ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ

ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Α . Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι Κ Η

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
1. Ουσιαστικά α΄ κλίσης
Αρσ. - ης / -ας, Θηλ. - η / -α
(Ποια αρσενικά έχουν κλητική σε - α;)

Συνηρημένα αρσενικά σε –ης και θηλυκά σε -α/-η

2. Ουσιαστικά β΄ κλίσης
Αρσ. + Θηλ. - ος , Ουδ. – ον
Συνηρημένα σε -ους/-η/ουν και –ους/-ους/-ουν

3.Ουσιαστικά γ΄ κλίσης
(Ιδιαίτερη προσοχή στα πόλις, δύναμις, άστυ, πέλεκυς, βασιλεύς, χειμών, γείτων,
Σωκράτης, Περικλής, κτήμα, βέλος, πέρας, κρέας…)

4. Ανώμαλα Ουσιαστικά
(ναυς, γυνή, πρεσβευτής, χείρ…)
ΕΠΙΘΕΤΑ
1. Επίθετα β΄ κλίσης

Τρικατάληκτα: Αρσ. - ος, Θηλ. - η / -α, Ουδ. -ον

Δικατάληκτα: Αρσ. + Θηλ - ος, Ουδ. –ον

Συνηρημένα σε -ους,-η/-α,-ουν και –ους,ους,-ουν

(Ποια τρικατάληκτα έχουν θηλ. σε – η και ποια σε – α;

Ποια επίθετα είναι δικατάληκτα;
Ποια πτώση λείπει από τα συνηρημένα;)

2. Επίθετα γ΄ κλίσης

Τρικατάληκτα
Αρσ. - υς , Θηλ. - εια , Ουδ. - υ
Αρσ. - ας , Θηλ. - ασα , Ουδ. - αν
Αρσ. - ων , Θηλ. - ουσα , Ουδ. - ον
Αρσ. - ας, Θηλ. - αινα , Ουδ. - αν

Δικατάληκτα

Αρσ. + Θηλ.- υς, Ουδ. - υ

Αρσ. + Θηλ.- ων , Ουδ. - ον
Αρσ. + Θηλ.- ης, Ουδ. - ες

3. Ανώμαλα επίθετα
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
πολ-ύς, - λή, -ύ | μέγας, μεγάλη, μέγα | πας, πάσα, παν

ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΩΝ
Ομαλά:
Δευτερόκλιτα: -ό/ώτερος, - ό/ώτατος
Δευτερόκλιτα συνηρημένα: -ούστερος, -ούστατος

Τριτόκλιτα τρικατάλικτα: -ύτερος, -ύτατος (ευθύς…)

-//- : -άντερος, -άντατος (μέλας…)
-//- : - έστερος, -έστατος (χαρίεις…)

Τριτόκλιτα δικατάλικτα : -έστερος, -έστατος (αληθής, ευδαίμων….)

Ανώμαλα
1. αισχρός, εχθρός, καλός, κακός, μέγας, ράδιος, ταχύς, αγαθός, μικρός, ολίγος,
πολύς
(Στα παραπάνω προσοχή στην κλίση του Σ.Β. κατά το βελτίων)

2. άρπαξ, βλάξ, κλέπτης, πλεονέκτης

3. ίσος, ίδιος, ήσυχος, φίλος
4.παλαιός, γεραιός
ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

Ομαλά:

ΘΒ: θέμα θετικού + - ως

ΣΒ: αιτιατική ενικού αριθμού ουδ. Γένους (-ον)
ΥΒ: θέμα υπερθετικού + - α

πχ. Αληθής > αληθώς, αληθέστερον, αληθέστατα

Ανώμαλα:
ευ, πολύ, ολίγον, πάλαι, εγγύς…

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ
Από το 1 έως το 5 σε όλες τις κατηγορίες (απόλυτα, τακτικά, πολλαπλασιαστικά,
διανεμητικά…)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
Προσωπική: εγώ, συ, -

Δεικτικές: ούτος, όδε

Κτητική: α΄_εμός / ημέτερος, β΄_ σος / υμέτερος,γ΄_ εός / σφέτερος

Αυτοπαθητική: α΄_εμαυτού /-ής, β΄_ σεαυτού/-ής, γ΄_ εαυτού/-ής

ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

Αναφορικές: ος, η, ο | όστις, ήτις, ό,τι

Ερωτηματική: τίς,τίς,τι

Αόριστη: τις, τις, τί

ΡΗΜΑΤΑ
-Ενρινόληκτα και υγρόληκτα με άσιγμο συνηρημένο μέλλοντα + άσιγμο αόριστο
α΄ (μένω, νέμω, αγγέλλω, βάλλω, αίρω…)

