Você está na página 1de 312

CORPUS REFORMATORUM.

YOLUMEN LXX.

IOANNIS CALVINI
OPERA QUAE SUPER SUNT OMNIA.
EDIDERUNT

GUILIELMS BAUM EDARDS CUNITZ EDARDS RESS


THEOLOQI ARGENTORATENSES.

VOLUMEN XLII.

BRUNSYIGAE,
APUD C. A. SCHWETSOHKE ET FILIUM
(APPELHANS & PFENNINGSTORFF).

18 90.

WW

IOANNIS CALVIN!
OPERA QUAE SUPERSUNT OMNIAAD FIDBM

EDITIONUM PRINCIPUM ET AUTHENICARUM


EX PAKTE ETIAM

CODICUM MANU SCRIPTORUM


ADDITIS PROLEGOMENIS LITERARIIS ANNOTATIONIBUS CRITICIS, ANNALIBUS CALVINIANJS INDICIBUSQE NOV1S ET COPIOSISSIMIS
EDIDERUNT

GILIELMS BAUM

EDARDUS CNITZ

EDARDUS RESS

THEOLOGI ARGENTORATENSES

VOLUMEN XLII.

BRUNSYIGAE,
APUD C. A. SCHWETSCHKE ET EILIUM
(APPELHANS & PFENNINGSTORFF).

1890.

IOANNIS CALVINI
OPERA EXEGETICA ET HOMILETICA
AD FIDEM

EDITIONUM AUTHENTICARUM
CUM PROLEGOMENIS LITERARIIS ANNOTATIONIBUS CRITICIS ET INDICIBUS
EDIDERNT

EDARDS REUSS

ALFREDUS ERICHSON

GILIELMS BALDENSPERGER

THEOLOGI ARGENTORATENSES.

VOL. XX.

C0NT1NENTUR HOC VOLUMINE :


SERMONS SUR LES HUIT DERNIERS CHAPITRES DU LIVRE DE DANIEL
SECONDE PARTIE SERMON XXXIVXLVII.

PRAELECTIONES IN DUODECIM PROPHETAS MINORES


PARS PRIOR: HOSEAS IOEL.

SERMON XXXIV
sur le Chap. XI. v. 35.
Ici l'ange monstre Daniel quand Dien aura maintenu le royaume des Perses, que en la fin il ordonnera qu'une autre monarchie succde. Or desia il ha est parl de quatre successions, qu'il y devoit avoir trois roys en Perse, voire, signifiant que Testt demoureroit en son entier, et que le quatrime roy esmouveroit des troubles, qui seroient cause que cette grande principaut s'en iroit en diminuant, et en la fin qu'elle tomberait du tout. Or oela n'a pas est fait si tost, car aprs la desconfiture du roy Xeroes, aprs mesmes qu'il fust ooois (estant retourn) encores le royaume demoura, mais si est ce qu'il y avoit desia une grande disposition au changement. Ainsi donc l'ange se contente d'avoir dclar Daniel, que le feu sera allum par Xerces, et puis en la fin il faudra que le royaume de Perse prisse, et que l'autre monarchie, de laquelle il ha est fait mention ci dessus, entre en sa place, c'est savoir celle qui est nomme des Grecs, car Alexandre le grand voulant faire guerre contre le roy de Perse, ne vint pas plainement en son nom, mais il se feist crer capitaine de toute la Grce, except des Lacedemoniens qui n'y voulurent point consentir, mais de tout le reste des cits et villes franches de Grce, de toutes les republiques (qu'on appel) il fust ordonn capitaine. Et voila pourquoy l'ange parlant Daniel dit, que oe sera le roy de Iamen qui viendra, car c'est le nom commun dont usent les Ebrieux, et c'est encores une approbation de ce que recite Moyse, quand il monstre comme le monde a est rempli, que ce nom l ha est receu au pays de Grce, avoir Iuavem, dont vient Ioome, et puis il le nomme roy de Soi tin, dont on pense aussi que le nom de Macedon soit venu. Or quant nous, nous ne pouvons voir la raison pourquoy Alexandre le grand est ainsi intitul, d'autant qu'il ne feisoit point la guerre en son nom, comme roy de CeiMni opera. Vol. XLII.

Maoedone, mais aiant l'aveu de toutes les cits et villes franches de Grce. Or notamment l'ange dit que ce roy ici fera selon sa volont, non pas qu'Alexandre soit venu bout de son entreprinse par sa vertu, car quand Dieu declare ici tout ce qui adviendra, il monstre bien que la conduite est en sa main (comme aussi desia nous avons dclar) et que signifie donc oe mot, qu'Alexandre fera selon sa volont? c'est pour mieux exprimer, qu'outre l'opinion des hommes il prosprera comme s'il avoit la fortune en sa manche (ainsi qu'on dit). Les hommes ne comprennent pas la providence de Dieu, car oe leur est une chose trop haute et trop cache. Ainsi donc quand il avient de grandes mutations, et lesquelles iamais ils n'eussent espr, ils pensent, voila un homme qui fait tout ce qu'il veut, tout ce qu'il entreprend, il en vient bout. Voila comme on parle, l'ange donc voulant exprimer que Dieu besongneroit tellement en la personne d'Alexandre le grand qu'il y auroit des choses incroiables, il dit, qu'il fera selon sa volont, car de fait nous avons veu par ci-devant qu'il voloit plustost qu'il ne marchoit, s'il eust eu affaire seulement les voyages qu'il ha faits, en domptant les peuples et les roys, lesquels il ha subiugus, ce seroit beaucoup, mais menant arme et compagnie si grande aprs soy, aiant des voyages si difficiles que rien plus, aiant tous peuples ennemis, aiant les passages ferms, et si grande resistance, si est ce qu'il semble qu'il coure la poste. Ainsi donc nous voions pourquoy ici notamment il est dit, que le roy fera selon sa volont, et pour mieux comprendre cela, voions quelle entreprinse c'estoit d'entrer au pays d'Asie, et de passer la mer avec trente mille hommes, il semble bien qu'il doive l demourer oonfus, car celuy contre lequel il entreprend la guerre, luy pouvoit amener quatre fois autant de gents au devant, sous la conduite de quelque capitaine, comme aussi il en avint, oar on vint l'encontre de luy avec trois cents mille hommes, et toutesfois il ne laisse pas de passer avec trente mille hommes et demourer victorieux, il falloit bien donc qu'il y eust un coeur de lyon,
1

SERMON XXXIV.

qu'il fust enflamm d'un terrible courage, ne doutant point qu'il ne deust faire (quasi en dormant) tout ce qu'il avoit consult en 8a teste, non pas que rien se feist de sa propre vertu, mais Dieu Pavoit ainsi ordonn. Ainsi donc l'ange ameine ici Daniel une consideration de la providence de Dieu, comme s'il disoit, cependant que Dieu voudra maintenir le royaume de Perse il demourera en son estt, mais quand il le voudra changer, il n'y aura rien qui l'empesche, quand on auroit tout le monde pour y rsister, si faudra il que le conseil de Dieu s'accomplisse, et qu'il s'excute. Ainsi donc ne regards point ce qui est vray semblable selon les hommes, et que les fidles qui viendront aprs toy, ne s'arrestent point l'apparence, mais puis que Dieu l'a ainsi prononc, qu'il s'accomplira, que la chose sera faitte, et que l'excution viendra. Ne mesurs point donc ce que ie vous declare maintenant la faon des hommes, n'estims point selon les moiens infrieurs qu'il en aviendra, ainsi ou autrement, mais conclues puis que Dieu le veut qu'il faut qu'il soit fait, et c'est cette escriture de vrit, dont il ha est fait mention ci dessus, que puis que cela estoit enregistr devant Dieu, qu'il falloit qu'il en avint ainsi, car Dieu ne prvoit pas seulement les choses avenir, mais il les ha en sa main, c'est luy qui en ordonne, il ne faut point donc disputer l dessus, quelle en sera l'issue, mais il se faut rsoudre, que le conseil de Dieu est infallible. Or il faut maintenant que nous poursuivions l'histoire. Ce roy ici fera selon sa volont, et comment? Voila le dernier roy de Perse qui dominoit en toute l'Asie mineur (qu'on appel) et depuis la grande Asie, il avoit depuis l'Asie mineur iusques aux isles, et puis le pays d'Egypte, il tenoit les isles de la mer Mditerrane, qui est entre deux, bref c'estoit un monde que ce pays la. Or Alexandre gaigne tout, a il tout gaign? il ne se contante point, car il ploroit, mesmes quand on luy disoit qu'il y avoit plusieurs mondes, et qu'il n'estoit point encores venu bout d'un seul, il se lamentoit, helas! et n'y pourrai ie iamais parvenir? Il falloit bien qu'il y eust un terrible feu allum en son coeur de cette ambition de dire, quand ie serai maistre de tout le monde, cela ne me suffist point. Ainsi donc quand il ha gaign tous les pays du roy Darius, cela ne luy est encores rien, il va tousiours plus outre, et veut mesmes surmonter nature, qu'il bataille contre la mer, et (comme i'ai dit) il ne se faut point esbahir, si en ce monde il faisoit de telles entreprinses, car il s'eust bien voulu forger des mondes nouveaux (s'il luy eust est possible) pour acqurir des victoires plus grandes, et cette fiert l estoit en luy des son enfance, qu'il falloit bien qu'il y eust un terrible orgueil, qu'il estoit mesmes ialoux

de son pre, que quand son pre aquestoit trop, et il ne nous laissera rien (disoit il) qu'il luy sembloit que iamais n'y viendroit temps. Or voici l'ange qui dit qu'il s'eslevera et fera selon sa volont, et dominera d'une merveilleuse seigneurie, car iamais il n'y avoit eu une monarchie semblable. Or cela fait il dit: Il faudra que son royaume soit dissip par les quatre vents du monde. Voici un changement encores plus admirable que n'est le premier, quand au royaume de Perse, il est vray que quand tout cela est subiugu par si petit nombre de gents, savoir trente mille hommes, qui n'estoit rien au pris de la grande multitude qui estoit l'encontre, que cela est avenu, sans que iamais on l'eust attendu, mais quand on voit Alexandre le grand qui est eslev comme par dessus nues que pourroit on dire, sinon que voila une monarchie permanente qui n'aura iamais fin, car il falloit que tous tremblassent sous luy, il avoit une maiest en soy si grande, qu'il vouloit qu'on estimast qu'il fust Dieu, et se faisoit adorer, qu'il ne se contentoit plus d'estre roy craint et redout comme prince de tout le monde, mais il renonoit son pre et tout son lignage, et vouloit faire accroire qu'il estoit descendu des nues, qu'on ne luy trouvoit plus de parentage au monde, sur cela il se faisoit adorer, il se faisoit faire des sacrifices et des oblations, et mesmes il se desguisoit en ses habits, il prenoit quelquesfois des armes, pour dire qu'il estoit fils de Iupiter. Voila donc un orgueil si excessif en cette creature qu'on ne scauroit que dire, sinon que les yeux estoient esblouis de sa grandeur, qu'il falloit que tout le monde en fust ravi en admiration. Ainsi iamais on n'eust attendu que cette monarchie deust estre abatue, mesmes il estoit encores en la fleur de son eage quand il mourut: s'il eust est homme vieil et caduque, on eust peu dire, et bien? il est vray qu'il ha fait de grandes conquestes, mais quoy? il ne devoit pas iamais demourer au monde, il estoit temps qu'il s'en allast, mais il ha seulement trente trois ans, et puis c'estoit un homme tellement addonn au travail qu'il pouvoit tout porter et souffrir, il ha endur des coups terribles, car il ne hazardoit point ses gents, mais c'estoit le plus hardi de toute la trouppe, tellement qu'il ne tenoit point luy qu'il ne se iettast tous les coups la mort. Et ainsi par cela il monstroit de quelle nature et condition il estoit, savoir robuste et fort, qu'il estoit comme une beste sauvage (par manire de dire) et combien qu'il feist des banquets extraordinaires, et excessifs en beuvant et en gourmandant, si est ce qu'il surmontoit tout. On eust donc dit que cest homme l devoit encores vivre cinquante ou soixante ans, d'autre cost il commenoit aussi d'avoir ligne, il avoit son frre comme il sera dit tantost, il avoit

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

desia un fils masle et sa femme enceinte. Yoila un ieune homme qui ha desia ligne, il ha ses parents, il ha une famille bien fonde, et toutesfois il est ador comme une idole, qu'il est tellement transport d'orgueil et d'ambition, qu'il ne cuide plus estre homme mortel, qu'un chacun est ravi de sa maiest, et de sa vertu invincible: il faut que tout cela soit mis bas, que son. royaume soit espandu, par les quatre vents du ciel: quand tout cela s'est accompli, on a bien veu que c'estoit un acte de Dieu merveilleux, il est vray que les hommes y ont bien besongn de leurs mains, mais il y ha un conseil qui surmonte tout oela. Ainsi donc il nous faut bien poiser cette circonstance, et comment son royaume a il est disperc par les quatre vents du ciel, il faut que nous poursuivions les histoires ou autrement nous ne pourrons pas voir le but o Dieu ha prtendu, et pourquoy il ha dclar ceci par son ange son prophte Daniel, et pourquoy il ha voulu qu'il nous fust dclar tous, et ne pensons point que ce soit temps perdu, que ces histoires ici soient rcites. Il est vray que si nous lisons aux histoires prophanes, nous ne serons pas instruits des choses pour en faire grandement nostre profit, combien que beaucoup s'y arre8tent sans regarder plus outre, mais le principal est que nous connoissions les iugements de Dieu entre les hommes, que nous regardions les punitions qui se font sur les cruauts, sur l'orgueil, et les autres excs qui se commettent et qui sont desbords au monde, que nous soions sur cela enseigns le craindre et l'honnorer, que toute ambition soit abbatue en nous, que nous apprenions de nous contenter du peu que Dieu nous donnera, que nous le remercions de ce qu'il nous fait la grace de voir ses iugements, aux plus grands qui aient iamais est. Or ceci nous est monstre par le prophte Daniel: il faut donc en premier lieu que nous connoissions oe qui est ici dit que le royaume d'Alexandre le grand sera espandu par les quatre vents, et non point (dit-il) sa ligne. Si Alexandre le grand eust laiss des enfans descendus de soy, et que cette grande monarchie qu'il avoit conquestee, eust est partie entre eux, c'eust desia est ne diminution de cette grande principaut, mais notamment il est dit que sa ligne ne diminuera pas aprs sa mort. Or si est ce qu' sa mort il feist le plus grand triumphe qu'il avoit iamais eu, car les ambassades estoient venus en Babilonne, des pays si loingtains, que iamais on ne l'eust attendu, mesmes d'Afrique et d'autre pays, tellement qu'il semble bien qu'Alexandre doive monter en ses grands triumphes, sur cela une ivrongnerie, ou un empoisonnement, car on ne scait comment il meurt, ou s'il est estouff par trop boire, ou s'il est empoisonn, tant y ha (di-ie) qu'un banquet

l'emporte. Or ds qu'il est trespass, tous ses gents sont acharns la proie, vray est qu'il font bien semblant de s'accorder par ensemble, et mesmes il y en eust encores quelque ordre et quelque reverence, car ils accordrent que le frre d'Alexandre, Arideus domineroit iusques tant que les enfans d'Alexandre, savoir Hercules qui estoit desia nai, et celuy qui devoit venir de la fille de Darius, que ceux la fussent grands, et que les autres seroient cependant tuteurs, que le frre (combien qu'il fust roy) neantmoins il seroit l pour rendre le royaume aux enfans, et qu'ille gouvernerait seulement au nom de tutelle. Or cependant les capitaines se saisissent, l'un de l'arme, l'autre des thresors, et puis les provinces sont usurpes . par eux, cependant il y ha le plus grand, auquel Alexandre mesmes devant que mourir avoit donn son cachet, celuy l avoit est donn pour conseiller et comme conducteur, au frre Arideus pour ce qu'il avoit le cerveau un peu debile : cela fait ils commencent la bataille les uns contre les autres. Or en ces combats ici nous avons noter en premier lieu, la punition qui est avenue sur la maison d'Alexandre le grand, il avoit encores sa mere vivante, il avoit aussi une soeur, un enfant nay, et un autre qui nasquit aprs sa mort, et son frre aussi pareillement. Or il faut que toute cette race soit extermine, Il est vray que la mere veit encores quelque espace de temps aprs, mais la seur est tue, la mere pareillement sur son vieil aage, cause de son orgueil et de sa fiert, et mesmes de sa cruaut qu'elle avoit espandu tout piain de sang, aprs femme, et enfans, il n'y a rien' qui demeure que tout ne soit tu. Et par qui cela se fait il ? par les capitaines d'Alexandre, ceux qui avoient est nourris en la maison de son pre et en la sienne, ceux qui le tenoient comme leur pre, ceux qu'il avoit entretenus si dlicatement que rien plus,, qu'il les tenoit comme ses compagnons ce sont ceux l qui font un tel massacre en sa maison, dira on que ceci soit advenu l'adventure? voila une maison qui ha produit un brigand qui ne demandoit qu'effusion du sang humain, voila un homme qui ha est cause de la mort d'un milion de personnes, ou environ, car il ha dfait de merveilleuses armes (comme desia nous avons dit) ce n'estoit point peu de veoir de six sept cents mille hommes de faire une telle desconfiture, il falloit bien qu'il y eust un terrible deluge quand il assuiettist tant de roys et tant de peuples, il y avoit tant de sang espandu qu'il sembloit qu'il vousist changer la couleur de la terre. Ainsi donc il faut que cette maison qui avoit produit un tel brigand soit ruine, et que on connoisse l'esoritiire estre accomplie en cela, qu'un homme de sang ne pourra point prolonger ses iours que Dieu ne l'extermine.
1*

SERMON X X X I V .

Puisqu'ainsi est donc que iusques aux petits enfans le iugement de Dieu s'excute, il faut que nous ouvrions les yeux pour le contempler, que nous ne soions point aveugls, car Dieu ne nous veut point seulement ici monstrer ces histoires pour dire, cela est advenu, niais il parle comme iuge du monde. Voila donc quant la maison d'Alexandre le grand : le semblable se peut voir au royaume de Macedone, voila le royaume de Macedone qui est grand et puissant sur tous les autres, qu'il semble qu'il vueille retenir le nom d'Alexandre et relever sa memoire pour dire, nous sommes de cette nation excellente, qu'ils se glorifient en cela iusques au bout, mais cependant Dieu trouve bien le moien pour les dfaire et pour les humilier, car les grands saccagemens ont est l. Il est vray qu'il s'est donn beaucoup de combats entre les capitaines d'Alexandre le grand (comme il ha est dit). Mais c'a est au pays de Macedone, comme si Dieu eust desploi l sa main arme, et qu'il eust voulu monstrer combien luy desplaist toute cruaut et l'a en execration. Ceste grandeur donc de Macedone est bien abatue, il y ha Antipater qui y domine, mais puis aprs il change, qu'il faut qu'il s'en aile aprs avoir commis beaucoup de meurtres. Alors Cas8ander son fils succde: celuy-l, est il trpass? Il laisse deux enfans, l'un tue sa mere de sa propre main pource qu'il luy sembloit qu'elle avoit mieux aim son frre que luy, ils se combatent par ensemble, et quand ils se veullent reconcilier, l'un est tu, comme s'il avoit trahi celuy qu'il avoit appel en son aide, et puis l'autre est destitu. Cela fait il survient tant de roys nouveaux, l'un aprs l'autre que c'est une confusion, l'un y est demain, l'autre seulement deux mois. Or nous savons que l o il se fait ainsi guerre continuelle, qu'il s'y fait un degast terrible, nous savons qu'il faut qu'un chacun en ait les espaules bien charges, quand il se fait tant de mutations et de changements, que cela ne peut avenir sans grande effusion de sang, nous savons ce que la guerre apporte, et ce n'est pas seulement pour une guerre, ni deux ni trois, mais ce pays de Macedone est constitu comme un theatre, fin que Dieu monstre l comme en ce monde il y ha une mer bouillante, et qu'il faut que les choses se remuent. Voila donc le pays de Macedone qui est constitu cela, et ainsi n'y pouvons nous pas contempler un iugement de Dieu si certain, que nous soions contraints de dire, voila Dieu qui fait office de iuge. Voila donc le second que nous avons noter, quant au pays de Macedone. Or quant aux capitaines d'Alexandre le grand, c'estoient comme une bende de bestes sauvages, qui estoient venus pour manger et pour engloutir tout le monde, comme les bestes iront

cercher leurs proies, et encores pis, car une beste se solera d'avoir le ventre rempli, mais ceux ici ne se peuvent saouler ni de biens ni de sang, ils avoient conquest les pays les plus riches du monde, et toutesfois cela ne leur profite de rien que tout s'escoulle, qu'on ne scait qu'il devient, il est vray quant aux grands qu'ils s'estoient enrichis, mais si est ce qu'il n'y en avoit pas un de l'arme qui n'eust deu estre riche, chacun des soldats devoit estre comme un petit prince, veu les despouilles qu'ils avoient eu, les conquestes qu'ils avoient faites, mais ont ils tout fait? ils doivent, et ne scavent dequoy paier. Voila une terrible malediction de Dieu, il les met l comme s'il leur vouloit donner tous les biens du monde en main, comme s'il n'estoit question que de humer l'or, les pays leur sont donns en proie, il ne reste sinon d'en attrapper. Et bien ont ils beaucoup ravi et pill, qu'il sembloit que ce fust une mer d'or et d'argent, de ce qu'ils amassoient? ont ils beaucoup dvor et englouti de richesses, qu'en avient il? ils se trouvent tous redevables, que si Alexandre n'eust apport un grand argent il falloit qu'ils feissent tous banque route. Ainsi donc nous voions comme Dieu avoit souffl sur toutes leurs proies, fin qu'on conneust, et qu'est ceci? que profitera l'avarice des hommes, encores qu'ils aient pour piller tant qu'ils voudront, que si Dieu maudit ce qui aura est amass, il est certain que tout s'escoulera plus que eau. Or voila desia une diminution qui est faitte de cette grande monarchie, mais quand les provinces ont est tires a et la qu'elles ont est dissipes et dparties comme en proie, alors on ha conneu plus ouvertement, ce qui auroit est dit par l'ange Daniel, c'est savoir que ce royaume seroit espandu par les quatre cornes du monde, il est vray qu'il y avoit eu beaucoup de gouverneurs en ce premier partage, qui fust fait soubs umbre de tutelle, mais quand Perdicas, celuy auquel Alexandre avoit donn son aneau, se fust retir part, alors chacun regarde soy, car c'estoit comme le chef tous, on le craignoit plus que le roy Arideus. Chacun donc pensa ses be8ongnes, il est vray qu'ils retiennent tousiours les noms des gouverneurs, et des tuteurs, qu'ils ne s'appelent point roys (combien qu'ils le fussent la vrit) iusques ce qu'ils commencent d'entendre qu'il y ha des rvoltes, qu'il y ha des guerres et d'un cost et d'autre, que cestui l ha trahi son compaignon, que l'autre ha tromp son ami, que cependant qu'une guerre est esmeu d'un cost, l'autre attrapp de l'autre, tant y ha que le royaume de Macedone fust en pillaige, et le royaume d'Asie Mineure, celuy de Babilonne, et celuy d'Egypte. Voila donc quatre royaumes qui sont diviss, et c'est ce qui est dit, que ce royaume sera espandu, voire, mais non point la race d'Alexandre le

SUR LE XL CHAP. DE DANIEL.

10

grand, qui ne dominera point en sa ligne, que quand il aura domin il faudra qu'il tombe bas en une minute de temps, et puis il faudra que son royaume soit dissip et qu'il vienne d'autres. Or quand Daniel a ainsi parl, il adiouste, Que le roy de midi s'eslevera, et toutesfois qu'il y en aura un autre plus puissant, et qu'il surmontera. Quand il parle du roy de midi, il entend Ptolomee, qui domina en Egypte, il estoit l'un des capitaines d'Alexandre, qui se feist roy, l'exemple de Seleucus. Or quand il dit, qu'il y en aura un autre plus puissant, il signifie ce Seleucus qui tenoit depuis Babilonne devers Orient, tous les pays qu'Alexandre a voit conquest de ce pays d'Asie, qui est la fin de Grce, mais tant y ha qu'il estoit bien voisin des Iuifs. Et pourtant il est dit estre plus grand que le roy d'Egypte, pourquoy est ce que Daoiel fait ici mention notamment de ces deux, et qu'il laisse l le pays de Macedone, pourquoy est ce qu'il laisse les autres pays? D'autant que les Iuifs eussent faire ces deux roys ici, car ils BBtoient au milieu d'eux deux, Iudee estoit entre Egypte et entre Syrie. Ainsi donc ce voisinage l BStoit cause que les Iuifs ont beaucoup endur, maintenant par le roy d'Egypte, maintenant par le roy de Syrie (comme il sera dclar en ce chapitre ici) car aussi toute la somme de ce que l'ange deslare Daniel tend l, qu'il faudra que les Iuifs soient griefvement affligs, qu'ils soient comme une brebis au milieu de deux loups, qu'on les pille, ju'on les mange, qu'il semble qu'ils doivent estre evors du tout, et quand ils ne le seront pas, ju'il faudra attribuer cela une grace et misricorde de Dieu admirable, d'autant qu'il est le fondement de son Eglise. Voila donc la somme o tendra le chapitre present, et voila pourquoy l'ange parle notamment 1 Daniel, de ces deux royaumes ici, c'est savoir iu royaume de midi, car Egypte au regard de Iulee tendoit au oost de midi, il nous faut tousiours noter la situation des pays, quand l'escriture en parle: il est vray qu'alors Daniel n'estoit pas au pays de Iudee, nouB avons veu qu'il estoit au prs lu fleuve, qui se nomme le Thibre, mais cependant l'ange parle luy aiant tousiours regard cette terre saincte, o Dieu avoit esleu son siege, car il disoit, ie suis assis entre les chrubins, ie fais ma demeure en Zion. Quand donc Dieu parle il veut tousiours reprsenter au vif cette alliance, qu'il avoit faitte avec son peuple, et cela devoit servir beauooup au prophte, car combien que Daniel fust en pays estrange, si est ce qu'il connoist que Dieu n'avoit point oubli ce pays qu'il avoit choisi pour un coup, et donn en heritage aux enfans d'Abraham, et puis il connoissoit que cette promesse qui avoit est donne du retour du peuple n'estit point

vaine, qu'il y avoit encores l un corps d'Eglise, redress et basti, voila ce que l'ange ha voulu exprimer en somme Daniel, quand il parle comme s'il estoit en Iudee. Or il dit que ce roy de midi Ptolomee s'eslevera, mais qu'en la fin l'autre surmontera de beaucoup, c'est savoir Seleucus et son fils Antioque qui suit aprs. Or ce pauvre malheureux l (Antiochus) fust le dernier des capitaines d'Alexandre, qui feist de grandes choses, mais si est-ce que Dieu ne luy permit point de venir au sepulchre de mort naturelle, quand il ha gaign tant de pays que c'est un monde, qu'il ne reste plus que de iouir de ses victoires, il voit les pays loingtains qui luy sont assuiettis, il se baigne en ses dlices et volupts qu'il ne reste que de faire grand chre, de faire ces grands triumphes comme si tout le monde estoit son commandement. Or si est ce qu'aiant tout cela, on ne laisse pas de le tuer en sa maison propre, et Dieu ne luy permet point de venir iusques au sepulchre, ne voions nous pas bien l cette main arme du ciel, qui persecute tous ceux qui auront ainsi espandu le sang humain? Or aprs luy son fils Antioque, qui se nommoit sauveur, domine, et deux autres qui se nommoient aussi bien Antiochus succdent aprs, mais le premier (comme i'ai dit) estoit surnomm sauveur, et l'autre Dieu, et l'autre illustre, qu'il n'estoit question que de s'attribuer des titres nouveaux, pour dire, nous ne sommes plus du rang des hommes. Or on eust bien estim que tout ce qui se faisoit de ce temps l, que cela avint par fortune, mais il nous faut tousiours regarder une conduite plus haute, savoir cette providence de Dieu par laquelle toutes ces choses ont est faites et dissipes (comme nous avons monstre ci dessus) mais cependant notons, puis que nous avons veu en somme la deduitte des histoires qui sont rcites par l'ange, qu'il nous les faut maintenant appliquer nostre profit, que nous en recueillons instruction. Car Dieu ne nous veut point ici donner de passetemps ce que nous connoissions les choses qui ont est faites, et que nous en sachions deviser seulement mais il tend une autre fin plus haute, c'est assavoir qu'en premier lieu nous connoissions que tout ce qui est advenu, c'a est par la volont et la disposition de Dieu (comme estant iuge du monde). Or ie di cela notamment, pource que ce n'est pas asss que nous connoissions en Dieu une puissance et une sagesse qui gouverne tout, mais il faut que nous conioignions sa iustice avec, si nous imaginions en Dieu une iustice absolue, ce seroit le faire comme un simple tirant, mais il faut que nous connoissions une puissance infinie, et que cette, puissance l soit conioincte d'un lien inseparable avec une sagesse, une droiture et quit si

11

SERMON X X X I V .

12

grande qu'il n'y ait que redire. Or il est vray que tousiours la iustice de Dieu ne nous sera pas conneu, car quelquesfois Dieu nous voudra retenir en cette humilit l, que quand nous verrons qu'il aura fait quelque chose, la raison nous sera cache. E t d'autant plus que nous en voudrons enqurir, nous y serons confus, nous n'y verrons goutte, combien qu'on n'apperoive point pourquoy Dieu fait ceci ou cela, si faut il conclure qu'il est iuste en tout ce qu'il fait, mais quelquesfois Dieu nous dclarera aussi la raison de ses oeuvres, et connoistrons pourquoy c'est qu'il ha ainsi besongn, comme en ces histoires que nous venons de reciter, il est vray qu'il y aura beaucoup des choses qui ne nous pourront entirement estre conneus. Pourquoy est ce que Dieu permet que le roy Darius soit ainsi tu malheureusement? car c'estoit un roy asss paisible ( ce qu'on voit) un roy qui n'avoit point fait de grandes entreprinses, que de se tenir en possession de ce qui luy avoit est laiss par ses parents, il sembleroit donc que Dieu feist un acte estrange, quand il permet qu'il soit tu par ses serviteurs mesmes, qu'ils luy couppent la gorge, aprs luy avoir fait toutes les ignominies du monde, et que cependant Alexandre domine, qu'il face ses triumphes, mais il faut que nous ne soions point trop precipitans, que si nous voions qu'il y ait des choses qui nous semblent estranges, que nous recourions ce que dit l'escriture: Seigneur combien tes iugements sont admirables? encores que nous ne connoissions rien, que ce nous soit comme un abisme profond. O! Seigneur si ne laisse tu pas de faire tout en iustice et quit. Voila donc comme il nous faut pratiquer cette doctrine rendant Dieu l'honneur qui luy appartient, d'estre iuste et equitable, que nous soions sobres et modestes en cela, encores que nous n'appercevions pas pourquoy il fait ses oeuvres, que nous concluions, ce n'est pas sans cause neantmoins que Dieu execute de tels iugements. Or il avoit espargn le royaume de Babilonne pour un temps, mais en la fin il faut que cela vienne iub, autant en ha il est du royaume de Perse, car combien que le prophte Isaie parle notamment de Babilonne quand il dit, Malheur sous toy qui es maintenant si haut eslevee, il faudra que tu aies ton tour, si est ce neantmoins que c'est une doctrine generale pour monstrer que pour un temps Dieu dissimulera bien les pchs, mais ce n'est pas dire qu'il les ait mis en oubli, qu'il n'en face la vengeance telle qu'on connoistra en la fin qu'il est le iuge du monde. Ainsi donc le royaume de Perse avoit dur par quelque espace de temps, mais en fin si faut il qu'il soit ruin, mais aussi quand nous aurons bien regard tout, voila une monarchie qui s'est eslevee de pillages, de meurtres, de larcins, qu'il n'est

question que de tuer l'un et meurtrir l'autre, en fin il y ha une grande principaut, et Dieu l'ordonne ainsi. Or il veut punir ceux qui ont offenc les premiers, mais si faut il en la fin que les autres aient leur tour, qu'il y ha un tel ravaige en pays de Perse (d'autant que Dieu avoit beaucoup d'occasions d'y mettre la main) qu'il y fait une si horrible vengeance que c'est pour faire dresser les cheveux en la teste, quand on en oit parler. Voila comme il nous faut noter les iugements de Dieu, et au reste quand il est parl de Xercs, notons qu'il ha est cause par son ambition et fiert, que le feu s'allumast, pour brusler en la fin tout le pays de Perse. Ne voila point une chose espouvantable, qu'un homme assemble sept cents mille personnes, pour aller meurtrir et tuer tout? quand par son moien il y ha de telles desconfitures? ne faut il pas bien que Dieu en la fin desploie sa main pour le ruiner? Et par cela les grands sont admonnests de n'abuser point de leur grandeur, de ne faire point de folles entreprinses pour dire ie m'esleveray d'autant, comme nous voions que l'esprit humain frtille tousiours, quand nous voions quelque moien qui se prsente. Or sus il faut faire cela, il se faut ietter la proie, il faut mettre la voile au vent (comme on dit). Voila comme les hommes en seront quand ils ont quelques moiens pour faire ceci ou cela, voire ne regardant point si Dieu les y appel ou non. E t ainsi que nous soions admonnests tous en general quand il est dit que Xercs estant enrichi s'est eslev,- et ha concit tout le pays de Grce l'encontre de Perse, que nous n'allumions point des feux qui soient pour nous consommer et que nous ne puissions esteindre ni nous ni tous les nostres, et puis en general il nous faut venir aux iugements de Dieu, quand nous voions une telle punition sur la maison d'Alexandre le grand, que nous connoissions comme nostre Seigneur dteste les pillaiges, les saccagemens, les larcins, et sur tout l'effusion du saug humain, et quand nous voions qu' cause de la cruaut qu'Alexandre le grand a exerce, qu'il faut que tout le pays en souffre, que nous scachions quand il y aura un meschant en un pays, qui ne fera que susciter des ennemis qui ne se dlectera qu' esmouvoir dbat et querelle, que c'est la pire poison qui y scauroit estre. Et ainsi que nous dtestions tous ceux qui ne demandent qu' faire des troubles et des dbats en un pays, car outre ce qu'ils sont cause de nostre ruine, ils ne font sinon irriter Dieu l'encontre de nous, ils ne font sinon provoquer son ire tant qu'il faut (en la fin) que sa malediction soit estendue sur tout un pays. Voila dono les choses que nous avons noter, et desquelles nous pouvons recueillir une bonne instruction. Mais le temps ne porteroit pas que nous en poussions dire davan-

\ 13 SUR LE XI. CH LP. DE DANIEL. 14 taige pour le present, nous diffrons le reste demain. Suivant cette saincte doctrine, nous nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc. Dieu ha fait au monde, ne voila point un grand profit que nous soions tenus en bride, et que nous aprenions de cheminer en crainte, et en solicitude, et puis que nous connoissions quand il nous aura laisss pour un temps, que nous ne serons pas quittes pour cela: voila donc le second poinct que nous avons noter en ces histoires ici. Pour le troisime, il est certain que Dieu ha voulu avertir les pauvres fidles en la personne de Daniel, fin qu'ils se consolassent, voians qu'il faloit qu'ils endurassent beaucoup, qu'ils fussent munis, qu'ils ne fussent point surprins soudain, comme nous voions que si les choses nous aviennent outre nostre attente, nous sommes effarouchs et esperdus. Dieu donc ha voulu prvenir et remdier cela, et ha donn telles admonitions son peuple, que les fidles se pouvoient armer devant la main, que puis qu'ainsi est que Dieu les vouloit affliger, il faloit qu'ils eussent le dos tout apprest, pour soustenir en patience ses verges, et ses corrections, mais sur tout, ils savoient que Dieu mettroit bonne fin tous ces troubles ici, car nous verrons comme la promesse est adioustee quant et quant. Et ainsi donc les fidles pouvoient contempler qu'au milieu des troubles les plus horribles du monde, si est-ce que Dieu n'oublieroit iamais ceux qui l'invoquent, il est vray qu'il faudra qu'ils endurent, mais cela n'empeschera point que cependant il n'ait memoire de tous les siens, fin de les seoourir en leurs plus griefves afflictions. Or maintenant quand nous orrons ces histoires ici, il nous faut souvenir de ces trois poincts, fin de tousiours amener ce qui est ici contenu nostre instruction. Il est dit en premier lieu, que ces deux roys, dont Daniel avoit parl, feront alliance, c'est . savoir, le roy de Syrie et le roy d'Egypte: il l'appel le roy de Syrie, non pas que ce fust le principal, car (comme nous avons dit) Seleucus dominoit en Babilonne, en Perse, et en tous ces pays d'Orient, qui est une partie de Syrie, mais ie regarde l'intention de l'ange, qui est ici expressment marqu, que ces deux roys seraient voisins du pays de Iudee. Or donc il est dit que les roys de Syrie et d'Egypte, feront alliance eux deux, le roy d'Egypte est nomm roy de Midi, pour la situation (comme il en fust hier traitt) et le roy de Syrie, le roy d'Aquilon, c'est dire, de la Bise, cause qu'il dominoit vers le cost d'Aquilon. Or l'alliance (dit l'ange) sera faite par le moien d'un mariage, c'est savoir, que le roy d'Egypte donnera sa fille au roy de Syrie. Or quand il parle du roy d'Egypte, ce n'est pas le premier dont il fut fait hier mention, qui avoit est capitaine d'Alexandre le grand, celuy-l se nommoit Ptolomee fils de Lagus: cettui-ci se nomme Ptolomee Philadelphe aimant son frre, et estoit le puisnai, car le

SERMON XXXV
sur le Chap. XI. T. 613.
Quand nous n'aurions autre profit en lisant ces histoires, que d'estre certifis que Dieu ha parl par ses prophtes, c'est desia beaucoup. Or il n'est point seulement ioi question de Daniel, mais en general de tous les prophtes qui ont est envoies aprs Moyse: la loy de Dieu donc, et tout le reste qui ha est adioust, ha ici son approbation, quand nous voions que les choses ont est prdites auparavant, selon qu'elles sont monstrees, qu'il faloifc bien que Dieu eust envoie cette revelation ici, car il n'en pouvoit point parler de son cerveau, il faloit qu'il eust revelation du ciel. Ainsi donc, nous voions bien que ce n'est pas sans fruict que nous lisons ces histoires, et que nous en avons la connoissance, car la vrit de Dieu sera par ce moien ratifie en nous, quand nous connoistrons que la doctrine qui est contenue en l'escriture saincte, n'est point des hommes, qu'il se faut arrester l, que c'est le fondement de toute religion, et de nostre Balut, que si les hommes ameinent ceci ou cela, qu'ils ne font qu'errer, qu'il n'y ha qu'une voie qui soit droite et certaine: Quand nous aurons oonneu toutes ces choses pour la confirmation de nostre fy, n'aurons-nous pas beaucoup profit? Mais notons qu'il nous faut raporter le tout ce but l, savoir, que nous soions certifis de la parole de Dieu, fin de l'avoir en telle reverence comme elle mrite. Or il y ha d'avantage (comme desia nous avons touch par ci devant) c'est savoir, quand Dieu nous propose ici ces iugemens au descouvert, que c'est autant comme s'il dressoit un eschaffaut, qu'il nous monstrast l comme il punist les pchs des hommes, quand ils se desbordent outre mesure, que s'il dissimule pour un temps, que si faut-il qu'il les ameine compte, qu'il n'espargne les grands non plus que les petits, qu'il frappe dessus ces grosses testes, qu'il declare que si les roys et princes s'eslevent en leurs grandeurs, qu'il faut que ses iugemens soient tant plus notables sur eux, qu'ils soient en exemple tous autres, qu'ils soient comme les patrons, ausquels on apperoive comme Dieu (aprs avoir us de longue attente) met la main aux choses quand elles sont confuses, pour les rduire en ordre. Quand donc nous voions de tels exemples ds punitions que

15

SERMON X X X V .

16

pre avoit dbout, et dshrit son fils aisn qui se nommoit Ptolomeus Ceraunus, et celuy-l alla cercher son adventure, et tua Seleucus qui estoit le premier roy de Babilonne, et de Syrie qui fut le pre de celuy qui print en mariage la fille du roy d'Egypte. Or donc voila cette fille qui est baille en mariage au roy de Syrie, c'est savoir, Antiochus (qui estoit surnomm Dieu) et qui estoit fils de Seleucus, qui estoit frre de celuy qui fut tu par ce frre de Philadelphe (qu'on appel) le mariage se fait: or la femme se nommoit Berenice. Le roy de Syrie avoit nne autre femme vivante qu'il rpudia, et d'elle il avoit deux enfans qui estoient desia en aage d'homme, c'est savoir, le premier qui se nommoit Calinicus Camesis, c'est savoir de belle victoire, et l'autre Ierax: or ces deux enfans estans marris que leur mere estoit reiettee se vengrent, et la premiere femme Laodice trouve moien d'empoisonner son mari, les enfans ( savoir Calinicus Camesis, et Ierax s'eslevent, et viennent tuer cette Berenice, apres l'avoir despouillee du tout, et son enfant qu'elle avoit eu, qui estoit leur frre. Voila donc comme l'alliance n'est point ferme, suivant ce qui en est ici dclar par Daniel, mais regardons le texte, et nous verrons comme de mot mot les choses sont dites, selon qu'elles sont advenues: il dit donc, qu'ils feront alliance ensemble, nous avons veu cela, et la fille du roy de Midi viendra au roy d'Aquilon, pour remettre les choses en estt: de mot mot, il ha pour faire droit avec paix, c'est dire, pour mettre les choses en estt, cause qu'il y avoit des dissentions entre les deux royaumes, fin donc qu'il en soit traitt et accord, on fait ce mariage, mais il est dit, qu'elle n'obtiendra pas la force du bras, c'est dire, qu'elle ne sera point fortifie, et la semence n'en sera point stable, car on pretendoit de faire les enfans qui viendroient de ce mariage d'Egypte, c'est savoir de Berenice, de les faire hritiers du royaume, mais cette semence l n'aura point de fermet, car la royne sera livre, celuy qui l'avoit engendre, c'est dire son pre, et puis aprs celuy qui la confortoit en ces temps, c'est dire son mari, qu'elle print, que celuy sera dissip: or voila quant la premiere histoire. Ici nous avons considrer qu'encores que les conseils des hommes ne semblent point estre du tout mauvais, ni condemner, que neantmoins iamais n'auront bonne issue, ni heureuse, si Dieu n'y met sa benediction pour les faire prosprer. On eust bien dit que l'intention de ces deux roys estoit bonne, ils se voient estre prochains voisins, et si ces picques et dissentions fussent demourees, ce eust est la ruine de tous deux, et de leurs suiets, ils veulent pourvoir cela, et y donner ordre: on dira bien donc que leur propos est bon, mais quoy? On voit ici

le mariage prophan, on voit les empoisonnemens, les meurtres, qui se commettent du fils mesmes la belle mere, apres leur frre propre, voila des choses si enormes, et contre toute honnestet de nature, qu'elles nous devroient faire dresser les cheveux en la teste. Or par cela nous sommes admonnests, qu'en toutes nos entreprinses nous invoquions Dieu premirement, qu'il nous donne conseil, ce que nous n'attentions rien sinon selon sa bonne volont, qu'il nous monstre ce qui est bon et utile, et quand il nous aura conseills de ce qui est de faire, qu'il prenne aussi la chose en main et qu'il la conduise, et qu'il ne permette point que ce que nous aurons entrepris soit mis bas, comme il en adviendra tous les coups. Ce n'est donc point asss, que nous aions prudemment regard a ce qui est bon, mais il faut que Dieu nous y fortifie, il faut que quand nous aurons mis les choses en train, qu'elles soient bnites de luy, car sans cela, il nous fera tousiours reculer, au lieu d'advancer, nous verrons (di-ie) des entreprinses qui seront faites le plus sainctement du monde, ce semblera il n'y aura que redire, mais quoy? Ce n'est pas dire pourtant que l'excution vienne, sinon que Dieu y besongne par sa vertu, et quand nous voions l'ordre de nature ainsi renvers (comme il estoit) que nous connoissons quelles sont les iniquits des hommes, voila les fruicts d'ambition, d'avarice, et des choses qui se font illicitement, et contre Dieu, ne faut-il point qu'il y ait une merveilleuse rage quand une femme empoisonne son mari, que les enfans tuent, et frre, et belle mere et tout? Or il est certain que si Dieu laschoit la bride aux hommes, que nous verrions iournellement de telles choses, et quand telles enormits ne se commettent point (attendu la malice que nous voions aux hommes) sachons que c'est Dieu qui retire leurs affections et cupidits furieuses, quand il ne permet point qu'elles viennent en effect, que c'est d'autant qu'il tient les mains lies ceux qui ne demanderoient qu' se desborder ainsi: voila dequoy nous sommes admonnests, c'est qu'en lisant ces histoires, qu'en premier lieu (comme i'ai dit), nous souffrions que Dieu nous conduise et gouverne, que nous le prions qu'il nous donne bon conseil, fin que nous ne facions point de folles entreprinses, et puis que nous le prions qu'il ameine toutes nos affaires bonne issue, comme c'est son office de faire tout profiter, car l'ange de Dieu n'adresse point son propos ici seulement Daniel, mais tous en general. Or il est dit consequemment, qu'il y aura un petit ietton qui viendra de la race de la royne Berenice, et que ce ietton ici viendra au pays d'Aquilon de la Bise, c'est dire au pays de Syrie, il viendra donc: or c'estoit un autre roy qui s'ap-

17

SUR L E X I . CHAP. D E DANIEL.

18

peloit Evergetes Epiphanes, car le pre se nommoit bien-faicteur, mais o'estoit tout l'opposite, tant y ha que cettui-ci Tient pour faire guerre, et c'est celuy aussi qui feist translater les livres de Moyse en Grec, cettui-ci donc vient au pays avec une grosse arme, et fait l un grand degast, et prend les villes qu'avoit Antiochus en Syrie, c'est dire qu'il avoit eues, car il avoit encores ses deux enfans meurtriers qui regnoient. Or il fait quelque desconfiture, mais cependant il est contraint de retourner en son pays, cause de quelques rvoltes et mutineries qui furent l faites, tant y ha qu'il eut victoire contre ses ennemis, mais puis aprs il retourne, car il estoit empesch en sa maison, et fut bien content d'accorder la paix avec ses ennemis, cause que c'estoit son profit et avantage, et puis il fut contraint par cette ncessit domestique, voila donc la seconde histoire. Or les mots sont qu'il y aura un ietton de ses racines (de la race de Berenice) qui demourera stable, c'est dire, qui succdera son pre, comme aussi ce royaume l fut le plus stable de tous: il viendra donc une arme, et entrera en la forteresse du roy de Syrie, et besongnera l, et se fortifiera, car il gaigna beaucoup de places, et d'avantage mnera en captivit en Egypte leurs dieux avec leurs princes, et persvrera long temps au pays du roy d'Aquilon, et le roy de Midi entrera au royaume, mais il retournera en son pays. Ce retour l fut comme forc, cause de cette sedition qui s'estoit esmeu en son absence. Or ici nous voions comme Daniel ha prophtis des choses venir, tout ainsi que si Dieu les luy eust monstrees au doigt, car si nous voulions escrire maintenant d'une chose advenue, et que nous vouBi8sions escrire un peu obscurment quelqu'un qui peust entendre les choses, pourrions - nous mieux dduire le tout, en le rduisant par faon d'histoire, que Daniel en parle ici? Par cela donc nous pouvons estre certains que c'est ici la vrit de Dieu, que les prophtes n'ont point parl de leur cerveau, qu'ils n'ont point est mens d'un esprit humain, mais que c'est Dieu qui ha guid leurs langues par son sainct Esprit: et ainsi donc que nous ne pensions point avoir affaire des hommes mortels quand l'escriture saincte nous est mise au devant, mais que nous facions hommage nostre Dieu, et que nous adorions sa maiest, quand elle se declare ainsi nous, et que nous recevions sa parole avec toute humilit, que nous soions ravis en telle admiration que nous y soions totalement attentifs, que nous ne soions plus sages en nous-mesmes, mais qu'il nous suffise d'estre escoliers de ce grand maistre souverain, puis qu'il nous fait cet honneur de s'abaisser ainsi iusques nous. Et au reste, nous avons considrer comme Dieu punist les Calvini opera. Vol. XLII.

meurtres, et les vengeances, car il est vray que la royne Laodice, et ses deux enfans pensent bien eschapper d'avoir empoisonn le roy, et tu sa femme, et son enfant, mais quoy? Nous voions que Dieu ne permet point que cela demeure impuni: il est vray que Ptolomee (qui se nommoit bien-faicteur) ha est esmeu d'une passion charnelle, quand il ha voulu venger la mort de sa soeur, et l'opprobre qui avoit est fait sa maison, mais ceci n'advint pas sans la providence de Dieu, il nous faut tousiours revenir cette escriture de vrit, d'ont il ha est fait mention ci dessus, que Dieu avoit toutes ces choses en son conseil, que devant que ce roy fust n ne conceu, Dieu avoit desia ordonn ce qu'il devoit faire par sa main, c'est savoir, punition sur de tels meurtres et de tels malfices. Dieu donc ne vouloit point que cela demourast impuni, et voila pourquoy cette guerre ha est esmeu. Nous verrons bien les hommes qui se ietteront aux champs selon leurs apptits et sensualits, mais cependant il y ha un Dieu qui gouverne par dessus sa faon, o'est dire d'une telle droiture, et quit, que nous aurons tousiours occasion de le louer et magnifier. Si nous regardons d'un co8t le roy de Syrie, et de l'autre cost le roy d'Egypte, nous trouverons qu'il n'y ha que malice, que trahison et desloiaut en eux, et le meilleur qui y sera, encores ne meritera-il point d'estre estim, vray est qu'il n'est question que de se venger l'un de l'autre, il y ha cette avarice, et cette ambition qui les transporte, mais si est-ce que par cela Dieu punist les pchs qui avoient est commis, et beaucoup d'enormits, et non seulement sur leurs personnes, mais sur tout le pays et les peuples qui leur estoient suiets. Si on demande, et qu'est-ce que les peuples ont offens? or remettons cela Dieu, car s'il permet que ses verges s'estendent pour chastier les roys, neantmoins il aura tousiours iuste raison pour punir leurs suiets, et nul ne sera innocent quand tous seront considrs en ce qu'ils ont mrit. Ainsi donc voila comment il nous faut revenir ce iugement de Dieu (que nul ne peut viter), fin que quand nous aurons offenc nostre Dieu, que nous sachions que si maintenant nous ne sentons pas les coups de sa main, et que nous n'appercevions point qu'il nous veuille frapper, que neantmoins nous sentirons la fin que c'est bon escient qu'il s'est dclar nostre iuge: Il n'y ha donc autre remde sinon de le supplier, qu'il luy plaise de nous recevoir merci, quand il aura desia son arc tendu,-qu'il luy plaise nous pardonner nos fautes et nos pchs. Yoila comme nous aurons occasion de nous humilier devant Dieu, voians les punitions qu'il aura ainsi faites. Et au reste quand il est parl des dieux d'or, 2

19

SERMON

XXXV.

20

et d'argent, quand il est parl des princes, de tous les ioiaux prcieux, et autres choses desirables du pays de Syrie, connoissons quelle folie c'est aux hommes, de mettre leur fiance en choses si caduques: voila les roys de Syrie qui avoient leurs superstitions, comme tous les autres peuples du monde. Or leurs dieux sont transports ainsi, Dieu leur monstre que ce ha est une pauvre fiance que celle l, quand ils ont invoqu leurs marmouzets qu'ils ont pens, qu'estans en leur protection ils seroient sauvet, les rend confus, et puis aprs d'autant qu'ils estoient pleins de fiert cause de leurs richesses, Dieu leur monstre dequoy tout cela leur profite. Tout cela donc nous soit autant de mirouers, fin d'aprendre d'invoquer le Dieu vivant, et de nous fier entirement en luy, car il ne sera iamais vaincu, et puis nous serons asseurs contre Satan, et contre tout le monde, et s'il permet que nous souffrions pour un temps, si est-ce qu'il aura piti de nous en la fin, et nous secourra. Et au reste, s'il nous donne des biens, connoissons que ce n'est point l o il faut que nostre coeur soit arrest, que nous cerchions nostre flicit ailleurs qu'en ce monde, sachans que nostre vie est tant fragile que rien plus, que sera-ce donc des accessoires et dpendances, il est certain qu'il y aura beaucoup moins de fermet: voila donc comme il nous faut faire nostre profit de ce qui est ici recit par Daniel, et ainsi connoissons que les histoires ont est escrites, fin que nous aions confirmation de ce qui est ici dit, que les payons ont est comme expositeurs pour donner exposition de ces prophties de Daniel. Il est vray que les payens n'ont point tendu cela, mais nous voions la bont de Dieu qui ha gouvern les plumes de ces pauvres aveugles qui ne savoient qu'ils faisoient, fin qu'ils fussent comme interprteurs de ce qui est ici prophtis, et que nous aions cela auiourd'huy, fin de l'appliquer nostre instruction. Il est vray (comme i'ai dit) que ces historiens l, ne savent pas ce qu'ils ont fait, mais Dieu nous fait cette grace que nous recueillons un fruict inestimable de ce qu'ils ont escrit, quand nous voions par cola que les iugemens de Dieu ont est excuts, tout ainsi que la sentence en avoit est prononce desia auparavant: et voila aussi o Daniel nous rameine. Ainsi donc nous avons contempler la prophtie telle que Dieu l'ha monstree par son prophte, et puis l'excution de fait. Or venons maintenant la troisime histoire, il est dit que les roys d'Aquilon seront irrits, et qu'ils viendront contre le pays d'Egypte, mais il est dit qu'il viendra. Il est vray qu'il y avoit deux fils alors du roy de Syrie, et tous les deux esmeurent la guerre, mais l'un trespasse, et l'autre surnomm Epiphanes le grand, celuy-l vient en Egypte,

voire, d'autant qu'il pensoit bien en venir bout, car ce roy qui avoit fait la guerre, savoir (ce bien faicteur que nous avons dit) estoit trespasse, il y avoit son fils qui regnoit. Or il vient sous umbre que cettui-ci estoit puisnai, et l dessus il luy fait la guerre, mais l'autre se revenge, et en la fin cet Epiphanes le grand ne peut rien faire, non pas que du premier coup il soit rebout, car il n'avoit pas aussi faire un ennemi vertueux. Oettui-ci se nommoit aussi bien Ptolomee que les autres, mais c'estoit un malheureux qui ne se soucioit que de ses gourmandises, et tellement y estoit adonn, ie di gourmandises, paillardises, et autres ordures, qu'il y estoit l endormi comme un pourceau, il menoit une vie la pluB brutale du monde: pour cette cause donc il ne se soucie gueres de tout ce qu'il entreprend sur luy, et de fait, il laisse piller et voiler une grande partie de son pays, mais en la fin il se revenge et gaigne la bataille, et faut qu'Epiphanes le grand s'en retourne tout confus, voire, ce qu'on n'eust iamais attendu et tout le monde fut abus en cela, et les Iuifs mesmes (qui s'estoient alis avec luy) pensans qu'il gaigneroit tout, ils mettent l leur fiance, et y ont leur refuge, mais Dieu besongne autrement contre l'opinion de tout le monde, et ce qu'on n'eust iamais espr ni attendu. Or regardons au texte du prophte, il dit, Les fils d'iceluy seront irrits, et assembleront multitudes de grosses armes, il viendra, il parle de l'un, combien que l'appareil fust commenc entre les deux frres, toutesfois il n'y eut que cet Epiphanes le grand qui vinst et s'espardra, et passera, mais il s'en retournera, et le roy de Midi sera irrit, et bataillera contre luy, c'est savoir, contre le roy d'Aquilon, et sa multitude sera donne en sa main, et cette multitude s'eslevera, et haussera son coeur, et se ruera sus plusieurs, et ne se fortifiera point. Or nous voions ici en premier lieu, toute la procedure qu'a tenu Epiphanes le grand, car le prophte le fait ici chanceler quelque temps, qu'il passe, qu'il va, qu'il vient, il s'en retourne, cause qu'il estoit en doute, pour les Romains qui avoient promis de secourir le roy d'Egypte, il regarde donc quel secours il y pourra avoir de ce cost l, et fait beaucoup de circuits, mais quand il voit qu'il n'y ha point de secours, alors il se rue hardiment: voila quant un Item. Venons maintenant ce roy d'Egypte, il se surnommoit Philopater aimant son pre, mais il avoit tu et pre et mere, quelque ieune qu'il fust. Or il est dit que ce roy ici en la fin sera irrit, pour signifier qu'il n'estoit pas un homme de courage, qui du premier coup vinst au devant de son ennemi, mais quand il se sent picqu iusques au vif, ainsi qu'une grosse beste qui sera acharne sa proye, comme un pourceau qui sera sur son auge,

21

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

22

il ne demandera Binon qu'on le laisse l en paix, mais s'il advient qu'on le provoque, qu'on l'irrite, alors il eseume et monstre sa rage, et sa violence: ainsi en estoit-il de ce gros vilain ici, qui ne se soucioit gueres de faire la guerre, il n'estoit question que de boire et gourmander, que de paillarder, et non seulement de s'adonner aux paillardises communes, mais il* s'abandonnoit bougreries, et autres choses enormes et dtestables, bref, il menoit une vie si orde, et si vilaine que rien plus, et toutesfois il est dit que ce roy ici sera irrit, en oela voions-nous comme Dieu ha monstre toutes ces choses Daniel, comme en un mirouer, et encores plus clairement, car ce Ptolomee Philopater gaigne par dessus l'arme du roy d'Aquilon, toutesfois il est dit qu'il ne se fortifiera point. Il pouvoit passer outre, et pouvoit gaigner la plus grande partie des royaumes que tenoit Antiochus le grand, qui estoit ainsi surnomm, car cet Antiochus l estoit quasi desconft, et tous ses gens aussi, il ne faloit sinon un homme de coeur qui poursuivist sa fortune (comme on dit) et il eust peu gaigner tous les pays de son ennemi. Pourquoy? Il n'y avoit plus de resistance, mais quand il s'en retourne sans passer plus outre, en cela voions-nous comme le prophte ha prdit toutes ces choses, ainsi qu'elles sont advenues. Or la dessus nous voions comme Dieu besongne par des instruments qui sont contemptibles selon le monde, voire mais c'est pour faire tant plus grande confusion ceux qui ne se peuvent humilier sous sa main : voila cest Antiochus le grand qui ha les forces en main, il n'est question que de tout foudroier, qu'il luy semble qu'il fera tout trembler sous luy, il est comme un second Alexandre, qu'il n'est question que de clbrer ses prouesses, et ses vertus. Voila donc un esprit bouillant, plein d'ambition, et d'outrecuidance, qui pense venir bout de tout ce qu'il ha entreprins: or bien, si Dieu le reduisoit soy, ce seroit un grand miracle, mais il ne luy fait point cette grace, au contraire, par qui le punist-il? par un gros vilain pourceau, qui ne pouvoit pas grand' peine remuer un doigt, qui ne pouvoit pas ravoir son alleine (comme on dit), tant estoit grev de vin et de viandes, un vilain paillard qui estoit tout infect de se veautrer ainsi en ses ordures, bref, on ne le pouvoit regarder sans en avoir horreur. > Voila donc comme cette grandeur d'Antiochus est chastiee, et par oela nous voions comme Dieu pour faire plus grande confusion ceux qui ne se veulent point humilier sous sa main, les met en opprobre, quand il leur suscite des ennemis, qui ne sont point dignes d'estre rputs entre les hommes, et nous devons appliquer cela nostre usage, car il nous appartient aussi bien qu' ceux desquels il est ici parl, voire et encore plus, car Antiochus

n'avoit iamais est instruit de Dieu, et nous avons un privilege grand et inestimable par dessus luy, c'est que Dieu se prsente pour estre nostre maistre d'escole, et nous enseigner. Or si nous ne le voulons e8couter que nous adviendra-il? Il ne permettra pas que nous soions punis, ne de ses anges, ne par quelques creatures excellentes, mais il faudra que nous soions mis en opprobre, que des vers de terre s'eslevent contre nous: nous voions ce qui est advenu Pharao pour abaisser son orgueil, que les mousohes et les autres vermines sont l pour luy crever les yeux, ainsi est-ce que Dieu besongne iournellement. Craignons donc telles espces de punitions, et mettons peine d'apprendre cependant, que Dieu nous fait cet honneur de nous enseigner par sa bouche, monstrons que nous sommes siens, et que nous cheminons en sa subiection, nous laissant gouverner par luy, que si nous ne le faisons, il est certain qu'il nous envoiera des maistres qui nous seront beaucoup plus rudes, et sur tout que ce seront gens contemptibles et infames, qui nous mettront quant et quant en infamie et opprobre, selon que nous en sommes dignes. Voila donc ce que nous avons noter, et ce n'est pas seulement en cette histoire, que Dieu nous ha voulu donner une telle instruction, mais nous voions le semblable communment, ie vous prie, aucunesfois attendra-on ce que Dieu aura fait, que nous serons contraints de nous en sbahir, mais cependant il y ha bien peu qui y regardent. Or de nostre cost nous avons tant moins d'excuses, quand Dieu nous advertist, qu'il nous baille comme un mirouer, auquel nous pouvons contempler ces histoires ici, de nostre temps, fin de les appliquer nostre usage et edification. Puis donc que Dieu se prsente ainsi nous, regardons, et faisons nostre profit de sa presence: voila donc quant l'histoire qui est ici rcite. Or il est puis aprs parl d'une autre leve que feist Antiochus aprs la mort de Philopater, et est dit que ce roy ici d'Aquilon amnera une arme plus forte que la premiere, et viendra (dit-il) au pays d'Epiphanes, non pas Antiochus, mais Ptolomee roy d'Egypte, car il y ha eu tant en Egypte qu'en Syrie des roys qui estoient nomms, illustres et excellents: or cettui-ci donc fait une grosse assemble de gens pour assaillir son ennemi, pensant bien en venir bout, mais quand il ne peut faire ce qu'il ha entreprins, alors il va faire des alliances, et se conioint Philippes qui estoit pour lors roy de Macedone, il fait donc alliance avec luy, car o'estoit pour indigner les Romains, car Philippes avoit de ce temps l guerre entre les Romains et luy, d'autre cost, il voioit bien que les Romains luy vouloient faire barres, fin de l'empescher qu'il n'approchast du royaume d'Egypte, lequel il pre2*

23

SERMON X X X V I .

24

tendoit mettre en sa subiection, pour cette cause il va faire alliance avec Philippes, mais il n'y gaigne rien, car il y aura un prince (dit Daniel) lequel le dissipera, car il falut en la fin qu'il donnast bataille, qu'il feist de grandes pertes, et desconfitures de gens, par ce qu'il envoia en Grce, et d'autres entrep r i s e s qu'il feit, mais c'estoient de pauvres menes, comme tout ce gouvernement monstre bien, qu'il n'y avoit ni prudence, ni savoir, ni vertu en luy, car quand il eust pass la mer, ce fut seulement pour se venir marier la fille d'un bourgeois, pour faire des banquets, et des triomphes, il s'en vient prendre une fille inconneu, pour ce qu'il s'en estoit amourach, et aprs luy avoir fait de grands dons et presens, et son pre, il s'en retourne, pensant estre eschapp. Or si est-ce qu'en la fin c'est bon escient, car Luce Scipion luy donna la bataille (qui estoit frre du Scipion qui avoit vaincu Carthage) et falut qu'il vint iub, qu'il obeist aux Romains, et qu'il se rengeast eux. L dessus les Romains se vengent aussi de ce roy de Syrie, et se iettent sur le pays et l'occupent, seulement ils luy baillent quelque petit coing de pays pour habiter, et luy imposent ses limites outre la montagne de Taurus, voire, et faut qu'il envoie ses deux fils en hostage Rome, c'est savoir, Antiochus Epiphanes, et Demetrius. Voila donc quant ce second voiage que feist Antiochus le grand en Egypte. Or venons maintenant ce que nous dit Daniel, pour voir l'issue de cette histoire qui est ici contenue: il est dit, qu'en ce temps plusieurs s'esleveront contre le roy d'Aquilon, et assemblera une plus grande multitude, et viendra en la fin des temps, et des ans, c'est dire, selon le temps ordonn, car l'ange veut ici signifier que Dieu ha limit les iours, tellement qu'il n'en passera pas une minute Bans sa providence: il est vray que les hommes ne connoissent point cela, mais Dieu ha tous les temps et les saisons en sa main. Ainsi donc il viendra avec plus grande multitude que la premiere, et en ce temps l plusieurs s'esleveront contre le roy de Midi, car Antiochus le grand avoit pens d'usurper tout le royaume d'Egypte, ce qu'il eust fait, n'eust est qu'il fut empesch (comme nous avons dit). Aussi les fils des dissipateurs de ton peuple s'esleveront, or ceci appartient (comme il sera aprs dclar) aux Iuifs, mais quant ce roy d'Aquilon, il est dit qu'il viendra, et iettera machines de guerre, et les bras de Midi ne pourront rsister, et n'y aura point de vertu son peuple d'eslite pour rsister, car il gaignera cause que le roy d'Egypte estoit un pupille qui regnoit alors, et quand il viendra luy il fera selon son plaisir, car les Romains pour le premier voiage n'envoierent point de secours au roy d'Egypte

contre le roy de Syrie, cause que ce roy de Syrie avoit fait alliance avec eux, mais en la fin quand les Romains voient qu'il se ioint avec Philippes par trahison, et que sous umbre de paix il veut occuper le royaume de son gendre, ils craignent d'avoir un voisin si grand, et pourtant ils mettent ordre cet affaire. Or cependant, ce roy Antiochus baille au roy d'Egypte la fille des femmes (comme il en est ici parl), c'est dire, une fille excellente, mais elle ne tiendra pas son parti, car elle aima mieux son mari, et quitta l son pre, car le pre la trahissoit malheureusement, c'estoit par trahison qu'il l'avoit baille au roy d'Egypte, duquel il eust voulu avoir la vie, le bien, et le royaume et tout: Ainsi donc elle est prudente, et obeist plustost son mari, qu'elle n'obeist aux trahisons de son pre. Or voiant qu'il ne faisoit pas ce qu'il avoit entreprins de ce cost l, il est dit, qu'il tournera sa face vers les isles. Or quand les Iuifs parlent des isles, ils entendent tout ce qui est outre leur mer, c'est savoir la mer Mditerrane, tellement qu'ils appelent les isles, le pays de Grce, d'Italie, et autres regions qui sont outre cette mer Mditerrane. Et en prendra plusieurs, car il en subiuga estant secouru de Philippes. Et un prince fera cesser son opprobre de luy, c'est savoir, Lucius Scipion, qui gaigna la bataille contre luy. E t tournera sa face vers les forteresses de son pays, et heurtera, car il alla aussi vers le pays de Perse: or voila quant cette histoire, en laquelle nous pouvons contempler toutes choses que nous avons notes par ci dessus, il reste que nous en puissions faire nostre profit, quand nous voions telles histoires, que nous iettions les yeux sur ce conseil ternel de Dieu, sur sa providence, que nous ne pensions pas que rien se gouverne par fortune, que les hommes facent rien selon leur volont, mais que c'est d'autant que Dieu leur permet, que nous connoissions donc cela nous humilians sous la main forte de nostre Dieu, et nous laissans gouverner par luy, et il est certain qu'il nous'conduira, non seulement comme son peuple, mais comme ses enfans bien-aims. Suivant cette saincte doctrine, nous-nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

SERMON XXXVI
sur le Chap. X I . v. 1419. Combien que desia nous aions parl de ces histoires qui sont ici contenues, neantmoins il nous en faut refreschir la memoire, pour tirer profit de ce qui est ici dit par le prophte. Quand donc nous oions, Que plusieurs s'esleveront contre le roy de Midi, entendons que c'est pour signifier que le

25

SUR LE XL CHAP. DE DANIEL.

26

roy Antiochus le grand, se voiant trop debile, pour venir bout du royaume d'Egypte traitta quelques alliances, et s'alla coDioindre au roy de Macedone, nomm Philippes qui fut le pnultime du pays, car il avoit son bastard Theseus, qui fut prins des Romains, or cela fut agrable ce roy Antiochus, car desia il avoit ce propos de reprimer les Romains, et aussi la cause de l'alliance vint de l, car les Romains voulans tousiours gaigner pays sous umbre de tutelle, avoient envoie pour gouverner le royaume d'Egypte: le roy donc Antiochus le grand se conioint Philippes qui estoit desia ancien d'aage, il luy semble bien que quand ils auront quelque intelligence ensemble, ce sera pour rembarrer les Romains, qui faisoient de telles entreprinses, ainsi donc cette alliance faite, attira une longue queue, et voila pourquoy l'ange prdit Daniel, que beaucoup de gens s'esleveront rencontre du roy de Midi, c'est dire du roy d'Egypte. Or il dit qu'alors le roy d'Aquilon, c'est dire le roy de Syrie, cet Antiochus le grand fera son plaisir, il est vray qu'il se verra encores empesoh, combien qu'il eust alliance avec Philippes le roy de Macedone, combien qu'il eust dlibr de guerroier contre les Romains, si est-ce toutesfois qu' la fin il se trouve bien petit, et est tant empesch qu'il donne sa fille au roy d'Egypte, ce Ptolomee illustre (dont nous avons parl par ci devant) lequel estoit encores ieune homme, et le trompa par ce moien l, car il le faisoit fin de se ruer sur les Egyptiens, comme il le pouvoit bien faire, s'il fust venu bout de son entreprinse, mais fin qu'on ne se doutast de sa finesse, il ne vouloit point entrer au royaume d'Egypte par force, aussi savoitil bien que toutes les villes du pays estoient bien munies, et pourtant il donne sa fille Cleopatra ce Ptolomee, et estoit cette fille fort belle, et excellente, mais il dit que cette femme ne tiendra point Bon parti, car elle feist son devoir, elle ne veut point obir son pre en ses meschancets : or cependant il attire soy les villes de Syrie, qui avoient est tenues auparavant par les roys d'Egypte, il est vray qu'il s'en fait bien seigneur, foncier et maistre, mais il assigne une partie des tributs son gendre Ptolomee, et voila comme le pays de Iudee est foul. Or maintenant venons la cause pourquoy l'ange prdit toutes ces causes ici, ce n'est point fin que Daniel et le reste des fidles conneussent telles histoires tant seulement, mais pour ce que cela leur attouchoit (comme desia nous avons dit), qu'il ne parle point des guerres, et des grands orages qui sont advenus de ce temps l, mais de celles qui attouchoient l'Eglise de Dieu: voila donc la pauvre Eglise qui est assaillie de toutes parts, et quiconque gaigne, il faut qu'il se vienne

i| ietter sur les enfans de Dieu, voila une condition |I bien griefve porter, que ces roys payons se mangent ainsi l'un l'autre, et cependant que le peuple de Dieu endure de tous costs, si le roy d'Egypte avoit du meilleur, et qu'il falust qu'il passast par Iudee, il y avoit tousiours quelques pillages, si le roy de Syrie gaignoit, il fjaisoit le semblable, or que pouvoient dire les pauvres fidles estans ainsi tourments? ce n'estoit pas pour estimer que Dieu pensast d'eux, ne qu'il en eust le soing, mais plustost c'estoit pour dire, il vaudroit mieux que nous fussions ou du cost d'Egypte, ou du cost de Syrie, pour le moins quand l'un auroit du meilleur nous serions maintenus, mais cependant que nous sommes un peuple part, nous sommes exposs toutes iniures et outrages, tout le monde se mocque de nous, et mesmes nous sommes comme la proie des meschans quand ils se veulent venger de leurs ennemis, et qu'ils n'en peuvent venir bout, ils se viennent ruer sur nous, et en portons les coups: voila donc pour faire dcliner les fidles et leur faire quitter la religion pour s'en aller conioindre ou d'un cost ou d'autre, en s'alienant de Dieu qui estoit leur roy. Or Dieu eust bien remdi s'il eust voulu toutes ces afflictions l, mais quoy? il veut que son peuple soit exerc iusques au bout, et non sans cause, car cependant la defence de l'Eglise est d'autant plus miraculeuse, quand les afflictions de l'Eglise sont si grosses, et que le pauvre peuple est comme tout abism, en cela on peut mieux voir la grace de Dieu, voire une grace admirable et inconneu aux hommes, et puis il estoit besoing que les fidles fussent exercs dsirer la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, il faloit aussi que le reste du peuple fust matte, car on voit les iniquits qui se commettent l en toutes sortes, donc il estoit bon et expedient que Dieu exposast son Eglise tant de misres, et de calamits, mais voici une raison qui doit bien suffire, quand l'ange avoit dclar Daniel tout ce qui devoit advenir, que cestoit comme si Dieu les eust fait contempler de loing, les choses qui n'estoient point conneus des hommes, comme s'il eust dit, prpars vous, car ceci vous adviendra, ils voient que ce n'est point l'adventure qu'ils sont affligs, mais par la providence de Dieu, et puis il ne leur faloit point regarder aux prophties seulement, mais conioindre tousiours les promesses avec celles que nous avons veus par ci devant, et que nous verrons encores ci aprs, quand Dieu leur declare: il est vray que vous sers affligs iusques au bout, toutesfois l'aurai le soing de vous, et tout cela mesmes vous sera converti salut. Quand donc les fidles pouvoient invoquer Dieu s'appuiant sur ses promesses, encores qu'ils eussent est tourments cent fois d'avantage, si est-ce qu'ils ne pouvoient tomber que sur leurs

27

SERMON

XXXVI.

28

pieds. Ainsi donc il nous faut tousiours noter cette fin pourquoy l'ange ha dclar ces choses ici Daniel. Or il y ha ici une sentence qui est notable entre les autres, c'est savoir, que les fils des dissipateurs du peuple s'esleveront, pour accomplir la vision et prophtie, comme s'il disoit: entre ces troubles ici, que le roy de Syrie et d'Egypte se heurteront l'un contre l'autre, il y aura une secte au peuple, laquelle sera plus pernicieuse beaucoup, que toutes ces guerres des princes payens et incrdules. Or cela se feist par Onias le ieune, qui estoit fils d'Onias l'ancien sacrificateur, il y avoit alors des troubles et divisions entre les sacrificateurs, cause que Iason vouloit occuper la sacrificature, et machinoit quelque trahison l'encontre d'Onias l'ancien, et de toute sa maison, fin de parvenir cette dignit de la souveraine sacrificature : or Onias l'ancien sacrificateur resistoit comme il devoit, . toutes ces traficques meschantes, et ne laisse point d'exercer son office, sachant que Dieu l'avoit appel et ordonn en ce lieu l. Or Onias le ieune ne se fiant point en Dieu, se veut garder la faon des hommes, car voiant que Iason avoit beaucoup de moiens pour l'opprimer, il quitte tout: s'il se fust fi en Dieu, il eust conneu, voila ma vocation laquelle ie m'arreste, mais il s'enfuit en Egypte, et quand il est l, il amasse tant de gens qu'il peut, il retire des Iuifs soy, et puis il va dresser une sacrificature nouvelle, voire sous umbre d'un passage qui est en Isaye, et voila pourquoy Daniel dit les enfans des dissipateurs ou transgresseurs de ton peuple s'esleveront pour establir la vision. Il allegoit donc ce qui est au chapitre dixneufieme du prophte Isaye, car aprs que le prophte ha parl de la desconfiture d'Egypte, et de la desolation qui y pouvoit advenir, il adiouste que Dieu fera merci encores ce pays l d'Egypte, il est vray qu'il y aura beaucoup de villes ruines, mais en la fin il y aura un autel dress en Egypte, o en sacrifiera Dieu. Cet Onias ici accomplist cette vision quand il applique le passage ce qu'il vouloit faire, qui est une rebellion manifeste contre Dieu, car il va difier un autel, instituer des sacrifices et se constitue principal sacrificateur: or il s'arreste la vision du prophte Isaye, mais elle ne faisoit nullement son propos. Pourquoy? En premier lieu il anticipoit le temps, et pervertissoit le sens du prophte, d'autant qu'Isye ne parle point l que le service de Dieu deust estre dress en Egypte, iusques la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, que la paroits devoit estre rompue entre les Iuifs et les payens, et que la grace de Dieu devoit estre espandu par tout le monde: voila donc quand et comment cet autel devoit estre basti en Egypte, c'est dire, qu'on y devoit in-

voquer Dieu aussi bien qu'en Iudee, or cettui-ci anticipe le temps, voila desia une trahison, quand il pervertist ainsi la parole de Dieu. Or il y avoit aussi une autre faucet seconde, car le prophte Isaye en parlant d'un autel qui seroit dress, n'entend pas un autel materiel, mais il signifie simplement que Dieu seroit ador en Egypte, comme il avoit est en ludee, et c'est une faon de parler, commune aux prophtes, ce que nous devons bien noter, car cet Onias duquel parle ici le prophte Daniel, qu'il appel transgresseur, avoit un argument tout semblable celuy qu'ont auiourd'huy les papistes, car quand les papistes nous veulent approuver leur messe, ils allguent ce qui est dit au prophte Malachie, Qu'on fera oblation pure Dieu, depuis Orient iusqu'en Occident. Quand Dieu parle ainsi, il n'entend pas qu'on face des sacrifices visibles, comme on avoit fait du temps de la loy. Quoy donc? Simplement il entend qu'il sera ador, et que chacun le connoistra Dieu, que chacun luy servira depuis un bout du monde iusqu' l'autre: voila l'intention principale du prophte. Or les papistes selon qu'ils sont brutaux allguent, O il faut donc qu'il y ait des sacrifices, car encores le prophte nomme un sacrifice par especial, que comme il y ha eu des sacrifices en la loy, et de veaux, et de boeufs, et de moutons, il faut qu'il y en ait aussi auiourd'huy, or les sacrifices ne se doivent plus faire de bestes brutes, il s'ensuit donc qu'il y ha un sacrifice, qui n'avoit point est en usage: or au contraire nous disons que nous sommes les sacrifices que Dieu demande, quand chacun de nous s'offre et se ddie luy, voila un sacrifice raisonnable, ainsi que Sainct Paul en traitte au douzime des Romains, et non sans cause, il dit un sacrifice raisonnable, car il signifie que c'est celuy que Dieu accepte, quand un chacun chrestien est mortifi en soy, et qu'il se prsente l comme en sacrifice, pour renoncer du tout soy, et puis nos oraisons que nous faisons, ce sont les veaux des lvres, (comme il en est traitt en l'Epitre aux Hebrieux), les aumosnes et tout ce que nous faisons nos prochains, ce sont autant de sacrifices (comme sainct Paul en parle en un autre lieu), On pourroit bien donc respondre cela aux papistes simplement, pour les redarguer en leurs superstitions, et en leur sottise, quand ils traittent ainsi lourdement l'escriture saincte, mais encores i'ay desia touch que leur argument est du tout semblable celuy d'Onias, car les prophtes quand ils ont parl d'autels, et de sacrifices, ils ont eu regard leur temps, pour s'accommoder la simplesse du peuple, d'autant qu'il n'y avoit point d'autre faon de servir et adorer Dieu., sinon par sacrifices, quand on vouloit faire confession de ses pchs, on venoit sacrifier au temple, quand on vouloit faire confession

29

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

30

de sa foy, on venoit sacrifier, quand on vouloit rendre action de graces des benefices qu'on avoit receus de la main de Dieu, il faloit que le sacrifice fast adioust: voila donc comme les sacrifices estaient accessoires de tout le service de Dieu, ainsi donc si les prophtes eussent autrement parl, cela n'eust iamais est entendu, et n'eust rien profit ceux ausquels ils estoient envoies, s'ils eussent dit, Dieu sera ador sans sacrifice, cela eust est fort estrange au peuple auquel ils avoient affaire, mais ils se sont accommods la faon de leur temps, et la rudesse du peuple, tant qu'il leur ha est possible, en somme, quand Isaye dit qu'il y aura un autel dress en Egypte, il n'entend pas qu'il y deust avoir un temple materiel comme en Ierusalem, mais que Dieu seroit conneu et ador en Egypte, oomme en Iudee. Quand Malachie dit qu'on offrira sacrifice pur et sainct, et accept de Dieu par tous les coins du monde, il n'entend pas qu'ils y doivent avoir plus de telles ceremonies, comme celles qui avoient rgn sous la loy, mais que Dieu seroit honor d'une faon qui luy seroit agrable, comme quand il est dit aux autres lieux des prophtes, que tous parleront la langue de Gbanaan, ce n'est pas que la langue Hebraique deust estre par tout, mais c'est dire que d'un commun accord Dieu Beroit invoqu de ceux qui avoient les langues estranges, et diffrentes les unes des autres, et Sainct Paul declare cela, quand il dit, qu'on invoquera Dieu en toutes langues, c'est donc cet accord qui est signifi par tous les prophtes, et oomme il est pari du pays d'Egypte, en ce lieu l que nous avons allgu, aussi il est parl d'Assyrie, et des autres pays, qu'il y aura des autels qui seront dresss par tout des mont-ioyes, fin que quand on entrera en quelque region, qu'il y ait quelques enseignes, par lesquelles on connoisse que Dieu est l ador, voila donc l'intention du prophte qui est asss manifeste. Or revenons ce qui est ici dit par l'ange, Les fils des dissipateurs de ton peuple s'esleveront pour accomplir la vision, c'est dire, sous umbre de cette vision, qui ha est donne au prophte Isaye, ils s'esleveront, c'est dire, qu'ils feront une bende pour se retirer en Egypte: or cependant, ce n'est pas sans cause que l'ange les appel transgresseurs. Et pourquoy? A fin que les fidles soient munis contre une telle tentation, que ceux qui voudront honorer. Dieu purement,- ne s'aillent point mesler parmi cette bende maudite, sachans bien qu'ils sont apostats, quand ils ont laiss Dien et la loy, pour aller dresser un service nouveau en Egypte: voila donc comme l'ange ha voulu advertir les fidles, fin qu'ils se donnassent garde de se mesler parmi telles canailles, qui ne demandent sinon la ruine de l'Eglise, et non sans cause, car

Dieu avoit ordonn qu'il vouloit estre ador seulement en Ierusalem, c'est dire qu'il vouloit qu'on luy feist l les sacrifices, lesquels il avoit commands en la loy. Il est vray que quelque part que fussent les Iuifs, ils pouvoient bien adorer Dieu, mais c'estoit en regardant au pays de Iudee, quand il ne leur estoit pas licite de sacrifier, comme nous voions qu'en ha fait le prophte Daniel estant en Babilonne, et ne faloit pas que personne eust cette prsomption de s'ingrer sacrifier autre part, qu'en Ierusalem, l o le temple estoit difi et basti, la raison est, pour ce que Dieu aime mieux obissance que tous les sacrifices, il prfre ce que les hommes luy font, quand ils suivent purement sa parole, tout le reste, quand ils inventent quelque chose de leur cerveau, mais il veut quils suivent ce qu'il ha command, et qu'ils ne facent ne plus ne moins: or cettui-ci s'en va contre la defense expresse de la loy, bastir un autel en Egypte. Ainsi donc voila un apostat, un meschantqui veut destourner le peuple de l'obissance de Dieu. Ceci s'adresse aussi bien nous, car nous avons la mesme regie, qui ha est donne alors, c'est que Dieu ne veut point que les hommes se gouvernent leur apptit, mais que nous aions cette humilit en nous, de le servir et honorer, comme il nous le commande: il est vray que nous n'aurons point auiourd'huy tant de choses commandes, comme les pres qui ont vescu en l'ancien Testament, et aussi Dieu ne veut point que nous aions ces ceremonies l, car ce ne seroit que pour obscurcir la clart de nostre Seigneur Iesus Christ, mais il veut que nous le servions en obissance, c'est dire, que quand il nous aura command quelque chose (comme nous voions qu'il le fait par sa parole), que nous le suivions sans aucun contredit, et que nous n'allguions point, Et pourquoy est-ce donc que Dieu n'a dclar comment c'est qu'il veut que nous le servions, comme il ha fait aux Iuifs? il nous le declare suffisamment, quand il nous monstre que nous le servions, mettant nostre fiance en luy, et puis aians protest cela par . prires et oraisons, nous avons tout nostre refuge en luy, comme les prires sont le principal sacrifice que Dieu ha ordonn de tout temps, ainsi qu'il le declare au Pseaume cinquantime, voila le sacrifice que ie demande (dit-il) et que i'advou c'est qu'on m'invoque au iour de la ncessit, et qu'on me rende action de graces, et puis aprs, qu'un chacun s'offre luy, et que nous renoncions toutes nos meschantes affections, fin qu'estans renouvels par son sainct Esprit, nous facions ce qu'il nous commande, voila quel est le service de Dieu : et il est asss exprim en l'escriture saincte, il ne faut point que nous en aions plus ample declaration, puis qu'ainsi est donc, notons que tous ceux qui voudront inventer des faons

31

SERMON X X X V I .

32

nouvelles pour servir Dieu, que ceux-l sont prononcs apostats, et transgresseurs qui ne demandent qu' dissiper tout, et mettre confusion la parole de Dieu. Or quand on viendra aux sacrifices que font les papistes, on trouvera qu'il n'y ha un seul mot de la vrit de Dieu, et mesmes qu'ils contreviennent directement sa parole: faut-il donc qu'on dispute beaucoup l dessus quand Dieu en ha prononc son arrest par la bouche de l'ange? Et ainsi appliquons nous cette doctrine, qui est ici donne au prophte, et toutes fois et quantes que nous verrons les hommes qui voudront faire et establir des services nouveaux, que nous dtestions cela, sachans que c'est une espce d'apostasie, que le diable tasche de nous faire renoncer l'obissance de nostre Dieu, et le dlaisser. Voila donc un argument suffisant pour abolir et cette abomination de messe, et tout ce qui est en la papaut, qu'on prise, et qu'on estime tant, car dont est-ce que cela vient? sous quelle couleur est-ce que la messe est entretenue? Elle est fonde, et maintenue sous la couleur d'Onias (comme nous avons dit) et cependant nous savons que Iesus Christ s'est prsent une fois en sacrifice, luy qui est le principal sacrificateur, l'escriture saincte declare que cette dignit l n'appartient sinon luy, et qu'il ne faut point que l'homme mortel attente, ne presume de faire le semblable, l'escriture saincte ha donn sa sentence l dessus sur cette prestraille de la papaut, qui usurpe ce qui est attribu au fils de Dieu, et quand Dieu leur ha dfendu expressment de faire ce dequoy ils se vantent, c'est savoir, de sacrifier, et qu'il ha dclar que tout cela ne luy est qu'abomination, que voulons-nous plus ie vous prie? Ainsi donc, nous pouvons dire pleine bouche, que les papistes sont des apostats qui renoncent Dieu, quelque couleur qu'ils prtendent, quoy qu'ils allguent, ou ceci, ou cela, et ne profitent rien de toutes leurs defenses, et excuses, puis qu'ainsi est que Dieu en ha dclar ce qui en est. Or cependant estendons aussi cette doctrine tous ceux qui pervertissent l'ordre de l'Eglise, nous savons comment Dieu veut que ses fidles se gouvernent, c'est savoir, que nous aions sa parole qui nous est preschee, que nous le prions tous en commun, que nous aions l'usage des sacremens, bref, que nous soions un corps, que nous soions unis tellement qu'un chacun dise, ie suis membre de cette Eglise ici, et pourquoy membre ? Car d'autant qu'il y ha une pure doctrine qui est preschee, d'autant qu'il y ha une mesme confession de foy, que ie fais avec les autres, d'autant que ie frquente la predication, d'autant que ie viens la Cne, comme voulant persvrer en la connoissance que Dieu m'ha donne par son Evangile, ie suis certain que ie suis membre de l'Eglise, et con-

sequemment de Iesus Christ, qui en est le chef, voila donc qu'elle est la faon de gouverner l'Eglise. Or maintenant s'il y en ha qui se sparent de la predication, s'il y en ha qui veulent faire une Eglise part, s'il y en ha qui s'excommunient de la Cne de nostre Seigneur, qui mesprisent tout cet ordre que Iesus Christ ha institu, comment les appelerons-nous? Or il est vray qu'ils voudront bien estre rputs gens de bien, apostats, apostats, blasphmateurs, et contempteurs de Dieu, et qui est-ce qui l'ha dit? C'est l'ange, et qu'ils aillent plaider l'encontre de Dieu, qu'ils se disent tant qu'ils voudront gens de bien, qu'ils murmurent comme ils ont accoustum, et comment on crie tant l'encontre de nous, on nous appel meschans! Et alls parler Dieu, regards comment il vous intitule apostats, meschans, transgresseurs, qui ne demands qu' ruiner l'Eglise de Dieu. Ainsi donc aprenons d'avoir telles canailles en horreur, qu'ils soient comme marqus et flestris au front, qu'on connoisse quels ils sont, fin qu'on se spare, et qu'on se garde bien d'approcher d'eux, de peur d'estre infects de leur puantise, sachans qu'ils sont pires que pestes mortelles, voila donc ce que nous avons noter de ce passage, et ainsi nous voions que ce n'est point en vain que l'ange ha ainsi dclar les choses venir, que ce ne sont point des speculations qui n'aient nul usage, mais qu'il nous donne une confirmation ce que les fidles soient munis contre une telle tentation, savoir, que s'il y en ha qui se sparent de l'Eglise sous quelque belle couleur et couverture, qu'ils gardent bien de les suivre, mais qu'ils se tiennent la pure doctrine, comme ils l'auront receu de Dieu. Or il est dit puis aprs, que le roy Antiochus viendra au noble pays, et qu'il sera consomm en sa main. Le prophte est ici adverti par l'ange, des afflictions qui estaient prpares au pays de Iudee, car c'estoit le pays desirable, ce pays que Dieu avoit anobli par dessus tous les autres. Or cette terre l estoit choisie pour l'hritage de son peuple, et il l'appeloit aussi terre saincte, pource qu'il residoit au milieu, il est vray que le pays estoit bien noble, cause de sa grosse et fertilit, que c'estoit un pays beau par excellence, mais quand l'escriture saincte dit, que c'est une terre desirable, et noble, elle regarde plus loing et plus haut, c'est savoir, cette consecration que Dieu y avoit mise, d'autant que le temple estoit l, d'autant que les idolatries n'y regnoient point, d'autant que cette terre l estoit sans estre poluee des superstitions, au8quelles tout le monde estoit lors adonn: voila pourquoy elle est nomme terre desirable. Or ceci vous appartient, et combien qu'auiourd'huy il n'y ait pas quelque region certaine qui soit marquee, pour dire, voila o Dieu voudra rgner, nant-

33

SUR LE XI. CHAR DE DANIEL.

34

moins par tout o nous verrons que la parole de Dieu sera preschee, et qu'il n'y aura point d'idoles, De de ces ordures et puantises, qui sont pour corrompre et pervertir le service de Dieu> et la vraye et pure religion, sachons que c'est l un lieu desirable, et que nous devons souhaitter par dessus tout. En somme, par ce mot ici, nostre Seigneur nous monstre que c'est que nous devons le plus priser en ce monde, ce n'est pas que nous soions en pays fertile et abondant (si cela nous est donn, nous avons remercier Dieu, quand en toutes sortes il desploie sa bont plus que paternelle envers nous), mais quand sa parole est preschee, et que nous avons libert de l'invoquer, que nous ne sommes point mesls parmi les abominations des idoltres, que nous ne voions point toutes ces vilenies qui se commettent contre son honneur: quand donc nous serons en un tel lieu, appelons hardiment cette terre l desirable, et noble, prisons un tel lieu, , fin de remercier Dieu du bien qu'il nous fait, fin de n'avoir point de regrets aux commodits qui retiennent et empeschent beaucoup de gens qu'ils ne servent Dieu, car il leur semble que tout seroit perdu pour eux, sinon qu'ils eussent leurs aises accoustumees, leurs dlices, et ceci, et cela: nous voions combien il y en ha auiourd'huy qui sont adonns aux choses de ce monde, oui, et encores qu'ils n'aient rien (par manire de dire), si est-ce qu'ils sont l attachs, qu'on ne les en peut arracher. Quand nous voions que les hommes sont si fichs aux choses terriennes, d'autant plus devons-nous mditer cette doctrine qui nous est ici enseigne* c'est savoir que quand nous aurons libert de servir purement nostre Dieu, que nous aurons l'ordre qu'il ha command, que sa parole nous sera annonce, que nous aurons ses sacremens: voila un dsir qui doit surmonter tout le reste, car tout ce que nous pourrons souhaitter puis aprs, nous sera ais recouvrer, quand Dieu nous aura fait cette grace ici, et cependant si nous avons des afflictions, que ceci les adoucisse. Nous voions que si une mdecine est amere, quand il y aura quelque chose pour l'adoucir, un malade ne laissera point de l'avaller, quand il saura que ce sera son profit: or il est certain que si Dieu nous envoie des afflictions, ce sont autant de mdecines, mais quoy? pour ce que nous sommes si chagrins, et si dlicats, et de l'autre cost, que les afflictions nous sont aigres, tellement que nous ne les pouvons pas souffrir, si ce n'est que Dieu y mesle quelque douceur, il nous donne cette consolation quand nous avons sa parole, laquelle nous fait surmonter tout ce que nous pourrions endurer de mal, et de fascherie. Venons maintenant au rsidu que l'ange poursuit ici, il dit, que ce roy d'Aquilon, c'est dire Ctomi opera. Vol. XLII.

ntiochus le grand tournera sa face vers les isles, et qu'il en prendra beaucoup, et qu'il fera des choses terribles, qu'il semblera qu'il doive tout engloutir, mais en la fin un prince luy fera retourner son opprobre sur luy. Or ceci advint quand il se voulut eslever contre les Romains, le roy Philippes qui estoit son alli, savoir le roy de Macedone, fut vaincu, non pas qu'il fust dechass de son royaume, mais aiant perdu la bataille, se connoissant estre vaincu, il se met en la misricorde des Romains, c'est dire, il traitte paix aveo eux, en quoy faisant ils luy imposent un grand tribut, ils luy prennent une partie des villes les plus fortes, et munies, et le renvoient un coin de son royaume, comme s'il estoit l retir, bref, ils luy coupent une des aisles, pour dire, Tu ne pourras plus voiler, ils luy imposent un grand tribut (comme i'ai dit) et sur cela il faut qu'il baille encores son fils en hostage. Or voila le roy Antiochus qui n'ha plus cette alliance l, mais il fait tant qu'il pratique les Etoliens qui estoient un peuple asss puissant: ceux-l se sentans offenss des Romains, vont prier Antiochus qu'ils soient ses allis. Or les Romains d'autre cost, sachans cela sont indigns, car ils vouloient avoir cet honneur de dire, Nous avons gard la Grce de tous ceux qui la vouloient molester, et sous umbre de paix, ils font tant qu'ils mettent l un pied, et quand ils y sont, ils monstrent bien de quelle affection ils sont mens. Les Etoliens voians cela viennent au roy Antiochus, et font tant qu'ils s'allient luy, et luy est bien aise de cela, car il luy semble que par ce moien il fera monts et merveilles, qu'il fera trembler la terre devant luy, car il avoit grosse arme, et estoit roy de l'Asie mineur, et de la grande, outre la montagne de Taurus, et voila pourquoy il se faisoit nommer le grand roy, il promet donc merveilles aux Etoliens, tellement qu'ils se submettent quasi du tout luy, et ne faisoient plus sinon porter le nom d'Etolie, cependant ils s'allient (comme i'ai dit) aveo Antiochus, pensant, voici le roy qui nous pourra bien aider repousser les Romains, mais les Romains stans advertis de toutes oes menes avisent d'y donner ordre, et le roy Antiochus qui estoit un homme adonn dlices, ne fait nul appareil de guerre, sinon qu'il envoie environ dix mille hommes aux Etoliens pour les secourir, il leur sembloit bien que la mer deust estre couverte de navires, quand l'arme d'Antiochus viendrait leur aide, mais ils ne voient sinon dix mille hommes qui sont l, et encores grande peine sont-ils pays, et cette ambassade qui leur avoit tant promis de belles choses, il leur dit: voies-vous ce qu'il fait maintenant, est seulement pour vous monstrer .qu'il veut faire la guerre, mais il ne veut pas monstrer son grand appareil du premier coup. Or cependant
3

35

SERMON X X X V I .

36

le roy Antiochus se laisse surprendre, il s'endort en ses affaires (comme on dit) d'autant qu'il pense que ce ne soit que mocquerie, et s'en va auoourascher de la fille d'un bourgeois, il fait les nopces, et de grands banquets, et en la fin les Romains font leur aprest, quand il voit que c'est bon escient, et qu'il ha donn trop bon loisir aux Romains de se fortifier, il est contraint alors de donner bataille: il est vray qu'il ha plus grosse arme beaucoup que les Romains, car ils n'avoient pas la troisime partie de son arme, mais tant y ha, qu'il se fait une telle desconfiture de ses gens, qu'il y demeure cinquante mille hommes, et cest cet opprobre dont parle Daniel, qu'un prince viendra, lequel fera retourner son opprobre sur luy, il est vray que celuy qui gaigne la bataille, savoir Luce Scipion (qui estoit frre de celuy qui avoit auparavant vaincu les Oarthaginiens) celuy l n'estoit pas prince, mais Daniel entend cette principaut de l'empire Romain, dont ce Scipion estoit capitaine general, voila donc ce prince qui viendra qui luy fera retourner son opprobre sur luy. Or ceci estoit dit pour la consolation des fidles, car regardons quelles solicitudes ils pouvoient avoir en ce temps l, voians les pratiques et menes du roy Antiochus qui s'en vient en Grce, et quand il aura tout gaign (comme on pouvoit penser) que tous les roys seront vaincus de luy, que ferons-nous puis aprs? Il reviendra au pays d'Egypte, et cependant le pauvre pays de Iudee ne sera point espargn, il faudra que nous sentions les coups aussi bien que les autres, et mesmes quand ils faisoient cette comparaison d'eux avec les autres peuples qu'Antiochus avoit vaincus, ils pouvoient bien dire, helas! comment luy pourront-nous rsister? il faudra que nous soions accabls par luy: or voici Dieu qui les met comme en- une haute tour, et leur dit, Non, non, quand vous verres le roy Antiochus avec tels appareils, qu'il vous semblera que vous dvis estre abisms sous luy, saohs qu'un opprobre viendra sur sa teste, c'est dire, que toute la gloire et la grandeur qui sera en luy sera bien rabaisse, et qu'il ne viendra pas bout de ce qu'il avoit entreprins, mais qu'il faudra qu'il s'en retourne confus, voila donc comme les fidles se pouvoient consoler en ce qui leur estoit prdit par l'ange, pour dire, E t bien, quand le roy Antiochus aura fait tout ce qu'il aura peu, qu'il pensera bien avoir gaign toute la Grce, il luy semble bien que nous serons un petit repas, nous luy serons comme un grain de sel pour luy faire avaller ses gros morceaux, mais Dieu nous ha promis qu'il demourera confus, et qu'il ne viendra point au dessus de ce qu'il ha entreprins. Ainsi donc remettons-nous en nostre Dieu, que nous soions patiens en tous ces troubles ici, et sachons que Dieu pourvoira tout, tellement que

les choses seront tournes tout au contraire de l'opinion des hommes. Voila dequoy cette prophtie devoit servir aux fidles, il est vray qu'auiourd'huy nous n'avons point de tesmoignage certain des choses qui dvoient advenir, nous voions les troubles qui sont grands au monde, et toutesfois nous ne savons o le coup doit tomber, mais puis qu'ainsi est que Dieu ha si bien proveu son glise du temps pass, attendonsnous auiourd'huy luy aussi bien, et sachons qu'il conduira tellement le tout, que rien ne se fera qu' nostre profit et avantage. Voila donc ce que nous avons noter de cette prophtie, et au reste notons ce que l'ange adiouste, Qu'estant retourn en son pays, qu'il se heurtera contre les forteresses, et trebuschera, et ne se trouvera plus, car quand le roy Antiochus fut vaincu, on le renvoia outre la montagne de Taurus, toute l'Asie mineur luy fut ostee, et ce luy pouvoit estre un terrible regret, car il ne se contentoit point de ses pays l qui estoient si grands, si riches, et si opulents, mais il vouloit encores occuper la Grce, et pensoit bien avec cela qu'Egypte seroit sienne: or on luy couppe une aile beaucoup plus grande qu'on n'avoit point au roy Philippes de Macedone (car aussi il estoit beaucoup plus riche) or tout est-il fait, il faut qu'il se contente de 5e qu'on luy donne, et s'en retourne tout desconfit. Or se voiant ainsi destitu du tout, le voila pire qu'enrag, et se pensant recouvrer sur quelque chose, il va piller un temple, et les paisans le vont tuer comme on feroit un veau la boucherie. Voila donc ce que Daniel veut signifier, quand il dit qu'Antiochus retournera en son pays, et ne se retrouvera plus, et par cela nous voions comme Dieu abat l'orgueil des mondains, et comme il se mocque des folles entreprinses des hommes, quand il change en un moment les choses, qu'on eust pens qu'elles eussent dur sans fin, il ne faut que tourner la main, et tout s'en va en ruine et confusion. Ainsi donc "quand nous connoissons que toutes choses sont en la main de Dieu, et qu'il en dispose sa volont, ne craignons point, encores que nous voions les ohoses confuses au monde, sachons que Dieu pourvoira tout, et que comme il nous ha advertis par ses prophties ici, que les troubles et changemens qui adviennent ici bas, ne se font point sans qu'il l'ait ordonn, que nous sachions que rien ne se fera qui ne nous soit profitable, puis qu'une fois il nous ha receus en sa sauvegarde, et que sa protection est sur nous. Suivant cette sainote doctrine, nous-nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

37

SUR LE XL OHAP. DE DANIEL.

38

suivre n'en soit destitu, incontinent nous voions donc que la vanterie du Pape est frivole, quand il SERMON XXXVII allgue qu'il est constitu de Dieu. le prens le cas qu'ainsi fust, il n'en est rien toutesfois quand tout sur le Chap. XI. T. 2030. sera bien considr, mais encores s'il avoit succd L'ange parle ici de deux fils qui succdrent aux apostres, est ce dire qu'il doive estre receu, au roy Antiochus le grand, dont le premier se nom- quand il fait tout le contraire de ce que les apostres moit Seleuche. Or l'ange dit que celuy l viendra ont enseign? en dignit royale, mais cependant il sera cruel, il Nous voions comme Dieu ha ici condamn par imposera de grosses tailles et tributs sur son peuple. son ange le roy Seleuche lequel estoit constitu en Or il parle de dignit royale, pource qu'il estoit dignit royalle, voire selon le droit du pays, mais l'aisn, et que selon l'ordre de nature et la coustume cependant il fait passer l'exacteur, c'est dire il du pays, le royaume luy appartenoit: en somme impose des tributs extraordinaires pour grever son l'ange signifie que sa vocation est legitime, mais peuple. Par cela donc il nous est monstre que cependant il declare qu'il en usera mal, que le roy- combien qu'il fust constitu la faon que Dieu aume sera foull par luy, de gros tributs et impo- avoit command de dominer, que neantmoins il n'est sitions. Or les historiens monstrent que tout ceci pas approuv de luy, d'autant qu'il ha abus de a est accompli, qu'ils sont tesmoings de la vrit Testt auquel il estoit. Or il est dit, Que oeluy l de Dieu, ils ne l'ont point pens. Mais tant y a sera froiss en peu de iours. Yoire sans grand que Dieu s'en est servi pour confirmation des choses compagnie, ne sans bataille, il y ha en Ebrieu, sans qui sont ici couches par escrit. Or quand nous faces, c'est dire sans rencontre, car il meurt inoions que l'ange parle ainsi, notons que ce n'est continent, et ha on suspition qu'il ne fust empoisonn pas tout qu'un homme soit eslev en dignit d'hon- par Antiochus Epiphanes qui succda, et c'est celuy neur, sinon qu'il s'acquite de l'office et de la dont parle Daniel qu'il y viendra un despris, mais charge qui luy est commise de Dieu, c'est un estt qu'il entrera sous couverture de paix, et par fiateries. sainct et honorable que l'estat de iustice, commen- Ce Seleuche ici estoit bien plein de cruaut et d'avaant aux roys et aux prinoes, iusques tous leurs rice, mais cependant il ne laissoit pas d'estre un officiers, et ceux qui ont le baston de iustice en homme de nant, adonn ses plaisirs, en sorte main, mais ce n'est pas asss qu'un homme puisse qu'on n'en tenoit compte, il ni avoit nulle reverence, dire, ie possde la couronne de droit, sinon qu'il se et sur cela ce mespris ici dont parle l'ange, print declare et se monstre par effect roy et prince or- courage de sortir de Home o il estoit en hostage, donn de Dieu. ainsi que nous en avons touch par ci devant, car Ainsi donc ce passage advertist tous ceux qui son pre Antiochus le grand avoit est contraint sont en dignit et preeminence, qu'il faut qu'ils de donner deux ostages, savoir luy et Demetrius B'acquitent fidlement de leur devoir, et qu'ils sa- son frre. Or il savoit toute la puissance des Rochent quoy et quelle fin c'est que Dieu les ha mains, et comme il ne pourroit iamais partir de l, ordonns, car s'ils prophanent le siege qui est ddi sinon qu'il usast de cautelle, tellement que dlais Dieu, il faudra qu'ils soient punis selon qu'ils sant son frre Demetrius, il feist tant qu'il eschappa l'auront mrit. Or auiourd'huy voila la principale en se desrobant, pource que les Romains ne vouventerie que ait le Pape, quand il veut usurper loient point consentir que cettui-ci dominast, toutestoute domination sur l'Eglise de Dieu, il allgue fois quand il fust en Syrie, il occupa le royaume, qu'il ha succd aux apostres, luy et toutes ses bestes et se feist crer roy, par presents et corruptions. cornues. Or prenons le cas qu'ainsi fust, ce qui Or venons maintenant ce que dit l'ange, il y aura n'est pas, toutesfois comment se gouvernent ils en un despris, auquel on ne donnera point honneur cela? car si la vocation de Dieu doit estre estime, royal, mais il viendra sous paix, et entrera par elle le sera plus aux royaumes terriens et aux fiateries, il est bien certain qu'Antiochus Epiphanes principauts, qu'elle ne sera pas en l'ordre ecclsias- estoit constitu comme un fils de roy, mais il tique, ie dis la vocation temporelle, et qu'ainsi soit n'estoit pas deument appel, pour dominer sur le combien qu'un prince soit tirant et cruel, si faudra pays, car Seleuchus avoit laiss un hritier naturel. il, que l'on luy obisse, et pourquoy? Car il de- Or il est dit que par fiateries il parviendra au meure tousiours en son degr et preeminence, que royaume, or ce que les Romains luy donnrent ses suiets luy doivent tousiours obissance, mais en cong, c'est dire qu'ils ne feirent pas grand pourTestt ecclsiastique, si un homme est appel pour suite pour courir aprs luy, c'estoit pour oe qu'ils gouverner l'Eglise, et cependant qu'il n'en face rien pensoient bien en iouir, pour dire, nous le tiendu tout, mais tout le contraire, cette vocation l ne drons en nostre manche, il aura tout ce pays d'Asie, mrite point d'estre prise, que celuy qui la voudra et nous en ferons ce que nous voudrons, car il ha
3*

39

SERMON X X X V I I .

40

est nourri en nostre ville, il s'est accommod nos moeurs, et nos faons de faire, il ne peut faillir que cela ne revienne en nostre avantage. Or ils contoient sans leur hoste, car cettui-ci estoit plein de malice et de finesse, il est vray qu'il faisoit bien du chien couchant, cependant qu'il estoit Rome, mais quand il fust parvenu au royaume, il monstra bien qu'il se mocquoit des Romains, et qu'il ne tenoit compte d'eux iusques ce qu'il fust forc, car quand ils envoierent des ambassades vers luy pour s'accorder entr'eux, il ne vouloit rien faire de tout ce qu'ils demandoient, iusques ce qu'il se voit press, qu'il connoist que c'est bon escient, alors il obeist comme feroit un petit enfant sous la verge, mais iusques l il monstre bien qu'il ni avoit nulle loyaut en luy. Nous voions donc ce qui est ici prdit par l'ange avoir est accompli du tout en la personne d'Antiochus Epiphanes. Or aprs qu'il ha dit qu'il entrera par flateries, il adiouste, qu'il y aura des bras contre luy, mais qu'ils seront accabls comme d'un deluge. Par ce mot de bras, l'ange signifie les resistances qu'il eust au royaume de Syrie et d'Asie, iusques ce qu'il eust tout gaign, voire, car il y eust des factions et entreprises contre luy. Mais tant y ha qu'en la fin il vient bout de tous ceux qui luy avoient rsist, et mesmes du prince de l'alliance, c'est dire de Ptolomee qui estoit en Egypte, non pas que Ptolomee luy feist quelque resistance, car il estoit encores ieune enfant, il estoit neveu de cet Antiochus, fils de cette Cleopatra dont il fust fait mention, et de Ptolomee Epiphanes son pre. Or tant y ha que son conseil ne vouloit point consentir qu'Antiochus fust roy de Syrie, et l dessus il se fait comme prinoe de l'alliance, or l'ange dit que ce prince de l'alliance sera rompu avec les bras qui se ioindront luy, voila donc en somme l'exposition de cette histoire. Or pour en faire nostre profit, nous avons observer ce qui ha desia est dclar, c'est assavoir comme les ordonnances de Dieu, qui sont sainctes et louables, se prophanent par la malice des hommes, voila une chose detestable, que le siege de iustice soit ainsi pollu par des meschans, par des brigands qui ne font que piller le peuple, qui ne font que manger la substance des pauvres gens, et les princes et les roys que dvoient ils estre sinon comme pres de tout le commun? qui devroient avoir une affection paternelle envers leurs suiets, qui devroient avoir non seulement une vigilance gouverner ceux que Dieu ha mis entre leurs mains, mais une grande quit et droiture. Or il n'y ha que cruaut et par cela nous voions comme les hommes pervertissent les estats que Dieu avoit ddis son honneur et au bien commun, et tout cela est corrumpu par la malice des

hommes, et c'est une chose bien dplorer que cette l, et non seulement nous voions cette ingratitude et desloiaut aux royaumes et en estt de iustice, mais aussi bien en ce regime ecclsiastique, l o nostre Seigneur devroit estre ouy, et escout, l o Dieu doit estre conneu et ador par sa parole, comment seroit il possible de iamais ouyr un estt plus abominable, et plus enorme que celuy de la papaut. Voila une confusion si exorbitante que rien plus, et toutesfois nous oions sous quelle couleur le pape domine, car il s'appele vicaire de Iesus Christ, successeur de sainct Pierre, et cela ne luy couste rien. Ainsi donc nous avons dplorer, et puis dtester la malice des hommes, qui abusent ainsi de la grace de Dieu, et pervertissent les moiens qu'il avoit ordonns pour le salut de son peuple. Or il faut qu'un chacun applique ceci son usage et selon que Dieu nous appel en quelque charge et office, nous gardions bien de nous eslever en telle fiert, que nous soions coulpable8 d'avoir commis un tel sacrilege, c'est assavoir de polluer le siege que Dieu avoit ddi son honneur, et au reste qu'un chacun pense soy, encores qu'il ne soit ne roy ne prince, encores qu'il n'ait point de charge publicque pour gouverner l'Eglise de Dieu, si est-ce qu'il pourra estre mari, il pourra estre pre, il pourra avoir quelque mesnage. Ainsi donc que un homme vivant avec sa femme, regarde bien quelle condition c'est que Dieu luy ha donn une femme pour gouverner, que la femme aussi face le semblable, que tout tende Dieu, tellement que par nos pchs il n'y ait point une pollution pour corrompre et pervertir ce qui a est institu nostre bien et nostre salut. Or cependant si on void auiourd'huy de grandes tirannies et cruauts que le pauvre peuple soit molest et tourment iusques au bout, que l'avarice regne en telle sorte qu'il y ait des tributs et des tailles extraordinaires, connoissons que cela n'est point nouveau, et que les roys ont tousiours usurp une telle tirannie sur le peuple, et toutesfois cela est il supporter? Ce n'est pas dire que les roys et les princes n'offencent grandement en ce faisant, mais toutesfois Dieu veut punir cependant les pchs du peuple, quand il est ainsi grev de charges et d'impositions insupportables. Voila ce que nous avons noter sur ce passage, quand il est parl du roy Seleuche, qui ha fait passer l'exacteur, c'est dire qu'il ha impos des tailles et des tributs, tels qu'auparavant on n'en avoit point oui parler de semblables. Et auiourd'huy ne voions nous point cela, car si on fait comparaison des tailles et impots qu'on fait maintenant celles qu'on faisoit, il y ha vint ou trente ans, on trouvera qu'elles sont augmentes de la moiti, et si nous allons plus loing, que nous facions corn-

41

SUR LE XL CHAP. DE DANIEL.

42

paraison de ce qui Be fait maintenant ce qui se faisoit, il y ha soixante ans, nous trouverons qu'auiourd'huy les tailles sont plus grosses, environ dix fois qu'elles n'estoient alors. Or quand nous voions cela, eonnoissons que c'est d'autant que le inonde n'a cess de tousiours allumer le feu de la vengeance de Dieu, et ainsi accusons nous et gmissons devant luy, sachans que telles choses n'aviennent point sans sa providence, car ce que nous oions en ce passage n'est point advenu, sinon que Dieu eust ordonn en son conseil, qu'il seroit ainsi fait et excut, voire cause des pchs du peuple. Yoila quant au roy Seleuche. Or touchant du roy Antiochus Epiphanes dont il est fait mention, sachons que quand il se fust gouvern le plus honnestement du monde en son office, toutesfois qu'il ne laissoit pas desia d'estre condamn de Dieu, d'autant qu'il avoit usurp le royaume, qui ne luy appartenoit point, il y entre et l'occupe par flateries. Ainsi donc voila une note que Dieu luy met comme pour le flestrir, et pour dire tu n'es pas roy legitime: eonnoissons donc par cela que Dieu ne veut point que les hommes se ingrent de s'introduire en quelque vocation, sinon qu'ils y soient appels, et pourquoy? pource que Dieu condamne toute tmrit, et ne veut point que nul s'avance sinon entant qu'il sera pouss de luy comme 8. Paul en parle sur tout au douzime des Romains, et nous voions cela notamment en la personne d'Antioohus Epiphanes. Or cependant nous avons aussi contempler comme ceux qui ont mal commenc, vont tousiours de mal en pis. Car oomme Antiochus s'estoit ingr par falaces et sous ombre de paix, en la fin il ha domin en telle cruaut qu'il ha ressembl plustost une beste sauvage qu' un roy. Ainsi que l'ange le declare consequemment. Or il dit qu'il viendra en une province paisible et grasse, et qu'avec peu de gens il se fortifiera et fera tellement avec le prince, qu'elle demourera sienne, c'est dire avec son neveu Ptolomee, qu'on appel oit aimant sa mere Philometor. Il vint donc avec un petit de peuple en cette province, qui est Phenice, qui estoit moienne entre le royaume de Syrie et d'Egypte, car durant les autres roys de Syrie, le roy d'Egypte avoit trouv moien de gaigner cela, et de mettre la patte sur quelques villes fortes, qui estoient en ee pays. Or il est dit que le roy d'Egypte Epiphanes avoit usurp cette province, et que successivement elle estoit venue ce ieune roy Ptolomee Philometor, mais cependant Antiochus Epiphanes vient la pour faire semblant qu'il vouloit appointer les deux frres ensemble, savoir le roy d'Egypte Philometor et son frre, avec Cleopatra leur seur, et faignant d'estre leur ami il oonspire tout cela, fin de mettre la main sur tout le royaume d'Egypte,

mais quand ce Philometor connoist la trahison de son oncle, lequel estoit venu non pas avec grosse arme, mais avec quelque compagnie de gens d'eslite en cette province, o il n'y avoit point de garnison, il fait tant qu'il chasse dehors tout fin qu'il ne soit point empesch en son royaume, comme il avoit est dlibr contre luy. La dessus donc nous voions que quand un homme a mal commenc, qu'il continue tousiours en empirant, iusques ce qu'il soit venu au comble de toute iniquit, et d'autant plus devons nous estre songneux, de ne point avancer un seul pied pour attenter chose qui soit contre nostre vocation, car quand, nous aurons dlivr tant peu que ce soit Dieu nous laschera la bride, et alors nous ne cesserons de nous desborder, iusques ce que nous commettions de telles enormits, qu'il n'y aura plus de remde en nous. Quand nous oions ici parler du roy Antiochus Epiphanes, il est vray, que c'estoit un paien, un incrdule, mais tant y ha que Dieu nous ha propos ces mirouers ici, fin que nous contemplions l que c'est des hommes, c'est savoir que depuis qu'ils ont commenc laisser le droit chemin, qu'ils s'en alliennent tousiours de plus en plus. Que faut il donc (comme i'ay desia dit)? que nous cheminions en une telle modestie, que nul de nous n'attente rien, qu'il ne s'avance point d'un seul pas, sinon d'autant que Dieu luy permet, que nous connoissions quoy c'est que Dieu nous appel pour le suivre, sans en dcliner en faon que ce soit, voila ce que nous avons retenir de ce passage. Or l'ange adiouste puis aprs, que ce ne sera que pour un temps, combien qu'il face des choses, que ses pres ne ses ancestres n'ont point faittes (dit-il) toutesfois cela ne sera que pour un temps. Or quand il est dit qu'il fera plus que ses pres, c'est d'autant que les roys de Syrie ne d'Asie n'avoient Jamais peu venir bout de ce royaume d'Egypte, car si nous considrons bien toutes les histoires depuis la mort d'Alexandre le grand, nous trouverons qu'entre tous ceux qui ont succd au royaume de Syrie, n'ont point eu une telle entree sur le royaume d'Egypte, comme cettui-ci, il est vray qu'il n'y avoit point eu de roys en Egypte, qui aient si bien maintenu le royaume comme Ptolomee, le premier fils de Lagus, tous les autres ont est tellement endormis en leurs affaires, qu'ils ne se soucient gueres du gouvernement du royaume, et mesmes les autres capitaines d'Alexandre le grand se sont si mal gouverns aux royaumes et provinces, qu'ils avoient ocoups, qu'il n'en ont pas longuement ioui, mais ce Ptolomee s'estoit l maintenu comme s'il avoit mis une barre entre luy et les autres, pour dire vous ne passers point plus outre, tellement que les roys de Syrie n'avoient iamais gueres gaign rencontre de luy. Or l'ange dit ici qu'Antiochus Epiphanes fera

43

SERMON X X X V I I .

44

plus que ses peres, ouy, car sous umbre de ce parentage, il s'avance tellement qu'il occupa cette province de Phenice. Or il est dit que cela ne sera que pour un temps, c'est dire que Dieu le reprimera, et c'est un passage que nous devons bien noter, car que seroit-ce s'il n'y avoit quelque bride par dessus les cupidits des nommes? et sur tout de ces grands roys, car nous voions qu'ils sont enrags qu'ils escument comme s'ils estoient hors du sens, et s'ils n'estoient retenus, que seroit-ce? s'il n'y avoit esprance que Dieu deust imposer fin ces tirannies et ces cruauts, que commettent ceux qui ont autorit et puissance par dessus nous, que deviendrions nous? nous aurions incontinent perdu courage, nous serions desconfits, mais quand il nous est dit, que c'est pour un temps que Dieu fera passer ses corrections, comme des vagues et des tempestes, et puis que les choses sont rduites en paix, quand (di-ie) nous oions cela, c'est encores pour adoucir nos maux, c'est pour nous donner loisir de reprendre nostre alleine (ainsi qu'on dit) ce que nous ne soions pas abisms du tout. Voila donc ce que nous avons noter en ce passage, c'est savoir que les afflictions que Dieu envoie au monde sont temporeles, et qu'il connoist les temps et les saisons tellement que si un mal dure longuement que nous connoissions que Dieu le permet ainsi, pour ce qu'il voit qu'il est bon et expedient pour nous, et ainsi il ne nous faut point murmurer pour chose qui nous avienne, mais attendons nous Dieu, sachans qu'il mettra bonne fin et issue nos maux, et au reste que nous aions tousiours memoire de cette sentence ici, que ce sera pour un temps, c'est dire quand Dieu connoistra que le mal aura asss longuement dur, qu'il le pourra destourner, qu'il y pourvoira, tellement que nous aurons occasion de le magnifier, et de connoistre qu'il accomplist ce qu'il prononce ici. Or quand l'ange a ainsi parl de cette usurpation de la province de Phenice, il adiouste qu'aprs quelque temps AntiochuB Epiphanes viendra, et qu'il viendra avec grosse arme, qu'alors il fera toutes ses entreprinses, qu'il exploitera de grandes choses, et qu'il y aura un temps que le roy d'Egypte ne gaignera rien, combien qu'il luy rsiste avec grosse arme et forte, la raison c'est d'autant qu'il y aura des entreprinses contre luy, et ceux qui mangent les mets de la viande avec luy, c'est dire ses compagnons ses plus familiers, ceux qui estoient les plus avancs, que ceux l mesmes seront contre luy, et qu'ils le trahiront, comme de fait il en avint, car aprs avoir bien dlibr et regard toutes les affaires, ce roy Antiochus voiant que le roy d'Egypte estoit mal servi, estant encores un ieune homme mineur d'ge, il trouve moien par ses astuces et pratiques de gaigner une partie de son con-

seil, quand il les ha gagns, il luy est facile de venir bout de son entreprinse, car il cerchoit l'occasion d'occuper le royaume d'Egypte, et en premier lieu pour ce faire, il met force garnisons par tout le royaume d'Egypte, et d'Alexandrie, car cette region l estoit asss prochaine, laquelle occupoient le frre de Ptolomee roy d'Egypte, et leur seur Cleopatra. Voila donc ce que l'ange prdit, qui ha est accompli, ou bien une grande partie du temps de Ptolomee Philometor, mais cependant si est-ce qu'Antiochus Epiphanes ne vient point bout de ce qu'il avoit entreprins par ce moien l, pourtant il en essaie un autre. E t voila pourquoy il est dit, qu'ils s'assoieront une mesme table et qu'ils parleront en mensonge, que c'estoit qui trompera mieux son compaignon, que sous umbre d'amiti et de consanguinit, ils ne demandoient sinon trahir l'un l'autre, que combien que le roy Antiochus fust usit en ses astuces et finesses, encores que l'autre fust ieune, et qu'il semblast bien qu'il n'y deuat point aller cautelle, si est-ce neantmoins que tous deux ne demandoient qu' tromper l'un l'autre, et comment s'assirent ils une mesme table? Pource que le roy Ptolomee se voiant press cause de la dissention qu'il avoit avec son frre, il vient demander aide de son oncle, c'est savoir d'Antiochus Epiphanes, et pensent bien par ce moien dompter son frre, il se va allier avec cestui-ci, qui ne demandoit que sa ruine. Or Antiochus est bien aise de se mesler entre ses deux frres qui sont en dissention, pensant que ce luy sera une proie, et de l'un et de l'autre. Or quand cettui-ci voit qu'il pourra surmonter son frre, il ne se contente pas de cela, car il regarde, i'ay appel mon oncle mon aide, il est plus fort et plus puissant que moy, il faut donc que ie face ioug, car si ie fais du rebelle, il me pourra ici saccager, et me coupper la gorge, comme un mouton. Et ainsi il fait du doux, et fait semblant de trouver bon tout ce que fera son oncle, et luy en dit encores grandmerci, il connoist qu'il est l pill et despouill de sa substance, et toutesfois il fait bien semblant qu'il trouve cela bon, et bien mon oncle vous sers mon tuteur s'il vous plaist, ie ne me meslerai plus de rien, il me suffira seulement de vivre sous vostre umbre, comme un petit poussin. Or le roy Antiochus Epiphanes de sa part dit, quant moy, il est vray que ie mettray des garnisons en vos villes, mais c'est pour vostre profit, elles tiendront bon pour vous, fin que personne ne vous puisse molester, quant moy vous savs bien que ie desire vostre profit, autant ou plus que le mien propre, car vous estes de mon sang. Penss vous que ie vousisse vous estre traistre et desloial? ie vous tiens comme mon fils, n'aies donc point de

45

SUR LE XI. CHAP. DB DANIEL.

46

crainte que tout, ce que ie fais ne retourne vos- voit contraint il faut qu'il face ioug, et promet fcre avantaige. Voila comme ces deux roys devi- (combien que ce soit contre sa volont) de s'en Boient une mesme table en mensonge, que le retourner en son pays, sans plus molester le roy roy Ptolomee fait semblant de trouver bon tout d'Egypte. Nous voions donc comme ce roy Anse qui est la dit par Antiochus, d'autre cost An- tiochus estoit d'un esprit servile, c'est dire qu'il tiochus luy dit, ie tiendrai bon pour vous, iusques n'y avoit point une nature virile en luy, qu'il fai ce que vous soies en aage, ouy, et c'estoit dire soit le chien couchant quand il se voioit surprins iusques ce que ie vous aie tu en la fin, car il par force, et puis estoit il escjhapp, on ne pouvoit voit bien dlibr de ce faire. Or si tost qu'An- puis aprs chevir de luy. Ainsi donc l'ange dit ici, dochus Epipbane8 s'en est retourn, ce Philometor qu'aprs qu'ils ont ainsi parl en mensonge l'un ici se voiant ainsi surprins par son oncle Antiochus, avec l'autre, que le roy de midi, c'est dire d'Egypte, trouve moien par dessous terre de faire des pra- recouvrera son pays, et qu'alors le roy d'Aquilon tiques, tellement que les garnisons de Bon oncle Antiochus Epiphanes, viendra aveo grosse arme, iont surprinses, et saccage tout, et met d'autres mais ce voiage ne sera point semblable au premier, garnisons par toutes les villes qu'Antiochus avoit et pourquoy? Car au premier voiage il avoit usurp surpees, et cependant il se reconcilie avec son tout le royaume d'Egypte, mais au second voiage rere, et Cleopatra leur seur, en sorte qu'ils de- il falloit qu'il s'en retournast confus, il estoit gai neurerent frres et bons amis, car ils connoissent en son premier retour, qu'il luy sembloit qu'il avoit me s'ils tiennent ces alliances qu'ils avoient faittes obtenu un grand pays, mais en la fin il faut qu'il iveo leur oncle, que ce sera pour les ruiner tous- s'en retourne confus, qu'il s'en aille comme un irois. Ainsi donc les garnisons d'Antiochus Epi- homme qu'on avoit soufflet, qu' la simple menace )hanes, estans ainsi saccages aprs qu'il en est d'un citoien de Rome il ha perdu courage, et ha idverti, il se dlibre de venir contre le royaume est vaincu. Yoila donc pourquoy l'ange dit, que l'Egypte, et alors sa trahison fust manifeste, car le second voiage ne sera pas semblable au premier, i'il fust venu en bonne intention il exist eu ce qu'il et aussi il se exprime quand il parle des navires lemandoit, et se devoit bien contenter de cela, c'est de Githin, le mot de Cithin se rapporte quelquesk savoir que les deux frres qui avoient est en fois Macedone, et dit on que c'en est l'origine et lissention auparavant fussent reconcilis. Yoila ses la source, mais il s'entend aussi de tous ces pays evens et sa niece qui estoient en dbat, et il les qui sont vers l'occident, c'est dire tout le pays roit amis, que demande il plus? Or il vient donc d'Europe. Or ces navires l vindrent bien de >our assiger le royaume d'Egypte, lors il n'y Grce, car les trois capitaines de Rome passrent ivoit plus rien quasi en tout le pays, car ils s'es- par Grce et par Rhodes, et de la vindrent en oient retirs en la ville d'Alexandrie, et c'estoit l Egypte, mais tant y ha qu'on appel navires de t Antiochus les vint assiger, mais les Romains Githin, celles qui viennent mesmes du cost d'occir envoierent, car les Romains avoient envoie une dent. Et nous voions mesmes en la prophtie de [rosse ambassade par mer, non seulement en Egypte, Balaam qu'il en est fait mention, que le Seigneur nais il y eust d'autres voiages faits par eux, comme avoit dclar ce qui adviendrait au dernier temps in Rhodes, l o ils feirent voler des testes en grand sur son peuple. Ces navires donc vindrent et le lombre, et puis ils retournrent en Egypte, et puis firent retourner, voire, en deshonneur et en cone principal ambassadeur Pompilius Lenas dit au fusion, et alors (dit-il) il mettra son coeur contre le oy Antiochus, qu'il est promptement declarer sanctuaire et contre le temple de Dieu, et machinera 'il estoit ami des Romains ou non, et s'il ne vou- des entreprinses sur ceux qui auront dlaiss l'aloit pas retourner d'Egypte comme ils luy avoient liance: c'est dire aiant complot avec les apostats nand par luy, mais sur cela, il demande dlai de de Iudee, que ceux la feront alliance avec luy, tarier son oonseil, et de dlibrer sur cet affaire. fin de luy donner entree et accs au temple )r ce Pompilius luy respond qu'il ne luy donnera de Dieu. oint loisir d'en plus dlibrer, et aiant une verge Or maintenant venons l'exposition de ces m sa main il fait un cercle l'entour d'Antioohus, histoires ici, car ce ne serait rien d'avoir entendu uy disant qu'il ne veut point qu'il sorte hors de tout ce que nous avons dclar par ci devant, sinon cercle iusques ce qu'il ait respondu, s'il ne que nous sachions l'usage, et la fin quoy Dieu reut pas obir aux Romains ou non. Or le roy ha prtendu. Il est vray que c'est desia beaucoup antiochus est bien estonn, quand il oit ainsi parler quand nous verrons que ces ohoses se conduisent m citoien de Rome, il s'en estoit mocqu aupara- par le oonseil de Dieu et par sa volont, que nous vant, ces vilains ici voudront subiuguer les roys, savons que ce monde ioi ne se remue point l'avenses citadins, il les iniurioit comme s'il eust est en ture, mais que Dieu guide et gouverne le tont, et puissance de les surmonter, mais quand il se aussi que nous aurons approbation de cette vrit

47

SERMON XXXVIII.

48

de Dieu, laquelle est contenue en l'escriture saincte, pour connoistre que cela n'est point venu des hommes, que cela n'a point est forg en quelques cerveaux de gents qui en aient dispos leur plaisir, mais que c'est Dieu qui ha us des hommes comme de ses organes et instruments de son sainct Esprit, quand nous saurons cela (di-ie) c'est desia quelque peu de profit: mais il y ha encores plus grande approbation en cette doctrine, car Dieu ha voulu armer de patience ses fidles, cause qu'il y devoit advenir de grands troubles, comme ils sont advenus: de fait il falloit bien donc que les fidles (devant la main) fussent conforms, fin de rsister aux tentations, et porter patiemment les afflictions qu'ils dvoient endurer. Et de fait il est dit ici qu'au premier retour d'Antiochus du pays d'Egypte, il faudra que la terre de Iudee endure desia beaucoup. Or notamment il est dit qu'il viendra avec grande compagnie, et que son coeur sera contre l'alliance saincte, c'est dire qu'il saccagera le peuple de Dieu, et le temple. Il est vray qu'Antiochus ce premier retour ne feist pas de grandes extortions, car il se contente d'avoir eu quelques thresors qui estoient au temple, mais ce second voiage il est dit qu'il mettra son courage contre l'alliance saincte, c'est dire qu'il pensera d'exercer de grandes cruauts contre le peuple de Dieu : ce qu'il feist, et c'estoit une griefve tentation pour les pauvres fidles, quand ils voioient que Dieu permettoit qu'un roy paien vint ainsi piller et saccager le temple, tellement qu'il eust peu sembler que Dieu avoit mis en oubli toutes ses promesses, et qu'il se fust mocqu quand il avoit promis de remettre le peuple au dessus, et de restaurer le temple et tout son service, et voila aussi comme le diable tasche de renverser l'esprance des fidles, et l'attente qu'ils avoient aux promesses de Dieu. Or l'ange prvient un tel dangier, quand il advertist les fidles de ce qu'il devoit advenir, c'est savoir qu'il prdit qu'il y aura un roy paien qui mettra son coeur contre l'alliance de Dieu, mais ne penss pas (ditil) que Dieu vous ait oubli pourtant, il maintiendra tousiours son Eglise, toutesfois que ce ne sera pas sans affliction: car il faudra que le temple soit pill, mais il y ha aussi cette consolation pour vous, que le rdempteur du monde viendra, et cette attente doit surmonter tout ce que vous pourrs endurer de fcherie et de moleste en ce monde, et au reste, il nous faut bien noter ce que l'ange avoit dit touchant les combats de ces deux roys ici, c'est assavoir d'Egypte et de Syrie, qu'ils ne profiteraient rien en ce faisant. Pource qu'il y avoit encores quelque temps, c'est dire que Dieu avoit dispos les choses autrement que ces roys ici n'avoient entrepris de faire, et par cela nous voions que si Dieu par sa providence empesche que les

incrdules ne mettent en execution ce qu'ils auront dlibr, les uns contre les autres, que par plus forte raison, il maintiendra son peuple et son Eglise, et ne permettra point que les meschans viennent au dessus de leur entreprinse, pour molester les fidles, et c'est une belle consolation que celle l, et qui nous est auiourd'huy bien ncessaire, comme aussi elle estoit de ce temps l, car quand les fidles voioient les abominations que commettoit le roy Antiochus, c'estoit bien pour leur faire perdre courage, sinon qu'ils eussent est fortifis d'enhaut. Car comme il est dclar au livre des Macabees, asss amplement, Antiochus prophana le temple, il institua les abominations des paiens, il mist au temple de Dieu une idole, il destruisit le livre de la loy, mesmes il fist brusler tous les livres et toutes les copies qu'il pouvoit trouver, il dfendit sur peine de la mort, qu'on ne circoncist plus les enfans, qu'on ne gardast plus ls ordonnances de la loy, mais qu'on se prophanast en toutes les superstitions des payens, c'estoit donc une horrible tentation. Et ainsi il estoit bien ncessaire qu'ils fussent advertis de tout cela, fin que quand il adviendrait de tels troubles et de tels changemens ils conneussent que le tout se faisoit par la providence de Dieu. Car depuis qu'ils furent retourns de la captivit de Babilonne, il n'y avoit point eu un estt si desbord comme alors. Ainsi donc Dieu les ha voulu advertir devant le coup, adioustant cette consolation, qu'ils attendissent en patience iusques ce qu'ils conneussent qu'il accomplirait tout ce qu'il leur avoit promis, et sur tout iusques ce qu'il leur envoiast le rdempteur du monde et qu'il leur fust manifest. Or le reste se rservera demain. Suivant cette saincte doctrine, nous-nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

SERMON XXXVIII
sur le Chap. XI. v. 3032.
Nous avons ici traitter une doctrine laquelle est bien convenable en nostre temps, c'est savoir des afflictions qui adviennent en l'glise de Dieu, par les ennemis de la foy. Or il est dit (en premier lieu) que le tirant, duquel l'ange parle Daniel, aura son entree en l'Eglise par le moien des meschants et des traistres, qui seront mesmes du corps des fidles, ceux l (di-ie) feront la bresche, car si Antiochus n'eust eu nulle intelligence avec ceux qui ne demandoient que la ruine de l'Eglise, il pouvoit estre forclos et empesche, mais d'autant qu'il y ha eu des malins qui ne demandoient sinon de mettre confusion par tout, la porte ha est ou-

49

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

50

verte ces ennemis de la foy, et ha eu moien de perscuter les enfans de Dieu, de faire troubles et saccagemens, tellement qu'il sembloit bien que de ce temps l, tout le service de Dieu deust estre mis nant, et la loy de Dieu prir du tout. Or il est dit quant et quant, Que le sanctuaire sera prophan, et qu'il y aura cette abomination qui sera mise comme pour dsoler tout. Nous avons desia not en bref ce que l'ange ha voulu signifier, comme aussi l'histoire des Machabees monstre, comme ceci ha est accompli, car Antiochus commanda qu'on ne feist plus les sacrifices, que tout ce qui avoit est ordonn en la loy de Moyse fust mis sous le pied, il prophana le temple mettant l une idole, et faisant toutes les abominations des paiens, il deffendit qu'on n'ensuivist plus ce qui avoit est command en la loy. Voila donc ce qui ha est signifi par l'ange. Or nous avons veu cela aussi bien de nostre temps, car Dieu ha permis que les choses aient est confuses en la Chrestient iusques au bout, et c'a est un tel scandale, qu'encores auiourd'huy beaucoup de gens, estans convaincus de la vrit, neantmoins trouvent estrange, qu'il y ait eu un tel desordre en l'Eglise, qu'il y ait des troubles si lourds, et que Dieu ait souffert que le monde se soit ainsi recul de la connoissance qu'il avoit donne, il y ha (di-ie) beaucoup de gens ignorans qui prennent occasion de fermer les yeux, et ne peuvent discerner entre la vrit et le mensonge, pource qu'ils sont proccups de cette phantasie que l'Eglise ne peut errer, que Dieu n'eust iamais dissimul iusques l, que les abus eussent est si grands comme on les 'voit apresent. Beaucoup donc se trompent ainsi leur escient, et se ferment la porte de salut, et d'autant mieux devons nous observer cette doctrine, car il nous est monstre que le temple de Dieu qui estoit en Ierusalem a est pollu par idolatries, et toutes superstitions y ont est faittes, tellement que la loy de Dieu ha est comme anantie. Avons nous auiourd'huy plus de privilege que ce peuple l qui avoit est choisi de Dieu d'entre tout le monde? Voila cette ligne d'Abraham qui estoit nomme saincte, c'estoit l'hritage de Dieu, il vouloit l estre invoqu, le temple de Ierusalem estoit appel son repos, o'estoit le lieu qu'il avoit ddi pour y faire sa residence iamais. Or nous voions que ce temple l ha est prophan, il y ha eu de si grandes abominations en ce peuple que Dieu avoit sanctifi, pourquoy donc auiourd'huy Dieu ne pourra il exercer une telle vengeance sur ceux ausquels il avoit donn sa parole quand ils en abusent? Regardons maintenant l'ingratitude qui est au monde, depuis que l'Evangile ha est publi, le royaume de Dieu ha il est accompli par tout, comment est-ce que les Calvini opera. Vol. XLII.

hommes tiennent foy et loiaut, quel zle y ha il eu? Il est vray que du commencement on voioit une vertu admirable du sainct Esprit, qu'il avoit enflamm tellement les coeurs des fidles, qu'ils estoient comme anges de paradis conversans en ce monde, mais depuis on voit que tout cela s'est refroidi, on voit une laschet si vilaine que rien plus, la parole de Dieu est la laiss, qu'il semble que ce soit le malheur de tout le monde. Quand donc nostre Seigneur a veu qu'on mesprisoit ainsi sa vrit, n'estoit ce pas raison qu'il feist une punition telle? que quand on avoit reiett une telle grace, ne failloit il point qu'il desploiast son bras fort pour s'en venger. Ainsi donc si le temple de Dieu ha est pollu, et qu'il le soit encres de present, que son service soit corrompu, que touteB abominations soient establies, il ne faut point que nous trouvions cela trop estrange, car il est desia advenu auparavant, et n'est point advenu de cas d'adventure, car puis que l'ange l'avoit prdit, il faut conclurre que Dieu l'avoit ainsi dlibr en son conseil. Ainsi donc humilions nous sous la main de nostre iuge celeste, et connoissons que s'il permet que toutes confusions adviennent, que c'est pour nos pchs: gmissons donc, et cependant que nous n'allguions pas, comme font beaucoup d'ignorans, et comment cela pourrait il estre advenu, et pourquoy Dieu l'auroit ainsi ordonn? Connoissons que c'est par son iuste iugement qu'il l'a fait. Et ainsi que nous ne soions point transports outre mesure, que nul ne vienne dcliner de la vrit pour cela, mais tenons bon, que nous soions fermes, quand nous connoissons que c'est Dieu qui parle nous. Or regardons maintenant ce que nous avons desia touch, c'est savoir que les desloiaux et les apostats qui estoient alors en l'Eglise de Dieu, que ceux l ont fait la bresche ce tirant, duquel il est fait ici mention. Si auiourd'huy nous voions que l'Eglise de Dieu soit encores suiette cette condition l, n'en soions point esbahis car il en ha est ainsi de tout temps, pource qu'il y en avoit de ce temps l, qui ne. demandrent qu'introduire des tirans pour anantir la pauvre Eglise de Dieu. Quand auiourd'huy nous verrons qu'il y en aura des malins qui ne cercheront sinon renverser la puret de l'vangile, et que mesmes ils ne demandent que de comploter avec les ennemis de la foy, ne trouvons point cela nouveau, car il est advenu desia en l'Eglise ancienne, il ha fallu que les fidles aient persevere contre une telle tentation : conformons nous donc leur exemple, et prions Dieu qu'il nous fortifie, tellement que nous venions bout d'un tel scandale. Mais nous avons encores mieux noter ce qui est ici recit par l'ange, c'est savoir que le sacrifice continuel sera ost. Quand
4

51

SERMON X X X V I I I .

52

il parle du sacrifice continuel, il n'y ha nulle doute qu'il ne comprenne toutes les ceremonies, que Dieu avoit commandes en la loy de Moyse. Or regardons maintenant la ncessit qu'avoit le peuple, d'estre ainsi exerc par les sacrifices qui avoient est ordonns en la loy, Iesus Christ n'estoit point encores dclar au monde, les promesses que Dieu avoit donnes aux pres, estoient bien obscures, il est vray qu'ils avoient bien celles que nous avons auiourd'huy, mais il s'en falloit beaucoup qu'elles fussent si claires comme nous les avons. Voila donc les pres anciens qui avoient quelque petit goust de l'esprance de la vie ternelle, et puis ils attendoient que le rdempteur leur fust envoie, fin qu'il accomplist les choses qui estoient requises leur salut. Or d'autant qu'il y avoit une telle obscurit en cette doctrine, et que Iesus Christ (qui est comme la perfection) n'estoit point encores dclar, il falloit bien que les fidles eussent quelques aides pour s'apuier dessus, car ils estoient comme des petits enfans, ie di quant la forme extrieure, car Dieu par son sainct Esprit bien besongn en leurs coeurs, et qu'ainsi soit Abraham n'est pas nomm sans cause le pre de tous les enfans de Dieu, il falloit bien que sa foy fust excellente, mais tant y ha que Dieu ha conduit Abraham et tous les autres, d'une faon telle, qu'alors les choses estoient bien obscures: ils avoient donc besoin des sacrifices, et d'autres ceremonies que nous n'avons point, qu'auiourd'huy Dieu parle nous en toute clart, et en telle sorte que nous avons bien dequoy nous contenter de la doctrine, et puis nous avons Iesus Christ devant nos yeux, quand l'Evangile est preschee, c'est autant comme si le fils de Dieu se presentoit l avec la redemption qui ha est faite pour nous, comme si son sang descouloit, fin de nous laver de toutes nos macules, comme s'il nous monstroit la porte de Paradis ouverte, ou il est desia entr, fin d'en prendre possession, pour y recueillir tous ses membres: quand nous avons toutes ses aides l, il est certain que les aides qui estoient ncessaires aux pres an tiens, auiourd'huy ne sont pas requises pour nous. Or si les pres antiens ont est privs maintenant des sacrifices, et de tout le reste qui estoit command en la loy, neantmoins se sont conforms en l'esprance qu'ils avoient du rdempteur, et qu'ils ne sont point demeurs confus, combien qu'on l'eust peu estimer alors, que devons nous faire, nous qui avons maintenant une perfection entire des choses o ils n'avoient que des figures tant seulement. Ainsi appliquons ceci nous, que s'il advient que Dieu nous oste tous les moiens qu'il nous ha donns pour la confirmation de nostre foy, encores faut il tenir bon, si ne faut il point dcliner, et pourquoy? car les pres ont port un tel scandale,

voire, et qui estoit beaucoup plus grand, il faut donc que nous bataillons constamment l'encontre de toutes les tentations qui nous pourroient advenir. Or ie di ceci pource qu'il y ha beaucoup de fidles qui sont espars entre les ennemis de la foy, ils sont l sous la tirannie cruelle de l'Antchrist de Romme, ils n'ont nulle predication de la parole de Dieu, ils n'ont nul usage des sacremens que tout n'y soit corrompu ni perverti, car quant au baptesme nous voions qu'il est l contamin de tant d'ordures que c'est piti: de la Cne, elle est du tout abolie, il y ha cette abomination puante de la messe qui ha est introduite au lieu, voila les pauvres fidles qui sont sans aucunes aides, ils n'ont nul moien pour s'exercer en la foy. Or si faut il neantmoins qu'ils se tiennent fonds sur la vrit de Dieu, qu'ils ont conneu une fois, et qu'ils persvrent en icelle, et pourquoy? Les pres anciens, iaoit qu'ils fussent privs de tous les sacremens, que Dieu leur avoit ordonns, toutesfois ils ont tousiours attendu patiemment Iesus Christ, ils se sont tenus appuies sur toutes les promesses qu'ils avoient receues, auiourd'huy donc en cette clart qui nous est apparue, en cette perfection de doctrine, il faut pour le moins que nous soions patiens, et n'est pas question que nous soions alins de l'hritage de salut, combien que pour un temps Dieu nous oste les moiens que nous avons pour nous avancer, et au reste que savons nous qui nous peut advenir, car l'ange a voulu advertir Daniel, et en sa personne tous les fidles ce qu'ils fussent prmunis devant le coup. Us ont eu les sacrifices depuis ce temps l, le temple a est restaur, mais il ha fallu qu'ils aient senti de terribles afflictions, maintenant nous avons bien occasion de penser cela, car nous voions comme la pluspart abusent des graces de Dieu, auiourd'huy nous voions les grands assauts, et les alarmes qui se font contre la pauvre glise de Dieu depuis que l'Evangile se presche, il est vray que nous avons l'usaige des sacrements en telle puret, comme la parole de Dieu le porte, les sacremens sont purs et entiers entre nous, mais cependant quel mespris y ha il de la doctrine? Comment est ce que les sacremens sont receus? plustost on voit en administrant le baptesme une mocquerie manifeste de Dieu, et en la Cne combien y en a il, qui s'approchent de cette saincte table comme chiens et pourceaux, sans aucune honte, qu'ils viendront mettre la leur groin plein d'ordure et d'infection. Ainsi donc quand nous voions une telle ingratitude des hommes envers Dieu, et envers les graces infinies, qu'il nous offre et prsente tous les iours, que peut on dire? sinon qu'il nous en pourra bien priver? Il faut donc que nous soions attentifs cette doctrine, et quoy qu'il advienne que iamais nous ne renonoions au bien

53

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

54

que nous avons receu de la main de Dieu, que iamais la marque qu'il ha imprime en nos coeurs par son sainct esprit ne s'efface, mais que nous ensuivions les fidles, qui ont vescu du temps qu'il est ici parl. Or aprs que l'ange ha dclar Daniel que les sacrifices seront abolis, il dit, qu'Antiochus fera pcher par flateries ceux qui se portent laschement en l'alliance de Dieu, mais au contraire que le peuple qui connoit son Dieu, se fortifiera et mettra en effect, c'est dire qu'il aura une vertu invincible pour persvrer et continuer le train qu'il aura commenc pour iamais ne se dcliner de la voie de salut. Yoioi un passage qui est bien digne d'estre not, car l'ange monstre qu'au milieu des plus grandes afflictions et persecutions qui puissent advenir, que tous ceux qui connoissent vrayement Dieu, seront constans et invincibles, et que iamais ne seront abbatus, iamais ne seront destourns du droit chemin, voire, quoy qu'on leur face, quand ils verroient les feux allums, les espees desgainees, quand ils verroient mille morts prsentes, que neantmoins ils demoureront tousiours fermes en la foy. En somme l'ange prononce ici- que la connoissanoe de Dieu vive et telle qu'elle doit estre en nous, ha une telle vertu que nous sommes arms par icelle, pour batailler contre toutes tentations constamment. Voila un item, d'autre cost il dit que quand les persecutions s'esmouveront qu'il y en aura beaucoup qui dlaisseront Dieu, qu'il se trouvera beaucoup d'apostats qui renonceront la foy, et l'esprance de la vie ternelle, mais il dit que ceux l seront lasches et desloiaux Dieu, pourtant i'ai dit que ce passage ici mrite bien d'estre considr, et sur tout au temps o nous sommes, car voici Dieu qui nous ha fait la grace d'avoir dress sa parole au milieu de nous, mais cependant nous ne sommes qu'une pognee de gens qui suivons la pure doctrine de l'Evangile, cependant nous voions combien nos ennemis sont puissants, et aussi quelle est leur cruaut, qu'ils sont comme loups enrags l'encontre de nous, bref il semble qu'ils nous doivent dvorer un grain de sel (comme on dit en proverbe) nous voions nos frres qui sont espars entre ces bestes sauvages, nous voions les feux qui sont allums, nous oions les menaces, nous savons asss les trahisons et pratiques meschantes, qui se meinent pour abolir l'Evangile. Ainsi la ncessit nous contraint de nous reveiller quand nous serions les plus endormis du monde, et pourtant appliquons cette doctrine ici a nostre usage, et qu'en premier lieu nous ad visions ce qui est ici dit, que ceux qui connoissent Dieu, tiendront bon, nonobstant toutes les tirannies et oruauts, qu'on machinera l'encontre d'eux. Par cela il nous est monstre (comme i'ai dit) quelle

vertu doit avoir la vraye connoissance de Dieu en nous, il est vray que beaucoup de gents se vantent de connoistre Dieu, et de fait ils en sauront asss parler, que ce sera merveilles de les oyr, mais cependant il n'y ha nulle droicte connoissance, car la connoissance de Dieu emporte une vivacit, qu'il y ait une racine qui soit iusques au profond du coeur, et c'est ce que l'apostre entend, quand il dit que Moyse s'estoit endurci aiant veu Dieu. Par cela il monstre que quiconque connoist Dieu, comme il appartient, que celuy l est un rocher ferme, combien qu'il soit assailli de tous costs, qu'il y ait des flots, et des heurts les plus imptueux da monde, qu'il demeurera tousiours ferme et en son estt, que sa foy ne s'esbranlera iamais: cela se rapporte a ce qui est dit par l'ange, que tous ceux qui connoistront Dieu se porteront constamment, qu'ils seront si vertueux qu'il n'y aura rien qui les estonne, quelques persecutions qu'ils voient devant leurs yeux, combien que la mort leur soit comme prsente, si ne flchiront ils point. Ainsi donc quand nous oions cela nous devons estre advertis de mieux profiter en la connoissance de Dieu, que nous n'avons point fait. Il est vray que si nous sommes loing des coups nous serons grands thologiens, il n'y aura celuy qui ne vueille estre estim plus que clerc et docteur, mais voici l'examen qu'il nous faut faire, pour savoir si nous sommes bons escolliers de Dieu, c'est que nous soions tout persuads et rsolus de servir nostre Dieu, non point seulement en vivant, mais iusques la mort, que nous n'espargnons point donc nostre vie ne tout ce que nous avons, pour maintenir la querelle de nostre Seigneur Iesus Christ, que nous ne dclinions point de la foy, pour quelque persecution qui nous adviendra, et quand nous serons venus iusques l, nous pourrons dire que nous savons que c'est de connoistre Dieu. Pourquoy? Quiconques connoist vrayement son Dieu il tiendra bon: et en quel temps? ce ne sera pas quand nous serons repos, quand nous pourrons parler nostre aise, nenni non, mais quand nous serons entre les mains des tirans, que nous verrons les feux allums, que nous verrons les persecutions les plus horribles du monde, quand alors nous tiendrons bon. Voila comme nous serons approuvs, que nous oonnoistrons Dieu. Or si nous sentons qu'il y ait une telle infirmit en nous, que nous soions encores bien loing de cela, que faut il faire? il n'est point question de nous flater, mais il faut qu'un chacun se picque et solicite pour dire: pauvre creature, comment l'entens tu? voici ton Dieu, qui ne cerche sinon d'estre conneu de toy, quand l'Evangile t'est iournellement presche, c'est pour te monstrer que comme Iesus Christ est mort pour toy, que maintenant il domine, et sur la mort, et sur la vie, quand tu as
4*

55

SERMON X X X V I I I .

56

une telle connoissance, faut il que tu declines de la vocation , laquelle il t'appele, et que tu sois esbranl, s'il advient quelque petite tentation. Voila donc comme il faut que l'homme fidle se redargue et se condamne, et puis quand nous sentons que nous sommes si foibles, que nous prions Dieu qu'il nous fortifie par son sainct Esprit, fin que nous ne dfaillions point par l'infirmit de nostre chair, pour quelques tentations qui nous adviennent. Yoila donc ce que nous avons recueillir de ce passage, quand il est dit, que ceux qui ont conneu leur Dieu, que ceux l ne fleschiront point pour aucunes persecutions. Or qu'elle honte maintenant sera ce nous, quand nous aurons protest de connoistre Dieu par l'Evangile qui nous est preschee, et cependant qu'il ne faille qu'une bouffe de vent pour nous rompre le courage: quand cela y sera ie vous prie quelle excuse aurons nous, quand nous ferons comparaison de nous avec ceux lesquels l'ange parle ici? Car (comme desia nous avons touch) Dieu ne donnoit qu'une petite estincelle de sa vrit, ceux qui ont vescu sous l'ancien testament, et toutesfois cette petite estincelle qu'ils ont eu, ha en telle vertu, qu'ils ont est victorieux contre toutes tentations. Auiourd'huy Dieu nous enseignera pleine bouche, il ne laisse rien de tout ce qui est propre pour nostre salut, il y ha cette perfection de sagesse, dont parle Sainct Paul, Que les anges mesmes ont en admiration, de laquelle ils sont estonns, quand ils voient que Dieu desploie ainsi ses graces sur son Eglise chrestienne, et de nostre cost, aprs avoir fait protestation, que nous sommes pleins de doctrine, que nous n'avons point de dfaut de tout ce qui est propre pour nous enseigner, si sur cela nous n'avons nulle connoissance de Dieu, que nous soions comme abrutis, ne faut il pas que nous soions plus qu'inexcusables? Ainsi donc notons bien ce second membre qui est ici mis, c'est savoir que ceux qui ont pch se sont ports laschement en l'alliance de Dieu, il ne leur reste donc que d'estre condamns comme traistres desloiaux et apostats, comme gens qui ont falsifi la promesse qu'ils avoient donne leur Dieu, comme gens qui n'ont eu nul courage maintenir une si bonne querele, et tousiours il nous faut retenir cette comparaison que nous avons touche, car si ceux qui ont vescu sous l'ancien testament, ont est condemns de laschet, combien qu'ils n'eussent que ses umbrages obscurs, qu'ils n'ont point eu le corps et la substance telle que nous avons auiourd'huy, qu'ils n'eussent gueres de connoissance, si ceux l sont condemns et qu'ils aient une sentence si horrible sur leurs testes, ie vous prie que sera-ce de nous? faudra il que Dieu nous espargne, quand non seulement il ha contract avec nous son alliance, mais quand il ha ratifi par le

sang de nostre Seigneur Iesus Christ, et que nous viendrons la rompre, ne faudra il pas que nous soustenions une horrible condemnation? Il est bien certain, et faudra que nous soions convaincus de ce que dit Papostre en l'Epitre aux Ebrieux, que tous ceux qui se destournent de l'Evangile foulent aux pieds le prcieux et sacr sang de nostre Seigneur Iesus Christ: il est vray que le sang de nostre Seigneur Iesus ha besongn de tout temps, que lesperes qui ont vescu sous la loy ont senti qu'ils dvoient estre rachapts par ce moien l, mais tant y ha qu'ils n'en ont point eu une telle connoissance, comme nous en avons auiourd'huy, nostre laschet donc ne sera pas telle ne si supportable que celle des pres anciens, mais elle sera cent fois plus vilaine et enorme devant Dieu, quand nous n'aurons point fait nostre profit de ce qu'il nous monstre. Il n'est pas donc ici question de se nourrir en son infirmit, que s'il y en ha qui aient est si foibles, qu'ils aient fleschi en faon que ce soit de la pure vrit de Dieu aprs l'avoir conneu, il ne faut pas qu'ils s'endorment l dessus, qu'ils prennent ie ne sai quelles couleurs pour s'excuser, mais qu'ils coanoissent qu'il ne faut point plaider contre le iuge, que puis qu'il en ha prononc la sentence, ils seront condemns comme lasches traistres et desloiaux, si pour quelque tentation que ce soit, ils dclinent de la vrit de Dieu, voila (di-ie) ce que nous avons noter en ce que l'ange dit ici, que ceux qui se portent laschement en l'alliance, seront divertis de la connoissance de Dieu. Or nous avons aussi noter les circonstances des persecutions qui ont est de ce temps l, fin qne nous ne prenions point d'excuses frivoles, comme nous avons accoustum de faire. Or il est vray que les fidles du temps pass ont tenu bon contre les persecutions, mais ils n'ont point pass par des afflictions si dures comme nous faisons, au contraire quand nous aurons bien tout compt et rabatu nous trouverons que nous sommes bien traitts plus doucement qu'ils n'out pas est: il est vray qu'auiourd'huy on perscutera plus qu'inhumainement les enfans de Dieu, qui rendent tesmoignages de sa vrit, qui maintiennent sa querelle comme ils doivent, mais cependant regardons ce qui ha est fait du temps d'Antiochus, que mesmes voila dix mille hommes qui sont emmens en captivit, cela n'a point encores est veu, qu'on ait prins pour un coup dix mille personnes, et qu'on les ait ainsi emmens captifs, il y en ha bien, qui ont est mens aux galres, et encores auiourd'huy les enfans de Dieu y sont detenus bien cruellement, les autres sont en prison perptuelle, mais ce n'est pas en telle multitude. Apres les occasions et les meurtres, ont ils est faits comme en Ierusalem, que le sang regorgeoit par les rues, qu'on ha tu en trois

57

SUR LE XL CHAP. DE DANIEL.

58

iours une telle multitude, qu'il est quasi incroiable, qu'il y ha eu quasi vingt mille personnes mis' mort. Nous n'avons point donc encores veu cela, et d'autres actes, et des morts si cruelles que nous voions en ces histoires des Machabees, que les petis enfans n'ont point est espargns, qu'on ha fait des meurtres les plus excrables, qu'il est possible d'imaginer, et les pres qui ont soustenu de tels combats en sont venus bout neantmoins, qu'allguerons nous devant Dieu, quand pour une petite tentation nous alons renoncer la vrit de Dieu, serons nous supportables en quelque faon que ce soit? Ainsi donc pensons diligemment nous, et connoissons que si auiourd'huy Sathan tasche de nous rompre le courage, et de nous mettre comme en desespoir, pour nous divertir de la voie de salut, que les pres anciens ont eu des assauts ainsi fascheux soustenir et plus beaucoup cent mille fois, et toutesfois ils ont persevere, que faut il donc sinon en connoissant qu'il y ha une telle infirmit en nous, nous prions Dieu qu'il luy plaise nous fortifier par la vertu de son sainct Esprit, nous voions comme il ha besongn en ceux, par lesquels il veut que son nom soit glorifi, que les feux ne les tourmentent point, ne tous les autres tourments qu'on leur peut presenter? Il est vray que ceux l sont en petit nombre, mais sa main sera aussi puissante sur nous quand nous ne demanderons sinon soustenir son honneur, et maintenir sa vrit. Quand donc nous y procderons en telle sorte, pensons nous que Dieu nous deffaille, et au reste il nous faut bien noter ce que l'ange dit ici, Que ce sera par flateriee, que ceux ici seront ainsi alliens du droit chemin, mais on pourroit allguer comment cela s'est fait par flatteries, que les edits ont est si cruels et si enormes, que sur peine de la vie nul ne retienne un livre de la loy, mais qu'on apportast toutes les coppies qu'on en avoit, pour les mettre au feu, qu'il n'y eust point un fueillet qui fust gard, pour savoir quelle est la religion, et ce que Dieu avoit ordonn par Moyse, que cela fust aboli de la memoire des hommes, que ce que les prophtes avoient laiss fust aussi bien ananti, que tout cela fust brusl, que tout le monde se prophanast aux abominations des paiens, qu'on n'observast plus toutes les ceremonies qui estoient commandes en la loy. Il n'estoit donc question alors que de la vie, si on eust transgress ces edits, et pourquoy donc est-ce que l'ange parle ici de flateries? Or il nous faut noter que nonobstant la cruaut d'Antioche, il y avoit de la flaterie envers ceux qui se vouloient desdire et renoncer Dieu, comme auiourd'huy nous voions les ennemis de la foy, qui escumeront comme des furies d'enfer, mais encores quand ils pourront attraper quelques pauvres simples gens, qui seront infirmes, quand ils les vou-

dront faire desdire, comment y procderont ils? par flateries: et mon ami veux tu estre coulpable de ta mort? ne vaut il pas mieux que tu ne sois point si sage, que de mettre ainsi en confusion tout le monde? n'est ce point une trop grande presumption vous, qui n'estes qu'un petit nombre de gens, que vous voulis reformer tout le monde, voila tous les grands prlats de l'Eglise, voila tous les princes, et ceux qui sont en credit et authorit, qui sont entirement contre vous, et que vouls vous dire? et encores que les choses aient est mal ordonnes, ne vaut il pas mieux dissimuler, que de mettre tant de troubles par tout, s'il y ha quelque desordre, est ce faire une petite poigne de gents le corriger? il ne faut pas donc ainsi troubler le monde sans propos, mais il faut vivre en paix, attendant que les choses soient mieux ordonnes. Yoilardonc comme auiourd'huy Sathan machinera bien par flateries de gaigner les simples, et les pauvres gens qui ne seront asss munis ne rsolus en la parole de Dieu, et c'est ce que l'ange ha ici entendu, car le diable nous assaut tousiours par deux moiens, il est appel pre de mensonge, est appel aussi meurtrier au huictieme de S. lean. Or il pratique tous ces deux offices l, et les ha pratiqu des le commencement du monde, car d'un cost il viendra par mensonges et tromperies, fin de nous esblouir les yeux. Quand ie parle de Sathan, i'entens aussi tous ses supposts lesquels sont mens de son Esprit. Les meschans donc useront de ces mensonges ici, fin de faire que les bons qui n'ont point une telle fermet comme il seroit bien requis se divertissent. Voila donc les mensonges, et puis il y aura aussi la cruaut comme Sathan est un meurtrier, on ne orra sinon desgorger les menaces, on orra des edits qui se feront sur peine de la mort, et non point d'une mort commune, mais d'une cruaut si excessive que rien plus, savoir d'estre brusl tout vif, et encores ne se contentera on point d'estre brusl tout vif, mais il faudra estre brusl petit feu, et puis ce n'est pas encores tout, mais il faudra que la langue soit couppee, et puis il faudra qu'on ait est tortur et ghenne, fin de reveler les pauvres fidles et trahir ses compagnons, et que la cruaut s'estende plus loing. Voila donc comme Sathan besongn par cruaut pour monstrer qu'il est meurtrier de nature. Or voiant cela il faut que de nostre part nous soions conforms, non seulement contre la rage et la cruaut des meschants, mais aussi contre toutes leurs tromperies et leurs mensonges, contre toutes leurs flateries, desquelles l'ange parle ici, que nous aions les aureilles bien estoupees, fin de n'esoouter point les allechemens qui nous seront faits pour nous divertir de la connoissance de nostre Dieu, et au reste notons que ces flateries ici s'estendent encores plus loing, car sous couleur

59

SERMON X X X V I I I .

60

de paix, sous couleur d'union, et autres choses semblables, il est certain qu'il y aura beaucoup de gens desbauchs, et puis il nous faut regarder quel estoit ce temps l, c'est savoir tel que nous le voions auiourd'huy, il est vray qu'il y avoit de plus grandes tentations et plus dangereuses pour les fidles, que nous n'avons point veu de nostre temps, il y avoit des apostats, comme desia nous avons dit, qui ne demandoient sinon ruiner tout, voire et ceux qui avoient fait une telle bresche en l'glise, n'estoient point du commun populaire, mais des sacrificateurs mesmes, il y en ha auiourd'huy beaucoup qui ont divertis et qui sont encores, qu'il ne faut qu'une mousche leur voiler travers des yeux, les voila tellement effarouchs qu'ils perdent courage. O voila ie serois bien aise de vivre en une Eglise Chrestienne, mais i'y voy tant de choses que cela me fasche, voila il ne leur faut qu'un festu qu'ils rencontrent en leur chemin pour leur rompre le col. O voila ie ne saurois passer plus outre, et comment il n'y ha qu'un festu, qu'ils marchent dessus, et qui est cause d'une telle laschet, et qu'ils perdent si tost courage? c'est pource que connoissant une telle infirmit qui est en eux, ils ne demandent pas Dieu qu'il y remdie, il y en ha d'autres qui auront bien iett du commencement un grand feu, qu'il leur semble qu'ils doivent tout dvorer, et incontinent on les void refroidis, ils retirent leurs espingles du ieu, et ne font nulle difficult d'abandonner Dieu, pour dire, voila ie m'estois trop avanc, il vaut mieux que ie laisse aller les choses, si Dieu veut faire quelque bonne reformation qu'il la face, quant moy ie suis personne prive, ie ni puis pas mettre ordre tout seul, il faut donc que ie laisse couler tout cela, qui est cause d'une telle lascht, sinon qu'ils se flatent eux mesmes en leur infirmit, et sont contans d'y demourer et de s'y endormir. Or ceux l ne voient pas encores de telles tentations, et si dangereuses que les fidles desquels il est ici parl, Voila le grand sacrificateur, qui 'estoit la figure et l'image de nostre Seigneur Iesus Christ. Dieu appeloit ses sacrificateurs l ses anges, ses messagers, il estoient ordonns pour le salut du peuple, comme s'ils l'eussent eux-mesmes port iusques en paradis, et toutesfois ce sont ceux qui ont prophan toute la religion, et ce n'estoient point des petits sacrificateurs, comme nous voions beaucoup de ceux qui se ingrent d'annoncer la parole de Dieu et cependant ne seront que meschans et mal-heureux, qui ne sauront que c'est de Dieu, qu'il n'y aura foy ni loiaut en eux, non plus qu'en des chiens, mais quoy? Ce ne sont que des canailles, mais il est ici question des grands sacrificateurs, il n'y en avoit qu'un seul au monde et toutesfois ce sacrificateur l vient mettre de tels troubles en l'Eglise, que

c'est luy qui donne entree ce tirant, pour abolir et anantir toute la religion. Or ie vous prie quels scandales estoient cela. Ainsi donc il .nous faut bien noter ces choses, fin que nous sachions que ce n'est point sans cause que l'ange parle ici des flateries, et il est bien certain que c'est la plus dangereuse tentation qu'il y eu ait point, et ie le sai quant moy, que cela est plus dangereux beaucoup que si on estoit entre les ennemis de la foy, et qu'on feist allumer le feu, ou qu'on fust prs d'endurer d'autres torments, car quand on y va ainsi par flateries et par ces mensonges, cela est pour faire divertir celuy qui seroit le mieux conferm du monde, et comment il y ha tant de choses qui ne se pourroient pas faire, et ne faut il pas user de quelque moien, faut il aller ainsi rie rie? Il est bien certain, que si on vouloit suivre la pure parole de Dieu, qu'il faudroit faire ainsi, mais si on l'entreprend, et que sera ce? il en pourra advenir beaucoup de troubles et de divisions, et puis il faut supporter l'ignorance du peuple, on n'en peut pas chevir ainsi qu'on voudrait bien. Et ainsi s'il y a beaucoup de choses mal ordonnes au nom de Dieu, et si on travaille pour les reformer, que y gagnera on? qu'est ce qu'on aura proffit, quand (di-ie) Sathan y viendra par une telle cautelle, il est certain qu'il y en aura beaucoup qui seront divertis du droit chemin, car on viendra mettre en avant, et comment si on veut ainsi remuer les choses cependant que tout sera en trouble, il y ha danger qu'il y ait une plus grande barbarie en la Chre8tient, qu'il n'y eust iamais au monde, car voila le Turc qui pourra venir gaigner tout, et puis il fera que la Chrestient sera tellement abolie qu'il n'en sera plus de memoire. Voila (di-ie) des tentations fort dangereuses, et telles qu'elles seraient pour desgouter tous ceux qui avoient deliberation de servir Dieu, comme aussi nous l'avons veu de nostre temps et par trop. Ainsi donc notons bien ce mot de flateries, qui est mis en ce passage, qu'il y en aura plusieurs qui seront divertis, voire par les flateries que feront les ennemis de la foy. Et pourtant prions Dieu qu'il nous donne une telle fermet et constance, que comme nous voions qu'il ha assist aux siens de tout temps, qu'il face envers nous le semblable, et que nous prenions courage, encores qu'il faille que nous soions affligs en ce monde, car quand nous serons conforms nostre Seigneur Iesus Christ, en ses afflictions et en sa mort, sachons aussi que nous serons participans de la gloire de sa resurrection comme il nous y ha precedes, fin de nous monstrer le chemin, et de nous y recueillir tous ensemble. Suivant cette saincte doctrine, nous nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

61

SUR LE XL

P. DE DANIEL.

62

SERMON XXXIX
sur le Chap. XI. T. 3334.
Sainct Paul parlant de quelques uns qui de son temps avoient renonc l'Evangile, et s'estoient rvolts, dit que Dieu connoist les siens, et les tient comme sous un cachet, puis il adiouste, quiconques reclame le nom du Seigneur, qu'il se dparte de toute iniquit. Par cela il signifie que beaucoup feront profession d'estre chrestiens, lesquels toutesfois n'ont qu'hipocrisie en eux, et mensonge: il est vray que si on veut croire leur bouche, qu'il n'y aura que chrestient en eux, et crainte de Dieu, mais cependant si on regarde leur vie, on trouvera qu'il n'y ha nulle religion du tout, et encores qu'ils facent quelque beau semblant en la fin, si monstrent-ils qu'il n'y ha rien eu en leur langue, sinon toute trahison et desloiaut. Ainsi donc apprenpns de n'estre point troubls d'un tel scandale, que si nous en voions d'aucuns qui pour un temps aient confess Iesus Christ, et puis se dpartent de l'Evangile comme traistres et apostats, que nous demourions tousiours fonds en nostre Dieu, que nous cueillons vertu et puissance, et que nous aions memoire de cette sentence que nous avons maintenant allgue de sainct Paul, fin que nous prions Dieu qu'il luy plaise nous tenir sous son cachet et signature, et qu'il ne donne point accs Satan l'enoontre de nous, et voila comme il nous faut pratiquer cette doctrine, que nous oions en ce passage du prophte, o il est dit que plusieurs seront seduicts par flateries au temps des persecutions, que craignans la mort et voulans fuir les dangers, ils seront destourns de la vrit de Dieu: mais cependant le prophte adiouste que tous ceux qui connoissent leur Dieu tiendront bon, et se fortifieront, non pas seulement pour retenir quelque connoissance en secret, mais pour monstrer qu'ils sont et veulent servir Dieu pour donner rray tesmoignage de leur foy devant les hommes, et c'est ce qui est entendu par ce mot d'exploitter. Or il adiouste, que les prudens donneront instruction au peuple, en quoy il signifie qu'il sera besoing, du temps que la cruaut d'ntiochus s'eslevera en l'Eglise, que ceux qui sont mieux enseigns monBtrent le chemin aux autres, qu'ils les conferment par leurs exhortations, et qu'ils les retiennent en obissance de la loy, car voila aussi pourquoy Dieu donne plus de graces aux uns qu'aux autres, c'est fin qu'ils servent leurs prochains, lesquels sont plus rudes et ignorans, car il faut que nous emploions tout ce que nous aurons receu de Dieu, a l'dification commune de l'Eglise, cela se doit faire, encores que nous n'ayons nulle persecution. I

Comme quoy? Quand nous avons un estt paisible, si faut-il qu'il y en ait qui enseignent, comme Dieu ha ordonn cette police l, qu'il y ait des pasteurs qui enseignent, et que ceux-l annoncent sa parole, qu'ils soient comme ses messagers, voila donc un ordre perptuel en l'Eglise de Dieu, mais encores quand le diable suscite des troubles, que les loups, et les larrons viennent pour assaillir le troupeau, alors les pasteurs doivent faire leur office plus que iamais, qu'il faut que l ils s'emploient en telle ncessit extraordinaire: voila donc ce qu'a entendu ici le prophte, en disant que les prudens enseigneront ceux qui ne sont pas si bien instruits ni conforms en la loy de Dieu. Or par cela nous voions en premier lieu, qu'il ne se faut point esbahir s'il y en ha beaucoup qui seroient bien tost desbauchs, sinon qu'on les retint, et qu'on les ramenast au chemin de salut. Et pourquoy? Dieu permet cela, pour humilier les hommes qui n'auront point une telle prudence en eux, ni un tel savoir qu'ils se puissent passer d'instruction. Quand donc il y aura des pauvres personnes, qui ne seront pas si bien enseigns, qui puissent respondre toutes les cavillations et subtilits des ennemis de la foy, il ne faut point pour cela qu'ils perdent courage, et qu'il leur semble qu'ils ne soient point Dieu, mais il faut qu'ils apprennent se fortifier, voiant qu'ils ont besoing de recevoir instruction et doctrine de ceux qui sont plus avancs en la parole de Dieu, et qui y sont mieux exercs: voila donc une admonition qui est bien utile tous ceux qui ne sont point si grands clercs, et qui n'ont point est l'escole, et qui n'ont point trop de savoir en l'escriture saincte, qu'il faut qu'ils s'humilient en premier lieu, et qu'ils ne soient point si prsomptueux pour s'avancer outre leur mesure, comme nous en voions d'aucuns qui ne veulent rien ignorer, et combien qu' grande peine aient-ils aprins trois mots de la vrit de Dieu, toutesfois si veulent-ils tenir bon en toutes choses: non, non, il ne faut point aller avec une telle outrecuidance, mais que les rudes et ignorans connoissans leur simplesse, que cela les incite . s'humilier, et estre modestes, et sobres, et puis aprs il ne faut pas neantmoins qu'ils se descouragent, mais qu'ils cerchent plus ample instruction, et qu'ils usent de tous les moiens qu'il leur sera possible, fin de se conformer la vrit de Dieu, voila comme le commun peuple en doit faire, sur tout au temps de persecution. Il est vray comme i'ai dit que c'est un ordinaire en l'Eglise, que tout le temps de nostre vie, il nous faut tascher profiter en la doctrine que Dieu nous monstre, mais encores quand la ncessit nous y contraint, il faut que nous soions alors tant plus songneux, et que cela nous incite, et nous enflamme d'avantage. Or de l'autre cost ceux qui

63

SERMON X X X I X .

64

ont plus ample connoissance, doivent penser que Dieu leur ha donn une telle grace, non pas fin qu'ils la retiennent enferme comme en un coffre, ou qu'ils soient en opinion devant les hommeB, pour dire, voila des gens savans, mais c'est fin qu'ils profitent leurs frres, lesquels ils voient estre rudes et ignorans: il faut donc qu'un chacun desploie les graces de Dieu, fin qu'on emploie le tout l'dification de l'Eglise, que celuy qui aura plus receu, soit plus oblig envers ses prochains que les autres: et c'est une chose qui est pratique auiourd'huy bien mal, la confusion de ceux ausquels Dieu ha donn des graces pour le servir, car nous voions comme ils s'espargnent. S'il y ha iamais eu temps o il falust plus appliquer son estude retirer les pauvres errans de la voie de perdition, conformer ceux qui sont desia au droit chemin, c'est maintenant, et toutesfois combien y en ha-il qui facent cela fidlement? tant y ha que ce n'est pas sans cause que l'ange dit ici Daniel, En ce temps l les prudens donneront instruction, et de fait, il en advint ainsi, car quand le trouble survint d'Antioche, et que ses edits tant cruels et inhumains voilrent que sur peine de la vie, nul ne retinst les livres de la loy, ne des prophtes, que sur peine de la vie, nul ne sacrifiast au temple, que sur peine de la vie nul ne circoncist ses enfans, que sur peine de la vie on n'observast rien de tout ce qui estoit command en la loy, mais qu'on se polluast aux idolatries et abominations des payens: quand cela fut, il est certain qu'il y avoit beaucoup de pauvres simples et idiots qui se fussent ietts l'abandon pour renoncer Dieu et la loy, sinon que ceux qui estoient mieux enseigns, et conforms en la doctrine leur eussent fait ces remonstrances, et exhortations, comment? E t des nostre enfance nous avons eu la marque de Dieu, nous avons est circoncis, pour avoir tesmoignage qu'il nous tenoit pour son peuple, et maintenant luy fauserons-nous la foy, que nous luy avons donne? N'ha-il point fait son alliance avec nous, laquelle il veut garder de sa part? Et aussi il demande que nous luy soions fidles de nostre cost: retenons donc cette doctrine, combien que maintenant il ne soit point licite de la prescher en libert, qu'elle ait racine en nos coeurs, et que nous monstrions que c'est la vrit de Dieu permanente, qui ne se peut iamais effacer. Voila donc comme les prudens, c'est dire, ceux ausquels Dieu avoit fait plus de graces incitoient les pauvres idiots, et les instruisoient, et ceux-l aussi souffraient d'estre enseigns. Nous voions donc en somme, qu'ici l'ange ha voulu monstrer quel est l'office de tous fidles, quand Dieu permet qu'on les afflige, et qu'ils endurent des persecutions, c'est savoir, que chacun

selon son degr s'emploie maintenir la pure doctrine de salut: il est vray que tous ne pourront pas faire cela esgallement, mais ceux qui auront receu plus d'intelligence que ceux-l, monstrent le chemin, qu'ils soient comme les porte-enseignes, qu'ils appelent et convient les autres, et au reste que les ignorans ne pensent point avoir d'excuses, quand ils diront, nous ne sommes point clercs, nous n'avons point est l'escole, nous n'avons point hant les lettres, souffres, souffres d'estre enseigns, souffres d'estre instruits et conforms. Et comment cela? Quand Dieu fait cette grace qu'il y en ha d'aucuns qui monstrent le chemin, il faut que nous soions attentifs les escouter, car si nous ne recevons doctrine d'eux, nous serons plus qu'inexcusables, que pourrons-nous dire sinon que par nostre laschet nous aurons dlaiss nostre Dieu, et que nous n'aurons tenu compte de tendre luy quand il nous y appeloit? voila donc ce que nous avons recueillir en ce passage o il est dit, que les prudens enseigneront et donneront instruction, ceux qui en auront mestier, lors que l'Eglise de Dieu sera afflige. Or notamment l'ange adiouste que ceux ici trebuscheront par l'espee, et par le feu, iusques quelque temps, qu'ils seront comme un peuple expos en proie, et en pillage, en cela il signifie qu'il n'y aura pas une libert d'enseigner, que cela ne se fera point sans danger, mais il faudra que ceux qui difieront leurs prochains exposent quant et quant leur vie en sacrifice Dieu: voila donc iusques l o il nous faut venir, quand Dieu nous ha fait la grace de retenir en son obissance, ceux qui sont en danger d'estre esbranls par les meschana, et ennemis de la foy. Or il ne faut pas seulement que nous prenions peine, et de parler et dire, mais il faut que nostre vie s'expose l, qu'elle ne nous soit point si prcieuse, que nous ne soions preste de rendre par icelle tesmoignage la vrit de Dieu: or il est vray que ceci est dur et difficile la chair, mais quoy? Avisons que c'est du nom de nostre Dieu, car si Dieu doit estre glorifi, comment le sera-il, sinon qu'il soit conneu par sa parole, et qu'on l'adore comme il apartient? Si donc cette doctrine qui est contenue en la loy, aux prophtes, et en l'Evangile, est abolie, que deviendra la gloire de Dieu, si nous souffrons qu'elle soit anantie pour sauver nos vies. Helas! voila une bien mauvaise comparaison que cette ci, qu'une bouffe de vent soit plus prcieuse que la gloire de Dieu. Et qu'est-ce de la vie humaine, sinon une bouffe de vent? ie di la vie que nous avons en ce monde, car il n'est pas ici question de quitter la vie ternelle, mais plustost d'y parvenir, comme nostre Seigneur nous y avance, quand il nous appel pour souffrir martire pour sa parole, et pour

65

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

66

sa vrit: ainsi donc, si nous regardions bien quelle cause se demene, et quelle querelle, nous ne trouverions point estrange qu'il nous falist exposer nos vies en souffrant, et le feu, et l'espee, comme l'ange en parle ici, et puis combien le salut des mes nous doit-il estre cher et prcieux, quand nous voions qu'elles s'en vont en perdition? Si i'estime mon ame et le salut ternel qui m'est promis, et ne doi-ie pas aussi estimer le mesme salut qui est promis mon prochain, ie souffrirai qu'il s'en aille en perdition, et i'y puis remdier, la chose est en ma main, il ne reste que d'exposer ma vie, faut-il que ie l'ospargne en cet endroit? Ainsi donc, quand nous oions qu'il est ici parl de l'espee et du feu, et des pillages, et toutes autres cruauts, connoissons quelle est nostre office, et comment c'est que Dieu veut que nous suivions sa parole, et faut que ceux qui sont appels pour porter la parole de Dieu regardent en premier lieu, quoy c'est qu'il les oblige, c'est savoir, que toutes fois et quantes qu'ils montent en chaire, et qu'ils ouvrent la bouche pour parler au nom de Dieu, qu'il faut qu'ils soient prests et appareills, de signer par leur sang, tout ce qu'ils auront annonc de bouche, quand il en sera besoing, que s'ils en font autrement, ils sont doubles, ils sont faussaires, et n'y ha qu'hipocrisie en eux: voila donc quoy c'est que se doivent apprester tous ceux ausquels Dieu fait la grace d'estre messagers, et annonciateurs de sa parole, et ainsi en doivent faire tous ceux qui mesmes ne sont point constitus en telles charges publiques d'enseigner, et toutesfois ont receu telle intelligence de l'esprit de Dieu, qu'ils sont suffisans pour conformer les autres, il faut qu'ils s'emploient l, sans s'espargner, et puis en general qu'un chacun regarde ce qui luy est donn, qu'il n'y ha nul si simple, ne si ignorant, qu'encores, quand Dieu l'aura appel la connoissance de son Evangile, il ne puisse donner quelque bonne exhortation ses prochains. Il faut donc que depuis le plus grand iusques au plus petit, tous connoissent que quand Dieu leur ha ordonn cette ouverture, qu'il les ha instruits par sa parole, que c'est fin qu'un chacun enseigne son prochain, et qu'il le fortifie, et veut que nous facions cela en tout temps : mais sur tout, en temps de persecution, or ie di sur tout en temps de persecution, ce qu'il nous faut bien noter, car auiourd'huy le temps nous contraint ce faire, combien qu'on face tout le contraire, car si on ha parl de Dieu, et de son Evangile, lors qu'il y en avoit quelque libert, et qu'on estoit en repos, si quelque persecution s'esmeut, qu'on menace, qu'on voie que quelqu'un soit emprisonn, silence par tout, il n'est plus question que de brusler livres, de fermer la bouche, et faire semblant qu'on ne sait que c'est, que iamais on Calvini opera. Vol. XLII.

n'en ouit parler, voila comme chacun se retire, et ce seroit le temps d'invoquer le nom de Dieu, de persvrer en la lecture, et en instructions, et incitations mutuelles. Ainsi donc ceux qui ont connoissance de l'Evangile, telle qu'il appartient suivent ce qui est ici remonstr, c'est savoir, que quand les ennemis de la foy enragent le plus, et qu'ils auront comme la bride avallee, qu'il faut que les enfans de Dieu se fortifient d'autant mieux, et qu'ils prennent courage plus que iamais: voila donc quant cette sentence, o il est dit, que les prudens du peuple donneront instruction a plusieurs, et cependant qu'ils trebuscheront l'espee, au feu, en captivit, et en proie par plusieurs iours. Or outre la doctrine, l'exemple aussi nous doit profiter, car ce qui est ici annonc par l'ange devoit servir tous les fidles de ce temps l, de les soliciter pour batailler avec une tant plus grande magnanimit et constance. Comment? Puis que Dieu nous appel ceci, voire et qu'il l'ha prdit qu'ainsi il adviendrait, faut-il que nous falsifions les prophties? Nenni non, mais puis qu'ainsi est que Dieu nous appel cela, et qu'il nous fait la grace que nous avons plus de savoir que le commun peuple, c'est fin que nous allions les premiers, c'est fin que nous moustrions aux autres ce que nous avons faire maintenant, outre la doctrine, nous avons ce que nous ont monstre par effect les saincts Peres, car il est recit en l'histoire des Macabees, comme Dieu ha suscit aucuns personnages qui ont est invincibles contre les tirans, ils n'ont point est esbranls pour quelques tournions que leur feist Antioche par ses officiers, et par ses bourreaux qu'il envoioit, qu'ils n'ont point refus de venir la mort, puis qu'ils ont conneu que telle estoit la volont de Dieu. Ainsi donc combien que les edits fussent si cruels, qu'il sembloit qu'il eust est impossible, qu'on ne fust contraint de les observer, que neantmoins tout cela n'ha point empesch que ceux ici n'aient eu une constance si grande, qu'ils ont mespris tout ce qui avoit est command par le Eoy Antioche, pour maintenir la gloire de Dieu. Et bien, n'estoit-il question que d'aller la mort? ils y alloient, et ce qui nous en est ainsi recit ne nous doit-il pas servir de confirmation ? Il est bien certain, et non seulement pour un temps, mais tant qu'il y aura Eglise de Dieu au monde. Ainsi donc aprenons auiourd'huy de nous fortifier, non seulement par ce qui nous est dclar par la bouche de l'ange, mais par ce que nous pouvons contempler en ce que les saincts Peres ont fait, car ils crieront vengeance l'encontre de nous devant Dieu, si nouB ne les ensuivons, leur intention ha est telle de nous accompagner avec eux, et comme ils sont alls devant, de nous mener aprs, et que nous ne facions point de dificult de
5

67

SERMON X X X I X .

68

les ensuivre. Quand donc nous tournerons bride, et que nous irons tout au rebours, il est certain que ceux qui auront ainsi espandu leur sang pour soustenir la vrit de Dieu, demanderont vengeance de nostre laschet, et faudra que tant qu'il y ha eu iamais de martirs, tant sous la loy, que sous l'Evangile, que ce nous soient autant d'advocats qui plaideront, non point pour nostre cause, mais l'encontre de nous, et ainsi que ce nous soit une chose detestable, que cette laschet l, et sur tout connoissons que l'esprit de Dieu sera le principal advocat, qui formera nostre procs criminel nostre confusion, car c'est luy qui ha besongn en eux, et sa vertu n'est point auiourd'huy amoindrie, il ne demande sinon que nous l'invoquions, et nous sentirons une telle assistance de luy, et de sa vertu, comme ont fait les fidles du temps pass. Voila donc ce que nous avons recueillir de ce passage. Or il est dit consequemment que cela se fera par plusieurs iours, pour signifier que cette persecution ici, ne sera point si tost passe, et il nous faut bien noter ce mot, car encores que plusieurs aient bon zle, neantmoins, ils se faschent quand ils voient que la tirannie des meschans dure, et que Dieu cependant les laisse faire: celuy qui aura endur pour un mois se faschera au bout de l'an, et quoy? sera-ce tousiours recommencer? Or il est dit que cela sera pour quelque temps, fin que les fidles se prparassent, et qu'encores que la tirannie fust plus longue qu'ils n'eussent souhaitt, qu'ils ne dfaillissent point, mais qu'ils prinssent courage, attendans la fin telle que Dieu y voudroit mettre. Or on void ce qui est advenu, il est vray que cela a dur, mais cependant aussi les martirs se sont tousiours monstres constans en Dieu, et ce n'ha pas est seulement pour un iour qu'on ha tu et meurtri, mais toutes fois et quantes qu'on recommenoit les persecutions, on trouvoit gens qui estoient pre8ts pour souffrir, fin de maintenir la gloire de Dieu, et sa vrit. Quand nous voions cela, si auiourd'huy Dieu permet que les afflictions soient plus longues que nostre infirmit ne demande, que nous ne nous dsesprions point pourtant, mais armons-nous de ce qui ha est fait, et de ce qui est advenu le temps pass, et connoissons que Dieu cependant donnera telle issue, que nous aurons dequoy nous resiouir en luy, et luy rendre action de graces. Or quand il est dit pour un temps, cela signifie deux choses, l'une est celle que i'ai desia dite, c'est savoir, que les persecutions ne seront point seulement pour un iour, ne pour un mois, mais tant qu'il plaira Dieu de les continuer, et au reste qn'elles ne seront pas perptuelles, non seulement que Dieu y donnera fin, quand il nous retirera de ce monde, mais encores cependant que nous y demourerons, il nous donnera quelque repos

de nos ennemis, il nous donnera quelques tresves, et quelques relasches, que nos adversaires ne nous tourmenteront pas tousiours, mais que nous aurons quelque loisir de prendre nostre alleine, (comme on dit), voila donc ce qui nous est signifi par ce passage, et ainsi quand nous verrons les persecutions, sachons qu'elles pourront durer long temps, mais puis aprs confions-nous que ce temps-l prendra fin, et quelle? O il nous faut remettre cela la providence de Dieu, et nous contenter de savoir que combien que nous soions griefvement affligs, qu'il ne permettra point neantmoins que nous soions presss iusques l'extrmit, qu'il n'y mette bon ordre. Il s'ensuit puis aprs, que quand ils seront trebuschs, ils seront secourus par petite aide, et plusieurs se joindront eux par flatterie, ou par fallace. Ici l'ange prdit ce qu'advint lors que Mathatias se leva avec ses enfans, qui estoient les Machabees, ceux-l donc prindrent courage, pour secourir le peuple de Dieu, et n'y ha nulle doute que Dieu ne suscitast Mathatias cela, d'une faon extraordinaire: il est vray qu'il estoit seulement de la ligne des sacrificateurs, il n'avoit point l'ordre de iudicature, il n'avoit point cette principaut, car elle devoit estre en la maison de David, mais le dernier prince de la maison de David qui se nommoit 2iedechias avoit est tu par ce tirant ici, il fut assig en la ville de Ierico, et fut l mis mort, voila donc la principaut de David qui dfaut, pource que la venue de nostre Seigneur Iesus Christ estoit la prochaine. Or tant y ha qu'il n'appartenoit pas Mathatias de s'eslever, d'amasser gens, et rsister par force, et violence ce tirant Antiochus, mais quand nous oions en ce passage, qu'il y ha eu une petite aide pour les enfans de Dieu, connoissons que Dieu avoit ordonn Mathatias cela, car comme Dieu ha institu l'ordre de iustice en ce monde, aussi il s'est rserv ce droit, et cette autorit l, de donner le glaive qui il voudra, comme nous voions qu'extraordinairement il ha constitu Moyse et Abraham en cet estt l, savoir, quand Abraham feist cette desconfiture, pour recouvrer Loth son neveu, et quand Moyse tua l'Egyptien, il estoit appel de Dieu cela, et un tesmoignage bon de sa vocation, comme sainct Estienne le monstre, qu'il pensoit par cela, que ses frres deussent connoistre qu'il les devoit dlivrer: ainsi en est-il de Mathatias, quand Dieu l'ha ordonn, c'estoit d'un privilege special, fin qu'il secourust son peuple. Comment donc l'accuserons-nous? car voici l'arrest qui en est prononc devant que la chose advinst, et Mathatias n'estoifc pas si rude qu'il ne fust exerc en ces prophties ici, car c'estoit un sainct personnage, et mesmes son office estoit d'enseigner, et estoit de ceux qui avoient soustenu les heurts, et les coups qui avoient

69

SUR LE XL CHAP. DE DANIEL.

70

est donns, il estoit de ceux qui aroient donn courage aux infirmes, et qui aroit tant fait que tout l'ordre de la religion n'estoit point confus. Oeluyl donc connoissoit bien ce qui avoit est dit par l'ange Daniel, et connoissoit aussi que Dieu l'appeloit cette charge, et cet office l. Or il est dit que ce sera une aide petite et foible, (comme aussi elle ha est) car Mathatias se retira voiant qu'il n'y avoit plus lieu de se tenir en Ierusalem, il se retira par les deserts arec ceux qui avoient zle de servir Dieu: or c'estoit une griefve tentation pour les fidles, et pour ceux qui estoient avec luy en bien petit nombre, car il n'estoit point question seulement de quitter leurs maisons, et leurs biens, pour s'en aller d'un lieu l'autre, et porter quelque substance avec eux, mais il estoit question de quitter la ville de Ierusalem, et tout le pays, et s'en aller aux cavernes, et aux montagnes en danger de mourir de faim, et puis d'estre perscuts de tout le monde, car ceux mesmes du pays les estimoient gens mutins, qui esmouvoient les guerres, car le Roy Antioohus voiant leur constance, il envoioit grosses armes, et sous umbre de cela, il y avoit des pillages et saccagemens beaucoup, on pilloit les maisons, le sang estoit espandu de toutes parts. Ainsi donc tous les Iuifs qui s'estoient rvolts, qui s'estoient destourns de la loy de Dieu, crioient aprs ces pauvres gens qui ne se vouloient point corrompre, et polluer en laissant leur religioD, et comment? vous estes cause de tout le mal que nous endurons par vostre rage, vous estes trop obstins, et ne faut-il pas un peu fleschir, et s'accommoder au monde? Quand vous vouls estre si fermes en vostre opinion, vous estes cause de la perdition de tout le pays, et par vostre obstination il adviendra encores plus de maux que Jamais, le temple sera pill, et saccag du tout, vous devris attendre que la fureur du roy se passast, mais vous allums le feu d'avantage: voila donc les reproches, et les iniures qu'on leur faisoit, et cependant ils estoient dechasss et hais de tout le monde, qu'il faloit qu'ils se retirassent aux deserts comme pauvres bestes, et comme il est parl en l'onzime de l'Epitre aux Hebrieux, ils avoient plus de misricorde des bestes sauvages que des hommes mortels. Ainsi donc notons bien cela, Et mesmes Mathatias ne regardoit point la puissance qu'il avoit, eux qui s'estoient conioints luy, ne regardoient point s'ils pourraient soustenir Antioohus, car aussi c'estoit une moquerie. Yoila Antiochus qui envoie pour un coup cinquante mille hommes, et Mathatias n'en ha que trois cens, il est vray que par quelque espace de temps, il en amasse environ dix mille hommes, mais quels gens sont-ce? ils sont duits l'espee comme ceux qui ne demandoient que de servir Dieu paisiblement, et toutesfois ils

s'en vont de l, et Dieu les y pousse, et cependant nous voions comme il ha besongn par eux, oomme il ha fait prosprer leur constance qu'il leur avoit donne: voila donc ce que nous avons noter quant oette petite aide, et de fait, il est besoin que nous soions ainsi secourus, voire avec infirmit, que Dieu n'estende point un bras arm, tellement que nous aions occasion de faire des triomphes ici bas, mais que nous esprions tousiours en luy, et que nous soions contraints de regarder en haut au ciel, quand nous voulons estre dlivrs de la main de nos ennemis et de leur rage. Si Dieu nous donnoit ici apparence qu'il nous voulust maintenir, que seroit-ce? nous aurions nos yeux attachs ici bas, nous serions comme des paons, nous mirans en nos plumes: nous avons un tel moien (dirions-nous,) nous avons un tel qui est de nostre cost, et comment, l'Evangile n'ha plus garde d'estre perscut, nous serons bien maintenus, que ceux qui vouloient anantir l'Evangile facent ce qu'ils voudront, car ils ne pourront rien, quand nous avons de si bons moiens pour nous dfendre l'encontre d'eux, voila comme nous ferions nos triomphes en ce monde, et nous y arresterions, comme nous y sommes adonns, et enclins par trop de nature, mais Dieu besongn d'une autre sorte, voire tellemeut que nous avons tousiours occasion de craindre: il y aura une ville de Geneve, o l'Evangile se preschera, qu'on aille seulement demie lieu loing, qu'on regarde quels sont nos voisins, et on trouvera des appareils pour exterminer cette doctrine, quels sont ceux qui nous environnent? regardons un peu leur puissance, voila comment c'est que Dieu encores auiourd'huy.veut secourir son Eglise, c'est avec une main foible, avec une main qui est si petite que les hommes s'en mocquent, et voila pourquoy les sages n'ont garde de se ioindre avec nous. Pourquoy? Et si auiourd'huy ceux qui vont Geneve sont repos, demain ils pourront avoir le couteau en la gorge, on les saccagera tous, on en fera une boucherie si horrible que ce sera piti, Et ne vaudroit-il pas mieux qu'ils fussent dvors en leurs maisons? ils disent vray selon le monde, et nous faut aussi preparer cela, mais cependant nous avons une aide qui est de Dieu. Celuy qui ha ordonn que son Evangile se preschast ici, il y ha mis comme un nid, et une retraitte pour ses pauvres fidles qui sont comme des oiselets effarouchs par les oiseaux de proie, comme des agneaux chasss par les loups, et par les tirans. Et bien, Dieu donnera un aide petit et foible quant aux hommes, bref, on s'en pourrait mooquer, et ce n'est point de merveilles que ceux qui font les discours selon le monde, ne veulent point approcher de ce petit troupeau, et qui aiment mieux s'entretenir l o ils sont, mais quoy? Pra5*

71

SERMON X X X I X .

72

tiquons cette doctrine que nous oioiis ici par l'ange, que Dieu maintiendra les siens, voire avec petit aide, mais tant y ha qu'il donnera courage aux fidles, qu'ils ne s'espouvanteront point, pour la grande apparence qu'ils verront du cost des ennemis de la foy. Or il nous faut noter que cette doctrine ici estoit bien ncessaire alors, car en premier lieu, ceux qui estoient en Iudee, ie di ceux qui estoient circoncis, et qui avoient fait profession de servir Dieu, ils voient encores les sacrificateurs demourer au temple, et aussi le grand sacrificateur qui avoit la principaut souveraine, duquel il est dit, que s'il y avoit quelque difficult en la loy, qu'il le faloit demander luy, que luy et les autres estoient comme les messagers de Dieu, comme ses anges, voila ses truchemens pour declarer sa volont aux hommes: ainsi donc les pauvres fidles voians que les sacrificateurs estoient encores l au temple, pouvoient penser, et quoy? nous irons nous ietter ainsi l'escart avec un homme qui n'ha nulle autorit de Dieu, qui n'ha point la souveraine sacrificature, (combien qu'il fust de l'ordre), toutesfois si est-ce qu'il n'avoit pas encores un tel degr d'honneur, qu'il deust ainsi amasser gens, pour les mener au hazard de leur vie, comme on estimoit. Ainsi donc les pauvres fidles pouvoient estre grandement troubls, aiant ce regard l devant leurs yeux, mais quoy? quand ils ont conneu que Mathatias avoit zle de servir Dieu, qu'il ne demandoit sinon que la pure religion de la loy fust maintenue, et que toutes superstitions et idolatries fussent ananties, ils ne font point nulle dificult de le suivre, sachans que c'est l'Eglise, l o il y ha une telle crainte et reverence de Dieu : il est vray qu'un tel scandale (comme i'ai desia dit) estoit bien dangereux, comme auiourd'huy nous en voions beaucoup de pauvres ignorans qui sont vaincus, par ce qu'ils voient que ceux qui sont nomms grands prlats de l'Eglise, qui se disent successeurs des Apostres se tiennent encores en la papaut, et comment? (diront-ils) m'en irai-ie mettre avec une petite poigne de gens, et cependant que ie ne sache la vrit o i'en suis? Si les choses n'estoient point si confuses comme elles sont, qu'il y eust un concile general, par lequel on reformast tout, ie serois content >de suivre ce qu'on auroit dlibr, mais maintenant que i'aille quitter la religion de mes pres, et de mes ancestres, et laquelle tout le inonde tient, et quel propos? . Et le nom de chrestient n'ha-il nulle importance, et le nom de l'Eglise qui doit estre nostre mere: voila comme de pauvres ignorans auiourd'huy se ferment la porte, et n'osent se ioindre l'Eglise de Dieu, pour ce qu'ils la voient si petite, et si mesprisee, voila donc pourquoy l'ange notamment ha exprim en ce pas-

sage, que les fidles seront secourus, voire non point par grande force, comme il est dit aussi notamment au prophte Ose, que Dieu ne dlivrera pas les siens, ni par gens-d'armes, ni par espees, ni par chevaux, ni par force de guerre, mais en son nom, et en sa vertu, il faloit donc que les fidles conneussent cela, et combien que Mathatias n'eust point l'office de la souveraine sacrificature, que puis qu'il estoit appel de Dieu en cet endroit pour les secourir, ils ne fei8sent point de dificult de le suivre, et autant en faut-il faire maintenant. Il est vray que nos ennemis nous mesprisent orgueilleusement, et se mocquent de nous, voire, et qui sont ceux ici? ils demandent en premier lieu, et vos prescheurs de qui sont-ils consacrs? Il leur semble que ce soit trop desroguer, et que nous n'avons point autorit d'enseigner en l'Eglise de Dieu, sinon que nous aions eu les doigts grosses, et ce soufflet qu'ils donnent, et pourquoy faire? car quand ils ordonnent leurs prestraille8 en la papaut, c'est pour sacrifier Dieu, c'est dire, pour estre bourreaux de lesus Christ, il leur semble que nous ne pouvons estre capables d'annoncer l'Evangile, sinon que nous soions semblables eux, car la prestrise de la papaut n'est autre chose, sinon d'estre bourreau de lesus Christ, voire pour le meurtrir, entant qu'en eux est: il est vray qu'il n'est pas en leur puissance, mais autant de messes qu'on chante, ce sont autant de protestations qu'ils meurtrissent lesus Christ, le fils de Dieu, car s'ils le sacrifient (comme ils disent) il faut qu'il soit mis mort par eux, car comme dit S. Paul, le sacrifice ne se faisoit pas qu'il n'y eust effusion de sang, et mort. Il semble donc aux papistes que nous ne soions pas dignes de prescher l'Evangile, cause que nous n'avons point est bourreaux de la mort de nostre Seigneur lesus Christ, comme eux, et puis ils veulent qu'il y ait une grande pompe, et belle apparence: or tout cela ne se trouvera point en nous, mais quoy? nous avons ici une approbation que Dieu nous donne, par laquelle il suffist que nous pouvons bien maintenir la querelle de sa vrit, Bachans aussi qu'il nous maintiendra, encores que nous soions un petit troupeau de brebis et d'agneaux, voire, et nous maintiendra avec une petite aide qui aura plus de force et de vertu, que toute la grande apparence de nos adversaires, encores qu'ils soient enfls comme crapaux, et qu'ils pensent bien avoir le meilleur par devers eux, si est-ce que Dieu declare que noua sommes siens, qu'il nous advou, et acceptera ce que nous faisons. Ainsi donc voici une belle consolation qu'ont tous les Ministres de la parole de Dieu, combien qu'ils soient petits et foibles quant au monde, neantmoins Dieu les accepte: et au contraire, ii reiette et dteste toutes ces bestes cornues, et ceux

73

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

74

qui se nomment prlats de l'Eglise, il leur crache ici au visage, il leur met sa malediction sur eux, et sur leurs mitres, et sur leurs crosses, mais cependant il declare que nous sommes siens, que tous ceux qui se conioignent la predication de l'Evangile, pour maintenir la puret de cette doctrine, en invoquant le nom de Dieu, pour estre gouverns par son sainct EspVit, et non point par les traditions des hommes. Ceux di-ie qui se viennent ainsi renger Dieu sont tous capables, non point de sacrifier Iesus Christ, mais pour se presenter en sacrifice, et pour estre participans de ce sacrifice qu'il ha offert en la croix, et estans ainsi gouverns de nostre Dieu, encores que le secours que nous sentirons de luy soit petit, et foible l'opinion des hommes, asseurons-nous neantmoins qu'il nous maintiendra l'encontre de tous nos adversaires. Or cependant il nous faut noter que cela ne se fera pas sans persecution, et le prophte nous console en cela, que quand nous verrons les feux allums, que nous verrons les espees desgainees, que nous ne perdions point courage, mais attendans le secours de Dieu, un chacun se conioigne luy tant qu'il sera qossible. Or quand nous oions une telle exhortation, ie vous prie, que pourront allguer ceux qui auiourd'huy font des couards, et qui se destournent de l'Eglise de Dieu: voila Dieu qui sonne la trompette, et dit, Entrs hardiment en mon Eglise, car i'y mettrai mon secours, il est vray qu'il sera petit et mespris du monde, mais tant y ha qu'il sera suffisant pour vous fortifier, en telle sorte que vous pourrs vaincre et surmonter toutes les cruauts des iniques. Quand Dieu aura sonn ainsi la trompette pour assembler tous ceux qui auroient quelque intelligence de luy, s'il ne tenoit eux quand ils se destourneront de luy, et non seulement ceux-l, mais qu'ils desbauchent les autres, et qu'ils leur facent perdre courage, ie vous prie, n'y aura-il point une horrible condemnation sur eux? voila ce que nous avons noter, qu'encores que les persecutions soient meslees parmi le secours que Dieu nous offre, qu'il ne faut point pourtant que nous laissions de le suivre par tout o il nous appel, et nous faut aussi bien noter ce qui est adioust, Qu'alors plusieurs s'adioindront par aterie, car combien que l'Eglise soit meslee des bons et des mauvais, il ne faut pas qu'un tel scandale nous en destourne pourtant, nous voions qu'l en est autant advenu aux Peres anciens, il est vray que cela ne se pourroit pas dduire tout au long pour le present, et pourtant nous le rserverons demain, mais encores pour monstrer en bref ce qui nous est dclar en ce passage, connoissons que Dieu ha dclar tous les fidles, qui estoient du temps des Machabees quel secours il leur vouloit donner, comme s'il disoit, separs-vous des meschans, et ne

vous pollus point aux abominations des infidles, separs-vous d'eux, et combien que vous ne voies pas une si grande puissance en vous comme en eux, ferms les yeux tout cela, que vous ne soies point sages en vous-mesmes, pour dire, ie ne me veux point aller ainsi hazarder, ie ne veux point ainsi ietter la plume au vent, non, non, suivs-moy tant seulement, regards quelle est vostre vocation, et n'aies souci de tout le reste, car ie vous prendrai en ma garde, et encores que vos ennemis soient si forts, et si puissans qu'il semble bien qu'ils vous doivent accabler du premier coup, ne soies point estonns pour cela, sachans que quand vous sers en ma main, ils ne pourront rien l'encontre de vous. Voila comme nostre Seigneur ha parl de ce temps l: connoissons qu'auiourd'huy il parle ainsi nous, et pourtant faisons nostre profit, non seulement de sa voix, mais de tous ces exemples qui nous sont ici proposs, sachans que quand les fidles qui ont vescu sous la loy, ont eu une telle vertu et magnanimit maintenir la querelle de Dieu, que cela ha est fait pour nostre confirmation, et fin de nous donner courage de nous conformer leur exemple. Suivant cette saincte doctrine, nous nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

SERMON XL
sur le Chap. XI. T. 3435. Nous veismes hier la tentation que pouvoient avoir les fidles du temps que tout estoit dsol au pays de Iudee, et en Ierusalem, car les sacrificateurs qui avoient le titre, et le renom de l'Eglise, estoient des apostats, qu'il n'y avoit nul d'eux qui oust courage de maintenir la vraye religion contre ce tirant qui s'estoit eslev, voila seulement Mathatias qui ha une poigne de gens, et ils se sparent des abominations qui se commettoient au temple qui avoit est prophan et poilu: or il sembloit bien que ce petit nombre de gens l ne fust pas l'Eglise de Dieu, et n'y ha nulle doute qu'on ne leur reprochast qu'ils estoient des mutins, que c'estoit une folie par trop grande eux, de se sparer ainsi de tout le peuple. Or tant y ha qu'ils avoient tesmoignage de Dieu, suivant cette prophtie que nous avons en ce passage que Dieu les approuvoit, et qu'il les tenoit pour son troupeau, ainsi maintenant nous avons nous conformer, que quand tous ceux qui s'appelent chrestiens seront apostats, s'estans alins de la pure vrit de Dieu, s'estans pollus en des superstitions et des idolatries villaines, sachans neantmoins .que Dieu les condemne, qu'ils s'attribuent ce titre d'Eglise, et qu'au

75

SERMON X L .

