Este livro foi digitalizado e distribudo GRATUTAMENTE pela equipe Digital Source com a inteno de
facilitar o acesso ao conhecimento a quem no pode pagar e tambm proporcionar aos Deficientes
Visuais a oportunidade de conhecerem novas obras.
Se quiser outros ttulos nos procure http://groups.google.com/group/Viciados_em_Livros, ser um prazer
receb-lo em nosso grupo.
l9
A DEMOCHACIA
l. Do conccto dc dcnocucu 2. A dcnocucu dctu. suu utcu
tudconu no Estudo-cdudc du Gccu. 2.l As Iuscs du
dcnocucu gcgu. u sononu, u sotnu c u sugou 2.2 O
cogo Istco du dcnocucu nu untgdudc cusscu J. A
dcnocucu ndctu (ccscntutuu) c u nossIdudc do ctono
u dcnocucu dctu. J.l Os tuos cuuctcstcos du dcnocucu
ndctu J.2 A dcnocucu scndctu 4. A dcnocucu
scndctu no sccuo XX. Aogcu c dccno dc scus nsttutos 5.
A dcnocucu c os utdos otcos. u cududc contcnouncu do
Estudo utduo.
J. Do oonoe11o de demooroo1o
Sc Iouvcssc un ovo dc dcuscs, cssc ovo sc govcrnaria
dcnocraiicancnic". Con iais alavras, rcassadas dc cssinisno,
nosira Fousscau, no Contuto Socu, o grau dc crfciao quc sc rcndc
a cssa forna dc govcrno, cuja raiica o nais alalizado filosofo da
dcnocracia nodcrna duvida scja ossvcl aos Ioncns ara scrvir-lIc s
convcnicncias.
Covcrno iao crfciio nao quadra a scrcs Iunanos acrcsccnia o
cnsador, dcois dc Iavcr afirnado, na ncsna ordcn dc rcflccs, quc,
ionando o icrno con iodo o rigor, cIcgar-sc-ia conclusao dc quc
janais Iouvc, janais Iavcra vcrdadcira dcnocracia,
1
ou scja, ai o
ncsno concciio nas alavras dc Duvcrgcr. Nunca sc viu c nunca sc
vcra un ovo govcrnar-sc or si ncsno".
2
O cnsancnio oliico, quc conlaic a dcnocracia, nais dc una
vcz sc cscorou naquclc lugar da olra do filosofo, con o iniuiio dc alalar
os fundancnios do rcginc c dcsrcsiigiar a douirina do ovo solcrano.
Tonando a aarcncia assusiadora dc aniagonisia das lilcrdadcs
dcnocraiicas, o Fousscau daquclas nainas iao nal conrccndidas
clos scus inicrrcics nunca odcra fazcr sonlra ao vcrdadciro
oiinisno rousscauniano. A facc anoravcl do filosofo sc cvidcnciara
scnrc na douirina da solcrania oular, oljcio dc cosiao cn quc a
logica rcdonina inccavclncnic.
Dc qualqucr nancira, lcn ondcrada, scrvc-nos ja aqucla
advcricncia, orquanio, caninado a fundo o dcscnvolvincnio da
dcnocracia, ariindo-sc do concciio dc quc cla dcvc scr o govcrno do
ovo, ara o ovo, vcrificar-sc-a quc as fornas Iisioricas rcfcrcnics
raiica do sisicna dcnocraiico irocan or vczcs cn dificuldadcs. E
cssas dificuldadcs roccdcn caiancnic assin cnsan os scus
ancgirisias dc nao lograrnos alcanar a crfciao, na olscrvancia
dcsic rcginc, o quc, dc ouira aric, nao invalida, cn alsoluio, scgundo
dizcn, a diligcncia quc nos incunliria fazcr or raiica-lo, visio iraiar-
sc da nclIor c nais salia forna dc organizaao do odcr, conIccida na
Iisioria oliica c social dc iodas as civilizacs.
Fcsondcndo a quanios fazcn oljccs ao sisicna dcnocraiico
dc govcrno, o rcfornisia do lilcralisno inglcs, Lord Fusscl, dcssa
nancira sc crinia. Quando ouo falar quc un ovo nao csia
lasianicncnic rcarado ara a dcnocracia, crgunio sc Iavcra algun
Ioncn lasianicncnic rcarado ara scr dcsoia."