-Παθητικός Αόριστος α΄ + β΄ (ελύθην, εγράφην)

-Αόριστος α΄ (έλυσα, ελυσάμην)

-Αόριστος β΄ (έλαβον, ελαβόμην)

-Ανώμαλοι Αόριστοι: έβην, έγνων/εάλων

-Παρακείμενοι σε –γμαι, -σμαι,-μμαι

-Συνηρημένα σε –άω, έω, -όω σε ενεστώτα και παρατατικό (ιδιαίτερη προσοχή

στα: ζω, χρώμαι / πλέω, δέομαι)

-Ανώμαλα: οίδα, είμι, φημί, δέδοικα/δέδια

-Ρήματα β΄ συζυγίας: δίδωμι/δίδομαι, ίημι/ίεμαι, τίθημι/τίθεμαι, ίστημι/ίσταμαι +

επίσταμαι, δύναμαι ( σε ενεστώτα, παρατατικό + αόριστο β΄)

Αρχικοί χρόνοι: άγω/άγομαι, αιρώ/αιρούμαι, αισθάνομαι, ακούω, αλίσκομαι,

αμαρτάνω, απόλλυμι, αφικνούμαι, βαίνω, βάλω/βάλλομαι, βούλομαι, γίγνομαι,
γιγνώσκω, δίδωμι/δίδομαι, επίσταμαι, έπομαι, έρχομαι, ερωτώ, ευρίσκω, έχω, ζω,
θνήσκω, ίστημι / ίσταμαι, λαγχάνω, λανθάνω, λαμβάνω, λέγω, λείπω, μανθάνω,
μένω, νέμω, οίδα, οίομαι/οίμαι, όμνυμι ορώ, πάσχω, πείθω, πίπτω, πυνθάνομαι,
σκοπώ/σκοπούμαι, συλλέγω, τίθημι/τίθεμαι, τυγχάνω, υπισχνούμαι,
φαίνω/φαίνομαι, φέρω, φεύγω, φημι, χρώμαι.

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

Β . Σ Υ Ν Τ Α Κ Τ Ι Κ Ο

1. Ο μ ο ι ό π τ ω τ ο ι ο ν ο μ α τ ι κ ο ί
π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ο ί
(επιθετικοί, κατηγορηματικοί, παραθέσεις, επεξηγήσεις)

2. Ε τ ε ρ ό π τ ω τ ο ι ο ν ο μ α τ ι κ ο ί
π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ο ί (τα είδη της γενικής, δοτικής, αιτιατικής)

3. Α π α ρ έ μ φ α τ ο :
α) έναρθρο (λειτουργεί όπως ακριβώς και ένα ουσιαστικό)
β) άναρθρο ( 7 χρήσεις: αντικείμενο, υποκείμενο, κατηγορούμενο, επεξήγηση,
τελικό του σκοπού, τελικό της αναφοράς, απόλυτο)

4. Μ ε τ ο χ ή :
α) Κατηγορηματική ( Προσοχή στα ρήματα εξάρτησης)

β) Επιρρηματική ( προσοχή στα «σημάδια» που δείχνουν το είδος)

γ) Ανάλυση: επιθετικής (σε αναφορική πρόταση), τελικής (σε τελική πρόταση

με ίνα + υποτακτική αορίστου ή όπως + οριστική μέλλοντα), αιτιολογικής ( σε
αιτιολογική πρόταση με επεί, επειδή…+ οριστική ενεστώτα ή παρατατικού αν η
μετοχή είναι χρόνου ενεστώτα ή με επεί, επειδή … + οριστική αορίστου αν η
μετοχή είναι χρόνου αορίστου), χρονικής ( σε χρονική πρόταση με ότε…+
οριστική ενεστώτα ή παρατατικού αν η μετοχή είναι χρόνου ενεστώτα ή με επεί,
επειδή … + οριστική αορίστου αν η μετοχή είναι χρόνου αορίστου), υποθετικής (
σε υποθετική πρόταση με ει + οριστική ή αν …+ υποτακτική ή ει + ευκτική,
ανάλογα με το ρήμα εξάρτησης που αποτελεί την απόδοση), εναντιωματικής
(σε εναντιωματική πρόταση, παρόμοια με την υποθετική).

5. Δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο υ σ ε ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς .

Α) ΕΙΔΙΚΕΣ: εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι, ὡς. Εκφράζουν κρίση

(υποκειμενική με το ὡς και αντικειμενική με το ὅτι). Εκφέρονται με τις εγκλίσεις
κρίσεως και ευκτική του πλαγίου λόγου αν εξαρτηθούν από ρήμα ιστορικού
χρόνου. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Είναι
προτάσεις ονοματικές.

Β) ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ: εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους ὡς, ὅτι, διότι,

ἐπεί, ἐπειδή, ὅτε, ὁπότε. Εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με τις ίδιες εγκλίσεις των
ειδικών δευτερευουσών προτάσεων. Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί
προσδιορισμοί της αιτίας. Είναι προτάσεις επιρρηματικές.
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

Προσοχή:
1) Αν εξαρτηθούν από ρήμα ψυχικού πάθους, εισάγονται με το ότι για
αντικειμενική αιτία ή με το ει για υποθετική αιτιολογία.
2) Οι αιτιολογικές που εισάγονται με ει και εξαρτώνται από τις απρόσωπες
εκφράσεις αισχρόν εστί, θαυμαστόν εστι, δεινόν εστί είναι ονοματικές και
λειτουργούν ως υποκείμενα στις απρόσωπες αυτές εκφράσεις.
3) Οι αιτιολογικές λειτουργούν και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό
της αιτίας της πρότασης εξάρτησης.

Γ) ΤΕΛΙΚΕΣ: εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα, ὅπως, ὡς (οι αρνητικές

και με σκέτο μη). Εκφράζουν επιθυμία. Εκφέρονται με υποτακτική
(προσδωκόμενος σκοπός), ευκτική του πλαγίου λόγου και οριστική ιστορικού
χρόνου (για ανεκπλήρωτο σκοπό). Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί
του σκοπού. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Προσοχή: Οι τελικές λειτουργούν και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό

του σκοπού της πρότασης εξάρτησης.

Δ) ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ (φόβου ή διστακτικές): εισάγονται με τους ενδοιαστικούς

συνδέσμους μή, μὴ οὐ. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με υποτακτική
(για φόβο προσδοκώμενο), ευκτική του πλαγίου λόγου, αν εξαρτηθούν από ρήμα
ιστορικού χρόνου, και οριστική για φόβο πραγματοποιημένο. Χρησιμεύουν ως
υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Επομένως, είναι προτάσεις
ονοματικές.

Ε) ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν.

Εκφράζουν κυρίως κρίση. Εκφέρονται με απλή οριστική (1ο & 2ο είδος),
υποτακτική (3ο & 4ο είδος) και ευκτική (5ο & 6ο είδος). Χρησιμεύουν ως βάση
νοήματος μιας κύριας πρότασης. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Παρατηρήσεις στους υποθετικούς λόγους: Υποθετικός λόγος είναι το

ζεύγος που σχηματίζουν μια δευτερεύουσα υποθετική πρόταση μαζί με την
απόδοσή της.

Ανάλογα με τη μορφή της απόδοσης μπορούμε να κάνουμε λόγο για

α) ανεξάρτητους,
β) πλαγιασμένους
και γ) εξαρτημένους υποθ. λόγους.

Πιο αναλυτικά :

α) Ανεξάρτητος υποθ. λόγος είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι το

ρήμα κύριας πρότασης (για τα είδη των ανεξάρτητων υποθ. λόγων μπορούμε να
συμβουλευτούμε το οικείο κεφάλαιο του σχολ. συντακτικού).
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
β) πλαγιασμένος υποθ. λόγος είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι
ένα από τα είδη του πλαγίου λόγου, δηλ.:

• ειδική πρόταση
• ειδικό απαρέμφατο
• τελικό απαρέμφατο που εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν διατάζω,
προτρέπω/αποτρέπω, απαγορεύω, συμβουλεύω ...
• κατηγορηματική μτχ. που εξαρτάται από ρήματα αίσθησης κι αντίληψης
(είναι αυτή που μεταφράζεται με ότι... )
• πλάγια ερώτηση

Πρακτικά να θυμάστε:

Αν σε μια περίοδο έχουμε 3 τουλάχιστο προτάσεις (ΚΠ + Υποθ. Πρόταση +

Ειδική πρόταση) τότε το ρόλο της απόδοσης συνήθως τον έχει η Ειδική
πρόταση.

