Jana Despotovic T4d

Inhoud:
Cover.blz 1 Inhoud..blz 2 Inleiding..blz 3

Germaanse talen..blz 4 Deelvragen: 1. Wanneer is etymologie ontstaan?....................................blz 5-6 2. Hoe heeft de betekenis van woorden zich ontwikkeld?........blz 7 3. Wie heeft etymologie ontdekt/uitgevonden?......................blz 8 Hoofdvraag: Hoe werkt etymologie?.....................................blz 9-10-11 Praktische opdracht.blz 12 Bron vermelding.blz 13

Inleiding:
Etymologie is de geschiedenis van de taal. Hoe, waar en wanneer de talen zijn ontstaan, dat ga ik verder verwerken in mijn werkstuk. Later wil ik talen studeren, daarom heb ik dit onderwerp gekozen. Dat is vast handig voor mijn vervolgopleiding. In ieder geval zijn talen mijn sterkste vakgebied. Bijvoorbeeld; als ik soms geen tijd had om te leren haalde ik toch goede punten, daardoor begon ik het leuk te vinden. Ik hoop dat ik door mijn onderzoek het antwoord op de hoofdvraag kan vinden, ondanks het feit dat ik niet veel informatie kon vinden over etymologie, omdat het een lastig onderwerp is en omdat de opzet van de taalkalender een register vroeger niet toe stond. Degenen die de kalender bewaarden konden dus niet gemakkelijk iets terugvinden.

Germaanse talen
Welke taal, wat is de onderverdeling en de taaltak

-taal *Afrikaans *Duits *Engels *Fries *Jiddisch *Letzeburgs *Nederduits *Nederlands *Deens *Faerers *IJslands *Noors *Oernoords *Zweeds *Gotisch *Krim-Gotisch

-onderverdeling *West-Germaans *West-Germaans *West-Germaans *West-Germaans *West-Germaans *West-Germaans *West-Germaans *West-Germaans *Noord-Germaans *Noord-Germaans *Noord-Germaans *Noord-Germaans *Noord-Germaans *Noord-Germaans *Oost-Germaans *Oost-Germaans

- taaltak *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans *Germaans

Wanneer is etymologie ontstaan?

Een belangrijke verdeling is die in meerdere perioden. Binnen zo'n periode is de wetenschap die zich met taal bezighoudt minder veranderd dan perioden onderling. Precieze grenzen zijn niet te geven, maar er bestaat een redelijke overeenstemming over de hier genoemde aanwijzingen van jaartallen. Zo wordt het voorvoegsel oud- gebruikt voor de oudste periode met geschreven bronnen van een taal. Oudnederlands - voor 1200 Oudhoogduits - voor 1100 Oudfries - voor 1550 Oudengels - voor 1100 Oudnoords - voor 1500 Oud- + Scandinavische taal - voor 1500 Oudfrans - voor 1350 Het voorvoegsel middel- slaat op de periode volgend op die met oud-: Middelnederlands - 1200-1500 Middelnederduits - 1100-1500 Middelhoogduits - 1100-1350 Middelengels - 1100-1500 Middelfrans - 1350-1600 Met het voorvoegsel nieuw- wordt letterlijk aangegeven dat de moderne (standaard)taal wordt bedoeld: Nieuwnederlands - na 1700 Nieuwnederduits - na 1500 Nieuwhoogduits - na 1600 5

Nieuwfries - na 1550 Nieuwengels - na 1700 Nieuw- + Scandinavische taal - na 1500 Nieuwfrans - na 1600 Perioden liggend tussen middel- en nieuw- worden soms met vroegnieuwaangeduid: Vroegnieuwnederlands - 1500-1700 Vroegnieuwhoogduits - 1350-1600 Vroegnieuwengels - 1500-1700

Hoe heeft de betekenis van woorden zich ontwikkeld?

