Agnieszka Kandzia POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZOWIEKA A PRZESTRZEGANIE PRAW CZOWIEKA W TYBECIE.

I.

Wstp Papie Pius XII, po zakoczeniu II wojny wiatowej, powiedzia: Jeli jaki nard

zostaje zmiadony przemoc, kt odway si obiecywa reszcie wiata bezpieczestwo i trway pokj?1 To jest powd, dla ktrego powinnimy zwrci uwag na pastwa, o ktrych gono w mediach si nie mwi, a ktre zostay brutalnie zaatakowane i ktrych los ley teraz w naszych rkach. Takim krajem jest, a waciwie by, Tybet, bo dzisiaj ma status kolonii chiskiej. Inwazja Chiczykw na Tybet bya zaplanowana przez Mao Tse Tunga w ramach programu wyzwolenia ziem chiskich z czasw dynastii Yuan, Propaganda chiska faszujc histori, zapomina, e zaoyciel tej dynastii, Kubilaj chan, traktowa Tybet jako rwnorzdne, a nie podrzdne pastwo Tybet nigdy nie by integraln czci ani imperium Mongow, ani Chin. Wizi czce Mongow i Tybetaczykw rozwijay si pokojowo a do XX wieku. Podobne stosunki czyy Krain niegu z Chinami. W 821 roku podpisano traktat pokojowy, stanowicy o wzajemnym poszanowaniu swoich terytoriw, niezakcaniu egzystencji. Zapowiedziano te, e taki stan rzeczy nigdy ma si nie zmieni. Padziernik 1950 roku by punktem ku lminacyjnym realizacji zadania powrotu do macierzy ziem historycznie przynalenych Chinom. O wiele liczniejsza Armia Ludowo Wyzwolecza pokonaa le uzbrojone siy Tybetu i narzucia Siedemnastopunktow Ugod. Nie trzeba byo dugo czeka, aby si przekona, e chiskie wadze ami zagwarantowane w ugodzie uprawnienia do autonomii regionalnej, poszanowania wierze, tradycji i obyczajw i zachowania istniejcego statusu politycznego. 2 Wynika to z instrumentalnego traktowania wszelkich umw przez komunistw na caym wiecie. Od tego czasu, z powodu ogromu represji oraz fatalnych warunkw ycia, zgino tam ok. 1,2 miliona osb, czyli jedna pita ludnoci kraju. Obecnie Chiczycy za Tybet uwaaj tylko
1

Przemwienie do komisji przedstawicieli Kongresu Stanw Zjednoczonych Ameryki (21 sierpnia 1945): Discorsi e Radiomessaggi di Pio XII, VII, 1945-1946, 141. 2 Helsiska Fundacja Praw Czowieka, Raport: Tybet w 2005 roku, 01.01.2006, za: http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=383

tereny pooone na zachd od rzeki Jangcy i na poudnie od gr Kunlun od 1965 roku zwane Tybetaskim Regionem Autonomicznym. Pozostae tereny historycznie przynalene Tybetowi s dzisiaj integralnymi regionami Chin. Sol w oku komunistw jest duchowy przywdca Tybetu Tenzin Gjaco, czyli XIV Dalajlama. Uwaany jest za separatyst, ktry okamuje swoich wspwyznawcw i nakania do grzechu (oderwania si od pastwa, ktre jako jedyne moe zapewni mieszkacom spokj i godno). Praktyka pozostawia jednak wiele do yczenia: ludzi gin podczas pokojowych manifestacji, s torturowani i zastraszani. Kwestia separatyzmu i walki z nim jest najczciej podawana jako przyczyna obecnych dziaa podejmowanych przez Komunistyczn Parti Chin. Opinia midzynarodowa prbuje reagowa, organizacje pozarzdowe systematycznie organizuj akcje popierajce niepodlego Tybetu i poszanowanie praw czowieka, ale wci rozwizanie tego problemu jest dalekie. Ten artyku ma by swego rodzaju apelem, e chocia walka o prawa czowieka jest czsto syzyfow prac, to warto j podejmowa, bo ludzie na caym wiecie, czy to w Polsce, czy w USA, czy wreszcie w Chinach i Tybecie tak samo odczuwaj, tak samo pragn szczcia i pokoju we wasnym pastwie , nikt nie chce cierpie. Wszyscy wreszcie chcemy, aby ludzie, ktrzy s z natury rwni, stali si rwnymi w rzeczywistoci. Chiny a ONZ i Powszechna Deklaracja Praw Czowieka. Chiny s jednym z 50 pastw, ktre jako pierwsze zoyy swj podpis pod Kart Narodw Zjednoczonych, powoujc ONZ do ycia. Od konferencji w Damberto n Oaks (Kanada, 1944) bray czynny udzia w tworzeniu projektu Karty NZ. W tym czasie okazao si, e prawa czowieka nie s w niej dostatecznie chronione. Rada Gospodarczo Spoeczna powoaa Komisj Praw Czowieka, ktra miaa za zadanie opracowa tekst dokumentu stricte powiconemu kwestii poszanowania praw jednostki. W pracach Komisji najwikszy udzia mieli John Peters Humphrey z Kanady, Rene Cassin z Francji, Eleanor Roosevelt ze Stanw Zjednoczonych, Charles Malik z Libanu i Peng-chun Chang z Chin. Dokument zosta przyjty bez gosu sprzeciwu. Tym bardziej bulwersujcy jest fakt, e dwa lata pniej Chiny zaatakoway Tybet i zastosoway zupenie przeciwn polityk. Cho dokument ten jest rezolucj i nie musi by ratyfikowany, to musi by przestrzegany, bo stanowi podstaw systemu ochrony praw czowieka na wiecie.