76

contraire Dieu nous approuve, car nous avons sa parole, et c'est la marque qu'il donne pour discerner les siens, car il est dit que ses brebis oient sa voix, et l'escoutent, et au contraire ils n'oient point la voix d'un estranger. Quiconques donc ne s'assuiettit la doctrine de l'Evangile, celuy-l est reiett de Dieu, combien qu'il se glorifie d'estre de son peuple. Voila donc comme nous devons estre arms quand on nous dira, que les papistes sont en plus grand nombre que nous, qu'ils ont le nom de l'Eglise, et qu'ils ont toute l'apparence, nous avons une responce briefve et courte, et neantmoins certaine et infallible, c'est savoir, que Dieu nous approuve, et qu'il n'accepte point toutes leurs parades, toutes ces pompes, et ces beauts l, mais qu'il veut que nous suivions en toute humilit sa parole, moiennant donc que nous aions la pure doctrine qu'il nous ha donne par ses prophtes, et par ses Apostre8, que ce nous soit asss, et sachons que nous sommes son Eglise, qu'il nous advou pour son troupeau, qu'il est nostre Pre, moiennant que nous ne dclinions point de la pure religion telle que nous l'avons receu de luy: or il est ici dit d'avantage qu'encores en ce petit nombre de gens, il y en aura beaucoup d'hipocrites qui par fallace se ioindront au peuple de Dieu, et le mot dont use aussi le prophte Daniel signifie une lgret glissante, quand il n'y ha point d'arrest, comme s'il disoit, il y en aura d'aucuns qui n'ont point un vray zle, ne d'une affection ferme s'adioindront au peuple de Dieu, mais par legieret, et mesmes il n'y aura que fiction en eux, et hipocrisie, voila une tentation bien grande, car pour le moins, s'il faut que nous soions une petite compagnie, et que nous soions comme reietts et mespriss du monde. Si Dieu choisist ceux qui ont le coeur pur et entier envers luy, encores est-ce quelque consolation, et bien il est vray que le monde nous reiette, qu'on ne tient compte de nous, cause que nous sommes foibles et debiles, que nous ne sommes qu'une petite bande qui invoquons Dieu, mais tant y ha que nous sommes d'un accord, nous cheminons en puret de conscience, et nous pouvons dire que quand nous serons examins, qu'on nous trouvera tous serviteurs de Dieu, et que nous invoquons son nom, tellement que nous monstrous que ce n'est point en vain que nous faisons protestation d'une telle foy. Or au contraire, il est dit que combien que l'Eglise soit petite, qu'il y en aura des meschans qui seront mesls, et qui s'adioindront avec les fidles, et feront semblant d'estre de leur troupeau, et ceux-l n'auront que fiction, il n'y aura point de vrit en eux, il n'y aura nulle constance, mais ils seront comme glissans, qu'il n'y aura point de fermet, en somme. Or cela advint du temps des Machabees, comme

l'histoire le monstre, tout ainsi qu'il est ici prdit par l'ange, il ha est accompli: mais sachons que c'est nous qu'aussi ceci s'adresse, et nous le faut aussi appliquer auiourd'huy nostre doctrine et instruction: il est vray que c'est une chose fascheuse et bien dure, qu'il faut que l'Eglise de Dieu soit infecte de gens qui ne valent rien, de gens desbords, ou bien qui ne cheminent point en droiture, mais tant y ha que Dieu nous veut exercer par ce moien ici. Les ennemis de la vrit sauront bien faire leur profit et leur avantage, quand il y en aura des desbauchs, et des dissolus qui se meslent parmi nous, et voila que c'est de tous ceux qui demandent avoir l'Evangile, c'est seulement pour faire et pour vivre leur plaisir, ils disent qu'ils tiennent l'Evangile, et ne sait-on pas bien ce qu'ils cerohent? qu'ils ne demandent qu' reietter toute bride et subiection, pour mener une vie dsordonne. Voila donc comme auiourd'huy les malings blasphment Dieu et sa vrit, s'il advient qu'il y en ait beaucoup qui abusent de la doctrine de l'Evangile, mais cela n'est point nouveau, et pourtant Dieu nous en advertist par son ange, fin que nous ne soions point troubls outre mesure, que nous surmontions mesmes un tel scandale: voici donc un passage qui est bien digne d'estre not, et qu'un chacun le mdite, fin que quand nous verrons gens pervers, gens de mauvaise conscience qui feront confession de l'Evangile, et puis aprs qu'ils seront cause que le nom de Dieu sera expos aux calomnies des meschans, que nous soions munis contre cela, et que nous despitions, et Satan, et toutes les machinations qu'il pourra faire contre nous, sachans puis que Dieu nous veut ainsi humilier, que nous ne laisserons point d'estre son Eglise, qu'il ne laissera point d'advouer nostre cause, et mesmes fin que nous entendions mieux que vaut ce passage ici, et comme il nous le faut appliquer nostre usage: il y en aura beaucoup qui prendront occasion de la doctrine de l'Evangile, de s'adonner tout mal, comme s'il leur estoit permis de vivre comme ils voudront, quand ils auront reiett le ioug du Pape. Exemple, voila le Pape qui tient les consciences en une tirannie si grande, et si cruelle que rien plus, or maintenant nous monstrous comme nous avons servir Dieu, que Iesus Christ est le seul maistre, auquel nous devons servir et obir, que c'est luy qui ha toute autorit par dessus nous, que nous pouvons reietter toutes ces abominations qui ont est inventes des hommes. Il y en aura beaucoup qui prendront la moiti de nostre doctrine, et bien donc, nous sommes affranchis de cette subiection, et servitude o nous estions sous le Pape, il ne sera plus question ne de se confesser, ne de faire ceci et cela, mais ils ne regardent point l'autre moiti qui est in-

77

SUR LE XL CHAP. DE DANIEL.

78

separable, c'est savoir, que nous n'avons point servir Dieu en ces petis badinages qui sont en la Papaut, qui ne sont que menus fatras, et ieux de petits enfans, par lesquels on pense contenter Dieu, mais qu'on ne le fait que provoquer ire. Au contraire, qu'il faut que nous cheminions devant Dieu en pure conscience, que nous soions assuiettis luy, que nous luy facions service, et de nos mes, et de nos corps, qu'il faut que nous soions tellement mortifis, fin que l'esprit de Dieu regne en nous: ils ne prendront rien de tout cela, et feront semblant neantmoins de recevoir l'Evangile fin d'avoir licence et permission de vivre leur plaisir, et leur poste, voila donc comme beaucoup abusent meschamment de la doctrine que nous preschons, et nous en voions de fait tant et plus qui sauront parler de l'Evangile, et cependant ils en feront une couverture de leurs paillardises et abominations, ou bien de choses semblables, et puis nous voions quand ils ne sauront que faire en la Papaut, qu'ils se viendront ietter en l'Eglise de Dieu, et diront que c'est pour l'amour de l'Evangile, et cependant ce sera tout le contraire, car ils sont si meschans qu'ils ne pouvoient vivre en ce gouffre d'enfer, que les meschans mesmes ne les pouvoient porter, et cependant ils viendront infecter le troupeau de nostre Seigneur Iesus Christ, on en voit beaucoup de desbords, qui sont si infames que mesmes les plus meschans les msprisent, et bien il leur Bemble qu'ils viennent un refuge. Nous voions donc toutes ces choses, et c'est une tentation bien dure, et qui seroit pour nous desbaucher, et pour nous faire perdre courage, sinon que Dieu y remediast, car les Papistes aussi nous savent bien reprocher, que nous sommes cause ie mettre tout le monde en trouble, qu'auparavant il y avoit encores quelque bride, qu'on tenoit les ens sous quelque discipline, et qu'ils sont maintenant si desbords qu'on n'en peut iouir. Or cependant si avons nous rsister tels scandales, ]uand il nous est dit que plusieurs s'adioindront par flateries et par fallaces au peuple de Dieu. Voila Dieu qui nous commande que nous suivions sa parole, et qu'il faut que nous obissions ce qu'il ha ordonn, or cependant le monde s'en destourne, il y ha une telle perversit aux hommes, qu'ils convertissent la doctrine de salut tout au contraire, que faut-il faire l? il n'est point question de quitter l'office auquel Dieu nous ha commis, ne pour tous les scandales, que nous mettions sa doctrine sous le pied, il faut donc que nous poursuivions nostre vocation, et voire mais cependant le mal duquel nous sommes cause, il le faut empescher, on le doit fuir tant qu'il est possible, mais quoy qu'il en soit confions-nous en Dieu, et puis qu'il nous veut exercer et humilier par ce moien, qu'il

I y en aura beaucoup qui se ioindront nous par fallace, et bien, tenons bon neantmoins, et prions Dieu qu'il purge son Eglise de tous ses hipocrites, qu'il ne permette point que telles ordures soient meslees parmi ses enfans. Nous avons donc prier Dieu en cette sorte, et puis aprs mettre peine et diligence, que tous scandales soient osts, mais tant y ha, qu'il nous faut souffrir ce mal l, savoir, que Dieu nous humilie quand il mesle parmi nous de telle infection, iusques tant qu'il nous en dlivre. Et ce n'est point d'auiourd'huy que cela ha commenc, il ha est de tout temps, et de fait, il ne faut point trouver estrange qu'il y en ait beaucoup de desbauchs, qui facent aussi profession de l'Evangile, car en tous changem ens nous voions qu'on prend plus de licence beaucoup qu'on n'avoit fait auparavant, quand il y avoit un estt paisible, et bien, nul ne sonnoit mot, mais s'il y ha quelque division, quelque trouble, chacun pense avoir cong de faire mal, comme en une guerre, ie vous prie, quels changemens se font-ils? quels saccagemens, quels brigandages, et autres choses semblables? Or maintenant il est certain qu'il y ha une guerre bien grande en la chrestient, car elle est pour la doctrine de Dieu, et c'est la guerre la plus grande qui sauroit estre entre les hommes, comme aussi l'Evangile est pour mettre paix par tout, quand nous sommes reconcilis Dieu, nous devons estre unis ensemble en un amour fraternel. Au contraire, quand Sathan s'escarmouche l'encontre de Iesus Christ, non seulement il ha la guerre contre luy, mais aussi il y ha une guerre des ennemis de la foy contre nous, et nous voions cela auiourd'huy, car quelle cruaut est-ce qu'exercent les Papistes l'encontre de nous, et de nos frres? Si donc il y ha une telle nouveaut en la chrestient, s'il y ha un tel trouble, nous ne devons point trouver estrange si beaucoup de gens prennent licence de se desbaucher, et usurper telle licence qu'on voit, mais cependant, si faut-il que nous soions constans, que puis qu'ainsi est que ceux qui nous ont precedes, et qui nous ont monstre le chemin, ont est contraints de souffrir beaucoup de ces canailles qui s'estoient ioints parmi eux, il faut auiourd'huy que nous portions en patience cette condition telle qu'ils l'ont endure, cependant ce n'est pas dire que nous ne facions tout devoir de purger l'Eglise de Dieu, en tant qu'en nous sera, de telles ordures, et le prier aussi, qu'il y mette la main, mais tant y ha, qu'il ne nous faut point dsesprer pour quelque chose que nous voions. Cependant nous avons aussi noter, que ce n'est rien d'avoir fait profession de l'Evangile, car nous oions ce qui est dit en ce passage par l'ange de Dieu, que plusieurs s'adioindront au petit troupeau, ceux qui estoient comme la fleur des enfans

79

SERMON X L .

80

de Dieu, qu'il y aura des hypocrites qui se vien- fait semblant d'estre des plus avancs en l'Eglise, dront mettre l, voire, et feront semblant d'estre et en la fin sont devenus apostats, et pourquoy? des plus avancs, mais quoy? il est dit, que ce sont il leur semble qu'il n'y faut pas aller si chaudegens pleins de fallace, qu'il n'y ha qu'hipocrisie, ment, non pas qu'ils n'aient pas eu grande ferveur que legieret, et nulle tenue: ainsi donc que ceux du premier coup, que s'il est question de iuger qui se mocquent pleinement de Dieu, et qui sous selon les hommes, il sembloit que l'Evangile ne se umbre de l'Evangile mnent une vie infernalle, que deust trouver qu'en ces gens l, voire, mais c'estoit ceux-l se vantent tant qu'ils voudront estre des au temps qu'il leur sembloit, que l'Evangile ne grands supposts de l'Eglise chrestienne, mais nous deust pas approcher de si grandes persecutions, ils avons le tesmoignage qui nous est ici donn par faisoient alors la oourt Iesus Christ, il n'y avoit le iuge celeste. Or ceci est bien digne d'estre not, que feu, bref, si on eust voulu cercher bon zle, il car nous voions la folle vantance qui est en beau- faloit le trouver en tels personnages. Or quand coup, nous avons fait ceci et cela ! il semble qu'ils ils ont veu que l'Evangile estoit mal receu du portent le ciel sur leurs espaulles. Il est vray que monde, qu'on n'en tenoit compte, qu'il faloit estre quand on regarde ce qu'ils ont fait, ce n'est que en opprobre, mesmes que la vie y pendoit, quand mocquerie, ce sont canailles qui ne remurent ia- ils ont veu cela, ils se sont retirs, il est vray mais un doigt pour servir Dieu, mais si est-ce qu'ils n'ont pas renonc l'Evangile du tout leur qu'il n'est question que de blasonner leurs armes, semblant, mais ils se forgent et bastissent une comme s'ils avoient fait rgner Dieu par leurs doctrine bastarde, ils meslent la vrit de Dieu vertus: or bien, qu'ils aient fait plus beaucoup parmi les inventions des hommes, et voire, est-il qu'ils ne disent, et dont il n'est rien, si est-ce que besoing d'y aller avec une telle svrit puis qu'on quand ils monstrent qu'ils ne demandent qu' voit ainsi les choses confuses au monde? n'est-ce troubler tout, qu' mettre des zizanies au peuple pas asss de reprendre les abus qui sont les plus de Dieu, qu'ils diffament l'Evangile par leur vie lourds, et de laisser passer le reste iusques ce meschante, quand on les voit doubles et hipocrites, qu'on y puisse mieux remdier, quand on monstrera voire qu'on les voit blasphmateurs de Dieu tout qu'il faut adorer Dieu, et qu'il faut avoir sa fiance ouvertement, qu'on voit qu'il n'y ha que toute en luy par Iesus Christ, n'est-ce pas asss de cela? ordure et infection, ie vous prie, qu'est-ce qu'on s'il y ha des choses meslees combien qu'elles soient en doit iuger? et leur vie le monstre asss d'elle des hommes, qu'y sauroit-on que faire, on ne peut mesme. Ainsi donc que ceux-l apprennent dores- pas reformer tout le monde? Voila donc nos philonavant de fermer la bouche, et ne se plus vanter sophes chrestiens, c'est dire, ceux qui nous bastide rien, mais qu'ils connoissent qu'ils ont abus sent une chrestient nouvelle, et se font accroire mchamment du nom de Dieu, comme faussaires ce que bon leur semble, ils taschent d'accorder qu'ils sont et desloiaux, et s'ils veulent qu'on les Iesus Christ avec Belial, mais c'est un abus. Voila repute du nombre des chrestiens, qu'ils deviennent donc comme il y en aura beaucoup d'hipocrites, meilleurs, qu'ils se changent du tout, et qu'ils soient qui se couvriront de l'Evangile, et qui feront semrefondus. De nostre cost nous en avons nous blant de l'avoir de leur cost, mais ce sont serpens confermer, et bien, nous verrons des meschans qui qui ne demandent sinon se fleschir, et et l ne demandent que de mettre tout en confusion, par leurs voies obliques et tortures d'attraper les nous verrons qu'ils troublent l'Eglise d'un cost, pauvres simples gens, et ceux qui ne sont pas nous verrons qu'ils sont en diffame en l'Evangile, exercs en l'escriture saincte, qu'ils les entortillent cela est bien dur, mais quoy? puis que la condition tellement parmi leurs ordures et puantises, qu'ils de l'Eglise ha est tousiours telle, et qu'il faut pervertissent toute la puret de la parole de Dieu. qu'elle soit encores, faut-il que nous perdions pa- Gardons nous donc de telles gens, et que nous tience? que nous-nous laissions vaincre, et que soions arms Peneontre, voire puis qu'ainsi est Sathan ait la victoire par dessus nous? Nenni que nous oions l'ange de Dieu qui parle ainsi non, mais portons cela patiemment, et cependant nous, qu'il y aura des gens qui seront pleins (comme i'ai dit) que nous usions des remdes que d'astuces, et de fallace qui auront une langue Dieu nous donne, que nous taschions nettoier double, qui feront semblant d'estre des nostres, et l'Eglise de toute pollution en attendant que Dieu s'insinueront, fin d'avoir entree et accs nous, mette la main, pour rduire les choses en autre gardons-nous (di-ie) de telles gens, et qu'il nous estt qu'elles ne sont, et que la paille soit spare souvienne aussi de cette admonition que nous fait du bon grain. Or il y en ha encores d'autres qui 8. Paul, que ce sont autant de maquerelages, qui se ioignent aux enfans de Dieu par feintise, et par ne taschent sinon de nous divertir du droit chemin, fallace, comme ceux qui veulent faire auiourd'huy iI quand nous aurions dclin tant peu que ce soit des bons moienneurs, car il y en ha eu qui ont |I de la pure simplicit de l'Evangile, en somme il

81

SUR LB XI. CHAP. DB DANIEL.

82

faut que nous soions sur nos gardes, puis qu'ainsi est que Dieu veut exercer nostre foy, et esprouver si nous serons constans en sa vrit, quand il permet qu'il y ait des hipocrites qui se viennent mesler parmi nous: puis qu'ainsi est (di-ie) que Dieu permet cela que nous soions bien advises, pour resister toutes tentations, qu'elles ne puissent rien gaigner sur nous, que nous repoussions constamment toutes ces fallaces et flateries, ce qu'elles ne puissent rien, pour nous divertir de ce que nous devons tenir de la pure doctrine, que nous avons receue de Dieu. Au reste, qu'un chacun regarde bien soy, car auiourd'huy il est bien difficile de cheminer droitement, qu'on ne soit destourn ou d'une faon ou d'autre, il ne faut qu'une brebis roigneuse (comme on dit) pour infecter tout le troupeau, nous en verrons aucuns de ces hipocrites ici, qui feront semblant d'estre venus ici pour l'Evangile, ceux qui sont en France en sentent encores plus que nous, car il y ha tousiours l plus de licence, d'autant qu'il n'y ha pas une telle lampe pour esclairer comme ici, mais encores entre nous, combien que la parole de Dieu est claire asss, si estce toutesfois qu'il y ha beaucoup de ces hipocrites qui se viendront introduire en l'Eglise, pour semer leurs zizanies, et pour desbaucher ceux qui avoient bon zle auparavant, et leur faire perdre courage, car ils viendront allguer: et comment, pensons nous que la voie de paradis soit si estroitte, et quelle autorit est-ce ici? il semble qu'on nous doive faire retourner encores en une moinerie? les autres trouveront aussi d'autres moiens subtils, pour desbaucher leurs prochains, et aussi ne pensons point que tous ceux qui auront fait profession de vouloir adherer Dieu, et la doctrine de nostre Seigneur Iesus Christ, soient vrayement de son peuple, qu'il les advou pour tels, mais il y ha beaucoup d'enfans bastards en l'Eglise, comme sainct Paul le monstre, qui ne sont point vrayement engendrs ni conoeus par cette semence incorruptible et pure de la doctrine de salut, et ainsi donc qu'un chacun fidle se recommande Dieu, fin que nous ne soions point desbauchs par telles fallaces et astuces, par lesquelles Sathan tasche et machine de nous destourner de bien faire. Voila donc comme il nous faut pratiquer ce passage ici. Or il s'ensuit qu'aucuns des prudens trebuscheront, pour estre refondus et nettoies, et blanchis, iusques la fin du temps. Ici l'ange ha voulu monstrer au prophte le profit qui revient des persecutions, comme s'il disoit, il est vray que les fidles pourront trouver estrange que Dieu ne les secoure point en leurs tribulations, et combien que les glaives soient desgains contre eux, que les feux soient allums, qu'il soit licite aux tirans de Calvini opera. Vol. XLII.

les tourmenter, ainsi que Dieu leur lasche la bride: il est vray que c'est une tentation bien grande, mais tant y ha qu'il nous est profitable d'estre ainsi perscuts, car quand nous n'aurons que ceci, que Dieu permet que son Eglise soit perscute, fin que le profit luy en retourne, voire pour estre humilie, ne nous faut-il point contenter, ie vous prie? faut-il que nous plaidions l'encontre de Dieu, quand il procure nostre bien, encores que Sathan machine de nous ruiner, que les mesohans ne demandent sinon de nous abismer du tout? Si Dieu par ce moien l avance nostre salut, contentons-nous, ou nous sommes par trop ingrats. Ainsi donc nous avons bien noter ce passage ici, o l'ange declare au prophte que les persecutions qui advienneot en l'Eglise ne sont point mortelles, mais qu'elles sont pour le profit des fidles: quand donc les prudens seront abatus par l'espee, qu'ils seront exposs au feu, et aux autres tourmens, ce sera pour les nettoier, pour les blanchir et refondre. Pour bien entendre ce passage ici, il nous faut prendre en general cette sentence de sainct Pierre, que nostre foy est examinee par les tribulations, tout ainsi que l'or et l'argent quand ils sont refondus en la fornaise. Voila donc une doctrine generalle, c'est que Dieu besongne tellement en ses fidles, que s'ils sont affligs, s'ils ont des fascheries, et des angoisses en ce monde, c'est autant que si on mettoit l'or, et l'argent au feu, fin de le purger, et esprouver. Nostre foy n'est-elle pas beaucoup plus prcieuse que n'est point l'or et l'argent, qui sont des mtaux corruptibles? Or si on fait ces honneurs l des mtaux, de les faire passer plusieurs fois par le feu, fin de les faire purger, et savoir s'ils sont bons et bien affins, pourquoy est-ce que nostre foy qui est plus prcieuse ne sera examinee aussi bien? mais quand nous aurons prins cette doctrine generalle, il nous faut venir puis aprs aux afflictions que Dieu envoie son Eglise, car l'ange ne parle point ici de toutes les misres et pauvrets qui dvoient advenir aux fidles, mais il parle de ce qu'ils avoient souffrir par les tirans, et ennemis de la foy, pour le tesmoignage de la doctrine de salut. Il dit donc que les prudens trebuscheront par l'espee, mais ce sera pour estre refondus, et pour estre blanchis et nettoies, voila donc comme les passions que Dieu envoie aux siens pour sa parole, sont si profitables et utiles, que par ce moien l ils sont blanchis et nettoies. Or on pouvoit ici faire une question, si ce que les martirs souffrent est pour les nettoier devant Dieu de leurs fautes, et de leurs offenses, car si ainsi est, que deviendra le sang de nostre Seigneur Iesus Christ? il est certain que tous les martirs n'ont point d'autre lavement que celuy qui est fait
6

83

SERMON X L .

84

par le prcieux sang de nostre Seigneur Iesus Christ, ie di tous ceux qui ont souffert pour la querelle de Dieu, depuis le commencement du monde, que ceux-l n'ont point d'autre lavement que le sang de nostre Seigneur Iesus Christ, et voila pourquoy notamment il est dit en l'Apocalipae, qu'ils ont lav leurs robes au sang de l'agneau, il n'est pas dit que sainct Pierre ne sainct Paul, ni tous les autres aient lav leurs robes en leur sang. Quoy donc? Us ont lav leurs robes au sang de l'agneau, voila di-ie toute la puret des martirs de Dieu, c'est que par la grace de nostre Seigneur Iesus Christ, ils sont iustifis, et Dieu les ha agrables par ce moien l seul. Pourquoy donc est-il l dit en ce passage qu'ils seront refondus, nettoies et blanchis? or c'est d'autant que Dieu use de leurs afflictions, (ainsi que desia nous avons dit,) que cela se fait fin de les purger, qu'ils ne soient plus adonns aux afflictions de ce monde, ni aux cupidits de leurs affections mauvaises de leur chair. Quand donc nous sommes affligs, ce n'est point que par ce moien l nous soions iustifis devant Dieu, que nous faisons satisfaction de nos pchs, comme les papistes imaginent, mais c'est d'autant que Dieu nous purge, quand il nous envoie des afflictions, il mortifie ce qui est du monde en nous et de la chair. Exemple, nous sommes comme entortills en nos dlices, Dieu nous matte quand il souffrira que nous soions perscuts, et sur tout que nous le serons pour l'Evangile, car alors nous avons plus d'occasion de penser luy, et de nous y assuiettir, comme maintenant il y auroit danger que si nous estions trop nostre aise, qu'il ne nous advinst de nous esgaier, car encores que nous eussions dsir de servir Dieu, et ie parle de ceux qui cheminent en droite affection, et que Dieu tient pour ses enfans, et ceux qu'il gouverne par son S. Esprit, ceux-l mesmes, encores qu'ils aient bonne affection de s'assuiettir Dieu, quand ils auront trop grand repos, ils seront en danger de s'eslever, et de s'esgaier par trop. Dieu donc pourvoit ces dangers, quand il envoie des afflictions en son Eglise, car par ce moien il nous solicite de penser soy plus diligemment que nous ne ferions pas, c'est comme s'il frappoit sur nous, et qu'il nous donnast un coup d'peron pour nous faire avancer d'approcher de luy. Nous avons donc une bonne instruction en ce qui est dit par le prophte, que les bons et les fidles seront refondus, qu'ils seront nettoies et blanchis, que Dieu les fera passer par l'estamine, qu'il les mettra entre les mains des tirans, qu'il faudra qu'ils endurent tout cela, pour ce que ce sera pour escumer toutes leurs meschantes superfluits, que Dieu les nettoiera en telle sorte par les afflictions qu'ils luy seront plaisants et agrables.

Nous voions donc maintenant comme les saincts martirs ont est iustifis, qu'ils n'ont point obtenu grace devant Dieu par leurs afflictions, que ce n'est pas l qu'ils ont cerch quelque mrite, ne qu'ils aient pens obliger Dieu envers eux, par ce qu'ils ont endur. Nenni non, c'est tout le contraire, et ce sont des blasphemes excrables, que les papistes ont forgs, mais quoy? ils ont est refondus, d'autant qu'il y avoit encores en eux des affections charnelles, et Dieu les ha purges par ce moien l, ce qu'il n'y eust plus rien en eux de leur nature propre, pour les empescher qu'il ne les reoive comme ses enfans: et voila comme Dieu ha fait valoir les persecutions qu'il ha envoiees ses fidles: or par cela nous voions quel besoing nous avons d'estre recuits et refondus, car de qui est-ce que l'ange parle ici, ce n'est point du commun peuple, ce n'est point de ceux qui avoient quelque petite affection de servir la gloire de Dieu, mais des plus excellons d'iceux qui estoient comme des anges entre les hommes. Ceux-l donc qui estoient prudens, ausquels Dieu avoit establi les graces de son sainct Esprit, telles qu'ils estoient comme les capitaines de l'Eglise, ceux ausquels il avoit donn telle vertu qu'ils pouvoient rsister Sathan et tous ses supposts, ceux-l donc qui estoient les principaux que Dieu avoit esleus, ceux-l ont encores besoing d'estre refondus, recuits, et nettoies, hlas! et si ces gens l d'une telle perfection, et si angelique ont eu besoing d'estre ainsi refondus, que sera-ce de nous, ie vous prie? Ainsi donc ne trouvons point estrange si Dieu permet qu'il nous advienne des afflictions, et que nous soions frapps de ses verges en une sorte ou en autre, car il y a beaucoup plus de superfluits en nous, qu'il n'y avoit point en ceux dont parle l'ange, et toutesfois il ha falu qu'ils aient receu de tels combats, et ainsi gardons-nous de murmurer contre les persecutions qui adviennent en l'Eglise, car par ce moien l Dieu procure nostre salut, comme desia nous avons dit. Voila donc ce que nous avons noter de ce passage, et cependant nous voions les blasphemes diaboliques qui rgnent en la papaut, de ce qu'ils font accroire que les passions des martirs doivent servir pour nous faire obtenir grace devant Dieu, et voila sur quoy sont fondes les indulgences et pardons du Pape, c'est savoir, sur cette doctrine infernalle, qu'il dit qu'il ha eu commission de dispenser le mrite qui est provenu du sang des martirs, et que pour cette cause il pouvoit donner remission et grace de tant de iours, de tant d'ans. Or quand il dit que le sang des martirs doit profiter pour nous faire obtenir remission de nos pchs, voila qu'il allgue, et comment, S. Pierfe n'avoit-il pas desia asss mrit devant qu'il mourust? quand il ha vescu si

85

SUR LB XI. CHAP. DE DANIEL.

86

sainctement, et qu'il ha fait taut d'oeuvres dignes bien purger son aire, pour retirer le grain qu'il de memoire, cela estoit desia asss pour gaigner veut mettre en son grenier, il usera de ce moien paradis, et quand il ha endur mort et passion, ici. Il est vray que la doctrine de l'Evangile eBt cela est de superabundant. Or la mort de S. Pierre ainsi bien compare un van, mais les persecutions doit profiter quelque chose, il faut donc que ce servent de van, comme nous l'appecevons tous les soit un mrite pour nous, et que nous y aions part iours. Pourquoy? Si nous avons un Evangile doux et portion, car S. Pierre avoit desia asss mrit et dlicat, il n'y auroit si desbauch soldard, il n'y sans cela: or ie TOUS prie, ne faut-il pas que le auroit si desbauchee putain de bordeau, ni brigand, diable les possde du tout, quand ils imaginent que ni larron, qui ne desirast d'estre l'Evangile, il ne les creatures qui sont ici dtenues aux liens de seroit question que de faire grand chre, chacun pch, neantmoins ils peuvent mriter en telle sorte, en voudroit estre, mais quand nous sommes affligs, qu'ils rendent plus Dieu beaucoup qu'ils ne luy que nous sommes molests et opprims de toutes doivent, et qu'ils le tiennent comme oblig. Voila parts, que nous sommes en opprobres, que tout le S.Pierre, qu'est-ce qu'il ha mrit? et il les des- monde nous hait, que nous avons la guerre renment quand il monstre que pour estre sauv, il contre de tous, et que nous avons tant d'ennemis, n'ha autre refuge, sinon la grace de Dieu. Ils alors qu'il faut faire profession du nom de Dieu , disent que 8. Paul avoit desia asss fait devant sa bon escient, on en trouve bien peu qui le facent, mort pour estre sauv, et qu'il estoit asss iuste mais la plus part se retirent, d'autant (comme i'ai sans ce qu'il mourust, et il dit qu'il ne fait pas le dit) qu'ils n'y trouvent pas ce qu'ils y cerchent. bien qu'il voudrait, mais qu'il fait le mal qu'il hait: Voila donc comme Dieu procure nostre salut, quand. voila 8. Paul qui se lamente, et s'appele malheureux, il permet qu'il advienne des afflictions en son Eglise, d'autant qu'il est encores detenu en ces liens de car par ce moien l, elle est purge des ordures, pch, et monstre bien.que luy et tous les saincts et infections qui autrement ne la feroient qu'infecter: inartirs qui ont iamais est, ont besoing d'estre voila ce que nous avons recueillir pour faire refondus, et recuits, et ainsi donc il faut bien que nostre profit de l'advertissement que donne l'ange le diable possde du tout ces miserables ici, quand Daniel. Or il dit que cela se fera iusques la ils desgorgent ces blasphemes, et font accroire qu'il fin du temps, car il y ha encores terme iusques au y ha eu une telle perfection aux creatures qu'elles temps ordonn, et c'est un mot que nous devons doivent tenir Dieu oblig, combien que ceux mes- bien encores noter pour conclusion, car comme il mes desquels ils parlent les desmentent, en mon- ha est dit par ci devant, si tost que les persecustrant le contraire de ce que les Papistes mettent tions ont dur trois iours, il nous fasche, encores en avant, et au reste notons que tant s'en faut que que du premier coup nous ne dfaillons point, si Pierre et Paul aient mrit quelque chose envers est-ce qu' la longue nus concevons un ennui et Dieu, par ce qu'ils ont souffert, que Dieu les pou- murmurons: et quoy? ne sera ce iamais fait, et voit bien faire souffrir pour leurs pchs, et quand Dieu ne nous ha il point asss esprouvs? Or au Dieu leur ha fait cette grace qu'ils aient endur contraire la branche nous est ici couppee, quand il pour le tesmoignage de son nom, ce n'est pas qu'il est dit, qu'il y ha un temps ordonn iusques ne les eust bien fait mourir ignominieusement pour la fin qu'il y ha un temps prefix. Par cela nous leurs pchs, mais il leur fait oette grace qu'ils sommes advertis que ce n'est point nous de donsont constitus comme ses procureurs, pour donner ner Dieu ni iour ni mois, ni an, pour terminer approbation la doctrine de salut, et puis ils ont ses persecutions, mais que nous l'invoquions en achev les passions qui defailloient encores en luy, patience, le priant qu'il luy plaise avoir piti de pour ce qu'ils sont membres du corps, et il les nostre infirmit, iusques ce qu'il lev la main veut confermer soy, comme S. Paul en parle aux pour confondre nos ennemis, et pour nous dlivrer Corinthiens. Ce n'est pas donc que nous estimions de leurs cruauts, car quand nous aurons entireque Pierre et Paul ni les autres martirs aient ment nostre fiance en luy, que nous l'invoquerons souffert pour nous faire obtenir pardon devant Dieu, en vrit, et que nous serons patiens aux afflictions, ne que cela doive estre comme superabundant, mais qu'il luy plaira nous faire endurer, il est certain o'est fin que nous suivions l'exemple qui nous qu'il nous donnera une telle dlivrance, que nous est monstre, et voila comme Dieu fait profiter les aurons tousiours occasion de nous fier en luy, et afflictions qu'il envoie ses fidles. Or il y ha de glorifier son nom eu toute nostre vie. encores un autre moien, par lequel il fait valoir les Suivant cette sainote doctrine, nous-nous prospassions qu'endurent les fidles, c'est que l'Eglise ternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc. est purge et nettoiee par cela, et en general est purge de ce qui est superflu, car les persecutions sont comme un van ou un crible : quand Dieu veut
6*

87

SERMON X L I .

88

SERMON XLI
sur le Chap. X I . T. 3638. Ce que nous avons expos par ci devant, est entendu de plusieurs de l'Antchrist, comme si l'ange predisoit ici au prophte Daniel ce que devoit advenir en l'Eglise chrestienne, c'est savoir que l'Antchrist se leveroit l'encontre de Dieu, pour dominer et exercer une tirannie espouvantable. Or ce que nous avons monstre est bien facile de recueillir, de ce que nous avons traitt ci dessus, que l'ange parloit de la tirannie qui fust exerce par le roy Antiochus. Or maintenant il semble bien plusieurs que l'ange continue son propos, et qu'il traitte de ce roy mesmes duquel il avoit parl, mais il est impossible que ceci se rapporte au roy Antiochus, qu'ainsi soit il sera ici dclar, que le roy de midi et le roy d'aquilon s'esleveront contre ce roy, or nous savons que le roy d'Egypte est ici appel roy de midi, et le roy de Syrie est appel roy d'aquilon, pource qu'au regard de Iudee, Syrie estoit situe vers la bize, d'autre cost il est bien certain que depuis que le roy Antioche eust pill le temple, environ quatre ans aprs qu'il eust l mis une idole que tout fust prophan, il fust contraint pour maintenir les guerres qu'il avoit contre les Iuifs, de s'en aller vers ses pays d'Orient, et faire l de grands saccagements et pillages, car il avoit tout despandu poursuivre les Iuifs, et n'en pouvoit pas venir bout. Ainsi donc quand il est l, d'autant qu'il voit qu'il y avoit eu des grosses desconfitures l'encontre de luy, il se fasche tellement qu'il meurt de pourriture, qu'il y ha une meschante infection qui le ronge tellement que ses entrailles sont puantes, et aprs avoir langui quelque temps il meurt ainsi misrablement. Il s'ensuit donc qu'il n'a point fait d'acte digne de memoire, despuis que le temple fust prophan. Or le contraire est ici monstre au texte de Daniel, il faut donc conclurre que ce qui ha est dit par ci devant ne se peut entendre sinon de ce roy Antiochus, et ce qui s'ensuit se rapporte un autre divers. Ainsi donc regardons maintenant si c'est un successeur du roy Antiochus, dont parle ici le prophte, ou bien si c'est d'une personne seule, ou bien d'un royaume en general. Quant aux successeurs qui ont domin en Syrie aprs le roy Epiphanes, il y ha eu son fils qui ne rgna gueres, car l'autre le tua, puis aprs il fust dechass du pays, et en la fin emprisonn, mais encores rgna il nonobstant, bref il n'y ha eu que meurtres en ce royaume de Syrie, depuis qu'ils ont attent de mettre le peuple de Dieu en servitude, qu'ils ont pill le temple, Dieu leva sa main sur tout ce lignage, qu'ils ne faisoient que se tuer l'un l'autre, un frre tuoit le

second, et puis, et les propres fils tuoient leurs mres, et les mres empoisonnoient leurs enfans, les femmes leurs maris, iusques ce que la race fust extermine, et qu'on ne savoit plus quasi quel roy choisir, qu'un homme inconneu, quelque fils de putain se venoit l ingrer, et disoit qu'il estoit du sang royal, iusques ce que les Romains vindrent et occuprent le pays. Or il est vray que d'Ametrices qui estoit fils de cet Epiphanes vint bien en lerusalem et pilla le temple, mais ce texte ne peut nullement estre entendu de luy, il faut donc qu'il soit ici parl d'un roy nouveau, davantage il nous faut noter que l'ange ne parle point ici d'une seule personne, mais plustost il devise d'un royaume qui s'eslevera. Or quant tout sera bien regard, ceci vient l'empire des Romains, voire, et cela s'accorde tresbien ce que nous avons veu par ci devant de ces principauts qui dvoient estre iusques la venue de nostre Seigneur Iesus Christ. Ainsi donc depuis la mort du roy Epiphanes, il y ha eu de griefves afflictions sur le peuple des Iuifs, mais encores iamais ne furent tant prouvs comme sous les Romains: le premier qui entra au pays de Iudee ce fust Pompe, celuy la prophana le temple, mais encores il fust touch de quelque crainte de Dieu, et commanda que le temple fust purg, cause de la pollution qui y avoit est faitte, et ne toucha point aux thresors ne aux oblations ni rien qui soit, si est-ce neantmoins que nous voions quel a est son orgueil contre Dieu, d'autant qu'il estoit eslev et qu'il estoit redoubt des princes et des roys d'autant qu'il avoit long temps gouvern l'empire de Romme, mais si est-ce que Dieu le sait bien trouver, car en estant en Egypte qui estoit asBs prochaine du pays de Iudee, il est l tu comme un veau la boucherie. Or successivement il y ha eu beaucoup de voiages faits par les Romains, iusques ce que Crassus, lequel aussi pilla le temple, que c'estoit un homme plain d'avarice, vint au pays, et qu'il domina l, pource que du temps de Pompe, Cesar distribuoit les provinces, pource que Crassus avoit entendu qu'il y avoit des grands thresors en ces pays d'Orient, il choisist pour sa proie le pays de Iudee, et estant venu en lerusalem il pilla tout, et entra au temple pour emporter tout ce qui estoit l, mais cela ne luy dura gueres, car il s'en alla contre les Parthes, l o il fust desconfit avec toute son arme, et ce fust une desconfiture si horrible qu'on n'en ouit iamais parler d'une telle. Or cependant il y ha eu des changements si grands au pays de Iudee qui furent iamais, cause que les Iuifs en la fin furent mis en servitude, et telle qu'il se feist de telles cruauts et si grandes, que c'est pour faire dresser les cheveux en la teste, comme l'on voit qu'il en est advenu.

89

SUR LE XI. CH JP. DE DANIEL.

90

Ainsi donc quand l'ange dit en ce passage, Qu'il y aura un roy qui fera selon sa volont, on peut voir qu'aprs avoir dclar que le peuple aura beaucoup souffrir sous les roys de Syrie, et aprs avoir parl des cruauts que le roy exercera, il adiouste qu'il y aura un empire nouveau qui se mettra au dessus, et qui sera eslev, il prosprera en telle sorte que tout sera mis en la main de ceux qui y domineront, il est vray que du temps que Pompe vint au pays de Syrie, les Romains avoient encores leur libert qu'on appeloit, mais tant y ha qu'alors Pompe estoit comme chef, et gouvernoit tout, qu'il dominoit les provinces son plaisir, et ceux qu'il vouloit, et le prophte (comme nous avons dclar par ci devant) ne regarde pas aux personnes, mais tout le corps de l'empire. Et voila pourquoy il use du nom de roy. Par cela mesmes nous voions qu'ici il n'est point question d'un seul homme, mais que l'ange en general signifie qu'il y aura un regne qui durera par quelque temps. Or ce n'est pas sans cause qu'il est ici parl de l'empire de Romme, car comme nous avons dit, Dieu vouloit admonnester les fidles qu'ils dvoient estre affligs iusques au bout, en attendant la venue de nostre Seigneur Iesus Christ. Il nous faut tousiours noter quelles tentations estoient, quand on voit que les sacrificateurs combatoient ensemble, qu'il n'e8toit question que d'envahir la sacrificature, qui estoit une chose tant digne, et qui estoit l'image de nostre Seigneur Iesus Christ, que cela s'aqueroit par presens et corruptions, et puis aprs qu'il falloit que le sang fust respandu, que les frres s'entretuoient les uns les autres, iusques ce que les plus forts tenoient bon, et avoient l'avantage, et puis la fin la ligne de Iosu le sacrificateur, qui estoit du temps de Zorobabel cessa en la personne de Menelaus, qui estoit aussi un tres-meschant garniment qu'il seroit possible d'en trouver, tout fust dsol et confus. Or aprs Archaius fust constitu, mais il ne dura gueres, car il feit encores des troubles plus grands que tous les autres, qu'il ne falloit sinon les sacrificateurs pour desbauoher les meilleures consciences qui fussent, si Dieu ne les eust retenues, d'autre part quand Archaius est trespass, voila la sacrificature qui est comme abolie, il falloit qu'elle demourast iusques la fin des temps, c'est dire iusques la perfection des figures, et on voit qu'il n'y ha plus de grands sacrificateurs pour figurer Iesus Christ, il semble qu'il n'y ait plus d'attente pour le salut du monde. Or quand cela est fait, les successeurs de Mathatias, c'est dire les successeurs des Machabees (qu'on appel) Iudas et ses frres, ceux l parviennent la sacrificature, Ionathas est le premier, et puis y sont ils venus, il y ha des grands troubles et changements, et en la fin ils ne valient

pas mieux que les autres qui avoient est paravant, car ils suivent les abominations qui furent commises par Hircanus, en la fin ils prennent la couronne royale, et mettre ce que Dieu avoit spar, c'est savoir le royaume de la sacrificature, il n'y ha plus ni reverence de Dieu, ni autorit en leur estt, que pouvoient donc dire alors les fidles voians telles confusions et si horribles, on ne pouvoit dire que la loy de Dieu vivant regnast, ne qu'il y eust une pure religion et saincte, laquelle deussent ensuivre les fidles, car il y avoit moins de religion et de crainte de Dieu en Ierusalem qu'entre les idoltres, combien qu'ils feissent tous profession de la loy de Dieu, il falloit donc que les pauvres fidles fussent diligemment advertis de tout ceci, car ils eussent peu penser, comment, et qu'est ceci ? Dieu dit qu'il y aura tousiours un gouverneur qui sera de la ligne de Iuda: iusques ce que le rdempteur vienne, et nous ne voions plus ceci, il est vray que iusques au temps des Machabees il y avoit tousiours eu des Capitaines Ianues fust le dernier qui fust tu en Iericho mais depuis ce temps l il y avoit eu quelques iuges qui n'avoient pas grande autorit, ainsi on pouvoit estimer que toutes les promesses de Dieu estoient vaines et chacun se pouvoit destourner de la loy, et pure religion et placquer tout l, comme nous voions auiourd'huy qu'il y en a bien qui ne voient pas une telle piti, une telle calamit en l'Eglise, et neantmoins ils prennent bien l'occasion de s'alliener de Dieu, et encores nous voions auiourd'huy le monde estre tant malin, que s'il n'y ha point d'occasion beaucoup la cerchent, et puis il ne faut qu'une mouche voiler devant les yeux, que beaucoup se destournent du droit chemin, et leur semble qu'ils ont iuste cause de quiter Dieu et sa vrit. Or de ce temps l les scandales estoient si horribles, que si Dieu n'y eust besongn miraculeusement pour fortifier les siens, il falloit que tout perist, que tout fust accabl et ruin. Ainsi donc ce n'est pas sans cause que l'ange aprs avoir parl des tirannies qui dvoient estre faittes par le roy Antioches et ses successeurs, iusques la fin du royaume de Syrie, declare qu'il y aura encores un autre royaume sous lequel les fidles auront beaucoup souffrir, qu'ils seront tourments autant ou plus que iamais. Cet advancement donc ha est pour confirmation de ceux qui dvoient venir iusques en l'aage que les Romains commencrent d'entrer au pays de Iudee, c'est savoir la venue de Pompe le grand (comme nous avons dit) et nous faut noter qu'il y avoit encores plus de soixante ans, iusques la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, et puis il n'estoit pas question seulement de sa naissance, mais il ne pouvoit point si tost estre manifest aux fidles, et

91

SERMOKI X L I .

92

ainsi ils avoient cependant endurer beaucoup, et eussent peu dfaillir en telles afflictions, sinon que Dieu leur eust tendu la main, sinon qu'il leur eust dclar: mes amis conforts vous car ceci n'est point de nouveau, il n'y ha rien qui se face l'aventure, Dieu ha preveu ce qui doit advenir, remettes vous du tout luy, et cependant connoisss qu'il accomplira du tout son oeuvre, il vous ha promis d'estre vostre sauveur, il le sera aussi, il est vray que ce salut l vous est maintenant cach, mais reposs vous en luy et vous y attendes, car il ne pourra point frustrer ses enfans. Voila donc comme il falloit que les fidles fussent advertis, ou autrement ils eussent peu perdre courage cent mille fois, car il ne faudra qu'un an auquel nous aions endurer beaucoup, qu'auiourd'huy il s'en rvoltera une troupe, demain une autre, et ainsi par chacun iour, et que sera ce, si cela dure par longue succession de temps? Ainsi donc maintenant nous avons conclurre qu'ici l'ange declare Daniel et en sa personne, tous fidles que quand l'Eglise de Dieu aura est cruellement afflige sous les roys de Syrie, qu'il y aura eu de grandes persecutions, qu'on aura tasch d'anantir la loy de Dieu, de polluer son service, desteindre toute la religion, que ce ne sera point encores la fin, qu'il y aura encores un autre royaume, voire si puissant qu'il est dit que ce roy fera sa volont. Quand il est parl ici de sa volont, c'est comme si l'ange declaroit qu'il n'y aura nul empeschement, qu'il faudra que les Iuifs ploient sous luy, qu'ils n'attendent pas qu'on leur doive faire quelque petite alarme, mais qu'ils seront la comme accabls, que l'empire des Romains sera si puissant et si robuste, qu'il faudra que tout le monde s'y assujettisse, qu'il ne sera plus question de trouver des moiens pour eschapper comme auparavant les roys de Syrie trouvoient tousiours de gens pour les repousser, combien qu'ils fussent grands et puissants, si est-ce qu'il y avoit quelque moien pour se dfendre d'eux, mais il ne sera pas ainsi du royaume des Romains (dit l'ange) car il fera selon sa volont, c'est dire qu'ils viendront au dessus de leurs entreprinses, et faudra que l'Eglise de Dieu souffre plus que iamais, si nous considrons ce qui ha est dit ici dessus, c'estoit bien une chose estrange qu'il falloit que les fidles fussent encores plus affligs, mais quoy? si est-ce que Dieu leur ha donn vertu et constance qu'ils ont persist. Et ainsi donc appliquons ceci nostre usage, et que nous connoissions qu'il ne nous faut iamais estonner en servant Dieu, que nous bataillons iusques au bout, non pas pour vaincre nos ennemis selon le monde, mais il faudra que nous soions comme vaincus, nostre victoire ne gist point ce que nos ennemis soient dfaits et ruins, mais Dieu fera que nous trouverons vie mesmes en la mort. Voila donc

comme il nous faut possder nos mes en patience, et que nous ne trouvions point ceci trop difficile, puis que les pres anciens ont chemin par ce chemin l, et puis que Dieu aussi tousiours traitte son Eglise, voire du temps mesmes que les promesses de la vie ternelle n'estoient pas encores si patentes qu'elles sont, qu'il falloit qu'en ces tnbres et en ces obscurits, les fidles exposissent neantmoins leur vie, pour le service de Dieu: ne trouvons point donc estrange qu'il nous faille auiourd'huy faire le semblable. Or venons maintenant ce que l'ange declare ici de cet empire Romain, il dit que ce roy ici se magnifiera sur tout Dieu, et prononcera choses merveilleuses contre le Dieu des dieux, et prosprera iusques ce que le courroux soit accompli, car la definition est faitte, il n'entendra point au Dieu de ses pres, ne au dsir de ses femmes, et n'aura consideration de nul Dieu, car il se magnifiera sur toutes choses, ce que l'ange dit au commencement, ne pourroit pas estre entendu, sinon que ce derrier soit adioust avec, il se magnifiera sur tout Dieu, et prononcera choses merveilleuses contre le Dieu vivant, qu'est-ce que cela veut dire, l'ange exprime encores d'avantage quand il adioust que ce roy ici ne connoistra point le Dieu de ses pres, et qu'il n'entendra nul Dieu, qu'il ne pensera point l'amour des femmes ou au dsir, mais il adorera le Dieu Mahuzin, c'est dire de forces, car Mahuza signifie force, et il prend ici le nombre pluriel, il entendra donc aux dieux des forces, aucuns ont voulu tirer ceci au Dieu de paste, pource qu'il ha quelque affinit entre viande mazon, mais cela ne conviendrait point, et ce seroit une. corruption du texte du prophte, et il ne nous faut point abuser de l'escriture saincte, il est donc ici parl du Dieu des forces que ce roy adorera, et cependant il est dit qu'il n'entendra point aux dieux de ses pres, ni tous dieux ni au dsir des femmes, ceci est obscur de prime face, de dire qu'il y ait un dieu qui soit ador en ce royaume ici, et cependant qu'on n'ait nul esgard nul dieu que ce soit, car voila comme le texte de Daniel s'entend. Or il entend. toutesfois qu'en ce royaume ici il n'y aura point une simplicit de religion, pour dire et bien nous adorerons le dieu qu'ont ador nos pres mais ils seront enivrs (dit-il) en leur orgueil tellement qu'ils voudront qu'il n'y ait nul dieu qui ait maiest sinon celuy qu'il leur plaira d'adorer, comme s'il disoit voila cet empire ici aura un tel orgueil qu'il n'aura point une religion certaine pour dire, et bien nous retiendrons cette manire de vivre et cette religion, en laquelle nos pres ont vescu, car elle est bonne et nous cheminerons en icelle en toute humilit. Rien de tout cela (di-ie), mais ils adoreront le Dieu des forces, c'est dire que selon

93

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

94

leur fortune en leur prosprit (comme on dit) ils se feront croire que leur religion est bonne et vallable, bref ils s'esleveront des idoles, cause d'eux mesmes, ils n'estimeront pas que les idoles mritent d'estre prises, sinon d'autant qu'il leur semblera bon, et quand au dsir des femmes, ie ne doute point que le prophte n'ait voulu signifier qu'il n'y aura nulle humanit en ce peuple ici, comme s'il disoit qu'ils n'auront nulle crainte de Dieu, et n'auront aussi nulle humanit envers les hommes. Quelque fois l'escriture saincte parlant de l'amour des femmes, comme quand David parle de Ionathas fils de Saul, au premier du second de Samuel il dit, ton amour m'a est plus delectable, et plus amiable que l'amour des femmes. Or ici le prophte Daniel le prend de l'amour de mariage, car c'est le plus grand et singulier amour qui soit au monde que du mari la femme, et aprs cet amour du mari la femme viennent les autres par degrs, c'est donc autant comme si sous une espce iL avoit comprins le tout, voulant signifier que ceux ici seront gens fiers, voire, et tellement qu'il n'y aura nulle douceur, nulle humanit en eux, qu'ils seront comme bestes sauvages, il est vray qu'ils ont bien voulu estre estims tout autres, mais si on regarde leurs meurs on trouvera que c'estoient gens adonns espandre le sang humain, o il y ha eu une cruaut si brutale que rien plus. Yoila donc quelle est la somme de ce que veut dire le prophte, que ceux ici seront pleins i'une telle fiert et hautesse, que quant la religion ils n'en auront point une certaine, pour dire selle l est bonne et saincte, et nous l'avons receu ie nos pres, mais ils se confieront en leur grandeur, et se lveront des idoles par eux mesmes, selon qu'ils verront leur puissance, et de fait nous roions un des Romains comme il en parle, et de se qu'il en escrit nous pouvons concevoir l'oppinion le tous les autres, c'est Giceron quand il parle des Luifs, il dit: O quant leur religion, on scait bien qu'elle est maudite et damnable, car on void somme ils ont estes secourus de leurs dieux au besoing, si elle eust est bonne et saincte, ils eussent autrement prospr qu'ils n'ont pas. Yoila cet orgueilleux vilain qui blaspheme contre le Dieu vivant, cause des victoires que les Romains avoient obtenues J'encontre des luifs. O (dit-il) cette religion l est damnable, c'est folie de s'en enqurir plus avant, que ce malheureux la s'esleve comme B' avoit gaign les cieux, et Dieu ha voulu que ce blaspheme la soit demour par escrit la confusion mesme de celuy qui l'a prononc. Ainsi donc ne trouvons point estrange ce que dit ici le prophte, qu'ils n'adoreront point un dieu, comme l'aiant de leurs pres, mais qu'ils auront seulement le dieu de mahuzin, c'est dire qu'ils auront le

dieu de leurs forces, et qu'ils seront tellement enivrs en leur grandeur, qu'il leur semblera qu'ils pourront faire des dieux leur plaisir, et ceux qu'ils avoit faits et canoniss, que ceux l devront tenir, qu'il n'y ha point de divinit, sinon celles qu'ils avoient forges, comme s'ils avoient gouverner le ciel, et qu'ils peussent l constituer les estais, et cependant nous voions ici une belle paincture de l'orgueil de ceux qui se mirent et en leurs vertus et en leurs prouesses, et en tout ce qu'ils ont d'excellent selon le monde, nous voions (di-ie) comme les hommes s'oublient, et ne se contentent pas d'estre excessifs quant au monde, mais ils s'eslevent iusques par dessus les cieux, voulant heurter contre le Dieu vivant, et voulant avoir toutes choses en leur subiection, pour en disposer: ie vous prie regardons que c'est que font auiourd'huy les princes, car si nous espeluchions de prs nous trouverons que ceux qui font semblant de maintenir la papaut, n'ont point leur religion pour recommande, d'autant qu'ils y soient dvots, d'autant qu'ils soient retenus par quelque crainte ? nenni non, mais ils s'eslevent en leur grandeur, et se font acroire, que s'il y ha quelque Dieu qu'il est bien tenu et oblig eux quand ils luy feront quelque service. Voila un prince qui voudra qu'on tienne toutes les abominations du Pape en son royaume, est-ce qu'il connoisse que le Pape est le chef de l'Eglise, ne qu'il le vueille tenir pour tel? nous voions tout le contraire, car si ce n'est leur profit ils le despiteront du iour au l'endemain, et luy cracheront au muzeau, ce n'est pas donc pour quelque devotion qu'ils aient maintenir la religion du Pape, qu'ils sont si cruels l'encontre de Dieu et de ses fidles, mais c'est qu'ils s'endorment en leur grandeur, qu'un roy encores qu'il n'ait nulle certitude de ce qu'il fera, si on luy remonstre qu'il s'abuse, quoy ceci ne doit il pas estre receu puis que ie le fais pour adorer Dieu? et luy semblera que s'il y ha quelque Dieu au ciel, qu'il soit bien oblig luy, et qu'il se doive bien contenter quand il luy fera quelque reverence, il est vray (dira-il) que Dieu pourroit bien demander des choses que ie ne luy fais pas, mais puis que ie suis ainsi grand, n'est ce pas asss que i'entretienne mon peuple, et qu'il y ait encores quelque forme de religion? Voila donc comme les princes accompliront auiourd'huy ce qui est ici dit par l'ange, c'est savoir qu'ils ne pensent nul dieu, mais seulement qu'ils adorent le dieu de leurs forces, qu'ils veulent avoir cette autorit et puissance de bastir telle religion que bon leur semblera, qu'elle soit bonne ou mauvaise, ce leur est tout un, moiennant qu'ils se puissent entretenir en leur grandeur, et les Romains en ont fait en cette sorte, que selon que leur grandeur et puissance s'est augmente, ils se sont for-

i m S E R Am I M . g es telle religion que tea leur a semhlj il est Traf voulons bien servir a DienT qu'il faut qu aeus que lesfionaainsnt ea ce seing l, de n'introduire ipns mis ha qaaat aoas, ear let homn^eg en lear ville natte religion wigft.mais :e a'esf se peavat eslvr taat peu que ce luit qa despas pour dire qa'ils prisassent la religion de leurs rogaanle la maieste de Diea^ ils a'usurpeni ce pres, tfejteii plastoj pttr mMpten|r lent gr*. ; qui a* l#a a|*pii.r4rt s. Teila :d$ne e qaoy dear, et tousioars ce fchua venoit a *vantj os la vraye religion eonstete, rfest f ue noas solona mis plastost ces lEahazas, c'est & dire leurs forces, aa nant avec nostra sajgpise, avec taute nostre <jue peas' ftainteahf iw dit 1 leur auterlt ils ffttla, we qa*aa hoAWft s# priaad# 4M vaHir ne vonleient point jail y east qaelque chose de quetfae chose, oa eec ou cela, il se destouEHe et chang e lear ville, et de fait qaaad il y ;ayeit 4'aline d Dieu,, ci regimbe k Pencuntt e lay, qaelqtte capitaine de I^Mnte en a par* esta-ange, taisanf le cheval wchapp, Or aiaintenant noas H faisot bien sa demotion en un temple qu'il ren- voions comme de degrs en degrs, les hommes coufroit, ruai* B<ttw s dienx -estrange*' atoient - 's'esletfat- lasfae I ;#| qa'il*. lofeat yeau & ^itte. eflaamaaj mais (eorani SM lit) e'istoit Sa 4 extrmit dont parle ici le prophte, c'est & sfavor #eslev er eux mesmes. El ainsi en voit manifest qa'ils se magnifient tellement qu'il ne tiennent njenti qu'aiesa il y ha eu aa fadac ft ft orgael plui eamptf de aal Diea onini aaioarl^hay si si xeessl que ee s'est pas sans sause que l'ange nous regardons las paisants, les gens mecanicLUBS, dit, que eettx fei na pensient plus ai difllM If et d l, qu'on yicatte aux marching i la aoblesj# letrs pri mai qm'fla sa feront lw die de forces, ftt tfts aatrc eStats^ on y verra ttasioars pette veire et: ,des forces qai seroat ea eux mesmes, paar grandeur c'est . se^avo* qa il n'y aura si malotru dii que eion leur puissance et autorit tute ado- qa'il tfafe le &&#$. 'enfl, car i^s.^'ai.Mes lf |1I reront Bisa et non autrement rudes ftt jgnarans qai soient encores voudront ils hon, pour dire, i eaide qac ce que ia fais Or regardons e qui est dit ici par le pro- tenir poiat auvaii, fai pis; cil, ' il voadrAflt qae phte i dit. Que #..*oy ae- connais*]* aal- lien j#sit Dieu accepte Is tout;, et penseront qu'il leur soit d?aatant qu'il se magnifier sur toutes choses, V"oei bien Mg. Et voilg desia an ^as par trop la soaree du mal, et la cause de ee vie M, et de grande mais si noai ceux tBi pcAsent ette inpiet^t de ce Meg]Pri di Dieu et des hdm|&j avoir qaelqae sagesse venons qai soat eu credit et autoc'est qaaad les hommes ne tiennent compte de ri|- #p e# awadej, c^mme aax Mys aux: pjfee|: : ttulte divinit, sinon qu'elle leur plaise, et qui est ceax l. Crient eomm des agues et desbridsj jae cause di eja *ange dit qe c'est pource que tes si on lear veut remonstrer raelque chose, et comhommes se magafient, comme a u le eommen- meut, ei pats m i' di-e eu aiaii mm m t 8 :<ettieai de i;rfdr hea,. 4Dienest hwaiiitl, et il est pres ont fait, a*esi ce pas asss, me veat on presser certain que toutes les supersons du monde sont d'avantage, qpHl leuy 11 gemble f ae Di liar fait gra| venaes de est orgueil l? quand les hommes se font let veut easeigue* en qalf ae faan fue ce solti %oalu 3iiif Qf pat tropj psftjffuiy Diel declare de Arts'il Ainsi donc retenons bien la doctrine qae i'ai tont temps qu'il n'est point Boita aux hommes d?Stfenter rien d'eux mesaies, il veuleit que sa de ta'#|M% tfest igayof- .qa^aa acaa. di^ aoW: voix fsi #ttte, qu'elle isl rifiinfi, et qu*n se regarde bien soy^ et q>e noas ne suions point |<ouyernast par sa bonehe. ofla done l'humilit transports de nalle presamptian et arrogance, I P quj Dieu h* Pfaise de AUS, %it ftfott lay liisi aipreaioni nous haMlier devant m naieli du tou% an contraire 1st hommes se sont hastis des noas de Hftstre Dea, de le servir comme il commande faons de faire telks qu*ls ont voulu. Et ai#si ' et ordonne, sang |a# MW ajiperti* :#I da jpw, d# niu ia |n ^E00m&: 1 hftutesse de rien (d-iej que m oit, voila comm I'hflmiit# eii cQBur qui est aux hommsSj est la racine de toutes sopcititiQas,. msfe |1 y ha fijMpes A l?humiBtft en : le fondement de la vraye religion. Or eependant appiartasef ;n eeux qui ont inTeuti des religions awis: .ayeai & :notr, ce qai eat ici 'dit par !# pxnouTelles, il y awt de la sottise mestee parmi lu phetej, c'est savoir que le roy prosprera usques *rfif il, tolliifteni qtfw ^rfappseysit"'"pnt. ;et ce que le courroux seit accompli, car la dfini orgueil l, eomm on ha fait deBpuis, en ceux des- tioa est jMtte {dlti^ Qaad il parl l nrri quels il est ici parley Toila donc le mal iHemfpt oa le poarroit rapporter aux hommes, mais il if g <%0l, a y ifoit; jplas aal. moitaj faand l'angehf - aalle doute fae % w s aiataiel ne e% qa'S deelare que eeux qui S sont ainsi magnifis, n'ont est iei parl de la vengeancei de Dea usquei a plas voulu sod nulle saMptioa^ ai a Dlfa ce donc que la vengeance de Dieu soit aeeompfc tivaai ni leur Idoles qu*ils avolest forgeas. Or ; e| te- raiieu 'tSl adioasttf, ceafere wla ^a&ftd n nous pouTons eueillir ane bonne admonition de ce dit que la deSaitioa est faitte, ce mot ici en 8? plsge t 'Mea ath% #ig|; It :s|ari6ir fn ai -t&M critare signifie que la sentence gt prononce, et qu'il feat qat fexatioa soi fait* Or cet use-

97

SUR LE XI. CHAP. DE DANIEL.

98

cution l dont procde elle, sinon de ce que Dieu ha preveu, et de ce qu'il ha dtermin en son conseil? Ainsi donc le courroux dont parle le prophte est la vengeance de Dieu sur les meschans, et aussi son ire sur les bons, qui ont offenc, lesquels il veut chastier, voire en telle sorte qu'il 8e monstre pitoiable envers eux, neantmoins si faut il qu'ils sentent quelques coups de verges, et quelques corrections. Or ce passage nous admonneste, que quand nous verrons des afflictions nous pensions bien nos pchs, comme l'escriture saincte est pleine de cette doctrine ici, mais quoy? on ne nous en peut trop parler, car nous voions combien nostre nature est perverse, si Dieu nous envoie quelques amortissements par afflictions, qui est celuy qui pense ses fautes, et si nous y pensons ce n'est sinon comme en passant, et nous ne voulons point nourrir melancholies (comme on dit) qu'il nous semble que nous ne serons iamais asss touchs de l'examen de nostre conscience, et aussi ne sera ce pas du premier coup, que Dieu nous y amnera, mais il faudra qu'il redouble, qu'il frappe sur nous grands coups pour nous dompter, autrement il n'en pourroit iamais venir bout, et puis si tost que nous y aurons pens (comme i'ai desia dit) nous ne demanderons sinon que de nous exempter d'une telle fascherie, car voila comme nous l'appelons. Ainsi donc quand il nous est dit que ce royaume ici prosprera iusques la fin du courroux, sachons que Dieu est le seul iuge competant pour savoir quand le comble des maux sera accompli, il est vray que si nous regardons aux pchs du monde, nous serons contraints de dire que c'est merveilles, comme Dieu auiourd'huy est si pitoiable, que nous ne sommes tous ruins et perdus, mais il use de sa bont et misricorde, et puis il connoit que la mesure de son courroux, n'est pas encores du tout accompli: tant y ha qu'il nous faut tousiours venir ce point, que si nous endurons que nous connoissions que ce n'est point nous de mettre fin nos afflictions selon nostre apptit et phantasie, mais nostre office est d'estre patient et de faire silence, iusques ce que Dieu ait excut son courroux. Il est vray que l'escriture nous admoneste de prier Dieu, qu'il luy plaise d'appaiser son ire envers nous, car voila aussi la fin du courroux, quand nous aurons obtenu misricorde et grace, que nous serons tenus nous reconcilier Dieu, en confessans nos offences, alors il pourra bien mettre fin son Courroux. Mais voici deux choses que nous avons noter, la premiere est que nous ne devons pas limiter ne mesurer, les afflictions de l'Eglise nostre apptit, et pourquoy? Pource que ce n'est point nous d'en iuger, mais attendons Dieu en patience, iusques ce qu'il luy plaise remdier nos maux. Voila quant au preCalvini opera. Vol. XLII.

mier, pour le second il nous faut noter que nous ne profiterons rien en nous despitant l'enoontre des afflictions, mais il faut que nous venions ce remde d'apaiser l'ire de Dieu, de ceroher appointement entre luy et nous, et quand nous en ferons ainsi, que nous viendrons nous presenter Dieu, en luy demandant pardon, il est certain que le courroux prendra fin, et c'est le seul moien par lequel nous pourrons estre dlivrs des afflictions si grandes comme nous les voions, et qu'elles ne nous seront point du tout mortelles. Or d'autant que nous voions que nous sommes si tardifs venir l, il nous faut tant mieux noter cette doctrine, o il dit, iusques la fin du courroux, voila donc dont viennent les calamits qui sont auiourd'huy au monde, et quand sera la fin? quand Dieu sera appais, nous voions que les pchs s'augmentent de plus en plus. Ainsi donc quand il n'y ha sinon une petite pougnee de gens qui ont la crainte de Dieu, retournons luy, helas! Seigneur encores que nous soions au milieu de ceux qui ne demandent sinon que tout soit mis en confusion, que tout soit ruin, neantmoins que tu aies regard toy, ta bont, que tu n'uses point de ta rigueur extreme, laquelle bon droit nous pourroit tous abismer, mais que tu aies plus regard ta gloire qu' ta iuste vengeance, laquelle tu pourrois excuter sur nous. Quand nous irons ainsi nostre Dieu, il est certain qu'il se monstrera tel comme il le promet, c'est scavoir qu'il nous sera pitoiable et propice, et combien qu'il faille que oette decision soit faitte, que tout soit racl, sachons neantmoins qu'il y aura tousiours quelque rsidu qui demourera sauv, comme il est dit au dix-neufieme d'Esaie, quand il est parl de cette punition que Dieu vouloit faire, il adiouste qu'au milieu de cette decision, c'est dire au milieu de cette vengeance et desconfiture si horrible, qu'encores Dieu gardera quelque rsidu, ne doutons point donc que Dieu ne donne lieu sa misricorde, que nous ne soions sauvs au milieu des plus griefves afflictions qui scauroient advenir, voire quand nous-nous humilierons sous la main de nostre Dieu, laquelle aprs qu'elle nous aura abbatus, sera pour nous relever et redresser. Suivant cette saincte doctrine, nous nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

SERMON XLII
sur le Chap. XL v. 3945. Nous avons dclar par ci devant que tout ce que dit ioi l'ange Daniel se doit rapporter aux Romains. On l'expose communment de l'Antchrist
7

99

SERMON X L I I .

100

mais nous faut avoir ce regard qui a est touch, c'est que l'ange a voulu consoler en la personne de Daniel les fidles pour les tentations qui leur dvoient advenir devant la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, car ils pouvoient estimer que les promesses de Dieu fussent vaines et frustratoires, se voians torments iusques au bout et n'e voians nulle issue, n'apercevoient point que Dieu voulust avoir piti d'eux: il falloit donc que ceci leur fust bien approuv, qu'au milieu de ces grands troubles, que Dieu ne laisseroit pas de les regarder eu piti et qu'il y donneroit tel ordre en la fin que ce seroit leur salut. Ainsi donc quand le tout sera bien regard, il n'ha nulle doubte que l'ange ne parle ici de ce qui devoit advenir par les Romains. Or il dit que ce roy (non pas un seul homme) mais les capitaines et lieutenants gnraux, qui estoient elleus et ordonns sur l'empire de Rome, que cestuy l besongnera en forteresse pour Maiizin avec le dieu estrange qu'ils ont conneu. Nous avons dit ci dessus, quand il est parl du dieu Maiizin, que cela doit estre entendu de cet orgueil des Romains, lesquels n'estimoient nulle divinit, sinon sous leur puissance et selon leur autorit, et ont monstre de quoy par leurs tesmoignages. Or ici l'ange adiouste derechef, Qu'ils besongneront avec le dieu estrange, qu'ils auront conneu pour Maiizin: c'est encores une confirmation de ce que nous avons dit, car nous voions que cette force ici n'est pas attribue l'idole qui devoit estre ador, mais plustost , ceux qui n'estimoient de leur idole sinon ce qu'ils trouvoient en leurs personnes. Voila donc les Romains qui se vantoient d'avoir la meilleure religion du monde: ils ont mespris tout le reste, voire mesmes ils ont blasphm contre le Dieu vivant, et l'ont despite comme si ce n'eust est rien. E t qui les meut a cela? Pource qu'ils se mirent en leur force, il est vray qu'ils confessoient bien que leur idole de Iupiter estoit ador. Mais si on eust parl de tous ceux qui estoient adorez, tant en Asie qu'en Grce, et en ces pays par de, ce n'estoit rien : mais leur Iupiter qui estoit en leur capitole estoit le roy souverain, c'estoit le Dieu des dieux. Et toutesfois ce n'estoit pas qu'ils adorassent leur Iupiter pour dire qu'il y eust une plus grande divinit en luy que n'estoit la gloire de leur capitole: mais il lenr sembloit que ce Iupiter qui estoit l valloit mieux que tous les autres, comme si Iupiter par emprunt d'eux eust eu d'avantage que iamais il n'avoit eu auparavant. Nous voions donc comme tout ceci s'accorde tresbien, quand il est ici dit par l'ange qu'ils besongneront pour Maiizin, c'est dire pour leurs forces avec forteresses, qu'ils besongneront tellement que toute la terre les redoutera, comme aussi il en est advenu, voire avec le dieu estrange qu'ils auront

conneu. Quand il le nomme dieu estrange c'est suivant ce que nous avons veu, que ses pres n'ont point conneu. Or c'estoit une grande tentation pour les pauvres fidles, voians que les Romains, qui reietoient toute la vraye religion, avoient neantmoins la vogue (et comme on dit, le vent en pouppe), qu'il n'estoit question que de triumpher, que pouvoit estimer cette poigne de gens qui se nommoit pour lors Eglise de Dieu, comme aussi elle l'estoit la vrit? Nous sommes une nation haye et rprouve de tout lo monde: voila les Romains qui n'ont de dieu sinon en leurs forces, et cependant ils gaignent, ils conquestent, ils s'advancent, toute la terre leur obeist, Dieu s'assied-il l au ciel? Comment n'a-il regard toutes ces choses pour y pourveoir, comment mesme souffre-il que ceux qui le despitent, et foullent sa maiest aux pieds, soient ainsi redouts devant les hommes et qu'ils facent tout ce qu'ils ont entreprins? Voila donc comme les fidles pouvoient estimer que Dieu ne tenoit plus compte d'eux et qu'il les avoit reietts. Et ainsi ce n'est pas sans cause que l'ange dit ici que les Romains besongneront avec un dieu estrange, combien que toute leur religion ne soit que superstition et abomination diabolique, qu'ils n'adoreront sinon l'idole qu'ils auront forge, toutesfois si est-ce qu'ils ne laisseront pas de conquester beaucoup de pays, et d'aquerir tant de victoires, qu'il semblera que Dieu leur favorise. A fin donc que les fidles en soient advertis, tout cela leur est prdit par l'ange. Or qui est-ce qui parle? C'est le Dieu vivant. Nous voions donc que ceci n'est point advenu sans sa permission, et c'estoit o les fidles se dvoient appuier pour dire, et bien? il est vray que les choses sont bien confuses en apparence, mais tant y ha que Dieu ne laisse point de dominer au ciel: attendons donc en patience, et ne suions point troubls outre mesure de ce que nous voions maintenant l'oeil. Voila donc la consolation qu'il ha fallu que les fidles aient recueilli de ce passage. Quand il est dit que le dieu estrange qu'il aura congneu, ce n'est pas qu'ils aient eu une connoissance droitte et certaine de leur dieu mesmes: car (comme nous savons) les idoles ne sont rien: il n'y ha qu'une vaine fantasie des hommes, et la science ne peut point estre sinon o il y ha certitude, comme quand S. Iehan dit que nous savons que nous sommes enfans de Dieu, il entend que nous en avons un bon tesmoignage et asseur, que ce n'est point une opinion que nous aions conceu, mais que cela nous doit estre tout rsolu. Et pourquoy? car le Dieu vivant s'est manifest nous. Nostre foy donc n'est point douteuse. Or si nous venons aux payons, ils ne scavent rien de tout ce qu'ils font. Il est vray qu'il y aura une obstination assez grande, qu'ils seront comme

101

SUR LE XI. CHAP. .DE DANIEL.

102

enrags en leurs imaginations, mais tant y ha que nous n'appelerons point cela scavoir. Le connoistre donc, duquel il est ici fait mention, n'est pas une certitude, ne que les Romains conneussent ce qu'ils faisoient, mais c'estoit le service et la devotion qu'ils avoient leurs idoles, voire et non point devotion encores proprement, mais cet orgueil qu'ils avoient de leur vertu, et non point de leur religion, combien qu'ils l'estimassent estre la meilleure du monde. Et pourquoy? Car nous gaignons tout (disent-ils), il n'y ha rien qui ne tremble dessous nous, que nous assuiettissons et terres et mers nostre empire. Puis qu'ainsi est donc que nous dominons en telle puissance, il s'ensuit que les dieux que nous adorons doivent estre redouts. Voila donc comme ils empruntoient d'eux pour attribuer leurs dieux: tant y ha neantmoins que ce qui est dit par nostre Seigneur Iesus Christ en S. lean la Samaritaine, demeure tousiours veritable en ceux-ci, quand il dit: Nous savons ce que nous adorons, mais vous ne le savs pas. Voila nostre Seigneur Iesus Christ qui declare qu'il n'y ha qu'une seule religion qui soit fonde en science, c'est savoir celle des Iuifs. Pourquoy? d'autant que les Iuifs avoient la loy, Dieu s'estoit dclar eux, ils n'alloient point l'adventure, ils ne disoient pas: nous cuidons bien faire, c'est bonne intention, mais voila Dieu qui nous a donn la reigle comme il veut estre servi, nous faisons ce qu'il nous commande par sa parole. Ainsi donc ce n'est pas un Dieu de cuider ou d'opinion qui est ador au milieu de nous, mais c'est le Dieu vivant. Voila donc quelle est la difference d'entre les Iuifs et les Paiens. Or les Romains estoient comprins en ce rang-l: vous ne savs ce que vous adors, mais cependant ils ne laissent pas d'estre opiniastres, en leurs follies, et c'est ce que l'ange ha entendu, qu'ils besongneront avec ce dieu estrange qu'ils ont conneu, mais cependant ce sera pour le dieu Mahuzin, c'est dire pour leurs forces, et toutesfois il est dit, Qu'ils les feront dominer sur plusieurs, et diviseront la terre par prix. Il est vray qu'il est dit qu'il les fera dominer sur plusieurs, car il parle tousiours comme d'un roy, mais tant y ha que nous avons dit, que cela se doit rapporter aux capitaines gnraux de Rome. Il reste de veoir maintenant qui sont ceux ci, car ce n'est pas seulement que ceci soit entendu d'un seul homme (comme il ha est dit) mais les histoires nous dclarent' asss comme ceci ha est accompli, car quand les Romains de prime face ont domin en Grce et en Asie, ce n'est pas qu'ils aient usurp eux ces choses, car ils voient bien que cela leur cousteroit beaucoup, c'estoient pais loingtains, il y eust fallu envoier des garnisons et tout se fust consomm. Or sur cela que faisoient ils? ils partissoient la terre, c'est

dire qu'ils donnoient les royaumes ceux que bon leur sembloit, quand il y avoit quelque butin, ils distribuoient ceux desquels ils en pensoient avoir profit, que s'il y avoit quelque grande principaut ils la donnoient ceux qu'ils voioient estre en picque contre quelque autre, et avoient bien cette eautelle de ne constituer nuls roys ne princes qui fussent trop puissants, tellement qu'ils faisoient faire le guet sans desbourser denier ne maille, pource qu'ils faisoient dominer ceux ci et ceux l leur plaisir, et c'est ce que l'ange a entendu comme s'il disoit que les principauts seroient changes au pays d'Asie, que les Romains remueront tout, qu'ils feront comme un monde nouveau, qu'un royaume sera parti en trois, ou en quatre, l'un aura une partie, l'autre une autre, et celuy qui n'avoit pas un pied de terre sera remont, celuy qui auroit seulement trois ou quatre petites villes sera Seigneur d'une grande province. Ainsi ils diviseront la terre par prix ou en eschange, o'est dire comme s'ils avoient tout le monde en leur main, il ne dit pas qu'ils en reoivent le pris comptant, mais il signifie, qu'ils diviseront toute la terre, comme s'ils la mettaient en vente. Quand un homme aura des possessions vendre pour dire, ie vends un tel un champ, un autre cette vigne, un autre ce pr, voila comme les Romains ont divis tous les pays qu'ils avoient assuiettis, et qu'ils avoient comme en leur main pour les vendre qui bon leur sembleroit, il est vray que c'estoit par cautelle et astuce, mais cependant ils en ont fait leur profit par ce moien que nous avons desia dclar. Or ceci n'est point dit sans cause, car n'estimons point que l'ange ait ici voulu reciter des histoires, seulement pour plaisir, mais il ha dclar ce qui estoit pour l'dification ds enfans de Dieu, si nous pensons bien aux combats qu'ont eu ceux qui ont vescu de ce temps l, nous trouverons qu'il n'y ha ici rien de superflu, car si auiourd'huy nous voions quelque changement au monde, chacun s'en esbahist, et sommes tous estonns, voire, et cependant nul ne fait valloir cette providence de Dieu, laquelle devoit estre conneu en premier lieu: car quand nous voions que les choses se changent, et se remuent ici bas, nous devons incontinent estre advertis que c'est Dieu qui ha sa main estendue, et qui exerce ses iugemens, mais nous faisons tout l contraire. Apres si nous voions quelque tempeste, quelque tourbillon, nous craignons que cela ne vienne iusques nous, et cependant nous n'avons point cette providence, et cet advis de nous recommander Dieu. Nous ne pouvons pas nous appuier sur sa protection, combien que ce soit la tout nostre refuge, et ainsi l'ange declare Daniel que la terre sera comme change par les Romains, et pourquoy? fin que les fidles en toutes ces afflictions l, re7*

103

SERMON X L I I .

104

gardent la providence de Dieu, et puis aprs d'autant qu'ils verront les choses confuses, qu'ils soient tant plus incits requrir Dieu et se mettre en sa merci, s'appuiant sur les promesses qu'ils ont receus, savoir qu'ils sont l'Eglise de Dieu, qu'il les ha choisis pour son peuple et pour son heritage, que par ce moien s'ils se recommandent luy, il leur subviendra en leur ncessit, voila la somme de ce que nous avons recueillir en ce passage. Cela ha est dit ceux qui ont vscu devant la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, devant qu'il fust rvl au monde, appliquons le aussi bien nostre usaige, et ainsi quand nous verrons les royaumes et les principauts estre changs, ne pensons point que cela se face par cas fortuit, et pourquoy? Celuy qui ha rgn aprs la mort de Daniel, regne aussi bien auiourd'huy au monde, car le titre de crateur ne luy est pas seulement attribu pour un temps, mais pour tousiours, et ainsi donc connoissons que Dieu dispose des choses par tout et tellement que cependant il subvient ceux qui se fient en luy, et veille pour leur salut. Quand donc toute la terre se changera, que nous demourions tousiours fermes en la foy que Dieu nous ha donne, car elle n'est point suiette aux changemens et mutations de ce monde, il se pourra faire beaucoup de revolutions ici bas, mais nous avons l'ancre de nostre foy, qui est fiche la haut au ciel (comme dit l'apostre en l'epistre aux Ebrieux). Or il est dit consequemment, que le roy d'Aquilon et le roy de midi choqueront contre luy, que le roy d'Aquilon viendra avec une grande puissance, avec navires, et chevaux, et chariots, toutesfois que cestui ci passera outre, et qu'il viendra en la terre desirable. Et puis en la fin il dit qu'il gastera les paya d'Egypte, Libie et Ethiope: par tout o il passera, qu'il ruinera tout et pillera tous les thresors de ces pays l, il y aura seulement quelques petis pays rservs comme il nomme ici, Edon Moab, et le commencement des enfans d'Amon, il dit donc que cela luy eschappera, mais sur tout qu'il prendra tous les thresors des autres pays sus nomms, finalement il est dit qu'il viendra iusques en la montaigne saincte, aprs qu'il aura mis son camp entre les deux mers, et nul ne luy sera en aide. Il est vray que de desduire par le menu toutes les choseB qui sont ici couches, on ne pourroit pas d'autant que ceux qui ont vescu de ce temps l, ont mieux conneu l'accomplissement de cette prophtie iusques ici, nous avons eu les histoires asss certaines, mais tant y ha qu'il nous doit bien suffire, que nous sachions que Dieu ha voulu consoler son peuple au milieu de ses afflictions, en luy monstrant que les troubles qui adviendront n'estoient pas de cas d'aventure, mais qu'il estoit par dessus, fin que les fidles ne laissassent pas de l'invoquer quand

on pourroit cuider que tout seroit perdu et ruin, quand donc nous scavons qu'elle est l'intention de Dieu, cela nous doit bien estre asss, toutesfois encores pouvons nous recueillir quelque somme de ce qui est ici dit par l'ange, car depuis que les Romains ont fait ce qui est ici dit par l'ange, c'est savoir qu'ils ont fortifi et augment leur vertu par ce qu'ils ont prins et rapine en ce pays d'Asie, qu'ils ont conneu que c'estoit de la mer et de toutes les trafiques de ces pays d'Orient, il y est advenu de grandes esmotions de guerres, et sur tout du temps du roy Mitridates, car selon qu'il estoit puissant, il les ha fait craindre autant que nul autre, et les ha fort estonns de fait, car ils ont eu de merveilleuses desconfitures, et de luy quand il sembloit estre abatu, il estoit incontinent remont, comme on le voit qu'aprs une desconfiture grande, qu'il sembloit qu'il fust du tout ruin, ils assemble bien de soixante quatre vints mille hommes, et quand les Romains pensent estre venus bout de luy, c'est tousiours recommencer, tellement qu'ils sont fort esbahis comme ce roy peut avoir une telle puissance, il avoit tel credit par toutes les villes franches de ce pays d'Asie, qu'il sait faire une rvolte et une conspiration l'encontre des Romains, tellement que c'est grand chose qu' cent lieues l'environ par toutes les villes o il y avoit garnison pour les Romains, on couppe la gorge tous ceux qui y sont, qu'autant de citoiens de Rome qui y sont l trouvs sont mis mort, et quant est de la guerre sur mer, il la conduit telle que les Romains ont eu souvent du pire, et y ha eu de terribles defaittes. Ainsi donc voici une guerre qui ha est bien penible, et de grande resistance, savoir celle que feist Mitridates l'encontre des Romains, il avoit son pre Thigranes qui se faisoit nommer le roy des roys, car il avoit conquest a et l, iusques au pays de Syrie, tellement que ce que avoient eu les successeurs de Seleuchus, c'est dire tous ces Antiochus et ce Demetrius, dont il ha est parl, que tout cela luy ha est assuietti, voire et qu'il est venu iusques en Egypte. Nous voions donc comme il y a eu de grands troubles pour les Romains du cost d'Aquilon et cependant le pays d'Egypte, et le cost d'Ethiopie leur ont aussi rsist, car les Romains n'estoient pas seulement redoubts, mais cause de leur avarice extreme, on les haissoit par tout, d'autant que sous umbre et couverture de la libert, ils avoient occup toute la Grce. Voila le titre commun de leurs guerres, nous ne voulons point souffrir qu'on opprime la libert des villes franches, nous les voulons maintenir sur tout, voire, mais quand ils avoient une fois mis la patte dessus, cela leur estoit confisqu, c'en estoit fait, et eust mieux vallu que les villes fussent demourees en leur estt. Nous

105

SUR LE XL CHAP. DE DANIEL.

106

voions donc que sous umbre de libert, les Romains avoient usurp une tirannie la plus cruelle du monde, et la plus barbare, et pour cela tout le inonde aroit conceu une haine contre eux, tellement que s'il y avoit quelque rvolte, o chacun estoit bien aise de se bender contre eux, d'autant qu'on connoissoit qu'ils vouloient tout engloutir comme des gouffres, et ainsi ce n'est pas sans cause que l'ange prdit ici, que les Romains estans battus par le roy d'Aquilon seront fort estonns, d'autant qu'il viendra l'encontre deux en grande puissance. Mais tant y a (dit-il) qu'ils en viendront au dessus, comme il en ha est fait, non pas du premier coup, car mesmes quant Luculus y alla devant Pompe le grand, l'aiant vaincu, qu'il estoit la dechass en un petit anglet vers le Ponthe (qu'on appel). Encores Mitridates revint avec une grande compagnie, iusques ce que Pompe y vint qui en la fin le vainquit, mais ce n'est-pas sans grande difficult. Ainsi donc ce n'a pas est incontinent que cette victoire est advenue aux Romains, car ils ont eu de terribles desconfitures, qu'ils ont perdu pour un coup tous leurs tributs de l'Asie, qui estoit toute la gresse de leur empire comme eux-mesmes en font bien leurs complainctes, car estans assembls en leur conseil, il mettent cela en avant. O! messieurs vous voies que nous avons perdu tout le principal de nostre revenu, si nous laissons cela sans nous en venger, on se mocquera de nous, et puis il n'est pas seulement question de l'Asie mais de la Grce, car si on void que vous souffris un tel outrage un chacun se rvoltera contre nous. Vous soavs que nous sommes hays par tout, que les capitaines que nous avions dputs par toutes les regions qui nous estoient subiettes, ont rapine tout ce qu'il ont peu, et par cela on a conceu une haine l'encontre de nous, tellement qu'on voudroit que l'empire de Rome fust abism. Nous voions (di-ie) cela par les conseils et machinations qu'ils ont tenus eux-mesmes. Ainsi donc connoissons la vrit de Dieu laquelle ces pauvres aveugles ont rendu tesmoignage, voire sans qu'ils sceussent ce qu'ils faisoient, mais Dieu ha voulu que cela demourast par escrit, fin qu'on connoisse que rien n'est advenu, que premirement il n'ait est ordonn en ce royaume celeste, que Dieu tient labride sur toutes les machinations et entreprinses des hommes, et qu'il gouverne tout par son conseil. Or quand il est dit qu'Edom et Moab eschappera avec le commencement des enfans d'Amon, ce n'est pas sans cause, car voici encore une terrible tentation' que pouvoient avoir les fidles qui estoient torments grandement, veu que Dieu espargnoit ces peuples l, qui estoient comme reietts au prix d'eux et comme maudits. Car nous scavons comme l'escriture saincte parle des Moabites, des Amonites

et des Idumeens, c'est assavoir comme de ceux qui ont est ennemis mortels de l'Eglise, qui ont perscut de tout temps les enfans de Dieu, qu'il n'y avoit nulle compassion ne humanit en eux, envers les enfans d'Isral (combien qu'ils fussent descendus d'un mesme parentage) comme nous scavons que les Idumeens, les Amonites et Moabites estoient descendus d'Abraham, ou de Lot, mesmes qu'ils estoient rputs comme les enfans de Dieu, car ils avoient aussi la circoncision, ainsi ce n'est pas sans cause que l'escriture saincte les met en telle detestation. Or du temps que tout le pays d'Asie est tourment, Dieu espargne ceux l, comme s'ils avoient un privilege. Le pays de Iudee est pill et saccag, on n'espargne pas mesmes le temple de Dieu, et voila des idoltres, voire des idoltres qui sont comme apostats, car ils ont renonc le Dieu vivant, que leurs pres avoient conneu, mesmes (comme i'ai dit) ils font semblant d'estre de cette alliance que Dieu avoit faitte avec Abraham, car les Idumeens avoient la circoncision, comme ils estoient descendus d'Esau qui estoit le fils de Iacob, et cependant ils ont renonc tout, tellement que les voila les pires idoltres du monde, ne diroit on pas qu'ils devroient estre foudroies et abisms du tout, neantmoins ils n'endurent rien quand tout le reste du monde est afflig iusques au bout, qu'il semble que tout doive estre abism, ceux l sont en repos, ils ont bien quelque crainte voiant le feu aux maisons prochaines, mais tout cela ne vient point iusques eux, que pouvoient dire les fidles? cependant regardons cela par nous et par nostre exemple, car si Dieu permettoit que nous fussions affligs et batUB, nous qui avons l'vangile, et ceux qui despitent, et Iesus Christ et toute sa doctrine, si ceux l n'enduroient nul mal, que pourrions nous penser? ie di selon l'infirmit de nostre nature, si nous n'estions conferms par les promesses de Dieu, et qu'il les imprimast bien en nostre memoire, nous serions esperdus, qu'il nous sembleroit que la religion que nous aurions tenue ne seroit point certaine, que nous en viendrions incontinent en doute, ie di les rudes et les idiots qui n'ont point une vive foy, tellement enracine en la vrit de Dieu ternelle comme ils doivent. Et ainsi ce n'est pas sans cause qu'il est ici fait mention notamment de ces peuples qui estoient voisins aux Iuifs, et qu'il est dit par l'ange, que la guerre ne viendra point iusques eux, et qu'ils ne sentiront point les calamits qui dvoient advenir en tout le pays de Iudee, voire et en tout le pays d'Asie, que ces calamits l ne viendront point iusques Edom Moab, et au commencement des enfans d'Amon, et ainsi quand Dieu espargnera auiourd'huy, et supportera pour un temps les infidles qui sont ennemis de l'Eglise, que nous ne soions point troubls pour

107

SERMON X L I L

108

cela, car il ne faut point que nostre foy, dpende des choses transitoires de ce inonde, qu'elle ne doit point pendre comme un filet en l'air, mais quand nous verrons que tout sera comme dissip, qu'il semblera qu'il n'y ait plus que confusion au monde, regardons ce qui ha est dit de tous temps, et connoissons que Dieu ne laisse point d'estre iuge au ciel, quand il y aura de grosses nues et espces, le soleil ne laissera point de luire, il est vray que sa clart ne viendra point iusques nous, mais tant y ha que le soleil demeure tousiours en son estt, il est tousiours au ciel comme il ha est des le commencement du monde, il est vray qu'il se fera de grandes esmotions et tourbillons en ce monde, le ciel est tousiours semblable soy, encores que nous voions des nues qui nous empeschent le regard du ciel. Or Dieu est par dessus le soleil, et par dessus le ciel, on ne pourra point obscurcir son royaume, il demeure tousiours en son entier, mais cependant prions le qu'il nous face la grace de pouvoir surmonter toutes ces grosses nues, tous ces troubles qui sont ici bas, et que par foy nous puissions entrer en son sanctuaire, que nous regardions au ciel, et que nous connoissions que sa main domine en telle droiture, que rien ne se fait que par bonne raison, et si quelqu'un ne connoist pourquoy il fait ces choses, que nous aprenions qu'il faut endurer d'estre ainsi ignorants pour quelque temps, iusques ce qu'il luy plaise de nous dlivrer de ces troubles et empeschemens o nous sommes en la vie prsente, pour nous introduire en cette perfection de sagesse, qu'il nous ha promise. Notons donc que si Dieu nous afflige auiourd'huy, que c'est pour nostre bien et nostre salut, et au reste s'il advient que les incrdules, et ceux qui luy sont rebelles, que ceux l soient traitts plus doucement que nous, qu'ils aient toutes leurs dlices et volupts, sachons qu'il faudra en la fin que Dieu les appel un compte terrible, et qu'ils paient ce terme l, auquel Dieu les aura attendus. Voila ce que l'ange ha voulu signifier en ce passage, quand il est dit qu'Edom et Moab eschappera avec le commencement des enfans d'Amon. Au reste nous avons encores noter un autre point ici, car nous appetons tant que rien plus, d'estre nostre aise, d'avoir tous nos souhaits, d'estre en dlices, pour ne sentir nul mal, pour n'endurer rien: il est vray, que ceux qui ont ce fol dsir l n'en peuvent pas iouir, car nous voions que souventesfois les pays les plus gras et les plus fertiles, ne peuvent estre sans chert et famine, mais encores prenons le cas qu'on fust asseur d'avoir tousiours boire et manger eu un pays, qu'il n'y tombast iamais ni gresle ni tempeste, qu'il n'y eust iamais gele, tellement qu'on fust l comme en un paradis terrestre, si est-ce que cela n'empesche pas qu'il n'y

ait beaucoup d'autres calamits, et mesmes cela est cause d'esmouvoir beaucoup de haines, pour le piller et saccager en la fin, et c'est-ce qui nous est ici monstre par l'ange. Voila les Idumeens qui habitoient aux montaignes, comme il eu est parl par le prophte Malachie, que Dieu faisant comparaison de l'hritage qu'il avoit donn Iacob, avec celuy qu'Esau avoit prins, il dit aux Iuifs, si vous estis aux montaignes et aux deserts, comme sont les enfans d'Esau, vous pourries bien avoir une occasion de vous plaindre, mais vous estes en une terre si fertile que rien plus, rien ne vous dfaut. Voila donc les Iuifs qui estoient en un pays beaucoup meilleur que celuy des Idumeens et des Moabites, mais cependant pource que ceux d'Amon, et de Moab, et d'Edom, estoient l enclos en des montaignes, qu'ils estoient comme en des lieux deserts, ils sont exempts du mal qui est commun tous les autres. Aprenons donc de ne point tant estimer les commodits de ce monde, pour dire, nous sommes bien heureux, d'autant que nous sommes en pays fertile, o nous avons abondance de tous biens, et pourquoy? Nous voions quelle est l'avarice du monde, et l'ambition des princes, et ainsi quand nous serons en pays maigre, reconnoissons que c'est une grande benediction de Dieu, quand il nous y nourrist, car d'un cost les princes n'ont point d'envie de mettre la patte dessus, voila, il ne vaut la peine (diront-ils) et quand nous aurons prins tout le pays qu'elle en sera la recompence? Voila donc comme Dieu nous exhorte, de nous contenter plustost de petitesse que d'estre eslevs selon les hommes, et cependant que nous fussions tous les iours en dangier d'estre pills et saccags, car telle abondance en un pays est souventesfois cause de la perdition des hommes. Or quand nous aurons appliqu cela tout un pays, il faut qu'un chacun de nous aussi l'applique sa consolation en particulier, nous voions les envies qui sont au monde, que quand il y en aura qui seront grands et riches selon le monde, cela sera cause de leur susciter beaucoup d'ennemis, au contraire quand un pauvre homme n'aura pas beaucoup de biens, qu'il faudra qu'il vive au iour la iournee (comme on dit) et la sueur de son visage, que quand il aura travaill, qu'il aura pour manger, voire, non pas pour faire banquets ne pour faire grand chre, mais pour vivre petitement, et pour se tenir en mdiocrit, quand (di-ie) un tel homme aura boire et manger en petite mesure, il sera beaucoup plus heureux, qu'un qui aura du bien regorger, et pourquoy? Car Dieu fera bien paier l'escot ceux qui auront eu beaucoup de biens en ce monde, et qui en auront mal us. Et ainsi que nous prions Dieu, qu'il nous tienne plustost en mdiocrit, voire et en petitesse, que de nous don-

109

SUR LE XL CHAR DE DANIEL.

110

lier abondance, pour nous faire puis aprs perdre et corps et biens et tout tant qu'il y ha, voila ce que nous avons encores noter sur ce passage. Or venons maintenant ce qui est adioust par l'ange, il dit, quand ce roy ici aura mis la main sus les thresors d'Egypte, de Libie, d'Ethiopie, et par tout o il passera, que les nouvelles le troubleront d'Orient et d'Aquilon, et qu'il sortira en grande cholere, pour mettre plusieurs sac. Or ceci a commenc des que la guerre fust faitte contre Mitridats, et contre Tigranes puis aprs, mais il fust achev en la personne de Pompe lequel fust esleu capitaine, pour succder Sylla, lequel luy feist coupper l'herbe sous le pied (comme on dit). Il est vray qu'il avoit bien commenc la guerre, mais par pratiques on feit tant que Pompe fust envoie, et luy succda et l'autre s'en retourna en sa maison. Or Pompe distribuoit les, royaumes comme il luy plaisoit aprs que ce Sylla fust renvoie, mais Mitridat8 qui avoit tu une demie douzaine de ses enfans, en eust autant fait au plus ieune, sinon qu'il s'en *fust fui aprs Pompe, et Pompe passe plus outre et va plus loing, tellement que quand Tigranes pense venir l'encontre de luy, il est desconfit et occis par Pompe: aprs cela il vient en Syrie et assaille. Antiochus le dernier, non pas qu'il eust iamais est ennemi des Romains, mais ils inventent des vieilles querelles pour avoir occasion de s'eslever contre luy, comme nous savons que les princes auront tousiours des querelles au fonds de leurs coffres, que s'ils n'ont moien et occasion d'entreprendre guerres, ils en forgeront de toutes Douvelles comme il leur plaira. Or Pompe prend occasion d'assaillir cet Antiochus, par ce qu'il y voit eu un meurtre commis d'un ambassadeur de Rome, et sous umbre de cela il pense bien avoir iuste occasion d'entreprendre la guerre, et toutesfois Darius duquel nous avons parl par ci devant, qui voit est en ostage Rome, leur avoit envoie Beluy qui avoit est coulpable du meurtre, avec une couronne d'or de grand prix. Or ils prennent bien la couronne, mais ils laissent aller l'homicide, roire, et font cela par fraude, pour dire nous aurons tousiours un droit de guerre l'encontre d'eux. Sur Bla donc Pompe vient assaillir cet Antiochus, pource aussi qu'il avoit vaincu auparavant Tigranes, iju'il luy sembloit qu'il ne meritoit point d'estre roy, et en ces troubles l il falloit que Pompe Bust son arme entre Syrie, et le pays de Iudee. Et voila pourquoy il est dit ici, que ses tentes seront mises entre les deux mers, l'ange donc avoit prdit Daniel tout ce qui devoit advenir, voire, devant qu'il fust advenu, car voila le camp qui est au milieu des deux mers, quand les Romains mettent l leur siege pour dire, nous y demourerons et possderons entirement tout le pays d'Asie, et

toutesfois les nouvelles viendront d'Orient et d'Aquilon pour les troubler, car il y advint alors de plus grands troubles du cost d'Orient que iamais ils n'en avoient eu: il est vray que l'avarice de Crassus fust bien cause d'esmouvoir la guerre contre les Parthes, car c'estoit un homme si avaricieux qu'il ne se pouvoit contenter de toutes les richesses du monde, il avoit desia tant pill et rapine que c'estoit piti, c'estoit un gouffre qui en avoit plus englouti que tout le reste des Romains, combien qu'ils eussent fait de terribles saccagements, toutesfois encores ne se contente il de rien, quand il oid que ces pays d'Orient sont plains d'or et d'argent, il luy semble qu'il n'a rien fait sinon qu'il pille encores tout cela, et de fait il va entreprendre la guerre contre les Parthes, voire combien que tous ceux de son conseil n'en fussent point d'advis et qu'ils luy remonstrassent qu'il ne se devoit point ainsi hazarder. O voila i'yrai toutesfois, advienne ce qui en pourra advenir, qu'il est l comme un pauvre homme aveugl, qu'il se laisse mener par le mouzeau comme une beste brute, et en cela pouvons nous appercevoir que c'est l'avarice, que voila un homme d'esprit, un homme prudent, qui estoit exerc aux affaires de ce monde, et toutesfois l'avarice le transporte, tellement qu'il n'y ha plus de sens ne de raison en luy, voila un homme ancien, qui estoit desia aag de soixante et dix ans, il avoit tousiours est dmener les affaires de l'empire de Rome, voila un homme qui n'est point ignorant de la guerre, et l'avarice l'aveugle, tellement qu'aprs qu'il ha tant amass d'or et d'argent qu'il n'en peut plus, aprs qu'il ha pill le temple de Ierusalem, qu'il ha us de toutes cruauts et violences, quand il ouit parler de ces pays si riches, et si opulents, il se laisse mener par un traistre, par un malheureux qui fait semblant d'estre traistre son pays, il se laisse donc mener comme un veau qu'on meneroit la boucherie, et quand il est entre ces montagnes, entre ces deserts, voila toute son arme qui est desconfite, son fils est prins le premier, et y est tu, puis aprs on luy couppe la teste, et la main, et l'envoie on toute pleine d'or, comme par mocquerie, pour dire, voici celuy qui iamais n'ha peu estre rassasi d'or ne d'argent en sa vie, qu'il en mange maintenant tant qu'il voudra, et qu'il s'en saoule. Or cette desconfiture l fut grandement dommageable aux Romains, car il y demeura environ cinquante mille hommes, et ainsi nous voions que ce n'est pas sans cause qu'il est dit ici, que l'empire Romain sera troubl par les nouvelles qui viendront du pays d'Orient, car il y eut une telle desconfiture alors, qu'il n'y en eut iamais de si grande de tout l'empire Romain, sinon du temps d'Auguste Cesar. Or il est dit qu'ils viendront iusques en la montagne saincte, comme Pompe

Ill

SERMON X L I I I .

112

entra au temple et le prophana, combien qu'il ne touchast point aux thresors, mais en la fin le temple fust encores pill d'avantage, et pollu, savoir du temps de l'empire de Caligula, quand cette abomination y fust mise (comme il en ha est touch par ci devant). Voila comme nous voions en partie l'accomplissement de ce qui est ici prdit par l'ange, il est dit que nul ne luy sera en aide. Or ceci se peut exposer en deux sortes, savoir, que quant au pays de Iudee, les Romains estoient asss puissans sans estre aids d'aucun pour tout saccager, et avoir la victoire. On peut dire aussi qu'aprs que les Romains auront eu une telle vogue, que Dieu s'eslevera contre eux, et qu'il rabaissera leur gloire, et ne seront point secourus, car ils perdront tout ce qu'ils ont ainsi pill et saccag. Or combien que cela ne soit pas, si est-ce qu'il nous faut entendre que l'exposition dernire n'est point mal prinse, car quand les hommes auront us d'outrages, et de violences, et de toutes cruauts pour s'enrichir, il faudra qu'ils soient assaillis la fin, et alors tout secours leur defaudra, et ne seront point assists au besoing. Or maintenant nous pouvons recueillir la somme de tout, c'est savoir, que cependant que les Romains ont ainsi domin, et qu'ils ont obtenu de telles victoires, qu'il faloit que les fidles eussent tousiours le regard Dieu, qu'ils eslevassent leurs yeux au ciel pour regarder cette providence ternelle de Dieu, de laquelle ils avoient tesmoignage, et sans cela aussi que seroit-ce? car ceux qui regardent seulement aux confusions qui sont en ce monde, sans avoir regard la providence de Dieu, il est certain qu'ils se trouvent bien estonns, et non sans cause, car encores que nous soions a nostre aise, et que le monde soit asss paisible, si est-ce que si Dieu ne nous console, encores ne pouvons nous pas estre repos, que nous n'aions des pointes, et des aguillons l dedans pour nous picquer, voire, et pour nous renger, en sorte que le tout viendra nostre ruine, et ainsi avisons de ietter les yeux sur cette providence de Dieu, et ne doutons point que quand tout le monde seroit renvers, que Dieu nous pourra bien recueillir 'soy en la vie ternelle, non point que nous soions exempts des afflictions temporelles, cependant qu'il voudra que nous demourions en ce monde, mais elles nous seront converties en bien et en salut, si nous avons nostre esprit eslev l haut. Suivant cette saincte doctrine, nous nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

SERMON XLIII
sur le Chap. X I I . v. 1. Nous avons traitt par ci devant, ce qui estoit dclar par l'ange Daniel, touchant du dernier prince qui se devoit eslever, et qui devoit faire beaucoup d'outrages et de violences au peuple de Dieu, et son Eglise, maintenant pour conclure, l'ange adiouste que Dieu maintiendra les siens au milieu de ces tribulations l, car Dieu n'a point voulu laisser ce qu'il avoit commenc declarer Daniel, mais en somme, il est ici dit, que s'il y ha eu de grandes afflictions pour un temps, qu'il ne faut point penser que iusques la fin du monde elles doivent finir, mais plustost qu'elles s'augmenteront de plus en plus. Nous avons traitt pourquoy l'ange advertissoit le prophte de ce qui devoit advenir, car sans cela les fidles eussent perdu courage, et se fussent dsesprs comme ils en avoient grande occasion, car iuger selon l'apparence on eust dit que Dieu avoit oubli ses promesses, qu'il ne luy chaloit plus de son Eglise, que ceux ausquels il avoit promis d'estre Pre, estoient traitts si mal, qu'il eust mieux valu que iamais ne se fussent attendus luy, et n'eussent point espr en sa grace. Voila donc ce qui pouvoit venir au devant tous fidles, et ainsi ils avoient besoing d'estre arms de cette consolation ici, qui est donne par l'ange au prophte, c'est savoir, qu'il conneust que tous ces pillages et ces saccagemens qui se faisoient en ce temps-l, n'estoient point sans la providence de Dieu, que Dieu ne laschoit point ainsi la bride aux meschans, et aux tirans, pour ce qu'il eust mis son peuple en oubli, ou qu'il ne luy voulsist point aider, mais que c'estoit fin que les siens fussent exercs en patience, qu'il y eust comme un examen de la foy et constance, de ceux qui cheminoient en pure conscience, et sans hypocrisie, comme aussi cela ha est dclar suffisamment. Or puis que l'intention de Dieu estoit telle de prmunir les fidles, fin qu'ils ne dfaillissent point au milieu de leurs afflictions et adversits, l'ange amen ici Daniel iusques la venue de nostre Seigneur Iesus Christ. Or sur cela on pourroit penser que quand le Rdempteur du monde seroit venu, que tout mal seroit ost, que Dieu feroit une telle restauration de son Eglise, qu'elle seroit en paix et son aise, qu'il n'y auroit plus de combats ne d'adversits comme auparavant: or pour cette cause l'ange dit en somme, qu'encores que Dieu ait envoie son fils pour le salut des hommes, que l'Eglise ne sera point paisible, il conioint donc ici la condition des fidles, qui dvoient estre aprs la revelation du fils de Dieu, avec celle de tous les

113

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

114

Peres anciens, qui avoient precede et qui avoient vescu sous la loy. Maintenant donc nous voions tout l'advertissement qui est ici donn au prophte, et non pas seulement luy, mais plustost nous iusques ici. Nous avons entendu oomme les fidles de ce temps l estoieot advertis qu'il faloit qu'ils endurassent beaucoup d'afflictions, et que telle estoit la volont de Dieu, qu'il faloit qu'ils se rongeassent icelle, et cependant qu'ils ne doutassent point que Dieu veilloit sur eux, et qu'il leur subviendrait en temps oportun, nous avons veu cela, maintenant cette prophtie s'adresse nous directement (comme on dit) qu'il n'est plus question de nous accomparer avec les Peres qui ont vescu soubs la loy, mais Dieu declare que quand le rdempteur sera apparu, que toutes choses qui sont requises pour le salut du monde seront accomplies, qu'encores l'Eglise ne sera pas en repos, qu'elle n'aura point ses souhaits, qu'elle ne fera pas ses triomphes ici bas en terre, mais qu'il faudra qu' l'exemple de ceux qui ont chemin devant nous, que nous combations, et que Iesus Christ ait un peuple qui soit combatant en guerre, iusques la fin du monde, fin que d'un tant meilleur courage nous tendions l haut au ciel, et que nous y fichions nostre esprance toutes fois et quantes qu'il est question que nous soions consols. Or cette doctrine ici nous est bien ncessaire, car nous voions comme le monde cerche ses commodits, nous y sommes tant enclins de nature, qu'on ne nous en peut divertir, et de fait ce mot d'adversit n'ha pas est introduit sans cause, car il emporte, que, et froid, et chaud, et faim, et soif, et travail, et maladies, et toutes choses semblables nous sont contraires, c'est dire, qu'il y ha une telle repuguance en nostre nature, que nous fuions tant qu'il nous est possible, tout ce qui ne nous est point propre, qui ne nous vient point gr: par cela donc il est signifi que l'homme n'appete sinon de n'avoir aucun mal n'aucune fascherie, et qu'il s'en veut exempter tant qu'il luy est possible, puis que nous avons une telle inclination, il nous sera difficile d'estre affligs et en une faon et en l'autre, qu'en la fin nous ne soions faschs quand nous verrons qu'il nous faut estre subiets tant de maux et misres : quand (di-ie) il nous faudra tant souffrir, il sera bien difficile que nous soions patiens, et que nous puissions nous humilier sous la main de Dieu, fin de trouver bon tout ce qu'il nous envoie. Aprs on voit que cet apptit qu'ont les hommes de se trouver bien, et d'estre exempts de toute fascherie, ha est cause que tousiours ils ont; cuid que Iesus Christ deust venir au monde, fin d'apporter abondance de biens, qu'on eust son saoul manger, qu'il n'y eust nulles guerres, qu'un chacun se reposast, qu'on fust en dlices, voila comme les Iuifs ont imagin leur rdempteur, les apostres CcUvmi opera. Vol. XLII.

mesmes n'ont pas est du tout nets d'une telle fantasie, car quand Iesus Christ, leur parle de cette destruction du temple, il leur semble que la fin du monde viendra, et incontinent ils l'interroguent, et Seigneur, quand sera la fin du monde? Nostre Seigneur Iesus ne leur avoit point parl de la fin du monde, oui, mais il leur semblait que cependant qu'il devoit rgner, qu'il faloit que toutes choses allassent si bien qu'on n'ouist plus parler d'afflictions, qu'on peust dire, que la flicit du monde estoit venue, que toutes ces malheurets qui estoient introduites par le pch d'Adam, dvoient estre mises sous le pied, voila ce que les Apostres imaginoient, et ce n'est pas d'auiourd'huy, car (comme desia nous avons dit) nostre nature nous meine l. Et puis encores quand Iesus Christ est resuscit, ils luy demandent, et Seigneur, quand est-ce que tu remettras au dessus le royaume d'Isral? Et nous voions mesmes qu' sa mort ils se debatent qui sera le premier, et le plus avanc en son royaume. Quand nous voions que les Apostres ont est detenus en tel erreur, connoissons que cela n'a point est seulement particulier eux, mais qu'il y ha comme un tel vice general en tous, si Dieu n'y mettoit remde: et encores depuis ce temps l, il y ha eu des fantastiques qui ont imagin, que nostre Seigneur Iesus Christ devoit encores rgner en ce monde pour aporter toutes dlices et volupts ses fidles, mais en cela ils renversent le principal article de nostre foy, c'est savoir, de cette resurrection, que nous attendons, et en laquelle nous devons avoir tout nostre repos, comme c'est l aussi nostre souverain bien. Le diable ha suscit des fantastiques qui ont imagin qu'il y devoit avoir quelque repos terrien pour les fidles, et maintenant encores nous tendrions l, si ce n'estoit que l'escriture saincte nous eslevast plus haut. Il nous faut donc bien considrer ce qui est ici dit : En ce temps l il y aura des afflictions si grandes, qu'il n'y en ha point eu de telles depuis que le monde est cr. Or l'ange conioinct ici la condition de l'Eglise Chrestienne avec celle des Peres, comme s'il disoit: Ceux qui seront devant la venue du rdempteur, auront de grandes tribulations souffrir, il faudra qu'ils endurent beaucoup, mais ceux qui viendront aprs, n'en auront pas meilleur compte, ne meilleur march, qu'on n'attende pas qu'il y doive avoir une Eglise paisible au monde, que ceux qui serviront Dieu aient tous leurs souhaits, qu'ils soient exempts de tout moleste, et de toute fascherie, Nenni non, qu'il faudra que l'un des temps soit semblable l'autre, que comme ceux qui nous ont precede, et nous ont monstre le chemin, ont endur beaucoup d'afflictions, qu'il faudra que nous leur soions semblables, qu'il faudra que nous suivions leur trace, et leur chemin, que nous soions conforms eux,
8

115

SERMON X L I I I .

116

et en somme que la vie des chrestiens soit un combat cependant qu'ils demoureront au monde, qu'ils n'attendent pas qu'ils aient ne fin ne repos, mais que leur foy sera examinee par beaucoup de tribulations, et au reste nous ne devons point trouver ceci estrange, puis qu'il est dit que Iesus Christ rgnera au milieu de ses ennemis, car comme nostre chef et capitaine soit environn d'ennemis, et que nous soions en paix et en repos, cela ne se peut faire, ce sont choses contraires et incompatibles. Puis qu'ainsi est donc qu'il faut et que la volont de Dieu est telle que Iesus Christ regne, et que cependant nous aions beaucoup d'ennemis: il faut que nous soions gens-d'armes combatans. Or toutesfois si pourroit-on trouver de prime face, quelque contrarit entre cette doctrine ici, et les promesses qui estoient donnes de la restauration de l'Eglise, car quand nostre Seigneur par ses prophtes declare qu'il fera retourner les fidles de la captivit de Babilonne, il parle qu'alors Testt de l'Eglise sera magnifique, qu'il sera tant magnifique que rien plus, sur tout en Isaye, il n'est question que d'or, et d'argent, de pierres prcieuses, et de toutes choses les plus desirables du monde, desquelles on viendra faire hommage Dieu, et qu' lors l'Eglise sera appele mere de tout le monde, qu'un chacun se glorifiera d'en estre, que l'estendue du royaume de nostre Seigneur Iesus Christ sera telle, qu'on mangera son pain sans aucune crainte ne doute, qu'un chacun sera sous sa vigne, et sous son figuier, que les espees et les lances seront remises sur la forge, qu'on en fera des charrues, qu'on ne fera plus de mention d'inimiti ne de querelle: voila la condition du royaume de nostre Seigneur Iesus Christ, qui n'est point semblable ce que dit ici l'ange Daniel. Or si est-ce que les fidles n'ont point est empeschs qu'ils n'aient bien accord cela, comme les apostres mesmes, quand ils ont prdit qu'il y auroit des afflictions iusques en la fin du monde, quand S. Paul prononce cette sentence, Quiconques veut vivre fidlement en Iesus Christ, il faudra qu'il soit perscut, et puis il faut que nous renoncions nous mesmes, que nous soions en opprobre, et ignominie, que nous soions comme maudits, si nous voulons parvenir la gloire celeste. Quand sainct Paul parle ainsi, et les apostres de mesmes, estoit-ce qu'ils ne conneussent point les prophties, ou qu'ils n'en eussent point memoire? il est bien certain qu'ils estoient bien advertis de ce que Dieu avoit promis ses fidles, mais ils voient bien quel estoit le stylle, et le langage du sainct Esprit, savoir que les choses que Dieu promettoit son Eglise, n'estoient point charnelles, et cela suffisoit aux apostres, fin qu'ils ne s'amusassent point en ce monde pour y penser avoir leurs plaisirs et leurs souhaits, mais plustost que s'ils

vouloient suivre Iesus Christ qu'ils se dlibrassent de sortir du monde, et encore qu'ils cheminassent au monde, qu'il faloit passer parmi beaucoup d'afflictions, et ainsi maintenant quand nous oions ces prophties que tout l'or et l'argent du monde sera ddi Dieu, que l'Eglise sera en pompe, et en triomphe magnifique, que tout reluira, qu'il n'y aura que flicit, sachons que cela n'est point dit fin que nous soions arrests la vie prsente, que Dieu nous saoule de tous biens, et que nous n'aions sinon nos souhaits? Nenni, mais c'est pour nous signifier que des biens qui apartiennent la vie celeste, des biens permanens qui ne sont point caducques ne transitoires, que l'Eglise n'en aura iamais faute, et n'en sera point destitue: il est vray que nous aurons la promesse que Dieu mesme nous assistera en ce monde, qu'il aura le soing de nos corps, et ce n'est pas sans cause que nous luy demandons nostre pain ordinaire, car c'est son office, lequel il s'est attribu de nous appasteler comme un pre, ou une mere ses enfans, et (comme i'ai desia dit) il ne nous veut point frustrer quand il nous ha ordonn de prier ainsi par la bouche de nostre Seigneur Iesus, Donne nous nostre pain ordinaire. Voila donc comme nous requrons Dieu qu'il ait tellement le soing de nos corps, qu'aussi il nous conduise quant l'ame. Les bestes pourront bien avoir faim, comme il est dit au Pseaume, mais nous ne serons point destitus de pasture, comme les bestes qui sont adonnes proyes et ravissemens, car elles pourront avoir faute et indigence, mais quant nous, Dieu nous subviendra cependant. Il nous doit souvenir que Dieu ne nous veut point arrester en ce monde, qu'il nous veut faire passer plus outre: regardons si nous estions chargs de biens, que Dieu nous donnast tout ce que nous pourrions souhaitter, si nous serions asss habiles pour marcher hastivement, et pour courir ce royaume celeste, car il ne nous faut qu'un peu de bien, pour nous retenir ici bas, qu'on no nous en peut desvelopper, nous serons tellement enfondrs en la fange, que nous ne pourrons pas lever un pied pour nous avancer, ie ne di point d'un pas, mais d'un seul doigt, que nous reculerons plustost de Dieu. Ainsi donc il faut que Dieu provoie au principal qu'il ne nous donne point les accessoires pour nous priver de cet heritage ternel, voila pourquoy Dieu nous retranche nos morceaux, que nous sommes affligs, les uns de pauvret, les autres de maladies, qu'il nous faut souventesfois estre l comme du tout accabls, que nostre vie ne soit sinon un abisme de toutes misres, car quand nous n'aurions autre esprance que de vivre au monde, nous serions les plus mal-heureux qu'il seroit possible de penser, et tout cela nous est propos, fin que nous pre-

117

SUR L E XII. CHAP. DE DANIEL.

118

nions de cercher cette vie celeste. Voila donc la mesure et le moien que Dieu tient envers nous c'est savoir, qu'il provoit tellement cette vie caducque, qu'il ha regard la vie ternelle, fin de nous y mener, et que nous soions incits d'y venir. Or donc ne trouvons point estrange si maintenant l'Eglise est ainsi afflige, et qu'il n'y ait point une grande pompe selon le monde, ne nous e8bahissons point de cela, mais connoissons que Dieu accomplist maintenant tout ce qu'il ha dclar par ses prophtes, car les vrayes richesses lesquelles nous devons estimer sont spirituelles, quand Dieu nous eslargist des graces de son S. Esprit, qu'il nous fait ce bien que nous bataillons contre Satan, et toutes les tentations de ce monde, que s'il nous donne un morceau de pain, que nous le mangions en bonne conscience, que nous n'avons rien ici bas qui ne procde de luy, que tout ce qui se fait en ce monde, il le fait pour nostre salut, quand (di-ie) nous avons tout cela: sachons que Dien accomplist ses promesses qu'il ha donnes par ses prophtes, voila donc comme il n'y ha nulle contrarit en ce qui est dit par l'ange Daniel, et en ce que nous lisons tant en Isaye qu'aux autres prophtes. L ' E glise donc doit estre magnifique et triomphante aprs la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, mais non pas en pompes terriennes, car il est dit en ce passage qu'il y aura des afflictions si grandes et si excessives, qu'il n'y en ha iamais eu de semblables depuis la creation des hommes. On demandera ici pourquoy est-ce que Dieu ha permis, et encores auiourd'huy veut et ordonne que les afflictions sont plus grandes qu'elles n'ont point est auparavant? Or en premier lieu nous avons considrer que les pchs s'augmentent de plus en plus, que l'iniquit se desborde, car si nous faisons comparaison entre le temps ancien et les choses qui sont auiourd'huy, nous trouverons que ceux qui ont est meschans et corrompus, il y ha mille ans qu'ils estoient iustes au prix des hommes qui vivent de ce temps, et si on fait comparaison de ceux-l avec ceux qui ont vescu il y ha trois mille ans, on trouvera que le mal ha tousiours augment de plus en plus. Ainsi donc il faut bien que selon que les hommes se desbordent provoquer l'ire de Dieu, qu'ils aportent le bois pour allumer le feu de sa vengeance, qu'aussi les afflictions s'augmentent, et qu'elles croissent, voila un Item. D'avantage nous voions comme les hommes sont tardifs, comme ils s'endorment voire, encores que Dieu se ramentoive eux, qu'il les picque, et solicite, si est-ce qu'ils s'endurcissent aux coups, comme des chevaux retifs, on voit cela l'oeil, et pleust Dieu que nous ne le conneussions point en nous, mais tant y ha, que si on regarde Testt commun et general, on trouvera ce vice ici quasi en tous,

qu'il semble que les hommes aient conspir de rsister Dieu, et d'estre sourds et obstins contre toutes ses admonitions, et non point celles qu'il fait de bouche, mais aux chastiemens, et aux corrections qu'il leur envoie : il faut- bien donc que Dieu redouble les coups, qu'il les augmente, et qu'il frappe avec plus grande rudesse quand il voit qu'il y ha une telle obstination aux hommes: d'autre cost il nous faut aussi noter que l'ingratitude du monde est auiourd'huy moins excusable selon que Dieu se declare, et qu'il rend tesmoignage de sa volont si familire que nous voions le royaume des cieux qui est ouvert, et cependant nous n'en tenons compte. Les Peres anciens ont bien eu doctrine qui leur suffisoit, mais tant y ha que cette doctrine-l estoit encores bien maigre, au prix de celle qui nous est donne en l'Evangile. Voila Dieu qui approche de nous et nous tend la main, et no demande sinon de nous conioindre soy, et nous regimbons rencontre, et ainsi donc il faut bien que Dieu envoie les afflictions, et mesmes cause de cette ingratitude-l, et puis que nous avons de quoy nous consoler plus que n'ont point eu les Peres anciens. Pourquoy est-ce que nous nous plaindrons? Si donc Dieu frappe sur nous avec plus grande violence, et cependant qu'il nous donne de quoy nous reposer, ne trouvons point estrange si Dieu nous afflige d'avantage qu'il n'ha pas fait les Peres anciens, et ne faut point que nous entrions en querimonie ni en plainte de nostre condition: puis que Dieu selon les maladies nous donne de si bons remdes et convenables. E t cependant notons aussi que Dieu nous veut declarer par ce moien laquelle est la nature du royaume de nostre Seigneur Iesus Christ, c'est savoir qu'il est spirituel et celeste. Voila donc en somme les raisons pourquoy Dieu ha voulu et veut encores que les afflictions soient plus grandes que iamais elles n'avoient est. Or nous devons appliquer cela nostre usage, mieux que nous ne faisons pas. Car qui est celuy qui pense de bonne heure qu'il faut que si nous voulons estre de l'Eglise, que nous nous prparions beaucoup de misres, et qu'il faut que les membres de Iesus Christ soient conformes leur chef. Mais au contraire nous ne demandons qu' nous tromper par vaines imaginations, que chacun se persuadera de telles follies: et bien, puis que Dieu est si bnin et si humain, il nous donnera tout ce qu'il nous faut, il nous gouvernera en sorte que nous n'aurons faute de rien. Voila comme les hommes se font accroire que tout ira bien pour eux, et cependant ils s'endorment et cessent de bien faire, comme s'ils avoient un privilege de vacation, et qu'ils ne deussent point estre affligs puis qu'ils sont membres de IeBus Christ. Or le mal advient8*

119

SERMON X L I I I .

120

il? non seulement nous gmissons et grinssons les dents, il n'est question que de crier helas! et de nous tempestei-. Au contraire (comme i'ay desia dit) il nous faudroit porter les misres de l'Eglise en patience, comme elles nous sont envoieee, et dire: et bien, les Peres qui ont vescu sous la loy ont endur beaucoup de misres, qu'on les ha estims comme gens perdus, et qu'ils estoient les plus miserables du monde: mais il faut que nous endurions encore plus que ceux-l, car telle est la condition generale de l'Eglise. Ne soions donc point estonns quand il adviendra, puis que Dieu nous en a advertis, et puis quand nous aurons pens cette condition generale de l'Eglise, que chacun vienne sa personne pour dire: Puis que Dieu m'ha fait cette grace d'estre membre de son fils, il ne faut pas que ie sois exempt des afflictions qui ad viennent ses autres membres: il faut que nous soions tous conformes luy, qui est le fils aisn, car il porte les armoiries de la maison (comme S. Paul en parle au huitime des Romains), et voila aussi comme ce passage des Pseaumes est attribu , ceux qui ont vescu sous la loy, c'est savoir que l'Eglise a est comme un champ qui ha est coupp par la charrue, qu'il faut aussi que nous prestions le dos, que depuis la teste iusques aux pieds nous endurions, que depuis un bout de nostre vie iusques l'autre bout nous soions tourments et affligs. Voila (di-ie) comme il faut que chacun s'examine en son particulier, et puis quand Dieu nous envoie du mal, il faut (comme i'ay dit) que nous pensions nos pchs, et que nous connoissions que d'autant qu'ils sont creus et augments, qu'il faut aussi que les afflictions soient tant plus rudes, et que Dieu frappe avec plus grande violence sur nous. Voila donc quel est l'advertissement qui est ici donn par l'ange Daniel, o il est dit que les afflictions seront plus grandes qu'elles n'ont iamais est. Pour ceste cause nostre Seigneur Iesus parle ses disciples, au passage que nous avons allgu, leur remonstre qu'aprs la predication de l'Evangile, il y aura des tribulations si grandes et si horribles, que si. n'estoit que Dieu besongnast en ses esleus, voire d'une faon miraculeuse, qu'ils seroient en danger d'estre sduits pour estre perdus et abismez avec tout le reste. Voila un grand mot quand il dit que, s'il estoit possible, les esleuis mesmes seroient sduits. Mais il y ha cette consolation qui est aussi bien mise ici par l'ange, que ceux que Dieu ha choisis et esleus soy, que ceux-l sont hors des dangers, d'autant qu'ils sont en bonne garde. Mais tant y ha que si Dieu leur laschoit la main, il faudroit qu'ils fussent perdus et abisms comme les autres. Or cela n'est point dit pour nous dsesprer, mais pour nous humilier afin de chemi-

ner en crainte et en solicitude devant Dieu, afin que gemissans devant luy nous luy demandions pardon de nos offences, et qu'il nous reoyve merci. Or aprs que nostre Seigneur Iesus Christ ha dclar qu'il y aura de telles et si horribles confusions en l'Eglise qu'il n'y en ha point eu de telles depuis que le monde est cr, il adiouste que dedans l'Eglise mesmes il y aura des sducteurs et des faux prophtes, qui ne demanderont qu' ruiner la foy. Et ce sont les plus grandes calamits que celles-ci, quand il faut que l'Eglise de Dieu nourrisse en son sein le mal, non pas pour l'endurer, mais tant y ha qu'elle ne le peut tellement empescher qu'il n'y ait tousiours des malings qui soient mesls parmi les bons. E t Dieu le veut ainsi, afin que nous soions tant plus exercs (comme S. Paul aussi en parle), que voila pourquoy Dieu souffre qu'il y ait des heresies, qu'il y ait des scandales en l'Eglise, c'est ce que ceux qui sont vrayement bons et qui suivent Dieu en droiture, que ceux-l aient leurs marques, qu'ils soient comme vrays chevaliers, qu'ils aient donn experience de leur foy et de leur vertu. Dieu donc veut discerner quels sont les siens, et en veut donner approbation quand il permet que tels troubles adviennent en l'Eglise. Or cela est ordinaire, et de nostre temps nous voions encores les pauvrets qui sont au monde. Il est vray que Dieu nous fera la grace de les connoistre pour nous en sparer: mais si ne faut-il point cependant que nous soions sourds, ni aveugles, ni insensibles. Car si Dieu ne frappe point sur nos testes, les coups qu'il donne aux autres doivent tellement retentir que nous en aions sentiment et compassion en nous, que nous connoissions que nous en avons bien autant mrit, afin que nous aprenions de l'invoquer et de gmir pour les pchs que nous avons commis. Nous voions puis aprs les persecutions contre nos pauvres frres, voire et lesquelles leur sont tellement speciales en leurs personnes, que c'est pour nostre cause qu'ils combattent, que c'est pour la querele de nostre Seigneur Iesus Christ, et aussi de nostre salut qu'ils sont l detenus. Quand nous voions cela, est-il question que nous soions en repos? Non, car Dieu nous resveille asss. D'autre cost nous voions les pauvrets qui sont en l'Eglise: car encores que l'Evangile se presche en un lieu, comment est-ce que le nom de Dieu y sera blasphm? Ne voions nous pas de la vermine qui est pour infecter tout? Ne voions nous pas que ces pestes l sont meslees parmi nous? Ne voions nous pas l'audace que le diable et ses supposts ont batailler rencontre de Iesus Christ? On voit les vices, les enormits, et toutes vilenies si grandes et si desbordees, que rien plus. Et ainsi donc nous avons bien occasion

121

SUR LB XII. CHAR DE DANIEL.

122

de gmir en toutes sortes: mais quoy? Il faut que nous pensions ce qui est ia dit afin que nous ne trouvions rien nouveau ni estrange, si les afflictions sont plus grandes (selon que le monde se desbordera) qu'elles n'avoient iamais est. Or il est dit que Michael, le grand prince qui tient pour le peuple de Dieu, s'eslevera alors pour maintenir les fidles. Ceci doit bien estre observ, car Dieu donne une consolation aux siens, qu'ils seront secourus la ncessit et au besoin, et cette consolation toutesfois est telle qu'il les veut advertir qu'ils ne seront point exempts de tout mal: mais tant y ha qu'ils se doivent contenter de cette grace qui leur est faite, c'est savoir que Dieu les soustient et qu'il les fortifie, ce qu'ils ne soient point lu tout accabls. Retenons ces deux poincts, et nous aurons beaucoup profit. Voila donc un article lui est dclar Daniel par l'ange, et en sa personne nous tous, que cependant que les afflictions ieront si grandes qu'il semblera que tout doive estre perdu, que Dieu donnera aussi le secours esgal et sorrespondant, quand il est dit que Michael le grand prince s'eslevera pour maintenir l'Eglise au milieu le ses afflictions. Quand Dieu nous envoiera l'un le ses anges, il nous doit bien suffire. Car voila ion bras qui est desia estendu sur nous. Bref, il a'y peut avoir si petite vertu que Dieu nous envoie, que ce ne soit asss pour surmonter le diable 3t tous les efforts qu'il nous pourra faire. Mais ici notamment il est exprim que Dieu envoiera Michael 'archange comme aussi S. Iude le nomme en sa Canonique. Or nous en avons desia oui quelque ihose au chapitre dixime: car l'ange qui parloit Daniel luy dist: Michael est venu mon secours, somme s'il luy disoit que Dieu voiant l'oppression l son peuple, que la tirannie estoit si grande qu'il j faloit remdier, non point d'un moien commun et >rdinaire, mais qu'il avoit envoie Michael avec une raissance plus grande que la premiere. Ceci est maintenant ritr, et voila aussi pourquoy Michael st nomm le grand prince. Or nous pouvons bien sous ce nom ici entendre lostre Seigneur Iesus Christ, et ce n'est pas comme 1 ha est deolar par ci devant une chose nouvelle, lue Iesus Christ soit nomm ange de Dieu son Pre, cause de l'office qui luy devoit estre enoint, car il est le grand ambassadeur, comme aussi l'escriture saincte le nomme Malah. Et voila pourjuoy, quand il ha est parl de l'ange d Dieu premirement, ce ha est pour signifier le Mediateur, }ui avoit desia office de Mediateur, encores qu'il ne fust point apparu en chair. Aussi on expose ce mot: Qui est comme Dieu? Il est vray qu'on le pourrait dduire autrement, en changeant les syllabes d'une autre faon: mais la vraye signification Bst telle que c'est l'ange qui est nomm comme

Dieu. Il est vray que nous ne devons point imaginer que tous les anges aient chacun son nom. Car les noms qui sont attribus aux anges sont plus cause de nous qu'autrement. Il y ha deux noms d'anges en l'escriture, c'est savoir Gabriel et Michael. De Michael nous avons desia dit qu'il emporte, que c'est comme Dieu. De Gabriel, c'est dire force de Dieu. Et cela se doit approprier l'usage et instruction des hommes. Car les anges sont nomms et principauts et vertus, afin que nous connoissions que Dieu desploie sa vertu par eux envers nous, qu'il les constitue seulement ministres de grace, et pourtant qu'il ne nous faut point arrester leurs personnes, mais qu'il faut tou8iours venir celuy qui est la source et la fontaine de toute vertu, comme les noms mesmes nous enseignent de cela, que quand Michael signifie comme Dieu, et Gabriel force de Dieu, il n'est pas question que les anges soient eslevs pour obscurcir la gloire de Dieu, mais il faut que les anges soient abaisss et que Dieu ait toute preeminence, qu'il soit ador de tous. Apres quand Gabriel signifie force de Dieu, il faut que nous connoissions qu'il n'y ha point de force en la creature, mais qu'il faut venir cette maiest de Dieu. Voila ce que nous avons noter, quand il nous est parl des anges par leur propre nom : c'est afin que nous soions advertis qu'ils sont comme les mains de Dieu, et qu'ils sont instrumens de sa bont envers nous. Il est vray qu'il est bien parl de Sraphins, mais c'est pour nous signifier une ardeur, car cela vient comme d'une chose ardente, et cela est pour nous exprimer cette clart incomprehensible de Dieu, cette nature qui est en luy quand il est appel un feu consommant. Voila donc comme chacun ange sera nomm Sraphin ce propos, pour ce que Dieu les fait comme estincelles de cette clart qui est en luy. Ils sont nomms aucunes fois Chrubins, mais cela est pris de la similitude du temple, car Dieu avoit ordonn qu'il y eust au voile du temple des Chrubins, et avoit descrit la forme, qu'il y en eust aussi aux deux costs de l'arche, qui soustenoient le couvercle, or tout cela estoit pour la rudesse du peuple qui estoit semblable petits enfans, Dieu vouloit donc que les anges fussent nomms aucunesfois Chrubins, fin que le peuple fust adverti quand il venoit au temple, que c'estoit pour contempler la gloire de Dieu, non point d'une faon charnelle, mais fin qu'ils regardassent au oiel. Or par cela nous ne pouvons pas conclure que chacun ange ait son nom propre, et ainsi maintenant nous voions, que ce que Iesus Christ est appel ange de Dieu que c'est en degr souverain, il est vray qu'il est d'une mesme maiest, d'une mesme gloire avec Dieu son Pre, car nous n'avons qu'un Dieu im-

123

SERMON X L I V .

124

mortel, mais cause qu'il devoit estre Mediateur misres de ce monde, or Dieu ne l'exauce point du monde, aiant pris nostre nature humaine, voila selon qu'il eust bien dsir, mais en une autre pourquoy il est appel ange de Dieu, car c'est aussi meilleure faon, il faut que ma grace se parface en par son moien que Dieu s'est reconcili avec les infirmit (dit Dieu), contente toy que tu seras hommes, qu'il ha espandu ses graces et ses bene- fortifi, que tu seras assist de moy, et de ma fices sur eux, bref, qu'il s'est monstre nostre Pre, vertu, car alors tu auras la victoire en main: ainsi et qu'il nous ha receus pour ses enfans, ce ha est donc que tu portes patiemment les afflictions, te par le moien de ce Mediateur. Ainsi donc, ce n'est contentant d'estre en ma grace. Or l'exemple pas sans cause qu'il est appel ange de Dieu, com- de sainct Paul, il faut que nous soions patiens en bien qu'en soy l'intention du S. Esprit soit telle nos afflictions, il est vray que nous pouvons bien en ce passage, que selon que les afflictions de gmir devant Dieu, et luy allguer nos infirmits, l'Eglise seront grandes, qu'aussi Dieu desploiera et nos foiblesses, mais cependant si faut il que son bras fort, fin de nous secourir au besoin, nous aprestions le dos, et que nous souffrions que qu'il ne se contentera point d'envoier un aide Dieu frape dessus, iusques ce qu'il nous ait dcomme ordinaire, mais qu'aiant veu que le mal livrs de toutes misres, qu'il nous ait donn une sera creu et augment, qu'aussi il se monstrera tant pleine dlivrance de nos infirmits, pour triompher plus puissant, fin de nous secourir: or voici une avec luy en son royaume celeste. belle consolation et inestimable que celle ci, c'est Suivant cette saincte doctrine, nous-nous pros savoir, que Dieu connoist bien la mesure et la ternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc. proportion de nos afflictions, quand elles sont dures et faschuses porter, que selon le mal qui y est, il y remdiera, comme S. Paul dit qu'il est fidle, et qu'il ne permettra point que nous soions tents, SERMON XL1V que l'issue n'en vienne quant et quant, comme s'il estoit dit. Selon que Dieu voit la ncessit il aura sur le Chap. X I I . T. 12. le moien en main pour y pourvoir, et y pourvoira de fait, selon qu'il verra les dangers estre grands, Nous traittasmes hier l'advertissement que Dieu il desploiera sa force pour nous secourir. nous donne, des afflictions qui doivent estre en Quand donc nous avons toutes ces promesses l'Eglise, et durer iusques en la fin du monde, nous l, que demandons-nous plus? Faut-il que nous monstrasmes aussi la consolation qui y est adioustee soions espouvants sur cela? Et ainsi donc notons c'est savoir, que selon que les afflictions seront bien ce mot de Michael l'Archange, qui est mis en grandes, que Dieu aussi desploiera son secours en ce passage, car c'est pour signifier que d'autant plus grande vertu. Or maintenant pour le troisime que les afflictions de l'Eglise seront plus grandes, article, l'ange nous monstre que ce secours de Dieu et plus horribles, que Dieu desploiera une tant plus nous apportera certaine victoire, il est dit notamgrande vertu pour y remdier, et cela nous doit ment que Dieu envoiera Michael le grand prince, bien contenter, et il sert aussi pour nous faire penser pour la defense et protection de son peuple, mais nous, que si nous sommes secourus en une telle encores fin que nous soions tant plus asseurs extrmit, qu'il semble que nous devions estre per- que cette aide l sera robuste et puissante, il est dit dus, qu'il ne faut pas que nous pensions que cela que les fidles eschaperont : Or par ce mot d'eschaper, vienne de nous, mais que nous connoissions que l'ange signifie que l'issue de leurs afflictions sera c'est Dieu qui nous tend la main, voire d'une faon heureuse, qu'ils ne seront point accabls du tout, non accoustumee: et pourtant que nous ne soions voire combien que ce doive estre comme un deluge point espouvants, pour chose qui nous puisse ad- horrible, ainsi qu'il en fut hier traitt, qu'il n'y en venir, contentons-nous seulement d'estre en la garde avoit point eu de semblable depuis la creation du do nostre Dieu, comme aussi il ha est dit sainct monde: or cependant aussi l'ange signifie que les Paul, que ma grace te suffise. Il est vray que ceci fidles passeront parmi ces troubles ici, et ces anne se pourra pas dduire tout au long pour le pre- goisses, car ils n'en pourroient pas sortir, sinon sent, mais pour continuer l'ordre, encores faut-il qu'ils y fussent entrs auparavant, il faut donc que que nous aions ce mot ici, c'est comme S. Paul Dieu exerce les siens, qu'ils soient affligs et tornous monstre, que nous avons praticquer cette ments, mais qu'ils regardent la fin, et alors ils doctrine, car luy estant fasch des afflictions o il auront dequoy se reposer, en attendant l'issue iusestoit, que Dieu luy donnoit comme des soufflets, ques ce que Dieu les dlivre pleinement. Yoila que Satan luy estoit tousiours cost, qu'il ne donc la conclusion du propos qui fut hier touch, cessoit de machiner contre luy, il s'escrie, et de- et nous disme8 que selon que Dieu promet ni n'enmande d'estre dlivr de ce corps mortel, et des dure que nous soions affligs, qu'il ne desploie aussi

125

SUR LE XII. OHAP. DE DANIEL.

126

ja vertu, fin de nous secourir au besoing, mais je ne seroit point encores asss, sinon qu'il nous sertifiast que nous viendrons au bout de toutes nos fascheries, et que cela n'empeschera point que iou8 ne parvenions au salut ternel qu'il nous ba omis, alons donc hardiment, car combien que lurant cette vie mortelle nous n'aions que combats it troubles, si est-ce que nous proviendrons ce rat, et ce port de salut, lequel ne nous pourra aillir, combien que nous soions envelopes et agits >armi des tempestes, et des tourbillons, si est-ce |u'en la fin Dieu nous reveillera en son repos, et insi nous avons nous endurcir contre toutes les entations qui nous pourroient advenir, combien [u'il n'y ait ni fin ni mesure, comme il semble |ue ce soit une chose infinie: or si est-ce que le lot d'escbaper nous doit rsoudre, fin que nul le se lasse d'endurer, que nous soions patiens iusues au bout, sachans que Dieu accomplira ce qui st ici dit, et cela nous devroit bien contenter, car [ n'est point dit que nous eschaperons pour un oup, et puis qu'il nous faudra rentrer en un mal ouveau, mais cette issue et cette dlivrance s'estend n general, en tous les remdes que Dieu nous onne, iusques ce que nous soions reveills en on royaume, bref, nous avons ici une certaine sseurance de nostre salut, combien qu'il semble ue nostre vie soit comme maudite, qu'il n'y ait ue misres, tourmens et angoisses, la fin touteslis en sera heureuse, car il est dit que Dieu fera schaper les siens. Or il est ici parl du peuple de Dieu, car il rat que ce monde ici prisse parmi les afflictions ne Dieu luy envoie, mais encores notamment il y a ici une restriction adioustee, car l'ange dit aniel, Ton peuple eschapera, voire bien ceux qui ont trouvs escrits au livre, comme s'il disoit, il en aura beaucoup qui porteront le nom du peuple B Dieu, et qui seront rputs comme membres de m Eglise, lesquels toutesfois priront et seront lins avec les incrdules, et pourquoy? d'autant n'ils ne sont pas la vrit, ce qu'ils monstrent a bouche, ils protesteront bien qu'ils sont du rang ; de la compagnie des fidles: or cependant il n'y a rien de cela en leur coeur, leur vie aussi monstre a contraire, et pourtant l'ange declare ici que Dieu e tient pas ni advou pour son peuple tous ceux ai en font profession, mais ceux qui sont escrits a son registre. Il est vray que l'ange pouvoit bien lettre ici une autre marque, pour declarer qui )Dt les vrays enfans de Dieu, comme au Fseaum ninzieme et vingtquatrieme, il est dit que ceux-l )nt vrayement citoiens de l'Eglise, qui cheminent a puret de coeur, qui ne souillent point leurs lains en faisant mal mal. Or l'ange pouvoit ien declarer que ceux-l seroient reconneus de

Dieu, comme estans vrayement de sa maison mais il va plus haut, car il nous ameine au conseil ternel de Dieu en disant que ceux qui seront trouvs escrits au livre seront eschaps de cette perdition qui sera generale sur tout le monde, or en somme nous voions sur quoy nostre salut y insiste et est fond, et o c'est qu'il nous faut estre appuies, si nous voulons estre asseurs en nos afflictions, et si nous voulons estre certifis de l'issue telle que nous l'attendons, c'est que nous venions en cette election de Dieu, que nous sachions qu'il nous ha une fois ordonnes salut, et ainsi que nous ne pouvons faillir d'y parvenir, puis qu'ainsi est que nostre salut est en sa main, il ne nous faut point regarder nos personnes, ni la fragilit de nostre nature, mais d'autant que la vertu de Dieu est certaine et infallible, d'autant que son conseil est immuable, voila comme nostre salut est asseur et perptuel. Or maintenant pour appliquer cette doctrine nostre usage, nous voions o c'est que nous avons ietter les yeux pour nous resiouir en nos tristesses, et en nos pauvrets, c'est que vous aviss les afflictions estre commune en la vie prsente aux bons et aux mauvais, aux contempteurs de Dieu et aux infidles, qu'il ne nous faut point l arrester, car que seroit-ce, nous demourrions confus, mais il nous faut ietter la veue plus loing, c'est savoir, que l'issue en sera bien diverse. Notons donc que conversans en ce monde, il faut que nous soions batus des mesmes verges qu'endureront les incrdules, que si les meschans sont affligs de pauvret ou maladie, ou d'autres choses semblables, aussi seront les bons et les enfans de Dieu: cela donc est commun, mais Dieu convertist salut les afflictions qu'il envoie aux siens, car il leur donne patience, qu'ils ne dfaillent point, combien qu'ils endurent, et puis ils se mortifient, ils sont changs par ce moien l, ils sont instruits humilit, qu'ils baissent la teste devant Dieu pour s'assuiettir luy, et leurs cupidits charnelles sont retranches, ils s'aprennent renonoier au monde, ils regardent la vie celeste, et puis Dieu soait temprer leurs afflictions en telle sorte qu'ils parviennent ce port de salut, et ce repos qui leur est promis: au contraire, si les meschans endurent quelque mal, ce n'est sinon qu'un commencement de l'ire et de la vengeance de Dieu qui leur est prpare. Voila donc o il nous faut ietter nostre veu, si nous voulons avoir une bonne consolation et certaine en nos tristesses, et aux misres que nous endurons en la vie prsente, bref il nous faut passer outre le monde, si nous voulons estre vrayement consols en Dieu, car si nous demourons ici bas, il faudra quant et quant que nous dmoulions en la confusion: mais voiant cette issue, nous aurons dequoy-

127

SERMON X L I V .

128

remercier Dieu, de ce qu'il convertist ainsi le mal en bien, de ce qu'il procure ainsi nostre salut, pour les punitions et chastiemens qu'il nous envoie cause de nos pchs, et qu'il nous fait approcher de soy en nous retirant de ce monde, si nous ne sommes par trop ingrats, il faut que cela nous suffise, et au reste aprenons suivant ce qui est ici dclar par l'ange, que nostre salut n'est point fond en nous-mesmes, et que ce n'est point l o il nous faut prendre la certitude que nous en devons avoir, mais en la pure bont de Dieu en cette misricorde gratuite, dont il ha us envers nous quand il nous ha retirs de la perdition generale qui estoit sur nous en Adam, et qu'il nous ha adopts pour siens, combien que nous fussions damns de nature. Voila donc comme nous pourrons estre certifis de nostre salut, ce sera en le remettant en la pure grace de Dieu, et non pas aiant regard nos personnes: vray est qu'ici il nous faut tenir un ordre tel que l'escriture nous monstre, c'est assavoir que pour estre certain de l'lection de Dieu, nous la cerchions en Iesus Christ, et qu'elle soit sellee en nos coeurs par foy, mais cependant si faut-il que nous aions tous les deux. L'ange ne nous dit pas ici ceux qui se connoistront estre esleus de Dieu eschaperont, mais il dit, ceux qui seront trouvs escrits au livre. Et o est ce livre l, sinon que ce soit le registre du conseil de Dieu ternel? Il y ha donc ici deux choses, l'une est que Dieu en soy et sa volont secrette et cache, nous ha esleus, et puis qu'il ha ordonn une certaine connoissance aux siens de cette election l, tellement que par foy ils ont connoissance qu'ils ne peuvent estre perdus, mais qu'ils soient sauvs par cette election, voire regardans en Iesus Christ qui en est le mirouer, nous pourrons par une similitude asss familire comprendre cela plus clairement: l'original de nostre election est on Dieu, mais cependant il nous en donne copie par foy, que cette predestination l qui nous seroit incomprehensible, elle nous est escrite en nos coeurs, comme si Dieu la faisoit l copier. Or cette copie ici ne laisse pas d'estre un instrument autentique, car elle est signe par le sang de nostre Seigneur Iesus Christ, et sellee par le S. Esprit comme S. Paul en parle. Nous voions donc maintenant comme l'escriture saincte nous monstre deux articles, c'est savoir, que Dieu nous ha esleus et prdestins en son conseil ternel, devant la creation du monde, et cependant qu'il nous en rend certains, qu'il nous en donne un bon tesmoignage et asseur, voire quand il copie sa volont, cette adoption gratuite qu'il avoit fait de nous, qu'il escrit en nos coeurs, qu'il ha sign par le sang de son fils qu'il ha sell par la vertu de son sainct Esprit, qui en

est comme l'arre et le gage, comme sainct Paul la nomme. Or quand il est donc ici dit par l'ange, que ceux qui seront trouvs escrits au livre eschaperont, c'est pour signifier que Dieu n'ha point esleu indifferement tout le monde, mais ceux qu'il luy plaist, car nous sommes tous egallement damns, la condicion des hommes n'est point diffrente, que si on cerche ce qui.ha est en Abel, de nature, on n'y trouvera rien que ce qui ha est en Cain, si on veut discerner entre Iacob et Esau, ils seront trouvs tous deux semblables, autant en sera-il d'Ismael et d'Isaac, de sainct Pierre et de Iudas, ie di quant la nature nous sommes tous perdus, et n'y ha que malediction en nous, tellement que quand Abel est choisi de Dieu, et que Cain est reiett, cela ne procde point ni d'eux, ni de leurs personnes, mais de la bont gratuite de Dieu qui ha voulu choisir Abel, et qui l'ha receu pour son enfant, et ha laiss Cain en sa perdition, autant en est-il fait de tous les autres. Voila donc ce qui nous est ici exprim par l'ange au texte du prophte, que tous ne sont pas esgallement esleus de Dieu, mais ceux l qu'il ha voulu eslire, comme aussi l'escriture saincte nous rend asss suffisant tesmoignage, si cela est trouv estrange aux sens humains, il ne faut pas que nous soions si fols ni outrecuids de vouloir entrer au conseil de Dieu pour le savoir, car ie vous prie qui sommes-nous, qu'est-ce que de nous pour comprendre? Voila Dieu qui ha son conseil admirable, quand nous y pensons, l'escriture nous dit qu'il faut adorer cette hautesse qui est en luy, que ses voies ne se peuvent trouver, que son conseil est cach, que l'homme mortel ne parviendra point iusques au fond, que c'est un vray abisme de sa science: quand donc l'escriture nous advertist de cela, que nous reste-il, sinon que nous adorions en toute reverence et humilit, ce que nous ne concevons pas encore, au dernier iour nous verrons ce que maintenant nous est incomprehensible, mais cependant que nous vivons au monde, contentons-nous de savoir que Dieu eslit ceux qu'il luy plaist, voire par sa bont infinie, tellement que nous avons occasion de magnifier son nom, reiettant ceux qu'il veut, qu'il se trouvera tousiours iuste, et combien que nons n'appercevons pas pourquoy il le fait, si est-ce qu'il le monstrera la fin, gardons-nous cependant de iuger devant le temps, car ce ne sera qu' nostre condemnation. Tous ceux qui usurpent cette licence l d'estre iuges en l'lection de Dieu, ils s'abisment leur escient, comme si desia ils se iettoient au profond d'enfer, et tous ceux qui se meslent de brouiller la doctrine de l'lection de Dieu, ne demandent sinon de mener les pauvres mes en perdition, de faire que tout le monde prisse, mais au contraire apprenons ce qui nous est ici dclar,

129

SUR LB XII. CHAP. DE DANIEL

130

c'est savoir, que si nous voulons estre consols au milieu de nos afflictions, qu'il nous faut regarder cette election ternelle de Dieu. Et pourquoy? Car en ce monde nous sommes comme une mer pleine de gouffre, et d'abisme, les tempestes y sont sans fin, que quand l'une est cesse, ce n'est point que nous aions repos qui dure gueres, mais voici un tourbillon soudain, bref, nous serons engloutis chacune minute de temps, n'estoit que Dieu nous preservast miraculeusement: s'il nous faloit estre fonds en nous-mesmes, ie di mesme aux graces de Dieu, que nous connoissions en nous, nous ne ferions que flotter entre telles vagues, il n'y auroit nulle certitude de salut, et nous faut bien notter ce qui est ici dclar, que les afflictions seront si grandes et si horribles que iamais il n'y en avoit eu de pareilles. Notons aussi ce que dit nostre Seigneur Iesus Christ, que les tentations seroient si dangereuses, que s'il estoit possible les esleus mesme de Dieu seroient deceus: et que seroit-oe si nous n'avions cette affliction de Dieu? car nostre Seigneur Iesus Christ ne met autre exception, sinon cette election de Dieu, qu'il faudroit que tout le monde perist, voire, les plus saincts qui aient iamais est, qu'il n'y auroit rien ni apostres, ni martirs qui ne fussent tous abisms, les anges mesmes ne pourroient pas consister, si ce n'estoit cette election de Dieu qui surmonte. Ainsi donc retenons bien qu'il faudroit que nous fussions abisms tous, si nous n'avons le fondement qui nous est ici donn, c'est savoir, qu'estans au registre de Dieu, estans la couchs nous avons l nostre salut certain, car nous ne serons iamais effacs d'un tel registre, les flots, les vagues, les tempestes, et les tourbillons de ce monde ne viendront point insques au ciel, pour barbouiller ce registre de Dieu. Ainsi donc tenons-nous asseurs l dessus, et c'est ce qui nous est monstre par nostre Seigneur Iesus Christ, car quand il nous donne approbation de nostre salut, il dit que nous luy sommes donns du Pre, et ce qu'il ha receu en sa main ne peut prir, car le Pre (dit-il) qui vous ha donns moy, est plus puissant que tous, et ainsi nul ne vous aura de mes mains, voila une raison que nous devons bien priser, car Iesus Christ nous signifie que les ennemis de nostre salut seront si puissans, que nous ne leur pourrons pas rsister: comment pourrons-nous rsister Satan qui est si puissant, et lequel ha tant de moiens de nous ruiner? Comment pourrons-nous surmonter tous les allechemens et les cupidits de ce monde? Et ainsi donc voians que nous sommes si fragiles, il faut que nous regardions une vertu souveraine, laquelle ne puisse estre combatu ni par Satan, ni par le monde. Or Iesus Christ nous dit que d'autant que Dieu nous ha mis en ses mains, qu'il sera Calvini opera. Vol. XLIL

nostre protecteur: mon Pre (dit-il) tu les as mis entre mes mains, et t'en ferai bonne garde, ne vous chaule, ne soies point troubls, il est vray que- vous aurs des combats terribles, mais on ne vous pourra point ravir de mes mains, et Dieu desploiera sa vertu pour vous maintenir, et vous savs qu'il est plus puissant que tous. Ainsi donc ce n'est pas sans cause que l'ange voulant certifier les fidles de leur perseverance, qu'il les renvoie ce registre de Dieu, et leur dit que quand ils seront tourments en une faon et en l'autre, qu'il faudra qu'ils oheminent parmi beaucoup de troubles, voire, et qu'ils entrent quasi iusqu'au gouffre pour estre abisms, toutesfois que Dieu les en retirera, pour ce qu'ils seront escrits en un registre. Or maintenant il reste de savoir comment nous sommes couchs au registre, car d'entrer au conseil de Dieu, ce n'est point nous. Tous ceux qui prsument de ce faire, ils entrent en un labirinte, et se trou vent tous esperdus, et non sans cause : dequoy donc nous sert cette consolation ainsi, car il semble que ce soit chose superflue de dire, quiconque se trouvera escrit au livre s'eschappera, voire, mais ie ne sai pas si Dieu m'ha escrit en son registre, c'est dire qu'il m'ait esleu devant la creation du monde, ou si ie dois demourer en cette malediction en laquelle ie suis de nature, ie ne sai que ie doive iuger de moy, car si ie presume d'entrer au conseil de Dieu, il faudra que i'y sois confus. Ainsi donc cette doctrine ne nous secouroit de rien. Or il nous faut venir ce que i'ai desia touch, c'est savoir, que nous avons la coppie que Dieu nous ha donne par foy, car si un homme veut estre asseur de sa bourgeoisie, il ne faudra pas qu'il aille prendre les registres de la ville, et qu'il les aie en sa maison, car que seroit-ce, il n'y auroit plus de pollice? mais il se contentera d'avoir lettres et seaux, et le registre cependant demourera entre les mains de la seigneurie, et de la communaut. Si cela se faisoit aux choses humaines et terriennes, ie vous prie, du royaume de Dieu, et de sa gloire celeste que sera-ce: ainsi donc il ne faut pas que nous alions arracher le registre de Dieu, pour estre certains de nostre election, mais contentons nous de ce qu'il nous ha donn un bon instrument, et que par foy il nous ha rendu bon tesmoignage qu'il nous ha adopts pour ses enfans, nous ferons cet honneur l des hommes mortels, qui ne sont que vers de terre, que quand ils nous auront donn un instrument, nous y adiousterons foy, et le devons faire, et quand nostre Dieu (qui est la vrit infallible) nous escrira, non point en papier, mais en nos mes, non point d'une plume ou d'encre, mais du propre sang de son fils, et puis qu'il ne le selle point de cire, n'avec un seau d'argent,
9

131

SERMON X L I V .

132

mais par la vertu de son sainct Esprit, quand (diie) il nous donnera une telle arre, et nous ne tiendrons compte de tout cela, quelle ingratitude sera-ce? Ainsi donc, notons que pour estre asseurs de l'lection que Dieu ha fait de nous, qu'il nous faut Tenir droit nostre Seigneur Iesus Christ, qui en est le mirouer, comme i'ai desia dit, et ainsi sainct Paul, quand il dit, que Dieu nous ha adopts selon qu'il nous avoit esleus devant la creation du monde, il adiouste notamment en Iesus Christ, il monstre que nous ne pouvons point estre esleus en nousmesmes, ni avoir en nous quelque vertu, mais en Iesus Christ. Connoissons donc que Iesus Christ est nostre chef, sommes nous conioints luy par foy? ne doutons-nous point que nous ne soions du nombre des esleus de Dieu, voila o il faut cercher la certitude de nostre election. Or tant y ha maintenant qu'il nous faut distinguer les deux, car il y en aura d'aucuns ignorans qui ne seront pas exercs en l'escriture saincte, qui diront, voila nous sommes donc esleus par foy, c'est une grande bestise, car la foy, comme i'ai dit, est la certitude que Dieu nous donne de cette election qu'il ha faite en son conseil, il est vray qu'il nous ha esleus en nostre Seigneur Iesus Christ, mais toutesfois aprs qu'il nous ha ainsi escrits en son registre, il nous donne bien instrument, par lequel nous sommes asseurs d'estre de ses enfans, et que le royaume des cieux ne nous peut faillir. La foy donc est la copie que Dieu nous donne de cet original qu'il ha fait en son conseil secret, quand il nous ha esleus. Premirement, il faut (di-ie) que nous sachions discerner entre l'un et l'autre, que cette election secrete de Dieu tienne son lieu souverain et son degr, car devant que nous fussions nais, que le monde mesme fust cr, Dieu nous ha choisis pour estre siens, mais il nous en ha donn alors la connoissance, quand il nous appel soy, comme sainct Paul en traitte en ce passage l que nous avons desia allgu au premier des Ephesiens. Voila donc ce que nous avons noter de ce passage, et pourtant toutes fois et quantes que nous serons tents de desfiance pour l'advenir, il nous faut monter au ciel pour dire comment l'lection de Dieu n'est point temporelle, que s'il nous ha choisis, ce n'est point seulement pour un mois, ne pour un an, mais c'est pour nous amener salut. Ainsi donc tenons nous certains que nous y parviendrons, combien que nous soions foibles et infirmes. Il est vray que nous serons tents le plus souvent de cette desfiance l, que nous dirons quand un homme sera bien rsolu auiourd'huy de son salut, et qu'il invoquera Dieu en bonne confiance, et qu'il nommera son Pre, et qu'il soit mesmes en sa grace, s'il vient penser l'lection de Dieu, et qu'il regarde,

ie suis une pauvre creature tant infirme que rien plus, ie ne sai qu'il me pourra advenir, il est vray que i'ai persevere iusques ici, mais ie ne sai que ie pourrai faire l'advenir. Quand un homme sera ainsi tent, il faut qu'il dfaille, mais il faut que nous revenions ce refuge, pour dire, il est vray que nous sommes si fragiles qu'il ne faut rien pour nous faire dfaillir, que nous ne pourrons pas resister Satan, au monde et nostre chair, quand nous en serons assaillis, comme nous le sentons iournellement en nous, mais si n'est-il point question que nous perdions courage. Quoy donc? Puis que nostre Dieu nous ha esleus une fois, ne doutons pas que nous puissions prir, et qu'il ne face valoir cette election l pour nous faire persvrer iusques la fin. D'autant donc que nostre salut est en la main de Dieu, et non pas en nous, d'autant que nous sommes en la sauvegarde de nostre Seigneur Iesus Christ et que nous ne sommes point appuies en ce monde, voila comme nous devons estre asseurs de nostre salut, sachons qu'il n'y ha rien qui nous puisse esbranler, puis qu'une fois nous sommes escrits en ce registre de Dieu, lequel ne se peut iamais effacer pour tous les troubles et toutes les confusions qui pourront advenir au monde, et qu'ainsi soit, s'il nous faloit estre fonds en nous-mesmes o en serions nous? quand ie parle ici, il est vray que Dieu fera valoir la doctrine qui est prononce de ma bouche, pour le salut des siens, mais ce n'est pas que le son qui s'espand en l'air, entre iusques dedans des coeurs, il faut comme dit S. Paul au 3. de la 2. aux Corinth, que Dieu s'escrive de son doigt en nous, c'est dire, par son S. Esprit il engrave en nos coeurs ce que nous oions auiourd'huy de sa doctrine, ne doutons point donc qu'aiant la foy en Iesus Christ, Dieu n'ait desia copi ce qui est en son registre, et qu'il ne nous ait donn iu8tement de nostre election ternelle, et fin que cet instrument l soit autentique, il l'ha sign et sell comme nous avons dit, il ne nous faut point donc aller cercher l'lection de Dieu en Adam, car il est maudit, il ne la nous faut point cercher aux anges, car ce n'est point l qu'elle est fonde, mesme les anges n'ont point fermet de salut sinon en Iesus Christ, celuy auquel il appartient de recueillir toutes choses qui sont tant au ciel qu'en la terre. Puis qu'ainsi est donc que nous n'avons autre paction ni mirouer de la grace de Dieu que Iesus Christ, contentons-nous d'estre conioints soy, et qu'il nous dit, d'autant que ie vis, vous vivres, quand nous avons cela, que Iesus Christ s'est baill nous, qu'il s'y est alli, voire d'une telle union et si insuperable, qu'il faudroit que le ciel et la terre se meslassent ensemble devant que nous puissions estre abisms, que nous prisions sur

133

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

134

toute cette conionction l tant saincte et sacre, qui est inseparable. Voila donc comme nous avons pratiquer ce passage, o il est dit, qne tous ceux qui seront trouvs escrits au livre, que ceux l seront sauvs: et voila pourquoy aussi nostre Seigneur dit en son prophte Ezechiel, que tous ceux l seront maudits, qui ne seront point aux secrets de son peuple, et qui ne s'y trouveront point en l'escriture d'Isral. Or cela est dit, d'autant qu'il y en avoit beaucoup qui faisoient semblant d'estre de l'Eglise de Dieu, ainsi que les hypocrites seront tousiours mesls parmi les fidles et les bons, mais ceux-l ne sont point en l'escriture. Il est vray qu'ils s'en vanteront asss, mais quand on viendra les sonder, on trouvera qu'ils ne sont point du rang, ne du nombre des autres, et puis il est dit qu'ils ne seront point trouvs au secret du peuple notamment, et pourquoy? car cette protestation l que font les hommes d'estre fidles, est une chose commune, il est bien ainsi, et les plus meschans quelquesfois seront les plus hardis, qu'il n'y aura point d'expectation sinon en eux : voila les supposts de l'Eglise ce semble, et cependant si on vient ce secret qui est cach de Dieu, l on ne les trouvera point, si on vient puis aprs cette signature qu'il nous ha donn, l on ne les trouvera non plus, bref, retenons ce que Sainct Paul nous dit ce mesme propos, quand il parle de certains apostats qui avoient renonc la foy, et s'estoient alins de l'Eglise, pour ce que c'estoient gens de quelque estime et reputation, et qu'on pensoit estre grands zlateurs. S. Paul voiant que c'estoit une tentation dangereuse pour les bons, et principalement pour les infirmes, dit, qu'il y ha un cachet, et combien que plusieurs soient estims estre fidles, que toutesfois Dieu connoist les siens, et ainsi quiconque invoquera le nom du Seigneur qu'il se dparte de toute l'iniquit: par cela S. Paul signifie que si nous en voions d'aucuns comme aprs avoir monstre beau semblant s'aliennent de l'Eglise, et se desbordent, qu'il ne faut point que nous soions tents par cela, comme pour courir aprs, et pour les ensuivre, nenni non, car quand nous verrons tout le monde renverser, si est-ce que cette signature de Dieu demourera, car il y en ha un cachet qui nous est secret et inconneu, que Dieu connoist les siens, il y en ha beaucoup qui se vanteront estre des plus avancs de l'Eglise, ils porteront aussi la marque de Dieu, mais cependant il connoist les siens, et les 8elle comme d'un cachet, pour les discerner d'avec les meschans et incrdules. Or aprs que l'ange ha parl ici, il adiouste, que plusieurs qui auront dormi en la poudre de la terre s'esveilleront, les uns la vie ternelle, et les autres en opprobre perptuelle. Par cette sentence nous sommes admon-

nests que les afflictions desquelles il ha est traitt par ci devant, demoureront iusqu' la fin. Ne faisons point donc nostre compte, que si nous avons est affligs pour un temps, que nous devons avoir repos, comme si Dieu nous donnoit vacation, nenni, mais prparons nous plustost au combat, car celuy qui attend repos en ce monde, il s'abuse et compte sans son hoste (comme on dit). Voila donc la somme de ce que l'ange nous dit ici, et pourquoy? car il ne met pas ici un temps moien, et quelque distance entre les deux, c'est savoir, entre les afflictions de l'Eglise et la resurrection, mais aiant continu ces afflictions ces troubles et horribles orages, comme nous avons oy ci devant sur cela, il dit, que la resurrection viendra, voila donc comment il faut que les fidles combattent, non pas pour un temps seulement, mais Dieu leur envoiera tousiours des combats nouveaux qu'il faudra que leur foy soit exerce iusques la fin: Quand les pres auront vescu ainsi, qu'il faudra que les enfans succdent en leur lieu, bref, tant que l'Eglise sera en ce monde, en ce plerinage terrien, elle ne cessera d'estre tourmente, et d'avoir des persecutions diverses et infinies, iusqu' ce que Dieu y mette fin, et qu'il restaurera tout au iour dernier, quand Iesus Christ viendra pour nous retirer de toutes misres, et voila pourquoy nostre Seigneur Iesus Christ disoit ses disciples, qu'il y aura de telles tentations qui viendront que iamais il n'y en eut de telles. Il adiouste, ce ne sera point encores la fin, mais il faudra tousiours endurer de plus en plus, et ainsi maintenant quand nous voions les choses estre si confuses au monde, aprenons de nous conformer, et si nous sentons de la foiblesse en nous, prions Dieu qu'il nous fortifie, si nous n'avons point les armes qui nous sont ncessaires, que nous les cerchion8. Or nos armes sont d'invoquer Dieu nostre aide, et puis nous humilier, fin qu'aiant toute nostre confiance en luy nous soions quips de foy, d'esprance, et de toutes les autres vertus, pour rsister aux tentations qui nous pourroient advenir, et en oela (comme i'ai desia dit) les pres doivent enseigner leurs enfans, et de fait, s'il nous souvient de ce qui fut hier traitt, nous aurons bien occasion de ce faire. Or regardons les causes pourquoy Dieu permet que son Eglise soit ainsi afflige: ne voions-nous pas que les pchs des hommes s'augmentent de plus en plus, qu'il semble qu'on ait conspir despiter Dieu. Apres nous voions aussi comme les bons mesmes sont quasi stupides, qu'il y en ha bien peu qui pensent la vie celeste, il faut bien donc que Dieu nous resveille, et non point pour un coup tant seulement, mais pour toute nostre vie, que quand il nous aura enseigns qu'il face le semblable envers nos enfans, il faut que ses flaux auiourd'huy battent par tout,
9*

135

SERMON X L V .

136

veu que nous voions la rebellion estre si grande, et ainsi n'attendons point que les afflictions doivent cesser, qu'il y doive avoir ici un regne de Iesus Christ triomphant, mais prparons-nous tousiours aux combats, comme Iesus Christ nous declare, voire iusqu'au iour de la resurrection: car quand il ha bien traitt de ces grands troubles qui doivent advenir, qui estoient pour abismer tout le monde il dit, Levs vos testes, car vostre redemption approche, il ne dit point vous aurs relasche, Dieu vous fera reposer, et ne sers plus ainsi tourments comme vous avs est par long temps, nenni non, mais il est dit, Levs vos testes, car vostre redemption approche, nous voions comme nostre Seigneur Iesus Christ, nous ameine sa venue, quand il apparoistra pour estre le rdempteur du monde, voila donc comme si nous voulons trouver une ferme fiance, il faut que nous cerchions l la resurrection, que si nous ne venons iusques l, nous demourerons au milieu du chemin, vray est que Dieu nous donnera bien quelque relasche ici bas aians veu nos infirmits, il ne nous punira pas comme nos pchs l'ont mrit, il ha regard que nous sommes si debiles que rien plus, et pourtant il nous laisse quelque fois en repos, mais quoy ce n'est pas que nous soions exempts du tout d'estre affligs, car quand il nous donne quelque loisir et quelque repos il faut cependant que nous regardions aux misres ausquelles nous sommes subiets, afin que quand nous serons assaillis, nous ne le trouvions point estrange, et puis nous avons cette consolation qui nous doit bien suffire, c'est savoir que nostre Seigneur Iesus Christ viendra pour reparer toutes les choses qui sont maintenant affliges, et quand nostre foy nous mnera iusques l, nous pourrons dire que nous avons beaucoup profit, et que cette couronne de gloire qui nous est promise ne nous pourra faillir, d'autant que nostre salut est en la main de nostre Seigneur Iesus Christ. Si donc la courronne qui nous est prpare au ciel est en la main de Dieu, et qu'elle ne nous puisse faillir, ne doutons que cela ne soit aussi puissant pour nous faire vaincre tout le monde et tous nos ennemis. Suivant cette saincte doctrine, nous-nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

SERMON XLV
sur le Chap. X I I . v. 24. Nous avons continuer le propos qui fust hier commenc, c'est savoir que toute la consolation des enfans de Dieu est de regarder la venue de leur rdempteur, car cependant que nous serons au

monde, nous aurons faire une course, o il y aura beaucoup de combats, nostre repos est au ciel, non pas en la terre, l aussi la couronne de gloire nous est aprestee, et pour tout serons admonnests, que toutes fois et quantes que le diable nous sollicite desespoir que nous sommes fchs, que nous avons des troubles qui nous tourmentent, et des angoisses, de ietter la veue sur tout, l'esprance qui nous est donne de la resurrection, voila (di-ie) o il nous faut venir, ou autrement nous ne ferions que vaguer en toute nostre vie: les hommes se pourront bien resiouir pour adoucir leurs maux, tellement quellement, mais il n'aura iamais bon remde ni certain, s'ils ne regardent la promesse finale, qui est que toutes les misres que nous endurerons maintenant cesseront, et que nous serons bien heureux, d'autant que Dieu nous ha choisis pour ses enfans, ce que nous soions une fois hritiers de la vie ternelle. Ainsi donc aprs que Daniel ha parl des afflictions de ce monde, et qu'il ha monstre que toute l'Eglise y sera suiette, il adiouste que plusieurs qui dormiront en la poudre de la terre s'esveilleront, c'est dire que quand nous aurons achev cette vie prsente, aprs avoir endur beaucoup de maux, que ce n'est pas dire que nostre attente soit perdue, que nous soions frustrs d'avoir invoqu Dieu, et de l'avoir tenu pour nostre pre, nenni non, car nostre flicit et gloire passe outre ce monde ici, que nous allions donc en poudre, et que nous pourrissions, si est-ce que nous ne laisserions pas d'estre bien heureux, car Dieu nous reveillera de la mort. Et ainsi donc puisque nostre esprance passe outre ce monde contentons nous, et si Dieu nous afflige, n'estimons pas que nostre condition soit pire pourtant, mais il faut que nous soions aussi exercs. Au reste quand le prophte dit, plusieurs de ceux qui auront dormi, il n'entend pas que la resurrection soit seulement pour une partie, mais l'escriture saincte use quelquesfois de cette faon de parler, qu'elle mettra plusieurs pour tous, comme au cinquime des Romains, quand Sainct Paul dit que le pch d'Adam est parvenu plusieurs, et que la iustice de Iesus Christ s'estend aussi plusieurs, il n'entend pas qu'il y en ait eu quelques uns corrompus seulement par le pch d'Adam, car la malediction est generale sur tout le genre humain, il n'y ait nul qui en soit exempt: pourquoy donc est-ce que Sainct Paul dit, plusieurs, pource qu'il fait comparaison entre un et tout le reste. Voila Adam qui est un seul homme, il ha offenc Dieu, et s'est allien de luy, mais la corruption est parvenue tous. Ainsi donc maintenant aprs que Daniel a parl seulement do l'Eglise de Dieu, qui n'est qu'une petite poigne de gens, il adiouste plusieurs de ceux qui auront dormi s'veilleront,

137

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

138

comme s'il disoit non seulement ceux que Dieu ha choisi maintenant pour son peuple, il en y aura beaucoup d'autant qu'ils seront resuscits, il veut donc signifier en somme que cette resurrection, donc il parle ne sera point seulement pour ceux qui auront est comme nourris et entretenus en la loy, mais pour ceux qu'il plaira Dieu d'appeler, car (comme il sera dclar ci aprs) l'Evangile de Dieu a est publie par tout le monde. Yoila donc somme Daniel n'entend point une portion seule des hommes, en disant que plusieurs seront resuscits, mais il parle selon la faon de l'escriture que nous ivons dite, cependant il adiouste aussi la resurrection des incrdules, et il faut cela pour nous tenir m crainte, et aussi pour rendre inexcusables tous jeux qui auront est rebelles Dieu et sa parole. Il est vray aussi que l'escriture saincte traic;ant de la resurrection, le fait principalement fin le resiouir les fidles, comme nous oions que Iesus Christ dit, levs vos testes, car vostre redemption ipproche, et aussi tous les autres passages, on roit que la fin et l'intention o tend le S. Esprit, mand il parle de la resurrection c'est fin de nous esiouir, mais l'escriture adiouste en second lieu et nferieur la menace, et pourquoy cela? Car la felisit des enfans de Dieu est augmente, d'autant lue voiant qu'ils ont un benefice special, que Dieu eur fait, de les recueillir en sa gloire, ils ont oclasion de se consoler tant plus, et puis il nous faut oter ce que dit Sainct Paul aux Thessalonissiens, |ue nous pourrons porter envie aux meschans et niques, quand nous les voions triompher en toutes lelices et volupts, qu'ils nous sembleront qu'ils oient mieux aims de Dieu que nous, n'estoit que eur fin et issue, mais est dclar d'avantage quand ls nous molestent, qu'ils nous perscutent iniusteaent, il nous pourroit sembler que Dieu ne se oucie gueres de nous, et aussi nous serons fchs, t nostre foy pourroit estre abatue du tout, mais oila Sainct Paul qui nous console quand il dit, [u'apres que nous aurons est tourments des aeschans que Dieu nous donnera relaxance, comme sainct Pierre aussi aux Actes des apostres, appel e iour de la resurrection nostre refraiohissement. ^pres donc que les meschans nous auront tournantes, il faudra qu'ils aient leur tour, voire, et [u'ils soient traitts plus rudement beaucoup, et ans comparaison que nous. Yoila donc pourquoy lotamment il est parl de la resurrection des meshans. Et ainsi la ioye des meschans est auguentee, quand il leur est dit que Dieu sera nostre aste iuge sur leurs ennemis, qui les auront perecuts. Or il est vray que la resurrection procde de a grace de nostre Seigneur Iesus Christ, car nous courions tous en Adam, et en la mort il n'y ha

que corruption, comment donc est-ce que les meschans doivent resusciter, car ils n'ont nulle part ni alliance avec le fils de Dieu, ils sont du tout spars de son corps, il semble donc que la resurrection ne leur appartient en rien. Or il est vray que la resurrection de gloire n'appartienne point aux meschans, mais il faut que la vertu de nostre Seigneur s'estende iusques eux pour leur confusidn, comme si nous demandions, pourquoy est-ce que Iesus Christ est venu au monde, et qu'il ha vestu nostre chair, on dira que c'est pour nostre salut, fin de nous reconcilier Dieu son pre, nous qui estions ses ennemis auparavant, mais tant y ha par accident il ne laisse pas d'estre venu pour redoubler la confusion des incrdules, comme il dit qu'il est venu en iugement en ce monde : pourquoy? fin que ceux qui voient soient aveugls, fin que ceux qui estoient auparavant detenus en servitude du diable soient lis plus estroitement et qu'ils entrent en une condemnation plus profonde et plus horrible, cela donc n'est que par accident, ainsi en est il de la resurrection, que si nous regardions la grace de nostre Seigneur Iesus Christ, elle est le fondement de la resurrection des fidles, et ceux qui sont membres de son corps, mais cependant sa vertu va plus loing et les meschans sont resuscits par cette vertu l, mais c'est leur condemnation plus grande (comme desia nous avons dit). En somme nous voions quel est le propos de l'ange, quand il parle ici Daniel, c'est dire qu'il ne nous doit point faire mal, si nous sommes exercs en ce monde parmi beaucoup de misres, et puis qu'il nous faille aller en terre, et que nous soions l pourris, car nostre esprance n'est point diverse en ce monde, encores donc que nous soions comme abisms en terre, et que la fin de nostre vie ne soit que corruption. OI si est-ce que nostre Dieu nous a laiss une esprance meilleure qui nous peut resiouir, car la pourriture n'empeschera point que nous ne soions recueillis en cette gloire immortelle, que nous ne soions hritiers du royaume celeste, que nous ne venions nostre Seigneur Iesus Christ. Puis qu'ainsi est donc passons parmi les tribulations de ce monde patiemment, venons la mort, et ne doutons pas que nostre flicit soit empeschee par la mort, ni par tous les changemens de ce monde, au contraire si nous voions les meschans avoir la vogue, faire leur triumphe, et avoir abondance de tout bien, ne pensons point pour cela que leur condition soit meilleure, car il faudra qu'aprs avoir dormi en ce monde, et au sepulchre, que Dieu les reveille leur confusion horrible. Puis qu'ainsi est donc attendons le Seigneur en humilit, et sachons quelle sera nostre fin, que nous aions tousiours bon courage d'endurer, iusques ce que nostre rdempteur vienne.

S" 3CDT*

'

Q Daniel adjoaste 'pais pFJ, :C|a eta gai qtell# est la pervpitl des bommes et leaf in* auront est entendus reluiront comme la splendeur ^Riiitndei vea q ette adietrtne loi est tanl snnven4a firmament^ et ceux qui en auront iustfi plu- tesfas ritre, et neantmoias qu'elle ne leur pro* sieurs stfnf xilsteement ajorae les stoilfis ji i#l, Ate de *iea. v* tant y b* qae 'est t aoa escleat ep cette sentence il monstre k qui e'est qne ette que Dieu b parle ainsi par son aage, en disant ons^laiio doat Pai parl l'adresse, et f'est an moi aass, qae ceux qui sont enteadas luiront eoaime qu nous devons bien. Otif qW $BuyN5y CSftr <| l irmaaiettl, eomaie $i\ ditoit, i foas deilare |ue nous pourr presciisr de la resarreetion cent mille eette vie ici n'est qu'un passaige, qae la mort n'est -ftp* et jai' ne t^aeilieriaas gars de iNiei point la ift nallf, quand feg hommes sont mis au # % l e a ^ t pas pour y M'stoit qu'un chacun supiiast eetle doctrine 4 fcy, sepulchre^ agn*ils pourrissent ! ei. qae seas fussions adverS& que c'est nous que demoarer k jamais, car il faut qa'il y ait une vie Dien parle, et ebcatt a pjiitlier* quand il pro* seeeadef efftx dfeft qai^aaroai dowai ssrat esa#. ieete que nous serons recueillis a sa gloire* Si ts, pres que len lia parla ii il adiouste, Qr dn tt do^lriaa se presch ea eqnfj, f qa^O foals VOUS estre prticipans de cette resuiretion nous remonstre |a e'est la resufreetiojj nous poa- ici, pour estre MrJlifefl de m& floite, oies entindas, y&m dira il est vray, que Die doit retirer de cor* il est visty que vos orps s'en iront en pourritaTe, rjHpioa euai qui aveat $s# ^aiges- et ^ufceadaji mais ipoy il was en .fetirfifa, Woenaant qae teas mais qaoy? nous ne sfavns pas si Dieu nons ka aies regard cette cfearii de vie qui s est preles yeux et eomprens mW$ estons des siens* donc nous demeurons ea une sentee, oavMs done : telle perplexit, ce- seta une thse elprffae, d'ayftte dojstrina "A d- fMte- & moy,. "Wla :8oin!e Oie entendu qae nous devons resassiterj et nostre iby parle;, est vray qae ce n'est point encores k nom demoaieroit ifc comme suspendue ea doute. 4>api d'oayrte les yeux, ne de ioute de eette elart qae doue cette iosirin qn%dnite si Daniel notts est Beu aotts preseate^ sinon qu'il noat #n faee la bien: necessateej ear e*est pour nous monstrer que graeet mais tant y ba qae nous sommes eoalpableSj ha nafe eisea#e pat n^as, si YMy&gglie 1#. Ifail -df la Msarroion was en t^vient< II dit . et n'y donc que cens qai auront est entendus* luiront nas est presc|ieer et ee|rendant qae oai ne l'entencomme la splendeur du firmament, il donne ici une : dions point, ? car qai esi cause de cela sinon aostre taJtrqa paa lagall 4a fottrr 'difeernw -esai qai malice, il n y te foat M aae Ipnotaee fai: a seront participans de cette gloire et de cette immor- soit volontaire, quand Dien noas conye k ley, qu'il talit de laquelle il voit parl ci dsssas, Sfc eom* BOUS prsente lsas Cfarisij fia d'estre eonialatf meat Sfre.q,aSl les nomm.$ea!las! r attfl t& k Itff lomjne Afn e^rps, leiftiel noas telace qusjl moi 'nteliigeacei il n*y lia nulle doute qu'il ne est la clart da moade, qu'il est la voiej la vrit, signifie sa foy, -ear ausai voila *#*?.*$ :tt|tr^ ipsse, et la vie, faasd pw#| Dt ha M ai tel itt et aussi donc notons que le moln de parvenir en la envers non, que natts demenrroas tension en vie ternelle et cette resnri'ectioa bien tenrease, nostre eaglement, qai est ce qne nous reiefte# i s | qae :a#ajs. softans tllaaiaii%; qa# ni n ehe* : roni la. 'COalp%. k |_tti e;st $& ^ ^ Holt imputeront minions point en ce monde comme pauvre eagles, ce mal l? ne feat il pas bien donc que les incremais fae nous soians estflairs de cette larfc de vif. dalfs se endamneal mx. mesmes, et qu'ils soiit Un somine doaC la fey eit celle qui non introduit a Oivanas'? la esnriMtkw, et en la gloire da Dieu, et rEser? Et ainsi nottons en premier lien sur ce passa|e, ta? ejt pleint de ia eitft dwttiaft, eonmi assl fflt!il:*y ka qft*!in# seale ^raye :iaf|lljge, p q il n'y ba rien si eoroman qae de dire que la iby Dieu approavBi c'est que anus soattrians qa*il nous est eette vie ternelle, mais cependant is'est piti^ wndptea par sa parale, et n^n^il nous enseigae par q& left Ijpmnto ap*#a iyir en este dooMn, ont la dotriae de an Jfeangile^ si do a obissais si noncballaas qu'ils troublent, ils appliquent fontes nostre Dieu, la tanani poar nostre maistee, et JeaM-ptaies % ftiet valaeS' et -de aal pwft, Oe* : qae n#af guipas ls vrays disciples, alors pis pendant il n*y anra aal qui pease . cette elart de serons bien eatendasj ftaa Serons sages comioe vie. Voila Dieu qui non monstre qae epeadwa! Dieu le demande, voila an item. Or pour le gu nous beaittnf fllon ost sens, BOUS ne scomi H naos |t fate k ftjppsfti, pi fpouvons sinon errer d'autre part il nous deelare verser tout m qui est de la sagesse des bommes, que si nous sommes enseigafs de lay, qae sa v^itt et poar la fondamaer, quand les bffies voudroat iii :aae eetaine yii, qae; Bost*i alat :gisfc Utt fe ebeaiiner en lar propre sn% qa's fairanl -egM voila le moen de parvenir la vie ternelle, et sages Il faut qae BOUS repreuvians tout eela, qafi :noas demureion# #B instre weaglement, et tfest Dieu l r&pruve, et aas dAon* Cf d# tajat ee cS pas signe gne noas vonlons perte nostre aseienfe qui nous viendra en nostre intasie, et eonnaiss et de nostre bon gr? et ainsi donc a#tfs voions qn'il a?y ha qu'une seale vrit, c'est savoir celle

141

S L E X I I . CHAP. DE DANIEL.

142

que Dieu nous monstre par sa parole aprs avoir conneu cela, sachons aussi quel est le fruit de la foy, c'est qu'estant entendus nous luyrons comme la splendeur du firmament, et pourquoy? car nostre foy est celle qui nous transfigure en l'image de Dieu, comme sainct Paul le monstre en la seconde des Corinthiens, qu'en l'Evangile (dit-il) nous avons un miroyr o Dieu se monstre face face, et quand nous le contemplons, ce n'est point pour en avoir une veu morte, mais c'est afin que nous soions transfigurs en son image de gloire en gloire. Quand il dit fin que nous soions transfigurs en ymage de Dieu, c'eBt autant comme s'il nous disoit ce que nous soions sanctifis pour ne tenir plus rien de cette malediction d'Adam, mais qu'estans membres de nostre Seigneur Iesus Christ, nous soions enfans de Dieu et quand nous serons enfans de Dieu, la vie n'est elle point en nous? Et ainsi puisque la foy nous conforme en l'image de Dieu, ne trouvons point estrange s'il est ici dit, qu'une fois nous luirons comme la splendeur du firmament, et c'est ce que S. Paul adiouste de gloire en gloire, car la reparation de l'image de Dieu, comment se fait elle en nous en la vie prsente? il faut que nous y croissions de plus en plus, mais quand nous aurons pass par ce monde, par le sepulchre, et par L a corruption de la mort, voila la perfection et accomplissement de cette gloire qui est en nous, et ainsi nous voions pourquoy il est dit, que la foy cous met en la possession de cette gloire celeste: mais notamment Daniel adiouste, que ceux qui en auront iustifi plusieurs, luiront comme les estoilles, il monstre ici qu'il y aura encores une gloire speciale pour ceux qui auront conduit les autres salut, il y ha bien la promesse universelle pour tous ceux qui auront estes escoliers de Dieu, et qui auront profit en son escole, mais si est-ce que ceux qui auront enseign les autres, que ceux qui les auront conduit au chemin de salut, que Dieu les fera marcher devant en la gloire du ciel, et c'est tie qui est traitt par sainot Paul, aussi bien quand il dit, Vous estes ma gloire au iour du Seigneur Iesus Christ. Tout ainsi que saint Paul avoit gaign beaucoup d'ames Iesus Christ, qu'il en avoit enseign beaucoup, et les avoit mis en train de salut, qu'il avoit beaucoup travaill, et prins grand peine pour l'honneur de nostre Seigneur Iesus Christ et pour son royaume, quand ce viendra au dernier iour, il dit qu'il sera l, comme capitaine, qu'il viendra faire present et oblation Dieu de ceux qu'il aura gaigns par sa doctrine, de ceux qu'il aura convertis la foy, qu'il les viendra l presenter Dieu, pour dire, Seigneur voila ma conqueste et le fruit de mon labeur. Yoila donc comme sainot Paul appel sa gloire, ceux qu'il avoit enseigns, et c'est ce que l'ange ha entendu en disant, ceux qui auront

iustifi les autres, que ceux l luiront comme les estoiles du ciel. Or nous ne devons point trouver estrange en premier lieu que Dieu mette quelque diversit de gloire en la vie ternelle, pourquoy? nous avons desia dit que d'autant que l'image de Dieu, est maintenant repar en nous et qu'elle y croist, nous serons plainement reforms au dernier iour. Ainsi donc les graces que Dieu donne maintenant, et distribue ses fidles, est comme un commencement de cette gloire celeste qui sera plainement rvle en eux, car nous voions que les graces de Dieu ne sont point esgales, Dieu fera marcher l'un devant, l'autre aprs, mais voions que l'un sera dou de plus grande excellence que l'autre, nous en verrons l'un de plus grande perfection et sainctet de vie que l'autre, tout ainsi donc, que Dieu besongne en ce monde en ses fidles, aussi il les glorifie au dernier iour: voila donc pourquoy il est dit notamment que ceux qui auront monstre le chemin aux autres, que ceux l auront une gloire speciale. Or il ne faut point qu'on dise que cette dignit ici soit cause des mrites, et qu'il faille que Dieu rtribue aux hommes ce qu'ils auront deservi: non, car il nous paie de tout ce que nous avons maintenant, le pouvons nous appeler nostre pour nous l'attribuer, qui est celuy qui se glorifiera d'estre quelque chose en soy? mais au contraire, d'autant plus que nous serons dous des graces de Dieu, nous serons tant plus tenus luy. Il faut donc que nous cheminions en plus grande humilit, qu'il n'y ha donc nulle occasion aux hommes de s'eslever, et attribuer quelque chose par ce qui est ici dit, mais au contraire, ceux qui ont la charge de conduire les autres, et que Dieu leur ha donn cette grace de ce faire doivent bien regarder eux, comment Dieu m'appele ce que i'advise les autres au chemin de salut, il y ha promesse que ceux qui auront ainsi march en avant, qu'ils luiront speciallement comme les estoilles, voici donc une charge noble et excelente, plus que l'on ne pourroit penser ne dire, or si ie m'en acquitte mal, il faudra que i'en rende compte une fois devant Dieu et devant ses anges, il faudra que ma condemnation en soit plus griefve et plus horrible, il faut donc que ie regarde d'exercer fidlement cette office en laquel le Dieu m'a constitu. Yoila donc comme ceux qui sont pour conduire les autres doivent cheminer en crainte et en sollicitude, et cette promesse ici en les resiouissant leur doit faire dresser les cheveux en la teste, quand ils pensent en la difioult de leur charge. Yoila comme il nous faut appliquer ce passage nostre instruction. Au reste nous avons aussi noter, que combien que tous ne soient point auoteurs en l'Eglise de Dieu, que tous ne soient point constitus en cet estt public,

143

, il 32DT.

144

s est-ce qu'il n'y h eeluy qui n <Mve enseigner bia pendre courage en m mot ici, Ce n'est point gm prochains selon qu'il ea ha la facult ei I mota, peu de chose, que Dieu aous Face la gracf (0$ aou S etaEttf si Mos avons quelque pttif jfrajn 4& JA fctys &ftifiini 'Ceux' ful^ ^sftt danis, qini nous, it Dieu le tient et: approuve pour bon, ear voici un n'y ha que toute iniastee sa aostre nature, nous $0M geoeral qu'il attribue % get fans, c'est sommes tous paw# peohears, ft que Dien ois ggvair qu'ils oient eattata% eaoyeff dtae ><|ue ist M noul Aigaife ta telte sorte qu*l veut nous oons debiles en la iby, ie parle les plus que aous Justifions les autres, l n'y ha que puanidiots et ignorais,, il WM *j0l: :&V ta 6* fit tise. ej infectio ta BOUS, et Dita ytal qfifc "fttas le si ignorant qu'a ne paisse donaer fueique in- soioas les vaisseaux de ustfee, et ie vous prie eela straeoa f soa prochain, e aussi il fa* qu'an ne aous doit il pas bien enflamber, ce que nous ehaeuft s taplie fi ^stowe taat^tfil pourra dis sietAMS .pfeft. d'inslfuire aos 'pMcbaiasf Et *ISl mener les autres salt, et mesmes vieadra ee que dit sainct laques* quieonques aura rduit qa ecax gai aaront office j^pei|Bt, qjffis paur ita prochain et l'aura cta*ti d# ses pechis fft# Tnt hie str* redresss par les antres.) clny fat ieluy l ha gaign toe ante salt* ^eila les mes -vadevant chappera en Msaat enentin, et an autre qui ont estl si prcieuses Dieu, qu'il les ha raeheqx le sujft. ft <ffi ?ItadP pBft lay fla* la, *IB, 'tess pat? le saig" pfeeieax ds. sua Als, -elbis s^eii: 'vtat nous Terrons pi*ej les grands personnages que Dieu en perdition, et Dieu nous donne la grace de les voadra humilier ijai tomberont, fe il y en aura ranjener salut. Quand donc aostre egai|ue OUs d^aulriS foi ftent piS infitmes, jpas! %nrtat |aiftfi Isit un M itainagej et Si iaestmable, ftut il que recea de graces de Dieu s exeelleates, qui toutes- nous soians paresseux de nostre costl Toila le fois serM poar m lever, Teils commj D#a premier article |ae nous avtal ici * tor, qii puis nous int ta si*aiKte, fin quXl ne nous adtitan <|a Diet Sert de aM, A un chose tant honode nous eslever, et que nul ne se contente de a rable que sft nous iustifierons ceux qui sont damns, personne* atais fie WM -seinS aids tn H O I S ' de* -qaw nous le prestatas 4 Dita GtaPWe sacrifies autres* de banne odeu% sacrifices plaisant, puis qu'ainsi Jdas don notons que si nous sommes sup- est que Dieu sa veut servir de nous m cela, que rieurs, P L la* aussi fus nous soltas ntaiglaees de aous ae lacions point difitalt de nous y wploer, ceux lesquels nous pourrons enseigner, que teas que ee mot ici nous solicite et aous serve d'esperon, soioas comme medecias, de ceux que nous pourrons |uand nous serons paresstax ta sftStre afflee. Dr guati% et que ntas seoas, prsts' d'aider et souete- nous avons aussi & ^Cueillir tous en cninius une air ceux qui seront foibles et debiles, cela a'em- bonne doctrine et utile de ce passage, c'est s < g a ? pestae pas cepjpdaai l'ordre de l'Eglise, f'il y ait fo^1 qjue quand nous profitejons ta l'Efangile, que dis docteurs qui tat la charg et commission voila Boslre iustice devant Dieu. d'annoncer la doctrine de Dieu, mais si faut il que Or nous ae pouvoas pas parvenir cette 0stii?e aiftti regardions * que Dieu fiep dtattera 4& ici isques 4 tant qae atas aons canneu f i t nta moiep, et qu*uu chacun s'y aptique, ou avons aussi sommes pcheurs et du tout damais, qu'il n'y ha observer ce mot e l'ange dt, qpea enseignant qu'iujBSee ta atas, ear celay fai. euiite;stre iustei les igftoanS ftt les ineAdulsj BOUS le Jnijons, qui pense avoir quelque vertn ta soy celay l se par cela l monstre que la doctrine de l'Evangile ferme la porte, que amaiB ne parvitadra la usice est pour B#US iustifler devant Dieu, #t oft as de l^Evangilif : comntajoos dont pa* w btat, c'est cause ce meSme article lay est attribu au cin- savoir que nous soions conte en nonsmesmes, quante troisime d'Esaie le prophte, car l il est que Bfus baissions l'a teste, eonuoissaas nostri) nsal' ait* que esms Oht iu*|ifl# l nitad par sa heur% et quaad noas ajjrans coaneu cela sachons # presence^ comme s'il estait dit que tout le moud alors que Diea ne nous veut poat laisser en telle est ptvers et mudi% os SftoBs tous eulpafales nisete. mais qa*il "g rejedie pa* ce oie, c^est t de mOxt, qu"%o serche, qu'on sond, qa'a #xiaine< cavar que nous sommes rduits et rconcilies % et qu'on espeuehe tout ee qu'oa voudra, et on ne luy, quand nostre Seigneur lesus Christ nous aptrouvira, aux iWeS ffes |outt iafiiitfie et iniquit : pela, fMors aoi|S samjss itO% et pott^|ic|? quel est le moiea donc de nous iustierf o*fisfc que est-!B que cette simple eonnossance BOUS iustifi, Dieu aous appel |a cooaoissaace, pa* nosfcre S#gueur lisi* hrist.. Et oila poarquof ^ange quand a?us aur<s eijmpriai en aostre eryeau, e dit ici, que ceux qui en auront iustifi plusieurs, qui est moastr en l*Evang^le? nenn non> m0 que ceux J|t luirot comme Jeu esMlleg m eux |ui c'est d'autant que Dieu noua prsente sa grace, au Ont 1 p.barge de preseber la paroi de Dieu, et a nom de aostre ieigaef lesp 0hrwt ear l nous general ous superienrs qui admonestent, qui en- avons certitude de la remission de nos pchs, qw ejgfleatr t qsi xh^rtieafi leu*s prochiia wifeal l nous avons tesmoignage |ue Dieu nous ;veut gouverner pat Sa .aiiet "Esprl% qu'il eus vut

145

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

146

reformer fin que nous cheminions selon sa volont, que nous ne soions plus adonns nostre chair et nos mauvaises affections, d'autant donc que cela nous est dclar en l'Evangile. Voila comme nous gommes reconcilis Dieu, nous sommes conioints luy, comme auparavant nous en estions spars, car cependant que Dieu nous impute nos pchs, et qu'il nous veut appeler compte, il faut qu'il nous haisse, et nous hait de fait, mais quand il nous attribue la iustioe et obissance de son fils, que par ce moien l nos pchs sont effacs, qu'ils sont comme ensevelis, voila comme nous approchons de Dieu, et puis quand il nous fait la grace de nous gouverner par son sainct Esprit, qu'il nous donne la vertu de rsister Satan, qu'il nous donne la volont et le dsir, que nous cheminions en crainte et en humilit devant luy, voila comme nous en approchons tousiours de plus en plus, et c'est aussi pour cette cause que l'ange dit ainsi en ce passage, que la doctrine de l'Evangile estant preschee au monde, iustifie ceux qui l'escoutent et qui y croient. Or puis que nous sommes iustifis par la predication de l'Evangile apprenons d'avoir une affection plus ardente que nous n'avons pas pour venir l'escole de Dieu, quand la cloche sonne, que nous sachons que Dieu nous veut rduire sa iustice, et de la a son salut, et faut il maintenant que nous soions si pervers aiant entendu cela nous reculions. Voici Dieu qui ne demande que de nous attirer soy, et nous irons tout au rebours, faut il pas bien dire qu'il y ait une grande perversit en nous, et au reste sachons que tous ceux qui mesprisent tordre de l'Eglise, qui refusent d'estre enseigns par la predication de l'Evangile, qu'ils renoncent en tant qu'en eux est ce salut, qui leur ha est acquis par nostre Seigneur Iesus Christ, voulons nous avoir Iesus Christ pour nostre sauveur? il faut qu'on nous presche l'Evangile, que nous soions en commun, que demanderont donc ces canailles qui despitent manifestement Dieu, qui font profession toute notoire, de ne tenir compte de la predication de l'Evangile, qui sont des diables enchains, qui n'ont point de part ni portion avec Iesus Christ, et faudra qu'ils restent en opprobre, et en ignominie perptuelle, comme il ha est dit auparavant: ceux la donc portent desia leurs marques, qu'ils seront mis en opprobre infernal, d'autant qu'ils reiettent le moien de communiquer la iustice de nostre Seigneur Iesus Christ. Or la fin il est dit, Daniel tien cette doctrine en seoret, et que tu la cachettes iusques au temps deffini, car plusieurs courront, et la doctrine sera augmente. Quand l'ange dit Daniel qu'il tienne cette doctrine ici secrette, c'est pour luy donner courage, fin qu'il ne pense pas que cette prophtie ici soit vaine et inutile, encores pour un Calvini opera. Vol. XLI.

temps qu'elle soit comme ensevelie, et qu'elle soit inconneu au monde, il dit donc, sache que cette revelation que ie t'ai donne est un thresor excellent, il est vray que du premier iour cela ne se monstrera pas, mais il faut qu'il soit fait. Neantmoins quand on cache un thresor en terre, ce n'est pas fin qu'il demeure tousiours cach, ce n'est pas aussi fin qu'il soit perdu, mais que puis aprs qu'il soit mis en usage: l'ange donc dit Daniel cette prophtie sera cache pour un temps, toutesfois garde la bien, advise de la tenir en cachet, et en secret, iusques au temps dfini et elle servira, et Dieu monstrera que c'a est pour l'instruction de son peuple, qu'il l'aura donne. Quand on clorra des lettres, ce n'est pas dire qu'on ne voie Jamais ce qui est dedans, mais elles seront leus puis aprs, quand les lettres sont enfermes dans un coffre, ce n'est pas dire que iamais on ne les voie, mais c'est pour les produire en temps et lieu, pour s'en servir au besoin. Ainsi donc Dieu declare par son ange, que cette prophtie aura son usage autre que Daniel ne pouvoit pas concepvoir pour ce temps l. Ainsi en somme il dit qu'il faut que Daniel soit diligent recueillir, et qu'il soit comme secretaire de Dieu, pour enregistrer cette prophtie qu'il ha entendue de la bouche de l'ange, et sur cela qu'il attende qu'il en face plus ample declaration. Voila une doctrine bien utile que cette ci, car les ministres de la parole de Dieu, pourraient tous les coups perdre courage, quand ils voient que leur doctrine est si mal receu du monde, qu'il y en ha beaucoup qui empirent, quand on leur presche l'Evangile, les autres en abusent, ie ne scai comment, en hypochrisie ou en vie dissolue, les autres n'en tiennent compte, il y en ha d'autres qui sont du tout obstins, et qui s'enveniment tellement l'encontre, qu'on ne leur en scauroit faire entendre un mot: quand donc nous voions une telle perversit nous pourrions perdre courage, et puis c'est un grand scandale, quand la parole de Dieu est si mal receu, qu'il y ha si peu de reverence. Il faut donc qu'il nous souvienne de ce qui >est ici dit, cachette la prophtie et la tiens en secret, et c'est aussi comme Dieu parloit au prophte Isaie, Cachette ma loy entre mes disciples, pource que la plus grand part du peuple estoit rebelle Dieu, le prophte Isaie eust peu penser que c'estoit chose superflue, de plus enseigner le peuple, et de faire office de prophte, pource qu'il voit qu'il y en avoit un si petit nombre qui se contenoit en la foy, nostre Seigneur luy dit, ne laisse point pourtant de recueillir ma doctrine que ie t'ai commise, qu'elle soit comme une lettre clause, qui s'adressera comme deux ou trois, que vous la lisis entre vous, et cependant que vous la gardis comme un thresor prcieux, si
10

SlMS
estrif. faseteli% ms nosirt Seigneur puis apret ha uABt gens %px ont maftifeif cette ordanatese par tout: ceux-l doue ont cour, et il est dt* quf eettft doctrine M sera :AgBen;tef. Ici l'ange jgaifie que: non seulement KBtangile m prescherai mais que Dieu donaera tertu cette predication, t trtn telk quelle sert rcue^ |p!il y A mx& heaaeoup qui seront iHumins la eonuoissanee de terit, $ doctrine do rtugtaentera^ Or eepea* dant done nstans que tout ceci n'es* pSinl adtenu sans une bont admirable de nostrs Dieu, c'est i, gigatoir que; las hoAs :nos. laitfaii#iit en la' doctrine de salut, somma gaiae Paul aitj euidons nous quand noiif aurons def prescheurs fui faeeiit cela d'aux; esmes, quttnd ils nous preshant et enseignent fidlement en la parole de Bien, peasoni ftots qtfila se ssisnt; fergf et lstis* euidons nojii qu'ils soient entsis par te monde,; et qrfils soient sorfls de la terre? aeaai noa, mais e*est fa d0 siogier |0- BOUS rejetons dft la toain de Jeuj c'est un Ion par lequel il nous deelare sa bonti

le awnd tfen, tient o/pte,, *S^ tout ;I tpe eel n^rapasehe pint qua totes n'oheissiSs* Bfous teions ornnre sSafCjrde l'exhortation o^ui gt faitte au proybet IsRte, ye celle que Jenne l'aog 4 DaMK tien doue cette prophtie oactataB, comme si o'elteft 3M lettre -4lfe toire luiquef au., tipp* deai, man pas quril ait fallu que cette prophtie fast Beonneue aux fidles, de m temps , cat Dieu touloit hie qu'ils Keugsant, # ftels en fujsPt eonfarms, et mesroes les' ratalations qua nous mm..oues,, ont plnpalfffiEt st im temps que Dieu affligeait son Sglke lusqus lW, Il falloitdon que lesfidleseu fasseat certifis, rai bien, Aift Je nombre de oeux la. eswiifeifi:ptt|, Dieji lone: uy ait que cette prophtie ae seroit pas entendue: de gnerst de gens, tj %at il que tu. sashes que c%st an tbrsor ineiatiAblj ftta e n'est 'foint use chose qu'il faille mespriaer, qu'il se faut point jpe tu 'la njites sons les pieds, pjal* .jn ta. la tiennes seeretfe, usques au tempa deffini, et qulind l-aueusta que plusieurs courent, et que la doctrine fera. Mghtfeas les: uifs online et p n l des bestes, malheureuses^ ont jaamtmps m paaaag,%. disans que plusieurs qui passeront parmi cette propnetia donneront ds chases literies it "rpugnantes. Or' ou. o;atrr% l'ange::a toola, declarer & Ba^ nel que le temps tiendra* que eetti prophtie ici qui aura est comme une lettre close sera publie, e .seront lettres pat-Saies Cjjne.nes. .l ionlt ftt.if la teix de ceux qui la publieront retentira en l'air qui tent le monde en sera enseign, plusieurs donc ca'rron% et 1 % d&etrie fera ^inantai et el, s'est fait quand lesus Christ ha sonui la trompette da, l'ftrafilej; qi#if lia entei se alpestres pour faire le semblable, et qu'il suscit les autres docteurs de l'Eglise, alors donc aostre Seigneur ha entle, ls cojtrur des geni en :|#jt%, fails' aient est prendra possession de son royaume pour magnifier la thMte de iMetison pre par tout. Or 1 peins que prennent ceux qui sont consotns pour preacher, l'Btangile est appels somme une eourse? iaiet F$A njio*lectio simClitftdf it, et. eest un# fagon de parler asss eommune a Peseritura saiacte il y ea h% qai coureat, ei epadpit ne seront pas enfoisj comme est dit u Fugt-trosetete A" jitre de leremie, ils ont coaru et le ne les sn: fs&i#il ;^oijat,. il paj"le; Ife ds faa* jr^phetes qfi f'in* garent de mettre en ataat leurs songes et leur Phantasie, Or quand Dieu. condeme ceux M, il toatre gtfil y ha :ma' -auire Mrie qt*11 ap^reiaA c'est quand il entoe ses gants fin de pullier sa parole aar le monde, atant iom |tt# ht! apistre eurent ftiSli FSvaagUe^, il sAoWt fue setta retelaton et prophtie qui estoit donne au nrophte Daniel fast ine |hos# pes^te^ et Qu'elle d&sl

infiaii. q ^ J a i u | p l | t d0 oss mm gwt?

par lesquels nous sions easeigns et oSest ce qui est dit par le prophte Isaie, q_uand il parle que la t#aa d- C:' qtti BS aftoncittt ls bonnes not* telles est bien heureuse. Bainct Paul allegaoi ea passage nous monstre, que nous dotons estimer sur tout lin tel bnfice I Dii% qufced nous atons gens qui nous presehent fidelemBat l'Btangil, i est vray que ee te sera *!#% qtfoa^ rions deelpra ea gui est contenu en la doctrine la l'Btangilei si ee n'est gne Dieu face le tont profiter, car lMr en ponrr lien raternir, %Wm 'leaurras tusinrs sourds, usques ce que Dieu nous ait outert les oreilles^ :tire et qtfil nous lei' ait feasts,. oomnii il en hft: parl au IPseanme quarantiemei Masi donc notons que l'ange ha ici toulii exprfitnr: les. deux gris! Se ,Dlu:r |ftnd il l!tt ptoleurs courront, et la doctrine sera augmente, et sainjst Eawl. BUS moa|re: 'piBopm|)ii8semi$t |#. veE prophtie, qunl il dt que l'Btang ha reten par :tout la monde, quand nostre Baigneur ha entoi: ses psirei '$& ses mesgarSi pW fsiir la, reeoneiiiation l^eatre ny et le mondes il faut dont l i e no pfions Diel q# cette doctrine soit imprnift tellement en nos coeurs; |u*E la face | p * fiter en telle sorte, qu'en toute crainte et hamiliti noas aiofS' ls feux sletfs: M iuy, k fin de eoj*iempier la gloire cleste, en laquelle nous appell, et ppend^nt o^u'l nd^^'-yotuirs entrefenir en cette tie mortelle^ qln'il luy plaise nous fjir telenient renoncer toutes nos mesehantes affections, gttf nous apprenions d'estre #a|uits par son safact Bsprtj fin que not #nnois8fcaa que ce S'est point une peine inntil et perdue, d'ator mis nostr* sperjwcfe 'ii .toy* vss. q aoi& reeneillera ans

149

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

150

fois en cette gloire celeste, en laquelle nostre Seigneur Iesus Christ nous ha precedes. Que non seulement il nous face cette grace, etc.

