Op zoek naar het

nieuwe turf

Brochure over de mogelijkheden voor Duurzame energie en energiebesparing in de regio Oostermoer

Opgave Windenergie
Het Rijk heeft zichzelf tot doel gesteld om in 2020 6000 MW aan windenergie op land te genereren in Nederland, waarbij elke provincie een deel van deze hoeveelheid voor zijn rekening dient te nemen. Dit is 16% van de energiebehoefte in Nederland. De provincie Drenthe heeft bij deze doelstelling van het Rijk besloten om 280 MW aan windturbines te plaatsen, waarbij zoekgebieden zijn vastgesteld door het Rijk in de Provincie Drenthe. Hierbij is een groot gebied in de gemeente Aa en Hunze en gedeeltelijk gemeente Borger Odoorn aangewezen als zoekgebied voor de plaatsing van windmolens.

Lokale initiatieven
Naar aanleiding van de plannen voor windmolenpark Oostermoer zijn een aantal lokale initiatieven ontstaan die andere mogelijkheden op het gebied van duurzame energie-opwekking willen onderzoeken. Aangezien de gemeente samen met de lokale partijen de energieopgave wil oppakken is via de Kenniswerkplaats Veenkolonin een onderzoek gestart naar andere mogelijkheden op het gebied van lokale duurzame energie. Dit onderzoek maakt onderdeel uit van een op te richten Lerend Netwerk Proces, waarin lokale partijen kennis en ideen kunnen uitwisselen en elkaar kunnen ondersteunen en versterken.

Zoekgebied Oostermoer
In het zoekgebied Oostermoer ligt een plan met een totaal vermogen van 120 tot 150 MW. Het totale aantal windmolens en welk type er zal worden geplaatst is nog in onderzoek. Na de bekendmaking van het plan is de bevolking van het zoekgebied in opstand gekomen uit angst dat de leefbaarheid van hun gebied zou verslechteren door de plaatsing van windmolens.

Rekenmodel
De afgelopen periode hebben 4 studenten van hogeschool Van Hall Larenstein te Leeuwarden een rekenmodel ontwikkeld waarmee verschillende vormen van duurzame energie kunnen worden vergeleken. In deze folder worden de uitkomsten van het rekenmodel met verschillende vormen van duurzame energie bij een fictief dorp met 500 woningen beschreven. De uitkomsten van het model zijn op basis van aannames, hier kunnen geen rechten aan worden ontleent.

Windmolens

Feiten
De windmolen is tot nu toe de meest toegepaste vorm van duurzame energie in Nederland. Het Rijk wil in 2020 6000 MW windenergie op land hebben gerealiseerd. Dit komt neer op 16% duurzame energie van het totale energieverbruik door Nederland. Het Rijk kiest voor windenergie omdat dit tot op heden de meest efficinte manier is. De opbrengst van een windmolen hangt af van het type windmolen, de windsnelheid, het vermogen (afhankelijk van rotoroppervlak), draaiuren en rendement. De gemiddelde productiefactor is 21%, dit komt omdat het vaak genoeg niet hard genoeg waait om een windmolen op vol vermogen te laten draaien. Windmolens moeten een onderlinge afstand hebben van ongeveer 5 maal de rotordiameter. Kerngegevens Beschrijving Waarde
Investering Aantal Oppervlakte Kosten 3.250.000 1 1,4 0,0383 ha per kWh

Eenheid

Windmolens in Oostermoer
Voor een dorp met 500 huishoudens is 1 windmolen nodig om de energievraag te voorzien. Daarnaast neemt de windmolen 1,4 hectare in gebruik (de werkelijke ruimte die er moet zijn tussen meerdere windmolens), maar deze ruimte kan worde ingevuld door een landschappelijk karakter. Voor windmolens geldt wel dat rekening dient te worden gehouden met de lokale situatie van wind, hierdoor kan het rendement van de windmolen verschillen.