Het Nederlands is een Germaanse taal. Het grootste gedeelte van deze erfwoorden is via het Germaans tot het Indo-Europees te herleiden. Voordat de Germanen in deze streken kwamen, hebben er andere IndoEuropese volkeren gewoond en daarvoor mensen die niet tot deze taalfamilie behoorden. Woorden die van hun talen zijn overgebleven heten; substraatwoorden. Uit de tijd dat de Romeinen in Nederland waren om bepaalde bouwtechnieken te reclameren zijn er woorden overgenomen, oude leenwoorden, zoals muur, venster, kamer, zolder, straat, omdat het om namen van dingen gaat, zijn de leenwoorden van deze afdeling altijd zelfstandige naamwoorden. Computerwerkwoorden worden in het Nederlands heel snel overgenomen, denk maar aan save(n) en delete(n) met de Nederlandse vervoeging. Door aanpassing aan ons taaleigen ontstaan zogenaamde bastaardwoorden. Soms worden de leenwoorden toch weer vervangen door Nederlandse woorden. Dat is bijvoorbeeld gebeurd bij voetbaltermen, corner werd hoekschop, goal werd doel en penalty werd strafschop. Er zijn ook termen van pseudo-etymologie en volksetymologie. Pseudo-etymologie is etymologie gebaseerd op vaag inzicht zonder nadenken en niet op wetenschappelijke gegevens. Volksetymologie is helemaal geen etymologie. Het is de verkeerde benoeming voor een bepaald type woordverandering, die is ontstaan door associaties met andere woorden.

Wie heeft etymologie ontdekt/uitgevonden?

Wie alle woorden ooit bedacht heeft is onmogelijk na te gaan, want ze zijn eerst een lange tijd alleen mondeling doorgegeven. Pas later zijn mensen gaan schrijven en kwamen er boeken. Maar de grondlegger van de Nederlandse taal wordt Cornelis Kiliaan gezien. Er zijn wel meerdere mensen vr hem geweest die geprobeerd hebben binnen ons taalgebied de herkomst van verschillende talen te beschrijven. Een daarvan was Johannes Goropius Becanus (Jan van Gorp van Hilvarenbeek) hij had in 1569 een aantal indrukwekkende etymologien laten afdrukken.

Hoe werkt etymologie?

Wanneer een woord qua vorm en betekenis overeenstemt met een woord in een andere taal, waar geen sprake van toeval kan zijn krijgt het een etymologische betekenis. In dat soort gevallen is er onderscheid tussen vier verschillende afdelingen. - Gemeenschappelijke bron - Leenwoorden - Klanknabootsingen - Elementaire begrippen Bij de gemeenschappelijke bron en de leenwoorden is er sprake van etymologische verwantschap. Bij de klanknabootsingen en de elementaire begrippen niet. Gemeenschappelijke bron Als verschillende talen een grote hoeveelheid woorden kennen met een soort gelijke vorm en betekenis, dan zijn ze waarschijnlijk uit een dezelfde brontaal ontwikkeld. Veel woorden hebben zich dan in beide talen uit hetzelfde woord in de brontaal ontwikkeld. Dan is er sprake van verwante woorden of met een duur woord cognaten. Het kan ook gebeuren dat hetzelfde woord in de brontaal zich op twee manieren ontwikkelt in een taal die daaruit ontstaat of later nog eens in een andere vorm geleend wordt. In zon geval kan er sprake zijn van een doublet. Verschillen van woorden tussen twee talen worden veroorzaakt doordat elke taal haar eigen uitspraakregels heeft. Niet alleen de woordenschat van een taal verandert in de loop van de tijd, ook de uitspraakregels veranderen, maar wel langzamer. Daardoor kunnen de verschillen tussen verwante woorden uit talen die op elkaar lijken worden verklaard. Een uitspraakverandering die in een bepaald gebied in een bepaalde periode gebeurt, heet een klankwet. Het opzoeken en plaatsen van een klankwet is een van de belangrijkste activiteiten in de geschiedenis van een taal. Voor de Indo-Europese talen is een groot aantal klankwetten al in de 19e eeuw vastgelegd. Een voorbeeld van een klankwet is het verschil tussen de Nederlandse woorden en de Duitse cognaten; Nederlandse woorden Duitse cognaten 9

-tafel -tussen -terug -hout -snuit

-Zabel -zwischen -zurck -Holz -Schnauze

Het Duitse woord heeft steeds een ts-klank, maar het wordt geschreven als z, waar het Nederlandse woord een t heeft. Het blijkt dat een groot deel van de verschillen tussen Nederlandse en Duitse woorden met dit soort regels kunnen worden beschreven, het zijn duidelijk verwante talen. Het Engels, Fries en een groot aantal van de Duitse dialecten hebben een t in dit soort woorden. Er zit niet veel verschil in de Duitse dialecten, bijvoorbeeld in het zuidoosten van Duitsland waar ze de z gebruiken. Op grond van verdere studie, bijvoorbeeld van oude documenten en woorden in andere talen die lang geleden aan het Duits zijn ontleend, is er een bijbehorende klankwet vastgesteld. De klank is oorspronkelijk t geweest en is als gevolg van de tweede Germaanse klankverschuiving in het Hoogduits z geworden. Het Nederlands, Engels en Duits zijn nauw verwante talen. Zij verwijzen naar een gemeenschappelijke brontaal, het Oergermaans, dat deel uitmaakt van de veel grotere Indo-Europese familie. Door klankwetten voort te zetten buiten het oorspronkelijke gebied, kunnen wetenschappers de Oergermaanse vorm van een woord in zijn oorspronkelijke vorm herstellen of nabootsen, zelfs wanneer die nooit is opgeschreven. Het herstellen of nabootsen van zon woord wordt weergegeven met (*).