SERMON XLVI
sur le Chap. XII. T. 57.
Nous avons ici considrer (en premier lieu) comment Dieu ha voulu magnifier la revelation qui avoit est donne par l'ange Daniel, car voici bien matire de connoistre que c'est une sagesse admirable, quand il faut que les anges mesmes de paradis s'enquierent que cela veut dire: quant nous, il est vray que nous sommes pauvres creatures qui ne faisons que remper ici bas, mais quand les esprits celestes qui contemplent la gloire de Dieu sont escoliers pour comprendre et connoistre, ce qui leur est cach, que nous concluons que c'est une sagesse admirable, voire telle que nous ne pouvons sinon estre ravis en admiration: d'autant plus devons nous estre attentifs cette doctrine. Et au reste connoissons quand ici les anges s'enquierent de ce qui ha est dclar au prophte Daniel, que c'est pour monstrer la sollicitude qu'ils ont de l'Eglise, comme nous avons traitt par ci devant, qu'ils sont esprits ordonns pour le salut de ceux que Dieu ha choisis. Ainsi donc ne trouvons point estrange que l'ange qui ha parl Daniel, voire l'ange qui estoit ordonn cela, avec les autres anges s'enquierent plus outre, et cependant nous voions aussi comme la grace de Dieu, telle qu'il l'a desploiee et desploie iournellement en son Eglise, mrite d'estre exalte. Voila sainct Paul qui dit que quand Dieu ha appel les paiens, et qu'il ha espandu sa grace par tout le monde en nostre Seigneur Iesus Christ, qu'il ha fait une chose si merveilleuse, que les anges mesmes en sont estonns, autant en peut on dire du reste, que Dieu gouverne son Eglise d'une telle faon, qu'il faut que les anges mesmes en soient esbahis. Or que sera ce de nous? mais quoy? nous voions ceci, que les hommes sont stupides et brutaux, qu'ils passent les oeuvres de Dieu, qui sont si nobles et si excellentes, ils n'y voient goutte, et mesmes ils ferment les yeux, fin de n'en rien voir, tant y ha que nous ne devons point passer cette doctrine, sans bien noter ce qu'elle veut dire, et que nous apprenions doresnavant d'appliquer mieux nostre estude considrer la bont inestimable de nostre Dieu, telle qu'il la declare envers nous, pour rgir son Eglise d'une faon si amiable: que cela donc nous incite magnifier le nom de Dieu, et luy rendre telles graces comme il le mrite. Voila donc ce que nous

avons retenir de ce passage, o il est dit, que Daniel en ha veu deux autres qui estoient l'un d'un cost de la riviere, et l'autre de l'autre, et qu'ils se sont enquis, or maintenant il reste de veoir qui c'est que les anges demandoient ce qui leur estoit inconneu: l'homme vestu de linge (dit-il). Or nous avons traitt par ci devant, que cet homme l figuroit le mdiateur, c'est savoir nostre Seigneur Iesus Christ, nous voions donc comme de tous temps il ha est le maistre et le docteur des anges, qu'il ha est comme un mirouer auquel les anges ont contempl les merveilles de Dieu, et les grands secrets qui autrement leur eussent est incomprhensibles. Ainsi donc voici un article qui prise beaucoup, et est de grand importance, car nous voions l'audace qui est aux hommes de penser de Dieu, qu'ils se fourrent l dedans avec une presumption et une tmrit si grande, qu'il n'est point question d'y aller avec une crainte et une reverence, mais aussi quand ils y seront entrs avec une telle outrecuidance, qu'en adviendra il? toute confusion: car nostre Seigneur habite une clart inaccessible, comme dit l'escriture, et nous ne pouvons point monter si haut, et ne devons point aussi prsumer de le faire: puis qu'ainsi est donc notons bien cette doctrine o il est dit, que les anges mesmes ne parviennent point iusques aux secrets de Dieu, sinon par le moien de nostre Seigneur Iesus Christ, et voila pourquoy l'escriture saincte nous enseigne qu'il est l'image vive, voire de Dieu incomprehensible, quand l'escriture dit que Dieu ne se voit point et ne se peut voir, elle ne parle pas seulement des yeux corporels, mais elle comprend tous les sens de l'homme, ainsi donc nous serons confus si nous voulons attendre Dieu, sinon par le moien de nostre Seigneur Iesus Christ: et pourquoy? pource qu'il est son image vive, cela nous est dit, mais cependant l'exemple que nous voions ici en Daniel nous y doit encores mieux inciter et conformer, car est-ce peu de chose qu'il faille que les anges s'adressent Iesus Christ au mdiateur du monde? ou autrement ils demeureraient l ignorans, et il ne seroit point mesmes entendu d'eux. Cela donc nous doit bien inciter humilit, fin que BOUS n'attentions point de venir aux secrets de Dieu, sinon par le moien et par la conduite de nostre Seigneur Iesus Christ. Or si cela estoit bien entendu auiourd'huy il n'y auroit point tant de troubles en la chrestient comme on les void, car qui est cause que nous n'avons point un accord ensemble, sinon que les hommes ne se peuvent renger ce que Dieu leur ha monstre? Quand sainct Paul dit que tous les thresors de sagesse sont enclos en Iesus Christ, et sont la cachs, il nous exhorte, que nous n'estimions de rien savoir
10*

fx

iBMOT -aora

* ce qtfl ha njenstrf en uy, oi1 cependant nous ils feulent felslfier le sefp# delSett, en tant volons que les hommes vaguent, q'fls 6I ds qu'en eux est, et pturquy ? il est ici dit que non gj^eulatien& estranges,, cela moine les erreurs, tea seulement Bien ha prononc qu'il falloit que f Eglise ^ijpWBitioto et heresiel* ainsi -dene neuf voient iu:8t treunlea t igc:|ee pew nn- teng emfi, nals comme celte doctrine se peat pratiquer et d'autant qu'il n ha iure, voila donc un germent solemnel fini |a devons' non M observer, pais que nous et ce n'est peint en vain que nost peilMW feft^ eonnossons qu'elle nous est 1 utile, voire n- en cette #|r, en laqielle il ffeit. atanieA a* cessaire Tola done quant es point. uiei lev ainsi les deux mainSj et iure, par le Bieu Or 11 rest- le ve% la question que leaf M let- vivant; |u*l laut fu'alntl loits ^ttand .doue =ouS :angeB, Iusques quand seront es choses! C'est, n'avons pas feulement une simple dootrlne, mais fifftl l prof0 Auf- Pal desia .touch, s'est sga- un serment selemnel de Bien qu'il ha ordonn une voir que les anges "eg-tnffiemhfes;^ ^Eglise* |li- jfeis pou* toutes, que son Eglise eroit exerce pa* ont lf seing du salut de tous fidles, car aussi il beaucoup de eomblts, par kaueeup de tourmens, qui sont cwdauls ela; et ut s'aetniten* fidelement- es>e t* ose*' rpliquer; eeirtfe eM Ainsi donc pour donner vrayo appfcobttin de de leur office, ear il n'y lia qu'obissance en eus ils ne- tfauftosut sinon de sertir Dieu, comme nostre foy, que nous soioas munis de cette doctrine, , aussi 4& titre leur; si attrlbo anAeSBie 104 et 'telle quelle ';n#as est a>ensie en^ e passage^ laafe cela mous aoporte grand consolation, quand noue en premier lieu nous avons & rduira en memoire &ion que es- 've*ts et le* ^ttissiatea de Bien ce qui ha egt dft p r ci devant^ ponrquoy est-ee s'appliquent tous & ustre usage et A nostfe profit que eu tore aiusi car il Semble que #!& n soit voila Bien qui ase des anges comme de ses matas pas convenable sa maiests n'estait ce pas asss par. nianisf de -dire, ft- eepndaat > qney est-ce- ^uSl dit Je 'et? M est -vray tqn'l'netts devoit 'bien qu'il les emploie? quelle commission leur donne suffire et en cela voit on comble les hommes if il let eiftitue pear avoir le seing de anus, et sont pervers, quand ils ne peuvent point adiouste* pour procurer natw saint, peurrteS ne voir; pelaenitent foy & Bien, qiu^nd il pwl eux, |tfll UJ tesmoignage plus certain de la bout pater-aelle faut qu'il se abaisse iusques l, de certifier sa parole de neifrftTDIeu qiw ettni |? *tnons Wen doue en iurani, n*)us velo (di-ie| l'ingratitude qui esl que les anges demandent Iusques quand seront en nous, mais quy, eependant si Bleu nous monstre ces pses, qu'eu fla ils noua monstrsnfc le soug sa bont inestimable, qaand if ne se content point .qu'ils ont le' nt salut. Os vensi J % reapenee -devoir >A14 w$$ : | adienste- ;le eerment- jour qui est faitte de l'homme qui estait vesiu de linge, plus ample confirmation et de superabendant qu'il voire cet hwpaie qni i apparu $ > Daniel, su t met son nom l an aailieu, eemme un gaye, quand gloire et maiest. que- nens avons- veB p #1. devatt% .Biett- us d'ne.fc*lle: fefo-a envers -BU% i-e'vous il ha lev ses deux mains au ciel, et a iure par prie ne declare il pas qu'il ne veut laisser ne mettre celay qui fil _ tgnellepieat, que ce lr-a peur; un ; en eahli anenn moien, p$f lequel 11 nen pniise temps, pour deux temps, et pour la moiti d*un attirer,, et puis nous veut il faire connoistre ses temip- * en ^el nostre peignear ha voulu signi- iugements, aprs neus avoir fait sentir sa miserfier que les affliction de K&glise wo paserojat point eorde nsstre saint, Bien volant que les hommes si toit, mais qu'elles seroient de longue dure sont obstins quand il les menace, il iure, pour foarqaoy do-ne eit-ee- qne ceci- ha. est .adieugtf i, menstrof que ce- n^est folnt en vain, et- qiae ce ne fin que lesfilefisse disposassent estre patSens en sont point menaces de petits enfani |eftmn4e on dit). tente t*S perweutieaii de sou EgHse; voila en Et voila pourqaoy il conferme aussi ses menaces somme ce qui e ici niostffe Or nous velols de fa* irment Au ontAire qttnd Diet ions ptoftiet nostre nature que non sommes tant impatiens qu le salut qui nous h est acquis par nostre Seigneur merveille;^ et eneerei. qne nen# went queliw afc Issus Christ, poujwe %W&. nens sommes tardls feetioa d'obir iena si est-ce toutesfois qb'il y croire, et encores que nous fiions gueique foy, feU h nne telle fragilit en nous que aot dfaillons est tant debile que rien plus, et puis elle se peut: Men test et du leir au Fensiemain nens sepaoe e^brjinsler incontinent, yeila Bien qnl ratifie <* abatus, voire ehacoBe minute de temps. Il est parole par serment, et ains quelle excuse pour lene bi lesein qne nons soiens conferms pa- rons nous aveit, quaud aous serons desbauehs de tleaeei et quand nous aurons endur in tettr, qne la dotrine de nestre BJea? O il est lien certain noua eontinuons l'autre, et qui estrce qui noua qrfil y aura une confusion extreme stir tous les courra ianet :tt& -telle eonstewe et wne telle %**:rebelles, et auf leu eeux #d se feront endormis metif quand nous eonnostrons la volont de Keu, #n ce mond pour ne recevoir joint la grace %j& et en la eennostant qne neu apprendrons de nous leur est presentee de Bleu: pensons done nous y rengf} een* qui veulent eerelr leiirl affiietloni, ;||U* tift nf tfavons jpoint M% is qnev-f il

153

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

154

y en ha bien peu qui le facent iournellement, Dieu nous convie recevoir le bien qu'il nous ha fait en nostre Seigneur Iesus Christ. Or il n'est pas question de nous donner ceci ou cela, mais il se donne soimesme nous et veut que nous le possdions comme nostre, cependant nous sommes tellement adonns aux choses caduques de ce monde, que Dieu ne nous est rien au pris, c'est dire que nous ne goustons point ses biens spirituels qui devraient estre priss cent mille fois plus que tout le monde, nous ne savons que c'est de tout cela. Ainsi donc on voit combien les hommes sont brutaux, et comme Satan les aveugle quand ils ne pensent point Dieu autrement. Voila un item, ad visons ie vous prie, quelle duret et quelle rebellion on verra auiourd'huy aux hommes, on les menacera iournellement de la iustice de Dieu, leurs pchs sont plus que notoires, et l'air en put, ils ne feront qu'infecter le ciel et la terre, on voit cela, on les menace, mais quoy? ils ne s'en font que moquer, 3t puis aprs ils sont bien contents encores qu'on Foie leur impudence, et ie vous prie cela sera il tollerable devant Dieu? moi qui ne suis que son serviteur, voire qu'un pauvre ver de terre, ie ne souffrirai point qu'il soit ainsi moqu et diffam, voire et le declare cependant que ie suis ici, que ie ne souffrirai point pour ma vie qu'on face du temple de Dieu une estable pourceaux, et que sera ce donc quand on viendra devant ce grand iuge souverain? ie vous prie souffrira il d'estre ainsi mocqu? Ainsi donc ce n'est pas sans cause qu'il 38t ici parl du serment de Dieu, car quand nostre Seigneur iure, il nous monstre que nous avons besoing d'estre piqus comme des asnes. Et cepenlant si nous n'en sommes esmeus cela retournera nostre plus grande condemnation. Or les fidles 3n pourraient faire leur profit, que quand ils ont jonneu que nostre Seigneur Iesus Christ se declarant le mdiateur du monde, ha lev les mains au iel, et qu'il ha appel en tesmoing le Dieu ternel, ils doivent regarder, or il fault que nous connoisiions que ce n'est pas sans cause que ce serment ici ha est adioust, il nous faut donc tenir pour tout certain et rsolu, ce qui nous est dit. Or revenons maintenant la circonstance du lieu, il est question des troubles, des angoisses et les persecutions de l'Eglise dont il ha est parl par ci devant: il avoit est dit que les persecutions seroient plus grandes que iamais elles n'avoient 9Bt, maintenant il est dit que ce sera pour un temps, pour deux temps, et pour la moiti d'un temps, nostre Seigneur n'use point ici d'un tel langage sans propos, mais il parle obscurment fin )ue nous soions tant plus attentifs, c'est une faon asses commune en l'escripture d'appeler un terme certain un an, comme il est dit l'anne d'un homme

qui sera louage, quand donc l'escripture saincte veut signifier un temps accompli, quelque terme prefix, elle use de ce mot d'anne; Or voila donc un an, c'est dire quelque terme accompli: car aprs un an Dieu en met deux, comme s'il disoit que quand les hommes cuideront avoir achev le terme de leurs afflictions qu'il fauldra recommencer, et que les afflictions seront prolonges d'autant plus, mais la consolation est adioustee que quand le temps aura longuement dur, qu'il sera accourci en la fin, il viendra donc en la moiti, et Dieu sera appais: voila en somme ce que l'ange ha voulu ici signifier. Or ce qui ha est dit par l'ange nous le voions accompli, car depuis ce temps l iusques la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, comment est-ce que le peuple a est traitt? il y ha eu d'horribles persecutions, comme nous avons dclar par ci devant, et puis les troubles ont ils ainsi longuement dur? Il y ha eu nouvelle matire de fascherie, que l'Eglise ha est tourmente environ six cens ans, c'estoit desia l un terme bien long, voire selon les hommes, et principalement pour ceux qui ont vescu comme au milieu de ce temps l: ils regardoient helas! nos pres ont desia tant endur, et maintenant les afflictions croissent et augmentent, il n'y ha nul espoir, que nos enfans qui viendront aprs nous ne doivent avoir meilleure condition ne meilleur march, et que sera ce donc en la fin, et Dieu ha il oubli son Eglise, sommes nous abandonns de luy? Voila donc comme les fidles pouvoient estre troubls d'une grande perplexit, mais (comme i'ai desia dit) ce temps l ha il eu son cours, c'est recommencer, car la venue de nostre Seigneur Iesus Christ, il y ha eu encores plus grandes afflictions. Or il monstre qu'il falloit que l'Eglise se disposast recevoir et endurer des maux plus grands que iamais elle n'avoit fait, car ce temps l ha comme redoubl en persecutions, et nous sommes quasi en ce temps la selon qu'il plaira Dieu que le monde dure encores. Et ainsi donc nous voions comme l'vnement de la chose, respond cette prophtie, qui ha est donne Daniel par l'ange, et par la bouche du fils de Dieu qui parle maintenant. Il est vray qu'il est ioi parl de la persecution generale de tout le corps de l'Eglise, mais si faut il qu'un chacun des membres applique ceci soy, et son usage, et de fait si Dieu n'espargne point toute son Eglise, mais qu'il vueille qu'elle soit suiette tant de misres et d'afflictions, que sera ce d'un chacun de nous? serons nous plus privilgis, que ne sera point tout le corps de nostre Seigneur Iesus Christ, un doigt aura il repos cependant que le corps sera en tourment et en angoisses ? Ainsi donc combien qu'il soit parl des afflictions generalles, si est-ce qu'un chacun doit appli-

S5

iMO% 3AY.

186

qyfg ceci son profit seloa sa portion et mesure, Dieu tes modere et atrempe selon qufil esnnolll que faut il donc! En pireniiif lien notent, qi # - qulil .fit :6xpdieol tt propre pofir .nostrie salut W> pendant que HOU aurons 4 vivra sa ce monde, voila aussi pourquoy sainct I*aal parlant de la qu'il faudra Que jaons; soldas fasehs et tourments,; patience desfidles,la oniolut ayef la *nsoItioa maintenant d'une sorte, jalutenaftt dfaut, qu'un qif s prene ans promesses de Dieu, et monstre ebaeun donc les fidle fee son compte et qu'il w qu'il y Ka un accord en cela, et non sans caus^, pg|8*e d'ndne*, ttsfttes 4 1 OWV *r fistre- Br 'Voila Die; qui promet: &&$ sien 'de: tes vimrepos, n'est point Ici bas, chacun aura 11 regarde 4 duire en leite sorte qu'il eonvertira leur salut soy? i nus lettons puis aprs la vea sur toute toutes les misres et calamitei qu*il8 e>afe*ont igltee, et que /voifs que Jiitt peMteltft. ^uaid ils ont citte p|omeE#B l,, e^st pour adoueir qu*on face beaucoup de troubles* at beaucoup de tous leurs maux, qu'ils ne leur sont pins amers isjolstes. aui tient, et Men il -Mut quanti tit t ' ne difficiles porter., ai fntraifa quand #B8 non pas pour un an si pr !e% mate tusqut Savons point ^ela, l iiyilt que nous soions pleins e que te temps soit accompli, ear sous ce mot de despt, de rebellion, et de mnrmurtf, & l'en* #a% ^centn l'ai' lsia. deelati, .fsrijlBie .g4incte ^ esntti de Dteu, tout fols M qante ftil nom entend un long terme qui tfest pas si tost passe i afflige* Il est vray qii'on en verra d'aueuns qui si cela estait bien imprim en nos aeeurs, nous ne prendronttefoanau^ dents^ isomm on dt, ^t s*enr serions pas si impatiens pou* tt destonrf d dint m leurs alflifitionsi mais m n^est pas 4 la Joy, ear qui est cause qu'il y en ha ai peu qui une patience que Dieu approuve, e'est une patienef pei^gfiront i lofttissanof de Bien, c'est ponre do lombafd, comaie #n dit, ej'est 4 diife nie pati#oee qu'ils voient que la condition ds hrestiens eft iori, mais si st-ee qu'ils grincent tes dents $ > miserable, chacun voudroit triompher, cbaeun vou- i'eneontee de Dieu, et raaaih<sront volonlors $ -doit Tte 'U regt de lsnt Chfistj ptein ds |e* S tegt^ ili^teu' isim$. possibte Voila don lies el de volupts: au contraire quand nous volons quelle est fe patience des hommes, cependant qu'ils que Dieu assuiettist Ifs siens en ee monde, ft beatt- ne se oonaolent point m Dter et #il h ifei a onfr de .flAefcei est. i> paAIrts^ # il n'y- h : ?hil#S0phes qui ont est dous de grandes vertus, celuy qui appel d'en estre, tant y ha neantmoias ear ils se awoient accroire qtfils estoien paties, que ettp dit aint yaul, il fairt que tes .^hwsttent et de f4it ils e <Ht ruin ayoi te ht ait t te soient comme moutons qu*n meine % 1 bucfceri% tenojB, *ais cependant nous voons comment c'est qnlls aient tousiours te. couteau sur la gorge, et si qu'ils se sont eslevs eont Dten, %$$ ils n par* Jjiitl teni; dnn qpEpe rlath, i #st->e nant : lt |u de ftttttne, laquelle t aveugle |disent ils| moins que toute leur vie ^cependant qu'ils virent qui est autant comme s'ils disoient que Dieu cesse, en ee monde) n'est sinon comme uns M$are de et qu'il m fait riB? qnSl M. tittttt Compte d M* mfefc B'aatant plu devons nou bien pratiquer dtti# ce Onde, ils ont bien enseign que tes homcette doctrine , et la mditer mesmes defant le mes doivent porter patiemment leur Cndi%Q telle 5 F pour dire cepenlant soup 4 fin que non w scioni arms,, et qi te quelle t, mjtis ce *'l P diable ne nous prenne point au despoBrveu, que qu'ils donnent gloire 4 Dieu, eomme seuy qui nous ne: soions point dsarms qpand il nous tien- lait et conduit tontes hSSi. ien djont A Mn dra. .aslli% a" est v#ay que si, nous sommes as* somma nous vons qu'il est impossible que nous saillis que nous soions affligs en beaucoup de sortes, soions nations, suivant ce |ue fai dsi altefu de pieu nous lia dftia adfftrtis qtfil fftat t idonw sinct Panl, siaoft qtl notts *ions les pAmesses qtfinsi soit, mais si faut il que nous recevions la Dieut pour nous consoler consolation quant et quant> eomasi elle si M dOr en -ces prow8:sS8; il y hft dx choses^ .a*est ioBSte% #est s^avir quand Oieu expose las siens, savoir qte sait que ieu nous afflige soft qu'il et qu'il les assuietist beaucoup de misres et de : nous menace, qu'il donnera tousiours bonne issue faiamitis. qrf ne Iai& pus: pipttat 'tel attirer et pfitM on n* aifiti#n% d'attr part qnani Soy, et ee mesme est le moien par lequel il les il noue monstre sa bont, et qu'il nous la Mi sen* Mt venfe eetts gloire qn'l leur b promiisS, M ti^ il nous prgiet qtpnt et quant q4* l* eojai' qui lew est Appte M ciel, Il faut done qm nueica nvlPS nous^ voir> moiennaut que nous rfen eetfce consolation ici soit bien note de nous, quand abusions point, ear FiutenMon de Dieu est quand il est dit, qu'appel qip JBglis ara icesiatpli un il nW Wt dft bien de l a*eio^niiqiei p a Ken ternie, qui l^a afflietions auront est prolangees^ remercier, aussi quand il nous afflige, il regard qu'en la fin Bien y prouvira en telle sorte qi auisi q nous soions convertis 4 tey ##ur f mamm vidrons 4 la oMl M AiapS, e%fc 4 dire gnifier omni tey qui lia tousiours riard & que noffls sentirons que les afflictions de l'Eglise nostre salut. Or il est dt quant et quant, que seront temporelles, ei tollsweat tewpiellis que ' ites: f hwes stcowt aieomplies, |sand la as-

157

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

158

seure de la main du peuple sainct sera finie, c'est pour mieux exprimer ce qui ha desia est touch, c'est savoir que iusques en la fin du monde, il faudra que l'Eglise soit assuiettie beaucoup d'afflictions et de misres. N'imaginons point donc en ce monde ici, quelque royaume paisible et quelque flicit pour estre nostre aise et repos, mais sachons que quand nous aurons endur pour quelque temps, qu'il faudra que nous continuons en cela, iusques en la fin, pourquoy ? Par ci devant nous avons veu que Daniel (c'est dire l'ange parlant luy) conioignoit les troubles qui dvoient advenir la resurrection, cela estoit pour monstrer qu'aprs la venue de nostre Seigneur Iesus, il faudroit encores que les fidles eussent beaucoup endurer, et cela estoit fin de nous mener plus loing que ce monde, fin que nul ne s'amusast en cette folle esprance pour se promettre, ce que Dieu ne nous veut point donner: les hommes se pourront bien plaindre de ce qu'ils sont frustrs de leur attente, et pourquoy? Pource qu'ils se promettent ce qu'ils ne se peuvent pas donner. Voila Dieu qui nous advertist souventesfois, et nous monstre qu'il veut esprouver nostre foy par diverses tribulations, et quand nous aurons pass par l, qu'il veut que nous soions en exemple aux autres, et ceux qui viendront aprs nous. Cependant les hommes se viennent forger des songes en leurs testes, et pourquoy ceci ne pourroit il advenir? voire ils se destournent de la vrit de Dieu, et que leur reste il sinon mensonge, d'autant mieux donc nous faut il noter ce passage o il est dit, quand la casseure de la main du peuple sainct sera finie, que Iesus Christ viendra en sa gloire, et qu'il recueillera tous les siens, tellement qu'ils luyront alors, comme la splendeur du firmament, ainsi qu'il ha est dit. Or il nous faut encores mieux considrer les mots, dont use ici le prophte, il dit la casseure ou dissipation, le mot emporte cela, quand un corps sera cass et rompu, qu'il sera comme descir par pieces, il semble bien que ceoi n'accorde point avec la doctrine de sainct Paul, car quand il traite de l'union de l'Eglise il dit, que c'est un corps si bien proportionn, qu'il n'y ha que redire, que les choses y sont si bien conduites, et en si bon ordre que on voit la une perfection de toute concorde, ouy bien mais regardons un peu en quoy consiste cet accord dont parle sainct Paul: or il parle d'un accord spirituel que Dieu distribue tellement ses graces aux hommes, qu'o8tans unis en une mesme foi, et une esprance de l'hritage ternel, qu'ils cheminent ici en vraye fraternit, qu'il y ha une communication mutuelle, fin que les graces de Dieu profitent, bref quand nostre Seigneur Iesus Christ domine par dessus nous, qu'il nous gouverne par son S. Esprit, alors

nous voions cette proportion estre bien ordonne (comme S. Paul en parle) mais ce n'est pas dire cependant qu'il n'y ait une dissipation en apparence, et voila pourquoy nostre Seigneur Iesus Christ, parlant ici Daniel de la casseure et dissipation de la main du peuple de Dieu, signifie que iusques en la fin du monde, il y aura des troubles et des persecutions en l'Eglise* Toutesfois ce n'est pas dire que nostre foy soit tellement dissipe, et corrompue, que nous soions tellement alins de Iesus Christ qu'un chacun se retire appart, que nous soions l comme les membres d'un corps descirs par pieces, mais nous avons cette union sacre et inviolable, par laquelle nostre Seigneur Iesus Christ nous ha receus tous en sa garde, et nous ha mis et conioints luy comme en un corps, mais cependant (comme i'ai dit) si faudra il que nous soions comme un troupeau esgar selon l'apparence du monde: et ceci est bien noter, car auiourd'huy combien y en ha il d'ignorans, et d'idiots, qui ne pensent point qu'il y ait nulle Eglise de Dieu, sinon qu'ils y voient quelque apparence visible, qu'ils la voient comme une pollice bien ordonne en ce monde, voire comme s'il n'estoit point dit, que nous la devons croire, encores qu'elle ne se veist pas. Ainsi donc si nous voions la pauvre Eglise de Dieu estre comme dissipe, connoissons qu'elle a tousiours est ainsi de tout temps, et mesmes que nous soions admonests par ce passage qu'il faudra que tousiours il y ait des troubles et des afflictions en l'Eglise, iusques en la fin du monde quand nostre Seigneur Iesus viendra pour la restaurer, et quand nous connoistrons cela, il nous profitera double usage, nous voions les Papistes qui se glorifient du nom de l'Eglise, et cependant on voit leur impudence si sotte et si lourde que rien plus, car quand ils parlent de l'Eglise, c'est autant comme s'ils partaient d'un corps sans chef. Pourquoy? il n'y ha chef en l'Eglise sinon le fils de Dieu. Or il l'ont reiett d'avec eux, car ils ne donnent ni preeminence ni vertu ni auctorit Iesus Christ, plustost ils le foullent aux pieds (en tant qu'en eux est). Yoila donc Iesus Christ qui est totallement reiett et banni de cette sinagogue infernale du Pape et des siens, et toutesfois pleine bouche ils se glorifieront estre l'Eglise, et pourquoy? car il leur semble bien que d'autant qu'ils sont un grand nombre de leur cost, d'autant qu'ils ont beaucoup de gens qui leur applaudissent, et qu'on void de telles parades, qu'ils pourraient faire peur aux petits enfans, ils sont comme espouvantas de ohenevieres (comme l'on dit) ils font la leurs triomphes, et leur semble que pour leurs belles mines ils doivent estre rputs l'Eglise. Or nous avons ici un passage qui est totalement contre eux, quand il est

WS

mmsm x&m

dit que insqiies I * qtte ift main dt ;peple de ttom: de Die et de persislef en eeile tfeaace qae Bien sera froisse et rompue* que 1* fin da nl nous avens le 'Bglse universelle, laquelle ne se me sera point, combien done que nous ne voiona peut pas voir 4 l'oeil, mais si es^ee 4 t t e W*a lu point U estt pompenS; e Ki^ise? fi est-ce u,uf|l. ettlafs # otive*ae, tire l'une Jaen qui pou** ne nous faut point estoaneF ni esbabr i s Bla, estre ineonneaft t iacompreliensible aux aommes, d'aaisnt f ue nous voions qulil ha, est ainsi prdit maig e*est aussi & in que sa vertu foit tant mieux et nnanei de la tattehe dt fils de 'Pieji le pa- eonneui, et que neu derions ses secrets^ que nous pistes daim ae gesamt avoir argument de cela profiioas tellement ea la contemplation d'ieeax pfBf le ftet I lea* ;airtta|a.ge, Telia quant 4 qu'estias colaits de Plea en estte vie mertellef an Item. nous soions aussi partieipans de la vie eterneile C J j ? If second est qu'entre nous aussi il faut qu'il neu a promisiv que'aonB seien 0otef#|, |gad nous Saurions ^ivJttt cette sainete doctrine nous nous prospoint regard au JPape, ni & toute sa vermine, si ternerons devant la face de nosfre bon Dieu, e% esfae. eantmelns qiAaews , est e nag ^griefee / tentation quand nous vioas lBglise Pieu qui si ainsi dissipes quant au monde, qu'il y ha tant de enfatin,' t a le laies/ WS ^e/m les moqueurs de Dien, qui blasphment pleinement son nom* e ?eid leur fie dissolue, qui ne demao* deat sinon de mettre tout eft imiusiej, o an verra nm le Caf r Ml-1- M i , mesmes de eux qui dvoient annoncer la, parole de Die,, et foi l'appel! mialstisfig, qu'il se! des iojts tfittames Mm ce qui ^fflsit espnluf . canailles qui ne valent rien, quand nous ?oions l'auge, qui iateirregit touebant l'evenemeat les elf, % veua prie, n'y ba il pas bien matire de eboses qui avoient est dittos, car lsas Obligt ie soasprer et l gemff' mail eepfadfat eteas ce leelarast slop ea figaife, asisfnot je terme l*un qui est ici dit, c'est savoir qu'il faut que cette temps et le leux temps, et le la moiti d^ua, pout essseuffi e* dissipation de l'Eglise soit ittsqpet & Sigjiie^queBglise neseJoit paj aSifie seletaeat ee que esus brist restatfe teal 4 sa dernire pour un eA* M pour un moi|r mais qu'il folloit venue, et quand nous pourrons bien considrer eels, que les fidles se disposassent endurer de gfaa o verrottS U plu grasImifaele de Bien, qtt de* aagoisses, voire peir loajf temps. r mainteail gouvernait son Eglise* d'une faon immaine et nant Daniel adou8tes ^u'encores n'a il point enpaisible, pourquoy ? n'est ee pas un grand miracle tendu cela, il dit bien tja'il estoit 1^ % l^seele 11 que lesfi hoel roieille on Bglise; les,-membre Diem avee: lel*ngesf iaat uat mesme lepa et loequi soient dissips comme par pieces? Toil nous ne trine, mais si est-ce que son esprit n'a peu atteji-' terronj nulle fig.u$6 l'Eglise, et eepeadaat Dieu Ire eaeops sf baut. Diejct done % voulu, humilier besongnera ea telle sorte que les siens demeureront son prophte en le retenant en crainte, vray est unis, wire, et non pas seulement en appareaee ^eomme desia nons avons Ht) qu'il estoil eageigai mais e une teile i?epft* fjl Je* asene| cette rec lei auges,, pui* eu* l fils d iea parler, perfection qu'il nous lia promise, quand |Il4e) nos- et contempler les choses eeiesteg, mais cependant %e fSeigaeur use de tels malens, pour rassembler si sfaut |1 qu!il y ait aae htlie, a ffa qu'il eonneisse ion Bgjise, e a s pie n%*M*S eus pas lequoy sa mesate et la eapaeiti: voila loue pourquoy Dieu le glorifier, plus que si les choses estoient visibles? ne luy donne point pleine iatellgettfe les ehesei, il est bien eeitaia, Bt ainsi voil fe deuM pret ipsqnes ee que le teasps soit f etfa* Or- si: le proque nous apporte cette doetrine qui noua est donne pete Danei ba est aias humili, que sera ce ea fe PSsige pal l'apge, de la eapsure de laftain de nous? Si done us n%nteadetf pis Mtes du peuple de Dieu. Wous viQns done maintenant choseli que nous demeurions en ignoranee, il m en somme, ee qui nous est monstre en toute cette faut pas que nous trouvions cela estrange, et ne dotne, quand les anges de lew t'eaquiiJreBt de faiat point a u ^ que noas perlteni eotirage *IoutelPestt de 'Aglse, que nous pouvons bien nous ea feis on poarroit iei faire une question, car Diea aqajtiri vote mais il faut que nous lacions cela proteste parson prophte Isaie, qu'il ne parle peint ave une telle solbrjete et inodeitie, qje neu* ne en tfin nous, et quand il nous commande de & prsumions point de savoir outre ce que Jieu eereher, que c'est i fin que nous te tropfions, et eut -qui :Oo;ui iasbiei, ' et qtfii eennoist esjtee m* loane aussi la pjomesse, foe teas ejj* qui le eepe4i#nt paiir nostre salut. Bt au reste combien que eheroat le trouveront; voila nostre Seigneur lesss l'Eglise soit tourmeateej et suiette beaueoup d'af- qui pronoace, heurts et l'oafewe voai sera faete, iietios, ne feiisens fas toatesfis cPnvoqaer le lemftls # ftdB obtiendrl.

161

SUR LE XII. OHAP. DE DANIEL.

162

Comment donc est il dit en oe passage que le prophte Daniel a oy et qu'il n'a pas entendu? il est bien certain qu'il estoit attentif, qu'il ne demandent sinon d'estre la enseign, comme aussi voila les deux choses qui sont requises, si nous voulons que Dieu nous declare sa volont c'est en premier lieu, que nous ne soions point nonchallans mais que nous ayons les aureilles dresses, que nous soyons diligens, que nous recevions la parolle de Dieu, et que nous en facions fruit comme elle est utile. Et puis que* nous escoutions Dieu parler avec crainte et reverence: tout cela ha est au prophte Daniel, et neantmoins il n'a pas entendu comme il le declare ici. Or notons quand Dieu proteste que ce n'est point en vain qu'il parle et qu'il ne veut point frustrer ceux qui demandent d'estre instruis par sa bouche, qu'il ne s'oblige point par cela de nous donner pleine et parfaitte intelligence de toutes choses, des le premier iour, car il faut que la foy ait ses degrs. Ainsi donc Dieu enseignera les siens, mais ce n'est pas dire que du premier iour il les illumine, et qu'ils connoissent en perfection tout ce qui est requis, nenni non, mais il leur donne telle mesure, qu'il connoist estre bon pour leur salut, il les conduit comme en un chemin, il les avance de iour en iour, tellement qu'ils aperoivent qu'il se rend plus familier eux, en la fin il les ameine en leur perfection, mais c'est en les tirant de ce monde. Yoila aussi comme S. Paul en parle au quatrime des Ephesiens, car il dit que si nous profitons en la parole de Dieu, comme nous devons, que ce sera pour n'estre plus deceus ne tromps, pour n'estre point pips des hommes, ne par les astuces de Sathan, que nous Berons tout asseurs l'encontre de toutes telles machinations, mais si faut il que nous marchions plus outre tous les iours iusques ce (dit-il) que nous vestions Iesus Christ, que nous parvenions tellement en aage d'homme, qu'en la fin nous soions pleinement unis luy par foy, et que de la foy nous soions amens cette revelation qui nous est promise, c'est dire que nous voions face face, ce que maintenant nous ne voions sinon que comme par un miroir. Yoila donc comme nous profiterons en l'escriture saincte, quand Dieu nous aura enseign, ce n'est pas dire que du premier coup nous entendions tout ce qu'il faut entendre que rien ne nous faille, mais pouroe que Dieu nous conduit comme par un chemin, il s'accommode et se rend plus familier, iusques ce que le temps de perfection soit venu. Or tant y ha qu' l'exemple du prophte Daniel, il faut que nous soions attentifs, et que nous escoutions Dieu en oe qu'il nous monstre par sa parole, et puis avons nous fait cela, ne doutons point que Dieu ne besongne tellement que nous Calvini opera. Vol. XLII.

connoistrons que nous n'aurons point perdu nostre peine, nous sentirons le profit et l'utilit d'estre venus en son escole, voire et si nous sommes ignorans, que cela ne nous descourage point, mais escoutons l'admonition que nous fait S. Paul aux Philippiens quand il dit, si vous n'entendes pas le Seigneur vous le rvlera encores. Sainct Paul nous exhorte l d'une bonne remonstrance, que si nous ignorons quelque point, que nous attendions iusques ce que le temps de cette revelation plus pleine soit venu. Or quand sainct Paul parle ainsi, il entend qu'il ne faut pas que nous soions tmraires, et c'est ce que i'ay desia touch que Dieu nous tient en bride qu'il ne nous rvle pas les choses comme nous les desirons bien, que c'est fin que nous n'ayons point matire de nous enorgueillir par trop: il connoist l'orgueil qui est en nostre nature, et par ce moien l il nous instruit humilit. Il faut donc qu'en connoissant nostre ignorance nous cerchions de l'amender, et cependant que nous ne laissions pas de marcher plus outre, iusques oe que Dieu nous ait rvl ce qui nous est maintenant inconneu. Yoila comme nous devons pratiquer ce passage, o il est dit, que Daniel ha oi, et n'a pas entendu, et toutesfois notons aussi un article que Daniel ne veut pas signifier, qu'il ait est du tout ignorant, mais c'a est en partie, il entendoit bien l'intention du S. Esprit, mais il ne savoit pas comprendre toutes les circonstances par le menu, il ha donc ignor en partie, et en partie il ha est instruit, et c'est ce que dit S.Paul au treisieme de la seconde aux Corinthiens, nous oonnoissons en partie, nous prophtisons en partie, mais quand nous serons entrs au royaume de Dieu, il n'y aura plus que perfection en nous. D'avantage nous voions que Daniel s'est enquis, par cela nous sommes enseigns, que l'ignorance qui est en nous nous doit estre comme pour nous reveiller et pour nous solliciter invoquer Dieu, car nous avons besoin que par son S. Esprit il nous illumine, et qu'il nous retire des tnbres o nous sommes. Sentons nous donc que nous ne sommes point encores venus cette perfection de foy? Dieu nous advertist et nous sollicite, fin que nous l'invoquions tant plus ardemment, que nous luy demandions qu'il luy plaise de parachever son oeuvre, que comme il nous ha instruit une fois eu son escole qu'il nous ha fait cet honneur inestimable de s'abaisser iusques nous, et de nous enseigner, qu'il nous instruise de plus en plus, et que nostre foy aussi soit augmente, qu'elle soit tellement conforme, que nous puissions rsister par icelle toutes les tentations qui nous pourront advenir. Yoila donc ce qui nous est ici monstre par l'exemple de Daniel, les mots dont il use nous doivent servir de confirmation de ce qui fut hier traitt, c'est
il

US

SKBMO SXitL

assavoir q m ay fai paria afstot pas an ange n'y aurait qa e |a dit liaet fierre# aoas vooas oommaa, car il dt, moaseignBar, or il n'aserait riaiare et l'oatrage qa'ils faat Biea, et lagr% plit do 0, |*pfanfiel; eaverS: an atga, il fia doao : titad P* trau '?mfoif ^at salact Meira aaai ' dt% aanelarra qae ^est le Ils d An fai s'est monstre qae les prophtes oat servi aoas plas qn% eax, alors H figure d'homme, comme desia il ha est qa e qae Biea lear ha P M lia mi paar aastr feaitt plw'apieat timp plaitotjtaa paar $$m qai li aatay parler: r voloos mainteaant la respQaee qai ha este voila les prophtes qai oat ea lears aaditears et foMf^ | B&aje Ta BaoM, cette prophtie ist diseiplet, eea l a'aat pa% tait proftt a lear doaehe* et= cae&te ifsques la fia de iourSi fen ' tria, emaf aOas davaa ftiia'al'd'hay fair. t premier lien nostra &igaear lsas Christ declare poarqaoyl (Pmt poar e qa Biea aoas l'ha desijua otf pjwphati e pauyoit pas ^tr: atsadifi tiais ft^aotea 'ag t poat catt tasa ,iaiat pleinement deBanl ne d'auana des. hommes wvaas Baal dit qae aoas sommes parveaa la fia des d e temps-l. Et panrqaoyt Car eaei esloit temps, s'est & dir| qa *i oa compare le tempi caohMaaht iagijas auf tenps daif il sim-tte . : aaqa! aaalAOAait^^iaaa'eit oommal bat, owme taasioam qasoa paisse xetoaraer cette faeston le blaaa aaqael Biea ha teadaj qaaal il ha eavoi e i'a desia dduite par ci devaaSj aar poarquoy aitjoleiiaemoat sas -prophtes. Jtia! doae a. a: pasest* qae Biea ha douai fi pWp&ti, siaOa sage qaaad il est dit que ces ehosis seront caches qu'il voulast qu'elle fast entendaS,; et aa'ell pra- et cachetes, iasqaes aa temps dfiai, par cela :fit*St, .ear dfa^Bftla garai daBjea? BU ait ' ; aftaa;s qa Biea h* tala ^sigalSff ft ^BaaM, |a utile (dit saiaet jpaal} et Jwtt qu'elle serve edifi- si cette prophtie n'estait profitaate de son temps, cation. Or il est dit qu'elle est cache et cachete, paar la confirmaiioa des fidles, et paar les iastraire, a n'est pas poas a teaofoir l'atiiitt, a ifst gis fia d'estr aaafeiAs OB .foj: ist Isperaao, qa*il y qa las fidles a puissent astre edifies r *ai ea aaroit an fias grande atiBt, qa1!! s'en froit esia dclar, qae les Peres qai oat vesea de ee aa fieada plas ^raade aa temps wair, eamme temps: l^ ^atftia. qaoiqa Aap- ii'OM pas igao-r/ d rit aoas ltoioal toajs les ioars 1 noitr jp?fit, le toatj Banisl ha bien ea e,aeqae goast de ee qai et edi&atDn de aostre &y, t a-est m qae lesia lay estait monstre, mais eepeadaai il ha fala qa aaas avans yea, aaaad, il statt dt aa prophte, ^aie&a^ M choses: lay fasseat iaae% et valla Oahet eett propheti,: l*8afe IJoastalt qaaat , comme il nous faut exposer ea passage, car les fid- qaaat, Rasears coarroat, et la doctrine sera sale* llsaiettt foi fait tt eterit par BaaJol, st |niaeft, Et alasl doae qaaad Biea af rar16 es 1 lisaieat sachans bien qa Biea les avait vaula hoses ici) il ha Mea yaala que aett dOtrlae prconsoler, ils recevaient donc cette Boasolatian l, fitast aa temps d Baaiel, commeafaBt par lay qai gai lent siait doaaoe, saahaas qa toutes oit tri a :eiWt l psopafto SI- ha M a |df.-ie); ^ajt loi nulatieas dvienaeet par la mata de Bien, sachaas fidles applieasseat cela , lear asage et astractoHt qtiil n'ayi point mis son Eglise ea oubli, ot pais mais si Oft-e ^ae Biea ha voala qa es choses fis Mg#daleat i*aspjcaae ial J e i tait daaiiea,,. l, qat stoisat poat lors coaa lotfs eoieij..Aset fia qa'ils as peasasseat paiat est esehappa sent aaioard'ny comme lettres patentes, qa'aaioardta^ '|eaer caapj. qtfjla regiedaiseal |tti PKglii d*bay cette oAWO W& paalie avec plas g*aalo serait iaette AB amhatt iasques sa la fia l a ardear qae d temps l* Oomnisat lOaa notts paade, mai ip'apres eela il y aaa?oit aa rapos, et poarroas-aoas exenser, si aoas ne tenoaa compte asae vie meillejiwe* 1*48 fiielet daaa aateadaiet Ilea @ f cela} ea somme et a geaeral, mas il y aroit heaa . >l a fi Bloa ftoas doa:Of aaiOttrdSay, qaaad. l aap i s itpastaacff qui ar stoea oaehefs: vil prophetest les saiaots patriarches et le pores qui loa e qa aaltr Seigaetir ImnM ha afeadat Oat iresea soas la loy ;n'ont en ^a'aa petit gsusti disaat qa*!! ialalt qas etfe prapheBe st cache la a qaa. aoas ayoas aiaiBtaiat; eamai liplai boachel ils n'ont en qa'aas ptit estiacello^ aa t aelit%, Bita aoai eselair aaioard'hay ooiaaia a pten t eepeadant aatoai anssi qaaad Bleu ha parl iaar, qa latii doae qtte aoas facioas iaaa qttS | f se prophtes, qae eela ha esti sur, toat paa aoas soioas tant plas attentifs profiter a cette 'Servit %.' 'aoitye : temp* eaagm wit& ialaet P f e t seal de .aos<*i> Biaaf Voil iaat ft e pissaga ea parle, et c'est aa passage ea aoas lait biea il est dit qae les hases seront aOhees et cachettes iaaitar ft %$*$ taat plag atteat & lire l*|'pi|taw poar a*i taips, voir iasqaas aa temps dfiai,, c'est saines et *W to a lire Ptacia teltaaiealy, par ft dire qfte l^opportiiiti sir, vifla& aajr aostre ea faire eomparasoa mm le aeaireaa Il y aara eigaear ha les saisoas an sa main et Taila poa^ le ces aaiillas fui llfiat, qa'tfifard'iay I ttett laoy Riaat 3Paal parlant de la ftano de aostre testamat a aoas est plas ee qa'il est saperfla, eigaaar esas hrist^ l'appel l tenip| d pleaiat a;a'il aoas saffist d'avair fBtaagile! m qaaad i\ tada, 'est diro, le temps nna Bien a?oit ordonne.

L65

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

166

Il adiouste puis aprs, que plusieurs seront ilanchis et purgs, et nettoies, mais que les messhans ne s'amenderont point, qu'ils feront meschamnent, et qu'ils n'entendront rien, mais que les prulens entendront. Yoici encores un beau passage et lien utile, nous avons oy par ci devant ce qui stoit dit et traitt des afflictions de l'Eglise, et ion seulement de l'Eglise, mais en general de tout e monde, qu'il y auroit des tribulations plus granles et plus horribles qu'elles n'avoient est iamais. Dr il semble bien quand Dieu chastie ainsi les ommes, qu'il doive faire comme une conversion generale de tous hommes, pour les attirer luy, nais nostre Seigneur Iesus adiouste que les chasiemens et les verges de Dieu ne seront point probables tous indiffremment, qu'il y en aura beauioup qui seront endurcis et incorrigibles, ils ne aisseront point d'estre batus et frapps, mais ce ne lera point pour s'amender, ils demoureront tousours en leur malice et obstination. Or cependant 1 est dit, que plusieurs seront blanchis et nettoies: lesia nous avons expos cette sentence, et voila >ourquoy il ne nous y faudra point arrester 8i longuement, si est-ce que nous avons rduire en nemoire ce qui ha est desia dduit par ci devant, lar ce n'est pas sans cause que nostre Seigneur Jsus Christ ritre maintenant ce que desia Daniel ivoit entendu, c'est pour nous monstrer que cette lootrine est notable, qu'il nous y faut penser sourentesfois, que nous ne perdrons point nostre temps, |uand nous travaillerons aprs ce qui nous en est inseign, et que nous le rduirons souvent en menoire. prenons donc quand il est dit, que pluseurs seront nettoies et blanchis, et purgs, que Dieu fait tellement servir les afflictions qu'il nous iDYoie, qu'elles retournent nostre salut, car qui lommes-nous? ie di mesmes les enfans de Dieu, leux qui ont bonne affection de le servir, ceux-l ncores auront-ils tant de taches et de vices que l'est piti, qu'un chacun s'examine bien, et il trouvera tant de fautes en soy, qu'il aura bien occasion le gmir, et de dire, helas! ie me voi encores si )lein de pauvrets que c'est piti, si Dieu n'y belongne, et que sera-ce, si ie demeure en tel estt, ne Toila une pauvre creature maudite? Les plus parfaits donc sentiront cela, et le sentiront plustost lue les autres, car c'est une grande partie de nos;re perfection, que de sentir ce qui nous dfaut, in que nous prions Dieu qu'il luy plaise de nous ittirer soy, de nous purger et nettoier. Puis ui'ainsi est donc que nous sommes pleins de taches 3t de macules, que nous sommes salles et ords devant Dieu, il est besoin qu'il nous purge, et qu'il nous lave, il est vray qu'il fait cela par son sainct Esprit, et en vertu du sang de nostre Seigneur Iesus Christ, mais tant y ha qu'encores use-il de

moiens certains, selon qu'il connoist estre convenable, comme les afflictions sont les moiens qu'il ha pour nous blanchir et nettoier. Il est vray que les afflictions de leur nature ne peuvent point faire cela, comme de fait il nous est bien monstre en ce que les meschans empirent, et qu'ils ne s'amendent point. Dieu donc nous purge et nettoie par son S. Esprit, et le tout en vertu du sang de nostre Seigneur Iesus Christ, mais tant y ha que les afflictions sont moiens infrieurs, desquels il use cette fin l, et ainsi donc, endurons-nous maladies, pauvrets, pestes, guerres, et autres choses semblables? sommes-nous perscuts des meschans, nous fait-on tort et iniure? c'est Dieu qui nous met la bue: il est vray que les afflictions nous seront ameres, et aussi quand on voudra nettoier du linge, on le fera passer par la oendre, il faudra qu'il soit comme racl, et qu'il soit l eschaud, et ce fait, encores ne sera-ce point asss qu'il soit ainsi bui, mais il faudra qu'on le face plusieurs fois, et qu'il soit mis d'eau en eau, et faut que puis aprs il soit tors. Ainsi Dieu nous fait passer par la bue, toutes fois et quantes qu'il nous afflige. La raison? C'est pour ce que nous sommes pleins d'ordures de nous-mesmes, car toutes les cupidits de nostre chair ne sont sinon autant d'infections puantes: il faut donc que Dieu nous lave, c'est ce que le prophte ha ici dclar, voire selon qu'il avoit ouy de la bouche du fils de Dieu, Que plusieurs seront nettoies et blanchis, et ainsi que cette sentence soit engravee en nos mes, que toutes fois et quantes qu'il nous fera mal d'estre tourments, que nous aurons des afflictions et des fascheries qui ne nous plaisent point, mais qu'elles soient pour nous contrister, prenons de rduire en memoire ce qui est ici dit, car cela est suffisant pour nous faire trouver les afflictions bonnes, puis qu'elles tendent nostre salut, et aussi advisons que quand un homme seroit du tout blanchi, et que Dieu l'auroit purg pleinement, si est-ce qu'il est impossible qu'en passant par ce monde nous ne cueillions iournellement des ordures, et si Dieu les laissoit l sur nous, elles seroient pour nous faire prir du tout, Voila un linge qui pourra estre bien blanc, quand il aura pass par la bue, mais quoy? si on le fait aller parmi la maison, qu'on le mette en usage, il attirera une tache d'un oost, de la grosse de l'autre, de l'ordure de l'autre, et quand il sera ainsi salle et ord, la gresse le mineroit, et la vermine, sinon qu'il fust blanchi de rechef: il est vray que cette comparaison ici n'est pas du tout convenable, car il n'y ha nul de nous qui se trouve blanc comme un linge quand il aura pass par la bue, nous retiendrons tousiours ie ne sai quoy de tache et ordure, encores que Dieu nous ait fait passer par mille bues, mais encores que nous fussions blancs,
11*

mmm .xtra
?

si st--e wsattJif que usus recueillent iuutuell#- qit il n'y aura m Ufil^ #fWBli a ipsadeieen^ ment tant d'ordure^ que si Uten nous Wsaolt l voiaot cela lonc> d'antant plu* faut-il remercier eroppir, qtfil ne nous kvasfc point par afflictions, noatre Bien affeetueBsement, de ce qu'il lay pla# la ;fiMfir et la strtAllo Stius. mangreit, et S toarn^ & MW$& ffol et natat les afletionS qu'il rongerait a tout, tellement quSl u'j auroitplus de noua eavoie, ear il est certain qn'antant en seroitmoien d'y temedler Ainsi donc fuis qu aostr il de nons, comme de ceux que nous fois i* .Seigneur pftr ce nloie* l procure ftf salttfy et . orrlfibie^ m es "n'estoit^ | i .JDien y- bessngnast qu'il BOUS rend tesmoignage de sou amm, quand par son sainct Esprit. Bt ainsi done eonnoissoaa que il a vmk peint que nous ptu*r|gioftB eu oos or* tfest une,gr^eespeeiille |tt^ Wtt fait 4 se eafens,; dures, mas qu*l nous furge et nettoe par le quand il les aaiene eetts fin, que combien qu'ils afflictions qu'il flous feit senfe,, accord ous-nous sentent les eonps de la main de Bea, si e#|*|e ola, et les pttus paiilm^nt* ftUft v<fiSsa|* ^ |'ls jaa laissfftt j a | #s||R eonaol.# a. leurs aftenant quel propos cette sentence est e mise* et flietions, et quand il est dit que Dieu a fait pa| e^bjeu ellf nous est profitable* quand il est dit UUfr telle grace aujE mesebans, $wt pour doniie* que plnsiurj sAt uettoli et blanchis; tant plu |raud lustra a aette gfaee 3e Dieu, laOr de prime face c'est une chas bien espeu- quelle il fait ses fidles, et a fia qu'il la magni yaatahe et; hie* :fr^aa:t% qu'il Mie qut I'B|lise fiiat. d'autant plu! 'im jpssbaut dfsie ue 'anidede Die soit tourmente, qu'an n*$ voie que deso- ront pointy mais ils feront: meschamment lation, qu'on voie que le. sanf innocent soit espandu, G* quand nous aurons lea eete oetriniB, il <p& 10 m% suleut luftia, qus lea. espees ' aeleut faut UISI |Uf UUI ottfinfi les $eM pour oadesgaines,,. voila, les tirans *pi eon * somme loups noistre cela, ie vous prie, quand Bien nous fera raffssn, et les fidelf sont eumme des moutons la grace qu'estaas affligs auus KavpctuSoni, que qu'on iine - la bfteberie, ils 4&t tosiMtg ig nous entrten* tonaol&saue de nsi pecbfie, fue couteau sur la gorge. Quand done on voit un estt nous gemissionSj et puis aprs que nous voions les si pauvre f& l'Bflise l Die, il est eerta <jue ni##cbas qui adurent %utant que "p^Af et d'ayau* 'st assa pour nous faire penser que tout y st tage} et ne laissent point sur cela de despfter ieui confus. Ainsi done retenons ee qui est ici dit,, de blasphemer l'eneentre de luy, de heurter ta que Dieu besungne #& Mie- trts* ta .le affile , mMttt :pa* ispi^i .-fffaud uug voens <|u# left mes* ton% les troubles, lesteurrang, les excs, let euta- chans sont aias ehass^ ne devons nous pas bien fes qu*on fiait son Eglise luy sont profitables, gmir pour remercier nostra Dieu? et dire, helaft! |U e%p oUA tr*> hufit - peur J&lsmfliir ei 5o#tto|e* Seigojr, ie ieielft pna#' Ufeli. aj :tu u m%vos les taches, rit les maeuies, qui sont en ses fidles, attir toy car qui sus-e maintenant I: ie vol que & fin qu'ils loent une fois rebecs en sen royaunife ces pauvres malheureus; I& s'en va i, perditiou glon* Or eepealaat iLeilJit que les resebans et eependiftt tu ju'ett retira, ;i*ai bien don aeca* n'entendront point, et qu'ils feront mesebamment. sion de magnifier ta graee, et une Wie bonti paterEn e$l votent pms wnhiea neua ssop*es tenu alle de laquelle il te plaist ufer faveri awy, quand nestre Dient de ce qu'il nnfe feit ainsi servir les (di-ie) nous voi&nS taut cela n devens-nous pas affieiions qu'il nous envoie, les meschams tfesehap- bien estre consols ? il est bien certaine vila pour: peront poiut la aiain de Dw.ft qu'ils ii*e soient; qUoy l'ai, dit qu'aprs avoir eu ' Bette: doiftriaof il batus et tonrmentgj or cependant :& quel profit? nous la faut appliquer a- nostre usagj et en eon0%t i leur |ls grande condemnation, car tout aiagi noistre l'effect, et la pratique qu Dieu nouft moustr que: 1# bijos qn'il spifint. de la isa de ,DIl. ioutneilmefttv 'Qr'il ne rJs^^pe^ojuVrir les yen*, leur seront eberement tendns, d'autant qu'ils en car nous voions eommeot Dieu frappe sur les mesanrfjit abws fia les. e^re|i#as que JH^.I^RJT- ehaas, comment M les nsint', il leur ivoi des afensfoie^ lehr seront autant d'agrsvatfen de son inge- fiotions tant et pltifi, et eependal I n'ont dequoy qu*is ment^ pour tousiours lenr adiouster mal sus mal se eonsoler, il faut qu'us |rincent les dents, : slsut en toujte:ut 'eonftuuel. Im voila dtte "iatas^ or lit 'Anient ^e la wain 4$ Dieu, iuap4 Ils 'm des tteames verges que nous serons, mais Dieu rendent ineorrigibles: sont ses verges: il est certain et adoucis les affiilons qu'il nons ayorej |^e daat*0* qn*ua pre ferra son enfant obstin ,i Bidere et. #^M.- t rien, sanioi ^tout tfiatsSe i l au* ftpesv qii'il l'aura balUj qsil tuia tacbe e janie goisse r il nous faut noter qu'il y ha double er quelque eorrection, s'il void que son enfant iatelligenee, qui nous fa|t profiteif sou? fes verges fMptfe. qt ne te siicie de nul eltastiemeat, alps de UiUj, l'Une Mb |uaid noua ifoftsouft ta njaio le pr se inryocera l'avantagil aioai jfert*il que quand nous connoissons la fin et Mntentiofl la condemnation des mesebans soit augmente d'au- l'autre il nou* aflij|, Tai dit qu'en premier <aa'l pl, ifan^. Dien left sBra gbasMiS oA v$ Meade, pourquioy et cependant iu*ils seront demonrg en un estt, lieu il nous faut ctonostre la main d celuy qui

169

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

170

frappe, c'est dire, que nous sachions que les afflictions et misres, et calamits, n'adviennent pas sans la volont de Dieu, sans sa providence et conseil, voila pour le premier, que nous disions avec lob, c'est le Seigneur, avec David, Seigneur, tu l'as fait, avec Ezechias, A qui me plaindrai-ie, Seigneur, sinon toy, comme mon iuge? voila donc comme il nous faut ietter nostre regard sur Dieu, que nous n'imaginions point des fortunes, des adventures, comme nous avons accoustum, que nous ne regardions point aux hommes, ni aux causes infrieures, mais que nous regardions droit nostre Dieu. Voila pour le premier, mais encores n'est-ce pas tout, car quand nous connoistrons, voila Dieu qui nous frappe, et que nous ne saurions pas pourquoy, nous demourerions l rongeans nostre frain, mais notons quand Dieu nous frappe, que c'est pour nostre salut, il nous veut mortifier quant au monde, il ne veut point souffrir que nous demourions ioi envelopes, mais il nous veut rduire soy, voila (di-ie) qu'il nous faut connoistre des afflictions que Dieu nous envoie, et comme il nous les faut appliquer nostre instruction. Or au contraire, que feront les meschans? Ils diront bien quelquefois, c'est Dieu, c'est Dieu, mais ce n'est pas qu'ils y pensent, ne qu'ils regardent luy, plustost ils se viennent eslever l'encontre de sa maiest, et le voudroient arracher de son siege; s'il leur estoit possible, il est vray quand ils voient qu'ils ne peuvent mettre remde leurs maux, ils crieront bien, helast et connoistront que c'est Dieu qui les frappe, mais c'est la faon de Saul, et bien, Dieu est maistre, qu'il face ce qu'il voudra, quand ils voient qu'ils n'en peuvent plus, ils sont l comme des chevaux retifs, se despitans en eux-mesmes: et ainsi nous voions que l'esprit de Dieu les condemne ioi comme gens insenss, et despourveus de raison. Apprenons donc de venir cette prudence, c'est Bavoir, d faire nostre profit de la discipline que Dieu nous envoie, et que nous en soions tellement blanchis et nettoies, qu'il nous reconnoisse une fois pour siens en son royaume celeste. Or cependant il est vray que non seulement les mesohans n'entendront rien pour recevoir correction et amendement des afflictions, mais qu'ils heurteront des cornes l'encontre de Dieu, mais encores voici une reprobation plus grande, quand il est dit qu'ils empireront, et qu'ils iront tousiours de mal en pis, et voila pourquoy aussi sainct Paul dit que les meschans s'avanceront de plus en plus. Or il faloit bien que sainct Paul feist une telle admonition, pour ce que c'estoit une chose estrange que Dieu ue reprimoit point les meschans, quand ils venoient ainsi batailler contre sa vrit, et qu'ils tourmentoient son Eglise, cependant ils avoient la vogue,

tellement qu'il sembloit que Dieu leur vousist donner cong de mal faire: pour cette cause donc sainct Paul dit, il est vray que les meschans iront en empirant, mais cependant Dieu les tiendra serrs quand il luy plaira, pour les faire cesser, et c'est ce qu'il dit par son prophte, Ils s'gaieront et seront comme bestes sauvages, mais ils seront tout esbahis que Dieu leur dira, hola, qu'il faudra qu'ils demeurent l tout court: voila ce que nous avons noter quant ce passage. Or en la fin il est dit, que depuis le temps que le sacrifice continuel sera ost, et que l'abomination horrible sera mise, il y ha deux mille deux cens nonante iours, et puis il adiouste, Bien-heureux est celuy qui attend, et qui parvient iusques mille trois cens trente cinq iours. Yoioi un passage qui est asss obscur, et pour ce il est diversement expos: aucuns l'exposent de ce temps duquel il ha est fait mention ci dessus, c'est savoir, quand le temple fut prophan par Antiochus, et que l'idole de upiter fut l mise, car cette prophanation du temple dura environ trois ans et demi. Or ici nostre Seigneur Iesus nomme mille deux oens nonante iours qui sont environ ce terme l: ainsi donc il semble qu'il vueille dire depuis que l'abomination sera mise au temple, voila un terme qui passera de grandes afflictions, qu'alors il ne sera question que de coupper gorge aux pauvres fidles, de brusler les livres de la loy, de gehenner et torturer tous ceux qui en auront quelques copies, de tirer aux tourmens les femmes, et les petis enfans, voila donc une cruaut si horrible et si enorme que rien plus, laquelle ha continu par l'espace de trois ans et demi. Or puis aprs l'idole est iettee hors du temple, mais encores le temple n'est pas bien nettoie, iusques au bout de six ans et huit mois ou environ, voila pourquoy ceux ici prennent le passage du prophte, comme s'il estoit dit qu'il faudra que les enfans de Dieu endurent beaucoup de tourmens et de tirannies, par l'espace de trois ans et demi, aprs que l'abomination sera mise, et puis aprs ils viendront un autre terme de mille, c'est dire, qu'ils passeront un second terme, comme si le nombre estoit double, ce qu'il n'est pas, or cependant on tire ceci iusques en la fin du monde, prenant les iours pour ans, comme quelquesfois cela est en l'escriture saincte, or cependant ils nombrent deux mille et six cens iours, car ici il y ha deux cens nonante, et puis trois cens trente-cinq, voila dono vingt-cinq iours outre les trois cens trentecinq, et les deux cens nonante, ils disent donc qu'il y ha deux mille et six cens ans, et cuident que Daniel ait adverti que le monde pourra encores durer deux mille et six cens ans, et qu'il sera tousiours en trouble et fascherie, que l'Eglise ne cessera iamais d'estre perscute par les ennemis.

im

SBRM

Au reste, ils adlaustent aussi une raison poor SoBtre Seigneur esus hrist dit, Quand vous quoy ce :tetmo h ! alftsi parti, c'est se^yolt, verres l'abomination horrible qui sera dresse, de* qu'il y ait en premier lieu, mille |nx cent n^nt laquellfl il est parla au prottteti Daniel, lchs iours, et pois aprs au second nombre, qu'A y ail q% y aura aljs grandes Ssolaion% il rfy ha mille toii. e j B : tit-^if M6!r peut ce qu'ils nulle doutf q'en nrfant #asi il # regajsde |, e prennent depuis e temps de Daniel iugqns ait passage M r dn qhe os aions ela pottr rtemps que l'Eglise chrestienne l a est" corrompue, solu, que pour vernir au nombre de ces ionrs, il ne et qfMa ha est Ile & dis^ation, enyiion mille finit pint isedouhl* le nonfte pott feir ds et deux cens nonante ans* c'est dir% environ treze mille et six sens, et environ vingt-cnq lour! mas il an, .Et qaahd Isa est- 6 tempa-I|k? Quand il faut prendre le nombre premier, savoiri mllf fthemmet h commenc d pervertir et Ptfr ; ioir* djx: ens et nonati c'sl. dir tr|l ans l foy hrestiennej ear voila un apostat qui lia et demi, et c'est suivant ce que t'a desia dit, un ananti touts M religion, et nnis le .B*p qui est |emp% leu* temp et demi timps, c'est dj^e, qui venu en un msme temps, c'est drej ce sig f affcton rnt d longue dnrej et fois qfl'JJes d'abomination qui s'est lev Rome: yoila donc s'augmenteront encores plus, mas en la An que p&nrqpy n pens! qui ne/str JlgnuJ aus aft Ditt biWognia ttllm^nt, que ls afSi<ti8ns fni* ainsi voulu partir les temps en ce passage. r le meaOeront d'aceonrciri cela donc est mis encores de lisif tout cela car 1 vray sens ft naturel,, n'est reehefv Et nourquoy ? Bst-ee qu'il ha parl des sinon d 8%aiftir m que S ayons dsia vn un ianr Dlfl ne ftonvot^i pa* biO di eomm ni* temps deux temps, et la moiti d'un temps. our- ci devantx un temps, deux temps et demi temps? qnnyf a? en p^mer lien, nolan que I'BSW toist Q il nons ftttft noter qtie c'est $,. cause de nostre parlant de l*abmlntion narribli entend qui fila udeist que Dett pasie aisis a* i as attlin se feroit du temps qui estofc prochain aprs son paBsent un an, fl nous semble que iamais nous n'en t>spasr. et aprs sa lurteetlen^ tf est, i sfavoir du ponrfns fOAir, 'il ntt ftiut endurer un an ou temps de l'empereur CWus aligui qui feist mettre deux, il sembl que nous aonl St m Action Bon idole au temple. Mous avons desi veu deux autant; que le mond ha dur, et qu'il durera eupassages* o % il est j?aja de cette abomination hor- eos, nns t>mms il tndrl,, #| si dlitt;, 'votee); rible, mais il y ha un passage o il est dit, que le et tant impatiens, que si Dieu ne nous delifra du sacrifice continuel sera ost^ auquel il n'y ha point premier coup, nous ericas, et quand ser*-oe? voila | doute, que 'Bange ne pj*i dtt temps des aeha-< nnpqiBoy^ osA BfigWaf ha ici declasc l lenips bees, et d'iEntioehe, car l il est dit que Dieu feroit qui semble long de soy et l'ha voulu exprimer par ttfif restauration,. En Faute passage 1 1 est dit que ious, comme mettant un nombre infini: il j"aura Je sacrifie cehtnul lira osti et puis qtfll n'y denx pill loup, comme <*il dism% Qna nul ds VO aura plus de restauration seconde, le sacrifice done ne s'abuse, qu'on ne aee point son compte dWehaha Ken e# est du tenMe de Ieruialm li pre- fw bien tost quand on anra est afflig mara qu'on miere lois quand ntioehe prophana le temple fee pyepar & endurejr d*avantag itisquift |ft la fin* que le .service de Dieu fat eomme ananti, mais qu'on ne s'amuse point done compter les oars, ear *sl n nombre taint que d ta, et noui y Dis y poM?sut, it y remedial r i toit que sommes ubiets neantoiHK, voire quand nns somles sacrifices durassent lusques a la venue, et la mes n afflietion. Un malade ne comptera point y#rite de la substance, f'est dife, lusques li moi ni li $t, pour dleei il y ha trol aws que Iess hHsl se lst luy^mesmel jjjsent ft quatre ans que ie suis iei j comme au contraire, sa personne en sacrifice Dieu son Bere pour, nw ans accouitnm de empter les ans, |a4 non! fenueiAe Qr npltie^SelgulKf ISUI. /ieNI nouf Bmms en prnsprtj et e nons csuste rien venu, voila le sacrifice eonnuel est, et iamais de dire il y ha desia trente ans, quarante ans que plus ne peat estre restaur, combien que lm lus cela AI, mais si nous somm aoltm^lade% alori *m* ns* 'di pmim mmm, esfr m Simnous eomptns les lours* il y ha desia dass osrs les ha empeschs, et y ha mis la main, autant en que ie suie ici. Si un homme est en prison^ il eft*ii de sfii^ abonjinatioa Borfibl, eaf nMoehof liy sembl |u*un ionr lay d* nn an, 'M ptoy? y mist bien une abmiua|i6n horrible, dressant il y ha desia si long temps que i suis ici ^oila l'idole de Iupiter, mais Dieu ha yotdn que le (die) comme estens en affliction nous offiftoas les tempi de Ijinsalem fait fronhanf depuis qus iouri par nos doigts, et, fttr cette cause Dieu met noitf Seigneur esus hrist est venu, depuis le- les lours pour les ans, et nous declare qu'il faudra quel temps il n'y ha point eu de restauration, que le que nons soion tourments tant et pins, w pourtsmple ba demonri poilu, qui Dim ha/M%e$f. qui suivons i quant au sond terme, il est dit, Bien* ee n'estot plus la son temple^ et qu'il ne voulolt heureux est elny qui attendra, et qui atteindra point que son nom yfti#tioy^fu comme ahfaavat

173

SUR LE XII. CHAP. DE DANIEL.

174

aussi iusqu' mille trois cens trente cinq iours, c'est dire, qu'encores que ce demi terme fust allong selon l'opinion des hommes, comme il y ha ici de superabondant environ quarante-cinq iours d'avantage, il faut que nous soions patiens, attendans tousiours la fin, et l'issue que Dieu nous promet: combien donc qu'il y ait un mois ou six semaines, endurer d'avantage que nous n'eussions pens, il ne faut point perdre courage pour cela, mais poursuivre iusques la fin. Voila donc comme ce passage nous doit estre maintenant bien facile, car Dieu n'ha voulu declarer sinon ce qui avoit est dit auparavant, sinon que l'Eglise sera perscute iusques en la fin, tant y ha neantmoins que le temps sera accourci, c'est dire, qu'il y aura bonne issue et heureuse toutes les afflictions des fidles, comme il ha est dit. Or pour conclusion l'ange renvoie Daniel en son repos, Toy Daniel repose toy, comme s'il disoit, Contente-toy de ce qui t'est rvl, et ainsi nous avons encores en ce passage une bonne doctrine, car c'est autant comme si Dieu nous declaroit, Mes enfans, suffise vous que ie vous aie instruits de ma volont, tant que ie connois qu'il vous est expedient pour vostre salut, que vous ne soies point tmraires ni outrecuids, pour dire, Et pourquoy ne pourrons-nous pas bien entendre cela? Non, alls vous en iusques la fin des iours, c'est dire, qu'il vous suffise d'estre ignorans en partie, iusques

ce que vous soies desvelopps de vostre chair, et de ce corps mortel, auquel vous habits maintenant. Il est vray que nous devons bien dsirer que Dieu augmente de plus en plus en nous la connoissance de sa vrit, mais si faut-il que nous demourions l quoys, c'est dire, que nous n'aions point un esprit bouillant, pour appeter et attenter les choses qui nous doivent estre incongneus, tant que nous serons en ce monde. En la fin il est dit Daniel, Reposetoy iusqu' ce qu'en la fin tu te relieves en ton sort, voire en la fin des iours. Yoici un tesmoignage de la resurrection: combien que nous soions consomms en terre, ne doutons point que Dieu ne nous retire soy en la fin des iours, c'est dire, combien que nous soions pourris et mis en cendres, que neantmoins la gloire du ciel ne nous peut faillir, que Iesus Christ n'est point mont l haut en vain, mais c'est fin qu'il nous y attire aprs luy. Voila donc comme en ce qui est dit Daniel, nous pouvons recueillir une esprance de la vie' ternelle, et de cette resurrection que nous attendons: cheminons donc hardiement aprs nostre chef et capitaine, nostre Seigneur Iesus Christ, et ne doutons pas qu'en la fin il ne nous face participans de sa gloire, et de cet estt de perfection, auquel il nous ha precedes. Suivant cette saincte doctrine, nous nous prosternerons devant la face de nostre bon Dieu, etc.

lOANNIS CALVINI
PRAELECTIONES

IN DUODECIM PROPHETAS MINORES.

Calvvni opera. Vol.

XLII.

12

PROLEGOMENA.
Ordinem librorum in Scripturae saorae veteris Testamenti editionibus usitatum sequentes Galvini praelectiones in duodecim prophetas minores hoc loco demum corpori operum inserendas aggredimur, quanquam olim caeteri Yates hebraei, quos vulgo maiores vocant, solo Iesaia excepto, post illos publicis ab autore lectionibns explanati fuerunt. Yidetur anno 1556 vergente exorsus per .totum annum sequentem et ultra continuatas anno 1558 absolvisse, quod tarn ex ipsius testimonio quam ex typographorum notis collegeris. Oomputo facto professorem 184 lectiones huic labori dicasse comperimus. Golladonus in Vita Calvini (f. 4. Opp. Tom. XXI p. 88) haec habet: Lors fureta imprimes ses leons sur tous les petis Prophtes. Car au paravant on avoit. seulement imprim les leons sur Ose part [cf. ibid. p. 82]. Or avoit il leu tous les petis Prophtes quand la fivre quarte le print: il s'en faloit seulement deux ou trois dernires leons sur Malachie. Pourtant quand l'Imprimeur fut prs de cest endroit l, afin que Voeuvre ne demeurast imparfaicte, Calvin fit lesdictes leons en sa chambre quelque nombre de personnes qui s'y peurent trouver, et furent icees leons recueillies de sa bouche ainsi que les autres, et comme elles sont imprimes. In thesauro epistolico vix una aut altera vice huius operis mentio fit. Scilicet die 17. Februarii 1557 Calvinus Bullingero scribit: Solum tibi curae erit ne vacuus ad nos hic nuncius redeat, quem libro nondum absoluto oneravi, non ut tii gravis sit ac molesta lectio, sed ut videas quantum sit otii nostris typographic quibus vacat haec edere: simul etiam ut discat D. Petrus Martyr, ubi meos abortus in lucem trahi videt, maturos foetus emittere. (N. 2597. Tom. XVI. p. 412.) Oui paucis post diebus Bullingerus gratias agit pro munere sibi misso. (N. 2601.) Haec quidem spectant ad solum Hoseam, qui primum separatim prodiit. Cf. etiam Blaureri literas d. d. 13 Cal. Mart. 1558. (N. 2805. Tom. XVII. p. 41.) Opus integrum anno 1559 ineunte rgi Gustavo Wasae dicatum fait, et simul filio eius Erico traditum et commendatum. Utramque epistlam nuncupatoriam reperies in Tomo XVII. p. 445 et 450. N. 3014 et 3016. Satis singularem horum exemplarium Odysseam fuse narrt Joachimus Moldenhauer Ep. 3352 d. d. 3. Martii 1561. (Tom. XVIII. p. 388.) Oommentario praefiguntur duae praefationes, altera Calvini professons, altera Io. Budaei auditoria et taohygraphi. Quae ambae iam in editione principe leguntur et deinde in caeteras omnes transierunt. Tertia Io. Grispini typographi primum anho 1559 apparuit, quum reliqui undecim prophetae Hoseae additi fuerunt. Primam illam ex instituto nostro hic transscribere debemus: verum etiam posteriores duas praeterire nolumus, quum ad historiam libri, imo et caeterorum similium quos tibi antea iam proposuimus, accuratius dignoscendam perquam utiles sint.
12*

XBffl^QttM&,
Ig&ms. (jMmiM AMPAA1 aMftSr . Quam miki tore et merito asserere Meeat, idoneisqne iestibas jjMjbare, luenlratioaies qaat k&#teaus % p^llipu! eoiisi, tamelsi maior eura et studio polta essent, miki flagitando prpem#ni fttiisft fxtBrfas ? nquam eerte ms aatoce in lueem edtoe; fuissent annotatines igta^ quasarn ut tolerabil fair au^itio. Mstw tarnen digaas non putabam. iSTam A amity viglliis vix tnsequo* ni medoerfs #x; ffl#j llfitbafeabui ad eelesiam redaat utilitas, quam stalte meis sermoaibus loeum inter publga sjtipti. jri0|pri&rfit:? Belade si in lueubrationibns quas domi prifatm tel seribo vo dicto^ ubi plue otii ad medi* tandum data* et ubi limata eam hrevitas eurae et dgentiae aeeeditj sedulitas tarnen me a ma%as et tfyMis l eriaieB voeatur, quornodo notam superbiae effagerem, cogitationes quas liberius in afitftrio a sugftm pr&sentem eifci, aune tafi mundo legeadas obtrndens? Sed quam as sapprime* Jn manA mta nfl ffet aee eartim edMo aliter posset a a s mpeir, quam si nofnm seribendi lakoiA {jftuod meae ratisttes HH patiebantur) de integro saseip&rem,: complares ero amiei, dum aimis tam ja^ispus labram um tensor, me eeelesia niariamtogerlamitarent: ut ioe qnatecnnqa erat yelamea ore no auseeptjjm, m publicum exirst permittere malai, quam proMbsado seribendi tteeesiitatem miki imunplce * qad ante in Psalm aeer eoaetuf, quam impar sim tot seriptionibus Jibuc in longo ill e| dlfiiH pire expfir. Prodeant ergo lerne in Hosaam enarrationes, quas pablteo areere miM liberum neu M i jnomodo autem sxpeptae fuerintj opera preum est testari, nan solum ne saa laude frsudety am diligentia, indusfaia et exfceritas, qui laborem knn eeelesia nayarant, sei ut eerto persuasi sjijt leetores, aeo nibii ki esse adseitiiium, at e in melius quidem sibi permiserint foeem unam eorrigefe SefiptOEs ipsi, Qaomjjdo inter se operas confcalerint, anas ex coram numro opimas ameus nosfer, et ptopter suas ^ttates bonis omnibus casus, D. loannes Eudeus, rusias, at spero^ expoaet Ineredibiiis *?eo miki res fusse, nisi, quum miki postridie raeiiareat, elare Tidissem, quae Beripserant a sermone meo nikil differre, pkanda forte mair Msset libiertas at sapervaeaa reseeatent, alia di^ereywi ia meliofem ordinem, alia aistinstiuB vel ornatius traderent, sei meum iadicium non intarpono: tanfum ko manu mea eonsignatam esse yolai, tanta fide eos exeepisse quod ex ore meo audierant, at nullam mjjta^ fionem animad?ertam. Tale ckristiane lector, qnisqais mecum in coetesti ioetrina pftge*e eapis, snefaer Idi|ua I^fbr M.t^JjfJI.

OAKHBS BaiDABOS OSBISTIIiHtlS SEOTOBIBUS fit

%IU ante an^tos aliquot (toetaisimiiS "^r Iftanet <3ftlyitost amleoniw hortsta et prselius wiis almos in Ssk inarnsdos saseepisset^ intaft aliquot etas ajtditws pa fuedm pro mre nostr, priratis stadia adielo arBtratuqu nOttro annotabmis: sid experentia tandem eommonsfaet ogitare fiospimas quanta malMrumj a fotins pr%emodam eelesae fraude tantarffl lionam fruetas in paucos aaditoes absnmeretur Ita|ue oUeetis niniis, facitodam Oobs mnnit daximas^ ut al prwatas ratons pnblie! qaoqae euram et proearationem adiangdfites, Qaod ita fieri posse sidebaturj si ultra soitum morem eollgends, et l irrbo ad verbara* quoad fieri posset, excipiendii betionifeus stulium intendertmas. See mora* kai quidem aiglift duiokas strnus lyatrikus me tertiam dfanxi; atqui ita acidl JDel benignltatej at conatai pjorsat non djeeiwt eflattis, amqae in anum eollatis jeuiasqttft nostnW opersj et liotinibol satim ieseripJiSj ade paua nols elapsa es ep#rebamus? ut alte ngotio 8&f* plerl iaeuae psien*, Idqae qtium tt m oper% in qn lirium nostraru ^riaam primani laetftj est ita esse CaMnts ips note tesfl esi tu Tero in kis in Hsaam ieetiniba 0ongo sclieei usa la et

PROLEGOMENA. exeroitatione peritiores facti) longe verissimum esse, omnes etiam auditores facile agnoscent. Consilium autem erat, hac occasione ipsum, si fieri posset, pellicere ad iustos commentarios in autorem ipsum edendos, verum paulo aliter quam sperabamus nobis tunc accidit. Etenim huius consequendi spem omnem nobis ipse praecidit ob unius Buceri reverentiam, quern hac in parte, ut in omnibus reliquis, fidelissimam et utilissimam operam praestitisse quum tota ecclesia agnoscat, turn ipse praecipue D. Calvinus honorificentissime nobis omnibusque semper asseruit. Restabat itaque ut praelectiones ipsae qualiter a nobis exceptae fuissent, evulgarentur. Factum est autem ut dum optimus quisque ingens laboris nostri operae pretium sibi promitteret, nos quoque in dies maiorem contentionem adhiberemus, ne ea spes in fumum illis abiret. Itaque seu his studiis, seu certe piorum commodis accensi tantum effecimus ut ad summam diligentiam nos reliquum nihil fecisse omnes facile iudicarent. Quo magis mirum videri posset quid eum postea consilium mutare in animum induxerit, ut et nostram et piorum multorum exspectationem frustraretur: et contra quam vellet in utilissima ecclesiae opera navanda ingentem multorum invidiam et implacabile odium accersere coactus sit. Caeterum eos quidem qui Buceri autoritatem simpliciter in hoc negotio obtendunt, ut non iniqua prorsus ratione permoveri libenter agnoscam : sic mihi duri nimium et praefracti videbuntur, si se non aequis quoque excusationibus duci patientur. Quod etiam propediem factum iri spero. Quod autem ad eos attinet qui insano maledicendi amore feruntur, et rixandi minimas quasque occasiones aucupantur, quemadmodum pii omnes talia monstra aversari ae detestari debent, ita his ut satisfiat non magnopere laborandum est. Canum enim latratus, qui ecclesiae modo obfuturus non sit, sine magno periculo dissimulari et despici poterit. Atque haec quidem praefanda habuimus in eorum gratiam qui nos saepius de Psalmorum praelectionibus interpellarunt, ne se putent vana exspectatione a nobis delusos esse. Nam pro his sciant se aliquando, Deo propitio, iustos et integros commentarios habituros. Quod si eos adhuc gravius longum hoc afficit desiderium, cogitent nos quoque non minus anxie tantum thesaurum expetere. Caeterum, par est utrosque assiduis viri et gravissimis oocupationibus veniam dare, et modum aliquem huic nimium prurienti et praematuro desiderio statuere. Parcere etiam homini aequum fortasse vel uno eo nomine fuerit, quod omnium minime ipse sibi parcat, haud ullam unquam ab insano labore quietem aut animi relaxationem capiens. Ut nemini iam dubium sit, divina non modo benignitate, sed insigni et ad posteros nunquam non praedicando miraculo corpusculum hoc trahere, natura imbecillum, crebris insuper morbis vehementer affectum, immensis deinde laboribus exhaustum : postremo assiduis impiorum aculeis confossum, et omni contumeliarum gnre undique afflictum et divexatum. Sed quoniam huius loci querelae non sunt: ad TOS nunc, christian! lectores, venio, quibus hoc praelectionum opus in Hoseam prophetam dicare nobis in animo est. Dicamus autem, non quod quidquam in eo nobis proprium vendicemus praeter solam diligentiam, quam in his colligendis adhibuimus : sed tanquam nostrum facere non dubitamus, quod nunquam nisi auspiciis nostris ad vos pervenisset. Nam etsi dignam omnino rem esse iudicaremus, quae ecclesiae Domini offerretur, autori tarnen ipsi vix tandem hoc persuadere potuimus, donee importunis precibus hac lege vinci se a nobis passus est, ut fide nostra esset quale posthac iudicium de eo boni omnes facerent: suorum adeo iniquus aestimator est. Nos vero, tametsi verecunde ea paulo plus quam par erat extnut, nihilominus promittere nobis audemus non modo autori ipsi apud vos iustum laboris sui constaturum operae pretium, sed nos quoque gratiam non vulgarem esse inituros. Neque enim eo minus iucundas vobis fore has lectiones confidimus, quod scholae (ut par erat) inserviens, aliquanto longius a solita suorum omnium gratia, et orationis ornatu autor ipse recessit. Nam quum ingenti negotiorum mole oppressus, vix plerumque semihorae spatio meditatas lectiones domo afferre cogeretur, auditorum aedificationi et commodis maluit, vero sensu eliciendo et planum faciendo, consulere, quam inani verborum pompa quum ipsorum

ffikttfik aares pascere, txm stentateBi M gia m$& staler. Q|m bafti ito aegare aasltn ban leeiioanai te^ein #se, nt a bis ietasItea aatiaj qaiai, ratofi 'mt dissaratar, Quaraobrenj si aem offendii Biaiplax ae, ae j&ea narbanna* diefBdi genas* vl alioreai, fel nOia psias alia adblbeat opera, aqa praesertiw inqaibBs febA Ieglbtts salntns Of ate* aaaasinas; qaaai tbealogani a jsrimis aobieei agit, tym B oft ixm voreaad p a * optiatl ttitasa# ft dti*siai bona pac e venia dietam n#n dabltaaiBS. ffa ni d nil ita 1>aaatianai fjMsl eftaif sanrilia nai ni oratoris gionamTOadleeamB,Rufe ioiogna ^aina, afla os anefa iasigne: peraMltiS frgimswmm. hmi a nabis harn veeardia. Bd tanta tetifieandi inina! nosiri ablata easioa* vi* Baqaaoi aliter enlpam depreoari possemas apad fiel #aaS, qfilbas sa notam st itfeftffli 4* al*ia6 slleatiam Ibaetemis non satis plaeniss tarbaln banlbnsi | # g i viaiiatent #aarn aisa vaalbat a nobis exprobrari magis or esi| qaaai BS -siasr- taelt aaslr siiHragia t ^ereeaad silentfe,, a^aini ias dfitriaai eonaprQbarB, et divinaa erga nos beaigatatf' #as%aisginBBt fatif nos tesliteftiaoi la m agaseere, tara oram insaalam frateroa dissiMalatiat * g i ? > t l** taeite, apal I qntaifne aastrfii gemr; Sbd, at am dix* aa bi I inalax st or*!* si persniai qaa ateaafi ieJfer ia Jtelioaibas ati solSasa esse navlaiBs. Noa qaaa^Oiadaai a M A 'mi aeffjtaal, fil dent prias dlgjstafl: aaitaribaB postea ex sexipt reenseBtt sei qaali tA|*j? agi >ji|a fitaife ad dadi nsam aeliaeatioaeaiftie mags fwSftt ad ae* acniiBaata Qaaaiteiai aat nm t^emmm MlSosar, aafe psias pi^opiietae meatea lia pFaioJjt ad fivft expeiB ailil p# addi wdeatr. aai ^mm siagn qaae<pe araaieata diligeater xeatit, tftai etia deaAiaa asa 4% afpUattjaea breviter je demaastat, at a sof# abjitasr aeam faarrii ads |>os*it. eni|B vetae tb#gi& lts m laatss m. aal esteaditi aal &fefitj at ex bis eil*ii battri*# |jE|ttaa& sit fad *ifieiadae M j^cttaadae aaiaiae saSeiat. Xxxm mm t aad ^J^I vm$k didaiei* (otttati paBsiat -sm adaisi faibaft yela saelesi fore salabritet plft&eM Jjaia idspergaail sitfis exbotaSwf lw foaialajioaii sift $toi?ebiBBsioa% siye deape aedJtslleBft # p * sit. Bed aWttai attaiaat T?alti speeieai et ipttagioe Kaaada meiias ia aaiaibas eias eoaeitibaf #iyaiMtij &#la bis aatisaiaai, ia galbas j^pbagiaWa dtriaapi sie ad baee teaipoBa Hostet accoaiaiodat, af SW sseealft aaa aielitta |drar% *idftata1P* id at a1%aaada flaeai laciaaiBS, wstat, cbristiaoi lictorssi 1t fa iaaaa*B*aMli alia Dei daa |aa aiirfdie ia oft abaade elaits tarn etiaai ineeifatablloai bftnitajis eitti tbesaaraai, i|aa deeli aiati gratitadiaft jaBepiftmas et aajpeetamai eogae ad Titaaa iwstraai saat t pk BstftaBdaa% adftasiaiSin* gferfam # featraat aedifieatioaeBi ataaiar. Id aate fit a% raadas est nobis Bei ipiritli at ej laStrBeti ad saeriai: leeoensoj aeeeianinsi aaimamqae ab iafitaiaanfliatis baias eamis r#jafgataaJ, et attaniaetadiaii spMtaoi soeess doetrnae eapaeem anWaaias: ad fnol ejiam aialtaai QI ia^a? feleraat bftlyfs preeaiaaeala faas ad flaem eaasgjae iectianis addeadas earaviaiBS, preat a nabis illet# saoi ir ni leetiaibas diligentia et fide; at ei bis refleianfr jiraai aam| prtBsj|Be nwo ad nvaai leetiaaem eolligaat et radiores yelat ia tabula depiotaai feraiaadartim xatienam Warana ex saera leetiftaft ra^aenci babeaat- am sieat leetioanm initio adeai senape atitar Me aoster preandi fiarofila gnam ft tttaqae bio addi ToBmaSj at toa eias daeeadi ratio Tobs nota esst ta atiana sngalas lectinss novis sabiade preeationibas elaadwe sie% poat itli ex spWta Boniini datar sas ex tempore foriare, adgae lectioais caasqae sabieetam matiriam aeommodarei Joe sifeonjBjentariQruaigenas vobis plaere inMlexerimas, etsi alieai laberis res st tamea dero astraw lavante divino aanstae^ pro relfas prepbetis obstriagere noa dubitaBiBa. HinoI daa propbetas qaos qpam perlegeadas sateeperit, nobis qao^ae in animo est nan minori diligentia faam liqaa ad finem nsqae excipiendo perseqai. f os interai, his Iraimiai. Bae valete. ,#ata% 'psifidis S ebxi A B ^ f I . "

PROLEGOMENA.
IOAUNES C B I S P O T O S CHRISTIANIS LECTOBIBUS S.

Quia mirum yideri posset quibusdam, atque adeo incredibile, praelectiones istas ea fide et diligentia fuisse exceptas, ut ne verbum quidem protulerit D. Ioannes Calvinus inter legendum, quod non statim adscriptum sit: operae pretium fuerit pios lectores paucis hic monere, quamnam tenuerint rationem qui eas nobis exceperunt. Sic enim fiet ut horum sedulitas et industria singularis, stimulos multis aliis ad idem praestandum addat, et res ipsa minime videatur esse incredibilis. Ac primo quidem tenendum est, ipsum Calvinum nihil unquam, quod plerique faciunt, dictare, neque omnino iubere ut quidquam annotetur dum publice interpretatur scripturam: et multo minus finita lectione, vel postridie quam legit: sed intgra hora perpetuam orationem habere, neo solere yerbulum ullum interea libro suo adscribere memoriae causa. Quum ergo ante aliquot annos D. Ioannes Budaeus et Oarolus Ionvillaeus adiunotis duobus illis fratribus (quorum meminit ipse Budaeus in sua Praefatione, et ita esse norunt plurimi) in Psalmorum expositione desoribenda' experti essent communem illum laborem non fuisse prorsus inutilem, maiore studio atque animi alacritate impulsi sunt, ut diligentius quam antea, si fieri posset, excipere staturent universam in duodecim (quos vocant) minores prophetas expositionem. Oaeterum, in consoribendo sequuntur hanc rationem, quisque paratam habet char tarn, forma quam potest commodissima et seorsum excipit summa celeritate adhibita: si qua vox uni excidat (ut solet interdum accidere, praesertim in contentionibus et locis paulo vehementius explicatis) ab alio excipitur: hoc vero si contingat, facile reponitur ab autore. Nam absoluta statim praelectione, unus ille Ionvillaeus secum asportat duorum shartas, quibus ob oculos positis et suis simul consultis, ac inter se accuratius collatis, ouidam alteri dictt exscribenda quaecunque excepta fuerant subita scriptione, et tandem relegit ipse, ut postridie coram D. Calvino domi recitet: ubi non nunquam si qua desit vocula, suo loco additur: aut si quid non satis videatur explicatum, facile etiam illustratur. Atque ita factum fuit, ut hae praelectiones in lucem prodierint: ex quibus quantum fructus percepturi sint qui serio dabunt illis operam dici nullo modo potest. Ecquis enim sano iudioio praeditus non videt earn esse clarissimi huius hominis rationem in scripturis explicandis, ut cum paucissimis communem habeat? sic ubique spiritus sancti consilium aperit, jenuinum eius sensum reddit: ita denique doctrinam illic reconditam oculis subiicit, ut nihil omnino lesideres, quod non aperte explicatum habeatur. Quod satis superque testantur tot illius scripta, quibus singula religionis christianae capita sic plana fecit, ut fidissimum interpretem agnoscant omnes, nisi prorsus ad solem caligent. Iam vero ut tot etiam eius commentaries nunc taceam, in his praelectionibus ita se ipse superavit, ut vix quisquam sibi persuadeat, ex tempore tarn concinnam orationem, suisque Qumeris absolutam fluxisse. Nam propriis verbis gravissimas sententias explicat, dilucide tractt res ibscuras, varus ornamentis vestit : atque in docendo ita progreditur, ut genus dicendi sua sponte fusum, juo utitur, diu multumque elaboratum fuisse videatur. Sed malo de his omnibus iudioium fieri ex ipsa lectione quam singula prlixius tractando lectores diutius remorari. Yalete igitur quotquot ex his praelectionibus fructum aliquem ad vos rediturum speratis. Genevae, Calend. Februarii, M. D. LIX. Iam quae de apparatu nostro critico dicenda sunt, eoque satis locuplete, paucis accipe. Libros omnes quos recensebimus ipsi possidemus, exceptis paucioribus quos aliunde acceptos speciatim notabimus. I. In Hoseam | Prophetam, Io. Cal- | uini praelectiones, | a Ioanne Budaeo, et sociis | auditoribus ssiduis bona fide exceptae. | (EmUema) | Genevae, | Excudebat Gonradus Badius. | M. D. LYII. Emblema praebet Prelum Ascensianum cum adagio : In sudore vutyts tui veseris pane. (Cf. Opp. T. V. proll. p. xxxviij) Forma est quaternaria. Constat quaternionibus viginti et uno (ay) cum duo-

FBOIJIGOHMN.

bus ffflft extra namerum. Fagiaae aameratae sua* it. Kotaadum tamea est qaateraiouem septimum j*g| a trttaui debebaat pagiaae 49 aeqq. falso sie nauiexata exbibere: 4L 42. l4. 4. 48, eiia textus damnum, <|uateruta aequeas $$ aeipit a pag. 4t. I fofio ultimo reeto eoaguatur errata aouBulla, Wfsuia ~mm habet awum emblem maiorla Ibrmae ; ^Pabiiia aeameata aeeMteetoaMs margiaat fum duafeas ariaiidibus, ia medio oateaiit eraaium soarpioai impositum et erietatum eum dahus adags: Mf& $*#? e$a ei melorim Jbws ,$ inisni mm, lafca legator : Bxeudebat Gtoaradua Badtes fi&wasis typegrapbus Xl. da. ICarti M,D. %*VI Textus idem atque ia editiouihus re^eufiorbus Exemplar lbrl rarissim quo usi sutaus aofeif hamimlsfim tradtum lait a praeeetis bibliotbeeae eyoae TurieeusiSi II, Jjeepe de: ehaa { OaMa s?r le Fro- [ phet Hose, f Heeseilljss idlmeat | de met Ait par efega Bid, *t ttl** ses eompai- | gaoaa auditeura. | (Eafflm; wmvm it-mus, av&i I UeiAe. m fm$m$) J . Wtm&r* \ D Bmprimefie de Ooarad Badiua. j ILDULTfll. Trente-aeuf aiders et demi de bail feuillets petit Su-# (^m. ABJ. 63 pages ebifiriea. La prface de DaMa et ltfepltre de Badj remplsseat| avec 1 titre, les treize premieres pages;; le texte eommeaee , la quatorzime. Sur le dealer feuillet m Ht* Xfa Vitaprimme e Gs | roi j5tal% 2*a M..M \ -EKffJe X^sr mois f :MA, ea lettrea majuaoulesi Comme too le litres fraaais de atela, ce *ljtme est d'aae extrme raret et ne se reacoatre gulre sur le maraM, Hou a laroas acquis aagre u exemplairs m% les dix derniers feuillets sont aoitid dtraits par l'humidit, III. Jpaaas | alvini | praeleetioass J u j duoleeim propba j tas |qaes f Oaat| | miaores, J Jki, erWsmaiB ^uetiia et ^rothiae Bagem. | Beeoadtam barum ammeatatioaam doetriaam facile eem* ftoMtrabaat j Ipdieea ia ealee operis adieeti. | ^Amhorm mm st^mih si aMt^m) easfae, | apud loaaafm CSri" 1 api S{. B. I , (M.) Sex folia lmaaria eraioae eptuagiata |z* Jb^ &* A) qaaram tamea aaas |pf qaatmor taatam feliis eoaatafc Fagiaae aameratae saat f gg, abi tamea ataadum loco 19 ad IS6 a |pograpbo oseitaater 310 seriptam eaae. I*jaem lafiant ladeel fterttm #t loeoruai. la pagaae altimae ter^o iteram embema Grispai exprmltar sabeitia bis Trsibus* ;@ili wte- ctffi%&. ^ iMi^W o ^ j Tfnaa&t- 0 #&$ ' i a#w 'met &w&t jiMeus: * ^ ^ t e M)$ feie &ew% ,Bk j3l ^puam -01? #M* WM $$tetf atitt)0!w wife Mdk)ta> S fp&$. IT, Iieoaa et j xpoeitioas | laraieres delebaa aaia, sajf f ls daz petsFropbetisi J asesaot%| osee oaas Spboaias lad, Mcbee ggee Arnos tabam Zaebari Abdas Ittabasac Malaibe; Praaiiea da LaMa en Fraaeais. | aec deux bles: ihaoa dea maters priaepalea qu y aot toft* teaaea : | l'autre des passages de FSseritare exposer par l'utbeur j (WiMm fe MarbMr wm t<*&$%& im |f br. ) A Gbaem | Par ieolas Barbier^ et Thomas oarteau. | M. IX X. {I>1.}

PROLEGOMENA. Haec editio constat proprie duabus partibus. Sunt nimirum primo loco tredecim quaterniones (an) 8ive 206 paginae Hoseam exhibentes, ultimo folio vacuo relicto. Sequuntur quadraginta novem quaterniones (az. AZ. aace) qui efficiunt paginas 784. Adsunt praeterea sex folia liminaria et duodecim in fine cum indicibus (AABB). Y. Leons | et | Expositions itions | familires de | lean Calvin | sur | les douze petis | Prophtes | ascavoir | Sophonias Ionas Hosee Michee Ioel Aggee Nahum Arnos Zacharie Abdias Habacuc Malacbie Traduites du Latin en Franois. | Auec deux Tables: l'une des matires principales qui y sont contenues: | l'autre des passages de l'Escriture exposez par l'Autheur. | (Emblme). A Lion. | Par Sebastien Honorati | M. D. LXIII. (fol.) L'emblme reprsente, dans un encadrement de forme ovale, une aiguire ou pot eau, un peu penche sous le souffle d'une tte d'ange entoure de nuages, et versant un filet d'eau sur une plante. Il y a six feuillets liminaires non chiffrs, contenant 1 la ddicace de Calvin A treshaut et trespuissant Gostave Boy des Gots et Vandales; 2 la prface de l'auteur au lecteur chrestien, du 13 fvrier 1557; 3 la prface de J. Bud du 14 fvrier 1557; 4 Jean JBud au nom de ses compagnons tous ceux qui dsirent l'avancement du royaume de Iesus Christ; enfin 5 la note prliminaire de l'imprimeur. Le texte imprim sur deux colonnes a 608 pages chiffres. Suivent les Indices, chacun de six feuillets, et imprims galement sur deux colonnes. Le verso du dernier feuillet est en blanc. Les signatures sont az. AR. Mais il est remarquer que les deux premiers cahiers ne sont que de trois feuilles (12 pages), tous les autres de quatre. L'exemplaire unique de cette dition dont nous ayons connaissance appartient la bibliothque municipale de Montauban, et nous sommes redevables de la description qu'on vient de lire M. le professeur Nicolas. YI. Nous possdons nous-mmes un exemplaire absolument semblable celui que nous venons de dcrire, mais portant au titre le millsime M. D. LXV. Nous avons lieu de croire que ce n'est pas l une nouvelle dition; car tout la fin on lit: Fin de la table des douse petis Prophtes 1563. Et sur le frontispice les mots: A LION sont raturs et au dessus est imprim: A GENEVE en caractres italiques plus petits. Comme nous n'avons pas eu sous la main l'exemplaire de Montauban, nous ne saurions dire si ces deux remarques suffisent pour tablir l'identit. VII. Leons et | Expositions | familires de Iehan Caluin sur | les douze petis Prophtes: | assavoir, Ionas Sophonias Hosee Ioel Michee Aggee Arnos Nahum Zacharie Abdias Habacuc Malachie ;s du Latin en Francois, j Auec deux Tables: l'vne, des matires principales qui y sont contenues: | l'autre, des passages de l'Escriture exposez par l'Autheur. | (Emblme de l'imprimerie Barbier et Courteau). A Geneve | De l'imprimerie de Thomas Courteau. | M. D. LXV (grand in-4"). Six feuilles liminaires. De plus 65 cahiers de huit feuillets (az. AZ. AaTfc) soit 1003 pages chiffres pour le texte, et 14 feuillets pour les Indices.
Calvmi opera. Vol. XL IL 13

EBMeMElA. Ha left lafes exemplaires de cette edition appartient la Bibliothfue de I'tMTOrs de Bonn # aae en defns ]a deBoription h Wblgsftnee de noire savant eolligae M le professeur ildeaieister. Vin.. Iwpai j OaMa! J $|raleetiaB | ia J duod<tiat ptopbi- ] tg (pea ?ieaat| | miaoreB. ] M. ISejSBifslaioaj Stietjae t G^tbia liegai, | RBe^ttltftoi la tajffejaiatiini dgfcrJaaai fafi* eaj* moastea- J but ladfees ja ealee opeiis alieoti | | 4 s # o -f mgffl # ip) OO* 1 JLpa loana01 ifsginttm I B- 3JXVII, $;Q Hex folia lmnaria, TerBieaes septuagiata ut in edition aaai Ifif^ pagiaae f!% etc. Etiam aarmea adest; w A n "ferum opus boe minims solo titalo nornro IS. leann f <3alAi J " piiieeioftei | la | dadesta pfopbe- Jtat #fe #$IM I j*g6oler : i M > t -ae^ae.. [ apad Sutai Yigaoa* ) X D I*SXJ. (M4 Sie terniones taataai sexagrnta to mint {az. ^-L aYy| pagmae 7f6, X loaaail { Oali [ $raieetioaB | in f duftleelai piofbe- 1 tJ |fWi voyant) 1 Atats,- 1 a i gfljfeiisaintttm Saeiia et Cfetiai gem { Bejdn barft eBMaeatatiuBaai -ftofeifi leJli eonamoa- f katoat ldlees #& # iwjMtj $*wl ? mf>Uw06, .eaeiae,- \ pud IsatteB Ttga1 DQX. (M.) Sex lolia limiaaria. Teraioaea S. Bagiaae :ffo\ XI liinei eiteli^ienseik pro memoria b 1* addiaias

iJraeterea boe loeo meatioaem faeer debearas ermoaum aaos ex ore atrfni coaBioaatoris efiaoi super propbeias minores iissereaUB excepit Beapas Bagaeideri de fao eiuBfne studiia taeajgrapM iam supra non seme! eginiuB Exstat ia Bffiliofaeea Cleaeyeasi eatalogus seaedarnai eins gaae lao teas pore xstifcerant 8TmmE'-h atAgite Se feu MF MemsMagmnhr, e M cfEa^uefmM^armeT/myMi^m^t est epe lig ar mst/ M. dhon Mmse&, Se 'i'J^tse &s {Smefm eeste mime M6 au mois fe %e$fy?er MepmM h ^e^atKeme iow Mepteim 1SS9 m J3k Magmemm esmivmin ay memMy let f#*fr<?fp jjjfo M. Gs$A et im% fomi a? M m Miasms w&n&e $tm mfaimir mm mecessiies es gerne WrM0i Bfmm m fM$ Me &eefv.fy Mm hoe eataloge qp ae a d daedeem proptetaB speetant base aeeipe; In Aekaeani 28 teraaej, a d 12 I(H li ad 1 a Ifill Hi bodieiae xstaat* la Bopaoaiaai H BermoaeB incipientes a d Sebr* 1581 In seaai 68 aermones ineipieates a d $ pr. 11 In leelem l sernioBei ineipiinteft a d 5 iept 15 la Aajosani 4H sermones iacpienteft a d, Sfi Oit, ISil^ In bdiaa S rajoaif ineipieates a d 5 Rete OBt, la oaaai priores sermoaes iaeipieates a d* JS Mart. I, Haie ultimae rubrleae Dioaysaa nster haee addifc: ail cm ree 4e Ianm* set h jmgkek N^wm, eiemffle I? fjwjfe premiers SoMre$ efe Wmght 33mMt m ftmv re<mei& mu $wie mtoMe a mof mm-smeJ I x fuaus tu nobiscum clfageris daWnum tantummodo oto propbetas minores ferftObitel expesasBe*

H O S EAS.
Ego suscepi duodecim prophetas minores interpretandos. Ooniuocti autem fuerunt iam olim siuul, et scripta eorum redacta in unum yolumen. Eac de causa, ne si singula tantum exstarent in nanibus, successu temporis eranescerent propter irevitatem, quemadmodum saepe solet fieri. Effisiunt igitur unum volumen duodecim prophetae ninores. Inter eos primus est Hoseas, qui proprie lestinatus fuit regno Israel. Eodem tempore pro)hetabant apud Iudaeos Micheas et Iesaias. Sed loc notandum est, prophetam hune fuisse doctorem n regno Israel, quemadmodum Iesaias et Micheas irant in regno Iuda. Neo dubium est quin Domims voluerit eum exercere in hac parte: quia si >rophetasset apud Iudaeos, non fuisset illis blandius. Res enim erant tunc admodum corruptae, non lolum in Iudaea, sed etiam Ierosolymae, quum tauen esset regia et sacrarium Dei. Yidemus quam icriter et severe Iesaias et Micheas obiurgant po>ulum illum. Congrueret etiam stylus prophetae ostri, si Dominus usus fuisset eius opera apud udaeos : sed sequutus est vocationem suam. Scivit [uid divinitus sibi mandatum esset: fideliter functus ist officio suo. Eadem etiam fuit ratio prophetae Lmos. Nam propheta Arnos duriter invehitur contra araelitas: videtur parcere Iudaeis. Et eodem etiam empre docuit quo Hoseas. Yidemus quantopere nter se diffrant isti quatuor. Nam Iesaias et tficheas dirigunt suas increpationes ad regnum uda: Hoseas autem et Arnos tantum impugnant egnum Israel, et videntur Iudaeis parcere: nempe [uisque eorum agnovit quid Deus mandasset, atque ta quisque etiam continut se intra metas vocationis iuae et officii. Nam si nos, qui sumus vocati ad ano ecclesiam docendam, claudamus oculos ad peclata quae hic grassantur, et nullam habeamus raionem eorum quos Dominus nobis docendos protosuit, hoc fiet a nobis praepostere. Si qui etiam iliis locis destinati sunt, debent respicere quorsum los dirigat vooatio Domini. Nunc ergo tenemus ad quos pertineat totus hic liber Hoseae, nempe ad regnum Israel. Iam quod ad prophetas spectat, hoc omnibus commune est, ut sint legis interprtes, quemadmodum aliquando diximus. Haec autem summa legis est, quod Deus populum, quem sibi adoptarit, vult regere suo imperio. Iam duae sunt partes legis, nempe salutis et vitae aeternae promissio, deinde rgula pie et sancte vivendi. Hinc pendet tertia pars, nempe ut homines, si non respondeant vocationi suae, revocentur ad timorem Domini minis et obiurgationibus. Iam prophetae inculcant praecepta legis de vero et puro Dei cultu, de caritate: instituunt denique populum in sancta et pia vita: deinde proponunt gratiam Domini. Et quia nulla est spes reoonciliationis cum Deo nisi per mediatorem, ideo semper afferunt in medium illum Messiam quem Dominus iam ante pollioitus erat. Quantum ad tertiam partem spectat, hoc est ad minas et obiurgationes, peculiare hoc habent prophetae, quod tempora dsignant et denuntiant hoc vel illud Dei iudicium: Dominus vos puniet hoc modo, puniet etiam hoc tempore. Non ergo simpliciter citant prophetae homines ad tribunal Dei, sed certas species poenarum dsignant: et edunt etiam eiusdem generis vaticinia de gratia Domini et redemptione. Sed hoc breviter tantum attingo, quia in progressu melius licebit singula observare. Bedeo nunc ad Hoseam. Dixi peculiariter eius ministerium spectasse ad regnum Israel, quia tunc illic totus Dei cultus vitiatus erat: nee vero corruptela ilia inceperat a paucis diebus, sed ita erant obstinati in suis superstitionibus, ut nulla esset spes resipiscentiae. Scimus enim statim atque Iarobeam abduxerat decern tribus ab obsequio Rechabeam filii Solomonis, fuisse erectos fictitios cultus: et visus est Iarobeam sibi prudenter excogitare illud artificium, ne scilicet populus rediret ad domum Davidis: sed interea factum est ut accerseret sibi et toti populo Dei vindictam. Et posteri sequuti sunt eandem impietatem. Quum talis pervi13*

mmm^M

200

qaatft et Caaoi nvicta fortitudae et soastaata Spiritus saaM piteditat fueriti l^pm % Deos taattt per aoog | aat W nmfim ptra rata* taiTj toc aobis est molestissmami praesertim si bellamaoaj e#| faut iagits bgaa|aibW8^ fi 'w& Hb^tr saaipiaal iagum, iai qai oftataaaaeitier aobs resktaat, eapimas fcatha iberafi? et ^leaaas sie: ^ efteriti ils <^aaa go- ^ideais ba, prapbetam aurass a lfcamloagum teaipas, sit abis xempluia tolu^Je i at siliet aoa d8poa#iai attSj etiai Otaiiaus aea stafiai aB ab re iiberet. Ho d qaataoff regibas lada qaos aoaii; aat. JN#es atti if^. ^"iW.<lB'#f W:, S ^ ^Misi) ipsam propbetasss per aaaos fer 4 sab rega naiae, irel ^ariae iead propbetssse per aliqaafc < sab :r#g# bft% (M tateiea. aaittiii regaaM fetbam qaod eoaearrere potaii um rega patrie) ;1, .$epi# 'Mamm, _ p i JSJJI f$: sseom^ im et fiapieaj foiSB| 'asqa d iaiea BzWae, Cur' Merif -&3Wt Ups 'Siffi0ii 'J,|te(% & mgmm aateft ptias aoaiiBayerit larbeaia ffliaw loai, qaia tarn ptait prspletar sab eo aM teaipor exiguof "Jefvaeet^ < ms Immhmm jU loss vegig. Iswp, Saeeftsfiil jtt eif. teueliriMl .-flllW tiai^ pistftft. Friafas ..hi vlfi*. >stBdit qu temper pra~ essrta st oaspirafl Selaa, qai statiai iexsaetas pbetvsrii Boseas. ommat qaatar reges Iada* fait. stea, iflpleituai fait rsgaaaa lad aiaMs aejBpi >- fiibam, sbj% eeJiifttt. tfeia fqaf s fai-bis^ t. wnM&i ssf ria p # taataft Sateaaazsat' idem fuit ^riasJ regaamt aaais I f s sed postquam abdaxit dem tribus eaptiras* qaae disperaae iae.rfssas est lepra* neu verstes est SO. ta. ha- * jroot iafer ^ffs QB |ta s% ttr prpat| l$ mtaroBaj Si AblAtSi tiapt fait baaar rigio, afcbam laatata aaias regis Israel msmiait Hoe vidlac flias eas saeeesst asloBitm. Namematar aai esse absardam,: qaia oatiaaatit maaas daeeadi lfitea t fe i*iterj tt|da: Uata regit Ae^: asaa ad rSgai aasia t iatrifia, . Bed resposi qui lait paler JS^Ma;, am mortaas est Hoseas. laeilis st, Falait eaim disert exprimer* m rebas gab &f* Aebia. Ha si ylamas eiliger qasm- adba iatigf is feg^ iofla! iaood: qai* si P*0" dtt p^seqaatttl fasrit fScfam deee%t^aadBm pbtt.assit p#tt ajorteft larofaein, yaas':feiiAt" ex est qud dciar a sacra historia; Aaao 27 Iara- praeseat reram iataitu oaifeer agaam aqaam bfaft ii; af "D^iam rgaaf. TJt dfm^as-Jaietta. ftiadfat. IIa-flft:fciffcpr0pbtiat y il lait|ft ra| BoaaM paaflis aaas rgnante arbam fawrtam aor fuisset eia aatoritas. ! seilieet bie dMaat este oetoris partibaa, fcamea dempts aais M, qai qaod fflaiaia oeali|; prspiaam st. Naaa Zaebarias flaXfQR* afr"jBiti ^ a i : TMft. fa|s ad: fttia Mrfi teajpw .aaraltl: t.'ia aipiratia-qaaai aiigi ipsias atteraj, sab Ega Tzias propbetawt per fut quoddam praeBagiaaa propiaqai jatritas; et lijgi M> Dablai t8a aoa t qui^ ^epetit gtatlnj tiita sgipataw fail ;r|8aai. I*rpbjBta maaas sauft birs plaiilus aatg Sate oeia legai igtar M disertis frbis testatar s iam fcaa aiIftpubeaaj, Hie laut ad laiaiiKBBi eonstalmat abis Baiam aiss ppul fataraax ^iadietaai;, qauio ani 4fc Saefsfi| 'I^tiftra. M -Ifeaii pitei% gaa- tegB Israel a*rt t -libas t ;ftati, qai|i.: ritque aaaos 16> Quaafaain aatam probabilif oa- triuiapbos sum agsrsfc larobeaai, quam prosperitas iffefi e*t, iatuHi regai eiai aajaeraii ab e t^ai*- Bi iaebriaret tftata illaaa teryaai, Hae igitui1 poe quo auBeepifc gabfiiaEeal^ pastqaftai paMr ispra- rati sait^ a* propbita Itaa sala regero dsg#t. peMusaas eieetas aat a coeta oaifiaaBi, 'Urnen sab qao regaaai Israel et validum fuit, et aiagcis Vierisiile- 0i. iiia^ aljaod ftusi ^jdftaft % ^rafisidii tqae tpibat Biaaaras Mtfc qa ftaia laofte patris, qm ia sappntatioaeDj Tair debet alfiaxit aagais dyita. Warrat aim sacra bisftla U | tagaea taiaaiaas paaeo aaaos, oeeesse: tit Eos' Uam librasse per maaam arobeam regaam Israel, seaft pTOpbetaMft'atra-aaai 4, teqaaio Tgaar ^aaaiiasia. iadigaa* rate ft faperafi| barillas eoepisB* MsMz. Aeeedaat iana aaa 10$ qaitHS urbes, et amplissimam regioaem. ^aam erg auxis* 'fga&tit. ..ittha^, 'gaaiffi ^igoBWip ^aeeadet ag* et tgaaw saaa% qaaw spt l*mldbiMs; aanbus qae ad $L Bestaat aani qaba prpietwt sab Tieiais,; qaaft malt pes agesift* &brt, qawm rega Bzeebiae. fieri ergo aliter aoa potest quia pepaltts egeret la tio et deltiis, fait bo incredijaWs tarn fttfaitilft efit : aits. jaitaws/llCL bl aad _pradi3sit p^epbsta ?istr{|. < % "Rs s& orte eiiam anaa 7 exeesst. Hiac apparet BOD popalas iDamiai, ros eetS filii adaitriaif faft

& i a sset iaa* laolrabls* Dias ijaJait xsrr saam poiaaUam, et der afiqaod iasga docameafao 'liftdita ta, at ppal* iaadeai i-spife.rt, iaqa aaata fut; Sei maadat Jeba a xgem Israel, qui Jlrt mes posteros lbab ; sel ips fttOjfW statift relapsas s #d iaSMA: idMatriawi Visas fiierat xsequ Bei nltloaeia, pra s talerai ajagaiam ztai% sd #tttn M i byjoerisit : paalo p>4 <pia amplexas st. flss t per^erSs. ltas Et poateri abil faeraat tIiars asqae alarobeaaj, M l qi fropbetatlt Has s Hoste SMi taseMpo Waxi melius be steadei.

201

CAPUT I.

202

mansueto sermone et paterno revocare ad sanam mentem eos qui defecerant a puro Dei eultu. Cur ergo non tenuit Deus hanc medioeritatem ? Sed hinc colligimus fuisse morbos populi insanabiles. Nee dubium est quin propheta hic diserte exprimat se fuisse divinitus missum, quum iam res erant fere desperatae. Scimus enim Deum non solere homines tarn duriter traotare, nisi postquam omnia expertus est alia remdia. Et certe hoc ex sacra historia facile colligitur; nam decern tribus statim post defectionem a familia Davidis, simul abiecto Dei cultu, idololatriam amplexae sunt, et impias superstitiones. Debebat vigere in omnium animis recens memoria vaticinii, quod Dominus elegerat montem Sion, in quo volebat coli. Dixerat, Haec requies mea in saeculum saeculi: hic habitabo, quia elegi earn (Psal. 132, 14). Et videmus illud vaticinium fuisse non semel nec decies, sed centies repetitum, ut scilicet melius in hominum cordibus haereret. Quum ergo deberent habere defixam penitus in cordibus doctrinam illam, quod Dominus non alibi quam in monte Sion coli Teilet, fuit hic stupor portento similis, quod erectum fuit templum, deinde vituli etiam fuerunt conflati. Quod ergo populus tarn cito deficere potuit a Dei obedientia, id nimis perversae amentiae fuit: sed quemadmodum iam dixi, usque ad summum impietatis cumu2. Principiuni quo loquutus est Iehova per Ho- lum pervenerat. Quum Deus ultus est tam multa seam (alii vertunt, cum Hosea: ad verbum est, In scelera per manum Iehu, debuit etiam tune populus Hosea: est litora Beth) dixit Iehova ad Hoseam, redire ad purum Dei cultum, et fuit quaedam renoVade, swme tibi uxorem scortationum, et filios scorta- vatio illins terrae: sed semper ad ingenium reversi tionum, quia scortando scortabitur terra (hoc est, sunt, imo res ipsa palam ostendit eos simulasse aliquid ad brve tempus, sed tarnen fuisse diabolica Bcortata est) ne sequatur Ihovam. pervicacia excaecatos, ut semper in suis superstitioPropheta hie demonstrat quale sibi initio da- nibus manerent. Ergo non mirum est quod Dotum fuerit mandatum, nempe ut apertum bellum minus taie initium fecerit per Hoseam, Vos estis indiceret Israelitis, et quasi excandesceret in per- omnes nati ex scortatione, vestrum regnum est foetisona Dei, et exitium denuntiaret. Non ergo ineepit dissimum lupanar : vos estis non populus meus : vos a blanditiis, neque oomiter hortatus est populum estis non dilecta. Quod ergo Deus tam horribili ad resipiscentiam, neque longo cireuitu usus est ut modo fulminavit contra istum populum, quis non leniret acerbitatem suae doctrinae. Nihil taie fuisse dicet iuste atque optima ratione factum esse? Quia demonstrat, sed dicit se fuisse missum quemadmo- scilicet contumacia illius populi indomita erat, nec dum soient caduceatores, vel feciales ad bellum de- poterat alio remedio sanari. Nunc tenemus cur nuntiandum. Initium ergo loquendi tale fecit Do- propheta usus sit hoc verbo, Principium loquendi minus per Hoseam: Populus hie progenies est quod fecit Deus. Iam sequitur, In Hosea, Primo adulterina, omnes sunt quasi ex meretrice nati, versu dixerat, Sermo lehovae qui fuit ad Hoseam: regnum Israel est foetidissimum lupanar: et ego nunc dicit, yWTO. In Hosea : et tertio addit, Loquutus iam eos repudio et abdico: non agnosco amplius est Deus, et dixit ad Hoseam. Repetit eandem partieos pro filiis. Fuit haec non vulgaris rehementia. culam: et in primo versu, sermo Domini dicitur Videmus ergo prineipii nomen non abs re, sed con- fuisse ad Hoseam: non simpliciter quod Deus allosulto fuisse positum, ut sciamus prophetam, simul quutus sit prophetam, sed quod eum cum certis atque docendi munus suseepit, fuisse acrem et aspe- mandatis misit. Sic enim dioitur sermo Dei fieri rum, et quasi fulminasse contra regnum Israel. ad prophetas. Deus etiam promiscue sermonem Nunc si quaeritur cur Deus tantopere exarserit, suum ad alios dirigit, quoscunque scilicet vnlt sercur non revoeaverit prius miseros homines: et ita mone suo docere: sed peculiariter alloquitur et videtur tulisse ordo, ut scilicet studeret propheta compellat prophetas suos, quia scilicet constituit

estis nati ex scortatione. Non fuit certe opportuna talis obiurgatio. Deinde vobis eripietur regnum: instat vobis interitus. Quid, nobis? Atqui iam rex noster tarn multis victoriis potitus est, et terrorem aliis regibus incussit. Kegnum Iuda, quod erat aemulum, erat tunc fere concisum: nemo erat qui auderet etiam suspicari tale aliquid. Nunc ergo tenemus cur propheta hic clare dicat se propbetasse sub Iarobeam. Prophetavit igitur post eius mortem, et officium suum persequutus est etiam post cladem regni Israel: sed coepit tunc docere quum ludibrio esset ipse impiis, qui superbiunt adversus Deum, et fortiter contemnunt omnes eius minas, ubi illis parcit, et eos tolerat: quemadmodum satis notum est continua omnium aetatum experientia. Et hinc melius perspieimus quali virtute spiritus instruxerit Deus hune prophetam, qui ausus est insurgere contra tarn robustum regem, et coarguere eius scelera: vocare etiam omnes eius subditos in idem iudicium. Quum ergo tarn libre se gesserit propheta quo tempore Israelitae propter felices suos succesBus non tantum temulenti erant, sed etiam prorsus inBani, hoc certe miraculo non caret. Et hoc plurimum valere debet ad confirmandam eius autoritatem. Videmus ergo nunc quorsum pertineat inscriptio quae habetur in primo versu. Sequitur:

T8W8MAM

AM:

mnltooa # |aetaet frb fip el pftsi sagjgsrii deal qaidafaj at idixi, afta dub h #sig I lla n os sped posfea ad populam perferaat, eommanem regulam, qaia extraordfaarfam faerit diJ <31aia&i itawjae IM fieri ad reges, qaia JM wwidatju -tqrt fa ^iietue %m ratfaai Bcilcet eos onsttat et praeuat ad rfigndmm bu eonseataaeam qaod Kmaas altro rediiderit promanum genus: g deos vocat eos ad qaos serans phatam saam eoatemptbifem. Ham qaomodo exM fagtns e$i, fafifc jfclB aweia I?slmmai ptis fissjt prfdiifts fa pjblieim psst l&lani ilium compositum esse de regbus am teaemus sibt talem ignamfaiam? Si ipse nsjrem daxisset, qiiid e^atfaejt hae tequuMo primo versa, Ssrp ajaalis hi dwietbiWr, debebat ptfaf tota Tita latrej Se fasfes esi ai Mwm> Dominai iia a sim- qaafa sasciper maaas prpbeti0am, Kn si igplWtor at qaaleseanqae e valga prophetam alo- tar probabffla eam opinio^ qai patant pEapbetam qaatus est d Jowdjife fasten*, trt pastea pepa- tawpsliie axorei, q.a bi dia|bitWA Befade lam doeeret quasi fa par IpsiuS Dei. lam militt antra eos alia ratio Qm frt prrsas io* addiltiT secundo versa.,,* Wrine^ima l&gmti I plubilis. qa eaim propheta tantam iabetar Jfe A Jfftfei %A y&rMft afa sjia, axore seorialfeoiai e^pjtit i filfat tiam max* vdeanr frigide exponere prophetae raentem. Seio tatioaam, st ex seortatione gealtos, Rsrinds est '%m seain 3 literam ipp? emmtem fa iicjriptafa, Igtitr m A Ipse goj*attt esiet. Warn si dwa^aus ei bos lee mihi dubfatt afta fnfa prophet daxisse axorem, qaae param Sate bMest tt eaat se constitut taaqaam Organum Spiritus saneiL se gesserat {qamadffidam Hieroaymas maltis verDeal erff p|ijMu,8 SI # l6% wl fi* AOSeini M bm i rs ditgapt I |tr#pbtsw eaasdam| quia ipse aihl protalerit ex: sua eerehr, sed Bas hae excasatio rivola est. efae eaim tantam le ye* ipsum ieqaatas -est, quemadmodaffi haec forma anorf agita) Md de liberis. Tait eaim Bens totam MMhde nah oceti*fet, Jt hfa eJsiam ptajet t#ta sobaJfem ses adalterinam i bb ^aieai m aWjo autoritas ervaram Bei, quoi psi noa taxant sibi tuit in legitimo eaaiagio. Et idea fer omnes HefraeJfa% sed idrfite^ qua|i de maaa fa faatioi btei fa be eeaeatfaat, propbtaw a#B e ipsa trainnS quoi Borafanii faist, et aiMI prosus ad- dnxsse asrem, se in visione b fiisoi ei aiaadant de sua. Bens erg loqnutus est in Basea, datam. Bt eerte cap. 8 tidebimas idem fers deseribi ; JPst lqar, Steft Va$0m 0 M?mm, am : $% tftaifl no ptit JBJCfeaAq W i O f l ftiirataf eo fea* hoe tertiana dcitar, hoc st, sgaoa tertio repetitari Iabetar eaim propbeta daeere axorem qaae Tolaveit nihil rod fS* qttam species mandati. Bixsrat prias flieai eofagii; iefad& gostqaam ipse emit, domi ia, gnre SBF Bemini p i e< ni Sfiieal' am retfaefe ad tmpas ieifaas bo neu futese fiom* dim, Dens sie loqnatas est. &priifc diserte qaalis pletam. equitar ergo tantam banc ftguram laisse fojsa iUf frm, fiai primo ersa maati feta pJSJpwitaa impale, Qai|a obiteiuafe OH posie faerati TQS.% iaqaitF siM t$i W0fem se&iceimum iatlligi eoatextam prapbetae de sioae. Qaaref et $$p se^t'dtiKum:. Et ratio addtai*j Qmm fami* Tisio eaim ei soli data essetr inqaiaati Baus aatem Mufl tel Jf# '$MWMQI est Wr,, MBM. JW&. potiat ' jspe0tttBi babat totitts pp#li |WM fllw dabam est qaia loqaatur He de aieelfiriaas qaae pjbetae, ed fieri potest, ae prababile si, at prodia pejftuiet Dominos BaestimaMli patieafia, #c^ pbtfte aalla faerit biecta fJ4o : $&& tantam Beas t&ni itm smriMa #$ &tmf m s00w .'fykl?#h promalgari assert hm mandfttam, Qaam ergo prft^ Hic matam salant interprte; qaia idetar aiMI pheta doisere eapit, tale fait exordiam ems, Bomielle Agi asadaA^ %n&m froplsetam. daxisie' nai hie me 6oj.sRt fnasi in thatro lit t-obif scortam in asorem jaidam disant boe fuisse axpoaam axorem esse a me daetam, axorem assaetam Mtfaordiariam srte non eaaet talis lfentia ia stapris et sgortatfaafbai, et me gannisse & ea libedoetor* lotoraWlil, Tiemtt qwd Rtalas ta ep~ fosi Sciebat tti papains nibti esse tales lid pf* sfopo reqairat : ne dabiam est qaia boe etiam oBis pheta pertede loqaatas est ae si pietam tabalam Jeto bahrit fa jKoptoti, m .wtffet donial ijl- iftte ataltes eorafa expoaetwtt apa igiter fait wile, j-am sastae esseat et parae b ornai maeala et boe est, igaai non qaod per ysionem boe prasiastr nota Roterai %itnr hoa exponere pro- pbeta ieagnoerit sed qaia Bomaai iasssrii ptphe tfaiffa fadiorij si lupanar fagriftio st* %tm bafe pbolaai fui ita I|aft!% b.ee est, jbaaft tarn sib sampsisset s nequa eaim Me agitar tantam similtudtoem, at popaias posset qaasi fa TT d maltere a^pdlea, &ed de maliera soorationam pietsara agtoseiBr suatu imi^taifam et agitittm. iroe #gt> i$ obsolet sorto Tcatar inm malir Btnifue fajpotypasis; est in qua non tantam rel seortationam, qaae dia assaevt seortaMoaibas,, qaae verbis exponitarj sed qaasi visbili forma sabiieitar pagi Bfaibasj # al oainiant ilbidfaes ftelt #* fali.. .Satie- aliittt^ :gfe Mff&^,.f<}PfaM 0 posit% qaa non semel ne bis, ee p&weis bomfai- term, ^idemus ergo aune qaomod intelgi dlbas, sed omaibas se pr&tituit ad flagtia. Ho beant simplieiter propbetae erba. Indait eaim perfaissil priio; ptobabile fa prpafta, Sid fespta I snim ^ateqaam fa medianj projeat, et Sab boe

205

CAPUT I.

206

habitu populum alloquitur, quod Dens iusserit eum non fuisse completum re ipsa. Quorsum enim ducere scortum in uxorem, et gignere ex ea libe- hoc spectasset, nisi ut propheta omnibus esset conros adulterinos. Non fuit hac de causa contempti- temptibilis? atque ita nulla fuisset eius autoritas? bile eins ministerium : seiebant enim omnes eum Sed tantum voluit Deus quasi in imagine ostendere probe et frugaliter semper vixisse: sciebant omnes Israelitis falso eos gloriari, quum tarnen nihil habedomum eius exemptam esse omni opprobrio: sed in rent laude dignum, sed modis omnibus probrosi sua persona hie proposuit quasi vivam imaginem essent. Dicit igitur, Profectus est Hoseas, et sibi publicae turpitudinis. Haec summa est, et nihil accepit Gomer filiam Dblaim. "1D3 significat deficere video in hac expositione coactum: et eimul tenemuB Hebraeis, et active etiam interdum accipitur pro sensum huius membri, Scortando scortata est terra. Consumere: ideo Gomer tantundem valebit ac conPoterat Hoseas uno verbo hoc dicere, sed surdis sumptio. Dblaim autem vocant massas ficuum, loquutus esset: scimus enim quanta sit et quam quum caricae redactae sunt in massam. Graeci vostupida amentia eorum qui sibi placent in suis cant itdla&tx. Cabalistae hio dicunt uxorem Hosuperstitionibus : non possunt ferre ullum probrum. seae fuisse notatam hoc nomine, quia qui effusi Ergo non auditus fuisset propheta, nisi quasi in sunt in delitias, tandem ad interitum et corruptiospeculo exhibuisset ante eorum oculos quod volebat nem labuntur. Ita consumptio est filia ficuum, quia ab ipsis percipi : ac si diceret, Si nemo vestrum per ficus intelligunt dulcedinem voluptatum. Sed potest in se descendere, ut publicam turpitudinem simplicius erit si dicamus ostensam populo fuisse agnoscat: si omnes tantopere obstinati estis contra hanc picturam, quod propheta loco uxoris posuerit Deum, saltern nunc in mea persona scitote vos esse consumptionem filiam massarum, hoc est, proposuerit adulterinos, et originem vestram esse ex foetid o massas vel Tila&u, ita ut esset Gomer quaedam lupanari: quia Deus sic de vobis pronuntiat: et consumptio : quemadmodum quum mathematici dequoniam non libenter suscipitis tale iudicium, pro- soribunt suas figuras: Si hoc valeat tantundem, ponitur vobis in mea ipsius persona. Ad verbum hoc etiam tantundem. Possumus ergo ita accipere est: de post Iehovah: nriND, hoc est, Ne sequatur quod propheta hie pro uxore nominaverit massas Ihovam. Hie videmus qualis sit spiritualis casti- ficuum oorruptas, ita ut esset consumptio, vel tas populi Dei, et quid etiam significet scortandi putrefactio nata ex caricis red actis in tales massas. verbum. Spiritualis ergo castitas populi Dei est, Ego enim semper in ea sententia, quam heri exposui, sequi Dominum. Quid autem est istud sequi, nisi persisto, quod scilicet propheta non ingressus est dum patimur nos rgi eius verbo, et libenter ei ob- lupanar, ut inde acciperet uxorem. Nam alioqui sequimur: quocunque nos vocat, sumus prompti et oportuit ipsum gignere spurios, et non filios ex parati? Quum ergo. Dominus praeit nobis per doc- legitimo coniugio. Eadem enim ratio est uxoris et trinam suam, et viam monstrat, nos autem sumus sobolis, quemadmodum heri dictum fait. Nunc ergo dociles et morigeri, et in eum respicimus, et non tenemus simplicem sensum huius versus, quod scideflectimus vel ad dexteram vel ad sinistram, sed licet propheta non duxerit sibi scortum, sed tantum totam vitam nostram referimus ad obedientiam fidei, ob oculos populi se ipsum posuerit, ac si esset corhoc est vere sequi Dominum. Et ita optime de- ruptio nata ex massis ficuum putrefactis. lam sefinitur spiritualis piorum castitas. Et ex opposito quitur, concepit uxor, nempe ilia imaginaria, uxor colligere etiam licet quid sit scortari, nempe ubi ilia in figura vel in speculo: concepit, inquit, et discedimus a verbo Domini, ubi aures praebemus peperit filium: tunc dixit Iehova ad eum, Voca nofalsis doctrinis, ubi ad superstitiones nos proiicimus, men eius Iiereel. Multi exponunt buyiV1 Dispersioubi denique vagamur post nostra figmenta, et non nem, et sequuntur paraphrasten Chaldaeum. PuGontinemus omnes sensus nostros sub verbo Domini. tant etiam hie esse allusionem in voce ambigua. Quantum attinet ad scortandi verbum postea plura Nam quum JHT, zera, Bit semen, putant prophetam iicentur 2. capite : sed breviter nunc attingere volui oblique perstringere inanem iaotantiam populi illius. }uid intelligat propheta, quum exprobrat Israelitis Yooabant enim se electum semen, quia plantati omnes ipsos esse scortatos. Nunc sequitur: erant a Domino: inde nomen Iizreel. Sed propheta hie deridet talem stnltitiam, secundum illos inter3. M profectus est, et accepit QomerfiliamJDi- prtes: quasi diceret, Vos estis Israel: sed alio Uaim : et concepit, et peperit ei filium. 4. Et dixit modo, vos estis dispersio. Quemadmodum enim Iehovah ad eum, Voea women eius Iiereel, quia ad- semen proiicitur in varias partes, ita etiam Domihuc pauxiMum, et-visitabo sanguines Iiereel super do- nus vos disseminabit, et hoc modo vos disperdet mum Iehu, et cessare faciam (hoc est, abolebo) regnum ac proiiciet. Putatis vos esse plantatos in hac terra, iomus Israel. et habere stationem e qua nunquam possitis excuti Diximus hesterna lectione, quod iniunxit Deus vel avelli. Dominus autem manu sua vos tenet ut prophetae suo ut acciperet uxorem scortationum, id vos proiioiat in remotissimas orbis plagas. Hunc

;!?

M'W&mAX

%m

iiflS^p folligunt multi interprtas; aqua etiam prae^a. Postquam rapit sibi reguum eonflrmayit hm nego, quwl }ptata ad eyfetn pnj twenjli, idoloIatsSajQt, et qltid|il a^Sniinlttii feit, Bvi et ad semen alludafc, hoe mihi non dlspiiit* tan* non impendit operam snam eo. Ifuit igitur eelui liaiur mihi propheta lngiu respteer% quod des illa respecta IIU, latroftiium : respeotn Bei^ sslJoetsnt prarstts i^er^Ss aoh *#r ae^gniiinft. fut iajt&; xo*.Cftlw0 nobis sutesre dibot fio$ls Abrahae. dmtB quanta sit ffmtoa inter ad explieationem nuius loo: et nitil affero quod isla dm gamin*, Be- # Imml. 'Mornes Jfrael. non oootnaat fara sfripliara. Jostqaam eaim lebu quam sit tonorifieum patet :px stymoiagla: deind yite effl tofeB ariftre mkt yit statim ostenlit liaU teijBS diVinitus fuisse impositnm saneto patr laeoh. fuisse in animo suo imeernm am mplexus est Dans ergft gai fuit ittr hnii*i hominis* ;hoo m O T AB#. wperstii|oj#% fujg#:|kH# figaeiant in gttl ata! Ba antoitate, ut qui voeantnr Israolftaa x- Israel : denque talis fuit reformatio sub Iena, quails cellst praa aB- Deinde ratio stiam tenenda est subHnreo agliae rfge. Ille enim quum videret en Iseoh voeaths feerit liraal ' qiia,#ef6rat eflit: : se nom posse ;aBtif exeutro'- iugum. oianl $$rDeo t fmmi snperior in lueta, Gwiabantur igi- Arist, quam aliqua fuco, prae se tuMt ad tepus tur -pSti brahae sa* ist Is^eltas. Ei propheta ai|Uia sejanj: psggtejAislie sajsviit a#Brsus, eiam lesaias pstsMogit istam arrogantiam, qauih omnes pios, et dafleairft tyrannieni ron*ni pontidMt* Zenite qui voeamtni nomine Israel |4i, I); icis. *als etiam fuit Ibu. Si raputemus quale se .si dioerelt if'M a$tis- Iir|talita% Sad tltul* teaujl,, forit illud eli^itetiirfeertofat ^h.eoiga tlis,; quia tes ipsa a vobs non exstai San redaamus eripere e tfranrae durissinta legnum iilud sed al- loseam. ftoiteum. Wi>ut inquit, ifywfflt im M%* interea quantum ad ipsfto} pe#at, ferie fuit dere: m *8 esret* To#i'fee'Iseutas, ego vera terir onmious ftli Aancipiis roinani Aninfiili modiea deflexion ostendam ipsoa esse Eeganares et am qui sub ilia sewitute manenfr saltern retinent adjtatihos: uni ^niip fating leltof quaffi Israe* flquiw, fpeeiftm fietatii: ille ftotenl nnllo pudore litae, Constat antem liareel Msse mafcropolSm rega hominum retentns &i% et ostendit se prorss ^a* illll, tempore hb, ei illie etiam dita fuit magna :ejitim esse omni timor Bei, Suit homo bellainns stages a enji, qtOBdoidhm tifctuf a/Ogftfea- tfiiis 4tiani lait lob*. Stto qunna dielt fropbeta^ pite deeimo. Sune tenemus consjliuro prophetae : quod ffiesear mem super domum lehn: nih,il mirum MCilitfet tttUM illfd ifgnttni daseifeasta prim origine, s|. t^uaro? n^m oal M gummas bano^ quod aqua aroplims oanfori dfibgftnt in ^enfere -brahae ; Dominus numeral eum to regca^ qnum osset MU quia sua perfidia axaiderunt ab ilia ntraora, et. per- metioeri faiia praeter spam eleotus fuit rex a -lidet *liant fJhttBt inhm noaefb, Dajis ffgo- DiniiBi. B#bnit jfitwr oinei nofroft inteadere, mmb Breelitas par ludihrinsar et non sraelitas. ut purum Dei ultum restitneretj ut deleret Omnes :J?ft$8 sequitu* tafio, quae ooufirmat hana senten- superititiones. Ho# aon feoit, sod potius eonfirma? tfD,.. iQ&m :p|i#ljii*j iflgsil, M -i*: casg* rit 3tait igitw ^as latro* Soa fuik *rio ;mi* $ss' we. mgw" owmm mim. ie, interpEetes man sister Dei, quantum ad ipsura spoetaf. Summ faf Irtsnir qai f.idfita abfrdQ Wfe^ ftod Igilttr sts "ft .ftfn; efeli^ JteaiMiW {mM M est Bens uleisoi ^elil Mfedpm fattani a leb:, quam tanium amibiguitas in nna ltera quniiiBi a pro> taBsa ipse prabairefat. BQO ehu nMl temere iue- nuntiafionem atnet) sei IMeelitae* hoe est, Ifiaa ral fgAssoie -sed iilubat lib! l A n A * %$&& W non. Stift posteri Iftol% Si4 $0$ Ifefoeltao: .bo Tiltionem, ait ergo legitimus Dei minister: et cur es% estis populus :degenerP et nihil dArts a reg# imnft in seta imputatup quod Beut pecepit? y|#lro 4olab- IK# Mt. iBalftdiotjis, e snb ee mafc e e ratio quosdani Intttfetif imptlil Kit nia per dictum etiam fait regnum, Bstisne autArtf B| scmfftmrns itttelligerent seelera generaliter: TJleisear roformatio io aaeliusl (^uum orgo dbstnati sits in Se#|e BzW sfufiBK doJW*'.JK&* ^ R dicinl| Natra ilWa t om sup^rbof ,ohteaditis .uopes Tlcisear eaedsm Habon. iSed ilial est prorsus ab- laoobj tarnen ndlgni asti tanto honore, ^go gl~ ltt*du|, nee polest quadrare, quia diserte expi* tur -mm tm treolftal, jl* :rtio 'dditar4 fm tnr silier dottw lebii* "D$ autenl vi^dictamm0Me- ItM^SiMii ~MX vs meei W$e? 'sm^ illioa eaedis suinpsit non super domum Iebus sed Mm, Ostendit nun Bans popnlum ilium desli supef lum enab, OaefeWKs, fton nonsideianl omni gloria* Nam _pftfe,lWl ;*o|I. :off* memoqui si pediiintur, qnorsum spsotet propieta, riaro Omnium seeleruai postquam domtts cll Deus enim quum voluit lehn exserto gladio delere fuarat ascisa. Quid? ego mloisea* aedas ilas inloisB ioniu obsbffanoflnentabnit ptopoiiwm^ -quit Dttui. Kant vidamu ho> soliWa^esse. nt lehn purum eultera restitueret, purgaret fcerram hypocritis, postqaam sumpserunt poenam de aliqu ab omnibus nquiuamentif, Iom erg erat spirite acefera, ut pptent omnia sfbi esi lifita et tolunt I M o^iatiets, # ssftreret parnni B ealtum ^ (Srga Danai s llttngl, nnet latr aadem, #ed spet rintex pietati&j, quid feeitf eontanttis fuit ipse etiam multas ieaedes patrabit: putabit se re?

209

CAPUT I.

210

demptum esse, quia pretium Deo persolvit in unius hominis poena: alios autem absolvet, qui eius socii erunt: ipse etiam non dubitat multas iniastas caedes patrare. Quum ergo hypocritae ita Deo illudant, merito propbeta nunc excutit talem soordiam, dicens, Ego ulciscar istas caedes. Putatis facinus fuisse laude dignum in Iehu, quod perdiderit ac deleverit totain domum Achab? Ego quidem illud mandavi, sed in alium fioem retulit ipse iniunctam eibi vindictam. Quare? fuit enim potius latro. Neque enim punivit scelera Achab: quia eadem perpetravit ipse usque ad vitae finem et hodie etiam adhuc perptrt, nempe in suis posteris: nam Iarobeam quartus erat in regno. Quum igitur Iehu non mutaverit statum terrae, et vos etiam semper obstinati fueritis in vestra malitia, ego ulciscar caedes illas factas. Insignis est hie locus, quia dicit non sufficere, imo nullius esse momenta, si quis praeclare se gerat coram hominibus, nisi etiam coniungat rectum et sincerum animum. Qui ergo punit maleficia in aliis, abstineat ipse, et statut in se idem iuris quod in alios. Nam si peccandi licentiam sibi usurpt, dum alios punit, provocat in se iram Dei. Nunc ergo tenemus verum huius loci sensum, Ulciscar sanguines Iizreel, hoc est, caedes quae editae fuerunt in valle Iizreel super domum Iehu: Et abolebo regnum domus Israel. Domum Israel vocat quae resecta fuerat a familia Davidis: ac si diceret, Haec est domus separata : Deus enim coniunxerat totum populum, et erat unum corpus: laoeratum fuit sub Iarobeam: haec fuit horribilis Dei vindicta : perinde enim est ac si populus fuisset dissectus in duas partes, sicut corpus aliquod lacerum. Sed tarnen Deus continuit adhuc duas illas partes, ac si unum esset corpus, et idem futurus erat redemptor utriusque populi, nisi sequuta fuisset ilia foeda defectio. Postquam autem putrefacti sunt Israelitae ut iam non esset pars electi populi, merito per contemptum vel opprobrium propheta noster vocat eos domum Israel. Iam sequitur: 5. Et erit in die ilia, et confrant arcum (vel confringam) Israel in valle Iizreel. Hie versus consulte additus fuit, quia praesenti fortuna sic inflati erant Israelitae, ut ridrent istam denuntiationem. Yidebant enim se probe instructos esse et armis, et viris, et pecunia: denique putabant se modis omnibus inexpugnabiles. Propheta igitur ostendit non fore hoc totum obstaculo, quominus Deus poenam de illis sumat. Vos estis, inquit, inflati superbia, vos opponitis vestram ferociam Deo, quia polletis armis et viribus: quia vos estis viri militares, putatis Deum nihil posse. Atqui arcus vestri non impedient eius manual, quominus vos deleat. Est autem synecdoche quum Calvini opera. Vol. XLII.

dioit, Confringam arcum: quia sub una specie comprehendit omne armorum genus. Sed quantum ad mentem prophetae, videmus tantum ei fuisse propositum, falsam confidentiam domare: quia scilicet non putabant Israelitae se fore obnoxios huic exitio quod praedixerat Hoseas. Nam stupebant in sua potentia, et putabant se esse extra omne periculum, quum undique essent bene muniti. Dicit igitur propheta omnia eorum praesidia nihili fore adversus Deum: quia in ilia die, hoc est, ubi venerit maturum vindictae tempus, Dominus confringet omnes arcus ipsorum, id est, conteret omnia arma, et vires in nihilum rediget. Monemur hoc loco, semper cavendum esse, quoties nobis Deus minatur, ne quid nos ad torporem inducat: etiamsi vires nobis suppetant, etiamsi fortuna (ut ita loquar) arrideat, si denique totus mundus conspiret in salutem nostram, non est tarnen cur nobis placeamus, ubi Deus pronuntiat se nobis esse adversum et infensum. Quare? Nam sicuti potest servare inermes quoties visum est, ita etiam spoliabit nos omnibus armis, et potentiam nostram in nihilum rediget. Veniat igitur nobis in mentem hie versus, quoties Deus terret nos propositis minis, quod scilicet toilet omnia nostra praesidia quibus falso confidimus. Quoniam autem metropolis regni erat Iizreel, ideo propheta diserte locum ilium exprimit, Confringam arcum domum Israel in valle Iizreel, hoc est, Dominus videt quale sit propugnaculum in Samaria, in Iizreel : sed vos illic connciet, hoc est, in ipso umbilico terrae. Putatis illic esse sedem salutis et firmam stationem, Dominus autem in nihilum vos rediget in ipsa valle Iizreel. Sequitur: 6. Et concepit adhuc (concepit rursum) et peperit fUiam: et dixit ei, Voca nomen eius Lo-Buchama (hoc est, non adepta misericordiam, vel non dilecta: sic enim Graeci verterunt, et Paulus sequutus est illam receptam versionem capite 9 ad Rom. v. 25) : quia non adiiciam amplius ut misericordia prosequar (vel ut diligam) domum Israel, quia tolr lendo tollam eos. Hoc versu propheta ostendit res magis ac magis fuisse prolapsas in regno Israel, ut nullum peccandi modum fecerint, donee ad extremum impietatis rurent. Iam ab initio fuisse reprobos et dgnres docuit, quum vocabat eos Iizreel: ac si diceret, Origo vestra non continet in se quidquam laude dignum: putatis vos excellere, quia genus duciti8 a sancto Iacob, sed estis filii adulterini, nati ex scorto: lupanar non est domus Abrahae, neque domus Abrahae est lupanar. Vos ergo ex flagitio profecti estis. Sed iam ultra progreditur, quod scilicet successu temporis prolapsi fuerint semper in deterius. Nam hoc nomen turpius est, Lo-Ruchama
14

mi

m. mmM.
:

tu

Bni Ikrefel: deiaf B#ttit.s etjani bif- ttaMfift I ecsate^tai ielfai <n|fiiiit, %ft p#teft go s t vin^etata mBlt apertins, qaBin dltat* 0& :ftWi j seasH 01e ^repias a i proplieiae meatem acoednat ompMug mi isemorife gvos&jfitm ommn MrctL ga dicaat, diaaai Ulis, aeaipe tostem. JNam Om galfigai iteteri atr !ifS<$f d|lige?<3. se:d m&i sigaileatj^H<* -et RgBfieat^ d a * afleri?* m seennia lla ggniSeaMo est translafitia* eqn cnm mediam Bed potro eoum Moteatiana aBtjpector, QJTl est simpliiter diigere aed gratuit fasere jpro- qiei Qjife f gitnjm patimwt je P)l}$. ^a; > Simm iqni,. Erg qaam I I A Y&#Wr' Ia-3Etoeli% eigiS* ' Ssryiis gae^ idem valet a%ae n'ts pftrtula* qmk Seat Ostia Fa*roim mum tarn ablatam esse ab io juBgitaT am aeeaaatixo mm. Ergo taafaindeffl jfIt,. StH' *6*# fopihfH gratis ftiste s*tapis sbit aft M 4^^.fi8W.^^^^A %M'A'toU&^ Sana -.s. cansa aaoplons gnaerltur, fut era Dei tolam ipsos et JBbraei saepe ita loqaaataF t mseriopia et bositas, Mti esrgo Dens populism siBofleioi? Me est seasa, ^DoieBd tollam ipsos. |k^tfas d|j% 'os tat ftilj 'fiaft fasm pster : ^ i i l "pi-tai BiboiwB': si dari&t st ilW e** abiieit atqae aMeat quia BO digaatu mm imme positoi Ege eoBtentas sam yeba tolleodi, sed aeso, 3%ifp?s rg& aa# eenailiam p'.j.tata.e. Ham if. pm aafeS e : e.. t|feto gito* tollaax ostqaaB .Qgtendit Israelitas ab teitft fmsie g.pxiri, ipgoB. Et hee ettam confirmai proxima vereaf t non veras filos raaae, : Saoa adt, saeeeBsm qaia abi lqaita popbeta d domo Ieiadah dfeft t^Krp jjt* faifee flMKpf, at JSP DeUf if fftS PeaiiBai, Miisris^dift froseqaflr dpaa* leSaiab, prorgus abdieet, neqne ampHia :i sua dem eenseri et #ervftb eos lepvar et tllers oter se oppoBt vlt Erg e^A-t illis aqeid ga*ritis qaam propbeta. ErgQ ax coatiesta Ikset offigei* quid ail m%} ftttto difc jflitsi- MMp. ''f Xp-*: lilfi. 'vfttaeiif itl i%bii .aftd ailiet 'Israel bajfia iMeww: ata- est antem post ,l&re:st Et gradatim gtetesflt mgeaeoj*dia jQanxiai: ae stdieeret, Qai Me tesc*ffiit "itatlpi 'ppttii, qnd scilicet Jaei-it de- factum mt at fbae dyett8 ^ p f t i i ! ? ^paiag tjerl aqBm sssnt iniift prafi qnd MfiS>r T'Os isst inflelnmaSi vegtra virtute!* 'ta aliaejri* toc est, past aliqaod tempSj Jam samt pxesns n- corfla mea bacteaaa os sastiaait. Iaaa gitar abi ligoi J$t: $$tm*- D#} 0mfiM W^m jarf- : g^afii aitaai ^t fe*oreai, a -fobis #bstai#| geti MfMt rnre mm (hmttm rsel Dens .bis stendiit est; eeease tsb ms prir, et in. n&iiam redigi, quam diataraa totoantia aus faerit rga teae hoe; est, jSiea baeteaa, Ws srvayi, ta prorsas f epttlft& t Ifof t0mMf 0W00s^ iwtatta ae * di* willi. iroi. et elibo* am 'atijig deeJri' 'tjllg' eret Dominns, Bon prosiMa an ad samenda! de tar x boe loeo, Qaod seileet se deipiat bjpoybis f iaiSptam p| ferfa qemadmdttm sottt -erla& pmm iMSaaseati Pfi fclyorft iaff|bia|% et iimlaet irirondt: glral Migo ttual lata .e^ ^iato#a xgiaitaot adwrRas eam iae timbre* qa aipmBt gladium. Ega B tarn peta exeaofeaeo. sgati Usas ad tempos illis parot, et ms tolrt, Bfee.te^ &g$ s prtait. Std :JIH |tfifep%WIi ' :ifi7 A B -jtj) pfttit es 'jjjrdflr it: sidigere M est Tfistea tjstiBatio; -am adifeiaw mg aropIiBR BuilBm. fted eeaiaagi etiam lebet proximae farsat. fidemas t tacite sigBiflet propketa Isalitas aiioit l i a alxwtS flsift efiBieuit- Befiti'i.. Itt ilii# pepeeit ita mine teisge matucnn Tindietae tem- :(? hmstm. si dlligam:::- .dmim^as eaim 'sm-- de; boe pm % ^ula ftoiget D#IPO3 'p-ei f^- comptares fvbeil ei $epp00 etf -$. .fife^ Mw if OW,. #' ,p pjeseqautms fayorem nom eyga illaf qijamS's nft desisterfiBt suMBde extium Mh aeeersere. "Eae giift ijsiiQti hl*i dtetsi feit|' :?*B.iBaQ4iai prepfcetae nsa faisse paeepttfim. sas enim prias Hi T9BS at stendit qaed B.eri diesbam, satif sapqe HQOafat Israelitas ; deada igaoyerat ropbetam xms proprii d|tiaBtaffi f#g(l Jsrafl, Wiifr n$0m&] swetiafterp ea% dotaee/ rmJpia eata* :idetttj? ettlm bi $ldW Iaia% ft tamea seldit ess piosas iBearabiles* %iam ergo patiea s aspere faisse eastgato a sais daetoribas, et 33fi iWl #f^ f p p e f t e r p , neesfe Iftit -wa.fte jaeritQi. -=<3ai| iit Mielt; le^aift; .posinaaot' i^iaaUpa l Bltimam miam). at sofleet fimBas <gerto est de perdltia gfrraptsB, qtaa dMt tanc grassataf gladio iastaaj dieoa sa siedet advrsaa m. faissie ia rBgoo Isral? Veaite, iqait, in daiam "Pstia- A i t , Gti A *!W9 ^ , Tfi pit'f ale lbadft^ JUi saltettt alba manelat integri* Bgi> loeas; patant quiam TfiEbam h.oe edaetam esse a inqait ll % ille vidi omnea mensas mpfeias vowm pgrj, -jMsf fiai; qaod aigaififp aMifise*; ' mtn, illi ebrii saat, llie rgnt iMaBS eoateotptus %& al letain ' esset, ObifMAadsfc toCftf. orttm.iDei, s | snis mpfetas* ^detans erg& Indatoft ne et seasaa ile ao oaal eongraeret. Chadaeas fuisse lgnos AB qaibns tarn bonorifie lqaatos esset 'pipa|ft(tei dliietit froitas a #OMII aa 4|et, :; proifteta, JKm. ;eM;.figibM fMtefir: Jfti ealtas Paresalfo parelim fe alla est HU yatia, eae Etipeslyniae, t templnm saltern sab tzia i t lotbani efflina aondam eniaia illia promittit, qaemadmdaai ' param esset ab omni sa|>erstine, item sab rage

213

CAPUT I.

214

Ezechia : tamen scirnus fuisse mores perversos. Avaritia enim et crudelitas, et omne fraudis genus illic regnabant: item foedae libidines. Vita ergo populi illius nihilo melior erat quam Israelitarum. Our ergo propheta hic dignatur eos tanto honore, ut a vindicta Dei excipiat? Nempe respicit populum oui destinatus erat propheta. Utitur ergo comparatione: relinquit Iudaeos: sciebat enim illos non carere probis pastoribus, qui eorum seelera coarguerent: sed manet in suo auditorio. Et ista comparatio plurimum valuit ad vulnerandos animos populi israelitici. Scimus enim in hoc maxime insistere prophetam, ut fictitios cultus damnet. lam opponit cultum Hierosolymae omnibus superstitionibus quas primo induxerat Iarobeam, quas auxerat Achab, et prosequuti fuerant omnes posteri. lam dicit, Ego favore meo prosequar domum Iehudah. Sed quo melius teneamus prophetae mentem, repetere memoria convenit quod heri diximus, regnum Iehudah tunc fuisse misre dissipatum. Regnum Israel sub se habebat decern tribus, regnum Iehudah unam cum dimidia duntaxat, sed fuerat attritum muitis cladibus: imo Israelitae spoliaverant templum Domini, et abstulerant quidquid auri et argenti illic invenerant. Iudaei ergo ad inopiam redacti erant, vix audebant mutire: interea Israelitae erant similes animalibus bene saginatis, quemadmodum etiam postea dicet propheta noster. Quum ergo prae se contemnerent Iudaeos, qui videbantur coram mundo esse despicabiles, propheta retundit hanc inanem confidentiam, et dicit, Misericordia prosequar domum Iehudah. Domus Iehudah nunc nulla fere videtur esse, quia pauci sunt numro, neque etiam valde robusti : deinde illis non affluunt tarn largae divitiae ut apud vos: sed residebit illic favor meus et eum vobis auferam. Postea sequitur, Et servabo eos in Iehova Deo ipsorum.' Opponitur ista salus excidio, cuius propheta meminerat proximo versu. Ostendit autem Hoseas salutem hominum minime pendere vel ab armis, vel ab ullis mediis huius mundi, ut loquuntur: sed fundatam esse in mero Dei favore. Servabo eos, inquit. Quare? Quia favore meo prosequar eos. Debet sedulo notari haec connexio: ubi favor Domini, illic ^ita. Tu Deus noster, ergo nunquam peribimus: quemadmodum dicitur 1. cap. Abacuc. Goniungit igitur hie propheta salutem cum gratuito favore Dei: quia non possumus aliter stare incolume8, nisi quatenus nobis Deus est propitius: sicuti contra pronuntiavit actum fore de Israelitis, simul atque Deus ab illis abstulerit favorem suum. Dicit autem, In-Iehova Deo ipsorum. Hie tenenda est antithesis inter falsos deos, et Iehovam, qui Deus rat domus Iehudah. Perinde enim est ac si diceret propheta, Vos quidem obtenditis nomen Dei, sed vos colitis diabolum, et non Deum. Nihil enim vobis cum Iehova, hoc est cum Deo, qui creator

est atque opifex ooeli et terrae. Ille enim residet in templo suo: ille fidem suam devinxit Davidi, quum iussit templum sibi esstrui in monte Sion: habitat illic inter Cherubim, quemadmodum loqui soient prophetae: exsulat autem a vobis verus Deus. Videmus ergo ut hie condemnet omnes cultus, quos tunc magni faciebant Israelitae. Quare? quia scilicet non erant Deo accepti. Et hic locus observatu dignus est: quia videmus quam stupidi sint homines in hac parte: ubi semel persuasi fuerint se Deum colre, quodam Satanae fascino tenentur, ut sibi placeant in omnibus suis deliriis: quemadmodum hodie videmus papistas non modo insanos esse, sed bis furiosos. Si quis exprobret illis quod non oolant verum Deum, statim exardent, Quid? annon Deus gratos habebit cultus nostros? Sed hie propheta uno verbo ostendit non esse Iehovam, nisi ubi rite colitur ex praescripto verbi sui. Servabo, inquit, eos. Quomodo? In Iehova Deo ipsorum. Dens autem ipse loquitur. Poterat dicere, Servabo ipsos per me: sed non frustra hoc verborum circuitu usus est, ut ostenderet Israelitis non esse cur confiderent sibi Deum esse propitium. Quare? Deus enim domicilium sibi elegerat in monte Sion et Ierosolymae. Postea sequitur maior expressio. Non in arm servabo eos, non in gladio, neque in proelio, neque in equis, neque in equitibus. Sed hoc membrum eras ab8olvam, Deo favente. Bestat nobis explicandnm hoc membrum, ubi dicitur, servabo domum Iehudah non in arcu, neque in gladio, neque in prolio, neque in equis, neque in equitibus. Clarius autem exprimitur quod prius attigerat propheta, Deum scilicet opus non habere alienis subsidiis, quoniam sua virtute contentus sit. Continut interim Hoseas suam antithesin : populus enim Israel, quia iustructus erat carnis potentia, putabat se extra iactum telorum esse, ut loquuntur : regnum vero Iuda expositum esse omnibus periculis, quia viribus et armis non pollebat. Deridet hanc stultitiam propheta, et dicit salutem esse in sola Dei manu: frustra igitur homines confidere propria virtute, et non esse etiam cur desperent de salute sua qui inopes sunt, et vacui : quoniam unus Deus abunde ad servandos fidles sufficit. Summa igitur est, quamvis inopia regni Iudae contemptui sit omnibus, tamen hoc non fore obstaculo, quominus per Dei gratiam servetur, etiamsi nihil auxilii ab hominum parte suppetat. Discamus autem ex hoc loeo, sic non servari a Domino, ut non indigeat ullis mediis naturalibus: deinde ut nihil etiam accersat, abunde ad salutem nostram perficiendam sufficere. Sic ergo tribuenda est salus nostra Domino, ut nihil imaginemus vel ex nobis, vel ex angelis, vel hominibus provenire. Nuno pergamus.
14*

M HiBA

me

jmik jSwwfc B. M Msei, ram nmte eis Sun el #p A &&' (foe. st, non B W 'vester^

f*r #$,- $ lieber (boe -oat* H31 lifter), JIM 'Mei mm,

Itigiitfar iftm consfllatfj qiif lasten non simplex est. TTMeta enim Dens hie oeeurrere obiee4JE*6||t M O T S .M memiait pronbftta, idiego* tlonibgii fWt S S in pumpte -ess .*htyp#eflti% ree a ^nibasdam aceipltr,, a si vellefc dieere po- qaotiea prophet exftara ipsis dentinttant fo |talam ft tempBS et prophetii% et saoerdotio, et insimulant Beam meadaeit, nM os Benrefe Quia refiqait spirltaBStts 'louis piii.am, IU' ;m ^ttiffl: sibi awogamt ttBtAe tftaltfm, l|## #iftitelt illad est frigidam. Itaqne non dablto qain prpbeta fieri non passe afe pereant, aula Dens eras: non bit 40bAte diatarfiam Dei potentiam frg& po- # ift iu|s 'pjaKisiii. :QMif Ba #ll|#itus -e^t palam illnm* 3?riasfam rgo Dcrminaft IsrasKias eleslam saam aeteroam fre* nos samas ill 0* PInitits abdict, exspeett patienter doaeo resipiseant, Biai ergo samas in lato* qaia Deaa se ipsnn ab, fbrte :spes -M- auf fiipiiftii8K stA i f i ladet :fgPefc 'Sel j^ilapaif la lypftbfs, lata #011O| psrpetao manere simifeg sai, tane lemam ad ulti- sfei nsnrpanj eelesia ftaam, qnnm tamsn alieni mam vtoAietam progrediiai... Dieit igitar P^ieas ant a Beo. TWfpas fc faite bdietorg&rpapiKlifTOy qna setfanA' te g#it ferft flitse :ab* as* fajft fe3can|. aobift kam slypsttin M te iaetatam : ac si dicsrel BS repente abdieatani faissa sandos omnes anos rror&s bristas promisit as fOpaJant Ififelv fla Ben* longa patientia tttm gdaiiato unie itqtt& ad: ftotm tttta;di,r Ji# sptt* sasttoai% ,et it saependit gras naicinm, doneB gag geeleBiam saam desereref an ilias Dei? qai est tandem, nbi vidit insanaMlem esse maifiam, prota* afrna tsritas pafeis, Ment Allerlei? xtollan* M .fwd fmm P -mmp% #m mm mm magaifiee tem Oa^is papliti, lfee* Hlan in-ammii diitmr i&imt:i$tmsus mm s#S' j)f#l sibi oHgent : sed interea noa repatant se #ss loe si W pr|sBQ esse Da bostes, <ff et tim MO gmtRm veskf, Est baet,. at -dixi dfrago, nen fipaaat 4 nlma. abdicplOs Brinsi foisaii fteranii; Bzreelita% mm /regataitl 'S &eisse am m 4fttuwi, gp einde sabfillspersona Deas testates faera* ses fEopbeta, qnuna seiret negoiinm sb esse enm boiam #b W aiieaatwnt ;bo vr. teji gtmm o%iba .saptbw* qiibi '.fclwi^ JBSI I>|am in iaf frt, -quam: distt, # #S&-JJCS meus* Usas .gnm trajrejre,, .isleo JWtj e MM*S jSlfor: Jsraei IftHe loedas, qno pepigerat cam Sanctis patribns, f rffl ma,* ba est, UM ye exsiderit DcfcqiioAPoi feotet? W t Aeiftaftai ^a^ell|r# sapca islpii, ,lfttiQ: aawHl sam li jwswisii q alias gentea. Sfe ergo eogantar in ordinem sraelifae, data fait Abrnhm*. iilspc Stellas ooais nameca : at nptil difierant a pro&nis gentibas?: et i||t Det aanani marpj | j 'potis: s ife 8tni$n ttiQiu pfiipo frorins 'exiptredatv fc dablam aest qain mm nim seaaper bo laissjB obfeertap pM|&0ft male aGeeptes faert propbati qnum negarett ass qnoMea dnrias iaerepabamt popalam, et nanfiabaBt < M M i |M w popaiaia Dei, qal tamtn pfo^eBiteB: tWiM. OIK: Intwilaai* j^ftil:?' -fiptine " f otesti # D raliam seeandam rnem^ #t qai semper habites pejsat;t Kbi esset ila pronssa, ie A: semen newat eo loco, et qn Mbao snperbe iaotabat se team, et ani gtel&f ceell et aena maftis? Bftj eieotem^ td bins dsWBas prpiram eos eere, prip&ift Ko rlteadt lanam Hain onfidiatiam fS qai eaeentiont in sais vitiisj qnla Dorninas ipsis sse e&rebaot bfpoeritae aiTersas omne nas: parolt t - indalget. Stamper eni'm tlnedam , Mfe' fluji' eiiiwst -eMJada^^ ntbitomift* *a3 mane* memoria fttod ante 4m% regam Israel teno fuisse bit et eonstabtfidssyacnta, immffinsam esse em&a opalentani. Et tarnen prpbeta egat os qai opi- Abeabae^ sieati est arena maris Eateo qndm bii ba&. W t ptiteati -fit disltlis _ oreb els# popala, 'fKGgbeta spm :saslatis delissi liAmi,- >|Bi *e> Del* Son est igitar enr bypoeritae sibi plaeeant tam est aiipos ifasse resdaoe in regao Israel In fortaaa prospra, fed semper attenti sipt poiinf iaffisl ttw feerils esf^rat, taajen Dens sibi S laiim li, Qod si Uli, nt tmas ssoar g&rTaferftt emen aiitna, qasmalmodam etiam dieDeam eontemnnnt! nie taman losas nos admoflot tarn faswjb. Eliae. Prpbeta igitnr noiait fidles qai tolliite i^ejfdam es ne batftmnr prftesentibas 'jfefeliq;a| rim J: psp^bi ill# prji) siaft spe taitts reiinqaere: seA inierim respexit bypoerttasj qafim i gratis, Beqntar aimodnm Mmaf, 3?e|iemat aanfl ^asiliam propbtftftv JDeejf emm talem &re liett I qua feqnntns ast, at tanaen Dens non obiiTiseatar erbi rea team, g as OS metisuraim^ et mm wamemtm | mensnrabitar ace nnmerabitar, ad ^Ofbwa: |ai 4<teet taleft | e Ad|ei^onm pGfai* ut tgmm #| signlfieiat ha terb stem imammai m est firmw et rata mneat i eleetio; deniqai doet not insfiniia etiam loqautiaj, e t f eri &m il iiee^ fore irritam adoptionem qaa sibi Dens progeniem {bot e;s*> ftbi diim iaeift eis), S justes JJiribfte $}$$00. m poprtnm, "H wtmwft' #*

217

CAPUT I.

218

Erit ergo numerus filiorum Israel tanquam arena maris quae non mensuratur nee numeratur. Postea addit, et erit in loco ub'i dictum fuerit eis (dioetur, ad verbum) non populus meus vos: iic icetur filii Bei vivi. Quaeritur an prophetia haec ad posteros eorum qui dispersi fuerunt pertineat. Illud euim esset absurdum, quia tarn Ion gum tempus effluxit ab eorum exsilio: et hodie disiecti et palati in montibus, et aliis desertis locis habitant: saltern multi sunt in montibus Armeniae, alii in Media et in Chaldaea, denique in toto Oriente. lam quum nulla fuerit restitutio illius populi, certum est non debere restringi hoc vaticinium ad semen carnale. Nam praeseriptum fuit Iudaeis tempus, quo Dominus vellet ipsos reducere in patriam, et transactis septuaginta annis liber reditus per Oyrum permissus fuit. Hoseas ergo hic non de regno Israel concionatur, sed de ecclesia quae postliminio restituenda srat tarn ex Iudaeis quam ex gentibus. Sicuti Btiam Paulus admonet (Rom. 9, 24), qui idoneus Bst interpres huius loci, Quos voeavit non solum 3 X Iudaeis, verum etiam ex gentibus. Sicuti dicit per Hoseam, Vocabo populum qui meus non erat, populum meum: et earn quae dileeta non erat, dilectam. Et erit ubi dictum fuerit eis, Non populus meus vos, illic dicentur filii Dei vivi. Paulus locum lune ad totum fidelium corpus accommodt: quod ollectum fuit promiscue tarn ex Iudaeis quam ex gentibus: et merito. Nam alioqui non constaret jrophetiae fides et Veritas, ut diximus. Deinde )ptime hoc congruit cum prophetae consilio quod uper exposui. Quia enim hypocritae virtutem Dei libi quodammodo alligant, dicit propheta in arbitrio Oei esse novam ecclesiam momento uno erigere, mae superet arenam maris. Quare? Deus enim sreabit sibi ecclesiam. Et unde? Ex lapidibus, ex ihilo: vocat enim ea quae non sunt tanquam sint, [uemadmodum alibi dicit Paulus (Rom. 4,17). In;erea tarnen, sicuti dictum fuit, Deus certavit boniate sua cum malitia illius populi: quia quamvis espuerent eius gratiam, imo obstinate earn a se epellerent, talis pervicacia non obstitit quominus eliquias sibi Dominus servaret. Iam docet hic locus, iraepostere eos facere, qui suo sensu aestimant staum ecclesiae, ut Deum mendacii accusent si non espondeat exterior species ipsorum opinioni: quemidmodum papistae, nisi videant fulgere magnas pointas, non putant restare ullam ecclesiam in mundo. Deus autem nunc ecclesiam ita imminuit, ut videri lossit in hihilum redacta : nunc vero praeter spem iam auget ac multiplioat, postquam excitavit quasi i morte. Dicit Iesaias cap. 10 (v. 22): Si numerus iliorum Israel fuerit sicut arena maris, reliquiae antum salvae erunt. Illic propheta ex professo nsultat hypocritis, qui falso obtendebant vaticinium llud, Respice Stellas coeli et arenam maris, si potes

numerare, sic erit semen tuum. Quum ergo videret Iesaias hypocritas illo vaticinio fretos tam proterve insurgere: Bene, bene, vos estis tanquam arena maris, vos estis tanquam stellae coeli, sed reliquiae tantum salvae erunt: hoc est, Dominus vos tandem excidet, et rediget ad tam exiguum numerum, ut sitis paucissimi. Iam ex adverso dicit Hoseas, Postquam ad illam paucitatem redacti fuerint Israelitae, ut mera vastitas et solitudo appareat, tune Dominus ecclesiam restituet praeter humanum sensum, et ostendet se non frustra pollicitum fuisse Abrahae, semen eius fore instar arenae maris. Quum ergo Dominus mirabiliter ecclesiam suam tueatur ac conserved in hoc mundo, ut nunc quasi sepeliat, postea excitet a morte, nunc earn excidat, quod ad externam speciem attinet, postea instauret, cavendum est ne exigamus ad sensum nostrum et rationem Garnis quaeeunque Dominus de ecclesia servanda pronuntiat. Nam salus eius saepe est abscondita oculis hominum. Quidquid sit, Deus hic se non adstringit ad humana media, neque ad ordinem naturae, sed vult superare virtute sua incredibili quidquid concipiunt hominum mentes. Sic ergo exponi debet hic locus, Erit numerus filiorum Israel tanquam arena maris: quia undique tam ex gentibus quam ex Iudaeis ecclesiam suam colliget Deus, postquam totus mundus exfetinctam putabit. Et erit in loco ubi dictum fuerit, Non populus meus vos, et dicetur illic, Filii Dei vivi. Propheta his verbis amplificat comparatione Dei gratiam: ac si diceret, Ubi Deus ecclesiam suam de integro restituet, statum eius exoellentiorem fore quam prius fuisset. Quare? non tantum erunt populus Dei, sed filii Dei vivi, inquit: hoc est, Deus familiarius se patrem il lis ostendet, quos ita repente colliget in unum corpus. Fateor quidam etiam veteres sub lege ornatos fuisse hoc titulo, sed debemus attendere ad praesentem locum. Propheta enim duo haec membra inter se confert. Et erit in loco ubi dictum fuerit, Non populus meus vos: et dicetur, Filii Dei vivi. Potuit dicere, Et erit in loco ubi dictum fuerit, Non populus meuB vos: et illic dicetur, Vos estis iam populus meus. Sed altius conscendit, quod scilicet Deus plus honoris erga novum hune populum conferet, quia patefaciet luculentius gratiam suam hoc adoptionis elogio. Pertinet autem communiter hoc tarn ad Israelitas quam ad gentes. Non debemus praecise exponere de gentibus, quemadmodum vulgo factum est. Nam Hoseas hic non tantum de ecclesia quam Deus sibi aoquisierat ex gentibus sermonem habet, sed de toto Israele Domini, cuius pars est semen Abrahae. Ergo sciamus generaliter hic Deum offerre gratiam suam tarn Israelitis quam gentibus: et testari, postquam visus fuerit abiecisse populum, se tarnen facturum ut omnes agnoscant ipsum non fuisse immemorem foederis sui: quia

tit

ii

flsia.
:

efiLemam mmlto -majorem sibi acquire*. "ads?- Jarn jskm e'fem-:pSi Jsmd t film &-?J, ef wngre^ gabvm $kmf #$ st0u&: ei^f *@SK. io^ jex filiis, Ateaba- .fn JE, #H||ent ^ai dictum ^ -est, Iktbest etlam 'emphasis: in tbo- fiestari j*if : uatn. est pfoxiaio mvm Hos.ea: 1 aniFsa ol$#% |*#|#s fM*#v Jfep. gapim im. vos, i & Mm- leefas aeelssiae.i iam v&m restriagife :semoaeai. fer. Signifie aim p^feetaai aMfttfW aogtra ' ajj d: -eai-B^l; 4%ibiB. gWtBBj, C$0Wt JU*BOB aate illuBaeee, quam Bomtoas ewpsrift mMs aim feeit aitum iastaurationig ab ilia gente, gaum f#sli dft 9m fettplaifo, Iaitiam if ta*' salatts : manam poexit mkeris esaulibas,, nt miitiefc a nos&ae si a voealfane .B*j ifei ft det- oa-bil i*byio;ai# feilst :io patriaaj, ^aia e r p be &fe |#pitiam, fto% erbo- Mall* spes obis -atgst Bolfeetiois iniMum, preplieta aoa temere bic ser%ta diMr HflSftat^ ISrfe to, loco hi dictum ; mf aeja MWBJ ad eot ^jayyat, et: im eoptitotil l a fuerit, Sfo populas mens *PO% illie incipient eise gradu saperiori, non gpod digai ssseDlj na qwd fill! "Dife od plu pmfii^ '-Ibife nbi dictum toerft, aliquo erit siM T&adteareat bnae loeom, s e i qaia Ben popalas roenfi"m> dksft*, Vi # Bei Bes :BoWja6.jid*i3f;es#f et (jia|st'e% Tw Qante'M .ad prias memtar um spesi-t, relwri ; elggesat eos. t ssseal primogeniti, qaemadmodum debet *d BWS fftjye ift f*po|i|^ faeraat: ei ioe dieww #0% ** quemadmoai piuat alibi weaataiv modo etiaaa TAnditarfientum.ae.i3 popiflij; qut seoaw ,*rjmQgeaitua easlpbraim (fsrilifi) Sane tenmoias. .#MM8 propfetaf Bpiaebat. Quid? Bens, asm! S oaem efcooatextum propbetae, qui sedalo: notaadai Ms i#?ax|t; nos pi g l t .Aii'afca- *|o e%r f e^^Pigis po5d bflsef ttwif islyiaj jteiipiwtesi sMums gern net ei electa. ' ..Propbeta autem Sic -nibii aim distingiumt, q-uum toraea :pwpbeta non .atostem conciliai dottrtoae saast gfot sum Me pemii<|uBifc filiss llUm&l ei Alios. lebadab gma-: praeeo vtodtelao Dei;j I seri -vftbif atttW ab* tibe, lsi -efertrO faBi. li ;vjd:eaajBs: jiropitetae <beatjam fesata, Ergo aoa. est quoi nana obdurBtis. rerba. Gmre^cmiiuf 'mmm^ aqui.fc 0M Mmdei^ ftr|a,: *$I btaMpis '^r ve^tras, Warn sequetur # P f f JsWfe. Horn .dabia. fi, quia ^eiplgifti Ho* tandem sxBequatio ndietae- bains uam annft ft- seas ad iltaao dissipftioaeaa qua iam atea annos 'ftftM:a 'big,. Propbeta igitar 'hie deaantiai m a an duceatos draserat, postqaam eiliuet lasobeam abteme proattst' qtiid fitos ^idiaaas;,, a .essef . duMri* .dfittH; iribai ;Qutttto)t ^go eras tKao inane tsrrieua-nieatnm,ad.Beinomfaloquatura . eorpas aceram, diei prapbeta, Shtml wwgregamw ejse;; fnejMdaj-odui tiam Canins d i , ratam j^M Wktfth d flu Israel. Bfc eepjlte ta .toijaitaR nobis se in, .manu, *rdiet adversite #08: -omn a#. sibi plaeeftaf Isi'sslifeat; B saa: p#entla -qaBaia qai se extsunfc contoa Cmstam i&. Car, ,# %fy, omi eoBpas matilam sine eapi!&. Meqae eaim rex !|i ^ilsnsas. AHB, W$> iftona.fet$ft&B^biei ):i Iirail :^aft legi#fiaui,, ff#pi Itqiiead Ufttta* IFa, efc obsils Htarosolfmam : concerte a6em: qaidem Bamiaas laroleam, FQstea anctus faerf iaapQ', 4 sta ilMc deaee eam epa0.aa*ferisv ioaea Iba, feeofi sed lait bo atioa^ -radieta. Mam i |sxoi"#&: fepba -erbe tt' srt |n||i , #us quam BWaini :*llt to Solidw '|sndiBsre popsH xeicilu, af passet napetona fesete 'ms&m Hiteoso- elegit Bavdem qai praeesset. Beinds imperium Jyjttte j$sfl .Deus iffi$ ligBifatin. ffb :sao .safe . oiaadiwi #Bf# Qt$e$ Mm :Abraiis*s fowfliB B ?6sa potentiae a per-fend^s eroaef iajpiOs Bio dis. o o fail ergo legitimuai: eapai in populo fiant Hosfis bis; UM solo rbo abiBat faefii Israel. Et prophta lioe disenie exptere valait, IftaeKifte, -dMAv Tos. :fflii I k i t | f i Btf seiaanM .quam liefe '&B^Mbwiur # 8 MmM ,M eao Hobs exoriri cum eerfca aalut, ubi auimus Isra slwl: fwe est, Te iam eeari estas., quia jpsfttt lojueato. PqaiiHK Iftrlaaa.. fbi. a*ide% aaia. ijlttili |ewaitj maibas; bOBif '<$ba& SerxibileB estis yieinisj qaia jbabetis I I . S mttgregmhmiur flu itflb,; nk 0m IsraA nbs beae manitas: sed salas vestta alibi psit esi| p e M **i*. jtoto .dorpus ijftb,Bno epitt. qtria mgmm 4es: SweA Tos eaim estis miseri, nM Bens robis praesit, A%al bfe aaas aiodas est,, ill sitis #ab iwpeA Ho peeaiJwifee l j a j w |fpbiia.v efe I BftyidiSf Haec igitar dissipati. sendt; statB bralxae. am qaaaivis Baus nihilo plaris iflos yiesteam esse malediotam: fetfcetas isla teena, in lagflfet %m$a vBqum gratis, tae feiait bs ti- qua ibis pBtisr eoraaj .Bw ipMx AdoBait buer foederi mo, at gadn hoaortft ppaeeeea 1 igitar propbeta populam israelitieum, uae dematt el Biflras He passim attrbai ins pfimogenitaifae. feiieiter Beam aetaraa earn ipso, ubi Ffistituere! ^lua eji^ ^rfttiogfili^iali a b i i jBIi j p -fiele* a prim'ato BBtoWsgu Samaia,. igilar s;ti Tae & sia, etiinj post fiiisti adteatum; ideo Wc Deaa inum beati eruat fflii braba#i abi cealuerin ru& sjpeeialiter a i ipsoa sfiraioem imgft: A^setj^i sum in aaam eorpas4 et abi graferi ipsis oaput aatm. ^Qiet&gai^atkr &-0 Mmt^ ei mriMnt *) & J J S : MMii l$T$$mk umtm api. fiis pMpbefea etiam dsignt qaaeBaiB

221

CAPUT II.

222

sit futura haec collectio cuius meminit, nempe ubi populum quern prius dissipaverat : ita putant procollecti t'uerint sub unius regis imperium. Nam phetam alludere ad nomen Iizreel, quemadmodum quoties Deus de restitutione populi loquitur semper prius dictum fuit. Sed mihi videtur esse alius revooat fidles ad Davidem: David praeerit, erit sensu8: ego enim non restringo ad proximam parunus pastor, deinde erit rex unus, et caput unum ticulam, neque ad promissionem, sed ad cladem in medio eorum. Nunc tenemus consilium pro- il lam cuius mentio facta fuerat. Conveniunt enim phetae. Sed hie locus olare docet nihili esse coram haec inter se, Adseendent e terra, quia magnus dies Deo unitatem hominum, nisi incipiat ab uno capite. Iizreel. Adhuc in suis nidis quiescebant Israelitae, Porro Deus populo veteri Davidem praefecit, quem- neque pntabant se ullo modo posse avelli. Deinde admodum satis notum est, usque ad Christi adven- regnum Iehudah etiam tunc non timebat sibi a tum. lam ergo tunc bene composita erit ecclesia propinquo exitio. Propheta igitur hie significat Domini, ubi verus David praeerit: hoc est, ubi se opus fore insigni et extraordinario remedio: quia omnes uno consensu Christo subiicient, et pende- erit dura ilia et horribilis clades in die Iizreel. bunt ab eius nutu. Scimus autem qualiter domi- Nunc tenemus genuinum prophetae sensum: Adnari velit Christus in ecclesia. Sceptrum enim seendent e terra, quia magnus dies Iizreel. Poterant regni eius est evangelium: ergo ubi obedientia fidei enim alioqui obiicere, Quid hie nobis de adscensu colitur Christus, omnia salva sunt: et hic est felix vaticinaris ? quisnam est hie adscensus ? Nonne ecclesiae status, de quo nunc concionatur propheta. quiescimus in haereditate quam Deus olim patribus Videtur quidem ad homines perperam transferri nostris pollicitus est? quid ergo sibi vult adscensus quod proprium est Dei unius, nempe regem con- iste? Propheta hie expergefacit eos, et admonet stituera : sed propheta hac voce fidei obsequium non esse cur 'confidant nunc in sua quiete, quemnotavit, quia non satis est Christum regem dari et admodum vinum fovetur in suis faecibus. Nam haec praefici hominibus, nisi eum amplectantur pro rege, etiam similitudo alibi ponitur. Propheta hie deac reverenter excipiant. Unde colligimus, dum cre- nuntiat fore gravissimam cladem, quae requirat indimus evangelio, quasi voluntariis suffragiis nos signem misericordiam Dei: ut scilicet populum reChristum in regem eligere. Postea subiicit, Adseen- stitut mirabiliter, ac si mortuos educeret e sepulcris. dent e terra, inquit. Plus exprimit quam initio ver- Quia ergo magnus erit dies Iizreel: hoc est, quia sus: quod scilicet Deus ab exsilio ipsos in pa'triam erit gravis et horrenda ilia calamitas, quam Doreducet. Promittit ergo quod ralde necessarium minus vobis infliget, ideo non frustra vobis polliceor erat, exsilium non fore impedimento, quominus hune reditum et adscenBum. Videtur hic prorsus ecclesiam suam Deus instauret. Nam erat ille in- esse sensus prophetae. teritus populi, quum disiectus esset procul a patria: deinde quum privati essent promissa sibi haereditate, quum dispersi essent inter gentes profanas. Dominus ergo hanc difficultatem illis tollit, et diserte pronuntiat, etiamsi ad tempus iaceant quasi obruti, CAPUT U. tamen rursus venturos in terram. Adseendent ergo (respectu Iudaeae hoc dicitur, quia altior erat quam 1. Dicite fratrbus vestris, Populus meus: et soChaldaea), Adseendent igitur e Chaldaea et aliis locis roribus vestris, Dilecta. in quibus prius dispersi fuerint. Nunc tenemus quid velit propheta. Congregabuntur, inquit, filii Postquam vaticinatus est propheta de restituIehudah et filii Israel simul, hoc est in unum: de- tione populi, et promisit aliquando fore ut Deus inde, statuent sibi caput unum. Hie modus est col- reciperet in gratiam quos prius abdicaverat, iam lections: et hoc etiam addendum est, tunc scilicet hortatur fidles ut se invicem incitent ad hanc ecclesiam parre Deo quum omnes a primo ad gratiam recipiendam Fuerat prius facta mentio ultimum consentiunt in unum caput. Neque enim publicae praedicationis, quia non est in arbitrio Btis est nos cogi, nisi sponte omnes se Christo hominum se Dei filios faoere, sed Deus ipse gratis offerant: quemadmodum dicitur Psal. 110, &: Po- eos adoptt. Iam vero praedicationem sequitur mupulus spontaneus in die quo rex vocabit suos. Ergo tua ista cohortatio, de qua nunc propheta loquitur. propheta etiam notare voluit fidei obsequium quod Deus enim simul nos ad se invitt: postquam comreddent fidles Christo, ubi Dominus eos restituet. muniter sumus edocti, superest secundo loco, ut Et adseendent, inquit, e terra, quia magnus dies quisque manum porrigat fratribus suis, ut scilicet Iizreel. Quaeritur cur hie vocet magnum diem uno consensu ita aggregemur ad Dominum. Hoc Iizreel: nam videtur hoc esse contrarium huic vati- ergo nunc intelligit propheta quum dicit, Dicite cinio. Potest bifariam locus hie exponi: magnus frabribus vestris 'OJ7 et sororibus vestris n o m , hoc erit dies Iizreel, dicunt quidam, quia Deus seminabit est: Postquam vobis pollicitus sum me fore pro-

5S&

m s&iAM

S&

mm maire rnstm* %oqmiw 6*o ia pecsoaa Dei. Ifli SeBs simlitaiiae fiooiagi titar, qaeaiadaiOM lam dleMai W i TileanfliS 'tf git saBue -rerborum. Si maritus irepadium feBsrii emm uxo% iaallt aliqtai iga<H|iB|ag._ twai libis. snis, (0 na Saat em, ftBagio, MatE jpsoraa rejudiata fait : miaori igita ia pisetio sua* filii piapfer diroft non uxw 'e% e^ eg ft i&*#*# %. #1 to&S | ke 'liam^ _ Si BaAs propic BltatP tai' %.. se esi* MIat i^ifeat'} smytaMsms, mm, fade sa% # lepudiefc, axerifeo earn xosara aabfiat iiberi l^uid ? agli dli?itt ma&wai uBst^m ut debebat BOB el fidet oaiiBgi 4<? igitar la rsoiptom epi ut "fdeif toe versa propheta secam pagaare: alieBentur a patrs auimi filoram, si pamm liumanam pr^misit #outfilAo*a% Wo lfCtt( de jsiie%. viljftiaB pjrpsas *i$ateHaefes BWirB- w* 0VB tpatlro. Tisntttr haes HOB satis inter sa taverit. Sie Israelitaej uam vdsrt se refoetosi sBgfia, quod eilioet Bfa$ rarsam eoffipleetatar, TOifbit Bferr calpam iu Beam. Mam maie-r yel eompieeti ?et iatet Sao quos. prias reiearat; .ite vMatr p.p:f|ia; hm < # * * ttof^aaatris tras* f| tanaffi aaitfafi libellum disortii) t fdem eoniugH fetar ad corpus ipsam popaii's. vel d geaaa brahae. reBuntit, Cets^aji; si e^BftdMiB spasiliUA pro I)as site dgsfSBsatfais popaltti lliam, t voiibat phetafli, videfaimas optima ftuere conte6am> et in iastar axoris sibi esss. tlaum ergo tfsm& maritus h# y | oittsBi ^se repagnaBtiana. Bromisit esset popali, Israelitae eraBt gaasi fill sx coaiagio! qaiiem la futuru jMa#u/'PttA fere p^ii&MB : illo^ progettiii. Jfm; i0M reptlilitmi :lftpaelj|ae; .^* Israelis: sed quia noadam resfpaeraat, eportait baafc Deam iuissa ruBlem, qaa sin ealpa ipsos 4$ftt$ iierBa trMtarl, donee w e e* penitas sait- rfiegsrai* Ifuaa propbeta sascipit patrociBium eaa0t ledireot al Oeum saam, QuuailAdaBi THi- s tM.% M lo|aa*' taofto .in spsi&i pisoniH M* mus serpiaram miseere promssioaes minis, et me- fftrie, inqait,: iigate mwm&lm wem, Deaiqae locus jrio i oi Oominaf totaia, mensem (jonsnmejej . la eogtt earn; Ie^aii; .og^ 0 Welt ittpff in aMnrgaadis paesaterlbas' possea eeaties iaterea eapitis : tJbi est libellas repadii ? An ego ftalidi ftftisef. Bas ergo pastqa&m attendit komiaikus os ereditoribag mtiis;? Bed veadM mts p<pter peeeata, adittogl appftift effs^lsAtfett, et t#B|pe*t ; pssata tfstfa, '#t msxpi* reswa riffatta fait prptst asperitatem, ne seiltest espoaleaat animos, JPstea iniqaitaism Solebant marti dara libellam itipuia, fifeitita* #d miaas: et koe faeit aseessario, saam ^opadii a^oriaas, at pojseafc psii,$ |jbi prosptesre quia etiaras komnes ettStl Ariat Biita fea, f'km llbirabaaifi efts ornai profaro. Sritus snial non tamsa ia selidam mspiscaafc Tftile igltar est reddebat iestteoniaa usor saae Ego kams iimitto, ipiOt BJ&B jBM MBSl a* itWtfBi,. fl tfpiu |* ' B S; quad, siBBdftlitf geiitrj% Bon 0fOd 'fiolafwk : inrgarl, Jfuae tenemus qaid speelet propaejta lagapW* t dft popali dfetioite, pitea oateBdif dem gsaagi, sed quia vel lrma eas mik aom ipsa* p<jpalam awirtti riieotaai ftss^ a IteaiiuO ptaeetj wl mores BOB suai grati. Lex eogebat ma feoo pTOmigit spam teniae. lam mm qaa ?debab ritos a taie leitiai&aiB, ieit aanft iSeus p* aiBi|*ei adfcas plftWf i# suis *tiif obstinates, itettto propketam saam, Oetendite iam miki libellam reobiargat gui opas babbB* SK easfclgttiiBo,, M.^&. pBdii.; eg* sponte rejeceti m^treoi &%/$mr m ffflauaa espiefc praeaeateni itatam. moes f*B Kon ft est : non patestis argaerss me gaeritiae, quasi miki BOB plaeufrit eius forma et seqautos KajB6'lt:BBl,M4|SBft: fS* ppb,0ta^IPiiBlBl ; fairi vBlgaiani iliBi nirfi, <pti iapi ioter VI ad: fidsies dirigerei. Et aablilias Btiaox BiXpoBuat reeeptas est. Slgo illam non sponre releeij neo arqttod popieiiifi liqaaiajf Meles; qai defetteBeBi ki#a aieip ego etiam pou flpdii fos fii^dtipibu fteraat m sptagga* Bg B&a IttbilQ quia titaes meis^ qaemdmodnm solebant nterdaa patres, qaaft adMmm faeriot lepti : gala potias hie propheta esseat obaerati, readre Alios suoSi fienqae stensitaui :D^ last ,pPittBi BTMP &$ iMaslii^ lit illl IJotaiBBl :ia eapa, e.sse Itdafofc a* eieeti qabae salBBna rai sa psos sttasr% qa#dBiolam fusriat earn matre aa. Sie efciam hoc laco^ US* ^rpetitae aefe solBt. Si IMaanas aliter eo$ l'aie, Wge mm afe mMmt inquit: koe est, Koa tfaetat ,,.qWai pro;, wto (p^salafe. #1 iaiiatiBI : .roeum, yobi% est diseSptatJ.^ Ht r^etitiin* -Bteatii liteai, ^ud iioc sibi ?BI qaemadaiiodam. Tideaias qnam importuna jfcerit eoram piotarwa: aequ eainJ ef iadc lBS||eBt apad Iiesaiaai eap, if. Ulte eisabit 12ei jkstreppe. Ifatw ttfeaius gioaioa eBnl c ft feroflfer iitigfl, |Baii Dfirtfiiaas ; pcopketae sensum. frutra $fa pkilosopkantar. tJ\H. ipsos iataste perseqaataj', quia BB siat sibi mala iicunt damnandam esse matrem a fliis sais: qui -COB8S!, Jophtp Wg* ^fuWttt fjipl ti|B>; stBpldii ai eonftii iint ad prem d^Wj dekeat esse: Israelites ta suis paseatis, dicii;- *%!% VMaE etiam synagogam ipsam damaare. ikil taie volit pitium, iffi potestis sesear al sliis koe testa. %deiiS rgo- iSrMtijBA kaofi JMg -4 fongafos fidles, ut muta s eanirmeBt in fide, postqaam sejlflt pMiaas obflerit Ml graliam t reeoneHiaMoBSiQs Sfanc pgrgamis.

225

CAPUT IL

226

propheta: sed potius exprobrat Israelitis quod propter discamus, quoties Dominus nos castigat, descendere flagitia matris suae abdicati fuerint, et desierint in nos ipsos, et fateri merito ipsum erga nos sevecenseri inter Dei filios. Nam hie tenenda est com- rum esse: imo etiamsi in speciem nos abdicari conparatio inter maritum et uxorem: deinde statuuntur tingat, necesse esse fateri, hoc fieri nostra culpa, nlii medio loco. Si mater reiecta fuit, filii indigne non autem immodico Dei rigore. Docemur etiam ferunt patrem fuisse parum bumanum, siquidem quam frivolo praetextu utantur qui Deo obiiciunt fecit ipse divortium sponte sua cum uxore: si vero exempla patrum, quemadmodum faciunt papistae. uxor perfida marito fuit, vel se prostituit ad aliquod Nam libenter vocarent vel rprent Deum in ius, flagitium, liberatus est marltus a tali culpa, non si liberum esset, quia deserat ipsos, et iam pro est quod liberi cum ipso expostulent: debuit enim ecclesia non agnoscat. Quid? an Deus non obstrinxit talem poenam sumere de uxore impudica. Deus nobis fidem suam? annon ecclesia est eius sponsa? ergo ostendit merito reiici Israeli tas et culpam ab- essetne ipse perfidus? Sic loquuntur papistae. Sed dications haerere in toto genere Abrahae: sibi yero interea non reputant matrein suam fuisse prorsus nihil culpae posse imputari. Et loco rationis addi- multis stupris foedatam, non reputant fuisse reiectur, Tollat igitur scortationes suas a facie sua, et tam, quia Dominus non potuit amplius ferre tot adulteria sua e medio uberum suorum. Quum elicit eius flagitia. Sciamus ergo frustra obtendi ad versus propheta, Tollat ergo scortationes suas (nam 1 copulaDeum hominum exempla, quia semper stabit quod debet resolvi in particulam illativam) confirmt hic a propheta dicitur: nempe, Deum non ddisse quod iam nuper diximus: nempe Deum stetisse in libellum repudii ecclesiae suae: hoc est, non fecisse fide data, sed populum fuisse perfidum : et banc sponte sua divortium, ut soient morosi et crudeles fuisse causam divortii, vel discessionis, quod scilicet mariti: sed coactum fuisse, quia non potuerit connon perstiterint Israelitae in obedientia fidei, ut nivere ad tarn multa flagitia. Iam sequitur: debebant. Deus ergo dicit, Tollat scortationes suas. 3. Ne expoliem earn nudam (hoc est, ne exSed videtur aspera esse loquutio, Tollat a facie sua, poliando denudem) et statuant earn secundum diem et uberibus suis. Quid enim hoc sibi vult? quia neque facie, neque uberibus scortantur mulieres. nativitatis suae, et ponam earn quasi desertum, ponam Satis constat prophetam ad cultum meretricium earn quasi terram siccitatis (hoc est terram aridam), alludere, quia meretrices, ut alliciant viros, sump- et occidam earn siti (hoc est perire faciam: le la tuosius se colunt et maiore cura fucant faciem feray mourir, ad verbum). suam: deinde ornant suas mammillas. pparet Quanquam hoc versu duriter propheta Israeliigitur impudicitia tarn in facie quam in uberibus. tis minatur, si tarnen probe ad totum contextual Sed interprtes non attingunt consilium prophetae. attendas, mitigat quam exposuimus sententiam. Non dubium autem est quin propheta hic exprimat Denuntians enim qualis impendeat vindicta nisi impudentiam populi, quia iam sic obduruerant ad mature resipuerint, spem aliquam veniae residuam Dei contemptum, ad impias superstitiones, ad omne faoit, quam clarius exprimet postea, ut videbimus. genus scelerum, ut similes essent meretricibus, quae Hie autem inoipit sic dicere, Ne expoliem earn nunon occultant suam turpitudinem, sed palam se dam, et statuam earn secundum diem nativitatis suae. prostituunt, imo volunt exstare signa foeditatis suae Hoc adhuc per se horrendum esset. Sed videbitarn in oculis suis, quam in toto corpore. Yidemus mus in contextu Deum sic poenam denuntiare, ut ergo hie populum argui desperatae impudentiae, tarnen non prorsus spem misericordiae suae praequoniam sic occalluerant, ut vellent agnosci quales cidat. Interea etiam admonet tale esse repudium, erant: quemadmodum etiam alibi exprobrat Ezechiel de quo ipsi cum Deo libenter iurgati essent, ut (16, 25), Divaricavit meretrix tibias suas, vocavit tarnen adhuc indulgeat Deus uxori repudiatae. Nam omnes qui transibant per viam. Nunc ergo tene- maritus, si adulteram dimittit, earn prorsus expoliat, mus cur diserte propheta dixerit, Tollat a facie sua et merito: Deus autem hie ostendit, etiamsi scortati scortationes suas, et ab uberibus suis adulteria sua. essent Israelitae, et similes essent impudioae mulieri, Docet enim non occulta esse scelera populi, neque se tarnen ita fecisse hactenus cum eis divortium, iam peccare, ut tegant suam turpitudinem, quem- ut tarnen reliquerit illos cum dote, cum or natu, et admodum soient hypocritae, sed prolapsos esse ad donis coniugalibus. Videmus ergo Deum non usum contemptum Dei, ut similes sint publicis scortis. fuisse iure suo sicuti poterat: et ideo dicit, Ne exHie est insignis locus, quia videmus primm frustra poliem earn nudam: hoc est, Ego videor vobis nimium homines conqueri quoties Dominus videtur parum rigidus, quia pronuntio me non esse amplius mariclementer cum ipsis agere. Semper enim reperient tum matris vestrae: atque videtis quam humaniter in se culpam, et in suis parentibus: imo in toto parcam, quia manet adhuc fere intgra: etiamsi 8uo corpore, si se invicem respiciunt, agnoscent nomen uxoris amiserit, tarnen ego earn non spoliavi, omnes concludi sub uno et eodem reatu. Quare vivit adhuc satis liberaliter. Unde hoc nisi ex mea CcAvini opera. Vol. XLII. 15

m. wm&M.

indulg^nftf quia non foiaii IMS i p p#fpqtii,_ m: phefae .J0 }psjti&% ilpa* mM0M w&ttm^ -iif.fi mariti soient.: Verum niai se hnroilkre dteat am : ab initio natfitatis suae faits %iinni VQ&.: egtisf *m;# $d maiorea poens etigendas aaoihj|0. 'Tfjse-- : eaas: aaaetum, gens eleeta, populs saeer mihi e d _ graiiiita adoptio hoc totasn s irobfe oa mus nun ttain :Fse*::>tt!^iii xoxm #iid Bootet & par diem nati-ritatis inteiligat prophata, eoliger tuiife: jexsuiee feisiie in Aegyptoj inptiia in terra promptt! est ex.Ez8#f W- $># '^t JSzeebit Chaaaan 1 et ihilo naelirea eKatis quam alii ppali, iilic multo fuBxas prosequitur km propbetae Sen* eida PhaRao red^gt^oa in prbroiani lerfitatema tfniiam. QMi $rgo tano Israaliag fuisse nato% : eratis illie maneipia filiasima. ^|uam magnifions quant Deus lhi:fafi|. #8 e-S. ^ia&nide ^|Ai, : fait 1U# epeia. festet quoad w attinet? jaunis Haee igitur fuit popul natbtas. p i fuit m'm- trpide et noets fgiats? poea, naon fixiatis fam Hlad speftlftouiiuaj, tjuum pfo|ffent mm magno mirabiliter ia deaert per qualragiats annos,, quam met et formidine, qnun expositi talent boallbs. ; f obi plae IBJE aaa Atibibtti.? Q 00 taut sait; delude postquam ingresai sunt dasertum, guia fuerit mestra paujrerta et inopia, quam nihil il ia 0fteMnl pane ei aqffl:a*. flfc etam; llia l & trlstis, f obis ear dehea% erista$ attottere, qui St ui; ni)tt conditio. Iam .deife prophet, iS a i eeuw sMaTOolealiorea?Qao.M Mlit bkonini initoit praeseaa veatsa conditio, ego voa statuam aieati in 0w 3Vk. n00s$ sitae, et ponam '01 quasi desertuua, Quidam siihWnl iifc<B 3., #0 si <ea|#|: die n;atifilatlft- weitfa: Mm *squMar: "nao, eeandum te deswto: hoe est, Dt pooam 4. M 0M<rum eim m miswm, uiafiUiait* 69 flisuti pfifft in deerto faite et ne male eanrtf ##i , Quia # A s M wd^.MWk |w grueret haee expsSo, quoniam dea nativitjilb Iris fcmh wneepii %psm (fel genitrix propheta baud dubie yoeat tempts ilud g us popu- ipaaram|. Mxii g#"g mim,, Ibagesi umatm meos, atams los fiefiiii fait- i egfpto,' IStatim desertam ja* ^pmiis <mm (vel laut paiem imeaml #l: fs greasus est, ubi erat rernm omnium inep* *tu* mms, Imm mmm,;fJJ & tinnm. mmtm^ :ei oleum mew) igity statim illie onsumi et perire lama et siti, 0 fiim mmm. niai 'DftiinuA psoa tfealaHtei* alaisse. iSwgfu* . lam UouaBua promit singulos pastquam o* mga hio videtur apte fluerer mvm mm tpwsf I-, quut $0i>t0 et i$0& *i ira** 'Oiifia, Tsmesx altemex- . est in gnre de tota popalo: et ta tridepostia atgis xecept 'est, #ai $00. -lills* e* 'mt| ferann: ets<#< |}(iod -dxi: nifiape femoiaia profsmM M imms. mmm. %iantam ainsi -al pro- ana esse a prqphetae mente iam imagnatioaem, pheiae eoie satis enfef it hie i woeari Israeli- quad Deas aies dofoat fidles anoa qui iam resip^er, 'tis in memoriam qualea fueriut a sua ^origine. CnJe ji%r qttojpodo lebeanl dninars nitrni lro* niai eontemptas ille Def unde ta eoatumax su- Hihii taie wluit propieta;, aed pofiu retuniere jeiia, nM. %nad ejWi rant Buis delitils^ S&m folit ;pM*lfaa popll qui OB, .eeasabai tem qutim affluereat; eopa awaiuw bonoruro, putahant Deo intendero, quasi insto fusaet seyeror eontm le QWi teniHft ep nnbibu*: quemadmodani bomi- ipsFum genua. Kne ergo aingaloa peratringic. asrea" soient oblivi qiilei oni fetitj #01,00- J^STI itei inquit, it iJs^fl8#r sMi enm^M aiinuf ditttit Quia BEgo J>e beaefieia ut plu- aemmim.. ixerat quidem prias natoa esse ex adalteriO, sei pogtea reeeperp. p# -la ^patiamx ^& njuni. Am eis^aMaM^ | iteeijjBl i pijt|aioB KJS esse quasi eniMeos, idea popiheti hie prpnit rum eat* sed tnenduhi eil nierooria <|uod dixij prOBills lsahae qnalis fuerit psottHi eondiMo, quano phetam adhae inaiaters in obiurgationibus : quia Boilieet- Peiainns m toii& _Hgj ia|[!ttit,;TW iei #inisi pewnieeipiK alfu& eopsolatiojaenij taon luaaoiis miaeriig et extremis prolbria. ilii regam fidebafci noadam feaetoa ease animes, Tel satis bumiljatoi, Esnendam wga disoMmen est inter prae-; jBaftinW" rgi, t -edeantar in pampit et daliti .nteni fe futBrani gralim-; 3)#ua aattehft Imo anleqaam naseantur, iam gimua mSgaa pom*- promiaitItatnm^ se fore propitiam apoatatis, qni ab eo epH Ulis pararij quae ab utero mattia eoa exeipiant. faet : :iim fofo o^tiuni iat- Maiipaai 6ed si quia natafe loeiii fa nmi,v& igncftili et ob- tenipua, quia adhue'ostendt non eessabaat peeoarei, eit Bfata, geaitue etiam a patre coatewjpto et soidio, Mgfi non msereftiiommmus,. Fostqnans polte! p^f-pfferit ad aam ifortunam, si> soperbiat gitari Mt d\;p#pdio matri% lafia diit filial |ui in sao aplandore, fe noji mnia a aiaae all- 'laqpftts aati sunt ex aluterQ, non suos ease, Sfe eert qaaado hOMiaem plebeiami et nlhili, poterit hae quod ajijehe est pfophta, non tatim erito Uli obiM, , ete*,. %m tu fust #Iia eonipetBm fut, pollieitas Ssimus eniai popaium blicalnSi Quid? feaeis te laisse homiaem ^el hnbuleum, ^el fuisaej et qaum pritataa easet terra ohaaaaa, fois pifieem liqaem, fei demeraum in sordibus: for- ^usii re#|ittta: a,I>#aJif< Jxailiatm babyjtaaieani :iuna tili, ferisit, ' fei peas feyexii i& ad 'difiti ei fuit quaedam speeei inoris* dode quam referai honoreai ta autem perind tibi plaeea, ae si mwpw sunt al exslo. tarnen exigaa tantum portio reversa tadfai fsiiSet ^>'a eottdltio Hof e?t eoasilinm pro-

229

CAPUT II.