Feiten
PV-panelen zijn zonnepanelen die zonlicht omzetten in elektriciteit. PV staat voor photovoltasch, afgeleid van het Griekse woord photos (Licht) en volt, de eenheid voor elektrische spanning. De opgewekte stroom kan geleverd worden aan het lichtnet door middel van een omvormer, of rechtstreeks gebruikt worden om accus op te laden of een apparaat te laten werken. Het is gebruikelijk om de panelen aan het lichtnet te koppelen waardoor stroom wordt geleverd aan de energieleverancier wanneer de zon schijnt. s Nachts kan dan energie worden gebruikt. De gebruikte en opgewekte energie kan met elkaar worden verrekend als de panelen op een woonhuis zijn geplaatst. Kerngegevens Beschrijving Waarde
Investering Aantal Oppervlakte Kosten 12.642.000 49000 9,51 0,0877 ha per kWh

PV-Panelen

Eenheid

Zonnepanelen in Oostermoer
Er is een groot aantal panelen nodig om de energie op te wekken voor 500 huishoudens. In dit geval dient zich te worden afgevraagd of dit aantal wel haalbaar is. Voor particulieren is het interessant om panelen op hun dak te plaatsen, vanwege de financile voordelen op hun energierekening. Hierdoor levert een kilowattuur niet de handelsprijs van 5,5 cent maar de gebruikersprijs van 23 cent op. De terugverdientijd zal dan ook drastisch lager liggen.

Isolatie

Feiten

Isoleren is dan wel geen vorm van duurzame energie, het helpt wel om het energieverbruik terug te dringen. Wanneer de isolatie goed is toegepast levert dit veel op in energiereductie en comfort, in die zin is het een van de meest rendabele vormen van energiebesparing. Dit zou in gebouwen dan ook het eerste aandachtspunt moeten zijn, wanneer er energie moet worden bespaard. Bijkomende voordelen, naast energiebesparing en comfort, zijn dat dit product overal toepasbaar is in elke woning, veel werkgelegenheid geeft op lokale schaal en niet gelijk zichtbaar is. Dit product is extra goed toepasbaar in de Veenkolonin vanwege de relatief lage isolatie van de bestaande woningen en de relatief hoge werkloosheid. Kerngegevens Waarde
85.312.500 6825 0 0,055 ha euro

Beschrijving
Investering Aantal Oppervlakte kWh prijs

Eenheid

Isoleren in Oostermoer
Isolatie kan niet als een alleenstaande optie worden beschouwd, het zal altijd in een mix moeten gebeuren. Dit is terug te vinden in bovenstaande tabel; om het totaal energetische opbrengst te compenseren, zijn 6825 woningen nodig. Voor de overige vormen van duurzame energie is er van uit gegaan dat er 500 woningen zijn. Bijna op elke denkbare plaats in gebouwen kan isolatie ingebracht worden door de vele variaties op het gebied van kruipruimte, muur, spouwmuur, vloer en dakisolatie. Ook het toepassen van dubbelglas helpt erg mee om energie te besparen.

Feiten
Bij co-vergisting wordt mest van dieren samen met organisch afval, omgezet in biogas. De toevoeging van organisch materiaal zorgt voor een verhoogde biogasproductie. De productie van biogas door middel van co-vergisting is gebonden aan strenge regels omtrent vervoer van mest, ruimtelijke ordening en milieu. Kerngegevens Waarde
4.477.208 1 37.276 0,1176 ha euro

Vergister

Beschrijving
Investering Aantal Oppervlakte kWh prijs

Eenheid

Vergisters in Oostermoer
Voor een fictief dorp met 500 woningen, is het voldoende om 1 co-vergister te hebben. Hiervoor is echter wel een groot aantal hectares nodig voor de mais en mest. Een optie kan zijn om andere reststromen toe te voegen, waardoor het aantal benodigde hectares verlaagd kan worden.