II.

Prawa czowieka to prawa i wolnoci, ktre przysuguj kadej jednostce ludzkiej bez wzgldu na kolor skry, pe, pogldy polityczne czy miejsce zamieszkania. Wynikaj z przyrodzonej godnoci ludzkiej. Nikt tych praw nie moe odebra. Wane jest to, e ani Deklaracja, ani aden inny dokument mwicy o prawach czowieka , nie ustanawia ich, a jedynie potwierdza i gwarantuje ich istnienie. Niezalenie, czy kraj, ktry dana jednostka zamieszkuje posiada niepodlego czy jest rzdzony w sposb niesamodzielny 3. To w przypadku Tybetu tylko teoria, bo wadza wci amie wikszo artykuw Deklaracji. Nie byoby tylu apeli w sprawie Tybetu, gdyby to pastwo nigdy nie zaznao wolnoci, ale czterdzieci lat samodzielnych rzdw udowodnio, e Tybet sta na samodzielny byt i kreowanie stosunkw midzynarodowych. III. amanie praw czowieka w Tybecie

1.

Prawa osobiste

Prawa osobiste, inaczej zwane prawami obywatelskimi lub prawami indywidualnymi, dotycz bezporednio egzystencji czowieka w aspekcie ps ychicznym, fizycznym i prawnym. Zapewniaj godny rozwj jednostki ludzkiej zabezpieczony przed ingerencj z zewntrz. Mimo, e artyku pierwszy mwi o rwnoci wszystkich ludzi, w Tybecie wyranie wida objawy dyskryminacji. Tybetaczycy uwaani s za nard niezdolny do utrzymania swojego pastwa, niewyksztacony, niegodny nawet miana narodu. Wszyscy mieszkacy TRA podzieleni s na kategorie ludnoci (od pierwszej do pitej czerwona kategoria, od szstej do dziesitej czarna kategoria) i od tego podziau zale ich prawa i obowizki. Najgorszym przejawem dyskryminacji s tortury. Traktowane instytucjonalnie, su przede wszystkim wymuszaniu zezna, niekoniecznie zgodnych ze stanem faktycznym. Bicie, raenie, gwaty elektrycznymi pakami, krpowanie, skuwanie, zawieszanie za wykrcone koczyny, pozbawianie snu, godzenie, szczucie psami, zamykanie w karcerach, wystawianie na ekstremalne temperatury, zmuszanie do wycieczajcych wicze takie przykady powtarzaj si w kadym raporcie Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka. 4 Praktyki te, cho zakazane w artykule 5 PDPCz, stosowane s przez Biuro Bezpieczestwa Publicznego i Ludow Policj Zbrojn. Ich powszechny charakter potwierdzi Specjalny

3 4

por. Powszechna Deklaracja Praw Czowieka (10 grudnia 1948) artyku 2. HFPCz, Tybet. Od Litociwej Mapy po Trjng Narodowej Jednoci, Warszawa 2001, Raport: Tybet w 2000r., str. 117, por. HFPCz, Raport: Tybet w 2005r. (http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=383)

Sprawozdawca ONZ ds. Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniajcego Traktowania albo Karania, po wizycie w Chinach, w listopadzie 2005 roku.