Con a ncsna ironia fina c Pcrcucicnic do inglcs, CIurcIill
cclanava. A dcnocracia c a ior dc iodas as fornas inaginavcis dc
govcrno, con cccao dc iodas as dcnais quc ja sc ccrincniaran."
O vcrlo oliico dc Clcncnccau ionou, ccria fciia, con calor c
vccncncia, a dcfcsa da dcnocracia c suas insiiiuics, confornc
rcncnora Afonso Arinos. Dissc Clcncnccau quc, cn naicria dc
dcsoncsiidadc, a difcrcna cnirc o rcginc dcnocraiico c a diiadura c a
ncsna quc scara a cIaga quc corroi as carncs, or fora, c o invisvcl
iunor quc dcvasia os orgaos or dcniro. As cIagas dcnocraiicas
curan-sc ao sol da ullicidadc, con o cauicrio da oiniao livrc; ao
asso quc os canccrcs rofundos das diiaduras aodrcccn
inicrnancnic o coro social c sao or isio ncsno nuiio nais gravcs."
3
Marnoco c Sousa, o afanado jurisconsulio oriugucs dc concos
dcsic scculo, cscrcvia quc a nclIor jusiificaao do rincio
dcnocraiico rcsulia da inossililidadc dc cnconirar ouiro quc lIc scja
sucrior". Conviciancnic lilcral, rclicava clc a NicizscIc, quando o
filosofo, nun assono dc indignaao rcacionaria, c airavcs dc arguncnio
quc iraa a rcninisccncia do sofisia grcgo, acusou a dcnocracia dc scr,
cono govcrno da naioria, un ardil da csccic infcrior conira a csccic
sucrior", dc rcfcrir a quaniidadc qualidadc", dc csicrilizar a nossa
civilizaao". Marnoco, inagcn dc iodos os cnsadorcs da vclIa cscola
lilcral do scculo XIX, acrcdiiava iancnic quc o nuncro c a caacidadc
consiiiuan a fornula nais racional c solcrana dc govcrno dcnocraiico
ara a socicdadc Iunana.
4
Nos dias corrcnics, a alavra dcnocracia donina con ial fora a
linguagcn oliica dcsic scculo, quc raro o govcrno, a socicdadc ou o
Esiado quc sc nao roclancn dcnocraiicos. No cnianio, sc luscarnos
dclaio dcssc icrno o scu rcal significado, arriscano-nos ncsna
dcccao angusiianic quc varou o coraao dc Druio, quando o ronano
crcclcu, no dcscngano das aics rcullicanas, quanio valia a
viriudc. Mas a dcnocracia, quc nao c nais quc un nonc ianlcn
dclaio dos alusos quc a infanaran, ncn or isso dciou dc scr a
oicnic fora conduiora dos dcsiinos da socicdadc conicnoranca, nao
inoria a significaao quc sc lIc cnrcsic.
Dc ial ordcn ainda o scu rcsigio, quc consiiiui csado insulio,
vcrdadciro agravo, injuria ialvcz, dizcr a un govcrno quc scu
roccdincnio sc aaria das rcgras dcnocraiicas do odcr. Nada incdc
orcn o nanifcsio dcscscro c crlcidadc con quc os ullicisias sc
inicrrogan accrca do quc scja a dcnocracia.
Parcio, ao cdir a significaao caia do icrno dcnocracia", acala
or rcconIcccr quc c ainda nais indcicrninado quc o icrno
conlciancnic indcicrninado rcligiao"
S
cnquanio Drycc, dando-lIc a
nais larga c indccisa anliiudc, cIcga a dcfini-la, dc nodo un ianio
vago, cono a forna dc govcrno na qual o ovo inc sua voniadc dc
iodas as qucsics inorianics".
6
CIcganos, or conscguinic, conclusao dc quc raros icrnos dc
cicncia oliica vcn scndo oljcio dc iao frcqucnics alusos c disiorcs
quanio a dcnocracia.
Foi isso o quc Kclscn s dc nanifcsio nuna dc suas olras
fundancniais, cn cujo rcanlulo fcz ondcrada advcricncia solrc os
dcsacordos criincnics a cssc concciio. Para Kclscn, a dcnocracia c
solrciudo un caninIo. o da rogrcssao ara a lilcrdadc.
?