Donqi

Feiten
De Donqi is een kleinschalige windmolen die boven op bedrijven/woningen kan worden geplaatst. Het principe is eigenlijk hetzelfde als dat van de traditionele windmolen. De afgelopen jaren zijn door grote bedrijven Donqis neergezet. De Donqi levert in werkelijk vrij weinig energie op, maar geeft bedrijven wel een duurzame uitstraling. Kerngegevens Waarde
44.735.200 4496 1,0116 0,5216 ha euro

Beschrijving
Investering Aantal Oppervlakte kWh prijs

Eenheid

Donqis in Oostermoer
Voor een gebied met 500 huishoudens is een investering nodig van 44 miljoen euro om bijna 4500 Donqis te plaatsen. De ruimte die daarvoor nodig is 1 hectare. Daarnaast ligt de kWh prijs voor de Donqi erg hoog en is de landschappelijke impact van 4500 Donqis erg groot.

Feiten
Deze vorm van duurzame energie wordt opgewekt op het water. Tijdens het afstudeeronderzoek van Ties Conradi en Jules van Haaren is dit product ontwikkeld omdat zonne-energie vanaf het wateroppervlak veel voordelen met zich mee brengt. Zo is er relatief veel ruimte, kan oppervlaktewater gebruikt worden voor de koeling van de zonnepanelen en kunnen de panelen met de zon mee bewegen. Al deze factoren zorgen ervoor dat dit een rendabel product dat veel potentie heeft om breed ingezet te worden. Kerngegevens Waarde
10.784.718 378 0.8482 0,055 ha euro

Drijvende PV

Beschrijving
Investering Aantal Oppervlakte kWh prijs

Eenheid

Drijvende PV in Oostermoer
Uit berekeningen van het rekenmodel blijkt dat het realiseren van drijvende pv-panelen een dure aangelegenheid is die zich ook niet goed terug zal verdienen in de toekomst. Om voldoende energie te produceren voor 500 woningen, zullen 378 drijvende panelen moeten worden geplaatst. Op zich is dit geen probleem voor het plangebied, omdat er veel water aanwezig is. Daarnaast is het ook minder zichtbaar in het landschap.

Foto: T. Conradi

SolTech energy

Feiten
Het SolTech systeem is een revolutionair systeem dat op een gentegreerde manier zonlicht doorlaat en energie opwekt. In plaats van traditionele dakbedekking, wordt er glas gebruikt. Hierdoor kan zonlicht binnentreden en wordt de warmte gebruikt om energie op te wekken. Het systeem werkt ook bij dagen dat er minder licht is. Het voordeel van dit systeem bestaat uit een ongeveer gelijke kWh-prijs ten opzichte van de windmolens. Daarnaast kan dit systeem op ieder dak worden gerealiseerd en heeft daarmee minder impact op het landschap. Een nadeel van dit systeem zijn de hoge investeringskosten. Er zou onderzocht kunnen worden of de productie naar Nederland kan worden gehaald. Op dit moment wordt dit nog voornamelijk in Scandinavi toegepast/gedaan. Kerngegevens Waarde
9.997.500 66650 6,7 0,0924 m2 ha euro

Beschrijving
Investering Aantal Oppervlakte kWh prijs

Eenheid

Soltech in Oostermoer
Bij een fictief dorp van 500 woningen, is er 6,7 hectare aan dakoppervlak nodig om het Soltech systeem toe te passen. De totale investering komt hierbij uit rond de 10 miljoen.

Feiten
Het Amerikaanse concept V3 Solar heeft bestaande technieken gecombineerd tot een nieuw soort zonnecollector. De kegelvormige cellen draaien rond op magneten, zoals de Maglev trein bij Shanghai. Door de rotatie komen de cellen steeds even in de zon en dan weer aan de schaduwzijde. Door deze afwisseling is het mogelijk om door middel van lenzen het licht versterkt op de cellen te laten komen. Bij normale cellen zou dit betekenen dat deze doorbranden, maar door de rotatie koelen de cellen aan de schaduwzijde af. Door deze techniek haalt de V3 een veel hoger rendement dan conventionele zonnecellen. Kerngegevens Waarde
2.763.651 2018 0,2 0,055 ha euro

V3 solar

Beschrijving
Investering Aantal Oppervlakte kWh prijs

Eenheid

V3 in Oostermoer
Om met de V3 energie op te kunnen wekken voor 500 woningen, zijn er 2018 units nodig. Hiervoor is 0,2 hectare nodig en heeft zijn de kosten voor een totale investering 2,7 miljoen euro.