Przyczyna mierci Tortury Egzekucje Walka zbrojna Gd Samobjstwa Tzw. wiece walki klas W sumie

Zgony we wszystkich regionach 173 221 156 758 432 705 342 970 9 002 92 731 1 207 387

Tab.1. Ofiary chiskiej okupacji Tybetu; HFPCz, Tybet: Stare duchy, nowe duchy, Warszawa 2000

Jak alarmuje raport HFPCz z roku 2005 najgorzej jest w wizieniu Tybetask iego Regionu autonomicznego (wczeniej Wizienie nr 1 TRA, potocznie nazywane Drapczi), gdzie z powodu tortur ginie jeden wizie na 28 skazanych. Podobnie jak w stalinowskim Zwizku Radzieckim, wadze orientuj si w sytuacji, bo od czasu do czasu organizowane s pokazowe procesy stranikw wiziennych. Mona domniemywa, e takie procesy maj jedynie udowodni opinii publicznej i sprawozdawcom midzynarodowym, e prawa winiw w Tybecie s chronione. Chiska partia nie zrobia take nic, aby wprowadzi w ycie przepisy, do ktrych si zobowizaa, podpisujc w 1988 roku Konwencj Przeciwko Stosowaniu Tortur i Okrutnemu, Nieludzkiemu i Poniajcemu Traktowaniu (1984). Oficjalna bierno wadz pokazuje, e taka sytuacja bdzie trwaa jeszcze dugo. Prymat pastwa nad jednostk widoczny jest, gdy zbadamy tzw. gwarancje formalne praw (jest to ochrona prawna, dziki ktrej jednostka moe samodzielnie dochodzi swych praw). W Tybecie nie mona liczy na sprawiedliwy wyrok. Chiski kodeks karny nie dopuszcza domniemania niewinnoci oskaronego, co jest pogwaceniem artykuu 11 PDPCz. Sdziowie nie posiadaj czsto nawet podstawowego wyksztacenia prawniczego i s bezwzgldnie posuszni partii. Dane dotyczce liczby skazanych za przestpstwa polityczne z pewnoci nie s pene, gdy wadze chiskie robi wszystko, by informacje dotyczce narusze praw czowieka nie wydostay si poza granice ChRL. Nawet nazwiska winiw uznawane s za tajemnic pastwow, a kada prba przekazania ich komukolwiek za szpiegostwo.5 W zdecydowanej wikszoci przypadkw nie mona take korzysta z pomocy obrocy. Jeeli obroca jest dozwolony, nie dopuszcza si go zwykle do wszystkich akt

HFPCz, Raport: Tybet w 2005 r., 01.01.2006r. za: http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=383

sprawy. Procesy przeduaj si, a zeznania wymuszane s przez stosowanie tortur. Ponad jedna trzecia przestpstw w kodeksie zagroona jest kar mierci. Przed egzekucj skazanych prezentuje si na wiecu egzekucyjnym. S bici i poniani. Wszystko to na oczach dzieci, ktre wraz z nauczycielkami przychodz na ten specjalny pokaz ze szkoy. Eg zekucje wykonywane s take na oczach tumu. Wyrok moe by wydany za wszelkie przestpstwa, nawet bahe. Stalinowskie powiedzenie: dajcie mi czowieka, a znajd na niego paragraf, bardzo dobrze odzwierciedla obecn sytuacj. Aresztowanie Dziampa Ngodrupa (na 13 lat wizienia i pozbawienie praw publicznych) za posiadanie w celach kontrrewolucyjnych list osb zatrzymanych podczas zamieszek i dalsze przekazywanie tych list, co stanowi naruszenie prawa i pogwacenie zasady poufnoci6 pokazuje, e skazanym mona by za nieprzestrzeganie tego samego prawa, ktrego nie przestrzega sama partia. Powszechne s take sytuacje cigego przeduania kary. Kady czowiek mieszkajcy na terytorium TRA i bdcy narodowoci tybetaskiej musi by opozycjonist politycznym tak komunici tumacz swoje dziaania, amice postanowienia PDPCz. Dokadne przeszukiwanie domw nawet zwykych ludzi stoi wic na porzdku dziennym. Kady plakat czy zdjcie Dalajlamy XIV, nie wspominajc o fladze narodowej, s traktowane jako objaw dziaalnoci kontrrewolucyjnej i stanowi podstaw do aresztowania i wydania wyroku. Nawet spotkania i rozmowy z cudzoziemcami s surowo karane. Wadza ingeruje take w swobod wyboru miejsca zamieszkania (artyku 13, pkt. 1). Nomadzi i pasterze od kilku lat przenoszeni s do nowoczesnych warunkw ycia, ktre nie s zgodne z ich tradycyjnym sposobem ycia i wychowania. Dotychczas przesiedlonych zostao ju 53 tysice rodzin. Z polityk masowych przesiedle wie si samowolne pozbawienie wasnoci jednost ki (artyku 17, pkt.2), bo stare posiadoci Tybetaczykw s niszczone, aby nie mieli dokd wraca. Nie maj przy tym prawa do odszkodowania. Problemem jest te prawo do opuszczania swojego kraju, zagwarantowane artykuem 13 w punkcie 2. Trudnoci z uzyskaniem paszportu przez mieszkacw TRA powoduj, e wikszo z nich decyduje si na ucieczk. Ale status uchodcy nie gwarantuje bezpieczestwa. Przez ponad 40 lat pomocny by w tej kwestii rzd nepalski (w rozmowach poredniczy Wysoki Komisarz ONZ ds. U chodcw). Umoliwia uchodcom swobodne przekraczanie tybetasko nepalskiej granicy i przeprawianie si do Indii. W Nepalu