Varian ois dc nancira considcravcl as osics douirinarias
accrca do quc lcgiiinancnic sc Ia dc cnicndcr or dcnocracia. Afigura-
sc-nos orcn quc sulsiancial aric dcssas duvidas sc dissiarian, sc
aicniasscnos na rofunda c gcnial dcfiniao lincolniana dc dcnocracia.
govcrno do ovo, ara o ovo, clo ovo; govcrno quc janais crcccra
solrc a facc da Tcrra". Assin sc cscrcvcu na croraao daqucla quc foi
a nais curia c conovcnic oraao quc a cloqucncia oliica dc iodos os
icnos ja roduziu.
S
Dc un onio dc visia ncrancnic fornal, disiingucn-sc, na
Iisioria das insiiiuics oliicas, ircs nodalidadcs lasicas dc
dcnocracia. a dcnocracia dircia, a dcnocracia indircia c a dcnocracia
scnidircia; ou, sinlcsncnic, a dcnocracia nao rcrcscniaiiva ou
dircia, c a dcnocracia rcrcscniaiiva indircia ou scnidircia , quc c
a dcnocracia dos icnos nodcrnos.
2. A demooroo1o d1re1o: suo pr11oo 1rod1o1ono1 no s1odo-o1dode
do Gro1o
A Crccia foi o lcro da dcnocracia dircia, norncnic Aicnas, ondc
o ovo, rcunido no gora, ara o ccrccio dircio c incdiaio do odcr
oliico, iransfornava a raa ullica no grandc rccinio da naao".
A dcnocracia aniiga cra a dcnocracia dc una cidadc, dc un ovo
quc dcsconIccia a vida civil, quc sc dcvoiava or iniciro coisa ullica,
quc dclilcrava con ardor solrc as qucsics do Esiado, quc fazia dc sua
asscnllcia un odcr conccnirado no ccrccio da lcna solcrania
lcgislaiiva, cccuiiva c judicial.
Cada cidadc quc sc rczassc da raiica do sisicna dcnocraiico
nanicria con orgulIo un gora, una raa, ondc os cidadaos sc
congrcgasscn iodos ara o ccrccio do odcr oliico. O gora, na
cidadc grcga, fazia ois o acl do Parlancnio nos icnos nodcrnos.
9
A cscura nancIa quc a criica nodcrna viu na dcnocracia dos
aniigos vcio orcn da rcscna da cscravidao. A dcnocracia, cono
dirciio dc ariiciaao no aio criador da voniadc oliica, cra rivilcgio
dc iniina ninoria social dc Ioncns livrcs aoiados solrc csnagadora
naioria dc Ioncns cscravos.
Dc nodo quc auiorcs nais rigorosos asscvcran quc nao Iouvc na
Crccia dcnocracia vcrdadcira, nas arisiocracia dcnocraiica o quc
cvidcnicncnic iraduz un aradoo. Ou dcnocracia ninoriiaria, cono
qucr Niiii, rcroduzindo aquclc cnsancnio cclclrc dc Hcgcl, cn quc o
filosofo concndiou, con luninosa clarcza, o rogrcsso qualiiaiivo c
quaniiiaiivo da civilizaao classica, iocanic conquisia da lilcrdadc
Iunana. Con cfciio, dissc Hcgcl quc o Oricnic fora a lilcrdadc dc un
so, a Crccia c Fona a lilcrdadc dc alguns, c o nundo gcrnanico, ou
scja, o nundo nodcrno, a lilcrdadc dc iodos.
10
Quais as condics quc conscniiran ao Esiado-cidadc da Crccia
icr cn funcionancnio aquclc sisicna dc dcnocracia dircia?
En rinciro lugar, a lasc social cscrava, quc crniiia ao Ioncn
livrc ocuar-sc iao-soncnic dos ncgocios ullicos, nuna niliiancia
rudc, causiiva, crnancnic, diuiurna. NcnIuna rcocuaao dc
ordcn naicrial aiorncniava o cidadao na aniiga Crccia. Ao Ioncn
cconnico dos nossos icnos corrcsondia o Ioncn oliico da
aniiguidadc. a lilcrdadc do cidadao sulsiiiua a lilcrdadc do Ioncn.
En scgundo lugar, dcara-sc-nos ouira condiao social quc
conclia o cidadao grcgo a conscrvar accso o inicrcssc cla causa da
sua dcnocracia c a valorar aqucla onia dc ariiciaao solcrana con
quc sua voniadc cnirava ara noldar a vida ullica, a vida da cidadc.