Σε μια περίοδο αποτελούμενη από 2 προτάσεις (ΚΠ + Υποθετική πρόταση) το

ρόλο της απόδοσης τον έχει:

→ το ρήμα της ΚΠ εφόσον μέσα στην ΚΠ δεν υπάρχει μορφή πλαγίου λόγου,
δηλ. Ειδικό απρμφ., Τελικό απρμφ. εξαρτώμενο από ρήμα προτροπής,
αποτροπής…, Κατηγορηματική μετοχή εξαρτώμενη από ρήμα αίσθησης,
γνώσης….

→Αν όμως στην ΚΠ υπάρχουν τα παραπάνω, τότε αυτά επιτελούν το ρόλο

της απόδοσης.

[γ) εξαρτημένος υποθ. λόγος είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι:

• οποιαδήποτε δευτερεύουσα πρόταση (εκτός από ειδική / πλ. ερωτηματική)

• τελικό απαρέμφατο, αρκεί να μην εξαρτάται από ρήματα με τις σημασίες που είδαμε
παραπάνω.
• οποιαδήποτε μετοχή, πλην της κατηγορηματικής που μεταφράζεται με ότι... .]

Λανθάνοντες υποθετικοί λόγοι

Λανθάνοντες είναι οι υποθ. λόγοι στους οποίους η υπόθεση δεν είναι

δευτερεύουσα υποθετική πρόταση αλλά κάποια ισοδύναμη έκφραση.
Συγκεκριμένα το ρόλο της υπόθεσης μπορούν να τον υποκαταστήσουν τα
εξής:

• εναντιωματική πρόταση
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
• χρονικοϋποθετική πρόταση 1

• αναφορικοϋποθετική πρόταση 2
• τελική πρόταση που εισάγεται με w9j a2n, o2pwj a2n και εκφέρεται με
υποτακτική
• υποθετική μετοχή
• εναντιωματική μετοχή

• αναφορικοϋποθετική μετοχή 3

• χρονικοϋποθετική μετοχή 4

Πρέπει, επομένως, να είμαστε πολύ προσεκτικοί, διότι, αν μας ζητηθεί να

εντοπίσουμε σε ένα κείμενο και να αναγνωρίσουμε τους υποθετικούς λόγους,
πρέπει να έχουμε όλα τα παραπάνω υπόψη.

ΣΤ) ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ / ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους συνδέσμους εἰ

καί, ἐὰν καί, ἂν καί, καὶ εἰ, καὶ ἄν, κἄν, οὐδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν. Εκφράζουν
κρίση. Εκφέρονται με οριστική, υποτακτική και ευκτική, όπως και οι υποθετικές.
Είναι λανθάνουσες υποθέσεις. Δηλώνουν εναντίωση προς την κύρια πρόταση.
Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Ζ) ΧΡΟΝΙΚΕΣ: εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους ὅτε, ὁπότε, ἐπεί,

ἐπειδή, πρίν, ὅταν, ὁπόταν…. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με
οριστική (καθαρές), υποτακτική και ευκτική (χρονικοϋποθετικές, λανθάνουσες
υποθέσεις). Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου.
Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

1
Χρονικοϋποθετικές είναι οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται συνήθως με
υποτακτική και ευκτική. Όσες μάλιστα εκφέρονται με υποτακτική δεν εισάγονται
απλώς με κάποιο χρονικό σύνδεσμο αλλά με χρονικό σύνδεσμο ακολουθούμενο από
το αοριστολογικό αν ( όταν αντί ότε, επειδάν αντί επειδή, οπόταν αντί οπότε, επάν αντί
επεί, πριν αν αντί πριν ...)

2
Αναφορικοϋποθετικές είναι οι αναφορικές προτάσεις που εκφέρονται συνήθως με
υποτακτική και ευκτική. Όσες μάλιστα εκφέρονται με υποτακτική δεν εισάγονται απλώς
με κάποια αναφορική αντωνυμία αλλά με αναφορική αντωνυμία ακολουθούμενη από το
αοριστολογικό αν

3
Αναφορικοϋποθετική είναι συνήθως η επιθετική μετοχή που μεταξύ αυτής και του
άρθρου της υπάρχει άρνηση μή

4
Χρονικοϋποθετική είναι η μετοχή αορίστου που δεν μεταφράζεται με αόριστο αλλά
με μέλλοντα.
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Προσοχή: ο χρονικός σύνδεσμος πρὶν εισάγει χρονικές απαρεμφατικές
δευτερεύουσες προτάσεις.