K. oziski, Pieko rodka. Chiny a prawa czowieka. PSPT, Warszawa 1996, s.37-38

dziaay: Tybetaskie Biuro ds. Opieki nad Uchodcami i biuro przedstawiciela Dalajlamy. Obie te instytucje, a do 2003 roku pomagay starym i nowym uchodcom. Polityka Nepalu zmienia si w 2003 roku, kiedy wydano ambasadorom Chin 18 uchodcw. Zezwolono take wojskom chiskim na stacjonowanie na nepalsko indyjskiej granicy. W padzierniku 2006 roku na przeczy Ngapa la (tybetasko nepalskim szlaku handlowym) wojsko chiskie otworzyo ogie do grupy 70 Tybetaczykw, ktrzy prbowali przekroczy granic. Jedna mniszka zgina, ale tylko czterdzieci sze osb bezpiecznie dotaro do Nepalu. Prawdopodobnie reszta zostaa schwytana i uwiziona. Chiska agencja prasowa wspomina o mierci mniszki, ale twierdzi, e wojsko dziaao w samoobronie. 7 Wiele pastw zaprotestowao przeciwko amaniu praw narodu tybetaskiego, ale wadze Ch in na ten apel nie zareagoway. Wikszo uchodcw osiedla si w Indiach, gdzie dziaa take tybetaski rzd emigracyjny. Diaspora tybetaska w Dharamsali jest jedn z najlepiej zorganizowanych na wiecie grup uchodcw. Prawami, na ktre Dalajlama XIV kadzie szczeglny nacisk podczas przemwie do przywdcw pastw, dziennikarzy i studentw s wolno myli, sumienia i wyznania (artyku 18) i prawo do wolnoci opinii i wyraania jej (artyku 19). Chiczycy do jednoznacznie twierdz, e mwienie o kulturze tybetaskiej, jako o kulturze buddyjskiej, jest niedorzeczne.8 Tym samym wszelka dziaalno religijna i kulturalna jest poddawana cisej kontroli. Podczas akcji wielkiego skoku (od 1959) zburzono wikszo z ponad 6 tysicy klasztorw (a tym samym orodkw edukacyjnych ocalao 8). Lokalne biura KPCh ds. religii wyznaczaj limity mnichw i mniszek, ktrzy mog wstpowa do klasztorw i pobiera w nich nauki religijne. Praktykowanie buddyzmu uznawane jest w szkoach za wyraz zacofania i kod na drodze postpu, tote dzieciom od pocztku wpajane s zasady ateizmu, niezwykle podane na drodze do politycznej kariery. Ale Tybetaczycy walcz o zachowanie swej niepowtarzalnej kultury i poza granicami Tybetu, w Kathmandu, nadal dzieci wychowywane s w duchu kultury tybetaskiej. 9 Znane take z historii Polski pojcie kapanw patriotw wprowadzono do praktyki religijnej w 1996 roku. Ksia patrioci, najczciej pochodzenia chiskiego, skadaj sprawozdania z dziaa klasztoru i wykonuj wszelkie polecenia partyjne. Polityka reedukacji patriotycznej jest co kilka lat wznawiana, wydalani s wtedy kolejni duchowni, a Ci, ktrzy pozostaj musz zarabia na utrzymanie
7

Tibet Information Network, China draws a veil across the mountains, za: http://www.phayul.com/news/article.aspx?article=China+draws+a+veil+across+the+mountains&id=14491 8 Chen Kuiyuan, I sekretarz KPCh w Tybecie, 11 lipca 1997, za: Tybet. Od Litociwej Mapy po Trjng Narodowej Jednoci. Warszawa 2001, str. 79. 9 K. oziski, Pieko rodka. Chiny a prawa czowieka. PSOT, Warszawa 1996, s.65