230

est, non totus populus: et soimus fuisse iactatos quam insipidi sunt in sua iaetantia, dum volunt multi8 miseriis, donec tandem apparat Christus censeri ecclesia catholica, et sancta, et electus Dei redemptor. Quum ergo propheta totum illud tem- popnlus? Omnes enim nati sunt ex scortatione, pU8 complexus fuerit, non mirum est si dicat reii- sunt filii adulterini. Nam semen incorruptibile est oiendos esse filios a Domino, quia ex adulterio nati sermo Dei. Atqui illio qualis doctrina? Est autem erant. Nam donec reversi sunt a captivitate, et semen adulterinum. Sunt igitur papistae omnes tandem exhibitus fuit Christus, semper duravit haec spurii, quantum ad Deum spectat. Frustra ergo abdicatio de qua nunc loquitur propheta. Fiorum iactant se esse filios Dei, et se habere matrem eius, inquit, non miserebor. Hoc primo intuitu vide- sanctam ecclesiam, quia nati sunt ex foetido scorto. tur esse horribile, quod Deus tollit spem miseri- Iam prosequitur eandem doctrinam propheta, Dixit, cordiae. Sed debemus restringere hanc sententiam Ibo post amatores meos, datores panis mei, aquarum ad tempus illud quo visus est Deus populum suum mearum, lanae meae, et Uni mei, et dlei mei, et potus abiicere. Quamdiu ergo duravit temporalis ilia ab- mei. Hic dfinit propheta qualis sit ilia scortatio dicatio, abscondita fuit Dei gratia. Et hoc nunc de qua loquutus est. Haec igitur posterior pars propheta attingit. Non miserebor ergo filiorum eius, est exegetica: hoc est, exponit propheta pluribus quia nati sunt ex adulterio. Interea etiam tenendum verbis quod breviter attigerat, Scortata est mater est, hanc sententiam proprie spectare ad reprobos, vestra. Nunc si excipiant Iudaei, Quomodo sit scorqui gloriabantur se esse filios Abrahae, quum tarnen tata: quia Dixit: Ibo post amatores meos, qui dont essent profani homines et impuri, quum impie per- mihi panem meum, et aquas meas, etc. Hie propheta verterent totum Dei cultum, quum prorsus indomiti falsos deos amatoribus compart, qui mulieres abessent. Propheta igitur merito pronuntiat tarn du- ducunt a fide coniugali. Prosequitur enim similirum iudioium adversus praefractos homines, qui tudinem quam posuit. Ecclesia, cui Deus fidem nullis monitionibu8 sanari potuerant. Postea d- suam obstrinxit, censetur uxoris loco. Quemadmoclart quomodo sint filii adulterini, Scortata est dum autem mulier, si trahatur donis, ut multae mater ipsorum, quae concepit, vel genuit ipsos: pro- avaritiam sectantur, et libidinosae fiunt, ut se vesbris foedata fuit. B03 significat pudefieri: sed hic tiant 8umptuosius, ut delicate vivant, propheta hoe propheta non intelligit Israelitas fuisse tactos ali- vitium dsignt in Israelitica ecclesia. Dixit, Ibo quo pudore. Nam pugnaret hoc cum priori sen- post amatores meos. Quidam amatores intelligunt, tentia, sed intelligit fuisse mulierem probrosam et vel A8syrium, vel Aegyptium: quia scimus quum infamem, licet earn nulla turpitudinis suae vere- illigati fuerunt Iudaei cum profanis gentibus, simul cundia tangeret. Scortata est igitur mater ipsorum, abductos fuisse a Deo suo. Sed propheta praecipue et genitrix eorum probrosa est. Hie propheta ex- invehitur in falsos et pravos cultus, et omne genus cutit stultam confidentiam Israelitis, qui solebant superstitionum. Scimus enim semper primo loco obtendere Dei nomen, quum tarnen ab eo essent statui purum Dei cultum, et merito: quia inde etiam prorsus alieni. Defecerant enim sua impietate a dependent omnia vitae officia. Ego itaque non dupuro cultu, legem ipsam abiecerant, imo omne iu- bito quin fictitios omnes deos sub hoc nomine comgum. Quum ergo essent ferae bestiae, fuit hic ni- prehendat, quum dicit, Ibo post amatores meos. Quum mius stupor, semper obiicere pro clypeo Dei nomen, autem ponit verbum Dicendi, hie amplificat populi et semper iactare illam adoptationem patris Abrahae. impudentiam, qui consulto defecit a Deo suo, qui Sed quum Iudaei tarn contumaoiter superbirent, hie erat instar legitimi mariti. Interdum enim continrespondet propheta, Mater vestra scortata est, et pro- get, errore et stultitia hominem aliquem leviter abripi, bris foedata est: ego igitur vos non censeo, nee qui statim resipiscet. Videmus enim multos imperiagnosco pro filiis meis, quia nati estis ex adulterio. tos deludi ad breve tempus. Sed propheta hie ostenConfirmt hic locus quod paulo ante exposui: Non dit Israelitas meditatos fuisse perfidiam illam, ut sufficere si Deus populum aliquem sibi elegerit nisi sponte a Deo defecerint. Dixit igitur : scimus enim populus ille perstet in fidei obedientia. Haec enim hoc valere verbum Dicendi: non refertur ad exterest spiritualis castitas quam Dominus exigit ab num sermonem et pronuntiationem, sed ad interius omnibus suis. Quomodo autem dicitur scortari consilium. Dixit ergo, hoc est, statuit apud se: uxor, quam Deus sacro coniugio sibi devinxerat? quasi diceret, Ne quis mihi obiiciat frivolam excunempe ubi deficit a pura et intgra fide quemad- sationem, quod fuerint d'ecepti, quod fecerint hoc modum postea clarius videbimus. Sequitur ergo 8impliciter: Ex professo, inquit, vos estis perfidi, et tantisper durare coniugium inter Deum et homines, meditato consilio quaesistis repudium istud. Tarnen ubi qui adoptati sunt manent in pura fide. Nunc tribuit hoc matri ipsorum, quia ab ipsa radice deapostasia Deum quodammodo a nobis librt, ut fectio incepit, quum traducti sunt a Iarobeam ad merito nos repudiet. Quum talis apostasia grasse- perversas auperstitiones, et quasi haereditaria fuit tur in papatu, et iam multis saeculis grassata fuerit, malitiae successio. Itaque voluit totum corpus hie
15*

Ml

IKH0&E1

Sil

damnare* Mimt igiiui? 2fe pest amatores mem ui dai mibi panem meam et aquas eas. g:ed non Jossum ka bsoiver* #esA& est altfWmpert ietttentkm.

Besta nous expenenam ex verbis p^pbetM^ jnod eraeita iaetani pjsowntam mai, et ale% et boMreat wooitt. sifei On.tig#sg,fiscfail swpersMi* bas. QtSoi ergo Mkmm debebaafe uni 'm, perpiram ratflfefuat ad idoia, Haae iagrtitudinem i prepbeia aeeusat in persona ipsiaj Pli, #t |tt* teres ostadt rebus prsperis sfe dielutt impios> ni sje mft|ps fie m&gjs. oMarenif i 'Ai supwwtiowbtt?? lgue non ano taaiam tempore eontigti, sei est fers OrBfiuni io Brando, Tidemus ut bodie superliaufc papiBia% (Julirepaam i mundo btiaent, %aia potiato t witis, et feoBaribas Futaut igitarDeo ejjfiptoi tSi!B:#ui|uB suo% quia, nfl palasi ostendit se tlis adversam et nfsstum* its ttm ab iHilo factum fait. Ergo propheta Me staltamhm eonfidentiam pertri|i% '-tu aea M A Intimi* du esse semper amatem Dei ex prospre rerum $U#ei.u< Dao igitar Me netandm sunt, qnod aaperaftefogi, bomnes false adsMaaBt aa idois q a # ab an Deo profeetam et: deiade qaod eolligant se a 7. M jmegmtm am&tefs sms, et mat eqxpreDe anir% quia $$$ .statt pffe de ipsia ^indie* fem: aieut videmus iodomffta laissa frefratos M, et -reewiw ai mmiium: mmsi -fsrfforem, ,g# M6quia sefflfift Btataebaat m plaeerf eo, quum de- lief # # J I :jM4-qB-WW?*. iifae m genua alflue*wt. Am. pergatea# ad reliqua. lam atendt Deas quia fataram sit postfaa ailtift ^poeaii 4tfgfF& pojAltiW tnia.p ft rebels 6. Mapterm-w eg mmMt fi iMm sffi% iem. Prior membra ostendit tam pentns haorfire fi 0eumeh ^iraamdab| sqpem (Jad varbum est, se- pefvieaeiam in eoribag ipsaram, at non statim pire epein* seil *ameft BjWsas 4 t eaa est, # W * redtari sint. ftd stbam'. mnm... Ar#|tfer pp dabo sofern vel maeeriem), t seiitam: im no Isres sues-, iaquit, et tpmwe. ie refcrt prepbeta, fiiaoi bi I s r ^ l i t w aioltia peen# eastigati ikein:^ mansaroa tarnen in sua pertfnaeia Jnle appavet Hia ppbeta eaade seateatiam peTseqaitar f asm dara &int eersiee, et iaeireumaisi corde : quem |Ttam hiri a#ilMi'Sfi. OitBaft eaim <pam aeeesr dmolaja propbitae iflii expf4brftaf poit osem, saria ait eastigato^ postgaam popaas sib lifta* Mt nine eoiligimas, m eviter tantam Mssent i* d i t e ja ag itiis. Deas eaim,, faia videt aatnea gtjj boiB ooo pfiaisse salfiee ad arreefoneui : at BOO fitatim agafteere Atta ^#ee#% f ISI Waallt tamea stapenl est ista obstiaa^a; naal Dft f # eausarB soana ae si lifigaret sab aiigao iadiee, Ja padiam feeerat earn ipsis, deinde eoegerat ipso in tama Igitat"' hm oslesdife Pms* atlitei* m a p(>am 4xtrenss aj|itf#5; pergtat tamaa'-aB t eispntt eri gaaaa at ppsaaa samat de %mt dbstfattooe prarsas stapidi et ornai seesa earerent. Nonne b# ppilli <jaia seifieet ooa aliad appateat yemediaH}, prodigiosa est veeordia, quam bmiaes ita obstinate ]]fy<0mf ia^ai% #e# $$.K PoftSfll ia...hO<' Wifb ruant etift abi Dias 4ppa!fc maaam^'S tarn. sabest: testatac em Dominas se fore alteTem im- vilenterf Se tarnen exprmitar talis bstinatio ia pletatai^ abi jojfaiiii itx aagntas a^laeta^ aeEifei sraeitis. SebftUi eil :igitur: Bostq^afttetifreae si dieeret, Btamsi ao agaosnt statirn rint, nan tarnen protinaa smalliet Deas ipssra* sraeJiae se aaefife paernas lare, tarnen go iaai animoa, Kon ergo eorrigei eas Dea, licet atepr^fio hos. $&& ipwil WII% abi plfati faeriat rats qaia :iior st ipssp daiities*. ^a:aja at :sta* eltlsy jet sabata tuerit ills oeeasio saperbieo tim fteetantar ad daeitatem, quin potias perBequentftpborife utom sigaiieat se iaeturam at popa*- tar amatores suoa. In persequeadi ^erbo notatnr la non t tagtaf post saa ola q%e3a#wiA iresanua ferfssr, qtttmadmo^bai fidemis idOloiAiii haeieaas leeerat: se retiae similifadinem seorti. aimiies esse pbreaefieis. %u!a igitar nalla est in

Ham axor impoiea, si adultefts snos: seqBitBj, neeesftie^ est j i t Msttp. yel ^ooolf^tk 'vftl ea fit $&* #nitas Jlagitik Qaidqai sit, tarnen nisi permissa faerit Jieeatia marrtie, axores non poteraat ita l*a:agre eoaiagii :ftiBi.- Qae4 si aritaft intelf%% axorem saam seortari, tteatias earn cafitodit, OD8erai oaiae* eias as die et- jjoeta, Bea$ ergs gimilitafineal Itifi asnrpat< j|<% iaqaitj 0mUawm mam tum spimis, A mrmmsM rmwriem, ita at nallaji aSeel* ft swwatoseii pajeat id .#ab- bae ftgara iatelligit propbeta popalain: rsigendaro esse ia tales angastias, as eon lasewiat ia sais aapsrstltl^oibas/'sieati i t s tfita ftietat. Qajpiia; eniaa Israelitae relais pEospa asi sant, pataEaat ^ibt pidfl liiere; bia sfomiSta, hx$f etiam eoateroptas verf Doajiai Bar 4 f igitar, et per Sffinm iateffigit Deas res aijrersas, qaibas ooasMagt impie* . a ;i#iaant ibl blanjtM, *t W i*a seeare, at pria* soJebaat, saas saperstitiQuss seaatinlfir,: ^ vepweM. i0ir saf .wm$ bau est, Bfo ogam eo sjfe g**^ ^ mm aiaioj-am^ at amplias non laxent aibi babenas ijaemadmodam prirt ftsraal. *fstea if|aitar<

233

CAPUT II.

234

ipsis temperies nee moderatio, sed vesanus furor Videmus multos satis faciles esse ad confessionem retinet ad tempns superstitiosos, ideo propheta di- et propensos, interea pergunt in eodem cursu: sed cit, Persequetur amatores suos, et non apprehendet eos. propheta hic longe aliud nobis ostendit in vera Quid hoc significat? Deus frustrabitur spem impio- poenitentia: Ibo, et revertar, inquit. Poenitentia rum, ut intelligant se frustra colre falsos deos, et igitur in actu ipso (ut loquuntur) sita est, hoc est, se cupide sectari perversas superstitiones. Quaerent poenitentia hominem ipsum mutat in melius, ita ut eos, inquit, et non invenient. Loquitur semper de Deo se reconciliet, a quo prius defeoerat. Ibo igiipso populo sub persona impudicae et perfidae uxo- tur, et revertar ad virum meum priorem. Quare? ris. Videmus ergo quid voluerit propheta: vindioat Quia melius tunc mihi fuit quam nunc. Iterum proscilicet Deum ab omni culpa, ne homines obstre- pheta confirmt quod nuper diximus, nempe fidles pant, quasi inclementius cum ipsis ageret. Ostendit ipsos non sapere nisi bene castigati fuerint. Neque Deum, etiam quum tarn rigidus est, parum tarnen enim hie propheta de reprobis loquitur, sed de seproficere, quia luctantur impii sua pertinacia cum mine residuo. Exterminandus enim erat populus eius virgis, et non statim sinunt se cogi in ordinem. Israel: sed nunc propheta dclart fore aliquos lam secundo membro addit propheta fore tandem residuos, qui tandem proficient sub Dei ferulis. aliquem profectum, ubi idololatrae abusi fuerint Dei Quum ergo de electis intelligenda sit haec concio bonitate, ubi etiam obduruerint contra eius virgas: prophetae, hinc colligere promptum est, quam netarnen hoc non fore perpetuum, quia Dominus me- cessariae sint nobis castigationes, quia obstupescimus liorem successum dabit. Sequitnr ergo, Dicet tunc, in nostris vitiis quamdiu parcit nobis Dens. Nisi Ibo et revertar ad virum meum priorem. Hie clarius ergo re ipsa appareat Deum nobis esse infestum, spem yeniae ostendit propheta, quoniam de resipi- nunquam hoc nobis in mentem veniet, resipiscenscentia populi disserit. Scimus autem homines non dum esse. Nunc pergamus: resipiscere sine fructu, quia Deus semper ipsos paratus est excipere ubi redierint cum vero dolore. 8. M ipsa non cognovit quod ego dederim ei triPropheta igitur hie consulto resipiscentiam populi ticum et vinum (W)~\T) significat proprie mustum), praedicat, ut inde agnoscant Israelitae sibi utiles et oleum et argentum multiplicaverim ei, et aurum esse has correctiones, a quibus tarnen homines sem- aptarunt ipsi Baal. 9. Fropterea revertar, et tollam per natura abhorrent. Vellemus Deum nobis sem- triticum meum tempore suo, et mustum meum suo per favere, vellemus etiam blande foveri in eius statuto tempore, et eripiam lanam meam, et linum sinu et delicate: interea autem non potest nos ad meum ad tegendam iurpitudinem eius (vel nuditatem: se allicere, quibuscunque id tentet modis: et hino hoc est, quibus texit suam nuditatem). fit, ut etiam acerbae sint nobis castigationes, et obmurmuret statim caro nostra. Ubi dominus digiHie amplificat Deus ingratitudinem populi, quod tum suum attollit, priusquam nos feriat, statim ge- scilicet non intellexerit unde tanta bonorum copia. mimus, et excandescimus, fremimus etiam adversus Non inteliexit quod ego dederim ei, inquit,. triticum ipsum: denique nunquam possunt adduci homines et vinum. Nam bis, vel duobus modis peccant superat libenter se offerant Deo castigandos. Propheta stitiosi homines: primum quod adscribunt suis idoigitur nunc ostendit utilem fore nobis rigorem Dei, lis quod proprium erat unius Dei: deinde fraudant juia tandem adiget nos ad resipiscentiam : denique Deum ipsum honore debito, quia non intelligunt Bommendat Di gratiam in ipso quoque rigore, ut ipsum esse unicum autorem, sed putant se ludere sciamus Deum consulere suorum saluti, etiam dum operam, si colant verum Deum. Conqueritur ergoinclementius videtur ipsos tractare. Dicet igitur, nunc propheta de hac ingratitudine: ipsa non inteliebo, et revertar ad virum meum priorem. Caeterum xit quod dederim ei triticum, et vinum et oleum. Fuit Qotandum est, quum serio homines resipisount, hoc autem hie inexcusabilis stupor in Israelitis, quum eri singulari spiritus instinctu, quia perpetuo mane- satis 8uperque admoniti essent, ex benedictione Dei rent in ilia pervicacia, de qua diximus: etiamsi fluere bonorum omnium copiam, et omne alimenti ;entum annis Dominus assidue subigeret homines genus. Hoc clare testatus illis fuerat Moses, deinde perversos, non tarnen mutarent ingenium : et verum conspectus terrae Chanaan erat illis viva imago ist dictum illud vulgare, improbos faoilius frangi divinae gratiae. Fuit igitur prodigiosa haec amenjuam corrigi. Sed quum post multas admonitiones tia, quod populus, qui et re et verbo satis edoctus tandem homines sapere incipiunt, haec mtatio a fuerat, Deum unum omnia largiri, tarnen hoc sespiritu Dei contingit. lam ex hoc loco licet colli- cum non expendit. Damnt igitur propheta populi jere quae sit vera resipiscentia: nempe, ubi non vesaniam, quod neque ipsa experientia quidquam tantum qui peooavit agnoscit se reum esse, et fate- profecerit, neque doctrina legis. Ipsa, inquit, non tur se dignum poena, sed vere sibi displicet: de- cognovit. In pronomine demonstrativo est emphasis: lude etiam serio affectu ad Deum se convertit. debuerat enim populus familiariter assuescere cum

235

IN HOSBAM

236

Deo, quia educatus fuerat in eius aedibus, quemadmodum mulier contubernalis est viri sui. Quod populus ita mentem suam, et sensus omnes averterit a Deo, hoc omni excusatione caret. Ipsa ergo non cognovit quod ego dedissem ei triticum, et vinum, et oleum, quod multiplicassem ei argentum, et ita aurum aptavit ipsi Baal. T\V?y non significat hic proprie facere, 8ed accommodare in usum. Aptaverunt igitur aurum ipsi Saal: quum non tantum deberent priinitias omnium bonorum dicare mihi in obsequium, et cultum numinis mei, quidquid bonorum in ipsos contuleram, aptarunt ipsi Baal. Videmus ergo hoc versu utrumque vitium reprehendi: nempe quod populus Deum fraudasset iusto honore: deinde quod transtulis8et ad sua idola quod uni Deo tribuere debebat. lam hoc posterius vitium attigerat quinto versu, quia, illic retulerat in persona populi, Ibo post amatores meos, qui dant panem meum, et aquas meas, lanam meam, et vinum meum, etc. Hie iterum repetit quod aptaverint aurum ipsi Baal. Quantum attinet ad nomen Baal, non dubium est quin hoc nomine complexi fuerint superstitiosi omnes minores deos, ut vocant. Neque enim tantus furor corripuerat Israelitas, ut obliti essent unum esse opificem coeli et terrae. Tenebant igitur principium illud, aliquem esse summum Deum, sed addebant patronos : et hoc fuit communi omnium gentium consensu receptum. Non putabant igitur Deum spoliari prorsus sua gloria, si adiungerent ei aliquos patronos vel minores deos. Vocarunt autem communi nomine Baalim, quasi patronos: erat Baal qualiscunque patronus. Alii vertunt maritum. Sed non dubito quin semper haec superstitio fuerit stultis hominibus, minores deos propius accedere ad homines, et ita esse quasi intermedios inter mundum et summum Deum. Quemadmodum hodie papistae habent suos Baalim, non quod existiment patronos suos esse loco Dei, sod quia formidant omnem Dei accessum, et non intelligunt Christum esse mediatorem, ideo, ut gratiam sibi concilient, hue et illuc se conferunt ad diversos Baalim: interea quidquid honoris exhibent vel lapidibus, vel lignis, vel ossibus mortuorum, et omnibus suis figmentis vocant cultum Dei. Ergo quidquid colitur apud papistas, est Baal: sed habent interea pro suis Baalim suos patronos. Nunc ergo tenemus quid velit propheta hoc versu. lam sequitur, Propterea revertar et tollam triticum meum tempore suo, et mustum meum suo statuto tempore. Hie iterum propheta ostendit Deum extrema necessitate cogi ad 8umendam vindictam de impio et desperato populo. Proponit in medium quanta sit ipsius populi durities: deinde adiungit: Ergo quid restt, nisi ut priventur omnibus bonis, qui tarn ingrati mihi fuerunt? Est enim hoc plus quam indignum, ut homines fruantur Dei benefieiis, et autorem ipsum spernant, imo extollant in eius locum hostes eius,

et quasi in nihilum redigant totum eius imperium. Hoe enim faciunt superstitiosi, nam deiiciunt Deum e suo gradu, et eius gloriae insultant. Interea an Dominus ita prostituet sua bnficia, ut sinat profanari ab impiis, et ita etiam sibi impune illudi? Yidemus ergo nunc consilium prophetae. Nam Deus hie ostendit nullum amplius esse aliud remedium, nisi ut Israelitas spoliet omnibus suis donis: ditaverat enim ipsos, sed abusi fuerant tali opulentia. Necesse igitur fuit redigi ad extremam inopiam, ut desinerent polluere dona Dei, quae sancta nobis esse debent: et ideo etiam utitur proprio verbo. Nam ^33 significat proprie eruere, liberare. Dicit, Eripiam lanam meam, et Unum meum. Videtur enim notare iniustam dominationem, quemadmodum si quis eripiat e manu praedonis quod iniuste possidet, si quis liberet ab imperio tyranni miseros homines: ita etiam loquitur nunc Deus, Ego eripiam bnficia mea ab istis hominibus, qui perperam et iniuste ea polluunt. Et addit, ad tegendam suam nuditatem. miy proprie significat nuditatem, sed non simpliciter. Est igitur nuditas rei pudendae, quemadmodum Moses vocat carnem m*ij/ pro aliqua parte probrosa, in qua est foeditas: sic etiam pro foeditate capitur. Haec particula sedulo notanda est, quia ostendit Deus, nisi idololatras denudet, semper ipsos fore obstinates. Quare? quia scilicet utuntur tanquam tegumentis turpitudinis suae. Dum triumphos suos agunt in mundo impii, putant quasi obducta esse vela, ne quid turpe vel pudendum in ipsis conspici possit: quemadmodum summi reges et monarchae suo splendore putant omnium oculos perstringi, et ita tarn audacter lasciviunt: putant sua stercora bene olere; haec est superbia mundi. Ita etiam superstitiosi homines, quum Deus illis indulget, putant se habere integumenta: ergo si se proiiciant ad omne scelus, hoc putant esse quasi sacrum. Quare? Prospra enim fortuna tegitur quidquid est in ipsis obscoenum. Deus quum talem vecordiam in hominibus conspicit, an potest cessare quin eripiat bona sua, ne scilicet talis corruptela perpetuo grassetur? Hie enim est nimis crassus abusus, quod quum Dei bnficia sint totidem imagines gloriae eius, sicuti etiam in impiis relucet paterna eius bonitas, quod mundus rapiat in finem prorsus diversum, et integumenta sibi faciat tegendae turpitudinis suae causa, quo liberius peccet, et cum Deo ipso bellum gerat. Ergo, ne amplius tegat turpitudinem suam, inquit, Ego eripiam quidquid illi contuli. Quum dicit Auferam triticum, et vinum tempore suo, et statuto tempore: non dubito quin ternpus messis et vindemiarum designet: ac si dictum esset, Yeniet messis, venient vindemiae. Hactenus fuit magna ubertas: sed ego ostendam in meo arbitrio esse et terram, et omnes eius fructus. Quamvis ergo nunc saturi sint Israelitae, et cellas suas

237

CAPUT II.

238

oppositum esse terrorem. Dicit igitur Deus, Hoc me non impediet quominus te castigem ut digna es (alloquitur enim populum sub persona mulieris). Ergo coram amatoribus tuis nunc retegam flagitium tu am: Et vir non eripiet earn e manu mea. Nomen yiri hie ponitur pro ipsis idolis : nam generale est apud Hebraeos. In ter dum ubi de brutis animalibus agitur nomen viri sumitur: de frustis etiam unius cadaveris. Nam qunm Moses describit sacrificium 10. Et nunc retegam flagitium eius in oeulis Abrahae, Yir, inquit, aptatus est ad socium suum: amatorum eius, et nullus eripiet earn e manu mea. hoc est, Abraham partes ipsas sacrificii inter se 11. Et cessare faciam omne gaudium eius, festivita- coniunxit: quemadmodum gallice dicimus, Il n'y a tem eius (alii vertunt tripudium) novilunium eius, piece. Deus ergo hic de ipsis idolis loquitur, Nemo, sbbathum eius, et omnem diem eius festum. 12. Et inquit, eripiet eos e manu mea. Nunc tenemus prodestruam (vel in solitudinem redigam) vineam eius, phetae mentem. Simul etiam videndum est quoret ficum eius, de quibus dixit, Merces haec sunt mihi, sum respiciat. Putabant enim Israelitae, quamdiu quam dederunt mihi amatores mei: et ponam eas (vel vigebant apud ipsos cultus perversi, se salvos fore redigam, nempe vineas et ficus) in sylvam^ et come- et jncolumes: hoc illis erat impossibile, nempe stante det (vel depascet) eas fera campestris. idololatria posse aliquid adversi accidere. Quoniam ergo imaginabantur falsos deos sibi esse instar inProsequitur eandem doctrinam, et propheta ex- vieti propugnaculi, manebunt, inquit, idola tua, et plicat pluribus verbis, et etiam partitur quod uuo tarnen concides. Ego enim coram amatoribus tuis capite dixerat, in plura membra, vel species. Nunc retegam flagitium tuum, et nemo ipsorum liberabit primo dicit, retegam flagitium eius. Quomodo hoc te e manu mea. lam propheta ad species descendit, factum est? nempe postquam Deus integumenta ilia ac priore loco dicit populum spoliatum iri suis sacriabstulit sub quibus latebant Israelitae. Nam, ut ficiis, et festis diebus, et tota ilia externa pompa, diximu8, hypocritae blanditias sibi faciunt ex Dei quae larva erat pietatis apud ipsos. Postea adiunbenefioiis, et ita se occultant quasi sub cavernis, git spoliatum etiam iri suo victu et rerum omnium quemadmodum latrones: putant etiam se Deo im- opulentia. Hactenus de nuditate loquutus est, sed pune illudere, quum pinguedine oculorum habent nunc describit qualis futura sit nuditas: et quidem quasi obtusam aciem, quemadmodum dicitur in specialiter ostendit fore aliquando ut cessent sacriPsalmo (73, 7). lam ergo denuntiat Deus futurum ficia, cessent dies festi, neomeniae, et quidquid perut appareat foeditas populi, postquam scilicet priva- tinet ad externum cultum. Cessare igitur faciam, tus fuerit donis illis, quibus locupletatus fuerat ad inquit, omne gaudium eius. Loquitur de sacris gautempus. Dicit, nunc retegam flagitium eius in oeulis diis procul dubio, et hoc facile colligitur ex toto amatorum eius. Significat hac voce mutationem, a contextu. Addit, Omnem diem eius festum. Quia qua populus sibi non timebat. Nam quamdiu non tripudiare solebant in festis diebus, ideo nomen hoc sentiunt ictus reprobi, subsannant omnes minas. ad morem ilium posset referri. Postea addit, sabbaErgo ut Deus excutiat illis talem indulgentiam, thum et omnes dies festos. Fuit igitur haec prior dioit, Nunc retegam in oeulis amatorum eius. species nuditatis, quod Deus abstulit Israelitis fallaEgo non dubito quin propheta loquatur de ficti- cem illam et evanidam religionis speciem, in qua tiis dus, et de omnibus figmentis quibus Israe- sibi stulte placebant. Secunda nuditatis species fuit, litae corruperant purum Dei cultum. Neque enim quod exuti fuerint omnibus terrenis divitiis, et repossum adduci ut hoc vel de Assyriis, vel de Ae- dacti ad miseram et extremam inopiam. Sed hodie gyptiis exponam. Scio (quemadmodum heri atti- non possem absolvere. gimus) fuisse tendiculas diaboli, foedera quibus tarn Israelitae quam Iudaei sese iunxerunt idololatris. Heri coepimus exponere hunc v*ersum, ubi DoHoc fateor: sed interim video quid praecipue agat minus de cessatione sabbathi et neomeniae, et expropheta. Hic enim directe invehitur in cultus per- terni cultus loquitur. Diximus spoliatum hoc modo versos et vitiosos. Quid ergo hoc sibi vult, quod fuisse populum Israel praeclaris dotibus, quibus orDeus reteget flagitium populi coram amatoribus eius ? natus fuerat. Scimus autem Deum liberalem esse Alludit ad mulieres impudicas, quae audent etiam duobus modis erga homines. Nam communis est terrore compescere maritos, ne iure suo utantur. eius beneficentia in victu et omnibus terrenis comQuid ? tu male me tractas : erit qui ultionem sumat. modis peculiariter autem beraus est erga populum Saepe mariti, etiam si indigne ferant suum probrum, suum in donis supernaturalibus, ut vocant. Priore non tentant quod erat sui iuris, quia vident sibi igitur loco propheta dicit, Ego cessare faciam sabba-

bene refertas habeant, sentient m dominari super messes et vindemias. Tempore igitur suo statuto. Yoluit autem mature hanc poenam denuntiare Spiritus Dei, ut si sanabiles essent Israelitae, redirent in rectum cursum. Caeterum quia tarn obstinata fuit eorum caecitas, ut contempserint totam hanc doctrinam, nulla excusatio illis superfuit. lam sequitur,

JI9

m HOiBi

"tkum, e memmemm% et aies festm. Futalant enim se 13. M visite&e mifier mm Baedim, guibm 'feeposjss^ quum $$)mmt festw um, quam iWP^ 'i90ti8M (wl *uAu^ # t (cet 0fy*t iilis): flea effsrrent, fuum Jaai<jue apd eos externa pompa ef mnemfimtinaws s% e <mS |yel torque| sae, culte Dei fulgerat. gSeimua tamaa aeque lgitima el prfeda est p&slf mme^m 4W$f # vnei #Si es| joto Det eatatsse, uequft etia fite* trt ipse iu lege praeoeperat. tiBeebanf enim mnltas superftitiues, imo i!$ Mlfgi<? pd sos fcaiata pate t|oBfirBBa pfxinaa eagfcriaana. Dixiaiug ante* sel putabftnt tanSen hunc ultuai # placera, 3tttae' bip quaiu utilis ist sta adajonfti, ttftmp qjaoties viiemus quarsum baec poena pertineat: aempe ut Dens tractt duriter homiaeSi toe modo tileisei ^/puIUS Israel ism djsiuat sibi Jaudlri I* axt&rns. ejjiUR peegti, t unieBe ustaa *ind%tewk Sam pietatis specie, postquam scilicet exutus faerit et etiamsi boaiioes jreputant se astigar a Domiaoj tmplo et iaerificiis, et tote exte cultu. Hoc non lamea se peaitas exutiant m examinaat ut tele (rtBBjBBi quuat ISraell JA ^Bm atept decebai ejplii #go ppbe ^uod piu vMimuBv sunt elmus enm 30a paus destitisse . suis nempe $xm.' asfgationeax iustam ore ei sfenul i^esitilAibttf qua pMTali saut patria, at *retf dglb ostendit t$0 .maxime disjlieiiafr $fm M II* m exsiliutft. !$# dscjlnd ri sjeandam speciem : litis, nmpe qaod religio ab ili iata eBset; nifail dipt projiet, eram rl sstruam: vMem emsf et enim utilius est eognitu, quam ut semper se assue mm ":0l 'pl&ws :##, Jres M' *lif M i ftftiut bcuiinei | Dsum fm #l#ada M Ulis est, Isae res sunt mik 'mm$ quam efe&rwr testatum fieri uempe omues; snperstitjoues esse tan-fP amai^es wsd? 5 dmtuam, ms u sflkam $ $e-tae . abomiaatinl Daa, ut ai ferw aeq^ueai. Bleii pmei -m$ 0 wiwets. BJSIUB' ba sscfloum |gitu*y mpe? mi$- iim'MaeS&m-xo st, utl essa spoliationis xembram* quod redaeti sunt ad ideriut'Viicfi Israetitae se earera templb, orbato esse et oiief ptnuriam sraelitae, quum ante/ apal eaf sa<erijici!|j et neameafi) et im ualluni mpliut gx noa tantam ma|na 0$fi$ tonorum esset, Yfuuj terni altos Signum exstart, agnosoant m tteo puetiam luxuria, quamsdmodum postas suis loeis ela- nirijj quia cotaerin Baalim pro uuieo Beo. Inlersa g 'fldetiifts, %uia e*g. rebus: pjwpeiNw tuj-gSN \ p-foplieta frfns -allu: ad mejpetrlatlj fUM s #xr bantj Me prophet ndiiatem fufcuram illis denun- Um oraanti et jnaiore Htuiio, dum exspeetant auos tiafe &%feram, iaquit, lern eteum. Sfaecdoenica est iiqBttt% foist ab Tfft et fie c^mpleeti foluit amatores, ut sfiilieet (sapiaat eos sui ill6te!#i ft* propaeta omaem bonorum twfietatem. Qaidqaid fytifa. | W | IBIUIJ inaure Ma . IS sMot See if# a,! #etatB partinet, Me pep eiapl^raB p*#* faeere soient superslitioBij dum eelebFaat dies lestos: piiejtadesgal; e* fepttit fid. Hslrai naper, aempe ;putaat e^lm m;$gj^^|pfc^ji^'j^^|^) j|Bslte IteaelteB falso pataase Haa mereedera suis snpei?- in splendote vestiam et videmus bodie stuporem S{i|ii|aS tipjadfe doua elisel falaos de##: is#- lune grassari adhue in papatu. : Ftarent euia^ se Iteo vgl lotiui sut iielii'|are gfmw; aiaramj rat, Bkm>$$&wreeM:i aomen ieilieet dedoetHni a vmim ajfl, AMI reteraat daaani, sel maie : fateor guidem nis s esikreat quam ronat peragere sacra sua. yakr pist e:|l.ll|^ fWii jiaw lignAt' Btl> Hoc preul dubio fuit etiam comniuBi erf et uw qaMam nmea deswaal* Sel seiaias iaauBerlB tuc rjacijrluiu* Bei propbeta quo melius steadat ieiiptesa 'taei ran ;ppw0 ai|( p pefeedt* et Daum abomioari tarn erassas superstitioaes, dfeit traaaf#rtr laterdmai m illtel ttadttttti 1 sed eft 8luiil^.ii^ s^tis^ ^etftdutolu aim ujart* t&naa saepe obi afitap de aieeetfiebms, usurpant trix ut flro lliciatj fiicum eb iaducit, deinde pi?opjtet!f km ttomB. ludueit e t p f pet ^ tastit ae spfoadide, et iniait sua ora&meatft, * puua Israel sut persaaa nieretr&isi A s#f mer se Maoullibui # aura* tiaitt cluat Jsraelita, y p:. v<el Mm m$ msi mwees mm, fmm mihi iaquiti scortantur, et intere fferuoi etiam signa em, imimm <|moftia ;eygo' h4u*' suae jmpudicipae. *Calis ift Iglter Pllusi| p^puitaf uerant lsraelitae im ms sapeistMoatbuSj ut na in bis verbis, quum dieit (mltm fuisse mm^m, jpsejIK e^eutPllii &!: .pewiaiij dome p8ti S imure, el pwfeeam post ameefes sups, QtisavisM* sseat bonis ooiBbuS^ ide ban poeaa Mis dnuo-' mtx f t git quod lu .fi -ffrsus ^dluUsgii, A t lit, quod Dens auferet quMquid putaruat sibi pro- lI ef aquiti Daus enim tic oaquerter nikil ^ejBte * auii id#a*. f 4 !iii fifttjtiifi {kmm&m^ la talusse eontuliBraium fui coniugii! fUum fixiaiet fui% hem omnia, m 5$fak boe est relifana in cam jipulo in tat lf tijpB-% t benigae #ioKtudiaem et fitss et loca bene eulfca, sie ut aiu que bumaniter sum tractasse^ aaae memoriam fuisse p^lltut; quenialBftiBii fitti iolet au IOB deiertis. sepultam. Mei Ip* e^ luquii .Est ifitUf ^0 Kuae ergo tenemus totuai propteta eonsiinni. ConpJtefttift inter Israeita% |uos Deug sibi adiua^ Pei-gamuB. xerat, et alios numines qui nunquam gustaveraut uriim fjelifiootA fin teaebattt fuissapi 08|et ews Nus* &%ue enim rolrum fuit gantes deefpi t*

241

CAPUT IL

242

posturis Satanae: sed quum Israelitae probe edocti illius pervicacia. Hoc igitur versu Deus ostendit essent, ao pridem assuevissent etiam ad verum cul- non ante malorum fore finem vel modum, quam tum Dei, quod potuerint abiicere eiua memoriam, populus in desertum traotus fuerit, hoc est, quam certe prodigiosa ingratitudo fuit. Quemadmodum fuerit privatus et patria, et sacrifions, et omni opusi mulier ad tempus vixerit oum marito, et libera- lentia: imo privatus etiam fuerit ordinario victu, liter ab ipso tractata fuerit, si postea se prostituit et coniectus in desertum et solitudinem, ubi rerum adulteris, et nullum amplius amorem mariti fovet omnium penuria ipsum promet, ac ultima ncessitas Tel retinet in animo suo, haec pravitas est quasi mortem minabitur. Ergo si tantum admonitus fuisbelluina. Nunc tenemus in quern finem hoc additum set populus levibus poenis, nihil profeotum esset fuerit, Israelites Dei fuisse oblitos. Est enim gravis hoc modo: quia maior erat durities, quam quae poshaec et severa expostulate, quod quum diu coluis- set levibus aut usitatis remediis flecti. Oaeterum sent verum Deum, abrepti fuerint ad tantam amen- haec sententia eximiae consolationis plena fuit, ne tiam, ut colerent falsos deos, et in cerebro suo con- fidles prorsus deficerent, quum videbant se rapi in fictos. Prius enim didicerant quisnam esset verus exsilium, sibi tolli conspectum terrae quae erat et unicus Deus. In summa, hoc versu (quemadmo- quasi speculum divinae adoptionis: quum videbant dum prius admonui) confirmt propheta non modo se dispergi in varias partes, et iam nullum esse iustas fore poenas, quas Deus sumpturus est de corpus, nullum esse Abrahae semen. Ne ergo impio populo, sed etiam necessarias: et interim de- fidles absorberet desperatio, Dominus hoc modo monstrat quam turpiter a fide coniugii defecerint, lenire voluit eorum dolorem: quod si in desertum quum nihil apud ipsos valuerit Dei memoria, quo- rursus tracti essent, eundem tarnen manere Deum, niam sectati sunt idola, et figmenta cordis sui. Nunc qui prius eos redemit, et praeditum esse eadem pergamus. virtute et potentia, quam exseruerat erga patres ipsorum. Nunc tenemus consilium prophetae. Nam 14. Propterea ecce ego inclino illam (vel per- potuit calamitas tantum incutere terroris ipsorum suadeo illi: dicemus postea de hoc verbo) et profi- cordibus, ut abiicerent omnem fiduciam gratiae Dei, cisci earn faciam (hoc est, deducam earn) in desertum, et staturent se esse perditos. Deus proponit illis et loquar super cor eius (hoc est, loquar quod gra- desertum. Quid? annon semel eduxivos ex deserto? tum est). an ab eo tempore virtus mea imminuta est? Ego igitur idem maneo Deus quern patres vestri experti Hie Dominus clarius exprimit, postquam diu sunt : rursus ego educam vos ex deserto. Sed inet varus modis afflixerit populum, se tandem pro- terea admonuit Deus incurabiles esse ipsorum morpitium fore: neque id modo, sed etiam facturum ut bos, donee ventum esset in desertum: hoc est, donee poenae omnes cdant in salutem, et sint remdia privati essent patria, et omnibus gratiae testimoniis, ad morbos sanandos. Est autem anastrophe quum ne amplius se in vana fiducia deluderent. Postquam dioit, Ecce ego inclino earn, et profieisci earn faciam ergo duxero earn in desertum, tunc ego persuadebo Uli, in desertum: ideo sic resolvi debent verba, Ecce ego vel flectam ipsam. Malo uti verbo flectendi vel ininclinabo earn, vel persuadebo illi, postquam dedu- clinandi: quanquam verbum persuadendi non male xero in desertum : tunc, inquam, Loquar ad cor eius. etiam quadrat. Sed videtur tacita esse comparatio Saepe nns capitur in malam partem pro decipere, inter praesentem contumaciam populi et obsequium velinducere fallaciis, vel lactare, utvulgo loquuntur: quod Deo suo praestabit, ubi multis plagis fuerit sed hoc loco accipitur pro blande alloqui: ita ut subactus. Tunc ergo incipiet fiexibilis esse populus, Deus persuadeat populo rebelli et obstinato quod inquit, postquam abductus fuerit in desertum. Et rectum est. Hoc autem fore pronuntiat, ubi dedu- tunc loquar ad cor eius. Scimus quid valeat haec xerit populum in desertum. Pendet hoc ex superiore loquutio ex Iesaiae 40. capite. Loqui ad cor, est dootrina, ubi dictum fuerat, Ego statuam earn sicuti aliquid solatii afferre, et mulcere dolorem amico in die nativitatis suae. Alludit enim Deus ad pri- sermone, offerre benevolentiam, et spem aliquam mant populi redemptionem, quae instar nativitatis proponere: ut qui prius moerore confectus fuerat fuit. Perinde enim ac si emergeret populus e sepul- tandem respiret, colligat animuin, et spem concipiat cro, tunc adeptus est novam vit am, quum liberatus melioris status. Et haec loquutio diligenter notanda fuit a tyrannide Aegypti. Tunc ergo genuit Deus est, quia significat Deus iam non esse locum prosibi populum. lam propheta addit, Ego postquam missionibus suis, quoniam tarn praefracti sint Israeearn in desertum duxero, Inclinabo earn, hoc est, litae. Non frustra dicebat Paulus Corinthiis (2. Cor. reddam mihi flexibilem. His verbis significat nullam 6, 11), Os meum aperite, Corinthii: ego enim non esse spem resipiscentiae, donee ad extremum ma- sum angustus erga vos, sed angusti estis in viscerilorum populus deductus fuerit: quia si mdiocres bus vestris. Quia Corinthii, quum alienati essent tantum poenae sumptae essent, non fuisset correcta > a Paulo, quasi obstruxerant acutum eius doctrinae,
Cavini opera. Vol. XL1I. 16

243

m HOSIM

244

at mm posset paterno mem ffios slloga; le etiam m tecol M fe, inqait,, wem efm, Aladit ad lo ipso Dominas tfstitr iattoam elaasam asse sitam deserti A m stam tque egMsai sant suis promissieniba, qai. si peSi -feoiae propost. Israelfti % dsert, excopit- eei plasties Mfom> IsralitiBj bo erit .ladite.;, si elementer os ad se qaae erat ferfils et amoena, itifera etiam. ^ndam it?fet> refjpjMt, imoftiityabuat,tanta est eoram ppiant propb^tfiai illndew ad tdtiopem qaae fft eroeia: si Ulis resensiari ralit. asptrnabBHaf wl injBic nft popalo propter saerifcgiam charn ma USgabwt, *$ abnti pergent eias masnetadine sieati meo iadieto faliantar. am prpbeta Me aibil aliud prias, stealit r # W ejilpa I#4i. $ ton p* ' iBtiili|it qvtm ttbitam oie> mAtteiiA in^ tatft Sit pasde et awiee saw eis gre. J%sftpsw erg popal, faeaaadmodam eontgt postqaam ogressas gru E M ; lop* egf es, fjxpama ergo, ;est a de&ert#, |am ia dtiefto M granam qadm poties prfeamar sensn grajiais Bai,; pyaeelftsam este rai trii yel borJe, allas <s|iam ailnaa aJ fiKS nostra plpa. Deaa enin} semper sponta ai ienifne fait peaaria eoaianeta am mille mortibas mansnetadioem pfopaiSiiAftseftnisi bstaref .nostra ip ^d#sefto, Btatlm atqae p^dem^ e^ta ppalssy jMittack et darities, tibi atem let os ft deseenlit in panitem Aehorj ab erat snmma esse aqij al lipos flexibiles, et parati ad red- amoenitas et aeapditas. Heu ergo iimplMff pro dendnm obseqainaij tac etiam paratjt est: lslim pb#a ntAigi% pissfqaatn relipaerit popi}, ftdllato lejal ad eat nostsnmi loo est, paratas est se talem fore moram ia Deo, qaia liberet ab omnibas malis>} asiendert Jftali est, plias feilie! ffStiae pt Fay-.. .si riwitaal beatam. vexwa omnima opiam, Mepti lis. Ergo Vufewaraa qnsm Mm envenlat hie eon- faetera est qaom desBeolii olim popular Sa plaoiploi& prepetae. In snmma, daae snot partes, tem etor. MeiBct atgo Israelitis in memoriam friar mii pod Bet Oft ia .totanr spem '^nii; qa:ol |satribMt iipistntn eoitigejajv 'Rfes .e*p# M t#ilit Iiraelitis, si qat sint saaabiles inter eos; mi m& m 8 0 iom: b.oe 68% sma atqae verb testasteftdjt tiafiSj |i swea sit esti|:ati0, tarnen ntilem tas fnaro amorem menm, re ipsa sentient et exfores qaemadmodam enstabit ex ipso protlta* He piiientar me vere e < ex anmo feon#ilifttam fSty g$ anam membram. Alteram ero, ne nminm et inteilgeni qnam prepensaB sim ad benBeeatam; fssfneni iMsttd tttf {dj Dtt% eitius mitiget :iq:iiift 'nft dift tn#|# popalam ipsam aspeniam, gaam rigorem: respondet eodam esse mMaram E| -addit|. I wgeMmem -sgei, r-' <rf wmam sgm* fjiBpas, faia B sini eapaees: snae waasaetadiais, Hie: signifieat resfitationem fora qaasi a morte in dons& graTJoxjBBS peals pftalftti faefint %mM t s tam> " SJametei, nlm ^aotidie eefftebt WJi -osali IpmlliatL Iam pergamas:, popnla Tritam eaam earae esse tieo, qnam man a eeelo plneret, qisim #X rape etiam manaret aepta, tarnen erat qaaeJam interea mortis specie M M 16. :M k . vwiies. $wt flfctf (ab o loio) : oealos. Qaamdia ergo popalns in deserto peregri #l$=p jacter pee fel iaaaam) ^: . I *|i: W$ A t e 4#tecee |:rl pae^ " aalali lit, foaapft ppoi'at Dias ;m#tt|S _ tf?W*|s^ jntiae) mmt i leal 1^ <* g*fct uetoJsiif fero " deniqae, at diximaa, sepalei'am faitfcabitatiodeserti Fosftpiam aatem popalas deseendit in planitiem 4 # i ia epit nanrire vitalem aarams Asnsit Paae deeiarat tiam propbeta, laTsiem Dei etiam m tane demnm tivere, qaia potitas erat sa BOO' efam vefbif, g # -etteata et xpeatk; p^ripi* TSto, Vioerat eim iam in eewspeftam baerfditatis eaoia fore, abi popalus flexaa a teeiaiaw feerit gibi promissae. Qaemadmodam erg t:ailil itbr Diierit pspopjieta proximo fersa, iqaap ad eor fait initiam et qaasi ianaa bonae spei patribas, ita tnv-i rmm :add& 'ft^ ;pfelii8 ferta $% ;JIls*p#tiam _ propbtta :amn allwenl ad iilam: Vmmptions testimaiamfexoriamei, ai senaat m sibi reeoa- dieit, Deam roomento tarn benigne aetaram em jIiMim 'esse. JJi#1gitaf 0 ^d#ta tes, IK-se^ " Israfllitigj, at aperiat- #5s spei t -alatis iannamr eaR rat prias, Ego deetraam ites eias etfloara; nan feoBrat olim in aile ebor ifaorani patfiblS* Jf tamtam TiaeaEaia fit meat: sed sab ana gpsae mnei Mm. Bk eentexta Facile eoiligimos hallneinari jEone alias ^o/mpjeSfeeftdit pcpfiist *t dixiM :. intsafrOS, 'fni btitiifir pMlolopMnfar,: ift tafle Tites aatem elegit, qaia in Tibaa maxime raMgel AekoK "Vea-arn qaidem est radieem rtomint elle ~Q$f qaod sigaiitat-. tarbare tel perdere, et Dssi; Jibefaiitsi 'M%ta p?ote aeeessaias est ad ^itomverbum ;, toieraBdam, sinam mlandat, et tribwitar tiam iu nmen illad misse Impott loeo ab frenM sed offleiaa Bsak 104, esbilatani eos: Fanis eor propbeta aibil taie respexit; qaemadmodam fcoil J$mi'jWfj*t vel ltatj fieam letifieat; m , apparet te^pdo meb Dieit enim, Cra, Ulk homiaia (jnoniam ergs: vtes nan tantum al ne* Simi 'USm alesemtiae Mafi, # siat. in li qao: Cf88apoB a s B plaalari ssen, sed a l eopiam bera- adseeadit terra Aegjipti, Tan enim demarn pleo iio^remj^ :Me p*gpbe dleit BoirtnaiWj. pttqate 0 telAavit pop!''ASto*daSj:>pfstfu$.ta potait reeoneiliatas laeri popnle, datnram vis saas b eoniicere aealoa in terram promissam, psi|m

245

CAPUT II.

246

vidit iam venisse finem tarn sererae Dei vindictae, quae grassata fuerat per totos quadraginta annos. Tunc ergo populus effadit corda et linguas suas in laudes Dei. Ergo propheta hie talem fore restitutionem docet, ut posait populus canere Dei laudes in solidum, et non vulgares illi gratias agere, quemadmodum soient qui aliquo inoommodo levati sunt: sed qui sunt redempti a morte in vitam. Canet igitur, sicuti diebus pueritiae suae, et sicuti die illo, quo adscendit e terra Aegypti. Ita videmus hie spem fieri liberationis, ut animos suos fidles in exsilio sustineant, et foveant spem futurae gratiae: quamvis ad tempus aversa sit ab ipsis Dei facis, ut tarnen exspectent futuram liberation em, nee dubitent Deum sibi fore propitium, ubi scilicet perfuneti fuerint iustis poenis, atque ita correcti fuerint: quia, quemadmodum diximus, sufficere ad subigendam eorum pervicaciam non poterat medioeris aliqua castigatio. Sequitur:

tunc in verum statum redibit, quia cessabunt nomina Baalim. Diximus unde prodierit nomen illud : neque enim profani homines volebant detrahere unicum Deum e solio coelesti, quum sibi fingerent plures deos: sed quum relinquerent supremum aliquod numen, tarnen volebant habere patronos, quibus uterentur ad conciliandam summi Dei gratiam et favorem. Et satis facile colligitur ex Piatone hanc fuisse admodum vulgarem doctrinam: nee dubium est quin Iudaei etiam saprent ex communi aliorum sensu. Habebant igitur suos Baalim. Caeterum quamvis Baalim vooabant patronos, tarnen nomen hoc usurpatum fuit pro Deo: colamus Baalim. Quemadmodum papistae quum irrumpunt in sua templa, statim se convertunt ad simulacrum Mariae, vel cuiuspiam saneti, et non audent accedere ad Deum. Interea colunt Deum, hoc est, obtendunt se Deum colre: et superstitiones vocantur eultua Dei. Sic ergo apud Israelitas, quanquam non fuit abolita Dei summi maiestas, tarnen aeeiderat quod etiam 16. Et erit in die lo, dicit Iehova, vocabis me papistae dieunt, Christum non cognosoi inter apostovir meus (vel marite mi): et non vocabis me amplius lus: omnia erant permixta illic et confusa. Dicit Baal meus (alii vertunt, non vocabis me amplius, igitur, Ego auferam Baalim ab ore eius, et non reDominus meus: sed retinendum est nomen Baal, cordabitur amplius nominis Baalim: hoc est, contenu erunt pura fidei professione, et celebrabunt nomen sicuti mox dicam). unius Dei: non amplius miscebunt sua commenta Iam pluribus verbis continut propheta suam cum doctrina legis, atque ita vitiabunt purum Dei sententiam. Ostendit enim postquam resipuerit po- eultum et integrum : sed acquiescent in uno et solo pulus, fruetus etiam poenitentiae palam fore con- Deo. Nunc tenemus consilium prophetae. Colligispieuos. Fructum unum commmort, quod pure mus autem ex hoc loco, non posse bene reformari ineipiet tunc coli Deus, superstitionibus aboutis. ecclesiam, nisi formata ad obsequium fuerit multis Erit, inquit, in die illo, dicit Iehova, tu vocabis me Dei ferulis. Tunc enim Dominus crt sibi novum vir meus. Ponit hoc nomen viri, ut ostendat po- populum. Et videmus hodie quantus stupor in pulum, postquam fuerit correctus, memorem fore eorum animis dominetur, qui non fuerunt bene foederis quod Deus cum ipso pepigerat: in foedere praeparati ad Dei eultum. Rident quidem superautem erat pactio mutui coniugii, quemadmodum stitiones papatus: sed interea sunt quidam Cyclopes: prius dictum fuit. Videmus ergo quid propheta videmus esse meram barbariem in ipsorum cordibus. sibi velit, docet tunc populum non amplius addic- Ergo non frustra hic propheta dicit tunc fore verum tum fore superstitionibus ut olim, sed memorem religionis statum, ubi Dominus populum suum pepotius foederis Dei mansurum in vera et sincera nitus domuerit. In die illo igitur: refertur hoc ad coniugii fide. Vocabis ergo me Vir meus: hoc graves illas poenas quas sumpturus erat Deus de est, Tu senties qualis tibi sim, nempe adiunetus Israelitis. In die ergo illo dicit Iehova, non amplius saoro et inviolabili coniugio. Et non vocabis me vocabis me Baal, sed vocabis me maritum. Quare? amplius Baal meus: hoc est, non impones mihi fal- Quia Auferam nomina Baalim ex ore tuo: hoc est, 8um et alienum nomen : quemadmodum nomen Baal Ego faciam ut populus abiiciat omnia sua figmenta passim volitabat in ore omnium, sicuti prius dixi. et contntus sit pura doctrina legis meae. Interea etiam tenendum est, hie laudari fidei confessionem Sed coniungi etiam debet proximus versus. a propheta. Et certe hie est verae poenitentiae 17. Et auferam nomina Baalim ex ore eins, et fructus, ubi ore et lingua testamur nobis unicum non recordabitur amplius nominis ipsorum (Baalim esse Deum, et non pudet nos eius nomen celebrare coram mundo, etiamsi insaniat contra nos. Simul scilicet). monemur his verbis, non posse nimium diligentiae Hoc versu clarius explicat propheta quod prius et studii adhiberi, ut bene purgemur ab omnibus dixit: nempe tunc fore novam populi mentem, ut inquinamentis. Nam quamdiu apud nos manent pure Deum colre ineipiat, quum prius implicitus aliquae reliquiae superstitionis, semper nos involesset suis superstitionibus. Sensus est igitur, religio vunt: atque ita impingimus, vel saltern non tarn.
16*

247

IN HO 5EAM

248

strenue currimus ut decebat. Quoniam ergo quidquid retinent homines ex suis pravis figmentis obstaculo est ne recta ad Deum adspirent, ideo eniti nos convenu, ut prorsus cessent nomina Baalim, et aboleantur inter nos: hoc est, ne quid nos impediat vel retardet in vero Dei cultu. lam sequitur : 18. Et percutiam Ulis foedus in die ilia cum bestia agri, et cum volucre coeli, et cum reptili terrae: et arcum, et gladium, et proelium confringam e terra, et quiescere eos faciam ad fiduciam (hoc est, confidenter). Hie propheta ostendit beatum fore populum modis omnibus, ubi redierit in gratiam cum Deo suo: et simul admonet hinc oriri omne malorum genus, quod homines iram Dei in se provocant. Deo igitur infesto, necesse est etiam omnia nobis esse adversa. Nam quum Deus creaturas omnes habeat in arbitrio suo et manu, armt eas in vindictam contra nos quoties ita visum est: ubi autem nobis est propitius, simul etiam facit ut quidquid in coelo et terra est saluti nostrae serviat. Quemadmodum ergo in lege saepius minatur se, ubi volet de populo poenas sumere, factnrum ut bruta animalia, et aves coeli, et omne etiam reptilium genus exsequantur suam vindictam : ita hoc loco denuntiat pacem fore hominibus, ubi illos in gratiam receperit. Percutiam, inquit, foedus in die ilia cum bestia agri. Scimus quid alio loco dicatur (Amos 5, 19), Si tu domi te includas, serpens illic te mordebit: si vero domum egrediaris, vel ursus, vel leo tibi occurret in via: quibus verbis sigificat Deus nos effugere non posse suam vindictam, si nobis iratus sit: quia tarn leones et ursos, quam serpentes in nos armabit, idque domi et foris. Hie autem dicit, Percutiam illis foedus cum animalibus: ut scilicet animalia officio suo in nos fungantur. Scimus enim creata esse in hune finem, ut se hominibus subiiciant. Quum ergo destinata sint in usus nostros, naturaliter debebant nobis subesse: et scimus Adam hoc fuisse promeritum ut tarn contumaciter sese attollant in nos ferae bestiae, quae sponte alioqui et placide nobis parrent. lam quum sit haec horribilis dissipatio, ubi bruta animalia in homines saeviunt, quos debebant pro dominis suis agnoscere, Dominus hic nos ad primum naturae ordinem revocat: Paciscar, inquit, illis foedus cum bestia agri: hoc est, faciam ut agnoscant bruta animalia quem in finem condita sint, ut scilicet se po8thac hominum dominio submittant, et nihil amplius sit contumaciae. Nunc ergo tenemus prophetae consilium. Admonet enim Israelitas cuncta eorum saluti fuisse contraria, quantisper fuerunt alienati a Deo: ubi autem redierint cum ipso in gratiam, tune

dissipationem illam non amplius fore, quae ad tempus visa fuerat: quia scilicet vigebit legitimus naturae ordo, ut bruta animalia se patiantur redigi in obsequium. Hoc est foedus de quo nunc loquitur propheta. Percutiam igitur foedus illis, hoc est, ipsorum nomine, cum bestia agri, et cum volucre coeli, et cum reptili terrae. Sequitur, Confringam arcum et gladium et proelium: hoc est, omnia instrumenta bellica: nam hac voce DDrfe complexus est propheta quidquid aptatur in usus belli. Confringam ergo omne genus armorum, m die illa, inquit, et habitare eos faciam secure. Hoc postremo membro dclart quid valeat armorum et gladiorum confractio, nempe ut Israelitae, qui prius inter varios terrores inquieti fuerant, posthac habitent in pace, neque amplius quidquam metuant periculi. Haec est summa. Iam memoria repetere convenit quod prius diximus, prophetam sic loqui de populi restitutione, ut vaticinia sua extendat usque ad regnum Christi, quemadmodum etiam colligere licet ex Pauli testimonio, quod prius citavimus. Videmus ergo non restringi gratiam Dei, de qua nunc propheta concionatur, ad brve tempus, vel ad paucos annos, sed patere ad Christi regnum, et nobis communem esse cum veteri populo. Sciamus itaque, nisi peccatis nostris Dei vindictam in nos provocemus, omnia fore nobis addicta, ut scilicet promoveant salutem nostram : et per nos stare, quominus singulae creaturae obsequium suum nobis praestent : quia ubi tumultuamur contra Deum, nihil mirum est si etiam bruta animalia in nos ferociant ac saeviant. Qualis enim potest esse pax, ubi bellum ipsi Deo inferimus? Si ergo homines subessent Dei imperio, ut decebat, in brutis animalibus nulla esset contumacia: imo placide quiescerent sub praesidio Dei quicunque turbantur. Sed quia insolescimus adversus Deum, ipse merito se ulciscitur, et ita excitt nobis varias pugnas, et varios tumultus. Hinc ergo gladii, hinc arcus in nos intenti sunt, hinc etiam proelia nobis moventur, quia non desinimus pugnare adversus Deum. Caeterum simul notandum est, hoc pro singulari beneficio poni, ut populus confidenter habitet. Scimus enim, etiamsi reliqua omnia nobis suppetant, tarnen miseram esse nostram conditionem, nisi degamus in pace. Posuit ergo hanc particulam propheta, quasi beatae vitae cumulum. Iam sequitur: 19. Et desponsabo te mihi in perpetuum, et desponsabo te mihi in iustitia, et in iudicio, et in dementia (vel bonitate) et in misericordiis : 20. Et desponsabo te mihi in fide (aut veritate) et cognosces Iehovam. Hic propheta rursus modum dclart quo Deus populum suum in amorem recipiet. Perinde enim

249

CAPUT II.

250

ac si populus non violasset fidem coniugii, promittit ilium Dens fore sibi loco sponsae: quemadmodum si quis ducat puellam virginem et intactam. De populi defectione antehao diximus. Porro, quia repudium Deus fecerat, hoc non iam vulgaris fuisset gratiae, populum ipsum reoipi a Deo, et recipi cum venia: quemadmodum si mulier ad maritum suum redeat, hoc magnum est, si ignoscat maritus, neque exprobret flagitia quae admisit. Sed Deus ultra progreditur, quod scilicet desponsabit sibi populum tot probris infamem: idque aboutis peccatis, ac si contraheret novas nuptias, et si de integro ilium sibi coniungeret. Desponsabo igitur te mihi. Nunc tenemus quorsum pertineat desponsandi verbum. Significat enim Deus se fore immemorem perfidiae ob quam populum prius abiecerat, ut deleat omnem ignominiam. Est enim haec receptio in gratiam honorifioa, quum Deus se offert ad novum coniugium, ac si populus non fuisset similis mulieri adulterae. Dicit autem, Desponsabo te mihi in perpetuum. Subest tacita antithesis inter coniugium de quo hactenus loquutns est propheta: et alterum istud, de quo nunc Deus paciscitur. Nam Deus populum redimens iam contraxerat cum eo coniugium, ut diximus, sed populus defecerat a fide. Hinc alienatio et divortium. Fuerat ergo coniugium illud non modo temporale, sed caducum vel fragile, quia populus non diu in obedientia stetit. Hie autem novum coniugium propheta asserit stabile et perpetuum fore: opponens scilicet bunc durabilem statum defectioni, quae populum a Deo alienaverat statim. Desponsabo ergo te mihi in perpuum, inquit. Nunc dclart quibus legibus hoc facturus sit: nempe, in iustitia et iudicio: deinde, in dementia et misericordiis : tertio, in fide. Deus quidem pepigerat ab initio cum Israelitis in iustitia et iudicio : hoc est, in eius foedere nihil fuit simulatum vel fallax. Quum ergo sincere Deus populum adoptasset, quibus vitiis opponit iustitiam et iudicium? Respondeo, haec nomina ad utramque partem contrahentem referri. Iustitiam ergo Deus intelligit non suam duntaxat, sed quae mutua sit et reciproca, ut loquuntur. Porro per iustitiam et iudicium intelligitur rectitud in qua nihil deest. Nunc ergo tenemus prophetae mentem. Iam secundo addit, In dementia et misericordiis: quibus verbis significat, etiamsi indignus sit populus, tarnen hoc non fore obstaculo quominus in gratiam cum Deo redeat : quia scilicet in hac reconoiliatione Deus respiciet bonitatem suam potius quam mrita ipsius populi. Tertio addit, In fide, confirmans quod prius attigimus de stabili firmaque huius coniugii duratione. Scio nomen iustitiae et iudicii subtilius exponi a quibusdam. Dicunt enim iustitiam esse, quae nobis a Deo confertur gratuita imputatione: iudicium vero pro defensione sumunt, quam violentiae et iniuriis

hostium nostrorum opponit. Sed hic non dubito quin generaliter significet propheta foedus hoc ratum fore, quia utrinque aderit Veritas et rectitud. Et ut hoc clarius intelligatur, sumamus locum ex Ieremiae 31. capite (v. 32), ubi conqueritur Deus foedus suum, quod cum veteri populo percusserat, non fuisse firmum, quia scilicet ipsum deseruerant. Non fuit, inquit, diuturnum foedus meum cum patribus vestris. Quare? Ipsi enim recesserunt a mandatis meis. Deus quidem optima fide populum tunc sibi adoptavit, et nulla iustitia in eo desiderari potest: quia autem nulla fuit constantia et Veritas in populo, foedus ipsum evanuit, ideo adiungit Deus, Posthac feriam novum foedus vobiscum, quia insculpam leges meas in corda vestra: et quae sequuntur. Nunc ergo videmus quid significet propheta quum loquitur de iustitia et iudicio: nempe Deum facturum ut servetur utrinque fides coniugii, quia populus quem ab exsilio restituet, non violabit amplius datam fidem, neque ita perfide se geret. Sed notandum est quod additur, nempe in bonitate et misericordiis. Hanc etiam .partem non omittit Ieremias, quia addit, iniquitatum eius non recordabor. Quia ergo trepidare poterant Israelitae sibi male conscii, propheta huic diffidentiae mature occurrit, promittens coniugium, quod Deus contrahere de integro paratus est, fore in clementia et misericordiis. Non est igitur quod populum absterreat sua indignitas, quia hie Dominus explicat immensam suam bonitatem, et incomparabiles suas misericordias. Poterat quidem hoc notare propheta uno verbo, sed bonitati addit misericordias. Populus enim demersus erat quasi in prof'undam abyssum, ut vix speranda esset restitutio. Ergo vix poterat nomen clementiae vel bonitatis sufficere ad erigendas mentes, nisi oonfirmationis loco additum esset secundum nomen, in misericordiis. Iam addit, in fide: et per fidem non dubito quin rursus intelligenda sit ilia stabilitas, de qua dixi. Nam quod philosophantur quidam, Desponsabo te mihi in fide, hoc est, per evangelium, quia amplectimur gratuitas Dei promi8siones, et ita sancitur foedus quod Dominus vult nobiscum pacisci, illud nimis argutum est. Simpliciter ego interpretor hac voce notari firmitatem. Oaeterum postea ostendit propheta ideo ratum fore hoc foedus, quia reciproca erit Veritas. Cognoscent Iehovam, inquit. Non dubito quin mutuatus sit ex hoc loco Ieremias quae habentur illo 31. capite. Nam illic etiam addit, Posthac non docebit quisque proximum suum, quia omnes a minimo usque ad maximum cognoscent me, inquit Dominus. Hie propheta noster dicit uno verbo, Cognoscent Dominum. Hinc ergo foederis stabilitas, quia Deus luce sua corda eorum diriget, qui prius in tenebris erraverant, et vagati fuerant post suas superstitiones. Quum ergo horrenda caecitas gras-

'isi

THOaMM

2Sg

sata ssfit in papao Ismelifieo, han luam reetae liam* Kiai ergo Dens nos de intgra erearet sibi nttitiae Bosea& promittit. JJbi aatem tali est Dei in omm popalum, nihilo plus egget grnattatis in ognitia, t@slfS a einln nan dfiait, naqe #il* ibed quod bodie jtbisem pr<iut% ijuatn in ifto pitur post Satanae Wlaeias, "Kauet- gitur tuno Teteri, fuod oim sab lege pspigit am patribnsv prptom Dei foedos. Pose tenantai $ummam T- Sam ai eooieiSant os nni israeftti^ nibjjo Bniaas boram* Qnii HiranjmnA WititDl M |rapbetaui raeliors SPeeesse est igitnr, at D'eus intas operedesponsatitmem ter pmmittere, qui samel Dominus tur et effiaatsiter in ordibus nostris, qao ratuai sifc ^pltlua fini desptftta'fie^ai in : i||rlamt seeund, iiui foedaTS, IW0 %Iam eins ntltla sit gp^eiale loaum es egypto earn dedusitt tertio, quam toum spiritaa dooani, oerto eoliigere lieet, bie non traetari ofbem imal reeoneiiiaYit in Qteisto; illad est ar- #olui de externa praed&atiae, ged adianp giaittl gutum* * Wli 3% nim iiMpjiiiil bee ft- pjrtut gratiamii i|ua Deo 5s ad in|nm salua iipio, quod propheta tertio desponsationem in me reformate quemadmodum etiam prias osteadimus ex Smm aldaaai ipia difieile fait pe?$pare f^ulum l a p III Itl*Sniiae. Sed ne <|u|| vidfaaiar aHfodt a meta et desperatine* # seHieefc satig teaehat aeeersere, es propheae Terbis idem %uido eonstat^ fnasi gr&siier# et qaidem ariia modis, se a Deo quod eilieet non aliud sit yineulam firtaitatis ad aBenart^ partait igitwr ainlts njuita ioiwia, farendutt *t r^idiiu JJei teda, nisi inatenis aatem t non taaam exquae -calrent* ad ei eontlrmstionem. aee ratio se nobis patefaeit. Id a fatKM d^trinaj fid %i ilumitfW ^>ntes nostras pel 68t aar B semel Domina WO dieat, 3}uS^()^s<f>ig mmi Ma, tertio rejMtat h verbnm. 'Filas -est spiritnm saunai imo efitam relort eotda nostra aim tone propheta eoneionari de ro ineredibili. Seqaitur: ' Sacfc%$&&&. hee ^mplam e*t, >#Dawfeas p:atldflsGortam in axaram eeipiatf mo ut eonfrabat noI M aonraginm aum impara adultra, st ftagits mmmm osbs^ st kuen$ -i&vem 12.. M tm<a < a g Q > i |* > t B .? ' . Sesff.jai^-ljEBa^? ii^i*^.. Ergfr prapneta ne quidi impedia amnios, queminus recurahant in miiBMt Imrek hane promisMnem, dieit, Ife dnbiteMsJ Dminas enim Ms lighs oAtoptt ertni bas. Eure am Itrata Dominai promittifc ibi ppalo ielbre, fana he promisso nobis ait communis, videmas ubi faerit ipse erga earn plaeatus. Bst qoidem bec In 'big pfaffcatw ferais |ala |it laintig astrae- 'primo Joeo aol ^pftedil, ut Dew proptia exordiums Dens sihi desjtaaiiat Itraelitas, qnnm nabis. %rperam enfm eiunt qui tantum enpiant jfdaeti sani an exsiio in boniate et miserieowliig, sib biHe e88 ** eommode, interea non admodani Quid nobis aom JOeo eojManne ait iibi nasiimwr, earant f rafni Di4 *ropbta ewttfendit undfe ia> e egredimar ex utero* nisi gratuito nos adopte*? cipiat bomlnum felieitaa, nempe nbi Deas ipsos sib qnia seiteae nos nihil affera praeter malediationem adoptt in ppalum, ubi etiait peiptit abflti ^S Hae est tetlaa: balnani ^ftn^ baeeditaK ^an sibi depanSiat* Hoc ergo primo lofe sxpeMre eonila ait, eBeBse est fundari totani aostram salntem iFenit, qnia, ut dMmus, praeposteram est hoe desiin boaiia| Dei, o* '^ewtionbas. Sd alia fttasi de|lnm> M rapiniai' al teri*na *ita ontmoja, nostea fait ratio, unai rarsns in gratiam nos Dens ubi qnetem, et rerum omnium afueatiaa% et saoieiepit. Bramas enim Foefoagi mb papata: nemo tatep corporis, et alla e^petimas. Eraobeta rgJ9 .est 'nQstritn gai a 4eseiftifit ad# bpAo MU iatn ostendt, tan vm felee nos sse? ubi "&&isa* et ita non potamas redire cam Deo in gratiam, ans nobis jaeatar: neqn id modo, sed etiam itenM l grfttajto gibi adiangefii. D e aate ftoft ram: MB in amoraft. 01 i|dee#ar, #t eatrabit tantam nabis gn*wit, sed eontraxit nftram ean sanetnm ftad eoniagiami ea eg% ut sit nobis pater inijiaffi, ut nane pleno ore possiraus tan|oam in die #t ser*ator, at tuti imas at|u p,M ab te prae:ado1e8SStttiffl|.ttostfft afcert gra#as> ^a^njadmo^ sidl #t fldt, Eftd interim leseendit ad seoa#Jaj(B dam prias dictum fait. Sed notanda est clausula gradum. Pelieitas iqaidem nostea, at iiximas, in :bae; uM dieit p i p | J?#iip, Tid^ en|pi D # mnre pe#a est? p i ill? aeessienes o^uni dssipari nos simal atqne .deflfeetittus M rgeta et babent postea* (juod sellieet ominns nobis prospieit, pura Dei notitiar imo prorsua evatteseere. ($anm t euram gerit nostri, Htm ut guppaditet faidqaid ad ^igitw t p nsiea. it, :lai sfidei^ etasistat, sitap# tilerand tfeani nafeass* esfe Koft- arg^ joitaf intentae sint mentes nostrae ad eanii nt seiHeet membrum nan exseqnitur propbela dieit. In maneat flrma et stabitfe eias eoniatietia, uam per 4ft. Yidamti ut nf rawaat ad foaders memorlaia, .f-anpliw ;pJp1|iit; .Qnli -M^m ite wn wt "in. ne jifiiiaat aantefl siis sataritate^ f^madipdJMTi potestete TBI arbitrio bominam, colliger promptnai f a|o homines addet sant suis commodis, ut lietuia ept, Deam on^modo offfe ifla graitem In e** fsl, ^Prpbeta rga- ftw satait ftlbis sfceda Damiai t#r& frSdiia<ionoi ied, siwnj in renovatione cor- ante oeulas, postea addit gratiain ai perjenturstt

253

CAPUT II.

254

usque ad triticum, usque ad vinum et oleum. Sed ad illos caecos hominum impetus, qui feruntur dunnotanda sunt prophetae verba: Exaudiam, inquit, taxat ad sua obiecta: ideo dicit, Vinum, triticum, vel respondebo (nJJJ significat respondere: sed hie et oleum exaudient Iisreel: quomodo autem? ubi tantundem valet atque exaudire) Exaudiam igitur, scilicet terra exaudierit vinum, triticum, et oleum: exaudiam coelos, et ipsi exaudient terram. Haec etiam hoc est, ubi terra humorem suppeditaverit arborirepetitio non supervacua est, quia iam pridem Israe- bus et succum, ubi etiam vim suam porrexerit selitae fame confecti erant quum abducti sunt in ex- mini, tunc terra exaudiet vinum, et triticum, et silium: ae si coeli fuissent ferrei, nulla pluvie oleum. Neque enim sponte nascuntur haec, sed gutta inde stillabat. Poterant igitur ita apud se exspectant terrae vigorem: et ideo terra dicitur exreputare, iam nihil esse sperandum. Sed hie Deus audire. Sed terra ipsa non potest exaudire vel ipsos erigit: Exaudiam, exaudiam, inquit: ac si di- triticum, vel vinum, vel oleum ? minime, nisi stillet ceret, Non est quod vos exanimet misera ista con- e coelo pluvia. Quum ergo terra ipsa hauriat e ditio in qua vos diu languere passus sum, ut fere- coelo humorem et succum, videmus frustra homines bant peccata vestra: sed posthao ego coelos exau- clamare in fame, nisi ad coelum respiciant. Atqui diam: quemadmodum prius admonuit propheta, si coelum regitur arbitrio Dei. Discant igitur homines in nos truculentae sint bestiae, hoc irae Dei esse ad Deum usque conscendere, ut petant ab eo quotisignum : ita etiam docet his verbis coelos non arcano dianum panem. Nunc ergo videmus quam apta sit aliquo instinotu siccos, sed ubi Deus arcet suam ista prophetae gradatio, ubi Deus ad se tandem gratiam, tune nullam esse pluviam, qua coeli homines deducit, sed pro rudi et infirmo eorum terras irrigent. Deus ergo hie palam ostendit totum captu. Nam coniiciunt sensus suos in panem, vinaturae ordinem (ut loquuntur) ita in manu sua num et oleum: petunt inde victum: sunt in hac re. esse, ut nulla pluviae gutta e coelo cadat, nisi suo nimium stupidi: bene, Deus indulget hoc eorum nutu, terra nullum germen producat, denique totam ruditati et inscitiae: sed gradatim a vino, et tritioo, naturam fore sterilem, nisi earn foecundet sua bene- et oleo, ad terram procedit, deinde a terra ad coedictione. Et haec ratio est cur dicat, Exaudiam lum : postea ostendit coelum ipsum non posse pluere, coelos, et ipsi exaudient terram, et terra exaudiet tri- nisi suo arbitrio. Sequitur tandem: ticum, vinum et oleum, et haec omnia exaudient Iizreel. Antehac usus est propheta nomine Iizreel in 23. Et seminabo earn mihi in terra (vel in termalam partem. Yoluit enim exprobrare Israelitis ram), et miserebor eius quae non erat adepta miserisuam perfidiam: quum iactarent se esse semen Iacob, cordiam, et dicam 'OJ? b (hoc est, ei qui non erat et obtenderent semper honorificum illud et splendi- populus meus), Tu populus meus: et ipse dicet, dum elogium, Vos estis Iizreel et non Israel, di- Deus mi. cebat Dominus. Iam potest fieri ut rursus propheta ostendat quid meriti sint, sed tarnen simul doceat Hic per occasionem de multiplicatione populi impeditum minime iri Deum, quominus indignis loquitur propheta. Promiserat uberem et largum benefaoiat ubi reconciliatus fuerit. Tametsi ergo proventum tritici, et vini, et olei: sed quorsum hoc Iizreelitae essent potius quam Israelitae, tarnen spectabit, nisi terra habeat multos incolas? Hoc iginon obstitit haec eorum jndignitas, quominus libe- tur addi operae pretium fuit. Nam prius dixerat raliter Deus cum illis ageret. Interea potest esse propheta, Etiamsi vos ingenti sitis numro, tarnen allusio ad novum populum, quia sequitur proximo manebunt duntaxat reliquiae. Iam opponit vinversu, PPPjnl et seminabo earn: et nomen Iizreel dictae Dei novam gratiam, quod scilicet Deus poaffinitatem habet cum verbo illo: imo deducitur a pulum rursus seminabit. Ex hoc verbo colligimus J?"l, quod est seminare: et quod mox adiungit pro- non absurde notari a quibuadam allusionem in pheta, ut Iizreel sit quasi semen Dei, ego hanc voce Iisrel, quod scilicet tunc erit verum semen allusionem non improbo: sed tarnen videtur pro- Dei, qui prius degener fuerat populus, et non verus pheta hie commendare Dei gratiam, dum pronuntiat Israelita. Quanquam verba haec duplicem sensum Iizreelitas esse quibuscum tarn benigne Deus agit, admittunt. Nam jn zara, tarn ad semen, quam ut scilicet in eorum gratiam terram foecundet. Iam ad terram refertur. Dicunt Hebraei seminari teriterum repetamus totum contextum. Vinum, et ram, deinde seminari triticum, et seminari alia mustum, et oleum exaudient Iizreel. Erant Israe- grana. Si ergo populum terrae confrt propheta, litae famelici, et quemadmodum fieri solet in victus sensus erit, Ego populum, qui est instar terrae, penuria clamabant, Quis nobis panem dabit et vi- seminabo: hoc est, replebo, perinde ac terra ubi num, et oleum? nam venter ut dicitur carere auri- fructificat: tunc legendum esset, Seminabo earn bus, ita etiam caret ratione et iudicio: ubi urget mihi in terram : hoc est, ac si terra mea esset. Vel extrema ncessitas, homines quasi rabiosi panem potest simpliciter exponi, Seminabo earn mihi in invocant, et vinum, et oleum. Deus ergo respicit terra: ut scilicet terra, quae ad tempus vasta et

mm I M I

3|

dserta fuit, motte habitatores habeate qensadmoduni samus factum faispe, Oeterimi relatifum 03OTIII. fefflyoi! gjniifls: non debtt nos tiarbftiSSj, quia tiSm* jter tanqaam de meliere loquitur propheta, ieimas Is JEf 'MA -Bmm ai me, hm vaSts, ama haeteaas p^pnlum sab persona uleris nobis laisse Wyiitjfm $0am> m tmfifcf- |ad verbnnt it leseriptam, ft pestea adit, fiffil A- Ergo wl & j^rosm% yl socio: sed Inteigil eem|!arem5 et qme o^tema, ho est, de filia adulterina Me loquitur etitwa s (mi eopnla debet esoM in adferfati* "Vt de addtera ulle, QWfo d M .tfittts f#*- ; Tfti,: faae tattin adateri i||i ^ M f t iMor&f ept, Quantum ad rem psam speetatj facile est Mimm. wgm 0hs Mrad: et #si (hoe eat, qui tacolligere |uid prophssta tibi veiit, quod seilicet Bens. rnen^ t e^em ctfi es eiienp^ qmaiti lygenKs lgi latque mMl&ta dlifendet,;"ubl popttfe* oft- {mi eadosj wmWM, modo ad xiguam numerum teiactus fuerit, sed fia fei nihilmm:,. QujmtolB?n enim digtaha* iuiHMa, buias- _ eatti' 0^ fand Bens "rail s* ilia popali vastitas ato interta* quam dispersas luit tinere bona pe inmo idIium in exsilo, ne dein. xsilium Tune enim fut acerum corpus, quem- sperafloue abruti prorsus defieiant. Prias loqnntap ftltijdlA diftujl est* ^&txM ifttseaifi*nehatgais est prophet da eeoneliiaooneBei earn pal sue, gabbatis* hoe est, Bas earn neols exoneraverat : etmagnitee estait gratiam fflam, nnum dieeref Tenemus erg prophetaa ntentenij quod s#lieetBas- EriMs fanqnam in valte a.enoi restilpani vob|s poplw litiplieabit t tewa reliquiae exundent mnro bonfrmm eopani: denifne eriiis numeris et in magnam et fer innumeram sobolem., 'Setter- omnibas felices; Bed interim manebai popalum m fgff l# iermt hei est*- #wr tetany tsrram;. JH ;diatui-na eiria, Bjil enian 'itaitifc Ipis .tranifcrelor Im-mmm : bec es% maerieordia eom^ frre Babylonem Foterant ifitur eoneidere m ilia pieetar am, quae BB etat misiicQrdiaM adopta; ealamitaie, ae si prrsa aMata esset omnis spe# JBiWM -00..'m j>#p*I#, & Wi f ^ t e -meM.salads wpbeEa :igiter :tttne\stondit: Beon sia Yidemus in ho prophetam insisterez ut populus radituram in gratiam sum populo sno ut non stanon tantam appelt e^t'rnaa conimoditates yitae tim deleat omneni miemoiriam irae suae, Sfd d jiasenJis, i eawrdiuin Ibt a fente ipso : nftwpe tejDput retinftre feiit; niiquam seyrftteni "Videmns mt redea& earn ipso in |fratai% senat ipsum pro- itaque boa Tatieininm mediam esse inter denunfia plttm patren*. c>e JE est pr^phetae solum: ' tionejj qas fii: asas est' propbit^, # pfojBiftsiA,, de q terum eras adhac aliquid dieendura ert, feniae Brat illud borreniumi quod Bens faceret diyortium earn populo suo, quod abiiceret omnes DiaimttR hesterna le^tione {phetttt itiroi . Iifftelts\ tan^ittam;' .fiHo.. dtdiarteot god 'pstia^ neu frustra testari paiemnm Beifavrem erga po- ddta fait eonsoato. fem ne Israelitae patent pulam, quia hae^ lositaa ej* ieleitats nostrae, qnani stafcim primo die sif Beam ibi 'torn popitinpi, *t Bens nos agnoseit pro suis* fc jauni ns, tiigsim nnlla eastigafto paniantwr, prn|bet eonsslto San possumas in lus eonspeetum venire, idque eerta eorreetionem iaterponere volait, ae si dieeret, Bens idnel* BHJ0 notands #jt Me ofo in. verofe o,aideni iterijni TO id is rsipse,. fed feierej, pata propbetae^ serelar inqui% I,o-rm%ama, n est,: est vobia eaatigao, qnae sna daritie posset franj^sopitius ero IsraelitiSj qas haetenus; priva! mes gera animoB testros, nisi hoc solatium ws leyayfc, seiMet V>M$> etiamsi pettam iam* d# pee* |rafa* S iflS #>i ji^a 4s( JB$$mu$ Warn i *qtjod ' Hequite, af #s *KM mihi, 2% sa ?ro- eatis vestris, non desinifc tarnen eonsnler salati pfaetk: enltt. fignigaJ flieu <n|ert#rjg nol la^oi?^ vestrae, e| osse^ quasi ;mar||as festeft Stft two* Sao quia alioqui aresmur ab aeeessu. Dens ergo tons eonsillum prophetae, Sed ego nereurram prias sponte nos ptaefejajit, et porrigit nobis nannin, wrba; deinde revertar ad snmmam rei, !?# dJBjnde sBbsequftur ^itsiss mm 'neftWae*. Js ! Ifitur ek0<x Wei tie&-&0ie>iei M # iimlwmergo prior ipse eompellat Israelitas, t seiant se Hon dnbium est quin Bens depinxerit Me gmfiam Mm oeAferl In eios popate : dejnde feipGfiden% post- ; :|ualem' .promittii .Jf'aelis Idqii. sub ^ig-ar, ant fu&m Dens testatus est de farore snos fem tu in- visitnf Knl nim ragi sont qui imaginantiif eiptes postbae esse Dens noster. fidemus ergo prophetam daxisse uxorem quae seortata fuerai Bttip&m Mii boni Bee eise, p u a mmh ' pusphp:: _igltar est ista tisio, ae si Bens pietarant lens faeit domestieos, et adoptt infiltosqui prins ante oeuos popnl sui locareti in qua eonspieeret erant bastes, ifqajtn* efpl fertiam. statum soum. Bt |Tiam deiti Aikm, rtefertar bee ad yisi^noBij qnae Jsposita mt primo eapite. feiet autem diligx uxorem illam antequam reeiplat in soeietateni tbofi eenyugalisj <iuod ftetaftdam est "yult nim hi Beos infer restitnlionem popnl% ft*

257

CAPUT III.

258

occultam gratiam disoernere. Deus ergo antequam populum reduceret ab exsilio, amavit eum quasi in viduitate. Nunc ergo tenemus car non potius dicat propheta, Accipe tibi vn uxorem, quam dilige midierem. Summa haec est: Significat Deus, quamvis exsilium triste et acerbum sit, tarnen populum, quem duriter et severe tractat, sibi carum esse. Ama igitur uxorem, quae dilecta fuerat a marito. JH hie accipitur pro marito, quemadmodum et Ieremiae 2. oapite, ubi dicitur, Perfide egerunt mecum filii Israel, ac si mulier (jno dicit) a socio siio defecerit, vel a compare suo. Et amplificatio in hac voce subest. Saepe enim mulieres, dum se prostituunt, queruntur boo fieri nimio rigore, quia non satis amice foventur a suis maritis. Verum si maritus comiter uxorem suam apud se habeat, et praestet officium maritale, si mulier potest adiicere animum ad alienos, minus est excusabilis. Ergo ad augendum populi crimen haec circumstantia ponitur, quod haec mulier dilecta fuerit a socio suo, vel compare, et interim non retinuerit haec mariti hnmanitas eius animum in pudicitia. Dicit postea, Secundum amorem Iehovae erga filios Israel: hoc est, Sicuti Deus populum Israel dilexit, qui tarnen non destitit respicere ad deos alienos. Metaphora haec satis frequenter in scriptura occurrit, nempe dum verbum H3S, quod respicere significat Hebraeis, transfertur ad spem vel ad desiderium. Ubi ergo intentae sunt hominum mentes in rem aliquam, vel affectus illuc feruntur, dicuntur homines illuc respicere : Quoniam ergo fervebant insano superstitionum studio Israelitae, dicuntur respicere ad deos alienos. Postea sequitur, Et amant lagenas uvarum. Non dubito quin propheta vesaniam illam comparet ebrietati. Et ponit lagenas uvarum potius quam vini, quia idololatrae similes sunt ebriosis hominibus, qui ita interdum se ingurgitant, ut vinum illis amplius non sapiat, imo odor ipsius vini eos offendit, et parit fastidium ex nimia crapula: sed affectant novas artes quibus redeant in gratiam cum vino. Et tale novitatis Studium rgnt in hominibus superstitiosis : hoc nunc, illud nunc appetunt, et agitantur ipsorum mentes assidue, quia non pos8unt acquiescere in uno Deo. Nunc ergo tenemus quid sibi velit ista metaphora, quum exprobrat Israelitis propheta eos amasse lagenas uvarum. Nunc revertor ad consilium prophetae, vel potius Dei. Hie Deus erigit aminos fidelium, ut certo statuant se amari, etiam dum castigantur. Oportuit enim discrimen istud bene infixum esse Israelitis, ut pussent in exsilio bene sperare, et patienter ferre illam Dei castigationem : deinde ut spep ista mitigaret acerbitatem doloris. Deus ergo dicit, Etiamsi nondum ostendat se ipsis reconciliatum, sed adhuc severus appareat, tarnen non ideo se vacuum esse omni amore. Et hinc oolligimus quam utilis sit
Calvini opera. Vol. XLII.

ista doctrina, et quam late etiam pateat. Ista enim consolatio nobis omnibus est communis: quoties nos Deus humilit rebus adversis, quoties aliquod rigoris et irae suae signum nobis demonstrat, possemus deficere uno momento, nisi haec distinctio nobis occurreret, nempe amari nos a Deo, etiam quum erga nos est severus, et quum videtur adhuc nos abiicere, tarnen non ideo prorsus esse alienos, quia retineat aliquem affectum etiam in media ira: sic ut nobis sit instar mariti, quamvis non sttim admittat in honorem coniugii, neque nos restitut in pristinum gradum. lam videmus quomodo applicandus sit ad nos huius doctrinae usus. Interim notanda est exprobratio de qua dixi, quod scilicet Deus uxorem suam dilexerit: et quum hoc adeptus non fuerit suo amore ut ipsa castitatem coleret, tarnen adhuc se amare adulteram. Hie notatur turpissima ingratitudo populi, et opponitur immensa Dei misericordia et bonitas. Fuit hoc summae pravitatis, quod populus a Deo suo defecit, quum tarnen tarn benigne et humaniter semper tractatus fuisset. Sed mira haec fuit Dei patientia, quod populum amore prosequi non destitit, quern videbat tarn perversum esse, nee posse flecti ullis officiis, vel posse retineri ullis beneficiis. Quantum ad lagenas uvarum spectat, notemus hoc praeposterum studium semper dominari in superstitiosis, quod scilicet post sua commenta hue et illuc feruntur, et nihil habent in se stabile. Ne ergo nos tales illecebrae decipiant, discamus manere firmi et stabiles in verbo Domini. Iaotant quidem hodie papistae suam vetustatem, quum nobis volunt invidiam facere, ac si religio quam sequimur nova esset, ac nuper inventa. Sed videmus ut mustaceae sint ipsorum superstitiones, quia continuus fervor illic ebullit, et nihil habent firmum: neo mirum est, quia scilicet pro nihilo apud ipsos ducitur aeterna Dei Veritas. Si ergo cupimus pravam hanc libidinem corrigere, quam damnt propheta in Israelitis, sic addicti simus verbo Domini, ut nulla novitas nos capiat, vel inde abducat. Sequitur iam: 2. Et acquisivi earn mihi quindeeim argenteis et uno homer (vertunt corum Graeci interprtes: uno coro) hordei, et dimidio coro hordei. 3. Et dixi ad earn, Dibus multis sedebis mihi, non scortberis, et non cris viro, (hoc est, manebis vidua vel caelebs) et ego etiam ad te, (nempe respiciam: vel, iam tibi spondeo me fore maritum, ubi expertus fuero tuam resipiscentiam. Alii vertunt, Et ego ad te non accedam: sed videtur hoc esse nimis coactum: ideo magis arridet Hieronymi interpretatio, Ego te exspectabo). 4. Quia dibus multis sedbunt filii Israel sine rege, et sine principe, et sine sacrificio, et sine statua, et sine ephod, et sine teraphim. 5. Postea convertentur (vel redibunt) filii Israel, et guaerent
17

259

IN HOSEAM

260

Iliovam Deum suum, et David regem suum, et timebunt ad Iehovam, et ad bonitatem eius in extremitate dierum. Haec omnia legenda fuerunt uno contextu. Nam his quatuor versibus propheta visionem quae oblata fuerat exponit. Ac dicit primo se fecisse quod divinitus iniunctum erat, nempe per visionem, vel in figura, ut tali imagine magis afficeret animos populi. Emi, inquit, uxorem quindecim argenteis, et coro hordei et dimidio coro, hoc est, sesquicoro hordei. Hoc versu narrt, se vili pretio redemisse uxorem quam sumpturus erat. Per quindecim argenteos et sesquicorum hordei, non dubito quin abiecta et sordida conditio notetur. Scimus servos aestimatos fuisse triginta siclis si a bove laesi essent. Propheta autem hie dat uxori suae quindecim argenteos. Videtur hoc contumeliosum esse munus: sed ita testatur Dominus, etiamsi tenuiter alat populum suum in exsilio, sibi tamen carum esse, quemadmodum si vir uxorem suam diligat, et tamen non indulgeat, quia non expedit: dissoluta enim indulgentia saepe corrumpit eos qui peccarunt, quemadmodum satis notum est. Si maritus uxori adulterae statim parcat, et blando vultu accipiat, imo adulatorie se deiiciat, deposito suo iure et imperio, stultus est, et sua lenitate perdit uxorem: si autem maritus ignoscat uxori, sed interim severe ipsam contineat in officio, nee profundat affectum suum, ilia mediocritas valde utilis est, et ostendit non vulgarem prudentiam in marito, qui tametsi non est crudelis, tamen non abripitur stulto amore. Hoc ergo intelligit propheta: quum dicit se ddisse uxori quindecim argenteos, et sesquicorum hordei. Nam mulieres ingenuae non solebant vesci hordeo. Non ergo dat vel triticeam farinam uxori propheta, vel similaginem ipsius farinae, sed dat nigrum panem et cibarium, imo dat loco demensi hordeum, et quidem exigua mensura, ut uxor tenuiter victitet. Nunc ergo tenemus consilium prophetae. Alii eliciunt contrariam sententiam, quod scilicet Dominus splendide traotaverit et sumptuose uxorem quae fuerat adultra. Sed illud nullo modo congruit cum mente prophetae, ut antea vidimus: deinde etiam verba alio nos deducunt. Hieronymus suo more argutus est in allegoriis: dicit populum redemptum esse quindecim argenteis, quia decimo quinto die mensis egressus est ex Aegypto: deinde quia homer valebat Hebraeis 30 modiolos, ideo dicit redemptum fuisse sesquicoro, hoc est quadraginta quinque modiolus, quia lex promulgata fuerat post quadragintaquinque dies. Sed sunt pueriles nugae. Sufficiat igitur nobis ilia simplicitas quam attuli, nempe quod Deus, etiamsi non statim dignetur honore coniugii et liberali victu uxorem suam, tamen non desinat earn amare. Videmus hoc modo erectos fuisse fide-

lium animos, ut patienter ferrent suas aerumnas, quia haec inaestimabilis consolatio est, ubi agnoscimus nos Deo esse caros. Si hoc amoris testimonium non temprt dolores nostros, sumus nimium maligni et ingrati. Clarius ergo his verbis demonetrat propheta quomodo populum dilexerit Deus, quum tamen videri alienus ab eo posset. Nam poterat in totum abolere: victum nihilominus suggessit etiam in ipso exsilio. Victitavit quidem populus in maximis angustiis: et non dubium est quin ablatae fuerint omnes delitiae, quin sordidus etiam et valde tenuis fuerit victus ipsorum : sed propheta vetat aestimari Dei gratiam ex ilia tenuitate, quia etiamsi Deus non statim in amplexum suum recipiat uxorem quae fuit adultra, velit tamen earn sibi manere uxorem : et ideo addit, Dixi ad earn, Diebus multis sedebis mihi, et non scortaberis, et non eris ullius viri. Hoc est, manebis tanquam vidua: ego enim hac lege adhuc te retineo, ut experiar an sincere reeipueris. Nolo enim nimium facilis erga te esse, ne indulgentia mea te corrumpam; videbo qualiter te gras: interim maneas vidua. Fuit ergo ilia exigua gratia Dei quae superfuit in populo, quasi viduitas quaedam. Deus enim, quemadmodum diximus, poterat e medio tollere populum suum : atqui mitigavit iram suam, quum tantum punivit exsilio: et interim ostendit se non esse oblitum populi exsulis. Quamvis ergo tantum erogaverit aliquod tenue demensum, non tamen prorsus destituit eum victu, neque passus est inedia perire. Fuit ergo tractatio ilia vere depicta sub hac imagine, quod scilicet propheta iusserit uxorem suam manere caelibem. Dicit, Et ego etiam ad te. Cur dicit Ego etiam ? Uxor quae iam marito addicta est non est sui iuris, ut possit alteri fidem dare. Propheta igitur ostendit retineri Israelem a Domino, ne alibi conditiones appetat, quia obstricta sit eius fides. Ego igitur etiam ad te, hoc est, ego obstringo tibi fidem meam: vel, ego me tibi assigno maritum: sed exspectandum est aliud tempus. Ego gratiam meam adhuc differo, et suspendo usque dum tu mihi fidem feceris verae resipiscentiae. Ego etiam ad te, inquit: hoc est, non eris vidua gratis: si queraris tibi fieri iniuriam quod te prohibeo ab aliis coniugiis, ego etiam vicissim tibi me obligo. Ego, inquit, te exspectabo, tu etiam me vicissim exspecta. Nunc ergo apparet mutua ilia pactio inter Deum et populum, quod scilicet populus, etiamsi viduitas plena sit moeroris, non tamen debeat succumbere huic tristitiae, sed se integrum servare Deo usque ad tempus liberationis plenae et solidae, quia dicit se staturum in fide ilia. Ego igitur ero tuus: etiamsi in praesentia te non admitto in honorem uxorium, tamen ego non te prorsus repudio. Sed quomodo conveniet haec sententia cum primo vaticinio, ubi visus est Deus cum populo divortium

261

CAPUT III.

262

faoere? Facilis est consensus. Propheta enim dixit alienandum esse corpus populi a Deo : sed iam alloquitur solos fidles. Ne ergo despondeant animos, qui adhuc sunt sanabiles, propheta hie proponit illud quod dixi solatium, quod scilicet sedebunt quasi caelibes, sed Dominus ipse manebit quasi obstrictus illis, ne scilicet alium populum sibi adoptet, illo quidem reiecto. Nam statim videbimus vaticinium hoc communiter spectare tarn ad gentes quam ad Indaeos et Israelitas. Postea addit, Diebus multis sedebunt filii Israel. Diebus multis, dicit ut se comparent ad longam patientiam, neque examinent ur taedio, etiamsi non statim Dominus ipsos a clade eripiat. Quanquam ergo diuturnum erit exsilium, fovete bonam spem in animis vestris, inquit: necesse enim est sumi tarn longum experimentum vestrae resipiscentiae : quia saepius finxistis vos reverti ad Dominum: fuit autem statim retecta vestra hypocrisis: deinde iam obduruistis ad pravam contumaciam. Necesse igitur est ut Dominus longa oastigatione vos subigat. Sedebunt igitur filii Israel absque rege et absque principe, inquit. Sed tarnen posset adhuc quaeri, quisnam sit numerus dierum de quo hie propheta loquitur. Hic non ponitur certa definitio. Scimus autem indictum fuisse exsilium Iudaeis ad 70 annos. Sed propheta videtur longius extendere suum vaticinium, nempe usque ad tempus Christi. Bespondeo, hie simpliciter tractari de 70 annis: quanquam interim tenendum est, qui non reversi sunt ab exsilio, fuisse suffultos hac promissione, ut in mediatore promisso sperarent. Sed propheta non egreditur ultra ilium numerum, qui praefixus fuit postea per Ieremiam. Quod autem propheta annos et dies non supputaverit, non mirum est. Nondum enim instabat captivitatis tempus, hoc est, captivitatis ultimae. Paulo post enim abductae sunt quatuor tribus, deinde decern, et totum regnum Israel fuit excisum. Sed ultima totius populi clades nondum tarn propinqua erat. Non oportuit igitur annos tunc numerari, sed loquitur de longo tempore indefinite: et loquitur de filiis Israel, ac dicit, Sedebunt absque rege et absque principe, quoniam in rege suo locabant fiduciam, et putabant vel hoc uno titulo se felices, si rex eorum esset formidabilis. Dicit, sedebunt sine rege, sine principe. Iam viduitatem explicat absque figuris. Garebunt igitur et rege et principe, inquit: hoc est, nulla erit species status politici inter ipsos: erunt quasi truneum corpus sine capite, quemadmodum in illa misera dissipations contigit. M sine sacrificio, inquit, et sine statua. mXD aeeipiunt Hebraei saepe in malam partem : quanquam generaliter significat statuam, ut in sepulcro monumeutum vocatur fOSD. Sed videtur hoc loco propheta loqui de idolis, quemadmodum quum addit D'Din. Non dubium est quin teraphim imagines sint, quibus utuntur superstitiosi,

ut oolant fictitios deos, quemadmodum multis locis legitur. Dicitur rex Babylon consuluisse teraphim: dicitur etiam Bachel furata teraphim: et paulo post Laban vooat deos suos teraphim. Nugantur autem Hebraei quum dieunt imagines istas ex constellatione fieri, et postea edere voces. Sed" illud totum est commentitium : et scimus quantum licentiae sibi permittant in fingendis fabulis. Summa est, quod Deus auferet omnem politicum ordinem, deinde omnes sacros ritus et caeremonias a populo israelitico, ut sedeant tanquam mulier vidua, et interea tarnen sciant se non prorsus reieotos esse a Deo sine spe reconciliationis. Quaeritur cur hie fiat mentio ephod. Nam sacerdotium manebat in tribu Iuda: ephod autem erat pars vestitus sacerdotalis, ut notum est. Bespondeo, quum Iarobeam invexit perversum eultum, simul usum fuisse hac astutia, ut similis fere esset, quoad externam formam religio apud Israelitas. Yoluit enim videri quam minimum deflectere a legitimo Dei eultu : ideo dicebat, Q-rave tibi est et molestum adscendere Ierosolymam. Ergo hie colamus Deum. Sed prae se fert nihil mutare: non vult videri apostata, qui ab unico Deo desciscat. Quid igitur? Potest Deus sine molestia hie a nobis coli: ego enim erigam multis locis templa, et illic etiam altaria exstruam: quid vetat quominus multis locis offerantur Deo victimae? Non dubium est igitur quin et altaria sua composuerit ad formam veri altaris, et addiderit etiam ephod, et alias caeremonias, ut putarent Israelitae se adhuc manere in primo Dei eultu. Iam sequitur, Postea redibunt filii Israel, et quaerent Iehovam Deum suum, et David regem suum. Hie propheta a fruetu castigationis ostendit non esse cur Israelitae obmurmurent vel obstrepant Deo, ac si nimium rigide cum ipsis ageret. Nam si statim porrigeret illis manum, nulla esset in ipsis resipiscentia. Ubi autem longa castigatione bene purgati fuerint, tunc vere ef sincere Deum suum agnoscent. Videmus ergo solatium hoc proponi ab ipso fruetu castigationis, ut Israelitae patienter ferant temporalem illam Dei iram : Postea, inquit, redibunt: ac si dioeret, iam praeeipites feruntur ad suam impietatem, et non possunt ullo modo cohiberi nisi longa ista malorum tolerantia. Bedibunt ergo, et tunc quaerent Iehovam Deum suum. Hie nomen unius veri Dei opponit (quemadmodum prius) omnibus Baalim. Profitebantur quidem Israelitae se colre Deum: sed interim scimus apud illos fuisse in pretio Baalim, qui totidem dii erant, et obrepserant in locum veri Dei, ut abolerent purum eius eultum. Dicit ergo propheta non simpliciter Deum quaerent: sed quaerent Iehovam Deum*suum. Et tacita est exprobratio in hac voce .Dri'nfw. Significat enim ipsos non ideo abduetos fuisse ad impias superstitiones, quod carerent vero Deo, vel quod notitia illius nulla apud ipsos vigeret. Deus enim
17*

i mm/mi

sst.

IS illis olfcler&l;: imo JabrflialSiar trsatas faerat liti|ityl}Mm- l$i JDeo, -qt!^'n$:n.litftf potorant cum ipsisj qaftsi eftutaverat so A sinu ssa*., t(t restittti in eorpas eeelssiae, nisi eoaleseBtent eam, pater nlis Fropbeta .ergo ingentern Ulis inafetiam Iudafis, at colorea* ftaam et idem ^aput. J%ui interea teaenda flj regtl illuM eaiis meminit .|li|1ft K S 3 p K > l : f i B f c QUAM W$%-C0&&$. |3eP'P(|! et qnisaam est: le Bens? nerope Jefawa?: am propbeta, non esse fia^idem qui pridem roortuup bapenn* slbi inxernnt vanos deos. Et quoalam, l|e#t, -sfiJIlia fii,: eat promissa erat Wgai. perirnqnit, deJsi sauf in .snlB^fiOpniStilt am sewffaut petuitas, &ee doetrina apprime nobis atilis est. ilium auieam Deam, qui A initio Mm se ^ateieeitj steniit enim nana Deum a nobis qaaeri non possf Otiiaa JJeuin ipsoruia* Bostea addife sacanam mem- nsi. in rnejiatora allstOr Qisqa- e*|0 & Msto brum l e reg Davids, "Set nojt f sea, nuao ab- deelinat, eam ipsam renqnit; nam qui fllam non biffait, etlm aoa bab^t patrem, sieati dielt Joannes golfer. Etreiipbit:&re:4eaionslrai 'Kam^ Restt nobis bad fgittliBlffiffibumde rege (ljJpsijtS), Dens lueem iaaeeessam babitab einle quaato spa* Baside : osiendit enim propbetai quoin gtnaio qnae* tjQ ;fto* a^,|pJo\dlitAOasf Brg liai dbjftitas'. #edi Bei tapi fneriat: Israelitae, simnl etiam qnwe- mediam nobis offerat qua via ad Denm siturns regem suant B i ^ d A Brewer w0m aefaeref @ed taae Deum ?ere pssemus qaaerere in#pintffls %h obsequio, quemadmodam safe notam est Atqai eon^ertimus oealos ad briifgaij qai spottte so JDsas bao tel* tot pepal#- Dfidem praeeeeiat, at bt nobis offert Hase igifar nnica ratio est tiei riite omnes sub eia manu et ijEapeiie festi feret, * qUaepdfc J^atiaft eiitendant quidam itrisinnj msuefent saisi 6 eeonmes, ae si Aura oeuiis suis esse ilum Ienoatn f qnA pjrojpbeta <tiett illam qnaeenspiereafe Dsfid- eam trat |MP angelas Bf rendan esse non seeas aa Bum. Quaereni enim argo ila populi, irel deem trlbaaai dtif qftifti verba frtgninW- pioph^t, IsKaelitiss at #afei siat et Bei y! abaegiio fuit. Dieehat Dominas Samueli, ineolumes, non aiam ratioem babenB, nis ut eonJfoa te spj^eriiat, SS. aap potins Bobebat- b* feg}at *ab tutelam et praesMiam legitimi regis, nalto magie malere in aride, quem Sarouel dm- que seiebant; diltnitus #bi issfr rdinftuai BfegO' Mitas. laxerat, e# quem Bomiaas tt praeetars la non suffieeret boo ad refsendoa adaeos, Sgo simgis ornav erat, ut non posssat .Jus iaguxa IM0% pgeja $e$#V qaod Deum saam quaerent in pe* quia Dsum pnm quodaffimodo palam respaerenfe sona regis} Ouiai njnu t Optra etti fjtebaife nt ti-go aft frttetru:a%<$ag b.ie' in resjalfeeatia popni ad pa|ali eonservationem, l a seqmtur, M giamdiserte commmort, quftjd rsdiblt a l geM'pu %iM. $% :k9Mt.t M o'^oniMim^etsJ--%m$wi Da^ido. Naaa Miter vers et ex anima Beam mum, Terbum istud *fl& sgnAeat nterdnm e* qnaerere a#n potnis., fila le piaaj: fiibiifleieft legi pftY^ei'S qaemadmodttm faeiunt q^a sie terrentar, timo imperio, -Oui adstricte rati en pfc omn nt anima jgrorsa abioiaat ^d boe loeo iu nffae iftor sed ipsius Dei iussu* Verum qudem bonam partem samitnr pro revereri, seati ex oonest .tnne 'Da?iwtt ftlsse tttojfuujns s#d lie ia- iaiuf fxtn Oligere lifet, Bmm er|o mverelmiEm, iuqatj omiais persona Hseas aeteraum ilud rgnum # lJtSaA_ dte:i ia iagao DM aiserant propini, qatd ^eiebaat uiaei fore stable eum sole Israelitae. oe enm sgnnm erat protem eontempet Ittna. Hota aim et eeMbiil ira* i jprattiM tSj qnod; #ibl rexerant novum femfla% qaof apd jfmafs? (it&mdiu sel et inn in eoelo ftigebnat, novam religionem sao rbitrio labretvOrant, qmn mbi teste* an*filelss;,qnrf maaebift itittoi solium enique sb permiserant effraenem lieenfiam, Dieit Dapdis |Bsalni* 10, }* Brgo poet mortem Bafidi ergbj Ineiplettt poi&ftje ;re^we?i JOsaw a;fe i^llcet bi# |fc^pbeta, o|teadit regnnm fore aeteraum, quia maneani sab eins obseqaio Bt aidi% iemtatem snpersteg erat in -fil SB| #t:vlgo: etia: Jteiste fifafa. Qfo signifleat non fore psis formiiabilem jguttm toeabant filinm ayids, qaemamoium sate Denm ssd ptitos suasltei alletarni ios *d se, ttt constat. Sane .4 bfitunj leairi neeso' est. , sponte et libenter, atqae eMam bilarter pareaafc quia non potnit qnaerere Israel regem uuni t oerfe De tan deiaaai^ feio ap;ad ao* m|i. Da^idm pidem mortuum, sed debebat regem rererentiam eoaeiia4 bi gnstnm praebel boniS liiani quaererjij ^us Dtt polliiBtto fcirat ex SUO. NH| maiestas De terrorem aobis iueatit; gnre Lairiiis. Son dubium est igifcur quin vati- se intrea,. qaaerlaiias; latebw f| posftftma# ab oininca I esteniat; pjopli^ta- ad, briptum* 32t ipso nos sabdaeerej qnisqne boe libeter aptaret eerte baee una pes feit colgondi popiTll, quOi j|tqai boo non ist Paam eolere, qna deeel obserJSens testatus fuerat m daturum rederoptoreai. Yi- van, ab ipsai: lagltaiaai Bbiai, er^o b<nidemua e|o t$m quo s|otgiit Boniiliani pfpfas* tatis Dei nos ad eins reYerentiam addueifa pntf iaqait Datid |JP|aL 130, -ij, nt tae. Israolitae fuernnt dgnres^ et BB abdicaserant te est propitiatio, qaia nisi agnsfiant bonjnei Dettt sib ga perfidia a mm et ffowo Dsi populo, quaaidin tmearfs: aieaati faernl teafli Dafidis, Sn quani de es$ plae^bilem, et certo statnant ipsani propitiao plena ipsoram restitutione propbata loquitur, eon-

265

CAPUT IV.

266

etiam semel tractasse de his rebus quae nunc apud nos exstant: sed habemus in libris eorum collectas rerum summas et capita, de quibus soliti sunt concionari. Non dubium est quin saepius Hoseas disseruerit de exsilio populi et restitutione, quoniam ilia omnia, quae hactenus vidimus, inculcaverit. Talis enim erat populi tarditas et socordia, ut quotidie eadem repetenda essent. Sed satis fuit prophetis, complecti breviter et redigere in scriptum quae docuerant sermone. Nunc ergo Hoseas rcitt quam vehementer obiurgaverit populum, quia corruptelae omne genus vulgo invaluerant, et nulla iam in corpore pars sana foret. Ergo videmus quid nunc agat propheta. Hoc vero notandum est: quia hypocritae vellent sibi fieri semper delitias: et si proponitur illis misericordia Dei, vellent defuncti esse omni metu. Itaque illis acerbum est ubi miscentur minae, ubi asperius illos Deus obiurgat. Quid? Heri audivimus concionem de misericordia Dei, et nunc fulmint contra nos. Ergo est varius. Si constaret sibi, nonne eadem esset hodie et aequabilis docendi ratio? Atqui necesse est subinde etiam expergefieri homines, quia subinde obrepit illis Dei oblivio, sibi indulgent, et nihil difficilius est quam ipsos adducere ad Deum: imo si quos fecerunt progressus, statim refiectunt alio cursum. Yidemus ergo non posse aliter doceri homines, quam si Deus illorum vitia coarguat verbo suo: et deinde ne despondeant animos, spem misericordiae illis faciat: postea iterum ad obiurgationes et minas redeat. Hic ergo stylus in prophetis omnibus notandus est. Iam venio ad prophetae verba : Audite, inquit, verbum Iehovae, filii Israel, lis est Domino. Quum dicit propheta Deo litem esse cum habitatoribus terrae, significat frustra sibi blandiri homines, quia Deum habeant adversum, et sensuri sint paulo post iudicem, nisi mature praeveniant eius vindictam. Caeterum hie admonet Israelitas litem esse Deo cum ipsis, ut non experiantur summum ius, sed reconcilient se Deo, dum tempus opportunum datur. Praefatio igitur prophetae tendit in hunc scopum, ut Israelitae sentiant Deum sibi fore adversum, nisi studeant cum ipso mox redire in gratiam. Ergo non vult Dominus litigare cum ipsis, quum hoc se facturum denuntiat. CAPUT IY. Nam si Deo fuisset decretum sumere poenas de 1. Audite verbum lehovae, filii Israel, quia lis populo, quid opus fuit ista admonitione? annon Iehovae cum incolis terrae: quia nulla fides (aut potuit statim eos rapere in iudioium? Quum ergo Veritas, nulla fidelitas) et nutta beneficentia, et nulla propheta ad filios Israel mittitur, qui de tanto et cognitio Dei in terra. 2. Maledicere, et tnentiri, et tarn exitiali periculo praemoneat, Deus adhuc prooccidere, et furari, et adullerium committere perru-spioit ipsorum saluti. Et valuit haud dubie haec admonitio apud multos: quia perculsi hac denuntiaperunt, et sanguines sangumibus fuerunt continui. tione coram Deo se humiliaverint, non obtorpuerint Haec est nova prophetae concio et distincta a in malis suis. Reprobi vero, etiamsi non fuerint prioribus. Tenendum est prophetas non scripsisse correcti, redditi sunt bis inexcusabiles. Et idem ad verbum quae ad populum disseruerant, neque etiam notandum est, quoties Deus nos ad tribunal

fore, nemo eum quaeret, nemo ipsum timebit, quia vellemus abolitam esse et exstinctam eius gloriam, ipsum carere iudicio, ne esset iudex noster. Sed quisquis gustavit Dei bonitatem, ille se ipsum in ordinem cogit, ut Deo pareat. Hoc ergo intelligit propheta, quum dicit, Tunc reverebuntur Deum: quia scilicet intelligent se fuisse miseros quamdiu ab ipso fuerunt alieni, et hanc esse veram felicitatem, submittere se eius imperio. Porro bonitas ista refertur ad Christum. Quidam 1 3 1 C 3 accipiunt pro gloria: quemadmodum etiam accipitur Exod. 33. cap. (v. 19). Sed circumstantia loci postulat ut in proprio sensu hoc nomen sumatur. Scimus autem Dei bonitatem sic nobis in Christo esse exhibitam, ut nulla gutta alibi quaerenda sit. Nam ex hoc fonte haurire necesse est quidquid ad salutem nostram et beatam vitam spectat. Soiamus ergo non posse ex animo a nobis Deum coli, nisi quum in persona filii eum con8picimus, et sentimus ilium nobis esse benignum patrem : ideo dicit Ioannes (5, 23), Qui non honort filium, etiam patrem non honort. Tandem subiicit, in extremitate dierum: quia voluit propheta iter um reducere in memoriam Israelitis quod prius dixerat, nempe opus esse .ipsis longa afflictions qua paulatim Deus ipsos corrigat in melius. Ostendit ergo pervicaciam ipsorum talem esse, ut non statim redituri sint ad sanam mentem: sed hoc fore in extremitate dierum, Interea sublevat piorum animos, ne languors tandem fatiscant: quia etsi non sentiant primo die illam bonitatem Dei, propheta admonet non esse cur desperent, quia Dominus suam bonitatem in extremitate dierum manifestabit. Porro haec dierum extremitas initium habuit a populi reditu. Quum ergo libertas permissa fuit Iudaeis, ut in patriam redirent, fuit haec extremitas dierum> .vel plenitudo, de qua loquitur propheta. Sed continua series a reditu populi usque ad Christi adventum simul tenenda est: quia tunc plenius praestitit Dominus quod hic per prophetam suum denuntiat. Ideo passim in scriptura, praesertim in novo Testamento, manifestatio Christi locatur in novissimis temporibus. Nunc habemus caput illud expositum. Iam sequitur quartum.

267

IN HO SEAM

268

suum citt. Quicunque enim non prorsus sunt indomiti, vel incurabiles, ill! reatum suum agnoscunt, et deprecantur iram Dei. Alii vero si animos obstinarunt in malitia, non possunt tarnen exstinguere vim doctrinae, quia Dominus omnem praetextum ignorantiae tollit: magis enim eos vulnerat conscientia, postquam ita fuerunt admoniti. lam tenemus quid hoc sibi velit, Deo litem esse cum habitatoribus terrae. Sed quo magis perspicua sit nobis mens prophetae, notandum est, ipsum et alios probos doctores defessos fuisse clamando, et interea nullum fuisse profectum. Videbat ergo secure contemni suas admonitiones, ideo hoc extremum esse, revocare ipsos homines ad Dei tribunal. Quemadmodum, ubi nihil proficimus, cogimur etiam hanc regulam sequi: Deus ergo iudicet vos, quia nullus patitur se iudicari eius verbo: ludibrio habetur quidquid vobis proponimus eius nomine: ille tandem ostendet secum vobis fuisse negotium, quemadmodum dicitur apud Zachariam (12, 10), Videbunt in quern pupugerunt: et Iesaias eodem sensu dicit contristari spiritum Domini, sicuti dixerat capite septimo (v. 12), Non satis est quod fuistis molesti hominibus, nisi etiam essetis Deo meo? Coniungit enim se propheta cum Deo ipso: quia impius ille rex Achaz Deum tentando simul etiam ludebat cum eius prophetis. S best igitur tacita antithesis inter hanc litem quam Deus Israelitis denuntiat, et quotidiana iurgia quibus usus fuerat per prophetas suos. Hac ratione etiam dicebat Dominus (Gen. 6, 3), Non rixabitur amplius spiritus meus cum homine, quia caro est. Deus enim illic dicit se frustra exspectasse dum homines in viam redirent, quia praefracti erant sine ulla spe resipiscentiae : ideo denuntiat se mox sumpturum poenas. Sic etiam hoc loco, Iudicium est Domino : hoc est, ipse re ipsa iam aget suam causam: hactenus diu vobiscum iurgando exercuit prophetas suos, imo fatigavit eos multo et continuo labore: vos manetis semper vobis similes: ipse igitur incipiet nunc causam suam efficaciter agere: non loquetur amplius ore vobiscum, sed manu sua ostendet se iudicem, Quanquam propheta consulto ponit nomen litis, ut intelligant Israelitae non sine causa, nee immerito Deum severe contra ipsos agere, ac si diceret, Deus sic vos puniet, ut simul ostendat se hoc facere optima ratione: eluditis omnes minas, et putatis vestris tergiversationibus vos fore salvos: haec non sunt effugia quibus aliquid sperandum sit vos posse consequi: nam Deus tandem reteget vestra scelera. Denique propheta coniungit hie poenam cum iustitia Dei: vel uno verbo dsignt realem (ut ita loquar) vel effectualem contentionem, ubi Dominus non tantum sermone coarguit homines, sed vindictam etiam exercet contra ipsorum scelera. Sequitur, Quia nulla Veritas, nulla beneficentia, nulla cognitio Dei. Dixerat litem esse cum habi-

tatoribus terrae: per habitatores terrae intelligit Universum corpus populi: ac si diceret, non paucos homines corruptos esse, sed passim grassari omne genus scelerum. Et hac ratione etiam subiungit, non esse in terra: ac si diceret, Iam non abdunt se, qui peccare volunt, in aliquas latebras: non quaerunt reces8us quasi eos puderet, sed tantum licentiae ubique regnat, ut terra impleta sit contemptu Dei et sceleribus. Fuit haec obiurgatio dura hominibus superbis. Scimus enim quantopere sibi placuerint Israelitae, sed oportuit tarnen prophetam cum praefractis illis capitibus sic aspere loqui: quia apud mansuetos et dociles sufficeret placida et lenis admonitio: ubi autem obduruit mundus contra Deum, necesse est ad hunc rigorem descendere, quern in his prophetae verbis conspicimus. Videant igitur quibus mandata est docendi cura, ne leniter homines tantum admoneant, si obduruerint ad sua vitia: sed hanc prophetae vehementiam sequantur. Diximus autem initio, prophetae fuisse iustam rationem cur tantopere excandesceret. Neque enim praepostere statim abreptus fuit isto ardore zeli, sed videbat sibi negotium esse cum hominibus tarn obstinatis, ut alio modo tractabiles non essent. Iam non unam duntaxat mali speciem reprehendit propheta, sed accumult omne genus scelerum: ac si diceret, omni ex parte Israelitas corruptos esse et perversos. Primo dicit nullam esse fidem, et nullam beneficentiam. Loquitur hic de contemptu secundae tabulae legis, quia hinc melius proditur hominum impietas, quum scilicet examen sumitur de ipsorum vita: quia hypocritae magnifie obtendunt nomen Dei, et plenis buccis fidem sibi arrogant: deinde externa cultus Dei specie et frigidis exercitiis tegunt sua scelera: imo illud quod dicit Ieremias (7, 11) nimis vulgare est, nempe fieri ex templo Dei cavernam latronum. Ergo prophetae ut pertrahant impios ad lucem, examinant vitam ipsorum ad officia caritatis: Estis boni Dei cultures, estis sanctissimi: sed interim ubi est Veritas, ubi mutua inter vos fides, ubi beneficentia? Si non estis homines, quomodo eritis angeli? Estis avaritiae dediti, estis perfidi, estis crudeles. Quid ergo aliud restt, nisi ut quisque alios omnes damnet coram Deo, et vita etiam vestra ferat de omnibus iudicium? Quum veritatem vel fidem exstinctam esse dicit, facit similes vulpibus, qui tantum fraudulenter agunt. Quum dicit nullam esse beneficentiam, accust in ipsis crudelitatem : ac si diceret similes esse leonibs et feris bestiis. Fontem vero omnium scelerum dsignt tertio membro, dicens nullam esse Dei notitiam. Notitiam enim Dei accipit pro timor qui nascitur ex notitia: ac si diceret: Denique perinde licentiose grassantur homines, ac si non putarent Deum esse in coelo: ac si deleta esset omnis religio ex ipsorum cordibus. Quamdiu enim residet aliqua Dei notitia in nobis,

269

CAPUT IV.

270

instar fraeni est ad nos cohibendos: ubi autem lasciviunt homines, et quidvis sibi permittunt, certum est ipsos prorsus oblitos esse Dei, et iam nullam Talere Dei notitiam apud ipsos. Hinc illae querimoniae in Psalmis, Dixerunt impii in corde suo, Non est Deus : loquitur impietas in corde meo, Non est Deus: quia nunquam ad brutum stuporem homines proruerent, si folgeret vel micaret ulla scintilla verae Dei notitiae in eorum animis. Nunc ergo tenemus verum prophetae sensum. Iam postquam dixit ipsos plenos esse perfidia et crudelitate, addit, Maledicere, et mentiri, et occidere, I"6N significat iurare. Quidam hoc loco exponunt peierare: alii vero coniunctim legunt haec duo, BTDl n^N iurare et mentiri, hoc est, iurando fallere. Sed quia !"6N significat etiam maledicere saepenumero, non dubito quin propheta hie exsecrationes damnet, quae tritae et vulgares erant in populo. Species autem hie enumerat, ut melius compescat ferociam populi: quia scimus improbos non facile submittere cervicem : obmurmurant primo, deinde fremunt contra sanam doctrinam: tandem aperto furore insaniunt, et prorumpunt etiam ad violentiam, ubi non possunt aliter cursum abrumpere sanae doctrinae. Quidquid sit, videmus non facile ipsos adduci ad scelerum suorum agnitionem. Haec ratio est cur hie per species ostendat propheta quot modis iram Dei provocarint. Ecce, inquit, grassantur inter vos exsecrationes, mendaoia, caedes, furta, adulteria. Et videtur hie alludere propheta ad praecepta legis : ac si diceret, si quia confrt vitam vestram cum lege Dei, reperiet vos quasi ex professo et data opera sic vitam instituera, ut cum Deo pugnetis, ut violetis singulas legis eius partes. Notandum autem est hic non de furibus loqui, vel homicidis, quales hodie trahuntur ad furoas, vel aliis modis plectuntur: nam potius fures vooat, et homicidas, et adultres, qui tarnen in pretio erant, et qui pollebant honore et opibus, qui denique soli splendebant in populo Israel: illos propheta pudendis istis nominibus infamat, quum vocat homicidas et fures, quemadmodum etiam Iesaias exclamt (1, 23), Principes tui sunt latrones et socii furum. Et iam admonuimus prophetam non dirigere sermonem suum ad paucos homines, sed ad totum populum : quia omnes a minimo usque ad maximum defecerant. Dicit postea, Perruperunt. Non dubium est hoc verbum metaphorice sumi, ac si diceret, Iam nulla sunt vincula, nulla repagula: sic enim popnlus ipse insanit contra Deum, ut nulla modestia, nullus legis pudor, nulla religio, nullus metus apud ipsos valeat, aut cohibeat ipsorum intemperiem. Perruperunt igitur. Verbo perrumpendi comprehendit propheta furiosam lasciviam, quae conspicitur in reprobis postquam deposito Dei timor sese proiiciunt ad peccandum, idque sine modo ullo, sine ulla temperie. Et eodem sensu

adiungit, sanguines sanguinibus essfi contiguos. Per sanguines intelligit gravissima quaeque scelera. Dicit autem sanguines esse continuos sanguinibus, quia scilicet iam contexant scelera : quemadmodum Esaias dicit esse quasi plaustrum*) iniquitatem: sic etiam propheta noster dicit, tarn confusam esse licentiam peccandi, ut quocunque vertat oculos, non posait ullam partem intactam a scelere notare. Sanguines ergo sunt contigui sanguinibus: hoc est, ubique obversatur horribilis scelerum facis. Haec summa est: iam sequitur: 3. Propterea lugbit terra, et langubit (vel succidetur: bl2K enim utrumque significat) omnis habitons in ea, in bestia agri, in volucre coeli, atque etiam piscibus maris colligentur: sed in tantundem hie valet ac cum. Possemus etiam vertere, A bestia agri, a volucre coeli usque ad pisces maris colligentur omnes, vel tollentur e medio). Glarius nunc exprimit propheta litem illam cuius meminit primo versu: et iam facile constat non fuisse iudicium illud verborum. Deus enim frustra tentaverat reducere populum in viam minando et obiurgando : litigaverat satis cum ipsis : manebant praefracti, ideo addit, Iam lugbit omnis terra, hoc est, iam Deus statuit exsequi suum iudicium. Non est igitur quod amplius parotis vos ad tergiversandum, sicuti hactenus soliti estis. Deus enim manum 8uam proferet ad ultimam perniciem. Lugebit ergo terra: malim, Et excidetur quisquis habitat in ea. Nisi forte significet propheta, Etiam si ad tempus sustineat Deus ultimum iudicium, tarnen nihil profecturos Israelitas, quia languore continuo tabescent. Sed quia luctum posuit primo loco, videtur prior ille sensus melius quadrare, quod scilicet Deus e medio toilet omnes eius incolas. Addit, CoUigentur omnes, vel e medio tollentur (nam utrumque recte convenit) a bestia agri, et volucre coeli, usque ad pisces maris. Hie amplificat propheta gravitatem irae Dei, quia involvet etiam innoxias bestias, et volucres coeli, imo pisces maris. Si Dei vindicta se extendat usque ad bruta animalia, quid futurum est nominibus? Sed posset hie quispiam obiicere, indignum esse Deo ut in miseras creaturas saeviat, quae nihil tale meritae sunt. Quorsum enim irascitur Deus et piscibus et bestiis? Sed solutio facilis est: quoniam enim et bestiae et volucres et pisces et reliqua denique omnia in usum hominis condita sunt, non mirum est si Deus malediotionis suae signa extendat sursum et deorsum ad omnes creaturas, ubi vult homines ipsos uloisci. Quaerimus enim ut plurimum vana solatia quae nos oblectent,
*) Ed. prineeps: Ieremias dicit esse quasi capistrum vitnli. Lapsus memoriae videtw fuisse. Cf. les. 5, 18.

171

IN OBB&K

III

veL moerorem aosirum temprent, faum Dens se mim irataaj oateadjti am M Be;aa malfdjeit innoxiis aninialibs propter nos, illi maga espaces* eimns, Mai forte nimaa stupor HOS oceupat. TJene if. erga i a* Del M ittem femltei tani brutis aaimaiibus quam yihas et pseibus maris, at sejKcee irttittp geafiaat se pr?ari omnibus dsnia, qaemadmadum .ft quiate,ignomiala& seleralf aoml* is domina evertat, si qui exurat totam sapelleeB&M H ? etiam JOeWit qui p-EAvt maadBi tt et tarn Tariis ogibus nostra ans, au redigit omaa in tastitafcem, stendit quam graMfeer nobis sit infasas* t ta t|i| aM-al limtitatB, Be#'j||its summa est eonsil prophetae

&mratwe$ meemfa&s. Bet eam eos gu itt impttat fatsea Deam lw#lat, BK tsmeift fiateatos esse gaa eatuoiaeia, aaam proeui a ee repelluat omaes obiurgatiaaes : sea alte etisim iasiirger* eiitra #uig docMfft. Bl q^mdia^am, iaia dW t eonwauaxa asas sas osteadit omaes profaaos Bei eoatemptpei iaflatos e|se bae eoaEdeatia, ut aaieaat alitS ifiopter, JJitiatnt W# qaidaj eerdotem fiasse adeo prDbrosam, atobBoxius esset omaiam eoa*ii, Bd iild t le a iffgidj. ffroabeta aim hie ij~ Iwm non stringll; eaatra aaam aomnem, sed natias grarfter iaerepat iltam populi patamaftiiajf, ga#madmdom dlsmiiSj qao4 atme pitirai reprelea-sorem aadire. Seiamas ergo tnae iasanabiies ess^ fitioram mrbo% aM pfptilaf obiaralt ad laaa insiiia, nee pititur mpitas repreiendi Setaitur:

iemm efe, <$ ohaAi matmm tmm. itopnefca Me dplortexfcemam populi malitiam, qaod ullat adm^nltiones IB^ peaest* faemadmiHic ctaia }# likiiva pariealaft aeeipitar^ dum oui desperati east rpudiant einnia eonsilia, mrws %f, Deaaatiat He Deas vindietam praeloin admittaute medigos, remediis etiam sua* Menai. feaetis asmiaiba; ae si dieefet^ <^aia aib aOlpHstft Htfaoesgnum est dplorjtae *Bltfa% ubi bMine aatritati ffiial deffertii, ftt viirlis TSS eastfgea^ iam elaadoat aures sanis eonals, et snimos anoa ab- aen agaax ohiseam hoe moo, sei aleisear lane dSwt, Froffest* igim Signifikat in tet et tam Cfla;temft5gi "wM mei. Sfe ^atem apre- Si 6at# rnatia eorrapteBs aeeedare Kane plrfiietaa}* quod teatat prim homins, iae est, faet merieulam aa nemo ttdeat am repreheadere pobliea fitia. Jrfdit ad resipisaeatiam adeui qaeaat, severe efi obiar* rtioAmr |).|lr i f|$ii, ^Mw|aifl"# gat^ eespoiffioJsfc ejum :ipsi*; sed post|ttam, eninA ve^ SMweiis, vel rvera litigant earn sacerdote, Sapli bis expertas est, tandem deseendit ad etremam esim quidani neu patat hoo loeo esse aatam simi- iliad remedim^ aempe manum laaai xsejit, fiia ltudnis, d. 0tls ejEpmr# rlui Ipiaa,, et ita n ligftatJlF amplias Iiti|ara am aorainifaas, at affirmative aeciptuafe, Omnia iurgautnr earn saesr- prias etum feit, aoaeladit ergo boe loeo Domiaas, dol, Bed prior naos mini probatar, qaod seileeft qaia Tidet propletas saoa coaenal,ftdbfae tfttam ironie pfopueta qaoslilet | ( | i i yoet easSfes flotriaam esse lndilrij, brefi futuram at papains pagteram saoram. Et tridemas aomaea proterves ipse pereat. ^aidam *?1 Tertaat Hoie^ et patint ita 4tt>il0sfeer 4 rspr^fiftt*. Btatitm eaim aotaw br$ tempas* aed qaia paftl* fftstanbist! oecarrit aee oWeetioj Quad Fero ego sim |uef s propaet&j M psf*t$- sm gm^ha temm ifoh. woek^ a e^t a satis profeeij at teeam 4Odb i w a - deo sic iaterpretor, qaod ppalai ipf? taymati dbra sit f 4B^Ww #i|erliwr tftie iige molti, piribit, delBl^ treBu- ettam !n idem eiam qai seSicet infiatis baceis iaeteat scieatiarnj ae si prapnetae, qai seiliet bona ex parts aceersiverant fjot gjjperiiseis omalbps fropbejs et do0*eiribusM pqipate taie ndieiam, Gerbes gtur die, et jr* Et, eerte impii osteataat iageamm saam t aeaawtt, m$&.. aaete propbeta, Hoe est^ idem exiiam simol dam yespauat saaam detriaami et tum apparet omaes impliealit; qa&d si BOB statim abripiat pro fias &. lidMse <if|ai foispiam jtafse|. la : ttttm. pbfiii interito^ aoa lanten e^i^nt aiaonm aieam; fiasm? taatnm ut ltigeat am Deo Anne relea* seqnentar ipsi orlne sno. Soetem igitar et diem mm ! jgfoptote w & - Cef|f ia<jaii "JJK hie eoaiaa|it prepbeta continua aerie: se '$i die*e| aoa aeeipitar fro fere at mtas leis: |ed est ttta Bg a primo ad ltimuni innes prdm, et nallaa exceptioais, Iaterea. Cfaeteram B qais altem ob- se eximet a poena ; qaod si patent se fore impaniargit et repwbiftlat. Ia sammaj eeaa^eritair pro* toa, qa fardiia rapieat* ad TidiWi IMentar, paetaj quam omae geaas sesleram ia popll eaodet, Qaeajftdmodam enm nex seqatar dem, ta etiam taMsa aoa esse loeum dbctrifiae aec maitioaibasj alii alios seeuni traient ia eundem iateritam, In^ied ^miie JM. mm 'praJEatij ut yebsai atdite ttr^a tStt ta dafeit* ^aift metapaorlfe frepieto aoa sastiaeaat: simal ac qais vouerit attiagere per Ahm sgnieet tranqaillum et laetam llud (am#rum fiti, me magpot dtfetfes I replipado, at pas |fflo popaluf aaperbbat, Sigajfleat $rg peeiquantw, amplifieat |tiam dieit eise fisf aftai 'M fa Wetnatat Art re|eattaam: qua aim

273

CAPUT IY.

27*

prope adspioiant impii manum Dei, semper minas omnes Bubsannant, quemadmodum alibi visum fuit. Deus ergo dicit se poenas sumpturum de populo interdite, hoe est, etiam in ipsa meridie, et quum sol lucebit: iam postquam obtenebratum fuerit tempus, sequentur etiam suo loeo prophetae. Satis constat Hoseam hic non de veris et fidelibuarDei ministris loqui, sed de impostoribus, qui populum fallebant suis blnditiis, quemadmodum fieri solet. Nam simul ac propheta aliquis sincere volebat praestare suum officium Deo, prodibant in medium adulatores, Hie est nimium rigidus, et abutitur Dei nomine, quum denuntiat tam graves poenas: nos sumus populus Dei. Tales igitur prophetas tenendum est hie notari, quia pauci erant qui tune fideliter peragerent munus suum : magna autem erat eorum turba qui populo indulgebant et eius vitiis. Postea additur, Abolebo etiam matrem tuam. Matris nomen hie accipitur pro ipso ecclesiae nomine, quo scimus Israelitas solitos fuisse superbire adversus Deum, quemadmodum hodie faciunt papistae: iactnt matrem suam ecclesiam: et hic est ipsis clypeus Aiaois, ut loquuntur. Si quis corruptelas eorum ostendat, statim confugiunt ad illam umbram, Quid? annon sumus ecclesia Dei? Quum ergo Israelitas videret propheta abuti fallaci hoc titulo, dicit, Ego simul perdam matrem vestram: hoc est, Non impediet vestra ista gloriatio, et nobilitas generis Abrahae, et ecclesiae sacer titulus, quominus sumat Dominus de omnibus horrendam vindictam, quia ab ipsa radice avellet et abolebit ipsum quoque nomen matris vestrae, hoc est, discutiet fumum ilium quern iactatis, quum tegitis vestra fiagitia sub ecclesiae titulo. Sequitur:

etiam attrahunt, ut sit illis ignorantiae praetextus. Deus ergo hie sacerdotes primo loco aggreditur, sed comprehendit etiam totum populum, quia scilicet non viguerit illie doctrina, quemadmodum decebat. Dominus autem exprobrat Israelitis ingratitudinem, quia illic accenderat lucem coelestis sapientiae: quia lex, sicuti notum est, valere debet ad regendos homines. Perinde est igitur ac si Deus ipse affulgeat e coelo, quum proponit legem suam. Unde igitur factum est ut Israelitae perierint sua ignorantia? nempe quia clauserunt oculos ad lucem coelestem, quia non sunt dignati se praebere dociles sapientiae aeterni patris. Yidemus ergo hic non extenuari populi culpam, ut dictum fuit, sed Deum potius conqueri, quod suppresserint maligne legis suae usum: quia lex idonea erat ad ipsos regendos. Populus ergo periit absque scientia, quia voluit perife. Iam denuntiat propheta tam sacerdotibus quam toti populo vindictam: Quia scientiam repulisti, inquit, ego etiam te repllam, ne sacerdotio fungaris mihi. Hoc ad sacerdotes proprie dirigitur : accust eos Dominus, quod scientiam repulerint. Nam petenda erat scientia ex labiis ipsorum: quemadmodum dicit Malachias (2,7), et Moses etiam idem attingit Deuteronomii tricesimotertio capite (v. 10). Fuit igitur haec extrema pravitas in sacerdotibus, ac si vellent evertere sanctum Dei ordinem, quum appeterent honorem et gradum officii absque ipso officio: quemadmodum hodie papistae contenti sunt tam dignitate quam suis opibus. Cornuti episcopi sunt praesules, sunt antistites, magnifie iaotant se esse capita ecclesiae, et volunt haberi pares apostolis: interea quis eorum curat suum munus ? . imo putant hoc sibi quodammodo fore dedecori, si officio suo et vocationi Dei respondeant. Nunc ergo videmus 6. Periit (perierunt ad verbum : sed quia DJ? quid velit propheta. Quia tu scientiam repulisti, ego est nomen colleotivum ideo promiscue coniungitur quoque te repllam, ne fungaris mihi sacerdotio. In utrique numro) populus meus absque scientia: quia 'summa, ostendit divortium quod facere tentabant tu scientiam repulisti, etiam repllam te, ne sacerdotio sacerdotes, esse ridiculum et praeter naturam, esse fungaris mihi: et quia oblitus es legis Dei tui, obli- portenti loco, esse denique impossibile. Quare? volebant enim retinere titulum et opes, volebant viscar iorum tuorum ego quoque. censeri praesules ecclesiae sine scientia. Deus non Hic diserte perstringit propheta ignaviam sacer- patitur ita divelli res sacrosancto nexu inter se dotm, quoB Dominus praefecerat regendo populo, coniunctas. Tu ergo, inquit, officium tibi smes ut satis notuin est. Quamquam enim non potuit absque scientia? imo quia tu repulisti scientiam, hoc valere ad excusandum populum, vel extenuan- ego etiam recipio ad me honorem sacerdotii, quem dam eius culpam, quod sacerdotes ipsi erant ignavi, prius detuli. Est hie insignis locus quo retunditur hie tarnen merito invehitiir propheta in eos, quia vesana ilia iaetantia papistarum, dum nobis magniscilicet non praestiterint officium quod illis Deus fie obtrudunt suam hierarchiam et ordinem sui iniunxerat. Sed hoc non tantum in sacerdotes com- clericatus, ut vOcant, hoc est, putidae suae faecis: petit. Simul enim Deus oblique taxt voluntariam quia Deus hoc pronuntiat verbo suo, fieri non posse populi caecitatem. Unde enim factum est ut non ut quis sacerdos sit absque scientia. Caeterum non viguerit inter Israelitas pura doctrina, nisi quod vult sacerdotes sibi tantum sapere, et esse quasi populus hoc maxime optavit? Fuit igitur crassa mutos. Yult enim thesaurum, quem apud ipsos deignorantia, ut loquuntur: sicuti etiam hodie multi posuit, toti ecclesiae esse communem. Ergo Deus impii non modo affectant tenebras, sed undique de scientia sacerdotali loquens complectitur etiam Calvini opera. Vol. XLII. 18

275

IN HOSEAM

276

praedicationem. Si quis enim sit literatus, quemadmodum fuerunt nostra aetate quidam inter episcopos et cardinales: si quis ergo talis sit, tarnen non ideo censebitur inter doctos, quia doctrina sacerdotalis, ut dictum fuit, est thesaurus totius ecclesiae. Ubi igitur iactatur sacerdotium sine ministerio verbi, merum ludibrium est, quia sunt termini convertibiles fere (ut loquuntur) doctor et 8acerdos. Nunc tenemus sensum prioris membri. lam sequitur, Quia oblitus es legis Dei tui, obliviscar etiam filiorum tuorum. Quidam hoc posterius membrum restringunt ad sacerdotes, et putant uno contextu haec omnia dici. Sed si quis propius expendat prophetae verba, reperiet hoc potius spectare ad populi corpus. Hie noster propheta in suis sententiis saepe concisus est, et ita sunt variae et ambiguae translationes : nunc loquitur in sua persona, nunc assumit personam Dei, nunc convertit sermonem ad populum, nunc in tertia persona loquitur, nunc sacerdotes obiurgat, postea statim ad totum populum transit. Prius visa fuit communis denuntiatio, Corruens ipse interdiu, nocte propheta sequetur, et mater vestra peribit. lam non dubito quin confirmet eandem sententiam propheta aliis verbis. Ac primo loco sumit illud principium, quod ignavi fuerint sacerdotes, et quod populus etiam exstinxerit lucem coelestis doctrinae. Postea denuntiat sacerdotibus quale meriti sunt iudicium, Ego, inquit, te a sacerdotio deiiciam. Nunc descendit ad omnes Israelites, Tu oblitus es, inquit, legis Dei tui, obliviscar etiam filiorum tuorum. Haec autem culpa haud dubie residebat in toto populo: nemo erat ab hoc scelere immunis, et haec oblivio apte tribuitur populo. Unde enim factum est ut sacerdotes secure excusserint onus illud a suis humeris ut populum docerent? nempe quia populus etiam nolebat sibi aures obtundi. Nam impii queruntur servos Dei importunos esse, dum assidue clamitant contra vitia.' Populus ergo libenter dat inducias doctoribus, ne officium faciant: ita obrepit legis Dei oblivio. Quemadmodum ergo denuntiavit propheta sacerdotibus suam poenam, ita nunc compellat totum populum, quod Deus extendet horribile iudicium ad omnes, nempe ut deleat totum Abrahae genus: Ego filiorum tuorum, inquit, obliviscar. Quare? Dominus pepigerat foedus cum Abraham, ut foedus illud valeret, ac ratum esset ad posteros: ipsi desciverant a vera fide, erant filii dgnres. Merito ergo Deus hie testatur se habere iustam causam cur non amplius reputet inter filios Abrahae ilium degenerem populum. Quare? Vos enim obliti estis legis meae, inquit, Nunc si memores essetis legis, ego vicissim foedus meum erga vos servarem: sed non recordabor amplius foederis, quia a vobis violatum est. Filii ergo vestri non merentur censeri in tali foedere, quia tales estis. Sequitur:

7. Secundum multiplicari eorum, sic peccaverunt mihi: gloriam eorum in ignominiam mutabo. Hie amplificat propheta scelus populi et impietatem, addita circumstantia, quod scilicet magis proterve lascivierint adversus Deum, quum ipsis tarn,esset beraus, ut effunderet plena exuberantia in eos suas divitias. Talem prius querimoniam vidimus: sed scimus prophetas non semel tantum loquutos esse de una r e : quum vidrent se nihil profecisse, vidrent grassari Dei contemptum, necesse fuit subinde repetere quae prius dixerant. Hie ergo propheta Israelitas accust, quod indigne abusi fuerint Dei indulgentia: quia scilicet sibi maiorem licentiam peccandi concesserint, quum Dominus tarn benigne et clementer ipsos tractavit. Quidam restringunt hoc ad sacerdotes, quod scilicet magis peccaverint adversus Deum, ubi tribum leviticam auxit numro, deinde ubi etiam auxit opibus. Sed non dubito quin totum populum complecti voluerit propheta. Partitus enim est proximo versu crimina sacerdotum et populi, quum principium commune initio sumpsisset. lam redit ad principium illud, quod scilicet a summo usque ad infimum omnes se impie et sclrate gesserint adversus Deum. Scimus autem tam hominum numro quam opibus auctos fuisse Israelitas. Plorebant enim sub secundo Iarobeam, ut dictum fuit': et putabant tune se prorsus beatos esse, quia omni rerum copia referti erant. Deus ergo nunc ostendit eo deterius ipsos agere, et minus esse excusabiles, quia sic lasciviant: quemadmodum equus, ubi bene saginatus est, si calcitret contra suum dominum: sicuti etiam Moses utitur hac similitudine in suo cantico. Nunc tenemus quid velit propheta. Ergo quum dicit c a n o Secundum multiplicari eorum: ego hoc neque de hominibus simpliciter, neque de divitiis interpretor, sed de omni benedictionum gnre. Nam Dominus hic in summa accust populi ingratitudinem, quod quo benignius cum ipso egerat et liberalius, eo proteryior fuerit ad peccandum. Postea adiungit, Gloriam eorum in ignominiam mutabo. Hic denuntiat superbis hominibus Dei iudicium, quod non timebant. Scimus enim homines excaecari prospra fortuna. Et ista est pessima ebrietas, quum nobis videmur beati. Ita enim quidvis nobis permittimus contra Deum, et surdi sumus ad omnem doctrinam: denique sumus prorsus indociles. Iam propheta dicit, go commutabo hanc gloriam in ignominiam: hoc est, Non est quod sibi confidant, et stulte sibi imponant, quum oculos defigunt in suum praesentem splendorem: nam meum est mutare illorum gloriam, inquit Dominus. Videmus ergo ut hic propheta velit excutere inanem confidentiam Israelitis, quia solebant opponere Deo suas divitias, suam gloriam, opes, equitatum et currus. Haec est vestra glo-

277

CAPUT IV.

278

levare omnem tristitiam, imo abolere omnem reatum falsa imaginatione. Nunc venio ad summam totius rei. Quanquam propheta hic sacerdotes accust, non dubium tarnen est quin simul populum involvat eodem reatu, et merito. Unde enim fit ut sacerdotes lucrum sperent ex saorificiis? nempe quia eversa est legis doctrina. Deus instituerat sacrifioia in hune finem, ut quisquis peccaverat, admonitus de suo reatu, gemeret: deinde ut tristi illo spectaculo magis vulneraretur eius conscientia. Quum, videbat innoxium animal occidi ad altare, debebat horrere iudicium Domini : deinde volebat etiam 8. Peccatum populi mei comedent, et ad iniqui- Deus exercere fidem omnium, ut confugerent ad tatem eorum tottent animam eius (ad verbum, leva- expiationem quae praestanda erat per mediatorem promissum. Simul etiam muleta quam tunc Deus bunt animam eius). peccatoribus inixit, debuit instar fraeni esse ad eos Occasionem multis interpretibus ddit hic ver- cohibendos. Denique modis omnibus sacrifioia hue sus, ut putarent haec omnia quae prius vidimus speotabant, ut non tarn facilis vel propensus esset debere ad solos sacerdotes restringi. Sed non fuit populus ad peccandum. Quid autem faciunt impii? satis firma ratio. Diximus enim prophetam solere nempe Deo illndunt, et putant se perfunctos esse, subinde a populo ad sacerdotes transitum facere : ubi solverunt bdvem aut agnum: et liberius postea sed quia gravior culpa in ipsis sacerdotibus haere- sibi indulgent. Derisa fuit haec tam crassa insania bat, ideo saepius in ipsos invehitur, quemadmodum etiam a profanis scriptoribus. Plato enim de talibus etiam hoc loco, Comedent, inquit, peccatum populi sacrificiis ita disserit, ut ostendat sceleratos prorsus mei, et levbunt ad iniquitatem eorum animam eius, esse, qui volunt talibus nugis paoisci cum Deo. Et hoc est, quisque levabit animam suam, rel levabit certe ita loquitur lib. 2 de Republ. ac si vellet deanimam peccatoris in iniquitate. Relativum enim scribere papatum. Nam loquitur de purgatorio, lotam sacerdotibus quam plebeiis convenit: mutatur quitur de satisfactionibus : et quidquid hodie afferunt numerus. Nam dicit )bzw, deinde "INB" in plurali papistae, hoc totum Plato illic diserte exprimit esse numro, Comedent peccatum, et levbunt, in tertia prorsus insulsum et ridiculum. Sed tamen invaluit persona: postea addit animant eius: potest esse omnibus saeculis haec securitas, ut putarent homines suam: tamen est relativum singularis numeri. Ne- se liberatos esse a manu Dei, si offerrent aliquod cesse est igitur esse numeri mutationem. Nunc sacrificiuoi : haec fuit illis compensatio, sic imaginati liberum erit eligere sive hoc propheta dicat de ple- sunt. Propheta ergo nunc de hac pravitate conbeiis, sive de sacerdotibus : et quadrat utrisque, ut queritur: Comedunt, inquit (nam loquitur de condictum fuit, sed diverso sensu. Possemus enim in- tinuo actu) peccata populi mei, et ad iniquitatem levant telligere sacerdotes levare animas suas ad iniqui- animam cuiusque: hoc est, Dum omnes peccant unus tatem populi, quia cupide audiant populum deditum post alium, quisque facile absolvitur, quia scilicet esse multis sceleribus, quia scilicet tantundem prae- affert sacerdotibus praedam. Perinde ac si diceret dae inde sperant: quemadmodum si quis speret a propheta, Colludunt inter se et sacerdotes et popraedonibus aliquod praemium, libenter au diet ipsos puluB. Quare? Nam sacerdotes sunt socii praeditatos esse : deputabit enim illas divitias in suo donum, et rapiunt libenter quidquid affertur: ita luoro. Sic etiam quum inhiarent sacerdotes quaestui, non bellum gerunt cum ipsis vitiis, ut decebat, sed putabant secum agi praeclare, quum populus ad- potius tantum urgent sacrifioia: et hoc unum satis duceret multas hostis. Id autem fieri solet ubi est, si homines large ad templum afferant: populus adulterata est legis dootrina, et impii putant sibi autem ipse ita ostendit contemptum Dei, quia modo hoc unum restare, ut satisfaciant Deo per scri- satisfaciat suis oaeremoniis, fingit se fore immunem ficia, et taies expiationes. Ergo levatio animae erit a poena. Sic ergo quaedam impia conspiratio gras(si de sacerdotibus accipimus hune locm) cupiditas satur inter sacerdotes et populum: Dominus in uori. Si ad ipsos pecoatres referre magis lib'eat, medio ipsorm deluditur. Nunc ergo tenems gesensus erit, Super iniquitatem eorum levant animam nuinum prophetae sensum: et ita mihi magis placet eorum: hoc est, Vanis solatiis erigunt qui erant rei, posterior expositio de levatione animae, quod scilicet et extnuant eorum vitia: vel suis blandtiis sep- lvent sacerdotes cuiusque animam, hoc est; vanis liunt quidquid fuit timoris Dei, et prorsus suffocant. suis blanditiis lvent conscintias, et vivificnt aniErgo hoc secundo sensu, levare animam, erit vanis mas quae moriebantur, quemadmodum dicit Ezechiel solatiis lactare, et eximere omnem scrupulum, vel (13, 19). Iam sequitur:
18*

riatio: atqni in manu mea est et potestate arbitrium utriusque fortunae: imo, in me unum competit mutatio gloriae in ignominiam, in quit Dominus. Sed interim significat propbeta fieri non posse ut Deus ita prostitut sua bnficia indignis bominibus, tanquam porcis. Est enim baec quaedam profanationis species, quum homines sic adversus Deum superbiunt, dum ipsos tolrt, dum ipsis indulget. Competit igitur baec comminatio in eos omnes qui abusi fuerint Dei beneficentia, quia scilicet nolit Dominus profanari hoc modo suam gratiam. Sequitur:

ISfHSBM

380

f. Ja fj # a p t e #l# #rP. *<irifo6 * $1 iis jillfli fuisse pbd tjm pminui probre% msiiai psr e las e$j ei jjsra els regs praeter unicnai lud quo indebatur sacerdos lefi ei 10. :U&iiem p i pH. mvt, $atm&fymtmt ##*&* t|ujs ; id. <qai# ejat aeiffftlati inter' ^lsetelitas/" et iMiw- 0 o 't0Ment: (vel me% id si, non imdaeos* et j|ai dessiverani a ve et puro Bei propagabuntur) quia IeMiiam reguemnt. ai sammieotttt, iaetabaat taiaen se Deuoi 4bj*abaB feibre wm, ffrof oft, ' sfl#'<ijep8ftii Dium., m ipim- '<&- WM :ftian pEonait isib* M MM ..lasiaruoi ut deliteant Bub talibus laris- Sune redeo ad 1ctwn Pigbetl;; ^di#it bj; OCQ,, g^ei^, et W&t. Bi mrSm pjipbe& commuAem atris|i poe- sfiiwttbwniw; deind, Semta^mtm:t ftm eresemfi nam deaantiat^ siesti nemo a culpa erat immnnis. qwim Bmnimtm erdiqmrm bsemanum. ProDielt* $fe$s" $d^fei.t .|# er$ ^Oe^m^a b tf be-: pbeta r.|it bl dbu:ntjat ;p#e.)otn tia,e iBiSbW $ni Ms neque ill paream* qpa mmvoa abus sraelts Jk prima diet, Omemt,, A mm mtumesl honere site delate, et quuaa ba lege praefeetas hmem^ y^ipieietirs eflliieet |td prox|niam eentetjtiatisi, llei lsfaitftft eeliffiifaft ai pjpalatn la. 'pletftt t lbfabaot nlm lub saSrdafes^ et hie Slls una sancta vt conlinsret. Ipse prnpilv t vaayit enra eratj ut safiareat veatrem suuffl* Quettiam fnteeni doetinam. JJaiail popalps ipse fttit ba- erg ifljKspleWli -^afe' Ipsflmm apiditaii qWe: etiftA, here tales dttaes b est, mutes* filgto igitur in causa erat ufe prasanj Hceatiam populo eoaeede de omnibus simul posnas sumpturus mm, ent, Mo naie diei% omeam et om mtuzafywttiiw, lsqliJ DmiftM ISrit rg9 e: fjffifafy jw, laer-J&fgQ. bis "rrba, sifnieat j^opbet nia esplft ^el dos. Qatla agi Testringantj quad, seiBeet Dens abundautia aononas bnaines ali, sed benedietioue spoiiabit Meerdotes tancre, at aiMl a populo diffe- Dei |fiu> 'Fieri ^nini poterit ut quli multuni in- xsnt: qad <$M$m. fe*bm.tsfe led intMea :00/tt.ptt* gtii^tet, nsqae famn siifteiat quantnwvis Jarga tant propbetam aliis mteari q nam sois saeerdotibus, copia. Bt boe saeps experitHar in fatn, quia tune qaod alftom eats. (Juanquam eom tibi Hus ttji* fratngituy laeilus HiMmi b&e $ DtRiatts aaiert ijtar eetemptaffi ".legis sijag in scerdotibos et Mtaram a pane, ut oraitas nos on expleat. pojjal, dolet saeerdatu bonra, et abolet ta ut pertinet tiaai sententia ista prpbetae, (hmesnt^ a:eqttliti& i|t- Intey ;agb et j#mirts! temitt ^lnqttit, # # g i s A M t e i i r fbi. ftrdotes pitbabt jxfm dublnw est quin propbeta bi pronuntiet Deaoi sibi beae esse, si eolligerent undique magnam praefoj* altrem legis suae tarn adversers gaieettkjtes, ex oppositio s|nicat Dens too iw: if$$ In* quam .relifu |patres* Dstius- eief patet baee dpa, u#e set yanamj fuia nalfa satists #tqaetnr; utdotraa, quam ifli volant. etiqua iifferemasin cunque absarbeant ingluvie sua quidquM aflsriar diem OMStiaaiB, in m*dlam. %%&$.; tarnen Minquam etaai ^iatsrL f osta itlt, '--mtmtur et m cmsmt: ,id estr, Efnam mibi exeidit bestarna leetioae, quod nunc qnanvfis sibi fraeaain laxent ad pronaiteuas bbi* bseister atfmgam, % Rosset ebr diat- bi pr- lines, tamn egjft two pfttiar ipso propfligArii; tanr pbeta epoliandum esse bonore suo qui teems OH tum abest ut reseant, wl gnrent sobolem ex erafe saeefdof, um lefitinu|k ^atn iio'tts otillm legitimis c^nifglii, ut ,#ia3m|i ptaiim ^oitftiita, Sttigse t&pluaa apbd sasAas^ in qu rite eurn taaiB awaant steriles. In summa bc propbeta eoluent. Btsi eaim soleae illis fuit obtendeje f eri eatatur fall mpio, quam existimant prawf et itli* D AftinjBft,.seiaafa wmM -Msle inaiea fla pras* :citi m e le fo mpte& Totim quia seieet textos : si qaide aminas saeiariara unum untaxat Dominus eorum esideisa frustiratur. Galant arari Blege|at|etp8olynMes bin aequit^ |U#t|jot fftemsot si :mwKm japiitatf I *t pb musait! adtfgpss aeerdotes I pop! is^elicj ibisse Malteonos. omnem inpiami et at alios omnes urgeat penaria^ Kn potuit igitnr fieri ut Dens boooem illis de- tarnen xistinant se fore iaimuttea ab omni geri* ttabiwtfe Sei; awtn a#fujm est, Oeoa ;tali patbat sBalo, DMiaotis JBtem ilfem itultitm deridet ..tM~ mmme de iwpiie, ut etia quod wlentur babeKef iigite, lligite magnss aeeiproB : ego autem, aaflabo illis ri|iat. Queaisidtftduttj b^di in fapalti ? f ul i' ;fsras iMfi^ t 'etaneiiatt^ vl al|m fiibil se eteriil et |lirdotes atantt sunt nue^ae laryae;; vbis pssint a asam Sis etia late para qaia tarnen adbu retinent ttutan illu, ideo pes* generandae soboli, tramai quo decern axores m.le4 iojre Mein JJlf, bblel, qgoj Mieul siftdS' 3cstj: t#! piiiim :ico3PttSf? mbblt "tembn. sleiibi. sacftrdotlbus ininatu est piapbeta, nemp ipsornm Sic Tidemus iustam poeBam sumi de profani bodedeeuB manifestum fate, at desiaant iaetare uaua minibus, abi fait apiditatibaf indulgent* quia seiilgiaitatiB, qia adbfe fallnat simplifies et iiprit liet proBiWAt sibi laettm xitnmt Dbi abtm Brga nune tenamus propbetae eonsilium: quesrad- ex opposito maledietionem suam denuntiat. Posts edaia pMus di*a4 $0 te 4I in dswsfttt^aj :adii|if &00e?<m BmMw. via wsi^^mt? bo i t tstne iiissabit 4$k<t ei esssabinfe terapbiia., iiMest, ne ipsum eastodiant t eerTent. Hi ntitn

281

CAPUT IV.

282

et praeoipuam causam omnium malorum ostendit ut diffluant omnes in suas delitias. Haec igitur propheta, quod scilicet Israelitae a vero Deo et eius vobis cor auferunt. In summa, hie Deus intelligit, oultu defecerint. Etsi enim retinebant nomen Dei, suis benefieiis abusos fuisse Israelitas, quia scilicet imo audacter solebant obiicere prophetis se esse lautitiae ipsos excaeeaverint. Haec summa est: alios Abrahae, et electos a summo Deo, tarnen dicit nunc pergamus. ipsos esse apostatas. Quare? quia quisquis Deo fidem servat, ille etiam continet se sub custodia 12. Populus meus in ligno suo interrogat (vel verbi eius, et ita non vagatur post sua figmenta: lignum suum consulit) et baculus eius respondet ei Israelitae autem sibi quidvis permiserant. Qaum (ad verbum, respondebit, sed significat actum conergo certum sit excussum fuisse ab ipsis legis iu- tinuum) quia spiritus fornicationum eeepit, et fornigum, non mirum est quod propheta dicat recessisse cati sunt a Deo suo (a subtus Deo suo: hoc est, ne a Domino. Sed notanda est confirmatio illius sen- amplius subiecti sint Dep vel pareant). tentiae, Quod scilicet nemo potest constanter servare Deo fidem, nisi qui observt eius verbum, vel Hie propheta Israelitas appellat Dei populum, manet sub eius custodia. Nunc pergamus. non honoris causa, sed potius ut augeat crimen: quia eo magis detestabilis fuit populi perfidia, quod 11. Scortatio, et vinum, et mustum auferent cor qum electus esset, potuit ita coelestem suum patrem (alii vertunt, occupant cor). deserere. Populus ergo meus. Hic subest taoita comparatio inter omnes alias gentes, et semen Verbum npb significat tollere: et posset etiam Abrahae, quod deos adoptavit. Hie est scilicet potolerabilis esse sensus, quod scilicet vinum et scor- pulus ille quem volui mihi esse sacrum, quem ego tatio cor possideant. Sed ego simplicius interpretor mihi ex eunetis gentibus mundi assumpseram: erat pro auferre. Non est autem generalis sententia, ut haereditas mea. Nunc populus iste, qui meus esse magna pars fingit. Nam pntant esse quasi prover- debuerat, consulit lignum suum, et baculus eius biale dictum, quod scortatio et vinum privent ho- respondet. Videmus ergo gravem et eeveram esse mines recto sensu et intelligentia. Ego autem non hano exprobrationem, quum Dominus inaestimabile dubito restringi ad Israelitas, ac si diceret propheta illud beneficium commmort, quo dignatus fuerat ipsos oarere recto sensu, et esse similes brutis ani- filios Abrahae. Sic hodie gravior erit nostra culpa, malibus, quia ebrietas et scortatio illos infatuarunt, nisi maneamus in puro Dei eultu, postquam nos vel fascinarunt. lam possumus utrumque meta- sibi adseivit, et voluit sibi esse in peculiarem grephorice accipere, ut scortatio sit superstitio, et etiam gem. Imo papistis idem potest obiiei quod videmus ebrietas. Videtur tarnen aptius esse ad contextual, obiectum fuisse Israelitis: nam simul atque naseunquod propheta hie exprobret Israelitis petulanter tur illic infantes, Dominus eos insignit sacro symipsos proiicere omnem doctrinam, quia nimis dediti bolo baptismi. Sunt ergo Dei populus aliqua ex sunt suis voluptatibus, et nimis etiam sunt saginati. parte. Interea videmus quam crassae et foedae Quia ergo Israelitae et omni copia bonorum ditati superstitiones illic grassentur: nihil est illis stupiarant, et etiam diffluxerant in foedas delitias, ideo dius. Turcae saltern et Sarraceni prae illis sobrii licit propheta ipsos carere sensu: et hoc ut pluri- sunt. Quantum est igitur illud flagitium, et quam mum fieri solet. Ego itaque non traetabo hie fusius turpe, quod papistae, qui iaetant se esse populum le ebrietate et scortatione. Haeo quidem vera sunt, Dei, ita post suas amentias feruntur? Iam dicit si quia addiotus est scortationi, privari et modestia propheta Israelitas consulere lignum suum, vel scist recto sensu: vinum etiam esse quasi virulentum, citari in ligno. Non dubium est quin hie eos acjuia semper venenum admixtum est, ut ille dicebat: cuset, quod transtulerint veri et unioi Dei gloriam 3t terra, ubi videt sanguinem suum sorberi intem- ad sua idola, vel deos fictitios: Consulunt, inquit, f>eranter, ulciscitur homines. Haec omnia vera sunt : lignum suum, et baculus responded illis. Videtur sed videndum est quid voluerit propheta. Quem- tarnen in secundo membro alludere ad caecos : quemidmodum autem dixi, simpliciter dirigit sermonem admodum si caecus baeuium suum interroget, ita id Israelitas, et dicit, ideo tarn esse fatuos et de- dicit Israelitas petere consilium a ligno suo et baculo. mentes, quia Dominus nimis liberaliter ipsos trac- Quidam putant hie notari superstitiones quae tunc :averit. Nam, ut diximus, tunc regnum Israelis in usu fuerunt. Seimus augures usos fuisse lituo: ralde opulentum erat, et refertum omne genus de- et credibile est etiam in Oriente divinos adhibuisse itiis. Hoc ergo ipsum nunc diserte perstringit pro- vel baculum, vel aliquid tale, quum suas incantaj e t a : Unde fit ut sitis tarn socordes, ut nulla iam tiones peragerent. Alii allegorice exponunt has >it in vobis reetae intelligence gutta? nempe quia voces, quasi lignum sit falsa religio: baculus autem irapulae dediti estis, hoc est, quia apud vos nimis significet impios prophetas. Sed ego libenter in arga bonorum omnium copia abundat, hino fit etiam simplicitate manep. Mihi ergo videtur magis pro-

283

IN HOSEAM

284

babile quod iam attuli, nempe hie damnari Israelitas, quod consuluerint lignum, id est, mortua idola unius Dei loco. Hoc enim perinde esse, ac si caecus consilium a baculo suo petat: baculus autem caret omni ratione et sensu. Est quidem usus aliquis baculi, sed in alium finem. Et ita non modo per contemptum, sed ironice propheta deridet eorum stultitiam, qui consulunt deos ligneos et lapideos, quia tantundem hoc valet ac si quis baculum haberet pro suo consiliario. Iam subiicit, Quia spiritus fornicationum decepit. Hie rursus crimen exaggerat propheta, quod scilicet Israelitis non debeat tantum imputari mediocris culpa. Dicit enim prorsus fornicationi esse deditos. Spiritus ergo fornicationum decepit: perinde est ac si quis inflammatus sua libidine rueret : quemadmodum videmus brutos homines ferri interdum caeco et pudendo impetu, quia iam ablatum est discrimen omne ex oculis, nullus est delectus, nullus pudor. Ergo quoniam interdum solet homines abripere tantus fervor libidinis, ut nihil discernant, ideo propheta, quo plus ignominiae incutiat populo suo, dicit ilium similem esse scortatoribus, qui amplius non iudicant, qui non retinentur ullo pudore. Spiritus ergo fornicationum decepit. Sed quia tam frequenter occurrit haec similitudo, ego non longius insistam. Scortati sunt, inquit, ne pareant Domino. Non dicit simpliciter, a Deo suo: sed dicit n m o : Scortati sunt ergo, ne amplius Deo obtemprent, vel maneant sub eius obsequio. Iam bine colligere licet quae sit spiritualis nostra castitas: nempe si Deus nos verbo suo gubernat, si non egredimur hue et illuc, neque temere delabimur ad nostras superstitioneB. Si ergo manemus sub imperio Dei nostri, et in ilium quasi defixis oculis respicimus, tunc caste servamus illi fidem: sin vero ad idola delabimur, tunc scortamur a Deo nostro. Nunc pergamus : 13. Super capita montium sacrificabunt (id est, sacrificant) et super colles adolent suffitum, sub quercu, et sub platano, et sub tilia (alii r\bn vertunt terebinthum: sed ego non laboro) quia bona umbra eius: propterea filiae vestrae scortabuntur, et nurus vestrae adulterae erunt. 14. Non visitabo super filias vesfras, quia scortatae sint, et super nurus vestras, quia adulteria commiserint: nam ipsi cum meretricibus dividunt se (sparant se cum meretricibus) et cum scortis sacrificant: et populus non intelligens (non intelligit, ad verbum: sed debet verti, populus qui non intelligit) corruet (alii vertunt, erit perver8us, tOD*?). Hie propheta clarius ostendit qualis fuerit illa fornicatio cuius nuper damnavit populum : nempe quod Deum coluerint sub arboribus, et in suis excelsis. Hoc ergo exegeticum est: qnia dfinit pro-

pheta quid prius intellexerit per verbum scortandi. Et haee admonitio apprime utilis fuit, imo necessaria. Seimus enim non libenter cedere homines, praesertim ubi colorem aliquem possunt obducere suis peccatis: quemadmodum superstitiosi, ubi Dominus coarguit perversos et vitiosos ipsorum eultus, statim fremunt, et etiam pleno ore litigant. Quid? an hoc scortari censebitur, si nos Deum colimus? Quidquid enim faciunt zelo inconsiderato, putant hoc reprehensione carere. Sicuti hodie papistae extra controvrsiam statuunt omnes eultus suos placere Deo. Nam etiamsi nihil sit fundatum in verbo eius, bona tarnen illa intentio (ut loquuntur) illis satis superque est ad excusationem. Ergo superbe Deo obstrepere audent, quoties damnt ipsorum corruptelas et abusus. Talis etiam superbia haud dubie ab initio grassata est. Ergo necesse habuit propheta palam et diserte Israelitis ostendere, quamvis se putarent pio zelo et bona intentione oolere Deum, ipsos tarnen scortari. Haec, inquit, vestra scortatio est, quod sub arboribus sacrificatis. Quid? annon hoe semper laude dignum fuit sacrificia offerre, et suffitum facere Deo ? Tale autem consilium Israelitis fuit : Quid causae est cur Deus tantopere excandescat? Pingamus ipsos fuisse errore lapsos: cur tarnen Deus non tolrt hane praeposteram intentionein, quae tegitur honesto et specioso zelo, quemadmodum dictum fuit? Sed Deus hie acriter increpat Israelitas, quamvis praetexerent bonum zelum, et quamvis etiam fucarent ementito titulo eultus Dei omnes suae superstitiones: hoc nihil aliud est quam scortari, inquit. Dicit, Super cacumina montium sacrificant, et super colles suffitum offerunt, sub quercu, et platano, et tilia, etc. Videtur in speciem hoc fuisse laudabile in Israelitis, quod pluribus locis erexerint altaria: nam potuit haec frequentia templorum eos magis accendere ad eultum Dei. Quemadmodum papistae, quum replent templa picturis, dieunt ubique oecurrere Dei memoriam quoeunque vertamus oculos, et hoc esse plus quam utile: sie etiam videri posset fuisse pium exercitium, quod in collibus et super cacumina montium, et quod sub unaquaque procera arbore Israelitae rigrent aliquem Dei eultum. Sed Deus hoc totum rpudit, non vult hac ratione coli: imo videmus ipsum graviter exeanduisse: dicit hoc modo violari fidem sibi datam: dicit populum suum foede scortari. Quanquam haec prophetae doctrina hodie parum est plausibilis mundo* ut vix deeimus quisque earn amplectatur: tarnen frustra litigabimus cum spiritu Dei. Ergo nihil satius est quam audire iudicem nostrum. Pronuntiat autem omnes fictitios cultuB, quamlibet specioso fueo ornentur, esse adulteria et scortationes. Hinc etiam colligimus bonara intentionem, de qua tantopere sibi placent papistae, esse matrem omnium scortationum et omnis foedi-

285

CAPUT IV.

286

tatis. Quare ? Nam sacrilegium est discedere a verbo Domini: Deus autem praeceperat sibi offerri tarn sacrificia quam suffi tus, sed non alibi quam Ierosolymae. Transgressi sunt Israelitae illud mandatum. Atqui pluris est obedientia Deo, quam omnes victimae, siouti dicit illo 15. cap. 1. Samuelis. Et excluait etiam diserte propheta illud figmentuni, in quo blandiri sibi soient impii et hypocritae : Bona, inquit, fuit umbra eius: hoc est, placuerunt sibi in talibus figmentis : siouti Paulus dicit speciem sapientiae esse in hominum inventis et legibus (Col. 2, 23). Quum ergo homines suscipiunt cultus voluntarios, A-eXo&pjaxefa ,vocant Graeci superstitiones: sed nihil aliud sunt quam voluntarii cultus. Quum ergo homines hoc vel illud in honorem Dei agendum suscipiunt, species sapientiae illic refulget : sed coram Deo mera est aoominatio. Hoc perstringit diserte propheta, quum dicit bonam fuisse iimbram vel platani, vel quercus, vel tiliae: quia scilicet imaginati sint impii et hypocritae cultum tunc probari Deo, et se superare Iudaeos, qui tanSum uno in loco Deum colebant. Terra nostra plena 3st altaribus, ubique memorialia Dei sese offerunt. Juum ergo putarent'se adeptos esse summam gloriam tali frequentia altarium, dicit propheta bonam juidem esse umbram, sed placere tantum scortaoribus, qui turpitudinem suam non agnoscuut. Postea subiicit, Propterea filiae vestrae scortabuntur, 4 nurus vestrae adulterae erunt: ego non visitabo iuper filias vestras et nurus. Quidam exponunt hunc ocum, ac si diceret propheta, dum aberant parent s , liac occasione filis ipsorum et nurus fuisse soortatas. Quemadmodum hodie nulla est maior icentia in lenociniis, quam in votivis peregrinatiolibus. Nam si qua velit libre scortarj, vovebit iliquam peregrinationem : adulter praesto est qui te offerat comitem. Deinde si maritus etiam tarn itultus est ut cursitet hue vel illuc, interea uxori icentiam scortandi concedit. Deinde scimus etiam lum extraordinariis horis conveniunt multae muieres in templa, et habent privatas suas missas, llic esse latibula, sub quibus omne genus flagitii perptrent. Yidemus ergo hoc esse nimis tritum. Sed sensus- prophetae alius est. Deus enim poenam lie dennntiat, de qua Paulus disserit 1. ad Romanos iapite {v. 28). Quemadmodum homines, inquit, ;ranstulerunt gloriam Dei in res mortuas, ita etiam Deus coniiciet ipsos in sensum reprobum, ut nihil icilicet iudicent, ut se proiiciant ad omnem turpi;udinem : imo prostituant sua ipsorum corpora, ciamus ergo ubi non praestatur iustus et debitus aonor Deo, merito sequi hanc vindictam, quod homines opprobriis teguntur. Quare? quid enim iequius, quam ut Deus sit vindex suae gloriae? Earn: homines corrumpunt et adulterant. Cur ergo illis maneret ullus honor? cur non potius eos in

extremas quasque ignominias Deus submergeret? Sciamus ergo hanc iustam esse poenam, ubi grassantur adulteria, ubi etiam sequuntur promiscuae libidines et vagae. Qui ergo non colit Deum, ille habebit domi et uxorem adulteram, et filias putida scorta, quae libre scortentur, et ille etiam nurus habebit adultras: non quod tantum de eventu loquatur propheta, sed potius ostendit qualem vindictam sumpturus sit Deus. Scortabuntur igitur filiae vestrae, et nurus vestrae adulterae erunt. M non visitbo super filias vestras et super nurus vestras: hoc est, Ego non corrigam haec fiagitia. Yolo enim vos esse expositos dedecori. Nam valere semper debet ilia sententia, Qui me honore affecerit, hunc ego honore afficiam : et qui vilipendet nomen meum, hunc ego contemptibilem reddam et probrosum. Negat igitur Deus se poenam sumpturum de sceleribus, quia volet hoc modo punire impios, a quibus corruptus fuerat cultus suus. Dicit, Quia vpsi cum meretricious se dividunt. Quidam verbum hoc TIB exponunt, Dividunt maritos ab uxoribus: sed propheta haud dubie intelligit ipsos dividi a Deo: quemadmodum si mulier a marito suo desciscat, et se subiiciat adultero. Allegorice igitur, vel saltern metaphorice hoc verbum accipit propheta: et est causae redditio, quam non intelligunt qui literaliter accipiunt hoc de adulteriis: et eorum error satis refellitur proximo membro, ubi dicit, Cum scortis sacrificant. Hoc est igitur divortium illud cuius meminit, nempe quia sacrificant: quod fieri non oterat, quin Deo fidem datam violarent. Nunc tenemus genuinum prophetae sensum: Non ulciscar, inquit, scortationes et adulteria in vestris familiis. Quare? volo enim vos esse probrosos, nam priores scortati estis. Sed mutatio est personae. Hoc etiam tenendum est: debuerat enim potius prosequi uno contextu in secunda persona sermonem: Quia vos separati estis cum meretricibus, et statis cum scortis: debuerat hoc modo loqui: sed quasi per modum indignationis sermonem alio convertit: Isti, inquit, scortati sunt: ao si eos iam alloquio non dignetur. Scortati sunt igitur cum meretricibus. Per meretrices haud dubie intelligit corruptelas quibus perversus fuerat Dei cultus etiam per scorta. Sacrificant cum scortis: inquit, hoc est deficiunt a vero Deo, et permiscent se pollutionibus quibuslibet: hoc autem est scortari: quemadmodum si quis reliota uxore, vel si qua mulier relioto marito, proiiciat se ad foedam libidinem. Non est autem novum vel insolens puniri peccata novis peccatis. Praesertim tenenda est ilia Pauli dootrina, quod scilicet Deus, ut est ultor gloriae suae, sic coniiciat homines in sensum reprobum, et sinat operiri multis ignominiis: quia scilicet non potest ferre, dum ipsi convertunt gloriam ei.us in ignominiam, et veritatem in mendacium. Postea addit, Et pojpulus non wikWgens

Mu4

m HQSEAH

m!>B

mrrveti Qui verkam 03^ aecpiuni pro perverti, j taa*> i? poisrit se iate^tam -mtmm. BomioOj qaia iAfcioj|i|K m perpiet el/seasaill a>ale fttiata fi6iiia.||ia e9atagie!aJfc% qa^aaawdte qaadrat. f r erg a s m^ms au g&0mm videaiasi jfcraelitae dtsliaeti emat a adaeis, efc #?$ * fi* si dleeret, aalJam tenebt reetam viam. tamea videnoas etwaptes aiss lada$es foram Bed sgafiest e t i t a 'hm vi(^am.Jpmgei/et -m :Sfbis aft 'tiis fiMi' ^&h$ prelivias esi atiato date aaepias: si qaam seosas kie reeepior i% reaqaere vesaai pietatem, Nam ageaila aobia est libetttej* ^mpleitftr, . J^#ff ergo & itiMMyem gaaedaaj perciefsa likid efiaiftiaiSffBdi falsoit ei eovru. Hic onelnife propke allia o&eati iiaps eaJtasJ e| qaisqa ia hm re ertl sib aaa* fpe. fgaoraafiae praetextam oram Beo: qaemad- gslg. ^aid ergo fiefr, ai aliaade BS stimalef Sa mottiB kypowita tolat a t e^reMftft kB' - taa? Cajreaai gj^o slbi qiieiiaqftft vieiaj sttat ido* fageres dam vide! se omni ratioae destifcaij COB* ilatrisi, ae qaid pollatwaam ab ipsis coBtrab-aal. filgi! I koft psylfpi A|jai pMiakaei me reeie aetefam videmas moa I#>fa*i e^iofaai cala&ta qai faeere: ego deeejiias Iam* mi Ita,,. error Jtjb est : xe e i p i i aa% m jjertatiaatf sa ei|cis"ei time* taierakilis Propheta hie deaaetiat anas ei Mlaeee dals S?uae ameliiae, etiaaisi adhae aeteeatl aoesse lias e&eto0: qaia, populg ffti ftft |o- peja. D4. $$&* 'taiBpi ftB*fli a | O 4oelHA*, s i Mligit, eoBefe; idqae mrita Tade ertim a Co* faeraal dia ia teaebxis ewrnai demersi aulia apad eilia in papal isr&eltea .;. aisi pad ipoat elaa- 60s vigebat trelgio, ime aulla em liqnida ei*ai scia* seranl oeafis ad Iseefiat! qaemaiaijam priai litaia _ jjl|# difiait la/A $%*& -m4iaM ipjfpke Iada##, fait. Qttum ergo homises ita veliat spoate aeea- qaod ah Israelltis aiMl differaat, qaibas taea Beus tire, a& /lo&fBfi -sst si; Bopiks t*ada* :il}0| ia ad iliom otque diea uraettileMi faeaa* ICitWat altimam iaiertam, Qaod si ABB sb Walitias eait Xstiagii softai deetriam lexesolyme* aeqae laeufti m mim sao, qaeaiadmadam iam dm,, Bo- a $ota ladaea. ^aod aibii piofieaat ladae la koe majift illa fasftW #idea#am fiseatiet, #t iaot s|igaiaKi Bel bweiif s o|>lteftt ewtiM ealpa verba sue diseattt; Qaid ergo restt? aempe a* Haee ati* est ear aaae diet propketai Miamsi Safere dispas ex fias verbo, quia bae aostra isimbiw Jsrae, iamm MmchA m ogmafc Bigifc, es* sspieati ei mtlligealla, a i diet H # e s 4* <plle Ueaterootaii. Hic Tarais lesigaat sagersliMoaes qaibas Israelitae fitiatetaa paraai Bi aatjii aeiay qa@d | : ^etkel el iKIgal ereseraat aibl templa uki fiagebaat I l , Si cw4i4si: t XWaMitie0sto$8 MkwUki W 'twats m G'Qgm, et m &asemums Jtefl-se% fSse Beaoa eoier& Qaaatam atfaet ad GAgal, seimas ' iiifiS. faipe felbrirti, qaia irftftSiis$ Jerdiat'illl ereetaai fterat moauaieBtam mirasall Et noa claJfi pyopheta #qtt|ffcar tiam Mbaaa Iejiaiaa feaHi eaf qaia popalas sfnjpeK ^xer^aetit se a. aie iafeetam laisse. sttpeTsfifiQoibaSj fanai iaiea Bo- ' mepsk t a iaii^a^ gratia^ et keaa etiim lie far aigag Bairabilitsi' earn siai ialef mm afe eiusmodi msm et koaorifisam somes reiiaaamt ia papale. pJlattoiifeai ftewasiet. /Ooppiwat; IsiRaeiiiai iflia H# f s t mm Mb. :te|fekeasi<8 difaipff sid teteiak : ae si diaetetj %xo sxml seatatai, aoa qaeroadTOolo soleafe koaiiaes pervertere sa# abasa ifaai ifstf prid#m excassifc ttm@ agaai, et de^ qaidquid boai est, ita larebeaa, yel qaispiBi ex Gestio eh salis st esli I f ad I a d # i etiaaatti : l i a i rteiiSiarlbSj: tapiasDa e ^ r a m f c l a < t | ^ i q a l a peoabi iaeipaat ad eadeai flagitia, kae ao esl iam oeeapati exaat omaiaro fere aaim aliqaa loe MraMlo. feo> rg teaettas' gaotsaai :it ^ a j * re^epatia, gl aollas Iftiefet legi 4lottts, f t ffparalio peEtiaeat Seimas ex quo Iarbeam deoe terst tarn oile pellieere valg aaiaiosi sed quit tbtts ad w ttaxit, frwiftoM faisse Dei atitaax: iam iavalaerat i illis opiaio, Iseam esse saaetam, qaia Tfititi sauf sAlia adscedei*& lerosjlfaftrOj et M,4k mW^em, i^A0e&m: popali laicobeaaa po* t saeaeia iilie efieire Beo ex pmeagpipt legis. tait iaeillas oktradere illie yitiosam ealtaaa. ftm Iftlfr^i ^ejeMa #oat; a r f i <0f esae ea I # - qailqae sai# illeebr1# iam eaptos etat qaaai fiarapIelaB dixiai ealfcas. Hoe iam per malios aaaos gret esa illaai oiagi piaeere Beo, Idem e dasafejirat, Djf igitar ptop^heto Israieleai iastar aeeaam eat de Betbel. Seimas impsitam aisse patidi seorM eararl orttai ^padAt fteqae ft esse ! h$& :aii/K *ai# :patre; teik* qlia Bws. ilk& Mram, qaia Bei timoirem abieeerit; sed qaod Ie- apparaerafc ferribis est leos iste> kaee est iaaaa kiliali eJai #ial e a Iirfts| ^dtarieBei sipjcefljja, floram, disebat. Yoeatit igitar Ibfam Betk-elj Bei ealtam, koe prepbefca depera, M emo fw Arsct ke dsi^ djBiam Bei. a a t i illie Bio saerifieaiset M0ri;mi$f safe j lmMM mmgimt'.^ Hie videaaas aeobj potaraat posteri koe qaoqae esse probabili. piai qtta ill&le sil laaelos waaeasfr %b 6L f am k^ttajertae aoa e^peadaiit qaid pfapi|t Baa% ojaeata fa pesnaixti saat pollatioaibas et iaquiaa- sei atripiaat tata patram exempla, st asta? W&tfaz qapaadaiodaBi -si ,a% ate*' pa|psija# f#ep-- rgala seqaaatar qaidqaid aadaat aetam esse

289

CAPUT IV.

290

patribus. Quia ergo nudis exemplis contend sunt natum ex bona causa. Sed quale est hoc? Si ergo stulti homines, neque attendunt quid Deus exigat, iudicium facere oportet ex praesenti usu, videbimus ideo hie propheta invehitur diserte contra utrumque esse impiam abominationem, quod excusant praelocum: nempe Beth-el et Gilgal. Ne veniatis in textu bonae et sanctae originis. Ita in baptismo GHlgl, inquit, et ne adscendatis in Beth-aven. Sedvidemus quam varias et multiplies corruptelas adnotanda est nominis mutatio qua utitur propheta: miscuerint. Baptismus quidem ab institutione Christi neque enim honorifice appellat locum ilium Bethel, profectus est: sed non licuit hominibus tot additased dicit esse domum iniquitatis: et tarnen illic mentis eum corrumpere. Non excusat igitur origo Deus se patefecit servo suo Iacob: hoc verum est: baptismi papistas, sed potius duplicat eorum crimen: sed noluit stabilem esse sibi locum, noluit esse per- quia sacrilega audacia contaminarunt quod filius Dei petuum altare illic: fuit visio temporalis. Si populus instituerat. Sed in missa eorum multo plus est confirmatus fuisset in fide quoties auditum fuisset flagitii. Missa enim, ut scimus, nihil habet comnomen illud, hoc quidem erat laudabile: sed desci- mune cum sacrosancta coena Domini. Saltern mascunt a vera fide, quia contemnunt certum Dei nant aliquae baptismi reliquiae: sed missa nullo praeoeptum, et praeferunt id quod factum fuerat ab modo accedit ad sacram Christi coenam. Iactant uno homine, et quidem impulsi zelo praepostero. tamen papistae esse eius loco. Obrepserit sane, idNon mirum est igitur quod propheta laudem in que Satanae astutia, et malitia etiam vel pravitate vituperium convertit, et negat amplius esse domum hominum: interim principium qualecunque fuerit, Dei, quae fuit olim, sed esse domum iniquitatis. non delet extremam ignominiam quae in missa lam tenemus genuinum prophetae sensum. Redeo apparet : quia illi aboient unioum Christi sacrificium, ad obiurgationem qua utitur contra Iudaeos. Ex- ut satis notum est: trahunt ad sua figmenta exprobrat quod relicto legitimo altari cursitent ad pro- piationem, quae petenda erat a morte filii Dei. Et fana loca, et appetant illos extraneos cultus, qui non tantum hic cum papistis certamen nobis est, tamen hominum arbitrio vel libidine conficti erant. sed cum nebulonibus istis, qui iactant se NicodemiQuid vobis cum Gilgal vel Beth-el, inquit? nonne tas. Nam isti quoque negant se ideo accedere ad Deus vobis sanctuarium proposuit Ierosolymae? cur missam, quia dfrant aliquid reverentiae papistico non eum illic colitis, quo vos ipse invitt? Vide- figmento: sed quia dicunt illic proponi memoriam mus ergo subesse antithesin inter Beth-el et Gilgal coenae Christi, et mortis eius. Si Beth-el potuit ab una parte, ab altera vero templum, quod man- olim converti in Beth-aven, hodie quid erit missa? dato Dei Ierosolymae in monte Sion exstructum Ergo semper videndum est, ut quidquid Dominus erat. Caeterum haec obiurgatio etiam hodie in instituit, maneat in sua puritate, neque degereret: multos oompetit. Si prudenter reputamus statum alioqui, ut dictum est, semper rei impiae audaoiae nostri saeculi, papistae Israelitis sunt similes: est erunt qui mutavrint veritatem in mendacium. enim satis nota eorum apostasia: nihil apud ipsos Nunc tenemus quorsum pertineat, et in quem usum sanum est: sed tota religio eorum est putrida: sunt accommodanda sit haec doctrina prophetae. Tandem illic merae corruptelae. lam quia Dominus nos sibi subiieit: Et ne iuretis, vivit Iehova. Videtur hic peculiariter elegit, videndum est ne secum nos at- damnare propheta quod per se rectum erat. Iustrahant et implicent: et est semper timenda con- iurandum enim professio est ac testimonium pietagio, quemadmodum diximus: quia nihil facilius tatis, praesertim ubi pure homines iurant. Atqui est, quam nos infici eorum vitiis, ut ingeniuin nos- haec forma quam propheta attingit omni vitio caret. trum semper ad vitia proclive est. Deinde mone- Cur ergo non patitur Deus iurare per nomen suum, mur etiam quam stulta sit et frivola eorum ex- et quidem sancto modo? nempe quia vult solus cusatio, qui patrum exemplis oontenti, verbum Dei regnare, nec sustinet misceri idolis. Quis enim praetereunt, et putant se omni rgula solutos esse, consensus Christo cum Belial? inquit Paulus. Quoquia sequantur sanctos patres. Iacob enim dignus modo conveniet lux cum tenebris? Ita Deus nullum imitatione fuit inter alios: et tamen quid valuerit consensum cum idolis admittit. Hoc clarius expraetextus ille, quum dicerent posteri se Deum primitur ab altero propheta, nempe Zephania, quum colre in Beth-el, colligimus ex hoc loco. Soiamus dicit (1, 5), Perdam eos qui iurant in Deo vivo, ergo non aliud nobis certum esse, quam ubi ob- et iurant in rege suo. Deus enim praecipit nomitemperamus mandate Domini, neque quidquam ten- natim ut iurent fidles per suum unius nomen, tamus arbitrio hominum, sed tantum sequimur quod Deuter. 5, et aliis locis. Deinde ubi de vero pieille iubet. Praeterea notandum est, non extenuari tatis cultu agitur, ponitur haec formula, Iurabunt, crimen, si res a bona et probabili origine profectae vivit DominuB. Caeterum, ubi involvunt nomen Dei int, si tamen hodie apparet esse perversas. Exempli perversis suis figmentis homines, hoc nullo modo gratia: papistae hunc clypeum subinde opponunt, est tolerabile. Hanc ergo perfidiam propheta nunc ubi coarguuntur eorum superstitiones : atqui hoc taxt, Ne iuretis, vivit Iehova: ac si diceret, Qui fit Calvini opera. Vol. XLII. 19

291

IN HOSEAM

292

ut audeant isti homines sumere nomen Dei, quum tarnen se prostituant idolis? Deus enim nomen suum accommodt tantum populo suo. Usurpant enim fidles quasi precario Dei nomen in iuramentis. Nisi Dominus hoc iuris nobis concederet, certe esset sacrilegium: sed mutuamur Dei nomen eius permissu: verum est, si quidem servamus illi fidem, si manemus sub eius obsequio. Oaeterum si colimus alienos deos, iam nihil nobis cum eo commune, sed aufert Privilegium quod dederat. Dicit ergo, Posthac ne permisceatis verum et unicum Deum cum idolis. Neque enim hoc ferre potest, sicuti etiam Ezech. 20. cap. (v. 39) dicit, Ite, colite idola vestra: ego repudio omnes cultus vestros. Dominus illic graviter irascitur dum videt offerri sibi sacrificia. Cur istud ? nempe quia species erat pollutionis, quum profiterentur Iudaei se ipsum colre, deinde transibant ad impias superstitiones. Nunc ergo tenemus sensum huius versus. Sequitur: 16. Quia sicut iuvenca indomita, indomitus Israel: nunc pascet leliova quasi agnum tenerum (nam tQ3 proprie significat agnum tenerum: hoc est, qui adhuc est anniculus: W autem vocant arietem qui annum unum excessit) in loco spatioso. Hic compart propheta Israelem iuvencae indomitae. Alii vertunt iuvencam errantem. Possemus etiam vertere lascivam. Aliis autem videtur magis exprimi defectio quod scilicet recesserit a Deo,* vel dclina verit: sed similitudo non tarn esset apposita. Yertunt illi, Sicut iuvenca declinans, vel quae recessit. Malo igitur petulantem vel lascivam vertere. Et correctio, quae subiicitur, optime congruit, Nunc Dominus pascet eos quasi agnum tenerum in loco spatioso, ut statim videbimus. Hoc primo loco tenendum est, Israelem conferri iuvencae, et quidem lascivae, quae scilicet non potest vel in stabulo manere quieta, vel iugo assuescere: ideo subiicitur, Nunc Dominus pascet eos quasi agnum in loco spatioso. Duplex potest esse huius membri sensus: Vel quod Dominus relinquet eos in suis lautitiis, ut sese ingurgitent quoad tulerit libido, atque expleverint suam ingluviem. Et haec formidabilis est poena: ubi scilicet Dominus non compescit hominum intemperiem, sed patitur eos protervire sine ullo line et modo. Quidam ergo ita hunc locum accipiunt, Nunc pascet Deus tanquam agnum: hoc est, quasi pecudem iudicio carentem: idque in loco spatioso: id est, in uberrimo agro, et qui victus copiam ad satietatem usque suppeditet. Sed videtur potius aliud sentire propheta, quod scilicet Dominus sic dissipabit Israelem, ut sit quasi agnus in loco spatioso. Scimus hoc proprium ovibus esse, ut se contineant sub pastoris custodia: et ovis, si in solitudinem abacta fuerit, balatu suo d-

clart se esBe timidam, et quasi pastorem suum et gregem quaeritat. Denique ovis non est animal solitarium: et ista est fere pars victus ovibus et agnis, ut simul pascant, et quidem sub unius hominis oculo, cui se putant esse curae. Nunc apparet elegantissima allusio. Sunt, inquit propheta, quasi iuvencae indomitae, quia lasciviunt, ut nullus campus sufficiat eorum proterviae, quemadmodum si iuvenca vellet occupare totum agrum. Talis igitur, inquit, et tam importuna est inobedientia huius populi, ut non amplius possint aliter durare, quam si cuique detur locus spatiosus. Dabo igitur locum spatiosum, sed longe in alium finem, nempe ut quisque eorum sit quasi agnus, qui circumspiciat, et non videat ullum gregem cui se associet. Hoc factum est quum terra fuit nudata suis cultoribus: neque enim tunc habitabat tanta populi frequentia. Nam abductae fuerunt primo quatuor tribus, sicuti ante dictum fuit: et coeperunt tunc esse quasi agni in loco spatioso, quia Deus expavefecit eos terrore hostili. Postea residua pars populi vel dispersa vel in exsilium tracta est. Erant igitur similes agnis, et quidem in loco spatioso, quum essent in exsilio. Nam tametsi erant inclusi tuguriis, et conditio eorum modis omnibus angusta erat, tarnen erant in loco quasi deserto: quia vix alius alium adspicere audebat, et quasi vastitas et solitudo occurrebat eorum oculis quoeunque ipsos verterent. Videmus ergo quid velit propheta, Sunt similes iuvencae indomitae, inquit, vel lascivae: ego mansuefaciam eos, ut sint similes agnis: et postea dispersi pavebunt tanquam in deserto, quia scilicet nullus erit grex ad quem accdant. Pergamus: 17. Adiunxit dimitte eum. se (vel aBSoeiavit) idolis Ephraim:

Hic Deus quasi taedio fessus iubet prophetam quie8cere: ac si diceret, Quandoquidem nihil proficio erga populum istum, cessandum est, tu dsiste ab officio. Deus enim Hoseam praefecerat Israelitis in hunc finem, ut eos ad resipiscentiam adduceret, si quo modo essent sanabiles. Hoc fuit iniunctum prophetae munus a Domino, ut scilicet retraheret miseros homines et vagos ab errore, et colligeret rursus in obedientiam purae fdei. Iam videt laborem prophetae irritum, et carere omni successu. Itaque iam, ut diximus, taedium concipit, et iubet prophetam supersedere: Dimitte eos, inquit: hoc est, Non est quod te amplius fatiges. Ego remitto tibi laborem hunc, et nolo amplius etiam molestiam hanc sumere, quia prorsus sunt incurabiles. Nam quum dicit ipsos se idolis adiunxisse, intelligit non posse avelli ab ilia pertinacia, in qua obduruerant: ac si diceret, ista est conspiratio quae non potest corrigi. Et alludit ad coniugium illud cuius prius

293

CAPUT IV.

294

nihil pudet assidue ructare et vomere, ita ut offendant foetore suo omnes obvios : tales sunt isti. Postea adiungit, Scortando scortati sunt. Est altera etiam similitudo. Scimus hactenus prophetam de scortatione loquutum esse metaphorico sensu, quod scilicet perfide Israel se prostitueret idolis, atque ita violaret datam vero Deo fidem. Prosequitur erga nunc eandem metaphoram hoc loco: scortando igitur scortati sunt. Duplici ergo nomine infamat eos et traducit, quod scilicet pudorem omnem abiecerint: quemadmodum ebriosi quos ita vinum dlectt, ut evomant deinde cum magno foetore orapulam suam. Iam compart scortatoribus. Tandem dicit, Dilexerunt, Afferte, turpiter principes eius. Peculiariter hie demonstrat propheta in proceribus fuisse extremam peccandi licentiam: quia scilicet addicti erant muneribus. Scimus autem donis excaecari oculos sapientum, perverti corda iustorum. Hoc autem consulto addidit propheta, ut sciamus nulloa tunc fuisse in populo, qui studerent remedium adhibere tot vitiis, quia scilicet ipsi proceres captabant praedam : nemo tenebat quorsum vocatus esset. Hinc factum est ut quisque impune sibi quidvis permitteret. Quare? nulli enim erant censores morum. Hie videmus quam misre agatur cum populo ubi nulli sunt qui suscipiant curam disciplinae: ubi etiam ipsi iudices praedae inhiant, et nihil curant praeter munera et divitias: quia tunc etiam necesse est accidere quod hie propheta in populo israelitico desoribit. Dilexerunt ergo principes eius, 18. Putruit potus eorum: scortando scortati sunt: Afferte. De nomine \bp etiam dicendum est uno dilexerunt, Afferte, turpiter (vel ignominiam ybp) verbo, non simpliciter designare Hoseam quaelibet munera, sed munera quae possent ostendere publiprincipes eius. cam esse iuris nundinationem : ac si diceret, Iam Hie motaphorice primum dicit propheta potum ipsi iudices quum dicunt, Afferte: quum amant, eorum putruisse: hoc est ita intemperanter fuisse Afferte: non habent discrimen ullum, et putant hoc proiectos ad omne scelus, ut omnia inter ipsos foe- sibi licitum esse, quia populus obduruit ad tale flaterent. Alludit autem propheta ad turpem et bel- gitium. Turpiter ergo et cum ignominia appetunt luinam crapulam. Nam ebriosi homines ita sunt praedam. vino dediti, ut pleno gutture foetorem exhalent: nunquam satiantur potando, donee ructando pro19. Ligavit ventus earn in alis suis, et pudefient iiciant, etiam vomendo foetorem vini. Propheta ergo a sacrificiis suis. (Vel ligavit ventum in alis suis. hue respexit. Non tarnen loquitur de potu vini, Ambigua enim est loquutio apud Hebraeos. Atque hoc certum est : sed potius ebrietatem vocat illam utrovis modo legas, genus verbi relativiB non coneffraenem licentiam quae tunc regnabat in populo. venit, quae feminina sunt: sed frequenter occurrunt Quum ergo sine pudore quidvis sibi permitterent," eiusmodi exempla. Libera igitur erit optio.) quemadmodum ebriosi homines videntur inexplebiles esse, ubi ita fuerunt addicti vino ut existiment Si placeat lectio prior, Ligavit ventus earn in summas delitias semper vinum in palato sentire, alis suis: sensus erit, Turbo repentinus abripiet vel sorbere magnam copiam gutture, vel implere huno populum, et ita pudefient a sacrificiis suis. etiam ventrem suum: ubi ergo ebriosi homines hue Sic tempus verbi praeteritum pro futuro accipitur. venerunt, iam exhalant foetorem vini. Hoc ergo Quanquam possumus etiam legere in tempore praeintelligit propheta, Putruit, inquit, potus eorum: hoc terito, ac si propheta sermonem de re iam peracta est, Nulla est in populo isto mediocritas peccandi: haberet. Ventus ergo iam abripuit populum hunc: non iam vulgari modo vel usitato Deum offendunt, hoc est, videntur sibi egisse altas radices, et prosed prorsus sunt similes belluinis hominibus, quos fundas in suis superstitionibuB, sed iam Dominus
19*

meminerat. Scimus enim Israelitas Deo fuisse coniunctos, quia eos sibi adoptaverat in sacrum populum: postea defluxerant ad impios cultus. Sed potuit tarnen spes esse sanationis, donee prorsus affixi fuerunt suis idolis, et ita mordicus illis haeserunt, ut non possent abstrahi. Hanc societatem dsignt propheta, quum dicit, Associati sunt idolis. Ponit autem tribum Ephraim, quia soimus reges ex ea fuisse ortos (reges Israel dico), et exprobrat simul quod tribus ilia indigne abusa fuerit benedictione Dei. Scimus Eprahim fuisse benedictum a sanoto Iacob prae fratre suo maiori: et tarnen nulla erat ratio cur Iacob postponeret_primogenitum, et praeferret minorem natu, nisi quod Deus suum beneplacitum illic ostendit. Minus ergo excusabilis fuit ilia ingratitudo Ephraim, quum non modo a puro Dei cultu defecit, sed etiam polluit totam terram: quia Iarobeam invexit impias superstitiones. Fuit igitur ille fons omnis corruptelae. Haec ratio est cur propheta nunc diserte nominet Ephraim. Quanquam satis trita est haec loquendi forma apud prophetas, ut scilicet per synecdochen totus Israel sub nomine Ephraim notetur. Hie autem locus notatu dignus est, ut attenti simus ad Dei obiurgationes, neque maneamus torpidi ubi nos excitt: quia semper timendum est ne momento nos reiiciat, ubi exanimatus fuerit nostra contumacia, vel tale conceperit fastidium, ut non dignetur nos amplius alloquio. Sequitur :

295

IN HOSEAM

296

permisit eos vento, qui eos ligatos teneat sub alis suis. Scimus autem alibi etiarn tribui vento alas, Psalmo 104, et 18 etiam. Atque ita uno contextu fluet sententia, ut sit denuntiatio vindictae. Altera similitudo vel metaphora aptissima erit et bene quadrabit ad praesentem causam: quia nisi homines vaua confidentia sursum animos tollerent, nunquam tanta audacia despicerent verbum eius. Dicuntur ergo ventum ligare in alis, qui gradus sui immemores ventoso impetu ad volandum nituntur, et dum superbe se attollunt, nullam habent fulturam nisi in vento. Nunc pergamus.