Dccorria csia condiao social da ionada dc conscicncia quanio
ncccssidadc dc o Ioncn inicgrar-sc na vida oliica. do incraiivo dc
ariiciaao solidaria, alirusia c rcsonsavcl ara rcscrvaao do
Esiado cn rcscna do ininigo csirangciro, frcnic ao larlaro quc
larlaro cran ara os grcgos iodos os ovos nao-Iclcnicos ou frcnic
aos Esiados rivais ou ininigos, osio quc dc lasc igualncnic Iclcnica.
O valor quc o cidadao no Esiado grcgo confcria sua dcnocracia
csiava rcso, orianio, ao lcn quc clc alncjava rccclcr c quc
cfciivancnic rccclia da aric do Esiado.
Tais condics fazian con quc o cidadao da Crccia vissc scnrc
no ordcnancnio csiadual nais do quc a conlcncniaao ou
rolongancnio dc sua vida individual. vissc no Esiado o dado ncsno
condicionanic dc ioda a cisicncia.
Nao Iavia, or conscguinic, ncsia forna dc dcnocracia dircia,
dcnocracia organica, a icnsao quc rcsidc, nos icnos nodcrnos, s
rclacs cnirc o indivduo c o Esiado. Dcicrninadas osics filosoficas,
dc icor oliico, conicnlan nodcrnancnic o Esiado cono dado
ncgaiivo c o indivduo cono dado osiiivo, ou vicc-vcrsa.
Dasia a crccao jurdica dcsic Iiaio dc valorcs, dcsia scaraao
aiologica cnirc o indivduo c o Esiado, cnirc o Ioncn c a colciividadc,
ara dcnonsirar quc csianos dianic dc dois olos, cn rcscna dc dois
aniagonisnos, cn facc dc duas foras disiinias, quc corrcn nais cn
scniido conirario do quc cn scniido convcrgcnic ou scqucr aralclo.
A dcnocracia grcga c a vida na s grcga nao conscniian,
Iisioricancnic, scnclIanics dissociacs do Ioncn c da colciividadc.
Dc nancira quc, rccclcndo iudo do Esiado, dcvcndo iudo ao Esiado, o
Ioncn grcgo, ainda quando cnira, Iisioricancnic, a ionar conscicncia
dc quc a s lIc c rcalidadc cicrior, ainda quando inicnia afirnar
conscicnicncnic sua crsonalidadc, cssc Ioncn vacila c cssa vacilaao
sc cscrcvc, or ccnlo, no sacrifcio dc Socraics. Anics dc lclcr a
cicuia, quando rcsisic sugcsiao da fuga rcarada clos disculos,
ficis aic o uliino noncnio, Socraics foi osio na onia dc un dilcna.
Dcrradcira, nas dcsconsoladora c anarga rcflcao fc-lo orcn
dcsisiir do lano dc cvasao, quc scria jusiancnic a rcnuncia s, a
rcnuncia ao Esiado. Quando Socraics rccusou aquclc caninIo, foi clc
cocrcnic con a socicdadc grcga, con os idcais oliicos do nundo
Iclcnico, con a alna da s.
Quis norrcr scn dcsncnlrar clos aios o quc a sua filosofia ja
dcsncnlrara clas idcias. a scaraao or cla fciia cnirc o Esiado c o
Ioncn. Inuncravcis cnsadorcs nodcrnos, frcnic dos quais
Fousscau, rcuian Iavcr sido cssa scaraao o naior crinc da idadc
nodcrna. Conrccndcndo c cnalicccndo a lilcrdadc c a dcnocracia dos
grcgos, filosofos da cnvcrgadura dc Fousscau, Hcgcl c NicizscIc
cnicndcn quc vcrdadcirancnic livrc foi o Ioncn grcgo c nao o Ioncn
nodcrno; o Ioncn das raas aicnicnscs c nao o Ioncn da socicdadc
ocidcnial dc nossos dias.
Fciraiando a dcnocracia dos aniigos, o nosso Alcncar cscrcvcu
adniravclncnic. A dcnocracia na aniiguidadc foi ccrcida incdiaia c
dirciancnic clo ovo.
O Esiado cniao cnccrrava-sc nos liniics da cidadc; consiava o
rcsio dc conquisias ou colnias. A vida civil ainda nao cisiia. o Ioncn
cra cclusivancnic cidadao; dava-sc iodo coisa ullica; nao iinIa
doncsiicidadc quc o disirassc.