partii, sprzedajc pamitki i rozprowadzajc ulotki. Wszystko to powoduje, e czasu na praktyk religijn, ktrej Tybetaczycy powicali wikszo swojego dnia, jest coraz mniej. Mimo cisej kontroli klasztory s nadal gwnymi orodkami opozycyjnymi i popierajcymi rzd tybetaski na uchodstwie, dlatego nie trzeba si dziwi, e ponad 70% wszystkich skazanych winiw politycznych to mnisi i mniszki. Najbardziej znanym winiem politycznym jest duchowny tybetaski, nauczyciel buddyzmu Tulku Tenzin Delek. Pod koniec 2002 roku zosta skazany na kar mierci za podeganie do separatyzmu i udzia w dwch zamachach bombowych. Oburzenie i naciski spoecznoci midzynarodowej doprowadziy do zamiany wyroku na doywotnie wizienie. Niewtpliwie, bya to jedna z niewielu akcji, ktra przyniosa jakikolwiek skutek. W styczniu 2006 roku zapowiedziano wznowienie mocnego uderzenia na dziaaczy niepodlegociowych. W jego ramach wprowadzono nowy tekst przysigi dla mnichw: musz zoy luby na wierno Chinom i przysic, e Tybet nigdy nie by i nie bdzie niepodlegym krajem. Dalajlam XIV trzeba oficjalnie potpi i uzna za zdrajc interesu narodowego. Tylko skuteczna walka z klik Dalaja moe wedug komunistw zapewni wreszcie porzdek religijny, stabilizacj polityczn i uspokojenie spoecznoci midzynarodowej. Tymczasem dostp do rzetelnych informacji jest systematycznie zaguszany. W TRA jedynym legalnym rdem informacji jest pekiskie radio, faszujce wikszo informacji pastwowych jak i zagranicznych. Dziki Radiu Wolna Azja (stacji nadajcej w krajach komunistycznych, gdzie dostp do penych i wiarygodnych informacji jest ogran iczony) wiadomo, e w 28 lipca 2006 wadze chiskie zamkny blog tybetaskiej poetki Oser, bez podania wyjanie. Ale nie trzeba oficjalnego potwierdzenia, aby wiedzie, e jej teksty byy niewygodne dla KPCh. Po opublikowaniu Zapiskw tybetaskich w 2004 roku (w ktrych opisaa powszechne poparcie dla Dalajlamy), zo staa usunita ze Stowarzyszenia Literackiego Tybetaskiego Regionu Autonomicznego i poddano j inwigilacji. 10 Takie zachowanie musi by wyrazem bezsilnoci wadz chiskich w walce z wolnoci sowa, ktrej nigdy w peni nie mona zakaza. Wolno rozpowszechniania informacji jest zagroona wyrokiem. Ulotki propagujce niepodlego Tybetu, czy mwice o faktycznym stanie warunkw ycia i gospodarki to wedug kodeksu karnego zagroenie dla bezpieczestwa pastwa.

10

Human Rights Watch,China:Tibetan Intellectuals Blogs Shuttered, za: http://hrw.org/english/docs/2006/10/09/china14364.htm

2.

Prawa polityczne

Prawa polityczne (publiczne) okrelaj, w jaki sposb obywatele mog uczestniczy w sprawach publicznych. Precyzuj procedury umoliwiajce jednostce wzicie aktywnego udziau w rzdzeniu pastwem i ksztatowaniu jego polityki. Raport Freedom in the World organizacji pozarzdowej Freedom House (na stan 1.12.2003-30.11.2004) potwierdza zupeny brak poszanowania dla praw politycznych. 11

Pastwo Chiska Republika Ludowa

Prawa polityczne 7

Swobody obywatelskie 6

Status bez wolnoci

Tab. 2. Kademu pastwu przyznawana jest ocena w skali od 1 do 7, gdzie jeden oznacza najwyszy poziom wolnoci, a siedem najniszy. Na podstawie redniej oceny okrela si status pastwa: "Wolny" (od 1,0 do 2,5 pkt.), "Czciowo wolny" (od 3,0 do 5,0 pkt.) lub "Bez wolnoci" (od 5,5 do 7,0 pkt.)

Wbrew postanowieniom artykuu 20, pkt. 1 wszelkie pokojowe demonstracje s tumione, zwykle bardzo brutalnie. Najbardziej znana, najwiksza demonstracja w Lhasie stolicy Tybetu, 10 marca 1959 roku, podczas ktrej Dalajlama XIV uciek do Indii, zakoczya si mierci 80 tysicy mieszkacw kraju, bo propaganda chiska zasugerowaa, e Dalajlama zosta porwany. Tybetaczycy, mimo represji, wci obchodz swe dawne wita narodowe, zakadaj wtedy okolicznociowe stroje, wywieszaj zakazan tybetask flag. Takie praktyki za kadym razem spotykaj si z natychmiastow reakcj wadz. Ze strony rzdzcych organizowane s natomiast , tzw. wiece walki klas, podczas ktrych lokalni urzdnicy nakazuj publicznie krytykowa stary system, depta zdjcia Dalajlamy, a w razie sprzeciwu, podpisa prob o wydanie wyroku skazujcego na lata pracy w obozach pracy. Podczas takich wiecw zgino sumie ponad 90 tysicy Tybetaczykw. Prawo do uczestniczenia w rzdzeniu swym krajem zapewnia artyku 21 i mogoby si wydawa, e jako jeden z niewielu nie jest amany, bo a 50% kadr urzdniczych stanowi Tybetaczycy. Problem ley jednak w tym, e ich wpyw na podejmowanie decyzji jest minimalny lub w niektrych przypadkach zupenie ograniczony, choby przez fakt, e wikszo pism sporzdzana jest w jzyku chiskim. Obecno kilku Tybetaczykw na wyszych stanowiskach ma jedynie legitymizowa wadz, nie wie si to jednak z posiadaniem realnego wpywu na rzdzenie wasnym krajem. Potwierdzeniem tego jest fakt, e stanowisko I sekretarza KPCh w TRA jeszcze nigdy w caej historii okupowanego Tybetu
11