Energiemix

Eigen invulling burgers

Alle mogelijkheden voor het opwekken van duurzame energie zijn nu in een rekenmodel verwerkt waarmee de burgers zelf aan de slag kunnen. Zo kunnen burgers gezamenlijk scenarios voor hun eigen dorp opstellen en invoeren. De kosten, opbrengsten en de hoeveelheid energie die wordt opgewekt wordt direct zichtbaar. Zo kunnen de burgers zelf zien welk scenario het beste past in de omgeving. Om een indicatie te geven hoe een dergelijk scenario er uit komt te zien is in de volgende paragraaf een voorbeeldscenario geschetst. Dit voorbeeld hebben de studenten naar eigen inzicht opgesteld. Het is voor een fictief dorp van 500 woningen.

Voorbeeldscenario
Om de energievoorziening voor ons fictieve dorp van 500 huishoudens met een gemiddeld verbruik van 3700 kWh volledig te kunnen verduurzamen dient op jaarbasis 1.850.000 kWh opgewekt te worden. Om dit te realiseren is er voor gekozen een aantal opties te combineren. In onderstaande tabel is te zien hoe veel units van de gekozen vormen zullen worden gebruikt en hoeveel procent van de vraag hiermee wordt opgewekt.
Vorm PV-panelen Isolatie Drijvende PV units Soltech V3 Aantal units 600 panelen 100 woningen 40 units 300 m2 60 units Percentage van de vraag 7,4% 8,8% 63,4% 2,7% 17,8%

Bij het hierboven geschetste scenario is een investering nodig van 2.673.210. De kostprijs per kWh zou in totaal uitkomen op 8,68 eurocent.

Foto: E.H.J. Giezen

Over Ons
Wij zijn vier studenten van Hogeschool van HallLarenstein te Leeuwarden. Wij zijn allemaal studenten van de opleiding Milieukunde. Eelke Rijpstra & Emma Rijpstra-Pranger volgen de afstudeerrichting Energiemanagement en Klimaat en Andries Faber & Maickel Burgers de afstudeerrichting Natuur en Milieu. Dit kwam goed van pas tijdens dit project aangezien er elementen van beide afstudeerrichtingen aan bod kwamen. Op deze manier hebben wij niet alleen geleerd van de verschillende betrokken partijen maar ook van elkaar. Ons project is nu afgelopen maar het rekenmodel en de andere onderzoeken worden voortgezet door nieuwe studentgroepen.

Hoe nu verder?

Vervolgonderzoeken
Na het ontwikkelen van het rekenmodel zijn er inmiddels een aantal vervolgonderzoeken gestart. Een groep studenten van Wageningen Universiteit gaat het rekenmodel verwerken in een module die gebruikt kan worden met een zogenaamde Touch Table waardoor scenarios getekend kunnen worden op een Touch Table en direct kunnen worden doorgerekend. Een andere groep studenten van de Wageningen Universiteit gaat onderzoeken hoe duurzaam een aantal verschillende vormen zijn op productievlak. Ook is een groep deeltijdstudenten van Hogeschool van Hall-Larenstein bezig met onderzoek naar een nieuwe bestemming voor de wijken (kanalen) in het gebied. Hierbij wordt gekeken naar de drijvende zonnepanelen, het kweken van eendenkroos en een derde nader uit te werken optie.

Foto: E.H.J. Giezen

Teksten:
Maickel Burgers Andries Faber Eelke Rijpstra Emma Rijpstra Pranger
maickel.burgers@wur.nl andries.faber@wur.nl eelke.rijpstra@wur.nl emma.pranger@wur.nl

Deze brochure is mede mogelijk gemaakt door:

Gemeente Aa en Hunze Kenniswerkplaats Veenkolonin Afbeelding omslag: J. Pranger

Opmaak:
Maickel Burgers Emma Rijpstra-Pranger