CAPUT V.
1. Audite hoc sacerdotes, et attendue domus Israel, et domus regis auscultate, quia vobis indicium (hoc est, iudicium in vos dirigitur), nam laqueus fuistis (hoc est, tanquam laqueus, subaudienda est 3 nota similitudinis, et addenda ad nomen n s : fuistis ergo tanquam laqueus) in Mizpah, et rete expansum super Tabor. Hie rursus concionatur propheta adversus totum populum: sed praecipue sermonem suum ad sacerdotes et proceres dirigit: quia scilicet hinc prima erat malorum omnium origo, quod sacerdotes lucro intenti Dei cultum negligebant: proceres etiam, ut ante vidimus, modis omnibus erant corrupti. Ergo propheta hic maxime m illos duos ordines invehitur, et simul commmort certa scelera quae tunc in populo regnabant, et quidem sacerdotum et procerum culpa. Sed priusquam ulterius prosequar sententiam prophetae, aliquid de verbis dicendum est. Ubi dicit, Vobis iudicium est: quidam exponunt, Vestrum erat facere iudicium: hoc est, teuere gubernacula, ut quisque officium suum praestaret. Iudicium enim loco rectitudinis accipitur. ESt>0 significat rectum ordinem, ideo putant hie damnari sacerdotes et proceres, quod officio suo male functi sint, quia scilicet nulla illis cura fuerit rectitudinis. Sed sensus ille nimis coactus est. Ego itaque non dubito quin hic propheta citet sacerdotes et consiliarios regis ad Dei tribunal, ut illic respondeant: quia scimus in primoribus regnare contemptum Dei. Securi igitur sunt, ac si immunes essent a iudicio, ac si soluti essent legibus, et omni ordine. Vobis igitur iudicium est: hoc est, Deus nominatim vos compellat, et denuntiat se fore ultorem contra vos, qui tarn secure contemnitis iudicium eius. Quidam etiam DDSO accipiunt pro specula: et ita vertunt, laqueus fuistis loco speculae. Sed refellitur eorum error secundo membro: statim enim sequitur apud

prophetam, Mete expansum super Tabor. Satis vero notum est Mizpah et Tabor fuisse altos montes, et propter suam altitudinem clbres ac famosos. lam scimus ut venatio soleat in montibus exerceri. Non dubium igitur est quin hic propheta intelligat tarn sacerdotes quam consiliarios regis fuisse laqueis et retibus similes. Quemadmodum soient aucupes et venatores tendere retia sua et laqueos super montem Mizpah et Tabor, ita etiam populus irretitus fuit a vobis. Hie simplex est sensus verborum. Alii divinant fuisse locatos illic a regibus Israel latrones, qui interciperent Israelitas, si quos vidrent adscendere Ierosolymam : quemadmodum nunc videmus ubique positas esse insidias, ne quis e papatu hue commeet. Sed coniectura ilia nimis est remota. Et iam exposui quidnam propheta velit. Utitur enim similitudine, ut diximus. Nunc redeamus ad summam doctrinae: Audite hoc, inquit, sacerdotes, et attendue domus Israel, et auscultate domus regis. Complectitur quidem propheta totum populum secundo loco: sed diserte sermonem suum ad sacerdotes et consiliarios regis convertit: quod prudenter notandum est. Nam generalis quidem est huius capitis doctrina, ut postea videbimus: sed interim propheta non temere aggreditur ipsos principes, quia praecipuum crimen in ipsis residebat: quia scilicet sacerdotes erant canes muti, imo populum abduxerant a puro Dei cultu ad falsas superstitiones : et tantum erat Studium turpis quaestus apud eos, ut perverterent legem, et quidquid prius sincerum fuerat in populo illo. Non mirum est igitur quod propheta tametsi generalem doctrinam hie tractet quae promiscue in omnes ordines competit, tamen sacerdotibus denuntiet iudicium, et regis consiliariis. Quantum ad consiliarios spectat, illi etiam, ut stabile esset regnum, approbaverant falsos et adulterinos cultus, quemadmodum prius dictum fuit : deinde sequuta etiam fuerant alia vitia, E t non dubito prophetam hie una cum superstitionibus taxare alias corruptelas, quas scimus tunc passim grassatas fuisse in populo, et de quibus antehac aliquid etiam dictum fuit. Porro ad vehementiam hoc valet, quod tribus verbis utitur, Vos sacerdotes hoc audite: deinde, Domus Israel attendue: postea, Tu domus regis ausculta: ac si diceret, frustra eos subterfugia captare, quia Dominus sumet de ipsis iudicium, quod nunc pronuntiat: sed interim dat illis locum et tempus resipiscentiae, quum attentos ad hanc denuntiationem esse iubet. Docet autem hie locus ne reges quidem ipsos eximi a communi doctrina, si velint censeri membra ecclesiae. Dominus enim sine exceptione omnes regere vult verbo suo. Et hoc experimentum etiam capit obedientiae hominum, si se verbo eius subiiciant. Quoniam autem reges putant se exemptos esse communi hominum numro, propheta hie ostendit

297

CAPUT V.

298

modi superbos homines sibi blandiri in suis fallaciis, et suaviter ridere nostram simplicitatem : quia scilicet existimant sapientiam secum natam esse, et quasi inclusam in suis cerebris. Sed nescio an haec metaphora praesenti loco conveniat. Mihi simplicior ille sensus arridet, quern iam attuli, quod scilicet obstinati fuerint Israelitae in suis superstitionibus, ita ut praefracte contemnerent omnia consilia, omnes admonitiones: imo ut petulanter etiam insurgrent contra omnem doctrinam. Sed singula verba notanda sunt, Ad madandum dclinantes, inquit, profundi fuerunt. Quum dicit dclinasse ad mactandum, non dubium est quin distingut falsos et extraneos cultus a vero cultu Dei, quem praescripserat lege sua. Frequentia enim sacrificandi non potuit damnari neque in Israelitis, neque in Iudaeis per se, sed declinaverant: hoc est, desciverant a legis praescripto. Quo igitur maiore studio sese occupaverunt in sacrificiis, et quo plures victimas obtulerunt Deo, provocaverunt magis ac magis in se Dei vindiotam. Videmus ergo prophetam hic quasi digito notare vitium quod reprehendit in populo israelitico, nempe quod non sacrificabant ex mandato Dei, et secundum legis ritum: sed declinaverant, hoc est, sequuti fuerant sua figmenta. Hino fit ut contemptim, vel etiam contumeliose vocet ipsorum sacrificia mactationem, vel iugulationem : Sunt carnifices, inquit, vel sunt lanii. Quid ad me, quod cum magna pompa et splendore victimas suas adduount? quod utuntur multis caeremoniis? Ego hoc totum repudio, inquit Dominus: est profana laniena: nihil ergo commune habent istae mactationes cum cultu quern ego probo. 2. Et iuguland dclinantes profundaverunt : ego Ergo ut sacrificia nostra Deo placeant, necesse est exigere ad regulam verbi ipsius. Obedientia enim, autem correctio illis omnibus. quemadmodum iam saepius dictum fuit, melior est tntP significat iugulare et mactare. Solet au- quam omnes victimae. Ubi autem sese homines tem exponi hic locus de sacrificiis: et ego hanc transferunt ad falsos cultus, vel commentitios, iam sententiam non reiieio. Caeterum si de sacrificiis nihil sacrum est vel acceptum Deo, sed est profana loquutus est propheta, non dubium est quin per colluvies. Caeterum, quemadmodum dixi, propheta ludibrium ingulationem vocaverit, ac si quis tem- non tantum accust populum quod declinaverit ad plum vocaret macellum, et ipsa sacrificia lanienam : cultus perversos, sed quod in illis obstinate defixus sic etiam propheta. dicit, Mactando et iuguland d- fuerit. Profundi fuerunt, inquit, in suis superclinantes profundaverunt: hoc est, declinando ad stitionibus: quemadmodum prius dixit agglutinatos mactationes suas, prorsus obstinarunt animos, ita esse idolis, ut non possent ab illis avelli: sic etiam ut incurabilis sit pravitas eorum. Nam quum dicit nunc dicit profundas egisse radices in sua malitia. profunde egisse, sensus est, fuisse ita addictos suis Sequitur, Et ego correctio illis omnibus. Quidam superstitionibus, ut non potuerint reduci ad sanam existimant prophetam in Dei persona minari Israementem, etiamsi saepius admoniti fuerint a pro- litis quod Deus se ultorem fore pronuntiet, quia phetis. Quanquam hoc verbum etiam aliud expri- populus adeo pervicaciter sequutus fuerit pravas mit in scriptura, nempe quod homines sibi placeant superstitiones : Ego sedeo iudex in coelo, neque in suis consiliis, et dum implicant suas rationes, patiar impune vos elabi, quandoquidem ita obduputant se Deo posse illudere. Et hac metaphora ruistis in vestra malitia. Sed rectius sentiunt qui prophetae utuntur adversus profanos Dei contemp- putant hac circumstantia crimen magis augeri, quod tores, quos etiam vocant D'xb, illusores. Uli enim Deus per suos prophetas non destiterit revocare ad dum homines fallunt, putant nihil sibi fore cum sanam mentem Israelitas, si quidem non fuissent Deo negotii: ut videmus hodie et aulicos, et huius- prorsus desperati: Ego fui illis correctio: hoc est,

se mitti ad regem et consiliarios eius. Eadem etiam ratio in sacerdotibus valet: nam quia summa est illius ordinis dignitas, ideo omnibus saeculis grassata fuit haec impietas, ut putent sacerdotes iam sibi quid vis licere. Ergo propheta ostendit non ita in sublime evectos esse, quin Dominus emineat supra ipsorum capita cum verbo suo. Denique sciamus in ecclesia Dei verbum ita obtinere summum gradum, ut nee sacerdotes, nee reges, nee eorum consiliarii sibi Privilegium arrogent, ac si vita eorum non esset verbo Dei subieeta. Hie ergo insignis est locus ad stabiliendam autoritatem verbi Dei. Et ita videmus quam putida sit hodie iactantia cleri papalis: nam obtendunt nobis sacerdotii fueum, ubi verbum Dei obiieitur, ac si opprimrent splendore gradua sui totam legem, omnes prophetas, et ipsum evangelium. Dominus autem hie verbum suum asserit contra omnes hominum gradus, et ostendit tarn reges quam sacerdotes cogendos esse in ordinem, ut verbo pareant. Imo tenendum est quod prius dixi: quanquam peccasset totus populus, tarnen specialiter hie argui tarn reges quam sacerdotes, quia scilicet maiore poena digni erant, quod pravi8 exemplis corrumperent totum populum. Ergo, quum laqueis et retibus ipsos compart, non restringo hoc ad speciem unam : sed quia contagio totius populi provenerat a sacerdotibus et consiliariis regis, et rege etiam ipso, ideo propheta non abs re compart ipsos laqueis, non tan tum quia superstitionum erant autores, sed quia iudicia perverterant, et omnem aequitatem. Fergamus:

mm 1 1 4 E

I0

W&a eltquod xeasWt se .lapsos rte et ign- sea pestfittgt taba* amis. ^teaiisqae' orf iese; rauta fait aim pewieax obstiuat in iliis gaia exenset Bparaim et Israel, tarnen non efiugret meuas aoa lSAfi ills ?eetaai fifsm tears psi? pr#- iadieiam: *aaae saat et ridiealae iptae tei-gi^ersa* phetasroeos._ , M giiur fid- 0tfBE <S$ -mmmi&f tions qaibas ataiUr: go aotem aon sum puer. sei HOB pota eos fleeter: tarn iaiomita fait illa Biseamus ergo aon metia sensu sostro Dai iudiprferrt*, i?fll; fititts lies, -<|na ardebjat polt saa iaia, # tM ferle jsfto afs aeoasat, ae- .Slpaas aes^ Mola. A n go tenemus quod reeJiu e duohua aostris slitls quia nihil prefieant qui tali securipstinto ' 84 aldapm etiam tertium. .Posset- enim tate sese obdarat Deas aeuffius tidet quam bo^ Me Baus ooaitteri qaoj fsstilio- fuerif Istaolitisl f# . liftes', -OVendam.. igisar; ae qa relam ebtecit si dieeiet, Qaam prophetas meos miai, non pssii suis peecatia, quia oeali Dei, penetrant per mes fM ses astofteri, quia werhuat jaeam Ulis aiiis itas exeasatloaes, IJuai aatei .pbraiai. seotsujft eerfeum lait; quemnOdnm biargtioaes non. fa- aomloati seimus non fieri asque rafcioae nam ex utif telerantar ah hminihas. Scimus eam eos qui ilia tribu ortus rat primus larobeam. Brgo bonor ibi .mate Sii #aai tanjeft on Ibeatr- audira ; -causa #posl&i, ;fu?t ao.mea'Bpbraiai: de#e: M* xillam oMurgatoaein i qusqu% ni slbi faeit bian- babas: sed propbata bis Epbraim, qui putabat liiiaSf lia ?ellet sa ab allia deeipj, Quanisai ej-gc ' m exeellere ieap% omaes. alias tribus^ ,p*#bros# t$*. ade ienerae sont haaiinaui anrss, et deHcataj ai ; iniaat: lga, iaqatx efiw'-'jpmiM placent lbi, aalten rapreaaasbaem placide adnartaat, M sen- qnoniam primas rex IsraBl artas fait ex illa tribus sns non siale seoagraeret 3Bff fit- %fy dmuiibe $0->J8g& Ipt 0vmaiv f&JtfafL won $s$ me ^s^f^iitts, irmiws hoe m% doefeiaa mea ab Saals reieeta teil, *bsfBa exprimit qui! eognoseat in populo illa, nempe quia lilieafc nimiam asperittia in se habebat. Sei fuod mvitxfas fiiera'Epyaiwi,e*:^f|#MlB'e|-' altera exposlti, quam seeaaJt 1Mb attain aa&gis fl. i aieeret, ' 4tigat% ut 'PSUA farit^ mi. ko reeepta eat: ego tarnen notai omittere quoi aahi lactari estis abaque profeea. Bgo eam babeo aures ifidettt*1 non taixm eoaseataaeaai, Kaae liberam . ebtaias watrit :|eadeiis*- :ie^ ttbi; epaia % obis sit eigere, -sel dmittere x bis daabus expositioni- ailata fuernti ubi sedulo egerts eausam yesfcram, bns* ei quod Dominus hie exeasationem erreris et abl praetermissam fuerity quad ad excuaatioaem toliat "Jfereltit, qiia. seilieetasa deititerit eoargaitti jfreiat^ taajiO' -vs ettis. ieertjtofes ^ei pellatis la ipaorum wtia per suos profbetas- vel quoll expos- summa, confirmt proplteta hoc secundo memlro tttlet earn Israelitin, quia raspaeraat lerbum luta [nad pias dxi, aeaipe aoaaa dum sibi adiilaa* quasi aimis rigidam el speWin esset iemper tur, m ipaos decipeAj qaa Detos nterea iudieat atem manehife summa baee, popularn israelitieum ipBs, neqae pattur sib fusam koe modo fieri. noo BJJO ftiise apilal% qaia dsfeeit a legitime ; ,lsmel:et'Bpbr&! taai^JaAtibait sas apstieaes,: Bei eultu ad suas saperstitloaes; sed faisse eoaiu- ae si deum teaerent sibi obstrMum: Haee est seorjB&eei et prae&aetam in saa maiitia, qao peiiee tatio, iaqat, baec est pollutio* denique Me prophet nollfti dQteiaam, nil sM coili adisfeti. ansarn praeeidit oniabas blaadltiis q*s aateadunt Pergamas* homines^ dam excusant altusfietitios; quia sclieet Bas e* alto proajinat p l i i omos f,ai a Teibfr decliaaat. ,8* JBff: e&gw Mfpi-mimt ^ Israel tum esi sao 'te~ 6$0(MMS m wies g# M'motajt . p ^ f e r ^ <gaM0ug es! MwA'< Bum mwms ptia. qgfom, fmnmmmmm in meio Hie jDeni ojigadit- se #eftplaeari ^^ois '$$?, CBsationibas, qaa bjrperita bieelant, at qoibna ptat repelli ipmns Dei iadieiam. Viiema quanta li ertuat, Koa permttent stadia ipsoram, sit tt- mafei 'soMrdiiij; ttbi 3>eas ipso* :a^en|a4 et M se- eoaferiaat et 'Siasas' Sue- esset prababilis,. proponit in Ineom ipsornm seelera. Hon involyunl qnod seMaet taatopere dediti siat sais superstitioais ^ftnig' e| jFSlis defenffooibBS! ita fataat faasi bas* fft iaai aoa s|t illis iategram aee libraux reimpositara essfi franum >o, ne amplaa andeaft dire in Triam* e si diceret pfipiteta: laaepati ipsos urgere. Hoe modo b^poeritae ludant omnsm saat prorsus suis llabolMsfigmentis,et studia ipso* dojeWnaa Dens aatt|a b# teitalar plaam fclli ruai aoa peramtteat: at tesipiseaat.. .Sed pAa* Seabomines dam ita aestimant ex sensu suo eoeleste sus (ut eiam magis reeeplas est) "wietur aptor itd ntueiufa ad |uod #oan:tur : JSg&,toquit'mgffw esse ad eoatextam : Wim edOmmlj, inqait, gtuMa ftmf ^r&einf I##S|^ tte e 0SfiO9m m ,:' Subeifr : M iMg^/We&^ M$ J@&#M JS:,.. Bie'Bea# iffirnai taeita aatitbesiss quasi dieeret ipsoa esse sibi igno- aetam esse de popalo illo, et aibii prorsus spei re'%&$:, ;fu% sialieet :|o|ebnt aa eie Jt%Ms".ex* start, qa^aiadaidaffi e^iaia p4as dixitj Keijaqa eusationibusi ut cKxi, eas testatur eealos saos eos: quia lacres ampiiasJ Heq einim Juste, prae-

301

CAPUT V.

302

bent sanae doctrinae. Quoniam ergo prorsus devoti sunt exitio, iam non est our tu sis sollicitas de ipsorum salute, quia hoc est sopervaouum. Sic etiam hoc loco, Non adiicient, inquit, studio, sua, ut convertantur ad Deum suum. Si propheta hie in sua persona loquitur, sensus erit, Quid ego me fatigo? Deus quidem mandavit mihi ut reprehendam hunc populum, sed interea video me operam ludere, quia mihi negotium est potius cum brutis animali-. bus, vel cum saxis, quam cum hominibus: nulla est in ipsis ratio, nullum iudicium: nam diabolus fascinavit eorum mentes. Nunquam ergo studia sua adiicient ut se convertantad Deum suum. Si malumus accipere hanc sententiam in persona Dei, eadem fere manebit doctrina: Deus hie pronuntiat populum ilium esse insanabilem: Nunquam ergo adiicient studia sua. Quarc? Sunt enim quasi demersi usque in profundum gurgitem, et eorum obstinatio est quasi abyssus. Quoniam ergo ita defixi sunt in suis superstitionibus, Nunquam adiicient studia sua, ut redeant ad Deum suum. Sed interim Deus non tantum hie ostendit nullum amplius esse remedium curandis populi morbis, sed graviter et severe malitiam ipsorum infamat: quod scilicet non cogitent de reconciliatione cum Deo suo: ac si diceret, Quid ego postulo a miseris istis hominibus, nisi ut redeant ad Deum suum? debuerant hoc sponte facere. Nunc quod moniti non curant, sed potius ferociter resistunt sanae doctrinae, annon ista est mira et portentosa vesania? Yidemus ergo emphaticam esse loquutionem, quum dicitur, Non adiicient studia sua, ut redeant ad Deum suum. Poterat enim hoc simpliciter dicere propheta, ut redeant vel ad Iehovam, vel ad Deum: sed dicit, ad Deum suum: quia scilicet familiariter Deus se Ulis patefecerat, imo educaverat ipsos in sinu suo, ac si filii essent, et ipse pater. Desciverant ab ipso, et fuerant apostatae: nunc quum Dominus vult corrigere istam perfidiam, annon hoc mirum est quod populus claudit aures, et animum suum obdurat contra omnem dootrinam? Yidemus ergo quam acris sit ista reprehensio. Et dicit, Quia Spiritus fornicationum est in medio ipsorum: hoc est, ita sibi placent in sua foeditate, ut iam hullus sit pudor, nulla reverentia. lenenda enim est ratio huius similitudinis quam prius exposni. Quemadmodum mulier adhuc aliquid retinet pudoris, etiamsi fidem marito non servet, ijuamdiu domi stat, et ubi adhuc censetur aliquo loco inter probas mulieres et pudicas: si vero semel ingressa sit lupanar, et palam se omnibus prostituent, si scit flagitium suum omnibus cognitum esse, tune excutit omnem pudorem, et prorsus obliviscitur famae suae: ita etiam propheta dicit spirilum fornicationis esse in medio populi israelitici: ac si diceret, imbutos esse Israelitas suis superstitionibus, ut iam non possint tangi vel affici ulla

Dei reverentia, non possint revocari in viam, quia scilicet diabolus ipsos dementavit, et abiecto omni pudore similes sunt scortis foetidis. Et postea addit, Dominum non noverunt. Hac particula non extnut propheta culpam populi, sed potius amplificat ingratitudinem, quod scilicet obliti sint Dei sui, qui tam indulgenter ipsos tractaverat. Fuit enim haec monstrosa ignorantia, quum redempti essent Dei manu, quum vigeret apud ipsos legis doctrina, quum assiduis Dei beneficiis servati fuissent usque ad diem ilium, quod potuerint momento uno impios cultus suscipere, amplecti illas corruptelas, quas sciebant damnari in lege. Quod ergo populus ita abductus fuit a Deo suo, certe inexcusabilis est malitia. Haec ratio est cur propheta nunc dicat Ipsos Iehovam non novisse. Atqui si causa quaeritur, non poterunt dicere sibi defuisse lucem: Deus enim viam salutis illis monstraverat. Quod ergo Iehovam non cognoverunt, hoc imputandum est ipsorum pervicaciae: clausis enim oculis ruebant scientes et volentes in diabolica ilia figmenta, quae sciebant divinitus damnata esse, quemadmodum prius dictum est. 5. Et respondbit (vel testificabitur) superbia Israel ad faciem eius: Israel ergo et Ephraim cneident in sua iniquitate, coneidet etiam Iehudah cum ipsis. Fostquam damnavit propheta Israelitas duplici nomine, quod scilicet defecerant a vero Deo, et contumaciter respuerant omnem doctrinam, nunc adiungit propinquam Dei vindietam instare. Testificabitur ergo superbia Israel in conspectu eius: hoc est, Israel sentiet quid sit ita Deo obsistere et eius prophetis. Neque enim dubium est quin superbiae nomen referat propheta ad contemptum doctrinae, quod scilicet sic turgebant inani confidentia, ut putarent sibi fieri iniuriam quoties prophetae ipsos argurent. Quanquam simul notandum est, ita fuisse praefractos, quia velut ebrii erant in suis delitiis. Nam seimus quamdiu rebus prosperis fruuntur homines magis insolescere: sicuti etiam veteri proverbio fertur, Satietas ferociam parit. Alii verbum fUJf pro humiliari positum existimant: et sensus hie non male quadraret. Superbia ergo Israel humiliabitur coram facie eius. Sed altera expositio magis reeepta est, ideo libenter earn amplector, Quod scilicet Deus non alio teste opus haberet ad refutandum Israelem, quam ipsius superbia. Seimus autem ubi obduruit quispiam, putare nullum amplius fore iudicium, neo cogitare de ratione Deo reddenda, quia ipsa superbia tollit omnem metum. Eac ratione dicit propheta, Deus vos oonvincet, quia fuistis hactenus tam superbi, ut nihil profecerit suis admonitionibus. Iam addit, Israel et Ephraim codent in sua iniquitate. Prosequitur eandem sententiam,

80S

nTHSBLf

iO

ss ipsos eonseerentj idqne spirituali modat deind qttoad extej| rituii, ut p^ratijlos ad bristum,, et l warn plasiltlontni, quae aduue in spe erat abseondita. %ium ergo Israelitae tantum hmm mmm. fopate ifaair i*M distrait # al. mos -ei agjSS btrndailt Huf Irtfstes gpejftnt sftW eandan: ervahitur enndah lu 5 w sao, non in fere propittum neque enim plaeatur Ms nngis gadia, oe<5 ia area, ^tinaa erga prias distnxerit quia p saerifiieium externum quit separet a S propbsta* w dlserini |stler|t i s t dftm tribus nne^ il% nfbil ftMi mm ^rfmm- # a fainj -et eft ragnum Ieandah quififeut nunc simml omnes lgitima eonsacratio in Terbo oonsistlt* ^erbo autem terolpal /prtwseu? Ies|>ndt#, Me de^udfif 1*M- d%imur ad fldfttn OhBs|if dMgiwu? d pojni phetam tequ, non qai persfteranfe in wra et sin- teolfam, UM Iiis neglectis; st postnahitis homines ifUa pietafe, sei qui se alisnafrerant ab anieo Deo seeore in suis saerificiis eonfidnnt, nihil aliud quam eum JrJt#Kti% . et'pBMfoAftn* S feorim suffeR* jdunt uittDOk Tidejflciai jfg papnetam o n stitinaibus. ludaeas ergo dgnres, st non egiti- abs re stltiam in Israeliiis reMler, quo! gme; Mm iti- daignai ffm qaieantpie Ijefin p*e $sie- # Mem: 8# oym $0$ 0 o^m^Mi. -Disit an^ oant Ulis aj prtmi#$a Mt salas. jjuia aatem tsm, ftralesf i 0m&Bt)eum % Tel profleissn* nialti se proleserat ad vulgares superatitioses, idea tur. Hoe verte suMndieat sednlo hypoeritas dare Bjanem oainibas oinami install oilftill. Bti priMn M :D<ftrtt. Ubi re#onfinfe el: denas taft ergo simi ww$ml': toc es% <|acanque exludaesmagno farTore eos satagere. Ei insigne exemplura seqnflt sapt itapios cultes et alias eorrnptelat, non nfdie lu japisg exftat, Uli eji saiftil diligentiae ejfagisnt iudMaif Bei Hlnc. 4%! teneui J xfeliquar fteiunt ubi lunt Deum plaeate. Bed propMta inane t wdieulnm sse illud Studium dieit; prophetae sansum. lam seqnitur" nt, : nqaitj: )&ftsft.ittoltum. mfttigejsfesed 'b#e faeeot sine profeetUj neque enim iuTenienl Deuilt Qpw autem dieit, 'fwfitms: aiffi&ffnjjkmIeh6mm?. iniiireprianj jl; n#in ^poeritat p ^ circisits | i m # life ambages petius deelinant: a Um, quam ad ipsum D*idet Me prophata hypoerisia ppuli, quia adspitpt. #ed intere tog Ulis proptsitultt est Inali nutafeat sii in prantpte: 16fr tatiMi 'ttlgsndi intentione, ut loquunfear eum qaaerere: p&stea eum Beo, si plaearst eum suis vietimis. CJsiendit nn ae<jeduat quidem ad ipsum, itan formidant eius igitar tpiffi Israelites qua Idaes Mi pajtewe- jSi0iem: ei fiigini qnaotam; in se st : ss4 i*ea dum aeeumuiant nmltas Wstas, quia non poterunt si qnis K>get; quid aibi velint qnum saerifleaa% ho modo redire earn Beo in gratiam. eiendit qnnni ;pfiipajunt o? rlfui, stata yespensiov ia ore igitnf BJ j*ittn rfsipisfiftistt ex|gp#| neqtte erit, QS Xfew eolnius hm est, upimus ipeftm aMler reeoneiiari haminihusj nisi sx anima psnm eolere. Quoniam ergo id goient iaetare kypoeritae, qnaerapl et se ipses pcpseereat e| in ofesequiani, frojifcita, per nioini ejaafsioiiai loqaitai^ qad non utem ftornt bru&s peues. Certain ast mnkni ai Qumrmnm Aum, ma fi mmnieni-, fidles ilio tempore expiasse etiam sua peceata sa- QfjfelSdidm bd|e papISta fE|p ireumeunt sua eriflciil' sd laniana pe;r figaruft Seittl eni aitariftj, quaB urstant ad peregrnaMons vtw*8) in quem finem ei usnm Bens legem -e saeriles: qunm ;preees suas denmrmuraatj quam masas aupijjerai, nempe ul eBspeete ?Mimae aimonilaf dinat l :rftdiniat qujursjaat ae.' oninla!, nisi- ut Ireeoatflt agnsr# 86 ttttm ess *Btorne n3l}ri% quasi interpositis velis effugiant iudieium J>eil atque iia sonfugeret ad Dei miserieordiam, et re- Sinjjt fe/. es' baoxws eiui iudeio^ .onseieMta spiaeret. ift: ltristnm # faj^fl&inM eins f gnia -iliie. ergo psijs feogt d placandum eura : sad intftMl non alibi reperitur -rera et solida expiatio. Heus guid faciunt? Ego mofdum in?eniam quo; Bens non #*go in inn finent garificia instsierat. Ita ideles ine pirseqtiatui'^' 'Sil- Jgat M* preSajoi iedftip^ qiuii vitmas |ferr#n% n#n iniaginti gun* ullam nis, sit se empensatio Videmas in summa pasatisiaetionem in illo extern opere^ neque etiam pistas |um gf is eae^etnws lde# cum Beo, nihil xe^ut lue- esse iedetBptinli prim, ^se,d fxir- aliud ipejar uisi ut latebras aptent; et io 6B* suertot m in filis eaeremoaiis tum ad ndem, tum quewtar Bmiaus ipse per prophatam flerem. % lf), ad poenitentiam. Kune propneta #p|forift taeite 1 tstpteni sniff is ittftjf earerna- latenfflp; qafc "f&i, et StitiS^ ^Ws^SpiritnaBbs saerlficils* seeuxius peecant homines nbi taies expiationes ia Sufest enim anfitueais, qnum dieit, fbmeM mm medium afferunt. Imo papstae quum saas preees .0^9 smi. ^oM ilfereiit ;in einipfm 30i? mnrraatj^dlCttat' n^l^lntentileai giataln sp Ajenft inqui% tanlnni arfetes guos, fereni bxwes, Daor etiamsi ragantur: qnum seilicet ineipant pre* tqjii Dens longa aliud praefeipii, nempe ft iiottnti emit *t tes illis :#emat i% jaintet tofan;dns est

quod seilieet frustra sb mnunifcaiem promiftanfy qaia Bwslnsf la sttail de iffif poeasn ganiem Juddit, & U K l attit. -$iiA *esSt. vlderl propheta seum pugnare. Prias enim quam mm<-

305

CAPUT V.

306

Deus, etiamsi non attenti sint ad suas preces, etiamsi contaminent se multis pravis cupiditatibus : interea dam ore resonant suas preces, dicunt finalem illam intentionem placere Deo. Quare? Nam propositum est Ulis quaerere Deum. Hoc quidem nimis insulsum est ao puerile : sed, quemadmodum iam dixi, propheta hoc non urget, sed concedit Israelites quod prae se ferunt, Vos quaeritis Deum, sed interea vos curritis extra yiam. Ergo isti circuitus non facient ut Deus vobis occurrat. Quare? Vos enim magis ab ipso reoeditis: sicut dicit Iesaias, Multum fatigabit se in viis suis, sed interea non sequuta est compendium, sed potius deflexit post varios error es: itaque recessit a Domino, non autem ad ipsum accessit. Quum dicit, Deum ab illis remotum esse, et separatum, significat non esse propitium nisi fidelibus, qui non tarn crasse de ipso sentiunt, ut velint eum pasoere, vel carne bubula, vel aliis sacrifioiis, vel nidore foetido ipsum plaoare: sed qui spiritualiter et ex animo ipsum quaerunt, qui affermit veram resipiscentiam. Iam sequitur, 7. Contra Iehovam (vel cum Iehova) perfide egerunt: quia filios alienos gemterunt: nunc vorabit eos mensis cum portionibus suis. Dicit, Perfide ipsos egisse cum Deo, quia scilicet violaverint foedus eius. Nam tenendum est memoria quod prius dixi de mutua fide quam Deus a nobis stipulator, quum se nobis obligat. Deus ergo hac lege nobiscum paciscitur, ut velit esse loco patris et mariti : sed exigit a nobis tale obsequium quale filius praestare debet patri: exigit castitatem quam marito uxor debet. Nunc propheta accust populum perfidiae : quod scilicet contempserit verum Deum, et se prostituerit idolis. Crimen etiam hoc aggravt, quum dicit, genuisse filios alienos. Significat enim ita vitiatum. fuisse statum, ut in posteris nulla spes melior esset residua. Quidam exponant filios alienos genuisse, quia uxores sibi ex profanis gentibus sumpserint, quod lege prohibitum erat. Sed sensus ills est nimium frigidus. Alii intelligunt genitos fuisse adulterinos filios, quia male instituerint suos liberos, et statim ab ipsa infantia eos impliouerint pravis superstitionibus. Hoc quidem verum est, sed longius respexit propheta, quemadmodum iam dixi, quod scilicet Israelitae non tantum alienati fuerint a Deo, sed prorsus abstulerint spem omnem, etiam in futurum tempus. Fieri enim potest, atque interdum contingit,. ut ad tempus homines sese prostituant ad multa scelera, sed postea in viam se recipiant. . Ubi autem ita invaluit corruptio, ut filii imbuti sint iisdem sceleribus, et quasi in possessionem venerifc ipsa impietas, tunc omnia sunt desperata. Videmus ergo nunc prophetae consilium, quod scilicet non tantum foedifragi fueCcdvini opera. Vol. XLII.

rint Israelitae erga Deum, sed filios etiam suos abduxerint in eandem perfidiam, ut nulla esset spes resipiscentiae. Ideo adiungit poenam, Vorbit eos mensis cum portionibus suis. Quidam nomen mensis restringunt ad neomenias, hoc est, ad novilunia. Scimus autem fuisse dies illos Iudaeis festos: sed videtur hoc longe petitum esse et ooactum. Ego igitur non dubito quin hic mensem accipiat propheta pro brevi tempore: et ita exponunt Hebraei, sed interea non satis explicant loquendi formam. Solent autem prophetae uti varus figuris, quum volunt notare exiguum tempus. Iesaias dicit, Adhue triennium quasi tempus mercenarii: quia solebant se locare in trs annos: ideo dicit, Hoc est praefixum tempus a Domino, quemadmodum si dies condiotus sit. Scimus autem contractus tunc fuisse menstruos, quemadmodum hodie sunt annales, ut in usuris et quavis mutatione pecuniae. Quoniam ergo solebant inter se pacisci in singnlos menses, non dubito quia propheta hie metaphorice accipiat mensis nomen pro tempore certo et statuto. Ideo non prorsus assentior Hebraeis, qui uno verbo dicunt breve tempus exprimi a propheta. Nam non tantum exprimit breve tempus, sed etiam exprimit finem ipsum, ita ut frustra Israelitae exspectent aliquam Prorogationen), vel aliquas inducias, quemadmodum hypocritae semper procrastinant, et tempus extrahunt vanis illecebris. Propheta ergo hie dicit, Mensis vorabit eos: hoc est, iam imminet ipsorum capitibus ultio, quam non effugient. Et dicit, cum suis portionibus. Non dubito quin hic significet, etiamsi omni rerum copia tunc affluant, tarnen nihil illis fore subsidio, quominus pereant, quia manus Dei erit illis adversa. Scimus enim homines quamdiu bene muniti sunt et annona et aliis praesidiis, non esse valde sollicites, sed secure spernere quidquid est periculorum in mundo. Ideo propheta dicit, Etiamsi ipsi opulenti sint, et bene referti, etiamsi omne genus munitionum illis suppetat, nihil tarnen hoc illis proderit ad salutem, quin devoret ipsos mensis, et quidem cum ipsorum opulentia. Sequitur: 8. Clangite cornu in Gibeah, canite tuba in Bamah, buccinitate etiam in Beth-aven, post teBeniamin. Hie propheta magis emphatice loquitur, et in his verbis est hypotyposis, hoc est, viva quaedam repraesentatio. Propheta enim hie suscipit praeconis personam, vel praecones inducit qui bellum denuntient et indicant. Deberet quidem ipsa doctrina non tantum aures nostras, sed etiam corda percellere, et quidem efficaoius quam ulla buccina: sed interim videmus quam simus socordes. Ideo cogitur Dominus hic induere personam praeconis servo suo, vel saltern iubet servum suum emittere praecones, qui ubique per totum regnum Israelia
20

307

IN HOSEAM

308

bellum indicant. Non fuit proprie loquendo hoc prophetae officium: sed videmus ut Ezechiel iussus sit a Domino obsidere ad tempus Ierosolymam. Sed in quern finem ? quia scilicet quum millies Iudaeis minati essent, frigebat tota doctrina. Deus ergo visiones adiungit, quae magis pungant homines adeo torpidos. Sic etiam facit Hoseas hoc loco, Clangite tuba in Gribeah, buccinate in Eamah, et sonate cornu in JBeth-aven: quia Deus persequitur Israelem, ut diximus, ideoquo non sinet eum quiescere: ut sciant Israelitae Deum non frustra minari, nec obiurgationes esse vana terriculamenta, sed serio agere quum arguit impios: et doctrinae coniunctam fore exsequutionem, ut loquuntur: quemadmodum etiam Paulus dicit (2. Cor. 10, 6), Parata est nobis et in promptu vindicta contra illos omnes qui se extollunt adversus altitudinem Christi, quantumvis ipsi alti sint. Quoniam ergo impii soient excipere, nihil esse praeter verba quidquid prophetae concionantur, ideo hic testatur Hoseas se non frustra terrere homines, sed effectum, ut loquuntur, statim appariturum, nisi Deo se reconcilient. Iam quia tenemus prophetae mentem, videndum est, quum Dominus quotidie per suos caduceatores pacem nobis annuntiat, ut earn fide amplectamur. Quis enim est finis evangelii, nisi quem Paulus demonstrat? Legatione, inquit (2. Cor. 5,20), fungimur pro Christo, ut Deo reconciliemini, et Christi nomine hortamur, ut redeatis cum Deo in gratiam. Yidemus ergo ministros omnes evangelii esse Dei caduceatores, qui ad pacem nos invitent, et promittant Deum propensum fore ad dandam veniam, si ipsum ex animo quaerimus. Iam si non recipimus hune nuntium et hanc legationem, restabit horribile hoc iudicium, de quo nunc loquitur propheta, et impietas nostra accerset nobis hanc denuntiationem. Quasi ergo Deus bellum nunc indiceret omnibus impiis, et gratiae suae contemptoribus, dicit propheta sensuros armatum esse Deum ad vindictam. Porro non dubium est quin propheta hic Gabaa, et Eama, et Beth-aven, nominaverit, quia illic solebant agi clbres conventus: et fieri etiam potest ut in locis istis fuerint valida propugnacula. Quum ergo putarent Israelitae se fore invictos, quia possent invictas arces hostibus suis opponere, propheta hic diserte bellum locis illis indicit. Ubique ergo canite tuba, vel buccinate, vel sonate cornu, praesertim in praecipuis locis regni : Post te Beniamin. . Hic per synecdochen tribus Beniamin accipitur pro toto Israele: quia frater uterinus fuit Ioseph, ideo passim ipsa tribus Beniamin coniungitur cum Ephraim. Interea certum est prophetam hic non restringere 8ermonem duntaxat ad unam tribum, sed complecti totum regnum Israel sub una specie, vel sub una parte. Sequitur :

9. Ephraim in vastitatem er it in die correctionis: in tribus Israel docui veritatem (intelligere feci, ad verbum). Hie absque figura asserit Hoseas non fore hanc lenem aut paternain castigationem, sed Deum sumpturum de Israelitis poenas quas meriti sunt, ita ut in nihilum ipsos redigat. Scimus Deum nonnunquam impiis parcere, dum ipsos castigat: quotidie apparent signa irae Dei per totum orbem, sed interim mdiocres sunt poenae, quas Deus exigit de hominibus, et quodammodo eos ad resipiscentiam invitt, quum ita clementer animadvertit in eorum peccata. Propheta autem hie dicit non amplius acturum esse Deum hoc modo: quia perdet ac prorsus delebit totum Israelis regnum. Saepius iam admoniti fuerant non tantum verbis sed etiam re ipsa, et experti fuerant saepius iram Domini, sed pergebant nihilominus. Et nunc quum Deus videt ita esse stupidos, dicit, lam in die correctionis Ephraim erik in desolationem: ac si diceret, Ego non corrigam, ut hactenus, Israelem: nam varus modis prius castigatus fuit, non tarnen resipuit. Ego igitur nunc omittam illas paternas correctiones quibus hactenus usus sum, quia frustra adhiberem tales medicinas. Ego igitur sic posthac reprehendam Israelem, ut pereat in totum. Nunc tenemus consilium prophetae. Est autem hie insignis locus : quia semper homines tardi sunt ac lenti: etiam quum Dominus ipsos quasi stimulis confodit, tamen resides manent in suis peccatis. Deus addit correctiones alias atque alias. Ubi autem videt homines ipsos manere quasi attonitos, iam testatur non esse locum reprehensioni, sed restare ultimum exitium. Yidemus ergo hie praecidi spem omnem Israelitis, ne putent usitato rnodo poenas de suis peccatis sumptum iri: quia Dominus simul ac reprehendere ipsos incipiet, perdet ac delebit eorum nomen. Israel ergo in vastitatem erit in die correctionis. Postea addit, Per tribus Israel ego notam feci veritatem. Accipiunt quidam hoc membrum in persona Dei, et referunt ad primum foedus quod Deus pepigerat cum toto populo: ita volunt hunc esse sensum, Non abrupte nunc prosilio ad sumendam vindictam de Israelitis: ego enim hunc populum genui, ego alui, ego extuli usque ad aetatem virilem. Quum ita sit, iam non est quod querantur me esse nimis praecipitem in sumenda vindicta. Hie est unus sensus. Sed potius inclino in eorum sententiam qui hoc accipiunt in persona prophetae. Interea tamen non prorsus sequor quod illi intelligunt: quia putant simpliciter exaggerari populi culpam, quod esset indocilis: Ego notam feci veritatem per tribus Israel: ac si diceret propheta, Populus iste indignus est, quern Deus castiget paterno more, nam obduruit ad suam malitiam: et quum fuerit satis superque edoctus de

309

CAPUT V.

310

8uo officio, contempsit tarnen palam Deum, et feoit hoc non errore, sed contumacia. Quum ergo populus Israel se ipsum excaecaverit, et dementaverit quasi data opera, quid restt nisi ut Deus redigat ipsum in vastitatem? Sic illi exponunt huno locum. Mihi tarnen videtur esse contestatio, quae proprie aptari debet ad praesentem locum, Ego veritatem notam feci per tribus Israel: ac si diceret, Hoc sit stabile et ratum, quod nunc denuntio: et certe erit. Nemo ergo sibi effugium aliquod captet: quia Deus non minatur, quemadmodum saepe, ut revocet homines ad poenitentiam, sed pronuntiat quod facturus est. Ut hoc melius intelligatur, notanda est loquendi ratio, quae est in usu familiari apud omnes prophetas: saepe minantur, et postea ostendunt spem veniae, et promittunt salutem, ita ut species sit aliqua repugnantiae. Nam postquam fulminarunt contra populum, repente descendunt ad praedicandam gratiam, et offerunt salutem, testantur Deum fore propitium. Primo intuitu videntur prophetae non congruere sibi ipsis: sed facilis solutio est: quia sub conditions minantur hominibus vindiotam: postea quam vident aliquem profectum, iam proponunt favorem Dei, et incipiunt cadnceatores esse, qui rconcilient homines Deo, et transigant. Sic igitur propheta noster Israelitis saepe minatus est;: sed adhuc si resipuissent, non erat praecisa spes salutis. Postquam autem expertus est ipsos esse tarn obstinatos, t nullam doctrinam admitterent, iam dicit, Annuntiavi veritatem per tribus Israel: hoc est, iam Deus non dicit, Nisi resipueritis, de vobis actum est : sed praeeise loquitur : quia scilicet videt contemptam fuisse notam doctrinam. Haec est igitur Veritas: tantundem ac si diceret, Ultima haec est denuntiatio, quam dicit stabilem fore et rat am. Et Ieremias etiam sic loquitur: nam refertus est eius liber varus minis : sunt tarnen omnes illae minae conditionales. Postquam iam adfuit Deus, tunc coepit alio modo agre: Nunc ego non invito vos amplius ad poenitentiam, ego non litigo vobiscum, ego non proporio Deum iudicem, ut confugiatis ad misericordiam eius: haec omnia sublata sunt. Restt ultimum mandatum, inquit, ut ostendam vos iam esse desperatos. Hie est verus et genuins prophetae sensus: et quisquis expendet totum contextual, facile agnoscet hanc esse prophetae mentm. Prius dixerat, Ephraim erit in vastitatem in die correotionis, hoc est, Dominus non reprehendet amplius Ephraim sicuti hactenus, sed perdet in totum: deinde adiungit, Ego promulgavi, vel publicavi veritatem per tribus Israel: iam, inquit, scitote hanc vindictam brevi instare, et esse coram Deo ratam, et agnoscite me efficaciter loqui, ac si Dei manus iam se oculis vestris exsereret. Sequitur :

10. Fuerunt principes Iehudah quasi transferentes terminum (vel potest omitti D nota similitudinis, et saepe etiam ita sumitur : Fuerunt igitur principes Iehudah transferentes terminum) : super eos effundam quasi aquas furorem meum (vel indignationis meae). Hie propheta confert culpam omnium malorum, quae tunc regnabant in tribu Iehudah, in ipsos principes. Dicit igitur: quod populus dilapsus est et recessit a Deo, hoc factum esse eorum culpa. Et utitur aptissima similitudine. Scimus enim nihil esse certum in rebus humanis, nisi fixi sint termini agrorum: nemo enim alioqui quod suum esset retineret. Iam metaphorice propheta per terminos agrorum dsignt totum politicum ordinem. Sensus est, Omnia esse nunc turbata et confusa apud Iudaeos: quia duces, qui debuerant populum regere et tenere in officio, abruperint totum ordinem. Nunc ergo tenemus simplex consilium prophetae. Sed hoc notandum est, quasi limitibus fuisse adhuc distinctam tribum Iehudah, ut esset Dei haereditas: nam Israel fuerat alienatus. Possessio igitur Dei fuerat imminuta post defectionem Iarobeam, quia retinuerat duntaxat unam tribum et dimidiam in obsequio. Nunc dicit propheta permixtos fuisse Iudaeos Israelitis, et ita fuisse etiam ipsos alienatos a Domino, Quia principes ipsi abstulerint terminos, hoc est, sua ignavia vel aliis vitiis perverterint omnem timorem Dei, omne pietatis studium, omnem denique curam recti et honesti: ideo graviter illis minatur. Effundam, inquit, iram meam super eos instar aquarum. Hac metaphora intelligit Deum multo severius cum ipsis acturum, quam cum reliquo vulgo. Ego, inquit, effundam toto impetu furorem meum in eos, ac si esset aliquando diluvium. Summa est, Ego obruam eos mea vindicta, quia plus nocuerint malis exemplis, quam si fuissent privati homines. Videmus ergo populi corruptionem im pu tari principibus, et ideo denuntiri illis magis horribilem Dei vindictam. Sed tenendum memoria est quod dixi, nempe hie prophetam metaphorice vocare limites cultum legalem, et quidquid Deus in populo illo mandaverat, ut esset certa Dei possessio, quemadmodum inter homines agri suis terminis finiri soient, ut quisque suum retineat. Sequitur: 11. Praedae expositus est Ephraim (vel direptus est: pwy significat diripere et praedari), fractus udicio : quia volens ambulavit post mandata. Hic rursus propheta ostendit iustam fore Dei vindictam contra Israelem, quia sponte sequutus sit impia edicta regis sui. Poterat enim utcunque videri excusabilis populus, quum non fuisset mutata religio vel suffragiis, vel publico consensu, vel aliqua conspirations multorum, sed solo nutu regis, et
20*

311

IN H< 3EAM

312

quidem tyraonico. Iarobeam non superstitione inductus fuit, sed astuta roalitia, ut erigeret alibi altaria quam Ierosolymae. Populus ergo poterat videri extra culpam, quia solus rex excogitaverat hoc artificium, ut sibi caveret ab omni periculo. Sed propheta ostendit omnes esse implicites eodem reatu coram Deo, quia populus alacriter susceperit impios cultus, quos rex mandaverat. Dicit ergo, quod Ephraim expositus est in praedam, quod fractus est iudicio, vel quod frangetur (possunt enim haec verba in futurum tempus transferri), quod ergo populus ita conteritur, et patietur etiam in posterum longe graviora, non est quod dicat se haec omnia pati praeter meritum: neque enim est innoxius. Quare? Nam sponte sequutus est mandata regis sui: neque enim rex coegit ipsos ut deficerent a legis doctrina, sed quisque voluntarius perrexit ad impias superstitiones. Quum ergo rolentes obsequuti fuerint rgi suo, iam non est quod excusent, non est quod obiiciant hoc profectum esse ab uno homine duntaxat, et se non admissos fuisse in consilium. Haec promptitudo ostendit eos omnes fuisse perfidos. Quidam ^Nin exponunt pro incipere: et ^N1 saepe hoc sensu accipitur pro incipere: sed quum saepius significet velle, non dubium est quin propheta hic intelligat Israelitas non fuisse vi et metu coactos, ut post superstitiones abirent, sed fuisse promptos et paratos ad obsequium, quia nullus in ipsis vigebat Dei timor, nulla pietas. Si nunc qui8piam roget, an excusabiles sint igitur qui tyrannide trahuntur ad superstitiones, quemadmodum fieri videmus in papatu, responsio in promptu est: Hic non absolvi eos qui plus deferunt hominibus quam Deo. Neque enim, ut scimus, terror iste ad defensionem sufficiet, si praeferimus vitam nostram gloriae Dei: et dum nobis consulere volumus, et effugere crucem, si abnegamus Deum, si deflectimus a recta et pura fidei confessione: sed duplicatur culpa, quum homines ita sese offerunt morigeros, si quid a tyrannis mandatur. Ostendunt enim unumquemque iam ante fuisse propensum ad contemptum Dei et abnegationem verae pietatis. Detexit igitur impietas Iarobeam commune totius populi malum ac vitium, quia simul ac digitum sustulit, et iussit perperam Deum colre, omnes cum plausu sequuti sunt impium illud edictum. Ergo occasio tunc ipsis oblata fuit, sed malum ante residebat in ipsorum animis: quia non tarn propensi fuissent et alacres ad obediendum. Nunc ergo videmus quorsum spectet propheta. Dicit Deum iuste poenas sumpturum de omnibus Israelitis, et de ipso hominum vulgo: quia quamvis Iarobeam solus mandasset Deum perperam colre, tarnen omnes ad unum sponte amplexi sunt quod ille volebat: ita palam factum est, nullum apud ipsos vigere Dei timprem. Nunc videmus quam inanis sit eorum praetextus,

qui dicunt parendum esse regibus, et ihterea deficiunt a verbo Domini. Quid enim hie reprehendit propheta, nisi quod Israelitae regi suo fuerint nimium morigeri? Atqui hoc per se laude dignum erat. Verum est, si rex nihil mandasset contra Deum: sed ubi cultum Dei pervertit, ubi instituit pravas superstitiones, debebat hie populus constanter se opponere: sed quia nimium est flexibilis, imo libenter permittit se abstrahi a veroDei cultu, propheta hie dicit non esse quod querantur se nimis duriter ac rigide castigari a Domino. Sequitur: 12. Et ego tanquam tinea ipsi Ephraim, et tanquam putredo (vel caries: quanquam alii vertunt teredinem, qui est etiam vermiculus, qui nascitur in lignis) domui Iehudah. Iam Deus communiter utrique regno poenam denuntiat, sed non loquitur ut antea: non dicit furorem suum instar fore diluvii, quod submergat et obruat istos populos. Quid igitur? compart se vermiculis qui ligna arrodunt, pannos etiam consumunt: vel compart se putredini. Diximus enim secundum nomen hoc modo sumi: nompe 3p*l, quia proprie est putredo: deducitur etiam a Dpi putrescere: Est igitur putredo vel caries: sed quemadmodum iam dixi, aliis placet verti teredinem, et subest aliqua ratio probabilis: quia prius de tinea loquutus est. Melius autem aptantur haec duo inter se, tinea et teredo, quam tinea et caries: tarnen sensus prophetae minime est obscurus: quod scilicet Dominus paulatim quasi lenta corrosione consumet utrumque populum: etiamsi non uno impetu perdat, tamen quod tabescent donee computruerint. Haec summa est. Sed videndum est cur hac metaphora usus fuerit propheta: nempe ut intelligant Israelitae et Iudaei, etiamsi Dominus sustentet quodammodo manum suam ne tanto onere incumbat, denique si parcat ipsis, tamen se non ideo fore incolumes, quia paulatim sentient lentam tabem, quae ipsos absumat. Volebat autem Dominus hoc modo populum ad poenitentiam flectere: sed nihil profecit. Tanta enim erat durities, ut non sentirent lentum illud malum: quemadmodum nisi gravisaimum dolorem sentiant qui stupidi sunt, non moventur, putant se reote valere, et luctantur cum suo morbo: multos videmus tales: propheta igitur hie admonet, etiamsi Dominus non palam fulminet contra Israelitas et Iudaeos, frustra tamen ipsos sibi blandiri, quoniam Dominus sit ipsis tinea, et teredo: hoc est, quamvis sensim ipsos arrodat, longe tamen falli, nisi sentiant sibi cum ipso esse negotium. Summa est, Deum non semper aequabili modo punire homines: varie enim nos tractt prout vel expedit in salutem nostram, vel quia hoc modo necesse est nos reddi magis inexcusabiles. Deus ergo interdum severitatem suam

313

CAPUT Y.

314

effundit: aliquando autem lente nos castigat. Sed quidquid Bit, monemur non esse dormiendum, simul ac Dominus nos expergefacit : neque exspectandnm esse, dum appareat similis leoni vel urso, dum nos devoret, dum horribili furore in nos saeviat: non esse ergo hoc exspectandum monemur: sed etiam si paulatim nos Deus conficiat, tarnen statim nobis occurrendum esse: quia si respicimus quid Bit tinea et teredo, sunt pusilli vermiculi, vix cernuntur oculis, et tarnen arbor dura et robusta tandem consumitur ab ipsis vermiculis, vel a sua carie : panni etiam putredine consumuntur si semel ipsos tinea occupaverit: videmus pretiosas supellectiles perire. Quum ita sit, non est quod securi sint homines simul ac Deus ostendit aliquod signum irae suae, quamvi8 non profrt horribilem vindictam, sed sit tanquam occulta putredo. Nunc ergo tenemus quid relit Eoseas hoc vereu. Iam sequitur: 13. Et vidit Ephraim dolorem suum (morbum suum potius), et Iehudah vulnus suum: profectus est Ephraim ad Assur, et misit ad regem Iareb: ipse tarnen non potuit mederi vobis, et non sanbit a vbis vulnus (dicunt Hebraei, sanare ab aliquo rulnus pro auferre vulnus: potius latine dicendum esset, non sanabit vos a plaga). Hic Dominus conqueritur se frustra castigasse Israelitas usitatis modis, quoniam putarint sibi in promptu esse remdia, et animos suos contulerint ad vanas spes. Ita solet fieri ut plurimum. Nam si Dominus mitius nobiscum agat, non sentimus eius manum, sed putamus fortuito contingere quidquid mali est. Quasi rgo nihil nobis esset cum Dco, quaerimus remdia, et vertimus mentes nostras et sensus in omnes partes. Hoc ergo nunc Deus exprobrat Iudaeis et Israelitis : Vid, inquit, Ephraim morbum suum, Iehudah plagam suam. Quid autem fecit? Ephraim profectus est in Assyriam, inquit, et misit ad regem Iarb: hoc est, non reversi sunt ad me, sed putarunt sibi in manu esse effugia: itaque inanis fuit labor quem sumpsi in illis castigandis. Haec summa est. Quod dicit Ephraim vidisse morbum suum, et Iehudah plagam suam : non ita accipere convenit quasi expenderint causas ipsas. Nam caecutiunt impii ad causas malorum et tantum feruntur ad praesentem dolorem: quemadmodum homines intemprantes, si morbus eos invadat, sentiunt oalorem, sentiunt dolorem capitis, et alia aymptomata, interim morbi nulla cura est: neque etiam reputant quomodo sibi hos dolores accersiverint, ut scilicet quaerant apta remdia. Ephraim ergo cognovit morbum suum, sed interea neglexit causam ipsius morbi: tantum tactus fuit praesenti dolore. Sic etiam Iehudah vulnus suum agnovit, non quod intelligent se percussum fuisse aut vulneratum

Dei manu, sed tantum affectus fuit dolore, quemadmodum brutae pecudes sentiunt ictus, et eiulant: interea non suppetit ratio vel iudicium, ut intelligant unde sibi malum vel qua de causa provenerit. In summa hic brutum stuporem damnt propheta in utroque populo, quod non eo usque profecerint sub Dei ferulis, ut ad ipsum redirent, sed potius vana remdia captarint: quia scilicet stupor occupaverat mentes ipsorum, ut non reputarent se castigari divinitus, et fieri hoc iustis de causis. Quia ergo nihil tale venit illis in mentem, sed tantum senserunt sibi male esse, et doluerunt belluino more, ideo profecti sunt ad ssyrium, et miserunt ad regem Iareb. Videtur propheta hic in solas decern tribus invehi, sed quamvis diserte loquatur de regno Israel, non tarnen dubium est quin promiscue accuset etiam Iudaeos. Cur ergo potius nominat Ephraim ? nempe quia initium huius mali coepit in regno Israel. Priores enim profecti sunt ad regem Assur, ut eius ope repellerent vicinos suos Syrios: postea eorum exemplum sequuti sunt Iudaei. Quoniam ergo Israelitae autores Iudaeis fuerunt, ut accerserent sibi eiusmodi auxilia, nominatim propheta orationem suam in ipsos stringit. Sed non dubium est, quemadmodum iam dixi, quin communis ssit accusatio. Nunc tenemus quid velit propheta: * Vidit, inquit, Ephraim morbum suum, Iehudah vulnus suum: hoc est, Ego quamvis arroderem instar tineae aut vermiculi tam regnum Israel, quam regnum Iehudah, senserunt tarnen se quasi tabescere: et quum .morbus ad resipiscentiam ipsos trahere deberet, tarnen alio verterunt animos, nempe putarunt se fore salvos^ si vel ab Assyriis, vel ab aliis levamen peterent : ita factum est ut cursitarent in Assyriam, peterent auxilium a rege Iareb. Videmus ergo in summa, stuporem populi et duritiem hie coargui, quod non flexi fuerint ad poenitentiam ipsis malis. Quidam Iareb putant fuisse urbem Assyriae: sed nulla est huius coniecturae ratio. Alii existimant regem Iareb fuisse vicinum Assyrio, et fuisse accitum quum Assyrius iam ex amico et foedcrato hostis factus esset, atque invaderet regnum Israel. Sed haec etiam divinatio non est solida. Potest esse nomen proprium hominis: et ego mallem ita accipere. Neque enim videtur consentaneum hie prophetam de varus auxiliis loqui: sed bis idem repetit more hebraico. Alii vertunt, Ad ulciscendum: quod scilicet ultorem ilium regem advocaverint, nempe Assyrium. Sed haec etiam expositio coacta est, simplicius est quod iam dixi mihi probari, nempe quod miserint ad Assyrium, hoc est, ad regem Iareb. Iam sequitur: Non tarnen poterit mederi vobis, et non sanabit a vobis vulnus. Hio Deus pronuntiat irritum fore quidquid captant Israelitae: Yos, inquit, putatis his solatiis posse effugere manum meam, sed tandem stultitia vestra

315

IN HOS5EAM

316

sese prodet: ille enim nihil vobis proderit: hoc est, non medebitur vobis rex Iareb. Hoc membro ostendit propheta, nisi statim ad Deum revertimur dum ferulis suis nos admonet, frustra hue et illuc respicere ut remdia quaeramus, quia in mundo satis multae illecebrae occurrent: sed ubi sperabimus aliquid solatii, tandem Dominus ostendet nos fuisse delusos. Una igitur est medicina, recta ad Deum tendere: et hoc etiam propheta intelligit, et hic est praesentis doctrinae usus. Dixerat prius sensisse Ephraim morbum suum, et Iehudah plagas suas: hoc est, Ego hue usque ipsos adegi, ut agnoscerent sibi maie esse: sed non progressi sunt quo debebant, nempe ut ad me redirent: potius deflexerunt ad regem Iareb, et alias imposturas. Postea sequitur, Atqui haec remdia vertentur, potius vobis in noxam: certe nihil proderunt. Sequitur confirmatio illius sententiae : 14. Quia ego tanguant leo ipsi Ephraim, et tanquam leunculus domui Iehudah: ego ego rapiam, et bibo: tollam, et nemo eripiet. Quemadmodum dixi, propheta confirmt frustra currere Israelem ad vanos medicos, idque relicto Deo. Quare? nempe quia etiamsi totus mundus nobis faveat, non poterit tarnen iuvare, Deo invito et rpugnante. Hie autem pronuntiat Deus se fore infestum Israelitis: ac si diceret, Instruite vos humanis praesidiis ut libuerit, sed an Assyrius erit superior virtute mea? an poterit mihi obstare quominus ego vos persequar, quemadmodum iam decrevi? Et ita ostendit Deus se novo et diverso modo acturum cum Israelitis et Iudaeis. Non ero, inquit, amplius tinea et vermiculus: ego veniam instar leonis ad vos ore aperto ad vorandum. Nunc prodeat in medium rex Assyrius, quum ego ita incedam contra vos armatus, an obstaculum afferet, ne exsequar vindictam meam, prout mihi visum fuerit? Nunc ergo tenemus consilium prophetae. Dixerat, Deum poenas sumpturum de Israelitis et Iudaeis, ut sensim eos conficeret, quo scilicet plus esset temporis ad resipiscendum : sed dicit hoc fore inutile, quia non putabunt serio rem agi. Ergo decipient se vanis fallaoiis. Quid ergo restabit demum? nempe, inquit, Ego indutus nova forma progredior ad proelium, Ego ero vobis velut leo et leunculus: ego tanquam truculenta bestia in vos saeviam : non erit iam vobis molestia a tineis et vermiculis, sed erit apertum certamen et horribile cum leone et cum leunculo. Quid ergo tunc vobis proderit rex Assyrius? Docet autem hic locus, hoc tantum consequi homines, ubi conantur opponere contra iram Dei vana subsidia, quod magis ac magis iram eius in se provocant, et inflammant. Si Deus prius rodebat, vorabit tandem : si pungebat, alte vulne-

rabit: si feriebat, prorsus occidet. Hoc proficimus nostris perversis studiis, quum putamus nobis patere effugia. Ergo nisi sponte volumus accendere Dei furorem, ut similis leoni appareat, et saeviat in nos toto impetu furoris sui, cavendum est ne vanis solatiis nos ludamus. Ideo dicit, Ego ego rapiam, vel lacerabo, discerpam : nam Fpto proprie hoc significat : et melius etiam hoc convenit cum reliquo contextu. Discerpam igitur quemadmodum soient leones, vel leuncui membratim totos istos populos. Postea dicit, Discedam, sicuti leo, postquam praeda sua potitus est, discedit victor eo animosius, nec fugatur, quia non movetur ullo terrore. Sic etiam dicit propheta, Veniat rex Assyrius, non coget me pedem referre, nec praedam mihi eripiet: ac ubi satiatus fuero vestro interitu, tune ego non timebo mihi a rege Assyrio, ut raptim aufugiam, quemadmodum solet vulpes : non obsistam astute, sed ego aperte prodibo, violentia mea sufficiet ad ipsum profligandum: ita discedam libre, quia non afferent mihi ullum metum vestra subsidia. Tollam, inquit, et nemo rapiet. Nunc tenemus totam prophetae sententiam. 15. Ibo, revertar ad locum meum, donec agnoscant se peccasse (ad verbum est peccare) et quaerant faciem meam: ubi fuerit ipsis afflictio, properabunt ad me (vel me quaerent). "in'ty significat auroram: ideo verbum significat mane quaerere, vel cito surgere: quemadmodum ubi sedulo aliquid curant homines: sed multis etiam scripturae locis simpliciter pro quaerere accipitur: et videtur melius congruere praesenti loco ilia simplex significatio: Quaerent me in tribulatione sua. Hic Deus pronuntiat, postquam horribili modo saevierit contra utrumque regnum tam Iehudah quam Israel, se ad tempus fore quietum et exspectaturum e coelo quid facturi sint. Postea addit, Tandem isti redibunt ad sanam mentem: ubi senserint extremam manum, tunc obliti suae pervicaciae agnoscent sua peccata, et vere humiliabuntur. Hic est sensus. Loquutio in speciem posset videri dura, quum Deus dicit se iturum : neque enim vel coelo ita se abscondit, ut res humanas negligat, vel manum suam subducit, quin sustineat mundum praesenti virtute, vel etiam aufert spiritum suum ab hominibus, praesertim ubi ad resipiscentiam vult ipsos adducere. Neque enim unquam sponte homines se ad Deum convertent, nisi arcano eius instinctu. Quid ergo hoc sibi vult, Vadam et revertar ad locum meum? nempe hic agitur de externo statu populi. Sensus est igitur, Postquam excisa fuerint haec duo rgna, tune ego abscondam ad tempus faciem meam ab utroque populo, et putabunt nullam mihi esse curam salutis suae, putabunt me esse remotum.

317

CAPUT VI.

318

Videmus ergo prophetam hie tantum notare qualis futurus sit externus popnli status: deinde videmus ;tiam aptari istas loquendi formas ad sensum homiaum. Sic etiam loquitur Deus ipse, les. 18. cap. ;ametsi in alium finem. Sed tamea propheta idem re ipsa illic exprimit, Quiescam, inquit, et speculator in tabernaculo meo. Quaenam est ista Dei pies, et quodnam eius tabernaculum ? nempe quum Deus iudicia sua exercet, tunc cogimur sentire eius jraesentiam, quum etiam nos benigne fovet ac exibet patris officia, tunc ostendit re ipsa se nobis )ropitium. Sed ubi neque de peccatis nostris poenas lumit, neque etiam dat signum favoris sui: yidetur le procul subducere, et iam negligere vitam nos tram, ^unc ergo intelligimus prophetam loqui de tempore xsilii: ac si diceret, Postquam Deus ultimam vinlictam exsequutus fuerit contra yos, et ita in exilium fueritis abrepti, tunc Deus cessabit, ac si leutram in partem vos curaret, sed esset vestri mmemor: quia illic quietos relinquet, nempe in Jhaldaea et Assyria: deinde non proferet etiam .liquam lucem salutis. Deus ergo erit quasi otiosus u coelo: hoc est unum. Sed finem simul ostendit iropheta, quod scilicet postea revertentur ad Domitum, et hoc etiam esse consilium Dei affirmt, [onec, inquit, intelligant se peccasse. Nam hoc est oitium sanationis, dum homines causam morbi remtant. Prius dixerat Israelem vi disse morbum uum, sed non recto iudicio: quia scilicet origo aorbi eum latebat, et adhuc abscondita erat. Nunc utem diserte propheta ostendit hoc Deum quaerere it populus peccata sua agnoscat ac fateatur. Verium hoc passim occurrit in scriptura, ubi de sacriioiis agitur. Dicuntur ergo homines tunc peccare, urn prodeunt in conspectum Dei cum vera conjssione, dum agnosount suum reatum, et veniam recantur. Sic etiam hoc loco, Burn, inquit, se pecasse fateantur, ego me ad tempus abscondam. Et ddit, Quaerant faciem meam. Hoc secundum est i salute recuperanda: nempe ut quaeramus faciem )ei. Scimus enim poenitentia et fide nos reconiliari Deo, non quod poenitentia veniam nobis coniliet, sed quia necessario requiritur: est oausa sine ua non, ut loquuntur. Hie ergo primus est graus sanationis, quemadmodum nuper dixi, ut tanamur dolore, dum sentimus nos provocasse iram )ei, atque ita peccata nobis displicent. Iam qui ;a factus est apud se peccator, hoo est, qui coepit se iudex suus, postea debet addere hoc secundum, empe ut quaerat faciem Dei, hoc est, ut se Deo fferat supplicem, et veniam postulet. Hoc autem ascitur ex fide. Ergo ad poenitentiam, verbum itPK, hoc est agnoscere peccatum : ad fidem yero efertur proprie quaerere faciem Dei. Nunc videnum est quisnam fuerit huius doctrinae usus in eteri populo: nempe quum in exsilio degerent

Israelitae et Iudaei, operae pretium fuit hoc illis testatum esse, ita absconditam esse faciem Dei ad tempus, ut tarnen daret illis spatium temporis ad resipiscendum : hoc unum est. Iam ubi audiunt homines consulto hoc Deum quaerere ut resipiscant, animantur: et hic est acerrimus stimulus ad animos erigendos, ne amplius torpeant in suis vitiis: et hoo voluit propheta, quum Dominus expulerit tarn Iudaeos quam Israelitas in exsilium, etsi ad tempus videbitur ipsos abiicere, non putent se in totum desertos, quia adhuc tempus opportunum illis est ad resipiscendum. Iam postea modum reconciliationis describit, nempe ut se agnoscant peccasse: deinde, ut quaerant faciem Dei. Et simul fructum affliction s dclart, quum dicit, Quum erit ipsis afflictio, tunc ipsi me quaerent. Hie ostendit propheta, quanquam exsilium erit valde acerbum Israelitis, tarnen fore utile: quemadmodum si medicus porrigat amaram potionem, vel cogatur etiam aliquo asperiore remedio curare difficilem morbum, sic etiam propheta ostendit poenam hanc utilem fore populo, atque etiam iucundam, quantumvis ad tempus fuerit acerba. Quare? redibit enim ad Dominum. Et diserte dicit, Quaerent me. Complectitur tarn fidem quam poenitentiam, hoc verbo: neque enim duo membra distinguit, sicuti prius : sed generaliter ostendit finem afflictionis fore, ut populus ad Deum se conyertat. Quod ad verbum properandi spectat, ego iam dixi mihi non placere: quia non properarunt vel Israelitae vel Iudaei, sed vix tandem longo successu et longa srie 70 annorum adducti sunt ad poenitentiam. Qualis igitur fuisset ilia celeritas? Ideo mihi non placet ita vertere, Mane quaerent me: sed simplex ilia significatio melius convenit, ut dixi.

CAPUT VI.
1. VenUe, et convertamur ad Iehovam, quia ipse rapuit, et sanabit nos: percussit, et aligabit piagas nostras. Proxima lectione dixerat propheta, postquam castigationibu8 et poenis domiti essent Israelitae, tunc ab errore cursum reflexuros, ut Deum quaererent. Sed quia terror procul arcet homines ab accessu Dei, nunc addit talem fore afflictionis modum, ut non despondeant animos, neque desperationi succumbant: quin potius confidant Deum sibi fore propitium : atque ut hoc melius exprimat, inducit ipsos loquentes, Venite, accedamus ad Dominum. Nam hec loquendi ratio magis est emphatica. Sciendum autem est hie rationem poni cur Israelitae tuto et certa fiducia ad Deum redire possint, quia scilicet

319

IN H O S E A H

320

officium eius hoc esse agnoscunt, ut sanet postquam perussent, et vulneribus quae inflixit, remedium afferat. His verbis intelligit propheta, Deum non ita se ulcisci de hominibus, ut velit iram suam effundere adversus ipsos usque in exitium, sed potius eorum saluti consulere, ubi severus est ac de peccatis eorum poenas sumit. Nisi praecedat haec cognitio, nunquam se animabunt homines ad poenitentiam, sed potius obdurescent in suis vitiis, et quasi fraenum arrodent, ut vulgo dicunt. Tenendum est igitur, quemadmodum etiam prius vidimus, initium poenitentiae esse seusum clementiae Dei. Hoc est, dum homines persuasi sunt Deum esse propensum ad dandam veniam, tunc incipiunt colligere animos ut resipiscant: alioqui semper crescet in ipsis contumacia : utcunque peccata sua horreant, tarnen nunquam redibunt ad Dominum. E t in hunc finem etiam alibi citavi locum ilium memorabilem ex Psal. 130 (v. 4), Apud te est misericordia, ut timearis: quia fieri non potest ut se Deo subiiciant homines vero et sincero affectu, nisi gustus bonitatis eius ipsos alliciat, ac certo statuant non frustra se ad ipsum venturos: sed, quemadmodum diximus, ip8um ad veniam propensum fore. Hic est verborum sensus, quum dicit, Venue et convertamur ad Iehovam: quia ipse percussit, et sanabit nos: hoc est, non inflixit Deus nobis letifera vulnera, sed percussit ut velit sanare. Quanquam plus etiam aliquid exprimitur prophetae verbis, quod scilicet Deus nunquam adeo rigide tractet homines, quin tarnen relinquat semper locum gratiae suae. Nam verbo rapiendi propheta nott gravius illud iudicium de quo prius loquutus est in persona ipsius Dei. Illic enim Dominus similem se fecit truculentae bestiae : Ego ero quasi leo, vorabo, rapiam, et nemo auferet praedam quam semel corripuero. Deus ergo illic ostendere voluit vindictam suam fore horribilem adversus Israelitas. Nunc etiamsi tarn duriter cum ipsis Deus egerit, non tarnen desperent de venia: utcunque ergo experti simus ad tempus Deum similem leoni vel urso, tarnen quia proprium munus eius est sanare postquam ita discerpsit, alligare quae inflixit vulnera, non est cur nunc fugiamus eius conspectum. Yidemus quorsum spectent prophetae verba, nullam scilicet esse tarn asperam castigationem, quae frangere animos nostros debeat quin spe veniae concepta nos incitemus ad poenitentiam. Haec summa est. Praeterea notare convenu, hic fidles sese primo loco hortari, ut alios deinde secum adducant. Sic enim sonant verba: non dicit, Ite, redite ad Iehovam, Sed venue, redeamus ad Dominum. Yidemus ergo ut quisque a se ipso incipiat, deinde ut alii alios mutuo hortentur. Atque haec ratio nobis tenenda est, quia si quis fratres suos ad Deum mittat, male sibi oonsulit, quum deberet potius illis monstrare viam. Quisque ergo se ipsum stimulare

discat, deinde aliis porrigat manum ut sequantur. Interea monemur suscipiendam nobis esse curam fratrum nostrorum : quia indignum esset quemque propria salute esse contentum, et ita abiicere fratres suos. Haec ergo duo simul coniungere necesse est, nempe ut nos ad poenitentiam incitemus, deinde ut studeamus etiam nobiscum alios adducere. lam pergamus. 2. Vivicabit nos post biduum, die tertio suscitabit nos, et vivemus in conspectu eius (vel coram facie eius). Hunc locum Hebraei dpravant, quia putant se adhuc esse redimendos adventu Messiae: et hunc fingunt esse diem tertium, quia semel Deus eduxit eos ex Aegypto: haec prima vita fuit. Deinde secundo eos restituit in vitam, ubi ab exsilio babylonico reduxit. Nunc quum Deus per manum Messiae colliget eos ex dissipatione, dicunt hanc fore tertiam re8urrectionem. Sed nugae sunt. Solet autem hic locus exponi de Christo, quod post biduum, et die tertio suscitabit Deus ecclesiam suam, quia scimus Christum non sibi privatim resurrexisse, sed suis membris. ;Est enim primitiae resurgentium. Yidetur ergo hie sensus non male quadrare, quod propheta hic erigat fidles in 6pem salutis, quia Deus excitabit filium suum primogenitum, cuius resurrectio communis erit totius ecclesiae vita. Sed sensus ille videtur mihi nimium argutus. E t semper hoc spectandum est nobis, ne volitemus in are: placent argutae speculationes primo intuitu, sed postea evanescunt. Ergo quisquis volet proficere in scripturis semper hanc regulam teneat, ut solidum sit quidquid colligit sive in prophetis, sive in apostolis. lam videndum est quid velit propheta. Non dubito quin hic secundam speciem consolationis adiungat, nempe si Deus non statim populum suum vivificet, non tarnen esse cur mora taedium ipsis afferat, quemadmodum solet. Videmus enim si diu languere nos Deus patitur, deficere animos nostros: et qui initio videntur esse satis alacres et cordati, successu temporis diffluunt. Quia igitur rara virtus est patientia, ideo hic Hoseas hortatur nos ad moram patienter ferendam, si non statim vivificet nos Dominus. Sic ergo loquuntur Israelitae, A biduo nos vivificabit Deus, tertio die ezcitabit nos in vitam. Quid intelligunt per biduum? nempe diuturnam affliction6m: ac si dicerent, Quamvis Dominus non eripiat nos ex nostris miseriis primo die, sed diffrt longius nostram redemptionem, non tarnen est cur spes nostra concidat. Deus enim etiam putrida cadavera excitare potest ex sepulcris, non minus quam vitam restituere momento. Daniel quum vult exprimere longam fore populi afflictionem, dicit, Post tempus, tempora, et dimidium temporis. Diversa

321

CAPUT VI.

322

est ilia ratio loquendi, sed tarnen quoad sensum eodem spectat: dicit, Post tempus, id est, post annum : illud esset tolerabile. Bed sequitur, Tempora, hoc est, plures annos: postea Deus abbreviatet illam horam, et afFeret redemptionem quo tempore minime sperabitur. Hoseas hie biduum ponit, nempe quia Deus non tan tum, uno die populum suum affiiget, sed quemadmodum prius vidimus, paulatim domabit ipsum, quia sie invaluerat contumacia populi, ut non esset sauabilis, quemadmodum morbi ubi egerunt radices longo tempore, non possunt statim curari, sed opus est lentis et pluribus remediis. Si autem medicus velit statim revellere morbum qui ocoupavit quidquid est in nomine, certe non curabit hominem, sed vitam illi auferet: ita etiam quum Israelitae propter longam obstinationem essent fere incurabiles, oportuit ipsos lentis poenis adduci ad poenitentiam. Dicunt igitur, Post biduum nos Deus vivificabit, et ita se confirmant in spe salutis, quamvis non statim affulgeat, sed diu maneant demersi in tenebris, et longum sit exsilium illud quod passuri erant, tarnen non desinunt sperare. Bene, transeat biduum, Dominus vivificabit nos. Videmus hie opponi consolationem tentationibus, quae nobis spem salutis eripiunt ubi Deus gratiam suam suspendit diutius quam caro nostra appetat. Dicebat Martha Christo, Domine, iam foetet, quatriduanus est. Putabat hoc esse absurdum, si lapidem tollerent e sepulcro, quia iam putrefactum erat cadaver Lazari. Christus autem in hoc voluit ostendere incredibilem suam potentiam, quod hominem putridum restituit in vitam. Eodem etiam modo nunc loquuntur fidles, Dominus nos suscitabit a biduo. Etiamsi exsilium videtur esse instar sepulcri, ubi nos putredo manet, Dominus superabit sua inaestimabili virtute quidquid videtur obstare nostrae restitutioni. Iam tenemus simplicem et germanum huius loci sensum, meo quidem iudicio: sed interea non nego quin Deus ediderit insigne et memorabile specimen huius rei in filio suo unigenito. Ergo quoties mora nobis fastidium gnrt, et videtur iam Deus abiecisse omnem curam nostri, confugiamus ad Christum. Nam, siouti iam dictum fuit, resurrectio eius speculum est vitae nostrae. Illic ergo oernimus quomodo agere Deus soleat cum suis. Neque enim Christo vitam restituit pater simul atque e cruce 8ublatus est, sed depositus fuit in sepulcro, et illic iaeuit usque ad tertium diem. Si ergo Deus velit nos languere ad tempus, sciamus nos ita configurari Christo capiti nostro: et hinc colligamus materiam fiduciae. Habemus ergo in Christo illustre dooumentum huius vaticinii. Sed priore loco tenendum est quod diximus, nempe hic fidles sibi spem facere salutis, etiam si Deus non statim manum ipsis porrigat, sed ad tempus diffrt gratiam redemption s . Postea addit, Vwemus in conspectu eius, vel Cavti opera. Vol. XLII.

coram ipso. Hic fidles iterum se confirmant: quod scilicet Deus ipsos adspectu paterno dignabitur, ubi diu tergum illis obvertit. Vwemus ergo coram facie eius. Nam quamdiu Deus non gerit curam nostri, manet nos certus interitus: simul autem atque oculos suos in nos convertit, inspirt vitam solo intuitu. Promittunt igitur fidles sibi hoc bonum, quod Dei facis post longas tenebras rursus illucesoet : hinc etiam spem vitae colligunt, et simul revocant se ab omnibus obstaculis quae obscurant hanc vitae lucem : quia dum hue et illuc discurrimus et vagamur, non possumus apprehendere vitam quam Deus nobis promittit. Illecebrae enim huius inundi totidem sunt vela, quae impediunt oculos nostros, ne cernant paternam Dei faciem. Ergo tenendum est particulam hanc ideo additam esse, ut fidles non dubitent ubi visus fuerit Deus tergum illis vertisse, tandem futurum ut eos respiciat. Nunc pergamus: 3. Et cognoscemus, et prosequemur ad cognitionem Iehovae: sicut aurora dispositus est egressus eius1 et veniet tanquam pluvia nobis, tanquam pluvia seroUna, pluvia terrae. Hoc versu continuant fidles quod prius vidimus, nempe ut certam sibi faciant salutis fiduciam. Neque mirum est prophetam hac in re insistere prolixius. Seimus enim quam proclives simus ad dubitationem : praesertim ubi Deus signa irae suae nobis ostendit nihil difficilius est quam nos colligere, ut certo persuasi simus ilium esse medicum nostrum, quum videtur se de peccatis ulcisci. Ergo hie strenue luctandum est, quod non potest fieri sine molestia: ideo fidles nunc dicunt, Sciemus, et prosequemur ad cognoscendum Iehovam. His ergo verbis ostendunt se non diffidere quin lux vitae exortura sit post tenebras. Nam haec summa est verborum: Sciemus ergo, inquiunt, hoc est, Quamvis nunc undique instet horrenda caligo, tarnen Dominus patefaciet suam bonitatem erga nos, etiam si non statim hoc appareat; ideo addunt, Et prosequemur ad cognitionem Iehovae. Nunc tenemus quorsum spectent verba. Docet autem hie locus, quum Deus faciem suam abscondit, tarnen perperam nos facere, si infidelitatem nostram fovemus: quia potius, sicuti iam dixi, certandum est cum illo exitiali morbo. Satan enim nihil aliud venatur, nisi ut nos desperatione absorbeat. Ergo haec eius astutia nobis tenenda est, ut Paulus admonet (2. Cor. 2, 11): et spiritus sanctus hic arma nobis suppeditat, quibus repellamus hanc tentationem Satanae: Quid? Tu vides Deum tibi esse infestum, .nee est cur ad ipsum accdera coneris: praeclusi eninr sunt omnes aditus. Satan hoc nobis suggerit dum sentimus nostra peccata. Quid agendum est? Propheta hie remedium proponit : Sciemus, etiamsi nunc demersi sumus
21

323

Hr-H&R&K

024

ia obseura eaigiae, si ae seiatilla quidam Ineia iaqait (1. ot 15, Bjf aoa wies qaod seniiaa $mm aafquaui mM afiWgei, tatfa seieiaua ^ueiaad- eQmpi et taao geriiipaif Ipeal m somiae aioduui dMt Igsaas perah a Doaiiua, qui bs- aioj-tuo tibi propeait iam efflgem fatorae Eesurrieeoadet faeiern suam a laeobj hoc serum esse flrfei tiniSv ie efiaia toe loeo, f aaadoquideai qisttdlii a^strae <i#^tte, afe osujts attoliiasu g ad lteaat tifcajf a&bs Itoxj t aarfitra falgefe po teaebras quae videtur exstioeta esse^ et in mortis tsaehris noetia Qad igitar Doffliaas tarn poteater ageai adhae aon desiaiaias soMs "ritam p0BitteFe\ que per airtas fat^raf, a efiet per se ifsif &a#dtB hi ioeiflA Jefei $6g* diade jpi abi ftlefe exeerre pleaani poteatiaai saam, qaid ' sgar ai- mgmiiimm leUmm: hoe est,, efciam si faetaraai pataoos aaaoa mato awplias fap#i;bit Pef suMflcii .feel aaai, s i .:fuasi eoastilto dap fniOs sosp ^taar&fe. aosftfait? MMK& *rg>. Vienjas icet teaebras et ait quasi e.xsfiiit& otBais eoguitio qaersam adta ait haee similitad. JPBtea fruetaai pratiae eiusy mes taaien ywemgmmwr met wnmffieM : fiuas aiaaifestatieBis aobis d|efjbt* F<Ai| inqtiit, wWts hi 1% aoa ioipeatet BOB f%p&tim& illul M<<eptam twitt nffMs:,/Mn0m0MMm.irain%lmpim quia eaitamar, et eoaatus landeai Bestri penetrabsat terme. SiaiiBtado haee oaeadit, aimai ae KQig ad gr&tiap llaa juae /fliaur oaaaiB a aobig iBI ppaliii Bftiip picea digMbitSi^ priode fym esAusa. Bxpnial aliff $WtM$ # f r<?##per $ eias adapejatum, ae m plavia itrigaEefc terra, Term eopnmcenum lAmomi, quia BOB lia profeeeraat qaaai pest lagos aesta et loagam feitateat arida li'aeitai i& leg? Ifeiift quia ahjtw ipsraud fljij estj iam ileMr eis IotlliS & itoietMai fv&menegeet pleosr doetriua, quam hristue adeDta suo daaa: plagia aateai aa Bseeuaa et mgnmna. m mattuiit, Futaut igitur Me vatMaiuai esse efls do- sttait. Sic ego piRjpbeta ia persoaa fidifoloi bje lttae quai auu pet B**nf<tica voBia plea fei*- eftafirtat f pe 'lleaae- Sttitatiai* YeM miis gore propoaitnr, quia fieas se ia Alio suo, teaquam tjmasi pimim% gmsi plnmu seroimmt l^lpl vocftat ia wia ipagiae paiefeeit. pfd ilia etiaua? f p ar- seMMoata piftiapi SebraeJ qua. aiatar^Wt frage gtt xposilio; -ist satJB est tea* prophtie eea^ Bt tidetar it per BB Df aftare prepbeta alliuai. Idea enim sie pios loqueutes iadueit, quia plaviaai veraam. fieoiqae Beasas elara est qao4 pas .toit ptagao # fr|(ii| gjtaju, j i t ifa^getet etiapi |i exa^aetit Israe, ita t IMIUS aipia ad spem salutisj quia Beiliset e^siupj neu uuius figsr sappetati taaiea .neu aiiaas fere virtuos ia diei fiatarutti etat, sed aonoruni ?0. %iuw ergo gratia IM.,, gaaai sit ia pafa, quae tTa fc^ taai giMfil tMtati waaeMt plot,: v&lftft hi* pro* udjn. ubi ve'ttff ;eij0/#t!8riiiB* '^uai auiem a pheta ad lakoriasaui anliiiaia instraere. thgmmemms fiae adit pluYiam terrae, BOB dubito quia s t e e 0g. # jjSS^MejWir a$ egS(!ew$w lek&eam, JE*it#a velifc ptoriBi aop^ttrjaBatt, quae terrae suafi # dleii,. i' <M* Als tf# is00sm fc fr grata 8% yt quam terra pro saa aeeestate exaptissima smilitudo. Tsxa hie fidies refoeaat! a petit; -pileBtus eaim imber BOM preprie veobitttg ajoriiPi tieii ciatjaia deraaa M oell plasia, terrae,, -qui, U I I eil m iStsteiai.- lmt So miam est t& sperare oos Deaa iabeat graliam est summa. Biqaitar : ilB% oaio tamea aipeete8 aos latebit Saai aiti eloti ssejaia l a p aia qi ip*Sr feitam 4r Q fiw i$i 'M0wMmt? $u$b firnia* Mi laeem qtmm dooiiaaBtar aoeiis teaebrael aeaae JhtmaM warn l*fe nestva est qwmsi rm mmmm,; puta*# W?oi oatt>fa iae# emp p]#atapf Q B B Rtem repeate mmotm afifalglat 1 ff&rat fiaem 3<i0$ teafbris, asqae diseatial, quid mirnai |l? S a a e ioeaai ita quidaa expoauHt, qued Deus i ^ftiaiaiia prfjWel speoi aftdgeal! MgsrWatS: ig$$wOB ffol irri^si vlit i^p^vm lanaij ia4 promm m% instar mmorae, Vafc Me egreBsnaa Dei sequi taae gratta ae si lieeret, Sallitur qui patat ajttfam anl^ttstiffiaeftir | i i fpiee*.a aiiojei^ iBoaieataBfiaaj fore redeapM^aea, quam inbi a & se papaliim SQHBJ ompleeti f^ort ubi esteadet ae sprari go eaft eojjtia or4Q# prdUeam popaaafMoeeai foederis qnod pepigit earn bEabaa : qaia lam meuai usqae ad pleaam fraitioaeai salutis. Sed tpaatspe* popeila^ xaalasli a piAj rsm ft D ^ g fiftauj ll# pf9r#B ialfeiittB Bt, Mm. dabuA gitui oa respieere ampBas ipsaaij at dMaias. law taae quia prpbsta aie aducat euoi hoe awd taqaeBmews taig boe tata dieiabat, DQI ptoetil teat, Quid fobis faeiaat ? qaia aoa potestis locutt (islar ab f m popalo^ ^oftl igttar effissatt Ittei, di*e g^ajtiae ;ae.ae^ taota et :ifrm priwit8#* VMabi Oeas se eatrabebit prpitam eaptiti, et illos tar quidem abrampi hoe redo eoatastus? eel teaeada im iiegpi ^gititat, -$0<es$>U3' mg& M vwniei i est f aob rgula, qaotes prophetae gratiam Dfi a f e# feM^ csarorai Saae ergo rateaiuB at ab iBdluai proltewt, iaial adders eeptia, ae fdiae aataae se eoairaie% quemadmodam Faalas scilicet hipoeritae &se ad se teahaat qaod sols lMift e&MA diffidntiaiii fttib8 iaisrefibliis -Qui fideliba^ oWai? Seiwus |irephettB auiaqua aaifatara resarreetio, qaia auperet eaas seasasi Stalte, | natos fuisse exitrttai populo qpla ftdietiat aliquam

325

CAPUT VI.

326

promissionem, ne scilicet fidles deficerent: quod necesse erat, nisi aliqua mitigatio illis ostensa foret. Prophetae ergo hoc habent ordinarium, ut temprent suas minas, et quidquid est rigoris, addita spe gratiae Dei. Sed interim, quia hypocritae semper ad se trahunt quod proprium est solis fidelibs, et ita secure illudunt Deo, prophetae adiiciunt secundam exceptionem, qua significant hoc non esse universale, nee promi8cue spectare ad omnes, quod Deus se dementem et misericordem erga populum suum fore promittit. Pluribus verbis hoc iterum repetam. Negotium fuit prophetis cum toto populo, negotium fuit cum paucis fidelibs: nam exiguus erat numerus piorum tarn apud Iudaeos quam apud Israelitas. Quum ergo prophetae obiurgant populum, dirigitur sermo ille ad totum corpus. Sed interim quia residuum erat aliquod semen, ideo admiscent consolatione8, quemadmodum dixi: et ideo admiscent, ut electi Dei semper recumbant in eius misericordiam, atque ita patienter subiieiant se eius ferulis, persistantque in timor eius, dum sciunt certam sibi fore in eo salutem. Ergo promissiones, quas videmus inseri a prophetis inter minas et obiurgationes, non debent communiter ad omnes referri vel ad promiseuum vulgus, sed tantum ad fidles qui tunc erant pauci numro, ut diximus. Haeo igitur ratio est cur prophetae excutiant blanditias improbis Dei contemptoribus, quum addunt, Non est quod speretis quidquam salutis ex hac promissione quam ego fiiiis Dei propono: Deus enim non proiieit panem canibus, quem solis fiiiis destinavit. Sic etiam videmus alterum prophetam loqui (Arnos 5, 18), Ad quid vobis dies Domini? dies ille est caliginis et non lucis, dies mortis et non vitae. Nam quia saepius audierant foedus quod Deus pepigerat cum Abraham non fore irritum, ideo superbiebant omnes: Nos quidem nunc duriter traetamur, sed paulo post Deus ex nostris malis nos eripiet. Est enim pater noster, non frustra nos adoptavit, non frustra genus nostrum redemit et elegit, nos sumus. peculium eius et haereditas. Ita ergo sibi blandiuntur improbi: et hoc quidem videntur habere commune cum fidelibs: fidles enim etiam in profundissima abysso mortis tarnen lucem vitae adspiciunt, quia fide penetrant extra mundum, ut diximus. Sed interim cum seria poenitentia ad Deum accedunt: impii autem manent in sua contumacia, et per ludibrium ita sibi adulantur, quum putent quidquid Deus promittit ad se spectare. Nunc ergo redeamus ad prophetam nostrum. Dixerat, In tribulatione sua quaerent me, postea verbis populi exposuerat quomodo se ad Deum convertant fidles, et quid secum afferat vera resipiscentia. lam sequitur: Quid faciam tibi Ephraim? quid faciam tibi Iehudah? hoc est, Quid vobis omnibus faciam? populus enim tunc in duo regna divisus erat. Nam regnum Iehudah habebat

proprium nomen: decern tribus habebant commune illud nomen Israel, ut dictum fuit. Postquam ergo spem veniae fecit fiiiis Dei propheta, iam convertit se ad corpus totius populi quod corruptum erat et dicit, Quid iam facturus sum vobis, et Iudaei et Israelitae? Signifioat autem his verbis Deus se tentasse omnia remdia, et frustra expertum esse. Quid ergo amplius vobis faciam? inquit: vos estis incurabiles prorsus, vos estis inexcusabiles et omnino desperati, quia nulla ratio a me omissa est, qua saluti vestrae consulerem: sed ego lusi operam postquam poenis et castigationibus nihil profeci, postquam gratia etiam mea apud vos nihil habuit momenti, quid iam superest nisi ut vos prorsus abiiciam? Nunc ergo videmus quam diversus sit loquendi modus apud prophetas, quia scilicet illis negotium erat non cum una hominum specie, sed cum fiiiis Dei, et cum reprobis qui pertinaces in vitiis suis manent. Hinc ergo fit ut mutent loquendi rationem: et ita neoesse est. Similis fere querimonia apud Iesaiam legitur cap. 1 (v. 6), nisi quod il lie tantum mentio fit de poenis. Quorsum percuterem vos ultra? nihil enim hactenus adeptus sum. A planta pedis usque ad verticem capitis nulla est sanitas et tarnen manetis vestri similes. Cap. 5 (v. 4) de beneficiis Dei loquitur, Quid fieri debuit vineae meae amplius quod ego non fecerim? Illis duobus locis ostendit propheta populum esse ita perditum ut non possit ad sanam mentem reduoi: quia scilicet Deus modis omnibus tentaverat ipsum sanare, et manebant incurabiles morbi. Nunc redeamus adHoseae verba: Quid faciam tibi Ephraim? quid faciam tibi Iehudah? Ego quidem veniam omnibus offero, sed vos interea contumaciter manetis in peccatis vestris, imo gratia mea vobis ludibrio est. Ego igitur iam non litigo vobiscum, et vobis etiam denuntio clausam esse ianuam salutis. Quare? hactenus enim frustra varus modis tentavi vos sanare. Dicit postea ipsorum bonitatem similem esse rori matutino. Bonitas vestra, inquit, est quasi ros matutinus. IDH quidam accipiunt pro dementia quam Deus erga utrosque exercuerat, nempe tarn Israelitas quam Iudaeos. Clementia igitur vestra: hoc est, misericordia qua hactenus vos prosequutus sum est quasi ros matutinus, quasi nubes quae transit mane. Hoc est, statim arefacitis gratiam meam: et hoc non male quadraret. Videmus enim incredulos absorbere sua malitia misericordiam Dei, ita ut nihil utilitatis afferat : quemadmodum si pluvia defluat super saxum aliquod vel rupem, tarnen intus saxum propter duritiem siccum manet. Quemadmodum igitur humor pluviae non pntrt in saxa, sic etiam gratia Dei frustra consumitur et absque profectu apud incredulos. Sed propheta j>otius de ipsorum bonitate loquitur, quod scilicet fictam probitatem ostentent, quae tarnen evanesoit quemadmodum ros
21*

327

IN HOSEAM

328

matutinns. Simul enim atque sol surrexit, rorem ad se trahit ut amplius non appareat, nebulae etiam transeunt. Dicit propheta similes fuisse Iudaeos et Israelitas nebulis matutinis et rori: quia scilicet non fuerit in ipsis solida probitas vel intriuseca, ut vocant: sed fuerit evanida species duntaxat, hoc est, apparentiam habuerint, ut loquuntur, Nunc ergo tenemu8 prophetae sensum, quod scilicet Deus hie queratur sibi negotium esse cum hypocritis. Scimus respici ab ipso fidem : hoc est, nihil est quod magis Deo placeat quam sinceritas cordis. Deinde scimus frustra spargi doctrinam, nisi recipitur serio affectu. Quia igitur hypocritae sese transfigurant in varios modos, deinde licet ostentent aliquam probitatis larvam, tarnen nihil est in ipsis solidum, ideo conqueritur Deus se operam perdere. Et tandem dicit se nolle amplius frustra laborare erga homines fictos, qui praeter mendacium et simulationem nihil habent. Quod 8ignificat his verbis, quum dicit, Nihil est quod vobis faciam amplius Israelitae et Iudaei. 5. Propterea secui (vel excidi) in prophetis meis, occidi eos in verbis oris mei, et iudicia tua lux quae egreditur. Hie Deus per prophetam suum ostendit se magna necessitate fuisse coactum, ut durius et asperius hunc populum tractaret. Scimus Deo nihil esse magis cordi quam clementer agere nobiscum. Nullus enim invenietur pater in mundo, qui indulgentius foveat 8U08 filios: sed nos, ut sumus praefracti, non patimur ipsum sequi quod ferebat eius natura. Cogitur ergo quasi induere novam personam, et nos durius obiurgare, quemadmodum hie dicit sibi fuisse agendum cum Israelitis: Secui per prophetas meos, inquit, et occidi eos per verba oris met. Quidam aliter vertunt, quod scilicet Deus occiderit prophetas: et torquent hoc ad impostores, qui corruperant purum Dei cultum suis erroribus: sed illud non videtur mihi ullo modo eongruere: et scimus hanc loquendi formam Hebraeis esse communem, ut rem unam duobus modis exprimant. Sic etiam nunc loquitur propheta, Secui, vel excidi per prophetas meos, occidi per verba oris mei. Non dubito quin secundo membro rptt quod iam breviter exposuimus, nempe Deum secuisse vel dolasse per prophetas suos. Sed videndum est quo consilio Deus hic dicat se mandasse prophetis suis, ut asperius populum hunc tractarent. Scimus enim hypoeritas quamvis modis omnibus illudant Deo, tarnen esse delicatos nee ferre posse ullam obiurgationem. Orassa sunt eorum scelera, nisi quod fucum faciunt hominibus: sed interim si Deus incipiat obiurgare, expostulant, Quid hoc sibi vult? Deus ubique praedicat se mansuetum esse et dementem: fulmint autem nunc contra nos: non videtur hoc esse consentaneum eius naturae. Sic ergo hypocritae vellent

Deum esse suum adulatorem. Iam respondet se non modo iusta causa, sed etiam necessaria fuisse compulsum ut illos occideret, et verbum suum daret prophetis instar mallei vel dolabrae. Haec ratio est, inquit, cur prophetae mei non mitius neque humanius studuerint populum hunc allicere. Deus enim quos videt esse dociles, blande et suaviter ad se adducit vel invitt: sed ubi videt esse tantam pervicaciam in hominibus, ut non possit eos flectere sua bonitate, tune incipit, quemadmodum diximus, agere novam personam. Nunc ergo tenemus Dei consilium, ne hypocritae querantur se aliter fuisse tractatos, quam ferat Dei ingenium : hic respondet Dei nomine propheta, Vos me cogitis ad hanc duritiem : fuit enim mihi reperiendus malus cuneus malo nodo, quemadmodum dicunt. Dolavi igitur per prophetas meos, occidi eos per verba oris mei: hoc est, verbo meo usus sum tanquam dolabra, quia vos similes eratis lignis nodosis et robustis. Oportuit igitur verbum meum vobis esse instar dolabrae, et occidi per verba oris mei : hoc est, verbum meum non fuit cibus dulcis, quemadmodum solet esse mansuetis hominibus, sed fuit instar gladii ancipitis. Oportuit igitur vos iugulari, quia non potestis ferre ut sim vobis pater. Sequitur: Et iudicia tua lux quae egreditur. Quidam per iudicia intelligunt res prospras, quasi Deus hie exprobret Israelitis per se non stetisse quominus ipsos lucrifaceret. Ego non destiti benigne vos tractare, et meo praesidio tueri: vos autem ingrati estis. Sed ilia expositio est coacta. Maior pars interpretum sic resolvit, Ut iudicia tua essent lux egrediens: sed-ego non video cur mutemus quidquam in verbis prophetae. Simpliciter ergo significat hic Deus, se regulam pie et sancte vivendi monstrasse Israelitis, ita ut ignorantiam obtendere nequeant: per iudicia enim Hebraei saepe intelligunt rectitudinem. Ego hoc ad doctrinam refero. Iudicia igitur tua: hoc est, ratio pie vivendi fuit instar lucis: hoc est, Ego ita vos admonui, ut scientes et volentes postea peccaveritis. Quod ergo fuistis in me tarn obstinati, imputandum est vestrae pervicaciae: quia si fuissetis flexibiles, ego certe non vos celavi quid esset rectum. Quemadmodum enim sol quotidie terris illucet, ita doctrina mea vobis fuit instar lucis ad viam salutis vobis monstrandam, sed sine profectu. Tenemus ergo quid velit his verbis propheta. Sequitur: 6. Quia misericordiam volo (vel quia humanitas placet mihi) et non sacrificium: et cognitio Bei (placet mihi, subaudiendum est) prae holocaustis. 7. Et ipsi tanquam homines transgressi sunt pactum, iUic perfide egerunt in me: (vel tanquam hominis pactum transgressi sunt, ut postea videbimus). Quum pronuntiat hoc loco Deus se velle clementiam et non sacrificia, occupatio est, qua prae-

329

CAPUT VI.

330

venit frivolos omnes praetextus. Scimus enim hypocritis nunquam desse quod obtendant: et tanta est ipsorum securitas, ut non dubitent subinde cum Deo litigare. Hoc quidem suffugium illis commune est, quod Deum colre student dum illi offerunt sacrificia, dum laborant in caeremoniis, et multos ritus accumulant. Putant igitur tunc Deum esse sibi obstrictum, et se pulch're esse defunctos officio. Hoc vitium commune fuit omnibus saeculis: ideo nunc propheta anticipt illam exceptionem, ac dicit, Misericordiam volo et non sacrificium: ac si diceret, Scio quid iam yobis in promptu sit, et quid sitis dicturi, nempe vos mihi offerre sacrificia, vos defungi multis caeremoniis: haec exceptio frivola est apud me, et nullius momenti. Quare? Neque enim appeto sacrificia, sed clementiam ac fid em. Iam breviter tenemus summam huius versus. Locus bic insignis est, quia bis eum citavit filius Dei. Nam Matth. 9. cap. (v. 13) quia Pharisaei exprobrabant illi consuetudinem cum bominibus malae et probrosae vitae, dicit, Misericordiam volo, et non sacrificium: ostendit ilia excusatione, Deum non coli externis caeremoniis, sed ubi homines mutuo sibi ignoscunt ac se tolerant, nee sunt ultra modum rigidi. Duodecimo etiam cap. Matth. (v. 7) quia Pharisaei disoipulis vitio verterant quod colligerent spicas. Quin potius ite, et discite quid sit illud, Misericordiam volo, et non sacrificium, inquit. Quia tarn severi erant adversus discipulos, Christus ostendit eos esse praeposteros Dei cultores, qui sanctimoniam constituant in caeremoniis: interea vero obtrectant suis fratribus sine causa, et trabunt in crimen quod per se malum non est, et quod potest facile excusari, si quis esset dexter ac quietus interpres. Sed ut melius intelligamus hanc prophetae sententiam, primo notandum est, sub nomine sacrifioii et holocaustorum comprehendi externum Dei oultum, et omnes caeremonias legales. Subest igitur in his nominibus synecdoche, sicuti vicissim in voce IDn, id est, clementiae vel humanitatis. Neque enim dubium est quin hic propheta fidem vel pietatem erga Deum, deinde caritatem erga proximos opponat omnibus externis caeremoniis. Yolo, inquit, misericordiam: Tel placet mihi misericordia prae sacrificio: deinde placet cognitio Dei prae holocaustis. Cognitio Dei hie baud dubie pro fide vel pietate accipitur, quia hypocritae existimant rite coli Deum, ubi utuntur multis caeremoniis. Propheta deridet totam illam pompam et evanidum 8plendorem, ac dicit cultum Dei longe alium esse, nempe ubi cognosoitur. Summa est, Deum alio modo vel le coli quam somnient crassi homines: quia tanturn ostentant suos ritus, et negligunt spiritualem Dei cultum qui positus est in fide et caritate. Coniunctim igitur legi debent haec duo membra, quod Deo placeat humanitas et placeat fides : quia fides per se

Deo placere non potest, quum stare etiam nequeat sine caritate erga proximos: deinde humanitas non sufficeret: si quis abstineat ab omni iniuria, et fratribus suis nulla in re noceat, interim sit sacrilegus et contemptor Dei, certe eius humanitas nihili erit. Videmus ergo non posse divelli haec duo membra, sed perinde valere quod propheta dicit, ac si pietatem cum caritate coniungeret. Summa est, Deum longe pluris facere fidem et humanitatem, quam sacrificia et omnes caeremonias. Quum autem dicit propheta non placere Deo sacrificium, non dubium est quin loquatur comparative: neque enim praecise Deus sacrificia rpudit, quae mandavit lege sua : sed hie praefert fidem et caritatem saorificiis : quemadmodum etiam certius colligitur ex particula jD, quum dicit ni'piyD, hoc est, prae holocaustis. Hino ergo apparet Deum non sibi esse contrarium, ac si reiiceret sacrificia quorum ipse autor erat, sed damnare potius praeposterum abusum quo gloriabantur hypocritae. Et hic duo notanda sunt: Deus enim non exigit externas caeremonias, ac si per se aliquid valeant, sed in alium finem. Fides per se Deo placet, sicuti etiam Caritas: sunt enim de gnre bonorum, ut loquuntur. Sed sacrificia alio respiciunt, quia mactare bovem, aut vitulum, aut agnum, quid aliud est quam si lanio in macello idem faceret? Deus ergo non potest oblectari caede pecudum: ergo sacrificia, ut diximus.per se nullius sunt momenti. Alia est fid ei et caritatis ratio: ideo etiam Dominus 7. cap. Ieremiae (v. 22) dicit, An ego patribus vestris praecepi, quum illos eduxi ex Aegypto, ut mihi offerrent sacrificia? nihil tale: nunquam praecepi, inquit, sed tantum ut audirent vocem meam. Quid autem lex continet magna ex parte nisi praecepta de caeremoniis? Sed solutio ilia facilis est, quod scilicet nunquam Deo placuerint sacrificia, propria vel intrinseca aestimatione, ac si pretium in se aliquod haberent. Quid ergo? fides scilicet placet et pietas. Hoc est, semper legitimus Dei cultus fuit spiritualis. Hoc est unum: deinde notandum etiam est, ubi prophetae "hypocritas obiurgant, respicere quid conveniat ipsorum personis, et non disserere quasi ex professo de rebus quas tractant. Dicit alicubi Iesaias (66, 3), Qui bovem mactat, perinde est ac si ocoideret cancm. Cams autem fuisset summa abominatio: imo, Qui offerunt sacrificia, perinde est ac si homines iugularent. Quid ? conferre sacrificia cum homioidiis, videtur hoc nimis esse absurdum: sed propheta sermonem ilium dirigit ad impios qui tunc abutebantur toto externo legis cultu. Non mirum est igitur si ita loquatur de sacrificiis. Et in hunc modum etiam exponi debent complures loci, qui passim occurrunt in prophetis. Iam videmus quomodo non simpliciter Deus sacrificia respuat, quatenus ea semel praecepit, sed tantum condemnet abusum. Et ideo notandum est

SM

XI O i f i

quod iam dixi propbetam Ma pjonrns exteruoa Iant nimii rigris, quod p^did&ra.nt opiPi futtio, .rns :pfetati et lidel, ^oi^iai liygiirj dlMlBiest pi labwiise ipspa eolfeeufe IPrnstrit igtur eoaquae rant: quasi inBeparabilla ; fa st implum sumpsimuB banc laborem et ipsum tam sedulo eodfvortium* si qui taatam obtoda* $afremoaias Deo, :Mmu8.. .Kespoadft Deus, ^alsfcaee^qttftejfe ' #t :fa<?tti&= sil Jiat, Sad qaonlam lgSiiisf bie aiaabtis vestris t Ita etam fae loeo proptota^ et motto regnat inter homtBes, propbota antitbesi gravius dieii, iSfc wfii& etf&mntfemet boe est jaddit .teiop jtetitli i&A culti.et mictt pietaipa* putan# m|M os O;3P o^s^ttAca lt sola dftltesoafl, lam boc elism obser^ata. dgnum esft quod .ode abi obieeerlnt sua saeriltek, et asteatayerint se pro -rnomt. Dei ooMtiam, Vidamus erf fidam non essemore sue, ae si esseat optm petats fttiltares sid frigidjin lqnd et inMfig^aefttdm:,,s# lfitt . ' lifte, io prte ego osteftdtoi jmm essi jfeedifegos.^ extendi oempe ubi voluntas ei nobis patefaota es% ^uaref aam nulla est deterior fateit% quam eoa^ erilJS ampteejtiitttar, ita at possim'us :pnm e^ler vertere Dei Tiritateia^ m aieadaiaa% qpsm* adatee* feeo patris. 'egnitie igttur; Dei nseassario act fidm rafe para eius doefcriaam. Soe tkeuat omnes jaMMr. Itaque nimis pueriliter nagautur papiatae hypoertaei dum saeramenta sif eatertant io erasde 'suafide-JwipJio|tat Saw qauia. siMl * i t feme,; sos ^abiStti & Mm .ealtus, dntt Mmpt :exst^utttji nee innmm qudem gustum Dei bbea|, tame quam imaginantnr eum probe eoli ob oMates dieaa* ilium esse praeditum fide implMta, litud,, foerit bos t. arl0s qaao -ergo. |aj :erse lllduajs est :nlCttfc ftIti o%mentam I n$m ttbi nulla est Deo HjpMtaer ** feertunt saerifioia a jOaristo^ Dei aogaitio eerta, alia est etiam religio, et pietas aettunt a doetrina poenitenae et fidei; deniqae psOWi ;exstip$t est, etfidesaboiitaj ;qa|ftdftedam Det|Q| afipif ijaHem mort id. Qaftm ftig^ ex hoc Joeo gatig existt ttm sabiicit Dens queri- lie dpravant totum Dei iftam* et adalteranti motuaoj, Jfsl etiaem tam$xm Immms trmtsgmssi quam ita impie eorrumpuat ferbam Dei, ap detpf$w$ pmhM-, W4 ]$%# <8p#?f *w **.& Sie. ostoad qaeftt tes insfttiita! anao ,suat foedifeagll' *?lfc Deus frustra iaetari fa Israeliiis saerfiea, et omnes et'o ferk egmmmt me. Hoc dlgeater notaadam ills pompas esterai eutu% quia seileefc fieus non est quod aoa aatoadversuai fait ab interpretibas, SpftjSttfAf;: ill* ext^aa* ad tMtaui metem 'to- ^Hidta 01S?3 ertuat| Quasi hominis Jaetam fcransluerii fidles ad spirituaem ealtum. Summa igitur gress snnt: transferaat ia geaitito easa lli autem est, $|ibi propojJiim fuit, quam sac^ieifi,_,institut &a|i8gfeisi sttat qw#l biaii paetupi jbt est,. et totum legalem oaltaa, vos ad ine sie adducsrej fto si aegoiium lfis luisset eum aliquo aamne mor.at in saerifieiis aibil caraale esset fei ter renn: tali, ita eatempserant sacrum oedai meum, et : t&$. Stfta eoi?tupisi|s trtaa* i#f|tai. .Hiiitis gtftr fie^rerunt hft#e esposuo wa oiale qaadi^P, perrersi iuterprtes, quia aeriiei* nibil apud TOS nisi qaod videtar esse aliqnaatum detortai debuerai aliud faerant quam indibria, quasi mihi satisiaetaa eaim al.iter propaet Inquf, Aemae, Ifti tswiggrssi esset post; hobest ceisiaa vM afjftliAi To ergo suai paetuat quasi bomias dcit atem, Ipsi quasi traasgressi estis pactum Eoeum: ioe est, no est bomo. Esset vero boe remotum a rerbs, Ipsi quasi qifj: mjfal oiiieii hi# pejmt f 4iKgea|er ** , bttilae|. trinsgressi saAftttm, Sinilielttt.igitlr funtem esse esterais oeremonis, quia saltos ille iaterpretor, quoi se osteaderint bominas a loedeFe apud me a pili quidem aestimatuF. Bt ulta seon- fiolaao fit stes* t(6ita sitittofte vel ftomparato ioeaft dfeens, Jifc ef$ egsvwe * * ^Axej-at? ; ie*- eS # israetas^ 'ae. si dleeret, fig bn Tmusw$m sw# f acfesw; Boe est, si velebant. em~ ode pepigi earn ilHs, dam nstitui ertum cultam, farf toedns menrn, boo ptimum erat <puti ut me / m& ipsi foetunt bomloe ft^a m$.i .bqft sfc ;mfra spirituaite oleret^ aftmpe Hde e* eartate;! ips luit ia llis le?tas et ncoastaatia, stendit: ergo autem postabifc r&m oultu, tantum arflpuefont Deas no fuisse mutaum eoaseisam inter se et quod ijivotei pat. '!&eiam igitsr seMttt Ipsi. vio" Israitis, eeti bomies Buoqaam De! r-ftspondeaty larunl* 8ed am addit le apparussa eorurn per* : quia ipse siaeere ipsos ad se voeat: infideliter autem fidiam: imo ia 6oe eoavinei ipsfs violatae dfi. ; ngp% 'el qaia itattt reiiliuiit uM dd*int ^*wftd steadique fedttagost qnd saerii tesseris quibus : sgaam obMieatiae ml spernant ao palam reiiennt pactum suum eus saneieba% abusi sat ad tegsa> oblatam doMaam. Videmus ergo qao seaisu dieat dani^ ulott peifldi*!., fist igitr paagawai pondft propbita, ^psoj tra-as|refess .falts paetu Dfi ;ftl* n ad?sjbio Q^^ quam dielt, lie perfide egisses quam bomiaes. Alii epQaaai, Transgressi sunt Signileat enim propheta, ubi praeeipue cristas eri- pactum sieat damv CM seiiaaas aomfia j^dai i&gttpl J^C0>ita#j eoa^lal W lslta :#| 'pe-arlis. dfolt0 4ml prfe baaiinibs: et ill *st Irgda ae Quid eaim? iiempe proponuni suas caeremoflias, diluta expositiei Transgressi sunt sieut Adam pacquemadtttdum yidemu psoi induei loqaeatei If^ tamf bo/e est, SfpWti suul, yel aitati esempla si#e apltft q^iaqai^sM oetato fc 151 C|aare pltrig sui Adam, qui etiam siatim ab initio trauieiunatimuSj et non reapexsti? llie JDeatfi iasmu- gressas est maadatum Dei Ego noa iasisto; in

333

CAPUT VI.

334

Eliciunt igitur ilium sensum: mihi autem magis placet quod alii afferunt, rbem illam plenam fuisse sanguine. Non quod talis sit verbi hebraici signi8. Galaad civitas operantium iniquitatem, astuta ficatio, sed poterimus proprie vertere, occupatam a a sanguine (ad verbum ita est, vel retenta a san- sanguine. Quare? nam apy, ut dixi, interdum teguine: alii vertunt, supplantata a sanguine: alii, nere, morari, et impedire significat. Ergo proprie inquinata a sanguine). et apte vertemus, quod Galaad esset occupata a sanguine. lam sequitur clarior et plnior huius Dicam primum de re ipsa, deinde aliquid suo sententiae expositio: loco addetur de verbo illo. Non dubium est quin aliquid speciale hic propbeta notet contra Galaad, 9. M sict exspectant latrones hominem, soeietas quod propter inscitiam historiae nobis est hodie sacerdotum (vel factio) in via trucidant consensu, quia obscurum. Sed primo tenendum est, Galaad unam cogitationem (aut scelus) perficiunt. fuisse ex urbibus refugii. Tenebant autem urbes illas Levitae, quae destinatae erant profugis. Si Prosequitur pluribus verbis propheta quod brequis fortuite hominem occiderat, ne cognati vin- viter attigerat. Nempe se iam non morari plebeios dictam de eo sumerent, Dominus volebat eum con- homines, sed accusationem suam dirigere in ordinem fugere in aliquam ex urbibus destinatis in eum sacerdotalem. Ecce, inquit, sacerdotes conspirant nsum. Erat igitur illic tutus apud Levitas: et Le- inter se quasi latrones, ut iugulent miseros homines, vitae solebant suscipere in suum patrocinium, quaes- quicunque in via occurrunt. Certum quidem est, tione prius habita. Nam lgitima cognitio prae- prophetam hic non loqui de manifestis caedibus: cedere debebat, an ille qui occiderat hominem, esset neque enim credibile est, sacerdotes in tantam usque innoxius. Primo igitur tenendum est, urbem hanc licentiam progressos fuisse, ut Galaad esset spoliafuisse occupatam a Levitis et sacerdotibus. Debe- rium. Sed scimus prophetae ita solere loqui, quobant autem illi omnibus aliis esse exemplo: quia ties obiurgant homines sanguinarios et crudeles, sicuti Christus apostolus suos vocat lucem mundi, comparant eos latronibus ut digni sunt. Dicit ergo, sic Dominus hac lege sacerdotes elegerat, ut facem Factio sacerdotum iugulat homines in via, ac si lapraeferrent toti populo. Quum ergo deberet summa trones inter se conspirarent. Denique ostendit sacersanctitas lucere in sacerdotibus, hoc fuit instar dotes ita vacuoB esse omni timor Dei, ut perptrent prodigii, esse latronibus similes, et urbem sacram omne genus crudelitatis, perinde ac si imbuti essent quae erat quasi sacrarium Dei, esse speluncam la- latrociniis. Haec est summa. nODB' non dubium tronum. Prophets igitur hac de causa praecipue est quin propheta accipiat pro consensu. DDl^ pror invehitur in urbem Galaad. Dicit, Galaad est civi- prie significat humerum: sed metaphorice transtas operantium iniquitatem, et operta est sanguine. fertur in sensum ilium quern dixi, quemadmodum Quum autm Galaad adeo esset corrupts, quid di- Zephania tertio capite (v. 9): Servient Domino cendum fuit de aliis? Perinde igitur est ac si diceret nriN QDW, inquit, humero uno: hoc est, uno conprophets, Unde ego incipiam? si reprehendam vul- sensu: ita etiam hoc loco, sacerdotes inter se conjU8 promiscuum, sacerdotes putabunt sibi ideo parci, spirant nDDty. Nam qui putant notari proprium loci juod sint magis integri, imo sint penitus extra nomen, nimis falluntur. Iam in clausula versus , julpam. Imo, inquit, sacerdotes sunt scelestissimi, satis apparet cur propheta dixerit sacerdotes latrosunt etiam duces latronum. Quum ergo tantae nibus similes esse: quia, inquit, cogitationem vel iorruptelae grassentur in ordine sacerdotum, ubi scelus perficiunt. D D T significat cogitare, ut alibi summa sanctitas excellere debuit, quanta erit licentia dictum fuit: unde etiam no* cogitatio est in genere, minium scelerum in ipsa plebe? Deinde quid dicen- sed saepe in malam partem sumitur apud Hebraeos, ium erit de aliis urbibus, quum Galaad, quam Deus pro scelerato consilio vel prava aliqua astutia, Perionsecravit in peculiarem usum, ac si esset sanc- ficiunt igitur conceptum suum sclus, inquit. Hinc ;uarium aliquod? quum igitur Galaad sit spelunca" colligimus non fuisse latrones manifestos et publice atronum, aliae urbes quid erunt? Tenemus nunc infames in conspectu hominum: sed coram Deo !0n8ilium prophetae. D"10 raipp. 3py Hebraeis latrones erant, quia scilicet urbs ilia plena erat lignificat deoipere et fallere: significat etiam reti- sceleratis consiliis quae illic ooquebant. Quum ere, 3pj) ekeb significat plantam pedis, unde etiam autem perfioerent sua consilia, merito a propheta ipy significat supplantare. Et non dubium est quin illis obiicitur quod usque ad licentiam latronum stud decipere sit metaphoricum. lam venio ad proruperint. Nunc pergamus: ensum prophetae: dicit hanc urbem esse DID ropj/. Juidam dicunt, Est deceptoria a sanguine, quod 10. In domo Israel vidi flagitium, illic scortatio oilicet non palam trucidarent homines, sed insidiis. Ephraim, poUutus est Israel. 11. Etiam Iehudah

refutatione illius com menti: per se enim videmus esse frigidum. Nunc pergamus:

m: -jm&M

.ils

^e^poai ^oaM:j! Miam. M$t$afc :$0$* 'Q & mmptMiaiem %&$<&. mm (w im redaeeado mie, ad jcaada persaaa verfaat, Posaisti tibi aiesseaj, eUeiaafe fieri, ^apiwilateoi fOpalf mei), baao ^elstiBli ^ a 9 U0 |; ae lebadaa qaoa ego jailli elegeram* poaaist tibi messeaij Mo eit, paras tibi Hie DOBS praaaatiat se idoaeam esse iadieem, aaisemmaoi messeaii ta eaim seri impietateai, fut ogaosop; le seeJefibi -$f*el et " H Q Mt 'flfc <Miafi &af6ffi iefadi eolges: ted jtad et eoWttt% asam prasGdat vais e3eBatiQBfes3 jfaas sabiad Qaaai aateai "I^Sp aoa ajodo naessem Hefaraeis Ingeraat liypeeritae dam eoargaBBtar. Qjaia eaiia sigaifiiieti sed tiaai plaatai, proprie sie poferit peiKiaadMt boA# fwpistia oiMes ooram lfca* es.o aM boo' loeo,, P * jf^#h wt- Jtil# -$0mloetidaai abomiBatioaeaij esse mam saerflegia? Vi- iatm %ti%at& mei, jposw A jantam: boe est, prodomS fttftBa furiose asargaat situai ae ^erbafo pagafifc saJi impiftatp. Deas eaina adbai aitoqiiir qaigpiaai aadetftftiagereeraii perstitioaes.. ade tar sraetiias, et ea^aeriiar t lebadab. Bciaias boot qala scilicet faaat snaoi arbitHam valere pro eaiai Iadaeos reteatos faiss a Doaiiao, qaam disfatiMi; 'Quid.? boaa iajeutio iadleat,, i^aioafc :s1pataa iaai deee frlbus. D^%tio ;illjdecow ftl-* Quasi *rer baefr feeaa lateatio regiaa. esset qaae bum aoa feit at ia feto popalo religio protiaas amiaaretar ia eoele et Sa terra, et Beas iam ex- eoaojieretv Maaebat Sgitar paras Dei ealtas, saltern Olasa* eiset, iioi fao iare. tamea hie jisf a extir Baal fipeiie I^yosiyaiiie, rgo bi bodie^ et hase vesaaS oecapat papistas. Mec mfram aoa frastra eooqaeritar Doaiiaas de lebadab. Prias #st ii eaim aemeBtafc bemaes 8ata,a, tibi # s diMPat, I##a3i serirabitar ia Deosae aaae aatem adieit i.ftfWJs t 4tfe#es dtagj mt ab laiti& eltj Stiaia ebaab posalt tibi plaataai boe est, sie m^toiati iaeraafe oaaaes; bjpoeritae Hae igitar satis loajpe et lato pallalaveraat gaperstitioaes ia ratio 5*6.1*' naao dieat propbetit ja ptso& De% ; tolo Isrj^o^ 'OCepf(* .oaaei ;terra:e aiiggiOB: *F#fiagimmfe-spl ??,. awt idea* eas eaim aaae lebadab eMami propagiaes saas plaatat, ieqaitj aao wbo Mo presterait qaidqaid bemiaes pro se qaia attrabit ad se Israeliias. JTu* ergo aosa pro^ obteadjaa:^ ; steiit :aiMl awplipt restare ' jjatro* ' pagatie.. ,pM*-%i^ &$&$& sagvgm -jM&ai. eaii, abi ipse sib a plaeere proaaatiat, qaoo! boo est, aaai ego foto redaeere popoi mei diseibomaea tamea magai faeiaat, ei ik qao sibi aaplaa* ! patioafai, la samata, Mo Deas osteaiit nallaio daafc $$o$i? voit patafs: haae; osie meata caftant, ttmplial aaaai #se, Si |a!s. oaraadara el vestra imagiaabieae saBctasima est refigjoj baee parteai eorpas patridam saseipiat, saltern abi videt alio.aam est ia salats, Itaeo est esiflaia saaetitgi : go aate partim ^oa.er^ itepam, la#ftt|bjt -ean| aliqua speepatra prOaoJior .boo este Serilogiam, baae esse ad rawediami i aetem ae digiias qaiaem oteger tarpifeadiaeffl, boo esse lagitiom. Be aaae, iaqait,, ataaet, qnid Ole faciei medieas? sie efia Domiaas # alibi fea|itate f|te* *g$st; apmd aie; eaiat, : bo lO| Joeti,., Iaaaife, spaaaa saltern fait ai : oeam aoa habeat* Haae teaemas onsiliam pre.hetae, qaaai dM% In &mo .Estml l* 0i&0m: t qaid de triba teaadabs aaaaebat iie aliqaa speeies M 'fer ei'aai. toriel M popbtS ;|esigafe' liam oiftliaf mei ei mattebat doetriaa liBgft potior* iaa regaaai aeeeei Mbaaax. QaaE ? $ S& mmMio aatem prspagat lebadab saperslitioaes Israelii boe -0 BgMaimi "km .est, illie regaat .'i^Ololatfia, ^as,m. est, qaam videt totam terram Israelig pleaam esse larebeaaa -iaFxt^ I qaftta eqaatl aafc; ai eges. sjaperstitioaibaSj, ;ibd#. sauait sarettlos M pApagia^ Ita videaias popkeaoi aoa pametB tel- regt vel et corrampit etiam residaara illam terra partem, eias: :Coa8|Iiaiii|s # *tai: p#eerib qa^aiaa#wiiiai . laue adbao miM mxm maaeba:t* Haao teaemasj at aaper aaeeriotiba aoa pepereit, Kfe iiaee mafaa- ^qadOm eiistim* geaftiaom propbetae easam alaiitas deaefc oaiaea Dei aewas, at sie deilBaat mmM atJtaiiaAoi ^ftat se ^rj^ifc eoatm verb Bomiai ; qaeroadmodaai diitm: B&seMeli (i, 1], Obiargps_ aite, e| weript #^s, KUIB :r#i'fi*a** 04WT TO, plaai ais propoait propaetaj gaaro eaeerates hie coaipaat latroaibas deade cemparsb teapa regia apaat laKebeftW- ejsspiMt' kW tarpluai ia quo patatis Deam optiwe eols se lac est lupaaar, ia- Mj$mf 0t wMfitte- Suk&%Bl fa gmsemnf se qait propbeta, bate est patida seoptatia. jSt pestfa mmM'mitm (VBI fallaeiter 3 3 d Terbam,, Jeoeraat fal* d | | Mitit, iffe- jSmi 0gt$iim, 'Uli TB laeiam)^ et fW pei* 'est, sgdimit grme f&ia*. aijSDfaaai aae eapat ega breer adhae espdiaoi baaij veaa. ^fiaftt iateppreteii Pjaa* lebttdab^ " Hi at osteadat Doa ^aam eorraptos esset posaife tM ietem;:. Sei ei*baai, st* -at satis tattts totto* popaii israottop ooat|art is* msdieOj eoastat, tertiae pesoaae: ergo aoa potest alitef qai dam ^alt teatare remdia, agaoseit graworss morbos lataisse qaod saepe aeOijro soteti Si fais

337

CAPUT VII.

338

aegrotus vocet ad se medioum, statim morbus patebit: sed forte per multos annos laboravit aliis ocoultioribns vitiis, quae non statim veniunt in notitiam medici. Putat enim esse morbi symptomata, quae ex fonte magis recondito descendunt: sed tertio vel quarto die, ubi aggressus fuerit remdia, tunc agnosoet esse aliquod malum occultius. Deus ergo dicit se deprehendisse inter ipsa remdia, quam corruptus esset Israel : Dum voh mederi populo, inquit, tunc ego cognovi qualis esset iniquitas Samariae et Ephraim totius. Per Samariam intelligit praecipuam partem regni: quia urbs ilia erat, sicuti notum est, caput et primaria regni sedes. Ideo propheta dicit, tunc patefactas fuisse malitias Samariae, quod scilicet non essent vulgares duntaxat morbi, sed capitales. Hie est sensus. Nunc videmus quorsum Deus tendat. Nam poterat se ipsum decipere populus, sicuti ut plurimum fieri solet: Nos quidem non sumus penitus immunes ab omni vitio, sed Deus tamen non debet tarn severe exigere poenas a nobis: nam quae est sub sole gens ulla quae non laboret communibus morbis? Sed hie excipit propheta, populum israeliticum sic corruptum esse, ut non opus habeat levibus remediis. Deus ergo hie suscipit medici personam: ac dicit, Ego hactenus volui sanare Israelem, et hoc fuit meum consilium, ubi et dolavi per meos prophetas, et usus sum verbo meo quasi gladio: deinde ubi etiam castigationes addidi: sed tunc expertus sum maiorem esse malitiam, quam ut corrigi posset talibus remediis. Discooperta igitur fuit iniquitas Ephraim, inquit, et tunc animadverti malitias Samariae. Docet autem hie locus, etiam si non statim appareant hominum vitia, tamen qui et se ipsos fallunt, et fueum etiam faoiunt aliis, nihil proficere, neque ideo levari coram Deo, et non extenuari eorum culpam, neque etiam ipsos absolvi a reatu: quia tandem in medium prodibunt occulta vitia. Hoc vero praecipue contingit, ubi Dominus fungitur medici officio erga nos: videmus enim ut tunc homines amarulentiam suam evomant, quum Dominus vult sanare ipsorum corruptelas. In papatu, etiam qui deterrimi sunt, tamen occultant sua vitia. Quare? Deus enim ipsos non urget, nulla est doctrina quae sit instar cauterii, vel quae sanguinem eliciat. Quoniam ergo quiescunt papistae in suis faecibus, ideo non apparet ipsorum perversitas. Oaeterum in aliis locis, ubi Deus exserit potentiam verbi sui, et ubi efficaciter loquitur per servos suos, illic homines produnt quanta prius in ipsis latuerit impietas, quoniam plena rahie sese efferunt contra Deum, et non pos8unt ferre ullam admonitionem. Simul ergo atque Deus coepit agere officium medici, tunc homines retegunt suos morbos. Et haec etiam ratio est cur mundu8 tantopere rfugit lucem coelestis doctrinae. Qui enim male agit, odit lucem. Idem Calvmi opera. Vol. XT ill.

etiam licet observare in castigationibus: si Dominus indulget reprobis, adhuc ore tenus ipsum benedicunt: sed si incipiat poenam de ipsorum peccatis sumere, fremunt contra eum, et indignantur: et tandem ostendunt quantus furor prius delituerit in cordibus ipsorum. Videmus ergo quid hie propheta exprobret populo israelitico. Hodie etiam in toto mundo animadverti potest, quod scilicet ipsa morborum curatio aperiat mala quae prius incognita fuerant. Diximus autem, et hoc memoria tenendum est, tribum Ephraim diserte hic exprimi a propheta, et urbem Samariam, quia notare voluit morbos esse capitales, et non tantum subsistera in extremis membris, sed infixos esse in ipso capite et visceribus, et occupasse vitales partes. Postea sequitur, Quoniam fecerunt mendaciter, vel, egerunt fallaciter. Hoc verbo intelligit propheta nihil sanum esse in toto populo, quia scilicet addicti sint suis pravitatibus. Nam per nomen ipw intelligit fallacias omne genus, dum scilicet homines penitus imbuti sunt cupiditatibus pravis, et iam nihil in ipsis sanum vel integrum manet. Haec summa est igitur, retectam fuisse populi malitiam, quae non possit mediocri severitate curari, quoniam penetraverit in ipsa viscera, et iam totum corpus occpet. Quod sequitur soient interprtes accipere de poenis quas iam Deus infiixerat. Dicit propheta, Fur ingressus est, et spoliavit latro foris. Putant igitur hie referri quomodo Deus iam coepisset poenis revocare ad sanam mentem populum ilium: ac si diceret, tarn a furibus fuisse expilatos, quam vexatos a praedonibus. Sed potius existimo prophetam hie prosequi quod dicere coeperat, nempe intus et extra populum esse multis sceleribus ita infectum, ut nulla pars iam sincera sit. Et per synecdochen hic dsignt quodvis genus mali, quia duas nott species quae efficiunt totum genus. Dicit igitur, Fur ingressus est: hoc est, furtim et per insidias peccat: vel etiam palam, instar latronum, utuntur manifesta violentia: hoc est, aut fraudibus, aut aperto marte ita grassatur apud eos impietas, ut tamen omnibus modis sint perversi. Quum ergo dicit furem esse ingressum, intelligit multos ex populo similes esse vulpibus, qui astute peccant: quum dicit, foris spoliare latronem, intelligit alios instar leonum palam et sine pudore rapere ad se alienam substantiam, et ita vi aperta nudare ac spoliare miseras et pauperes. Tenemus nunc prophetae sensum. Postquam dixit Israelitas, et praesertim cives Samariae se gessisse fallaciter, nunc per duas species ostendit quomodo desciverint ab omni rectitudine, et se prostituerint ad omne scelus: quia scilicet, ubi regnat violentia, illic etiam regnant fraudes et omnes malitiae. Fur igitur ingressus est, et praedo spoliavit foris: hoc est, occulte circumveniunt suos proximos, vel grassantur more latronum palam et sine ulla verecundia. Postea sequitur:
22

889

m mmm

$m

modam etiam dgita Seaisefs qaa*|o,. abaft emm iMm&ojm sum jboe est, quoll reordatu sim peoeatum in foribMs, Warn, ad tempus ngimus nomnis maltae iporum): mm ewmmerunt *p$m bis mnlta eAufa, vel saltern latebimsi tandem estendit Deiif ^ b e j B ^ft*StaMwf, qia Wgjf mssi mi non opus babet matis eopisi quas bine inde aeM0 ppheia ostendit Israelitas, progressos esse eersati satis est nobis bosiium in propfis vtii^ ad msmum wmflam mnis mIM% ' ptd non qmla Jbsidebiui' b |pli| non sttu ae si -eus arputarent uuqaam sibi reddendam esse mtitesm co- maret totom mundum contra nos Jerpmusj ram feo, Jt M* A ie*fI fontempta Dei, dam seleet bomines ngunt ilium qu&si dormi im colo, et ab offieio sua cessa. A n audent am, suis mumgm, qullem negs*Dit, seil tainen Spinnt jli i maxime proprium est divnitatis, quia exeludunt Sfune prapbeta aeeusat omnes eives amane; eanj a iudt&io, ae ergo tntam ibi permttunt et sub eorum peifona totum p&putom, qttf d seilet tentiae beiiftei 0m Mb induei|& ngumt em p#t AdAlatinm ebseqoium pstittrrnJt rgi et Deo esse: mo quasi pactum baherent cum morte proeeribas in rebus impis, et in quibus |>*o^ria et laftif, |uemadm#dnm deit Iesaias PS, IJ, ftt* onieientift eof aiBggbafc ajit guiai nolvit iam tant se impuna q udvisE factures. Banc gitar - in defeetionem popali |^od obtemperasset regio eordiam nunc prophte accust in Israeltis: Mm, edieto. Bsfeerat qudem videri boe iaude digjium, M%%0$ l'jSftiw $* |n|uit, f#$ #ifa*lAi .#|- f uod popalas ptalde ||iipli*u8 luerafc ^uldquid rex @*s HaIWse %igflrMK noe est, ita andaeter mibi manlabat Quemadmodum etiam multi bodie hune illaduat, ae si nn essem iudex mund i non repa- nraetextam obtendant* quia in gaoita x$ifi. ludit iant omnia esse uh eonspMt O, et nibil ni S sabdAeere a sujpeAtltiitnbus impiisj afferunt latere, puonam ergo ita fingani me esse smilem liane exensaionam quod obededum it priipbuft m$etu idole hpl nullns tmer^ im Sesis. pyojiiolabi Bed queajadniodttm iam diM, p^pbeta bee ebsead fte sceias. PsSe ddit, @*0naKWr WC quinm pxius damnaviti et nune ostendit defeelioneai, igws faeimrm ipswum, quia stmt m emuspedu eatquae tune rsgnabat in toto Israele, non debe d* hoc ejfc qaimyis fps| pfmittant *Sb laipwftiAiem s*ibi vei rgi ve| | a a hWlaibuSi, ssd esse eomei blandantnr Sibi m sua bypoersi tarnen omnia mnne malum, quod hno et eodem reatu omnes aope eorum sunt coram aie: et idee ipss eireum- volvat sise xtepoofie, Qasre? M *lS| mm dtbwt,.fcoefsi,, sentient tandem se implieitftt S e0am0 -^SA, in|uit? 0 %i mis mmaciis peinsuis seelerbasj neque siM patere mlam efegam. i$m! boe est, si velint reieere ealpam in sues $fr* 3?#noniuft pane pro^heta wnsiiium, psstquam enim bernatOs, bee fest)* 8et Ssm uadfe istft prmpeonqestaft t 1! stupor ppui, iam dieil ipso fia titado? ttra afue larobeam Jabrieavit vtuos, sbi delMas faeere aine proeetu, quia Beus inierea statim atqne erext tempi, quod sine eontfeSi* non saeettlai. Lie! igitr ipsi ftftt obduetm eligio eetllapsa ^st, et q^dquid ante purum xaerat, esse velum suis peeatis, laantur tarnen: nam defeneravit; nude tarn subita mutatiof Sempe quin omnia ipsorum seeifra in eonspe^iu meo *sefsa.nteri populns intusj fox%at SMR niafltiam, j0m tau et boj iptl tadeai expetment senienta qui r* oiftsioae oblat apparuit, qui bjpoerisis in omnibus eamdabunt ipsos toe es% ebsidebunt. JiaeamBS ex latebat, quae tune fuit retecta. enemus nuns eon |te loci nibii niagii #Se m^eadui fawn n* siliffl pwpbtit et bis Imm diJgeter notanlus Satan eorda nostra sie fascines at p utemus Deum est, quia saepe continget at obrepat aliqaod Vitium, qtiiescere oliosum in eoeto. Brgo nibl est jquod quod prpfiftam ajt tel ab uao homiue vejl a pan jnagis nes sitit^I resipiscentiani quam ubi Oeutt 0isi tad ubl omn# ftee amplexantur quad paueis ornamus sua poitentia, eft persuasi sumus iilam esse profeetam erat, bine satis constat nallam fuisfe iudleeai mmi deindf ubi srtnlainus |an|uam hi vi^am djeem joietatis vel tmorit 3W. Qai ergo fins Onspetu, ft lelmas non posse in blifionem tarn propeasi sunt ad reeipienda vitia, prius tant peeeata nostra venire, nisi ea per veni&w sepeliat. hypoeritae, tqui ^Totidie boe e^neximuf Si lii He iJf|o dtee f*p polte veitws; prop&eta TO^ MSS tenect gnbsrnaeulai nrbjs uaasi ei se luit, lam si nobis fiugimus paeem esse vel eum cordate grant, tune iotas populua dabit spem alir Bee, vel eum ipsis infe|is e| morte, |Ufmadmodm quam timerjs Domjai. f$ etiam qntepiam *X ei$a*ui JsaSt oeun, doeel propbeta ani ni* stud! gloria JKei propagandae anlest, dabit operam nitomimus vare, et non eripi ilii saura munus, nt sabditos omnes sues eontineat in par epita; queiiiam selfst agnoieal qnidquid m boa monde fan ego vbltu* in: omnibus viger idem aetus ^Itoi dqa tendsM aap Aetu palam lore, ut pietatis. Sed si qaispiam rex impias sneeedat, staseiieet cireumdabunt nos seelert sBosirpj q#mad- tim resiliet ttaiir pars, Si etiant miifistratui

341

CAPUT VII.

342

quemadmodum clibanus qui ardet. Continent enim saepe impii suas cupiditates, ao supprimunt ubi ocoasio non est ad manum, sed erumpunt foras, quum impune peccandi illis data est facultas. Sic etiam nunc exprimit Deus populum israeliticum non modo fuisse iam propensum ad defectionem, sed etiam cupide expetivisse, ita ut vecordia similis esset flammae ardenti. Iam sequitur illud tertium, quod scilicet ignis ille non fuerit repente conceptus, sed diu collegerit suum vigorem: ideo dicit, Quasi clibanus accensus a pistore, qui cesst, inquit, ab excitando post agitationem, vel post mixtionem farinae, usque dum bene fermentata fuerit. &\b significat conspergere farinam: empaster, quod hic dicunt. Stulte quidam exponunt ipsos similes esse dormientibus, 4. Omnes adulteri, sicut fornax incensa a pistore, et postea mane evigilare. Propheta enim alio recessabit ab excando post conspersionem (vel mixtio- spexit, quod scilicet per otium creverit ipsorum malitia, et quasi per gradus. In summa, non innem) farinae, donee fermentetur. telligit repente fuisse impulsos, quemadmodum saepe Prosequitur eandem sententiam propheta hoc homines prorumpunt per incogitantiam, deinde eos versu: dicit omnes adultras esse. Similitudo haec statim poenitet: et libido eorum, quae momento iam saepius fuit exposita: non loquitur hic de vul- exarserat, etiam brevi tempore residet. Propheta gari scortatione, sed adultras vocat, quod viola- dicit alium fuisse populi israelitici furorem, quod verint datam Deo fidem, quod sese prostituerint ad scilicet fuerit similis clibano, quem postquam accenfoedas superstitiones : denique quod se totos corru- dit pistor, sinit bene incalescere usque ad summum perint. Nam fides et sinceritas cordis sunt spiri- gradum : quia exspeetat dum farina bene fermentata tualis pudicitia coram Deo. Ergo ubi sese homines fuerit. Non fuit igitur paucorum dierum haec inpervertun t in tota vita et etiam dgnrant a puro temperantia et libido, sed calefecerunt cor suum, Dei cultu, censentur merito adulteri. Hoc sensu quemadmodum si pistor accendat clibanum, et magnunc propheta dicit omnes esse adultras: et ita nam congeriem lignorum ponat, ut bene longo temmelius confirmt quod prius dixi: nempe in cor- poris successu incalescat, usque ad fermentationem ruptelis quae tunc invaluerant non paucos homines farinae. "vyo accipitur pro ~)'J?i"lQ Ab excitando. trahendos esse in crimen, quia totus populus im- Nam quod aliqui exponunt pistorem quiescere a plicites esset reatu: Omnes enim sunt adulteri, in- civitate, hoc est, non tractare publica negotia, illud quit. Si obiiciant se deceptos fuisse a rege, se est frigidum. Alii, Quiescit a civitate: ut non sit coactos fuisse eius imperio, proceres etiam tyrannide ci vitas. Quorsum? Non igitur dubium est quin usos fuisse, illud est vanum et frivolum: Omnes propheta hic prosequatur suam similitudinem, quam enim sunt adulteri. Postea compart eos fornaci vel iterum paulo post repetet. Sequitur: clibano. Sunt, inquit, tanquam fornax, vel clibanus accensus a pistore qui cesst ab excitando usque dum 5. Dies regis nostri, fecerunt principes aegrotare farina subacta bene fermentata fuerit. Propheta hac utre vini, extendit manum suam ad lusores. similitudine clarius demonstrat non extrinseco aliquo impulsu populum fuisse corruptum, sed proprio Hic regem ipsum specialiter obiurgat propheta motu et propensione animi: imo insana et furiosa et proceres aulicos. Loquutus est de toto populo cupiditate male agendi. Prius iam dixerat ipsos et ostendit colluviem malorum ubique esse diffusant. sponte peccas8e, quum scilicet fuerunt adeo mori- Nunc autem demonstrat quam psaepostera esset geri ad amplexandum regis edictum : sed nunc ultra gubernandi ratio in rege et omnibus eius aulicis. progreditur, quod scilicet accensi fuerint occulto Dicit ergo Dies regis nostri, principes fecerunt eum peccandi impetu, et fuerint similes clibano ardenti. aegrotare: hoc est, tanta fuit crapulae intempries, Postea addit non fuisse hunc impetum subitaneum, ut rex ipse aegrotaverit nimia potatione, et extenut solet interdum contingere, sed durasse sic ut derit manum suam ad illusores. Breviter, significat confirmati fuerint in sua malitia. Quum ergo dicit, propheta gubernationem regni israelitici fuisse ita adulteros esse instar formas ardentis, hoc dicit, non jcorruptam, ut in aula vel palatio regis nullus esset tantum voluntariam fuisse ipsorum defectionem, ita honesti respectus, et nullus pudor. lila summa est. ut culpa in ipsis resideat, sed etiam ipsos captasse Per diem regis quidam intelligunt diem natalem : ardenter occasionem peccandi, et fuisse ita accensos, et scimus morem illum fuisse antiquissimum, ut declinet a suo officio, prorumpet maior pars populi ad manifestam impietatem. Et utinam nulla essent huius rei exprimenta: sed in toto mundo Dominus exempla huius rei exstare voluit. Ergo notandum est hoc consilium Dei. Accust enim populum, quod se nimis morigerum et flexi bilem praebuerit. Ubi rex Iarobeam erexit vitiosoB cultus, statim populus sese obtulit facilem ad obsequium. Hinc ergo palam facta fuit impietas. Ergo in malitia sua exharant regem, et in mendaciis suis principes : ao si diceret, Non est quod culpam transfrant in regem et proceres. Quare? Exhilarant enim eos in malitia sua: hoc est, adulantur regi in sua malitia, et in suis mendaciis exhilarant proceres. Sequitur:
22*

343

IN HO3EAM

344

etiam plebeii homines natalem suum celebrarent. et ebrietati: imo sacros dies in hunc abusum traheAlii referunt ad diem coronationis, quod magis est bant: quum rex deberet aliquid prae se ferre digprobabile. Quidam accipiunt pro ipso regnandi num gradu summi honoris, tunc sese prostituebat principio: quod yidetur esse coactum. Dies regis ad omnem petulantiam, et proceres etiam erant nostri: hoc est, lam rex noster locatus est in suo quasi faces vel stimuli. Hanc ergo tantam pravisolio, iam suscepit regni gubernacula: epulemur tatem nunc dplort propheta. Sequitur: ergo largiter, et nos ingurgitemus potu et crapula. Sensus ille bene quadraret, sed nescio an hoc pos6. Quoniam appropinquare fecerunt (ad verbum: ait ferre nomen diei: dicit diem esse regis. Ego hoc est, aptarunt) instar fornacis cor suum in frauigitur potius amplector eorum sententiam qui de dibus suis, (vel insidiis,) tota node dormiet pistor ipsolenni die coronationis exponunt. Dies ergo regis sorum, mane fornax ardebit quasi ignis flammae (hoc nostri. Quanquam vertunt interprtes, die regem est, ignis proiiciens flammam). nostrum aegrotare fecerunt principes: sed ego sic distinguo, Dies regis nostri, principes fecerunt aegroHie dicit propheta Israelitas furtim et occultis tare. Hoc quidem non erat vitiosum vel reprehen- modi8 aptasse cor suum, nempe ad peccandum. Et sibile, quotannis celebrare coronationis memoriam, eandem fere similitudinem usurpt quam paulo ante, sed debebat tunc rex se et alios hortari ad gratias licet in diversum finem. Dicit enim cor suum apDeo agendas: post finem anni hoc Dei beneficium tasse per insidias, quemadmodum noctu pistor ignem agnosci debuit, quod statum regni Dominus in- supponit in suo clibano, deinde quiescit: mane autem columem servasset: debebat etiam rex in posterum clibanus bene calet. Concepit enim fervorem, quanpetere a Deo spiritum prudentiae et fortitudinis, tus ad coquendum panem sufficit. Ardet igitur ut pergeret in suo officio. Sed hie propheta de- clibanus mane, licet dormiat pistor. Quare? Iam monstrat nihil tunc residuum fuisse integri, quia enim congesta erat ligni copia, sic ut posset usque verterant in crassum abusum quod per se, quem- ad mane ardere. Quies igitur nocturna non imadmodum dixi, utile fuisset. Dies igitur regis pedit quominus ignis calefaciat furnum, ubi scilicet nostri. Quid igitur ? An rex tunc coram Deo satis est magna lignorum congeries, ubi sic pistor suppliciter deprecatur veniam, si quid indignum suo instruxit suum clibanum, ut non possit ignis exstingradu admiserit? si qua in re deliquerit? an gratias gui, neque etiam paulatim sopiri: ubi ergo ita pistor agit quod hactenus Deus sustinuerit eum suo prae- composuit pyram, tunc secure quiescit: potest enim sidio? an in posterum sese compart ad munus ignis usque ad mane durare. Nunc ergo videmus 8uum peragendum? Nihil tale: sed crapulae in- quorsum tendat propheta: Aptarunt, inquit, cor suum dulgent principes, et regem suum incitant: imo sic per insidias: id est, etiamsi non primo die protuleeum obruunt immodico potu, ut coniiciant in mor- rint in medium suam malitiam, tarnen prius aptavebos. Haec igitur ratio est apud ipsos, inquit: hoc runt cor suum, quemadmodum fornax incenditur, vel est, iam in aula regis nihil apparet regium, vel furnusaccenditur antequam paratus sit panis: imo vero etiam dignum hominibus, quia instar pecudum sese non opus est magno tumultu, non opus est clamore provolvunt ad ebrietatem: et illic intempries inter dum pistor accendit clibanum, quia potest aptare ligna, ipsos tanta grassatur, ut regem etiam ipsum per- deinde se confert ad quietem : et interea dum tota dant utre vini. Hic quidam vertunt lagenam. non nocte dormit, accenditur ignis. Sic et isti, etiamsi significat proprie utrem. Scimus autem tunc vina non sentirent omnes eorum scelera, tarnen interea fuisse conservata in utribus, sicuti etiam Orientales accenderunt cor suum instar fornacis : hoc est, conhodie retinent adhuc morem ilium. Utre ergo vini: cepta fuerunt ab ipsis scelera paulatim et longo hoc est, immodica crapula regem in morbum conii- temporis successu, antequam prosilierint ad maniciunt. Postea ipse manum suam extendit ad illusores, festa scelera. Videmus ergo similitudinem clibani inquit: hoc est, rex oblitus sui nihil retinet gravi- hie alio sensu positam esse a propheta quam prius. tatis, sed similis est scurrae, et petulanter sese com- E t hoc notandum est, quia interprtes hoc totum miscet cum hominibus nihili. Neque enim dubito secure transeunt, ac si semper idem diceret proquin hic propheta vocet illusores, qui deposito omni pheta. Atqui longe diversa est ratio, ut satis notum pudore scurriliter et petulanter vivunt. Dicit ergo est. Prius enim tantum voluit arguere insanam regem manum suam protraxisse illusoribus, nempe libidinem qua ardebant: nunc autem loquitur de in Signum societatis. Ac si ergo sodalis esset scur- insidiis vel occultis fraudibus, quod scilicet Israerarum et hominum nihili, ita quidquid in ipso re- litae, antequam palam ostenderent se esse impios et gium esse debebat, proiecit a se. Haec summa est. sceleratos, iam coram Deo erant scelerati. Quare? Dplort igitur propheta illam corruptelam, quod Nam iam incensus erat clibanus nocte: quum sciliscilicet in rege et proceribus nulla amplius esset cet pistor clausa ianua domus suae ignem supponit, dignitas neque honestas, quia dediti erant crapulae tunc nemo intelligit clibanum vel furnum esse ac-

345

CAPUT VII.

346

me clamet. Dixerat omnes ardere libidine peccandi: iam stuporem aecusans neminem excipit. Yidemus ergo totum populum sie correptum fuisse furore, ut quum castigati essent Dei manu, tarnen non olamaverint ad eum. Ger tum quidem est clamasse 7. Omnes calent tanquam Mantis, comederunt Israelitas, sed sine poenitntia. Soc autem solenne indices suos: omnes reges eorum ceciderunt, nemo in est hypoeritis, ululare quum Deus poenas de ipsis Ulis clamai ad me. exigit : sed interea non dirigunt ad ipsum vota sua et gemitus: cor enim ipsorum pertinacia obseratum Repetit propheta quod prius dixerat, insano est. Sic ergo exponi debet hoc membrum, quod ardore Israelitas ferri ad suas superstitiones et non resipuerint neque confugerint ad misericordiam prava stadia, qui nullis remediis mitigari vel sedari Dei. Iam sequitur: queant: et simul oatendit grassari nunc morbnm yel intemperiem in toto populo, ne vulgus accuset 8. Ephraim inter populos ipse miscu se: paucos homines, ao si Uli autores essent omnium Ephraim fuit panis subeinericius qui versus scelerum. Fervorem probat, quia nullis plagis sint non est. hactenus correcti in melius. Comederunt indices suos, inquit, reges eorum ceciderunt, et interea nemo Iam conqueritur etiam Deus, Ephraim, quem ex iUis ad me clamt. Quod hie dicit propheta sibi in peculium elegerat, nihil differre a reliquis refero ad probos reges, vel qui poterant tueri me- gentibus. Scimus hac lege adopttes fuisse filios diocrem populi statum. Dicit tarn iudices quam Abrahae Deo, ut dissimiles essent hominibus proreges cecidisse, quibus verbis significat Israelitas fanis: nam vocatio Dei sanetitatem secum affert. privatos esse bonis et oordatis gubernatoribus. Haec Et tenenda est etiam sententia illa memorabilis, vero tristis est ac misera dissipatio populi, priode quae subinde oecurrit: Sancti estote, quia sanetus ac si tollatur caput a corpore. Dicit in summa, sum. Decebat igitur Israelitas vocationis suae meesse corpus truncum et mutilum, quia Dominus abs- mores sese colligere ut pure Deum colerent, neque tulerit reges et iudices. Scimus quidem continua se pollurent gentium inquinamentis et sordibus. srie aliquos regnasse inter Israelitas, sed videndum Deus autem hie dicit Ephraim nihil iam ab incirest de quibus regibus hie loquatur propheta. lam cumeisis gentibus differre. Miscet se, inquit, cum notandum est etiam quod dicit iudices fuisse vora- populis. Et notanda est emphasis in pronomine tos. Quidam exponunt populum sua protervia in- demonstrative NID, ipse Ephraim, inquit. Nam eerte surrexisse contra iudices, et quasi solutus esset le- hoc indignum fuit et minime tolerabile, Ephraim, gibus, vi et armis pervertisse omnem ordinem: sed cui Deus notam suae electionis insculpserat, iam videtur mihi hoc esse coactum. Non dubito quin involvi gentium superstitionibus. Videms ergo voratos intelligat propheta indices, quia populus sua nunc quorsum pertineant prophetae verba, Ipse quoculpa quasi in nihilum redegerat Dei gratiam, quem- que Ephraim miscet se cum gentibus. Si par et admodum quotidie aeeidere solet. Deus enim sie aequalis fuisset Conditio Israelis et omnium gentium, benefacere ineipit, ut velit sua bnficia usque in non ita loquutus fuisset propheta: sed quoniam finem erga DOS prosequi: sed nos voramus eius b- Deus volebat Ephraim sibi sanctum esse, ideo pronficia, quia quasi exsiccamus fontem bonitatis eius, pheta hie crimen amplificat, quum dicit ipsum qui alioqui inexhaustus esset ac perpetuo in nos Ephraim se miseuisse gentibus. Postea adiungit, flueret. Quoniam igitur bonitas Dei, quae alioqui Ephraim similis est subeinericio pani, qui non est inexhau8ta est, quodammodo exarescit erga nos, versus. Haec metaphora aptissime eonvenit ad senubi non damus illi acoessum, hoc sensu nunc pro- sum prophetae et circumstantiam loci, modo dextre pheta conqueritur iudices fuisse voratos ab Israelitis : intelligatur. Ego autem existimo prophetam simquia scilicet propter suam impietatem privati fue- pliciter hoe volle, Ephraim nihil habere certum, sed rant singulari illo Dei beneficio, illudque consump- varium esse ac versipellem: quemadmodum vulgari serant non secus ao rubigo vel aliud aeris vitium sermone notamus eorum versutiam, qui sibi non bonas fruges exurit. Nunc tenemus summam huius constant, et in quibus nulla est sinceritas, Il n'est versus. Primo ostendit Deus sie ardere Israelitas, ne chair ne poisson, dioimus. Ita etiam hoc loco ut non possit corrigi vel sedari vesania ipsorum. dicit propheta, Ephraim ab una parte esse quasi Quare? Ego expertus sum, inquit, an sanabilis placentem exustam, ab altera parte esse consperesset eorum morbus. Nam abstuft reges et guber- sionem, vel massam crudam et incoctam. Ephraim natores, quod fuit non obscurum vindietae meae enim, ut scimus, iactabat se esse populum sacrum Signum: ego autem nihil profeci. Sequitur enim, Deo, et quum ciroumeisio distingueret populum ,! ?N DH3 JOp p, Nemo, inquit, est inter ipsos qui ad illum a reliquis gentibus, poterat videri aliquod

censum: ita etiam populus hie coram Deo fovit et aluit suam malitiam. Fostea tandem patefaota est successu temporis, ubi scilicet opportunitas ei fuit data.

II" HStoM

148

esse disaiea, 0ed ialefea ejffriptus erat wWflti 'Bei, admlfcerala rant omnia arifeSa quemadmodnm m0igM:: efB Miites spmm e, m m, el ipse nm prias yidimus, et tola orum religio eoafusa qaaedaakrtwfcUaSE imo faaS fisc gratinai SUBsttionibus at simulatione aliqua veri cutus I legiPaeqitr eandeoi aenteniam propbeta, neinpe Mmi enfiatufla. Quoi ffgo Israfiitae i|a BBI Beo Isj-aeleai non resipiseet, ijuam^i Doosiaup v a >jjifi luderent* aa<5 quwtf* haberenfc MM1 Daodii ipiaai ad pmalteaiaa incite*, MHO eam idea digit propheta similes mm placentae, quae fetulis suis eogat. Hoc autem est sigauai despeesita in fbe* _ non veittir Kam, al W parte atae malitiae et iaeuabiBs, obi Otus neqae ^efbo poterit exuri| ab altera vero semper nctaaabit erada, sf % ae|tu vberfbufc quMquam apud nos profieifc M Me propheta oeaupat qaod exeipere pofeeraafc si ad doetBinam et pas admanitiones atdi unnas, I|l?aililft ieimft ni jaa^iti Geisse h^Barili& ia Jiiaf appt W O esse niaiuta ppa#&lof ; obi aliquos pmetextus. ENsteraatigitur haue xeasato- autem ^ominas etam manum snam attollit, et M&B biieere Ifr#tae : #u deis iam nos; i^plicitS*poeaas exigt de peeeatii ootfis, si afn jjgetiftMi^ etse gentium iaqaiBameatjf: atqai alla est apud ton qiid dieiani est nisi vil aostra psse tam geates eireameislor ille Ben sraelis: eoatemaitur, altas radies ut noa possat a nobis avelli? Deo^ 'tltt st -attare ;M saajfteef pftpli :T#M* Beo: filmet l|is iftfbi* itfadit iaai. 'd||lii*lis essf :Ier#* nos antem samasfilibrahae, nos retinemus Boum iAs qia seifoet toties admoaiti et tam Tariis moqui manura nobis porrexit, ut no* riperei es di, non tamea redeaat a fam: iaio aoa ogteat &$$&P*% W ftp^ # etaper aiaaet saedotio. de uis pegeati% seil staptd :maeanfc. !t Baulam Qaoaiam ergo Israeitae poterant eoores istoa ia- (Ipbes, ^10) taies Toeat en^ytpemfa. hoe est, qui dure uis snperaiationlbi&s, ideo dieit pj^peta, iam seasu prifati suai, tfbt %!* owlfe dolore per atieipatterem, ipso s'fe' sss |*wi* .$*feafor- tanguntaf htuiiaes in ui* mas, eertura est ipso , gui I fow proieetus non vertita, ai aa<pa!s percusses esse sprifcu vertigimis, aeterum, non .lit ^ocsiof mM ttift^#b aejra parie eatereM '$$4 dabiam est; quifi: Jp*aeltae, mala a> .lAierttt sei per@% et 1B prire esset ustnra temperameatuaiu p^Opbela aWligit m fuisse attoatost at non ex0 esis, aquit, ab uma parte exusti, ab.altera peaderent eausam et fontem. Quorsum antem iu?Ri tie* #f'ud& ita, apiil ?ot nihil est aas aera r si qai^ agosit m mais bber% nterea 'f&Q, . fidia. Kirne taaemus quid propheta sifei 'slit, uae- rApieit ad Beum, neque eogitat se merito ita pleetit tefljm poftset tiam haee skailitud ad poenas re> Si quis ergo taatuai elaaatfl,dictes, et aoa *ppiei#: ferjfi: naia nt&ae pliidbis lem oateiidil Dus alftjQm pereutiolis, ut Iter propieta loquitur {8a> laraelifas fuissa adeo praeftactss, ut HUIIS mals S, ^ j eerte illie apparet menus stupor. demns ffloairi r potuefiftt, f ifdusi al: ajaa iQfttpcu, :erg qatW sceip^pt profita-|a iieitASl' St term saepus haoo queiiiaswam repetet. Hie moM, %$g0re -(km momimr I mmms, Aim sgwm igtur jjosset esse seusuf yetborum, EpbraitH *ii^ es! in igm -comMesf quia seilieet aou attendt ad iit piac^wa^ ipae on 'rtttftw i loeo, qud silieit' aji Malotum, ged stapidus maaet; deniq Son durite luisset eastftes et severej-sed absque pro- attoiit eatem suam ad Beum, ut imputet sais foeta, qttoadModaitt 3fipob|, ^tiarui|i I>oattsg eos peeeati aa|daud jaalotni pftituf. Bioit f$ntf eim Cooteratj maoeot toiea obstiBat ta ma, duriie. m^ei ok &tiUe. Atqai Bas prowiserat pop-' BuBt jgitui" ab una parte exust, quia m& tabeseunt lum illum fore sub sue praesidio, Quam ergo emlob mals ulit al altera aw/parte iittt ;prriW pojlts lit lieaip&is ja j^ftdaaa, eur; OTQ'sentit: ineoetij quia JOomHus non emaliit jpmseam pewi- se spdlatum esse praesidio Beit hoe autem aeeicnciattv S <ffA& pore loea tttuli, nteliu aptji dere *oa jpoiait, ai^i safc; <?ulp se njAnfB. Opopotest d eontexturo* ^Benmus m$& nun quid dieat toit igitttr nimit efteeol esse et mente atieaats pi'pieta s prioee nseoibr aeeasat Das Bpbtaini, quoi tsraelitas, qui non seutirent ideo se spolar ab exse fm&mMxilr itas 'et .attpjasitfcAii getium !% traaeis> qu#d Beis iaoi,:ipi6s :no deie;de:*#,; aeque eipieaS} ut eoafuaa esset mixturai scuti prius dxi, esset ipsrum pafcoaus, ut solebat prius esse. Addit Deinfle rfspBdet IfeaeliMs, si fote obiecteat JMi mnitiem fmsse m 40. Quidam latelliguat etiam longa eajea, quemadraaduoi illw sAeun erat falsa #,t aa<iia Iferii- Isrtelilas non JjiissS tttlats Jfcetas, tendere. Dieit igitut apsd ipsoB esse aliqaid di?er- ut scimus, propter longum osum ffert aliqud prusaw. a gegtbw in|fcuniejiist -m$ Is& iBialil. esse diQtiaii boAifllbu, lutfo$$ etiswtli B^minas eoj eoAai DeOj quia simihs: sint j3#I sMbsisrwwf qui ad s re^oeetj taraftn rapiantur aeseio quo; mpeta aeque oeias est uteinque, aeque eMdusi asustus sedin senibus mMor est prudeatta et moderatio saini ast !#b 'ftA pa*. b alta 'fmo UW uaffeir putsat igitut-ffluitiM daiottari toraai, quo/d n* lam sequitax; proeessu qadem astats qudquam proleeetint} sed na dbit quia magnitudnem Balamitatam expM-

349

CAPUT VIL

350

mat propheta hoc loquendi genere, quum dicit ca- suum, quia sedulo currebant ad sua idola, quemnitiem fuisse in ipso sparsam: scimus enim ubi quis admodum prius vidimus: imo ille est immodious graviter angitur et oruciator, canescere ipso malo- fervor, de quo propheta disseruit initio capitis: sed rnm sensu. Neque enim canities tantum provenu non revertebantur ad Iehovam: hoc est, erant ocex annis, eed etiam ex molestis et gravi bus curia, cupati in multitudine falsorum deorum : interea quae homines non tantum macrent, sed conficiunt. Deum pro nihilo ducebant. Et quod addit ipsorum Denique scimus homines senescere malorum sensu. esse deum, gravem exprobrationem continet: Deus Et hic meo iudicio intelligit propheta canitiem fuisse enim se illis patefecerat, imo familiariter innotuerat in ipso Israele: hoc est, fuisse tot malis obrutum, per legem suam. Quod ergo ad ipsum non redeunt, ut oporteret quasi senio confici: et tarnen hoc totum hoc non fit ignorantia vel errore simpliciter, sed caruisse profeotu. Nunc videmus quod prius dixi: quodam diabolico furore, ac si sponte et consulto nempe continuam esse prophetae doctrinam, quod perire vellent. Deus ergo hic se nominat deum incurabiles sint morbi qui regnum occupant in po- Israelis non honoris causa, sed ut magis illis inpulo israelitico: quia scilicet nullis remediis adduci gratitudinem exprobret, et exaggeret eorum perfidiam, quod ab ipso defecerint, neque eum quaesiequeant ad resipiscentiam. Sequitur: rint. Qnum dicit* m his omnibus, significat tentata 10. M testificabitur (vel testificata est) superbia fuisse omne genus remdia, ideo iam morbum esse Israelis ad faciem eius, et non reversi sunt ad Ieho- prorsus incurabilem. Nam si una ratione nihil fuerit vam deum mum, et non quaesierunt eum in omni- profectum, nos aliam viam aggredimur. Deus autem iam non uno modo tentaverat Israelem ad se rebus Ms. ducere, sed omnia remdia expertus erat. Ubi nulla lam confirmt superiorem doctrinam propheta, utilitas sequitur, quid dicendum est nisi populum et generaliter nunc loquitur, quod superbia Israelis esse perditum et deploratum? Hoc ergo propheta testimonium ferai Uli in faciem, vel humiliet ipsum nunc intelligit. Iam sequitur: in faciem. i " U J > Hebraeis accipitur pro testari, et saepe etiam humiliare significat vel affligere, quem11. Ht fuit Ephraim tanquam columba credula admodum dictum fuit capite quinto, et nunc eadem (vel quae fallitur, vel declinans, ut alii vertunt) verba usurpt propheta, et uterque sensus non male sine corde (id est, sine intelligentia : cor enim -saepe quadrat. Neque tarnen magnopere hie laboro, quia est Hebraeis voluntas: sed interdum mentem et inBonsilium prophetae satis clarum est, quod scilicet telligentiam significat), clamant Aegyptum, proficisDeus palam ita castigaverit Israelitas, ut deberent, cuntur in Assyriam. 12. Ubi autem profecti fuerint nisi fuissent nimis excaecati, sentire eius manum, (vel quocunque profecti fuerint) extendam super eos et simul reatu admoniti se suppliciter deiicere. Sive rete meum: tanquam avem coeli deiiciam eos, corrigam srgo legamus testificari, sive humiliari, eodem re- eos (vel ligabo) secundum auditionem coetus ipsorum. libit sensus, et semper constabit prophetae consilium. Superbia igitur Israelis humiliabit eum coHic primo accust propheta Israelem stultae ram facie eius, vel superbia Israelis testificabitur credulitatis, et compart eum columbae, quod sci:oram facie eius. Nam intelligit propheta, quan- licet invocaverit Aegyptios, quod in Assyriam cu;umvis ferociter Israelitae sese attollant contra Deum, currerit auxilii petendi causa. Simplicitas quidem 3t sint eius prophetis immorigeri, quantumvis etiam virtus est laude digna, modo coniuncta sit prujroterve respuant omnem doctrinam, et excusent dentiae : sed sicuti quidquid rationis et cnsilii est tiam peccata sua, tarnen hoc nihil prodesse, quia in hominibus, vertitur in malitiam ubi non accedit sum ilia superbia sic deiecti sunt, ut Dominus te- sinceritas: ita etiamsi sint homines nimium creduli eat ipsOB convictos, ac si multis testibus probatum et vacui omni consilio et ratione, mera est ilia stulssset eorum crimen, ac si detracta iam esset illis titia. Caeterum, quum dicit Israelem similem esse arva: denique nihil ampliua esset dubitationis. Hoc columbae, non intelligit Israelitas nuda inscitia pecntelligit propheta. Superbia ergo Israelis testatur cas8e, sed fuisse privatos omni iudicio. Et opponii faciem eius, vel ipsum humilit: hoc est, Israel tur haec stultitia intelligentiae quam Dominus illis itiamsi hactenus visus fuerit esse infiexibilis ad- obtulerat lege sua: neque enim Dominus desierat rersus omnes admonitiones, adversus omnes poenas, Israelem semper regere sana doctrina: praetulerat amen convictus tenetur: et interea, Non redeunt ad semper facem verbi sui: sed quum ita Deus illuxeDeum swum, inquit, et non quaerunt eum in omnibus rit, Israel tarnen credulus fuit blanditiis Satanae et lis. Yidemus quod dixi: nempe confirmari superio- mundi. Nunc ergo tenemuB prophetae sensum. rem querimoniam de obstinatione diabolica, quae nniB, quemadmodum dixi, aliqui vertunt deolinanegnabat in populo illo, ut iam desperata esset sa- tem : et DDS significat declinare praeter rationem : us. Dicit autem, Non reversos ad Iehovam Deum significat etiam persuadere interdum, unde quidam

351

IN HOSEAM

352

exponunt columbam persuasibilem, vel credulam: sed non dubito quin propheta intelligat blanditiis fuisse illectos, vel illecebris fuisse deceptos, quod idem est. Israel ergo fuit tanquam columba decepta varus illecebris. Quare? Cucurrit enim ad Assyrios, invocavit Aegyptios. Israel si attentus fuisset ad legem Dei, poterat certo statuere se esse extra errandi periculum. Dominus enim non tenet nos suspensos vel anxios ut fluctuemur, sed facit ut resides et tranquillae sint mentes nostrae in verbo suo: quemadmodum etiam alibi dicitur, Haeo est quies. Stetit ergo per Israelitas quominus tanquam in 8olido loco pedem figrent. Maluerunt igitur volitare hue et illuc tanquam columbae, et abduxit eos in varios errores sua credulitas. Quare? Quia scilicet maluerunt se fallendos prostituere tarn Aegyptiis quam Assyriis, quum tarnen Deus vellet eos regere sana intelligentia. lam tenemus quorsum tendat haec prophetae exprobratio: quod scilicet Israel ultro respuerit oblatam sibi rationem, quam sequi certo poterat, et tranquillo ac composito animo: interea autem volitaverit, et fuerit sponte erraticus: quia scilicet passus est se decipi varus illecebris. Docet autem hie locus non excusari homines simplicitatis praetextu, quia hoc ipsum vitium nunc damnt propheta in Israelitis. Tenenda est igitur rgula Christi, ut simus simplices sicut columbae, et tarnen prudentes sicut serpentes. Si autem inconsiderate nos proiieimus, excusatio ignorantiae frivola erit, quia scilicet Dominus interea nobis praelucet verbo suo, ostendit viam: deinde habet penes se spiritum prudentiae et consilii quem nunquam negat petentibus. Ubi autem contempto verbo, et neglecto Dei spiritu sequimur vagas nostras imaginationes, duplex est nostra culpa: quod scilicet ita in nihilum redigimus lucem verbi et exstinguimus : deinde quod volumus ultro perire, quum tarnen Dominus nos salvos cupiat. Sed sequitur postea denuntiatio poenae: Quocunque, inquit, proficiscantur, expandam super eos rete meum, et detraham eos tanquam aves coeli. Ostendit Deus ubi l8raelitae hue et illuc circumacti fuerint, tarnen exitum fore infelicem, quia habebit rete expansum, et manet in similitudine, quam proximo versu posuit. Dixerat similes esse columbis, quae scilicet feruntur subito impetu ad escam, et non considrant rete expansum. Si ergo columba tantum videt illecebras, et interea periculum non praecavet, haec est nimis stulta simplicitas. Dicit ergo Deus, Ego expandam rete meum: hoc est, faciam ut infeliciter cadant omnia eorum studia et consilia, et irritae sint spes eorum, quia quocunque volitaverint expansum erit rete meum. Locus hie insignis est, quia hinc colligimus semper infaustos fore exitus, si quid tentemus praeter verbum Domini, et si agitemus consilia quibus non praesidet spiritus eius, quemadmodum

dicitur Iesaiae 30 et 31, Vae qui texunt telam, et non ex ore meo ordiuntur: vae qui agitant consilia, et non invocant spiritum meum. Prorsus hie locus convenit cum illis verbis Iesaiae, quamvis diversa sit loquendi forma: Dei enim est benedicere nostra consilia, ut successum prosperum et optabilem habeant. Ubi autem Deus non favet, imo adversatur nostris consiliis, quis tandem finis1 nos manet, nisi ut quidquid experti erimus tandem nobis vertatur in perniciem? Sciamus ergo guberuari occulta Dei Providentia quidquid homines in hoc mundo agitant: et 8icuti Deus porrecta manu deducit suos, et angelis etiam suis mandat, ut eos dirigant, sic etiam rete suum habet expansum, ut deprehendat eos omnes qui vagantur post erraticas suas imaginationes. Quocunque igitur profecti fuerint, Expandam super eos rete meum, inquit: deinde, Detraham sicut aves coeli. Videtur alludere propheta ad vanam confidentiam, cuius prius meminit, quum dicebat Israelem ligasse ventum in alis suis. Nam quum aliquid temere suscipiunt homines, simul etiam sibi spondent nihil fore impedimento quin perveniant quo tendunt. Quoniam ergo hac stulta confidentia elati homines plus audaciae colligunt, imo tandem impetuose ruunt adversus Deum, et videntur velle nubes ipsas perrumpere, ideo dicit propheta, Ego detraham eos tanquam aves coeli: hoc est, ego permittam ad tempus ipsos efferri: sed ubi penetraverint ad nubes, ego detraham eos, ego faciam ut intelligant suum volatum nihil sibi profuisse. Et notandum est unde detracti fuerint Israelitae. Nam quis non putasset tantum esse praesidii in Assyriis, vel Aegyptiis, ut non frustra illinc sperarent salutem? Sed Dominus vanam illam mundi potentiam deridet, quia scilicet quidquid spei concipient homines, ut se alinent a Deo, hoc totum evanescet instar fumi. Et postea addit, Corripiam eos, vel ligabo. Quoniam ID1, utrumque significat: nempe tarn corripere quam ligare, ideo utraque expositio tolerabilis est. Si ligandi verbum placeat, bene conveniet metaphorae: ac si diceret, Ego tenebo ipsos inter retia mea. Nam quamdiu liber est volatus avibus, putant totum coelum esse suum : ubi autem inciderint in retia, constrictae illic manent: iam ad volandum sunt inutiles, et nullum membrum movere queunt. Sic igitur optime conveniet sensus ille, Ego ligabo eos: hoc est, non poterunt rete meum frangere, sed illic tenebo vinctos usque in finem. Si quis malit, Gorrigam eos: ego etiam non improbo illam expositionem : et quantum ad summam rei spectat, videmus parum referre utrumvis legatur, nisi quod, ut prius dixi, ligandi verbum melius continut metaphoram. Dicit, Secundum atiditionem coetus ipsorum. Omnes fere ita exponunt, ac si diceret Deus se poenas sumpturum quas minatus fuerat per Mosen : et ita esset etiam obliqua accusatio so-

353

CAPUT VII.

354

cordiae, quod pridem admoniti tarnen non saprent, imo contemnerent illas denuntiationes, quae debebant assidue resonare in ipsorum auribus. Deus enim non modo lege sua praesoripsit Israelitis regulam pie vivendi, sed addidit etiam graves et acerbas comminationes, quibus doctrinam legis suae sanoiret. Seimus quam horrendae sint maledictiones legis. Quum ergo Deus statim ab initio ita Israelitis minatus esset, annon debebant magis sollicite ambulare coram ipso? sed non fuerunt istis denuntiationibus territi. Deus ergo hie oblique perstringit tantam vesaniam, quod Israelitae non satis attendant ad suas minas, quibus alioqui revocari poterant in viam. Moses enim illio fraenum iniioit etiam furiosis hominum oupiditatibus, si modo gutta aliqua sanae intelligentiae maneret in ipsis. Adde quod subinde eaedem admonitiones suggestae fuerunt a prophetis, neque unquam destitit Deus eos expergefacere, nisi ad eius vocem occalluissent omnium aures. Tenebo, igitur, eos ligatos, vel corripiam, secundum auditionem coetus ipsorum: hoc est, poena, quam de ipsis exigam, debuit illis pridem nota esse. Nam clare iussi promulgari legem meam, ita ut terrerem etiam duris eomminationibus populum meum: nunc ergo exsequar indicium illud quod fuit apud illos incredibile, quia haotenus illis peperci. Et quemadmodum iam dixi, interprtes fere in hanc sententiam conveniunt, nisi quod non expendunt prophetae consilium: hoc est, non animadvertunt exprobrari Israelitis suam duritiem, sed tantum loquuntur de poenis sine aliqua notatione, in quern finem vel, soopnm Deus promulgaverit maledictiones in lege sua, et earum memoriam revocaverit per suos prophetas. Hieronymus etiam affert alium sensum, quod scilicet Deus poenas sumpturus sit de populo secundum auditionem coetus ipsorum: hoo est, siouti uno consensu ipsi violaverant cultum Dei, et transgressi fuerant legem eius, ita de omnibus poenas sumpturus sit. Quanquam mallem etiam addere, quod secundum strepitum congregationis ipsorum, Dominus castigaturus sit ip808, ut propheta designet, non modo conspirationem in populo israelitico, ' sed etiam impetum, quum scilicet alii alios ad peccandum incitarent. Quoniam ergo ita tumultuose insurrexerant adversus Deum, sic nunc vicissim denuntiat propheta Deum poenas sumpturum: hoc est, Non impediet me tumultus vester quominus oompescam vestrum furorem. Vos quidem cum magno strepitu in me ruitis, et putatis vos fore salvos, etiam addioti peccatis. Atqui haec vestra intempries nihil impediet : ego enim habeo penes me castigandi modum. 13. Vae Ulis, quia recesserunt a me. Vastitas illis (vel direptio) quia perfide egerunt in me: et ego redimam eos (potest etiam resolvi in tempus praeCalvini opera. Vol. XLII.

teritum : ^ Redemi eos) et loquti sunt contra me mendacia. Hie propheta spem veniae tollit Israelitis, ao pronuntiat actum esse de ipsis, quia Deus iam decrevit os perdere. Nam quia Deus se facilem et propensum ad ignoscendum ubique praedicat, hypocritae sperant Deum sibi fore propitium, et hac inani confidentia spernunt omnes eius minas, et audaoius etiam insurgunt adversus eum. Propheta igitur hie ostendit Deum fore posthac ipsis inexorabilem, quia scilicet n i m i s d i u et pertinaciter abusi sunt eius patientia: Vae illis, inquit, quia recesserunt a me: vastitas illis, quia perfide egernt in me. Non est igitur, inquit propheta, quod se in posterum deludant vana fiducia, siouti hactenus fecerunt: nam hoo semel statutum est Deo, extremam vindictam ipsis inigere: defectio enim ipsorum hoc meretur. Postea addit, Redimam eos, et ipsi loquuti sunt contra me mendacia. Qui legunt in tempore futuro, putant interrogative prophetam loqui. Egone ipsos redimam? Loquuti enim sunt contra me mendacia: et putant indefinitum esse modum, An ego redimerem ipsos, homines nullius fidei: quid enim proficerein hoo benefieio? Alii exponunt, Ego quum eos vollem redimere, expertus sum hoc neque utile fore, neque iustum: quia loquuntur contra me mendacia, ut Deus hio non exprimat quid fecrit, sed quid facere habuerit in animo. Sed non male oonveniet tempus praeteritum. Seimus autem quam trita sit ac familiaris Hebraeis temporum mutatio. Sensus ergo hio erit, Ego redemi eos, et loquuti sunt contra me mendacia: hoo est saepius eripui eos a morte, quum iam instaret extrema ncessitas, sed non mutarunt ingenium : imo fraudarunt me laude suae liberationis, vel nihilo melius post suam liberationem vixerunt: Quum ergo tarn male looaverim hactenus apud ipsos mea bnficia, iam nihil amplius restt nisi ut eos perdam. E t videtur mihi hoo esse consilium prophetae. Priore igitur membro pronuntiat frustra ipsos sperare a Deo misericordiam, quia dcrta sit ultima ipsorum clades. Postea sequitur causae redditio, quod scilicet antehao perperam et impie abusi sint Dei gratia: quoniam redempti ab ipso, tarnen progressi sunt in sua malitia, et semper fuerunt perfidi adversus Deum, quum tarnen simulassent se alios fore. Quia ergo non contigit in melius mutatio, iam ostendit Deus se nolle consumere suam gratiam apud tarn impios homines. Docet autem hie locus quam intolerabilis sit nostra ingratitudo, ubi a Domino redempti non servamus datam ei fidem quam a nobis stipulatur. Nam hac lege Deus liberator noster est, ut simus ei proreus addicti. Qui enim redemptus est, non ita debet vivre ac si esset sui iuris vei arbitra, '.' sed debet totus pendere a redemptore suo. Si ergo 23

355

IN HOSEAM

356

ita perfide nos erga Deum gerimus, ubi eius gratia erimus liberati, haec impietas et perfidia duplicem vindictam meretur. Atque hoc docet nunc propheta. Seimus autem quam clementer pepercerit populo israelitico. Poatquam desciverat iam ad superstitio808 cultus, et fidem etiam violaverat posteris Davidis, Dominus tarnen non destitit multis adhuc beneficiis populum ilium prosequi, quantum vis indignii8 foret. Et scimus sub Iarobeam res illis prospre fluxisse praeter spem hominum. Atqui magis ac magis obduruerunt in sua inalitia, tantum abest ut reversi fuerint in viam. Nunc pergamus. 14. Et non clamaverunt ad me in corde suo: quia ulularunt super cuiilibus suis, ad triticum et vinum congregabunt se, defecerunt (deficient, ad verbum) a me. Hie rursuB obiurgat propheta Israelitas, quod non reaipiscant, toties admoniti. Nam in hunc finem (sicuti heri dictum fuit) apectant omnes castigationes quas Deus manu sua nobis infligit, ut sanemur a vitiis nostris. Propheta autem hie ostendit Israelitas non clamasse ad Deum, quod tarnen praecipuum est in resipiscentia. Sed notanda est etiam particula, In corde suo non clamaverunt, inquit, sincere. Nam scimus semper residuum aliquem fuisse cultum Dei: quamvis plures deos sibi fingerent Israelitae, tarnen non erat prorsus abolitum veri Dei nomen apud ipsos: sed miscebant Deum suis figmentis : Deus autem non moratur istas fictitiaa invocationes. Ideo dicit, Ipsos non clamasse ex corde. Ergo non accueat quod nulla caeremonia defuncti sint, sed quia non attulerint serium cordis affectum : imo simulate tantum ad Deum clamaverint. Nunc tenemus prophetae mentem : Non clamarunt, inquit, ad me in cordibus suis. Quia Dei invocatio praecipuum est exercitium pietatis, et maxime resipiscentiam nostram dclart, ideo propheta diserte hoc vitium in Israelitis nott, quod ad Deum non clamaverint. Sed quia poterant excipere se fuisse precatos in speciem, ideo addit non factum fuisse ex corde : quia externa caeremonia sine cordis studio, quid aliud est quam profanatio nominis Dei? In summa, hic duritiem Israelis propheta ostendit, quia manu Dei percuBsi non tarnen ad ipsum confugerint, et deprecati sint veniam : saltern hoc non fecerint ex corde, vel sincere. Postea adiungit, Quia ulularunt in cubilibus suis. Quidam adversative exponunt particulam O, ac si dixisset propheta, Quamvis ululent in cubilibus suis, ipsi tarnen non dirigunt ad mo vota sua. Sed possumus in proprio sensu accipere, et optime fluet hoc modo sententia. Ululant igitur in cubilibus suis, hoc est, non conferunt sua studia ad me, quia instar brutorum animalium proiiciunt suos I

ululatus: sicuti videmus facere incredulos, quia exhorrent conspectum Dei, et ipsa etiam mentio est illis formidabilis: ideo ululant, hoc est, profundunt impetuoso8 suos affectus: sed interea quantum possunt fugiunt ab omni accessu Dei. Sensus est igitur, Non clamant ad me in corde, quia tantum ululant, sed bruto impetu sine ratione. Si quis tarnen adversative legere malit particulam O, etiam sensus non male quadrabit, Quamvis ululent in suis cubilibus, tamen ad me non clamant: hoc est, quamvis urgeat ipsos dolor ad magnas vociferationes, sunt tamen muti quantum attinet ad precandi Studium. Si quis hunc sensum magis probet, ego non repugno. Sed quia particula 1D fere accipitur causaliter, ideo malo sic exponere, Quod clamant in suis cubilibus, et ideo non assurgant ad Deum. Iam sequitur, Congregant se, vel congregabunt se, ad triticum et ad vinum. Bifariam etiam hio locus exponitur. Quidam putant hie oblique perstringi Israelitas, quod si reperiant vinum vel triticum in foro vnale, voti sui compotes secure pergant ad peccandum et Deum contemnant, ac si amplius non egerent eius auxilio. Ooncurrunt igitur ad vinum et triticum: hoc est, simul atque allata est fama de vino aut tritico, comparant sibi annonam, et postea negligunt Deum. Sed sensus ille videtur esse nimium frigidus et coactus. Ego itaque non dubito quin propheta opponat concursum istum de quo loquitur vero et sincero studio precandi: ac si dixisset, Non tanguntur dolore quia me offenderint, quia ex signis perspiciant me sibi infestum. Non morantur igitur meam gratiam, vel offensam, modo fruantur copia vini ac tritici: hoc illis sufficit: perinde illis est, sive me adversum habeant sive propitium. Videtur haec esse genuina mens prophetae. Sed ut clarior sit reprehensio, notandum est quod docet Christus, quaerendum esse primo reguum Dei. Nam praepostere aguntur homines dum anxie laborant de vita, et student sibi comparare victum et quidquid opus est ad carnis necessitates. Semper inde facimus exordium. Atqui ista est nimis inconsiderata cupiditas, dum scilicet ita intenti sumus ad vitam caducam, et interea negligimus regnum Dei. Quoniam ergo homines illo perverso affectu conturbant totum pietatis ordinem, ideo propheta hie Israelitas ostendit non vere, neque ex animo clamare ad Deum: quia scilicet tantum solliciti sunt de vino et tritico: nam nisi essent famelici, contemnerent Deum et sinerent ipsum in coelo quiescere. Cogit igitur ipsos penuria et inedia. Sicuti brutae pecudes, quum esuriunt, feruntur ad pabulum, sed non quaerunt pasci a Domino: sic etiam Israelitae tanguntur quidem aliquo penuriae suae affectu, sed interea subsistunt in vino et tritico: neque enim alius deus illis est. Itaque sio vociferantur, ut tamen clamor eorum ad Deum non

357

CAPUT VIL

358

perveniat, siouti etiam vere et recta ad earn non taphor ad praesentem locum. Ego ligavi, et robotendunt. Ergo ab una speoie hio propheta Israe- ravi brachia ipsorum: ac si diceret Deus se fecisse litas ooargnit impiae simulations quod scilicet Deum ne dissolverentur ipsorum brachia. Soimus enim non quaerant, nempe quia tantum intenti sint ad robur brachii consistera in nervorum compactura. victum: et modo Tenter bene refertus Bit, Deum Nisi ergo ossa nerTis alligentur, statim sequetur negligunt, et non exspectant etiam eius gratiam, dis8olutio. Dicit igitur Deus, Ego ligavi et robosed tantum volunt habere plena horrea et plenas ravi brachia ipsorum: quae duo in eundem finem cellas, quia sine favore paterno Dei, tantum optant tendunt, et Terbum corripiendi non videtur mihi copiam annonae. Hinc satis apparet ipsos non ullo modo ad contextum aptari posse. Summa est, clamare ad Dominum. Hic locus observatu dignus hactenus stetisse Israelitas, quia Deus sua virtute est, quia videmus preces nostras vitiosas esse coram eos fulciret: quemadmodum si quia brachium debile Deo, si incipimus a vino et pane, et non quaerimus vel luxatum alliget et roboret, ita Deus hio exproprimo loco regnum Dei, hoc est, ipsius gloriam: brat Israeli quod conservaverit eum in statu. Et et non etiam hue applicamus animos nostros ut sub non dubito quin alludat hio propheta ad multas Deo propitio vivamus. Quum ergo non tendinous calamitates quibus dissolvi poterat robur Israelis, ad ipsum fontem divinae benedictionis, sed tantum nisi adhibitum fuisset mature remedium a Domino. cupimus nos ingurgitare copia bonorum quam sup- Deus ergo hic se medico vel chirurgo compart, peditat, tunc omnes preces nostrae ab ipso respuun- quod dlligaverit brachium Israelitis et rboraverit, tur, et merito. Sicuti videmus papistas, quum quod potuerat alioqui dissolvi. Fuerunt enim saesupplicationes suas instituunt, prorsus similes esse pius quasi nerves, sed Dominus restituit ipsos. pecudibus : nam implorant quidem Deum pro pluvia Nunc ergo tenemus prophetae mentem, quod scilicet vel siccitate, sed an hoc habent propositum, ut se Deus non tantum virtute sua Israelitas sustinuerit, Deo rconcilient? minime. Nam quoad ipsis liceret, sed etiam quod fecerit officium chirurgi vel medici cuperent ab ipso esse remotissimi : sed dum oogit quum videret dissolvi eorum brachia, ubi scilicet eos inedia et fames, tunc postulant pluviam. In attriti erant bel lor um cladibus et aliis rebus adquern finem? tantum ut pane et vino abundent. versis. lam tantum abest ut Israelitae gratos se Ergo tenendus est legitimus ordo in precibus nostris: praebuerint Deo et memores, ut cogitarent etiam si Dominus ostendat nobis irae suae signa, studen- malum contra ipsum. Potiti enim victoriis, recreati, dum est in primis ut redeamus cum ipso in gra- et etiam referti omnium bonorum opulentia, conspiratiam: deinde spectanda est nobis eius gloria, et runt audaoius contra ipsum, quia stabilitae fuerunt vero affectu pietatis quaerendus est, ut sit nobis hoc praetextu superstitiones ; deinde sequuta est licenpater: postea accdant suo loco, quae pertinent ad tia omnium scelerum. Nam et superbia et crudelitas, conservationem et statum praesentis vitae. Et no- et ambitio et fraudes magis ao magis grassatae sunt. tandum est quod dioit, Ipsi defecerunt a me. ~))QQuum ergo sic perverterint Dei bnficia Israelitae, signifioat reoedere: signifioat etiam defioere: et se- annon merito praeciditur illis spes veniae et saluoundus hio sensus melius convenit, quia prius dixit tis? Monemur autem hoc loco quoties Dominus propheta ipsos recessisse a Deo : nunc autem vide- medetur.malis nostris, et nos in rebus adversis subtur gravius aliquid notare, quod scilicet a Deo de- levat, nobisque suocurrit, reverenter agnoscendam fecerint. Ita hypocritae quum simulent se Deum esse hanc gratiam, ne scilicet cogitemus malum quaerere per circuitus, tarnen produnt suam defec- contra ipsum ubi tarn humaniter manum nobis portionem, quia nollent cum eo reconciliari hac lege, rigit. Nunc pergamus: ut cogantur vitam suam in melius mutare, abiicere affectus carnis suae, renuntiare sibi et pravis cupi16. Mevertentur non Deo. Fuerunt tanquam arditatibus : hoc. minime quaerunt. Hinc igitur patet cus dolosua (vel doli) ceciderunt (vel cadent) in glodio ipsos esse testes suae defectionis et perfidiae etiam in precibus, ubi est aliqua pietatis species. Sequitur : principes eorum o superbia (hoc est propter superbiam) linguae ipsorum : hoc eorum ludibrium in terra Aegypti. 15. Et ego ligavi, roboravi brachia ipsorum, et contra.me cogitant malum. Iterum propheta exagitat obstinatam malitiam Israelis una cum fraude et perfidia. Dicit igitur Iterum exprobrat Deus, quod Israelitae indigne ipsos fingere aliquam resipiscentiam, sed nihil aliud sua bonitate et dementia abusi fuerint. Quidam quam mentiri, quia ad Deum non revertuntur. verbum "ID1 accipiunt pro oastigare, quod scilicet Bevertuntur ergo, sed non ad Deum, inquit. Quidam Deus erudrverit Israelitas: et quemadmodum heri tarnen by putant notare causam, et subaudiunt ali.dictum fuit, saepe hoc sensu capitur. Sed quoniam quid, ac si ecliptica esset loquutio. Revertentur, ligare interdum signifioat, videtur aptior esse me- sed non propter quid: hoc est, dum revertentur, si
23*

359

IN HOSEAM

360

quia quaerat quid sit in eoruin animis, vol quid consilii agitent, reperiet merum esse fuinum, nihil solidi. Sed ilia expositio coacta est, ut videmus. Deinde etiam contextus ipse postulat, ut legamus by pro Deo: sicuti etiam aliis locis. Nam hoc novum non est. Pevertentur ergo non Deo. Hie igitur propheta pronuntiat Israelitas omnino esse praefractos, ita ut Deus nullam poenitentiam ab ipsis extorqueat: quod si aliquam simulent, esse merum mendacium, quia scilicet non recta ad Deum veniunt. Nam, ut prius dictum est, hypocritae, quum premit eos manus Dei, videntur quidem alii esse quam prius, sed semper fugiunt Dem. Nee frustra hortatur popnlum Dominus per Ieremiam (4, 1) ut ad se revertatur, Si revertaris Israel, ad me revertere, inquit. Sciebat enim ambagibus semper homines errare, et non tenere rectam viam. Hie sensus est. lam addit propheta, fuisse instar arcus dolosi. Est expositio proximae sententiae. Et hinc colligitur particulam by non posse aliter accipi, quam pro Deo. Ostendit propheta quomodo Israelitae a Deo se subducant dum videntur resipiscere : quia scilicet sunt similes arcui doloso, inquit. Quidam exponunt arcum iaculationis vel proiectionis : et certe nOT significat iaculari et proiicere. Sed non potest stare ille sensus: quia videmus quorsum respiciat propheta, Israelitas scilicet fucum facere, et nihil aliud quam decipere dum resipiscentiam ostentant. Ut hoc confirmet, dioit esse similes arcui obliquo. Nam arcuarius, quum vult sagittam suam iaculari, collimat primo ad certum scopum. Yidetur ergo iam 8agitta esse defixa ei loco quern dsignt arcuarius oculis. Nunc si arcus obliquus sit, sagitta alio volabit, vel etiam arcus fallet, ut retorqueat sagittam in ipsum arcuarium. Et similis comparatio etiam legitur Psal. 78 (v. 57), ubi dicitur, reflexos esse Iudaeos instar arcus dolosi: et ponitur hoc idem nomen. Atqui illic nulla est ambiguitas, quia Deus accust populum quod reflexus fuerit: hoc est, quod retroflexerit cursum suum, nempe instar arcus dolosi. Si quis legat, Arcum iaculationis, vel proiectionis, nullus erit sensus, imo hoc erit insulsum et ridiculum: ideoque satius est hie accipere pro arcu doloso. Et notanda est ratio similitudinis quam attuli, quod scilicet quasi sagittam arcuarii intenderent in scopum, quasi etiam nictu et collimatione dirigrent ictum suum, et iacularentur : ita hypocritae videntur magno conatu eniti, sed interea sunt arcus dolosi: hoc est, animus ipsorum retroagitur, et fugitant etiam Deum, et per flexuosas ambages vagantur, ut nunquam ad Deum accdant: sed potius illi tergum obvertant. Postea addit, Principes eorwm cadent in gladio propter superbiam linguae ipsorum. Propheta rursus denuntiat vindictam Israelitis, ut certo statuant non posse mutari coeleste decretum de suo exitio. Etsi enim hypo-

critae semper trepidant, et non posaunt quidquam sperare a Deo, tarnen non desinunt sibi facere delitia8, et semper aliquid novae spei fingere. Quoniam igitur sunt ita liberales in vanis pollicitationibus, dioit propheta non esse quod Israelitae exspeotent aliquod remedium in suis maus. Cadent igitur principes eorum. Iam in principum nomine est synecdoche: nam Deus non ita minatur principibus, vel denuntiat illis cladem, ac si vellet vulgus hominum excipere, sed dicit fore communem omnibus cladem, quam ne principes quidem ipsi effugient. Scimus autem in proeliis, ubi fiunt magnae strages, occumbere gregarios milites magno numro, paucos vero ex principibus. Atqui Deus hie dicit, Ego auferam totum fiorem populi, sed nemo ex principibus erit residuus. Quid fiet de vulgo ignobili, quod nullius pretii ducitur? Cadent igitur principes in gladio. Postea addit, propter superbiam linguae ipsorum. Quidam active exponunt hoc nomen, quasi diceret propheta eos provocasse iram Dei suis blasphemiis, vel suis scelestis sermonibus. Sed potius accipio pro magniloquentia. Propter superbiam linguae ipsorum, inquit, occumbent, quia magnifie iactarunt suas vires, quia etiam contemptui fuerunt illis omnes prophetiae: quia ausi sunt etiam evomere suas blasphemias in Deum : quia non minus obstinate, quam superbe ausi sunt tueri impios suos ac pravos cultus, Ego, inquit, hanc superbiam ulciscar. Ergo videmus superbiam hie accipi pro fastu illo quern ostentant impii in sua magniloquentia: quemadmodum alibi dicitur, Efferunt in coelum linguas suas (Psal. 73, 9). Erit hoc ludibrium ipsorum in terra Aegypti. Quia Israelitae tunc freti suo illo maledicto foedere quod cum Aegyptiis pepigerant, manebant contra Deum obstinati: dicit, Ego exponam eos ludibrio apud suos foederatos: iactant opes Aegypti, putant se esse extra omnem telorum iactum, quia Aegyptios statim vocabunt ad auxilium si quis eos oppugnet, vel si quis hostis eos invadat. Quoniam ergo fiducia ipsorum ita quiescit in Aegypto, Ego faciam, inquit, ut Aegyptii eos ludibrio habeant : et sint probrosi non tantum inter aemulos vel malevolos, sed amicos in quibus gloriantur. Ego prostituam te ad omno genus dedecoris coram amatoribus. Compart enim, ut prius vidimus, tarn Aegyptios quam Assyrios amatoribus, et compart populum suum mulieri impurae, quae deserto marito suam pudicitiam prostituit. Tu, inquit, te venditas amatoribus tuis, et etudes illis placere, et te pingis et ornas ut ipsos allicias : ego cooperiam te omni dedecore et probro, ut amatores tui a conspectu tuo abhorreant. Sic etiam hoc loco dicit Israelitas fore ludibrio in terra Aegypti: hoc est, non hostes a quibus nunc sibi metuunt, habebunt eos ludibrio, sed subsannatio eorum erit

361

CAPUT VIII.

362

in ore illorum, quos putarunt sibi fore vindices, et quorum armis visi sunt fore immunes ab omni ignominia. Sequitur caput octavum.

CAPUT TILI.
1. Super palatum tuum tuba, tanquam aquila super domum Iehovae, quia transgressi sunt foedus meum, et contra legem meam impie egerunt (vel perfide se gesserunt). ' In hoc fere consentiunt interprtes, prophetam minari non regno Israelis, sed regno Iehudah, initio huius capitis: quia domum Dei nominat, quam acoipiunt pro templo. Fateor quidem iam duobus locis prophetam loquutum fuisse de regno Iehudah, sed quasi in transitu. Inseruit enim obiurgationes quasdam et minas, sed ita nt clara esset distinctio: nunc autem non videmus ipsm pergere in regnum Iehudah, sed secundo versu nominat Israelem, et tarnen suam sententiam continut. Super palatum tuum, inquit, tuba, tanquam aquila, et quae sequuntur : postea addit, Ad me clamabunt, Deus, meus, novimus te, Israel. Hie certe sermo refertur ad decern tribus. Itaque nullo modo addueor ut initium capitis exponam de regno Iehudah. E t certe miror interprtes in re tantula fuisse hallucinates: quia domus Dei non modo templum significat, sed etiam totum ipsum populum. Quoniam ergo Israel .retinebat illam iaotantiam, quod esset populus sacer Deo, et quod esset eius familia, ideo dicit, Pone tubam, vel admove tubam ad palatum tuum, et bellum denuntia quod iam propinquum est. Acclrt enim hostis qui oppugnet domum Dei, hoc est, sacrum huno populum, qui obtendit Dei nomen, et qui electione vel adoptione confisus ideo putat se immunem fore ab omnibus malis : Veniet tanquam aquila bellum contra hanc domum Dei. Si propheta verbum aliquod adderet quod referri posset proprie ad regnum Iehudah, ego libenter accederem eorum 8ententiae qui domum Dei volunt esse sanctuarium. Sed legatur totus contextus, et quivis facile intelliget prophetam non minus primo versu quam secundo et tertio de Israele loqui. Nam, ut dictum fuit, nullam ponit distinctionem, sed prosequitur semper eodem tenore sum doctrinam vel concionem. Primo dicit, Sit tuba ad palatum tuum, vel, admove palato tuo tubam. Est hypotyposis. Scimus enim quo effcacius tngantur homines, Deum induere suis prophetis varias personas. Propheta igitur .tanquam caduceator hic inducitur, qui bellum deriuntit, vel fecialis, vel quoeunque nomine appellare libeat. Ergo hic propheta non iubetur tantum ore

loqui, sed signo etiam tubae ostendere propinquum esse bellum, ac si Deus ipse per suum tubicinem bellum indiceret Israelitis, quod paulo post futurum erat a terrenis hostibus. Hostes paulo post venturi erant, et solenni etiam ritu venturus erat caduceator vel fecialis qui bellum indiceret: vocant Graeci XTjpuxa, praecones: Les heraux, dicimus. Quemadmodum ergo terreni reges habent suos praecones, vel XYjpuxa, vel caduceatores, aut feciales qui bellum denuntient, ita Dominus prophetam suum cum solenni isto mandato mittit ut bellum indicat: Eas et intelligant Israelitae non iam ex ore tuo, Bed etiam ex gutture, idque clangente tuba, intelligant me sibi esse hostem, et me instare cum valido exeroitu ut perdam eos. Oertum quidem est prophetam non usum fuisse tuba, sed Dominus hac figura, quemadmodum iam dixi, exaggerat vehementiam doctrinae, ut sentiant Israelitae non esse ludum et iocum, quod propheta ipsis minatur, sed serio rem agi, ac si vidrent jam praeconem qui bellum indiceret : quod non solet fieri nisi iam exercitus sit paratus ad bellandum. Postea dioit, Tanquam aquila super domum Iehovae. Iam diximus quid propheta per domum Iehovae intelligat, nempe populum ilium qui putabat se ideo fore expertem omnis incommodi, quia erat adoptatus a Domino. Israelitae ergo vocabant se Dei domesticos, et hoc praetextu quum impie et sclrate se proiicerent ad omne genus turpitudinis, tarnen putabant sibi optime convenire cum Deo ipso: Veniet, inquit, commune excidiuiri omnibus: hoc est, non impediet ista iactantia quominus tandem ulciscar peccata eorum : sed addit tanquam aquila : ne scilicet Israelitae putent adhuc longam esse moram, sicuti procrastinant impii dum vident quidquam periouli instare. Ergo, ne torpeant Israelitae in suis vitiis, dicit propheta exitium, de quo loquitur, venturum instar aquilae: inomento enim aquila conficit immensum spatium, et miramur quum videinus instare capitibus nostris quae paulo ante non apparuerant. Sic etiam dicit propheta, exitium hoc, licet nondum cernatur, tarnen esse propinquum, ut terrore perculsi, saltern etiam si sero, tarnen quum Dominus ita ipsos urget ad ipsum redeant. Heri non potuimus absolvere primum versum 8. capitis. Restt igitur posterius membrum ubi propheta causam belli exprimit, quod prius denuntiavit ex mandato Dei. Dicit enim Israelitas transgresses esse foedus Domini, et perfide se gessisse contra legem eius. Bis idem repetit, quia foedus et lex sunt hic synonyma, nisi quod expositive additur, meo iudicio, nomen legis, ac si dixisset ipsos violasse foedus Domini, quod sancitum erat vel con8ignatum lege ipsius. Deus ergo pepigerat foedus cum Israele, quod voluit redigi in tabulas.