woorden uit andere talen die op elkaar lijken, v.b.: Nederlands (naar) toe tien tijd tuin Duits zu zehn Zeit Zaun Engels to ten tide town Fries (nei) ta tsien tiid tn Oergermaans *t*tehun *td*tn-

10

Leenwoorden Als er woorden in verschillende talen op elkaar lijken, maar er is geen sprake van klankwettige overeenstemming, dan is het waarschijnlijk een leenwoord. Het woord tank is bijvoorbeeld in veel talen hetzelfde, dat komt doordat al die talen hetzelfde woord uit het Engels hebben overgenomen. In het Duits is het woord niet Zank, omdat de ontlening van het woord plaatsvond na de klankverschuiving t>z. Een deelsoort van leenwoorden bestaat uit woorden die niet allemaal uit n dezelfde taal zijn ontleend, maar steeds van andere talen een deel hebben overgenomen. Dat wordt ook wel Wanderwort genoemd. Dat soort rondzwervende woorden horen vaak bij producten die zich geleidelijk over de wereld hebben verspreid. Net zo als het Nederlandse woord koffie en in andere talen, zoals in het Engels coffee, in het Italiaans caff, in het Pools kawa en in het Turks kahve.

Klanknabootsingen Woorden uit verschillende talen kunnen ook op elkaar lijken, omdat ze klanknabootsingen zijn van hetzelfde geluid. Net als bij leenwoorden stemmen klanknabootsingen in verschillende talen vaak overeen in vorm en betekenis. De vormovereenkomst tussen het Nederlandse woord koekoek, het Hongaarse kakukk, het Italiaanse cuculo, het Poolse kukulka en het Turkse gugukgiller is zeer groot, maar dat zijn geen cognaten of etymologisch verwantschap. De overeenkomsten zijn door toeval ontstaan, het woord of de klank is in elke taal genspireerd op de roep van de haan.

Elementaire begrippen De fonetiek(deel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met de bestudering van de spraakklanken) van talen kan op natuurlijke wijze zorgen dat in veel talen de basis woorden qua vorm veel op elkaar lijken, terwijl ze etymologisch niet verwant zijn. Dat zijn meestal woorden die een taallerend kind het eerst leert, dus zal de articulatie daarvan ook heel eenvoudig zijn. In het Chinees ma is hetzelfde als in het Nederlands ma en mama. Dat is ook geen etymologische verwantschap.

11

Praktische opdracht
Mijn praktische opdracht bestaat uit een ongeveer 1500-1700 jaar oude tekst, waar ik dan de verwante woorden en cognaten vergelijk met elkaar. Dat zou ik eigenlijk met een online etymologisch woorden boek moeten doen, maar omdat die het niet doet heb ik dit uit mijn hoofd gedaan. De woorden of delen van woorden die tussen haakjes staan, wist ik niet hoe ik ze moest vertalen. Een oud liedje Ik zag eens een knaap sterven(sgeern) een valse, wrede, boze (deern) Ik zei tegen de knaap: h mijn (terstont) jouw moeders hart voor mijn hond. Hij ging en sloeg zijn moeder dood en vluchtte met het rode hart. Maar terwijl hij liep, struikelde hij over een steen en viel, - dat arme hart meteen. Al botsend op de harde (baen) begon opeens het hart te spreken; Ach, jongen, heb je, je pijn gedaan?

12

Bronvermelding:
http://www.goeievraag.nl/vraag/woorden-bedacht-anders-gezegdhond.120198 http://aquavisie.retry.org/Database/Etymologie/Etymologie.html http://books.google.nl/books? id=edQUAAAAIAAJ&pg=PA167&lpg=PA167&dq=waarvoor+is+etymologie +belangrijk&source=bl&ots=gUwOYrwER&sig=NGQWxrEGoElQtoetKrz79T1rvjk&hl=nl&ei=UIlmTfCaI4yY OuaOhcAL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CBoQ6AEw AQ#v=onepage&q&f=fase

www.etymologie.nl http://nl.wikipedia.org/wiki/Etymologie www.etymologiebank.nl Boek: Etymologie door Marlies Philippa

13

14