A raa rcrcscniava o grandc rccinio da naao. diariancnic o
ovo concorria ao concio; cada cidadao cra orador, quando rcciso. Ali
discuiian-sc iodas as qucsics do Esiado, noncavan-sc gcncrais,
julgavan-sc crincs. Funcionava a dcnos indisiiniancnic cono
asscnllcia, consclIo ou irilunal. conccnirava cn si os ircs odcrcs
lcgislaiivo, cccuiivo c judicial."
11
2.l As Iuscs du dcnocucu gcgu. u sononu, u sotnu c u sugou
Scgundo Niiii, os grcgos considcravan dcnocracia aquclas
fornas dc govcrno quc garaniisscn a iodos os cidadaos a sononu, a
sotnu c a sugou, c fizcsscn da lilcrdadc c da sua olscrvancia a
lasc solrc a qual rcousava ioda a socicdadc oliica.
Con a sononu acrcsccnia o ncsno cnsador roclanava o
gcnio oliico da Crccia a igualdadc dc iodos cranic a lci, scn
disiinao dc grau, classc ou riqucza. Discnsava a ordcn jurdica a o
ncsno iraiancnio a iodos os cidadaos, confcrindo-lIcs iguais dirciios,
unindo-os scn foro rivilcgiado. Toda discrininaao dc ordcn jurdica
cn rovciio dc classcs ou gruos sociais, diz ainda Niiii, cquivalcria
quclra do rincio da sononu. En rcscna do sisicna jurdico,
roclanava-sc a incisicncia dc ioda caicgoria dc Ioncns inviolavcis.
12
Con a sotnu, alolia a organizaao dcnocraiica da Crccia os
iiulos ou funcs Icrcdiiarias, alrindo a iodos os cidadaos o livrc
accsso ao ccrccio das funcs ullicas, scn nais disiinao ou
rcquisiio quc o ncrccincnio a Ionradcz c a confiana dcosiiada no
adninisirador clos cidadaos.
13
Afirna Niiii a inconaiililidadc da arisiocracia rivilcgiada con
os rincios dcnocraiicos da Crccia, scndo os rivilcgios dc gruos ou
classcs a ncgaao da sotnu.
14
Quanio sugou, iraia-sc do dirciio dc alavra, da igualdadc
rcconIccida a iodos dc falar nas asscnllcias oularcs, dc dclaicr
ullicancnic os ncgocios do govcrno. Corrcsondcu cssc rincio
csscncial da dcnocracia aniiga, scgundo o ja ncncionado cnsador,
quilo a quc nos cIananos lilcrdadc dc inrcnsa. Con a sugou,
ccrccio da alavra livrc no largo rccinio cvico quc cra o gora, a
dcnocracia rcgia a socicdadc grcga, insirada ja na solcrania do
govcrno dc oiniao.
1S
Dcfinindo o caraicr da dcnocracia grcga, o crsa Oiancs, ciiado
or Hcrodoio, cnuncrava-lIc cinco iraos fundancniais, scgundo
rcfcrc
DluniscIli. a} igualdadc dc iodos cranic a lci, a salcr, o
rincio da sononu; I) a condcnaao dc iodo o odcr arliirario, qual
aquclc quc doninava as nonarquias oricniais; c} o rccncIincnio das
funcs ullicas ncdianic soricio; d} a rcsonsalilidadc dos scrvidorcs
ullicos; c} as rcunics c dclilcracs oularcs cn raa ullica.
16
Acrcsccnia DluniscIli quc dcsscs rincios ircs sc incororaran
ao nodcrno dirciio ullico, ianio na nonarquia consiiiucional quanio
na rcullica ao asso quc dois ouiros o soricio c as asscnllcias
oularcs; ara dclilcracs dircias c incdiaias foran afasiados no
nodcrno sisicna dcnocraiico, c sulsiiiudos, no uliino caso, clas
fornas rcrcscniaiivas dc organizaao do odcr oliico.
1?
2.2 O cogo Istco du dcnocucu nu untgdudc cusscu
Cono ccricncia Iisiorica, a dcnocracia dircia dos grcgos foi a
nais lcla liao noral dc civisno quc a civilizaao classica lcgou aos
ovos ocidcniais.
Conunicando aos Icrois na Cucrra do Pclooncso o culio da
inorialidadc c o scniincnio osiuno da Pai