883

f H0SR4M

86t

Quum ergo noa latere* IsiaeHtae <qti4 Bg0 debe.reat, tarnen !rtto* iattungi taee iglftir,ittp* atio adftiagendumcrimea ralet, ut seitieet demoaairet propnsta, aoa fais error lapses dam trans gfaii. _ptat f)aS IJomJnit qua afl SojWp in leg edoeti rantf quam em et qnaai puritatem Dominus ab illis e*igeret : interea tamea negleetuHi fut fe#ta iUtti jfiw tain lfert Dfiiiu e&m Jpss pepigerat* isequitur;

AMI smtn fMMktf #|S (fc&,- gr&gkma w&0w-, %im dilt prophet al e filowai!, quidam pataot ai aceasart Israeltas, quod ad Denni a Hi duas peeiff f rpbeta B^igBatj ia quibs ^ni^geriit l tssolyujtjt pjropbetae fbs> -Ad oje ien*iit ptidia % ipiftm eontuniaeiam popnj tamare debueranfe is videtBr esse xbortattaj quod seilieet, quasi invito Deo novam religionem Clament nunc ad me araeitae. Sd eg aimpli- abi Fabrisayeriat ft niram etiam iaatitttiriBC fe* itr *eip1b -verba, t #AW% qttd -peas, bis ai*!* ; gaunt, Snattt aftliBia iUint pJpui jfiiiase qaael latJonem terum perstriagat in Israelitia: fMamahtmi undatam in regno et saeerdotie. Bt duobuB etitam a@ 'tues, noimm & Atquiia promptu erit responaioj fflis mdis testatus est Daus ae esse pBJinquani ; im$M. $r0 a, s frfeefl $$%$% fes$js ...#* J?^ '&$$% :bnba$, Beia^ul ;Qli ita. pi#ft":^13ta^ segggw. mm ouanxi nos duos fffeaS slated quia nempe in msta, b&tus autsm ideo obis est priortoeDominas reeitat quia feeturi sat, ml ptenitudo baata yitae, quia rex eat et saeerdoe, Ideo ipici lata fteS #operit IsraeKtae:i seupdo afitm '. mM ;ji rega t iajgpfttltf tobe eaplndiiat Dei loco ostendit e ludere sp^raai, quia semper ibat gpatiam rga popnlum* lam quam regnnm qnod malitiam la animis sais, et falao Bei aomen obten- Deua Oeuto iastituaKat reytunt Israeiitaei quam diit tift f fWeibi, Bieuti prias dietuaa #s|, eti^ai ebteputttpat eiirtteM sae*3<rtisi aaii jfesef ergo a'fiMt aS ws^ iMts * H $ f ##ls- |& qnasi data pepa e^stinguunt Bei gratam, et BQfpe ypocritae pleais fauoeia dstanast nomen Dei, nauto in nibilum redige quidfnid rat in ipaorum et ntagftifiee affiiast m eise Der papuluto: atfi aaluieo^ J B O o e ergo nunefepaitatitfpbffca, neiapi Djeaa eridet -tetftai h$m iw^0^-t aaeifi liitilis qud in repno mutaad t saeerdotio laraslitae Est, ae digna Jadteio. (MamaHmi gttar a& me,. labefaetayiat totam Bei ordinem, t patam ostenBt* iaaitiee refert ewuai fteaaKes, Dm$ mif deritt sfe olle Bei aaan rjgit quia nujaqia BSI mmmm te Quoaattt: g hyp#ttaet ac, eiSeat fnisssnt a regno Dafidia yel minimum deeetere. DBO iaHiliapeajf sese obfcegaat eos anatea, et pro- Muaquam etarn ausi fuissent riger noram et itittW* m gfe -sttb y & m; deiadis |itt| ; duitertuu; sifietdbiffii, ai qua gjSi* timoaa- Bi etarn iaetaat aotitiA f erA 4etrioS% iaetiat fldena yiguisset in ipsorum animls. Suae tenAus Woet caltum Dei. Beae,, Tesoaabaat quidam istti eia- sffium prophetae, quod non satis expenduat interftSi ft t>e ie)WaIa;;' sed, HtBga ses # adc! psetea, quia qutat bbe teteant ad jteedefa: quia Joqutnis et oargwt ipsuai bypiwria ^ isfeUt* viletur esse alaurdum lam severe expostulari earn HBe e*g teaeoias quomoda eobaswaat sti due laraelMs, quod institaerint regem lrobeam, quam v#u ifftef Se, # A ^ffim uatmaia tgadat p^ tatte|t 4ebiai: iil^aitea Del itasu^ lam 'proauniiaipt pirata "?rf)ntn hS sigafi^at elo||a*e, et preoui ita lore, Sel non satis attendant, prbpiietae aWifere sigaiieat etiam iate*aia, vt all expaaat, menteat: quia sieuti iam diximua, quum Beus ineteMB fte JP* dtlito qtiia. Wicpa #t ^afititlesf- Bltutt|! ;ia5eft|tfet|ta*,, illifia3gel>a#i^ago Cbristi-. inter reectioae boa et pi-isqautieaeai de qaa mediatris, enius partes sant iaterceder pud Beani mox loquitui? propheta* &raM iontm 'roml s ut reeonoiiiet eum bominibns. Deimde in Davidis p*ife- "3H5. fisa!}! ecpQuai de: ip^' Do, ac ii persona fiilgebft etiam regiwa teisti. Fun qattm esset geueri iaaseulii} sed if dbit jjuia pr@ popoius tumuttnose nFum regei sill l^it null pheta siaaplieiter aeeoset lataeiitaai quod ab ornai Dei mandato, quam noum tempum sbi abrieaS iostta et aepitate eesBerat iaao pjeal epule-; et altar praeter legi? praeset;iptBiai quam etiam at qu^ail^ii isti m iti, fyt&. egO- p*fi saeeiBdotium liaeppit, tioniie laee orttiptel gat Ss, "kmtis mm $eme$uetw, iaquit. atei? per- manifesta abaegalio pietatiaf rgo in ntroque pall^ii et fepellere est eoBtaria aattheiiii! ae si tebat lsraelita$ ess apstatag, Beum aim Ms de-

-it A l l elg!!#| S#af *%, ;#OIMS it* .rsA , Jhmw% smd banmm (fret abominatus es%. repuit, yel reoesait prneui a toae|4 losfe jp^peter tum,

I dji0ii5$t pjfflpli^ta tI#fa#lga s'wa ^^tQm h& %$e ftdoptunj ut hestis iam fit psum coajp*eh.saauru8. falla aim melte nobis munito est adwrsu Qmne o*att ftt* aduitt pietatt' et ttititl* ttbi aatia iotegritas a nefeia exaulat* tune sumus expssjti malle omnibas: nudati enm sumus Bei auxili. J'g fideniui quani ,e||gaatf lata ^daf iatei ; s prplteta eampfeet, qued Israel proeul baaura JPBiacerit, et qnod pessefueodua sit ab toatibua suia. Poftpa adiuagils 4a Ips mgmre fvcerw% M nam ex mi: rm-

365

CAPUT VIII.

366

8eruerant quum a domo Davidis fuissent alienati: deinde quam sibi finxissent cultum extraneum: hoc est, quern Deus lege sua non praeceperat. Quod ad primum attinet, dicit, Begnar fecerwnt, sed non ex me: principatum instituerunt me inscio, in quit: hoc est, sine meo consensu. Deus enim se nescire dicit quod non probat, vel de quo non consulitur. lam si quis obiiciat Deum fuisse conscium novi regni quum etiam autor fuerit: faoilis est solutio. Scimus Deum ita operari, ut tarnen non excuset hic praetextus impios dum alio spectant, quam ut eius consilium exsequantur. Exempli gratia, Deus Toluit probare patientiam servi sui l o b : praedones qui rapuerunt eius bona, an ideo fuerunt excusabiles? minime. Nam quid erat illis propositum, nisi ditesoere, et quidem cum iniuria et rapinis? Quum igitur illi commodum suum venentur ex alterius dispendio, et iniuste spolient hominem qui eos non laeserat, ideo omni excusatione carent. Interea tarnen Dominus per ipsos exsequitur quod statuerat, et quod iam Satanae permiserat. Yolebat servum suum spoliari, quemadmodum dictum est: et Satan qui impulit praedones, non poterat ipse digitum movere nisi Dei permissu: imo nisi hoc Uli esset mandatum. Interea Dominus nihil commune habet vel permixtum cum impiis, quoniam consilium eius longe distat a prava eorum libidine. Sic etiam dioendum est de praesenti prophetae loco. Quia Deus volebat poenam sumere de Solomone, ideo abstulit decern tribus. Passus est quidem Solomonem regnare usque ad vitae finem, et tenere regni gubernaoula: sed Bechabeam, qui successit, perdidit decern tribus. Hoc non factum est fortuito: Deus enim sic decreverat, imo pronuntiavit ita fore: misit Achiam Silonitem, qui offerret regnum ipsi Iarobeam, qui nihil tale somniaverat. Deus ergo hoc totum gubernavit arcano suo consilio, ut decern tribus deficerent ab obsequio Bechabeam, et Iarobeam rex creatus ocouparet maiorem partem regni. Hoc inquam factum est ooelesti decreto: sed interea populus non existimat se Deo obsequi, quum deficit Bechabeam: apptit enim aliquid relaxationis ubi videt iuvenem velle tyrannice quidvis exprimera: ideo eligit sibi novum regem. Bed debebat potius omnes iniurias perferre quam ut se privaret inaestimabili illo bono, cuius Deus svmbolum et pignus dederat in regno Davidis. Nam, quemadmodum dictum est, David non regnabat more vulgari, sed Brat Christi figura:' et Deus pollicitus-fuerat gratiam populo quamdiu vigeret regnum illud, ao si iam Christus habitaret in medio populi. Quum ergo populuB exoutit iugum Davidis, perinde est ac si respueret Christum ipsum, quia contemptus fuit Christus in figura. Videmus ergo quam indigne populus se contulerit ad Iarobeam; Neque enim editio ilia tantum levitatis signum fuit, siouti te- '

mere sacpe populus quispiam statum suum pervertit: non fuit igitur quaedam temeraria levitas, sed fuit impia abnegatio gratiae Dei, perinde ac si Christum ipsum reiicerent. Hoc etiam modo avulsi sunt ab ecclesiae corpore, imo quam vis regnum Israel opibus et potentia excel 1ret supra regnum Iuda, fuit tarnen instar putridi membri, quia tota integritas a capite pendebat, a quo se absciderant decern tribus. Nunc ergo videmus cur tarn duriter expostulet propheta, quod instituerint Israelitae regnum, et non a Deo. E t simul etiam soluta est quaestio ilia, quomodo hic Deus a se ipso non esse pronuntiet, quod tarnen statuerat, et quod testatus fuerat per os prophetae sui Achiae Silonitae: nempe quia, ut dictum est, Deus mandatum illud non direxit ad populum, neque populo permisit ut se subduoeret ab obsequio Bechabeam. Negat igitur Deus respectu populi regnum illud fuisse a suo decreto: et dicit factum hoc fuisse, quod populus scilicet regem creavit se inconsulto, nempe quia populus debuit attendere quid sibi lioeret: hoc est, quid Dominus ipse concederet: hoc non fecit, sed repente sequutus est caecum suum impetum. E t hic locus dignus est observatu, quia inde colligimus fieri a Domino rem unam, et non fieri. Hodie stulti homines et qui in scriptura non sunt exeroitati, magnas turbas nobis movent de Providentia Dei: imo etiam sunt multi rabioai canes, qui nos allatrant, quia dicimus (quod etiam scriptura ubique docet) nihil fieri nisi Dei ordinatione et arcano consilio, et quidquid etiam geritur in hoc mundo gubernari eius manu. Quomodo? Ergo Deus erit homicida? Ergo Deus erit fur? Vel saltern ei caedes, et furta, et omnia genera scelerum imputanda erunt? Ostendunt isti homines, dum volunt videri arguti, quam stolidi sint: et interea etiam quam praeposteri, imo potiuB furiosae bestiae. Nam hie propheta ostendit rem eandem factam fuisse a Domino et non factain fuisse, nempe diverso respectu. Deus hic diserte negat Iarobeam fuisse creatum regem a se: contra si quis obiiciat saoram historiam, constat Iarobeam fuisse creatum regem non populi suffragiis, sed Dei oraculo : populo enim nihil dum tale in mentem venerat, quum iubetur Achias ire ad Iarobeam: ipse quoque non adspirat ad regnum, non impellit eum ambitio, quietus manet tanquam homo privatus, Dominus ilium excitt: Volo ut rgnes: populus nihil horum novit. Fostquam hoc factum est, quis negabit Iarobeam fuisse impositum solio quasi Dei mann? Hoc vertim est, sed respectu populi non fuit divinitus creatus rex. Quare? Dominus enim mandaverat Davidi et eius posteris, ut perpetuo regnarent. V demus ergo sic ' disponi, quaecunque in mundo fiunt, arcano Dei consilio, ut moderetur quidquid tentant impii, et quidquid etiam molitur Satan : et tarnen maneat ipse iustus, et nihil hoc ad

set

IE HQ8SUK

$m

levaadaai maforum culpam yaleati si deanfe omnia casa vitidum, mm dieamns mttm iuty& ^agm^ gnbsraari arean Bei aasilio. #am quantum a i periade tit, <|tidB| pftamf M&, Bse*offc H | Ipso: B^eiiftlai," scua;t quid Bomiaas ptafpipip leg JIM SBprik %rtt,: DMrat Israel bonnmt sea sua sequantur am regulam : ata ab & deffeetentj pjjaeftrri debet Terbum reiieiedi. Mf@ctd e?g$ eaoa jest quai excusent s obseqaatos fiasse eo. mM mm iim$ g&Mre^ tel Bomittos frooM ps* H spejstiadus est smJf oruai animas. Yd#- ifit yJtalBj tttaia^ J8I fegimus n asm aseasatiyo wo rgo quallter Israelita insfcitaerinfc regam non mivtmm -iumm% axe propaeia noa modo Israelitis, sed ex Beo, quia seiKeet sediti iata eos impulit, qnum stiam idol in qvgo sperabamt xittem dfKantiat* IfttftJBi IM jpeeipfflfSt a q$m alium f; g#m pjjd probabiMl iil III xpasitio qaod geilcot yjtaeligereuti nisi qui a Tum betas esset Ipse auto las Somron, vl amariae ongaverit popultiai, yel desigaayerat postes Barids, et irolebt usque ad prseal Meserl. Et non dttpto ijujai fBsn ffbif G&cisti adyiflJuia ifs teaerf soli Yg|am; JEfsra ittbflsM *SdtB* **> proptea^ ut onfirmet upesequitur altera exprabraJi> Qm j&mkw $* - rorem doolraam, iierum obiBere Israelitig non e awfp s t em argents ma, Hie eanqueritur Deus alibi qaaerendam esse causam *itl quaui iOttSI altam suala fasS'& aH # 4 # laj^i|tatuai,, 8*8 S^WifclSI jpaesejtam |i Jw*8bjt ro & o pentus orreplum impMs sup&rstiiionfbus* III km idolum sibi aeeersiyerint, t fabrcawrint vtalum rat HOB ferenda oapietas, quod pepaias Bb uoyam loco Bei. Euit autem baee nimia fraisa t pervorsf rgm' a]p|eti*ef^ led M$ -ell amalus ooniM*, tte|Aas% qa xprt sfint IQ4 mraeuKs imlaaiowi, dam Israslitae coawrluaf aarum suam mensam Bei potentiam t muiasem, qaod tamea et argentum ia idola. Bkat, iFnemni amum smvm sa ad rem mortuam traastulerint. Onjftaraat sibi et ##pfe i$m hie , Eg dAaw#fftm loag- tittttuo tfottftf #po*tti psi quasi prodgoso fa* in alios usas aurum et argentunij qa ditati lueraa. rare agi fuum ita deftscerunt a vero Beo, qui lls Quam ergo liberal fuissam erg ilios, ipsi abasi toties t iata mirabilter patefetus fu*at? Biet suai B . befilieBe et x, aut; i a^geat 4u. igilHif nun Bfns, "VWms' mtS: B0iMa^i-i li st, idola vel I sih feeeruat Ergo hi taeil pro neqae fortuto easu TOUI* aptiytas qaaa iam imjjheta mordet aseam popal amentia, quod sibi pendet naque tiam Heebit b adscriSere iaariat x ajatf|ia 6rtf ptlbli s iewit qua faaaea kostfttii qutd vielenief ia. lojaginquas tert im Mifiie debaerat. l a m quorsum iftatur aobts pe raplenftt sd Wrilm tmm *j?s te afelra.* Deus eaaiae a Domino, ais ia quotidiamira asnm? %*nm nim te in hae terra losayerat, ut tibi esset quieit^ #rg Bojniaus a i s^yttla flesfinaferit auram I baersditas usque o laeat; mk: yitutes tous noa argeafcun% quaenaro ista st veeorda at Inde sibi passas est # Mo quisre, Erat aim terra hadeos Boaflar retnt hoaiines Sed semper tenendum naan baereditas tua, sient tiam rat toaereditas '$$$. illu ^p,*, qd eeUit* ttdis: tsoaftaj ISM^ Bomiai, fitquam autem ex^alsuS *S)t B% et lita defection! 511am predlfn% qnfa asqa du sabragtas ftulws in ias loeuro, quo iure nun Mtaruat regaatn labslaetar qaod Dans institaerat manebis ia eius possession? Erg fe&r iuus te n iptttaa: abf|eA ft tiWSi #B D ujtn 0puB siea tiam prlus isloae :*ftaii .uip,. f naa am aaeeriotio peryerter mm, sunt t adactig xpeor yrli Beam* Kuno teamua propaeta pofia gaiperstittoaibus. Poatea - seqattar pseaaB de- meutem. Et postea dielt mmoEmssB fktr&m mitn ontttti4 # Aftl ieSE ifaa si oJWaW in 9o0, IIi eomj*e|ienalt #as jfcraelieas^ t Beam nmia rigidum BBSBJ ilia Kxeepti loenm non iosteadit tten aftter poss firi ptin Bens estremans nabet, qaum ita proddeiint et yioiarerint datam yiadietam de ipsis sumat: qaa selieet (ut prins doiia, qMiB MM, tgpa qftai* iirdffi 0ttBfp% idiquotifs dimus) an Iseat telles, BU posgeat et fro0ication regpuernt eias graam* fidemas 4etl nll a#nitoae, ve corrigl a meliaS ^0rgo istam illii xitiam prapheEam naae minari. %mgm, iaquit nm fterm mmiiMem, ml iaaoeeasrg&Bittl* ciaaif 3 0 E asplorat bstintia fopftUr qatd unllo tempors pfogressu yl Spatio reyersus esset ad saaam mentenr. deiade quod in poster am tiam nula % MlpgmB |yel jprocal reieefe st idem yer- ess! spes. tymmgm igi^ar'-jft^t f$|#*wif lgpll8Wf: bttra reu) A M * lf iv^. ^flhs t,aa| Bamc^i^ ^un tft | i y Ko est1 4uw siat iaeompatihes, ut eoceemuM fumr mm& m 9hs :. qmmsqm jam jw#srW vnlgo loquuntur, quam omni purtats yl nnoesatia iuwjliiim |yi inncentiam)? yfeaC siat, ideo iam eogr ataft o*|n>la feiadia xperri* oeaiB at isos frdam, BB Beus oclu* pEoseqattar andern ssntentiam propbta os- dt os impiis, a possnt obiieer framodream serit$ft aim laraelem sua ealpa perite, nee posse tatea| quad iam rigide ab ipso traftentufv efutftt alio ti^nslefr rimOi el aasit sii satft I igtflr eorua aJaial quift siloet p*|iat %~ verbis est aliqna ambignftal, qaa tamn. senfam spetarrt} et alaue eos xspeetefe fdet enim Aon ofescnrat, Sive aim legamus in aeensandi

369

CAPUT V i n .

370

ipsos? obstinates esse in sua malitia, ut nihil sperandum sit prorsus. Sequitur: . 6, Quia ex Israele etiam (sie vetfto) artifex fecit eum, et non est deus: quia in frusta (vel fragmenta: contritiones alii rertunt, alii scintillas: sed clarus est sensns si ita vertatur, in fragmenta) erit vitulus JSamariae.

Initium versus non reote exponitur, meo iudicio, quia quidam coniungunt particulam Kin, hoe est, pronomen demonstrativum, ac si non esset inter? posita copula, quae tarnen notanda est, quia multum amplificat sententiam prophetae. Etiam hie est ex Israele, inquit. Quid autem jntelligit propheta? Nempe vitulum huno esse ex Israele, sicuti ab initio pridem vitulum in deserto sibi fabricaverant. Sed nondum liquido tenemus prophetae men tern, nisi simul observetur tacita comparatio. Accust enim Israeli tas quod primarii fuerint au tores huius superstitions, utpote qui non aliunde fuerunt decepti : hoe est, non mutuati fuerunt hanc corruptelam a gentibus,. ut fieri interdum solet, sed fuit intrineeoum figmentum, ut loquuntur. Ex Israele est, inquit :: hoc est, iam iterum vos deprehendo architectes impiae superstitionis. Patres vestri, quum sibi vitulum in deserto conflarunt, an poterant obiicere (quemadmodum fit) se alina fide fuisse induotos? An dicent sibi datum fuisse offendiculum a gentibus, et fuisse quasi irretitos, quemadmodum saepe contingit ut alii alios trahant in'errorem? Minime. Ergo sicuti patres vestri, quum nemo illos ad superstitionem impelleret, proprio motu, et quasi diabolico instinctu ipsi sibi fuerunt autores novae superstitionis: ita hie vitulus iterum est ex Israele: hoe est, non potestis : alio referre eius originem, non potestis transferre culpam in gentes alias: in tus, intus hoc malum natum est, inquit. Iain tenemus consilium prophetae, quod scilicet haec superstitio non sit adventitia, sed quod Israeli quum nemo esset mains suasor, sponte sibi exeogitaverit hanc florruptelam, qua deficeret a vero et puro Dpi cultu. Verum quidem est, in Aegypto adoratos fuisse bovejret vitulps:. idem etiam poterit dici de reliquis gentibus: sed haec aemulatio non impulit Israelem. Quid igitur? certe negari non potest quin se ipsos ad impiam hanc Dei abnegationem stimula verint. Quemadmodum. si hodie quis papistis obiiciat, ab ipsis natam esse illam superstitionum colluviem, qua apud. eos corruptus est totus Dei- cultus, hoc vere <ticetur: si excipiant se.mutuatos esse ex gentibus multos ritus, hoc etiam verum est : sed interea an gentium imitatio traxit eos ad ista diabolica in7. Quia ventum serent (perte serunt ventum, venta? Minime: sed propria libido ipsos impulit, quia non contenu simplici Dei verbo, finxerunt sibi inquit, prime loco) et turbinkm metent : non est ei cultus extraneos et dgnres: postea quisque volait culmus, germen nonproducet /amww (non faciet, ad verbum), si forte produxerit, extranei vorabunt earn. GaMni opera. Vol. XLII. 24

etiani aliquid proprium addere; sic factum est, ut demersi fuerint in hanc prpfundissimam abyssum. Undo igitur papistis tot patron^ quibus. frpti contemnunt Christum mediator em? nempe ipsi sibi expogitarunt, IJnde etiam tot diabolicae caeremoniae, quibus peryertunt cultum Dei? nempe eas sibi fa<brioarunt. Nune ergo videmus quam gravis sit ista expostulatio, quum dicit hunc etiam vitulum esse ex Israele. Non est igitur quod dioatis vos fuisse maus exemplis deceptos, sicuti qui permixti sunt profanis gentibus contrahunt eorum vitia, et contagio serpit facile inter homines, quia natura proT pensi sunt omnes ad vitium, non est cur mihi quisquam hoc obiiciat, inquit Dominus. Quare? Nam vitulus, quem fabricarunt sibi patres vestri, in deserto, fuit ex Israele, et hic etiam yituUis est ex Israele: hoc est, non obtrusus vobis fuit ab alijs, sed Iarobeam rex vester eum vobis fabripavit, et vos cum plausu faoile exeepistis. Artifex,^ inquit fecit ilium et non est deus. Hie deridet stuporem, populi propheta: et sunt complures alii loci similes, qui passim occurrunt, praesertim in prophetis, ubi Deus exprobrat hanc amentiam, quod' ita se proiiciunt ad cultus tarn insulsos. Nam quid magis alienum ratione est, quam hominem se prostituera coram ligneo trunco, vel coram lapide, ut inde saT lutem expetat? Increduli quidem fucos suos inducunt, nempe se quaerere Deum in coelo: quoniam autem idola et imagines, Dei sunt figurae, ideo illuo aceedere : sed interim apparet quid ipsi faciant. Colores igitur illi sunt prorsus evanidi, quia stupor ipsorum palam deprehenditur, quum ita genua flectunt coram lapide vel ligno. Propheta ergo hie inyehitur in ilium brutum stuporem, quod homo fecerit. An hominis est mortalis deum faeere ? Tribuitis certe vitulo divinitatem: an hoe est in manu artificis? homo sibi vitam non contulit, et non potest momento tueri quam vitam adeptus est precario: quomodo igitur ex trunco vel lapide faeret deum? quaenam est ista dementia? Postea addit, Non est deus, quia m fragmenta. erit vitulus Samariae, Ab evntu hic ostpndit propheta quam nulla sit potentia, vel quam nullum sit numen j p vitulo illo, quia Bcilicet redigetur in fragmenta. Eventus ergo tandem demonstrabit quam stulte desipuerint Israelitae, qui sibi fabricaverint vitulum ut esset quasi symbolum praesentiae Dei. Nunc yidemus quid velit propheta. Exaggerat enim crimen Israelis,^ quod -non fuerint aliunde allecti, ut desciscerent a puro et genuine Dei cultu, sed sibi ipsi fuerint impostpres. Haec summa est. Sequitur:

371

IN H 0 8 E A M

372

Hic propheta alia figura ostendit quam inutiliter Israelitae sese exerceant in cultu perverso: deinde quam inutiliter etiam excusent suas superstitiones. Et ista obiurgatio valde necessaria fuit 8icuti etiam hodie est. Videmus enim ut hypocritae, etiam centies convicti, non tarnen desinant aliquid obstrepere. Denique non sustinent vinci, etiam si conscientia ipsos coarguat, semper tarnen audent virulentiam suam contra Deum evomere. Audeut etiam inanes praetextus afferre: ideo dicit propheta quod ventum seminaverint, et metent turbinem. Concinna est metaphora, quod scilicet relaturi sint messem similem sationi. Prbiicitur semen in terrain, deinde colligitur messis. Dicit, Seminarunt ventum, ergo turbinem colligent, vel tempestatem. Seminare ventum, nihil aliud est quam obtendere speciem aliquam, ita ut oculos simplicium perstringant, qui astu et verborum fuco tegunt suam impietatem. Si quis ergo manum iactet, videbitur semen proiicere in terram, sed tamen seminat ventum. Sic etiam hypocritae habent suas pompas, et ita se componunt, ut videantur esse prorsus similes piis Dei cultoribus. Yidemus ergo quorsum pertineat haec metaphora prophetae, quum dicit eos seminare ventum: nempe quia etiamsi nihil diffrant a veris Dei cultoribus, quoad externum adspectum, tamen nihil seminent praeter ventum: quia scilicet quum tunc Israelitae offerrent sua sacrificia in templo, non dubium est quin composuerint se ad legis regulam, sed interim defecerant a Dei obedientia. Nulla erat fides in ipsorum actionibus. Erat ergo ventus: hoc est, erat ventosa quaedam et inanis ostentatio apud ipsos, etiamsi externus adspectus nihil differret a vero et legitimo Dei cultu. Serent igitur ventum, et metent turbinem. Sed non possemuB hodie absolvere. Ultima lectione non potuimus absolvere quod dicebat propheta septimo versu, nempe quidquid spei Israelitae conceperint, fallax et irritum fore: quia scilicet de nihilo sibi multas salutes fiugebant. Nam prius damnaverat vagos et perversos eorum circuitus, quod nunc in Aegyptum, nunc in Assyriam confugerent quaerendi auxilii causa: idque posthabito vel etiam neglecto Deo. lam ergo dicit fructum collecturo8 qui sationi respondeat: Seminarunt ventum, metent turbinem, iuquit. Hac autem figura significat frustra eos confidere, quia scilicet consilia eorum frivola sint. Postea addit nullum fore culmum. Prosequitur suam similitudinem, Et germen non faciet farinam, si forte fecerit, alieni vorabunt. Summa est, Israelitae in suis cons"iliis aberrant, et nihil habent solidum, perinde ac si quis ventum sereret. Sequetur ergo messis turbinis, quia semen eorum non assurget, non nascetur inde seges quae farinam reddat: quod si ad frugem

perveniant eorum consilia, hoc est, si ipsi adepti fuerint aliquem effectum, tamen alieni vorabunt: hoc est, Dominus tandem efficiet ut hostes eorum dispergant quidquid putabunt se adeptos esse. lam sequitur : 8. Voratus est Israel, nunc erunt inter gentes quasi vas in quo non est oblectatio (hoc est, vas reiectitium, vel contemptibile). Utitur eodem verbo quo prius, ubi loquebatur de farina. Dicit autem non modo annonam Israelis absorbendam esse, sed populum ipsum: et exprobrat Israelitis suas miserias, ut tandem agnoscant Deum sibi adversum esse. Nam hue tendit propheta, ut eos afficiat malorum suorum sensu, quo se tandem humilient, et supplices discant veniam precari. Haec enim magna est prudentia/ubi eousque proficimus in Dei ferulis, ut peccata nostra veniant nobis ante oculos. Dicit ergo Israelem voratum essey et similem vasi reiectitio, etiam inter gentes, quum tarnen populus ille excelleret supra reliquum mundum, sicuti Dominus eum sibi delegerat. Quum ergo esset peculiaris Dei populus, erat reliquis gentibus superior. Deinde in hunc finem erat segregatus, ne quid illi esset cum gentibus commune. Dicit autem nunc populum esse dispersum, et ubique contemni ao reiici. Hoc fieri non potuit, nisi quia Deus praesidium suum abstulerat. Yidemus ergo hoc unum spectasse prophetam, ut Israelitae manum Dei sibi infestam esse sentirent. Nunc sequitur : 9. Quia ipsi adscenderunt in Assyriam, onager (asinus sylvestris) solitarius (aliqui tamen generaliter accipiunt pro quavis fera: sylvestris ergo asinus solitarius) Ephraim conduxit amores (vel amatores conduxerunt: est quidem verbum pluralis numeri unn, sed quia Ephraim est collectivum nomen, ideo nihil est absurdi. Sequitur:) 10. Quamvis conducant (vel conduxerint) inter gentes, nunc congregabo eos, et dolebunt (vel incipient) paululum ab onere regis, principum: (hoc est, regis et principum, subaudienda enim est copula inter nomen "]b et Gni>). Hic propheta rursus deridet quidquid populus susceperat laboris, ut se a poenis eximeret. Nam hypocritae etiamsi non ausint palam et ex professo cum Deo bellare, tamen quaerunt vana effugia, quibus eum ludant. Sic Israelitae non cessabant satagere ut effugerent iudicium Dei. Et hanc stultitiam, vel potius vesaniam propheta deridet: Ipsit inquit, adscenderunt in Assyriam quasi onager solitarius: Ephraim conduxit amatores. Priore membro brutam populi feritatem oblique accust, ao si diceret similem esse sylvestribus belluis, quae cicurari

373

CAPUT VIII;

374;

nullo modo posaunt. E t hac eadem similitudine utitur Ieremias (14, 6), dum conqueritur indomita sua libidine populum abripi, perinde ac si onager hausto vento sese pro more suo in praecipitem cur8um proiioeret. Forte etiam oblique perstringit populi incredulitatem, quod contempserit Dei tutelam. Neque enim populus debuit ita in Assyriam properare, ac si nudatus esset, omni auxilio: soiebat enim se protegi Dei manu. Propheta autem hie exprobrat quod pro nibilo duxerint illud auxilium, quod Dominus pollicitus fuerat, et quod re ipsa paratus erat praestare, nisi sponte Israelitae alio se contulisBont. Ephraim, ergo, tanquam asinus sylvestris adscenderunt in Assyriam, inquit, non sentit se fore tutum et salvum, modo deliteat sub umbra manus Dei sui : sed perinde ao si Deus nibil posset, conferunt se ad Assyrios: haec est ingratitudo. Deinde rursus illam similitudinem usurpt quam prius vidimus, quod scilicet populus Israel sclrate et turpiter a fide coniugii deficeret, quod Deus cum ipso pepigerat. Seimus enim Deum fuisse loco mariti, et fidem ddisse Israelitis. lam quum alio se transferrent, similes erant mulieribus impuris, quae se adulteris prostituunt, et deserunt maritos 6U08. Iterum ergo propheta obiurgat Israelitas, quod. fidem Deo suo datam violaverint, et similes sint mulieribus adulteris. Quanquam ultra progrcditur, quod scilicet mercede conducant adulteros. Solent impurae mulieres illecebris lucri trahi: nam adulteri, dum volunt mulierem aliquam corrumpere, offerunt dona, offerunt pecuniam. Dicit hunc morem fuisse inversum, quemadmodum alibi idem exprimitur : Solent, inquit propheta Ezechiel (16, 31), mulieres ideo corrumpi, quoniam proponitur aliquod lucrum vel aliquis quaestus: tu autem consumis substantiam tuam, et non te elocas, sed potius scortatores cnducis. Idem etiam nunc, licet brevius, propheta attingit: Ephraim conduxit sibi amatores mercede, inquit. lam sequitur: Etiamsi conduxerint in gentibus, nunc coUigam eos. Varie exponi potest hie locus. Haec expositio communiter recepta est, quod Deus gentes mercede oonductas colliget adversus Israelem : sed potius refero. ad populum ipsum. Duplex autem potest. afferri sensus, quod non impedient magnae copiae, quas sibi undique accersiverit populus, quin eum absumat. Nam verbum }Op, quod vertunt colligere, saepe apud Hebraeos tantundem valet ac strage coniicere in acervum, siouti gallice dioimus, Trousser. Atque ita optime conveniet senten tia, Quam vis longe, lateque extendant copias undique contrahendo, ipsos alio modo colleotum iri : quia in aeervum redigentur. Secundus sensus erit, quod ubi Israel fuerit distractus ad gentes, Dominus ipsum colliget : ac si diceret, Israel fervet suis vesanis cupiditatibus, et cursitat hue et illuc ad gentes: hio fervor nihil aliud est: quam dissipatio,

perinde ac si unitatem, qua constat eius salus, vellet quasi data opera dissipare: sed ego invitum tarnen colligam : hoc est, retinebo ad tempUs. Postea sequitur, Dolebunt pauxillum ab onere regis et prmcipum. Verbum quo utitur propheta bifariam interprtes exponunt. l^ir quidam deducunt a verbo Wl, quidam a bbn quod significat incipere. Vertunt igitur, Incipient ab onere regis et principum: hoc est, incipient onerari a rege et principibus. Alii, Dolebunt pauxillum : ab onere regis et principum, quia scilicet erunt tributarii antequam hostes eos in exsilium trahant: hie erit dolor ille modieus. Si prior interpretatio ex duabus quas attuli placeat, hie erit comparatio inter ferulas quibus leviter populum ilium inter principia Deus castigavit, et ultimam vindictam quam sumere demum coactus est : ac si diceret, quod se gravari tributis queruntur, nihil esse, vel saltern non ita molestum praeut futurus est dirus ille moeror quern secum afferet extrema olades. Sed non displicet membrum hoc contexi cum ilia quam breviter exposui mitigatione: nempe quum populus ultro se distraheret, fuisse tarnen retentum praeter animi sententiam, ita ut non statim perierit, quemadmodum ruebat in suam perniciem, nisi posuisset Deus illud obstaculum. Ita coniunctim legendi erunt duo isti versus, Ipsi adscenderunt in Assyriam, quasi sylvestris asinus: hoc est, produnt indocile ferumque suum ingenium, dum ita effraenes rapiuntur. Deinde faciunt mihi gravem iniuriam, quod perinde ac si orbati essent meo auxilio, confugiunt ad profanas gentes, et nihili aestimant virtutem meam, quae praesto illis futura erat, si vellent a me pendere, et deponere in manu mea salutem suam. Postea exprobrat perfidiam, quod sint similes impuris mulieribus, quae marits 8UOS relinquunt, ut se ad impudicitiam proiioiant. lam sequitur: Quamvis hoc faciant: hoc est, quamvis spreto auxilio meo, salutem quaerant apud gentes profanas: deinde quamvis me adspernentur, et malint adulteris se subiicere, quam servare mihi fidem coniugii, Tarnen ego ipsos colligam, ubi se ita disperserint. Dominus autem hic amplificat crimen populi quia non statim de eius ingratitudine et malitia poenas sumpsit, sed distulit ad tempus, et mansuetudine sua voluit ad resipiscentiam adducere, nisi fuisset dementia prorsus insanabilis. Quamvis ergo ita conducant in gentibus, tarnen colligam eos: hoc est, Retinebo ipsos. E t qorsum? nempe ut parum do leant: hoc est, ut non pereant in totum, sicuti praecipites ruunt in ultimam oladem. Videntur enim consulto appetre ultimum exitium, dum ita cupide et ardenter feruntur ad profanas gentes. Est enim haec miserrima corporis laceratio, quae non potest nisi exitialis esse. Tarnen dolebunt paululum: hoa* est, effioiam ut sensim possint ad me reverti, nempe temperato dolore. E t hinc melius 24*

87i

IB a M

wm-

perspiirtua #at dixerit prophets hune dolorem foute superstitoBi kminibus. Prior menibro ostendt exignum, qui rit ab anere prHeipum et :regis: bonaa earnm inteationes fri^olas eit et # a mafoi l8asAi* pr^ojtam rat slaiiai t belli gno^eri! Mit, dpH Ibi prolibidn onfingnn* maleojaeftar #yttfts Hb reso asssEet ils in par- tlpJiees utes Htt igitur unum ai Deinde ss>ciH, qaemadmadum tandem lactam est: sei quitur, Brgo alimia, <mm uffs | # jpcgfWt% qfia Bpkinjiii i||(&ftdib v Inditttanft siiflt t interea #* oluit open teiipJs^re, et non pjaunf amplaeti orem mitlgawt quia feti sunt trihutarii: oaotus auas admontionesi ideo re ipsa tanletn ostendei est rex eum mm onsilariis exiger magna tributa. Dens quanti aestimasppit ipsorum intention^ nfc Btiuit fepf papains $&& dbuft 4$dets fitt plisse ft|auntn f qnia J insaS fioAibils %iadit, tua teeam repatrs peeaats ana, iaind redire ad Do- testetuB pBss nihil alind iesey quam quad peceata minum, sd hoa factum est sine prafetu. Ergo eo sua um ltaribu auxerunt. Post leqaitaej &W exnfabllB fei* pprti ofcstlftrt lam ten* mus u,ud wt propheta, 8quitur rwrmt 1* Sferlf preii&m legis mme^ simti aUsnum repittta sm puasi aliquid fxiraneum epa* ta|w ftitj. eMtMw^. E H ei Awm ai jmwnwm, Hic propbeta atndit brefiter unie fii|pi .H propheta ittat fdollatriam. fbpdf Ifi- debfat iltat P&i) t ita as#m volait praeeder Tehitur* quae Ismen tan habita fut optima *Hgte mnibus esAentimj quibu soient homines m ipsos Gbiuruerant tarn Israelita in uis superstitioni- Mler, et faeer tiam fuum, si quando oargiuftbu, -uf diftpm *Sl fW irdejai a $>*& fit h % % tar, llam ^pponit T^ei Bei, 6 rgniam qua il alla Dei oa&Gerant, fleinius autem^ ft! error seel praearpta st, omnibus bomunm figmentis. Putant invaluit* ipsa stustat eontrahers arftiam. eea- nnmines iiqnam as Beam, nisi quidqjii4 inagl^ ' hjffant gitfr Iteaejitif ad piereri gai #;at|ti8 nantu, i p e tanqnaa prjfbum #t legitimum acepiaii fialta PutafeSiii s optin mrri qaaties Baari- tqui Baus praefert obedientiam omnibus saerifioiSj fisabantj, qaum tarnen mafia ae nsagis: in m pro- at alibi dixit, Prnnantiat igitar nan p^opiM^ rgnabt in po* w$ai?eni |^e wed* ira pf, 'Quia antw Ais' oe* Otnes urperstitioes ^na taue s cauerftnt, idea prspheta dielt $js fo^itowfcg sBi puo israeiitiOj damn* s ram eo, quia seiieet nn obediant legi, sed bbeant eultuf de* mltomm *# peemnum, d MMs (Arnim fe i pmsatwn. BPef (ijB#inadaaodttni jam ixjj fersuadere ffiig dif* gn!ps t ferfr|o#t faps Spsi sibl fabriearnnk &Jlimum fait, aitaria seihest ess ad, peeeandum; l'ldemn ergo qnalis iteantextas propneta, & m et quo magis atten ersnt ad olendum Baum, eo dixerat pximo versu populnm multiplieais sbi gla*iuf p$<ar? Videms <|OiBoda kdi pagista* altafia in pj^atuui: f uia, at iain dlxij tanta rat saperbiaul In suis ftbamin&ilouibu, I3ertana est bgtnatio, ut popalas nuEo modo ferret ho dio t nihil SOS imimw qnol non sit raaledMmn mmm Meo addit in persona Dei ipsius legsm faiss^ datam ^ t : aaitt : |*^spg. illift teptittfe omn^ genmj spi*- t ^ipos ^ab, a djlieissjs, Tllenau grg nn ws ieitia% et nHi ust anipiBs sinerta Son egtnnnt multis verbis litigandum cum saperstitosis, dam igita!, quasi ex prosso Donrn offendare: sd n- audacter eaitu* arios excagitant et quid li#nofr fefcea ^ac t llfi fpirjs sanpitas, awltipiiat a niandat# Dik Jtan pfgegiSft argend ^ant an aitaria Ideni tian ermr graBBtns lait tempore verbau ea ptnrit esse obedientiam qaam saerifieiaj; f ojetae. fiaec ratio est sur diat mtSgl&attet fimse deinde eertam esse reguiam qua jeantinetar in lfig% 0fti$: 'si g^emiSwi' d i s .qwts jpefiadeat pa-- et B#um nn tantpa) ?I eoli f traler ratiopistisj qu9tqnt exatrnnnt sa<rell% ttedeni ssa sea- nem a qua discedera fas non st, C|uum ergo nota Jera qua iratn Itei provoeent? Wa deMbant flielea sit Dei voluntas et perspiena, iam quid iisputainas! aonteAt S K e n altar! ni {n#qw ##1 iftdi abi brnjftf slaudttnt enfeij # epti s* onrer* f e on dignantur Deo marem gerer? pus m t altarij ma delefeant eowtent turn eommnni tunt alio weami ipsi autena aitaria siM abaque modo et lue Stcripsi ergo inquit Dominus. Et quo plus poadifii esstfttfnC bi larinjijifc am jutant Pn|n ibi babeit sfntnti. feduait ipfiuni JDenJa laquentem* tat vinenls bstritnm set quotquot sunt sasella Satis ^aidem feisset si dieere, eus robis legem in papato^ putant ttidem esse Bei eawseres, f t traiidit aur x a nnn sapitis potia qtiani <?x ten^rt JI1& IJio inlifua pn 6i |tti dic&t HM* proprio ftarnis sensn? el vnlft i liontios vatofiiem sa aboioa scimus quam feriose exardeant garij ae ei nnum fraenum vobis impositum esset? ili, Son igitur euj>r^aeua est sta repetitio, qunm Oaeteram, magis emphatica st ista Ioquuto, quiaoa #i#t D# ipili ,.i%# legem serips&e$m s mp&miwi :Jr jprtf|b ieifej. -M$af$pet$ isi., llwfe o :ji* esse Qimsi m%w aMemmc ho st, a si niml ad mtm; Warm igtni ww m mmwm>~M%mseeundo m perineret. Dicit autem s scripsfsc %&itL u b f Ifflpftnr am poena quam Bominuf inftiget ,

377

CAPUT TJII.

37ft

volunt sibi intgras servare, ut ventrem suum farciant. Ergo pompam ostentant in sacrificiis, et interea apparet palpabile ludibrium, quod convertaht holocausta in pacific, ut scilicet carnes ipsis integrae ad vescendum maneant. Et oerte non dubium est hoc vitium semper regnasse inter hypocritas, ut coniungerent cum superstitionibus quaes turn. Ut! cunque ergo idololatrae ostentent se totos esse Deo addictos, tarnen respidiunt ne quid pereat. Yidetur ergb hoc vitium^ nunc perstringere propheta. Interim tarnen fator obiurgari Israelitas, quod putarent placari Deum sacrificiis quae per se nullius erant momenti: quemadmodum similem sententiam prius habuimus. Sed utrumque simul coniungo, quod scilicet frivola absque pietate immolent Deo sacrificia: deinde quod pro holocaustis carnes offerant, atque ita se ipsos pascant, et non magnopere curent Dei cultum. Holocaustorum ergo, vel exustorum meorum sacrificia offerunt: et quid? carnem. Neque enim videtur frustra posuisse nomen carnis. Alii dicunt contemptim hio vocari omnes hostias carnem: sicuti prius dictum fuit, adducent pecudes., Sed potius videtur subesse antithesis inter exusta et carnem, quia scilicet populus Israel voluerit cutem suam curare, et habere pingue convivium, quum Dominus postularet offerri sibi holocausta : et postea addit, et comedunt. Gomedendi verbo confirmt quod iam dixi, nempe hio perstringi vitium illud in 13. Sacrificia holocaustorum meorum immolant Israelitis, quod tantum intenti essent saginae, et carnem, et comedunt: Iehova gratum non habebit, nunctantum inani praetextu obtenderent Dei nomen, recardabitur iniquitatis eorum, visitabit scelus ipsorum,interea vero vellent se ipsos bene pascere. Sicuti hodie papistae, dum celebrant festos dies, illic sibi ipsi in Aegyptum revertentur. indulgent, et putant quo largius bibunt et epulantur, eo magis sibi obstrictum esse Deum. Hie est Hic putant interprtes rideri Israelitas, quod eorum zelus, comedunt oarnem, et interea putant se suis caeremoniis confinrent, et probrose vocari sa- offerre Deo sacrificia. Offerant igitur ventrem suum crificia carnem. Sed videndum est annon aliquid Deo ubi ita bene refertus est: istae sunt oblationes magis reconditum oontineant prophetae verba. Nam papistarum. Sic etiam nunc propheta, Comedunt nomen anan quidam bene exponunt, meo iudicio, carnes, inquit, quae debebant exuri. Dicit, Iehova pro sacrificiis vel exustis, vel assis positum, ut sit non habebit gratum. Hie rursus breviter pronuntiat, nomen quadratum. Alii deducunt hoc nomen ab dum fucum ita faciunt hypocritae, falli ipsos, et Dil', quod dare significat : ideo vertunt, Sacrificia sensuros tandem quam futiliter mentitf sint Deo et donorum meorum : et haeo opinio magis recepta est. hominibuB: Deus non habebit gratum. Hio rpudit Ego existimo prophetam hic non tantum obiicere eorum sacrificia Dei nomine, quia quidquid ipsi sibi Israelitis quod, frustra spem in suis caeremoniis con- promittant, satis est quod a se ipsis fabricaverint stituant, quae erant perversae et vitiosae, sed ali- illos cultus, Deus autem nunquam verbum de illis quid etiam crassius adducere, et in quo pdterant praeceperit. Postea Bequitur, Becordabitur nunc inicoargui, imo ridiculam esse ipsorum stultitiam, etiam quitatis eorum, visitabit scelus ipsorum. Denuntiat apud profanos homines vel pueros. Si simpliciter propheta futuram poenam, ne sibi placeant idololegamus, Sacrificia donorum meorum quae mihi latrae si non statim exardet contra eos Dei furor: offerre debuerant: frigidior erit sensus. Si autem nam illis commune est abuti Dei patientia. Antilegamus, Sacrificia holocaustorum immolant carnem: cipt igitur nunc Hoseas, dicens, Etiamsi Deus ad sensus erit, Adeo palpabilis est ipsorum contemptus, tempus conniveat, tarnen non esse cur Israel putet ut posBint etiam a pueris ipsis damnari. Quare? se immunem fore a poena: Deus tandem recordable Nam pro holocaustis offerunt oarnem mihi : hoc est, tur, inquit, iniquitatis eorum. Utitur usitata loquendi metuunt ne quid pereat ex sacrificiis: et ubi holo- forma quae passim occurrit in scriptum. Deus recausts offerre debebant, hoc est, exurere carnes,

Non simpliciter ponit scribendi verbum, sed dicit thesaurum hune fuisse depositum in populo israelitico. Et eo deterior fuit populus, quod non agnovit tantum honoris sibi fuisse delatum. Nam erat peouliaris haec eius haereditas. Scripsi ergo legem, et scripsi non promiscue omnibus, sed scripsi electo populo, inquit: iam reputarunt earn quasi aliquid extraneum. Nam utroque modo verti potest verbum. Addit magnolia, vel pretiosa, vel honorablia. Si dixisset, Scripsi illis legem meam: certe dignus est hio legislator oui omnes summa cum reverentia se subiiciant, et ad cuius arbitrium forment totam suam vitam : sed Dominus hio legem suam extollit splendido elogio, idque facit adversus hominum malitiam, qui eius dignitatem et praestantiam obscurant: Ego scripsi, inquit, magnolia legis meae. Utcunque legem meam despioiant, tarnen illic ego complexus sum 8apientiam quae admirabilis esse toti mundo debuerat : illic protuli arcana coelestis sapientiae. Quum ergo ita sit, iam quae excusatio restt Israelitis, quod legem meam contempserint? Dicit reputasse quasi aliquid extraneum, quum tarnen essent eduoati sub ilia doctrina, et a prima infautia Dominus ipsos ad se vocaret. Quum ergo deberent agnoscere legem Dei instar signi, sub quo Dominus eos continebat, hie exprobrat quod reputaverint tanquam aliquid extraneum. Iam sequitur:

379

IN HOSEAM

380

cordari dicitur, ubi re ipsa, et quasi exserta manu OBtendit se vindicem. Nunc ergo vobis parcit Dominus, sed paulo post ostendet quantopere abominatus sit haec vestra impura sacrificia. Recordabitur ergo iniquitatis etc. Recordationem sequitur visitatio, perinde ac causam effectus. Dicit, Ipsi confugient in Aegyptum. Non dubito quin propheta hie significet vana fore quaecunque effugia captent Israelitae, ac si permitteret illis Deus in Aegyptum confugere: sed hoc dicit fore illis infructuosum. Ite, fugite in Aegyptum, sed cursus vester erit inutilis. Hoc autem diserte expressif propheta, ut sciret populus sibi cum Deo esse negotium, cui nihil defensionis opponere licet: ideoque non amplius sese stultis imaginationibus decipcret. Etsi autem tanta obstinatione excaecatus fuit populus, ut nihil profecerit ista admonitio, tarnen magis redditus fuit inexcusabilis. lam sequitur: 14. Et oblitus est Israel factoris sui, et aedificavit altaria: Iuda autem multiplicavit urbes munitas: ego vero' ignem emittam (et emittam ignem, ad verbum) in urbes eius, et comedet (qui comedet, aut vorabit) palatia eius. Hie concludit propheta superiores sententias. Est quidem probabile varus temporibus fuisse concionatum: sed, quemadmodurn alibi diximus, hie collecta sunt capita sermonum quos propheta habuit, ita ut liceat cognoscere quale fuerit doctrinae genus. Disseruit ergo quotidie de idololatria, de superBtitionibus, et aliis corruptelis quae tunc regnabant in populo : saepius repetivit easdem minas, sed postea in certa capita collegit quaecunque dixerat. Haec igitur clausula est superioris doctrinae, quod scilicet Israel oblitus sit factoris sui, dum sibi fabricavit templa. Dicit oblitum esse factoris templa exstruendo: nempe quia non sequutus est quod lex mandabat. Ergo vidernus Deum in verbo suo velle cognosci. Israel potuit exoipere sibi nihil tale fuisse in animo, quum templa exstruxit in Dan et Bethel: volebat enim illis templis renovari Dei memoriam. Sed propheta hic ostendit non aliter vere cognosci Deum, et homines non aliter vere eius reminisci, nisi dum ex praescripto legis eum colunt, dum se totos subiiciunt eius verbo: dum nihil suscipiunt, vel tentant nisi quod ille praecepit. Quod ergo superstitiosi homines pro memoria dicunt, hie propheta aperte testatur esse oblivionemc quemadmodurn hodie quum papistis obiicimus sua idola, haec est eorum excusatio, In pictura et statuis Dei imaginem sibi proponi: ita fieri ut imagines sint libri idiotarum : sic loquuntur. Sed quid propheta hie respondet? Oblitus est Israel factoris sui. In Bethel erat altare, illic. Israelitae solebant offerre hostias, vocabant cultum Dei: sed propheta ostendit

talem cultum maledictum esse coram Deo, et non alio spectare, nisi ut prorsus obliteret sacrum Dei nomen ex hominum animis, ut tota religio pereat. Insignis est igitur hie locus, quum dicit propheta populum oblitum fuisse Dei, factoris sui, quum sibi templa exstruxit. Nam quid fuit in templis tam vitiosum, ut tollerent Dei memoriam e mundo? nempe quia Deus volebat unum esse templum et altare. Si quaeratur ratio, poterit quidem aliqua afferri, sed oportuit populum acquiescere in Dei iraperio. Etiamsi Deus non ostendat cur hoc vel illud praecipiat, sufficiat obediendum esse eius verbo. Nunc ergo quum Israel exstrueret sibi diversa templa, discescit a Deo, nempe quia non sequutus est legis regulam, quia non se continuit sub mandato coelesti. Haec igitur fuit Dei oblivio. lam tenemus consilium prophetae. Quum ergo solerent gloriari in suis templis, et quia illic erant magnificae pompae, quum superbe sibi in suis superstitionibus placrent, dicit propheta oblitos fuisse creatoris, hac tantum causa quod non se continuerant sub lege eius: et dicit oblitos esse Dei factoris sui. Hie per nomen factoris non significat propheta Deum esse mundi opificem, et creatos fuisse ab ipso honjines: sed refert hoc ad statum populi. Peculiaris enim fuerat Dei gratia erga hunc populum, ut satis scimus: non tantum eos condiderat, ut essent pars generis humani, sed formaverat eos sibi in populum. Quum ergo Deus ita eos sibi vellet esse addictos, propheta hie eorum crimen auget atque exaggerat, quod non obediverint verbo eius, sed sequuti sint sua figmenta et pravas imaginationes. Restt nobis ex capite octavo secunda pars ultimi versus, ubi propheta tribum Iuda accust quod multiplicet sibi urbes munitas: non quod per se hoc coram Deo sit damnabile, sed quia videbat propheta transferri in illas urbes populi fiduciam, quemadmodurn semper fieri solet. Rarum enim exemplum est, ubi populus quispiam bene munitus est, ut non implicitus sit perversa aliqua confidentia. lam quia hoc vitium satis notum erat in tribu Iuda, non abs re hie propheta conqueritur quod spem suam reponant in urbibus munitis, atque ita eripiant Deo iustam laudem. Et postea denuntiat poenam, Emittam ignem in urbes eius, qui comedat palatia eius. Summa est, ubi homines ita animum suum a Deo avertunt et recumbunt in res caducas, exitum fore tandem exitialem, quia Dominus frustrabitur spes eorum, a quibus ita fraudatur suo honore. Haec igitur summa est. lam sequitur cap. 9.

381

CAPUT IX.

382

populi, inquit propheta. , Nam intelligit, etiamsi Dominus ignosoat profanis gentibus, Israelem nihilominus daturum poenas: quia minus excusabilis 1. Ne laeteris Israel super exsultatione sicuti est eius apostasia et rebellio, quod soilicet a Deo populi, quia: scortata es a Deo tuo: dilexisti mercedemsuo scortatus sit. Nam alias gentes vagatas esBe in suis erroribus nihil mir um est: quod autem Israel super omnes areas tritici. ita iugum exousserit, deinde quod abnegaverit Deum Nesoitur quo tempore hanc concionem habuerit suum, quod ruperit ao violaverit fidem sacri conpropheta: sed debet hoc nobis sufficere, quod in- iugii, hoc simile portento esse debet. Non mirum vehitur in obstinatam populi malitiam, quia non igitur quod hie Dominus per os prophetae sui depoterat ullo modo ad resipiscentiam flecti, quum nuntiat, etiamsi veniam dederit omnibus populis, tamen manifesta esset defectio eius. lam denuntiat tamen de Israele iustas poenas sumpturum. Postea Deum ita esse iratum, ut nihil sperandum sit pro- addit, Dilexisti mercedem super omnem aream trisper}. Et ista admonitio diligenter notanda est. tici. Prosequitur suam metaphoram, quod scilicet Videmus enim hypocritas, quantisper parcit illis Israel scortatus sit instar mulieris impudicae ao Deus vel indulget, arripere occasionem securitatis: perfidae. Dicit ergo similes fuisse meretricibus quae putant sibi esse certam pacem cum Deo, ubi sus- ita ad quaestum feruntur, ut non pudeat ipsas flatinet eos ad breve tempus: denique nisi appareat gitii. Dixerat heri, populum sibi conduxisse alibi gladius exsertus, nunquam sibi metuunt. Quum amores: nunc autem dicit abductum fuisse spe merigitur tarn secure homines indormiant suis vitiis, cedis. Haec videntur in speciem contraria: sed praesertim ubi Dominus tolerantia et mansuetudine notandi sunt diversi respectus. Conduxit enim sibi sua eos invitt, ideo propheta hie denuntiat Israelitis Israel amatores, quum redemit magna pecunia foe-? non esse cur rebus prosperis gaudeant, vel sibi pla- dus cum Sssyriis: sed interim dum falsos deos ooeeant hoc praetextu, quod Dominus non protinus luit spe lucri, fuit similis meretricibus, quae corpus sumit de ipsis vindiotam. Nam dicit etiamsi omnes suum ad omnem foeditatem prostituunt, ubi aliqua populi qui sub coelo sunt bene habeant, Israelem merces ipsas allicit. Gaeterum posset hie moveri fore miserum, quia scortatus est a Deo suo. Nunc quaestio, Cur dicat propheta meretriciam esse illatn tenemus sensum prophetae: Israel, inquit, ne lae- mercedem, ubi appetitur copia frumenti. Nihil enim teris super exsultationes sicut populi: hoc est, quid- aliud exprobrat Israelitis, nisi quod optaverint areas quid tibi prosperi contingat, etiamsi videtur tibi suas tritico repleri. Hoc vero non videtur simpliDeus propitius esse, quoniam non te affligit, sed citer reprehensione dignum: quis enim nostrum non benigne te sustinet, imo si fovet te liberaliter, et apptit uberem proventum et tritici et yini? imo videtur dare multa signa paterni favoris, tamen non quum Dominus inter alias benedictiones hoc proest quod tibi placeae. Inane enim erit istud gau- mittat, se daturum copiam annonae, certe licet quod dium, quia infelix exitus te manet. Scortatus es, ipse promittit votis expetere et precibus. Sed proinquit, a Deo tuo. Haeo admonitio valde utills est. pheta vocat mercedem nefandam, quum ab idolis Scimus semper hoc vitium regnasse inter homines petitur quod Deus ipse pollioitus est se daturum. ut caeoutirent ad sua peccata quoties Dominus illis Quum ergo deficimus ab uno Deo, et fngimus nopepercit: et hodie experientia plus satis demonstrat bis novos deos qui nos alant et suppeditent victum eundem morbum adhuc infixum esse medullis nos- ac vestitum, similes sumus meretricibus, quae matris. Quum ita sit, expergefaciat nos hic prophetae lunt scortando acquirere sibi alimenta quam sumere locus non esse laetandum etiamsi arrideat nobis a maritis. Erit igitur aliqua mulier quam maritus magna prosperitas, sed potius videndum esse an liberaliter tractare volet, ipsa autem ooulos coniiciet Deus iustam causam habeat irascendi, quam vis non alio et expetet foedam mercedem ab adulteris. Tales pal am exserat manum suam, quamvis non perse- sunt idololatrae. Deus enim sponte se nobis offert: quatur nos, tamen debemus iram eius antevertere. testatur se facturum patris et nutricii officium. lam Hoc enim proprium fidei est, non tantum sentire maior pars contempta Dei benedictione alio transex poenis praesentibus iratum Deum, sed ex ipsis volat, fingit sibi falsos deos: quemadmodum fieri vitiis metuere poenas procul distantes. Discamus videmus in papatu. Quos enim implorant nutritips, ergo in nos descendere et severum exigere examen si vel siccitas vel aliud adversum tempus sterilia nobis, etiam quum Dominus dissimult, et non tatem et inopiam minatur? Habent innumeram exigit poenm de peccatis nostris. Si ergo scortati deorum turbam, ad quos confugiunt. Sunt igitur sumus a Deo nostro, suspecta sit nobis omnis pro- meretrices,' quae venantur lucrum ab adulteris, quum speritas, quia magno nobis redimendus erit hic con- tamen Deus ultro promittat se fore illis, maritum, temptus, quum abutimur Dei beneficiis. Et com- et sibi curae fore ne quid desit. Quoniam ergo nn paratio etiam magnum pondus habet: Quemadmodum acquiescunt in sola benedictione Dei, haec est me-

CAPUT IX.

mwM&m

8P

rjfiei eapiditas* qua eft iaexpleblis, deiad qaa pobiva Israeltis: quod diligaut mereedem: quia per.sft estidft fi Aeteatft, TideBtUf; ;i?gO. ftnn IttfJioet euitfflEtt d 'fietiios d p i ut' $er iaga^giteaj quid propbeta expEobret populo israelitioo* quad asagaa copia, Iam abi Dooiaas vdet si bup* iliae* paravit maiorem fEumenti eopiana sa suis faotos a sua sagiaa, dkit, frwabo vos ornai ptoi#Ms | t n a, ff*o 3>##: qoftatooitafia ftilsp lo fjotas ta:m aeqt v$aua% aqa tritfi&aa tobif tup* quuatur apud Jeremiam (4A$ *t} idolotatrae^ |num ptt; baee iaeda eoget vo taadeai; ad sipseea* g&rviebamus tegina eoli, abuadavimas vino et liaai, Viemua go ut BroaiiBUB tmatet boajiaes frupia* iaqutiefc: Mm (ptafaiant ftum am pit igftaio< Et ajatftaiao i a a | loqueadi totw% iiotis, et agant aibi esse tara hen et laute u quam dict, Naqu area, aequ torcula* paalsot ftv ajdcaai Deute OIUB. Quia igita idoMatra bane Noa dieit agros fane stoilfis, BOB dioit se aiiseuraai hoaEep defertit Jifetitii Ji&} ni patent ibi fbf gadiafett f ptoAlkaj sd 3|#^iie roa^ aifps mafia libemles quam futaEUf sil eros Bas, base toTOulap paseet os, loquti %m ^atstmi faM&t # s ; p-atio it BE kam BVBEO aune pEoafaeta aceaset ho at, ubi putayeriat s& fote oaani opia haatos^ Israelem obi digit apa Oede -|B#tEiiiai abi appMt eopis asiiis, ubi otiaai iaai sjs aper maes areas tritiei. I a saqaitaEi deyoiavoriat larfa dademiass boo tOttttt aiM| erlf qaia aequo afea, aeqa toroute os past; iaio fiaaai ipww, quod puiibattt iai gollfottiai esse, faitot oa SequituE: w i M w in m, am d8ttt peaaia lieft* quale meriti _ $, MM |#Stlfni lew e , # fWafWlfr' sont Israeliia fifearas bac beefoa WAS ab JSplimim in efifpktm-f # m. &&$&,ri iimttiieawm du<t08 a par Dei aita, quod gpeEreai sibi plat luer -ex 'Uf^FitiSftoibitt. " Dei' go fsteadit ift poena ia ha parte sumptaEBm> quad sBieet uferet t i e gravloreui po&aata deptatitjfifOitbotaj, qaod illli #t viaaui, et tritieuna, quemadmoduai Mam, seilioet Bomiaas os ia exBilium pEoiiciet. Haee ; vidimus sp. %, Nam haee 'Wm% tio tt qft 0* fotem hoffiibilis fait abiiatio, qauai privat saat nanus Eevooet homiaes ad sanam meatem* vel S* ierm Ghaaaaa quae erat fufel piai t sieati yo> t e yeddat eos iaexousabiles, dam spolit oa suis atur in Fsalmo. Qauax ergo hahitareat ia terra boafs. .fifftm, mo;t:etf& qnamdia ifoEuaj laweBy <2hBtt.i aghaat taaa,uaai ia Bi aedihui, t po* quaaidiu at vastiia @ t alimeatis saperat oraaes ;bo- toaat erto spjWarO ldtsft*feiblpatria fifcatfiiam nepas; ei padieaa matEoBas, plaeet sbi et eeaca- Quum autem iade expuisi saa% BBMUS testatus tur suo tplendMf * j s H ptttpa; ad etE*#sft intpiaat ost s# pro alisai #os du|f, periad a si patOE redaeia fuerit, si vidsat se omabas sss ludihEi Buro xhaEdet, ww e^go aa #df fitus laet at misre eiiam trahat vitam ia egestate, tun opiam propheta iilis miaatuE, aed abdieatiouBBi, quae enspirt, ft' Ig&jjit faaatppf 4gB*fBtWa: ^iait' lOBgf gffio Eat. k$utmtt iaqai% ia tOFEa quam reliquife arum, ie tiaar iiaas iterum lebovae. & slfigaas aHsio iator -gs&f :t Ws. fr pgopbetam suaai dsaaatiat B iactasaai am- altBEuaa est a 3,W% alteroai a 3fi#. Soa iabitabuat ;plia' ,Isratlfcfcia, BS :oa'tet#al ja Miba^ 'djlitiif, orgO M 'tEEft ^lfhOfa| ^sed pttiEtetur Batoaim in A:mmt igita^ ^tweiemr mM passet em* isqai% et Aegjptuaj;, "Bt ina:.c|rualslaati phts tOWOrls adMlft** ainSetur ilia t ho est, viadeoiiae aoa m- huo aeati quam: dioit, m dssyrm oTOedeat imspoadebtelt ^wo; %- e*iad -e#t i 'i. dtewiti uadw ]Pefiado niai $$& a si Domiaaa mljcerf t %iia peadeat is boaiioss ex ventre suO^ quia nltil saeEura illam popalum profaas gonMBas. ttt poit* aaiiud apud os quidquaoa babet aioaiBati quam an^ ha Bullam sit diseEimen. fam ista imundties, :aoaa, d0 *& ?$B I P * 4 M -0>8$e0 MS*. W> d# |aa fef^feiy ftphi|ta t b^ue tendit, ut ad^piio est, Bgo priTabo os vwtuf ai iatliigaat s frustra e iam aoa d|tiagrt popuJaftii illua a pralilaol deos dleja. uamas ulffli?ai sailtadi- faais goatibus His aim symbolis Domiaus retiaanem: fieaiAft ptw>* |tosda pipua lgasa^s ao bat jpo|uIttai Intel > fOuait iab#a& ab immandw moveri YBI igaoailnia vl tito yrberibus d qna iaraibas afesiiaer, Bai atena aio a Tftt cm^ addieti uat *atii sua, si pater prisavrit oa paae, muai a gaatibus nihi dilferuat, hiae patet ipsos uat < * dispep,ti: Tefba aibi p|ofl|ftua ifopt; fjotot esse * eo, sj delfani p illm saneti^ adaioatioaes ornais fusssat iliil lusora, Puftr tateaj, im * gratat ai feedeE pende! foi&qui satartateai aaiat, quam sidt pauem sibi abla- ient igitar I .ssria immmnumj hoe est,- iam aoa twj, seftit |aaj aafkupdft i* patris im, ^>|e e^p Ofiat fa* oiea eura a#c manu: vivant sao arbitEo 1as boBaitti TnM deditos #ojfigJt, qui sont a i alla: glatesi ego haotiettuf otiaai toi safe aJI alioqui stupidi, et aulla atia aiedoiaa Ulis prodesBeti qao fraeno; nnae aatem quia non susttaeat sah ttai! -tytjf #amas ffosuaa poplieta: priiaj -%%* ege aaea deger, fuaatuE sua liceatia $ed qua

385

CAPUT IX.

386

Inoertum est an hie testetur propheta eos perdere operam et oleum (quemadmodum loquuntur) . dum sacrifioant Deo: vel an denuntiet quid futurum sit ubi in exsilium eieoti fuerint. Uterque sensus videtur esse probabilis. Nam si ad tempus exsilii referre plaoet, bene convenient prophetae verba, Tunc, non libabunt vinum Iehovae, et non erunt grata illorum sacrificia. Non veniet amplius oblatio in templum Iehovae. Et sio multi intellignt hune locum: tarnen prior sensus longe aptior est, quemadmodum etiam promptum erit ex verborum contextu colligere. Dicit enim propheta, non libabunt vinum Iehovae, et non erunt illi grata eorum sacrificia : deinde addit, Quicunque comederint, poUentur. Hoc non videtur posse eompetere in exsuies, quod frustra studeant libare vinum Deo. Hoc enim facere religio vetabat. Iam quum dicit sacrificia eorum fore pani lugentium similia: hoc etiam necesse est intelligere de sacrificiis quae quotidie tune solebant offerre Deo. Nam in exsilio (quemadmodum dictum est) non fuisset fas quidquam offerre: neque enim illic erat altare, neque sanctuarium. Quomodo ergo dicit propheta, Quicunque comederint ex eorum sacrificiis polluentur? Soiamus prophetam hic loqui de tempore intermedio, ac si diceret, quod nunc sacrificant Israelitae, sine ullo profectu facere. Ner que enim Deus placatur his nugis: nam affermit manus pollutas, non mutant animum, obtrudunt Deo sua sacrificia, sed quae prius ipsi contaminant. Et similem doctrinam iam aliquoties attigimus, ideo nunc non insisto: sed satis est teuere consilium prophetae, quod scilicet frustra placationem Dei quaerant Israelitae in suis caeremoniis, quia sunt vana piacula quae Deus nihil moratur, et ne pili quidem aestimat. Non ergo libabunt vinum Deo. Est emphasis in hac voce, quia certutn est quamdiu vixerunt Israelitae in patria, fuisse satis in externo cultu sedulos, et libamina non fuisse ab illis neglecta. Quum ergo illa oonsuetudo maneret apud ipsos, propheta tantum de fructu hic dissent, quod scilicet frustra se exerceant in illo .frivolo cultu, quia non libent Iehovae: hoc est, libamen istud non perveniat usque ad Iehovam. Et se ipse postea exponit, quum dicit, Non dulcia .erunt illi libamina. Quantumvis ergo laborent Israelitae, propheta eorum laborem dicit fore infructuosum, quia Dominus rpudit quidquid ipsi faciunt. Postea addit in eundem sensum, sacrificia ipsorum sicut panis lugentium ipsis, et quicunque comederint polluentur: hoc est, polluta sunt omnia eorum sacrificia. Iam propheta clarius ostendit non fore prorsus nulla eorum sacrificia, sed irrita, quod scilicet ea Dominus ab4. Non lbbunt Iehovae vinum, et non dulcia ominetur: et quod repudiet quascunque larvas inerunt Uli libamina (vel ipsi non erunt grati et suaves grant in eius conspectum, quarnm obtentu procul Do mino), sacrificia ipsorum sicut panis lugentium ipsis: ab eius obsequio se subducant. Ratio est, quia si quieunque comederint, polluentur: quia panis ipsorum quis immundus attingat carnem puram, polluit earn pro mima ipsorum non veniet in domum Iehovae. Calvini opera. Vol. XLII. 25 ipsos profanet instar reliqui orbis, ita ut se per* misceant omnibus gentium inquinamentis et pollutionibus. Haec summa est. Nunc autem videnduin est an liceat, etiam quam versamur inter idololatras, euscipere tarnen ritus ab ipsis reoeptos. Certe hie locos, ut alii similes, satis clare ostendit nihil gravius posse nobis aeeidere quam ubi non differimus etiam in externo vivendi more a profanis et Dei oontemptoribus. Si dixisset propheta, Israelitae iam erunt famelici in terra longinqua: Dominus opulente hactenu8 ipsos alit: nam praestitit quod per Mosen fuerat olim pollicitus: terra enim haec omnibus modis benedieta fuit,- et suggessit nobis magnam copiam vini, tritioi et olei: imo mel fere profluxit instar aquae: sed nunc cogontur quasi tabesoere inedia inter hostes suos. Si hoc dixisset propheta, fuisset gravis et severa denuntiatio: nunc autem, quemadmodum dictum est, vult plus horroris illis ineutere, quum dicit, comedent immundum. Quasi verb in externo ritu tan tum fuerit momenti. Sed externa illa professio symbolum erat divinae adoptionis. Quum ergo populus sibi habenas laxavit, ut promiscue quoslibet eibos ederet, neque delectum haberet ex legis praescripto, tunc sublatum fuit discrimen, ut desineret esse populus Dei. Sio etiam hodie qui deflectunt a sincera professione fidei suae, et sooietatem ineunt cum papistis, renuntiant quantum in se est gratiae Dei, et sese proiioiunt ad libidinein Satanae. Soiamus ergo hano esse horrendam Dei vindietam, ubi non licet nobis profiteri externo oultu fidem nostram: sed impii sie dominantur, ut necessitatem nobis iniieiant qualem hie dicit propheta: nempe ut vescamur rebus immundis: hoc est, ut simus impliciti eorum profanis superstitionibus. Quare haec gratia non ducenda est pro nihil, quum licet abstinere ab omnibus inquinamentis, et ubi licet Deum pure colre, ita ut qis se non contaminet etiam per simulationem. Ubi vero sub tyrannide impiorum oogimur nos miscere impuris superstitionibus, Signum est horrendae vindietae Dei. Et non est quod quisquam' in hac parte se excuset vel extenuet oulpam, quemadmodum faoiunt multi, quos tarnen conscientia intus mordet. Sod satis est; illis obtendere colores suos in oculis hominum. Atqui non est quod isti homines vel sibi delitias faciant, vel simplicium oculos velint perstringere. Extrema enim haec est maledictio, quum populus qui saoer Deo esse debebat, et profiteri purum eius eultum externo ritu, ille cogitur se polluere immundo vietu. Scquitur:

fft

f-sosmoa:

'&m ipwiilio* est, sfc igtwr Ken* aimihrf . qnidqaid olferut impari homines, niai animum pargare sindeant. Et hoe prifteipinm ettaa asniper Valait ittt* iipft eaefeo% "'
Sfn tei ei>e)Bt# inapia fxtj |&ft.*f

titj iam ad exsiliam prophta reyritrj et ostendit qaam tristis taira ait popaii eaaditio, abi earehit insniba* B^oriijBift. 'fruA Widem fiel Itr!$li|s( qaum matassent locum templi. et quum per Iarobeam indaeti esaent vmi et deganerea ritaa, foiaae oni|iso refeeto* ita t iJollam B]ai:iiiiim b ilfe tempore i# plaeaerit. Immolabant nittt ida ae daemoniis, t non fieo, qaemadntodam alibi d&* cita*.* sed itttress quBm adh set speiies apqB. difitfi onlttifj qaani tigeret cireHmcis1% ft aerifloia ojperrent qaasi ex mandata Moss, et iaetarent se brahae fijias it degef&ht ift liww santa, ad? pmm m M m w<m 'mmm qind mm esse potit ils lafftere ilia und1* * qanm mpietas contamint bomn8 paroar sed Gonaiiam bjjie exail iam nallam aignnm eonapieerent gratiae eiaa fait exa^gera* quantum Deas abboseat ib in Deir qaaai prifatj esaeni; tempi W ltafi et #mljinipiii qftd jn tigiifejffli 8a#|e8 cotait non fJi^ baa fham enfrerit omni x parte eatnii sed etiam babel in antnm abominatione. mra#ier^mfii% ei vastitaSj qaam ergo ens s ostenlam quod ad Ipsam quaSBtionem peetat, erfani dert golitado prowl ab ipsis ]b|uiotuns esse, debait njalof Bts ilmnl t<Jlf ^edpii ad eap>ititio> pro tristitia p9trafe i n ^ ^ Ipsram ninia, Btoe mm fanas, not pollai ? si anteni mpii iiomines ^el sa- Iwit propheta, ^ t i l fmmri in--Ufa seimmit Et Bram baptismal adminisweut v&l saeram wmtmf diserte xprmit solenfa etess festf dies Si IBaane S0 p#lttlm#f ipg|F (^ftnSitlftiOi qaift aitio ipsa* et *eapre noia |et in menaoriaw, Oblatia qnaif nihil habet Tita rgo poait nos tanium aeti, et aofebatj ai ne alla qnidem aaorifleia toa tangant, non oeailta vol interior homnntn impietas. ~Et$$flew qnid tataen iaetarj fatis bj wnifnt fegti dies? Hau wrU. estf w$A tinewgi' q^aoBwii dwift propheta,, tnn U&mli steid* * aihll ftpfins iafQalsqais omederit ex ipsoram saerificii, fbre pol- lera oommEne pal&in obiseam. anebant enim baeinaelataBa. PisDsequitnr eandem do0triuam, W$m$ #rp festia dlebaa at popialna e* tota terra in templum $?ct #!fif ^^Hk Rtest bilariai iixponi hm osnierefc lila 0m trat fWttsi vm Dsi, qaae somembrHi, &o anima ipsoraai. Si lieamas, Baoem nabat e oelia Iam abi fssti dies aepnti snnt, abi animae ipsarain^ contemptim ita loquntns eit pro aialli agnntnr aari ieon?fntaB jerind tat m m Sojmioaa idieta Blleatio Ratende** se wm ampfeis } $m mm ' in r# ViTjE; M gutt fo, fer- frefe enram llins popali Brgo ne ainjpfleiter sione gallica jf Mgw$ur>: eatimen| Iaraelitae defantiaa stbi e^sijpa, Statt {Da meschant et tenjgji 4 <58 pnphsta oedit aliqod 0tt6tWo s# ditettaa Aux iiax na plaisent Tm erwes#

Toces istaej qaae volitabant valg, testes faerant fomttanis mana* Pominus ersins folat pasi ex tfaijere hosmlnfii m sttis iatelrs, qaam adegit ad taem anfesaioneWi Jon jairani est igitnr qaod apte diot ropeta (qneflttadmod&m detri etiam JhaM sbfhi t i sfiptrif <?etfrwi| :nenipe? aaj8Wfii& poptilij qni in sua prdia Banehat, simili for ani Ingeptiahu qaemadModam dielt Ieaaiaa (fi,!, .S ;<|iii# bfetft Midat, priode #& | | kiSk ink fioiatt si qmia maltet peeadem, pernde se si eanem ingaM Compamt ille aarifioia honcidiis: ne saij*o% qui atroiiws e*jnaeg ist aba saejQ |3#i nomine quais lagalar hominein. Mo anten* faeinnt ipii homines, tandem dMt, Si qais mtmdj^t j^lgetn** AmftSeat quod prists dMt, B | * etiam.,"g os fataa aeatb pollutttr, ioqaft, sflla Boeetate. dema nnae qaatn aeriter expergefaeiat Mm propheta hjf ooritasK at iam sib deeiftajat ^fo.aattirif ";<po<| aohsni* ml |upitt siJi Jpsr^ Jtenm, ab iltam nagis pkea^eriat. Minime, nqnit : imo tannm est iaqtiluafiieati i |aigi%iia '$gtlti, mt et ^twoiittt alio* qa prspiiri aseent. am qoaap,; Am pollaat mos aliorom mpietas, abi noa ostendiojaa nllam ggnnin foeJetatis;, ne simulations eMam tssstaM! alqltaa e&asw 8 ergo abstnenBft ab omni anparstton, an soeietas ipsa nom entaniteat? Beaposio faili est, pro*

phetltl qaasi diceret, Servent sbi et ventr suo paaem et ne offrant amplaf Dm. gatarent igitar ne, pane (pig, A pis*unfe e^iw^Wir M panera ftlum qaanj ifsi sint mind. Sed lbenter seqnor qaod mags reeeptnni est nejmpe jmoetB pro anima ipsoram jao^ ffntarani in dnipn leba, |iia i^nwo* hnifteB tano solit #srtft sa saorificia Oeo, a se reeoaeiliarent, ^el at saltern signa haberent fxpiataoe |deio dieit pjoph^t flfrri pa $0 aaAi #x ifge prfisorpto; ied impos non posse afferre panem in domam eborae, qa illoa qaasi interdito Bottnfa ig^lndat| n qa?|i hy paerit abltin^anf ydmiis ejtni fjpn aadaoter mm ingrant in templum mo velint prmos gradas tenere^ sed Jmiffiu %nien prohibt % eonspMtl sa# Jaee *ati# est ear dicat | mm impitram nia ?ntHram coram Jeo, qaamyi in speelem oblatiaoea ipsornm nfalpeant eorfm hQmMbna Seqatar 5. ift. famtis-m ie Atmi9 n fe festipiaMs

389

GAPT IX.

390

iungit propheta, Aegyptus colliget eus. Non loquitur certe de humano hospitio, sed pronuntiafc Aegyptum fore illis sepulcrum, in quo inclusi ma? nebunt: et ita spem liberations illis adimit. Israelitae sperabant sibi fore temporale hospitium in Aegypto, quum illuo defleoterent propter metura hostium: iam propheta ostendit longe eos falli, quod de exitu somnient, quia illic manebunt collecti: hoc eSt, non erit illis liber reditus, quemadmodum fingebant, sed perptua mansio, imo sepulcrum: Colliget eos Aegyptus, et Memphis sepeliet eos: imo est concinna allusio in vocibus jop et Tap. Priore verbo intelligit propheta sic inclusos iri, ut sint quasi alligati vel affixi loco: deinde addit illos se-i peliendos esse. Postea dicit, Desiderabe argenti eorum urtica possidebit, quasi haereditario iure, et spina: alii vertunt paliurum, sed sequor quod receptius est. Spina ergo in tabernaculis eorum. Summa est, exsuies fore Israelitas, non tantum ad breve tempus inquilinos, et tarn longum fore' exsilium, ut terra vasta et inculta maneat. Neque enim urtioae, vel spinae orescerent in loco habitato. Pronuntiat igitur Hoseas terrain fore, desertam ao nudam ab incolis, quia urticae et spinae illic d o minabuntur loco hominum. Hoc autem plurimum valuit ad tristitiam exsilii augendam, quod spes reditus illis erat praeclusa, et Deus etiam oatenderat Aegyptum, ubi hospitium sibi promiserant, fore illis instar sepulcri. Et ita ut plurimum contingere solet impiis, qui sese confrant ad vana solatia, ut dclinent vindictam Dei. Nam sese ipsi demergunt in profundus labyrinthos: ubi putant sibi fore portum quietis ad tempus, et commodam habitationem, illie reperiunt vel gurgitem vel sepulcrum. Haec summa ._-. 6. Quia ece.abierunt a yastatione (vel propter est. Pergamus: vastationem), Aegyptus colliget eos, Memphis sepeliet eos: desiderabe argenti eorum haereditdbit urtica: 7. Venerum dies visitationis, venerunt dies retri-, spina in tabernacuUs eorum* butionis, agnoscet Israel, stullus propheta (vel uno oontextu, sicuti alii legunt, Cognoscet Israel stultum Hid confirmt : propheta, sententiam proximi prophetam), insanum virums piritus, propter multitu-i, versus,, quod scilicet Israelitae tandem sensuri sint dinem iniquitatis tuae, et multum odium (vel stultus non frustra prophetas illis minatos esse, quum ta- est propheta, vesanus vir Spiritus propter multiturnen secure iudicium Dei spernerent : Ecce, inquifc, dinem iniquitatis tuae, et multum odium: et propter abierunt: quasi de re iam facta loquitur, quum ad- accentum melior est distinotio, quam secundo loco huc inStaret exsilium. Habitabant:, tunc in patria posui, Oognosoet Israel, stultus est propheta: et Israelitae, dicit tarnen profectos. Sed commendat quae sequuntur poterunt legi separatim, sed tarnen vaticinii certitudinem hoc loquendi gnre, ut de- ego utrumque exponam, ut libera deinde sit electio). vinant profani homines sibi impunitatem promittere, quum Deus eos iam ad tribunal suum citat: imo Quum. dicit propheta venisse dies visitationis, ostendit se iami armatum esse ad sumendam vin- exoutere vult hypocritis supinum ilium torporem dictam: Abierunt, inquit, prae desolation. Postea de quo iam saepe diximus. Nam sicuti a suis cuaddit, Aegyptus colliget eos: hie colligere sonat ,in piditatibus vexantur, et sunt in continuo fervore, malam partem: tantundem enim valet atque lingua ita se obdurant contra iudicium Dei, et quasi obnostra. Trousser: et saepe ita accipitur apud pro- ducunt callum. Necess est igitur violenter oum phetas, quum de excidio fit mentio : et hoc patet psis agi ad frangendam talem pervicaciam. Ha larius ex verbo sepeliendi quod continuo post ad- ratio est cur propheta toties ac tarn divrsis modis quod scilicet Dominus ipsoa prorsus deseret, et nullum amplius exstabit signum praesentiae eius, ac si reaecti essent ex ecolesia. Quid igitur facietis in die solenni, in die festivitatis Iehovae? Hoc est, Putatisne aliquid vulgare vobis denuntiari quum de exsilio loquorV Dominus enim aufereti simul totum cultum, et ita privabit vos omnibus testimoniis praesentiae suae. Quid ergo tunc facturi estis? Quod si mentes vestrs adeo occupt brutus stupor, ut hoc non veniat vobis quotidie in mentem, saltern solennes et festi dies cogent vos sentire quam istud horribile sit, nihil amplius esse apud vos residuum, quod spem faciat paterni Dei favoris. Tenemus nunc sensum prophetae. Hinc colligimus quod prius dixi, nihil posse durius nobis contingere in hoc mundo, quam ubi sumus dispersi absque ullo ordine, ubi nullum signum nobis occurrit, quo Dominus nos ad se colligat. Satius igitur esset nos privari et potu et oibo, et nudos incedere, et perire demum inopia quam auferri nobis exercitia pietatis, quibus Dominus nos quasi in sinu suo continet. Ubi igitur privamur istis adminiculis, et ita Deus fciem suam a nobis abscondit, et undique formidinem nobis ostendit tristis dissipatio, haec est extrema plaga, hoc est signum horribilis Dei vindiotae. Disoamus ergo si caro nostra afficitur, quum impendet vel sterilitas vel aliqua inopia: discamus magis metere dissipationem hanc, quum scilicet Dominus privat nos diebus testis: hoc est, tollit omnia pietatis adminioula, quibus continet nos in sua domo, et ostendit nos esse partem ecolesiae suae. Hoc igitur poatremo loco notandum est. Reliqua prosequemur sequenti lectione.
25*

391

IN H(OSEAH

392

rptt quod uno verbo dici potuit, Deum fore iustum ultorem. Clamt igitur Dune venisse dies visitationis. Nam quia Dominus illis pepercerat, quemadmodum etiam refert sacra historia, et initio diximus: imo sub rege Iarobeam secundo, qui fuit filius Ioas, res illis erant prosperae: hinc illis crevit superbia et contemptus Dei. Quum ergo putarent iam se esse extra telorum iactum, propheta pronuntiat venisse dies. Subest autem tacita antithesis respectu illius temporis quo Dominus illos sustinuerat: quia enim non statim ultus fuerat Dominus illorum peccata, putabant se elapsos esse. Distingua autem hie propheta inter tempus et tempus: Hactenus, inquit, putastis vobis pacem esse cum Deo. Quasi vero ubi connivet ad hominum scelera, se ipsum abneget, ut non amplius fungatur officio iudicis: imo alia hie ratio consideranda est, quod scilicet Deus certos habeat visitationis dies, quos sibi constituit. Venerunt igitur dies Uli. Et rursus inculcat venisse dies retributionis. Utitur alio nomine, ut sciant non impune sibi cessurum quod tot modis Deum provocaverint. Quemadmodum enim non frustratur Dominus spem suorum qui eum colunt, ita etiam merces reposita est impiis, qui pro nihilo ducunt eius iudicium. Deus ergo rependet vobis quod meriti estis, etiamsi ad tempus visus fuerit iudicium suspendere. Postea dicet, Israel cognoscet: haec est sapientia stultorum, ut veteri etiam proverbio fertur: et Homerus etiam dixit, raxft&v Se te v/jraog iyvw: non nisi quum passus est stultus, Bapit.*) Dicit ergo propheta sensurum Israel tunc quum affiictuB fuerit, quia scilicet doctrina erat contemptui, et omnes admonitiones erant quasi ludicrae, saltern nullum habebant pondus. Cognoscet ergo Israel: hoc est, sero tandem intelliget sibi fuisse cum Deo negotium, nempe ubi non erit resipiscendi tempus. Sensus ergo est, impios, quia respuunt Dei verbum, et sanis monitionibus et consiliis non obtemprant, tandem trahendos esse ad aliam scholam, ubi non ore doceat ipsos Deus, sed manu. Quisquis ergo nunc se non ultro subiieiet doctrinae, experietur Deum esse iudicem, neque effugiet manum eius. Qui coniungunt sequentia eliciunt hunc sensum, Cognoscet Israel stultum prophetam, vesanum Jiominem Spiritus: hoc est, tunc intelliget Israel se fuisse delusum blanditiis, quum pseudoprophetae polliciti sunt omnia prospra. Seimus enim, quemadmodum etiam illis exprobrat Michaeas (2, 11), captasse vaticinia quae auribus placrent: ideo vocat prophetas vini et olei et tritici, qui spem dabant

melioris status. Et mundus hoc modo semper decipi cupit. Quum ergo in Israel multi essent taies, qui suis imposturis fallebant miseras, ideo dicit, Tandem Israel cognoscet se fuisse delusum a suis doctoribus. Si recipimus hunc sensum, erit exprobratio, quod Israel putabat quodammodo prohibitam esse Dei vindictam, si pseudoprophetae dicerent placatum esse ipsum, et nihil metuendum esse periculi. Nam hoc modo nonne homines se obstupefaciunt? et quam erassus est stupor iste, ubi putant ligatas esse Dei manus, si homines taceant, vel si perfide convertant veritatem in mendacium? Et tarnen hodie etiam hic morbus grassatur in mundo, sicuti omnibus fere saeculis grassatus est. Quid enim captant impii, nisi ut parcatur eorum sceleribus? ubi ora occlusa sunt, putant se multum adeptos esse. Hanc vecordiam propheta deridet, significans profanos istos homines, qui tarn sunt delicatis auribus, ut nullam correctionem verborum sustineant, sensuros tandem quid profecerint quum haberent conductitios prophetas, qui illis blanditi sunt. Videmus ergo in summa, adulationes quibus sese impii contra Deum obdurant, fore illis causam duplicis exitii, quia dmentant eos taies fallaciae, ut multo audacius provocent in se iram Dei. Si autem disiunctim legamus haec duo membra, sensus erit, Stultus est propheta, insanus vir spiritus. Et quantum ad rem ipsam spectat, non multum est discriminis, ideo non tantopere contendo: quia ubi convenit de consilio prophetae, et eadem doctrina manet, in forma verborum adeo anxie laborare supervacuum est, vel saltern non adeo utile. Sensus ergo erit, si ineipimus sententiam a dictione ^l&c N'Sn : Scio prophetas vobis promittere impunitatem, sed qui ita operiunt peccata vestra, et quasi emplastris obducunt, sunt insani homines, imo sunt prorsus fatui. Non est igitur quod vos oblectent ipsorum blanditiae, quia effectus monstrabit fuisse meras ineptias et deliria. Iam videmus in sensu non esse magnum discrimen : semper enim hoc fixum manet, fuisse in populo multos adulatores qui operam suam locabant mentiendo, ut hoc modo colligerent favorem populi, quemadmodum omnibus saeculis regnavit haec ambitio: interdum etiam cupiditas et avaritia eo rapit homines, ut habeant linguam suam meretriciam, et excusent gravissima quaeque scelera, deinde ludant omnes minas. Hoc primo loco ostendit propheta noster: deinde ostendit sine profectu homines sibi placere in suis vitiis, dum nemo est qui severe eos corrigat, vel ad resipiscentiam acriter hortetur: quia etiamsi omnes prophetae illis spem faciant salutis, perituros tarnen, *) Haec non apud Bomerum leguntur, qui Iliad. 17, 32 quia non possunt cohibere Deum homines suo siv XB habet ex* * vijnioj lyvcu, sed, apud Hesiod. Opp. et dies v. 216. Verum Calvinus neque hunc neque Wum h. I. lento, quin tandem iudicium suum exerceat. Imo exscribit: sumpsit suam eruditionem, ut et alibi graecam, ex tenendum est illud, tune Deum parcere hominibus Erasmi adagiis Chil. I. cent. 1, 31. Gallus vertu: Iamais le ubi illis non parcit: hoc est, ubi illos castigat, ubi fol ne devient sage, Sinon apres peine et dommage..

393

CAPUT IX.

394

accust eorum peccata, ubi etiam cogit ad terrorem, tunc vult illis parcere. Ubi au tern parcit Deus, tunc non parcit: hoc est, ubi dissimult hominuni peccta, et relinquit cos suo arbitrio, ut sine iugo et fraeno libre lasciviant, tunc minime parcit, quia destint eos exitio. Virum spiritus multi trnsferunt ventosum : alii fanaticum : sed meo iudicio falluntur. Neque enim dubito quin propheta honorifice loquatur, sed tarnen per conCessionem. Yocat igitur viros spiritus, qui propbetae erant officio, sed abutebantur hoc titulo, quemadmodum qui hodie se pastores vocant, quum sint rapaces lupi. Prophetae, ut scimus, semper praefati sunt se non loqui ex proprio sensu, Bed quod spiritus Dei illis dictaverat. Erant igitur homines spiritus: hoc est, homines spirituales. Scimus enim genitivum Hebraeis epitheti loco esse. Erant igitur prophetae viri spiritus. Concedit hoc nomen, quod per se splendidum est ac honorifioum, impostoribus : sed quemadmodum si in genere loquar de doctoribus, ego complectar falsos cum veris. Haec igitur genuina est loquendi ratio, et hoc melius colligere licet ex eontextu. Bis enim idem dicit, NO:n bm et r i m BN yxwo: hoc est, stultus est propheta: deinde, vesanns est vir spiritualis. Quemadmodum loquutus est de propheta, ita nunc virum spiritus aut spiritualem repetit. Addit in fine versus, Propter multitudinem iniquitatis tuae, propter magnum odium, vel multum odium: duobus enim his modis potest exponi. Hie propheta ostendit etiam si suis fallaciis dementaverint populum falsi prophetae, hoc tarnen nihil prorsus valere ad excusationem, vel ad extenuandam oulpam populi. Quare? dabat enim poenas suae impietatis. Nam unde fit ut lucem suam Dominus a nobis auferat, postquam semel monstravit viam salutis, ut obvertat nobis repente tergum, et sinat errare in perniciem nostram? unde hoc fit? Certe quia indigni sumus ilia luce quae nobis erat testis.gratiae Dei. Ergo quoniam tale iudicium accersunt sibi homines propria culpa, neque Dominus eos excaecat, neque etiam dat efficaciam erroris Satanae, nisi quia sic merentur: ideo dicit propheta, propter multitudinem iniquitatis tuae, et propter scelera tua quibus in te conoitasti iram et odium Dei. Yidemus ergo cur praetextus isti frivoli sint ad homines purgandos, dum obiiciunt se deceptos fuisse, et si fuissent fidi et sinceri doctores, se libenter fuisse parituros Deo. Quum ergo hoc obiiciunt homines, responsio in promptu est, privates fuisse veris et fidis doctoribus, quia respuerint oblatam sibi gratiam, et lucem exstinxerint : et quemadmodum dicit Paulus (Rom. 1, 25), mendacium praetulerint veritati, et ideo decipi a pseudoprophetis, qoniam sponte in exitium ipsi prperent,. quum Dominus eos ad salutem vocaret. Nunc ergo tenemus summam huius doctrinae. Primo loco dicit propheta, iam mox instare diom '

vindictae, quia Dominus patientia sua nihil proficeret apud obstinates: deinde adiungit, qnoniam spernuntur oranes minae in populo, et surdi sunt ad omnem dootrinam, sensuros tandem Deum non frustra loqui, sed sensuros ut digni sunt: quia Dominus iam non docebit eos verbo suo, sed flagellis. Tertio addit, prophetam stultum esse et delirum: deinde qui se iactant viros spiritus, esse vesanos. Quibus verbis intelligit blanditias, quibus populus indormiebat, stultas fore: quia scilicet non desinet tandem exsequi Deus suum officium ubi tempus aderit. Postremo admonet hoc accidere culpa po-i puli, non esse cur mali causam alio derivet vel transsoribat, quoniam haec excecatio iusta est poena. Dominus enim nunquam passus fuisset Satanam ita grassari in sua haereditat, nisi populus ingenti congerie suorum scelerum, quasi data opera Deum longo tempore provocasset. Sequitur nunc: 8. Speculator Ephraim cum Do meo, propheta laqueus aueupis super omnes vias ems, odium: (hoc est, res exsecrabilis : est idem nomen quo usus.sfc in proximo versu: res igitur exsecrabilis) in domo: Bei sui. Hunc versum obscurant interprtes vriis opinionibus. Omnes fere subaudiunt verbum, quod Ephraim speculatorem posuerit : sed non video opus esse quidquam mutare in prophetae verbis. Ego igitur simpliciter accipio ut sonant. Putant autem quidam hic fieri comparationem inter veteres prophetas qui non defiexerant a Dei mandato, et istos adulatores qui praetendebant Dei nomen, quum tarnen essent Satanae ministri ad fallehdum. Ergo sic distinguunt: Fuit speculator Ephraim cum Deo meo : hoc est, visum olim fuit tempus quum speculators Ephraim essent Deo ooniuneti, et riihil alienum proferrent, haurirent ex fonte illo quidquid docebant. Fuit igitur tunc saneta coniunetio inter Deum et prophetas, quia pendebant ex ore Dei, et quasi de mann in manum tradebant .prophetae populo quidquid praeeeperat Deus : nihil tune fuit in eorum verbis corruptum vel impurum, vel adventitium: nunc autem propheta est laqueus aueupis: hoc est, versa est alea, facta est horribilis mutatio, quod nunc tendunt laqueos prophetae ut suis decipulis trahant populum in perniciem : et regnat haec detestatio : hoc est, tarn detestabile monstrum regnat in templo Dei: non versantur prophetae isti in speluncis, neque oberrant per vias publicas, sed occupant locum in templo Dei: ita ex sacro Dei templo faciunt quasi prostibulum imposturis Satanae: sie illi. Ego autem eodem eontextu lego huno versum, Speculator Ephraim^ qui debebat esse cum Deoy propheta, inquam, est laqueus aueupis super omnes vias eius. Placeret quidem mihi superior sententia,

8S5

mrnmAM

nisi yi$$f&& trib Fftrba vidierten ^fp- aulam ft ibiqw W aoeapja, qoa# papftuai in deftettai am sensu istes aoaetos. fiaee rat libi obstat rapiant, et taadlt in olliniB interitnoi Seqaitari qttqmiBijs stibieriham x|o|i|ioi qaae per se mihi plaeWet, a'fftti satinet allem stowftam* Pd :bftie B, BityfiMactWfft tfi rwhmc^ ali fefttutt, simplimtas zeetor st, quoi apeealatar Ephraim* owlSplieaVirtefji, ied aia alii^ Jttte eojilas^iSM! prpheta sit. laqueaf autnpia. aiditer au** mm qvmi mihi etiam non plaeete m quia verbara J)&tf fttia boa #ral do#oifAia mfwia, ibil habere qaod posai neqae latinum ft, t esstt ambi^uum, a Deo; separata- Cbteisiit igitnr Baseas quid id# vertacn, Brofiinie '0i it deflxi jstttj, 0tdebeatit faeere prophetae, non autem quid faeiant. mpemte simi: im ibm Slaa, rmrMMtm ewgtfa B*g#'f**#l fj^^sr # Ar*?. Harn seJi ; lilft: $0W&t t*#Sftf .sMgra ef$tm. commune hoe maodatam omnibus proph#ia -&a$t* u* siat quasi in specula et inyigilent super Dei patte pronantiat Hoseaa populnm ie demersnm ]poBi, '"Hol. iniri 8* Jglfir quoi )t fo elgi asss in sak seeleribas, at non posait inde extrah, propbeta insignifc omnes eos qui tune daetors erant Qai eeJliJ* peeit sei eti|s tibi qai maoiiw perin populo Dei. &ed boa modo erimen eorom du- rigit qui team aborat ut emergat ex aliqao lato, PK qttS selet, iaatufii f%e*iat ^aatf t. ppspl si naetas sit adiatarem poterit in solido pedem poeases M llaq uaaodam papalnm. |lpeulator ego aari id ftM ais i pfoftani d#is<|tii8 ie% iam Israel propuetaj. boe es% propfaeta qui locatus est in aulus est loeus remdia* ffrastra extendam mannm SpSMa tit' Tgtlet 'tel xeublas apstc Sattalafcettias ; si qus naufragio sit absorgitaa, et n prafanium popup, ik est laqmeas acup/ l a trlpjiefii' fi p*ifj!B9 ti/jfetfa" -Si eig> iist prapbta. .ijamen quam ieit, mm Bm meo Ha ist aper sanabilem ease popatam, qnia alte dexussit; deinle atli^lpDttiij, on paterant fidlit* officio fttngi doei* quia imbatuB sit sate crr|(Mis. Signifioat ergo xe;r ' M aBx ^seat: De t pojigbl t teitaJpi rtorboa :&am ios^abEe^ p ita paioiute *adiiim nihil es proferre eommentitium, ma Bommuai ipsnm egissf at pargari malo modo qaegnt* 3?m$0iM lfoi, qaad eisenfc ea orgaua. Hune erpa tenemus ergo efii smt et OWMJJS mrd smM bm &<em. pnum propbttae leitti.* ,st ill IM la wfrbjt : ims SfSbaobJip iBfsqiMi Ibifsr. fto1a|soii W oaetara est Hoc etiain molo eonfiraoat prepbeta wem eorum nihil a Sodonaa ti&rret. Harn ilUe quod prias dixit, atultos esse prophetas. hm est, effraeiiis Heentia omnium sealeram graaaata esta et : atj5t|a igiotiftj fer tauf^m: Wt .e| vas% qucw prodgofia iiiam Ipfeiiii flll regoUii^ ttt npb* nan jmpe4ient Daum qumiuas tandem posnam um tatet diarimen boni et mali, nwln esset pudari sumafc de raprobi, ubi Maadit EB fueriat fllaeiteR Und aetam est at ahripnerBi uxorem liavitaej, Confirmt haaa ao^trliiai qausi dMfc |eMlt i*it^eWBS*n*^)^frJ^8* ulfraaqattta fat M f jpfecaim est lagTiewa aupSs ojjei1 mnea via eiaas illa meinofabifta, qaei lere dele totm tribttm hoe est, debabat iMere popuum et ab inaidiis Beniamin* Refertar bistoria litro Iadeum a 19. aap. lttti sej*ate, tqai naoe Jp<Jpli A gotfip asqae Id piara B bo# fait iaeior#tt dlfBasj, mwe^ pedem quin lax|ne IliqaiR ocesorat, Jne ut populos agnoseeret qaM st non soMte mbaautem bie laqaeus nisi ex falsa docteiaa et impo- lare et am iimre sub iupo Domiai. Quia nim tofisf %a. iga futiipiiffi est ^edism? An laquai teftewl populo ia l#|a Dei dostam posa e^ talebost a# eallfid? minii' m& Satan be #raenfie praabij at nrba quae TOIBU etat 1eroor modo praedam saam enatr qaum per lalsas doe- lymae abi eM oondum exatraetam templam, tore* jipjjbim demtilpt, t qjiaii ten# topitapt ne loeiw WiMe daitioafeas wat atqaaerat t te^piaai io f espiiat l aam Bei, Hon est igitar qaod s&i rataonam non vfctt, qaa urba la isset madia plaeeant Israslitae in aneopiis, quoos vident m popal, qus pntasaet posa ita dementari, in ut quasi trahi in exitiflm. Ha^e mdJfnitas jaijiliijs <|xpri* bWlaa eiude a f%fisrenfe 4-. fot# 'lifeidiiB?'' mitw* quia dJcit isii em deistabHem In templo imo etartt tarporas esaent peenibas? qa ill% Bei. Mom erat pidera templum 3ai in Betb-el, qaemadmodata dixi portentaliMdiaum impunita eraat f Cuemadmdm aliqaoties diximii&j wd |nia lolebat ^OpJlIai Dei nMftln o^eieT% |de p^r eofteessionem i sift SodOEffe; I i fiiftia; artibB,, Hiia. dMt dielt pophete lataa abominationes obtegt Dsi titolo, pTopheta tstam Israelm ntn ailler fuisse orraptum et Meo on op sat h% anxe dkpui&rej an tims qaam oim feerant eteea oahaen Profande ifitar piuxa Saniariae, aa tpajiltt jE5eth-l fjitrli iomtts :|smwsi t snat Isra^litae m ais sealeribtt|t dadiii JDei el 8aei*arinmt Est enm esneessio qnae non suflt g3ais erraptelis nfa aliter qnam om ewe Dem & ostendit rem ita habere, ssd tantam de pmmui Glabaa Quid igtur restt? memsSkm 1 0M#a|^ mpuMi iaqait, s !$## s^ls tmwi* Dao |tttHott6 lo|u|t. Si^ f!> ijropfcgtii, M bie sonqeptar ^rofanatum ssae oenm ai iBserip- iMeiUgii pftpbeti ia qaia graefift sant prorsai tmo. erat Dei nomen, et ita pro dotrna salat| immorgar ee doetrinam eapiinnt, Denin ctarom aasealio modo. Quasi diepit, ws aaiplias Oominui

397

CAPUT IX.

398

pulo illo invenerit, sed tantum accust ingratitude nem, quemadmodum statim videbimus. Hoc igitur est prius membrum, quod Deus populum huno in summis delitiis babuerit. Eadem vel similis sententia occurret cap. 11. ubi dioetur: Quum adhuo puer esset Ephraim, ego dilexi eum: nisi quod illio non exprimitur tanta vehementia, tantusque ardor amoris : sed idem argumentum illic tractatur, et finis etiam idem est: nempe quod Deus anteverterit suo amore hune populum. Minus autem excusationis restt ubi homines Deum vocantem rpudiant, < ao non respondent eius amori. Malitia haec. vix tolerabilis esset inter homines: si quia me ultro diligat, ego autem illum respuo, iam hoo signum est superbiae vel inhumanitatis : ubi autem Deus ipse nos gratis ampleotitur, et non con ten tus vulgari amore perinde nos amat ao fructus delectabiles, si reiieimus hune amorem, si contemnimug hanc gratiam, nonne turpis8imam pravitatem hao in parte prodimus? Ergo nunc tenemus consilium prophetae. Priore membro dioit in persona Dei : Ego Isralem non S6CU8 dilexi quam si viator reperiat uvas in deserto t deinde quam soient amari ficus primitivae. Quum ergo ipsos in tantis delitiis habuerim, nonne debebant vicissim me colre? nonne debebat amor ille gratuitus aocendere illorum corda, ut se totos mihi 10. Tanquam uvas m deserto inveni Israel, sicut primum fructum ficulneae in suo eooordio vidi paires addicerent? Atqui ipsi ingressi sunt ad Baal-peor. eorum, ipsi ingressi sunt ad Baal-Pear, et segregati Sic enim interpretor verbum 1N3: et pluribus etiam aliis loois eodem sensu capitur. Nam Hebraei dicunt stmt in opproorvuim et fuerunt abominationes secundum ingredi, quum loquuntur de concubitu viri et mu-: amores suos. lieris: rem pudendam vereounde scilicet dsignant. Hoc versu Deus Israelitis exprobrat, quod quum Propheta autem sacrifioia quae populus obtulit Baalab initio eos amplexus sit suo favore, tarnen malue- peor, non abs re compart adulterio, quemadmodum rint se prostituere idolis quam manere sub eius si adulter coeat cum scorto. Ingressi sunt igitur tutela: ao si diceret praerentOB amore gratuito alio ad Baal-peor: et addit segregatos fuisse. Quidam traDBtulisse animum: dicit autem se invenisse illos verbum 1U interpretantur de oultu, quod scilicet tanquam uvas in deserto. Nomen deserti coniungi se con8eoraverint Baal-peor: quamquam alii dedudebet cum uvis, ao si diceret fuisse tam suaves et ount a "ltt, et putant esse Niphal, quod est alienari : gratos sibi quam uva, si posset reperiri in deserto. sed ego accipio quemadmodum etiam dicit Ezeohiel S viator forte nvam in loco sterili et vasto repe- 14. cap. (v. 7). Segregavit se nDND de post me; riat, non tantum mirabitur, sed magnam obleottio- hoo est, ne me sequatur. Deus illic expostulat cum nem oapiet ex fructu illo insperato. Sic etiam populo, quod sequutus sit suas scortationes, atque Dominus amplificat amorem suum erga Israelitas ita deseruerit coniugium illud sacrum quod paoishao omparatione. Addit, tanquam fructum primum citur Deus cum omnibus suis. Ego igitur uno oonficus, quia soimus ficus bis quotamnis fructue snos textu lego, Israelitas ingressos fuisse ad Baal-Peor, produoere. Dicit igitur Deus, quemadmodum ob- quemadmodum si quis adulter ad scoctum accdt: lectabiles sunt ficus initio, et quidem primitivae, deinde fuisse segregatos, quia scilicet abnegaverint ut loquuntur, ita oblectationem ex hoc populo cepi. Deum, et violaverint fidem ei datam, discesserint a, Porro non intelligit propheta dignum fuisse popu- coningio illo spirituali quod Dominus cum ipsis lum quem tantopere amaret: sed Hebraei dicunt pepigerat. Scimus enim prophetam, quoties de idoinvenire, quemadmodum etiam gallice dicimus, le lolatria concinatur, allegorice vel metaphorice loqui. treuve cela mon goust. Repu ta vi igitur Isralem tanquam de adulterio. Dioit, Segregati sunt m op' tanquam uvas in deserto. Et hoc notandnm est, probrium: hoc est, quum pudenda esset foeditas, ne quia forte argute oolligat, Israelitas ideo dileotos tarnen fuerunt prorsus stupidi, quemadmodum si fuisse a Domino, quod aliquid esset in ipsis sapidum. mulier famam suam negligat, aut vir non reputet Neqne enim hic propheta rcitt quid Deus in po- se digito ab omnibus ostendi, et suum flagitium ab

frustra consumt operam vos docendo per suos prophetas, sed arripiet gladium, et vindictam suam exsquetur. Neque enim digni estis quos amplius doceat, apud quos sic ludibrio habetur eius doctrina; hoc unum est. Alterum vero, etiainsi Deus hactenus pepercerit populo Israel, tarnen non esse oblitum quanta oolluvies sclerum illic regnaverit. Deus ergo tandem recordabitur, inquit, vestra peccata, et visitabit, quemadmodum prius dixerat. Nunc ergo tenemus simplicem prophetae sensum. Iam hinc etiam expergefacere nos discamus, et primo loco notemus quod dioit propheta, profundos esse Israelitas, quia necesse est homines obrutos esse Dei contemptu, ubi ita in profundum descendunt, sicuti dicit Solomo (Prov. 18, 3). Quisque igitur nostrum se quotidie ad resipiscentiam sollicitet, ao sedulo caveat ne in hune profundum gurgitem desndat. Iam quum dicit, Recordabitur Dominus et visitabit: sciamus magnopere falli qui sibi indulgent quamdiu Dominus dementer ipsorum peccata tolrt: quia etiamsi ad tempus dissimulet, tarnen nunquam obrepit talis oblivio, quin tempore opportuno recordetur, idque effectu ostendat, quum scilicet exsequitur iustas poenas.

USoSMl

^mjjfbus babe*1 tudbrio : ita diet Iaraeltas; fuisse j in pprMiM sgregati: 6 si dleeei, abieeto I It, qatma^niod Bal-peb* itt aiibi annima ibo* pador fuiss adfiagtinmproieetosi -SPS lit nter- minatio, ita etiam popalas hiie pos&ae miki erit in tanto ram prufeniaiaj alii ipsam Baai-Feot. pati ab0miaatjbne> Iam ieptufi fegregati Bunt igiti* #d idoifti ilod eduf ftaa : Ptapum quidam fuisse patant Baa-*aor, et lla 11, M&famm, gumk ams mmhmlt glmia ewum, opinio fer omnium suffragio reespta eat. ed hic a %mrm d ab utero, ei u ma^Mons. (Iaugataua latinl #;xlfttda fiojaen pphri, fod seioet pbpii*. ttlaw iie^u'entei ^ejraUnii l i , ' $m< M *foi Ina nullum aabuerit amplius diserlm hanesjli Tel 0HW, moSi iiim mterminAa ws f&$wmtm (koe estj turjis,, sfed etupidua fnerit in sao seelere. grip^ ne sint in nameea niaiaaoi^: <mt$: e&rtt um $li$
igiiarG$0mmv*$<!#&M0>m$m>**wtSewat .

abominationea* Hie non dablto gain propbela en* ipgafr Israeli earn idoiis el earn ipso Baai-Peot, Seiiaas Hebraeia saep abruptaa esae Ifqu^tineSi ita ttt tsaafi #mai ilia ^aaclitate jite fopti * j|ij|inidn*odfnt hoi >e9 ,Egn$m, I gWifa rani gratia Uei, Sane tenemua sensum propbetae iptmiK:, Bpfaaij! seorsnm pooitur; et apparat Mat aatam baeo doetrina digna bservatu et uiis. oEtionem esse patbetieam, ab Dominas ita eon* Ha qttemadmojlum dtximiMj no; et sss&MJis; teftua abrannp|: Js#ijfts, aon eiftttitiat |enaii nostra maitia, ai conteinnimta grtaitan* >ei atto- sei statina adiangiti sieut ante awfawii gJwb ipsmrum. rem ubi praewnti fuerimua. Si ergo teas ipse Quam loquitur de glori BpkraiEa, n dubinin eat ait #d n#|: cedit,, i A* inxita*, si offert in* quia praejsipe ad ipbolfioi a?ejpieit* id pr ipsa' Juioram, fjad est tiaisttoaab beaeieiuBH doeben eeniprebendit qaidquid tane valebat ad opes, aafam reapaimas eias gratam, nonne ista eat plus ml ad gloiani, vel ad potentam: iieo prophetam qaj iffijMafls fesiias? Ha igitur spej?tafc btotv de libe laqui, <|aiB, ftatim adt, $ :m el gato prapkf^ jpjod Blas larjtebsm 'ilejse*i| ae e eomp&M!feedlalluntar tasten fut restringant si qais was in dsert reperiat, vel si qais come- sentsntiam ad sola liberos, qaia syneedoeMea eat dat fius paiifi*fis. ed simul tiara otandum Jtoqiiufti, ut dM, Sejanduni JGtefA tiberojt f% est aar tantftperet gxttbit iAtin Bei prophet, sfbo1Hdsignt: **dttetingeneralter mpleetitar BBga popalarn spaelf nempe quia adsptio on rat totuna tatum populi. Mmi tgitur saws i t f n i <m vulgaris s promigseaa omnibus gentibus, a aatis IBjtxstfM. QattmodO? -jk p&iKt I f ^ s , Wo* nota 4st. . Qu gf leetttS -eiset popalS ! > ^mWe, Hon dakiJit: ejfr'.qnin propfceta'bJe gra in peelkim tte% meritQ M propaeta insigni etogio datim exprimat vindietam eit quae aue partinx mprem ba extllit. Bt siaiii& t itodi aotea jftabat Israditia, pfttim tfpo laaj rat patalta ttfe JDteai -#idt ni eiwiei d i l a t e r a gfia iai doeunitii. A i t * pwtaj deinle ab utero,, qaae obis ofolat est> faw laxit aobis per postremo a eoneeptione Mi ergo; gloria Ephraim etattgeliaai auam. Alii ppli erPnt ia te6bfia> iitio ewttuisset, non |ta l0|Uatu# esset prptota: lax'titai tte|a : :ii#y air Raidit ? .i it. osteii* aed qunlai Oiinua paalatnl ira saae signa dit eaa nos sibi esse in praeeipuia delitiisf Iam ostendit, ut tandem ad sammum eumulum perve#i ip|i|enB&tt&trisimiles, stai ipsnoi rfipadiaians niret ultio, de& pjpoplpsta irtmo Joeo nofi|,t pal atcpi alltt*ttale*Jiiiafiteal Jstf oaa, vel ptiaa . taim> deinde utertim e a daret, ATftneseeit gloria alio oa libido rapit, nenne iata eat deteatabilia Israel ab ipao partu : qnod st adbu superbiant, i^el aaaitia, ft perweritasf lata quai dieit prepbeta, nondum vtdefm fbaciss esta ba poena, fgo in segregt^ft laiBs in #|p)?btfa% tW 4m dig*' ipa ter los tntir|ei|; tmft a enptione i Baa est; qnia eriraen hae eismimstantia exaggeEat Bondum resipiseant, ubi fuerint quasi in ipso Ute qaisd Iapalitaa gaecati st faerimt, at nsn seni- suffoeaii. Postea adiungit, Mtietiffisi ^^wfeffei '0fa$ rnt ittrpjtadiiiai, qttae taai waatfelta fat, ten m&i mtmEs^^ m M ksmies^., va ^priusabium est qain saperatitiooes quaefeaneregnabant qaam adoleveriot, ut alii exponant. b u s s eat, in tfspa J8oab fce*int e*aafiissiiHaBi d aie ftgeina %tanwia tun Hpraim sibi pjaieeret, tftftett instarja vit Ofte eBlis, t|. w pwii#BrSait |6 ai. ilfed brrtbilft eSilurn qraod exstingnet toluitt seroen, tta fiagitiam, qaod tarnen plas quam psIendaiB eirafe, at nitit maneat residaam. Bed ne patent se de? ^eiamaa s*g emmsa nstruin eo grafiofe poena funetos ease ubi Dominas ppenam ijiam d iflif digwp !#, bi: siblatuai p apid nos. wgmj d# 'iianpsetit ' pontt frs grftdiis: pod *eileet ems a teetusy et piritu erliginis abtipimar ad omn Hfi&Bj partn eos primum inlerficiet; deinde in ipso utero jteqne ampus disflewias intef JuBsai et tenebras, exstnguet eoa>* poitremo ant ^oneptionmi fd i n albnoj #t fgtaitt lue entt jags* est wtti* si illil pareit, ttt t t a Blies i s tlla| tarnen mae reprobtianis. rgo qaaaj obatara debeipet hbe fore sin profeetUj quia etiam ipaos adolesaentes pudT, tamea dieit Isaitas segregatos:meppftetnmm, infloraetatis UIBUS rapte| ^ie ergo minatar in*

401

T IX. CAP1

402

teritum regno Israel. Postremo claudit sententiam domicilium vel tugurium, ideo proprium sensum his verbis, Gerte etiam vae Ulis, ubi ab ipsis recessero.libenter retineo. Bed tamen variant interprtes in Signifioat his verbis prophets, miseros et maledictos sententia. Dicunt enim quidam : Vidi Ephraim, sicut esse homines, ubi a Deo alienati sunt, et Deus Tyrum, quia similis exitus manet populum hune favorem suum ab ipsis abstulit. Postquam ergo qui Tyro contigit. Quemadmodum enim supplicium notavit specialiter vindictam Dei quae tunc instabat, de Tyro sumptum fuit, ita neque Ephraim impune hic dicit causam et originem omnium malorum esse, effugiet. Quidam ita exponunt, sed nimis argute quia Deus ab ipsis discesserit, quemadmodum etiam meo iudicio. Verum quia hic addunt b, libenter prius fidem renuntiaverant. Sed tenendum est quo subaudio arborem vel plantam, vel aliquid simile. consilio hoc membrum addiderit propheta, nempe Ephraim ergo fuit tanquam si quis adspiciat arborem quia reprobi homines sommant etiam Deo infenso in Tyro : ad verbum est, ad Tyrum,: vel in Tyro. tamen sibi fore prospre. Neque enim res adversas Fateor literam esse super vacuam multis loois, tamen adscribunt irae Dei, neque agnoscunt fontem om- nisi cogat ncessitas retinet aliquam proprietatem : nium bonorum esse gratuitum et paternum Dei et hoc loco optime sic conveniet quod iam dixi, favorem: quia igitur non tenent principium illud Ephraim est quasi arbor plantata in Tyro: nempe profani homines, ideo quamvis Deus clamet se esse in habitaculo vel tugurio. Scimns Tyrum fuisse Ulis hostem, se armatum esse ad ipsos perdendos, exstructam in medio mari, erat insula: habuit hornon curant, sed promittunt fortunam sibi propitiam tos plenos amoenitatis, sed non sine magno sumptu fore, donec sentiant manum Dei, et appareant exitii et labore, quia undique mari aJluebatur: et nisi signa,, semper securi manent. Haec ratio est cur oppositi fuissent aggeres, illic angustae erant doms. propheta dicat vae hominibus esse ubi Deus ab Quum ergo illic difficile esset erigere arbores, non ipsis recessit. Quemadmodum ergo ubique scriptura dubium est quin adhibuerint plus operae et labpris, docet oriri nobis et fluere ex mera Dei gratia et siouti fieri solet. Nam homines saepe luctantur cum paterno ems favore quidquid optabile est, sic etiam natura ipsa : et si dicamus fuisse Ephraim plantatam propheta hoc loco denuntiat homines miseros et instar Tyri in habitaculo, quid hoc valebit? : Sed maledictos esse ubi Deus est Ulis infestus. Iam si dicamus fuisse tanquam arborem quasi in tugurio sequitur : servatam: ut videmus arbores quasdam, quae non possunt ferre aerem frigidum, hyeme contineri in 13. Ephraim, sicut vidi in Tyro plantatam (sub- tuguriis ut serventur : ita etiam probabile est Tyrios, audi arborem) in habitaculo, Ephraim tamen ad qui divites erant, quum esset illic opulentum emeducendum (hoc est, educet) ad excidium (vel macta- porium, plus curae adhibuisse in fovendis suis artionem) ios suos. boribus. Summa est, quod Ephraim fuerint similes arboribus delicatis, quas magna cura homines conHic confirmt superiorem sententiam Hoseas, servant, nec sine sumptu: sed educent posthao quod scilicet frustra confidant Israelitae praesenti filios suos ad mactationem. Opponitur haec eductio statu, quia Dominus hanc felicitatem, ubi ita visum habitationi vel tugurio. Fuerunt ergo extra perifuerit, momento converted Scimns homines ob- culum frigori8 et caloris: erant quasi arbor tenera durescere in suis vitiis, ubi fruuntur votis suis et in tugurio, sed cogentur filios suos ad mactationem ubi in suis volnptatibus sunt demersi: nam pr- extraherer hoc est, amplius non erit illis tugurium speritas non temere saepe confertur vino, quia ine- quod eos protegat a violentia hostium, sed ipsi in briat. homines, imo potius dementat. Videmus quid lucem trahentur. Nunc videmus optime congruere Sodomitis et aliis contigerit : imo haeo fere omnibus verba ad hune sensum, quod scilicet frustra sibi reprobis causa exitii semper fuit, qno'd abusi sint blandiatur populus Israel, quia hactenus non fuerit Dei tolerantia, quemadmodum etiam dicit Paulus obnoxins ullis malis, sed Deus quasi immunem (Rom. 2, 4). Talis superbia in populo Israel gras- ipsum continuerit ab omni noxa. Dicit propheta sata est, ita ut secure spernerent omnes minas, non esse ur populus superbiat, si hactenus tam quemadmodum saepius iam dictum fuit, hue ergo indulgenter tractatus fuit: quia etiamsi fuerint sinunc respicit propheta: Ephraim est quasi arbor miles arboribus teneris, cogentur tamen filios suos plantata in Tyro: tamen educet ios suos ad macta- ad interfectionem trahere : quemadmodum haec comtionem. Ponit igitur hic propheta delitias Israelis, paratif quae amplificat saepe occurrit in scripturis. deinde addit, brevi futurum ut Dominus tarnen Si Ioachim sit tanquam annulus in dextra mea, ipsos ad iudicium extrahat, quamvis ad tempus inde extraham eum, inquit Dominus (1er. 22, 24): molliter et tenere ipsos fovendo, quasi arborem quemadmodum soient homines etiam Dei promispretiosam habuerit. Vertont hune locum, Vidi sionibus falso abuti. Quia rex Ioachim erat ex Ephraim tanquam Tyrum plantatam : et. DU3 quidam posteris Davidis, putabat fieri non posse ut unquam exponunt In amoenitate: sed quum rra significet hostes spoliarent eum regno. Non ita erit: etiamsi Galvini opera. Vol. XLH. 26

403

IN HO3EAH

404

sit tanquam annulus in manu mea, tarnen inde extraham eum. Sic etiam hoc loco, Etiamsi in sinu meo hactenus educati sint Israelitae, et eos humaniter prosequutus fuerim omnibus beneficiis, denique fuerint similes teneris arboribus, posthac tarnen erit alia prorsus eorum conditio. lam sequitur: 14. Da illis Iehova: quid abis? da illis vulvam abortientem (vel interficere facientem) et ubera arida. Vertunt aliter interprtes haec verba, Da Ulis scilicet quod daturus es. Postea repetunt, Da illis, etc. Sed meo iudicio non assequuntur prophetae mentem, et prorsus aberrant, quia hic propheta induit personam hominis anxii et perplexi. Hie igitur se coram Deo offert quasi deprecatorem: ac si diceret, Domine, ego libenter intercederem pro hoc populo. Quid igitur est quod praecipue illis optem? Certe hoc est summum votum. in ista misera dissipatione, Ut des illis vlvatn interficientem et arida ubera:- hoc est, ut nemo ex illis nascatur. Christus dicit, quum instabit ultima clades Ierosolymae, beatas fore steriles: et sumpsit hoc ex communi doctrina scripturae, quia similes loci notari possunt apud prophetas. Scimus inter benedictiones Dei hanc esse non ultimam," si nascatur multa soboles. Ergo signum est horribilis vindictae ubi sterilitas, quae per se maledictio censetur, tarnen pro summo bono optanda est. Quid enim miserius quam rapi infantes e sinu matrum? et iugulari coram ipsis liberos, vel mulieres gravidas interfici? vel incendio consumi urbes et agros, ita ut foetus nondum nati una intereant? haec autem omnia accidunt in ultimis cladibus. Videmus ergo prophetam in summa hoc velle, tarn desperatum esse populi statum, ut nihil magis optabile sit quam mulierum sterilitas, ut posthac nulla nascatur soboles, sed paulatim aboleatur nomen et memoria populi. Haotenus quidem proposuit satis graves adeoque formidabiles poenas: sed scimus quanta sit contumacia et durities eorum quos nulla amplius tenet religio. Sic ergo ludibrio fuerant omnes minae apud hunc obstinatum populum. Haec ratio est cur propheta nunc suscipiat deprecatoris personam. Addit, Domine, da illis: hoc est, Domine, saltern ignosce illis aliquo modo, concede adhuc aliquid. illis. Et quid dabis? Hie quasi suspensus et attonitus secum disputt, et cum Deo etiam dlibrt quid maxime optandum sit. Equidem pro gente mea, cuius me miseret, supplex adsum: sed quid ego petam? Ego Domine vellem ut populo huic ignosceres. Sed quaenam erit ratio, quodnam suppetet mihi solatium, vel quale remedium adhuc superest? Certe nihil video melius, quam ut steriles sint, ut posthac nihil ex illis nascatur, sed sinas eos consumi et putrescere, quia sola haec erit illis summa flicitas in

tanta desperatione. Consilium igitur prophetae est, hic summum terrorem incutere hypocritis et profanis hominibus, ut intelligant nullis modis posse exprimi Dei vindictam quae illis instat, quia satius esset illo8 destitui ista benedictione sobolis, ne scilicet cum ipsis prirent eorum infantes, ne vidrent mulieres praegnantes ac gravidas crudeliter ab hostibus interfici, vel saltern abduci in praedam suos liberos. Ne ergo contingant eiusmodi exempla, dicit propheta sterilitatem illis optandam esse loco summi boni. Non dubito quin hoc propheta voluerit. lam sequitur: 15. Omne malum eorum in Gilgal, quia illic odium concepi contra eos: super malitia (vel propter malitiam) operum ipsorum, e domo mea eiiciam eos: non pergam amare eos: omnes principes eorum sunt defectores (perfidi). Est autem elegans paranomasia in verbo DHE' et QmiD, qua etiam utitur Isaias primo cap. Primo dicit, Omne malum eorum esse in Gilgal: quia scilicet putabant se habere optimum praetextum quod illic sacrificia offerrent in honorem Dei, et quod locus ille antiquitus sacer esset. Quemadmodum ergo prius dixit ipsos multiplicasse sibi altaria ad peccandum, et illis in peccata cessura: ita nunc repetit eodem sensu: Omne malum eorum in Gilgal est, inquit. Quasi diceret, Obtrudent mihi scilicet sua sacrificia, quae offerunt in Gilgal, et putabunt valere ad excusationem omnium malorum. Atqui hoc est summum scelus. Ego forte illis ignoscerem, si essent et pleni rapinis, et crudelitate, et perfidi, et fraudulent, modo adhuc vigeret apud ipsos integer cultus, et non ita adulterata esset prorsus religio: sed quia mutarunt quidquid lege mea praeceperam et locum ilium celebrem traxerunt ad turpe flagitium, ut sit illic quasi lupanar ubi religio prostituitur : ideo, totum illorum malum est in Gilgal. Certum est populum aliis etiam sceleribus fuisse obstrictum: sed hie nomen bz) accipitur pro summo, vel praecipuo. Comparative ergo loquitur propheta, non simpliciter, quasi diceret magis abominabilem esse hanc corruptelam Deo, quod sacrificia offerant in Gilgal, quam et adulteria, et rapinas, et fraudes, et iniustam violentiam, et quidT quid scelerum denique regnabat aqud eos. Totum ergo malum eorum est in Gilgal. Cur autem sic loquatur propheta, nuper ostendi, quia scilicet superstitiosi hommes regerunt sua figmenta, quum ipsos Deus accust: O! nos tamen habemus multa pietatis exercitia: vellent haec obiieere in compensationem. Dominus autem ostendit se longe gravius offendi istis superstitionibus quas hypocritae obtendunt clypei loco, quam si palam essent sine aliqua specie religionis. Quia illic odium concepi adversus

405

T IX. CAP1

406

eos, inquit, propter malitiam operum: ipsorum. Hie hoc est, iam re ipsa ostendam me ipsis esse inpropheta rursus condemnat quod tarnen homines festum, quia video me nihil profioere mea toleranputant esse instar praecipuae sanctitatis. Quis enim tia, quam ipsi quodammodo subsannant. Ita videhypocritis persuadeat fictitios eorum cultus summae mus eodem fere modo reiici homines a Deo, tarn esse abominationi ? imo etiam extollunt ac fingunt ubi eos extermint ab ecclesia sua, quam ubi subse angelis similes esse, et quasi occultant omnia ducit suam benedictionem, quae est quasi pignus sua scelera sub his latebris, quemadmodum fieri et symboum amoris. Postea sequituroratio, kquod videmus in papatu, si multas missas obtrudant Deo principes eorum sint perfidi. . Atque hoo disette exet alia figmenta, putant redimi quidquid scelerum pressum est, quia utile fuit notari totius mali oriapud se est. Quum ergo hypocritae ita fucum ginem. Hie ergo propheta ostendit non coepisse : a faoere Deo soleant, et simul etiam sibi facere blan- vulgo hominum corruptelas, sed ab ipsis principibus. ditias, propheta hie denuntiat magis exosos esse Scimus autem in quern finem Deus velit. exstare Deo propter hoc malum, quod scilicet audeant cor- aliquem ordinem inter homines, nempeut sit instar rumpere et adulterare purum eius cultum. Postea fraeni ad cohibendam plebis proterviam. .Quum addit, Eiiciam eos e domo mea. Quum minatur igitur principes ipsi duces sunt ad omne scelus, Deus se eiecturum Israelitas e domo sua, perinde tunc necesse est omnia pessum ire, quia quod re? est ac si dieeret, Ego prorsus eos abdicabo, quem- medii loco esse debebat, convertitur in causam admodum si quis vel ramum siccum abscindat ex exitii. Hoc ergo primum voluit propheta; Gaetearbore, vel membrum putridum ex corpore. Cer- rum principes accusans non tarnen populum abtum quidem est Israelitas fuisse tunc similes spuriis : solvit, sed quemadmodum alibi fuit dictum, ostendit neque enim digni erant aliquo numro vel ordine fuisse nimis caecos, qui passi fuerunt se. trahi, .in in ecclesia, quum haberent extraneum templum et foveam a caecis: neque enim dubium est, quin :poprofana sacrificia: sed quia adhuc manebat inter pulus sponte et libenter errarerit, quamris haberet eos ciroumcisio, manebat nomn sacerdotii, iactabant perverses duces: imo quoniam cupide captaret alise esse filios Abrahae et sacrum populum: ideo propheta hie tale denuntiat excidium, ut appareat quos errandi praetextus : idque etiam alibi visum frustra ipsos gloriari superbis istis titulis, quum fuit. Sed hinc eolligitur quam frivola sit eorum scilicet Deus expunxerit eos e suo catalogo. Nunc excusatio, qui obtendunt hodie se parre et princiergo tenemus consilium prophetae sed eras reliqua pibus . et episcopis : quia hic Dominus poenam denuntiat toti populo, quod principes fuerint perfidi. prosequemur. Si ita est, videmus involvi totum corpus ubi mali duces praeeunt, et abducunt populum a recta via: Diximue heri quomodo expellat Deus e domo imo praecipitant in easdem transgessiones, vel secum sua, qui tarnen iam eenseri debebant. inter exteros. rapiunt. Ubi igitur est talis confusio, necesse est Hypocritae enim semper inyeniunt opercula ad se sequi universalem poenam quae omnes simul abtegendos, donee palam ostendat omnibus Dominus sumat. Pergamus: ipse eorum turpitudinem. Ergo necesse est auferri quod videntur habere, quemadmodum etiam Christus 16. Percussus est Ephraim, radix eorum examity de hypocritis pronuntiat. Sequitur postea, Non per- frudumnon facient: etiamsi genuerintytunc interficiam ant amare eos. Posset etiam hie moveri quaestio, desiderdbilia uteri ipsorum. ,cur ita loquatur Deus de amore suo. Nam tunc iam desierat amare ilium poplum, quemadmodum Rursus ultimam vindictam minatur propheta satis ex re ipsa eolligitur. Sed'quam vis impropria Israelitis. Nee mirum est toties repeti eandem sit loquutio, non tarnen male quadrat. Profani 8ententiam, quia scimus hypocritas nimium sibi blanhomines et qui addicti sunt terrenis commpdis, amo- diri, et non admodum percelli etiam gravissimis rem Dei aestimant ex praesenti intuitu: quum minis.. Quia ergo hypocritae tarn lenti sunt, ideo Dominus ipsos bene et pinguiter saginat, quum necesse est saepius imo subinde ipsos pungi, et fruuntur suis delitiis, quum nihil molestiae sustinent, quidem acerrime, ut tandem expergefiant a suo putant se esse Deo gratissimos. Talis erat conditio torpore. Propheta igitur inculcat minas quibus populi, quantisper Dominus suspendit vindictam antehac saepe usus est: dicit Israelem ita percussum suam, sicuti iam aliquoties dictum est: praesertim esse, ut radix ipsorum exaruerit. Similitudo est sub rege Iarobeam secundo, scimus quam indulgen- sumpta ab arbore, quae non tan tum eaesa est quanter Dominus illis perpreerit. Erat igitur quaedam tum ad superficiem, sed a radie etiam evulsa. amoris species quum Dominus, adhuc ita eos fore- Summa est, Deum talem vindictam sumpturum de ret et alliceret ad poenitentiam hac dulcedine suae populo hoc perdito, ut in totum et sine ulla spe -bonitatis: nunc quia videt magis ac magis obdures- sanationis pereat. Radix ergo exaruit, non procere, dicit, Non persequar amorem meum erga ipsos: frent amplius fructum. Deinde ab il|a similitudine
26*

/ 407 IN HOSEAM 408

vel metaphora discedit, Si genuerint, inquit, ego interficiam desiderabilia uteri ipsorum: hoc est, etiamsi nascatur aliquod semen, tarnen ego ipsum interficiam. Nunc ergo tenemus consilium prophetae, quod scilicet non amplius mediocri aliqua poena contentus erit Dominus, quia saepe expertus est frustra castigari paterno more desperatum hunc populum, sed restare ultimam vindictam, quae non modo viros absumat, sed eorum sobolem, ita ut nihil maneat residuum. Postea additur ratio. 17. Abiiciet eos Deus meus, quia non audierunt euni (vel non obedierunt ei, ut sit clarius), et erunt vagi inter gentes. Propheta, quemadmodum nuper attigi, causam assignat cur tarn severe Deus agere statuerit cum hoc populo, quia scilicet videt indomabilem eius pervicaciam. Semper enim asserunt prophetae iustitiam Dei contra impias hominum querelas, qui obmurmurant si quando acrius ipsos Deus puniat, et clamitant crudelem esse, neque servare modum. Prophetae igitur os obstruunt impiis, ne ita evomant suas blasphemias adversus Deum: et in hac parte doctrinae nunc versatur propheta. Dicit ideo instare perniciem Israelitis, quod Deus ipsos reprobaverit. Nam DNO significat reprobare, abiicere, spernere. Quamdiu ergo curam huius populi gerere dignatus est Dominus, saltern in aliquo gradu stetit: sed nunc propheta dicit prorsus esse abiectum. Quid igitur superest nisi ut in totum pereat? Dicit autem, Abiiciet eos Deus meus. Autoritatem sibi hoc verbo adstruit, et fulmint contra totum populum : quia etiamsi totus Dei cultus turpiter corruptus esset in regno Israel, iactabant tarnen se esse sanctum Abrahae semen, et nomen Dei adhuc volitabat in ore omnium: quemadmodum scimus impios sumere sibi licentiam hanc, ut Dei nomen profanent absque ullo discrimine vel pudore. Quoniam ergo adhuc falsa illa.gloriatio regnabat in Israelitis, dicit propheta, Deus non est amplius vester: meus est. Ita statuit se ab una parte, et se unum opponit toti populo. Sed simul demonstrat plus sibi esse autoritatis quam illis omnibus, quia Deum simul adducat patronum et vindicem suae doctrinae. Deus ergo meus abiiciet eos. Sic etiam Iesaias obiurgans perfidiam Achaz, dicit (7, 13), Non satis est quod 68tis molesti hominibus, nisi etiam molesti essetis Deo meo? Atqui non solus erat Iesaias qui Deum pure coleret. Verum est, sed respicit regem cum sua caterva: et ideo coniungit se Deo, et illos omnes separat, quemadmodum etiam sua perfidia divortium ab eo iam fecerant. Deus ergo meus, inquit, abiiciet eos. Sic hodie secure nomen Dei sumere nobis licet contra papistas, quia nihil illis cum vero Deo commune est, postquam se pollue-

runt tot abominationibus : atque etiamsi contra nos superbiant confisi ingenti sua multitudine, eo quod pauci simus, tarnen intrpide licet contra ipsos insurgere, quando scimus Deum nunquam separari posse nee avelli a verbo suo. Verbum autem scimus a nobis stare. Ergo licebit exprobrare papistis, Deum ipsis esse adversum, quia scilicet nos certamus sub eius vexillo. Quia non obedierunt ei, inquit. Yidemus causam extremae vindietae esse contumaciam: ubi scilicet homines quasi data opera obstinant animos contra Deum. Pereunt quidem gentes etiam sine ulla doctrina, sed duplicatur ultio ubi Dominus manum porrigit errantibus, et studet ipsos revocare in viam salutis, ipsi autem contumaciter renuunt parre: imo ostendunt sibi esse cor in malitia pertinax. Ubi ergo ad errores et vitiosos affectus accedit talis pertinacia, neoesse est Deum prodire cum ultima vindieta, quemadmodum hie per prophetam suum minatur. Quia ergo non obedierunt, ideo abiiciet eos Dominus, et profugierunt inter gentes. Videtur hoc levius esse quam quod prius dixit de semine exstinguendo. Sed tenenda est antithesis inter quietem Dei et vagum hunc errorem de quo nunc propheta disserit. Terra Chanaan erat illis statio tranquilla sub qua quiescerent, ac si Deus sub alis suis eos foveret: et ideo etiam vocatur quies Domini, Psalmo 95 (v. 11). Nunc autem ubi profugi Israelitae vagantur, et hue et illuc sedem quaerunt nee usquam reperiunt, magis conspicua est abdicatio ipsorum. Dominus enim quotidie et singulis momenti8 ostendit iam a se ipsos reiectos esse, quia priventur requie ilia quae promissa ipsis fuerat. Pergamus :

CAPUT X.
1. Vitis sp'oliata Israel, fruetum ponet sibi: secundum multitudinem fruetus sui multiplieavit altaria, in altaribus multiplieavit, secundum bonitatem (hoc est, proventum fertilem) terrae suae, benefecerunt in statuis (alii, bonas fecerunt statuas, sed prior versio mihi magis probatur). Versum hunc varie exponunt interprtes. Qui putant vocari vineam ppi3 quia sit sterilis, falluntur: potius enim intelligit propheta, Israelem similem esse viti, quae spoliata est post vindemias. Nam verbum pp2 proprie significat diripere vel praedari. Sed vindemias compart propheta spoliationi: et optime hoc convenit. Dicit ergo Israelem esse vitem spoliatam, quia iam nudata sit suis fructibus. Postea addit, Fruetum faciei sibi. Verbum fW significat aequare, et ideo multi vertunt, Fruetum sibi aequabit, vel fruetus aequatus fuit ipsi.

40

CAPUT X.

4ia

Sed haec versio non affert liquidum sensum. Ego Est utem valde ntilis doctrina: videmus enim ut potius eos sequor qui vertunt ponere. Signifient Dominus sibi temperet in poenis, neque enim eas etiam interdum 7\W mentiri, saltern ita exponunt snmmo rigore exsequitur, sed simul atque paucos quidam, Fructus mentietur Uli. Et NltP quamvis ictus infiixit, retrahit manum suam. Quid autem habeat N finale, ab hac tamen radice deducitur, ut faoiunt qui sic medioeriter fuerunt castigati? Simul Bit commutatio literae n in K, sicuti grammatici ac possunt animos colligere, maiore petulantia volunt. Itaque etiam hoo posset videri probabile, feruntur, et insolescunt adversus Deum. Vidmns quod KW significet mentiri. Eliciunt autem hunc hunc morbum etiam hodie in mundo grassari, ut sensum, Israel est vitis spoliata: ergo fructus men- omnibus saeoulis grassatus est. Non mirum igitur tietur ei: hoc est, nullum proventum afferet, quia quod hic propheta. expostulat cum populo Israel. continget quod solet ubi praedones agros et vineas Sed simul in usum nostrum applicare convenit omnes vastarunt. Sed quemadmodum iam dixi, eandem doctrinam. Quamvis ergo Dominus nobis rectius alii vertunt ponere: Fructum ponet sibi: sunt parcat, et postquam coepit nos castigare statim intamen qui interrogative legunt, Pructum ponet sibi dulgeat, et quasi nos in integrum restitut, viden-Israel? ut sensus sit, Israelem direptum esse, ita dum est ne oblivio nobis obrepat priorum seelerum, ut restitutio nulla speranda sit. Sed non videntur sed valeant apud nos castigationes, etiam postquam Uli interprtes teuere prophetae mentem. ' Ego po- Deus iam modum et finem Ulis imposuit. Nam hue tius contrariant sententiam colligo ex verbis, quod tendit consilium prophetae, ut homines non oblivir scilicet Israel ponet sibi fructnm post spoliationem. scantur irae Domini etiamsi non semper vel assidue Et historia sacra confirmt banc doctrinam: scimus ictus infligat : sed secum reputent ideo Dominum enim variis modis astigatum fuisse populum ilium, tam moderate agere, ut plus spatii ad resipisoendum sic tamen -ut vires novas colligeret. Nam Dominus habeant, et concedi sibi inducias, ut quietius repuvolebat tantum leniter monere, si fuisset sanabilis: tent sua peccata. Iam dioit, Secundum bonitatem sed nihil profectum fuit ilia Dei moderatione, quem- terrae suae benefecerunt in statuis. Prius retuli quos>admodum prius visum est. Sic tamen res habet, dam ita acoipere, quod bonas faciant statuas, et quod Israel fructum novum attulerit, quemadmodum accipiunt pro elegantibus. Ego autem repeto litevitis postquam spoliata est uno anno, affert noyas ram b. Ubi prius dixit propheta, Israel sibi altaria vindemias: nam unae vindemiae non perdunt vitem. multiplicas8e, ad verbum legitur, Multiplicat in alSic etiam Israel posuit sibi fructum: hoc est, post- taribus, vel ad altaria, id est, multus fuit, vel nimis quam Dominus illic vindemias suas egerat, tamen liberaliter profudit pecuniam in altaria: ita etiam populum rursus sua benedictione dignatus est, et hie repetere convenit quod benefecerint in statuis. quasi in integrum restituit : quemadmodum vere Est autem concessio in verbo D'CS'H: nam certum gemmas suas vites proiiciunt, deinde afferunt fruc- est graviter eos peccasse: quia non provocassent tum suum. Sed quid contigit? Secundum multitu- iram Dei, si non sceles'te egissent in altaribus et dinem fructus sui, inquit, multiplicavit altaria. Hie statuis: sed propheta ironice de perverso Dei cultu conqueritur Deus quod Israel postquam semel vin- loquitur: quemadmodum si hodie dicam papistas demiatas fuit, perrexit in malitia sua. Debebant furere in suis bonis intentionibus, quum vocabo castigationes in hoc saltern prodesse, ut Israel se intentiones bonas, ego concedam Ulis nomen quod reciperet ad purum Dei cultum. Atqui hie Deus non competit. Ergo ex sensu eorum nunc loquitur non tantum accust poplum hunc, quod semper propheta, sed ironice. Benefaciunt, inquit, in stafuerit obstinatus, sed quod velut ex professo auxerit tuis: hoc est, sibi etiam videntur sanctissimi Dei sua scelera. Puit enim haec quasi horribilis con- cultores: nam ostentaiit magnum zelum. Haec est spiratio adversus Deum, quod populus simul atque insana, ut loquuntur, devotio: sed hie apparet plus novas vires recepit, multiplicaverit sibi altaria, quum quam caeca durities, quod scilicet tarn cito oblivitamen Dominus iam manifestis signis monstrasset scuntur irae Domini, de qua admoniti fuerant claris fictitios illos cultus sibi non placere, imo sibi esse signis. Nunc igitur tenemus quorsum tendat prosummae abominationi. Nunc tenemus prophetae pheta , et quis sit huius doctrinae usus. Perconsilium. Vitis ergo spoliata Israel multiplicavit gamus: sbi altaria: hoc est, Israel quidem fuit vindemiatus, Bed Dominus restituit et opes et victus abundan2. Divisum est (vel se de visit) cor eorum: nunc tiam, et quidquid pertinet ad statum incolumem et convicti erunt (alii, peribunt: nam DtPN utrumque felicem: an Israel in melius correctus est? an ideo significat: refertur tarn ad culpam quam ad poeresipuit postqum tarn clementer Dominus retraxit nam. Sed mihi probatur eorum sententia qui vermanum suam? Minime, inquit: sed multiplicavit tunt, Nunc convicti erunt: hoe est, nunc erunt sibi altaria: hoc est, deterior fait quam solebat: et scelerati: quemadmodum etiam simile exmplum secundum bundantiam terrae suae benefecit in statuis.iam vidimus capite 5, nisi fallor. Nunc ergo con-

411

IN HOSEAM

412

victi erunt), ipse evertet ltaria eorum, destruet statuas ipsorum. Primo dicit Cor eorum divisum esse, nempe a Deo. Scimus vero hoc praecipue requiri, ut adhaereat fideliter populus Deo suo. Et nunc Israel, quid abs te postulat Deus tuus, nisi ut adhaereas illi toto corde? Quum ergo Deus nos sibi devinciat hac sacra unitate, caput omnium scelerum est, ubi cor nostrum ab ipso dividitur: quemadmodum si uxor impura et perfida alio animum suum adiiciat. Nam quamdiu maritus retinet cor uxoris quasi sibi obstrictum, manet coniugalis fides et pudicitia: si autem dividitur cor eius a marito, iam actum est, et sese prosfcituet ad flagitium. Sic etiam nunc propheta dicit, divisum fuisse cor populi a Deo, quod scilicet non fuit integro sinceroque affectu addictus Deo suo, quemadmodum decebat. Populus ergo hic cor suum a me abduxit. Iam dicit, Nunc erunt scelerati: hoc est, ego ostendam quid meriti 8int, ita ut ne posthac suis cavillis ludant, sicuti hactenus sunt soliti. Nam istud Q > N non refertur ad actum, sed potius ad manifestationem, ut loquuntur. Dicit ergo fore sceleratos, quia convicti erunt: quemadmodum iustificari significat absolvi, ita etiam sceleratum esse significat damnari. Summa est, Quia populus hic sentire non poterat iram Domini quamdiu tolerabilis fuit eius conditio, daturutn horribiles poenas quae ipsum convincant, ita ut sibi desinaut placere et blandiri: damnati igitur nunc erunt. Qu are? Dominus enim evertet altaria eorum. Potest hoc referri ad ministrum vindictae: sed quia nullum nomen exprimitur, malo subaudire nomen ipsius Dei. Deus ergo evertet eorum altaria, et destruet, vel in nihilum rediget eorum statuas. Hoc ideo additum fuit, quia scimus impios confidere suis figmentis, et nunquam posse adduci ad serium timorem, nisi ubi intelligunt se fuisse deceptos Satanae praestigiis, quamdiu operam dederunt superstitionibus et idololatriae. Propheta ergo denuntiat altaria eorum eversum iri, et statuas in nihilum redactum iri, ut hypocritae fiduciam illam deponant qua adhuc turgebant adversus Deum. Iam sequitur confirmatio illius sententiae.

3. Quia nunc dicent, Non rex nobis, quia non timuimus lehovam, et rex quid faciei nobis? Pluribus verbis explicat quod breviter attigerat uno verbo: dixerat enim iam instare damnationem quae illorum scelera detegeret: nunc addit etiam sponte dicturos se merito puniri, se iam esse rege nudatos, imo regem sibi nihil profuturum, quia non timuerint lehovam. Subaudienda semper est antithesis inter populi obstinatam iaetantiam et inter

sensum irae Dei, de quo nunc propheta loquitur. Quantisper enim Deus Israelitis pepercit, abusi sunt eius tolerantia et mansuetudine. Non putabant igitur quidquam posse in sua vita reprehendi: imo scimus quam proterve litigaverint cum prophetis: simul ac durius verbum exibat ab ore prophetae cuiuspiam, magnae rixae oriebantur. Quid? tu sic tractas populum Dei et electum Abrahae genus? Quum ergo tarn pervicaciter spernerent omnem doctrinam, propheta hie dicit, Iam veniet tempus quum dicent sibi non esse regem, quia non timuerint Dominum. Summa est, quia non proficient ex verbo Domini, instare aliud dooendi genus: nempe quod Dominus re ipsa monstrabit suam vindictam, et coget etiam invitos fateri quod iam excusant: nunquam enim expressa fuisset illis confessio haec peccati, nisi Dominus violenter ipsos tractasset. Dicent igitur, Quomodo? nempe ubi tracti fuerint in aliam scholam. Dominus enim posthac non disceptabit verbis, sed manu sua sic eos percutiet, ut intelligant sibi cum eo esse negotium. Oaeterum notandum est, prophetam hic non loqui de populi resipiscentia, neque etiam referre eorum verba, sed potius de re ipsa concionari. Hypocritae vel obstrepunt Deo quum ipsorum peccata ulciscitur, vel ficte agnoscunt se dignos esse talibus poenis: et interim manet intus eadem contumacia: sed quum propheta hie inducit eos loquentes, non intelligit dicturos quod refert, sed potius tractat, quemadmodum iam dixi, do re ipsa. Dicent igitur, hoc est, res ipsa clamabit, ipsos scilicet destitui rege, quia non timurint lehovam: imo etiamsi rex ipsis praeesset, fore tarnen inutilem. Quanquam ergo Israelitae vel nunquam cessarunt obstrepere Deo, vel etiam plenis buccis blasphemias in ipsum vomere, tarnen verum est quod dicit propheta. Quare? quia etiamsi Deus non extorserit illis hanc confessionem, satis est quod re ipsa convicti fuerint: imo apud se ipsos etiam ita senserint, licet contumaciter negarent apud homines se manu Dei iuste percuti. Ad haec ostendit hie propheta, homines profanos, quamdiu proponitur aliqua spes in terra, superbe contemnere Dei manum, et torpere in sua securitate tanquam in suis faecibus. Quamdiu ergo Israel regem conspexit in medio sui, putavit se esse tutum ab omni noxa, et fortiter despexit omnes minas. Hoc ergo voluit propheta. Porro, quum Dominus aufert quidquid oculos perstrinxit profanis hominibus et reprobis, tunc incipiunt agnoscere, quam stulte sibi delitias fecerint, et quantopere etiam decepti fuerint a Satana. Hoc nunc intelligit Hoseas, quod scilicet cogentur sentire Israelitae, ideo sibi non esse regem, quia non timuerint Deum : sed poenitentia haec nimis sera erit, carebit enim profectu. Iam sequitur:

413 4. Loquuti sunt verba (protulerunt verba).

CAPUT X.

414

Quidam exponunt, quod audacter consilia sua captaverint, qumadmodum soient Dei oontemptores quidquid in mentem illis venit statuera et decernere pro suo arbitrio: neque enim dignantur sciscitari ex ore Dei quid rectum sit. Sic illi accipiunt: sed ego aliter expono, quod scilicet loquuti sunt verba, hoc est, satirliberaliter testati sunt se optimos fore et fidelissimos Dei cultores. Deinde, Iurando menaciter. Hoc etiam quidam referunt ad foedera. Ego particulas istas sigillatim exponam, quia volo postea insistere in genuino prophetae sensu. Menaciter ergo iurasse elicit, secundum illos, quia multa esset in illis levitas et inconstantia. Et hoc quidem verum esse fateor, quod sibi accersiverint graves poenas suis peririis: sed potius intelligit propheta eos falso iurasse Domino. Deinde, Incidendo foedus (paciscendo foedus). Hic etiam non dubito quin exprobret propheta renovatum fuisse foedus cum Deo, sed cum perfidia, quia scilicet fuerit mera duntaxat simulatip. lam sequitr, Germinbit tanquam absynthium. WtFO quidam vertunt, tanquam fel : sed non quadraret similitudo, quum hie propheta de agris loquatur. Dicit enim postea, Super sulcos agri (germinabit) indicium (tanquam absynthium, vel herba aliqua amara). Exposui breviter quomodo alii accipiant hunc versum: nempe quod Israel in suis consiliis sit audax et inflatus, quid vis audeat decernere, ac si non esset in arbitrio Dei mutare quidquid homines statuunt. Deinde quod multis foederibus se implicuerint, quod sine ulla fide saepius transegerint cum hac vel ill gente, et quod tandem fuerint mera amaritudo. Sic illi exponunt. Ego autem potius existimo hie causam Dei agi a'propheta, quod scilicet Israelitae quoties pollioiti sunt aliquam resipiscentiam, vel eius sign urn dederunt, simulasse duntaxat et mentitos fuisse Deo. Ergo loquuti sunt verba, inquit, sed fuerunt verba: hoc est, nunquam ex animo taoti sunt aliquo sensu' irae Dei, ut sibi displicerent in suis vitiis. Verba igitur dederunt tantum. Postea eandem fallaciam aliis loquendi formis exprimit, Iurarunt, inquit, fallaciter et percusserunt foedus: hoc est, Etiamsi visi fuerint velle ad Deum redire, fuit tarnen fallax simulatio, imo periurium: quum vellent probare se esse maxime fidles, tunc grvius peccarunt, renovarunt etiam foedus. Indicium igitur tanquam absynthium super sulcos agri germinabit. Indicium hie accipitur pro rectitudine, perinde ac si diceret propheta, Ubi praebent aliquam speoiem pietatis, et colorem suis impietatibus inducunt, videtur quidem hoc esse indicium, videtur

esse aliqua rectitudo, sed tandem erit absynthium et germinabit super sulcos agri. Non videntur mihi animadvertisse interprtes quorsum tendat propheta. Cur enim potius dicit, Super sulcos agri quam in agro? nempe quia ubi ager excultus est aratro, est praeparatio aliqua ut profrt bonum semen: si ergo nascantur vitiosae herbae super sulcos terrae, hoc minus tolerabile est quam si nascantur in aridis locis et desertis. Nam hoc naturaliter accidere solet. Ubi autem pro tritico germinat absynthium in sulcis: hoc est, in locis bene cultis, hoc magis indignum est ac minus tolerabile. Nunc ergo ten emus quid velit propheta: ipsi quidem interdum videntur aliquo pietatis affectu tangi, et multa promittunt, et sunt satis liberales in bonis verbis : iurant etiam, et videntur parati esse ad renovandum foedus cum Deo. Sed quid hoc est? perinde ac si agricola agrum praeparet, et tandem nascantur herbae vitiosae ubi multum laboris et operae posuerit: ita etiam rectitudo ipsornm: hoc est, fucata ista species vel pietatis umbra nihil aliud est quam si absynthium in locis bene cultis nascatur. 5. Propter vitulas (iuvencas) JSeth-avenpavebunt (ad ver bum) incola Samariae (sed mutatio est numeri. Pavebunt igitur: alii vertunt, Exsulabunt incolae Samariae: sed male): quia lugebit super eum populus suus, et sacerdotes eius, qui super eum exsultant (vel propter eum exsultabunt) : super gloria eius, quia transivit ab eo (vel ad versa est ab eo). Primo loco breviter attingam quod iam in recitando textu dixi, nmpe quosdam interprtes exponere hunc versum de exsilio populi. "na signifioat exsulare, significat etiam timere: sed circumstantia loci non patitur verbum hic accipi de exsilio, ut videbimus. Alii accipiunt pw pro habitare, sed falluntuf. Simpliciter ergo intelligit propheta habitatores Samariae nunc gloriari in vitulis suis (scimus enim vitulos fuisse in Dan et Beth-el) sed brevi fore ut Dominus terrorem ipsis incutiat: et causam postea videbimus. Iam venio ad genuinum prophetae sensum : Incolae Samariae, inquit, pavebunt propter vitulas Beth-aven. Deridet hie propheta stultitiam populi israelitici, qui vitulos colebat, et totam spem salutis suae in ipsis putabat esse inclusam. Quare? Cogentur, inquit, deflere exsilium vituli sui: tantum abest ut possit auxilium ipsis afferre, ut frustra dplorent cives Samariae eius captivitatem. Contemptim iuvencas nominal vitulas. Poterat in masculine genere ponere: sed totus hie versus perstringit amentiam populi israelitici, quod scilicet tarn crasse in .suis superstitionibus delirans tarnen nihil sentiret. Pavebunt igitur mediae Samariae propter vitulas Beth-aven: quia idololatrae ubi vident instare aliquod discrimen suis idolis,

fk

415

IN HOSEAM eum exsultant. sequitur :

416 Quare? nam transibit ab eo. Iam

trepidant, et libenter succurrerent. Hie autem metus prodit eorum stuporem ac dementiam. Cur enim dii ipsi auxilium sibi non ferunt, sed exspectant a mortalibus? Nunc tenemus consilium prophetae. lam dicit, Quia lugebit super ipsum: numerus hic mutatur. Nam dixerat propter iuvencas: deinde etiam genus ipsum, ponitur relativum masculini generis 1. Redit igitur ad vitulos, deinde ponit singulari numro vitulum, quia unus erat duntaxat in B e t h - a v e n , alter vero in Dan. Sed iam ostendimus cur propheta vocaverit iuvencas : . Populus suus, inquit, lugebit super eum, imo ipsi sacerdotes. D'lS pu tant qidem esse dictos, quia soliti essent nigras vestes induere in sacris peragendis: nam "IOJ significat nigrum esse. Sed ilia est futilis coniectura: et Rabbini, ut saepe visum est, nimis sunt audaces in suis figmentis: neque enim respiciunt quid verum sit, sed tantum divinant, et volunt haberi pro oraculo quidquid illis venit in mentem: neque etiam historias expendunt: denique sine ratione proferunt quidquid libitum est. Posset alia afferri etymologiaj quae meo iudicio magis esset probabilis. Nam 103 significat etiam resonare. Scimus autem sacerdotes illos magno darn ore et ululatu fuisse usos in suis sacris: quemadmodum dicebat Elias, Clamate fortiter, Baal enim vester forte dormit. Ergo si dandus sit locus coniecturis, malim dici O'IOO, quasi clamosos. Sed ego hoc relinquo in medio. Euit vero nomen hoc communi usu receptum, quemadmodum constat ex aliis locis. Nam D'~)OD etiam in Iudaea vocati sunt illi novi sacerdotes, quia et illic eos sustulit Iosias, sicuti refertur 2. Reg. cap. 23. Caeterum sive a clamore, sive a nigro vestium colore nomen adepti sint, hoc tarnen certum est, fuisse sacerdotes falBorum deorum. Nunc dicit propheta, Lugebunt etiam sacerdotes: repetendum enim est illud verbum blX. Postea addit HDD by ibw. Hie deest relativum, Qui exsultant: sed facile subauditur post DnOD. Qui super eo exsultant. Quomodo? Lugebunt propter gloriam eius, quia transivit ab eo : nunc lugere incipient, quia gloria vituli ab eo transivit. Hie propheta docet gloriationem, qua se decipiunt hypocritae, non fore stabilem, quia Dominus coget ipsoB ad subitum et inexspectatum pudorem, quemadmodum videbimus. Ergo dicit luctum fore inter cives Samariae propter iuvencas. Nam putabant regnum bene munitum esse, quia in ipsis finibus essent erecta templa, quasi propugnacula. Eingebant ergo se tutos esse ab omni hostium incursu: dicit propheta, Imo lugebunt propter vitulos suos. Quare ? Nam populus suus lugebit super eum. Longius extendit sermonem. Vooat populum vituli omnes eius cultores. Scimus vero totum regnum Israel implicitum fuisse ilia impia superstitione : imo etiam sacerdotes, inquit, lugebunt, qui super

6. Etiam ipse in Assyriam feretur munus regi Iareb, pudorem Ephraim accipiet, et pudefiet Israel a consilio suo. Hie propheta clarius exprimit quae futura sit luctus causa in sacerdotibus et toto populo: quia scilicet feretur vitulus in Assyriam, inquit, et feretur munus regi Iareb. Credibile est quum ultimum discrimen instaret, regem Israel coactum fuisse vel conflare vitulum ilium in novam formam, vel confringere in frusta, ut redimeret pacem a rege Assyrie Quia ergo totum regnum ad inopiam redactum erat, colligere licet ex hoc loco vitulum aut vitulos fuisse porttes in Assyriam placandi regis causa. Quum ergo vidrent Israelitae se nudatos esse praesidio suo (iam enim quasi omni spe salutis carebant, quum nullus esset apud ipsos Deus), ideo propheta de luctu nuper disseruit: sed iam ostendit instare exsilium non tantum Israelites, sed vitulis quos colebant, et quorum auxilio putabant se fore in patria salvos et incolumes. In particula 03 subest emphasis, perinde ac si propheta diceret, Non tantum Israelitae migrabunt, sed ipse quoque vitulus in Assyriam portabitur. Quantum ad nomen Iareb, diximus capite quinto, videri proprium fuisse hominis nomen. Alii divinant urbem fuisse in Assyria, quae tamen non celebratur a scriptoribus. Quod alii putant fuisse regem vicinum Assyrio, illud ratione caret: deinde refelli etiam potest ex hoc loco. Neque enim dubium est quin propheta hie regem Assyrium designet. Vocat tamen Iareb. Fieri potest ut fuerit nomen hominis adhuc privati: et forte contumeliae causa sic vocatus fuit: tamen illud est incertum. HieronymuB vertit ultorem: sed satis patet proprium nomen esse, neque tam urbis vel loci quam hominis, ut dictum est. Libenter autem ego inclino in illam sententiam, quod vocet regem Iareb per contemptum, quia hoc invaluerat inter Israelitas, quamdiu putarunt se fore pares ad resistendum. Sed Dominus postea compescuit illam superbiam : ideo nunc propheta mordaciter dicit, Feretur ipse vitulus in Assyriam ad placandum regem Iareb. Postea addit, pudorem, vel probrum, accipiet Ephraim, Israel pudefiet a suo consilio. Bis idem inculcat diversis modis, nee sine causa: nam difficile fuit initio persuadere Israelitis, cessurum illis in pudorem quidquid putabant se prudenter excogitasse. Siquidem rex Iarobeam primus, quum templa erigeret, putavit hoc esse optimum stratagema, ne scilicet populus poenitentia ductus iterum sese subiiceret posteris Davidis. Putavit ergo avul*sas esse decern tribus ubi instituit peculiarem ilium cultum, ut nihil posthac commune esset cum tribu

417

CAPUT X.

418

Videmus quantopere insistt propheta in una r. Sed, quemadmodum iam dixi, opus fuit validp malleo ad ferrum illud tundendum: nam ferrea erant corda populi, vel etiam chalybea. Non potuit igitur frangi ilia durities, nisi violenter, Haec .ratio est cur propheta pergat illis minari, et diversis; modis ponere ante oculos Dei vindietam, de qua tarnen 7. Succisus est Samariae rex SWMS, sicuti spuma satis fuisset ipsos breviter moneri, nisi tarn praein superficie aguarum (alii f)Sp voeant corticem: sed fracti fuissent. Primo autem dicit, Perierunt, vel peribunt, excelsa Aven. Vocat nunc Aven Beth-el, nomen spumae multo aptius est). sicuti prius Beth-aven. Diximus rationem mutati . . P r o s e q u i t u r eandem doctrinam propheta: nee nominis. Iarobeam enim potuit hoc etiam praetextu debet.videri superflua haec prolixitas. Satis quidem fuere eultum illum quem sclrate induxerat, quod fuisset uno verbo minari Israelitis si fuissent flexi- in eo loco Deus apparuerat saneto Iacob: et seimus biles et morigeri. Quum vero essent stupidi in loco fuisse nomen divinitus impositum. Sed interim sua pertinaoia, oportuit saepius illis obtundi aures quia populus abusus est exemplo patriarohae, locus continuis minis, saltern ut essent magis inexcusab- vocatus est Beth-aven. Seimus Beth-aven esse doles coram Deo. Propheta igitur nunc dicit, regem mum iniquitatis: ac si dixissent prophetae, non Samariae succisum iri instar spumae: et de rege habitare Deum in loco illo, quemadmodum fingeideo loquitur, quod Israelitae post sua idola- puta- bant superstitiosi homines, sed ab impiis cultoribus bant regem suum aibi fore instar arcis invictae. corruptum esse. Dicit ergo excelsa Aven: hoc est, Sic enim profani homines, ut alibi dictum fuit, sibi impetatis. Et hie memoria repetere convenit quod munitionem in mundo et rebus terrenis semper fin- ante diximus, nempe ubi homines dgnrant a Dei institutione, frustra obtegere sua saorilegia gunt. : Ergo Dominus iustam ultionem denuntiat pura vanis nominibus, quemadmodum videmus hodie fain excidio regis, quia non poterat aliter oorrigi cere papistas: nam ornant sacrilegium illud misaae prava ilia confidentia de qua diximus. Bex ergo titulo sacramenti, quasi aliquid esset affine. Volunt Samriae succisus est. Quomodo? instar spumae. etiam caissaim suam haberi loco sacrae coenae, ac Est aptissima comparatio; nam propheta ostendit si in eorum arbitrio esset delere quidquid a filio istatum regni, quern imaginabantur illio firmum et Dei praescriptum est, ae substituere sua figmenta. diuturhum, nihil habere praeter vanam speciem, Ergo utcunque papistae.honorificis nominibus icelequemadmodum in spumis nihil solidum est Deinde brent sua sacrilegia, nihil tarnen proficiunt. Quare? videtur etiam mihi aliud notare, nempe regnum Quia Deus clamt de Bethel, esse Beth-aven. Et illud, etiamsi emineat, esse tarnen quasi excremen- causa satis nota est, quia scilicet praeter eius mantum. Spuma eminet super aquas, maris,: et propter datum Iarobeam templa erexerat, et instituerat nova altitudinem videtur excellere. Sed quid est spuma sacrjficia. Simul ergo atque discedunt homines a nisi excrementum aquae: quidquid enim oorruptum verbo Domini, nihil illis proderit fuoare sua somnia: est in aquis, hoc transit in spumas: sic Israel puta- naaat iDominus nihil probat nisi quod ipse praecepit. vit quum tpotentia instructus esset, deinde .quota Perierunt ergo, yelperibunt, excelsa Aven. Addit, superaret tribum Iehudah omnibus modis, ae quasi I
Ccdvini opera. Vol. XL11. 27

Iehudah. Et certe si decern tribus coluissent verum Deum Ierosolymae, ilia cniunctio poterat facere ut rursus coalescerent in unum corpus sub uno capite. Bex ergo Iarobeam putavit bene prospectum esse regno suo, ut stabile foret, quia iam abscissa erat omnis communicatio inter duos, populos: et nemo erat in regno Israel qui non probaret consilium illud. Placebant enim sibi in opulentia, in multitudine .hominum, et in aliis commodis. Quum ergo regnum Iehudah esset longe inferius, Israelitae sibi valde. placebant. Haec ratio est cur propheta dicat, Ephraim pudorem accipiet, Israel pudefiet a consio suo. Hoc autem, quemadmodum dixi, potuit videri initio incredibile. Nam promittunt sibi homines in sua astutia optabilem successum : et hinc fit etiam ut quidvis audeant tentare sine auxilio Dei. Haec causa est cur rptt propheta eandem: sententiam, Pudorem accipiet Ephraim, et Israel pudefiet, inquit. Quomodo? propter consilium suum. Putant consilium suum sibi fore valde utile, imo salutem suam constituunt in ilia astutia: Dominus autem regeret quidquid machinati sunt in eorum pudorem. Sequitur:

equitare super caput eius : propheta ex opposite dicit ipsos esse spumas, imo regem ipsorum: rex vester, inquit, etiamsi conferri cum eo non possit rex Iehudah, tarnen spuma est. Altitudine quidem sua est admirabilis, et hinc etiam nascitur ilia apud vos superbia, quia iam obduruistis contra Deum: sed Dominus eum suecidet instar spumae. Non ergo tantum compart propheta bullae vel fluidis aquis regem Israel, sed respectu regis Iehudah dicit esse excrementum. Nunc ergo tenemus consilium prophetae. * 8. Et perierunt (vel peribunt) excelsa Aven, scelus Israel : spina et Carduus adscendet super altaria eorum: et dkent montibus, Operite nos: et colbiis, Qade super nos,

419

IN HOSEAM

420

Scehis Israel. Eodem pertinet hoc nomen, quod gravem fore cladem, quae iam instabat, ut satius appositive additur. Scelus ergo Israel peribit. At- esset centies perire, quam illo modo esse superqui, sicuti heri dictum est, putabant Israelitae se stites. Quum enim dicunt collibus, cadite super praestare Deo gratum obsequium. Et hinc etiam nos, et montibus, tegite nos, certe appetunt interitarn sedulo vacabant suis sacris: sed Deus ex ad- tum dictu horribilem. Sed perinde est ac si diceret verso pronuntiat scelus esse. Quare? Sacrilegium propheta, vitam illis, et banc lucem, et conspectum enim est et idololatria, ubi relicto Dei mandato ho- solis, et communem spiritum fore horrori, quia mines indulgent suis vel phantasiis vel inventioni- sentient rnanum Dei sibi adversam. Denique hoc bus. Tenendum igitur est, non esse in arbitrio ho- signum est ultimae desperationis, quum homines minum cultus quoslibet fabricare: deinde etiam non libenter quaererent abyssos, in quibus demersi fugeesse in eorum arbitrio sententiam ferre de hoc Tel rent Dei conspectum, et interitum praesentem. Et illo cultu: sitne legitimus an degener, sed nihil ideo etiam Christus transtulit locum hunc ad ultialiud restare nisi ut peodeamus ex ore Domini. inam cladem, de qua concionatur, Dicent hoc monQuum ergo Dominus pronuntiet sacrilegium esse tibus, operite nos, et collibus, cadite super nos: hoc quod nobis arridet, acquiescamus eius iudicio, quia est, iterum tunc implebitur quod semel dictum fuit nostrum non est cum eo disceptare, idque frustra a propheta, ut scilicet reprobi homines praeferant 8umus facturi. Dicit Spina et Carduus adscendent centum mortes uni vitae, quia et lux et spiritus super eorum altaria. Quaeri posset an simpliciter vitalis illis erunt odio et detestationi, propterea debuerit his signis propheta coarguere superstitio- quod sentient instare sibi horribilem Dei manum. nem populi, quia idem paulo post contigit templo, Sequitur : quod tarnen exstructum fuerat non hominum consilio, sed divinitus. Quum ergo herba creverit ubi 9. A diebus Gabaa peccasti Israel: illic steteprius templum erat, an ideo potuit ludibrio haberi runt, non apprehendit eos in Gibea proelium super religio, quam scimus fuisse in Dei verbo fundatam? filios iniquitatis. Idem etiam dici posset de vitulis. Demus vitulos fuisse portatos in Assyriam ut pretio illo placarent Hie exprobrat Israelitis, quod pridem fuerint miseri - Israelitae regem sibi infestum. Annon area delibuti in suis sceleribus, non autem nuper fuisse foederis etiam captiva fuit apud hostes? Annon corruptos. Ilia est summa. Dixerat proximo capite vasa templi abstulit rex Nabuchadeneser? Annon fuisse profundos in suis peccatis tanquam diebus etiam pius Ezechias coactus est spoliare valvas Gibea: tunc exposuimus cur propheta exemplum templi suis ornamentis? Videtur ergo hoc parum Gibea adduceret, quod scilicet desciverant Gabaoapposite dictum a propheta. Sed facilis solutio est: nitae ab omni timor Dei, ac si nullum unquam de Quia Israelitae sibi promiserint quod postea vide- lege apud eos verbum factum esset. Scimus enim runt et experti sunt vanum esse, ut soient hypo- fuisse proiectos ad foedas et prodigiosas libidines, critae secure spernere omnia iudicia et omnes poe- non aliter ac incolas Sodornae et Gomorrhae. Quum nas. Quare? Putant enim sufficere sibi ad salutem ergo tanta obscoenitas palam et impune regnaret perversos suos cultus. Etiamsi tota vita sint abo- in Gibea, merito propheta dixit Israelitas nunc esse minabiles, quia tarnen in speciem est aliqua apud perditos et desperates, sicuti illo tempore contigerat. ipsos religio, putant Deum sibi esse obstrictum. Sed nunc alio respicit, quod scilicet ab eo tempore Talis fuit ac tarn supina securitas istius populi. In non destiterint cumulare subinde mala malis, atque tribu Iehudah longe diversa erat ratio : Deus enim per ita quasi continuum funem trahere iniquitatis : quemsuos prophetas clamabat, Nolite confidere in verbis admodum alibi dioitur. A diebus igitur Gabaa tu mendacii: iactatis enim assidue, Templum Domini, peccasti Israel. Sed videtur haec iniqua esse obtemplum Domini. Ego enim non habito amplius iectio: scimus enim totum populum conspirasse in isto templo: sicuti etiam Ezechiel (10, 4) vidit contra tribum Beniamin. Quum ergo ulti fuerint gloriam Domini alio migrare. Non potuit igitur Israelitae flagitium illud quod admissum fuerat in hoc competere in templum, neque in verum et oppido Gabaa, cur nunc propheta culpam in ipsos legitimum altare, neque ej;iam in veros Dei cultu- regerit, cuius fuerant vindices? Sed scimus saepe res: sed hie propheta Israelitis merito exprobrat fieri ut qui exsequuntur Dei vindictam, nihilo sint quod frustra exspectent salutem ab altaribus suis, meliores: et insigne huius rei exemplum habuimus quum tarnen provocaverint in se iram Dei figmentis initio in Iehu: ille enim fuerat minister Dei ad talibus. Ergo tenendum est illud discrimen inter lilciscendas superstitiones: sed Deus vocat latronem, tribum Iehudah, et inter decern tribus. lam addit, et yindictam il lam compart latrocinio: Ego, inquit, Dicent montibus, operite nos, et collibus, cadite super rependam in caput Iehu quod sanguinem domus nos. His loquendi formulis propheta exprimere Achab effuderit. Atqui scimus armatum fuisse Dei voluit horribilem Dei vindictam: ac si diceret, tarn gladio. Verum est: sed non sincere neque recto

421

! CAPUT X;

422

animo hoc fecit: seojiutus enim est idem exemplum. nSjSed quid tum? distulit suam vindictam inloiir* poBtea. Ita nunc Israelitas propheta. dicit peccasse gumi tempus :: sed an mitius nunc vobiscum propterea iam ab illo tempore : ac ,si diceret, Dominus per aget ? imo gravior vos manet ultio, quia ab eo, tem.manum patrum vestrorum vindictam sumpsit de pore non extprsit a vobis resipiscentiam. Alii etiam Gabaonitis, et de iota tribu Beniamin. Atqui pror- interrogative legunt, non apprehendit eos proelium sus eratis similes. Haec corruptio iam tunc, quasi injiGibea super filios iniquitatis? Sed videtur mihi diluvium, totam terram Israel obruerat. Non est simplex verbprum esse sensus, quod non apprehenigitur quod iaotetis vos fuisse meliores, nam postea derit Israelitas proelium, quia non fuerunt tacti.illo satis apparuit quales essetis, imitati enim estis exemplo, Scimus proponi nobis ante pculosDei Gabaonitas. Tenemus igitur nunc et consilium pro- iudicia, ut quisque nostrum in usum suum appiicet.phetae, et quam iuste obiiciat Israelitis, a diebus Propheta nunc vecordiam Israelis, in eo obiurgat, Gibea ipsos peccasse. Putabant enim exiguum quod ac si res ilia nihil esset contempserit., Non terrae angulum oujpa ilia constringj, Propheta au- apprehendit ergo proelium ipsos: id est, non, senser tem dicit totam terram fuisse coopertam, et omnes runt se aliorum dispendio moneri ut resipiscerent, esse obnoxios Dei iudicio, et meritos esse eandem et. postea sanctius ac castius viverent sub obsequio poenam quae sumpta fuit de Gabaonitis, et eorum Dei. . Quemadmodum etiam postrema particula mefratribus: hoc est de tota tribu Beniamin. Tu igi- lius confirmt,; Super filios iniquitatis. 'Cur enim tur peocasti Israel a diebus Gibea. Dicebant Israe- hoc nominatim additum fuit -a propheta, nisi.. quod litae solos Beniaminitas peccasse. Atqui, inquit, com- Dominus testatus est, nullos fore impunitps, qui mune fuit illud scelus. TUuc steterunt. Varie ex- similes essent Gabaonitis, in quos tarn rigidus erat ponitur hoc membrum: quidam putant reprehendi ac severus? Quum ergo non fuerint tacti Israelitae, populum, quia postquam infeliciter bis pugnavit% hinc coarguitur eorum stupor. Et hac ratione dioit voluit se recipere. Ergo videmus molles et feminos Paulus (Eph. 5, 6), Super -filios inobedientes. vel fuisse animos, quum statim tentationi succumberent. ineredulitatis veniet ira Dei. Tametsi enim Dominus Putant ergo notari illam incredulitatem a propheta: de uno populo, vel de uno homine poenam sumat, Steterunt illic, inquit: hoc est, resilierunt a proelio: non dubium tarnen est quin se mundi iudicem quia non statim sccessit ut volebant, putarunt se ostendat in particulari iudicio. Videtur mihi geuuifuisse deceptos. Unde colligitur non tribuisse Deo nus hie esse sensus prophetae. Caeterum memineiustum honorem, atque hac in parte esse reprehen- rimus, ubi pergunt homines in sua malitia, illis mesibiles. Alii autem dicunt, tune claro documento rito imputari quidquid etiam peccarunt eorum patres. Deum fuisse testatum Israelitas pares esse Gabao- Si redimus in viam, Dominus momento sepolit omnitis. Unde enim factum est, inquit, ut congressi nia nostra peccata, et hac lege nos sibi rconcilit, in.proelio, bis retrocedere coacti sint? Totus Israel ut quidquid est in nobis culpae, condonet: etiamsi armatus erat contra unam tribum. Quomodo ergo tota vita provocaverimus in nos eius iram, tarnen non statim oppressit? nam scimus non sine magna hoc totum sepelit momento uno, quemadmodum iactura tandem deiectos fuisse Beniaminitas. Gerte dixi. Si autem non resipiscimus, non tantum Dotunc ostendit Deus Israelitas indignos esse tam minus in memoriam revocat nostra scelera: sed honorifico munere: volebant enim exsequi Dei iudi- etiam patrum, quemadmodum hie videmus a procium Israelifae, quum ipsi; aeque selerati essent. pheta fieri. Dominus ergo iljic palam ipsos admonuit, non esse cur zelum suum in alios converterent, quum ipsi 10. In voto meo est, et castigdbo eos, et congrenon minus essent selerati. Aliis videtur- potius notari obstinatio: Illic steterunt:, hoc est, ab eo gabuntur contra eos populi, ubi coUigati fuermt (vel tempore fuerunt pertinaces in suis sceleribus, noque se cplligaverint) in duobus sulcis sui& (alii vertu.nt apprehendit eos proelium super filios iniquitatis. in duabus iniquitatibus suis, quasi nomen esset Haeo tertia expositio mihi magis probatur, quod ab jlj;). scilicet Israejitae, quum iam improbi essent ac scer Quum Deus sibi in voto esse dicit castigare lerati, ubi tarnen prae se ; tulerunt magnum zelum et ardorem contra tribum Beniamin,) ex eo non populum, signifioat hoc sibi decretum esse, quemr destiterint pertinaoiter ferri contra Deum, ita ut ad admodum si quis summopere aliquid expetat. Et summum usque impietatis cumulum pervenirent. posset etiam tolerabilis sensus esse, si omissa copula Iam quod sequitur, bn appreJ^ndit eos proelium in ita quis verteret, In voto meo est castigare eos. Sed Gilben super fios. iniquitatis,:. potest, etiam; varie ex- nunc a verbis discedere mihi necessarium non videponi: vel quod non debeant. Israelitae hoc clypeo tur : ideo simplioiter, ut .verba sonant, seprsum. acse tueri, quia Deus Gabaonitas et tribules ipsorum cipio, quod Deus suo desiderio velit obsequi in potam severe puniverit.. Pepercit vobis. semel Pomi- pulo castigando. Videtur quidem haec sententia cum multis aliis pugnare, ubi Deus tristitiam prae
27*

423

IN HOSEAM

424

se fert, dum cogitur severius agere cum populo 11. Ephraim iuvenca est edocta ad diligendum auo: sed utrumque non male convenu. Scimus trituram, et ego transivi super pulchritudine colli passiones in Deum non cadere, sed pro sensu ho- eius, equitare faciam Ephraim, arabit Iehudah, occaminum, vel hanc vel illam personam induit. Quum bit sibi Iacob. ergo videtur invitus accedere ad poenas sumendas, ostendit quanto amore prosequatur suos, vel quam Quidam distincte legunt mob et 'roriN. Pumolli et tenero affectu eos diligat. Nunc autem, tant enim initium versus esse exprobrationem : quasi quia negotium est cum hominibus perversis et de- diceret propheta, Ephraim esse prorsus indocilem, speratis, ideo dicit se capturum voluptatem ex quoniam a pueritia Deus ilium educaverit sub discieorum exitio. Et liac ratione etiam dicitur Deus plina sua, et tarnen nunc erumpat in tantam prose ulcisci. Nunc ergo tenemus sensum prophetae: terviam: imo non desinat rebellis esse Deo, et obsignificat iam non posse revocari decretum quod stinate etiam in sua malitia pergat. Ephraim ergo Deus apud se statuit de perdendo populo Israel, est quasi iuvenca edocta. Sed sensus ille videtur quia haec poena sit illi pro summa oblectatione. longe remotu8. Ego itaque simul contexo uuo Iam dicit, Castigabo eos, et congregabuntur pqpulitenore, et sequor etiam quod magis receptum est, contra eos. His verbis ostendit Deus sibi.in manu Ephraim est iuvenca edocta ad amandum, vel ut esse omnes populos, ut quoties visum fuerit, eos amet, trituram, id est, in hoc assuefactus est Ephraim, armet, quemadmodunv etiam ubique eadem doctrina ut trituram amet. Subest tacita comparatio inter occurrit in scriptum. Deus ergo sic continet om- arationem et trituram. Scimus plus molestiae et nes populos sub imperio suo, ut sibilo vel nutu, laboris esse in aratione, quam in tritura: nam boves quoties ita visum fuerit, eos ad proelium excitet. simul copulantur : deinde coguntur parre, et frustra Quoniam ergo Israel securus ridebat Dei iudicium, dn hanc vel illam partem luctantur ubi simul connunc ostendit quam efficax futura sit sua ultio, iuncti sunt. Si autem boves triturent, sunt soluti, quoniam scilicet congregabit omnes populos in eorum et labor ille minus molstus est ac gravis. Properniciem. Et addit in eundem finem, Ubi colliga- pheta igitur hoc intelligit, Ephraim simulare aliverint se in duobus sulcis. Hac particula propheta quod obsequium, sed tarnen non posse iugum subire, admonet Israelitas nihil proficere dum sese muniunt ita ut solide et omni ex parte Deo obtemperet. Alii contra omne periculum, et dum vires undiqe con- jiopuli non tenebant quid esset se Deo subiicere, trahunt, quia non impedient eorum conatus quin sed in Israele erat aliqua pietatis species. Illic Deus exsequatur suam vindictam. Ubi ergo fuerint enim profitebantur se colre Deum Israelis, illic colligati in duobus suis -sulcis, non desinam propterea exstabant templa: sed Dominus deridet hanc hypocongregare populos qui dissipent omnes eorum mu- crisin, ac dicit, Ephraim similem esse iuvencae, quae nitiones. Nunc tenemus consilium prophetae. Non non potest Collum submittere iugo, sed tantum ludubium est quin duos sulcos hie vocet respectu dendi gratia vellet per aream transire, et calcare arationis. Videbimus enim prophetam in hac meta- triticum, quemadmodum hypocritae soient. Neque phora insistere. Quamvis ergo coniungant se Israe- enim penitus rpudiant omnem doctrinam, sed adlitae et vires colligant, tarnen Deo facile erit colli- mittunt aliqua ex parte. Si autem Dominus eos gere populos qui eos perdant. Quidam hoc referunt nimium urgeat, tunc ferociter repugnant, ac dead totum corpus populi, quia putant hie notari foe- monstrant se proprio arbitrio velle permitti. Totus dus inter regnum Iehudah et Israel: sed mera est enim fere mundus ostendit nescio quam speciem divinatio, historia enim non responded Alii ex- obedientiae: sed vellet pacisci cum Deo, ne plus cogitant diversum commentum, quod scilicet Domi- exigeret quam ferat eorum libido. Si quis obnoxius nus omnes simul puniet, quum Iehudah coniunxerit est multis vitiis, eorum licentiam concedi sibi cupiet, se cum populo Israel in vitulis colendis: ita vin- in aliis praestabit aliquod obsequium. Nunc teneculum societatis inter duo regna existimant esse mus consilium prophetae, et videmus quorsum tencommunem superstitionem. Alii existimant pro- dat. Deridet igitur simulatum illud obsequium quod phetam alludere ad duos vitulos, quorum alter in Israelitae praestabant Deo, quia interim nolebant Dan, alter in Beth-el colebatur, ut notum est: sed iugum ferre, sed erant indomiti. Ad trituram acomnes illae interpretationes nimis argtae sunt et cedere non horrebant, quia si quid facile Deus mancontortae. Non dubito quin simpliciter hie pro- daret, hoc vel libenter praestabant vel saltern utpheta duos sulcos nominet, quia populus (ut soient cunque in illa parte defungebantur suo officio: sed facere profani homines) fretus sua potentia fortiter non poterant assuefieri ad arationem. Quum ita et superbe contemnebat omnes minas. Utcunque se sit, Transivi, inquit, super pulchritudine colli eius. coniungant duobus sulcis, inquit, tarnen nihil pro- Des ostendit qua ratione durius tractaverit Ephraim, ficient sua superbia, quominus ego vindictam meam quia scilicet subigendus fuit quum ita praefractus exsequar. Pergamus: esset. Ego transivi super bonitate colli eius: hoc

425

CAPUT X.

426

est, quoniam videbam esse nimis obeso collo, et equitavit: hoc est, celeriter raptus est in longiniugum respuere, ego afictionibus tentavi an posset quam regioqem. Nunc ergo videmus quomodo Deus domri talis ferocia. Alii referuntad dootrinam cum Israele egerit, ut videbat ferre eius ingenium; legis, qud Deus transient super pulchritudine colli Neque enim potuit in sua terra ad obsequium cogi: Israel, quia scilicet legem suam communiter tradi- sed nece8se fait alio transferri, siouti factum est. derat omnibus posteris brahae. Sed illud alienum Postea subiioit, Ambit lehudah, occabit sn lacob: est a contextu. Ego igitur non dubito hanc esse hoc est, reljqua pars populi manebit in suis afflictioprophetae men tern, quod Deus hic pronuntiet se nibus. Fuerunt quidem poenae isfcae graves, si per non frustra fuisse tarn severum in domando Israele, se aestimentur : sed longe mitius fuit ac magis tolequia scilicet videbat aliter non posse ad obsequium rabile, quod lehudah in populo suo ara vit et ooadduci. Quoniam ergo Ephraim tantum amabat oavit, quam si equitasset. lehudah ergo passus est trituram, ego volui corrigere istas blanditias, nam graves iactnras, et Dominus afflictionibus eum etiam non debui paroere. Si fuisset bos lassus, vel iam oastigavit, sed fuit haeo poena, quemadmodum dixi, fractus 8enio,; vel macer et nullis viribus, erat qui- longe mitior: perinde ao si bos e stabulo eductus dem habenda ratio: sed quum pingui et obeso collo ducatur in agrum, et illic cogatur perferre diurnas esset Israel, quum satis esset robustus ad ferendum operas, gravis quidem et molestus erit ille labor: iugum, et tarnen amaret suas delitias, et iugum oaeterum vivet bos saltern ex suo labore, et se respueret, oportuit domari afflictionibus. Ego igitur nocturna quiete refioiet: occando etiam suscipiet alitransivi super bonitate, vel pulchritudine colli Ephraim. quid molestiae, et contrahet ]assitudinem, sed rediSed quoniam Deus nihil profecerat leniter castigando bit ad stabulum: deinde non erit tarn immitis DoIsraelem, nunc subiieit, Equitare faciarh: alii vertunt, minus, quin adhuc bovi suo indulgeat. Videmus Equitabo: sed quia est verbum Hiphil, necesse est ergo quorsum spectet ista comparatio, quod lehudah ita exponere, Quod Deus equitare faciet Israelem. arabit, et lacob, hoc est, reliqua pars populi occabit, Quid autem hoc sibi vult? Qui verterunt, Equi- hoc est, franget glebas populus ille residuus (id enim tabo, videbant se discedere a grammatica, sed n- est oceare apud Latinos, glebas frangere): Dominus cessitas cogebat eos ad hanc violentam' interpreta- autem faciet equitare Ephraim. Ego non dubito tionem. Alii, Equitare faciam super Ephraim, sub- quin sit ille genuinus loci sensus: interea relinquo audiunt by, et subaudiunt etiam nomen, Equitare ^ aliis liberum iudicium. Nunc sequitur: faciam populos super Ephraim. Sed optime oonveniet sententia, si qihil mutemus in verbis pro12. Seminate vobis ad iustitiam, colUgite (metite) phetae: imo corrumpunt et verborum elegantiam et rem ipsam, qui afferunt commenta ilia quae retuli. ad mensuram (vel pro mensura) clementiam (vel Sic ergo loquitur Deus, Quoniam Ephraim trituram bonitatm), arate vobis arationem: (alii vertunt, Nodiligit, et mdiocres poenae, quibus eum subigere vate vobis no vale, sicuti Ieremiae 4. Caeterum quia volui, nihil prosunt, ideo incipiam posthao alio idem est sensus, ego relinquo hoc liberum) et temmodo age re: Faciam equitare, inquit, hoc est, Ego pos inquirendi Ihovam donec ventt, et pl/uere faciat abripiam quasi per nubes. Alludit propheta ad iustitiam vobis (quanquam magis recepta versio est, lasiviam illam vel intemperiem Israelis: libido Doceat vos iustitiam). enim sic ferebat populum illum, ut non posset recta incedere vel gradu composito, sed vellet hue et illuc Hic hortatur ad poenitentiam Israelitas: quanse proiioere, quemadmodum etiam dicit iuvenoos esae quam non videtur simplex et nuda esse exhortatio, indomitos Iermias (31, 18). Quid respondet Deus? sed potius contestatio, ao si diceret Dominus, se Ego equitare faciam eos: hoc est, traotabo populum frustra hactenus navasse operam erga populum illum pro ingenio. Similis est locus 30. capite lob Israelem, quia semper obstinatus esse perrexerit. (v. 22), uhi conqueritur vir sanctus se fuisse vi Nam statim sequitur: abreptum, ut Deus equitare ipsum faceret supra nubes: Deus, inquit, equitare me fecit: (utitur illic 13. Arastis impietatem, miquitatem messuistis, eodem verbo). Quid hoc est? nempe quod Dominus comedistis fructum menacii: quia confisus es in via eum violenter hue et illuc transtulerit. Ita etiam nunc dicit propheta, Israel delicatus est, sed interea tua, in muUitudine fortiwm tuorum. video tantam luxuriam in eius natura, ut non possit < Haec ratio est cur non existimem prophetam iugum recipete. Nihil ergo aliud restai nisi ut. equitet super nubes. Sed qualis futura est ista hic simplicits hortari populum, sed potius obiieere equitatio ? nempe quum populus traductus est in duritiem, quod scilicet saepe admonitus non tarnen exsilium, quum posset placide quiescere in terra ad bonam frugem redierit. Commmort igitur Ohanaan, quum posset frai Dei bendictidnibus, ' qaliter antea oonatrife faerit Deus revocare ad sanam mentem hune populum. Haec enim fuit assi-

4BT menmm

IS' SEA

438

da fetelnj; SmiMe vfihs 4fc% : lfe #t& mm fwtefe Hte pritpblA W! Bps aiae pImmckmtatem, vel Mimaaitatis, mrafe wcm palo^ at ad resipiseeadaBi aaiaiet, emaB eaim abi xmoeaatar teunaes ad ENsini, to^pei* iaa;o de^ jxt$mm-.i i&m$w |^s0iliw#M* ^ittw ergo.. qotite, eadeai hafte varia aUdir popalas, # fere 't$S8 t |#asft^st|PaB: sibi. esse,jHJ*: Musas habaret ares, ana tamea matatus est ia pltian. B i lioe alibi feisias txaetatam iat. Buns ftlias, M t p i eti eribltea s# faelMjftj teo eaadem da^Wasa tractt prepbftaj "S'etgM st # * qaasi data para ravit i%i#8tftAt fit r MSSBit ^m^mM Sw0&0k "CFtitr;tB fm w* qaae f* laq^uitateau eoaiedit igitur fracturn meadaeii, quia aifteat tftjipas sppflrtaaam. %emgms igita* est guaeSilfttl peal sitiftiJj vI s i * * aieudaei et mni temkmm- qaasi diprt, Ifadm b& pfaeperdia Sana teaemaa p p h ^ e . . o p t u lasa est #alati fia, I5#iaiftas eaita W> ad s* nia a i sagulas partes, eminate ai msiUiam.. af#tj et ipse ateo ad muaerieerdiaaa propeasas Otteoiit aoalujisf ^^LflBlWa saateai haius popM erifc Ha aaaaa est. latepe taiaeo d^Ba* a w a Beo, quia teataverii an esset sfaiablA Bats p* ess tardaadaffl, ^aii pgiSa iftic ^nagaa ilKs coa fiigiia, ut gopulas sei* pkeabieai sibi fore tabt si cftBtieaiwant Ua. beaigaasa Dei iavitatioaena, Bua% si s iatitia# alfiwret. pommm abtaut et pergaat a eaa fasfiaatioae. %m$g>m e-fo ^ suam gratiam Aedie taritat ad a. N jfiftBll fwmmi limam, siati jam 0i esaias P V ! e ia$tpi fuerit a vabs iastitiae samen, parata erifc QaArit DfliauBi du iaveari potestv w?a&& mfSS* kc it* pad nt# p # A fabla erii 8 | , eam dam prope est: eetse mm W$M bWf|iai, Metetis ifiter Iraetua* pro .haMiaaitalfc' QtateMm fipe aaBf die^ faitilr Sie etiaai hee loso -proii quis qaaarat, aa et in hoiaura arbftra serere p % t | Dea testtar ihm exarabileaa, si ia t$am iaAaiw: laJs resfoapo is*, prophetaai Me BOB Tedeat Israel* si aate prielt9 atnaet sait dsserai?e ajaoasque se extemdat faoaiiaai, iaettttas, seerar iaa teaipus bm iWn ftwe perpetaaai, qaia s#4 laxjpee ab Ulis fuoi debeat. fende eaito fit ut elidodetw aaaftj i t populas ftastra elaaiabt abi D tl laatediEi0tts jft subipdfc ssbraaat, Bifi quia praeteriert baae opotaaaai M^itaAaeiott, abi Bei sermas fraetuai siarilsBi pro^totai? Wfr eg%- Bes patieatia basus f#it, Wmgrns ergo wVf rftpeadit pubis qad raeriti samus. Bae Igffiur ogtea- MmiMMii 'iaqaitj &me wmsi,, Qonfiraiaio est dt praphetf 'fefiiftaia :v#bis ia^tiaaj, iuquiu ostea- saperoris seateatiaer Ktpae Isafe lie diserte dit; per ipsos stare qaomiaus boalga# i t ^iaa^iter AjSrit aos i<m fttieA aperam si Israel Deuai M paterae aao BmiBBs ipsos foreafe quia hoe faaese ae|pat Ipse ad vos yeai^fc ^ d ^dat BOB 'pAir lofum iajpi#ta., Et'taatat aeieuatur siarai jioB esse aiais feitiaattAttaj, fem qaamiia propaeta* de ofaeiis semadae tabulae si#ti dai ad Plais Jft g#rtaAt M$ reeipiatj BOB taoiea statm leflipJsfptiaM hrtaatar hwaiaee prephetae, tiaepe os librt ab amaiba poeajs yei ift#o(aiBadi iaetpiait .. snat!. Iftgft labfef |afaiB| i p i Ergo exspeetaaduBi est patieatef djaec appareat assioB est liomiauai perfersitas^ et jofeaat faeilias f^AfiHatioals feftlas, fideraus ergo atruaiqae cpattai, I|fD quad ptsea sabieit %i 1T3, Fatesr ke pradeater agi a propheta, at scilfeit Isa sltiaoa esse' AvafcoMt ^laep 'Soi a a r i aibil il aet pdeati zel, ap d 6 ia oagao tempes absariL *os:tqaam eoim aartataa est a# araadaaij peeitftittej; 4ade at taaaea aBeat qaSetas sjt iaj ftdditj ^g s||o|le fas agris iaealtiB et dessrtis, BOB staim Bas osteadat se ^ssf pro|Mao% e*> W ni aaa :a*fc sif waiea icetfe: -de frAfttftt ftfc* deaioaitret fewps spi signjt, ropbeta \m mit iat. Propheta ergo debueral BecaHdam aatarae papat 0M plaodam. glmd oils w0tmm, ldiiS iaeipltp # arai|#$e, f # siaapHiter dMt iT^ qjddeaj sigafieat docw% sigiiftafi Stiatt Jpwi* faad TOleba* ide t s f a A s no pereiipBft fraetuoi c i t e @ e d qapftiaBl fPBS, ^aod aornea edaeitar ab faateoi optabaa% quia semiaasseat iantum iaiasti- llo: Terbo^ sigaieat plaviaai, a t satis aitaia ist, $Mi afi:8i Tttofe Stti, agi el#a;faii|i ftppdil ago BOB possuai Me alitt e*poB|>r> qaaoi 0ud remeiarai a t sefficet seroiaeal astitiam: el qaiax lKS 40t$m,. Qaid eaiax esset iastitiam docert? o|teadit psos eeapats mm esse aialitia, ae si ager ed altadit propheta ad a8Bejar qsia i&Jerat * Mtifettl 4t, ,sfi^iSjbjilas eft, '0bi /f*pt igW ac- fip#re popala, a. ejrti aama* du prayeata, etiamsi quis lia aiaasfc IBBUIIBS, ereseant llc spiaae et fttaeiaiaas Data? Umaiao, iaqait, ?eaiet %ts$$t tribali, ft aa^ aoxae Me*baei pat $gt daptiei a*a- hoe est oeearret vobis^ St llw#e Jei Abis a$* ts4Mf . A ^eattti' llft dapft labor M*%0, gttsafe titjp: km si, frjietaw astitae saper vos l a admdaar odein ssasa loquitax Ieremias (4r saaioi% Me propheta osteadt Deaai, qaoti^i $s osteadS eaim popabl obdBfa&8f #W ojaltifti Biaia et siaesre p s i r i t n r a peeataribas/ pradire I ita a passo Iftoteai aliq^e |sfft imam etab* b*i|, #6 s# beaigaam et elemeateia offerr& Bed raicitas faeriat spaa et daase beae purgatas qaoaiaa de aratioae et seaaeat lujaatct fli* feu#* fae*i| a yifi^ sais la jqtift>8 gsallait, Nfffflt* erga tas aateaB, ^ jpgssls wstaba^ is ut pronjitfe obis aMli. M- im>m et- iagumnii ,ltMoi, B#a perdtaros Suaiptam et operaai q^ui iustiiam

429

CAPUT X.

43a

Heri exposuimus versum 14. cap. 10, ubi propheta denuntiabat populo suo vindictam Dei, qualem experti fuerant, sive quum regio vastata fuit ab exercitu Salmanazar, sive quum alia clades illata fuit. Ex verbis quidem certo colligitur proelium 14. Et (vel ideo, copula enim illativam parti- fuisse eommissum in Arbel, quod diximus fuisse culam valet) ideo surget tumultus in jpopulis tuis, oppidum trans Iordanem. Iam docet etiam propheta et unaquaeque munitionum tuarum vasTabitwr secun- quanta fuerit proelii illius atrooitas, et quam gravis dum vastationem Salman Beth-Ariel: in die proelii et dira elades quam nunc populo minatur, futura mater super ios aUidetur. 15. Secundum (hoc modo) sit: nempe quia mater allisa fuerit super filios. faciei vobis Beth-el a facie malitiae, malUiue vestrae: Iam postea ostendit propheta, hanc Dei vindictam fore iufltam, quia provocaverant Deum Israelitae in aurora pereundo peribit rex Israel.

seminaverint, dicit, DominuB pluet super vos fructum iustitiae. lam sequitur alter flle versus qui implet sententiam, quemadmodum dixi, AraStis impietatem, iniquitatem messuistis, comedistis fructum mendacii. Ostendit propheta frustra quotidie admonitum fuisse populum, et tarn benigne ac suaviter allectum fuisse a Domino, quia non tantum contempserit sanas admonitiones, sed obstinata malitia contra sese. proiecerit in diversam partem. Arastis impietatem, inquit, Deus vos hortatus est ad serendam iustitiam: quid vos seminastis? impietatem: deinde, messuistis iniquitatem. Quidam hic putant notari poenas quas populus sustinuit: ac si diceret propheta, Deus talem proventum vobis rpondit qui sationi respondeat. Ergo saturati estis mendacio : hoc est, vestra inani fiducia. Sed videtur potius unam sententiam prosequi, quod scilicet araverint impietatem, id est, ab initio fuefint impii: deinde messuerint iniquitatem, id est, continuaverint suam malitiam ad messem usque, et reposuerint fructum ilium quasi in horreum, ut se satiarent perfidia. Ego existimo prophetam hoc sensu loqui, sed libera sit eleotio: tantum ostendo quid melius conveniat.- Nam postea sequitur, Quia confisus es in via tua, in multitudme fortium tuorum. Hie propheta nott praecipuum scelerum omnium caput, quod scilicet Israelitae suis consiliis freti non praebuerint rem Dei verbo: deinde suis viribus muniti non exhorruerint eius iudicia, neque etiam ad eius fidern confugerint, ut ipsos tueretur. Haec igitur superbia non abs re hic a propheta nominatur tanquam praecipuum caput omnium scelerum. Nam si quis vel prudentiae suae diffidat, vel suae infirmitatis conscius timeat, facile poterit subigi : sed ubi superbia occupt hominis mentem, ut se existimet sapere, nihil apud eum tunc proficit vel consilium vel doctrina: itidem si quis suas vires magnifie extollat, et fastu sit inflatus, non poterit mansuesoere, etimsi centies admonitus fuerit. Ergo propheta hic dfinit illud mendacium, illam impietatem, et illm iniquitatem de quibus loquutus est. Quamvis enim varus modis peccaret populus, tarnen fons et radix in isto mendacio erat, quod scilicet solebat opponere vires suas Deo et putabat se instruotum esse prudentia, ut non opus haberet doctoribus. Quoniam ergo poplus ita excaecatus fuit sua superbia, hie propheta ostendit fuisse illud mendacium quo'se satura verant. Sequitur:

Hie propheta poenam denuntiat, postquam scelera populi in medium proposuit, et satis peregit reos, qui tergiversando iudicium fugitabant: nunc addit, Deum fore iuBtum ultorem. Surget ergo tumultus in populis tuis. Hactenus tu saturatus es mendacio, quia spes fortitudinis te inebriavit : deinde falsa opinio prudentiae: sed iam Dominus repente tumultum excitabit inter populos tuos, id est, momento uno omni ex parte surget tumultus. Significat non fore progressus lentos, sed talem fore tumultum qui omnia conturbet ab extremo angulo usque in oppositam partem. Surget igitur in populis tuis tumultus, vel perditio. jINt? enim significat interdum perditionem vel interitum: sed malo tumultum, quia ver bum DXp videtur id exigere. Dicit, Unaquaeque munitionum tuarum vastabitur: ostendit quidquid roboris erat in populo, fore infirm um et prorsus vanum, ubi Dominus tumultuari coeperit, quia rediget hie tumultus in' vastitatem omnes tuas urbes munitas. Postea- addit exemplum, quod alii referunt ad Salmanazar. Ponit hie )pbw tantum: et Salmanazar quidem nomen est compositum, sed nescitur an propheta posuerit hie nomen simplex Salman : deinde posuerit Beth-Arbel pro urbe cuius mentio fit in quibusdam "scripturae locis, quae trans Iordanem erat respectu Iudaeae. Si recipimu8 hanc sententiam, propheta voluit renoyare memoriam cladis recentis. Scitis quid vobis nuper contigerit quum Salmanazar tarn crudeliter grasBatus est per regionem vestram, quum pagos e* oppida et urbes vestras vastavit: praecipue vero scitis, quam atrox fuerit proelium illud in Beth-Arbel, ubi strages fuit dita, ubi matres super filios allisae fuerunt, ubi hostis non pepercit sexui vel aetati, quod saevissimum est in extremis bellis. Talis igitur esset prophetae sensus. Sed alii existimant notari historiam, quae alibi non celebratur. Quidquid sit, constat prophetam loquutum fuisse de aliqua clade quae suo tempore satis nota erat. Fama igitur haec satis vulgata erat, sive fuerit ilia clades illata per Salmanazar, Bive alia cuius nusquam expressa legitur mentio. Nunc tenemus prophetae mentem: Sed non possum absolvere.

m
SHS

If'HHfiA

48t

superstifionifaus Oausam ergo postromo vets quod B | ilium ftterat amplexus a prima origine, nott, cur Dominus tarn severe aetaus sit cum quum nibil adbue esset vel Htiti ?i dignitatis ia pfpalo iB)& 2$t notanda osf loqaeadl larrtfulfti JSi j|0. Cialis enim eontt w$ pipul quula maiipteM Ils Me&nf infufc. RHrat eere Beftm sio oipatis ert servilbus operis in itegvptol erte faeturum, sed xpressius ostendit malum In ipsis potuittune vide vel quis|iin bomo S|aaimort|l, fsidftffl, I WafftilsfltBMUeM^ faqai, PC :jH3iei vol isa ftfi puWam Ma*^ nibil ebim restabat SIs, Ctertum est faaSum non fuisse ortum a ampful vgoris Oomtaus ergo quam tarn desperaBeth-el, sei quia suliuiQ Dei orruperant adoisando tuB esset status papuli, porroxifc manum, et ioiiwifi tStjalstt ideo jwophofj. dioii oo ^riuft faitio quasi: o fepooA, sestituit a ttgrto ttam* Suno^ autorem proprio loquende huius eladis, sed potius qnod popuW non agnovit tam amiraWlem grataui impfUtaniam esse oorruptolae, quae nata faerat in Dei, ed statim petulanter |Ui tergum obveitit Bitt-ol :$fej$hs$. or||0 $OU&" foe< l a * dditr qjalle Mo agltium *t Jpt ioed pravitas, fmm meiiime,, maMim wsme. Quidam xponuni, referre tafom moreedem autori vitae et salutissuae propter malifiam maliiiae, ut augendi causa otetar mplileat ergo jproobota pofuli e#aen $t fagB #3iferemllaB faaedata, seatl gonttvas Hebraeilfc jrapja*. bao Aejt#staBt% quo Dominus statim M purltia lativi loco saepe afieipitur; sed polest esse simplex; eum dilexit ;: Qmtm Ia| nqut, p esset Israel^ rfpetEfci; propter vostram maliam m&litiam hoe 0 mua mfiem. Sanj fuit baee populi ^ftivlta^, :jj#t> t fiat ita at ti&n. poiSi al ealpam ifsns* |uto agressas ess ex ogypto, DAinds qaidem ferre ; vos enim omnium maloram vobs estis autores foedus suum pepigerat cum Abrabam MX} ante Bostremo dicit, In trntma, fge^Jesif} '$KiSU$: es& annis: ml dittie patriarebae, ut ljoius, babiti soblb ^ifiuadoJp f& _ XsraL, 'His verbis galeai fso jpro: Aift^ ei ^olttit Dews 'Oeolsiaib, siiam osle prophet Bominum t poenam aumpturum do po- quasi exstioetam quum am redemiti ideo saepe pijte Israel, iat satis agpareat rem son eontiogere loriptura, quum iofuitur de libotattO ppui, perhasiaaitas vol lotiftOf Dominus enlni rogna*0 ills!,, iido rocfinstt illiiaa D ^eaiam M sf^qmia natus quod tarn bene munitum erat* quod fiorebat tanta esset in mundo. Brgo non. abs re be propbeta Opuleoa et viribus, repente evertet. ^ucisu.S: est dooet popultim fuisse dilectam quam adbB pOO* igit ?<?fa -?$0 Zsra&i: vol. ano aiane Quidam esset, S%aaaj, baias mjiris lembitratj qal ediolegunt 1ftiS3 pro nnf3, lanquam aurora periit res tus faerit ex egypiot mor iam praeeesserat, Israel, quia soimus auroram #atim maneaere dum quemadmdam eansa semper offeota sao Jplio soi #*!tMv Sol plettwtt dis Iftoum fiert, Ueo* pes propbeta bio p aiaplifiatonem loqaiter* que statm transit aurora Sad verior at altera 'Besd Jsme% mSmgme ftcttt' akm mr ess^ ega legtio, ut eti&m semper magis refep% fuit^ quod p&(%0 mm m Mffjfj.? boe set, So wod^ mavi seiltest i& auwra,: buo est, iino map, rex Jrart ptterttm;, sed aapqiabi natus esset iam ineep eum parituru sit* : quemadmodum galliee dieimus, amare, 'lberatia enim ex Aegjpfa fuit nativitas> f'f^I j g M f jw 2f 'esmMBF* Nam putfbat gperbs ataor auteai meas paejesiit Hlbf etgo ppajKit ill popSftUR. ';, fieri post# 'It p Os' aanos pojjttlattt JUa fcilse a me dileetnm anlejiuam sbi quidquata adversi eontingeret; nam exeaecatus ediins esset n lnesm. egvptus enim fait instar ejat tducia roboris sai, J*rop%t dejfidii bftfte sepuleri nalla fait senlilla yi|a. e | eondlio amwtiaJ, el oSetfc olajtft saMtate ft)re, utmomento quam txmt. ius|nait miser lle popnulus, ejtriot pereai* rex Israel, quamvis putet sa ease Instruetum erat mille moribua. Ego itaque quum ex egypto et lajb:,. ej Ute otrtn* pfiesifii- Tfat& w* voeffi ^opalaia oioani, salis estoadi gralaltuni^ vgm qjaifur meum amireta antquam natus essefc Brgo minus exousabls populua est, qui tam indignam mercedem Deo tepftlM, qiam psiviataf fuerit gratalt iat favore. unc tenemus propbetae sentsniam Bed b$ oritur ffieilis quaeitio, quoniam Mattbaeus OAHJT XL 2<|ii*l0fiaabuii6 al Gbrsti peeiaam aoio4at* Qui minus exeretati rant in soripturis, seeure 1, %A fiuv Mfodx # SBext mm :noo oslj loeuffi hune do Christo exposueruuti tgmen eon* ^oanlo adbue puer arai Israel: 'S non aeipitur tettas^ r^pagaat, Hia! i&ciaA est at easjtl b^minit 'bie- wi8alite%8id ia4titt ^ : tpaj*o*t& -^uuia exagltaver&t totam Cbrist Ilem, quasi evangeista argo fer erat Israel^ tune ilex eumji &t ex pflopheto t&stimonio abaua esset. Qui nags apmffjSe vmmm,fiiiummmm Cad vorbijm esfc| Planatipsitf rAspoadft% pataal Oslo inlp^rasSoae laa* a W, OU* taxfit^ quemadmoaum alibi eitatur oeus Ieramiae dam elsftur cradelitiis Hesolll, qai mwiit la Hie expostulat Deug #uoi populo Isuel ppttr obinfii aftfttea litiobis saae qai ssont iafra Mma|itgra#ad&sa, t e d|li At b%ato popli.