Η) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους

ὥστε, ὡς, ἐφ’ ᾧ, ἐφ’ ᾧ τε. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με οριστική,
δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική. Δηλώνουν συμπέρασμα ή επακόλουθο.
Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Προσοχή:
1) Ο συμπερασματικός σύνδεσμος ὥστε εισάγει συμπερασματικές
απαρεμφατικές δευτερεύουσες προτάσεις, που δηλώνουν υποκειμενικό
συμπέρασμα ή φυσικό επακόλουθο, όρο ή συμφωνία, σκοπό.
2) Τα ἐφ’ ᾧ, ἐφ’ ᾧ τε συντάσσονται επίσης με απαρέμφατο και δηλώνουν όρο ή
συμφωνία.

Θ) ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τα εἰ, εἰ – ἤ, εἴτε – εἴτε (ολικής

άγνοιας), με ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα (μερικής
άγνοιας), καθώς και με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα
(μερικής άγνοιας). Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με απλή οριστική,
δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, απορηματική υποτακτική, και ευκτική του
πλαγίου λόγου. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις.
Επομένως, είναι προτάσεις ονοματικές.

Ι) ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ:
α)ΑΠΛΕΣ: εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα.
Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με απλή οριστική, δυνητική οριστική
και δυνητική ευκτική, όταν εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με υποτακτική,
ευχετική ευκτική και προστακτική, όταν εκφράζουν επιθυμία. Χρησιμεύουν ως
επιρρηματικοί προσδιορισμοί ή αντικαθιστούν ουσιαστικό – επίθετο. Επομένως,
είναι προτάσεις άλλοτε επιρρηματικές και άλλοτε ονοματικές.

β) ΜΕΙΚΤΕΣ: αναφορικο-τελικές, αναφορικο-αιτιολογικές, αναφορικο-

υποθετικές, αναφορικές-παραβολικές, αναφορικο-συμπερασματικές.

Προσοχή:
Οι αναφορικο-αιτιολογικές εξαρτώνται από ρήμα ψυχικού πάθους.
Οι αναφορικο-τελικές εξαρτώνται από ρήμα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας και
εκφέρονται με οριστική μέλλοντα.
Οι αναφορικο-υποθετικές εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτική.
Οι αναφορικο-συμπερασματικές συνήθως εξαρτώνται από πρόταση με δεικτική
αντωνυμία ή δεικτικό επίρρημα. Συχνά εκφέρονται με απαρέμφατο.
Οι προτάσεις με ώσπερ είναι αναφορικο-παραβολικές (συνήθως εννοείται το
ρήμα τους από τον αμέσως προηγούμενο ρηματικό τύπο)
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Προσοχή: τα αναφορικά στην αρχή περιόδου – ημιπεριόδου δεν εισάγουν
δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, αλλά κύρια. Στην περίπτωση αυτή πρέπει το
αναφορικό να αναφέρεται στα προηγούμενα και ισοδυναμεί στη μετάφραση
συνήθως με δεικτική αντωνυμία.

Γενικά, για τις δευτερεύουσες:

Προσοχή στους συνδέσμους εισαγωγής + στα ρήματα εξάρτησης

Ιδιαίτερη προσοχή:

α) στις προτάσεις που εισάγονται με τα: ως, όπως, ει, ότι , ό,τι, επει(δή), μη

ως: ειδικές, πλάγιες ερωτηματικές, τελικές, χρονικές, αιτιολογικές, πααβολικές,

συμπερασματικές.
ότι: ειδικές, αιτιολογικές
όπως: πλάγιες ερωτηματικές, τελικές
ει: πλάγιες ερωτηματικές, αιτιολογικές, υποθετικές,
εναντιωματικές/παραχωρητικές (σε συνδυασμό με το «και»)
μη: ενδοιαστικές τελικές
ό,τι: αναφορικές, πλάγιες ερωτηματικές
επει(δή): αιτιολογικές, χρονικές

β)στις χρονικές με «πριν» , συμπερασματικές με «ως», «ώστε», «εφ’ω(τε)», διότι

συνήθως αντί ρήματος εκφέρονται με απαρέμφατο.

γ) στις υποθετικές ( να γνωρίζεις τα είδη των υποθετικών λόγων)

δ) στις εναντιωματικές / παραχωρητικές, αναφορικοϋποθετικές,

χρονικοϋποθετικές, διότι και σ’ αυτές κάνω αναγνώριση υποθετικού λόγου
(λανθάνουσες υποθέσεις).

6. Π λ ά γ ι ο ς λ ό γ ο ς .