Map of freedom: China, za: http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=22&year=2006&country=6941

nie trafio do rk polityka tybetaskiego. Od 27 listopada 2005 funkcj t peni Chiczyk Zhang Qingli. O adnych wyborach powszechnych nie ma mowy. Partia postanowia nawet, e kolejny Dalajlama nie bdzie wyznaczony w tradycyjny sposb, praktykowany od setek lat, a zostanie mianowany przez I sekretarza. Przywdcy ChRL owiadczyli, e o losie i przyszoci Tybetu nie decyduje ju Dalajlama i jego klika, lecz wycznie cay nard chiski. Wezwano Tybetaczykw do spojrzenia prawdzie w oczy, dokonania waciwej oceny sytuacji, faktycznego porzucenia stanowiska w sprawie niepodlegoci Tybetu oraz zrobienia czego poytecznego dla rozwoju Chin i regionu tybetaskiego w latach, jaki e mu jeszcze zostay. 12

3.

Prawa socjalne, gospodarcze i kulturalne.

Prawa gospodarcze zapisane w artykuach 22 27 dotycz egzystencji ekonomicznej jednostki, zapewnienia waciwych spoecznych warunkw jej rozwoju oraz zaspokojenia potrzeb kulturalnych i rozwoju duchowego. Skadaj si na nie midzy innymi prawo do ubezpiecze spoecznych, ochrona przed bezrobociem, prawo do nauki, kwestie rwneg o wynagrodzenia i ochrona matki i dziecka. amanie tych praw jest cile zwizane z rozwojem gospodarczym, jaki Chiny prowadz w Krainie niegw. Rodzina nie jest podstawow komrk spoeczn, o czym moe wiadczy fakt meldunku. Mieszkacy TRA otrzymuj co w rodzaju dowodu osobistego, ale zamiast przynalenoci do rodziny okrelona zostaje w nim przynaleno do jednostki organizacyjnej pracy. Oficjalnie istnieje swobodny wybr miejsca pracy, ale przewaga chiskich osadnikw ogranicza moliwoci podjcia dochodowej pracy. Nie trudno sobie wyobrazi, e zarobki zacofanych, niewyksztaconych i niekompetentnych rdzennych mieszkacw, s ponad dwukrotnie nisze ni zarobki imigrantw z Pastwa rodka, ktr ych w TRA z roku na rok jest coraz wicej. Ten nieograniczony napyw powoduje szybki wzrost bezrobocia, bo nawet tradycyjne tybetaskie rzemioso (malowida, rzeby i drewniane meble) zostao ju wyparte przez Chiczykw. Problemu dla rozwoju gospodarczego nie stanowi te tereny stolicy Lhasy, znajdujce si pod ochron UNESCO s one wyburzane pod budow fabryk i nowych zakadw rzemielniczych.

12

HFPCz, Raport: Tybet w 2005r., 01.01.2006r., za: http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=383