433

CAPUT XI.:

4U

tum, Rachel plorans Alios suos, noluit consolatiOnem admittere, quia non erant. Evangelista dicit impletum fuisse illud yatioinium. Atqui. certum est aliam esse Ieremiae mentern. Sed nihil obstat quominus idem testimonium etiam aptari ad illam historiam potuerit. Sic locum hunc intelligunt. Sed ego existimo Matthaeum propius expendisse consilium Dei, ubi Christus in Aegyptum ductus est, et illinc postea reversus in Iudaeam. Primo loco sic habendum est, Christum non posse avelli ab ecclesia, sicuti corpus manebit mutilum sine capite et truncum, ergo quidquid olim in ecclesia contigerat, opportuit tandem in capite ipso impleri. Hoc unum est, Deind.e etiam non dubium quin admirabili Providentia voluerit Deus filium suum ex Aegypto prodire, ut redemptor esset fidelibus: atque ita ostendit yeram et solidam, et perfeotam liberationem nunc demum fuisse praestitam quum apparuit redemptor promissus. Fuit igitur haec plena nativitas eoclesiae quum ex Aegypto Christus prodiit ad ecclesiam redimendam. Ita meo iudicio nimis. frigidum est illud commentum, quod Matthaeus per similitudinem loquutus sit. Nam illud expendere nos convenit, quod scilicet Deus, quum populum suum olim redemit ex Aegypto, tantum quadam praeludio ostendit redemptionem quam distulit usque ad; Christi adventum. Sicuti ergo tunc corpus ecclesiaejex Aegypto eductum est in Iudaeam, sic caput ipsum tandem ex Aegypto etiam prodiit: atque tunc, demum ostendit Deus se verum esse liberatorem populi sui. Haec igitur summa est, ideo JMLatthaeuB aptissjme locum hunc ad Christum accomuiiodat,)quod,scilicet Deus filium. suum.dilexerit a prima pueritia, et vocaverit eum ex Aegypto. Scimus interea alio respeotu Christum vocari filium Dei,, quam populum Israel. Nam adoptio filios Abrahae fecit filios Dei: Christus autem natura est unigenitus Dei alius. Sed oportet etiam suum gradum manere capiti, ut corpus infra resideat. Itaque in eo nihil est absurdi. Quod autem ingratitudo obiicitur, quia tantam Dei gratiam non agnovit, hoc non potest competere in personam Christi, ut satis scimus: neque etiam ad eum referre opus est. Nam videmus aliis locis non omnia in Christum competere, quae dicuntur vel de Davide, vel de summo sacerdote, vel de posteris Davidis, et tarnen erant figura Christi. Sed discrimen semper magnum est inter rem et figuras. Nunc pergamus: \ 2. Vocarunt illos (vel clamayerunt ad illos), sie amhulaverunt a facie illorum, Baalim sacrificia obttermt, et seulptibus suffitum fecerunt. lam ingratitudinemi ; populi, rcitt propheta, quod sbilicet neglexerit memoriam redemptionis. Clamandi verbum hicdiverso sensu accipitur. Nam
Cahmi opera. Vol. XLIL

Deus populum, vel filium suum. ex Aegypto vocavit effectualiter, ut loquuntur :. vocavit rursus per suos prophetas. externa voce, vel doctrina. , Ergo,quum prhiB dicebat, se filium vocasse ex Aegypto^;hoo intelligi debet de aotuali, ut loquuntur, liberatione. Nunc quum dicit: Vocarunt os, intelligitur hoc de doctrina. ' Non exprimitur prophetarum nomen, sed res ipsa clara est. Et videtur .consulte propheta indefinite dixisse, vooatum fuisse populum.,; quo. melius pateret indignitas: quia scilicet toties, et a tarn multis voatus, non tarnen.resipuerit. : Vocarunt igitur eos. Quum ita loquitur, non intelligitur sermo de uno vel altero homine, vel paucis, sed potius comprehenditur multitudo hominum, quasi hoc, passim factum esset. Sic etiam, nunc, Vocarunt eos, hoc est, populus hie vocatus fuit non bis vel sernelj sed assidue: et Deus non modo nuntium.unum .vel praeconem misit qui eos vocaret, sed multi prophetae alii post alios subinde excitati sunt: id vero contigit sine ullo profectu. Nunc; tenemus.quid velit propheta. Vocarunt eos^ inquit, sic aiiemnta consjpectu eorum. Particula 'p hie. - pnitur quasi jpt hypotyposin, ut loquuntur: demonstrat enim propheta, tanquam digilo, ut sclrate conspiraverint ad consilia sua exsequenda, quasi data opera vellent contemptum palam ostendere. Sic abieruni. Quum ad unam partem vocarent prophetae, in diversam partem profecti sunt. Videmus ergo hanc demonstrationem non esse supervaouam, quum dicit ita esse profeotos: deinde, a facie eorum: nam ostendit populum latebras captasse et refugisse lucem. Denique colligimus ex his verbis, tantam fuisse prvir caciam. populi, ut non modo cuperet alienus esse a Deo, sed nihil etiam haberet negotii cum prophtie. Hoc autem signum est extremae malitiae, ubi doctrina ipsa taedio est, et ministri etiam eius iam ferri non possunt. Et non dubium est quin propheta hoc crimen exprimere in populo voluerit. Postea dicit, Sacrificasse Baalim, et suffitum fecisse seulptibus. Priore membro ostendit contumaciam, quod scilicet non fuerint dignati Israelitae aurem praebere servis Dei. Nunc addit, Suffitum fecisse suis seulptibus, et cultum etiam exhibuisse suis idolis. Per Baalim, quemadmodum alibi dictum fuit,, intelligit propheta minores deos. Neque enim tantus stupor regnabat in populo, quin sentiret aliquod supremum esse numen: imo profanae etiam gentes hoc confessae sunt, esse summum aliquem Deum. Sed Baalim vocabant patronos: ut hodie in papatu videmus ad mortuos transscriptum esse idemmunus: nempe ut concilient hominibus gratiam coram Deo. Non est igitur. cur papistae effugium quaerant in vocibus, quia eadem apud ipsos grassatur hodie superstitio, quae olim apud gentes et apud populum Israel. Hie propheta ; exaggerat ma- litiam populi, quod scilicet non tantum praeterier-it
28

435

IN HOSEAM

436

contemptim omnem pietatis doctrinam, sed perverterit manifeste totum Dei cultum, et se prostituerit foedis abominationibus, ut suffitum faceret idolis suis. Pergamus ; 3. Et ego ad pedes deduxi eum (vel ad pedes deductio mea), ad Ephraim attollendum (vel sustulit) supra brachia sua, et non cognoverunt quod sanavervm eos. Hie Deus iterum amplificat populi crimen, quod nullis beneficiis, etiam post longum tempus Tel allici, vel flecti, vel corrigi, vel ad sanam mentem reduci potuerit. Satis hoc erat, quum manu Dei populus Israel e sepulcro eductus esset in lucem vitae, tarnen postea rpudiasse omnem doctrinam. Hoc erat grave et atrox crimen, sed iam Deus ultra progreditur, quod scilicet non destiterit amorem suum erga ipsum ostendere: et tarnen hac perseverantia nihil adeptus sit, quoniam incurabilis fuit malitia et pravitas populi: ideo dicit, Ego deduxi Ephraim ad pedes. Quidam volunt esse nomen by~\: et videtur hoc optime quadrare. -Nam alioqui erit literae mutatio, quam grammatici non admittunt in principio dictionis. Nam n esset hic positum loco n. Atqui etiam si frequenter hoc occurrat in lingua hebraica, nullum tarnen exemplum tale proferri posset, sicuti qui linguae periti sunt, putant potius esse nomen hac de causa: et libenter hoc amplector. Qui tarnen volunt esse verbum, dicunt, Deduxi eum ad pedes, \"6:nri: hoc est, quemadmodum puer, qui nondum firmo pede graditur, paulatim assuescit, et nutrix, vel pater, vel mater qui eum deducunt, indulgent infantiae: sic etiam Israelem ego deduxi, quantum poterant ferre eius pedes. Sed altera versio minus obsenra erit. Ambulatio igitur mea ad pedes eius: hoc est, Ego me demisi sicuti soient matres: deinde dicit se tulisse populum in humeris suis. Et videbimus eandem similitudinem paulo post. Et Deuter, cap. 32. dicit Moses portatum fuisse populum ilium sub alis Dei, vel Deum expandisse alas suas, quemadmodum aquila volitat super pullos suos. Quantum ad rem speotat, sensus prophetae non obscurus est. Intelligit enim populum nunc paterno more et indulgenter fuisse tractatum a Deo : etiam tarnen hanc perseverantiam caruisse profectu, quum Dominus non desineret sua bnficia erga eum prosequi. Dicit postea, Ad portandum super brachia eius. Qnp aliqui exponunt portavit, t sit praeteritum: et subaudiunt nomen Mosis: Deus enim hie loquitur. Alii volunt esse infinitivum, Ad portandum: quemadmodum si quis portaret aliquem super numros suos. Et videtur ista expositio melius quadrare. In sensu nulla est ambiguitae, quia prophetae consilium, ut iam dixi, tale est, hunc populum esse scelestissimum qui Deo non

obediat, quum tarn clementer ab ipso tractatus fuerit. Quid enim potuit expetere quod non praestiterit Dens? quemadmodum etiam dicit per Iesaiam (5,4), Vinea mea, quid debui tibi facere quod non praestiterim? Ita etiam hoc loco, Ambulatio mea fuit ad pedes Ephraim, idque ad portandum: quemadmodum si quis portet supra brachia sua, non tarnen cognoverunt quod sanaverim eos : hoc est, neque principium bonitatis meae, neque continua series quidquam apud eos valuit. Ego quum ex Aegypto eos eduxi, mortuos restitui in vitam: hoc beneficium abolitum fuit. Iam in deserto ego tot modis testatus sum me esse optimum et indulgentissimum patrem: ego operam meam etiam hac in parte perdidi. Quare? Nulla enim mea gratia agnita fuit in hoc perverso et vecordi populo. Nunc ergo videmus quid propheta voluerit: et eandem sententiam continut proximo versu. 4. In funibus hominis traham eos (hoc est, traxi eos), in vinculis amoris: et fui Ulis sicuti qui attllunt iugum super maxillas: et attli super eos cibum (vel feci eos comedere) quiete. (Dicemus postea de utroque sensu.) Primo obiicit propheta, populum hunc non fuisse duriter habitum, quemadmodum soient vel mancipia, vel Doves, vel asini. Prius dixerat populum Israel similem esse iuvencae quae iugum excutit, et propter lasciviam diligit triturationem duntaxat. Quanquam autem tanta erat ferocia populi, hie Deus ostendit, se non usum fuisse summo rigore: Ego, inquit, traxi eum funibus humanis et vinculis dilectis. Per lunes hominis intelligit gubernationem humanam. Ego, inquit, non serviliter tractavi eos, sed habui pro filiis: ego etiam non reputavi tanquam pecudes, ego non conieci in aliquod stabulum, sed traxi duntaxat vinculis amabilibus. Summa est, totum illud regimen quod Deus imposuerat populo fuisse certum et illustre signum favoris paterni, ita ut populus non potuerit conqueri de nimio rigore, quemadmodum si Deus respexisset quale esset ipsorum ingenium, et adversus durum nodum (sicuti fertur vulgari proverbio) usus esset cuneo duro. Si ergo talis fuisset Deus erga populum, poterat obiicere se potuisse quidem allici, sed non esse mirum si non paruerit, quia tarn violenter tractus esset. Atqui non est quod excipiant me usum fuisse aliqua saevitia, inquit Dominus: ego enim clementius me gerere non potui erga eos. Traxi eos funibus humanis: hoc est, non seous gubernavi eos quam pater filios suos, fui beraus erga ipsos. Ego quidem volui prodesse, et exegi ab illis obsequium, ut par erat: interea ego iugum imposui neque servile, neque etiam quale imponi solet brutis animalibus, sed contentus fui paterna disciplina. Quum ergo tanta

437

CAPUT XL

438

dementia apud eos nihil profuerit, nonne bine colligitur perdita et extrema eorum malitia? Postea addit, Ego fui Ulis tanquam qui attolhmt iugum super maoelas. Ego, inquit, non gravavi eos nimis duris oneribus, quemadmodum onerari soient bores, vel alia bruta iumenta: sed ego sustuli iugum super maxillas : ego malui ipse ferre iugum, et levare onere impios istos et soeleratos homines. Et Deus non frustra hoe assent: scimus enim etiam, quum imperio suo utitur et autoritatem sibi vendicat, non tarnen incumbere ut graret popolum, quemadmodum soient terreni reges, sed ferre onus quod hpminibus iniungit. Non mirum est igitur si nunc dicat, Se levasse iugum super maxillas huius populi: quemadmodum si quis non velit gravare bovem suum, sed ipse manibus suis ferat iugum, ne bos lassitudine deficiat. Postea addit, Et quiek feci eos eomedere, vel cibum ad eos attuli. boiN putant quidam esse verbum futuri temporis, et esse positum 'JOIN pro ^DXN: hoc est, eomedere faciam eos: et futurum debebit resolvi in praeteritum hoc modo : nam certum est particulam J O N aocipi aliquando pro tranquillo. Feci ergo ut tranquille comederent. Sed altera expositio reoeptior est, ut t O X ducatur a DIOJ, quod est tollere, perinde ao si dioeret propheta, cibum fuisse admotum. Deus ergo hie modis omnibus exaggerat populi ingratitudinem et malitiam, quod scilicet non agnoverit paternum ilium favorem, quam tarn familiariser tarnen ipse ante ooulos poneret suam gratiam. Ego, inquit, porrexi super eos cibum: hoc est, ego neque proieci in terram, neque etiam altius posui: non laborarunt in sumendo cibo, sed ego quasi manu mea attuli et subieci, ut possent eomedere sine ullo labore. Breviter significat Deus omnia se fuisse expertum si qua fuisset mansuetudo, yel docilitas in populo Israel, sed male se omnia sua bnficia locasse, quoniam populus hie caecutierit ad tarn familires gratias: hoc est, quae poterant certo testari Deum omnibus modis se praeBtare patrem. Seqnitur:

revertentur m terram Aegypti; sea AssUr erit rex eorum. Quum dioit Assyrium dominaturum, significat poplum hune fore exsulem sub Assyriis, quod etiam oontigit. Ergo hie praeoeoupat omnes vanas spes quibus se populus fallebat, ut obduresceret contra omnes minas Dei: Non est, inquit, quod in Aegyptum respiciant. Dominus enim non permittet ut illuo perveniant, quia trahet eos in Assyriam. Et pstea causam reddit, Quia noluerunt reverti, inquit. Hie alio sensu aooipitur verbum: sed elegans est paronomasia. Putabant sibi fore liberum transitum ad Aegyptios. Atqui noluerant ad Deum transire, quum toties eos vocasset. Dicit ergo propheta iam praeclusum illis esse reditum in Aegyptum, quia ad Deum ipsum redire noluerant. Haec summa est, Quum pervioaciter resistunt homines Deo, frustra sibi postea vel in hanc vel in illam partem sperare aliquas libras transitiones, quia Dominus ligatos et constriotos teneat: quemadmodum soient ferae he? tiae, ubi ostendunt nimiam saevitiam, includi caveis, vel etiam oatenis oonstringi: quemadmodum etiam soient furiosi homines ligari fortibus vinculis : ita etiam Dominus praefraets homines durius constringit, ut non possint vel digitum movere. Hic prophetae sensus est. Interea subaudienda est tacita comparatio inter antiquam servitutem quam pertulerant in Aegypto, et novam hanc quae ipsos manebat. Experti fuerant quale esset Aegypti hospitium, et tarnen tnta oaecitate ocoupatae erant eorum mentes, ut cuperent illuc redire. Excepti fuerant illorum patres satis humaniter, sed posteri eorum gravati fuerant, imo parum abfuerant ab ultimo interitu. Qualis fuit ista dementia, ultro volle in Aegyptum redire, quum tarnen scirent qualis esset Aegyptiorum saevitia et orudelitas? Atqui, quemadmodum dixi, aliquid gravius eos manet, indigni sunt qui redeant in Aegyptum. Esset quidem iam malediota ista conditio, sed interea Dominus non aperiet illis viam, coget enim eos alio transire: imo violenter trahentur a viotoribus in Assyriam. Summa est, si populus duriter in Aegypto traotatus fuerat, iam instare tyrannidem longe graviorem, quia sci5. Non revertetur in terram Aegypti, Assur do- licet Assyrii duplicabunt iniurias, et vim, et omne mmdbitur ipsis, quia noluerant converti (renuerunt genus iniuriae et contumeliae contra hunc populum. ad convertendumi). ' Nonnulli putant hoc ad consolationem fuisse additum, quod Deus, quamvis tantopere provocatus a Hie novam poenam denuntiat propheta, quod populo, nolit tarnen rursus in Aegyptum traducere, scilicet populus frustra speret sibi Aegyptum fore ne prior redemptio aboleatur: sed mediam rationem loco refugii vel asyli, quia Dominus in contrariam sibi fore in promptu qua ingratos oastiget, retineat partem eum abstrahet. Nam Israelitae spem hanc tarnen in suo peculio. Sed iam ostendi quid mihi apud se fovebant, si forte Assyrius esset potentior, magis placeat. Caeterum, utrumvis eligatur, videmus tarnen commpdum sibi fore hospitium in Aegypto quam gravis et dura sit ista denuntiatio prophetae. apud amicos, quibuscum foedus inieranfc. Quum ergo sibi prpmitterent hospitale exsilium in Aegypto, hie vanam fiduciam deridet propheta: Prustrabitur, 6. Et cadet gladius in urbes eius, et consumet inquit, populum haec sua opinio, quia putant sibi vectes eius (alii vertunt ramos vel membra), et vo* viam patere in Aegyptum : Clausa vest,. inquit, Non rabit propter consilia eorum. .'!!: 28*

439

IN HOSEAM

440

Quia difficile erat persuadere superbo populo Varie torquetur hie versus, quoniam alii cladem instare qualem praedixerat Hoseas, quoniam D'Nl^n exponunt quasi perplexum: ac si dioeret videbat se instructum esse multis praesidiis, ideo propheta, populum iustam poenam dare dum anxius nunc adiungitur haec sententia, quod urbes munitae est, ac dum circumspicit, nihil usquam reperit sonon impedient quominus hostis perrumpat, devastet latii, quia haec merces sit defectionis vel apostasiae. totam regionem, et populum abducat captivum. Populus ergo meus sunt suspensi: id est, non mirum Nunc tenemus quomodo versus hie cohaereat cum est si Israelitae nunc magna anxietate torquentur, proximo. Minatus fuerat propheta exsilium. lam et nullum malis suis exitum inveniunt: digni enim quia Israelitae putabant se tutos esse in suis nidis, sunt quos Dominus ita constringat, qui ab ipso ideo adiungit non esse cur munitionibus suis con- rebellarunt. Hie ergo fructus est defectionis eorum, fidant, quia Dominus poterit gladio consumere urbes quod nunc ita pleni sunt tristitia, et simul desperaipsorum. Dicit ergo, gladius cadet super urbes eo- tione. Haec una est expositio. Alii dicunt hie rum. ^>in significat manere et castrametari : signi- potius Deum conqueri de populi malitia, utpote ficat etiam interdum cadere vel irruere: et hic se- qui deliberet an debeat resipiscere. Suspensum cundus sensus melius conveniet praesenti loco. Alii ergo pro dubio accipiunt, Populus meus sunt sustarnen vertunt, Maneiit gladius in urbibus, donee pensi: hoc est, quasi de re ambrgua consultant, eas consumt. Sed quantum ad summam rei, non dum eos ad poenitentiam exhortor, et non possunt multum interest. Ego tarnen breviter attingo quid semel statuere quid factu sit opus: sed alternant mihi probetur: Gladius ergo cadet (vel irruet) in inter diversa consilia. Et nunc in illam inclinant urbes: deinde, Consumet vectes eius. DH3 vocant partem, nunc in alteram: quasi vero res ipsa eos Hebraei vectes saepe, saepius tarnen vocant ramos, ad deliberandum cogat. Certe quid iustnm sit, eos vel membra: ramos arboris, et membra hominis. minime latet : sed quia nolunt, tergiversando sibi acIdeo quidam metaphorice accipiunt hie pro oppidis cersunt colores dubitandi. Clamant enim prophetae vel pagis: sunt enim quasi membra urbium, vel ad eos, et nemo extollit. Ilia est secunda expositio. rami. Quanquam alii exponunt filios, qui succre- Interim notandum est varie accipi nomen roitPD, scunt ex suis parentibus non secus ac rami ex quia prioTes aversionem transferunt, et Iod affixum, trunco. Sed videtur illud nimis remotum. Ego passive tunc necesse erit exponere, vocari a Deo sententiam illam non improbo, quod propheta hie aversionem suam, quoniam Israelitae ab eo defecedesignet oppida et villas quae erant quasi appen- rant. Sicuti Iesaiae 56. vocat domum orationis dices urbium, quemadmodum rami se hue et illuc suae, in qua solebat precari populus. Passive ergo proiiciunt ex arbore. Sensus ergo hic non male secundum illos, aversio Dei vocabitur, quia populus quadrabit, quod giadius absumet et vorabit oppida ab eo alienatus fuerat. Alii conversionem vocant. et pagos, ubi ceciderit super urbes. Sed quod iam Sed Hebraei doctores nomen hoc semper volunt dixi de vectibus videtur aptius esse ad prophetae accipi in malam partem, et affirmant nullum locum mentem. Synecdoche autem erit in voce DH3, quia exstare, ubi aliud quam rebellionem vel apostasiam pars munitionum est in vectibus: portae enim clausae significet. Quum ita sit, libenter de aversione acet munitae efficient urbes validas. Sic per synec- cipio: et ita non stabit secundus sensus, quod scidochen posset hie locus exponi, quod gladius, post- licet populus deliberet an audire debeat monitines quam ceciderit in urbes, quidquid est in illis roboris prophetarum. Quanquam videtur mihi aliud velle ac praesidii consumet ac vorabit. Adiungit simul propheta, quam primo loco ex sententia aliorum causam, Propter consilia eorum, inquit. Non dubium retulerim. Dicunt illi, Populus meus sunt suspensi: est quin hoc nomine usus fuerit, quod Israelitae se hoc est, anxie torquentur propter defectionem, quia sapere putabant: quemadmodum profani homines scilicet ego iustas poenas sumo de apostasia, qua arrogant sibi multum prudentiae: et hoc faciunt ut factum est ut me relicto vagati sint post sua Deum quasi ex alto despiciant, et derideant omnem figmenta. Sed ego aliter accipio: ut iam dixi, doctrinam. Quoniam ergo sibi videntur valde pro- Populus meus sunt suspensi: hoc est, populus meus vidi qui Deum contemnunt, et muniti esse bonis non tantum a me semel defecit, sed quasi suspensus consiliis, Propheta ostendit hanc Israelitis causam est in ilia sua defectione. Suspensos igitur vocat, fore exitii, quod diabolica ilia prudentia turgeant, non quia moesti sint, et perforant magnos cruciatus, quod non sustineant parre verbo Domini. Per- et videant res suas perplexas, sed potius vocat gamus : suspensos, quia obstinati maneant: quemadmodum si quia dicat neminem una in re esse suspensum, ubi. non movetur. Denique ilia suspensio nihil 7. Et poplus meus suspensi ad aversionem (alii aliud est quam obstinatio populi: Suspensi igitur vertunt conversionem), et ad excelsum vocbunt (id sunt ad defectionem. Postea addit, Ad excelsum voest, vocant), simul non extollet (id est, nemo cant, inquit, simul nemo extollit. Indefinita oratio extollit).

441

CAPUT XI.

44

quid valeat, heri diximus: significat enim propheta,' poenitudo, quae revocat ilium affectum. Tenemus doctrinam personuisse in populo illo, et satis mul- nunc quid velit propheta. Quantum attinet ad tos testes vel praecones fuisse a Domino emissos, istas loquendi formas, primo quidem intuitu videtur sed hoc totum fuisse inutile. Vocant ergo ad "ex-- esse absurdum quod Deus similem se facit mortalicelsum, nemo attoUit. Quidam etiam subaudiunt no- bus dum varia consilia suscipit, et se ostendit quasi men Dei: et ilia inagis est recepta opinio, sed meo flexibilem. Scimus Deum nullis passionibus obiudicio falluntur: neque enim dubito quin propheta noxium esse: scimus non cadere quidquam mutatiode Israelitis loquens, intelligat stetisse in uno gradu, nis in ipsum. Quid ergo loquutiones istae sibi voet non fuisse commotos ulla doctrina, ut scilicet lunt, quum dubius videtur? Gerte accommodt se progressum facercnt, vel ostenderent signum aliquod nostrae ruditati quoties induit alinas personas. Et resipi8centiae. Nemo igitur attoUit. Utitur singular! nine etiam refellitur eorum tarn stultitia quam imnumro, et ponit particulam "HT, ac si dicret, A probitas, qui urgent singulas syllabas, ut ostendant primo ad ultimum nemo est qui dolore afficiatur, Deum quasi similem esse mortalibus. Quemadmoperstant enim obstinati in sua malitia. Et quum dum homines isti imprtuni, qui hodie cuperent dicit neminem attollere, videtur alldere ad nomen evertere aeternam Dei providentiam'-, et abolere suspensions. Sunt igitur suspensi ad suam de- electionem, qua discernit inter homines. O! Deus fectionem. Ubi autem clamant prophtae, et eos est simplex, inquiunt ; atqi dixit se nolle mortem assidue hortantur ut resipiscant, Non attollunt: hoc peccatoris, sed magis ut convertatur et vivat. Ergo .est, non adspirant ad Deum: et quidem hoc fit uno necesse est Deum illic manere quasi dubium, et consensu, ac si omnes pariter excaecati conspiras- pendere ex cuiusque libero arbitrio. Est igitur in sent in una et eadem malitia. Hoc igitur versu hominis potestate vel accersere sibi exitium, vel ad iterum propheta populi scelera in medium producit, salutem venire. Deus interea exspectabit quietus tit. melius appareat, Deum non sine causa tarn atro- quid facturi sint homines, et nihil poterit discernere citer minari, quia digni sunt gravissimis quibusque nisi ex ipsorum arbitrio. Dum ita ineptiunt isti exemplis, qui tarn pervicaciter Deo rebelles sunt. insani, putant se niti invicta ration, quod simplex Haec summa est. Nunc pergamus: et una sit Dei voluntas. Atqui si una Dei sit voluntas, non sequitur propterea quin sese hominibus accommodet, atque induat alinas personas, idqiie 8. 'Quomodo ponam te Ephraim? tradam te quantum fert vel postulat ratio salutis nostrae: Israel? quomodo ponam te sicut Sodomam? statuam quemadmodum loco non frustra Deus se quasi i sicut Zboim? Inversum est in me cor meum, dubium inducit.hocNam hinc colligimus non ferri simul revdhttae sunt (a\ii incaluerunt: nam lJ illud nimis subito ad poenas sumendas, quum plusignificat, siinul ergo revolutae sunt) poenitudines ribus modis homines provocarUnt etiam eius vindictam. meae. 9. Non faciam (id est, non exsequar) furo- Deus ergo hoc testatur hac loquendi figura. Interim rem irOeme, non revertar ad perdendum Ephraim: scimus certum illi esse quid facturus sit, nee penquia Deus ego et non homo: in medio tui sanctus, dere eius decretum ex hominum arbitrio : neque et'non ingrdiarurbem. enim ignort quidnam facturi simus. Dlibrt ergo Deus non apud se, sed respectu hominum. Hoc Hic Deus consultt quid acturus sit cum po- unum est. Iam tenendum est etiam memoria quod pulo: et primum quidem ostendit sibi iam proposi- dixi, prophetm hie terrorem incutere superbis et tum esse exsqui vindictam, qualem Israelitae meriti profanis contemptoribus, dum ante oculos illis ponit erant, nempe ut eos in totum aboleat: sed tarnen suum exitium, et ostendit parum eos abesse a personam delibrantis suscipit, ne quis existimet sorte Gomorrhae et aliarum urbium. Quid enim eum praecipitanter ad ircundiam ruere, vel nimio restt, inquit Dominus, Nisi ut statuam vos quasi furore concitum celeriter addicere exitio qui leviter Sodomam et Zeboim? haec vestra est conditio, et peocarunt, vel rei sunt mediocris ;culpae. Ne quis menses ista vos manet, si ego iudioium meum exergo Deo affingat nimis fervidam ircundiam, hic sequar, quod iam quasi decretum est: non quia dicit, Quomodo ponam te Ephraim? quomodo tradam Deus statim hoc faciat, sed tantum admonet Israete Israel? quomodo statuam te sicut Sodomam? Hac litae quid meriti sint, et quid ipsis futurum sit nisi particula ostendit Deus quid meriti sint Israelitae, Dominus clementer cum ipsis agat. Hoc de priore et iam se propensum esse ad sumendam poenam membro versus. Iam quum dicit, Cor suum inverqua digni sunt: non tarnen id sine poenitentia, vel sum esse, et revolutas suas poenitudines, eadem est saltern sine dubitatione. Postea addit secundo mem- anthropopathia in his verbis: scimus enim affectus bro, Hoc non faciam, inquit, cor meum super, vel in, istos non competere in Deum, ut tangatur : poenime inversum est: iam ego muto consilium, Et poeni- tentia, et cor eius feratur in diversas partes. Nihil tudines meae revolutae sunt: hoc est, quum mihi in tale imaginari fas est. Sed hoc tantum spectat, si animo esset vos omnes perdere, iam obrepit mihi

441

m wbmm

^k^N*..

traotet p^lum igrjll|ium t liguai |t, lauft #ir ftn|iai Mnfrat quidquid prius s i t de bor* mlem fore Sodomae et omorrhaei Quia Ter ribili vittdieta 33i. Hi ei^o sernj non fott JJll tAiiflors est, t patera afeetu mpIaats lear b^pjjerltj lai o r i fuitt pftpteta tanes* bun $tjthmt Sti ten poif ni i ^bliviptur' tu rsp#k|| aiiser temines, qm sie jterculsi rant patrem, sed pmelivem tee ad veuiam anoam* sensu ita Dei, ut eos fere absfb|t dip^ftSf qujeiiadmodoM KJ pttej ubi ?idi filiu suum pr- nisi miigaioi futsaet dlor. imam st. &m dto este i i p * r einprm mmM ifiij djindtt rg diit $, jmii: #sse, st mont %omm&m* "W&x istai ooenitaulne retraetai inelinat ad parcemduo!* Usas guoties "seaoWamas in promisionbus D, tel gtjtis rg t g ajurita cuis |ogqlo dauntiat. Et se- ita mnlef post jtifat trr% ut fr^sailsionM qutur atiam faas ifttfia iKfiiati, $* gratuitai nn gusieinusi debet nobis Tenir in men d p ^fm&r-em mm mem: qua gara sermonis d- tmatt Quid? ambigis quand tibi negotium it um signt pn fia*ef dat ftminum; slrlbo Df TJijd mint fe nt $m aegf Di ptjafesio JFam semper aucl hbenxuitt eatjfeai iiumiaoni ibuB a^alpans niii quo! Aaglmua lum nobis tie ab omni passione, am si nulla JIM nobis esse similem? Qnoniiam rgo illum itg tranBgur in "De: ftigiii etti qwd fF fBwrjm i* Bobje mm st, i i | nbit hae dsetriea pr tiif r* assignai? Kerape relatio et inter ingenium -fus irjelii Mb, tujies paus aobis ireniam f romiffit, t inguta vfll aatealia peecata nostra. Oui; unde spes saltis nobis eoni|nda sit, qui tarnen altet feat ripfura DuBi Iratiiif Keinf quia a,t|e nof tfrruit iio iftdlet* 'vSOfe bi in mentalem nos pre sensu carols fiogiijis: neque eum t, f ua Deult M, non aestimandum ease ex sensu agfEigbedimuB Dei indigaafionem, nisi quaienus ttostroi - Brgo simpHeiter recumbamus in IS pir> pe6ai& nulla im. p?$)|t ajt itfti, -et eins tSa misiiones. i^tqui n isdigni rniagu qulbtii pareat dietam eontra KOS inaa&mant Ergo rft|>etu iejifr i&nta st Seeteum nostrorum atroeitas, ut anus nostr Deus furomm ira suae nominat iudieii iam nulla apes sit reeoneiliationis. Hj frripr gj-&ltattf>;, gn& par sit T1 eonieniat nlstris. loi* lypu;| oportft, M te janir dilfiaaiai proptede leribus. Mm facial, inquiti tee eftt, non rependani intontiai s 6M,. ei M !tfi ; semper oecurrat mrdeni fnans vos metitr wte* Quid; igtur iste elf pens ad repellendum omn genu diffidentia, .Wim. #ilor i l ^gr^eiM j^?tei, ^rbinj d jpsse| b| obiM qttatio, Ana* lnrit Deu% 3 5 W & videtur idea poiitum quia Dens jam vastavf rat utun filoiaTrt ontra &domam et vienas orbes, rgnum Israel magna ex parte. DMt ergo talem udieium illud non abstulii Domino uam glriaaj, fori setiaa lad qttan pawl p i t MM!!* ftH J| 1 ij BiaieifcaB jppterj ijniait It, ed tamen no perdat totum Israeiemi tee & % won onunt!n teps du legenda sunt, ihm. mm^ et fultas consumt. JTe mmvtar ergo & gerenium non homo, saaetus in medi tui. 0i qui frgum SgfopIff to St, tiipa# 8n>oieij8gaA id lagst istaft sttiai, 6*rj(|9t senfem propbetaa ulcsenla populi seeiera, ego tamea moderabar So rgp praeeise hie asserit Deus s bominibus niibij t vindita mea nam perispenat u|gu ad ia~ esse dissimilei, sed addit praeterea s saMtut | terrfcttiQi ppul totios* Aliungitui* ritlo* ^ttfe DMS pdio Isrielii. M* nft patt 308 statultnr nobis eg&r el mm imo* jnontam bo ooo vonit spem In Di natura), et ponitur immensa distana inter um saltitis Elitt|ur pis, dao on&matioaem adbibet J et temnes^ ^emamojdtiQ ftBiptu^ st ftpud #f^ simi nim nbi Dfs toa dnnfitt, |nam liffi* ^tetan* Ioiaifti Mm cuol cog|fcius ma ui eil a l spem reyoeentur trepidae conseientiaSi mpil quantum coelum m terra distat, tantum tettinei lubsswiant OIS ina: d in .Bibas Testrae distant ogitatteoes ms & 0itationibs tost senjn est aliqiod fitt8, ill tetrent Jtei yin* (lS, &S if. S tiatji te Ipea oroteta osteadit dietam, t Bimuatque ineussua est terror^ mira in- qaalis sit Deus, et quantura diffrt eius natura ab quietuditt ^xajittiT, t jxxm poswat wCt pasaxl jngenii bojjni. Boitej, pr#fnifein medio p&* Haeo jgtttr ratio at cur nan prpbeta, leinarmet dus iilttd f i l pepigerat Deus um populo. Quae dootrinam quam pOBuit. M0&r inquitt Betas SOM, i autem rat summa ins foederis? Kemp Dettin istf |p?*fe <pfti dipt, s ido f fpitiani Mm bi poenas sunipiutuA d p i # % ttt tam s!!* populoj fw non sit fmplaeabiis tft gunt temines: mansret liquod semn residuum, dastigabo, inet perperam eos faeere, qui aestimant am, wl qtfe, os in firga bominum, non tarnen auferam Btloattiii bttte tt*& i prim tnlom itj i#r|e^idiani mni ab ili. QuuOi g goiMsitus proptetam non dirigere sermonem promiseu ad esset eus aliquod temperamentum, rel modnmaBomnes Israolitas, sed tantum ad fidles, qui residui quem in omnibus poenis, ido nun pdftit I liot itt p^ul ill tarn rrnft, D^s nim ttuni- nisaii qud ttl pWrstas leaiam abolr in quam passus est ita aisnari amines iJbrabae fllos, mundo, quia bo modo pugnaret ipse seeum. Sga qa manerent saltem panc alfl, fusniadtttodw lili eitar. Sii lf mpJat f ropteta, et igitar mm AM? il nm fe^ m0ws i w0a Mi t qua^loquidsm p t mibi lgv tit guKum

445

CAPUT XI.

446

meum esses, et haerditas: et promiei etiam me tibi perpetuo fore in Deum, ego nunc temperabo meam vindietam, ut maneat semper aliqua ecclesia. Et ideo dicit, Non ingrediar urbem. Quidam exponunt, Non ingrediar aliam urbem quam Ierosolymam. Atqui hoc male quadraret : propheta enim , alloquitur hie decern tribus, et non tribum Iuda. Alii fingunt contrarium sensum: Ego non ingrediar urbem: quasi diceret se quidem clementer acturum eum populo isto, quia non abolebitur in solidum, sed tantum posthac cariturum ordine politico, imperio, et aliis insignibus gratiae Dei. Non ingrediar urbem, id est, non restituant TOS, ut sit aliqua civitas, et aliquod regnum, et aliquod populi corpus: illa enim expoeitio nimis est ooacta, imo mera argutia, quae per se evanescit. Non dubium est quin similitudo sumpta sit a consuetudine bellica : nam si victor ingrediatur urbem armata manu, non parcitur caedibus, sed sanguis promiscue funditur. Si autem urbs in deditionem accipitur, victor quidem poterit ingredi, sed non repentino impetu, neque violento, sed certis conditionibus: deinde exspectabit Tel biduum, vel aliquod tempus dum furor militum mansuescat. Venit igitur non tanquam ad hostes, sed tanquam ad suos snbditos. Sic etiam propheta loquitur, quum dicit, Non ingrediar urbem: hoc est, Ego inferam vobis bellum et domabo vos, et cogam ad deditionem, neque id sine magna iactura, sed ubi portae apertae erunt, etiam si murus erit dirutus, me tarnen cohibebo, quia nolo vos penitus consumere. Si quis obiieiat, sententiam hanc pugnare cum multis aliis quas vidimus, facilis est responsio, et iam alibi solutio hae adducta fuit. Nunc igitur tantum breviter attingo. Quum Dus praecise denuntiat populo interitum corpus ipsum respicere : atqui in corpore tunc nulla erat sinceritas. Quoniam ergo Israelitae omnes erant corrupti, deseiverant a Dei eultu et timor, ab omni pietate et iustitia, sese ad omne flagitium proiecerant: ideo propheta perituros affirmt sine aliqua exceptione. Ubi autem' restringit vindietam Dei vel temprt, habet respectum exigui numeri : quia, ut iam dictum est, corruptela nunquam ita grassata sit in populo, quin tarnen maueret aliquod .semen. Quum' ergo propheta electos Dei respicit, tunc adhibet istas consolationes, quibus terrorem mitiget: ut intelligant Deum etiam in extremo rigore fore propitium. Talis est huius loci ratio. Quantum ad promiseuum vulgus: propheta' iam ostendit urbes incendio esse destinatas, et totm gentem devotam irae Dei: Addixi igni et gladio quidqnid erat. Nunc autein dicit, Non ingrediar, nempe eorum respectu, quibus Dominus volebat parcere. Et notandum etiam est mitigatam fuisse poenam, non modo erga electos, sed etiain erga reprobos qui in captivitatem abdueti sunt. Tenendum tarnen est, quum illis Deus ad tempus

parceret, praeeipne electis suis consuluisse : nam ilia temporalis suspensio vindietae auxit eius idicfum erga reprobos. Quisquis enim non resipuit in exsilio, duplieavit sibi iram Dei, lit stis notm est: Dominus tarnen pepercit ad tempus populo 8uo : quia illic erat inclusa ecclesia, qumadmodum servatur palea cum tritico, et ex agro advehitur cum straminibus. Quorsum? nmpe ut triticum inde seligatur. Sic etiam Dominus multam paleam servat cum tritico : sed poterit deinde ordin distinguere triticum a palea. Nunc tenemus totum prophetae sensum, et simul etiam usum doctrinae. Seqitr: 10. Post Iehovam ambuldbunt, et quasi ho rugiet: quum ipse rugiet, tune pavbunt ii a mari (vol ooeidente: mare enim vocatur occidentals regio, respectu ipsius Iudaeae). 11. Pavebunt Quasi passer (vel avis : tarn species est quam genus) b gypt: et quasi columba a terra Assur (hoc est, ab Assyriis); et habitare eos faeiam in domibus suis, dicit Iehova. Quum dicit propheta, Ambulaturos post Iehovam, ultra progreditur: neque enim tantum hio disserit de poena mitiganda, sed restitutionem quoque promittit. Prius dixerat etiam si severe acturus esset Dominus cum populo suo, tarnen aliquem fore irae modum, ne totum populum absumeret. Iam squitur: Postquam Deus ita sibi moderatus fuerit, xtendet gratiam suam ad restitutionem usque populi, et ad vitam reducet, qui visi fuerant prius mortui. Tenemus nunc ergo prophetae sensum. Caeterum quod interprtes exponunt, Incedent post Iehovam, de obedientia populi, mihi non videtur quadrar. Certum quidem est non posse restitui populum aliquem nisi resipiscat: imo hoc praecipuum est caput gratiae Dei, quum homines ipsos corrigit, et sanat a sua malitia: sed propheta hic aliud tractt: nempe quod Dominus ducem se populo suo ostendet, qui ad tempus dissipatus fuerat. Quamditi dispersus in Assyria populus iacuit et in aliis longinquis terris, fuit sine aliquo capite, quasi truncum oorpus : iam ubi maturum advenit tempus reductionis, eripere voluit Dominus, et professus st se adhuc ducem esse populi sui: atque hoc modo collectas est populus ad Deum. Hoc intelligit nunc propheta, post Iehovam, id est, ad tmpns quidem destituet eos Deus, ut in sua dissipatione langueant: sed tandem colliget eos, et ducem se itineris ostendet, ut reducat in patriam. Sequentur ergo tune Ihovam, inquitj et rgtet tanquam eo: quum ipse rugiet, tune pavbunt filii a mari : hoc est, Deus formidabilis erit hostibus, ut nemo impedit popli reditum. Multi quidem erunt hostes, multi sese opponere nitentur: sed populus liber nihilominus emerget. Quare? Dominus enim omnia formidine implebit : et comprimet omnes hstium oonatus, ita

Mi

II BPiEM

418-

critaes aeque aim taatana ana a re Beam fallere e^aRBfafe sel raasigamat se ia ditersas formas, et semper qiaefaftt w t a ejftsgla* S! depreaejttsi fjieriat in seelere ane, transeuat a dtteraam parteat*, ita atts est iliis Mlead &ioda. Sane |aetlaani want fftcttt pifipbet* qaal seflfett Isaeiiti noa eessaverint jrilem loloss agera emm Beo M ^# frilfjls -(0- mmulak loqaitar, qtjf putabaats Se propneta, quam leeref, Jsme&m veniwos $$ilifo' elapgos e8.(?e,- ftlo obereal aiqufu ftwiia* qaeties minumr aempe quam tempas e^ilii finitam es&e% propbetae eos reprehendebaat Hi aatea featatur Bif fei ifeeils 4pwft piprtlt laj t rilieet Bfai, eai aihil perflerf sais terjatps, ae si Ii8erit< iaeouaisJ a patriam. tbae rafione etiam aliungit JPalais qaidea vastr ialegfit ftpal e vaere, timide fore tana Aegfptos quam -ssjrios. ideeque sel boe Taaaai esl Bgo eaim ?ileo me qaasi ob* iifnpt si getm/Ms # jaseriiA, til tibw quia #essa feitrit aialaeSlj; qai# M)- $&. paria lia^ seilieefc, quam teaiarent popui redtam impedire, tatis lgre vestra selera: sel an* meadaeia danet rnagnis opibas magaoque eaata aiteffatar, Irae- tasat, Beaiqae propbeta Hc infamat lias speeiasas tfa. ' iruai. plow BW S am qai Bi e5Eia^ips;^aibw pbat m m0m fmmtim atataerat popaum suum relimerej OB potait was absolfi, ita at aaas mae I |iargatioaes prodeeretam ab omnibus iaMugi, Quilquil *$x$&- efiati pbelaraa km Iducia eludereat ftdeo qaid prg sp 0je tarn MgpM. quam Aigjp, iatasi pollerest . aflSran! raia, iftqt % Bemiaat * M menlama magais TOIU% iae totum BMI profeeit; too Beus sant ae Iraades duniaxat* Brg:a loee* bie hmm, iaeasst ntrisqae meta a terrpeaf, at p ofa frustra beaiiaes tergitersari coram Beo, quia si ex ffijBT^gatftaiBai pipulaai iauta risAtoerit* eogitial A* qibais Bi| fftliat p liage BroilB fere loqueaii ratio est S, eapita loefi: nasi fallaatur ; epreaendt aim ipse dolos el meadaA. quod sinailiMdieat bane noa pont, qao/d iftaile* Pfstf^. suMiit MhmSam prinm^aimn, etim psuwg fiat lalai aMbus et mfymBMi Sil taaaea loqaiaf ;; 6*i o ei | | e t e i$$0 e#p Jpfteife. '^paw. -dlii*. le ragitu Bai* ae si dieerefc poteatiam Bei fore priaipatom tenere earn Bea, noa labito quin terrbiem igt inyictam, at popalam Sajtm tujatttr W egauai leladak Mc legitimum esse praaunet* ptitegat* it tmm swliat &MXm Imm^m&K M lquia : ioiaeEliti rai CMa para el ltigfi sauf* qais aasas fasrfc, stam sueeumbat Kane pergamas : dlio Wndeeaiia ortae sant eorraplelae a regno altifo, ai^ qaia populas desewit a &ailia Batidief II, m**fe I^E? 2|p?jr#f% $pWi/&. .IQYU ir^o'teaL iiiwl it lfgem,ifc eallnm.Bei IB*' <$a2 Israel; Ada ^ fewwoSwr(sal prin- tavl, et erexit aora templa. on domiaatas est eipatam tenet) &m Jhsot et mm ffirffe fMs. #1. igf lftil Bum Beo, quia regaam ilat M l ad* ateriaum, et inltiam laft dMipailalB i*a ai popalas Beam reliaqaerefe Be lala autem bio longe Ago nan iasste ta reoitandis aliaram seatentiis, je|ae stiani ^jd^tajf eise ntiler qaeaiiKO;* aliti pttpbeta loaTitujv faod ^^k OMM mffOiai priixB 'Wem pfterm rel^t* qald Hi Ztee, qaa siiliJI pttsteri B^idis! qaaqaai malts dieaat de ragtta Bei, aemps qaod per sTaagpliam iis semas eos laberasse, tamea noa mataareruat -m% pua 'teaab Ppi^ii saat ajpgatiae % qalbu eUltaat .life praiieriptem, aigi -qaod Aibi e r i ; ptopb0tsi(Bail no lgitaise eistiiaof aatw est lenere . altare instar Bmsceni, quiaialmodam refirt sacra sed tamen Ierosolymae semper tigal para iaipex prapbetae eonsiiiaoi, neqae amaiare carias kisloria : : ateafia. |$ei qaidett -bB rateye. fd asfeniiti' : religio. r iiparjrtiti- lqaltar pripkili, q^inaaln#t it ittt tiai atuiiftlH qnos obiestat isla coa- mdam stalim larsas dieeadam ril. Heque eaim gBes opisioaam: sed 6|o sp qaid magis lit ludaeos excusa! ia toiam, sed ieit praf Israili allie. F<pM a a M < 5 ad aitiaiaBi vftwwa% (ab! B!* 9$bM doaiaai es Bi Q#a seiliiiti l lisiatte, regaam et saeerdotium res erant Goaiaaetae ia ada, aas eonqttritaT s- bMismi fktism mmacm ejf?mig ffcjj "JBa VBtbfs sigifioat se ajadis oatniba sx- ^t atramqae dMaitas fuerafe institatav Biil pSipijtaai ftiJ ^alMplfeeoi :pfj#diJ. i a I*Bitis^ tire pi!ei*:.'#! ^ s#wfe JPir aaitis qaam Sfajn bae petnt verba s&dsnai. TaaemuB ergo Beam iatelligant. Semas nomen tmtttfr plurale quid wit prebeta, aenape IsraeltaiS nea nn# |ftt|- -fsi, et ialerdam iaja iptbetea plaspalif aflwwi ipa aittd, v|i ajQi f e a t iaftder gjsse eain lliiori ai Ismi i l saipi Ait *el Ittsai ultimo Be% et ffaadibus fuisse mm, sed pnale ae si ,Y* 0) Betar Mirt # f p , el ipse saaetas: est. Sed agao exewfca qa& hosteai gaum obpideat, aie queffialffiodam dixi, exempla ^uat w & Hip aati aiscii aa popbita ~&$m iatelligl Eotias referrim aadqa Ba opponereaf. Et lia etiaaa soient bypo- aoe al sanetos patres, val. ad tolam eeeleBiam ^K1"ip ufe eogaatar reeedere tarn ab .Assyriis, qua ab .^ig^jtils.. srftsi iasargaat I :ttWS. pirii Jbigyptl,. ' ab ater ,isyp% tarnen non impellent popnli re diiam S^aaref Bamiaus eaiai eos prfigabit,, et i t similii; leiai, *t implsbit inaia teeire. e i l , ' requa eremus

449

CAPUT XII.

45

noxios. Nam per orientem intelligit eurum qui flat ab ortu solis. Vents autem; ille siccus est, et saepe teinpestuosus in Itidaea, ut diount. Alii veriti saltern vel adducunt plyias, vel aliquid commoditatis affrnt, sed hie ventiis praeter siooitatem et- procellas nihil adducit. Hinb ergo apparet quid velit pro-r pheta, quod silieet Israel sua confidentia aceersat sibi mult08 dolores, et semper maneat vacuus et inanis. Pascitr ergo Ephtaim vento: demie seqitur orientalem ventum. Postea clarius explicat mentem sum Hoseas, Quotidie'- multiplicat mendacium,\et vastitatem, inquit. Per mendacium non dubito quin' perstringat imposturas quibus se ipsum fallebat po-' pulus: ut hypocritae, dum acunt ingnia sua ad failendum Dem, se ipsos ihvolvunt multis exitialibus laqueis. Sie etiatn Israel dioitur multiplicasse mendacium, quia scilicet se ipsum obstinavit ut obdureseeret contra doctrinam Dei: et mendacium ideo vocatur illa obstinatio, quia videmus incredulos sibi multa8 excusationes fingere: et quamvis imposturae sint, tarnen putant se fore tutos contra omnes minas' Dei, modo opponant illud nesoio quid quod putant' satis valere. Ergo iterum repetit propheta nihil in omnibus istis asttiis esse praeter mendacium. Postea magis urget quum dicit, esse vastitatem: hoc est,' Causam exitii. Primo ergo deridet vanam confidentiam populi, quia existimet se posse Dei oculos oblinere, quum habet inanes fucos: Hoc est mendacium, haeo impostura est, inquit. Deinde gravius ipsos premit, Haee est vestra perditio: tandem sentietis vos nihil aliud adeptos fuisse vestris consiliis quam interitum. Quare? Quia foedus percutiunt. Ego exegetice aooipio hoc posterius membrum. Nam si tantum loquutus fuisset generalitr propheta, non satis reteeta fuisset populi impietas: et necesse est larvas souris hominibus detrahi, et quasi depingi illis sua scelera ut ipsos pudeat. Nam nisi protracti V. CAPUT XU. fuerint quasi in theatrum, et exposita fuerit eorum turpitudo in omnium conspectum, semper occul1. Ephraim pasdtur vento,et sequitur orientera: tant se in suis latebris. Haec ratio st igitur quotidie mendacium et vastitatem multiplicat : foedus our propheta hic specilitr designet fraudes illas, cum Assyria percutiunt, et oleum in Aegyptum portatur. quarum prius meminit: Ecce, inquit, percutiunt foedus cum Assyrio, et portatur oleum in Aegyptum: Hie invehitur propheta contra vnas spes po- hoc est, venan'tur amicitiam regis Assyrii b una puli; quia inflatus erat tali arrogantia, ut despiceret parte, et ab altera parte conciliant sibi magna amomnem doctrinam, et omnes admouitiones. Oportuit* bitione Aegyptis: imo etiam non parcunt suis faigitur in primis hoc vitium corrigi: et ideo dicit, cultatibus: mnus enim illuo dportant ad eos sibi Ephraim pasci vento. Nam si quis ventum ingur- acquirendos. Ergo iam tenemus quomodo multipligitet, videtur qidem implere et os suum et guttur caverit sibi Israel mendacia et vastitatem : quia et ventriculum et totum ventrem : sed nihil praeter scilicet implicuit se foederibus illicitis. Gur autem flatum, nulla in de satietas. Sic etiam dicit Israelem nefas fuerit confuger ad ssyrios ' et Aegyptis,' concipore quidem multum fiduciae ex suis asttiis, alibi diximus: nque opus est hic pluribus rpterez sed pasci tantum vento: quia somniat se beatum fore, Deus enim volebat poplunl suum habere; siib Sua' si acquirat sibi multa foedera, si habeat tam Assy- custodia. Qum rgo policitus esset Deus se fore rios quam Aegyptis sibi coniunctos : sunt flatus [ prasidem salutis ipsorum, ' debbant contnti esse duntaxat, inquit propheta : imo dicit flatus esse ' unica eius.tutela. Proind quum ad Aegyptis vel1 ergo voat hie propheta tam Abraham quam reliquosqui merito censeri poternt inter filios Dei. Et libenter etiam angelos simul complector : nam de saiictario non legi m us hoc nomen alicubi positum. Additur litera D quum de sanctuario scriptura agit. Utitur quidem numro plurali, nisi quis hie et sanctarium et cultum notari intelligat. Sed quoniam illud eoactum esset, et caret exemplo, ego contentus sum genuino illo sensu, quod scilicet Iehudah fidelis sit cum ,sandis: hoc est, fidem Deo servaret una cum patribus, et non descisceret a puro cultu qui per manus fuerat traditus, ex quo Deus foedus . suum cum Abraham et semine eius pepigerat. Quod autem hic propheta laudat tribura Iehudah, ideo non fit quod voluerit illis adulari, sed quemadmodum alibi dictum est, respexit munus sibi iniunctum. Hodie dum nobis clamandum est contra domesticos morbos, si dicamus alibi res esse melius compositas, quo consilio hoc fiet? Nempe habent alii suos doctores a quibus reprehendantur, et si qua illic grassantur vitia, sunt qui remedium adhibent. Ergo haec ratio saepe nobis tenenda est, ut obiiciamus probri loco aliorum mores, quum volumus acriter pungere eos, quorum cura nobis a Do mandata est. Sic etiam egit propheta noster: nam qui tunc docebant Ierosolytnae, non parcebant etiam Iudaeis, clamabant fortiter et severe contra eorum vitia. Sed hie Hoseas vocationem suam expendit, quemadmodum diximus: et ideo exaggerat crimen decern tribuum, quod desciverint a legitimo cultu, quum tarnen haberent insigne et memorabile exemplum in tribu Iehudah, quae steterat in obsequio legis. Haec summa est. Nunc pergamus:
Calvini opera. Vol. XLII. 29

451

IN HOS3EAM

452

in A88yriam se conferrent, hoc darum erat signum infidelitatis. Perinde enim hoc erat, ac si negarent Dei virtutem sibi sufficere. Deinde scimus nunquam profectos fuisse in Assyriam vel in Aegyptum Israelitas, nisi dum fratribus suis machinabantur exitium. Saepe enim conati sunt evertere regnum Iehudah: quaerebant tantum socios suae crudelitatis: sed tarnen unica ilia ratio abunde sufficere potuit ad eos damnandos, quod se alienis praesidiis munirent, quum Deus vellet illos tenere quasi inclusos sub alis suis. Quoties ergo tentamus illicitis modis nobis consulere, perinde est ac si Deum abnegaremus, quia ille sub tutelam suam nos vocat et invitt: si autem transcurrimus mentibus nostris hue et illuc, et si accersimus hinc inde vana subsidia, facimus Deo gravem iniuriam : hoc est, quasi in Aegyptum vel in Assyriam confugere. Et in hunc usum aptanda est doctrina huius versus. Sequitur: 2. Contentio lehovae cum Iehudah, et ad visitandum super Iacob: secundum vias eius, secundum opera eius rependet ex. Mirum est cur nunc propheta Deo esse litem dicat cum Iehudah: nuper autem dixerat Iehudah stare fidelem cum Sanctis. Videntur enim haec inter se pugnare, quod Deus litiget cum Iudaeis, et tarnen pronuntiet ipsos esse integros, et disiungat a perfidis et impiis. Quid ergo hoc sibi vult? diximus prophetam comparative loquutum esse de tribu Iehudah, quum diceret manere fidelem cum Sanctis, Neque enim voluit in totum absolvere Iudaeos, qui scatebant etiam gravibus morbis: sed voluit laudare oultum, qui adhuc vigebat Ierosolymae, ut minus excusabilis esset decern tribuum impietas, quae sponte desciverant a rgula quam Deus tradiderat. Si hodie quis accust papistas, dicent sibi incognitum esse alium vivendi modum, et se ita edoctos fuisse a proavis, et cultum quem observant, iam sic vetustate invaluisse, ut eum mutare, vel ab ipso deflectere non audeant. Talis potuit afferri excusatio ab Israelitis. Ideo propheta obiecit illis voluntariam defectionem, quia stabat in eorum conspectu ternplum quod Deus sibi elegerat: illicconspicua erat Dei facies quodammodo: quia scilicet omnia composita erant ad coeleste exemplar quod Mosi fuerat ostensum in monte. Quum ergo pura religio esset ante oculos, nonne hinc convictum fuit eorum crimen, quod neglecto Dei verbo ita se prostiturent ad novos et fictitios cultus? Propheta igitur antehac laudavit cultum ilium, non autem hominum mores: iam descendit ad mores ipsos, et dicit multa esse in Iehudah quae castiget Deus. Domino est igitur disceptatio cum Iehudah, et incipiet tribum illam punire, sed descendet ad domum Iacob. Caeterum hie propheta loquitur duntaxat per occasionem

de tribu Iehudah: et ideo leviter perstringit litem ei esse cum ilia parte populi. Quare? Neque enim, ut alibi dictum est, fuerat praefectus doctor regno Iehudah, sed tantum Israelitis. Nunc de regno illo tantum meminit ut terrorem iueutiat suis popularibus: ac si diceret, Putatisne aeternam fore hano Dei patientiam, quia vos hactenus sustinuit? Imo Deus incipiet litigare cum tribu Iehudah. Ego iam dixi illos esse innoxios si vobiscum comparentur, sed non tarnen effugient poenam: brevi enim Dominus illos ad iudicium trahet. Si non parcet Iudaeis, quomodo impune feretis tanta scelera? Nam certe meriti estis centum mortes prae Iudaeis, apud quos saltern adhuc viget aliquid integrum et sincerum, quandoquidem cultus Dei nihil mutatus est. Vita eorum corrupta est, sed tarnen non ita contemnitur lex Dei et religio, quemadmodum fit apud vos. Si ergo non pepercerit illis Deus, multo minus vobis parcet. Tenemus nunc quo consilio dicat propheta, Litem fore Deo cum Iudaeis. Neque enim propo8itum ei fuit Iudaeos ipsos terrere, vel hortari ad poenitentiam, nisi forte per occasionem : sed proposuit tale exemplum Israelitis, ut expavescerent: debebant enim secum ita cogitare, Si hoc fit in viridi, quid in arido fiet? Si Deus tarn severe vindictam suam exercet contra fratres nostros Iudaeos, apud quos tarnen stetit religio intgra, qualis exitus^ et quam horribilis nos manet, qui descivimus a lege, a cultu, a doctrina, et obedientia Dei? qui fuimus foedifragi et dgnres et profani omnibus modis? Et ideo continuo post addit, Ad visitandum super Iacdb. Incipiet quidem Deus a tribu Iehudah, sed hoc erit praeludium, et mitius tractabit Iudaeos: at pleno impetu in vos fulminabit. Non erit igitur disceptatio qua vos ad poenitentiam eliciat, sed exiget poenam qualem estis meriti, quia satis superque iam litigavit vobiscum. Secundum vias eius et secundum opera eius rependet ei. Vias et opera hic ponit non superflua repetitione, sed ut ostendat iam plus satis exspectatam fuisse resipiscentiam in hoc populo, quia non destiterit longo temporis successu persequi suam malitiam. Non dubium est igitur quin hic propheta Israelitas damnet obstinatae malitiae, quod nunquam destiterint a suis sceleribus, quamvis iam pridem admoniti fuissent, et saepius correpti a prophetis. Nunc sequitur: 3. In utero apprehendit plantam fratri suo, et in fortitudine sua dominatus est cum Deo (quanquam nomen V6N transfertur etiam saepe ad angelos). 4. Et dominatus est cum angelo (vel adversus angelum: vel luctatus est, si quis malit, quanquam ad verbum ita habetur: sed quia sequitur bjV, praevaluit, ideo libenter admitto luctandi verbum, non quod proprie: conveniat, sed rem potius respicio quam verba), et praevluit, flevit, et rogavit eum:

4sa

CAPUT XII.

454

in Beth-el invenit eum, et Ufa loqtiutus est cum eo. finem dicat propheta, Plantam Esau fuisse appreJienh. Et Iehova Deus exercituumr Iehova memoria eius. sam a Iacob in utero matris. Porro hie locus satis docet, homines non suo arbitrio adipisci Dei gratiam, Hoctotosermone propheta populi ingratitudinem sed mera eius bonitate eligi antequam nascantur : traducit: deinde ostendit quam turpiter desoiverit et eligi non operum respectu: quemadmodum imaab exemplo patris sui, cuius tarnen ad hue nomine ginantur papistae, qui aliquamDei electionem consuperbiebat. Haec summa: est. Ingratitude in hoc cedunt, sed existimant pendere ab operbus futuris. ostenditur, quod non agnoset se in persona patris 8ed tei ita res haberet, frigida esset obiectio prsui Iacob praeventum fuisse gratuita Dei misericor- phetae et ieiuna. Ubi autem Deus mero benepladia. Historia enim prior refertur in huno finem, cito praevenit homines et non- operum respectu, ut intelligant posteri Jacob se divinitus fuisse' elec- sed pro sua misericordia adoptt quos visum est, tos antequam nati essent. Iacob enim non iudicio hine sequitur, qui electi sunt, magis ergaeum ob* reiiciant oMadrant vel industria arripuit plantam fratris sui in utero stringi, et minus esse excusabiles'si 1 ; matris, sed fuit hoc extraordinarium. Deus ergo sibi gratiam. Caeterum, hie si quis exoipiafciabsur-; manum infantis illuc direxit, et hoc siguo testatus dum esse quod dicantur posteri Iacob esse'eiect:in est gratuitam suam adoptionem. In summa, quod eius persona, et tarnen interea a'Deo' desciverimt-: dicetur Iacob tenuisse in utero matris plantam fra- quia electio Dei non esset firm* nee staibifc hoc tris sui, hoc tantundem valet ac si exprobraret Deus modo. Scimus autem quos Deus elegit, etiam iusti Israelitis, ipsos non sua vel parentum virtute ex- Scare, et ita absolvere eorta salutem, ut nemo: cellere supra alios populos, sed quoniam Deus pro pereat: traduntur etiam Christo in oustodiam omnes suo beneplacito eos elegit: quemadmodum etiam electi, ut eos servet divinai sua virtute, quae inillis obieotat per Malachiam (1, 3): Nonne- fratres superabilis est, ut ipse docet Ioannis 10i Quid ergo, erant Iacob. et Esau? Iacob- tarnen dilexi, Esau hoc sibi vult? Sed scimus, et alibi dictum fuit, autem odio habui. Nam scimus quanto fastu sem- duplicem fuisse Dei electionem in populo illo: una per sese extulerit ilia natio: sed unde estis procre- enim fuit generalis electio, altera specialis. Specialis ati? respioite ad originem vestram: vos estis scilicet fuit electio sancti Iacob, quia vere erat unus ex:Dei filiii Abrahae et Isaac. Quid ergo differtis ab Id- filiis: specialis etiam fuit eorum electio qui voeantur maeis? Uli certe progeniti sunt ab Esau: Esau a Paulo filii promissionis (Rom. 9, 8). Fuit alia autm erat filius: Isaac et frater Iacob, et quidem generalis electio, quia totum eius semen recepif in primogenitus. Ergo non excellitis aliqua dignitate fidem suam, et omnibus foedus suum obtulit: Inquae in1 vobis resideat. Agnoscite igitur vestram terea non omnes fuerunt regeniti, non omnes donati originem , ' et scitote quidquid: est in vobis eximium sunt adoptionis spiritu. Ilia ergo generalis elect-id provenire a mera Dei gratia: haec autem magis ao non fuit efficax in omnibus. Nunc soluta est quaefuit magis vos obstringit. Unde igitur ista superbia? stio ilia, quod nemo ex electis pereat, quia non: 1 Sic etiam nunc propheta noster, Iacob tenuit plan- totus populus electus speciali modo, sed Deus novit tam frabri$> sui m utero mai/ris: hoc est, vobis pro-quos vellet ex populo illo deligere: et illosy quempinqua est cognafcio cum Esau et eius posteris: admodum diximus, spiritu adoptionis donavit, inatqui sunt illi vobis detestbiles. Unde hoc? An struxit etiam' virtute' sua, ut nunquam exciderent. propter vestrum aliquod meritum ? lactate; si potes- Alii quidem suo modo electi fuerunt:' hoc est, Deus tis aliquid a vobis profectum esse, quod conciliaret obtulit illis foedus salutis, sed tamen' sua ingratitugratiam coram-Deo. Imo pater- Iacob; qui tarnen dine fecerunt ut Deus ipsos abdicaret, neque agnosfuit! sanctissimus, ille iam in utero matris apprhen- ceret pro filiis. Iam subiioit propheta, Iacob in fordt plantam fratris sui Esau-: hoc est, non adole- titudine sua dominatum> fuisse cum Deo, ei' cum anverat, neque pollebat iudicio apt: virtute aliqua, gelo etiam praevaluisse. Hie exprobat Israelitis^ quod quum superior fuit fratre suo, et> quum primogeni- falso dbtendant nomen sancti Iacob, cum quo' tamen turam adeptus este erat enim tunc adhuc inclusus nihil habent simile, sed a: cuius exemplo turpiter in utero matris : nulla: fuit propria dignitas, nullum se alienaverunt; Dominatus est ergo cum angelo et meritum. Nune ergo ingratitude vestra eo foedior cum Deo ipso: fuit etiam angelo superior: ipsi autem est, quia Deus vos sibi obligavit antequam nati quales? Quemadmodum ergo profani poetaeidium essetis: in persona sancti- patriarchae- vos elegit in Romanos qui dgnres erant et efFeminati, vocant peculium. Nunc autem eo deserto, et abnegato eius Romulids, et dicunt natos fuisse ex illis inaignibus virtutes tunc clcultu quern tradiderat lege sua, prostituitis vos ad et praeclaris heroibiis, quorum ; idola et impias sperstitiones : afferte nunc colores bres et nota erant ; vocant' etiam- eadem ratione sic etiam propheta, Venite filii Iacob: vestros quibus tegatis vestram impietatm. Nonne Scipiadas: 1 flagitium vestrum tarn crassum est et palpabile, ut quales estis? Ille- fuit praeditus hefroica-virtute; > luctatus enim. pudere vos debeat? Tenemus ergo nunc in quem imo angelica, et plus" quam angelica :
29*

455

IN HOSEAM

456

est cum Deo, et victoriam adeptus est: vos autem esti8 mancipia idolorum, diabolus vos sibi addictos tenet: vos estis quasi in prostibulo, quia templum Testrum quid aliud est quam lupanar? Et illic estis similes scortis, et quotidie scortamini cum idolis ve8tris: abominationes vestrae quid aliud sunt quam foeda vincula, et quae testentur nihil in vobis esse intelligentiae et cordis? Oportuit enim vos fuisse fa8cinatos quum ita relicto Deo transiistis ad novos et profanos cultus. Notanda est igitur ista diversitas inter sanctum patriarcham Iacob et posteros eius, alioqui non tenebimus consilium prophetae : et parum proderit colligere sententias diversas, nisi primum sciamus quid voluerit propheta, et quorsum tendat ista obiectio, vel narratio, quod scilicet Iacob dominatus cum Deo et angelo fuerit. Caeterum notandum est eodem sensu hic vocari et Deum et angelum. Quanquam possemus utroque loco vertere angelum, quia tarn D^rba quam ~\nh angelum significat. Sed tamen tollitur omnis dubitatio a propheta quum tandem addit, Iehova Deus exercituum, Iehova nomen eius. Nam hic diserte exprimit propheta nomen essentiale Dei, quo testatur eundem ilium fuisse aeternum et unicum Deum, qui tamen simul anglus fuit. lam quaeritur quomodo Deus fuerit aeternu8, et simul tamen angelus. Nempe hoc satis frequenter occurrit in scripturis, ut familire nobis esse debeat, quoties Dominus apparuit per angelos suos, simul nomen Iehovae illis fuisse impositum, non quidem omnibus angelis promiscue, sed angelo praecipuo, per quern Deus se manifestabat. Hoc, quemadtuodum iam dixi, familire nobis esse debet. Sequitur ergo angelum ilium fuisse vere Deum, et essentialem. Atqui non potest hoc proprie competere in Deum, nisi sit aliqua personarum distinctio. Ergo oportet esse in Deo aliquam personam, cui competat nomen et titulus angeli. Nam si indiscrete vel confuse tantum accipimus Dei nomen, et proponimus in medium eius essentiam, certe hoc absurdum erit, quod sit Deus et angelus. Ubi autem distinguimus in Deo personas, iam nihil manet absurdi. Quare? Christus enim aeterna Dei sapientia induit personam mediatoris, antequam indueret carnem nostram. Fuit ergo nunc mediator, et eo respectu fuit etiam angelus. Interea fuit etiam Iehova qui nunc est Deus manifestatus in carne. Atqui ex adverso refutandum est illud delirium, imo diabolicus furor cani8 illius Serveti, qui finxit Christum fuisse ab initio angelum, quasi esset phantasma hominis, et quasi esset aliqua persona exterior, essentiam seorsum a patre divisam habens : sicuti dicit fuisse conflatum ex tribus elementis increatis. Illud phantasma diabolicum omnino facessere a nobis debet, Sed Christus, quum Deus esset, fuit etiam mediator, et quatenus mediator fuit, etiam merito et apte vocatur aDgelus Dei, vel nuntius, quia sponte interposuit se inter patrem et homines.

Heri exposuimus quomodo eundem et Deum et angelum dici conveniat qui apparuit sancto Iacob in Beth-el. Neque enim posset in angelum transferri nomen Iehovae, quo exprimitur aeterna Dei et potentia et essentia et maiestas. Certum est igitur fuisse unicum Deum. Iam non potuit simpliciter et sine aliqua notatione vocari angelus: sed quia tunc quoque Christus personam mediatoris sustinuit, non absurde angelus vocatus est: et tamen scimus aeternum esse Deum. Ita hie est locus memoratu dignus ad testandam Christi deitatem. Nam propheta clare affirmt esse Iehovam creatorem coeli et terrae, et qui sua virtute est: non autem in alio subsistit, quemadmodum omnes creaturae. Quum ergo ita sit, iam probata est eius summa maiestas, ut non sit patre inferior. Dicit autem hoc esse eius memoriale, vel memoriam. Vox ista respectum habet ad homines. Itaque propheta intelligit nomen hoc admirabile et magnificum fore clbre in mundo, ubi Christus exhibitus fuerit. Nam tunc quidem populus agnovit verum Deum apparuis8e patri suo Iacob: sed adhuc obscura erat mediatoris notitia. Videtur ergo propheta hie respicere ad Christi adventum : ac si diceret nomen Iehovae fore satis notum et clbre omnibus, ubi clarius exhibitus fuerit mediator ille. Iam venio ad reliquum prophetae contextum : dicit principem fuisse, vel dominatum tenuisse in virtute sua cum Deo. Quid haec loquutio valeat, breviter tantum attingam. Inditum fuit nomen Israelis sancto Iacob, quia victoriam obtinuerat in nobili ilia lucta cuius fit mentio Geneseos tricesimo secundo capite. Nam sancto viro non erat cum aliquo mortali homine certamen, sed cum Deo ipso. Superior autem fuit in pugna ilia. Vocatur itaque victor Dei. Quia asperior est ilia loquutio, conati sunt quidam commento suo inflectere ad aliquam moderationem, quod scilicet princeps fuerit Iacob cum Deo, id est, quod Deus approbaverit virtutem insolitam. Sed plus aliquid exprimere voluit Deus quum nomen servo suo imponeret: confessus enim est se cedere quasi devictum, et palmam tradere sancto Iacob. Hoc autem non debet videri nimis absurdum: quia scimus quoties Deus probat fidem nostram, et examint tentationibus, totidem esse pugnas quibus luctatur nobiscum: experitur enim quale sit fidei nostrae robur. Iam si dicimur luctari cum Deo, et exitus pugnae talis est ut Deus nobis relinquat victoriam, non absurde tunc vocamur victores, et quidem ipsius Dei. Quomodo? nempe quia Deus mirabiliter operator in Sanctis suis, ut deiiciat se propria virtute, et dum nobiscum luctatur, vires suppeditet, quibus possemus sustinere pondus et gravitatem certaminis. Si Deus velit nos aggredi, quid reperiet praeter infirmitatem? sed dum nos in certamen vocat, simul instruit armis necessariis. Et haec admirabilis est

457

CAPUT XII.

458

distinotio, ut ab una parte Deus se constitut antagonistam, ab altera autem parte1 pugnet ipBe in nobis contra suas tentatines, vel contra omnes luctas, quibus fidem nostram probat. Dicitur ergo Deus vinoi a nobis, quando virtute Spiritus sui et auxilio nos confirmt et reddit inexpugnabiles, imo facit ut triumphum agamus de tentationibus. Et si singula reputams, talis est tunc partitio, ut Deus maiorem partem suae virtutis a parte nostra stare velit, et tantum sumat partem magis infirmam ad nos tentandos vel experiendos. Non est quidem hie nobis imaginandum aliquod divortium, quasi Deus se ipsum per frusta dividat: sed scimus quum examint fidem nostram, hic prodire in medium ac si esset luctator, vel ac si nos provooaret ad certamen: hoc enim certum est. Quid enim sunt tentationes, vel quorsum spectant, nisi ut quasi in arena specimen et documentum praebeamus nostrae virtutis et constantiae? Atqui hoc non fieret sine aliquo adversario. Nam quid attinet pugnare contra umbram, vl ubi nullus nos aggreditur? Deus ergo est similis adversario quoties fidem nostram experitur: et quemadmodum prius dictum fuit, certamen hoc non est nobis cum hominibus, sed cum Deo ipso. Est quidem nobis cum diabolo, ut Paulus dicit (Ephes. 6, 12), non esse nobis certamen cum carne et sanguine, sed cum potestatibus aeris. Hoc verum est: sed Deus interea supremum locum obtinet, quemadmodum testatur insignis ille locus lob, Dominus- dedit, Dominus abstulit. Sic ergo hecesse est manus conserere cum ipso Deo. Quare? nam tentt nos et examint: sed non tentt quemadmodum dicit Iacobus, unumquemque tentari a propria concupiscntia (lac. 1, 14): non tentt nos ad malum, non instillt nobis pravas cupiditats quae sponte se ingerunt, et quae sunt ingenitae natura, sed tentt : hoc est, examint nos, sicuti dicitur tentasse etiam Abraham. Quum ita Bit, iam luctandum est nobis cum Deo: et in quem finem? ut scilicet vincamus. Nam Deus non vult nos opprimere dum fidem nstram et constntiam obedientiae illustrt : potius enim theatrum erigit in quo ostentet sua dona. Ergo descendimus in certamen spe vincendi. Quum vineimus, ipse, ut iam dixi, non tantum nos hortatur ad fortitudinem, sed arma etiam suppeditat, viribus instruit, denique ipse quodammodo secum certat, et in nobis est superior, quia facit ut tentationes vincam us. Hc ratione dicitur Iacob dominatuB fuisse cum Deo, vel fuisse victor Dei. Sed posset videri durum quod propheta addit, Hoc factum esse ems virtute. Dominatum obtinuit cum Deo virtute sua, inquit. Atqui si Iacob suo marte pugnasset, non poterat ferre umbram ipsius Dei quin coneideret: redactus fuisset in nihilum, nisi opposita fuisset maior virtus quam hominis. Quid ergo hoc sibi vult, quod victor fuerit sua virtute? Nempe '

quia virtus haec quam praedicat propheta potest adscribi saneto Iacob, quoties dominatus fuit. Nullus est melior titulus quam donationis, ut vulgo dieunt: et Deus solet in nos transferre quidquid cohtulit, ac si nostrum esset. Distingere ergo prudenter necesse est hie inter virtutem hominis quam habet a se ipso, et earn quam Dominus in ipsum contulit. Papistae, statim atque fit mentio aut virtutis aut faeultatis hominis, hoc arripiunt: Si non esset liberum arbitrium in homine, nulla esset frtitudo, vel non esset ulla vis ad resistendum. Atqui produnt suum stuporem et socordiam, quia non possunt distingere inter virtutem intrinsecam ' quae sit in homine a se ipso et a natura,' et inter virtutem adventitiam qua Deus homines ipsos instruit et quae est donum spiritus saneti. Propheta autem quum hie commendat virtutem saneti Iacob, -nn extollit liberum eius arbitrium, ac si ex se ipso attulerit virtutem qua posset Deum superare: sed intelligit fuisse divinitus praeditum inexpugnabili virtute, sic ut victor evaserit in illa pugna. ; Nunc ergo tenemu8 prophetae sensu m. Et quia hoc in primi8 mmoratu dignum erat, repetit fuisse dominatum cum ngelo, et praevaluisse. Iam diximus quomodo Iacob praevaluerit, nempe non a se ipso, sed quatenus Deus virtutem suam sic distribuit, ut superior pars esset in ipso Iacob. Ideo hanc similitudinem adducere soleo, dum loquor de lucta ilia et de quotidianis etiam certaminibus quibus Deus exercet pios, quod pugnet nobiseum sinistra manu, et quod nos tueatur dextra sua. Deus ergo ita virtutem suam partitur, ut non exserat plenas vires, sed pugnet tantum sinistra manu: hoc est, infirmo (ut ita loquar) modo nos aggrediatur. Interea autem porrigit dextram manum ad nos tuendos : hoc est, illic explicat maiorem potentiam, ut simus in lucta superiores. Et haec loquutio tametsi primo intuitu aspera videtur, tarnen magnifie extollit Dei gratiam ac bonitatem, quod ita dignetur se demittere nostra causa, ut velit nobis concedere victoriae laudem: non quidem ut superbiamus in nobis, sed ut hoc modo magis glorificetur, dum scilicet mavult fortitudinem suam exBerere ad nos tuendos, quam ad nos opprimendos: quod posset tantum uno fiatu. Neque enim opus esset conatu aliquo, ut nos in nihilum redigeret : si tantum velit flare contra humanuni gens, totus mundus momento exstiuctus erit. Atqui Dominus pugnat nobiseum, et interea non patitur nos pprimi: imo extollit nos in sublime, et concedit, quemadmodum iam dixi, victoriam. Pergamus. Addit propheta, flevisse et rogasse: Flevit, inquit, et rogemt eutn. Quidam de anglo membrum hoc exponunt: sed nescio an fletus in eum competat. Posset quidem excusari haec loqutio, quod angelus fuerit quasi supplex dum herbam5 porrexit sancto. viro: perinde enim est ac sise

459

IN HOSEAM

460

deiiceret qui fatetur se non esse parem in lucta. JFletum ergo hoc modo illi exponunt. Rogavit quidem angelus patriarcham quum diceret, Dimitte me: et ilia fuit victoriae confessio. lam ergo sensus esset, non adeptum fuisse vulgare aliquid patriarcham Iacob, quum in illo ccrtamine victor evasit: Deus enim fuit quodammodo ei supplex, quia concessit nomen victoris et laudem. Caeterum malo hoc exponere de patriarcha: et melius convenit, meo iudicio. Non dicitur quidem flevisse Iacob, hoc est, non exprimitur hoc diserte et ad verbum apud Mosen, fateor, sed fletus poterit accipi pro humilitate quam semper afferunt fidles in conspectum Dei. Deinde conveniet etiam fletus patriarchae: quia sic in pugna fuerit superior, ut non tarnen discesserit sine dolore et iactura. Seimus enim crus illi fuisse luxatum, et coxam fuisse quasi suo loco motam, ut claudicaret tota vita. Iacob ergo victoria potitus est: et triumphum,illic egit, etiam plaudente Deo: sed interim non recessit integer: Deus enim claudum reliquit. Ergo sensit non exiguum dolorem quum tota vita infirmitas in eius corpore infixa fuit. Quare non male conveniet fletus saneto viro, qui humiliatus fuit in illa pugna, tametsi retulerit palmam. Et hoc diligenter notandum est: hic enim propheta oecurrit omnibus calumniis, quum sic temprt sermonem ut nihil Deo et eius gloriae deroget, licet ita splendide exornet victoriam patriarchae. Fuit ergo prineeps cum Deo, praevaluit etiam, fuit victor: sed quomodo? Flevit tarnen, et rogavit eum: hoc est, non fuit haec illi materia superbiae quum palmam ex certamine retulit, sed Deus simul instituit eum ad humilitatem, nempe fractura coxae vel cruris: et ita rogavit illum. Precatio Iacob refertur a Mose, quum scilicet postulavit benedici. Atqui benedicitur minor a maiore, quemadmodum dicit apostolus. Ergo Iacob non sese extulit, quemadmodum faciunt caeci homines, qui sibi quidquam arrogant, sed oravit Deum, et petiit benedici ab eo qui se victum esse dicebat. Hoc autem diligenter notandum est, praesertim adiuneta circumstantia : nam hinc colligimus non esse cur fugiant Deum qui probantur tentationibus, quemadmodum caro nostra apptit delitias, et vellet sibi parci. Quum ergo imminet aliqua tentatio subdueimus nos, et nemo est qui non libenter inducias captet, et proeul etiam se abscondat tune conspectu Dei. Quoniam ergo cupimus Deum esse a nobis remotum quoties prodit quasi antagonista ad fidem nostram tentandam, ideo notanda est haec precatio Iacob. Nam quanquam fuit crure luxato, quanquam lassitudine confectus, non tarnen sese subduxit, non optavit discessum angeli, sed quasi violenter retinuit : Tu me benedices : ego malo tecum pugnare et consumi totus, quam te dimittere donec mihi benedicas. Videmus ergo appetendam nobis

esse praesentiam Dei, etiamsi duriter nos exeroeat, etiamsi sudandum sit, etiamsi vires nostrae deficiant, etiamsi claudiandum sit. tota vita, non tarnen fugere debemus Dei conspectum, sed potius eum utroque brachio amplecti, et quasi violenter retinere, quia inulto satius est sub onere gemere, et sentire virtutem eius quae nobis sit superior, quam manere otiosos, et interea putrescere in nostris delitiis, quemadmodum faciunt quos Deus relinquit. Et videmus quam nobis timenda sit talis indulgentia, quia nisi quotidie nos acuamus varus tentationibus, statim contrahimus rubiginem et alia vitia. Neoesse est igitur, ut stemus integri, renovari quotidie certamina: et ideo dixi appetendam nobis esse Dei praesentiam, quamvis duriter nobis luctandum sit. Sequitur, In Beth-el invenit eum. Ego verto, In Beth-el invenerat eum, ut tollatur omnis ambiguitas. Est quidem verbum futuri temporis, sed certum est prophetam loqui de tempore praeterito. Interea si sumimus tempus praeteritum, manebit ambigua loquutio: sic enim quidam intelligunt, quod postea invenerit Deus Iacob in Beth-el, vel quod Iacob Deum invenerit quum scilicet confirmatum fuit ei nomen Israelis, nempe post stragem urbis Sichimae. Nam ad solandum eius moerorem illic rnrsus Deus apparuit. Exponunt igitur hunc locum de secunda, illa visione. Sed mihi videtur alio respicere propheta, quod scilicet Deus iam invenerat Iacob in Beth-el: hoc est, occurrerat ei quum fugeret in Syriam, exsulandi causa, metu fratris sui: tunc primum apparuit Deus servo suo, et hortatus est ad constantiam : pollicitus est illi salvum in patriam reditum. Intelligit ergo propheta Iacob victoria potitum esse, quia Deus pridem inceperat ipsum amore suo complecti, et testari etiam amorem illum, quum scilicet sese illi exhibuerat in Beth-el. Invenit ergo eum in Beth-el. Posset hoc quidem referri ad Iacob, Invenit eum in Beth-el: hoc est, Deum invenerat. Sed quoniam statim additur, Ibi loquutus est nobiscum, et non potest ad aliam personam aptari quam Dei ipsius, ego libenter contexo, quod Deus invenerit Iacob in Beth-el. E t commendat rursus nobis propheta gratuitam Dei bonitatem erga Iacob, quia scilicet dignatus fuerit illi occurrere in via, et ostendere se esse ducem itineris ipsius Iacob. Neque enim unquam putasset Deum sibi esse propinquum, quemadmodum etiam dicit ipse, Hie est domus Dei et porta coeli, e.t ego nesciebam. Quum ergo putaret sanctus vir se esse quasi proiectum a Deo, et se omni auxilio destitutum, quum esset solitarius et extra aliquam spem, Deus dicitur ilium reperisse, quia scilicet sponte se illi obtulit, quum sanctus vir nihil tale speraret, neque animo conciperet. Invenerat ergo Deus iam servum suum in Beth-el: deinde illic loquutus est, vel loquutus erat (ut sit continua series). Illic ergo

461

CAPUT XII.

462

loquutus erat nobiscum. 1JOJ7 quidam aocipiunt pro )V, loquutus erat Cum eo: et faciunt hoc coaoti necessitate, quia non reperiunt certum sensum in his verbis, quod loquutus Sit Dominus nobiscum in Beth-el. Sed nihil opus est torquer verba praeter rationem grammaticae. Alii qui non audent discedere a verbis prophetae, excogitant sensus prorsus alienoe. Quidam dicunt loquutus est illic nobiscum: hoc est, Dominus per me Hoseam, et per Arnos, qui mihi collega est et sooius, loquitur. Nam nos eo autore denuntiamus vobis exitium et ultimam clademt et Deus Beth-el nobis patefecit quidquid ad vos afferimus. Sed quam hoc sit coactum omnes vident: hoc est torquere soripturam, et non exponere. Alii etiam frigidius loquuntur, Illic nobiscum loquutus est, ac si anglus diceret, Exspecta, Dominus loquetur nobiscum: ego iam te voco Israelem, sed aderit tandem Deus ipse, qui ratum habeat quidquid nunc tibi dico. Quasi vero non esset ille Deus aeternus. Hoc enim continuo post exprimit quum dicit, Iehova memoria eins, Iehova exercituum. Sed ita nugantur Iudaei, qui brutae sunt pecudes nbi agitur de Christo. Caeterum non videtur esse magna ratio cur multum sudemus in his prophetae verbis. Et quidam etiam ex Rabbinis (ne fraudemus eos sua laude) hoc viderunt, nempe Deum sie loquutum fuisse cum Iacob, ut tarnen sermo communis fuerit toti populo. Nam certe quidquid tunc promisit Deus servo suo, hoc ad totum corpus populi speetabat, et onnes eius posteros. Quid ergo hic magnopere se macrant interprtes, quum certum sit Deum in persona unius hominis loquutum fuisse cum omnibus posteris Abrahae? Et hoc optime quadrat contextui: propheta enim' iam applicat, ut ita loquar, in usum totius populi quod hactenus retulit: de patriarcha Iacob. Ne ergo existimerit recitari historiam unius hominis, dioit hoc ad singulos pertinere. Quare? Dominus enim sie loquutus est cum saneto Iacob, ut vox eius sonare debeat in omnium auribus. Quid enim dictum est saneto viro? An Dens se tantum Uli patefecit? An tautum promisit se fore Uli in patr-m? imo doptavit totum eius semen, et extendit suam gratiam ad eius posteros. Quum ergo ita loquutus sit omnibus Israelitis, iam magis eos pudere debet suae defeotinis, quum tarn sint dgnres patre suo; cui tarnen ooniuneti erant. Nam sacrum vinculum1 uriittis erat inter Iacob et filios eius, quum Dens otiies simul complexus est amore suo, et omns ; eiml adoptione dignatus est. Nunc tenemus prophetae meutern. Iam pergamus: 6. M tu ad Deum tuufnconvertere, boniitem et iudicium custoi, et spera in Deo tuo semper. 7. Chanaan, in manu eius statera frottais (vel dolosa), praedari diligit.

Hie iam propheta populum urget. Postquam retulit exemplum patriarchae, ostndit quam disimiles sint psteri, apud qus Deus nihil proficiat sana doctrina, quum tarnen assidue de ipsorum salute sit sollicits, et prophetas xcitet, qi reduoant in viam saltis perditds vl disperses. Quum ergo ita sit, iam propheta accust 'orum ingratitdinem. Concionatur autem jfrire lbco de ponitentia : deinde ostendit ee et alios Dei ministfos operam ludere, quia scilicet tanta sit pervicacia populi, t non sit doctrinae locus. Coricio brevis est, sed tarnen multum continet. Convrtre; inquitj ad Deum tuuni; Perstringit hie apostsiam populi quum ad Deum suum converti iubet: simul tiam damnt quidquid opponere solebant Israelite loco defensionis, quum prophetae eos reprehendebrit. Vlebatit enim suos fictitios eultus venire in rationem: Vdlbant deos a se fabricates tnere locum Dei. Propheta ansam praecidit huiusmodi subtffgiis, quum iubet populum redire ad Deum suum. Quid? inquit. Tu colis quidem deos, et multum t fatigas m tiii superstitionibus: sed agnosce iam te esse apsttam', qui abieceris legem a vero Deo tibi traditam. Bai igitur ad Deum tuum. Et Deum Israelis voet, iktn tam honoris ipsorum quam contumeliae causa, quod scilicet sponte et quasi data opera abiecerint cultum veri Dei, qui iam ipsis innotuerat. Postea osten'ditur vera ratio poenitentiae. Initiu'm versus, quemadmodum iam dixi, tantum exigit ut popnlus rsipiscat: sed quia scimus homines ludere cum Deo ubi ad poenitentiam vocantur, non frustra addit fuit definitio poenitentiae, vel saltern brevis d^scriptio, unde constet quid sit resipiscere vel cfaverti ad Deum. Dicit igitur propheta, Misericordiam, vel humanitatem, et iudicium custodi. Incipit a secunda legis tabula : deinde addit pitatem Crga Deum. Caeterum duas tantum species ponit, quibus compleotitur totam doctrinam secundae tabulae.- Quid enim sibi vult Deus a quinto praecepto usque ad ultimum, nisi quod instituit vitam nostram ad regulm caritatis? Dbcemur ergo in secunda legis tabula quomodo versari oporteat cum fratribus nostris. Yel si quis brevius habere velit, in secunda legis tabula os'tenditur mutua inter homines commnicatio. Hic autem incipit propheta a secundo mmbro, quia curios non soient servare ordinem prophetae, neque semper observant certam methodum, sed satis est Ulis rferre capita quibus ostendant rem ipsm: et ideo non mirum est si pro oonsueto more hic prophetaf priore loco statut carittbm, deinde ad cultum Di descendt. Non est qidem ille ordo, ut dixi, vel naturalis, vel legitimus, sed prum refert : imo non nisi optimo cohsilio hoc facere soient prophetae, quia resipiscentia'melius cognoscitur ab observatine secundae tabulae quam a cultu Dei. Nam ut hypcritae dissimulant, et se occultant miris integu-

463

IN HOSEAM

464

mentis, ideo quoties Dominus vult eos protrahere in lucem, et proferre in medium eorum fraudes, rapinas, saevitiam, et periuria, et furta, et quidquid tale est, quasi lydium lapidem admovet: quoniam ergo melius convinci possunt hypocritae a secunda legis tabula, ideo quum de resipiscentia agitur, Dominus merito hoc postulat ab illis: ac si diceret, lam re ipsa manifestum fiet qualis sit vestra poenitentia, fictane an sincera. Nam si iuste et innoxie agitis cum proximis, si colitis aequitatem et rectitudinem, hoc erit certum Yestrae poenitentiae testimonium. Interea tarnen propheta non negligit cultum Dei: ideo addit, Spera semper in Deo tuo. Sub verbo sperandi primo requirit fidem, deinde invocationem quae ex ilia nascitur, et gratiarum actionem quae necessario accedit: sic totus Dei cultus breviter hie per synecdochen comprehenditur sub verbo sperandi. Summa igitur prophetae est, ut Israel relictis suis superstitionibus recumbat in unum Deum, et in eo reponat suam salutem, ad eum confugiat, et illi uni tribuat laudem omnium bonorum. Perinde autem est ac si restitueret purum Dei cultum, reiectis omnibus adulterinis superstitionibus. lam loquutus est de secunda legis tabula. Videmus ergo ut poenitentia nihil aliud sit quam reformatio vitae nostrae ad legem Dei. Deus enim voluntatem suam in lege exposuit: simul atque ab ea desciscimus vel deflectimus, discedimus tantundem a Domino: ubi autem ad Deum convertimur, haec erit vera probatio, si vitam nostram corrigimus ad ipsius legem, et incipimus a spirituali eius cultu, cuius praecipua pars est fides, ex qua deinde nascitur invocatio. Ad haec si agimus cum proximis nostris ex bono et aequo, et abstinemus ab omnibus iniuriis, fraudibus, rapinis, omni denique malitia, hoc est verum poenitentiae testimonium. lam ubi hortatus est propheta Israelitas ad resipiscentiam, adiungit esse tantam pervicaciam, ut sine profectu hoc fiat: Chanaan, inquit. Ego abrupte lego. Nam frigidum est quod alii subaudiunt, Ipse assimilatus est, vel similis fuit Chanaan, in cuius manu. Potius enim hoc uno verbo damnt propheta Israelitas, ac si diceret extraneos esse prorsus, et indignos qui vocentur Abrahae filii. Et ita saepe abrupta est oratio quum loquimur stomachose. Ergo propheta hie per indignationem vocat Chanaan: hoc est, Vos non estis filii Abrahae, vos falso iactatis nomen illud quod non potest in vos competere: estis enim Chanaan. Postea addit, In manu eius statera fraudis, diligit spoliare, vel praedari: ad verbum est, Ad spoliandum amans. Sed sensus clarus est, quod diligant praedari: hoc est, cupiditate tota ferantur ad rapiendum. Primo loco notandum est, quod hie propheta infamat carnale genus Abrahae, dum vocat Chanaan, et saepius recurret haec doctrina apud prophetas. Ratio autem ita loquendi fuit, quod

superbe opponere solebant crassi illi homines pro clypeo nomen sui generis. Quid? uos sumus sanctum genus. Quum hoc praetextu reiicerent omnes admonitiones propheticas, ideo Deus regessit hoc probrum, Vos non estis filii Abrahae, sed estis Chanaan: quasi diceret, nihil adhuc fuisse mutatum in ilia gente, similes sui semper manere Israelitas. Dominus semel expurgaverat terram a profanis hominibus, sed quum posteri Abrahae similes essent Chanaanitis, ideo vocantur semen Chanaan, ac si maneret gens eadem quae prius fuerat, quoniam nihil erat in moribus diversum, quoniam erant pravitate pares vel iidem. lam sequitur ratio cur vocet ipsos genus Chanaan, nempe quia gestant in manu sua stateram dolosam, et feruntur toto studio ad rapinas. Statera dolosa posset extendi ad simulationes illas, ad fallacias et mendacia, quibus conquestus est nuper Deus se fuisse obsessuin. Sed quoniam continuo post sequitur, Diligens rapinas, ideo malo hie accipere duas partes nocendi, quae fere sub se continent omnia scelera: aut enim fraudant homines dolose quoties nocent, aut aperta vi sese efferunt contra proximos. Quoniam ergo aut violenter inferunt iniuriam qui nocent proximis, aut circumveniunt fraudibus et astutiis suis simplices, ideo priore loco hie ponit Hoseas stateram dolosam: deinde addit spoliandi vel praedandi cupiditatem. Perinde est igitur ac si diceret et fraudulentos esse et latrones, qui vi aperta grassantur. Ita intelligit eos sine lege et sine ullo fraeno deditos esse omnibus iniuriis, et tantum intentos esse ad nocendum, sive faciant hoc astutia, sive aperta violentia. Non mirum est igitur si vocentur genus incircumcisum. Quare? Quid enim iam habent commune cum Deo, quum ita iam defecerint ab eius lege? imo quum abhorreant ab omni humanitate et dementia: sequitur etiam eos iam omni pietate vacuos esse, ubi ita immemores suat omnis aequitatis erga proximos. Haec est summa: 8. Et dixit Ephraim, Attamen ditatus sum: inveni opes mihi: in omnibus laborious meis non invenient mihi iniquitatem, quia scelus (vol piaculum). Hie conqueritur Deus per prophetam suum, quod Israel blanditus sibi fuerit in suis sceleribus, quia prospre et ex voto res succdrent. Hoc autem vitium nimis vulgare est, ut homines sibi applaudant quamdiu fortuna, ut loquuntur vulgo, ipsis arridet: nam existimant se Deum tunc habere propitium. Quoniam ergo talis . erat conditio populi, ideo spernebat omnes prophetas, et eorum obiurgationes. De hac duritie conqueritur nunc Dominus: Dixit Ephraim, Atqui ego ditatus sum. Notanda est emphasis in particula adversativa "|K. Aliquando simpliciter affirmt apud Hebraeos: sed hie voluit aliud exprimere propheta, quod scilicet Israelitae

465

CABB XH;

466

derideant omnee obinrgationes, qri videtur illis poenis. Hic est usus praesentis doetrinae. NdtanDens esse pmpitins, <juum in reitie prosperis d- dum est autem quod fadchV propheta, Non inveniet clart suum favorem. Ego tarnen sum ditcttus it* m laboribus meis iniquitatem : hoc est; non nvemiettrr que nihil mror quid dicant prophetae. Ego enim iniquitas in laboribus meis, quia scehts, vel piaculu.. oontentns sum sorte mea. Dixi hune esse com- Miror interprtes tam frigide thuno locum-exponere: uiunem morbum: et ideo dilignter. notandus est durant enim, Non reperietur in laboribus meiB ini^ locus, ne scilicet ubi Dominus ad tempos nobis qui tas, vel peccatma. Verum propheta hic non pateit, putemus tarnen nos coram ipso esse innoxios: ponit oopulam, sed ponit itt'K, quae particula exenihil enim magis timendum, quam ne oculos nobis getioe oapitur hoc loco. Sensus autem est, quod perstringat prospra et optabilis conditio. Quanwis hypoeritae dum sibi arrogant laudem innooentiae, ergo Dominus nos toleret, neque statim vindiotam ut fucum feciant, detestantur omne scelus et piaBuam depromat contra nos, quin potius nos quasi culum. Non invenietur iniquitas ih laboribus meis, blande fovat in sinu suo: si tarnen verbo suo nos quia hoc est scelus: absit ut deprehedar seeleratus obiurgat, attenti simus ad eius minas. Iam addunt in meis factis: ego enim sine ulla fraude versatus etiam, Ckmcti labores mei non inventent mihi iniqui- sum in omnibus meis negotiis. An quia ita res tatem, vel non invenient in cunctis laboribus meis habeat? minimes sed quia aestimant ex prospra iniquitatem. Multi simpliciter legunt ut sonant fortuna Dei favorem, et putant Deum non fore sibi verba, labores mei iniquitatem non invenient: sed tarn dementem nisi ipsos pro iustis et puris agnoL quoniam loquutio haec videtur esse durior, ego co- Beeret. Videmus ergo quam seoure Deo illudant ^hynatus sum mitigare, ut etiam alii faciunt, Non in- poeritae, ubi coeperunt spernere doctrinam et sd> venient iniquitatem in cunctis laboribus meis. faec monitiones. Ideo non miremur si hodie tan ta pasiactanta longius progreditur: nam ostendit propheta sim occurrat in mundo obstinatio: sed utamor tiam populum illum non modo fuisse securum, quia Doratione docendi quam praesoribit propheta. Nunc minus dabatsigna aliqua paterni favoris: sed simul hac pergamus : etiam fuisse inebriatum prava confidentia, quod Dens non faveret nisi esset immunis ab omni culpa et 9. Ego autem Iehova deus twus a terra Aegypti: vitio. Et hoc secundum "membrum diligentr notandum est, Iam illa pravitas minime ferenda est, Miitare te faciam in tbernacuiis sict diebus con* quum homines ineipiunt Deum contemnere, quia ventus. lementer cum ipsis agat, et abutuntur eins lenitate, Friore membro exprobrat Israelitis Deus qwd ut ferociter ontemnant totam eius doctrinam et omnes minas: hoc iam nimis perversum est. Sed sepelierint beneficium redemptionis, cuius memoria ubi acoedit etiam haec superbia, quod statuant impii semper apud ipsos vigere et florere debuerat : Ego et reprobi homines se esse iustos, quia Deus non tamen, inquit, sum deus tuus a terra Aegypti: hoc Btatim poenas de ipsis exigit, hie est quasi diaboli- est, mirum est vos esse tam obliviosos, ut non vooos aror:>et tarnen videmus hoc vulg fieri. Ne- niat in mentem vestra redemptio, quae tarnen que enim tan tum superbiunt in suis opibus profani Celebris esse debebat, et quasi versari ante oculos homines, neque tantum inflantur sua potentia, sed vestros. Fuit enim illud memorabile Dei beneficium, putant Deum quodammodo sibi esse obstrictum. quemadmodum scimns. Quum autem dicit se esse Quid? necesse est ut me Deus innoxium agnosoat deum illius populi a terra Aegypti, dsignt finem et purum ato omni crimine, quia mihi favet. Nihil : redemptionis: ac si diceret, Ego hac lege te redemi, ergo deprehendit in me quod sit poena dignum. ut perptue mihi esses obstrictus. Scimus enim Sio erigunt cornua adversus Deum improbi, dum qtram Deus populum ilium eripuit ab ilia crudeli ipsis indulget, neque tarn eeverus apparet erga eos, tyrannide, simul sibi acquisiisse aeternum regnum: quam ipsi erant meriti. Quum hodie perspicimus in sanctificatus tunc fait in populo eleoto. Notandus magna parte hominum istos morbos, non est quod est ergo redemptionis finis in verbis prophetae : miremur. Sed intrim tarnen proficere nos decet Ego sum, inquit, deus tuus a terra Aegypti : alioqui in prophetae doctrina, ne scilicet exaeoati rebus quomodo poteras exire e sepulcro? erant enim tunc prospras, sper'namus obiurgations, et plaudamus ipsi similes mortuis, quum Deus illis manum porrexit. nobis in peccato: deinde ne cumulemus nobis the- A terra ergo Aegypti ego sum deus tuus: hbo est, sauromirae Dei, si quando nobisoum mitius agit. quum tam mirabiliter restitutus fuisti a morte in Ne abutamur ergo eins lenitate, ne putemus nos vitam mea gratia, annon ab illo die sum deus tuas-? ideo coram eo esse innoxios, quia non statim ex- quia te ipsum et omnia tua mihi debes: ego'enim sequitur sua indicia: sed discamus potius examen te mihi aoquisivi in peouMum; Quum ergo iam de nobis sumere, et excutere nostra vitia ut humilie- audeas petulater reiicere meos prophetasj i qui tjmeo ms nos sub eins manu, tiamsi temperet sibi a nomine loquuntur, certe haec est non ferenda ingratiCalvmi opera. Vol. XT.TT. tudo, quod oblitus es tuae redemptionis, et quern 30'

467

IN HOSEAM

468

in finem patefecerim erga te virtutem meam et gratiam. lam quod ad secundum membrum spectat, variant interprtes. Quidam enim exponunt, quod Deus non destiterit tarnen bonitatem su am prosequi erga Israelitas, quantum vis indigni essent: Ego haUtare te faciam in tbernaculis tuis : et tabernacula accipiunt pro aedibus improprie. Postea dieunt, secundum dies Moed: hoc est, antiquae pactionis, vel secundum dies constitutos. Deus enim promiserat se daturum terram Chanaan posteris Abrahae in perpetuam quietem. Sed expositio ilia non videtur quadrare. Alii dieunt hie exprobrari Israelitis quod tarn male profecerint in mndato Dei, quia scilicet diem festum instituerai in quo se quotannis exercrent in redemptionis memoriam. Scimus enim solennem fuisse diem tarbernaculorum. Ita putant hunc sensum esse prophetae. Ego non modo semel te redemi, sed volui exstare memoriale istius gratiae : quia quorsum mandavi ut quotannis celebretis diem festum, nisi ut reducatis in memoriam quod poterat alioqui excidere ex animis vestris? Atqui nihil profeci hac caeremonia, quia interim ego reiicior, et prophetae mei nihil autoritatis apud vos obtinent: sed sensus etiam ille est frigidus. Quidam existimant prophetam hie terrere Israelitas: ac si diceret, Iterum expellet vos Deus ut habitetis in tbernaculis, quemadmodum olim in deserto: sed quanquam non repudio illam sententiam, existimo tarnen aliquid esse magis emphaticum in prophetae verbis, nempe quod Deus hie oblique dicat opus esse nova fedemptione, ut populum sibi magis devinciat: ac si diceret, Ego video vos immemores esse antiquae redemptionis: ego enim video vos ipsam pro nihilo ducere, ac si esset obsoleta : ego igitur perdidi meam operam nisi renovetur memoria veteris beneficii: ergo iterum faciam te habitare in tbernaculis: hoc est, necesse est ut iterum te eiiciam ex tua haereditate : deinde ut rursus restituam, et quidem insolito et minime exspectato modo, ut intelligas me esse tuum redemptorem. Nunc ergo tenemus mentem prophetae. Postquam dixerat Deus se esse deum Israelis a terra Aegypti, iam addit, quia iam obruta est ilia vetus redemptio impia oblivione apud vos, ego iterum ero redemptor vester. Sedere igitur vel habitare te faciam in tbernaculis sicut olim : quia nihil apud vos prodesset prior redemptio, ego coniungam secundam, ut tandem resipiscatis et sciatis quantopere mihi estis obstricti. Dies Moed accipit pro ilia ratione quam describit Moses fuisse in deserto: nam convocabantur ad sacrificia ex castris. Non loquitur ergo hic Deus de conventione quam habuerat cum populo suo, quasi notet aliquod continuum pactum : sed vocat dies Moed, quibus congregati fuerunt Israelitae quum essent dispositi per sua castra, quemadmodum ex Mose patet. Nunc sequitur:

10. Et loquutus sum super prophetas, et ego visionem multiplicavi, et in manu prophetarum assimilavi (vel similitudines posui). Amplificat propheta crimen populi quod pervicaciter semper repugnaverit Deo, itaque careat omni ignorantiae praetextu. Scimus enim refugere homines extremum Dei iudicium, quantisper possunt obiicere vel errorem vel incogitantiam : negat propheta populum fuisse errore lapsum, quia subinde, imo singulis momentis fuerit a prophetis admonitus. Constat igitur quasi data opera hunc populum fuisse rebellem Deo, quia semper contempserit prophetas: neque id semel aut iterum, sed quum Dominus alios aliis submitteret: Ego, inquit, loquutus sum super prophetas meos, vel per prophetas: "?J? enim varus modis accipitur. Loquutus sum igitur super prophetas meos: hoc est, deposui apud illos doctrinam quae vos reducere in viam deberet: neque id modo, sed multiplicavi etiam visiones: hoc est, nou uno modo studui vos colligere, sed multas visiones cumulavi. Postea, In manu prophetarum posui similitudines: hoc est, quibuscunque potui modis ego conatus sum vos revocare ad sanam mentem. Deus enim hominum more loquitur. Posset quidem hoc efficere arcano instiuctu spiritus si vellet, sed hoc sufficit ad tollendam omnem excusationem hominibus, quum verbo non obtemprant, neque se praebent morigeros ac dociles Deo, ubi per suos prophetas eos hortatur ad resipiscentiam. Est igitur amplificatio sceleris notatu digna, quum Deus expostulat se inutiliter operam lusisse, dum assidue opera prophetarum suorum usus est, ut colligeret dispersum Israelem. Haec autem exprobratio in nos etiam hodie competere posset: imo quidquid hactenus dixit propheta merito hodie posset in capita nostra torqueri. Videmus enim ut mundus sese obduret contra omnes admonitiones: videmus etiam quamdiu Dominus suspendit sua iudicia, et homines ipsos tolerat, ut derisui habeant eius lenitatem. Eadem ergo hodie pravitas in mundo grassatur, quam propheta describit hoc loco. Deinde non tantum ex Aegypto nos Deus redemit, sed ex profundissimis inferis, et hac lege scimus nos redemptos fuisse per Christum, ut simus addicti prorsu8 Deo. Nam in hoc mortuus est Christus et resurrexit, ut vivis dominetur et mortuis. Videmus autem quanta sit hominum protervia, et ut impune lasciviant contra Deum. Quotusquisqe meminit se non amplius esse sui iuris, quia acquisitus sit Christi sanguine? Pauci hoc cogitant. Atqui non tantum valere apud nos debebat haec unica et perptua redemptio, sed iterum nos redemit Dominus quum essemus demersi in aiysso papatus : et quotidiei etiam idem beneficium tter&t erga nos, et tarnet sumus tarn obliviosi, ut subinde gratia Dei

469

CAPUT XII.

4#

nobis effluat. Videmus nunc quam necessaria sit haec doctrina etiam aetati nostrae. ' Praeterea, quemadmodum Mam dixi, non desinit Deus quotidie nos stimulare et urgere, multiplioat prophetia et similitudines : hoc est, modis omnibus -sese nobis accommodt: nam per similitudines intelligit oixines figuras docendi. Et certe videmus ut Deus sese quodammodo transformet in verbo suo, quia non loquitur, pro sua maiestate, sed prout videt congruere nostro modulo et infirmitati: scriptura enim proponit varias figuras, quae nobis ostendant Dei faoiem. Quum ergo Dominus ita se ruditati nostrae accommodet, quanta est nostra ingratitudo, quod nullus profectus sequitur? Meminerimus ergo prophetam ita obiurgasse homines sui saeculi, ut etiam hodie nobiscum loqnatur. Nunc pergamus: , 1 1 . An in Gilead iniquitas ? (vel an Gilead coepit peceare?) certe vanitas (vel mendacium) fuerunt in Gilgal (alii desiungunt istud W?33, ut contenant cum sequentibus), boves sacrificarunt, etiam altaria eorum sicut acervi super sulcos agrorum. Interrogatio ironica est, quum dicit propheta, An'in Gilead est iniquitas? et subsannat socordiam eorum qui sibi tarn crassis fiagitiis plaoebant, quum eorum cultus essent prorsus adulterini et dgnres : quum scirent se esse J)eo perfidos, et se alienos cultus sequi ab ems lege, tarnen sic erant obstinati ut superbe- respuerent omnes admonitiones. Quum ergo ita caecutirent in suis vitiis, interrogat ironice propheta, An est in Gilead iniquitas? Isti adhuc dubitant scilicet an rei sint coram Deo, an culpam aliquam sustineant. Certe, inquit, vanitas fuerunt: hoc est, utounque accersant sibi speciosos praetextus, et negent se esse sibi male conscios, inducant etiam multas dubitationes ne cogantur culpam agnoscere, mendacium tarnen, inquit, facti sunt: hoc est, omnia eorum commenta nihil continent solidi, sed merum 'fucum, qui nihil proderit coram Deo. Nunc ergo tenemus sensum prophetae. -Gaetefurn minime dubium est quin dainnet etiam hoc loco perversos cultus, in quibus tamen Israelitae putabant se praestare optimum obsequium Do. Sed sqimus obedientiam potiorem esse omnibus victimis. Propheta igitur hie invehitur in omnes fictitios cultus qui excogitati fuerant praeter et contra legem Dei. Sed interim, quemadmodum nuper attigi, oblique subsannat eorum socordiam, qui putabant se esse inexcusables, modo obiicrent suam bonam intentionem, quemadmodum vulgosolet fieri, et dicerent se non alio animo altaria erigere, nisi ut celebraretur passim nomen Dei, ut ubique refulgerent etiam aliqua pietatis insignia apud ipsos. Quum ergo ita obducerent varios fumos ad tegendam impietatem, dicit propheta, dhuc scilicet isti': quaerunt quasi de re dubia, an sit in Gilead iniquitas. Quaerant

et disputent, crte vani facti sunt, iquhV A\d ivrf bum es^, Atqui fuerunt - mendacium : sed intelligit1 eos stalte in medium adducere frivolas illas excusationes, quibus effugerent et crimen et poenam. Quare? Deus enim pluris aestimat legem sam quam omnia hominum commenta : vult homines sine ulla btroversia parre' vebo sud: ubi autm ita lioentiose discedunt ab eus mandatis; hoc ferre non potest. Mendaces igitur sunt, et se ipsos. decipiunt quicunque*existimant sua- : commenta nius pili aestimari coranv Do. Quare? Pnit hic erum rimen, In Gilgal, inquit, boves sacrificarunt. Hiro-? nymus vertit, Bobs saerificant: et putat hic repfe- hendi Israelitas, quod srifioent vitulis: sdvidetur illud esse nimis remotum a verbis prophetae. Hoc igitur crimen statit propheta, quod boves 'Sacrifioent et multiplicent altaria. .Atqui videturhaec sedulitas fuisse digna lande, quod cumularentsibi multa altaria, quod Deum ubique colorent, quod non pepercerint sumptibus nequ labori, quod-flon contenu fuerint paucis sacrificiis, sed addiderint ingentem multitudinem, videtur hoc totum merri non vulgarem lau dem : sed Dominus, quemadmdum iam dixi, nihil moratur ista prava studia: vult enim simpliciter adorari a suis, et vult probare eorum pietatem hoc uno documento, ut scilicet verbo suo obtemprent. Ubi ergo deflectimus a verbo Dei; imo laxis habenis proiicimus nos ad novas inventiones, etiamsi clare profiteamur nobis in animo esse Deum colre, hoc totum vanum est et fallax praetextus, quemadmodum hie dicit propheta. Quod Gilgal putat Hieronymus fuisse oppidum in tribu Iehudah, fallitur, neque potest congruere- loco propheta: scimus enim Iehudam tunc fuisse purum a crassis illis pollutionibus : hoc est, tribum Iehudah non fuisse pol lu tarn ab illis inquinamentis, quae hic prophetae damnt in regno Israel. Certum igitur est, Gilgal etiam fuisse oppidum Israelis: et scimus illic fuisse templum clbre et .altare: ideo praecipue locum hune dsignt. Sed postea addit tiam, Altaria ipsorum tanguant acervi super'sulcos agrorUm. Scimus fuisse tune unicum altare legitimum: Deus enim nolebat sibi offerri saorificia nisi in uno Joco. Ergo quo magis fervebant Isralitae ad mnltiplicanda altaria, eo magis provocabant in se Dei vinditam: uteunque illis esset propositum, Deum colre, tamen Deus aspernabatur stultam illam curiositatem. Videmus ergo our propheta hic comparet acervis lapidum altaria quae tunc erecta erant in regno Israel : ac si diceret, Quemadmodum quisque oongerit lapides in' acervum, si ager lapidosus est, ut possit commodins! aratrum transire, ita quisque fabricat sibi altaria, quemadmodum si erigeret tumulum in agro suo: sic fit ut perverse corrumpant purum et legitimum cultum quem ego in lege mea institui. Nunc ergo tenemus sensum prophetae,
30*

471

IN HOSEAM

472

quod scilicet nihil proficiant superstitiosi homines, dum plenig buoois iactant se Deum colre: quia utcunque fucum aibi et aliis faciant, Dominus tarnen abominatur quidquid rpugnt verba suo. Et hic unions est et legitimus ritus coleadi Dei, si tan turn sequimur quod ille praescribit, et nihil nobis permittimus nisi ex eius mandato et institutione. Ilia summa est. Pergamus: 12. Et fugitlacdb in agrum+Syriae, et servivit Israel in uxore: (hoc est, pro uxore) et pro uxore custodivit (id est, custos fuit gregis). 13. Et per prophetam eduxit (adscender fecit) Iehovah Israelem ex Aegypto, et per prophetam servatus est. Nunc alio exprobrationis genere utitur propheta, quod scilicet non reputent Israelitae ex quo fonte prodierint, sed immemores sint suae originis. Propheta autem consulto hanc doctrinam proponit, quia scimus quam audacter superbierit populus ille in sua praestantia. Nam sicuti gloriatus est profanus ille se esse Atheniensem, ita etiam Iudaei putant nos omnes esse brutas pecudes et fngunt sibi diversani originem a reliquo genere humano, quia sint posteri Abrahae. Quum ergo excaecati essent tali superbia, Deus eos refellere voluit, quemadmodum nunc facit. lacob pater vester quisnam fuit? quae fuit eius conditio? quae nobilitas eius? quae potentia? et quae dignitas et amplitudo secundum carnem? Certe fuit profugus a patria. Si perpetuo domi vixisset, pater eius erat inquilinus: sed coactus est tarnen in Syriam fugere. Et quam splendide illic vixit? erat quidem apud suum avunculum, sed non minus sordide tractatus fuit quam vile aliquod mancipium: Servivit etiam pro uxore. Et quomodo servivit? fuit pecuarius homo, Ite nunc et iactate vestram excellentiam, quasi essetis multo aliis nobiliores, quasi conditio vestra esset superior communi sorte hominum. Deus ergo illis obiicit probrosam conditionem eius patris, cuius nomine gloriabantur, qui tarnen fuit miser et fugitivus, qui fuit similis vili mancipio, qui fuit homo pecuarius, qui denique nihil in se habuit quod possit esse in pretio apud homines. Deus autem eduxit vos per prophetam, inquit, ex Aegypto, et per prophetam fuistis servati. Haec fuit quasi secunda nativitas. Alii putant compayationem esse inter primam originem et inter liberationem hanc: quasi dixisset Hpseaa, Quum progeniti sitis ex homine pauperoulo et ignobili, Dominus tarnen dignatus est vos singulari privilege, quia Mosen vobis dedit qui minister esset liherationis. Sed simplicius meo iudicio loquitur propheta. Primo enim ostendit qualis sit origo populi, nempe a lacob: deinde ostendit qualis sit, secunda origo. Iterum enim eos Deus genuit quum eduxit ex Aegypto. Fuerant autem illic miserrimi,

quemadmodum satis notum est, et non exierunt propria virtute, non se ipsos vindicarunt in libertatem, sed unus Moses illis porrexit manum, missus in hoc a Deo. Quum ita sit, mirum est quod nuno ita provocent Deum in suis altaribus, quemadmodum dicit ultimo versu. Hoc autem satis frequenter occurrit apud prophetas, quod scilicet Deus Israelitis commmort unde, vel ex quo fonte prodierint: Bespicite ad originem vestram, ad lapidem excieionis vestrae: nam Abraham erat unicus et sterilis, uxor eius etiam erat effoeta, et tarnen Deus multiplicavit eorum genus (les. 51, 2). Hoc dioitur, quia non respicerent Israelitae in Deum, sed in rebus miseris essent desperati, quia non exstabat aliqua ratio qua possent restitui in integrum: in rebus autem prosperis superbirent, et ita pro nihilo haberent gratiam Dei. Videmus ergo quorsum tendat consilium prophetae: Agnoscite quid mihi debeatis, inquit Dominus: ego enim elegi lacob patrem vestrum, et non elegi quod polieret magna excellentia in mundo: fuit enim et fugitivus et pastor gregis, et servivit pro uxore: postea ego vos redemi ex terra Aegypti, et in illo exitu nihil fuit vestrum: non est quod iactetis virtute vestra fuisse partam hanc liberationem, solus enim Moses fuit minister meus hao in re. Nunc ergo etiam secundo vos genui, ubi vos redemi. Quanta est vestra ingratitudo, quod me pro redemptore vestro non agnoscitis et colitis? lam ergo videmus prophetam sic agere cum populo Israel, ut modis omnibus constet fuisse indignum tot ac tantis Dei beneficiis, quia scilicet pervertexet omnia Dei opera, et ita perverteret, ut interim non sentiret se nihil habere proprium, et non ageret gratias Deo: imo perinde se extolleret, ac si Deus nihil unquam contulisset beneficiorum. Caeterum ego non immoror in tractanda historia lacob, quia non faceret etiam ad sensum prophetae, et res satis notae sunt: et satius est etiam traotari opportune suis locis. Fugit ergo lacob in agrurn Syriae: deinde servivit Israel, inquit, pro uxore. Ponit nomen Israel post nomen lacob. Nomen Israel erat splendidum et memorabile, imo divinitus fuerat inditum sancto patriarehae: sed interim lacob non excelluit in se vel in sua persona: servivit nihilominus, et fuit in ilia miserrima conditione, et pro uxore servivit, nempe ut haberet uxorem. Scimus enim quomodo pepigerit cum avunculo suo Laban. lam per prophetam eduxit eum ex Aegypto. Haec fuit secunda nativitas: et per prophetam servatus fuit Israel. Est allusio ad verbum "yew. ego enim accipio "1Q20 passive. Dixerat enim prius, Custodivit gregem lacob: nunc dixit, IQt&J, Custoditus fuit Israel per prophetam: ac si diceret, lam videtis Deum vobis ddisse materiam humilitatis in patre vestro, quum passus est tarn misre ipsum affligi. Quum autem vos servavit praeter spem hominum, neque humanis modis, sed

473

GAPT XEHi.

4T4

pulumi ad colendoa vitulos. Per nomen tremoris nm,, intelligunt, quod populus fuerit attonitus, ita ut, sine ratione statim naorem gereret arbitrio,.. vel potiu* libidini impii regis. Posset etiam, si placeret sensus, ille, nomen tremorisi alite exponi, quod scilicet non statim amplexus fuerit populus peryetsfim illum oultum, sed abhorruerit, quemadmodumi solet. fieri in rebus novisj, et quae videntur carere omni ratione., Sed, illi, prorsus. discedunt, 14. Provocavit Ephraim excelsis suis, et sanguis meo iudicio, a prophetae mente: potius enim hie ems super eum manbit (vel fundetur): et opprobrium proponit duplicem statum xegni Israel, ut inde paems redetet Uli Dominus suus. teat decern tribus sua culpa fuisse: reieetas a, Do? minOj atque hoc etiam modo prolapsa fjse ex illa Primo dicit prophetaquod Ephraim provoeaverit dignitate, in quam Dominus eas extulerat. Dicit Deum suis exclsis. Quidam tarnen oni"ln acci- igitur, Quum olim loquebatur Ephraim, fuit vox eius piunt pro amaritudinibus. Provocavit igitur in formidabilis: ipse etiam extulit se in Israel: hoc est amantadines Israel vel Ephraim Deum. Sed quum in toto genere Abrahae. Nunc autem mortuusi est, hoc nomen aliis locis, sicuti Ieremiae trigesimo- vel coneidit, Postauam peccare coepit in Baal. Priese primo, sumatur pro locis excelsis, et satis constet igitur loco commmort propheta honorem i; quo hie prophetam invehi ex professo contra Israelem dignatus fuerat Deus tribum illam. Seimus Epkqaim et vitiosos eius eultus,, ego non dubito quin denotet fuisse minorem natu inter duos filios loseplu;, f a eacelea ilia loca, in quibus Israelitae instituerait nasse debuerat non modo praecellere, sed SOIUB falsoa oultus et impios. Provocavit ergo Ephraim regnare in illa familia. Nam populus distinetus excelsis suis: hoc est, quum Ephraim tot modis esset erat in duodeeim tribus. Deus autem voliti ,duo in suis superatitionibus demersus, provocavit Deum capita erigere in domo Ioseph, et praetulit minorem in suis excelsis. Ergo sanguis eius manbit super natu primogenito. Debuit igitur Ephraim, quua ;et cum. Quia, tfftOJ significat fundere, et significat numro hominum esset auetus et potentia, tandem etiam, manere, ideo quidam exponunt, Manebit san- vero adeptus regium gradum, agnoscere singularem guis:, alii, Fundetur super eum. Sed hoc parum Dei gratiam. Et per modum exprobrationis reoenset faeifi,ad) summam rei: neque enim aliud sibi vult hie propheta quod ad solam vocem Ephraim omnes propheta quam Ephraim daturum poenas suae, im- contremuerint, quum scilicet praeditus esset autoripietatis,: ac si diceret, Non effugiet tandem' manum tate : deinde quod fuerit exaltatus in Israel. Debuit Dei, aeeipiet meroedem suarum iniquitatum. Et nullo numro oenseri, debuit etiam fratre suo primoDominus suus opprobrium reddest iUi. Hic Dominum genito esse inferior: atqui superav.it omnes tribae> Israelis Deum ipsum; vocat, quanquam Israel ex- Quum ergo Deus tantum honoris oontulerit in tricusserat iugum, et se alienaverat ab obsequio: Dei. Nom paieront,, inquit, eflugere imperium Dei, quan- bum Ephraim, eo gravior fuit culpa, quod. postea quam aspernentur eius legem, quanquam lasoiviant defecit ad idola: imo initium regnandi fecit, a super,post suasv superstitiones, sentient tarnen se mauere stitione, quum Deus Iarobeam dignatus fuisset. elirsub Dei manu et dominion sentient sev nihil pro- gere in regem, et ungere. Et oerte q,uod praeter, ficere hao sua petulantia: quum ita vagantur post spem eveotus Dei manu in sublime, loco testandae suas abominationes, Dominus non perdet ius suum gratitudinis, statim corrupit totum Dei oultum, hoc quod sibi acquisivit redimendo Israelem. Dominus plus quam absurdum fuit. Propheta autem dicit ergOi suus peddet Uli opprobrium suum, quo dignus est. secundo loco; fuisse mortuos,, ex quo ita exciderunt a vero et legitimo eultu, ut intelligant se reoipere iustam mercedem suae impietatis, quum ita- manus Dei illis est infesta, quum rebus adversis premuntur. Nunc tenemus genuinum' prophetae sensum, nempo quod olim floruerinb Israelitae, praesertim vero trir CAPUT XIII. bus: Ephraim, ex qua natus fuit Iarobeam, ita ut sola, voce domuerint omnes- suos vicinos: quod praeter ' 1 . Quam loqueretur Ephraim, toemor: extulii se opinionem hominum repente emerserint u;t novum ipse im Israel, et peceavit in Baal, et mortuus est regnum rigrent in filiis; Abrahae. Postea addit, Non consentiunt interprtes in huius versus Postguatn peccarunt in Baal,, fmsse mortuos, nempe intelligentia. Diount enim quidam tremorem fuisse quia Deus spoliavit tribum Ephraim illa, poteutia commotum in Israel quum Ephraim, hoc est Iaro- quaprius ornatveitat, sie ut parum abfuerint at eiitiot beam, qui ex illa tribu natus erat, hortatus, est po- Tametai enim nondum prorsus regaum eius exoiderat, per ipsum Moses, qui etiam fuerat homo profugus, et qui prodiit quasi ex antro, ipse emfa fuerat pastor gregis. Quum ergo, ita ousloditi fueritis per Dei gratiam, qui fit ut vestra conditio nunc TOB fasoiaetj neque cogitetis vos semel ea conditione redeoaptos fuisse a Domino ut in perpetuum sitia illi prorsus addicti? lam addit: (Ego percurram etiam huno versum, quia non: vacabit eras neque perendie legere.)

475

IN HOSEAM

476

tarnen venfcum erat usque ad extrema, ut merito propheta dixerit mortuos esse qui tarn procul distabant a priore illo statu. Caeterum, quod dicit, peccasse in Baal, certum est non fuisse hoc principium idololatriae. Iarobeam fabricavit primo vitulos, deinde successor eius erexit Baal, et mutuatus est superstitionem illam a vicinis Sidoniis, sicuti existimant. Sed Deus hie posuit quod gravius erat, et minus excusabile, nempe quod se Israelitae polluerint gentium inquinamentis, ita ut nihil a profanis et incredulis differrent qui nullum sanae doctrinae gustum habuerant. Porro docemur hoc loco, si reges praediti sunt aliqua atoritate, si pollent imperio, hoc totum a Deo proficisci: quia nisi Deus incuteret terrorem hominibus, nemo vellet alterius iugum suscipere, saltern omnes appeterent aequalitatem, vel quisque sese extolleret supra alios. Certum est igitur quum unusquispiam inter multos excellit potentia, hoc fieri arcano Dei consilio, qui cogit in ordinem totum vulgus, et facit ut parre non detrectet unius hominis imperio. Hoc nunc docet Hoseas, quum exprobrat tribui Ephraim terrorem istum, quia si propria virtute fuisset Ephraim formidabilis, nullum locum haberet obiurgatio prophetae: sed quia hoc fuit peculiare Dei beneficium, merito dicit propheta fuisse tribum Ephraim in magno honore donee prolapsa fuit ad superstitionem. Nunc pergamus: 2. Et nunc ad peccandum (hoc est, perguut peccare) et fecerunt sibi conflatile ex argento suo, secundum intelligentiam suam, idola opus artificum omnis (vel omne) ipsis ipsi dicunt sacrificantes hominem, vitulos osculentur. Hoc versu amplificat propheta scelus populi, quod non uno tantum die purum Dei cultum abiecerint, et se implicuerint superstitionibus, sed quod obstinati fuerint in ilia sua pravitate: Addiderunt, inquit, ad peccandum, et fecerunt sibi conflatile ex argento suo. Diximus quum a Dei cultu deflexit Israel, fabricatum fuisse vitulos, idque sub aliqua specie: sed postquam multae superstitiones aliae super alias additae fuerunt, fuit ille quasi furoris cumulus, ae si Israelitae vellent evertere data opera Dei legem, et ostendere sibi curae non esse unicum ilium Deum, a quo fuerant redempti. Haec ratio est cur dicat propheta ipsos progressos fuisse in sceleribus, nee fecisse ullum peccandi modum : et solet hoc plerumque accidere, nisi Deus homines retrahat: simul ac prolapsi sunt, postea ruunt praecipites: nam sumunt sibi maiorem peccandi licentiam postquam tergum verterunt Deo. Quare notanda est ista obiurgatio prophetae, quia invehitur in obstinatam Israelis malitiam. Dicit autem fecisse sibi ex argento suo conflatile: quemadmodum supra

vidimus abusos fuisse Dei donis, quum scilicet proiicerent ad superstitionem, quae Dominus in ipsorum usum destinaverat. Nam scimus in quern finem Deus argentum condiderit, nempe ut eo homines contrahant inter se vicissim commercial deinde ut aptent etiam in alios usus. Ubi autem deos sibi fabricant ex argento, mirus est stupor in ista ingratitudine, quod pervertunt naturae ordinem, neque reputant sibi hoc fuisse alia ratione datum, ut scilicet utantur, quemadmodum diximus. Et simul. etiam nott propheta, Israelitas eo minus esse excusabiles, quod quum ditati essent sua opulentia superbierint, quemadmodum scimus satietatem causam esse lasciviae, ut iterum paulo post dicetur. Sed praecipue notandum est quod addit propheta, secundum intelligentiam suam. Hie enim severe obiurgat Israelitas, quod non subiecerint omnes suos sensus Deo, sed potius sequuti sint quod placebat. Ergo secundum suam inventionem. Nomen quo utitur propheta non male sonat: nam intelligentia apud Hebraeos in bonam partem accipitur: dico nomen hoc quod usurpt propheta. Sed hic agitur de cultu Dei, in quo cessare debet quidquid est prudentiae, quidquid rationis in hominibus, quidquid consilii, et denique omnes eorum sensus. Nam si hie tantillum sibi permittunt, nihil aliud quam Dei cultum vitiant. Quare? Scimus obedientiam esse potiorem omnibus victimis. Ergo hoc principium est rite colendi Dei, ut homines stulti fiant, neque permittant sibi sapere, sed tantum praebeant aurem Deo, et sequantur quod praecipit. Ubi autem audacia haec hominum se ingerit, ut quisque excogitet novum cultum, iam desciscunt a vero Deo homines, et mera idola colunt. Ergo sub intelligentiae nomine propheta hie damnt quidquid arridet iudicio hominum vel rationi: ac si diceret, Deum sic velle adorari ubi agitur de vera pietatis rgula, ut nihil humanum misceatur, ut nemo profrt quod suum est, vel quod sibi videtur. Denique hie intelligentia hominum opponitur Dei mandate: ac si diceret propheta, hoc unum esse discrimen inter verum Dei cultum et omnes fictitios ac dgnres, si obtemperamus Dei verbo: quod si sapimus ex proprio sensu, iam omnia esse corrupta. Quare? pollutio enim est divini cultus quidquid ex se ipsis excogitant homines. Ideo Paulus ad Col. 2, hoc solo argumente refellit omnia hominum commenta. Sunt, inquit, hominum traditiones, etiamsi habeant colorem sapientiae. Nunc ergo tenemus quid velit propheta, et cur addiderit intelligentiae nomen, ut scilicet discerent Israelitae cultus omnes qui apud ipsos erant in.usu esse perversos et vitiosos, quia non essent fundati in Dei mandate, sed manassent ex diverso fonte, nempe ex intelligentia hominum. Sequitur ergo, quemadmodum iam dixi, in religione nihil esse a nobis tentandum, sed unam hanc esse legem rite colendi Dei,

477

CAPUT XIII.

478

ut simpliciter obediamus verbo eius. Postea addit, Si fas esset homines mactare, eerte cultus hie reIdola opus artificum totum. Secundo loco deridet ferenda erat saltern ad unicum Deum: si liceat propheta crassitiem quae fascinaverat mentes populi, hominem mactare in gratiam hominis in gratiatn <juod scilicet loco deorum colerent hominum opera. vituli certe est ridiculum, praesertim ubi patres Nam hoc solenne est omnibus prophtie, quasi pal- filiorum sanguine mortuis statuis litare non dubitant. pabilem reddere stuporem hominum, ubi ostendunt Hanc ergo absurditatem nunc digito propheta ostennihil esse rationis cur idola colantur: neque enim -dit, quo tandem incipiat Israelitas flagitii sui puproprie colitur materia. Si,ante oculos verBtur dere. Videte, inquit, quam bruti sitis, nempe immagna congeries, rel magnus acervus auri vel ar- molatis vitulis, et osoulamini eos, interea mactatis gent]', nemo illic finget divinitatem aliquam : si quis homines. In vitulo estne tantum dignitatis, ut detranseat per sylvas, non includet gloriam Dei in beat homo qui longe praecellit, Coram ipso, mactari? arboribus: idem etiam de saxis dioendum est. lam nonne hoc ab omni ratione dissentaneum est?; Nunc si accdt manus artificis, lamina auri incipit esse tenemus quid propheta velit. Dicunt ergo alii aliis deus, ita etiam truncus ligni videttir induere dei dum hominem immolant, ut vitulos oseulentur^, Caegloriam ubi formam accipit a fabro: idem est de terum, diseims ex hoc loco et similibus notandas reliquis. Atqui hoc est magis quam absurdum ut esse absurditates quibus se miseri homines invol-, artifex simul ac dolaverit lignum aliquod, simul ac vunt, ubi evanescunt in suis figmentis relicto verho conflaverit aurum vel argentum, possit deum 'effi- Dei. Nam hoc nobis instar fraeni erit, ne cum ipsis cere, et divinitatem rei mortuae trjbuere: et tarnen erremus in prodigiosis Ulis figmentis; quia, ubi Tir hoc passim fieri satis notum est. Excusant super- demus deliria, quae etiam natura ipsa respuif, certe stitiosi homines non provenire hoc ex manu arti- DeuB quasi iniecta manu nos cohibet et retrahit. ficis, sed quia expetunt aliquod signum praesentiae Hoc consilio nunc propheta ostendit quam stupidi dei, et quia non possunt aliter exprimere dei faciem, Israelitae, et quam prodigiosus sit eorum furor, ido in illa forma esse deum. Sed tarnen semper sint illud verum manet, quod scilicet fabri suo artificio quod vitulos oseulentur cum magna reverential in> deos officiant ex rebus mortuis, et in quibus nullum terea vero mactent homines. Sic hodie in papatu erat pretium. . Quum ita sit, merito nunc dicit pro- non tantum utendum est illo principio, quod scilicet pheta, opus esse artificum quidquid adort populus defecerint a vero Deo quum adsciverunt sibinovos Israel, ut scilicet agnoscat se turpiter desipere quum et extraneos cultus praeter eius verbum, sed collirelicto vero Deo, qui coeli et terrae est opifex, ita gendae etiam sunt ineptiae. Et videmus quomodo sese prpstituit coram idolis manufactis. Iam dicit, Deus ipsos proiecerit in sensum reprobum, ut nulAlios aUis dicere dum sacrificant homines, oseulenturlum absurditatum genus rfugiant: et hoc, quem-vittdos. Quanquam locus hio diversis modis ex- admodum dixi, valebit ad expergefaciendos eos qui ponitur, tarnen contentus ero genuina prophetae sunt adhuc sanabiles, ut intelligant se fuisse demente. Deridet iterum quod alii alios hortentur mentatos : hoc modo redibunt in viam admoniti. ad vitulorum : cultum. Nam per osculum metony- Atque ut nos etiam gratias agamus Deo : et demice intelligit professionem oultus vel adorationem, testemur magis ac magis foeditatem illam in qua qnemadmodum. ex aliis scripturae locis patet, sicuti fuimus ad tempus provoluti, et meminerimus nihil 1. Regum 19 dicitur, Servavi mihi Septem mlia magis esse timendum quam ut Dominus fraenum hominum, qui non curvarunt genua coram Baal, nobis laxet, etiam tarnen exemplum huius vindictae nee osculati sunt eum. Osculari ergo Baal est nobis apparet in omnibus idololatris, quia simul ac signum aliquod reverentiae dare. Et videmus re- desciscunt a puro Dei cultu, sese proiiciunt ad foetentum fuisse hunc morem apud superstitioeos : dam istam stupiditatem, quemadmodum diximus. qnemadmodum hodie adhuc papistae hoc habent Pergamus: praecipunm signum, ut idola sua oseulentur. Quid autem nunc dioit propheta? Hortantur, inquit, alii 3. Propterea erunt quasi nubes matutina, quasi alios ad cultum vitulorum: interea sacrificant hominem.ros mane exoriens, transiens quasi palea quae ex area Non dubito quin propheta hie illam foedam et bel- proiicitur, et quasi fumus e fumario. (Nam ravw luinam con,suetudinemperstringat, quod scilicet pa- accipitur hoc sensu : significat quidem fenestram, tres filios suos immolabant Moloch. Illud est pror- sed est vaporarium camini.) sus alienum a sensu naturae, ut patres filios suos immolent. Tametsi enim illud eemel Abrahae manHic quatuor similitudines usurpt propheta, i ut datum fuit, tarnen scimus in quern finem: volebat ostendat statum Israelis : quam vis ad tempus floreant scilicet-Deus probare servi sui obsequium hoc do- et censeri possint felices,, fore : tarnen oaducuni ; et cumente, sed non passus est tandem exsequi quod S evanidum. Erunt, inquit, quasi nubes matutina: Abraham volebat. Isti erg immolant hominem. .etiamsi alte superbiant, Dominus tarnen discutiet quidquid est in ipsis potentiae: delude, quasi ros

479

IN HOSEAM

480

exoriens mane: hoc est, nihil erit in ipsis solidum: tertio, erunt quasi palea quae ex area proiicitur turbine: postremo, erunt quasi fumus, inquit. Nam sicuti fumus etiamsi densam caliginem efficiat, postquam egressus est e suo fumario liquescit et disparet: sic etiam isti superbi, quantumvis sibi applaudant, non manebunt in statu diuturno. Hinc colligimus Israelitas sic fuisse mortuis similes, ut tarnen adhuc residua esset inter ipsos aliqua potentia. Frustra enim alioqui minatus fuisset Deus fore instar nebulae, et roris, et paleae, et fumi: sed iam magna ex parte attriti fuerant. Deus autem hie ultimum interitum illis denuntiat, ne scilicet putent se extremis poenis defunctos esse, et ne existiment se posse colligere novas vires, quemadmodum superbi homines concipiunt vanas fiducias, quibus procul repellant iudicium Dei. Ne ergo sese deludant talibus illecebris, propheta hie denuntiat statum ipsorum caducum fore, et qui statim concidet. Sequitur: 4. Et ego Iehova deus tuus e terra Aegypti, et deum extra me non cognosces, et servator nemo praeter me. 5. Ego cognovi te in deserto, in terra siccitatum: (hoc est, in terra arida.) Repetit nunc propheta sententiam illam quam vidimus proximo capite, idque amplificandi criminis causa. Nam si populus ille nunquam gustasset sanam doctrinam, nunquam fuisset educatus in lege: erat saltern aliquis praetextus ad culpam levandam. Poterant enim obiicere se, quum nunquam gustassent veram pietatem, errare communi hominum more: sed quia iam imbiberant ab infantia sanam doctrinam, quia Deus ipsos educaverat in sinu suo, quia didicerant a primis annis quid esset ipsum pure colre: dum ita sese provolvunt ad superstitiones gentium, quid amplius ad excusationem ipsis superest? Videmus ergo quorsum haec circumstantia pertineat, ubi Deus conqueritur se fuisse deum Israelis e terra Aegypti. Ego igitur, inquit,. sum Iehova deus tuus. Quum se Iehovam nominat, hoc nomine prosternit omnes deos fictitios: ac si diceret, Ego certe merito et iure meo sum Deus: nam ego sum a me ipso, ego sum creator mundi, nemo hanc potentiam a me toilet. Unde autem isti habent suam divinitatem, nisi ab hominum dementia? Iam dicit, Ego sum, Israel, deus tuus : hoc. est, Ego me tibi patefeci a terra Aegypti: si cogites de tua nativitate, ego te, quum redemi ex Aegypto, quasi eduxi in lucem vitae ex utero : Aegyptus enim instar sepulcri fuit: tu coepisti tunc vivere, et esse aliquis populus quum ego tibi porrexi manum. E t nunc etiam notandum est quod prius diximus, hac lege redemptum fuisse populum, ut totum se Deo addiceret: quemadmodum hodie Christi sumus, et

nemo nostrum debet suo arbitrio vivere, quia in hoc mortuus est Christus, et resurrexit ut dominetur vivis et mortuis. Ita etiam tunc redempti fuerunt divinitus Israelitae, ut se totos Deo offerrent. Quum autem Deus hoc iure regnaret super populum Israel, quam foeda et inexcusabilis fuit ilia defectio, ubi populus sponte ad superstitiones gentium se proiecit? Deum, inquit, praeter me non debebas cognoscere. His verbis antea non usus est propheta. Ergo haec sententia est plenior, quia clarius exponit quorsum illud pertineat, quod scilicet Deus l8raelem ab exitu Aegypti sibi acquisierit, nempe ut Israel contentus sit unico illo redemptore, neque alios deos sibi adsciscat. Deum ergo praeter me non cognosces. Nam si unus ille Deus sufFecit ad redemptionem populi sui, quid iam sibi vult populus, quum vagatur, et mentem suam hue vel illuc applicat? Debet enim acceptam Deo vitam referre, qua nunc potitur, et debet agnoscere- in illo uno satis esse praesidii ad salutem. Nunc ergo videmus cur additum hoc fuerit, Non cognosces deum praeter me. Sequitur ratio quae ad confirmationem valet, Et nemo, inquit, servator praeter me. Copula 1 hie resolvi debet in causalem particulam, Quia nemo praeter me servator, vel, et certe nemo est servator praeter me. Et locus est insignis: colligimus enim Dei cultum non esse positum in voce una, sed potius in fide, et spe, et invoeatione. Hodie papistae existimant non violari Dei cultum etiamsi confugiant ad statuas, etiamsi invocent mortuos homines, etiamsi spes suas hue et illuc dispergant. Quare? Retinent semper unioum deum: hoc est non tribuunt nomen dei vel Christophoro, vel Antonio: putant papistae se immunes esse ab omni vitio, quum Deus nomen suum retinet. Atqui videmus longe aliud spectari a Domino: Ego, inquit, unicus sum Deus. Quare? quia unicus sum servator, ne alium deum tibi fingas, quia non reperies qui te servet. Ergo Deus praecipue aestimat honorem sibi debitum ex spe et invoeatione, ubi scilicet recumbit animus noster in ipsum solum, neque aliunde vel petimus vel speramus salutem quam ab ipso. Videmus ergo quam utilem doctrinam contineat hie locus, ubi ratiocinatur propheta, perperam et indigne fecisse Israelitas quod alium deum sibi fabricaverint, quia non poterat extra unum Deum reperiri servator. Postea addit, Ego te cognovi in deserto, in terra siccitatum. Hic Deus confirmt, nimium absurde facere Israelitas, quod mentem suam convertant ad alios deos: quia scilicet ipse eos cognoverit. Duplex hie ponitur notitia, nempe hominum et Dei: pronuntiat Deus se curam gessisse populi sui, quum adhuc esset in deserto: et paternam hanc sollicitudinem dsignt sub voce notitiae: Ego te cognovi: hoc est, ego te mihi tunc elegi in populum, et familiariter tibi patefeci quam

481

CAPUT XIII.

4ft-.

mihi esses propinquus. Iam-ergo restabatut.vicis- est? Ad pascua sua, et satiati sunt, saturate et ele* sim abs te cognoscerer. Haec est notitia hominum. vatum fuit cor ipsorum, et dbUti sunt mei. Quum Nam ubi homines cogniti sunt a Deo, our non in- ergo exstinxerint redemptionis memoriam Israelitae, tendunt omnes sensus suos, ut defixi in eo maneant? postquam Dominus ' famelicos in deserto aluerat, Ubi autem distrahunt in diversas partes, exstinguunt quum etiam in ipsa pinguedine respuerint Deum, quantum in se est illud Dei benefioium. Sic etiam et excusserint iugum eius, et quasi froces equi loquitur Paulus ad Galatas (4, 9): Postquam oogno- adversus ipsum calcitraverint, hinc apparet indomivistis Deum, vel potius postquam cogniti estis ab tam fuisse ipsorum naturam, ut nullis modis cogi eo. Hio priore membro ostendit ipsos nimis scl- in obsequium vel in ordinem potuerint. Reliqua rate facere quum post oblatam evangelii lucem ite- differimus in diem crastinum. rum 8ese transferunt ad varia figmenta: sed auget crimen illud altera voce, quum dioit, Potius cogniti Vidimus hestrna lectione damnari Israelitas,! estis ab eo: ac si diceret, Deus vos praevenit gra- quod postquam saturati essent' in pinguibug pasouis, tuits sua bonitate. Quum ergo Deus ita prior vos fuerint similes equis ferooibus, quemadmodum hoc cognoverit, et anteverterit sua gratia, nunc quanta accidere ut plurimum solet. Et Moses etiam .praeest et quam flagitiosa ingratitude ipsum vicissim dixerat iu suo cantico (Deut. 32, 15)^ Dileotus postnon oognoscere? Nunc ergo videmus cur propheta quam saginatus est, recalcitravit contrat me. Hoc addiderit, oognitos fuisse Israelites in deserto, in terra iam fuisse completum dioit propheta, quod scilicet skcitatum. Et expressa sit mentio deserti, quia tunc satietas ilia genuerit ferooiam in populo Israel; . Se^> necesse fuit mirabiliter sustineri populum a Domino: cundum pascua sua, inquit, satiati sunt, saturati. nisi enim quotidie Deus pluisset man e coelo, nisi sunt, et elevatum est cor eorum. Idem etiam Ezechiel etiam aquam dedisset in potum, periisset singulis (16, 49) de Sodoma pronnntiat quod scilicet post diebus miser ille populus. Quum ergo praeter usi- quam bene refertus fuit eorum venter, superbierint. tatum naturae cursum ita Deus populum suum Sed loquitur illic propheta de orudelitate erga hoaluerit, ut sine paterna eius cura nulla fuerit spes mines: dicit enim Sodomitas, quoniam afflurent vitae/ merito nunc addit propheta, In desertox in bonis omnibus, fuisse plenos saevitia, sic ut contuterra siccitakm: hoc est, in ilia arida solitudine, meliose despicerent pauperes. Propheta autem hie ubi ne granum quidem tritici crescebat ut posset aliquid deterius damnt in populo Israel, quod sei aliunde vivere populus, nisi Deus quasi manu sua licet cor ipsorum superbia inflatum fuerit contra oibum porrigeret, ac suggereret in os. lam videmus Deum: postremo loco ponitur oblivio ipsius Dei. Et extremam popnli impietatem hinc convinci, quod fieri non potest, ubi homines ita. excaecati sunt prava edoctus in Dei lege, tot etiam beneficiis confirm- confidentia, quin abiioiant omnem Dei timorem et tes-, tarnen desciverit ad profanas superstitiones. Et omne pietatis Studium. Docet autem hie locus eosimul etiam addit propheta, brie et frugaliter utendum esse nostra abundantia, et primo videndum esse ne Dei liberalitas oblivionem eius inducat. Illud enim est nimis perversum, : 6i lux ta pascua sua, et satiati sunt, saturati quo largius Deus bona sua in nos diffundit, ut cor stint, et elevatum .est cor ipsorum, propterea bliti habeamuB veluti constrictum, et eius bnficia insunt mei. star velorum sint ad tegendos nostros ooulos. Danda igitur opera est ut Dei bnficia potius r.Hie ostendit propheta populum ilium modis novent in animis nostris eius memoriam: accdt omnibus: fuisse intraetabilem. lam aliis locis hoc deinde-modestia, ut iam dixi, et frugalitas. Nunc idem argumentum attigit, sed non est supervacua pergamu8: repetitio, Postquam dixit populum esse ingratum, qui. non maneat in obsequio sui redemptoris, a quo ~ 1. Et ero Ulis tanquam leo, tanquam pardus in tarn benigne et.liberaliter in desrto tractatus ;fuer rat, ubi tarnen fame et inopia pereundum erat, nisi via Assur (vel adspiciam, vel insidiabor, ut alii verDominus modis inusitatis opem tulisset tarn extre- tunt). 8. Qccurram Ulis tanquam ursus orbatus (suis mae neoessitati: iam addit, Dominus aliis modis parvulis scilicet), et disrumpm clausuram cordis etiam te potuit allicere, nisi esses prorsus fero et eorum, vocaloeos quasi leo, bestia agri scindet (vel barbarq ingenio: sed hinc patet ta esse prorsus lacerabit) ipsos. immorigerum, quia postquam eductus fuisti ex deIterum denuntiat propheta vindictam Dei Israeserto, venisti ad opima pascua. Terra enim Israel hie confertur pasouis pinguibus et opimis : ac si di- litis: et quoniam in suis blanditiis torpebant, ut iam ceret, Deus te looavit in hac hareditate ubi posses aliquoties vidimus, hie pingit Dei iudicium terribile, ad satietatem vesci, quemadmodum si pastor oves ut metum obstinatis incutiat, quo tandem sentiant adducat in locum apprime fertilem. Quid actum sibi negotium esse cum Deo^ atque ita potentiani CcHvini opera. Vol. XL1I. 31

.483

IN HOSEAM

484

eius horrere incipiant. Diximus autem hoc plus quam necessarium esse, ubi volunt prophetae expergefacere hypocritas: quia securitas aie eos inebriat, ut non dubitent contemnere omnes minas Dei : et haec ratio est cur trs similitudines usurpet. Compart primo loco Deum leoni, deinde pardo, tandem urso : Ero, inquit, instar leonis, instar pardi, deinde instar ursi. Scimus Deum natura sua d e mentem ac mansuetum esse. Quum ergo se dicit fore similem leoni, induit quasi alienam personam: sed hoc fit hominum vitio, quemadmodum Psal. 18 (v. 26) dicitur, Cum mansueto mansuetus eris, cum perverso perversus. Deus enim etiamsi aspere et duriter loquatur per prophetam suum, exprimit tarnen quod tenere operae pretium est, nempe ubi possumus ferre ilium agere nobiscum pro sua natura: hoc est, placide et etiam benigne: ubi autem videt nos esse praefractos et indomitos, tunc etiam certat nobiscum eadem contumacia (ut ita loquar) non quod perversitas ista proprie competat in Deum, sed mutuatur illam similitudinem ab hominibus, idque hac de causa, ut homines desinant sibi blandiri quum illis est infestus. Ego igitur ero tanquam leo, tanquam pardus in via. Quantum attinet ad noinen Assur, interprtes varie accipiunt: nam alii vertunt Assyriam : quanquam hie scribitur per Kamets. Sed putant Hebraei accipi nomeu hoc appellative, non esse nomen loci vel regionis. Vertunt autem quidam, ego adspiciam eos, et deducunt a "l'HP, ut X sit nota futuri temporis. Alii ab ~\WK deducunt, et volunt esse coniugationis Pual: et tarnen hic dissentiunt inter se. Quidam vertunt. Insidiabor illis. Putant alii esse nomen Toar, Insidiator ero quasi pardus. Sed haec varietas, quantum ad summam rei pertinet, non est magni momenti. Videmus enim quorsum tendat prophetae consilium : vult hie tollere vanam confidentiam hypocritis, et illos terrere sensu aliquo vindictae Dei quae impendet. Dicit igitur, etiamsi hactenus illis Deus pepercerit, imo quodammodo blande ipsos foverit, quum tarnen iram eius in se provocare non desinerent, aliquando fore diversum: quia scilicet veniet contra ipsos tanquam leo: hoc eBt, cum maximo furore in ipsos insiliet: erit etiam pardo similis. Scimus autem pardum crudelem esse bestiam : denique compart se ursae orbatae (vel urso orbato). lam postea addit, Frangam, vel disrumpam clausuram cordis eorum. Videntur hie subtiliter nimium torquere prophetae verba qui per clausuram cordis - intelligunt obstinata'm duritiem. Scimus quidem prophetas aliquando uti hac loquendi forma: dicunt enim cor obstipum, vel cor pinguedine obductum, quod non est flexibile, neque facile sanam doctrinam admittit. Sed potius respexit propheta ad saevitiam ursi, quum diceret, Frangam vel disrumpam pericardion, et vorabo eos tanquam leo. Nam hoc est saevissimum mortis genus, ubi leo et

unguibus et dentibus cor ipsum impetit et discerpit viscera hominis. Voluit igitur illud saevissimum mortis genus propheta exprimere. Disrumpam ergo pericardion vel clausuram cordis. Quanquam non repugno quin ad obstinationem alludat propheta, dum similitudinem suam retinet. Et bestia agri scindet ipsos. lam absque similitudine loquitur, signifieat enim Deus omnes feras sibi fore ministras ad exsequenduin suum iudicium. Ego igitur immittm omnes bestias agri quae ipsos discerpant ac lacrent, ut illic nihil salvum maneat. Nunc videmus quorsum hie locus pertineat, et in quern usum debeat aptari: quia natura nimium pigri sumus, imo socordes : et quum Deus nos excitt, indulgemus tarnen blanditiis. Ideo notandae sunt figurae quae excutiunt nobis hanc tarditatem, et ostendunt quam horribile sit Dei iudicium. Hue etiam pertinent illae metaphorae ignis aeterni, et vermis qui non moritur. Scriptura enim, quia videbat hominum sensus adeo esse torpidos, adhibuit quae possent corrigere istam ignaviam. Et ideo, quoties Deus alinas personas induit, sciamus hoc fieri nostro vitio, quia scilicet non patimur ipsum pro suo ingenio nobiscum agere, propterea quod sumus intractabiles. Pergamus : 9. Perdidit te Israel, quia in me auxilium tuum. 10. Ero: rex tuus ubi, ut servet te in cunetis urbibus tuis? et indices tui, de quibus dixisti, Da mihi regem, et principes? 11. Dabo tibi (hoc est, dedi tibi) regem in ira mea, et sustuli in furore meo. Primo loco exprobrat Deus Israelitis, quod sua pertinacia reiieiant quidquid offertur in salutem. Sed longius etiam progreditur, quod scilicet prorsus desperati sint, et sit aliqua. causa occulta, quae impediat Deum ipsum, quominus ipsos iuvet, atque opem ferat quum laborant extrema necessitate. Perdidit te-Israel, inquit. Subaudiunt quidam nomen vituli, Vitulus te perdidit, sed hoc est durum. Alii putant esse mutationem personae. Et ego hunc sensum libenter amplector, quemadmodum scimus hoc genus loquendi esse satis tritum: Perdidit te Israel: hoc est, tu causa es tui exitii, vel Israel se ipsum perdidit. Quanquam ergo ponitur verbum tertiae personae, et postea additur affixum seeundae personae, possemus tarnen sic resolvere, quod Israel se ipsum perdiderit. Dum tarnen propius singula expendo, video melius ac commodius posse exponi hunc locum, si indefinite sumatur, perdidit te Israel : hoc est, quaere nunc quisnam te perdidit. Deus ergo hie neque Israelem nominat, neque certum autorem exitii dsignt, sed ostendit tarnen Israelem esse perditum et causam exitii alibi quaerendam esse quam in se. Haec summa est. Israel ergo perdidit te, quia in me auxilium tuum. Hic

485

CAPUT XIIL

48

stendit Deus et probat Israelem culpa sua nunc perire, qui antehao servatus fuerit: bam quod semel Deus adoptaverat ' populum ilium, id factum erat ut non desinert prosequi - erga eum suam gratiam. Si ergo non obstitisset malitia et ingrtitudo populi, Deus hand dubie fuisset semper sui similis, et fluxisset continuo tenore et aquabili eius bonitas erga populum ilium. Hoc siguificatsecundo menibro, ubi dicit, In me auxilium tuum: hoc est, Qui fit, et quaenam ratio im pedit quominus nunc tibi auxilier pro more meo ? Tu enim hactenus expertus es me esse tuum liberatorem : etiamsi saepe luotatus fueris cum magnis et gravi bus periculis, ego tarnen nunquam tibi defui: semper reperi8ti in me promptum auxilium: qui fit nunc ut ego te abiiciam ? ut frustra clames, et nemo tibi opem ferat? Qui fit ergo ut ita nunc iaceas desertus, et non sentias quidquam levationis ex manu mea, quemadmodum solitus eras? Et certe ego nunquam tibi deessem, si posses ferre: sed tu mihi occludis ianuam, et rpellis tua malitia gratiam meam, ne ad te usque perveniat. Sequitur ergo, te nuno perire propria culpa: Perdidit ergo te aliquid. Hie indefinite loquitur, sed haec suspensa loquutio magis emphatica est, quum Israelem stendit frustra esse attonitum, et frustra etiam expostulate cum Deo ipso. Non est igitur quod hic litiges quasi Deus frustretur tuam exspeetattonem, et contemnat vota tua et clamores. Deus enim oonstaret sibfy nam mutabilis non est: ac si diceret, eorum perditionem aliunde esse, ut agnoscant esse aliquod obstacluin cur Deus manum suam non extendat ad eos iuvandos: hactenus enim hoc facere solitus est. ' Nunc tenemus prophetae mentem. Primo loc commmort Deus qualis" fuerit erga populum 8Utn hactenus: deinde sumit proconfesso se non mutari, sed praeditum esse aequabili bonitate et indefessa. Iam quum hactenus opitulatus fuerit populo Buo, infert perditum esse aliunde Israelem, quia nihil auxilii ferat: nisi enim Israel arceret Dei bonitatem, certe flueret suo more. Ergo constat impediri eius cursum populi ipsius malitia, quia ob-, staculum pohit scilicet. Docet autem hie locus frustra obstrepere' Deo homines in suis miseriis; quia nisi reiieerent oblatam sibi gratiam, ipse semper paratus esset ad eos iuvandos. Qoties ergo Deus non oecurrit nobis in necessitate, et patitur nos languere, et quasi tabescere in malis nostris; certum est id fieri, quia non sumus capaces eius gratiae, sed potius ei obstruimus aditum, quemadmodum dicitur apud Iesaiam- (59, i),< Non est abbreviata manus Domini ut non posait servare: neque auris mea est aggravata, ut non audiat. Poccata vestra, inquit, oppoBuerunt maceriem inter vos et me. Eodem pertinent haec, prophetae verba, quum dicit quarendum esse nobis autorem nostri exitii,

ubi Dominus non statim nos librt: quia quemadmodum semel gustum praebuit suae bbnitatis, ita ad finem usque perget. Neque enim ftigatur in sua beneficentia, neque etiam potest exhauriri eius largita8. Ergo culpa in nobis residet. Videmus' quam insignis sit hie locus, et quam utilem etiam doctrinam oontineat. Poste id melius confirmt uno verbo, Ero, inquit : deinde rex tuus bi ? Quum Deus se fore dicit, repetit quod iam prius exposuit, nempe se semper euhdem fore, quia nulla obumbratio in ipsum cadit, quemadmodum dibit Iacobus (1, 17). Ero igitur: hoc est, si iam oblatrent Israelitae me non prosequi bonitatis meae cursum, hoc falsissimum est: ego enim maneo semper idem, et constanter paratus sum me ostendere beneficium erga homines. Ego enim opera manuum mearum non deser, quemadmodum dicitur alibi. Quum rgo ita continuem meam gratiam erga homines, necesse est aditum praeoludi meae gratiae ipsorum malitia; Excutiant igitur se ipsos ubi me inclamanfc, et non respondeo: ubi in suis malis quodammpdb tabesciint, et nullam sentiunt levationem, agnosont se in culpa esse, quia ego eundem me praestarem Qualis semper fui, et experirentur me esse suum liberatorem^ nisi haec mutatio aliunde contingeret. Hie iam habemus quid voluerit propheta illo versu: et deinde sequenti verbo, 'PIN, Ero. Postea ubi est rex tuus? inquit. Hie exprobrat rursum Deus Israelites, quod ipsorum fiducia recubnerit in regem, et omnes terrenas opes, quibus putabant se optime esse munitos: Ubi est rex tuus? inquit. Insultt Israelitis, quia videbant regem suum iam exutum esse omni faoultate iuvandi, omnes etiam principes et prudentia carere, et omnibus aliis med8. Quum ergo nihil esset in hominibus praesidii, iam propheta docet Israelem frustra Confisum fuisse, quum putret se tuto latere sub umbra regis, quum securus esset quamdiu regebatur a viris prudentibus. . Haec omnia, inquit, vana sunt. Sed semper tenendum memoria est quod prius dixit, Ero: nisi enim oppositus-fuisset hie clypeus, semper obloquuti essent hypocritae, Ubi nunc est Deus? Quid sibi vult? Cur nunc cesst? Deus ergo; praefatus est se paratum esse ad eos iuvandos, nisi quia aditum ipsi propria malitia clauserant. Iam vero deridet quod frustra spem suam et opes suas contulerint in regem et principes ipss : rex tuus ubi, inquit, ut servet te in cuncti8 urbibns tuis? Non abs re hic urbes nomi? nat prpheta, quoniam Israelitae spernebant omnes minas, qum undique urbes essent inexpugnables ad hostes arcendos. Quum ergo Deus per prdphetas suos minitaretur, putabant sibi narrari fabulas, ac si qisqtie orum obiecisset, Qomodo pterunt nos hostes aggredi? etimsi centum bella imminent, annon urbes sut oppositae quae xcipiant hostium impetus? Nos ergo tuti sedebiins, et fruemtir 31*

487

IN HOS5EAM

488

nostris delitiis, etiamsi Deus coelum et terram concutiat. Quum ergo ita inebriati essent perversa fiducia, iam propheta dicit, Ego seio vos pollere magnis et multis urbibus: sed quia Btatuitis in illis praesidium, Deus ostendet spem hano vanain esse et fallacem. Ubi ergo est rex tuus, ut in urbibus tuis te servet? Atqui etiamsi rex tuus militibus instructus sit et praesidiis, tarnen nihil hoc proderit tibi, ubi semel Deus contra te surrexerit. Iam subiicit, Et indices tui, de qubus dixisti, da mihi regem et principes. Hic altius conscendit propheta: ostendit enim non hac tantum in parte peccasse populum Israel, quod fiduciam suam locasset in rege suo, et terrenis opibus, sed quod regem sibi delegerit, quem Deus non probabat: scimus enim hac lege unctum fuisse Davidem, ut colligeret totum populi corpus: et voluit Deus sub illo capite ecclesiam suam et electum populum manere, si yellet esse salvus. Fuit igitur impia dissipatio, quum decern tribus optarunt sibi novum regem. Quare? defectio enim a regno Davidis fuit quasi abnegatio Dei. Nam si hoc vere dictum est ad Samuelem, Non te repudiaverunt, sed me, ne regnem super eos: certe multo verius hoc in Davide impletum fuit. Nunc ergo videmus quid velit propheta. Postquam invectus est in pravam fiduciam populi, quod putaret se tutum esse regis sui potentia, iam addit, Ego progredior ad alium fontem. Tu enim non coepisti tune demum peccare, quum transtulisti Dei gloriam ad regem tu um, sed quum voluisti regnum proprium habere, non contentus regno illo quod Deus instituerat in persona Davidis. Iam ergo defectionem populi accust propheta, quum rex novus ab ipso electus fuit, nempe Iarobeam. Quanquam enim id factum fuit certo Dei consilio (ut alibi vidimus) tarnen nihil hoc valet ad levandam populi culpam : nam quantum in se fuit renuntiavit Deo: et quemadmodum pes si abscissus fuerit a corpore, non modo est mutilum et inutile membrum, sed statim putrescit, ita etiam Israel fuit quasi dimidia pars corporis mutili et laceri. Debuit ergo statim collabi in putredinem, nisi quod mirabiliter servatus est. Sed interea merito Deus hic damnt illam defectionem, quod scilicet Israel novum regem expetendo abruperit sacram unitatem ecclesiae, et impiam dissipationem induxerit: Sunt Uli principes de qubus dixisti, Da mihi regem, et principes. Ego tibi dedi in ira mea, et sustuli in furore meo: hoc est, initium fuit maledictum, et finis etiam erit maledictus: nam electio Iarobeam non fuit lgitima, sed impia libidine contra me tunc proterviit populus, quum deseivit a familia Davidis. Non potuit igitur quidquam prosperi contingere ex tarn inauspicato prineipio. Nam haec sunt vera auspicia, ubi subiieimus nos Deo, ubi spiritus eius praesidet nostris consiliis, ubi os eius interro-

gamus, ubi etiam ordimur ab eius invocatione. Si autem spreto Dei verbo laxamus habenas nostrae laseiviae, et statuimus quidquid nobis libitum est, non potest fieri quin male et infeliciter succdt. Dicit igitur Deus, se ddisse regem in ira sua: hoc est, Putatis vobiscum actum fuisse praeclare, quum Iarobeam evectus fuit in regnum, qui praecelleret : nam regnum Iehudah erat longe inferius: regnum vero Israel non tantum potentia excellebat, sed ingenti hominum multitudine. Putatis ergo vos esse beatos, quia rex Iarobeam inter vos dominatus fuerit: Fuit autem datus in furore, et ira Bei, inquit propheta. Atqui tu iussisti ungi Iarobeam in regem: hoc verum est, sed hoc fuit in ira mea. Iam tollam in furore meo: hoc est, spoliabo vos isto regno quod video vobis causam esse caecitatis. Nam si maneat regnum hoc integrum, ego nullus ero, nulla erit apud vos verbi mei autoritas. Necesse est igitur regnum hoc prorsus everti, quia etiam infeliciter exorsi estis, quum petiistis novum regem. Nunc tenemus quid velit propheta. Discimu8 interea ex hoc loco, Deum exercere sie iudicia sua, ut quidquid mali est, debeat hominibus adscribi. Nam quod evectus fuit in regnum Iarobeam, hoc certe fatebimur fuisse factum et perperam et iniuste, quia hoc modo violatum fuit coeleste illud oraculum quod datum fuerat Davidi (Psal. 2, 8), Filius meus es tu, ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi gentes, etc. Quis autem Iarobeam instituit regem? Dominus ipse. Quomodo fieri potest ut Deus evexerit Iarobeam in regnum, et interea suo decreto praefecerit Davidem non tantum omnibus filiis Abrahae, sed etiam gentibus, propter spem venturi Christi scilicet? Videtur hie Deus secum pugnare. Minime: nam quum praefecit electo populo Davidem, haec fuit lgitima ordinatio, quum autem erexit Iarobeam in regnum, hoc fuit extraordinarium iudicium: ita in Deo nulla repugnantia est. Interea populus qui suis suffragiis Iarobeam adoptt et crt in regem, impie facit et perverse. Deus tamen videtur hoc totum dirigere sua Providentia: verum est. Nam priusquam populus unquam cogitasset de novo rege, iam Deus statuerat Iarobeam eligere, et voluit etiam ulcisci hoc modo defectionem et ingratitudinem Solomonis. Haec omnia vera sunt: nempe quod Deus arcano suo consilio hoc negotium direxit, et tamen nihil habeat commune cum populi vitio. Ita discamus admirari sobrie arcana Dei iudicia, neque imitemur impuros isto8 canes, qui obganniunt, quia non possunt agnosoere quomodo Deus sic utatur etiam improbis hominibus, et quomodo quae male et perperam ab hominibus fiunt, dirigat in optimum fiuem: quia hoc non percipiunt, concludunt si Dominus omnia gubernet esse causam peccati. Atqui scriptura, ut videmus, quum loquitur de ira et furore Dei, com-

489

CAPUT XIII.

490

etiam superbe contemnunt tarn manum meam quam verbum, ideo repentinus interitus illos opprimet. Hoc quantum ad initium versus. Venient ergo dolores parturientis. Postea addit, Ipse est ius insipiens: hoc est, ipse prorsuB desipit. Hie exprobrat etiam Des populo Israel amntim despertam: ac si dicere't, Saltern si qua gutta restaret : sanae intelligentiae in hoc populo, agnosceret iudicium quod impendt, et esset spes aliqa remedii: nunc 12. Obsignatum est peccatum Ephraim (vel ob- autem prorsus dementats est populus iste. Et signata est iniquitas Ephraim), reconditum peccatum arguit vecordiam, Quia non staret, inquit, in ruptra eius. 13. Dolores parturientis venient ei, ipse filius fHiorum. Nam hoc membnlm quidam interprtes insipiens (non sapiens), quia tempore non staret im, sic exponunt, Yeniet tempus, non stabit in ruptura filiorum. Sed potius est inversio in Verbis: signirupt/wra filiorum (ad verbum). ficat enim propheta, quum iam pportunum dsit Primo dicit, obsignatam esse iniquitatem Ephraim, tempus pariendi, stare populum in ruptura,' quod, et reconditum peccatum eius: quibus verbis intelligit non faoeret si recta et sana mente esst praeditus. frustra sibi blandiri hypocritas quamdiu suspendit Notandum est prophetam alluder ad partum, quia Deus suam vindictam quia, licet ad tempus con- prius dix erat, suprventuros populo Israel dolores niveat, non tarnen dormit: neque etiam credendus parturientis: nune istos dolores prnntia^for le^ est caecutire, sed obsignat peccata hominm, et thiferos. Mulier etiamsi graviter et cum summo clausa tenet, donee tempus iustum revelationis ve- discrimine laboret in partu, tarnen moment etia'm niat. Haec est summa: sed aliquid etiam maius liberatur, et nascitur ex dolore illo gratulatio et exprimere propheta voluit. Quemadmodum enim gaudium, quemadmodum etiam Christus dicit. Prodicit Ieremias (17, 1), Peccatum Iehudah scriptum pheta autem huno partum longe diversum fore esse stylo ferreo, in ungue adamantino : ita etiam affirmt, quia scilicet abortum faciet, et retinebit nunc dicit Hoseas, obsignatam esse iniquitatem foetum ut putrescat in utero. Quod si millier in Ephraim. Nam dispereunt chartae si sparguntur, ipso partu retineat anhelitum et contrahat vires sed quod reconditur et obsignatur sub sigillo, illud suas, enecat partum et se ipsam simul, neque enim perpetuo durt; Sic igitur nunc intelligit Hoseas potest sine magno nixu parre. Quum ergo salus frustra sibi placere populum quum dantur induciae: mulieris in nixu sit posita, iam propheta contrarium quia' scilicet Dominus sub sigillo suo teneat ipsorum esse dicit in populo Israel : Sunt, inquit, similes mupeccata: ac si dicret, Deus non obliviscitur iniqui- lieri parturienti, sed interea sunt excaecati amentia: tatis vestrae, sed quum vobis ad tmpus paroit, retinent enim foetum suum in utero, et se ipsos praestaret longe vos statim dare poenas : nam eva- cohibent: ita neoesse erit tandem parturitionem hano nesceret hoc modo memoria peccati vestri: nunc illis esse mortiferam. Quare? neque enim nituntur autem omnes vestras iniquitates sedulo custodit ut partum emittant. Iam non dubium est quin proquasi sub sigillo, et peccata vestra sunt apud ipsum pheta his figuris perstringat obstinatam illam durecondita. Nunc etiam videmus quid velit propheta ritiem populi: quum enim deberet gemere et se hocversu: nempe Israelitas eo usque soelerum pro- humiliare sub ptenti Dei manu, scimus quam pergresses esse, ut iam nulla speranda sit venia vej vicaciter obdurueritr ad poenas. Quum ergo fraenum remissio. Deus ergo nunquam erit vbis propitius: ita arroderet populus ille, et interim comprimeret nam peccatum vestrum est obsignatum. Et haec sen- cor suum partim ferocia, partim stupore, partim tential in cos omnes comptit, qui fucum Deo faciunt, desperatione, non mirum est si dioat propheta esse ubi non severe ipsos persequitur, sed potius cle- populum insipidum vel dementem, quia steterit in menter eos sustiuet ac tolerat. Quum ergo sic de- ruptura filiorum : hoc est, quia non nitatur ut tanludant eius lenitatem, necess est hoc illis accidere: dem ' optbilm habeat exitum malorum suorum. nempe ut obsignet eortim iniquitates, et peccata Nam si Dominus-nos affligat, parimus tmeii dclausa teneat. Postea dicit dolores parturientis ven- mum, qtiia liberatio est instar partus. Unde autm turos populo superbo et rebelli. Prosequitur eandem ' libertio, nisi quod displibemus nobis in yitiis ossententiam, sd sub alia figura: nam per dolorem tris? nisi qod attollimus mentes nostras ad Deum? parturientis dsignt repehtinum exitium quod se- atque hoc modo patefa'cims aditum gratiae Dei? curis hominibus aocidit. Et haec ratio loquendi Ubi autem prtinacitr ferociam et stuporem adsatis trit est scripturae: Venient igitur dolores par- versus Deum pppohimus, perihde est ac si quia turientis istis hominibus: hoc est, quia sibi aeternam omnes a'ditus obstruer et. Nunc ergo videmti quam pacem promittunt, et nulli minis expergefiunt, quia apta sit haec metaphora prophetae, quum dicit po-

mendat siinul nobis rectitudinem in omnibus eius iudic8: et distinguit inter Deum et ipsos homines, quemadmodum longa est distantia: quia Deus dum convertit perversa hominum studia in suum finem, iustus est iudex. Atqui causa non semper nobis apparet: nostrum tarnen est reverenter et sobriis animis suspicere et adorare mysteria quae captum nostrum superant. Sequitur:

491

IN HOSEAM

492

pulum esse dementem, quia nunc quum tempus pariendi adesset, steterit in ruptura, hoc est, in ore matricis: sic enim vooem hanc intelligit propheta. Quum ergo stent in ipsa ruptura, et quasi cohibeant suum anhelitum, et nixus suos contrahant, necesse erit ipsos perire. Nunc videmus quid proficiat hominum obstinatio, ubi se ipsos constringunt, nbi ita quasi in angustias et cor suum et mentem et omnes sensus suos contrahunt: nempe si mulier quae parturit ita suos nixus contrahat, sibi mortem sponte accersit: ita idem isti faciunt, qui se ipsos obdurant ad versus poenas, et praesertim ubi maturus est partus. Hue enim spectat nomen rupturae, quia si Dominus non tantum semel nos percutiat, sed continuet diversos ictus, ita ut necesse sit vel resipiscere vel ad extremum perire: haec est nostra maturitas pariendi, ubi scilicet Deus ad extrema nos* adduxit, et nihil amplius restt nisi ut humiliemur sub eius manu, vel pereamus. Hanc ergo rupturam dicit propheta, in qua stant homines obstinati, qui se Deo subiicere nequeunt. Necesse erit contexere duos versus sequentes: eras faciam.

Sed no quis dicat hoc nimis remotum esse a verbis, potest optime stare contextus prophetae, etiamsi maneat futurum tempus verbi. Redimam igitur eos, quantum in me est: inseritur enim conditio, ac si Deus prodiret in medium, et profiteretur se adesse ad implendum munus redemptoris. Quid ergo obstat? nempe populi durities, quia malunt centies perire, quam se convertere ad Dominum, sicuti paulo post videbitnus. Addit postea, Ero perditio tua, mors: ero excisio tua, sepulcrum. His verbis expressius commendat propheta Dei virtutem, et magnifie earn extollit, ne homines putent nullam illi patere viam ad servandum, quia nulla spes appareat secundum sensum carnis. Dicit igitur propheta, etiamsi iam mortui sint homines, hoc tarnen non obstare quominus eos Deus vivificet. Quare? Est enim interitus mortis, et excisio sepulcri: hoc est, quamvis mors absorbeat omnia, quamvis sepulcrum aboleat, tamen Deum esse superiorem et morte et sepulcro, quia ipse mortem interimat, quia ipse aboleat sepulcrum. Nunc tenemus genninum sensum prophetae. Discamus autem ex hoc loco, ubi pereunt homines, Deum tamen manere sui similem, 14. E manu sepulcri redimam eos, a morte redi- neque vel exstingui virtutem eius, qua pollet in mam (est quidem aliud verbum, sed utrumque signi- salutem mundi, neque etiam mutari eius propositum, ficat redimere): ero perditio tua, mors: ero excisio quin semper ad iuvandum propensus sit: sed obtua (vel interitus tuus) sepulcrum (vel inferne), con- stinationem hominum reiieere gratiam illam quae solatio (vel poenitentia) abscondita est ah oculis meis. parata erat, et quam Deus ipse sponte et liberaliter offert. Hoc est unum. Discamus secundo, non Non dubito quin propheta hie sententiam suam aestimandam esse virtutem Dei ex statu nostro, continuet, quod scilicet Israel non possit ferre mi- quia fieri poterit ut centies simus perditi: Deus sericordiam sibi fieri a Deo: quanquam hie expres- tamen maneat servator. Ergo si quando desperatio sius loquitur. Nam videtur Deus promittere re- nos ita deiieiat, ut non gustemus omnes Dei prodemptionem, sed facit hoc sub conditione. Ealluntur missiones, veniat in mentem hic locus, quod scilicet enim meo iudicio, qui simpliciter haec verba acci- Deus sit excisio mortis et interitus sepulcri. Mors piunt, quemadmodum saepe ubi Deus obiurgavit et iam nobis imminot: quid ergo licet amplius sperare? minatus est, mitigat asperitatem illius doctrinae: Quasi vero Deus non sit morte superior.. Nam si et addit consolationem, gratiam suam offerens. Sed mors tantum sibi imperii vendicat in homines, quanto alia est ratio huius loci. Deus enim, quemadmodum plus poterit ipse Deus supra ipsam mortem? Staiam diximus, non simpliciter hie salutem promittit, tuamus ergo Deum esse interitum mortis, nempe ut sed ostendit se quidem esse paratum ad servandum, mors non possit amplius nos perdere: hoc est, ut verum obstare malitiam populi, ut iam dictum fuit. mors spolietur virtute ilia qua naturaliter pollet ad Sed expendamus diligentius verba: JE manu sepulcri, homines perdendos et abolendos: etiamsi iaceamus inquit. Per manum intelligit potestatem haud du- in sepulcro, Deus tamen est excisio ipsius sepulcri. bie: nam Hieronymus nihil quam nugatur, dum Hic est usus praesentis doctrinae. Nam quod vertit hic disputt de operibus. Dicit opra sepulcri esse quidam, Ero perditio tua ad mortem, ac si sermo peccata: sed illud est nimis remotum a mente pro- fieret ad populum, insulse totum locum dpravt, et phetae. Est autem haec metaphora satis trita in utilis8imam doctrinam nobis eripit. Quia autem scripturi8, ut manus vocetur potestas vl imperium. putabant multi interprtes hune locum citari a Paulo, Ego igitur redimam eos e potestate sepulcri, ego a simul etiam exposuerunt de Christo quidquid hic morte redimam eos: hoc est, nisi per ipsos staret, dicitur, ac multis modis errarunt. Primo dixerunt ego voluntarius essem eorum redemptor. Ideo qui- Deum hic redemptionem promittere absque ulla dam per subiunctivum modum transferunt. E manu conditione : videmus autem longe diversum fuisse sepulcri eos redimerem, a morte eos liberarem. Sed prophetae consilium. Postea sumpserunt in persona nihil opus est mutare tempus verbi: quanquam Christi, De manu sepulcri redimam eos. Quanquam fideliter, ut dixi, illi reddunt prophetae mentem. infernum etiam nimis argute putarunt vocari tor-

493

CAPUT XII.

494

menta quibus cruoiantur reprobi, vel locum ipsum tormentis destinatum. Sed propheta varus verbis idem repetit, et nota est satis ilia phrasis hebraica. Sepulcrum ergo hic non differt a morte: quanquam Hieronymus hic laborat et contenait longe aliud esse sepulcrum quam mortem: sed illud totum est nugatorium. Decepti igitur fuerunt in istis voeibs: deinde quum .dicit propheta, Ero excisio tua, inferne (vel sepulcrum), posuerunt nomen Morsus: et allegorice exposuerunt Christum fuisse instar hami. Quemadmodum ergo vermis si hmo apttur, quum voratur a pisce est Uli interitus: ita etiam Christum dixerunt, quum depositus fuit in sepulcrum, fuisse morsum lethiferum : quia sicuti hmo capiuntur pisces, ita mors inescata fuerit morte Christi. Et argutiae illae magno plausu aeeeptae fuerunt, ideo in toto papatu sine controversia hoc pro oraculo viget, qnod Christus fuerit morsus mortis. Sed interea si quis propius prophetae verba expend at, videbit illos inscite et turpiter abusos fuisse prophetae testimonio. Atqui nobis summopere studendum est ut maneat vera et certa scripturae intelligentia. Iam videndum est quid respondebimus, quum tarnen videatur Paulus citare nunc locum. Solutio facilis est. Neque enim ex professo semper locos addueunt apostoli, qui toto contextu ad institutum quod tractant pertineant: sed interdum alludunt ad unum verbum duntaxat, aliquando aptant locum ad sententiam per similitudinem, aliquando adhibent testimonia. Ubi apostoli utuntur scripturae testimoniis, illic quaerenda est simplex et gehina Veritas: ubi autem verbum unum duntaxat perstringunt, non est tarn anxie laborandum: ubi etiam per similitudinem dsignant aliquem scripturae locum, est illa etiam nimis scrupulosa anxietas, quaerere quomodo singulae parteB conveniant. Atqui satis constat Paulum illo 15. cap. 1. ad Corinth, (v. 55) non citasse prophetae testimonium ad oonfirmandam illam doctrinam de qua disserit. Quid igitur? Quia resurrectio carnis est valde difficilis creditu, imo abhorret prorsus a sensu naturae, ideo Paulus dicit non mirum esse si Christus venturus sit ad nos excitandos. Quare? Nain proprium Dei munus est .esse interitum mortis et esse exitium sepulcri: ao si diceret, Etiamsi millies computruerint homines, Deus tarnen non amisit virtutem illam quam praedicat, quod scilicet sit excidium mortis et interitus sepulcri. Sciam'us ergo etiamsi naturae sensus hoc respuat, Deum praeditum esse illa virtute inaestimabili, ut nos exoitet a putredine: imo si oreavit mundm ex nihilo, ita etiam nos xcitabit e sepulcro, quia est mors mortis, sepulcrum sepulcri, bolitio abolitionis, et exitium exitii: hoc tantum vult Paulus simplioiter, nempe Ulis insignibus elogiis extollere incredibilem illam Dei potentiam, quae bscondita est ab humani ingenii cap tu. Nunc si

quis citet in eundem finem locum ilium Psalmi (68,21), Domini sunt exitus mortis: an quaerendum erit quomodo hoc dixerit David, et de quo tempore loquatur? Minime: sed agitur de perpetuo Dei munere et eius virtute, qua nunquam potrit spoliari. Sic etiam hoc loco videmus quid per Hoseam pronuntiet: et illud facturus erat nisi obstaculum fuisset in populi ingratitudine. Dicit enim, Ero exitium tum, sepulcrum: ero mors tua, o mors. Iam quum semel Deus hoc pollicitus furit, statuamus certo hoc nos tandem in nobis ipsis experturos. TenemuB ergo - nunc quomodo conveniat cum illa Pauli traetatione germanus prophetae sensus. Nunc sequitur: Conslatio est bscondita, vel poenitntia, ai oCuMs rneis: DmJ enim utrumque significat. D T O significat poenitentia duci : significat etiam consolationem aeeipere. Si placeat nomen consolationis, hie erit sensus : Non est quod miretur quispiam nie tarn aspere loqui, et nihil aliud -quam fulminare contra populum meum: neque enim conslatio iam locum apud eos obtinet. Est igitur conslatio bscondita ab oculis m eis: nempe quia desperata populi malitia non patiebatur ut Deus stylum ad mansuetudinem inflecteret, ut faceret aliquam spem Teniae et salutis. Hoc igitur sensu dicitur conslatio esse bscondita ab eius oculis. Si autem mgis probetur nomen poenitentiae, eodem prorss spectabit, quod scilicet semel decretum sit populum hunc perdere. Non est igitur quod speretis temporis successu me posse mitescere: nam poenitentia bscondita est ab oculis meis. Hoc mihi manebit fixum, vos in nihilum redigere, quia scilicet estis desperati. Videmus ergo utrumque nomen eodem debere referri, quod scilicet Deus- spem salutis auferat perdito et reprobo populo. Nunc sequitur: 15. Quia ipse inter fratres frucium faciet (vel augescet: vel quam vis ipse inter fratres suos augescat: alii putant D'HK positum esse pro CiriN, inter germina : sed nimis coaeta est interpretatio. Legamus igitur simplioiter ut verba snant, Ipse inter fratr.es augescet), veniet ventus orientalis, ventus Iehovae e deserto adscendens, et arefaciet venam eius, et siccabitur fns eius: ipse diripiet tJiesaurum omnis vasis desiderabis. Iterum confirmt Deus sententiam illam, quod Israel frustra confidat suis opibus et praesidiis, et quod immineat ei certus interitus ob scelera, quae sine fine et modo prsequutus furat. Incipit autem sententiam propheta ab his verbis, Ipse inter, fratres augescet. Non dubito (quod etiam notarunt ; alii interprtes) quin alludat d' bndictionem tribs Ephraim, quae legitur Genesis 48 : scimus enim quum minor natu esset Ephraim, fuisse positum a Iacob priore loco, ut scilicet honore fratrem suum primo-

495

IN HOSEAM

496

genitum antecederet. Deinde scimus vaticinium, quod tunc protulit Iaoob, fuisse implefcum re ipsa: tribus enim Ephraim et numro hominum, et aliis etiam modis alias dignitate superavit, excepta duntaxat tribu Iehudah. Sed Ephraim tarnen multum eminentiae obtinuit in toto populo. lam quum deberet hoc adscribere gratuitae Dei bonitati, inflatus fuit superbia. Hanc ingratitudinem propheta nunc obiurgat: Ipse, inquit, inter fratres augescet: sed unde haec incrementa? unde haec tanta dignitas, nisi quia posthabitus fuit frater Manasse, qui tarnen iure naturae prior erat? lam non satis fuit misero populo oblivisci tantam Dei gratiam, nisi suis opibus abuteretur ad superbiam : deinde etiam se obduraret ad Dei contemptum. Unde enim tanta audacia repugnaudi? unde tantus stupor? tanta etiam vesania, ut contemneret iudicium Dei, nisi quia auctus fuerat inter fratres suos? Licet ergo augescat inter fratres suos, veniet tarnen ventus orientalis, ventus Iehovae, qui siccabit venam eius, et ita fons eius arescet. Hie pronuntiat Deus, quemadmodum nuper attigi, in manu sua esse eripere populo Israel quod gratis contulerat, quemadmodum potest quoties voluerit siccare fontes. Et adhibet aptissimam similitudinem : Quemadmodum, inquit, Tentus orientalis siccat et exurit, quod si diu vigeat arescunt fontes solo eius flatu : ita ego, inquit, arefaciam omnes venas Ephraim. Si putat sibi plus esse vigoris quam fontibus, qui habent inexhaustam scaturiginem, certo fontes arescunt quum ita mihi visum est. Ego igitur arefaciam venas et fontes Ephraim: quamvis putet se haurire ex alto et profundo fonte, tarnen ventus ubi exsurrexerit, poterit siccare totum hunc vigorem et succum eius. Tenemus nunc quid velit propheta. Quantum ad verba spectat, Dnp quidam male vertunt austrum: est enim orientalis ventus: deinde etiam male alii exponunt, ventum Iehovae, pro violento. Fateor quidem divinum vocari quidquid rarum est: sed hoc loco exprimere voluit propheta, Deo semper paratos esse ventos, quibus arefaciat quidquid vigoris est in hominibus, aut videtur esse. Opponitur ergo nomen Iehovae causis naturalibus vel mediis. Non erit igitur fortuitus ventus, qui siccabit venas Ephraim, sed excitabitur consilio Dei et certo iudicio: ac si diceret, ventum hunc fore Dei flagellum. Hie vero docemur, si ad tempus Deus nobis benedicat, tamen cavendum esse ne favore eius abutamur ad pravam fiduciam, quemadmodum vidmus fecisse Ephraim: quia florebat inter fratres suos: ideo extulit caput suum, et ita obliteravit Dei gratiam sua superbia et fastu. Semper ergo quum nobis prospre est, metuere debemus ne quid tale nobis contingat. Quo itaque Deus nos benignius tractat, eo semper magis excitemur ad eum invocandum, ut dignetur opus suum absolvere usque in finem, ne

scilicet indormiamus nostris delitiis, etiamsi Deus nobis indulgeat. Hoc primo loco tenendum est. lam notanda est etiam haec prophetae admonitio, quod scilicet Deus repente et singulis momentis poterit evertere fortunas hominum, nihil esse in mundo stabile quod non statim mutari queat, simul ac Deus favorem suum a nobis subduxerit. Haec igitur similitudo debet nobis 6ubinde occurrere, si tranquillus est aer, si quietum tempus, momento excitabitur ventus qui siccabit terram, qui fontes etiam arefaciet: et tamen videtur perpetuus esse fontium vigor. Quid igitur nobis fiet? Annon poterit Dominus singulis momentis nos arefacere, quum nihil in nobis sit vigoris? Poterat quidem hoc loco etiam dicere quod habetur apud Iesaiam capite quadragesimo, hominem esse similem flori qui statim marcescit: sed voluit aliquid altius exprimere, quia populus hie alte defixus in suis opibus putat sibi inexhaustos fontes suppetere, et vigorem suum non posse siccari: ideo dicit, Quamvis fontes apud te sint et venae, tamen Deus te arefaciet, quia reperiet ventum aliquem praeditum hac virtute, quemadmodum saepe ipso usu et experimento patet fontes et venas siccari. lam sequitur, Ipse deripiet thesaurum omnis vasis desiderabilis. Improprie hoc dicitur de vento, sed tamen satis clarus est prophetae sensus, quod scilicet nihil intactum manebit in tribu Ephraim, ubi ventum ilium excitaverit Dominus. Quamvis ergo absconditi sint thesauri, inquit, tamen ventus ille flatu suo penetrabit usque ad intima, sic ut nihil tutum esse possit ab eius impetu. In summa, intelligit propheta magis violentum fore impetum vindictae Dei, quam ut ullis munitionibus possit sibi cavere Ephraim, quia scilicet ventus Dei penetrabit usque ad intimas terrae venas. Haec est summa. Sequitur:

CAPUT XIV.
1. Desolabitur Samaria, quia exacerbavit Deum suum: in gladio cadent, parvuli eorum allidentur, gravidae eorum scindentur. Haec est clausula concionis: ideo male hie versus separatus fuit a prioribus: neque enim hie novum sermonem ingreditur propheta, sed tantum confirmt quod dixit de ultimo interitu Samariae et totius regni. Samaria ergo desolabitur. Ac si diceret, iam saepius vobis denuntiavi quod non creditis, instare scilicet propinquum exitium: nunc hoc vobis persuasum sit: quod si non creditis, Deus tamen exsequetur quod statuit, et quod nunc per os meum pronuntiat. Et simul causam addit, Quia

CABH3J XIV.

498

-eseacerbavik Deum mum, ne scilicet omdeWter secumex utero matrum. Quum ergo tanv gravie vindicte agi querantor dicit ipso qasm menti sunt poenas -de; illie umesory quid vobi fiet? nam eausa< mala solvere hoc modo. Etsimnl eiitii spesieni nott, quod in vobis reBidet. Nraio ergo- habemus versura ilhim cttant in gktdio, parmli eorum atidentm, semdentur expoBitHm. law sequitur exhortatio: eiam. gramdaemulieres, ut seilioet estrabatui foetute ' ' ' ' ' " ''" " ab utero. Quam dick casuros gladio cires Samariae 2. Eevertere Israel ad lhovam aeumttmn^wqUia et inetofla totius region, nam dubium est quia de- comtisti in iniquibabe tun. 3. Tofite vqbisomt verba, signet; Denn* hao specie vipdictae usurum esse, quod eu conwrtimini ad, lhovam: eh ebUibe ei, Ornmrnt tolle scilicet hostes aecerset qui eos exitio tradant. Nun imquitatem,. et sume- (vel attolle) ionum, 4t soivemus ergo videmus quid contineant propbetae v#Fha: vituios labUrum nostn>rum. initio) ostendit iam de Samaria et tot regno Israel actum esse, quia Deus nullis modis eos adducere Hortatur hio popheta Ieraelita ad resipiaoen^ poterat ad resipisoentiam, nunc vindictam sumptu- tiam> et adhne spera aljuam mjsovjeordiae. prorum de tarn scelesta eorum Obstinatiooe. Postea poniti Hoc autem posset videri absunfiHD, qia ostendit iuste Deum boo facturum, quia scilicet iam testatus est nihil fore remedii ampHus. quod exaeerbatus fuerit: postremo ostendit quale futurum scilicet nimis Deum exaeerbaasent. Videtur bic sits vindictae genus. Ne scilicet fortuite putent ve- propheta secum pugnare: sod solntio i promptu nisse Assjrios, dicit propheta bum exereitum qui est: Quum haotemis est loqnmtus de ultima* okde invadet regionem Samariae et destrnet fore quasi populi, habuisse respectum corporis totiusv nuae oonduotitium sub manu Dei, quia etiamsi Assyrii vero sermonem ad pueos dirigerez qui adhuo isteivellent propagare nes suos, et propria avaritia et gri manebant.. Et distinotio haec sedulo notada opiditas eos impelleret, Deus tarnen utetux ipso- est, quemadmodum aliis loeia admonuimuB t Boqui nmi opera ad iudiemm suum exsequendum : et ut perplexi essemus in mulids soripturae looia. Nnc agfcoseant quam horribilis futur sit ultk>, simul ergo videmus quo consilio prophet exfaoctationesm etiam dnas species commmort, quod allidentor hano attexat: postquam asseruit iam Deum fore parvuli eormn, quod scindentur gravida? eorum implaeabilem populo Israel, nempe quoad Univermulieres, et foetus trahentar ex viseeribus ipsarum. sum corpus spectat, nulla erat spes salutis;: Daus Hoc est borr-ibile dictu, nec solet accidere etiam enim. apnd se iam decreverat illos perdere, et simul quam! hostes magnopere saeviunt, niai provocati etiam voluerat hoc esse notum praJaoonio Hoaeae. fuerint ad extvemum. Tenemus ergo nunc eon- Nunc vero quia semper Deus habuit semen; aliqraod sim prophetae. Iam si quis exoipiat, infantes et reliquiim in populo electo, etiamsi. totum corpus foetus etiam qui adbuo latent in matrum viseeribus* esset putridum et corruptum, manebant tamem etwm indignos esBe taimgra^i poena, quia nondum quid- aliqua membra sana, sicuti sub magna paleae eon quam fuesint pTomeriti: responsio facilis est, totum gerie posaunt grana quaedam latere. Quondam ergo genius humanuni Deo obnoxium esse: ita etiam in- Deus quosdam servaverat (sicuti etiam Semper fafantes, quamnis nondum in lueem prodierint, iam oere solitus est), ideo proponit illis suam misaritamen ioksi sunt sub reatu, ut Deus crudelitatis cordiam: et quia abrepti fuerant quasi tempestate, damnari nequeat, quamvis suo iure uttur erga eosi quum iniquitas sie grassata esset in populo ist nihil Deinde audirousquid multis loois pronuntiet, quod esset sanum, iam; propheta eos hie alloquitur, quia soilieeti reiieiet soelera patrum in liberos. Quum non aint pvorsua insanabiles. Seiamus erg; iam ergo ita sity disoamua eusoipere haec tremenda Dei dimitti illos desperatos, et totum corpus popuK, quia indicia, qwaiftTis longe 86B8U8 noster abhorreat: quia evant sie obstinati ut sine profectu propheta, verba soimus non esse litigaqdum cum. Deo, et hoe temere apud eos facturus esset. Bermo igitur bio specialiter nimis fieri: est enim sacrilega; audaoia. Quamvis referri debet ad Dei electos^ qui etiamsi ad fcempus ergo non constet nobis ratio huiue vindictae, sobrie prolapsi essen t, et implicit! communibus ritiis, non adorandum est hoc Dei iudicium. Quin etiam ita tamen erant insanabiles prorsus. Illos nunc bortaratiociner* convenir Si parvulis non paroitur etiam tur propheta ac dkit, &vertere Israel ad Iehaoam qui adhuc ia utero matrum latent, quid flet adulti? dernn buum, quia eorruis in iniquitate tua* Ratio quid fiet senibus, qui tota vita non, destiterunt vin*- baeo additur: quia nuraqroam resipisoent homines diotam Dei is se provooare? Non dubium etiam. est nisi humiliati fuerjat. Undo autem vera, humiliatio quin Dominus voluerit his verbis magis terrere pro- et soria^ nisi ex sensu peoeati? Ergo nisi sibi disfanos illos centemptores vefbi sui oum quibus- erat pliceaat homines^ et agnoscant s dignos esse exitio, illi negotium. Quale imminetvobis, inquit, iur nuoquam taogentur serioi affeetri resipiscentiaet Itadiium, et quam trenaendam.: nam parvuli etiam que pudsnter haeci duo simut oohiuogit toseas, vesfai non eximentur. Ego enim involvami eos in quod soilieat' Israel, corruerit in; soi eceleribas;; deidem exitium, ut allidantur ad saxa, ut extrahaatur | inde iam tempus esse ut ad Iehevam Kedeaat.
; ; 1

Calvini opera. Vol. XL'II.

32

499

IN HOSBAM

500

Quare? nam ubi persuasi fuerint se dignos esse Tollite vobiscum verba, et convertimini ad Iehoexitio, imo iam destintes morti, quia Deum toties vam, et dicite ei, omnem remove iniquitatem, et tolle provocaverint, tunc incipient sibi displicere: et de- bonum, et solvemus vitulos labiorum nostrorum. Dixitestatio peccati eos impellet ut ad resipiscentiam mus proxima lectione, quaenam verba hie propheta adspirent. Dicit autem, Tu Israel convertere ad Israelitas tollere iubeat, dum eos hortatur ad poeniDeum tuum. Iam blande hic eos invitt propheta : tentiam: nempe quia hactenus surdi et muti fuerunt, jieque enim proficeret severis verbis, nisi misceret vult non modo attentes esse ad verbum Domini, spem gratiae, quemadmodum scimus nullam sine sed esse promptes ad respondendum, ut mutuus sit fide esse poenitentiam. Ergo propheta non tantum consensus inter doctrinam quam audiunt, et inter hie ostendit quid facto sit opus: sed dicit, Tu es confessionem ipsorum. Nunc se ipsum exponit diIsrael, tu es electus populus. Neque tarnen omnes cens, Omnem remove iniquitatem, et tolle bonum. promiscue alloquitur, quemadmodum dictum est, sed Haec sunt igitur verba cum quitus iussit eos ad qui veri erant Abrahae filii, etiamsi ad tempus d- Deum accedere. Nam dictt illis confessionem quam gnrassent. Tu ergo Israel convertere ad Deum Dominus requirit. Primo iubet eos petere remissiotuum. Nam utcunque ad tempus defeceris, tarnen nem et veniam peccatorum: nam si velit peccator Deus nondum te abnegavit: redeas modo ad ipsum, redire cum Deo in gratiam, interea non agnoscat tu gratiam invenies, quia placabilis est populo suo. Buum reatum, ilia est praepostera ratio. Ergo initium Postea ostendit modum resipiscentiae. Et hic locus debet fieri a confessione qualem hie propheta denotabilis est, quia videmus ut homines mera ludi- scribe. Nam Israelitae dum petunt ut Deus peccata bria afferant, ubi de poenitentia agitur. Si ergo remittat, simul fatentur se esse coram ipso reos: nomen poenitentiae in medium profertur, excogitant imo se ipsos damnant, ut obtineant gratuitam abhomines posse Deum placari hac vel ilia caeremonia, solutionem. Et emphaticum est quod dicunt, Tolle quemadmodum videmus fieri in papatu. Quid est omnem iniquitatem. Nam hoc modo non tantum illic poenitentia? nempe si certis diebus ieiunant, si pronuntiant se unius culpae esse reos, sed multas demurmurant preculas, si suscipiunt votivas pere- esse iniquitates de quibus merito Deus poenas grinationes, si missas redimunt: si his nugis se exigeret, nisi esset illis propitius. In summa hic multum fatigant, putant afferri iustam et legitimam agnoscunt varium et multiplicem reatum. Iam adpoenitentiam coram Deo. Illud est prorsus ridiculum. dunt, Tolle bonum. Sic exponitur vulgo hie locus, Ergo quoniam non intelligit mundus quid valeat ac si dicerent Israelitae se hactenus fuisse steriles nomen poenitentiae, et quorsum etiam speotet, pro- et vacuos bonorum operum, nunc post reconciliatiopheta hie exprimit veram poenitentiam a fructibus. nem utiles et frugi servos Deo fore. Sed videtur Dicit ergo, Tollite vobiscum verba, et convertimini ad mihi sensus hic non quadrare praesenti loco : postea Iehovam, Et dicite ei, Omnem tolle iniquitatem, et enim subiicit testimonium gratitudinis, Solvemus visuseipe bonum, et reddemus tibi vitulos labiorum nos- tulos labiorum nostrorum. Ego igitur non dubito trorum. Quum iubet verba tollere vel accipere, quae quin hie loquantur de benedictione Dei, quae fluit loco sacrificii offerant, non dubium est quin respiciat ex gratuita peccatorum venia. Neque enim simad doctrinam legis. Primo certum est prophetam pliciter Deus recipit nos in gratiam, sed re ipsa non loqui de verbis simulatis: scimus enim quid etiam ostendit non frustra se reconciliatum nobis Deus per Iesaiam (29, 13) pronuntiet, Populus hie esse, quia addit fructus paterni amoris, dum scilicet appropinquat labiis suis ad me, cor autem procul a nos prosequitur sua beneficentia. Quemadmodum me distat. Sed iubet verba sumere quibus testetur ergo iubebat propheta Israelitas afferre verba coram populus id quod conceptum habet in animo. Vult Deo, sic etiam nunc inducit ipsos loquentes, ut ergo hoc primum, ut verba affectui respondeant: Deus bonum afferat. Et scriptura fere coniungere deinde notandum est, hic non de quibuslibet verbis solet haec duo: nempe gratiam Dei, qua ultro pecloqui prophetam, sed mutuam esse relationem inter cata remittit, et benedictionem, qua dignatur alios verba Dei et verba hominum. Quomodo igitur verba suos postquam complexus est ipsos amore paterno. afferre debemus ad Deum, quibus profiteamur veram Tolle igitur bonum: hoc est, Domine, primum recipe pietatem? nempe bi sumus dociles: si castigat nos, nos in gratiam: deinde re ipsa testare te nobis esse libenter sufferimus: si obiurgat, fatemiir merito id propitium, nempe externis beneficiis. Nunc sequitur: fieri: si minatur, suppliciter deprecamur poenam: M solvemus vitulos labiorum nostrorum, vel reddesi veniam promittit, amplectimur. Ubi ergo ita ex mus. Fatentur hoc loco fidles se nihil habere quod ore Dei sumimus verba, et afferimus ad ipsum, hoc vicissim Deo rependant ubi liberaliter omnia in est sumere verba, quemadmodum propheta hoc loco ipsos contulerit, nisi ut clbrent eius bonitatem intelligit. Videmus ergo quorsum pertineat haec laudibus, et fateantur se illi omnia debere. Est prophetae exhortatio, quum verba sumere iubet. igitur insignis hie locus, quia xtollitDei bonitatem Sed non possem ulterius progredi. erga homines: deinde docet nullam esse in homini-

501

APT XIV.

