczne zmniejszenie emisji Norwegia o 30% do 2020 r., a Japonia o 50% do roku 2050131. Ponadto delegacje zgaszay rne propozycje dziaa. Szwecja przedstawia stanowisko o ograniczeniu emisji dwutlenku wgla do 2025-2030 r. o 40%, za do 2050 r. o 90%. Ekwador wystpi z projektem dotyczcym ograniczenia wydobycia ropy naftowej i postulatem, e 20% jej wiatowych z powinna zosta nienaruszona132. Delegaci przyjli plan pracy w 2009 r. Na kolejnych spotkaniach negocjacyjnych, ktrych ma odby si co najmniej cztery (m. in. w marcu i czerwcu), pastwa maj okreli jakie cele redukcyjne wyznacz sobie do 2020 i 2050 r., tak aby w grudniu 2009 r., na 15. Konferencji Stron Konwencji Klimatycznej w Kopenhadze, przyj traktat zastpujcy Prorok z Kioto133.
ABSTRACT Protection of the natural environment is one of the fundamental problems of the contemporary world. The major threats of the 21st century include global warming, water pollution and decreasing water resources, deforestation and loss of biological diversity. Many international organizations engage in counteracting the effects of those threats and the United Nations Environment Programme plays an
128 N. Mazur, V. Szostak, Raj za chwil zginie, Duy Format, dodatek do Gazety Wyborczej 15 XII 2008. 129 P. Mikos, Pitkowe rozmowy maj rozwiza ostatnie spory, Polska. Gos Wielkopolski 12 XII 2008. 130 K. Niklew icz, M. Ku micz, Sukces
131 Portal internetowy Pulsu Biznesu: http://www.pb.pl/Default2.aspx?ArticleID=b09244ef-6db2-409fb2a0-0b97a887592f (22.12.2008).
132 133
P. Mikos, W klimacie przecigania liny, Polska. Gos Wielkopolski 13-14 XII 2008. P. Mikos, Pitkowe
146
Anna Sakson
important role in this respect. The organization is an agenda of the UN, founded in 1972 to monitor the state of the natural environment worldwide and to identify problems that require international cooperation. Furthermore, it assists in the codication of the international law for natural environment conservation and recommends implementation of national environmental policies by governments in various countries. The article also presents the genesis and structure of the organization and the range of its activities. Special emphasis is placed on the role of the UNEP as administrator of the Secretariat of the United Nations Convention on Climate Change. This is followed by a discussion of the results of the 14th Conference of Parties to the Convention that took place in Pozna from 1st to 12th December 2008.

Anna Sakson, Stan Środowiska Naturalnego Oraz Działanai ONZ Na Rzecz Jego Ochrony

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Anna Sakson, Stan Środowiska Naturalnego Oraz Działanai ONZ Na Rzecz Jego Ochrony

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

PRZEGLD ZACHODNI 2009, nr 1

ANNA SAKSON Pozna

STAN RODOWISKA NATURALNEGO ORAZ DZIAANIA ONZ NA RZECZ JEGO OCHRONY

NAJWANIEJSZE WSPCZESNE ZAGROENIA DLA RODOWISKA NATURALNEGO

B. Poskrobko, T. Poskrobko, K. Skiba, Ochrona biosfery, Warszawa 2007, s. 70.

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Strona internetowa komitetw narodowych UNEP: http://www.unep.ch/natcom/ (19 XII 2008).

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Stan rodowiska naturalnego oraz dziaania ONZ na rzecz jego ochrony

Você também pode gostar