Αναφορικά με το φαινόμενο του πλαγίου λόγου πρέπει να είμαστε

έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε δύο ζητούμενα:

α) στα πλαίσια ενός κειμένου να εντοπίσουμε τους πλάγιους λόγους και

να τους μετατρέψουμε σε ευθύ και
β) να μετατρέψουμε κάποια πρόταση ή περίοδο από τον ευθύ στον
πλάγιο λόγο.
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
α) Όταν μας ζητηθεί να εντοπίσουμε τον πλάγιο λόγο σε κάποια περίοδο
και κατόπιν να τον μετατρέψουμε σε ευθύ πρέπει να έχουμε να έχουμε
υπόψη ότι ο πλάγιος λόγος έχει τις ακόλουθες μορφές:

1. ειδική πρόταση (πρόταση του ότι, ως), μετά από ρήματα με τη σημασία
“λέγω”, “γνωρίζω”, “αισθάνομαι (με τη βοήθεια κάποιας αίσθησής μου)”
/ λέγει ότι γράφει (ευθύς λόγος: γράφω)

2. ειδικό απαρέμφατο 5, μετά από ρήματα με τη σημασία “λέγω”, “νομίζω” /

φησί γράφειν (ευθύς λόγος: γράφω).
3. Κατηγορηματική μετοχή (αυτή μόνο που εξαρτάται από ρήματα
αίσθησης/γνώσης/αντίληψης/δείξης/αγγελίας και μεταφράζεται με ότι... )
/ αγγέλλει τούτους ερχομένους ( ευθύς λόγος: ούτοι έρχονται)
4. πλάγια ερώτηση / ερωτά αυτόν τι ποιεί (ευθύς λόγος: τι ποιείς;)
5. τελικό απαρέμφατο (μόνο αυτό που εξαρτάται από ρήματα που
σημαίνουν “διατάζω”, ”προτρέπω”, “αποτρέπω”, “ζητώ”, “εύχομαι”) /
κελεύει σε ελθείν (ευθύς λόγος: ελθέ)

Οτιδήποτε λοιπόν βρούμε από τα παραπάνω γνωρίζουμε ότι είναι

πλάγιος λόγος.

Οι τρεις πρώτες μορφές ονομάζονται πλάγιος λόγος κρίσης διότι στον

ευθύ λόγο αντιστοιχούν σε κύρια πρόταση κρίσης (δηλ. σε πρόταση που
εκφέρεται με μια από τις εγκλίσεις κρίσης, όπως οριστική/δυνητική
οριστική/δυνητική ευκτική)

Η πέμπτη μορφή ονομάζεται πλάγιος λόγος επιθυμίας, διότι στον ευθύ

λόγο αντιστοιχεί σε κύρια πρόταση επιθυμίας (δηλ. σε πρόταση που
εκφέρεται με μια από τις εγκλίσεις επιθυμίας, όπως προστακτική,
ευχετική ευκτική, προτρεπτική υποτακτική)

Η τέταρτη μορφή άλλοτε είναι πλάγιος λόγος κρίσης και άλλοτε πλάγιος
λόγος επιθυμίας ανάλογα με την έγκλιση της ευθείας ερώτησης στην
οποία αντιστοιχεί.

Με βάση τα παραπάνω, αφού εντοπίσω τον πλάγιο λόγο σε μια περίοδο,

προχωρώ στην μετατροπή του σε ευθύ.

Αφαιρώ κατ' αρχήν το ρήμα εξάρτησης, και στη συνέχεια μετατρέπω: α)

την ειδική πρόταση / το ειδικό απρμφ./ την κατηγορηματική μετοχή σε

5
Αν το ρήμα εξάρτησης έχει τη σημασία “ελπίζω”, “υπόσχομαι”, απειλώ”,
”ορκίζομαι” τότε να γνωρίζουμε ότι μόνο αν ακολουθεί απαρέμφατο μέλλοντα
(ειδικό) έχουμε πλάγιο λόγο. Αν ακολουθεί απαρέμφατο αορίστου δεν υφίσταται
πλάγιος λόγος(απλό τελικό απαρέμφατο).
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
κύρια πρόταση κρίσης , β) το τελικό απρμφ. σε κύρια πρόταση επιθυμίας,
γ) την πλάγια ερώτηση σε ευθεία ερώτηση.

β) Όταν μας ζητηθεί να μετατρέψουμε κάποια πρόταση ή περίοδο από

τον ευθύ στον πλάγιο λόγο πρέπει να εργαστούμε ως εξής:

i. μετατροπή απλής (κύριας) πρότασης σε πλάγιο λόγο.