PDPCz gwarantuje w artykule 25, pkt. 2 matce i jej dziecku szczegln opiek. Tymczasem sytuacja kobiet w Tybecie jest niezwykle trudna. Matki, ktre posiadaj wicej ni jedno dziecko s obciane kar grzywny, a pozalimitowe dzieci s zabijane lub pozbawiane podstawowych praw do meldunku, opieki zdrowotnej i edukacji. 13 Kobiety traktowane przedmiotowo, stale poddaje si aborcjom i sterylizacji, wszystko w ramach polityki kontroli urodze, po to, aby stopniowo zmniejsza liczebno Tybetaczykw na ich terenie, a do cakowitego usunicia tego narodu z powierzchni ziemi. S tacy, ktrzy uwaaj, e polityka urodze w tak przeludnionym kraju jest konieczna. Mona by zapyta jednak jakim zagroeniem moe by czteromilionowy nard wobec najludniejszego pastwa wiata. Coraz wicej kobiet jest te zmuszanych do prostytucji. Jest to gwna przyczyna rosncej liczby zakae wirusem HIV. Podobnie, tragiczna jest sytuacja tybetaskich winiarek. S one nagminnie bite i gwacone. Prawo do nauki (artyku 26) zostao w znacznej mierze ograniczone przez zamykanie i burzenie klasztorw, ktre byy gwnymi orodkami edukacji. Dzisiaj moliwo uczenia si w jzyku tybetaskim jest dostpna w TRA tylko w trzyletnich wiejskich szkoach podstawowych i kilku nastu szkoach rednich. Wprowadzenie do nauki jzyka chiskiego, to wedug wadz moliwo wyrwnywania szans dla dzieci obu narodowoci, 14 bo egzaminy do szk rednich i na uczelnie wysze przeprowadzane s w jzyku chiskim. Znacznie ograniczany jest dostp do dzie naukowych. Przykadem mog by dziea staroytnych filozofw, uznane przez kierownictwo KPCh, za promujce idee separatyzmu. Ze wzgldu na zbyt wysokie koszty ksztacenia (ktre nie obowizuj Chiczykw) i due odlegoci, szacuje si, e ponad 50% tybetaskich dzieci, ktre ukoczyy 15 rok ycia, jest analfabetami. Wysoki stopie analfabetyzmu na obszarach, gdzie przed wielkim skokiem go nie byo i asymilacyjny charakter nauki, znalazy swoje odzwierciedlenie w raporcie Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. Do stpu do Edukacji, ktrego Chiny oskaryy o stronniczo i podawanie nieprawdziwych informacji. 15 Poziom szkolnictwa jest bardzo niski, a dofinansowanie ze strony pastwa znikome. Nie istnieje swobodne uczestnictwo w yciu kulturalnym. Przywizanie Tybetaczykw do tradycji nakazuje im witowanie dawnych zacofanych wit, jednak nie zezwala im na to wadza chiska. Tradycyjne mynki modlitewne zostaj s przedawane zachodnim turystom, a w iele dzie sztuki zostao wywiezionych do Chin jeszcze za czasw

13 14

HFPCz, A. Kozie, Tybet. Od Litociwej Mapy po Trjng Narodowej Jednoci. Warszawa 2001, str. 124 Tame, str. 122 15 por.HFPCz,Raport:Tybet w 2005r, 01.01.2006 za:http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=383

Mao Tse Tunga. Trzeba pamita, e zabijanie kultury takiego pastwa, jakim jest Tybet, zabija kultur caego wiata. Wkad, jaki mnisi wnieli w rozwj nauki i medycyny naturalnej jest bowiem nie do przecenienia. IV. Dziaania ONZ Wikszo dziaa Organizacji Narodw Zjednoczonych opiera si na wystosowaniu proby do rzdu chiskiego o podjcie niezbdnych krokw w celu naprawienia sytuacji, aby bya ona zgodna z postanowieniami i zasadami Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka.16 Przywdcy najwikszych pastw wiata nie chc bra odpowiedzialnoci za aden gos popierajcy spraw Tybetu. Taka polityka spowodowana jest gwnie obaw o reakcj wadz najludniejszego pastwa wiata. Chiny s staym czonkiem Rady Bezpieczestwa ONZ, a to moe dawa pewne przywileje. Sami Tybetaczycy si nie mog si broni, bo nie pozwala im na to religia. Na chwil obecn ONZ nie posiada adnych realnych rodkw, aby zapobiega takim sytuacjom, a przede wszystkim, eby je leczy. Narody Zjednoczone wystosoway trzy rezolucje w sprawie Tybetu (1959, 1961, 1966), odwoujce si do postanowie Karty Narodw Zjednoczonych i Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, ale adna z nich nie przyniosa zamierzonego rezultatu. Zamierzonego, chocia tak naprawd nie wiadomo, jaki miay one odnie efekt w rzeczywistoci. Czy jest to prawdziwa troska o status narodu pokrzywdzonego, czy jedynie odpowied na wzmoone naciski spoecznoci midzynarodowej. Rezolucje wzywaj pastwa czonkowskie do zrealizowania celw w nich zawartych17, ale niestety nie mwi, w jaki sposb mona to zrobi. Jak wyglda reakcja pastw moemy sobie wyobrazi.

V.

Podsumowanie Pogwacenie praw takiego pastwa, jak Tybet jest nie tylko jego wasnym problemem,

ale problemem wiata. Ograniczanie jednostek jednego naro du powoduje zahamowanie rozwoju politycznego, spoecznego i kulturalnego caej ludzkoci. Ten okres w dziejach Chin

16 17

HFPCz, A. Kozie, Tybet. Od Litociwej Mapy po Trjng Narodowej Jednoci. Warszawa 2001, str. 72 Zgromadzenie Oglne Narodw Zjednoczonych - Rezolucja 1723 (XVI), Nowy Jork, 1961r., za: http://ratujtybet.org/articles.php?id=104

jest w caej historii tego kraju przodujcy pod wzgldem ograniczania autonomii regionw 18, w tym Tybetu. Dlatego konieczne jest rozwinicie odpowiedzialnoci powszechnej. Pracy nie dla jednostki, dla pastwa, dla swego najbliszego otoczenia, ale dla caej globalnej spoecznoci. 19 Walka o prawa czowieka staa si powszechna, bo uznajemy, e wszystkim ludziom, bez wzgldu na pochodzenie, tak samo naley si prawo do szczcia i pokoju, ale czy to jest prawdziwa walka? Wiele narodw, a wrd nich Tybetaczycy, nie ma prawa wypowiada si na forum o swoich problemach, maj zakneblowane usta, dlatego powinnimy umie ponosi odpowiedzialno za niesienie pomocy tym, ktrzy jej potrzebuj. Nie same rezolucje s tu jednak potrzebne, ale dziaania. Nawizanie kontaktw z przywdcami chiskimi zostao przez Tybetaczykw odnowione w 2002 roku. Od tego czasu dochodzi do coraz czstszych spotka na linii Dharamsala Pekin. Ostatnie spotkanie w lipcu 2005 roku odbyo si po raz pierwszy poza granicami Chiskiej Republiki Ludowej, ale podobnie jak poprzednie, nie przynioso rezultatw. Chiczycy nie zgadzaj si na adne propozycje ze strony Dalajlamy (utw orzenie wikszego regionu, obejmujcego ziemie tybetaskie przyczone do prowincji Qinghai, Sichuan, Gansu, Yunnan, zwikszenie autonomii, model jeden kraj, dwa systemy). Okrelaj te propozycje, jako objaw chciwoci i danie niebotycznej ceny. Z niezrozumieniem spotkaa si te propozycja utworzeni z Tybetu samorzdnego ciaa politycznego, stowarzyszonego z Chisk Republik Ludow. 20 ycie wielu ludzi w Tybetaskim Regionie Autonomicznym wci jest zagroone. Dalajlama podkrela, e stanowisko rzdu chiskiego jest nieprzejednane, a wszelkie kontakty nie s powanym dialogiem na temat przyszoci Tybetu i Tybetaczykw. 21 Tym samym porzdek spoeczny i midzynarodowy zostaje naruszony. Podkrelaj to niezaleni dziennikarze, ktrzy wbrew temu, co chce pokaza chiska wadza pisz i pokazuj prawd o warunkach, w jakich przyszo y ludziom w XXI wieku. Wielu mogoby twierdzi, e przestrzeganie jakiekolwiek prawa, w tym praw czowieka, nie ley w naturze chiskich urzdnikw. Wadza cesarska bya z awsze nieograniczona, skrajnie absolutna, std kultura chiska nie zna takiego rozumienia prawa jak
18 19

Lucian W. Pye, The Spirit of the Chinese Politics, Harvard University Press 1992, s. 20. por. Dalajlama. Wystpienie z okazji 50. rocznicy przyjcia Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka UNESCO Prawa czowieka u progu XXI wieku za: http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=116 20 Van Walt van Pragg, The Status of Tibet, ss. 201, 202. 21 Prawa czowieka w XXI wieku, Spotkanie z pracownikami Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, 13 maja 2000r., za: http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=269

europejskie prawo rzymskie. Prawo, ktrego nieprzestrzeganie niesie za sob sankcje. Niczym jest wic zapis w chiskiej konstytucji z 1982 roku o poszanowa niu i gwarantowaniu praw czowieka. Pozostaje mie nadziej, e organizacja Igrzysk Olimpijskich, jak zapewnia przewodniczcy Chiskiego Komitetu Olimpijskiego przyniesie popraw pooenia ludnoci we wszystkich regionach ChRL, w tym w Tybecie. Ordownikw kwestii Tybetu byo wielu. Niewielu jednak wie, e do takich zaliczali si m.in. Jacek Kuro i Jan Pawe II. Sowa tego ostatniego powinny stanowi podstaw poszanowania nie praw, ale samego czowieka. Podkrelajc bowiem transcendentn warto godnoci ludzkiej, mwi: nie wolno lekceway adnej obrazy ludzkiej godnoci niezalenie od tego, jaka jest jej przyczyna, jak konkretn form przyjmuje i gdzie si dokonuje.22

22

Ordzie na XXXII wiatowy Dzie Pokoju 1 stycznia 1999 r. za: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/dzien_pokoju_01011999.html