- Αν η κύρια πρόταση είναι κρίσης μπορεί να γίνει είτε ειδική πρόταση,

είτε ειδικό απαρέμφατο 6 είτε, τέλος, κατηγορηματική μετοχή. Βέβαια σε
κάθε περίπτωση δεν είναι δυνατή η μετατροπή και στις τρεις παραπάνω
μορφές. Η ακριβής μορφή του πλαγίου λόγου θα καθορισθεί από το ρήμα
εξάρτησης.

Ύστερα λοιπόν από ρήμα εξάρτησης με τη σημασία “λέγω”, “γνωρίζω”,

“αισθάνομαι (με τη βοήθεια κάποιας αίσθησής μου)” ο πλάγιος λόγος θα
είναι ειδική πρόταση / Έλληνες αεί παίδες εισίν λέγει ότι Έλληνες αεί
παίδες εισίν

Ύστερα από ρήμα με τη σημασία “λέγω”, “νομίζω” ο πλάγιος λόγος θα

είναι ειδικό απαρέμφατο / Έλληνες αεί παίδες εισίν λέγει (τους) Έλληνας
αεί παίδας είναι

Ύστερα, τέλος, από ρήμα εξάρτησης με τη σημασία “αισθάνομαι”,

“γνωρίζω”, “αντιλαμβάνομαι”, “δείχνω” ο πλάγιος λόγος θα είναι κατηγ.
Μετοχή / Έλληνες αεί παίδες εισίν οίδε (τους) Έλληνας αεί παίδας όντας

- Αν η κύρια πρόταση είναι είναι επιθυμίας τότε θα μετατραπεί σε τελικό

απαρέμφατο αρκεί το ρήμα εξάρτησης να σημαίνει “διατάζω”,
”προτρέπω”, “αποτρέπω”, “ζητώ”, “εύχομαι” / μη πράττετε φαύλα κελεύει
αυτούς μη πράττειν φαύλα

- Αν η κύρια πρόταση είναι ευθεία ερώτηση, αυτή θα μετατραπεί σε

πλάγια ερώτηση / ποίαν οδόν επί τον βίον τράπωμαι; ερωτά ποίαν/οποίαν οδόν
επί τον βίον τράπηται.

Προσοχή: στην περίπτωση που θα έχουμε μετά την μετατροπή ειδική

πρόταση ή πλάγια ερώτηση θα πρέπει να προσέξουμε την έγκλιση.
Γενικά, να θυμόμαστε ότι, αν το ρήμα εξάρτησης είναι παροντικού
χρόνου, τότε η έγκλιση δεν υφίσταται καμιά αλλαγή. Αν όμως το ρήμα
εξάρτησης του πλάγιου λόγου είναι παρελθοντικού χρόνου τότε στη
δευτερεύουσα ειδική/πλάγια ερωτηματική πρόταση πρέπει να αλλάξω

6
Στην περίπτωση όπου θα μετατρέψουμε την κύρια πρόταση του ευθέως λόγου σε
απαρέμφατο θα πρέπει να προσέξουμε την πτώση του υποκειμένου του (σε
ονομαστική ή αιτιατική), να θυμόμαστε δηλαδή τους κανόνες περί ταυτοπροσωπίας
και ετεροπροσωπίας.
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
την οριστική / υποτακτική του ευθέως λόγου σε Ευκτική του Πλάγιου
Λόγου / Έλληνες αεί παίδες εισίν λέγει (= αρκτικός χρόνος) ότι Έλληνες
αεί παίδες εισίν (διατήρηση της οριστικής του ευθ.λόγου)

αλλά

Έλληνες αεί παίδες εισίν έλεγεν (= ιστορικός χρόνος) ότι Έλληνες αεί
παίδες είεν (αντικατάσταση της οριστικής του ευθ. λόγου από ευκτική του
πλαγίου λόγου)

Αν ωστόσο η κύρια πρόταση του ευθέως λόγου εκφέρεται με δυνητική

έγκλιση (ή με οριστική παρατατικού/υπερσυντελίκου), αυτές οι εγκλίσεις
στον πλάγιο λόγο παραμένουν ίδιες / Έλληνες αεί παίδες αν ήσαν λέγει ή
έλεγεν (= αρκτικός χρόνος ή ιστορικός χρόνος, αδιάφορα) ότι Έλληνες αεί
παίδες αν ήσαν

ii. Μετατροπή περιόδου σε πλάγιο λόγο.

Αν έχω να μετατρέψω σε πλάγιο λόγο μια κύρια μαζί με μια

δευτερεύουσα πρόταση, τότε πρέπει να θυμάμαι ότι η κύρια πρόταση θα
μετατραπεί όπως περιγράψαμε παραπάνω (σε ειδική πρόταση - ειδικό
απαρέμφατο – κατηγ.μετοχή – πλάγ.ερώτηση – τελικό απρέμφατο), ενώ η
δευτερεύουσα πρόταση θα παραμείνει δευτερεύουσα με πιθανή αλλαγή
της έγκλισης του ρήματός της.

[Χαίρω] (διότι ευδοκιμείς) = κύρια πρόταση + δευτερεύουσα αιτιολογική

λέγει ότι χαίρει [ή : χαίρειν ] διότι ευδοκιμεί . Εδώ, επειδή το ρήμα εξάρτησης
είναι αρκτικού χρόνου, η έγκλιση τόσο της ειδικής όσο και της
αιτιολογικής παραμένουν ίδιες

Αν όμως το ρήμα εξάρτησης του πλάγιου λόγου είναι παρελθοντικού

χρόνου τότε στη δευτερεύουσα πρόταση πρέπει να αλλάξω την οριστική /
υποτακτική του ευθέως λόγου σε Ευκτική του Πλάγιου Λόγου.

Χαίρω διότι ευδοκιμείς

έλεγεν ότι χαίροι [ή : χαίρειν ] διότι ευδοκιμοί . Εδώ, επειδή το ρήμα

εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου, η έγκλιση τόσο της ειδικής όσο και της
αιτιολογικής μετατρέπονται σε ευκτική του πλάγιου λόγου.

Αν η δευτερεύουσα πρόταση εκφέρεται με δυνητική έγκλιση ή με οριστική

παρατατικού / υπερσυντελίκου, τότε η έγκλισή της παραμένει ίδια.

7. Ε π ι ρ ρ η μ α τ ι κ ο ί π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ο ί .
ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ & ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
1. Επιρρήματα.
2. Πλάγιες πτώσεις (που αναφέρονται σε ρηματικό τύπο, αλλά δεν είναι αντικείμενό
του).
3. Εμπρόθετοι.
4. Επιρρηματικές μετοχές.
5. Επιρρηματικές προτάσεις.
6. Επιρρηματικά κατηγορούμενα.

8. Τ α ε ί δ η τ ο υ α ν

 υποθετικό: βρίσκεται πάντα σε αρχή πρότασης, μετά από τελεία, άνω

τελεία ή κόμμα. Εισάγει δευτ. υποθετική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική
(2ο/3ο είδος υποθ. λόγων). Μεταφράζεται με αν.
 αοριστολογικό: βρίσκεται σε δεύτερη θέση μετά από χρονικό σύνδεσμο
(χρονικοϋποθετικές προτάσεις), τελικό σύνδεσμο (τελικές προτάσεις του
υποτιθέμενου σκοπού) και αναφορική αντωνυμία (αναφορικοϋποθετικές
προτάσεις). Συντάσσεται πάντα με υποτακτική, όπως και το υποθετικό a2n.
Μένει αμετάφραστο.
 δυνητικό:
α) με οριστική παρελθοντικού χρόνου σχηματίζει τη δυνητική οριστική. Η
θέση του δεν είναι σταθερή. Συνήθως βρίσκεται λίγο πριν ή μετά το ρηματικό
τύπο. Μπορεί όμως να απομακρυνθεί απ' αυτόν και να βρεθεί πολύ μπροστά
στην πρόταση όταν αυτή αρχίζει με άρνηση ή ερωτηματική λέξη. Μεταφράζεται
με θα + παρατατικό ή υπερσυντέλικο.
β) με ευκτική οποιουδήποτε χρόνου πλην μέλλοντα σχηματίζει τη
δυνητική ευκτική. Για τη θέση του βλ. παραπάνω. Μεταφράζεται με θα +
παρατατικό.
γ) με ειδικό απαρέμφατο ή με κατηγορηματική συνήθως μετοχή. Σ' αυτές
τις περιπτώσεις μπορεί να ισοδυναμεί στη σημασία είτε με δυνητική οριστική
είτε με δυνητική ευκτική, ανάλογα με το τι επιβάλλουν τα συμφραζόμενα.
Μεταφράζεται με ότι θα… + παρατατικό.