502

ergo, tametsi fidles de futuro tempore loquntur,' simul tarnen oblique fateri' se ' graviter peccasse, quod Deum vivm deseruerint, et spesisus transtulerint hue et illuc, vel ad Assyris, veld.fictitis deos. Interea vero profitentuf se alios fore in posterum, ao si diceret non modo se gratos fore Do in referendis laudibus, sed fore prorsus novm rtionem vivendi, ne abutantur Dei bonitate. Haec summa est. Quod dicunt, Assyris non servbit ns, quemadmodum iam attigi, non dubium est quin condemhent perversam fiduoiam, qua fuerant prius'de-' lusi, quum scilicet salutem suam ab Assyriis peterent. Non dubium quidem est quin semper Israelite obtendere soliti fuerint Dei nomen: sd quum iputarent se esse perditos nisi ssyrii suoeurrrent, certe ita fraudabant Deum iusto honore, et eius. spoliis ornabant homines: quia nisi statuimus unum Deum nobis sufficere, etiamsi nos destituant omnia terrena subsidia, non locamus in eo s'pem salutis, sed potius transferimus ad mortales quod eius est proprium. Huius ergo sacrilegii se damnant Israelitae, et interea ostendnt hunc fore poenitentiae suae fruetum, quod colligent nimos suos' ad Deum, ne distrahantur hue et illuc, quemadmodum antea, vel putent se fore salvos hominum auxilio. Ergo discamus non aliter converti homines ad Deum, nisi quum valediount omnibus creaturis, neo illic amplius spes suas defigunt. Hoc est unum. Quod sequitur duobus modis potest exponi, Super quum non adscendernus: ae si dicerent se non amplius fore tarn amentes, ut superbiant in sua vir tute: vel existiment se fore salvos, quia probe muniti sint equis et turribus, Sed potest etiam simplicius exponi hoc membrum, quod scilicet non errabunt sicuti antea, quum auxilia hinc inde procul sibi aocersereht. Non conscendemus ergo equum, sed stabimus hic quieti. Et videtur sensus hie esse aptior: ita non existimo prophetam aliquid diversum nunc afferre, sed ooniunctim lego haec duo simul, ssyrius non servbit nos, ideo non conscendemus equum, . 4 Assur (Assyrius) non servabit nos: super nempe ut cursitemus, quemadmodum fatigaverunt equum non adscendernusj et non dicemus posthac, DU se longinquis profectionibus : simul atque aliquod nostri, op&ri mcmuum nostrarum, quia in te misri- instabat periculum, fugiebant procul in Assyriam, cordiam cnseguetur pupiUus. . ut inde opem peterent: Deus autem iubebat eos quietos manere. Melius poterit hoc intelligi ex aliis -' Contexi debet hic versus cum proximo: nam loois, qui respondent praesenti sententiae: nam per olarius et plenioribus verbis hic demonstrant Israe- Iesaiam (30, 16) dicit Deus, Ne equos conscendatis : litae in quo peccaverint, et simul etiam demonstrant dixistis autem, Nos: conscendemus: ergo consoensuam resipiscentiam : nam quum dicunt,' ssyrius dite, inquit. Est illic concinna allusio, quod Iudaei invito Deo et rpugnante oursitarent ,'et'festinon servabit nos, non conscendemus equos, non dicemus operi manuum nostrarum, DU nostri^ subaudienda narent ad petenda auxilia: Ego video vos, inquit-, est confessio, quod his omnibus modis in se con- nimis propensos et celeres esse: ergo consoendetis, citaverint Dei vindictam, quod scilicet speraverint sed fugiendo. Yidemus quorsum - pertineat illa obsalutem ab Assyriis, quod cursitaverint hue et illuc, iurgatio prophetae, quod scilicet' Iudaei, qui manere et ita se a Deo alienaverint, quod etiam supplices debebant tranquilli in statione sua, hue et illuc conconfugerint ad statuas et idola, et transtulerint in fugerent causa ptendi auxilii. Ita etiam hoc looo mortua simulacra honorem ttnius Dei. Yidemus I
32

bos' mutuam compenstionem, sed tantum posse afferre landes, quibus clbrent bonitatem Dei, nihil autem praeterea, quemadmodum dicitur Psal. 116; ' (v. 12): Quid rependam Domino pro omnibus beneficiis quae in me contulit? Calicem salutis accipiam et nomen Domini invocbo. Mio etiam propheta testatur Deum non ideo liberalem esse erga homines, quod ab illis quidquam expetat Tel exigat : ' quid ehim afferre possent? Sed interea exigere gratirum actionem, et oontentum esse sacrificio laudis, sicuti etiam Psal. 50 habetur. Iam idem nunc, disoendum ex hoc loco, Domine, tolle bonum, inquiunt: hoc est, etiamsi multis modis et varus obnoxii simus tuo iudicio, sicuti innumeris peccatis provocavimus iram tuam, superet tarnen omnes nostras iniquitates tua bonitas: ubi nos mundaveris, tolle etiam bonum quod hactenus quasi remotum a nobis fuit. Quamdiu enim signa ostendit Deus irae suae, necesse est nos privari omnibus bonis. Ergo postulant, ut Deus, postquam reversus fuerit cum ipsis in gratiam, beneficus esse incipiat, Quid tandem? Domine, nihil tibi promittimus mercedis : neque enim tu postulas, vel in nobis sita est facultas: sed solvemus tibi vituhs labiorum: hoc est, fatebimur nos tibi debere omnia, quia unicum est sacrificium laudis, quod nobis sappetat, ubi oneraveris ns omni gnre bonorum. Eleganter atitem vitulos labiorum vocat prphet-laudes, quas Deus a nobis requirit quasi praecipuum sacrificium : nam sub lege offerebant quidem vitulos qum solve bant vota. Sed propheta ostendit, Dum non morari externa illa sacrificia, seil tantum exercitia esse quae alio deducant homines, nempe ut gratirum actionem sacrificent. Haec igitur ratio est metaphorae: quasi diceret, vitulos qui solebant offerri, non esse vera sacrificia quae Deum oblectent, sed potius tendere in hunc finein, ut homines' offerant laudem Deo. Iam ergo tenemus sensum huius versus. Sequitur:

503

IN HOSEAM

504

dicunt, ubi volu&t oatendere fructum suae poenitentiae, Nos postbac non eonscendemus equum, quia Dominus, qui promittit se fore nobis auxilio, non prooul quaerendus est. Non ergo nos frustra posthao fatigabimus. Videtur mihi hoc propheta Telle. lam addit, et non dicemus, DU nostri, operi manuum nostrarum. Sicuti loquuti sunt de perversa fiducia quam looabant in hominibus, ita nunc damnant superstitionem. Et duae sunt istae pestes quae solent afferre interitum hominibus, quia nihil magis exitiale est, quam transferre spem nostram a Deo. Atqui hoc fit duobus modis, Tel dum homines suis viribus confiai, vel humanis opibus superbiunt, et inoipiunt Deum oontemnere, ac si possent extra ipsum esse salvi : vel quum se addicunt falsis superstitionibus. Uterque morbus semper in mundo grassatus est, ubi homines impliciti sunt suis superstitionibus, ut fingant sibi novos deos, unde proveniat salus: sicuti videmus in papatu Deum pro nihilo fere duci, Christum non sufficere: unde enim fit ut tot sibi patronos fabricent? ut fingant sibi tot praesidia in suis figmentis, nisi quia spernunt auxilium Dei, vel ita extnuant, ut non audeant sperare illino salutem ? Ergo videmus superstitionem abstrahere homines a Deo, ita esse causam pessimi exitii. lam alii non tarn superstitionibus addicti sunt, quin simul concipiant spem ex sua virtute vel sapientia: filii enim huius saeculi infiati sunt suis opibus: et principes si habeant paratos exeroitus, si habeant urbes munitas, si etiam suppetat copia pecuniae, si muniti sint multis foederibus, excaecantur hac falsa persuasions. Sic ergo docet hie versus, duas esse exitiales pestes, quae homines fere abducunt a vera salute: et ideo si volumus ex animo et sincere resipiscere, purgemus animos nostros utroque vitio, ne scilicet quidquam tribuamus propriis opibus, vel terrenis sbsidiis: deinde ne extra Deum fingamus idola et statuamus unicum Deum nobis sufficere. lam sequitur. Quia in te misericordiam consequetur pupillus. Hie Israelitae ostendunt quorsum oporteat nos redigi, ut maneamus defixi in uno Deo: compart enim pupillis eos qui ita humiliati sunt, ut abiiciant omnes vanas spes, et conseil nuditatis et inopiae suae, recumbant in unum Deum. Ergo ut pateat misericordiae Dei ad nos accessus, necesse est .nos esse pupillos. lam quid sibi velit metaphora haec satis notum est. Scimus pupillos primo auxilio destitui : deinde. etiam prudentia, et nihil virtutis illis suppetere. Pendent igitur ab.alieno auxilio, indigent etiam directione: denique salus eorum posita est in alina ope. Sic etiam vere sumus pupilli, ubi neque prudentiae nostrae innitimur, neque reoumbimus in opes nostras, neque etiam putamus nos salvos fore auxiliis quae nobis e terra suppetunt, sed coniicimus omnes spes nostras et curas in unum Deum. Hoc unum

est. Pupillus ergo in te misericordiam oonsequetur, hoo est, Domine, ubi nos ita affiixeris, ut simus proirsus deiecti, tunc misericordiam in te eonsequemur, et haec misericordia nobis sufficiet, ne vagemur posthac, vel abstrahamur pravis figmentis, quemadmodum antehac nobis contigit. Quum ergo dicunt, in Deo pupillos misericordiam coneequi, intelligunt sufficere gratiam quae offertur a Domino, ita ut non opus sit amplius quidquam subsidii aliunde accersere. Nunc tenemus etiam quid velit hoc versu propheta. Sequitur: 5. Sanabo defectiones eorum, diligam eos sponte (vel liberaliter), quia aversus est furor meus ab eo. Hic iam confirmt Deus quod pris vidimus de gratuita reconciliatione : neque supervacua est repetitio: nam ut propensi sunt homines ad spes vanas et erraticas, ita nihil difficilius est quam ipsos retinere in uno Deo, et pacare eorum animos, ut non tumultuentur neque aestuent, quemadmodum experientia nos omnes docet. Nam dum amplectimur promissiones de gratuita venia, tarnen caro nostra smper nos ad diffidentiam sollicitt, et agitamur varus figmentis. Quid? An tu potes, vel audes certo tibi polliceri, Deum esse tibi propitium, quern tot modis scis tibi merito infensum esse? Quoniam ergo tarn sumus propensi ad diffidentiam, ideo oonfirmat rursus propheta dootrinam illam quam prius vidimus, nempe quod Deus ad reconciliationem paratus sit, nee quidquam magis expetat, quam populum suum recipere et amplecti: ideo dicit, Sanabo defectiones eorum. Modus sanandi est in venia gratuita: quanquam enim Deus nos spiritu suo regenerate sanat rebelliones nostras, hoc est, subigit nos in suum obsequium, et corruptelas a nobis aufert, quae nos incitant ad peccandum: tarnen hoc loco non dubium est quin propheta in persona Dei pronuntiet sanos fore Israelites a suis defectionibus, quia non venient in iudicium, neque imputabuntur. Sciamus ergo Deum bifariam medicum esse in sanandis peccatis nostris, nempe dum spiritu suo nos repurgat, et dum abolet ac sepelit omnes offensas. Sed de secundo remedii gnre loquitur nunc propheta, quum dicit, Sanabo aversiones ipsorum. Utitur autem atroci nomine: nam poterat ponere delicta vel errores, ponit autem defeotionem a Deo: ac si diceret, Quamlibet graviter peccarint, ita ut suis criminibus meriti sint centum mortes, tarnen ego sanabo eos ab istis tarn atrocibus peccatis, et diligam eos sponte. D3H3 potest exponi vel sponte vel liberaliter. Digam eos igitur liberaliter : hoc est,effuso amore vel non vulgari: aut diligam eos sponte, id est, gratuito: nam qui vertunt, Diligam sponte, quia non coactus, corrumpunt prophetae senauxn. Quam enim illud frigidum esset, Deum

ses

GOTT X l ;

50g

non eogi ad no amandos1? et tjui sensus mue poSset elici? Sed dicitur Dominus igratis nos tttligeee, quia eaueam da nobis non reperit: indigui eflim sntnue quos reBpieiftt vel digoetur ullo favore : st iaeo-se liberalem ostendit et benefiounay qwod indigne! amove peosequatur. Sio igitia -teneiBs genuioum prophetae sensum, Quod etiamei IsraeKta modie omnibus provocaverint am Dei, quad data opera voilent prime, et ilium habere sibi infensum: tarnen Dominas promittit se fore illis propittom. Quomodo? nempe quia specimen edet suae liberalitatis, quum ita gratuite JpsoB complexus fuerk. laroa videmtis qomodo Deus Bit nobis pater, et nos in filik suis oenseat, nempe dum pecoata nostra aboie t: deinde quam nos gratuito recipit in suum auaorem. Et hoc diligeter notandum est > quia semper imagiaatur mundus se Deo currere, et aliquid afferre quo eum flectat vel inolinet in amorS. Hoe figmento nihil potest esse saluti nostras magis adversum. Ergo discamus ex boo loco non posse Aliter Deum nobis ease patrein, nisi ubi est medicus, et sanat transgressiones nostras, lam hie etim ordo notabilis est, quum Dens amorem. subiieit medicinae. Qnare? Nam quia iustus est, neeesse e s t u t nos odio babeat quamdiu imputt peocata. Srgo hoe amoris initinm est, ubi purgat nos ab omnibus vitiis et maculas nostras abstergi*. Qnlim -ergo quaeritur quomodo Dens amet homines, exordium fieri debet a gratuita venia: quoniam quamdiu peocata imputt Deus, necesse est ut homines siflt ei exosi. Tunc ergo incipit nos ille diliger, 'pOBtquam morbos nostros sanavit. Nee super.vaeuan-est quod subiicit, Aversum esse furorem Dei ab'Ifaele. Voluit enim quasi sigillum addere propheta ad hfirmationem suae doctrinae. Quia semper disOeptant secum homines ubi audiot Deum esse sibi propitium. > Quomodo? Quia sanat infirmitats tuas; .Bed hatrtenns expertes OB ilium tibi itatum esse; et nnc quomodo statues iram illius esse placatam? Ergo obsignat testimonium amoris Dei pTopheta quum dioit, itcessare eius iranu Avrsus est ergo'furor rnetts. Etiamsi hactenus multis sigfiis detaonatraverim tibi iram meam, nunc tarnen ego-quasi mutatus ad te venio. Ne igitur m aeBtimes ex praterito tempore, quia ntiHC placatus sum, et furor meits obs te oversus est, Sequitur:

hoc debebamt impotare SUIB pecoatis: debebaftt in talibu doeumeiatis ^entire iram Dei: faerarit s*n^ pidi, nt potius ngerent ateoidere res adversas ifoptuito. Propheta mukus M t in hoo sermone, rquod scilicet Israelitae semper miseri futuri essent, donee oonverBi assent m. Deum: -deinde [liod omnia illis imteliciter esaura esent, Sonets eonsequcrti eesemt venkm. ia*n mutationem docet, quod Deus ;na ; t&tUBi -veebis teatetur se propitium fore, ed es periinenttaa simtrl dafcaifUs sit node ngaocant iBrae-lita se iam beatos sse, foniam recoacilia*i sifc Deo: proptrea quod benediotio eins, fru'etus ^?it gratuiti asaoris. Sio ergo contexi debeat istae eeritentiae, Ero Israeli quasi ros. Sigtfioat ideo antea fuisse aridos, quoniam ^rivati foefl! D*i fawe. Compart eos rosae vel lilio. Iam si urantur agri vel prata aestu solis, nnllus ros a'coeio dffluat, omnia areseent. Undo ergo fit ut lia flofeant iet rosae, nisi quoniam suguat humorem e eoelo^Jt ros vivificat terram, M posint vn suasm prtrferre? Haeo igitur ratio est simEitudinis, qwod 'hnlies aresoant et destituantur Omni vigore, quamdiu D4 minus subducit favorm suum. Quare? necesse enim est ut Deus quasi rorem distillt, alioqi) tit iam dictum fuit, nos sumus steriles prorsus et aridi. Ero igitur quasi ros Israeli: deinde, ftorebit qU09i lilium et radices suas emi&bet. "pi vertnnt quidam Peroutiet: et Ti signifioat percutere. Hoc certtim est. Alii veftunt, Pertingent rsitni eis, sed veiv bum est singtilaris numeri: ponit autem radices in plurali numro. Propheta ergo loquitur de Israele, quod radieeB suas pertiet. Sed metaphoriee Bigsrificat defigere. Defiget igitur radioes suas. Quemadmodum dum percutimus defigimus ictus, vel proiieiniUB brachia nostra: ita etiam poiieet radices Stias tanquam Libanus. Hie scundus est efibctas gratiae et benedictionie Dei, nempe quod diutuma erit ppuli flicitas. Quum loquutus est de rosa vellilo, fuit haeo ratio metaphorae, quod repente poBBet et quasi momento uno vivifioare Deus Istfaelitas, tametsi erant Bimiles mortuisv Qnettadoduot nocte ua Burgit lilium, et praeter spem, rosa- etiam : sic siibita mutatio per illam metaphoram notatur. Sed quOniam lilia et rosae statim maroescunt, non stis M t prmitti hoc Israeli; quod scilicet repente exoriretur salus, sed oporttrit addi hoc secuodran membrum, nempe quod etiamei similes siot rosis t : liliis tmen similes etiatn erunt airbribs pfOCfris,, > . 6. 3ro quasi rds Iwaelifiorbit-quasi Mlium et quae altas radices iaeiunt sub terramv ut maneant falii vertHfit, rosa), figt radioes suas quasi inbonus stabiles, ut'diuvigeant: Nunc ^rgo tneftuB $#o<(vel quasi Libatt). -. L-. phetae ensum. Duplicem Mo offectum ponit henedictioniB Dei erga Istaolitos, nempe quod subita erit Iam kerum repetit propheta raed dixerafy Ubi ipsorum instauratio, simut atque Deus instar rtis seiltet'eus in gratiam rediefei* earn populo suo, instillaverit suam gratiam in eos: deinde quod non fot k beneficum^ nt frnetos reconoiliationjs appa- rit oaduea haec Miitas,; 8ed 4kltulo t atibilis. ret.. Nam jaod misera alflicti fuetiaat iBraeii ^tOBt autem verti, ^si^Mbtinus, W>1 Mbatti tan*

507

IN H( 3EAM

508

quam IManus proiiciet radices suas, sicuti arbores quae illio nascuntur: vel proiiciet radices suas tanquam arbores quae sunt in Libano: sed quoad sensum nihil refert. Sequitur:

germinabunt tanquam vitis, odor eius tanquam vini Libani. Prosequitur eandem sententiam propheta, quod scilicet Deus liberalem se ostendet erga populum suum, ut facile appareat ex diverso statu prius mritas poenas ddisse. Dicit autem, Incolae 7. Ibunt rami eius, : et erit quasi dlivae decor umbrae eius revertentur:. quanquam verbum isti" proeins, et odor ei quasi Libani. 8. Mevertentur incolae prie significat recreari hoc loco, quemadmodum umbrae eius (qui habitant sub eius umbra), et se Psalmo 19 (v. 8), ubi dicitur, Lex Domini nantf vivificabunt tritico (vel quasi triticum), et germinabunt convertens animas : tantundem hoc valet atque restautanquam vitis: odor eius (alii vertunt memoriam: rans, vel restituens animas. Ita significat propheta, sed male: nam "D proprie memoriam significat, a postquam iterum florere coeperint Israelitae, umbram verbo "D quod est recordari: sed metaphorice etiam ipsorum fore vivificam, ut restitut vel recreet qui Hebraei odorem vocant memoriam: quia etiamsi res sub ipsa latebunt. Vocat igitur incolas umbrae, quinon videtur, tarnen.diffundit suam fragrantiam: odor cunque erant ex populo: et compart communem statum populi Israelitici arbori frondosae, quae raigitur eius) tanquam vini Libani. mos longe et late extendit, ut possint abscondi ab Prosequitur eandem sententiam propheta, sed aestu solis qui confugiunt ad umbram eius. Nunc cohaeret principium huius versus cum secundo tenemus rationem metaphorae, et quid intelligat membro superioris. Dixerat altas fore radices po- etiam propheta per verbum 12P\ Postea addit, puli, postquam eum restituisset Deus: nunc adiungit Vivificabunt se tritico, vel tanquam triticum. Si quod rami eius ibunt. Hie ire metaphorice ponitur legimus in casu nominandi, subaudienda erit nota pro longius progredi: rami autem arborum viden- similitudinis 3. Quibusdam magis placet casus ablatur ire dum sese latius extendunt et propagant. tivus, Vivificabunt se tritico. Sed videtur prior Ibunt ergo rami eius: hoc est, arbor ilia postquam sensus melius quadrare: nam, ut heri dictum fuit, radices egerit, non manebit in uno statu, sed auge- propheta quia tractat rem persuasu difficilem, ideo scet, ac ramos suos in omnes partes diffundet : de- multas similitudines coacervat quae ad confirmationique hie promittit Deus quotidiana incrementa nem valent. Vivificabunt igitur se ut triticum: hoc suae benedictionis, postquam semel coeperit se est, augescent. Quemadmodum ex uno grano sciostendere liberalem erga populum Israel. Bro igi- mus provenire multa, sic etiam propheta, quum lotur initio beraus, sed tarnen successu temporis quitur de incrementis populi, ubi receptus fuerit a augescet ac multiplicabitur benedictio mea erga eos, Deo in gratiam, dicit fore similem tritico. lam inquit. Postea addit, Et decor eius erit quasi olivae. addit, Germinabunt tanquam vitis. Haec similitudo Similitudines multas congerit propheta, quo melius confirmt quod nuper dixi, nempe populum tarn confirmet animos populi. Et certe videmus evane- arboribus, quam tritico, et vitibus etiam conferri. scere mentes hominum dum hinc inde prosperitatem Quod autem de incolis loquitur, non debet videri expetunt : quia vix centesimus quisque est qui absurdum, quia voluit melius exprimere quorsum certo sibi persuadeat Deo propitio omnia bene et perventura esset utilitas ilia communis, nempe ad fliciter cessura. Non respiciunt in Dei amorem singulos. Postea addit, Odor eius tanquam vini Lihomines ubi cupiunt sibi bene esse, sed vagantur bani: hoc est, ubi germinaverint instar vitis, proin toto mundo: et nunc in se ipsis quaerunt pro- frent non vulgare aut asperum vinum, sed suasperitatis materiam, nunc in terra, nunc in aere, vissimum, quale in monte Libano nascitur, et optimi nunc in mari. Quoniam ergo tarn difficile est peni- odoris. Caeterum nihil aliud intelligit propheta tus infigere hanc doctrinam hominum cordibtts, ut quam felices fore Israelitas, et prosperum ac laecerto agnoscant Dei amorem esse fontem omnium tum fore eorum statum, ubi conversi fuerint a bonorum, ideo propheta tantam congeriem similitu- suis superstitionibus et aliis vitiis, et se totos tradinum hie posuit ad confirmationem suae doctrinae. diderint regendos Deo. Haec est summa. Nunc Erit ergo decor eius, inquit, tanquam olivae: deinde pergamus : fragrantia ei quasi Libani. Scimus autem odoriferas arbores nasci in monte Libano. Sed varus figuris 9. Ephraim, quid mihi adhuc cum idolis?. Ego ostendit propheta statum populi fore laetum et beatum, simul ac receptus fuerit a Deo in gratiam. respondi et respexi eum (vel exaudivi), ego tanquam Postea iterum addit, Mevertentur incolae umbrae eius.abies frondosa: A me fructus tuus ikventus est. Sed differam in crastinum. Iterum propheta Israelitas loquentes inducit sicut prius, quod scilicet dplorent suam caecitatem Mevertentur incolae umbrae eius (ita est ad ver- et vecordiam, et renuntient in posterum superstitiobum), vivificabunt se tritico (vel tanquam triticum) nibus. Repetitur ergo hie confessio ilia quam prius

50

GAPTTT xr*.

51

vidimus, quae testis est verae poenitentia, ubi' scilicet homines pudefacti in suis peccatis sibi displicentj et applicant animos suos ad obsequium Dei, et totam priorem vitam suam detestantur. Hue pertinet' quod nunc dicit propheta. Est conoisus sermo, sed tarnen brevitas haec nihil obscurioontinet: Ephraim, inquit, quid mihi aim idolis? Subaudiendum quidem est verbum; Ephraim dicit, Quid mihi cum idolis? Sed tarnen satis constat quid relit propheta. Est igitur in his verbis, quemadmodum dixi, sincera confessio, quia'decern tribus detestantur suam vecordiam, quod alienatae fuerint a vero Deo, et implicitae falsis et foedis etiam superstitionibus, Quid ergo mihi cum idolis? iuquiunt: E t quum addunt, Amplius, fatentur superiorem vitm fuisse corruptam et vitiosam : interea praedicant suam resipiscentiam, quum dicunt nihil sibi mplius fore cum fiotitiis diis. Sequitur ratio: nempe quia exaudiet Deus Israelem, ac respiciet, ut sit ei arbor frondosa. Quidam ita exponunt, ao si promitteret Deus se fore propitium Israeli, postquam suam resipiscentiam demonstraverit. Sed corrumpunt illi sensum- prophetae: potius enim dicit, Postquam senserint Israelitae, atque ipso etiam effectu experti furint, Deum sibi esse propitium, tunc dicturos quam stulti et insani fuimus, quamdiu sequuti sumus lidola? lam ergo tempus est ut animi nostri in Dutn irecumbant. Quare? PerBpicimus enim nihil: nobis esse melius quam sub eius fide et tutela degere. Ipse enim nos exaudit, ipse nos respicit, ipse:est nobis instar arboris frondosae, ut nos protegat sub umbra sua. Nunc videmus quomodo inter se cohaereant haec duo membra: causam enim ostendit; Deus, our Ephraim idolis renuntiabit, quia scilicet' intelliget se fuisse misre deceptum, quamdiu vagatas est post sua idola. Unde hoc intelliget? nempe qfuiarf videbit se nunc respici a Domino, quum ante deBtitutus esset eius ope. Ubi ergo tale experiinehtum dederit Dus populo suo,. simul efficiet ut? abiiciat omnes pravas fiduoias, et fateatur se fuisse miserum ac perditum quamdiu idolis fuit deditus. ' Exaudivi igitur eum et respexi, inquit. Praecedit ergo quod -'posterius est in verbis prophetae : praecedit ordine illad membrum. ' Ephraim dicet, quid mihi cum idolis? Quum dicit,- Ero tanquam dbies frondosa, et simul addit, ex me frudus tuus inventus est, videntur duae istae similitudines parum inter se congruere : neque eniin abide > est fructifiera, ut notumest. 'Our' ergo fructus delude fit mentio? Solutio in promptu est, duas esse similitudines diversas: nam quum Deus abieti se compart, tantum de protectione loquitur: scimus enim si quis refrigerium expetat, abietem esse aborem frigidam: deinde semper viret, quemadmodum satis notum est, quum defluunt folia ex aliis arboribus: deinde proceritas ipsa, et densitas maiorem umbram

uppeditat. Haec' igitur ratio est cur Deus officium abietis sibi tribuat'ergappulum: quia Bcilicet' ab aestu reoreabit quicunque ad eius umbram confugieht. : : > lam alia > est ratio secundae similitudinis, quod Deus-etiam- fructum suggeret populo suo. Prius dixit propheta, Israelite fore similes arbori, et quae ramos suos alte defiget sub' terrain. Nunc transfert nomen ho<v ad Dum, et utrumque merito: ubi enim nos foecundat Dens,' sumus palmites plantation vite_oj3tima: deinde hoc verum- estp totum fructum quern percipimus, esse ab ipso : nam> defioiet nos omnis vigor, nisi-Deus humorem et'vitam ipsam nobis suggrt. Nunc ergo videmus : nob esse absurdam banc varietatem, quae legituf in verbis prophetae; quia varii sunt respectus. Fructus ergo tuus ex me inventus est: ao si dicer et Deus, Israelites si sapiant contentos'fore sua gratia,1 quoniam qui alimenta ab ipso petunt; aturabuntur. Reperient enim illic fructum copiosum et satis uberem. Nunc ergo tenemus quid hoc sibi velit.> lam sequitur,..'.-. .' >iJ--'.'-i-.j;-,/ 10. Quis sapiens, et intelliget haec? intdligens, et cognoscet ea? Quia rectae viae IeJiovae,etiwsty ambulabunt in Ulis, et impii impingent m iis. a,- '. y Non dubito quin hanc sententiam saepius ineulcaverit propheta, et su binde earn revocaverit in animos, quia scimus fuisse illi assiduum certamen cum horribili contumacia. Neque enim uno tantum die populum ilium expertus est durum et praefractum, sed toto cursu suae, praedicationis. Quum ergo non desinerent Israelitae, vel palam contemnere prophetae doctrinam, vel saltern pro fabulis ducere apud se ipsos quaecunque ex ore eius audiebant, vel verbo etiam obstrepere, et minaciter insurgere, quum esset illis molestus. vel asperior: ideoque videret propheta desperatam esBe malitiam popiuli, non du* bito quin saepius hac sancta confidentia armatus prodierit in medium. Vos putatis impune vobis cessurum, dum lubidrio habetis meam doctrinam: certe tandem sentietis vias Domini rectas esse. Et iam prius admonui prophetas, postquam. concionati erant prolixe et multis verbis ad populum, tandem breviter notasse capita suae doctrinae. Neque enim probabile est, quum tamdiu Hoseas defunctus furit doctoris officio, loquutum fuisse haec pauoa, quae tribus horis percurri possunt. Hoc esset ridiculum. Sed quum assidue inoubuerit in' munus sibi iniunctum, postea, quemadmodum dixi, pauoa haec capita collegit, uti memoria aliqn doctrinae eius exstaret. Quod ergo. saepe repeterel iooactus est, nunc ad ^nem libri sui posuit, ut sit quasi lgitima obsig* natio totius doctrinae. Cms. sapiens inquit, 'et intelliget haec? quis intelligensj' et cognoscet ea?. Interrogatio. haec ;emphatica eat.*: miratur enim .Hoseas

ax:

I I BiSE

jailjlafeH! ornw qai Ie a pmebeaBt dociles. sanol iageoiam in rebas cadneis, et patent tbeJfsp 4*Mwas .#s, quit Jatallit .slbi alp^affrini iagwei Jst i^a^niAileiil aloiitwni iri simnl a ! * * magnam prudentiam, aieuti profani BOBBSS soient. earn iporam wtat Gerte boe sapere longa elf S 'HMB tan demam "yidentur siM BMpime aeati, dam srias, quam si homines sensa prorsus earereat, saoilif qaid$i& st 'fietft* dtt fndiW afewi 3tefit ifitap pj|iiii Mw dieit A B taolani iaiJN nomen IM et ita sbi indulgent in suaimpietat, pidoa esse, sed e&m dmentes^ et ornai intelligefttia sfeti bodi videoaas, . jfaw malto abj?ipait dafeofi* prrsas vauost qai BOB revereatar dotriaam eoeas M ftteo^f^ata |Mtahat ittis sM'iipliees Btena et stttdi lant ad pfopnetias, et ta* dlsoei* t tardas i ampkeiereatur qaiaqaidserigtnra eoa- aunt abi loquitur Deas, neqne perapiciant fioaeiiia fasw Q! f at ajind ftdes faaa sWIa sredalifs? ^eibi exiii, Qpaqtite erg B iaiient | ba bo aim iis yent in mentem* St un* stiam parte llos pjcopbeta meito djt esse groreus nideo etiam impuri nes, qui banc OBtumeliam ymrg non :anes ornais prudentiae et iudicii. Et : ialstent* iA/ta^j^dail sft faid a* fatittattln* repetiia| ^a*o.8r ejt, J$tg M$0 et ^el ine0 reder, niai qnot nitro abdicas te omni indict et @m$- wteUigmSi, ettigwsei$ boe est si qais ex^eiietot? qad iasiar feuala peendia gemitis t oelleret, eertes ateaderet ia ba parte tnam pieo hne et iSa ipjlIi? JUrg si s'apii, tft nftil ftdei, ajaiiai? iajs a ^ais w#iiiifiri seaaa ettet praeSie loquantar profani homiaes; iieo, qnemad- dtas, tamea gastaret quid a|bi ipeBt btaee doetriaa, ab f#(|et imago et glofia % i . ^Btisaq wffft motta iij, planeat sbi i au ajgimlij qnaa *km parti abil guettt aft fatlligaat, ill possant prter* ainsi Dil ti*ori% et Anew eerte m prorsaa stupidi. Poatea ad dit, tjfaf v0g$ *yrentm eaelestis doctrinae. Tales mnltos laisse niM jj0m0- aat Qppait han sjotatiai tSAiige rifSIbito eit|ip|# propfcetae <|aani rg tola noronara tmritati qai Deam aatnose repadiant, terra hrrifeili Dei ntempta rferta eslet, t .ta- et aadeat etMn yerSam contemaere. Diit t ill* Talge patareat. aomdnes a sapere, imo in illis f $$& t $oMi$L eins M |aaajt dieit *1^ non -|fi&tt3 . #o|ifaiba% qaWdBijittA Soft inbiua est etiam qaia perstringat foetidas blasplteIesaias, patarent se posse feeum laeere fifeo, iam nis qaas exeogitant impii dam "yolUBt non Moi laferogat, t$ms stijms'M iiijpJMme? a si dc- Vti im ygi ontemptfbile redder Uei ybam, retj Jge qaiden rid, si yb|| JbftbfWt fliel, oft- se etiam iasalaom, ita nt non wereatar qaidqaam neai sapere* ans gg&ntam more audeis manager ^fti? aiati hdi tidtmas pfas bemiae antra Peanj, et nutatis tm es iaipiieaQs Ift- aon an taata y*b lpadiar fe legem et pro dMs 6B da, relgi a yeb sap#bt pfeetaa, sed xqairere aliqaoa eolores, at videaafepr aleata, yes boo modo omaes sts sapientes. Se inlie tbiagare sIi Pei mg lona* JNenjpi sgktjSea,: s,'fa S## la yotis sapientia* fatta^ O gratia, excafcnt #i qaa e*t speeies rpagaaaae agaoseeretis nn a '"Um esse miBsam, et qnpd i seriptara, ai quia est param plaasbile, g qaid ptfero non es$e %menton bomanm, ssd raealam abMnst a fjmaai sfasti; epgant sti mats vM, Bei Sott e j ^ fideaKii %am fimenaBi illas abaar ditates, saltern qaas ipsi patant, et tandem in se eoBtinefe iste iatprrogatio, qanm dieit psopfceta, eilligit! stalts sa gai bstriagat meategi laana, <gf? sqsg'im& ei fefe??|^ !<?F p# ^e&igms 0reigioB aJqaa* aW ytrbai I) tani iaspidas (at agoM '&*$ ,n*erA iriltemas ^e pif aetata pd* ipsi iicanlj nngas eonfciaeti Son dubiamj eat quin ijai est f radentia in homaibaB damnare, f c quasi iatjfc ten g^aswta fttit Itae abief iK manda uilmaw eoelo eoi eotani jsaietbftta* jp iift Quam dBt propbeiaj reda esse mm lkomm, in* Oeo tentir lladmat. Sam utounque eseslem se tlljgi atetmqa vel bsteepant, tel bmurmttrent, patepQt, dicit ess e| cajeom et aiapidos, 6 ?#gaaei, vel sEW yiliBtaj' opi, tauen jiinS proBwi 0 A i ^ f t s ^ ^ ? a q A |mjul stdtt fnaer a Domino qaod BOB sit reotum, et omni reprenen yiti cara| Rg ateWn|We "fpmant :!* nam sit ve^a iomnam sapieatia : aempe sabueere lloiie a ge De I ^rbaja eiai fnipleeti, Qt^madaioani pii bbwpfaBiias flntta %3rbam eij perlad est ao ai lifiitir, sapieatia et capa jaapientiae esse si yeilet adapergere eoelam pultrere, et ita offuseare De timoyem. Qaisqais ergo dfeete sapere eaplt, in* lumeja slis* taJtn^ent iiti pioMaat < aadacia, jpilt. % "ftttlft P' -et f*nlia ejSftift>-nam : iaqait. Kam semper reperietnr summa reeSnfo w ab natta est reigio4 certe praestaret itomaes nbil lis D&mmii hm est lep^^^ota* y#bf eiai IpMKpte, Kagawat bomiam | # t i isie M purum ab omrf niae et Titj> ^'Bitea addit, j ta!*! aia^Ba p^pleaelli sed wft iealia rertim ma ambulabunt m ?Is, mpit vem in ffis impingmt. omnium, Bat pMlosopai, sat medel, siat iuriB- ^aai dielt fefl* i i s i ^ * ^ irwat proximal consulti, niai! iflii lesi A i |afI Buttt apnd ip^ seateatiam ab experimeate, | a l ielieet fetl *e sos Tigt gttitn TIB ae&rnae obseoro anaon safts ipsa sentient g Ehmmi rmfas esse. Et dehemus esset ipsos prorsus esse pecudee, quam boo modo eB inittoeti e|a ba dieia, ii ftfentas fefttfcer tap#.| ut seilieet lantHA ad twapt fxeroiaat

513

CAPUT XIV.

514

repellere omnes impias calumnias, quae soient a quo Dominus eos vooat, nempe ad haereditatem profanis hominibus congeri adversns verbum Dei. coelestem. Iusti ergo sic ambulabunt in viis DoNam si nesoimus quid sit ambulare in viis Domini, mini, quia Dominus quasi porreeta manu illos dcerte simul atque aliquid adductum fuerit, illic sus- ducet: fides est illis pro centum oculis, deinde etiam pensi haerebimus, Tel etiam iacebimus postrati: est pro alis. Spes etiam simul eos sustentt: nam quemadmodum videmus multos, qui non egerunt armantur promssionibus et exhortationibus: deinde firmas radices in verbo Domini, labascere simul at- habent etiam incitamenta, quoties Dominus veheque aliquid dictum est: nesciunt enim quid sit am- mentius ipsos compellat : ad haeo in minis etiam bulare in viis Domini. Nam ambulant in viis Do- habent terrores quibus expergefiunt. Sic ergo fidles mini, qui fortiter militant contra omnea mundi ten- reperiunt in verbo Domini optimas vias, et illas tationes: qui pergunt in ilia militia, ut adspirent ad sequuntur. Impii autem quid? Minimos quosque vitam coelestem: qui' statuunt etiamsi miseri sint scrupulos fingunt esse montem. Nam simul atque ad tempus, se tarnen beatos esse, quia amplexi sunt ocourrit aliquid perplexum vel obscurum, hie congratiam Dei in Christo : qui etiam sustntantur sua turbantur: Ego libenter proficerem in scriptura sacra, consoientia, ut possint despectis omnibus mundi pro- sed oecurrunt tarn multae diffioultates. Ergo si bris et contumeliis pergere in suo cursu. Qui ergo minimus scrupulus ingeritur, opponunt sibi quasi sie ambulant in viis Domini, erunt inexpugnabiles, montem: imo fingunt data opera scrupulos, ut alietiam si totus mundus obsistat: etiam si suis sacri- quem praetextum habeant, dum volunt subterfugere, legis voeibus impii inficiant totum aerem, pii nihilo- et dum volunt etiam cursum alio vertere ne.seminus peragent suum cursum,. donec ad metam quantur Deum. Impii ergo impingent in viis Iehovae. pervenerint. Viae igitur iehovae omnes reetae sunt, Sed hoc adversative legi debet. Quamvis impingant msti ambulbunt in Ulis: impii vero in Ulis impingent, impii, tarnen iusti semper ambulbunt in viis Iehovae: vel corruent. Nam burZ) utrumque signifioat: sed malui vertere impingent: quia videtur hoc aptius hoc est, Non est quod nos morentur vel retardent esse, ad prophetaecontextual. Quare? Iusti viam impii dum subinde impingunt, et clamant verbum planam et aequabilem reperiunt in verbo Domini: Dei plenum esse offendiculis: nam reperiemus illic nihil enim illis obstare potest qupminus proficiant, viam aequabilem, modo gloriam hano tribuamus et per quotidianos progressus tandem perveniant Deo, quod iustus sit, et quod reetae sint viae eius, Haec est summa huius sententiae.

Calvmi opera. Vol. XLII.

I o E L.
Nunc aggredior Ioelem prophetam. Quo tempore vaticinatus sit Ioel non satis constat, nisi quod quidam ex Iudaeis suspicantur docuisse tempore Ioram regis Israel : quia tunc dira fames totam terram occupaverat, ut satis apparet ex sacra historia. Quoniam autem famis hie propheta meminit, coniiciunt referri debere eius concionem ad illud tempus. Alii putant docuisse sub Manasse: sed nullam rationem afferunt suae opinionis. Est igitur mera divinatio. Alii putant non tantum sub uno rege functum esse doctoris officio, sed docuisse simul cum Iesaia sub multis regibus. Caeterum quia nihil certi constat, satius est tempus quo docuit in medio relinquere: et non magnopere etiam hoc ad rem facit, quemadmodum videbimus. In Hosea temporis inscitia multum faceret negotii lectoribus. Multi enim loci sunt qui nunquam possent aliter explicari quam ex notifia historiae. Sed quantum ad Ioelem minus est laborandum, quemadmodum dixi : quia constabit nobis fructus doctrinae eius, etiamsi tempus sit obscurum et incertum. Colligere autem licet ipsum docuisse Ierosolymae, vel saltern in regno Iehudah. Ergo sicuti Hoseas destinatus erat propheta regno Israel, ita etiam Ioel habuit diversam functionem. Peculiariter enim debuit operam suam impendere Iudaeis, et non respicere decern tribus: hoc praecipue notatu dignum est. Haec autem est summa libri: initio obiurgat populi stuporem, qui severe a Deo percussus tarnen non sentiat mala sua, sed potius in illis obdurescat. Hoc est unum, Deinde minatur etiam clades longe graviores: quoniam populus ita occalluit ad omnes poenas, ut non humilietur: ideo propheta denuntiat ingtare adhuc multo peiora quam hactenus experti fuerint. Hoc est secundum. Tertio hortatur ad poenitentiam suos populres, et ostendit non vulgari testimonio poenitentiae opus esse: quia Deum non leviter offenderant, sed sua pertinacia quasi provocaverant in se ultimum exitium. Quoniam ergo tanta fuerat eorum obstinatio, ideo iubet venire supplices cum lacrymis, cum sacco, cum gemitu, cum cinere, nempe ut misericordiam impetrent: quia indigni erant quos Dominus respiceret, nisi ita suppliciter se demitterent. Hoc est tertium. Quarta pars libri oonsumitur in promissionibus. Vaticinatur enim de regno Christi, et ostendit etiamsi iam plena sint omnia desperationis, Deum tarnen non esse oblitum foederis sui, quod pepigit cum patribus. Venturum igitur Christum, qui colligat reliquias dissipatas: imo qui restitut in vitam populum ilium, licet iam esset perditus ac mortuus: haec est summa. Videbimus autem in progressu capita perperam et insnlse distincta fuisse. Sic autem incipit.

CAPUT I.
1. Verbum Ilwbae quod fuit ad Ioel filium Pethuel. 2. Audite hoc senes, et auscultate omnes incolae terrae, an fuerit hoc dibus vestris, et si diebus patrum vestrorum. 3. Super hoc filiis vestris narrate, et filii vestri filiis suis, et filii ipsorum generationi posterae. 4. Besiduum locustae comedit (est alia species) bruchus (ita ponamus, quoniam non possumus certo scire quaenm fuerint istae species) et residuum bruchi comedit locusta, et residuum locustae comedit eruca. (Alii primo loco ponunt erucam, est proprie chenille, et puto potius esse hoc posterius. Picardi vocant casee, quasi ^D!"!: verisimile est deductum fuisse nomen illud vulgare ab Hebraeis, quia est fere idem: sed tarnen ego non anxie sudo in istis nominibus, quia de sensu prophetae satis constabit. Nunc venio ad inscriptionem libri.) Verbum Iehovae, quod fuit ad Ioel filium Pethuel. Hie patrem suum nominat, ideoque probabile est fuisse hominem notum et famae Celebris. Sed nunc quis fuerit iste Pethuel omnes ignorant. Quod autem Hebraei tradunt pro generali rgula, quoties adiungitur nomen patris, ilium fuisse prophetam, apud me frivolum est: quia videmus quam sint

513

CAPUT I.

518

audaces in fingendis talibus commentis : quoties nulla ratio illis apparet, imveniunt atiquam fabulam, et earn obtrudunt pro oraculo. Quum igitur ita nugarisoleant, ego, non moror.quid apud illa prso rgula valeat. Sed tarnen hoe: probabiie eat, quam prophetae praefaatur se hoc vel illo ptre fuisse natos, fuisse patres eorum homines aliqua autoritate praeditos. lam quod dioit se tradere verbum Demini,, observatu dignum est: quia ostendit se nihil privatim sibi sumere, quasi Teilet regnare es proprio sensu, et subiicere alios suis commentis: sed se proferre tantum quod a Domino accepit. Quum autm prophetae nihil sibi autoritatis vendieent, nisi quatenus fideliter exsequuntur officium sibi. dir vinitus mandatum, et quasi de manu in manum tradunt quod Dominus iussit, hinc statuere licet Huilas humanas doctrinas admitti debere in eoclesiam Dei. Quare? nam simul atque se ingerunt homines, tantundem detrahunt Dei autoritati. Ergo notanda est haec praefatio, qua fere utuntur omnes prophetae, nihil scilicet ipsos attulisse proprium vel ex suo sensu, sed fuisse fidos dispensatores doctrinae sibi divinitus mandatae. Verbum autem dicitur fuisse ad Ioelem, non quia Deus voluerit ilium sibi duntaxat discipulum habere, sed quia deposuit hunc thesaurum apud ipsum, ut minister esset toti populo : quemadmodum etim Paulus dicit (2. Cor. 5, 20) mimistris evangelii mandatam esse hano legationem pro Christo, vel. Christi nomine, ut homines Deo rconcilient: Alibi (2. Cor. 4, 7): Deposuit apud nos thesaurum hunc, quasi in vasis fictilibus. lam tenemus-curloel dieat verbum Domini sibi traditum fuisse, non ut solus esset discipulus: sed quia oportuit aliquem esse doctorem, electus est Ioel, oui Dominus mandavit istas partes. Ergo verbum Dei perneti qnidem promiscue ad omnes, sed interea mandata? prophetis et. aliis dootoribus: quia sunt velmfli depositarii, ut ita loquar. Quantum attinet ad; : verbum n'n, nihil opus est philosophari tarn argute utfacit Hieronymus. Quomodo factum; est verbum Domini? Veretur enim ne dicatur Christus esse factual, quia ipse, sit verbum Domini. Sunt nngae magis quam pueriles: 'et non potest tarnen aliter se expedire, nisi quod verbum dicitur fieri respecta hominis quem Deus alloquitur, et non fieri respecta ipsius Dei. Haec omnia sunt, puerilia, ut videtis. Nam simpliciter hic dicit propheta sermonemi Dei fuisse directum ad .se, quia scilicet Dominus voluit uti eins opera erga totum populum. Iam postquam ostendit se idoneum esse ministrum Dei, quia instructus sit verbo, quasi pro imperio loquitur: nam sustinet Dei personam. Nunc videmus quaenam sit lgitima autoritas, quae in ecolesia vigere debet, et cui. sic parendum est absque controversia, ut omnes libenter se tradant in obsequium: nempe obi Deus ipse loquitur per homines, et spiritus

8anctus wtitur Ulis, tanquam organis. Prophte ?enim non hie inanemtitulum obtenait: non dioit se esse sacerdotem ex tribu Levi, vel ex primario ovdin^ vel ex familia Aaron. Nihil tale affert, sed dieit verbum Dei apud se esse; depositum. Quisquia ergo audiri in ecclesia postulat, necesse est, ut re ipsa demonstret se> esse praeoonem verbi Dei: non. autem afferat propria figmenta, vel quidquam eomminisoatur ex oarnie suae sensu. Iam initio, obiurgat propheta Iudaeos, quod tarn stupidi sint, ut non exr pendant se castigari Dei manu, quum, tarnen res perspicua sit. Itaque corrumpunt meo iudicio prophetae sensum, qui putant hie. denuntiari poenas quae adhuc pendebant. Nam transferunt haeo omr nia ad futur urn tempus. Ego autem distinguo inter banc obiurgationem et inter denuntiationes- quae postea sequentur. Hie igitur propheta, exprobrat Iudaeis, quod tarn duriter peroussi tarnen non aar piant. Atqui etiam stulti, dum flagellum personat in ipsorum tergo, agnoscunt se dare poenas. .Quam ergo tarn stupidi sint Iudaei, ut etiam castigati non intelligant sibi negotium esse cum De., merito hanc veoordiam propheta hie obiurgat. Audite, inquit, hoc series, auscultate omnes incolae terrae, et narrate filiis vestris. Sec haec differam in orastinum. 2 ss. Audite hoc senesj etc. r

Proxima lectione iam attigi quid ego sentiam de hoc prophetae loco. Putant aliqui denuntiari poenam in futurum tempos: sed contextus satis ostendit eos errare et corrumpere . genuinum prophetae sensum: potius enim hie propheta obiurgat duritiem populi, quod plagas suas non sentiat. Et quoniam non facile moventur homines iudiciis Dei, propheta hie pronuntiat Deum exercuisse tale vindictae genus, quod non possit haberi alio loco quam prodigii:. ao si dicer et, Saepe Deus poenas de hominibus exigit, et decebat nos esse attentes simul ac digitum tollit. Sed vulgares poenae soient negligi, homines facile praetereunt poenas, quibus sunt assueti. Atqui iam Deus vobiscum egit non usitato modo, sed palam exseruit manum suam e coelo, et poenae quas vobis ihfligit sunt mera prodigia. Estis igitur plus quam stupidi, nisi sentiatis vos Dei manu percuti. Ill verus est prophetae sensus, et facile hoc colligitur ex verbis: Audite senes, inquit. Senes diserte hic oompellat, quia experientia multum affert hominibus: et qui senes sunt si vident aliquid novum et insolitumj debent sentire non esse hoc ex ordinario naturae oursu. Qui iam: praeteriit quinquaginta vel sexaginta annos, et videt aliquid novum aceidere quod nunquam putasset, ille certe agnoscit aliquod inaolitum esse Dei opus. Haec ratio est our propheta hicsermonem ad senes dirigat: ac si diceret, Ego non terrebo vos de nihilo,
33*

519

IN IOELEM

520

sed senes ipsi audiant, qui iam multis annis assuefacti esse debent ad multas revolutiones : iam res p o n d e a t mihi an tota vita, etiamsi saeculam uDum in terra transegerint, an viderint tale aliquod opus. Tenemus nunc consilium prophetae. Vult enim hie expergefacere Iudaeos ut intelligant Deum exserere manum suam e coelo, et iam non pose vel fortunae adscribi, vel terrenis mediis quod oculis suis vident, sed esse aliquod prodigium. Finis autem est, ut pudeat tandem Iudaeos suae socordiae, quia hactenus non fuerint magis attend ad Dei vindictas, sed secure semper sibi blanditi sint, ac si Deus in coelo dormiret, quum tarnen tarn violenter in ipsos fulminaverit, et voluerit etiam praeter consuetum ordinem ipsos af6cere, ut tandem sentirent se vocari in iudicium. Postea addit, Vos etiam omnes incolae terrae. Si tantum de senibus loquutus esset propheta, poterant alii captare aliquem ignorantiae praetextum, ideo hie compellantur omnes a minimo ad maximum, atque ita ostendit, ne iuvenes quidem eximi a culpa, si pergant in sua obstinatione, et ita Deo iliudant, quando tarnen serio ipsos ad resipiscentiam compellet: Vos, inquit, omnes incolae terrae attendue, an hoc fuerit dibus vestris et dibus patrum vestrorum. Primo dicit an fuerit tale aliquid diebus vestris, quia certe quae raro accidunt digna sunt maiori consideratione. Hoc quidem verum est, perperam homines caecutire ad quotidiana Dei opera, quemadmodum vilescit nobis Dei gratia, dum quotidie sol exoritur. Hoc accidit nostra ingratitudine, sed duplex est ingratitudo, et longe foedior et minus excusabilis,. si Dominus insolito modo operetur, et nos tarnen clausis oculis praeterimus quod debebat censeri miraculi loco. Hanc nunc tarditatem propheta coarguit: Acciditne tale aliquid diebus vestris, imo diebus patrum vestrorum? inquit. Potestis revocare in memoriam quid patres vestri narraverint. Certe duobus iam saeculis nihil tale accidit. Ergo nimius est torpor vester, quum etiam negligitis hoc Dei iudicium, quod tamen sua raritate debebat expergefacere mentes vestras. Postea adiungit, Narrate filiis vestris, filii vestri filiis suis, filii eorum generationi posterae. Hoc versu ostendit propheta rem esse memoratu dignam, et quae non debeat contemni a posteris, etiamsi per multas aetate8 narretur. Iam facile apparet prophetam non minari in futurum tempus, quemadmodum interprtes existimant: illud esset puerile. Potius enim hic expostulat cum Iudaeis, quod tarn sint pigri et ignavi ad consideranda Dei iudicia: praesertim vero hoc tarn insigne documentum, ubi Deus non agit solitis modis, sed prodigiis vult homines movere, et quasi concutere. De hoc igiiur narrate. Nam istud rp^y nihil aliud est, quam narrate hanc rem filiis vestris: deinde filii vestri filiis suis. Quum accidit aliquid novi, fieri potest ut initio tangamur

aliqua admiratione: sed statim evanescit una cum rei novitate iudicium nostrum: et contemnitur quod initio magni aestimavimus. Sed propheta hie ostendit tale esse iudicium Dei de quo loquitur, ut contemni non debeat, neque etiam possit a posteris: narrent, inquit, filii vestri generationi usque ad quartam aetatem: hoc tamen semper erit memorabile. Addit quale sit illud iudicium Dei, nempe quod multis annis spes alimentorum eos frustrata sit. Fieri videmus ut locustae saepe dvorent segetem, deinde bruchi et erucae: accedunt etiam aliae calamitates: hoc est ordinarium: sed ubi vastatio una aeoidit, sequitur deinde altera, et nullus est finis, quatuor anni sunt steriles, idque quoniam animalia repente nascuntur quae substantiam terrae dvorent: hoc certe est insolitum. Ideo dicit propheta non posse vocari hoc fortuitum, quia Deus voluit insigne portentum ostendere Iudaeis, ut etiam inviti attenderent ad manum eius. Si quid frivolum accident, quia tamen erit rarum, movebit homines, quemadmodum videmus levibus de oausis saepe mundum tumultuari. Atqui hoc portentum, inquit propheta, debebat vos magis afficere. Quid ergo sibi vult quod estis famelici, et causae etiam apparent, quia scilicet Dominus terrae vestrae maledixerit, quod excitaverit bestias istas, quae rapuerunt victum ex oculis vestris? Quum ergo ita sit, iam certe tempus est resipiscendi, et vos hactenus fuistis nimium socordes, qui neglexistis tarn insignes, et memorabiles Dei vindictas. Nunc pergamus: 5. Expergiscimini ebrii, et fiele, et ululate omnes qui bibitis vmum super musto, quia excisum est ab ore vestro. Amplificandi causa hanc sententiam propheta addit. Quoniam enim Deus videt homines contemptim vel ridere vel pro nihilo ducere sua iudicia, illis insultt. Et hanc rationem nunc propheta tenet: Vos, inquit, ebrii expergiscimini, Flete et ululate. Nam his verbis quasi in rem praesentem adducit eos, qui libenter clausissent oculos ad tarn manifestas poenas. Obtorpuerant Iudaei, et iam quasi obduxerant callum. Necesse igitur fuit illos quasi violenter trahi in lucem. Nominatim vero propheta ebrios compellat. Et credibile est vitium hoc tunc fuisse nimis vulgare in populo. Quidquid sit, propheta hie per hypotyposin magis efficaciter docet non esse locum dissimulandi, atque Iudaeos non posse excusari a socordia, si amplius conniveant: quia ebrii ipsi qui dgnrant a sensu humano, illi etiam sentient oladem, quoniam vinum abeissum est ab ore eorum. Et notandae sunt istae loquutiones prophetae, Expergiscimini. Nam ebrii etiam vigilando dormiunt: deinde consumunt majorem partem temporis in somno. Propheta ergo

521

CAPUT I.

522

hnc tendit, quod etiamsi homines ne medioori qui. dem intelligentia polleant, sed fere oareant senau, nn tarnen possint iam amplius sibi blandiri: quia ebrii ipsi, qui ingenio sunt prOrsus suffocato, adeoque alienati sunt mente, illi etiam sentient Dei indicium: etiamsi sopor illos constrictos teneat, cogentur tarnen expergisci ad tarn manifestam poenam. Quid ergo sibi vult ista ignorantia, si non sentitis manu Dei vos peruti? Et eodem etiam spectant aliae loquutiones, Fiele et ululate. Ebrii potius sese proiiciunt in laetitiam, et intemperanter sibi indulgent: et nihil difficilius est quam illis exprimere dolorem, quia vinum occupt ita eorum sensus, ut etiam in maximis cladibus non desinant ridere. Dicit autem propheta, Flete et ululate ebrii. Quid ergo sobrii agent? Postea, abscissum est vinum ab ore vestro: Non dicit vobis ablatus est usus vini, sed dicit ab ore vestro: etiamsi nemo de vindemiis cogitet, vel de cellis vinariis, vel de ipsis cantharis, tarnen cogentur velint nolint sentire Dei iudicium in ipso or et ipsis labris. Hoc intelligit propheta. Videmus ergo quantopere exaggeret quod prius dixit. Et tenendus est finis ille, quod scilicet voluit pudorem incutere populo, qui sic obtorpuerat ad Dei iudicium. Quantum attinet ad nomen D'DJ? : vertunt alii mustum. DDy est exprimere, et ideo proprio D'DJ? dioitur vinum quod exprimitur in torculari: non mustum quod elicitur e cupa, sed quod extorquetur quasi violenter. Ego tarnen non dubito quin hio per speciem propheta designet quodlibet genus vini. Pergamus :

natos a mente, qui manrent in his Dei vindictis' attoniti, et non resipiscernt? Hoc igitur consilium prophetae est, quod Deus quibuscunque fieri potuit modis expertus fuerit an sanabiles essent Iudaei, et ocoasionem resipiscendi illis dederit, nisi quod prorsus erant intractabiles et indomit'i. Dicit ergo, cette gens adscendit. Partioula p non dbet hic accipi causaliter, sed tantum expositive. Certe, vel nempe gens, inquit, adscendit. Quanquam illatio etiam non maie conveniet, si diamus sententiam pendere ab illo exordio, Audite senes, narrate filiis vestris : quid narrabimu8? Nempe quod etc. Caeterum hoc quoque modo O erit exegeticum, et non mutabitur sntentia: sed ostendo rationem contextus. Gens ergo adscendit super terrain meam. Dus hio honorifc terram Canaan sibi vendicat quasi propriam haereditatem: sed facit hoc consulte, ut melius agnoscant Iudaei ilium sibi esse infestum: quia non fuisset deterior eorum conditio quam aliarumgetium, nisi Deus voluisset poenas de eorum soeleribs sumere. Subest igitur tacita comparado inter lu-; daeam et alias regiones: ac si diceret propheta, Qui fit ut terra vestra bellis et multis cladibus vastetur,* aliae autem regiones quiesoant? Certe haec terra sacra est Deo. Ille enim sibi earn delegit in qua regnaret, hic habet suum domioilium. Necesse est igitur aliquam causam irae Dei subesse, quod terra vestra tam misre vastetur, quum aliis terris sit otium. Nunc tenemus quid velit propheta: Adscendit gens super terram meam, inquit, et quid hoc est? Certe Deus poterat se opponere, poterat tueri terram suam, cuius ipse erat custos, et quae erat sub eius praesidio. Qui fit ergo ut hanc terram im6. Quia gens adscendit super terrain meam ro- pune hostes invadant, in ea grassentur, et earn busta, et absque numro, dents eius dents leonis, et prorsus dvastent, nisi quia dserta est a Domino maxillae (alii vertunt molares) leonis illis (quanquam aliud eat nomn: alii vertunt leunculum). 1. Posuit ipso? Gens, inquit, adscendit super terram meam vineam meam in vastitatem (vel desolationem) et robusta et absque numro. Deinde, cuius denies sunt leonis, maxillae sunt leunculi. Nullum est tntum ficulneam meami in decorticaUonem: nudando nudavit robur in gentibus, quod Deus non possit momento earn, et disiecit, albi facti sunt rami eius. frangere, neque opus habet magnis auxiliis. Poterit Quod alii ptitant hio poenm denuntiari populo, enim solo nutu in nihilum redigere quidquid conanquae nondum inflicta erat, iterum repeto, mihi non tur homines. Quum ergo tam impetuose ruunt plaere: sed potius meo iudicio commmort pro- Assyrii contra Iudaeos, necesse est expositos esse pheta aliam Dei vindiotam, ut ostendat Deum non hostium suorum libidini: quia indigni sunt quos uno tantum modo admonuiss Iudaeos de suis pec- amplius Deus manu sua protegat, quemadmodum ctis, ut tandem revpcaret ad sanam mentem, sed hactenu8 fecit. Postea addit vitem suam positam tentasse omnia ut eos reduceret in viam, nisi fuis- fuisse in desolationem et vastitatem, ficulneam suam sent prorsus desperati. Postquam ergo de sterili- in decorticationem. Non loquitur hic Deus de vinea tate agrorum vel de aliis oalamitatibus loquutus est, sua, quemadmodum aliis loois ecclesiam hoc elogio iam addit etiam bello fuisse Iudaeos affiiotos. Gerte insignit: sed quidquid in terra erat, vocat suum: fames debuerat illos tangere, praesertim quum in- quemadmodum etiam totam sobolem Abrahae Vocat commoda ali liis sccedentia animadverterent filios suos. Et ita exprobrat. Iudaeis quod culpa sua praeter cnsuetum naturae cursum plures annos tam misre pereant: quia nunquam spoliati fuissent occupare, ut iam non posst hoc imputri fortunae. ab hostibus, nisi prius repulissent Deum ipsum; qui Sed ubi Dette) fame iam confeotos iterum bello per- solebat eos tueri: quia nihil erat in ipsorum terra sequutus est, nonne oportuit plus quam esse alie- quod non ipse agnosceret pro suo. Nam sicuti elegerat

523

IN IOELEM

524

populum ilium, ita terram sibi consecraverat. Quidquid ergo tunc nascebatur in Iudaea, hoc erat quasi sacrum Deo. Nunc quum et vites et ficus expositae sint infidelium iniuriis, certum est non amplius Deum illic regnare. Quare? nempe quod Iudaei eum expulerunt. Et postea amplificat eandem rem. Nam quod sequitur non est simplex narratio: Nudando nudavit earn et disiecit. Non simpliciter hie sarrat propheta quod accidit, sed quemadmodum iam diximus, quo plus attentionis sibi conciliet, atque expergefaciat sopitos sensus populi, imo ut veternum corrigat, quo occupatae fuerant omnium mentes, ideo hie exornat suam doctrinam pluribus verbis. Haec ratio est cur dicat nudatam fuisse vineam et ficum: deinde proiecta fuisse folia, nudatos fuisse ramos et albos, quia scilicet nihil residuum merit substantiae aut vigoris. Multi interprtes coniungunt istos trs versus cum prioribus, ac si nunc exprimeret propheta quod prius dixerat de eruca, de bruoho et locusta. Putant enim allegorice loquutum esse quum dicebat, Omnes terrae fruges fuisse consumptas a locustis et bruchis. Iam ergo addunt locustas istas, vel bruchos, vel erucas esse tarn Assyrios, quam Persas et Graecos, hoc est Alexandrum Macedonem, et Romanos. Sed illud est omnino coactum, imo iam non opus est longa disputatione. Facile enim quisque nunc videt prophetam proferre in medium aliud poenarum genus, ut modis omnibus reddat Iudaeos inexcusabiles, qui etiam ad tarn multiplies piagas non expergefiunt, sed manent semper obstinati in suis vitiis. Nunc pergamus :

Iudaeos non posse quiescere nisi prorsus abiecerint omnem rationem et iudicium, quia cogentur velint nolint sentire gravissimam cladem. Hoc erit monstrum, si vidua quae maritum adhuc iuvenem perdidit, abstineat a luotu. Ergo nunc quum Deus terram suam tot cladibus afflixerit, voluit quasi dolorem viduitatis innigere. Sequitur: 9. Succisa est ablatio et libamen et domo Iehovae: luxerunt sacerdotes ministri Iehovae.

Hio aliis verbis propheta cladem illam nobis depingit. Nam ut dictum est, videmus quanta sit hominum tarditas ad reputanda Dei iudicia. Et scimus Iudaeos non fuisse magis attentos quam nunc simus. Oportuit igitur varus stimulis ipsos pungi, quemadmodum nunc propheta facit, ac si diceret, Si iam non laboratis de victu, si etiam non expenditis quod ebrii ipsi coguntur sentire, etiamsi non procul cernant, sed tantum in labris suis dgustent cladem istam: si ergo haec omnia nullius apud vos sunt momenti, saltern respicite templum Dei quod iam caret ordinario suo cultu. Nam in hac sterilitate agrorum, in hac tanta inopia neque panis offertur neque vinum. Quum ergo cessare videatis cultum Dei, quid adhuc cessatis ipsi? Cur non sentitis accensum esse in vos Dei furorem? Nam certe nisi Deus gravissime offensus esset, rationem saltern haberet cultus sui, non sineret templum suum manere vacuum sacrificiis. Scimus quotidie Iudaeos fudisse sua libamina, et obtulisse etiam panes. Quum ergo nrUD et libamen ponit Ioel, non dubium est quin velit exprimere iam fere esse Dei oultum: Deus vero hoc nunquam 8. Flange tanquam puella accincta saeco super abolitum permitteret, nisi graviter esset offensus propter homarito adolescentiae suae. minum peccata. Hinc ergo melius coarguitur populi torpor, vel potius stupor, quod non sentit etiam in Nunc propheta alloquitur totam terram. Flange, templo ipso manifesta signa irae Dei. Sequitur: inquit: neque id vulgariter. Sed tanquam vidua, cui mortuus est maritus, cui adolescentula nupserat. 10. Vastatus est ager, luxit terra (hoc est, luxeScimus magis tenerum esse amorem viri adolescents erga puellam, et vicissim puellae erga ma- runt terrae incolae): quia vastatum est (idem est ritum adolescentem, quam si quispiam senex vetu- verbum, vel, quia periit) frumentum, aruit (est a lam ducat. Haec ratio est cur propheta hie no- verbo KG', non a tH3 . quod significat pudefacere. minet maritum adolescentiae. Vult enim exprimere Quanquam utraque radix significationem hanc adgravissimum planctum: et ideo dicit, Oerte non mittit apud Hebraeos: quia ergo aruit) mustum, et secus debent affici Iudaei tot cladibus, quam mulier exterminatum est (infirmatum ad verbum, ab ^ON: vidua quae maritum adhuc iuvenem perdidit, qui sed significat debilitatum esse) oleum. videtur abreptus esse nondum matura aetate, sed Hie prosequitur eandem sententiam propheta : in flore ipso. Quoniam ergo tales vidue acerbius ferunt suam calamitatem, haec ratio est cur pro- sed adhibet hanc verborum congeriem, ut plus effipheta hanc circumstantiam apposuerit. byz vocant caciae habeat doctrina. Sciebat enim se apud surHebraei saepe maritum, quia dominus est mulieris, dos verba facere: ita longo usu obduruerant, ut nihil et earn habet sub sua tutela. Ad verbum est, super vel saltern minimum proficeret Deus verbo suo. dominum adolescentiae suae : et ideo etiam vocarunt Haec igitur ratio est cur propheta vehementius inidola sua why2 quasi patronos, quemadmodum ali- sistt in re non obscura. Si quis nunc roget quid quoties diximus in prophetam Oseam. Summa est, opus fuerit tot verbis: videtur enim esse supervacua

GAP m

i.

52^

Nunc inoipit propheta hortari poplum ad poenitentiam. Postqtiam exposuit illos tam graviter affligi Dei manu, iam addit remedium esse paratum, modo ipsi ad Dei gratiam se confrant. Et siml etiam denuntiat graviores penas in futurum temptis: 11. JEfubescite agricolae, ululate vinitores superquia non satis fuisset ipsos esse admonitos de suis cladibus et incommodis, nisi etiam timuissent in tritieo et horeo, quia pefiit messis agri. futurum tempus. Propheta igitur, ut magis eos ' Nihil novum hie dicit propheta: sed confirmt coinmoveat, dicit adhuo extentam esse manum Dei, rrsus quod prius dixit: et non est verbosus sine et instare aliquid deterius, nisi sponte ipsi prae* causa: quoniam hic non tantum vult docere, sed veniant. Haec summa est. Iam venio ad verba: potius afficere. Atque hie est doctrinae coelestis Aceingimini: plangite, et ululate, inquit, sacerdotes Uss. Nqu hlm tantum vult Deus intelligi quid ministri altaris. Istud nan potest bifariam exponi* ipse' dicat, sed vult pehetfare in nimos nostras. sic intelligitur a quibtisdam, Accingite TOS saccis, Et scimus Vrbum Dei non coflstare simplici dc- quia paulo post dioet cum saccis, vel in saccis. Sed t'rina, sed' etiam exhortationibus, et minis, et obiur- possemus etiam simplioius accipere. Accingite vos, gationibus. In hoc ergo nunc propheta incumbit: hoc est, festinate. Nam ista loquutio metaphorioa frequenter occurrit. Quantum ad summam rei, paVos iriquit, agricolae erubescite: et vos vinitores ululate , q u i a periit messis agri. Suinma est, quod, rum refert sive legamus; Accingite vos sacis, siv sicuti' am dixims, Iudaei nulla iam excusatione properate. Alloquitur autem sacerdotes: quanquam poterant tegere suam' socordiam, quoniam passim postea sequatur communis et promiscua exhortatio ad totum populum. Sed quia Deus constituerai; audiebatur eorum clamor, passim querimoniae re- illos populi sui duces, oportuit etiam exemplo s sbnabaht, quod vastata esset terra, quod ipsi essent praeire Commune officium est pioruto Omfamelici, quod tot cladibus afflicti. essent : interea nium, etaliis. precari et curare etiam fratrum Salutem: Vro nemo agnbsceret Deum esse utorem, qui ani- sed specialiter hoc itiunus iniunctum est verbi mimadyerteret in ipsorum peccata. S.ed; rliqua diffe- nistris et pastoribus. Sic etiam ubi Deus ad resiram in diem crastintim. piscentiam nos invitt; qui aliis praesunt debent viam monstrare, idque duabus de causis: quia sci12. Vitis exaruit et ficulnea infw'matc est (vel licet non frustra in huno finem electi sin't a DL periit), malogranatum, etiam palma et malus, omnes m'mo, ut aliis praMgeant, et sint quasi luminaria: arbores agri exaruerttnti eerie exaruit gau&ium liisdeinde qui sustinnt publicum aliquod emus, defeent Jiominum. duplicem retum se'tire, qUties ' Dominos publica delicta ad indicium vl ad rattiem vooat. Nam Concluait nunc propheta superiores sententias, privati pcosbt, sed in pastoribus est culpa tiegli*quod scilicet Dominus exerceat tarn severa iudicia gentiae: deinde etiamsi Vel miaiosum defleetait'a ad versus pbpulum, tit mirum sit ipsos obstupescere, I

loquacitas. Fateor quidem, quidquid yolttdt dioere propheta, uno verbo posse intelligi: nihil est aie obscurum. Sed non Btis erat intelligi quod dicebat, nisi etiam Iudaei in se ipsos descendirent et sentirent sibi negotium esse cum Deb. Ad huno sensum non adeo proclives rant. Ergo non abs re hic laborat propheta, quum inculcat eandem sententiam pluribus verbis. Dieit igitut agrum esse vastatum et ierram luxisse, quia triticum perierit, quia aruerit vinum, quia exterminatum sit oleum. His autem verbis significat eos videndo nihil videre, ac si diceret, Ncessitas vobis luctum extorqueat: estis epim fameliei: nemo est qui non queratur de inedia, qui non deploret penuriam panis et vini: et interea nemo vestrum eogitat unde haec inopia, nempe ex mann Dei. Sentitis ergo in ore, sentitis in palato, sentitis in gutture, sentitis in stomacho, sed in corde non sentitis. In summa, propheta significat vera intlligentia carere Iudaeos, qui dplorant quidem famem suam, sicuti brutae pecudes quum esuriunt ostendunt signa impatientiae : dicit Iudaeos lugere hoe modo. Quia scilicet venter ipsorum clamitet: sed interea non agnoscere culpam huius inediae et famis esse in suis pecoatis. Postea sequitur :

dum ita redacti stint ad extrema. Dioit vitm exaruisse, et omne genus fruetuum: adiungit fieulnean, postea ]1DH malogranaturn (eie enim Vertvmt), paltmth, malum, et omnes arbores. Haec vero stoerilitas darum erat signum irae Dei: nisi homines Vel nimiuni sibi blandili fuissent, vel occalluissent ad 'omnf poenas. Hec autm vacffJHjfa est quasi summus cumulus malorum, ubi scilicet homines iam on sentiunt mala sua, vel saltern non intelligunt sibi infligi a Dei manu. Iam pergamus: 13. Aceingimini, et plangite s'cerdotes, ululate ministri altaris, vetttte, pernoctate cum saccis ministri Dei mei: quia profiibUa est a domo Dei vestri'ablatio, et libamen. 14. Sanetficate ieiunium, voeate coetum, congregate senes, omnes inelas terrae in domum 2e\ hovae Dei vestri: et clamat ad lehovam. Ii5. Beus diem, quia prqpinquus est dies Iehovae, et tanquOm vastans ab omnipotente veniet. .

527

IN I O E L E M

528

recta via, gravius offendiculum inde nasoitur. Merito itaque propheta a sacerdotibus exordium facit, dum iubet totum populum resipiscere. Quanquam non tantum iubet eos induere saccum, sed simul praecipit, ut ieiunium indicant, deinde convocent coetum, quemadmodum videbimus. Vos ergo sacerdotes, in quit, accingimini et induite saccos, plangite, ululate, et pernoctate cum saccis. Deinde vocat ministros altaris, et ministros Dei, idque diverso respectu. Neque enim altare propheta subrogat in locum Dei: nam hoc modo fabricaret idolum, sed vocantur ministri altaris, quia illic offerunt sacrificia Deo. Proprie autem vocantur ministri Dei. Sed quoniam sacerdotes, quoties immolabant hostias, sistebant se in conspectum Dei, et altare erat illis quasi accessus ad ipsum, vocantur propterea ministri altaris. Vocat autem simul ministros Dei, et pro prie, ut dictum fuit. Sed ponit hic V 6 N : iod a quibusdam omittitur ac si non esset servilis litera, sed supervacua. Ego tarnen non dubito quin propheta hic Deum suum nominaverit: quia hoc modo volebat asserere plus autoritatis doctrinae suae. Negotium vel certamen erat illi cum toto populo: non dubium est quin superbe pro more suo opposuerint nomen Dei, clypei instar: Quid? Annon sumus etiam populus Dei ? Ergo propheta ut hanc superbiam refelleret, statuit Deum a parte sua: ideo sic loquitur, Ministri Dei mei, inquit. Si quis contra excepisset Deum esse communem toti populo, facilis exceptio erat prophetae: Ego specialiter ab eo missus sum, et sustineo eius personam et causam eius ago, quam ipse mihi mandavit. Est igitur Deus meus, et non vester. Nunc ergo tenemus quid velit propheta his verbis. lam addit, Quum succisa est ablatio et libamen a domo Dei nostri. lam simul etiam fatetur Deum esse ipsorum, respectu sacerdotii. Scimus enim nihil temere fuisse inventum apud Iudaeos, sed templum exstructum fuisse Dei mandate, et sacrificia oblata ex praescripto legis. Tribuit ergo hunc honorem sacerdotio, quod Deus in templo illo regnat, quia scilicet, ut iam diximus, Deus probabat cultum ilium, siouti profectus erat ex eius verbo. Quo etiam pertinet illud dictum Christi, Nos scimus quid colamus. Sed interea non rite coluerant Deum sacerdotes, quia etsi externae caeremoniae sanctae erant propter Dei mandatum, quia tarnen polluta erant corda, certum est quidquid agebant repudiatum fuisse a Domino, donee tacti iudicii eius timor ad ipsius gratiam confugerent, quemadmodum nunc propheta eos hortatur. Postea addit, Sanctificate ieiunium, vocate coetum, congregate senes, omnes incolas terrae. tHp significat sanctificare et properare: sed retinui propriam significationem, Sanctificate ieiunium : quia edictum illud spectabat in finem sanctificationis. Ieiunium ergo edicite. Quorsum? Nempe ut populus ab omnibus

inquinamentis se purget, atque se purum et integrum nunc offerat Deo. Vocate coetum. Apparet solennem fuisse convocationem, quoties edicebatur ieiunium in populo. Neque enim satis erat si quisque privatim domi suae a cibo abstinuisset, nisi palam omnes uno ore et uno consensu professi fuissent se reos esse coram Domino. Ieiunium igitur coniunctum fuit cum solenni professione poenitentiae. Scimus diversos esse ieiunii usus ac fines: sed quum hie propheta loquitur de solenni ieiunio, non dubium est quin iubeat populum suppliciter accedere, quemadmodum soient rei, qui volunt deprecari culpam coram iudice, ut eius misericordiam sibi concilient. Sed de ieiunio plura dicentur secundo capite. Ego nunc tantum hoc breviter attingere volui. Postea iubet congregari senes. Addit quidem omnes incolas terrae: sed incipit a senibus, et merito: quia semper gravior est reatus senum. Nomen vero hoc iam nn refertur ad aetatem, sicuti prius. Heri quum dicebat, Audite senes, alloquebatur eos qui longa oxperientia iam didicerant in mundo, quae erant ignota iuvenibus, vel hominibus mediae aetatis. Iam autem propheta senes intelligit quibus commissa erant gubernacula populi. Quia vero ignavia sua passi fuerant collabi in deterius Dei cultum, et omnem integritatem, merito propheta hie vult esse duces et antesignanos reliquo populo in professione poenitentiae. Deinde ratione muneris oportuit etiam eos monstrare viam, quemadmodum diximus de sacerdotibus. Interea tamen ostendit Ioel totum populum obstringi culpa, et neminem posse excipi ab hoc numro, quia vult omnes venire cum senibus. Vocate, inquit, in domum Iehovae Dei vestri, et clamate ad Iehovam. Hino colligimus quorsum loquutus sit de ieiunio et de saoco, nempe ut suppliciter deprecarentur iram Dei. Ieiunium enim per se frigeret: scimus etiam in sacco per se esse inane signum. Sed precatio hic statuitur a propheta in primo gradu : ieiunium vero nihil aliud est quam appendix: ita et de sacco dicendum est. Quisquis ergo saccum induet, et abstinebit a precibus, merum erit ludibrium: ieiunio etiam nemo quidquam proficiet. Sed ubi ieiunium et saccus accedunt ad precationem, et sunt quasi adminicula, tunc non inutiliter exercent se in illis homines. Notemus ergo tarn ieiunium quam saccum non alio spectare, nisi ut sacerdotes una cum toto populo se Deo supplices offerant, et fateantur se dignos esse exitio, neque spem sibi reliquam esse, nisi in eius gratuita misericordia. Haec summa est. Sequitur iam : Heus diem: nam prqpinquus est dies Iehovae. Hie propheta minatur in posterum tempus aliquid gravius quam experti fuerunt, sicuti initio dictum fuit. Hactenus ostendit eorum torporem, nunc vero pronuntiat eos nondum perfunctos esse omnibus poenis, sed deterius aliquid metuendum, nisi mature se ad

529

CAPUT I.

530

Deum con vertut. Et iam inclamat quasi ante oculos esset dies Iehovao. Vocat autem diem Iehovae, quo exseret manum suam ad sumendas poenas. Quamdiu enim tolerat homines, vel sustinet erum pecoata, videtur non regnare in mundo. Et quanquam loquutio haec satis trita est in seripturis, tarnen sedulo notanda est, quia ab omnibus non intelligitur, quod soilioet Deus appellet diem suum, ubi palam illucet et apparet iudex mUndi. Nam quamdiu nobis parcit, videtur obnubilata esse eius facis: imo videtur iam non curare mundum. Propheta igitur hie significat instare diem Domini: quia fieri non potest, quin tandem exsurgat Dominus, et conscendat tribunal suum ad homines puniendos, etiamsi ad tempus conniveat. Caeterum, ista interiectio dolentis significat non posse contemni vindictam de qua loquitur propheta, sed esse horribilem. Vult enim metum Iudaeis incutere, quia nimis securi erant. Dicit autem, Propinquus est dies, ne scilicet diem de die trahant, quemadmodum fieri solet. Nam etsi tangantur homines iudioio Dei, tarnen semper cupiunt tempus sibi prorogari, et tardissime ad Deum accedunt. Propheta ergo, ut segnitiem omnem corrigat, dicit propinquum esse diem istum. Addit ND1 HtfD "TOO, tanquam vastitas ab omnipotente veniet. Nomen Hti* tantundem valet ac victor: sed descendit a radioe TRF. Verbum autem illud Hebraeis significat perdere et destruere. '"IIP vocatur potens et victor : ideo vocant Deum HIP propter eius potentiam. lii deducunt ab ubere. r(& igitur vocant Deum, ac si illi tribueret soriptura hoc nomen, quoniam ex eo fluit omnis copia bonorum tanquam ex fonte unico. Sed nomen istud ad virtutem potius et fortitudinem refero. Iam scimus gloriatos fuisse Iudaeos Dei nomine, ao si esset armatus ad tuendam eorum salutem. ' ' Quoties ergo prophetae dicebant Deum esse -fW, rapiebat hoc ppulus ad perversam fiduciam, Deus est omnipotens: nos ergo sumus securi a malis omnibus. Sed interea non erat fundata haec fiducia in promissionibus. Scimus enim perperam et sacrilega etiam audacia fuisse abusos Dei nomine. Quoniam ergo stulte superbiebant Iudaei eo quod Deus ipsos adoptaverat in populum, dicit hie propheta, Veniet tanquam vastitas ab omnipotente, > hoc est Deus est omnipotens, sed vos longe decipitis, ubi putatis salutem vestram eius virtute munitam esse, quia potius erit vobis adversarius, sicuti etiam provocastis eius iram. Sequitur:

Repetit eandem sententiam quam prius habuimus. Exprobrat enim Iudaeis quod-tarn sero x-; pendant manum Dei sibi infestam esse: Annon, inquit, coram oculis nostris cibus excisus est? a domo Dei nostri gaudium et exsultatio? Hie castigat Iudaeorum amentiam, quod etiam non animadvrterent quae ante oculos ipsorum erant posit. Dicit igitur caeoutire in ipsa luce, et ita esse oculatos, ut videndo non videant: debebant enim affioi, quum penuria usque in templum veniret. : Nam quum Deus mandasset sibi primitis offerri, certe oportuit templum ornari suis saorifioiis : etiam si pereundm fame et inedia esset centres mortalibus, non debet' Deus fraudari iure suo. Quum ergo im non sset ulla oblatio neque libamen, quantus fuit stupor populi, non sentire illam malediotionem, quae debebat ipsos vulnerare magis, quam si centis fame con-:' fecti es8ent? Yidemus igitur quorsum tendant haec verba prophetae, nempe ut Iudaei se ipsos stuporis damnent: quia non reputarunt sibi infligi gravissimam poenam, quum templum orbatum esset solitis saorificiis. Postea addit, Gaudium et laetitiam sublata esse: quia scilicet iubebat Deus venire in templum Iudaeos, ut gratis agerent, et agnosoerent se esse felices, quia domicilium sibi inter ipsos elegerat. Ideo haec loquutio tarn frequenter repetitur apud Mosen, Laetaberia in conspeotu Dei tui. Volebat enim hac loquendi forma Deus magis animare populum, ut alaoriter ad templum veniret: ac si dixisset, Ego certe non indigeo vestro conspectu, sed volo vos exhilarare praesentia mea: nunc autem quum oessaret cultus Dei, dicit propheta simul abolitum fuisse gaudium, quia scilicet non poterant hilariter gratias agere Deo Iudaei, quum ante oculos esset eius malediotio, quum vidrent eum sibi esse adversum: deinde quum carerent etiam pietatis exercitiis. Nunc ergo tenemus cur propheta oblationibus adiungat gaudium et laetitiam: quoniam scilicet erant symbola gratiarum actionis. Ostendit causam mali, quod scilicet computruerant grana in ipsis sulcis. Nam r i m s vocant semina proprie a dispersione: Ergo a dispersione vocat grana, et dioit putrefacta fuisse in ipsis agris ubi debebant germinare. Postea adiungit: apothecas fuisse desolatas, et horrea fuisse diruta: quia scilicet nullus erat usus. Hino colligimus gravissimam fuisse sterilitatem diuturnam. Neque enim si tantum affliotus fuisset populus fame ad pauoos menses,' vel ad unum annum, propheta sic esset loquutus. Necesse est igitur fuisse diuturnam istam famem, quemadmodum etiam supra dictum fuit. Nunc pergamus:

16. Annan coram octtlis nost/ris cibtts excisus est? e domo Dei nosbri gaudium et exsultatio? 17. Putrefacta sunt grana subtus sulcos suos, desolata 18. Quomodo ingemuit confus sunt arsunt reconditoria (vel apothecae desolatae sunt), di- rnenta bourn ? quia dsunt pascua: etiam greges ruta sunt horrea, quia exaruit frumentum. avium desolati sunt. Calvini opera. Vol. XLII.

531

IN I O E L E M

532

Propheta su am obiurgationem amplificat, quod tarn boves quam reliqua animalia sentiant vindictam Dei. Subest igitur hie taoita comparatio inter sen8um brutorum animalium et populi socordiam, ac si diceret, Certe plus est intelligentiae et rationis in bobus et in aliis animalibus brutis quam in vobis sit. Nam gemunt armenta, gemunt grges: vos au tern manetis stupidi et attoniti. Quid hoc. sibi vult? Videmus ergo ut hie propheta comparet stuporem populi cum sensu animalium, quo plus pudoris illi infligat : Qu&modo, inquit, ingemuit bestia ? Interrogate ad vehementiam multum valet: quia si more recitantis dixisset etiam animalia ingemuisse, confusa fuisse armenta, et grges fuisse perditos, minus efficaciter affecti fuissent Iudaei. Sed dum exclamt et interrogative loquitur per admiration em, quomodo ingemuit bestia? non dubium est quin velit afficere Iudaeos, ut incipiant sentire illud Dei iudicium, quod prius clauBis oculis praeterierant, quantumvis infestum foret. Sequitur: 19. Ad te lehova clamabo, quia ignis consumpsit pascua (vel habitacula) deserti: et flammet, accendit omnes arbores agri. 20. Etiam bestiae agri clamabunt ad te (quanquam l~\y proprium est cervi, ut dicunt grammatici, siouti etiam Psalmo 42 habetur: est illio idem verbum: Clamabunt igitur bestiae ad te): quia aruerunt decursus aquarum, quia ignis consumpsit habitacula deserti (vel pascua). Quoniam videbat propheta se minus proficere quam optasset, ideo quasi relicto populo, de se ipso privatim loquitur, Ego ad te clamabo lehova. Prius iusserat etiam alios clamare : nunc cur non eundem Bermonem prosequitur? quia scilicet videbat surdos esse Iudaeos, vel tarn ignavos ut contemnerent omnes exhortationes, ego, inquit, ad te clamabo Domine, quando isti neque pudore neque metu tanguntur: quando abiiciunt omnem curam salutis, quando nihil momenti habent apud eos exhortationes, ego illis relictis ad te clambo, hoc est, video Domine proficisci ex manu tua omnes istas calamitates: ego non ululabo quemadmodum faciunt homines profani, sed ad te recta concedam: quia te sentio iudicem in omnibus his incommodis, quae perpetimur. Postquam ergo propheta dixit Iudaeos tardiores esse brutis animalibus, et probrose ostendit aoutius sentire boves et oves quam ipsos, nunc dicit, etiam si illi omnes maneant obstiriati, se tarnen facturum quod pium hominem decebat, et Dei cultorem, Ego clamabo ad te. Quare? Nam ignis consumpsit pascua vel habitacula deserti. Hie rursus prodigiose Dei iudicia commmort. Seimus etiamsi aestus exurat omnes regiones, tarnen looa pascua non tarn facile exarescere, praesertim montosa. Hie enim loquitur de paseuis illis frigidis. Scimus quans

talibet sit ubertas montium, tarnen illio dominari frigus: et in maxima siccitate semper virent illae regiones montanae. Propheta autem hie prodigii loco rcitt fuisse habitacula deserti exusta. DIM quidam vertunt pascua, alii habitacula. Sed quantum ad rem ipsam spectat, perinde est utrumvis legamus : quia propheta hic dsignt frigidas regiones et humidas, quas nunquam humor etiam in summis caloribus destituit. Yertunt alii pulchritudines vel speciosa deserti, sed male. Non dubium est quin pascua, vel habitacula, aut caulas intelligat. Ignis ergo consumpsit habitacula, vel pascua deserti. Hoc accidere non solet, neque etiam cadit in communem ordinem naturae. Ergo sequitur fuisse portentum. Haeo ratio est cur dioat propheta iam tempus esse clamandi ad Deum, quia non poterat fortuitum videri, quod aestus exureret humidas et aquosas regiones. Flamma, inquit, exussit omnes arbores agri. Postea addit, etiam bestiae agri clamabunt (nam est verbum pluralis numeri) bestiae ergo clamabunt. Hie propheta clarius exprimit quod prius dixerat, nempe etiamsi ratione careant bruta animalia, sentire tarnen vindictam Dei, ita ut cogant suo exemplo homines pudefieri, quia scilicet ad Deum clamant. Clamabunt igitur bestiae agri. Tribuit illis clamorem, quemadmodum tribuitur alibi pullis corvorum. Pulli certe corvorum non invocant Deum, proprie loquendo, et tarnen ita loquitur Psalmus, nempe quia rostra sua tollendo in sublime, fatentur nullum aliud esse penuriae remedium, nisi Deus succurrat. Sie etiam propheta hic inducit bestias ad Deum clamantes: est autem prosopopoeia. Nam hoc proprie non potuit dici de bestiis. Sed quum bestiae ulularent prae fame, nonne fuit quaedam invocatio Dei, ut ferebat ipsarum ingenium? Quantum igitur capit natura brutorum animalium, dicuntur petere cibum a Domino, ubi edunt lamentabiles clamores et ululatus, et ostendunt se fame et inedia premi. Quum ergo propheta hanc personam imponit bestiis, probrose simul obiicit Iudaeis suum torporem, quod nondum invocent Deum: Quid vultis, inquit? Ecce bruta animalia ostendunt vobis quid agendum sit: saltern valeat haec doctrina apud vos. Si hactenus lusimus operam ego et alii prophetae, si Deus frustra functus est doctoris officio apud vos, saltern boves ipsi sint vobis magistri, quibus turpe quidem est vobis esse discipulos, sed multo turpius non attendere ad eorum doctrinam. Nam boves suo exemplo ad Deum vos deducent. Nunc tenemus quanta sit vehementia in his prophetae verbis, quum dicit, Etiam bestiae agri ad Deum clamabunt, quia exaruerunt decursus aquarum, et ignis consumpsit habitacula deserti vel pasctta. Iterum inculcat quod nuper dixi, nempe sterilitatem illam profectam esse ex claro Dei iudicio, et quod horrorem merito in-

533

CAPUT H.

534

Caput hoc continet severas exhortationes .minis permixtas. Minatur autem propheta. ut corrigat torporem populi, quern iam vidimus nimis fuisse tardm ad reputanda Dei iudicia. Ego autem volui simul contexere. istos undecim versus, quia nihil hie aliud propositum est prophetae, nisi ut metu commoveat animos populi. Haec igitur descriptio tantum hue spectat, ut sentiat populus iam non esse tempus quie8cendi: quia Dominus postquam toleravit eorum scelera, iam velit uno impetu effundere totum suum furorem. Haeo summa est. Nunc,.veniamus ad verba: Clangite tuba in Sion: clamate in monte sancto meo, inquit: contremiscant omnes ineolae terrae. Propheta ab exhortations incipit. Scimus CAPUT II. enim eum alludere ad solennem legis ritum, quia sicuti diebus festis clangebant tubae ad populum 1. Clangite tuba in Sion, et clamate (alii vertunt vocandum, sic etiam ubi aliquid extraordinarinm tantarizate: sed est generale verbum: clamate igitur, acciderat. Non ergo tantum privatim singulos provel clamorem dite) in monte sancto meo: contremi- pheta hortatur, sed quia a minimo usque ad maxiscant omnes ineolae terrae, quia venu dies. Iehovae, mum omnes sclrate egerant, ideo etiam iubet quia propinquus est: 2. Dies tenebrarum, et caliginis, totam ecclesiam vocari, ut oommuniter agnoscant dies nubis et obscuritatis, sicut aurora expanditur se reoB esse coram Deo, et poenam deprecentur. super monies, populus magnus et robustus (vel terri- Perinde igitur est ao si diceret propheta, neminem bilis), simiZis ei non fuit a saeculo, et post eum non esse in populo, qui se eximore a culpa possit, quoaddei (hoc est, non erit amplius) ad annos genera- niam grassata fuerit iniquitas per totum corpus. tionis et generationis (ego cogor uno coiitextu legere Caeterum, docet hie locus, quoties impendet aliqua haeo omnia: dicam postea suo loco rationem). Dei vindicta, et iam signa nobis apparent, utendum 3. Coram facie eius (coram ipso) devorans ignis, et esse hoo remedio, nempe ut publice omnes conve-post eum exuret flamma: sicut hortus Eden terra co- niant, et fateantur se dignos esse exitio, oonfugiant ram ipso (ante faciem eius, ad verbum) et post eum interea ad Dei misericordiam. Scimus, quemaddsertum solitudinis(vel vastitatis) adeoque evasio modum iam dixi, hoc fuisse olim mandatum veteri non erit ei: 4.' Quasi adspectus equorum adspectus populo: et talis ratio non fuit aboli ta per evangelium. Unde etiam apparet quantopere desoiverieius, et tanquam\ quits current. 5. Secundum vocem qudrigarum (sio roSID interprtes vertunt: postea mus a vero et legitimo ordine, quia hodie novum dicam de hoc verbo), super cacumina montium salta- 'esset et insolitum, si ieiunium indiceretur. Quare? nam maior pars obduruit: et quemadmodum vulgo Mht, secundum vocem flammae ignis vorantis stipulam, quasi' poplus robustus (vel terribilis), paratus ad nesciunt quid sit poenitentia, ita etiam non intelliproium. 6. A facie eius pavbvmt populi, omnes gunt quid sibi velit poenitentiae professio. Neque facis coUigent nigredinem. 7. Quasi gigantes (vel enim intellignt quid sit peccatum, quid sit,ira fortes) discurrent, sicut viri proelii adscendent murum, Dei, quid sit gratia. Ideo non mirum est tam seel vir (hoc est, quisque) in viis suis ambulabit, et curoa esse, et quum de veniae deprecatione agitur, non tardabunt gressus stios (alii, non inquirent de viis hoc totum esse hodie inoognitum. Sed quanquam suis). 8. Vir frtrem suum (hoc est, quisque socium ita vulgus obstupuerit, nostrum tarnen est ex pro8uum) non premet, quisque in viis suis non ambula- phetis colligere qualis semper fuerit vera populi bit: usque in gladium cadent (hoc est, super gladium Dei gubernatio, et quantum in nobis est:, etiam cadent), non vulnerabuntur (alii, non concupiscent). studere quisque debet ut haec innotescant, ut si 9. Per urbetn gradientur, per murum discurrent, in quando usus erit publicae poenitentiae, etiam rudomos adscendent, usque ad fenestras intrabunt tan- dissimi quique intelligant fuisse semper hoc usiquam fur. 10. Coram eo contremiscet terra, et an- tatum in ecclesia Dei, et fieri non inoonsiderato hominum zelo, sed arbitrio ipsius Dei. Iubet autem gentur coeli, sol etluna nigrescent, et stellae retrahent splendorem suum. 11. Et Iehova edet vocem suam incolas terrae contremiscere : quibus verbis signifiot coram exercitu suo, quia magna valde castra eius: non ludendumesse inanibus oaeremoniis coram Deo, qttia robustus, qui facit (vel exsequitur) verbum eius: sed serio agendum. Ubi ergo olangunt tubae, corda
34*

outre debeat hominibus, quia scilicet fait species portenti. Dum ergo in ipsis montibus aresount deoursus aquarum, an poterit hoc dioi naturale? EPpiDN vocant deoursus aquarum, vel etiam valles per qus decurrunt aquae: nee dubium est quin propheta hic regiones designet, quae semper copia aquarum ubertatem suam retinebant. Quum ergo valles ip8ae exustae essent, certe oportuit agnoscere illio aliquod miraculum : ideo etiam tribuit clamorem ilium iumentis et brutis animalibus, neo quemlibet clamorem, sed quo Deum ipsum inrocent. Reliqua differemus in diem crastinum.

quia magnus dies Iehovae, et terribilis valde: et quis sustinebit eum?

535

IN I O E L E M

536

etiam expavescere debent: et ita coniungitur rei Veritas cum signis externis. Quod diligenter notandum est, quia mundus semper propensus est ad oculare aliquod obsequium, et putat satisfactum esse Deo, ubi servatus est extemus ordo aliquis. Atqui nihil aliud quam illudimus Deo si obtendimus caeremonias, et non respondet sincerus cordis affectus, quemadmodum iterum postea videbitur suo loco, lam adiungit propheta etiam minas, ut permoveat animoB populi, Quia, inquit, venu dies Iehovae, quia propinquus est. His verbis primo significat non esse exspectandum usque dum percutiat nos Deus, sed simul atque ostendit irae suae signa, praeveniendum esse eius iudicium. Quoties ergo Deus nos admonet de sua vindicta, statim properandum est ad deprecationem veniae: Propinquus, inquit, est dies Iehovae. Quae sequuntur debent referri ad eum finem quern diximus. Propheta enim hie depingit nobis terribile Dei iudicium, ut animos etiam stupidos vel nimis torpentes percellat. Ac primo dicit, Dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et obscuritatis : quasi aurora quae expanditur super montes. Quum vocat diem tenebrosum et obscurum, vult denuntiare nullam fore spem salutis. Nam scimus vulgari scripturae usu lucem vocari vel hilarem et laetum statum, vel etiam spem salutis, ubi accidit aliqua afflictio. lam autem propheta quasi exstingueret omnem spem in mundo, pronuntiat diem Iehovae fore tenebrosum, nempe absque spe remedii. Haec summa est. Postea quum dicit, sicut aurora quae expanditur, hoc ad notandam celeritatem positum est. Scimus enim quam subitus sit quotidie exortus aurorae super montes: momento aurora super montes expanditur ubi sunt tenebrae. Neque enim statim vel in valles, vel in loca etiam plana lux pntrt: sed si quis respiciat cacumina montium videbit momento auroram oonsurgere. Perinde est igitur ac si propheta diceret, diem Domini propinquum esse, quia scilicet repente poterit Dominus emittere manum suam, quemadmodum aurora expanditur super montes. Postea addit speciem, PopulfUS magnus et robustus, cui similis non fuit ab initio, vl a saeculo, et post quern non addet esse similis usque ad annos generationis et generationis. Hie propheta speciem vindictae exprimit, de qua tantum in genere loquutus erat. Dicit autem, quod hactenus meminit vindictae Dei, non esse ita intelligendum ac si Deus palam et visibili forma a coelo descenderet, sed Assyrios fore ministros et exsequutores vindictae eius. In summa, hic ostendit propheta metuendum esse adventum illius populi, ac si Deus manum suam e coelo exsereret, et ageret cum populo suo, sumeret de sceleribus eius vindictam. Docet autem his verbis non proficere quidquam homines ubi caecutiunt ad Dei iudioia, quoniam Deus nihilominus exsequitur opus suum, et utitur homi-

num manu. Sunt enim flagella eius, quibus castigat etiam populum suum. Chaldaei et Assyrii increduli erant, Deus tarnen usus est eorum opera ad Iudaeos affligendos. Hoc nunc propheta docet, quod scilicet Deus appareat vindex in ipsis Assyriis, quoniam eos adhibet ministros et exsequutores iudicii sui. Interea videmus ut hie depingat propheta terribilem iram Dei, ut excutiat Iudaeis suam cunctationem: quia scilicet videbat parum moveri omnibus minis, et semper novas blanditias captare. Haec ratio est cur in hac tarn longa descriptione insistt. Coram eo, inquit, ignis vorbit, et post eum flamma exuret. Significat talem fore vindictam Dei quae absumat totum populum. Nam Deus multis modis cooprt populum ilium castigare, sed sine profectu, quemadmodum vidimus. Propheta igitur nunc dicit restare extremam manum, ut scilicet Dominus in totum aboleat istos tarn praefractos homines, quos hactenus non potuit reducere ad sanam mentem mediooribus poenis. Pepercerat enim illis magna ex parte, etiamsi severe et duriter ipsos tractabat, et illis dabat spatium resipiscendi. Quum ergo videret propheta esse prorsus desperatos, dicit, nunc tantum restare ut Dominus semel eos penitus consumt. Addit, sicut hortus Eden terra ante ipsum, post eum autem terra solitudinis, adeoque (et etiam) evasio non erit ei. Hie propheta admonet Iudaeos, etiamsi amoenissimam regionem inhabitent et apprime foecundam, non esse cur sibi placeant, quia Deus in vastitatem convertit etiam pulcherrimas terras. Compart igitur hie Iudaeam horto Eden, hoc est, paradiso. Atqui talis etiam fuit situs Sodomae, quemadmodum docet Moses. Quid profuit Sodomitis habitare quasi in paradiso? Hoc est, incolere pinguem illam et opimam terram? Deinde ubi putabant se foveri in Dei sinu? Sic etiam nunc dicit propheta, quamvis terra similis sit paradiso, tarnen ubi hostis illic grassatus fuerit, sequetur tristis vastatio, sequetur ubique dissipatio, nullus erit illic cultus, nulla amoenitas, nulla species terrae: quia hostis ille suffioiet ad omnia perdenda. Finis est, ne Iudaei, confisi Dei benedictione quam hactenus experti fuerant, in posterum secure etiam contemnant eius vindictam, quia ira eius momento absumet et vorabit quidquid hactenus foecunditatis in terra fuit. Haec summa est. Tandem concludit non fore evasionem ab istis hostibus, id est, ab Assyriis: quia venient instructi illo mandato, ut totam terram in nihilum redigant. Adiungit postea multas similitudines, quas quisque per se satis intelligit: ideo ego non ero in illis explicandis longior, et sermo esset supervacuu8. Quasi adspectus equorum adspectus eius, et tanquam quits, sic discurrent. Versus hie iterum celeritatem vindictae exprimit, ac si diceret propheta longam distantiam non fore obstaculo quo minus statim insiliant Assyrii, et occupent Iudaeam,

587

CAPUT IL

538

quia longinquitas etiam fallebat Iudaeos, quum pu- nihil confusionis generet, quemadmodum solet ut tarent adhuc longas sibi fore inducias. Ergo pro- plurimum fieri. Nam hoc valde difficile estj ut pheta hie tolt vanam illam fiduoiam, quum dicit exercitus iter faoiat non tumultuose, sed oomposito fore equis et quadrigis similes. Addit deinde, se- gradu, ao si duo vel trs simul incederent. Nam cundum vocem,fflZDIDexponunt Quadrigas. Quan- si centum quits simul iter faciant, tarnen alii imquam Hebraei putant potius esse ephippia, vel sellas . pedient alios. Ubi igitur tanta multitudo collecta quas vocamus. Sed tarnen malo de quadrigis aceipere: est, vix aliter potest fieri, quin alii alios retardent quia hoc non posset quadrare ephippiis ' equorum ac morentur. Propheta autem hoc negat fore in quod dioit propheta secundum vocem quadrigarum Assyriis, quia Dominus diriget gressus ipsorum. super cactmina montium saltatttros. Saltabunt igitur Quamvis ergo ingentem turbam Dominus adducat, super cacumina montium: Quomodo? tanquam qua- tamen erit composita et ordinata, ut nemo socium drigae, boo est magno impetu venient, vel edent suum urgeat, vel afferat aliquod obstaculum. Vir, magnum sonitum, vel terribilem. Loquitur autem inquit, per viam suam ambulabit, nempe sine rde capitibus montium : quoniam scimus illic maiorem mora: et in gladios codent,, neque vubierabuntur, hoc esse resonantiam ubi est aliqua concussio. Modis est, non modo robusti erunt bellatores, ut intrpide igitur omnibus propheta amplificat vindictam illam se proiiciant in omne genus discriminis, sed ernt Dei, ut tandem expergefaciat Iudaeos, qui nimis etiam quasi immunes ab omni iaotu telorum, quamdiu sua indulgentia provocaverant iram Domini. Se- vis irruant in gladios sicuti furiosi, neque sibi cundum, inquit, vocemflammaeignis, hoe est igneae, caveant, non tamen vulnerabuntur. Potest tarnen vorans stipulant. Compart ab una parte Assyrios hoc simplicius accipi, Non vulnerabuntur, hoc est, flammae, quae omnia consumit: compart autem ac si non essent vulnerandi. Et videtur mihi geIudaeos stipulae, etiamsi putent se munitos esse nuinus esse prophetae sensus, quod scilicet non multis opibus et praesidiis. Tandem addit, sicut conoipient ullum mortis metum, ut oaute aggredipopulus robustus paratus ad proelium: a facie dus antur hostes suos, sed quasi possent impune lapavebunt populi, et omnes facies contrahent nigredinem.cessere mortem ipsam, quod se proiiciant in ipsos His verbis significat propheta Assyrios quum venient, gladios: non timebunt igitur vulnus ullum, sed perinstructor fore po'tentia, quae omnes populos etiam inde ao si gladii essent innoxii, audebunt se in 'solo rumore prosternt. Quod si formidabiles erunt ipsos proiicere. Alii vertunt, non concupiscent, et Assyrii omnibus populis, quid facturi sunt Iudaei? verbum etiam hoc significat, quasi diceret propheta, In summa hie propheta ostendit Iudaeos nullo modo non fore pecuniae cupidos. Sed vix potest quadrare fore pares ad repellendum tarn robustum hostem, ilia significatio loco praesenti: et videmus optime quia alios omnes populos solo suo rumore sic pro- sensum ilium fluere, quod scilicet absque dubitatione sternet, ut nemo se movere audeat. Compart irruent in gladios, ac si non essent vulnerandi. deinde ipsos gigantibus: Sicuti gigantes, inquit, dis- Postea sequitur, Per urbem gradientur, per murum current, sicuti viri proelii adscendent murum, et vir discurrent, in domos adscendent usque ad fenestras (hoc est quisque) per vias suas ambulabit; Denique intrabunt, tanquam fur. Hie significat propheta istas loquendi formas in hunc finem congerit pro- frustra Iudaeos confidere suis urbibus munitis, quia pheta, ut sciant Iudaei sibi fore negotium. cum illuo quoque facile penetrabunt hostes: Gradientur, ineipugnabili Dei manu/ et frustra iam ipsos undi- inquit, per urbem, hoc est, ac si nullae essent portae. que imploraturos opem, quia nihil remedii in venient Sensus ergo est, quamvis Iudaea multis urbibus in toto mundo, ubi scilicet Dens tarn formidabili abundet, quae videntur esse inexpugnabiles et quae modo vindictam suam exserit. Dicit inter alia, non videntur etiam posse abrumpere cursum hostium, tarddbunt gressus suos, quanquam alii vertunt, Non quemadmodum semper fere contingit, ut subsistere inquirent de Vus suis, quia proximo dixit, per vias cogantur etiam magni exercitus, ubi est opposita suas gradientur, hoc est, non venient, sicuti saepe aliqua urbs bene munita: propheta hie dicit urbes quum exteri homines'faoiunt iter per vias incog- non fore impedimento quum Assyrii venient in Iunitas, sollicite inquirunt ne lateant alicubi in- daeam, quia scilicet gradientur per urbem, ac si sidiae, ne sint aliqui anfractus, ne sint viae diffi- esset planum iter, et nullae portae illis essent ciles et perplexae: non inquirent, inquit: ao si iam clau8ae. Gradientur igitur per mdias urbes tan: iter esset patefactum, ac si iam regio tota illis cog- quam per planitiem, et per campos apertos. Sic nita esset, sic etiam secure pergent. Haeo etiam etiam quod sequitur, Discurrent per murum, inquit. pars ad notandam celeritatem valet, ut scilicet Iudaei Sunt quidem hyperbolicae loquutiones: sed si experinde sibi metuant a Dei vindicta, ao si iam in- pendimus quanta sit seghities hominiim ad metuenstaret eorum cervicibus. Postea addit, Vir fratrem das poenas, fatebimur prophetam modum non exsuum non premet. Hac loqundi forma significat cedere in istis loquutionibus/ Discurrent igitur propheta oomposito ordine venturos, ita ut turba per urbem, hoc est, frustra putabitis fore vobis ali-

539

IN IOELEM

540

quam remissionem, vel aliquod tempus quietum, quia vobis putatis sustinendos esse ad tempus bostium impetus: minime inquit, discurrent enim per murum ac si esset planities: deinde adscendent in domos, et intrbunt usque ad fenestras, et facient hoc tanquam fur. Hoc est, etiamsi nullus esset hostilis impetus, tamem furtim et clanculum penetrabunt in domos vestras ubi erit magnus tumultus, ubi tota regio ad arma concurret, ubi etiam putabitis vos fore pares ad resistendum, tanquam fures pedetentim domos vestras ingredientur et venient usque ad fenestras, non poteritis aditum illis praecludere. Tandem addit, Coram facie eius contremiscet terra, et angentur coeli, sol et luna nigrescent, stellae ipsae retrahent splendorem suutn. Hie magis hyperbolice loquitur propbeta: sed semper memoria tenendum est fuisse illi sermonem cum hominibus plus quam stupidis. Oportuit igitur ipsum quasi monstruose loqui, ut magis afficeret istorum animos: quia vulgari loquendi modo nihil proficitur apud homines praefraotos, praesertim qui iam exuerunt omnem pudorem, et simul quos fascinavit Satan, ut nihil metuant, nihil doleant. Ubi ergo talis stupor occupt mentes hominum necesse est Deum fulminare, ut audiatur eius sermo. Quemadmodum ergo monstruosa erat populi socordia, sic etiam oportuit, ut ita loquar, prophetam monstra verborum in medium proferre. Haec ratio est cur nunc dicat, Coram facie eius (nempe hostis) terram fore trepidam. Deinde addit, etiam coeli ipsi angentur: non quod coeli sibi ab Assyrio metuerent, sed significat propheta tale fore vindictae genus, quod totum mundum expavefaciat, ut scilicet desinant Iudaei subter fugia aliqua sperare, quemadmodum sibi blandiebantur ac si possent evolare supra nubes, ac si possent reperire sibi latebras, vel aliquos angulos procul. Propheta significat totum mundum fore horrore plenum, ubi Dominus instructus suo exercitu veniet. Tandem addit etiam de sole et luna, ac si diceret, nihil amplius auxilii sperandum erit a creaturis. Nam lux ipsa vitalis eos deficiet ubi Dominus effundet ilium impetum furori8 sui. Sol et luna nigrescent, inquit, et stellae retrahent splendorem suum. Ergo etiamsi sursum iam tollatis oculos, ne scintilla qui dem lucis vos poterit recreare, quia ab omni parte caligo vos obruet. Sentietis enim Deum vobis infestum in coelo, sicuti in terra ipsa. Hie denique praecludit Iudaeis omnes aditus ad bene sperandum, quia non tantum tumultuabitur Assyrius in terra, sed etim Deus signa vindictae suae e coelo dabit, ut sol cogatur expavescere ad tale signum, et luna, et stellae omnes. Tandem addit, et lehova edet vocem suam coram exercitu suo. Videtur propheta hoc versu antevertere quidquid contra adduci poterat ex parte hominum. O! tu denuntias nobis magnos terrores. Quasi vero Assyrii non sint ex numro hominum, quasi nulli

sint alii populi in mundo, quasi nullus sit alius exercitus, quasi nullae sint aliae vires, quasi nulla sit etiam alia audacia. Nam si hodie Assyrii sunt formidabiles, tarnen habent etiam vicinos, qui poterunt robur adversum colligere, ut illos facile sustineant. Aegyptus etiam tunc erat populosa regio, et optime munita : quis non dixisset Aegyptios pares fore Assyriis? quemadmodum etiam Iudaei putabant se illorum foedere fore salvos. Deinde erat Syria, erant tot regna, quibus Iudaei poterant iactare se esse cinctos, ut nullus accessus pateret Assyriis. Nam utcunque non sufficeret populus Moab, vel populus Ammon, simul tarnen omnes collect!, nempe Edom et Ammon et Moab: deinde Tyrus et Sidon, et tot regna vicina poterant certe sufficere ad repellendos Assyrios. Caeterum, ne quis hoc obiiceret, breviter excipit propheta Deum fore ducem illius exercitus: quasi diceret, Ego hactenus praenuntiavi hanc esse Dei manum. Assyrii enim non sponte hue veniunt, hoc est, nisi excitati divinitus: sed quia hoc nondum satis animos vestros afficit, scitote Deum fore ducem in illo exercitu. Heus ergo emittet vocem suam a facie exercitus sui. Hic diserte nominat Assyrios Dei satellites. Non venient ergo quasi milites conductitii sub rege suo, non venient etiam quasi militent terreno regi, sed Dominus ipse eos reget, et voce sua ipsos incitabit. Hoc verbo docet propheta bellum Iudaeis fore non cum una gente duntaxat, sed cum Deo ipso et tota virtute eius coelesti. Deus ergo, inquit, edet vocem suam coram exercitu suo, quia magna valde castra eius. Iterum repetit tantam fore multitudinem, quae ad exsequenda Dei iussa sufficiat, ut frustra vires undique comparent Iudaei ad resistendum. Bobustus, inquit, qui exsequitur verbum eius. Clarius exprimit quod iam dixi, nempe Assyrios etiamsi sua cupiditas eos impellat, etiamsi intenti sint ad rapinas et praedam, tarnen non venturos tantum proprio motu, sed quia Dominus illos armavit, et quia utitur eorum opera. Validus est ergo qui facit verbum Dei, hoc est, qui exsequitur eius mandatum: non quod Assyriis hoc esset propositum, nempe morem Deo gerere, vel offerre illi suum obsequium, quemadmodum fidles sponte se illi addicunt: sed quia Dominus arcana sua Providentia eos direxit, quia usus est eorum manu ad poenas de populo suo sumendas. Postea tandem addit, quia magnus dies Iehovae et terribilis, et quis sustinebit eum? Hac clausula ostendit talem fore vindictam, quae Iudaeos in nihilum redigat, ideo iam tempus esse resipiscendi : alioqui Deum poenas sumpturum de illorum pervicacia si adhuc surdis auribus praetereant quod illis propheta denuntiat. Iam quod ad locum hunc pertinet, ubi dicit robustum esse qui facit verbum Dei, alibi admonuimus bifariam homines servire Deo, vel eius mandata exsequi, sponte, vel quatenus

541

CAPUT IL

542

sermo est ubi inducit Deum ipsum loquentem. Subest autem magnum pondus in his verbis,- nunc etiam. Si quis. enim expendat quae vidimus ab initio se-i oundi capitis, non putabit iam esse remedio locum. Deus enim multis modis tentaverat populum hunc in viam reducere. Sed quemadmodum iam vidimus, obstupuerat maior pars, ut ferulae Dei essent prorsus inutiles. Restabat igitnr clades ultima, quam etiam: propheta minatus fuit ab initio secundi car pitis. In hac autem desperatione adhuo proponit spem aliquam misericordiae, si ad Deum se convertant: Nunc quoque,.. inquit. Emphatica est partioula DX\, Etiam nunc, hoc est, quamvis nimium diu abusi fueritis Dei tolerantia, et, quantum ad vos spectat, elapsa fuerit occasio, quia vobis clau-r sistis ianuam: tarnen nunc etiam, qod nemo sper rasset, imo quod vobis ipsis debet esse incredibile,' nunc Deus adhuc vos exspectat, et invitt ad spem salutis. Sed coniungi debent duae istae particulae, nunc etiam: quia ,non est in arbitrio hominum sibi fingere locum misericordiae quoties libuerit. .Deus enim hie ostendit tern pus esse accep^abile, quemadmodum loquitur Iesaias (49, 8), ubi nondum reiicit homines, sed offert se propitium. Meminerimus ergo prophetam hic non laxare habenas hominibus, ut tempus extrahant, quemadmodum soient facere profani et derisores qui de die in diem illudunt Do.. Sed propheta hie ostendit obediendum esse voci Dei,1 ubi nos invitt, quemadmodum etiam Iesaias loquitur, Ecce nunc tempus acceptum, ecce dies salutis: nunc Deum quaerite, quia prope est, invooate eum, . : 12. Atque etiam nunc dicit Ihova, Convertimini dum inveniri potest. Sic igitur quemadmodum adad me in. toto corde vestro, et in ieiunio, et in fletu, monui, cohaerent istae duae particulae, nunc etiam, et.in plandu. 13. Et scindite cor vestrum, .et non ut de bean t attenti esse homines ad vooem Dei: dum vestimenta .vestra, et convertimini ad Iehovam Deum ipsos invitt, ne scilicet diffrant in crastinum, quia vestrum, quia'ipse propitius et misericors, longus forte Dominus ipse claudet ianuam, et nimis sera ad <vr.am, et muUus dementia : et poeniteoit eum esset poenitentia. Interim videmus quam indulsuper mah. genter sustineat Deus homines, quum relinquit spem. veniae tarn obstinato populo et fere perdito, Nunc j tPpstquam horribile iud indicium de quo vidi- etiam, inquit, Convertimini ad me m toto corde vestro. mus, denuntiavit : propheta, iam ostendit sibi non Propheta hic admonet non esse agendum ficte cum esse in animo terrere populum sine aliquo profectu, Deo, quemadmodum homines libenter semper ei sed potius animare ad resipiscentiam: quod fieri illuderent. Videmus enim quid soleat totus fere non potest, nisi .oblata spe veniae. Diximus enim mundus facere. Deus liberaliter ocourrit nobis, et aliis locis, et colligere hoc licet ex tota soriptura, paratus est nos in gratiam recipere, etiamsi centies non posse homines reduci in viam, nisi spem con- alienati simns ab eo: sed nos praeter hypocrisin et cipiant misericordiae Dei, quia desperatio prorsus fucum nihil afferimus: ideo propheta diserte hic contumaces redderet, et duplicat etiam, imo centu- denuntiat simulationem hanc Deo non placere, et plicat pravitatem hominum. Nam qui ante erat nihil profecturos esse qui tantum poenitentiam aliimprobus, si desperet, iam totum se proiiciet sine quam obtendunt externis signis, sed opus esse Berio aliquo modo. Ideo propheta nunc describit pro- et sincero cordis affectu. Hoc intelligit per totum pitium et miserioordem Deum, ut hoc modo blande cor, non quod possit inveniri perfecta poenitentia populum ad Studium poenitentiae allioiat. Primnm in hominibus, sed cor totum vel integrum opponitur dicit, M nunc etiam dicit Dominus, Convertimini ad dimidio. Nam homines satis intelligunt Deum non me. Propheta non suo nomine populum hortatur, esse puero similem, sed partiuntur cor suum; et sed loquitur ex persona ipsius Dei. Poterat quidem quum aliquam partem erogant Deo, putant satistestis esse eins gratiae quam praedioat, sed efficacior ipsos caeco motu impellit. Angeli et fidles exsequuntur mandata Bei, quia reguntur spirituobedientiae: sed impii etiam et diabolus ipse, qui eorum est caput, inssa Dei implent, neque tarnen hoc illis imputatur in obseqnium. Nam furiose tantum pravo suo affectu feruntur, et cuperent quantum in se est abolere omne imperium Dei: sed coguntur etiam velint nolint parre Deo, non ultro neque voluntarie, quemadmodum dixi, sed quia Dominus convertit in eum finem quem decrevit, omnes eorum conatus. Quidquid ergo moliatur Satan et omnes impii, interea serviunt Deo, atque obtemprant eius mandatis, et tumultuose feruntur contra Deum, sed ipse continet eos sub fraeno: deinde dirigit eorum opera et mentes in suum finem.. Sic ergo nunc dicit Ioel Assyrios facturos Dei verbum, non quia propositum illis esset obtemperare Deo, non quod etiam Deus illis quidquam mandasset, sed verbum Domini hie ponit pro arcano decreto. Ergo sicuti impii non voluntarium obsequium Deo praestant, sed coactum, ubi Dei mandata exsequuntur: ita duplex est Dei mandatum vel verbum. Est enim mandatum quo docet suos filios ac in suam obedientiam adducit: aliud autem est mandatum arcanum; ubi homines ipsos non dignatur alloquio, neque ostendit quid placeat aut quid velit facere,. sed illos pravis suis cupiditatibus ferri sinens, interea habet arcanum suum decretum, quod per ipsos exsequitur, etiamsi nolint.

543

IN I O E L E M

544

factum esse: interea rero manet interior et occulta quaedam obstinatio, quae ipsos longe a Deo separat. Hoc vitium nunc corrigit propheta quum dicit, Convertimini in toto corde. Ostendit ergo hypocrisin hanc abominabilem esse Deo quum homines retinent maiorem partem cordis sui quasi occlusam, et putant satis esse, si modo afferant aliquem volaticum affectum, ut ita loquar. Postea addit, ieiunium et planctum, et fletum. Quibus verbis ostendit quam graviter peccaverint: ac si diceret, non unum modo exitii genus meritos esse, sed dignos centum mortibus: ergo iam non fore Deum contentum mediocri aliqua poenitentia, nisi ipsi supplices veniant, subeant reatum suum. Verum quidein est, quotidie, imo assidue suspirandum esse nobis, quia non desinimus singulis fere horis provocare in nos iram Dei: sed propheta hic de solenni ieiunio loquitur, quia populus tam graviter Deum offenderat, ut opus esset singulari aliqua professione qualem hie describit. Venue ergo ad me, in ieiunio, in fletu et planctu, hoc est, tandem ostendite vos esse reos, et suppliciter deprecamini vindictam, quam meriti estis tot sceleribus: ac si iudex denuntiaret malefico non agendum esse simulate, sed simpliciter culpam esse profitendam. Solent enim rei praetexere multas excusationes, ut ita effugiant poenam. Si autem iudex teneat reum super et satis convictum, dicet, Quid proficis? nam tuae istae tergiversationes, vel subterfugia mihi foetent. Iam enim teneo te constrictum: tu autem volles elabi istis cavillis: tu magis iram meam provocas. Si ergo cupis me esse tibi placabilem, agnosce quam graviter deliqueris, et sine ullo colore iam ostende te esse morte dignuin, et nihil amplius super esse, nisi ut dementer tibi ignoscam, quia si vis culpam extenuare, si vis tua excusatione quaerere salutem, tu nihil proficies. Sic nunc agit Dominus cum hoc populo, Convertimini ad me, inquit, sincere primo, deinde addit, in ieiunio, in fletu et planctu, hoc est, appareat vos suppliciter deprecari exitium quod meriti estis, quia mediocris poenitentia non sufficeret, quum vos tot sceleribus sitis mihi obstricti. Nunc tenemus prophetae sensum. Postea adiungit: Scindite cor vestrum et non vestimenta vestra, et convertimini ad Iehovam Deum vestrum: Iterum repetit propheta sincere agendum esse cum Deo, quia omnes caeremoniae, quibus putant se homines defungi, mera ludibria sunt, ubi non praecedit cor purum et sincerum. Quoniam autem solebant in rebus luctuosis vestimenta scindere, ideo dicit, Deus iam occalluit ad vestros istos ritus, quia quantum ad homines spectat, satis estis et plus aequo aeremoniosi. Scinditis enim vestes vestras, et ita elicitis misericordiam apud homines: interea cor vestrum manet obstipum, nulla est illic laceratio, nulla apertura. Scindite ergo cor vestrum, hoc est, desinite ita ludere cum

Deo, sicuti hactenus estis soliti : sed incipite a corde ipso. Gertum quidem est orientales populos fuisse deditos multis caeremoniis, sed vitium, quod hie perstringit in Iudaeis propheta, ingenitum est fere cunctis mortalibus. Quisque ergo nostrum propensus erit ad hypocrisin, nisi revocetur ad sincerum affectum cordis. Ideo tenendum, est, hanc doctrinam proponi omnibus saeculis et gentibus. Excutiat quisque se ipsum, reperiet se hoc morbo laborare, quod scilicet potius scindet vestem suam quam cor suum. Quum autem Iudaei haberent in solenni more caeremoniam istam, non abs re propheta earn deridet, ac dicit pro nihilo censeri apud Deum, nisi scindant corda. Caeterum quum iubet corda scindere et non vestes, quanquam videtur repudiare externum ilium ritum, non tarnen praecise eum damnt, sed ostendit hunc esse legitimum ordinem, ubi cor scinditur. Non debet autem videri dura haec loquutio quum dicit, Scindite cor, quia alludit ad externum ritum: quum scindrent vestes, nudabant se coram Deo, et exuebant omnibus ornamentis. Vult ergo ut sibi displiceant, et cor ipsum potius dnudent. Scimus autem cor implicitum esse in hypocritis, et semper eos captare latebras ut fugiant conspectum Dei. Similitudo igitur haec optime quadrat quum iubet propheta cor scindere. Iam locus satis clarus est, neque opus habet multis verbis, quod scilicet Deus respiciat verum cordis affectum, quemadmodum dicitur Ieremiae 5 non oontentus sit obsequio oculari quale obtrudunt homines, sed velit bona fide et sincere agi secum. Ideo iterum repetit, Convertimini ad Iehovam Deum vestrum. Hic a natura Dei ratiocinatur propheta, nimis stulte et orasse falli homines dum volunt Deum placare suis caeremoniis: Quid? estne vobis negotium cum puero? inquit. Nam tale subest pondus in his verbis. Si redimenda esset offensa hominis, magis sollicite veniretis ad ipsum: nunc dum sentitis Deum vobis infensum esse, putatis fore propitium si modo illuseritis: an Deus poterit ferre tale opprobrium? Videmus ergo quid intelligat his verbis propheta. Convertimini ad Iehovam Deum vestrum, inquit, hoc est, reputate apud vos non esse vobis negotium cum trunco, vel cum lapide, sed cum Deo vestro qui corda scrutatur, et quem nullis astutiis fallent mortales, quemadmodum dicit per Ieremiam (4, 1), Israel si converteris, convertere ad me, hoc est, ne per circuitus vel per ambages simules conversionem, sed recta et puro cordis affectu ad me venias, quia ego sum qui te voco. Sic etiam nunc propheta, Convertimini ad Iehovam Deum vestrum, inquit. Sequitur nunc promissio veniae, Quia propitius est et misericors. Diximus frustra sermonem haberi de poenitentia nisi homines concipiant spem salutis, quia non poterunt unquam adduci ad verum Dei timorem, nisi confidant sibi

546

CAPUT II.

5m

patrem dsse, quemadmodum dicitur in Psalmo (130,4), Apud te est propitktio ut timearis. Ideo quoties prophetae volunt aliquid proficere sua doctrina dum hortantur populum ad poenitentiam, adiungunt istam secuadam partem, Yenite, non frustra estis venturi. I8tud Venite compreheudit exhortationes omnes ad poenitentiam: Non frustra estis venturi, comprehendit testimonium gratiae Dei, quod nunquam re* iiciet miseros peccatores, si modo ex animo ad ipsum redeant. In hoc igitur secundo capite nunc versatur prophet : Dews, inquit, propitius est et m*sericors. St haec coniunotio nobis tenenda est, quia Satan, quemadmodum torporem nobis inducit, ubi Deua nos non sollicitt, sic etiam desperatione nos procul abstrahlt, quum Deus vindictam denuntiat, quum ostendit iam non esse dormiendi tempus. Quid proficies? Satan ergo hac vafritie nos exanimat, quod ludemus operam, si studeamus nos Deo reconciliare. Ergo quoties scriptura nos ad poenitentiam hortatur, discamus coniungere hanc secundam partem, Deus nos non frustra invitt. Ergo si ad eum redimus, statim propensus erit ad dandam veniam. Neque enim vult miseros homines frustra laborare vel torqueri: haec est utilitas huius doctrinae quum dicit propheta Deum esse propitium et misericordem. Postea addit, Tardum esse ad warn et tmdtim dementia. Haec elogia Dei saepe occurrunt aliis locis, et prophetae omnes tam David quam alii mtuati sunt hanc sententiam ex 34. cap. Exodi, ubi describitur Dei natura: vooatur etiam illic propitius et misericors, tardus ad iram, et multus dementia. Non opus est autem insistere longis in his verbis, quia tenemus prophetae consilium: nisi quod supervacua non est verborum con* geriesi ubi propheta tam prolixe nobis commendat Dei misericordiam. Etsi enim sibi nimium secure indulgent homines, tamen ubi Deus ipsos ad se revocat, tunc non possunt gustare eius gratiam: quamvis bis et ter se fore illis propitium testetur, non tamen petouadet nisi cum magna difficultate. Haec ratio est cur propheta, postquam dixit Deum esse propitium et misericordem, addit tardum esse ad iram, muUum dementia, ut scilicet Iudaei diffidentiam suam superent: et qumvis desperado posait illos retrahere, non tarnen dubitent acoedere ad Deum quum so tam misericordem esse pronuntiet. Postea adiungit, Poenitebit mm super malum. Hio non tantum propheta describit naturam Dei, sed ultra progreditur, 'quod scilicet Deus, qui natura est plaoabilis, si videat populum sincere redire, non manebit defixus in suo proposito, sed patietur se flecti ad gratiam, ita ut poenam remittat, de qua tamen prius tulerat iudicium. Haec autem figura frequenter occurrit in scripturis, quod scilicet Deum poeniteat super malo: non quod proprie consilium mutet, sed refertur hoc ad sensum hominum, Deus
Calvini opera. Vol. XLII.

ergo in se est immutabilis, sed dicitur a proposito suo defleotere, quum poenam remittit hominibus quae prius denuntiata fuerat. Quidquid enim pro* fectum est ex ore Dei, instar inviolabilis dcrta haberi debet. Sed interea Deus saepe conditional liter nobis minatur, et quanquam conditio non exprimitur, subaudienda tamen est. Ubi autem plaoatur nobis, et poenam relaxt, quae iam erat nobis quodammodo dcrta secundum externum verbum, tunc dicitur poeniteotia duci. Soimus autem, quia non apprehendimus Deum qualis est, ideo describi nobis qualem pro modulo nostrae infirmitatis oapere po8sumus. Proinde Deus saepe induit persona hominum quasi nobis esset similis. Et quia haec loquendi ratio satis trita est, et de ea alibi diximus, ego brevius nunc praetereo. Sequitur : 14. Quis novit an revertatur, et poeniteat eum, et relinquat post se (alii vertunt post eum : ego tamen malo Bio transferre, Relinquat post se) benedictionem, oblationem, et libamen Iehovae Deo vstro? Videtur propheta primo intuitu hie perplexos relinquere homines ac dubios. Atqui proximo versUj quemadmodum vidimus, obtulerat spem gratiae si modo ex animo resipiscerent. Yidetur ergo propheta non prosequi sermonem euum, sed pofcius esse varius: et iam diximus frigidas, imo frivolas omnes exhortationes fore, quibus nos Deus ad poenitentiam incitt, nisi testetur se fore paratum ad reconciliationem. Quum ergo hie propheta suspensos relinquit animos hominum, videtur rescindera quod iam prius de miserioordia Dei assoirait. Sed tenenda est loquendi ratio, quae saepe occurrit in scriptura. Quoties enim describitur nobis Deus ad ignosoendum difficilis, hoc pertinet ad excitandam nostram socordiam, deinde ad excutiendam negligentiam. Primo torpemus quum Deus nos invitt, nisi admoveat plures stimules: deinde quum ad eum accedimus, tamen facimus hoc defunctorie. Necesee est igitur utrumque vitium in nobis corrigi, nempe expergefieri torporem nostrum, et ex outi etiam illas delitias, quibus nimium blandimur nobis: et hue speotat consilium prophetae. Nam alloquitur homines desperatos, quemadmodum iam vidimus. Quod si tantum dixisset, Deus paratus est ad ignosoendum, si tantum usus esset hac formula loquendi, forte neglectim venissent, et non satis fuissent serio tacti Dei metu: ideo propheta hie quasi consultt cum ipsis: Etiam si merito desperandum sit nobis de venia (sumus enim indigni quos Deus unquam admittat), sed tamen non est our despondeamus animos. Quis enim seit? Hoc est, Deus est placabilis, et non est desperandum. Propheta igitur hio difficultatem proponit impetrandae veniae, non ut relinquat sufepensos homines
35

t$ LMA

@&

(boa ett eBirariam sset superiori ioetrioae^ w aoe sili Taltf Bas erg& aos frustratus estl spraufc g astern aliqaem praebeat gratiae Bei, at patatini irimas llam a<jn|i %r# prpaiu Jttgai BQR dest^ #ll0ttt aflp*s^ felMefis $$$ static aistiripsif ad. a v. noil Iras JPrepfae igitar aoe sabiirat, sewatattow se sollicite veaiaBt ad Bteamj et earn Qufa sc um remfmi jposi se %meietmma? Qajd Alia deliberatioae, ufei geieet repataverist saa& est istad, jpost $0 gjiid sM fait? sempf qai% Btft iffiisftl, ft# lafinai opsite pophta. Bed fatatas etat te?iras iadix a nAeaia popali see law adbme erit faeffias i da gradas siatuaatur ia lera naa prapheta dieit, sas etiamsflag^Iljssais aofiiteati. jpl igiluj? bis pra gfadlig, dufis f- fos eaiifaacit, psotiit taaie adW liaa re* fanes- set qua g^*ite ^iqueriat; iBic aon letre, Patafei gaidem wo ad iateraeeioaem asstatim euraBjius est dolor, qaemaamodum imposto* que eaesos esse, sed Bmiaas temprant ifaaa siau res delaiabt Qime$n$3$i ita at sibi fadilpait, t at lttedleti sapatttr istai graiisliaias peeaas, g Bt iaaniWs blaaliiiig. Jftedieas enm uoa Saae erga teaemas propfaetae eoasiliara. Mefwe statin! leaiei dolorem, sed videfeit quid magie e&~ eaim M siraplielter f eaiam proait| Jadaeil, - pliait arte magis aagebit, .fui 'esisai e*it miigat terrer paeBarAaj^ <|aia seificafe aM Beas arfor pargatio. Sie igitar laciaat efciam preptaeta ipsos eastigayerit, adbae leam dabit migerierdiae Dei, sjtat videai tepidaa coaseifiatiag, noa gtatjlB saae. ^Dem wg v&t0iei pp * liile|i6B> See alMfetut laadi OBftiiS, ged ptaat ogteaduBt est, plagte istae na tant iaearabes. Et bae noa esse ladeadum ans Beo, quemadmoduHi iam aiminitio valde atilis est, qaties Be#f sifMiia diximus .ft islidi|aa| gfwtf eurreateg, itf sibj jto ' aobiiejio agit* Me|i iniw pataAas qaidqaam Iwaabt tfribile Bot ittd!<Sw, quo ttgis a mag resiiaam esse grstiae, abi seatimas eias iram: tamilieatur. Sie est igitar primas grain a poeal- Erjgo aoa abs re oeearrit prepbeta dieeas;, MmM tfatpC Ifeawtfas grados est quum pfojfcetaft pe* gm ^* fs#|*l, b #sty |taji (rarwilit mm earn lraat aoimosj et osteadaBt Beam iam eearrere sao ftagello, famea naa obstare eias rigarem, qa# ultra et abi magis appetere qaata at yideat tt- mfeas adbae maaeat alqaa beaeieti, JPsta al* ftftej teil Jisalilia}* ' Jft be friere irait! arett dit-* o3ti mrpivIDti t 0lMmmt .iag,a% ' 4 propbeta iastetif dieeas, ^jjBsisr seit, mi mvs<rtaim Uf&mimt? fed Mieiet qaigpiamr; praepstere igitu Mtmmm amvm &m wstroi fiioe eoasalt additaa jfqattiam -# |wp.bi:ta *rtts feaim deseripsit {ait, aa pIo% spei fteiperpt ludaet l i i faaa* Beam miserieordem s et loquutua est de eias ela- tam ad ipfts apetftt! eebflei iebafeant extermiaari meata, a < > si iam abil .es|e| daiitatiooW pstea prorsas e medio, debaeraet etiam feme pforsBS ifliiit gerupulaai; videter ae a#a serrar iuatum oeatabisoerf sei propjtetat bie igftifieat leam ordiaem. Bespoadeo proplietaB Bei BB ita aaxif fcabitarara esse gloe et alas sai ratiBeffii iofe* mnm #aeaa ja j i .Sipswailfs; leJadft . Etiam, iaqit, si lame pereaadam aolig e88*t, fil aa Irastra vm temerft pjcopetam ita esse ioqaataai. tamea M respecta evebHr, Mpe at sit afiqaa eaeralifei! eaim aeteaas desepipsit Benm m}fffi^ oblato B tempio, at sit aiiqaod libamea. Qaoaiaai riteifti postaa ptfir dreafflstaati fei cOpeHat de- erg Beat legit 9s libi in; popaIm, et voiaii giM speratam popalanij "ae dieit, Biamsi lam esse primitte olferr exfraetb%et sifei eoaseerari natalis di .sajate tes|a% t t .|i|*i etia ei flJoi aem aostram aaHOBam et proveata totam pogtf Besas 5Feiieia% toiea ma debe ffiie Itasreres eoa- a priaidtife leiade i qaeMdisois eblatteilWs, ianx eipita potiaf spem jeaiae. Saainia tamefa h$. reut, etams statasset apad se aos fame eoasamere et prepjteetaa Mm iaiiee ettWlaiftBem at fteater iBedia, tamea at maaeat iateger cjta ipis, fd aeeam diseeptet aa possit veaiam impetrare, ed bifl gellet a e tearam f^eiladaJf adane pwweait taatam t f 1t, ^adm^daai dWt pgr|9|e3Fi| im aobs et tritieara et Tiaam fon iatelligit aatem porti| deiai etia ex<ia!tre ranas MaBdiSas, J*ostea prepbeta taatum 1re tritei quid d oblatioMei saeras sfieiati fiai etiam ^aaataai satfa t al addit, JMingua past m hemSeM&mm, HSe diarias perspifiaigs fffl^I liaj d# Aespe 3p$ph.is|aft, h- Ibamiaa: sed iaSslligit, qaemaimedaat iam dxi aita eorarn ratioae qaas allooatar, bao diMeaitateai ^eaapssi BP polaeril' ueasalete. bim-iata .saiuti* pFopoaes. le^ae Wim pQto^aBt effbft ladafi taiaea earam babftaram gaae gloriae. Volait Dotlatpotaift piaoi pr^phta i t i to volt miaas eb fferri tritieam si 'iriaum, aea quad S* t N ! E 6 * i > n os dimitlera secaras, ae si Bas am anllaffi a> .ligJpil, sed ^t^. -Soieo^isapit fel i^c^ft-ia _ Quoniam ergo ietam et alimeata qaibas veseimar ipsis ;pBBaapi -e^ifjf' veiiet ;imi fait ipios erfiKiei iftie6ti0r% al roipiaat ietas et plaed seie saMieiftat gara gibi tait ssge, la toteai iatereidirft ia per Bei soraeetioa. Hae aatem peterat spem toitere ittit. Bas este lbi iserefelw* aostri, et pian ^ideresat laiaii* itiaia si ptopfcet ^Wttat' miserebiiur quia ligaatus est aos sbi ia poplam set tea for plaoatttemj, tamea sifei BOB paroi elgere, et it iofiuagere- sibk iife velp quag fegei sed iseveram viadietam exigi de sais peeeatis: Qaid aobisW* l i m tisu toae lait Boas fuodmiaod pariiepare saadem measam cam populo sua. lobe-

549

CAPUT H.

550

fessio reatus, dum homines suppliciter comparent ad Dei tribunal, agnoseunt se dignos esse morte, sed eulpam tarnen depreoantr. Idem est'igitur ieiunium respectu Dei, quod vestes pullae et sqallidae, et promissa barba apud iudices terrenos. Reus non prodibit in conspeotum iudicis cum splendido ornatu, cum suis delitiis, sed abiioiet quidquid etiam 15. Glangite tuba in Sion, sanetificate ieiunium, fuit prius elegantiae in vestitu: et impexo capillo, indicite conventum. 16. Colligite populum, sanetificateet barba promissa studebit provoare misericrdiam coetum, coadunate senes, colligite parvulos et sugenies iudicis. Quanquam alia est etiam ratio ieiunii: libera, et egrediatur sponsus e pntrait suo, et sponsa quia ubi negotium est nobis cum hominibus, tunc e thalamo suo. 17. Inter atrium et altare plorent volum8 oculis eorum plaoere, et conciliare eorum sacerdotes ministri lehovae: et dicant, Propititts esto gratiam. Qui autem ieiunat non tantum palam Iehova super populum tuum: et ne des haereditatem testatur se esse reum, Bed se ipsum admonet: quia tuam in opprobrium, ut dominentur super eos gentes: non satis tangimur sensu irae Dei, ideo utilia sunt cur dicent in populis, bi est deus eorum? nobis haec adminicula, quae nos magis excitent et afficiant. Qui ergo ieiunat, quemadmodum dixi, ille Hie rursum propheta admonet opus esse so- se ipsum magis sollicitt ad poenitentiam. Nunc lenni poenitentia: quia non tantum privatim quis- tenemus quisnam sit verus usus ieiunii.' Propheta que deliquorat, sed totus populus reus erat coram autem hie de publico ieiunio loquitur: in quem Deo. Deinde seimus quot et quam gravibus eulpis finem? Ut scilicet Iudaei se sistant, quemadmodum fuerint obstrieti. Non mirum est igitur si propheta prius citavit ipsos, ad Dei tribunal et veniantillti,' exigat ab illis publioam professionem poenitentiae. non cum vanis cavillis, sed cum supplier deprecatione.1 Primo iubet ut clangant buccina in Sion: quemad- Hic est finis ieiunii. Iam videmus quam etulte iemodum vidimus initio capitis, ritus ille in usu com- iunio abusi fuerint papistae. Nam fingunt opus muni fuit sub lege, ut indicerent suos conventus esse meritorium: fingunt Deum abstinentia oarnium clangor tubarum. Ergo non dubium est quin pro- coli, deinde non referunt ieiunium ad istos usus, de pheta hie extraordinarium conventum designet. quibus iam disserui, sed ooniungunt cum diebus Olangebant tubis quoties vocabant populum ad dies festis ieiunia, ac si esset aliquod pietatis opus abfestos. Sed hoc oportuit fieri extra ordinem, ut stinere a carne, vel a certis eibis. Nunc erg vider scilicet Iudaei ieiuniutn indioerent: quia tunc insta- mus quam crassis ineptiis ludant papistae cum Deo. bat gravis Dei vi ndieta, nisi anteverterent. Postea Itaque diligenter notandum est, quoties loquitur usum vel finem dclart, iubens sanetificari ieiuniutn'. scriptura de ieiunio, quorsum spectet. Omnia autem Hoo verbo ttHp signifioat omnem sacram indictionem. confusa erunt nisi tenemus illud prinoipium qud Sanetificate ergo ieiunium: hoc est, indicite ieiunium posui, ieiunium scilicet debere referri in alium Dei nomine. Attigimus aliquid breviter de ieiuni finem. Nunc pergamus. Indicite, in quit, conventum. primo capite: sed distulimus in huno locum plenio- m-287 proprie non est coetus, sed ipsa actio. Unde rem sermonem. Seimus ieiunium per se non esse etiam transfertur hoc nomen ad dies festos. Indiopus aliquod meritorium quale fingunt papistae: cite ergo conventus, vocate populum, sanetificate coetum. quanquam si vere loquamur, nullum est meritorium Hic ver bum sanetificandi videtur alio modo aeeipi opus. Sed papistae praeter meritum et dignitatem quam prius. Populus enim dum operabatur Baoris, somniant etiam ieiunium per se valere ad Dei cul- habebat suos ritus, quibus expiabat 'suas sordes, tum. Atqui ieiunium est medium opus si in se quemadmodum satis notum est. Nemo ingrediebareputetur. Non probatur igitur Deo, nisi in alium tur templum quin lavaret: deinde nemo offerebat finem: debet referri ad aliquid, alioqui res est fri- sacrifioium quin abstineret a ooneubitu uxoris suae. vola.: Privatis ieiuniis homines se ad preoandi stu- Alludit igitur propheta ad illas purgationes legales, - dium melius praeparant, vel macrant carnem suam, quum dicit, Sanetificate coetum: postea addit, Coaduvel medentur aliis oooultis vitiis. Ieiunium nunc nate senes, colligite parvulos sugntes ubera. Quanvooo non frugalitatem : nam seimus filis Dei tota tum'ad senes spectat, diximus ante seorsum ills vita debere esse sobrios et temprantes in victu nominari, quia debebant praeire exemplo: deinde suo. Sed ieiunium nomino ubi etiam de moderato gravior etiam culpa in ipsis residebat. ' Seimus enim Victu aliquid corrigitur. Tale autem ieiunium, ut ineumbere senibus hoc officium, ut regant alios et dixi, quum suseipitur privatim, vel praeparatio est quasi teneant fraenum. Ubi autem senes ipsi priad Studium precandi, vel est exercitatio ad carnem mum dissoluti sunt,'deinde non cmpescunt'libidimortificandam, vel remedium est aliis vitiis. Ubi nes in adolescentibus, bis clpabiles sunt coram. autem publice suseipitur ieiunium, est solennis pro- Deo. Non' mirum igitur si propheta hic iubt 35* bat nim lex offerri panem vel spicas, offerri etiam vinum: non quod indigeat De*us istis subsidiis, ut iam dixi, sed ut ostenderet sibi omnia esse communia cum 8uo populo. Haec igitur communitas vel societas Dei cum electo populo potuit plus spei dare: et hue spectat totus prophetae sensus.

551

IN IOELEM

552

senes vocari: quia scilicet decebat ipsos aliis esse duces iu professione poenitentiae. Sed quod postea sequitur videtur absurdum. Yult eniin simul congregari parvulos sugentes ubera. Atqui primum innoxii er ant infantes. Cur ergo trahuntur ipsi quoque in reatum? deinde populus illic profitebatur suam poenitentiam. Atqui carent infautes sensu et iudicio, ut possint se coram Deo humiliare. Fuit igitur ludicrum hoc et inane spectaculum : imo videtur propheta ad simulationem populum induoere, quum iubet misceri parvulos infantes cum viris et mulieribus. Respondeo, pueros oportuisse simul adduci, ut maiores natu et provectae aetatis homines in illis perspicerent quid esseDt meriti. Scimus enim iram Dei grassari usque ad ipsos infantes, imo usque ad bruta animalia. Si Deus masum suam exserat ad populum aliquem ulciscendum, neque asini, neque boves immunes erunt a communi flagello. Quum ergo ad bruta animalia, ad parvulos infantes ira Dei perveniat, non mirum est si Dominus iubeat statui omnes in medium, et illic fieri professionem poenitentiae. Videmus etiam, et (si Dominus dederit) quum ventum fuerit ad prophetiam Ionae, illic tractabimus de brutis animalibus. Ninivitae enim dum ieiunium indicunt, non tantum abstinent ipsi a cibo et potu, sed oogunt ad inediam et boves suos et equos. Quorsum? nempe quasi ipsa elementa secum involvunt eodem reatu: Domine nos contaminavimus terram, quidquid in manu nostra est polluimus etiam nostris sceleribus: boves, equi et asini per se innoxii sunt, sed traxerunt contagionem a vitiis nostris. Ergo ut misericordiam consequamur, non tantum offerimus nos supplices coram facie tua, sed adducimus etiam boves et equos nostros. Tu enim perdes quidquid in manu nostra positum est, si utaris summo erga nos rigore. Sic etiam nunc quum propheta iubet adduci infantes in conspectum Dei, hoc fit respectu patrum. Infantes per se innoxii erant, quantum attinet ad scelera, de quibus conoionatus est: sed Dominus tarnen merito poterat infantes cum hominibus provectae aetatis abolere. Ergo non mirum est si ad placandum iram Dei infantes etiam ipsi trahantur ad poenam cum reliquis: sed, quemadmodum iam dixi, ratio patrum habetur, ut patres ipsi perspiciant quid meriti sint coram Deo, et magis exhorreant sua scelera, quum vident etiam Deum sumpturum esse vindictam de eorum liberis, nisi fuerit plaeatus. Debent enim ratiocinari a minori ad maius: Ecce si Deus in nos iure suo utatur, non tantum imminet nobis interitus, sed etiam liberis nostris: si sceleribus nostris rei sunt, quid de nobis ipsis dicendum est, qui sumus malorum autores? Culpa tota in nobis residet: ergo severa et horribilis erit in nos Dei vindicta, nisi fuerit nobis placabilis. Tenemus ergo

nunc cur adducti fuerint cum patribus infantes: non ut ipsi profiterentur' poenitentiam, quemadmodum non cadit in eorum aetatem, sed ut magis moverentur patres, et vulneraret eorum animos tale spectaculum, horror em etiam incuteret, quum videbant pueros suos reos mortis seoum esse, non alia de causa, nisi quod sua contagione et suis fiagitiis infecerant totam terram, et quidquid Dominus ipsis contulerat. Postea adiungit, Egrediatur sponsus e cubili suo, vel e penetrali, et sponsa e thalamo suo. Perinde est ac si iuberet propheta eessare omne gaudium in populo. Nam per se malum non erat celebrare nuptias, sed oportuit populum abstinere ab omni laetitia, quum vidrent iam instare suis capitibus iram Dei. Ergo quae per se licita sunt, ad t ein pus eessare debent, ubi Deus iratus nobis apparet. Neque enim vel nuptiis, vel epulis laetioribus locus est ubi accensa est ira Dei, ubi undique tenebrae mortis imminent. Non mirum est igitur si propheta iubeat sponsum et sponsam exire e suo thalamo: hoc est, abiicere omnem laetitiam, et differre suas nuptias in aliud tempus opportunum, et iam non vacare delitiis: quia scilicet Dominus apparet armatus contra omnes. Hoc igitur esset quasi provocare iram eius, secure delitiari, ubi ipse vult non modo terrere, sed propemodum exanimare eos qui peocarunt. Quid enim aliud est securitas, ubi Dominus vindictam minatur, nisi quod habetur ludibrio eius potentia? Vocavi vos ad planctum et ad fletum et luctum: vos autem dixistis, Epulemur. Vivo ego, dicit Dominus, nunquam delebitur haeo iniquitas. Videmus quam severe illic excandescat Dominus contra delitias eorum, qui vocati ad planctum et ieiunium adhuc sibi indulgent. Nam, ut iam dixi, tales prorsus subsannant Dei potentiam. Et ideo notanda est haec exhortatio prophetae, quum iubet sponsum et sponsam relictis nuptiis simul etiam induere eundem squalorem cum reliquo populo, ita excutit omnibus securitatem, ubi Deus cum signis irae suae apparet. Haec summa est. Postea sequitur, Inter atrium et altare plorent sacerdotes ministri Iehovae. Scimus iniunctum sacerdotibus fuisse officium hoc, ut preces conciperent totius populi nomine: nunc ergo ordinem ilium sequitur propheta. Non fuit quidem hoc peculiare sacerdotibs, precari et petere a Deo veniam: sed precati sunt in persona totius populi. Et ratio satis nota esse nobis debet. Deus enim sub illis figuris legalibus voluit Iudaeos admonitos, non posse perferri ad se preces, nisi per mediatorem aliquem. Indignus erat populus qui per se precaretur. Sacerdos igitur fuit quasi intermedius. Hoc totum ad Christum refertur: quia per ipsum hodie precamur: ipse enim est mediator, qui pro nobis intercedit. Populus interea stabat procul : nunc audemus propius aocedere ad Deum : quia velum abruptum est, et per Christum

553

CAPUT II.

554

sumus omnes saeerdotes: ideo audemus familiariter putant contexi sermonem de locustis, illud prorsus et pleno ore vooare Deum patrem. .Bed interea alienum. est a.prophetae mente. Iam subiioit, ;JJt nisi intercdt Christus, certe aceessus ad Deum quad dicent in pqpuiis, Ubi est deus eorum? Aam nobis non patet. Euit igitur haec ratio eaeremoniae rationem nunc adduoit propheta, qua Deum prolegalis: ideo nunc dicit propheta, Florent saeerdotes: pitient Iudaei, nempe quia hic agitur de gloria non quod populum velit has partes interea negli- ipsius. Quanquam ratio haec affinis est priori,. gere, sed exprimit quid praescriptum fuerit lege Nam certe Deus non poterat haereditatem suam Domini, ut scilicet saeerdotes vota nomine populi prostituere gentium opprobriis, quin subijeeret efciam oonciperent. Dicit autem, Inter atvium et altare, blasphemiis ipsornm sacrum suum nomen. Bed prosquia populus manebat in atrio: saeerdotes ipsi habe- pheta hic expressins ostendit periclitari Dei gloriam bant ad latus atrium quod yocabant sacerdotale: inter populos, si summ iure, agat,cum suo populo. sed atrium populi erat e regions sanotuarii. Stabant Nam gentes contumeliose ridebunt ipsum, quasi ergo saeerdotes quasi medii inter Deum, id est, non potuerit populum suum servare. Ergo hoc seaream foederis, et populum ipsum: populus autem cundo loco admonet, ubi de impetranda venia agitur, illio stabat. Nunc tenemus quid velit propheta, ut debere ante oculos nobis versari Dei gloriam: non scilicet populus habeat saeerdotes quasi internuntios ita nos debere consulere saluti nostrae, qvo veniat qui preces ooncipiant: interea autem publica sit nobis in memoriam sacrum Dei nomen, quod merito omnium haec confessio. Dicit saeerdotes esse minis- praeferendum est aliis omnibus rebus. Et interea tros Iehovae, quemadmodum prius vidimus : ita d- etiam confirmt spem populi, ubi docet coniunetam signt eorum officium: ac si dieeret non esse digniores esse Dei gloriam una cum salute eorum qui peoreliquo populo, quasi excellant propria virtute vel caverant: ac si dieeret, Deus, ut consulat suae-glomeritis: sed quia Dominus contulit huno honorem riae, vestri miserebitur. Oportuit igitur eo alacrius in tribum Levi, quia elegerat sibi ipsos ministros. prodire in conspectum Dei, ubi videbant a- Dei Erg ratione officii propius ad Deum accedunt, non gloria pendere salutem suam, atque ut nomen Dei autem aliquo operam suorum merito. lam adiungit, Farce Domine, vel propitius esto, super populum salvum et integrum maneret a blasphemiis, ideo se tuum, et ne des haereditatem tuam in opprobrium, ut fore salvos. Nunc ergo tenemus quid sibi voluerit dominentur. super eos gentes. Hie propheta nihil propheta hoc versu: primum exuit Iudaeos omni residuum facit sacerdotibus, nisi ut ad Dei miseri- operum fiduoia: ostendit nihil ipsis esse reliquum, cordiam confugiant, perinde est ac si dieeret iam nisi ut confugiant ad meram Dei misericordiam: nihil restare defensionis populo, et nimis eos falli, deinde ostendit hanc misericordiam esse fundatam si adhuc obtendant aliquid exeusationis, to tarn spem in gratuito Dei foedere, quia sunt eius haereditas: positanr esse in Dei misericordia. Postea ostendit tertio ostendit Deum fore illis misericordem, quia quaenam ratio sit quaerendae et sperandae miseri- habebit rationem gloriae suae, quam prostitueret eordiae. Eevocat autem eos ad gratuitum foedus: gentium opprpbriis, si extrema severitate uti vellet lie des haereditatem tuam gentibus in opprobrium. erga populum. Nunc pergamus: His verbis ostendit, si in. se ipsis maneant Iudaei, 18. Et aemuatus est (aemulabitur, ad verbum) esse prorsus dplora tos: quia toties et tot modis iram Dei provooaverant, ut non possent quidquam Iehova (hoc est, zelo ducetur Iehova) super terram veraiae sperare: deinde fuerant adeo obstinati ut suam, et propitius erit (et miserebitur, vel paroet: quasi clausa esset ipsis ianua propter eorum duri- nam bon est parcere) populo suo. 19. Et respondit tiem. Bed propheta hie admonet, quia gratis electi Iehova (vel respondebit) et dicit (vel dicet) populo sunt a Deo in populum peculiarem, ideo restare suo, Eeee ego mto vobis triticum, et mustum, et oleum, spem salntis, sed non alibi quaerendam esse. Tene- et saturbimini eo (vel illis potius, est mutatio mus ergo prophetae consilium, ubi de haepeditate numeri) et non dabo vos ampUus opprobrium inter Dei loquitur: ac si dieeret, populum non iam quid- gentes. quam sibi debere ad plaoandum Deum surnere, nisi quia est Dei haerditas. Ne des evgo haereditatem Hic iam propheta secundo repetit non irritas tuam m opprobrium, etc. Respicit ad illam commi- fore preces, modo sincere prosternant se coram Deo nationem, cuius meminit antea. Nam hoe erat ex- Iudaei. Zelabitur ergo Deus terram suam, et parcet tremum vindietae genus, quod Dominus volebat populo suo, inquit. Confirmt quod nuper dixi, populum perdere extrema clade: postquam attriti Deum dementer aoturum cum populo hoc: quia est et confecti fuerant fame et inedia, volebat Dens eius haereditas, hoc est, quia eum sibi elegit. Nam prorsus cansumere ipsos hostili gladio. Ad hanc titulus haereditatis undo man&t, nisi ex gratuito Dei igitur vindiotam nunc respiet, dins, Ne dominentur foedere? Neque enim praestantiores erant aliis Iusuper eos gentes. Ideo ridioulum et quod multi daeis: sed eleotio Ions unieus fuit, unde oportuit Iudaeos haurire quidquid habebant spei. Nunc ergo

555

IN IOELEM

556

videmus coniungi istas sententias, Deus selabitur olei: deinde etiam, Non dabo vos gentibus in opprosuper terram suam: hoc est, quam vis terra haec brium ut vobis dominentur. Nunc ergo tenemus polluta fuerit hominum sceleribus, tarnen Deus earn mentem prophetae: quia non modo promittit Deum sibi consecravit. Oonvertet se ergo ad foedus suum, fore placabilem, sed iam denuntiat esse placatum: atque ita avertet faciem suam a scelerum intuitu, et hoc confirmt ab externis signis quia scilicet parcel populo suo, inquit, nempe electo : quia sicuti protinus auferet signa irae suae, et convertet earn iam dixi, non dubium est quin propheta hie salutem in benedictiones. Dabit igitur vobis copiam vini, et populi et spem salutis eius includat in electione Dei tritici, et olei ad satietatem, inquit. Sicuti sensegratuita. Zelus autem hie Dei nihil aliud est quam rant Deum iratum in sterilitate terrae: deinde quod vehementia, vel ardor paternae dilectionis. Deus consumptae fuerant fruges a bruchis, a locustis, et enim non potest satis exprimera quam ardenter aliis animalibus vel insectis: dicit nunc fore sumamet quos elegit, nisi mutuando hominum personam. mam ubertatem rerum omnium: quia scilicet DoScimus enim non cadere in ipsum pasiones: sed minus amorem suum hoc modo testabitur. Deinde quemadmodum pater ardet zelo ubi videt male cum adiungit secundo loco, Non dabo vos amplius in opfilio suo agi, agnoscit suum sanguinem, viscera eius probrium gentibus. Quum dicit amplius, significat incalescunt: vel quum maritus videt dedecus uxoris ante ipsos fuisse expositos ludibrio. Et certe scimus suae agi, illic movetur, et etiamsi centies offensus illo tempore passos fuisse multa incommoda: sed fuerit, tarnen obliviscitur omnis offensae. Habet restabat clades ilia de qua audivimus. Deus ergo hie enim rationem illius sacrae coniunctionis, quae est promittit non fore amplius obnoxios gentium opproilli cum uxore. Talem ergo personam Deus suscipit, briis, modo resipiscant: conditionaliter enim semper ut melius exprimat quantopere, et quam ardenter loquitur propheta. Iam sequitur: amet suos electos. Zelabitur ergo Dominus super terram suam, inquit: quemadmodum hactenus fuit 20. Et Aquilonarem procul abigam a vobis, et accensus iusta ira, sic etiam nunc contrarius effectus disiiciam eum ad terram desertam, et siccitatis: facies vincet ilium priorem : non quod Deus agitetur inter eius ad mare orientale, et terminum eius (disiiciam: varias passiones, ut iam dixi, sed translatitiae istae ego enim nb zo toivoo repeto) ad mare novissimum: loquutiones referri debent ad nostram ruditatem. et adscendet foetor eius, et adscendet putredo eius: quia Postea dicit, Deus respondit et dixit populo suo, Ecce magnificavit ad faciendum (hoc est, quia magnifie ego mittam vobis triticum, mustum et oleum, Pro- se extulit ad faciendum). pheta hic non rcitt quid iam actum sit, sed potius denuntiat in futurum tempus Deum fore placabilem : Hoc versu melius confirmt Iudaeos, ne sibi ac si diceret, Ego hactenus fui praeco belli et iubebam ut omnes se ad subeundam cladem pararent: me tuant a gentium opprobrio. Credibile est iam nunc ergo sum novus caduceator ad promulgandam tune Assyrios fuisse in procinctu, et bellum fuisse vobis pacem: si tantum vobis animus fuerit reverti paratum, sic ut difficile fuerit Iudaeos liberari ab ad Deum, et id feceritis non simulate, iam ego omni metu. Dixerat in gnre propheta amplius vobis testor Deum fore propitium: et quantum ad non fore obnoxios gentium ludibriis. Sed interea preces vestras, scitote iam exauditas esse: hoc est, potuit occurrere ille metus, Videmus tarnen Assysimul ac conceptae fuerint, scitote iam exauditum rios iam armatos esse: et quid superest, nisi ut nos iri a Domino. Respondit igitur: hoc est, si vos dvorent? neque enim sumus pares ad resistenduin: mea exhortatione commoti sincere ad Deum redie- Ergo haec anxietas poterat semper torquere Iudaeos, ritis, ipse vobis occurret imo iam vobis occurrit: nisi diserte et verbis expressis denuntiasset, Hoc non exspectat dum vos iam perfunoti sitis vestris quoque est in manu Dei, ut Assyrios disiieiat, et partibus, sed dum iubet vos venire in templum et omnes eorum conatus disturbet. In eo igitur nunc plorare, simul abstergit lacrymas vestras: tollit versatur propheta, Aquilonarem, inquit, procul a voomnem materiam tristitiae et anxietatis. Deus ergo bis abigam. Scimus Chaldaeos et Assyrios fuisse respondit: hoc est, Ego sum vobis testis certus et aquilonares respectu Iudaeae. Ergo hic per aquiidoneus, quod preces vestrae iam susceptae sint lonem intelligit hostes illos, quorum apparatus metu coram Deo, etiamsi non eas conceperitis, quemad- poterat Iudaeos terrere. Disiiciam ergo eos a vobis, modum prius admonui. Et simul etiam de effectu et procul disiiciam in terram deserti et siccitatis. His loquitur, Ecce ego mitto vobis frumentum, mustum et verbis significat etiamsi instructi sint maximis cooleum, et saturabimini, inquit. Hie ab effectis pro- piis Assyrii, etiamsi inhient terrae Iudaeae, et earn bat Deum fore propitium. Nam penuria victus cupiditate sua dvorent, tarnen redituros frustra fuerat prius testimonium vindictae Dei: restabat domum. Proiiciam ergo ipsos in terram desertam. clades quam minatus est propheta. Quid nunc dicit? Frustra, inquit, appetunt vestras copias, et volunt Deus restituet vobis copiam frumenti, et vini, et saturari hac terrae vestrae foecunditate : ego enim disiiciam cum metu. Postea addit, Facies eius ad

557

CAPUT II.

558

mare orientale, et terminum ems ad mare novissimum: confidentiae eorum qui superbiunt in suis viribus', hoc est, Dispergam hue atque ilkic, ita ut caput sit ut non modo ipsos deiieiat, sed etiam convertat ad mare unum (putant notari mare salsum) altera totam gloriam in probrum, ut nihil ab ipsis adextremitas, ad mare novissimum: non dubium est soendat praeter foetorem et putredinem. Iam sequin de mari mediterraneo loquatur: mare autem quitur ex opposito, salsum erat orientale Iudaeia : hoc est, spectabat versus orientem, sicuti satis notum est. Nunc tene21. Ne timeas terra, exsulta et laetarei quia mus ex parte quid velit propheta. Sed simul etiam magnifie extulit se Iehova ad faciendum.; hoc addendum est, prophetam eximere formidinem Iudaeis, quae poterat occupare eorum animos, quum Hic ostendit Deo fore suas vices, ut se attollat, vidrent tam longe et late patere Assyrii potentiam : quemadmodum ausus est facere Assyrius. Deus Quid fiet? etsi Deus nobis adsit, et nos auxilio suo enim ad tempus videtur iacere, quia sese continet, protegat, quonam repellet Assyrium ? nam exercitus non exserit robur suum, sed exspectat quorsum iste replet totam terram. Atqui Deus inveniet spa- tendant cnspirationes tam vesanae, et diabolioa illa tium, inquit propheta: etiamsi totam terram occu- insania eorum, qui contra ipsum et ecclesiam eius pent Assyrii a mari salso vel orientali usque ad insurgunt. Postquam autem ad tempus ita se conmare meridianum, vel mediterraneum, tarnen Do- tinuit, tandem prpdit in medium: hoc nunc intelligit minus disiioiet istam magnitudinem : non est quod propheta : Deus, inquit, magnifie extulit se ad fa* vos timeatis. Ergo data opera propheta expressit ciendum: hoc prius fecerat Assyrius, sed nunc viquam terribiles fuerint copiae Assyrii, ut ostnderet cissim Dominus ipse exsurget. Poterat quidem Deus tamen non posse obstare, quin Dominus dispergeret antevertere, sednoluit: quemadmodum videmus hune ac disiioeret omnes illos conatus. Tandem addit, eius esse morem, ut ad audaciam hominum conniEt foetor eius adscendet: sed non possem hodie ab- veat, donec tempus maturum quale ipse praefixit solvere. adveniat: tunc autem dissipt momento omnes eorum conatus. Deus ergo magnifie nunc se extulit: Heri loquutus est propheta de hoste septen- ergo gaude et exsulta terra. Primo dicit, Netimeas trional! Dicebat autem in Dei manu esse illum terra: postea, Exsulta et laetare. Nam oportuit priof prooul abigere, ne populo noceret, nee posse in- loco eximi hune terrorem, quo iam omnium animi gentem eius exeroitum obstare, quominus dissiparet occupati erant. A consolatione igitur propheta inomnes eius vires ac conatus. Iam hoc tandem ad- cipit, quia vix poterant Iudaei concipere aliquod dit, quod heri non potuimus absolvere, Adscendet gaudium, nisi prius excussus fuisset timor ille cui foetor'eius y et adscendet putredo, quia magnifie se 8uccubuerant. Ergo propheta optimum ordinem gessit ad faciendum: hoc est, extulit se. Propheta tenet, quum dicit, Ne timeas terra, sed potius explus exprimit quam superiore contextu, nempe qud sulta- et laetare. Postea adiungit: Deus totam Assyrii potentiam in probrnm convertet. Notanda est ista ratio quam adiungit, Extulit se 22. Ne timeatis bestiae agri, quia germinarunt magnifie ad faciendum: hoc est, elatus est magna pascua deserti, quia arbor protuMt fructum suum, superbia : putat - se quidvis posse, ideo adscendet ficulnea et vitis protulerunt virtutem (vel substanputredo et foetor eius, inquit. Est pulcherrima tiam) suam. allusio, quia dum homines dlibrant de rebus magnis, perinde est ac si in sublime surgerent: et Hic sermonem convertit propheta ad ipsas videmus etiam hue spectare omnia eorum studia, bestias: non quod proprie illis conveniat doctrina, qui agitant res difficiles et arduas. Neque enim sed efficacior fuit haec ratio loquendi, quum vooaret contenti sunt sua sorte, sed vellent transscendere etiam ipsas bestias ad societatem laetitiae: quia nisi nubs ipsas. Quoniam ergo in sublime adspirant Iudaei sensissent iram Dei sibi iam propinquam, omnium mortalium consilia, dum plus sibi arripiunt quidquid hactenus consolationis adhibitum fuit a quam par sit, propheta oblique deridens hano ve- propheta, fuisset non magni. momenti. Iam yero Baniam, dicit, Adscendet fetor Assyrii, quemadmo- quum intelligunt iram Dei non tantum suis capitidum ex cadavere putrido adsoendit foetor. Putat, bus instare, sed se extendere longius, nempe usque inquit, se quidvis facturum, perinde ac si coelum et ad bestias: ubi autem misertus l'uerit eorum Doterra sub eius arbitrio essent: vires eius, conatus, minus, etiam benediotionem eius fore eommunem copiae, apparatus non adscendent, sed adscendet ipsis bestiis et brutis animalibus : hoc longe efficatantum foetor tanquam ex cadavere mortuo. Quare? cius est. Videmus itaque optimo consilio prophetam Magnifie, inquit, extulit se ad faciendum. Nunc ipsas bestias alloqui, quae tarnen ratione et iudicio tenemus consilium prophetae. Et hinc colligi potest carent. Nam in brutis animalibus bis alloquitur utilis doctrina, Deum scilicet ita occurrere stultae ipsos hommes: hoc est, efficacius pntrt in eorum

Su

IM mmmm

animos, at serio agneseant qaid valeat ira Deij et efeadat, et feat offieiam erga eos patris ae aa* rarsatft. aid vateat # beaedifttiok # # $ ' ^ tri Dap ergo pt&feret, iaqiJt, oli, vel labit jgoBEs, mqoit: ergo iportat ftestiaf agri. terreii plaviam, ad iaatitiam, n*nn yertaat al doetoreais illo Bei iadieio, qaod pria deanntiavif. Ss Him et seimaa etiam ambiguam esse significationem Trf glat! laltief Dias popalo aao ipeadiaai rae eil, l a t e iTHB *a!6||aa aeflipllr pro platft, .et eins eompreaeBdisset totam tarrarn, arbore^ paseaas iaterdam ^gaeraflter^ alifaaado ia specie, at statim lft omnes bestiaa faisseat fameiieae. laae aatem dioaiua, Qsiaa|attm rgo n i u do^towa* iigaieit, aii Deal jpflt sao reefaclliatar, a et fceae-*Ott tiltaf taaiea A r t baa leaiatt eireaawtantea Mio reJalget in ipsis bratis aaiaialibasi Quict loei. Qai ita sampseraai videatnr bae ana ratione ergo d bomiaibas ipsis dieaadam eafc Ham Do- addaeft p f d absajdam eit prlwe ioo, * |aii minas proprie ipsis est jr^pltina* a fem ? attire frada attai fidaiA benediotioaes, qaae raalibus brntia. Videmas ergo fractam reeoaeilia- taatam pertiaeat ad Tietam et alimeat corporis. tiaas: Wim pafere, q aaaa pajjS ala ajjae ad brat !3d ri|) lila e^ aifttif igida. Sctas enim praanimalia exteaditr ErgOj Ife # 6 lel&e a^rii pbetas dedacere faasi radiraeatis paeroa ad dostriaam aMorem, lloa miram eft igiiar i propbeta agutj g|# jaase $es&rti &rmmabmEs Aires jmh ^ ' " # | # sp*. Ipgaifieat Mi ferblis projsbiiftt hie gaitaai 0fik Dei praeJMat la of|W^bas si Impiaeabilis fetisset ira Dei erga popalam saara,: beneficiis, postea conscendat altias, qaemadmodum iterillSteon terra? naa aota% iprrlgi,, Dan t*g ^ebiataii et efrte boe ftiaai Mitlat esateidiair ealra taadem propbeta^ ftisl boe efiandaai aale law slflwta aiataSo* qnac ger&aaftt paws, Dieefe epiritam meam aper omaem earaem, ete. Uli qaod arbores prodacaat eaotas saas, et fiealnea et commendat gratiant Dej| qai debebat i "#88* Jais <pia Dips dlgajstaf beae^ieofe tepaa plfpbeta, pretio ise* Sfanc aateai ineipit a beaeficiis postquam homines ipsOs ieejBl ift grasiamf ifaa maiori temporalibas, aft paalatim, et per eertos gradus detrgo teaemus qaid velit propbeta, aempe irato Beo terraa* fera armata lit ^aeaaatif Dei iadieiam, daat r a i p t t airaiaai, paptiea. Kaatsja *ga et aanm esse raraediam in ateritate et aiiis in* doetoris nnllaraodocoassait : et Botaadam eat etiam oommodis, donec bomiaes Deam sibi propitiaveriafc qaed gtatim seqaita** Foait terbam aafe dfdacito* Kae iuai <?si* liai leptitaH rffla; aostea adi* *n caada leoi OB dabiam est qatn slgaifieet plawam; omaes boe fateatar, et eadem ^ s a ^teatW WM pra plaiia QUU ergo @m mtre, 0n m s^jiMam # teliwi de bae r coaseatiftat oajtnes, vMeiar boe esse ai|a vertant, Doetorem iastitiae: sed de eo paalo isi eoaetamf ia eodem versa wertere semel doetopost dloeapl? B f Sesemietf mst mBis Awp J A * rm^ist sieJ plrtant^araisartiai fttoaiam Tidaia# mima (mt paviaat teatpestivam,, at vertuat; dtcemaa propbeta oneiliam bae teadere, at scilieet populus etiiM ia rebaa esterais Dei b*ttedietOBem sentiat fltiam de bae wee} ei glnviam m mme ^C. etiam lia ratio <pae leiMt ialfts interprtes, lam bortatai: etiam ladaeos ad gaaiaaa,, alio Seqaitnr statm liplA, AA jastitiam: qaam veleat tarnen modo quam terram et bestias. Dieii, In coaiaagice/ stai QM. npn^iiTisn^.Qaid eatfla %m 0str jiAlfe m& bift it pecad dual Ta astitiaii^ Ergo pataraat bie d# doetore tractari gaadeat, aoa possaat tamea seaaas saas altias en~ ^ed scimas SliSi e*- npNB saepe aeeipi ia serigtari| p r e faaai ad pabalaBi Desiait Igitas lastitla bra- pro iasta anataia, pra reetitadie. Ditts ergo aoa torani aaaiaiiaa in obieetd (tit lo^aantar} Sed get vobiseam iBaeqaaliter at baeteaas> sed postpropbeta projjoait adaea Deaai tanqaaat ajateaai quam rBeaoilataa fobis ipfe faert, ad officium gjaadi. .Brgo' ;tidiitaft at %S* i brati aalaiiilibasjf patw rdibit et le^abt ets erga *oj lgitimant a terra et aiiis eiementis diseeraat Hefae eaim ordBem: aam atrinqae res eoBfasae aan "Pos taataai iabet laetari ia eibo efe pota, ia abaaiStia' eain bellttpt geietis caa D^o, et aaalMa v#l*a fragaai, stA abet gaale ia DoaJiafr d sao* pervertit totam aatarae ordiaeai+ lam ati tas aeqae amplias dieit, Terra dabt Krirtatem suam, fobis faerit placatas, erit atrinqae aeqaabilits, *rel vites et fiealae^ fat irblNM procrt jfratai amai COB?aienti aibil aget amalia aataitaasa ftaos, et g^rmnabaat psoaai aoa boe aiodo aane vobiseam. Ssac ergo teaemas geaaiaam seasam lofaiiari eed Deas ipse robm ddt alafam, iai|aiti propbetae, et fMmas qaam MwMs ratioaibai teiaeriat isfi iaterpi^teli at doiWrem iasiae ojti ai^ptiatti et eaa*teaMaiba*,|ai feteigeatia dae verferentt Ego antem xpoeitioBes coaotas non amo. praedt saa% mo ea ipss Iades, (jai a paertia laa* deamai #d jroabetae verba, Mo, faqait, edoet saat ia lege Dei'i aoa tamtam df terra, at vtttm | * ot # S O ; postea, r e 0s tantum de aaa ftt tao Iiqaiir| #d de ipsi aatore facM iArem (aiitar alio aomine|. Dende addit Beroeat igiiar m ad Dei beaedietioaem, et ostendit Deum pis fere projatiam, |ta at graiia saS Jtsrani aoBiten ?HP : bit baad dabla sigalSgat pit*

661

GtiQ'li:

56

Confirmt:pfophet superiorem doctrinam, -e(? ratiocintr a cntrariis: quia sfeilicet Deo non i nus faoile sife restituere uberern proventum terrae^ quam priU8 facile fuit terram reddere sterilem/im^ missis illis corrupteiis.'.'- Reddam vdbis annos (pro aliis annis), inquit. Sed quo melius intelligant Iu^ dei hoc totum in manu Dei esse positum,-diserte prnuntiat, Erucds et bruchos, et locustas fuisse soos milites, et quidem oonduetitios, quorum oprai usus fuerit, quomadmodum Visum est. Gorruptelasi ergo quae consumpserant totm terrae proventum, v dicit propheta fuisse quasi satellites Dei: Non fortuito,. inquit, exortao sunt locute, vel erucae, vel bruohiy sed Deus conduxit illorum militum operam: fderunt eius copiae et exercitus ad ipsos pprimendos. Ea-i mes autem et inedia oonfeoerat totum populum. Ergo non frustra hic propheta commmort fuisse exercitus Dei illas bestiolas. Iam tenemus argumentum a oontrariis. Si enim Deus consumpsit totam stibstantiam terrae per illos exercitus, nuno non erit difficile restituere ubertatem pro illis annis: Iam si quis arma deponat, postea colentur terrae, et afferent solitum fructum: sic etiam nunc Domi* nus ostendit terram fuisse sterilem, quia suos exercitus immisit, qui vas ta rent omnes eius proventus. Nunc, iriquit, postquam rediero vobiscum in gratiam, nlli erunt milites qui dvorent fruetus vestros. Terra igitur vos alet, quia nihil impediet quominus recipiatis solitum proventum. Nisi enim hoc persuasum fuisset Iudaeis terram fuisse sterilem, quoniam armatae fuerant locustae et bruchi eteruae a Domino, poterant semper sibi metuere ab illis corrupteiis : atqui exorientur locustae, exorientur bruchi, et erucae, quae deglutieDt omnes fruges. Propheta ostendit hoc non fuisse fortuitum. Nunc ergo postquam placatus fuerit vobis Deus, terra ipsa ..-...; 24.. Et implbuntur Jiorrea frumento, et reson- officium praestabit: deinde nihil impediet quominus bunt torcularia vmo et deo (Sfusto, ad verbum: dixi- fruamini eius abundantia. Quod vocat exercitum mus de ho voce prius). :;i magnum, ostendit Deo non opus esse validis copiis Prosequitur hoc vrsu eanaem sentntiam: ed ut homines subigat. Nam ubi armt locustas et ostendit effectum pluviae. Nam fei terra rrjgta anitnalcula, quae - nullius sunt momenti, rapiunt fuerit, et satiata iusto humore, simul etiam uberern victum x hominum ore, Telinqnunt eos famelioos: et copiosum frutum reddet. aoiet igitur, Deus ne etiamsi nullus exserat contra ipsos gladium, tabeihtitifa; sint pluviae, qunam hprrea plha runt scunt tarnen in ^uainodia. Hic ergo deridet protritic/ et toreuikria resbnpurit tarn vinp, q$& pheta hominum arrogantiain, ut osteudat nihil sse ob^ Pstea adiungit: , ' > vv negotii Deo, ubi vtilt ipsos in nihilum redigere. NUiic pergamus: ' -: 25. Et reddam vobis annos (pro aliis annis subaudiendum est) quibua cometiM locusta, brckusj eruca' 2 6 . Et cxmedetvs comedendo et vos saticmdo, et (TOn alii vertUnt rubiginem: sed dixi primO capite laudaMtis nonmt Iehovae Dei vestri:' quiaeg^obis^
CoUvini opera. Vol. XL1I. 36

viam, e*v nemo ttclamat :. seataun fidetf hic (Specialis esse significati oooiitiia Gt27a, quod'putant esse imbrem violntum, qui excitatur Carbine Tel proeella. Sed tarnen ex compluribus scripturae locis olligre lioefr gnraliser vcari pMviam: ho 'voce. iTil rtem vid^ttt* hic'acoipi pro pluvi inesiis Selrtembtfis, quam Graeci vocaruntTCp<5>l'|A0V5:aictrti W)pb 1 vocarunt plviam tpifiV, vol serotinam, ut vulgaris intrpres reddidit. Soimus autem oulturim terrae opus habere dubus pluviia : nempe post sa* tonem, et quum fruges matureseunt: post sationem,* ut "terra hum ore conoepto melius germinet: Nam Opus tunc habet succo, quem suppeditet radicibns. Pltivia igitur Septembris vel Oetobris post sationei, vcatnr pluvia tempestiva proprie: et Greci, ouetnadmodum iam dixi, vooantrtpdtfiov: et Iacobus capite quinto- ita vooat hoc sequuts, Dabi* vobis pluviani,' inquit, et primi temporis et sertinm: hoc est, tnenste Martii. Seimus ver in Ulis calidis rgionibus messem esse magis tempestivm quam apud nos: hie Iulio mense cOlligimus triticum, illic aotem colligunt mense Maio. Fruges ergo tunc mtureseunt tanse Martio: ideo opus habent pluvia rotina. Et capite quin to Ieremiae satis apparet TtVt- vocari pluviam illam, sicuti hoc loco^ quae dtetillat post satiotiem. Dicit enim illic Deus, Dabo Vbi (pfunum pott generale nomen Dtw) postea Bddit duas species, qe hic etiam ponuntur. Deiode adibhgitj In tempore suo, hoc est, unamquemque ^Mvi&m1 tempestive; et opportune. Ergo miD habet uum temps: itripb etiam habet suum teiripua: alioquinon quadraret illud prphetae verbum. Ntic tewemB quid Vei propheta : et de voce* Wpfy etiam ality&jd''' dtfmus exto - capite Hosee. Droit ergo alino propheta, Daum fore ita propitium Iudaeis, tit nihil mittat testandae suae gratiae erg eos: quia dabit pluviam" et merise Octobri et mene Hkrtio, ut terram fecndet in ips stione, et ate ftesebt, Vel nteqam/ frnge ad maturitaitem perVaiatit. Hie ergo promittituf udaeis et terrae feeunditas per naturalia media. Iam sequitur:

me non^adeo sollicitbm es -de' iatls fvOibsvi. qia etiam ignotae sunt hodie ipsis Iutfaeis: sedcertuitt est esse inseeta, quae corrumpunt omnes terrae fruges, ut tittc dixmus),' xercitus meus Magnus, "' quemmiserattoadwos. >* j-- .'H?-.;"' .;'[ :.:n,nMi!

sm

ter

oEiiiM

SM

mv mirabiiw fad miraealam) * et mm puefiei jpepulus meus in perpetuum. ep Ikflm Msm visr, & imls jtetema; non pieket, papuits mms in saeculum. Iam eonelndit quod haetenas disserait de benedietione Pm ISfettti.mm^&sf.Indiei, jflfewe Jljdtt leateatiAm repe Bxpeat aatem Bl% le eam promittft aliam satietatem x terrae initia versas qnod pria dixi, taie eeflieet Are i proicentn, postqnam feeniliati iaerint: Dsmeietis raealam, at popalnm egret ad BJB aad*% fgmh ontei^iff, 'in^attj #s Jotftw* ifd simai etiam Af nqt, ftel ego mm mem srwiMs. HOB aittagil gratadineta: qaia boe debefeat esse tesf- aatem factum est, qaia Dbas ne falgari edo fiiio fera pwiteQiaQ, nf iaadatept notnen ma bonitatW g ipsM monstrafit!, et praeser sij qa<ta satis tenehant atorem 6sae siinS; fe* tiaa qaa jprfteetam boe laerat: daiade qaia etiam eandtatis* sient prias ostenderat, is manu saa eaasa fnerat addofta, qaod seli#et Deos ojtftor eise feiaji% n^possis eeiiaer; toiam gMsiantiftm esset sfti foedfit Ifodai rgo agad% deinde ipsa ins ne perenit asqne aifaomfns* Hortatar ergo praedietio non relinqaebant nlam ignerantiae frepipopfaeta je 4 i*tii agendas,, at hoe modo d- textam pepalo Mm wl iieit pj-fiep^ toft * clarent se ex anime reaipnisl& 2 k r t # rge gttBeetis |aed go mm in melo Israelis: deinde, muten Asiate A I esM. Qoare t Qia egerB m- Qaod ego sam Iebofa Deaa irester. His veirfeis dih o < i totnm est trbuedam gratutWmM MxtibMter, Hie t|llit emnem eaajiam Igie- njpp piepke^! * rantiae, Sema quam iiffeile ait nominee eogere tSe Dei miserieordiaej qaod tandem popalas lebi* id boo pietatis offloiuoi, ad quo tamen Jatearar fear sais malfe: qa% %m yiiBttS laiss pm prQrsas ni ieie'Aats, San quid .migii natnrale gst qnsm dipefatAij nili ddita fcusset la Consolatios Et ad me eonvertimini. Bepetit %itf t repatemnft erga nos Bei kenefieentam, nhi rai- nnne qaoqaa : mn ianta bonornm ahnnifitia? Interea tarnen propbeta mn aliitm fre amam m* Bett* tarn beetamsi mnltis mftdig rws Dirnin itiaalei,- -$l nigne agjftt to p^pao a* et ear tarn elementer potest extorqaere remm gratitaflinem. Hase ratio pareat, nisi qaia habitat in medio Israelis, Ude ista iaboaiio^ nfai qai kne popainm gratis em ejEp ps|^ela nnfs dieat* D$ts jget fobipam atpB elegeratf Ptait aatem Soe plarmam alere ad mirabiter* Srgo etiamsi sMs gtupidli lps& tamen srigeaioB animos. Nam qaomodo aioqai Bei potentia vos expergefaeiet: neqae enm aget ietlflimt popal Beam M M feri ppitiam, nisi ad hoe foMpt nsittoKB#di- $Kelto ltaqa# tot p*u- priaoipiam iiasent re^ocat, seilieet in medio pont at nihil exensationis relininat udaesj nisi ipsoram habitare? non juo4 Beam i l p i essent, sed flaosd seeam exfndant Dei been^e&ti&n, et intelligant iigfitos feisslt desitndere d ipsos. ^ostea addi% in ha notation qai prima! -meriS fa'erimt 7d#- M mlm ampMms^ Hoe "wsrbo propheta eos magi iade qaam msericors fnerit ergo ipsos Bas. Ista it aeritt ftimnja% i t eeafestint I a m redelnt; enim ejAyejstte nen p<taft cdsSiibi f*innai ; nef val* qnia si dirant longins, fraetratio erit in mora. gars eerte fait, qaaia per eoatmao laataer aanos a- He er^cs more sao Iadaei adbae proerastiaent, diipi daei prepeaidPl #a|ptftiigseatreram omaiaai ia- aallm MM aMtplios Beaaaj et ta wendit nollnm fa^ ieiadi qaatoh/s&s ioMArt e^tft^|itifewr datij alind esse remediam ipsoram naalis, aisi at Beam rfdeat terram aune sM foeeandam este, nam wdent sibi re^oneillare slndeant, ^ailos- m$ $fftetej? me p:fg$aM es :ffli iaaeci, dam eiaai fuewi mat Bens est, et blbito in medio tat- Hie Beminns et naflas est naetas ab tost emteraei qaaai ergo yendieat sibi omnem potentiam: deinde fanailiaritfir piaetef peai e nojle tobido Domina eoeiam se- a| e intiM lofnlawi qnii i#i<et babitef in me* zeauni relditt naooe fata idirabiKs refS Matiti dio einst Brgo ne popolwa ftsgat sibi alias pes, debet eos afficere? Hoe nane iatelligit propkefe. osendit Bws in se ano resMere emniftn l^ei; Qafe mm BeaAoi iget ?obiseajoa tojjabiliti^ Mm |oetea oslendit sftlate ane on priel qaaerenrailla erit exeasatio torperia Teatri sM sedalo in* dam esse, si modo popalas non bfoiseatur lederiK: teafi sitfa ad ia^daattBQ eiaf name. MM pwlefiei, qni^ selleet Beaa in m^di tins kabitefc lam efr iaqtiit, jigM|#s meus iv, t#i, Hie tAeit t** qatnr altir ilia doetrinft probrat tadaeis saperioreaa ignoaiiniaai^ &esbaat ettjffl ^soaftisi, etil toites Hgito iDo aea attia* gerea% ttoriebaatar faaae i iamfiestiisaeoiaetS 4m%, qaemamodam Yidimaa, adeosperdeadoai Brantigiiar sgmtim mtmm super emnem eamem: et $vvp%Sabw e*pvet w&fi, ', deted ettoloii goif ma qfew BeasipBesfereattTerai KaBeaieitpropbeta JPuprn'Isft nwetm srtfl {ait *?iri lleeti):' w 4iimM* |S M0US ^m^u^el: i: ietg|M* hoe est,eas taadeia ioiommodisi maft pdpalatn saam Ifift, it An Binttf VOM feffet; exorsas fsewt a tereenis padefiatj qaemadoiedBHi baetenas. Taadem sabiioit: aimentis* Kfam posset qaisf im patare hne ord-

565

APT H.

566

iem esse praeposterum. Neque enim frustra admonet Christus, qaerndum esse primo regnum Di, ut alia deind o' loco accdant. Victus enim et quidquid pertinet ad hano caducam vitam, est quasi accessio spirituals vitae. Sed consiilto pr-i pheta proposuit Signum gratiae Dei in externis benfioiis: quia videmus quam tardi sint hominum srisns, et pigri etim ad quaerendam spiritualem Tirana. Quia ergo tain difficulter assurght homines, ideo propheta usus est optimis adminiculis. Et certe tractandi sumus, ut solemus tractare pueros: quia nondum consilii tantum in ipsis est, ut rationibus adduci queant, proponimus illis quae conveniunt tenero et rudi ingenio: sic nunc faoit propheta. Nam in corporali victu ostendit Deum fore propitium Iudaeis. Postea ubi usus est tali adminiculo, adiungit, Post haec effundam spiritum meum super omnem carnem. Et his verbis admonet propheta perperam facere populum, si insistt in istis evanidis rebus, si nihil praestantius a Deo expett quam ut saginetur, sicuti soient bruta animalia. Quid enim different filii Dei ab asinis et canibus, nisi altius conscendant, nempe ad spiritualem vitam ? Ergo propheta postquam elementa proposuit tanquam pueris, jam proponit magis solidam doctrinam (deducendi enim itasunt) et gustum illis praebet gratiae Bei In externis signis. Ergo conscendite nunc, inquit, ad spiritualem vitam: quia hic fons est unions,' etsi terrena bnficia vos occupant et retinent, certe polluitis ea. Nam Deus alio consilio vos pascit quam t saturet ac saginet. Neque enim vult similes vos esse brutis animalibus. Ergo agnosoite vos corporaliter pasoi et Deum vobis suggerere alimenta, ut adspiretis ad coelestem vitam: nam quasi manu illuc vos deducit. Sit ergo ille finis vester. Nunc tenemus our propheta non initio disseruerit de spirituali gratia Dei: sed nunc demain ad earn descendat : exorsus autem fueri t a temporalibus beneficiis, quia rudem populum necess fuit paulatim deduci isto modo, ut pro infirmitate sua, et pigritia, et tarditate maiores progressus faceret, donee iritelligeret- Deum in hune finm fore sibi patrem. . 'Merit, psta effundam spiritum mutn super omnem'carnem, et prophetbunt ii vstri, 'et iae vestrae, et senes vestri somnia somnibunt, etiuvenes vestri visiones videbunt. Diximus postrema lectione cur de spirituali: Dei gratia nunc demum propheta loquatur, postquam dissertait de benedictionibus tprrenis. Videri etim posset hic ordo ' perversu's : s'd Scdutio facilis est. Prius enim dixit propheta, pStquam reconciliatus sset'Deus populo Suo, hoc palm facturum externis signis:' quia scilicet restitu.ert copiam vini et tritici, fuerant autem haec vihdicte Dei signa, quod populus fame, et inopia

propemodum confectus furat. Testimonium igitur reconciliationis' propheta in contrariis signis posait;: sed quia vera ecolesiae instauratio non est. veil'lia foecunditate grorum, vel in proventu annona: ideo nunc propheta altius animos piorum erigit, ut scilicet exspectent spiritualem Di gratiam. Hac rtione dioit, Postea effundam spiritum meum super omnem carnem. Non dubium est quin propheta hic aliquid maius promittat quam senserant patres sub lege; Scims viguissegratim Spiritus sarioti, etiam in veteri populo : sed "propheta hic hon promittit quod prius experti erant fidles, sed aliquid'mains,' quemadmodum attigi. Et hoc colligi potest ex verb fundendi, quo utitur. Nm "JDttf1 non significat tantum stillare, sed plena Copia fundere. Deus autem non tarn abunde neque largiter spiritum sanctum sub lege ffudit, sicuti post Christum manifestatum. Quoniam ergo uberior gratia spiritus contigit ecolesiae post Christi adventum: ideo propheta hie utitur verbo insolito, quod scilicet Dews sp$ri-: tum suum effundet. Accedit Secund circumstntia, quum dicit, Super omnem carnem. Seimus etiamsi olim prophetae habuerint sua collegia, tarnen fuisse pauoos numro. Quoniam igitur rarum erat prophetiae donum apud Iudaeos, propheta ut ostendat Deum liberalius aoturum cum nova ecclesia quam restituerat, dioit, Effundam super omnem carnem. Significat igitur vulgo omnes fore participes gratiae spiritus, et quidem plena abundntia, quum pauoi tenuem gustum habuissent sub lege. Nunc rgo tenemus prophetae consilium: perinde est enim ao Si hie disorimen apertum poneret inter statuta vetris populi, et statum novae ecclesiae, de cuius restitutione nunc disserit. Talis est comparatio, quod Deus non tantum paucos donabit spiritu suo, sed totam populi multitudinem : * deinde quod locupletabit omni gnre donorum suos fidles, ut pssit vidri plena copia effusus esse spiritus. Effundam igitur super omnem crnem spiritum meum. Hihc colligimus quam perperam verterit Graecus interpres, Effundam e spiritu meo. Diminuit enim prbmissibnem hanc quum dicit, e spiritu meo, ac si portinculam aliquam Spiritus sui Deus hic promitteret. Atqui potius de plenitudine loquitur propheta, et earn vult exprimere. Sequitur Prophtahint fUii vestri et iae vestrae. Nunc exegetic prosequitur eandem sententiam propheta.' Exponit rgo pluribus verbis quid sibi velit haec partieufa, Super omnem carnem, quod sciliet populus Tottis prophetabit, vel quod' vulgare erit prophetiae donum, et rghabit passim inter omnes Iudaeos, ita ut futura sit nva et prius insolita ratio. Habue^ rant enim veteres quoqe suos prophetas, sed exigu numro. Nunc autem propheta extendi! donum illud. et gratiam ad -omnes ordines : Prophtabunt igitur filii vstri, et 'filiae-vestrae,3 ihquit, ut tiam
36*

B0'T

W'iofflaat

Mg

lemlusi *oa jEelaiti* Fasle logit do$ .speeles* IsSeajs satis atteatii ad qaia 'fix. #Bteaa> pa*prepastaaii, Bmes eelrl sewmla? 3wi8S|j immes teai appraeadimua doaoram Dei, abi ea nobis wsiti ai va#bBi *ifajleat eleatg, srw^- Sei propoat aale oalos fi oieate fill a^eiefe IttoaiiWp media aelt florefe ralar ia fioi^ kie &BJaieaaatioBe quae sasus nastros ttollat* ideo eleetos vaeaafc, p i viribus et eonsilis poent, Hyperboliee igitur ogitur loqui spMlas Dei propter .J |tt| tdtojp ..ittttgri saalr- Jlatarae gtur elftis ; Piittua to^peaij 'T piai saorliam J|* iatena homines iHteBgit per eeeioa* # K i f oqMlj Ift noa tiroendaTO est, ae seasus noster traaBseendi wsiones, imas qaum fieas se aaaaifestarat pro- verba ipsa: quia uM supra eoel| volet ass Deus pM, a*aia J^issa .vel soajaiiss, vei^viioMMSi eJtere, ;vw ttlterimas mmm*mm " ff. t ieati etia iieitur Humeroram aaoieolaio eapie* pedes. Hanc ergo tenetnus ur propbeta aie oronem Bist Ml oriiaaria iifpsaiatio, aj ita loguar. Haae eapep silte eBep^oa# aotaiaat. Sriiao, %w& erg h&m oribatioaeai prapaita a$u'agi% m ,si adaioittna dixi, pluret faerunt prapaela lab vaadieeret doaam propaetiae eoaimaoB fqre issm viria, gelio qaaa sub leg ergo eoaiparalio ista optiaie quai iiliefftui!i taut ggiiba pa alia aeti eoawait. Jeiaie Me aropibeta aoa loqjaltaf i# mediae Hase teasBiBS ammana Was versos; pablico muaere doeendii ^aia propfcetas voeat etiam arg jater soaiai ei visionfs aull est i&tiati, qui aoa raat voeaii ad docendi aiaaus* sed qui ni poi p&pjtata speeill Sat&s aijMaetat, a arte* praediti r*nt tata diriaae laej at possiat J0f* lias agaoseant leetores, qaod prias geaeraliter de pbetis eoafisrri. Bt certe cogaitio, quae vigait ip propbatia ipft fere oaiaibas paasune. Oaete^ a|iaa ^ecletla, ~tali exal, afqal :ejtaa^\.ewt9aipti^ ort lain fxaas vaeiaiujm haa iehere eoferri ltoi, taaiea pares seat veteriaus propbetis oaga ia Oiristi adventum; quia aateqaam exMbitas fuerit m parte. Ham quid Deas coatalit vetribas proPbristas a*aii%, leaaai ia fifstf ita|#lBaii goad pbetis, aM qasd vaiaai laat de re aliquf? Waitt hic seribitar, t prpaef tiam mmom&m nan igitar speciale aliquod donum, et vaMe restrietam, dt aova elesiae resfiiaiioae, quam seiaaaa lusse fieiade vaeiaia baee fix digna sutf quae eonifeIajspeaii aiga aft p*a$ieaett s.t aagfeiii Big rantttr ai *api*aift eaelipi qaae ia/ ftvaigilia aune viWaam est an/toexMaitoBeas prae- patelaeta fuit. Aides igitar post farittl advealam, iti|@fit qaod aete per propheiaai saaai dixerat, paeM* iotaaj praplipie, s| rele mfimetur aro Petras, eeeaaio eapfte i^torlm licit pi^bfiam sua rto. t8a.u prpaeta Mo noa bi ro d|ga> i hanc mpeiam fuisse quam missus est spiritusi tar tarn honorieo aomiae qui prisati rant %&a aaa erat iaiaaeipa aiaaas dopadi Sei aaa poiiet eMM} B Mimi wnmg: pratditoi ttei, ft qpbaa loa propjaetjae, tiam quam !> explieavifc wo* ia populoi se ^ tjai taatam ilumiaati eraat; quia nies gratia suae ibesaars: quam maxiaie forait lax ilia malto Mi praeitaaibr quam ioaam prot e j taaiea ao aasai taacf ftiisj pipaataft, pM* a aialfs ^ai si^ Igge fiteuafe Haae ^aalus ctieit et ipsa etam experieatia oaat, teaemas qaid velit prophetaj gaum spiritum ei ^uwajofto igttur |ic ltjfU8 hoe Mmm iaapjetaai, p^miieaalaeft$<mm?m&&&M ps, it a* proqu #ts fluerife apte aaaaw rnem Sspiritaai pbetaadi ion exeilaal. Hane quantam attiat ai sauaif esponsi aaa diffieis estj aifdo seiaaias speeies duas quae Ma poaaatar* otandam est pro* prophetam Mp lif atl Bsie eafiftpaSife, | silip^ pM*taai lofaam *|si pro jeowaiaM papal am. tara solet, Hon ergo praeeise affeaaat eianes foie %ia ergo assue eranft luiaei ai visionee et oaaia| pj^tjiaipes Jbaiu& doni i ma respeeta %i|rs eeelegiaii lifo pi*opfcetas iaiiguit bis titalis. Et liaee loqaenii aB ioaam te ^aaii jrujWlu, aJcaii hm iat* ratia passim M prpafttis 6eurte SdMie aobis notum est. am si quis eoaferat statuai ; wteias tenenia est. ^uum loqaantur de eulta ei, utaa*s iloslae euai apalgatia ilia4 ftfaai Beus tefiti lot imjti&e& aajpae^ Tfaieai,. et ifi%e|it tus ei st sais past attiti afntun* eerte repeiiet quoi auruQK iedmcent oAmelos opaleatia terrae oatiol iico, aeaaae efflusum fusse spMtuai Dei super &w- Deaiqae tais ratieiafift erigant altaria, et extolteat a$ai , qtti ptteis tataw latai ftieiat sab timplam* .Jetqut tiML tale: '"vigaBi^ eat polt MIitaai lege Taro est igtar quod propiteta k&t, modo exMbitam. Heqae eaai erosolvijaam veaerttat sajaifotater ilia aatitbfi% qftd fia| peas Jaulte geates at aariSfiiia a%reat; iaio paala post everfairlt llberalir erga n^aia elesiaoi |uani oliw sam fcit teaipluto, aillai Wt apai Sias altare, erga patres. eque eniai aiul tuo fueraat pro- jgessavit totas ilia eatas legalis. ^aorsam igitar pb.etai> '*ed plaa la<e*ai al oiaagilto. iBtiiwal - ipetaai loa,aitiaaeg ita qad veaeat ^aiiqae tenendum propbatam %perbolee extollere ei populi^ at sacir&Bt imu? nempe lab viAaK gratiam : qaia taatas ist stupor aoster, et tardita^ tojaja ifscriuat spirituaem oaltam Ds. Sie etiftm M aaft|ai ias app^iwiaais Bei jpatiaair aili aoe oeo quoniapi asitata eJft atio o papafo ?eteri, quam nobis proponiur sub figuris lqaeadi ajrpier- ut fieas per somoia et visiones manifesttetftefr* ficdii*. HOB # qidfai e*e|ssas' ia w lfa, li ' pM, dieit, $Mm fsi somtw mm^<^a^i e& -

569

CAPUT H.

venes vestri .visiones videbwtt, S e i no dubium nempe etiam qui prius prophetae erant, tarnen est gain prophet safe, bis loquendi formis de- locupletabuntur novo dono, et proficient post haue signet ilia intelligentiae lucem, qua exceUuit eeolesiae restitution^ quae nunc instat, Tenemus nova ecclesia post Christum exhibitum. Com- prophetae sensum, Promiserat gratiam spiritus sanoti part enim fidei lucem prophetiae, quemadmodum toti populo, nempe si quia veterem statum own diximue: sed accommodt stylum vel sermonem ad nostro confrt, hoc iam dixi: sed postquam de captum populi sui: videt enim quibasoum loquatur: multitudine vel de hominum vulgo disseruit, venit sicuti eandem regulam gequuti sunt omnes prophetae, ad ipsos prophetae, qui eximii sunt, qui funefci sunt Offeretur sacrifioium ab. ort sous usque ad oeea- prius docenda officio, qui gradum et nomen adepti sum, inquit Malaehias. Quale est istud sacrifioium? sunt in ecclesia, Uli etiam proficient: hoc est, spi* Papistae arripiunt boo pro sua missa: ergo sub ritus meus non tantum conspicuus erit in idiotis et regno Christi erit aliquod sacrifioium: nunc autem plebeiis heminibus, sed in ipsis prophtie^ Atqui non offerimus Deo pecudes aut vituloa; sequitur hoc maius est ubi docentur qui ^nte eximii erant, itaque nunc sacrifioium panis et vini restare. Quasi et quos Dominus praefecerat ecclesiae suae, etiam propheta tarn argute pbilosophatus fuerit in sacri- no vi homines apparent, ubi refulget donum, quod ficii Toee, qui dooet rudem populum ut ferre poterat. prius Ulis Dens non contulerat. Ubi ergo in ipsis Ideo dicit cultum Dei lore communem ounetis genti- luminibus apparet novum lumen, eerte hoc main bus,! sicuti nunc dicit Ioel, Effundam spiritum meum est quam ubi spiritus super vulgus ffunditur, super omnem carnew, : sews vestri somma somniabunt,Nunc ergo tenemus sensum prophetae, quantum et iuvenes vestri visiones videbunt. Nunc tenemus attinet ad servos et aneillas: et ideo repetit, I dibus Ulis: hoc est, tarn subita et incrediMis erit totum prophetae aensum. Jam sequitur: mutatio, ut prophetae ipsi videri possiat fuisse 29. Atque etiatn super servos, et super anciUas prias indocti homines. Accedet enim multo exoellentior doctrina. Deus ergo sic effundet spiritum m diebus Ulis effundam spiritum. meum. snum, ut omnes veteres prophetiae futurae sint obQuoniam partioula D3 apud Hebraeos amplificat, soqrae et ignobiles, ubi ventum fuerit ad illndini-; videtur boo esse absurdum, quod propheta donum mensum et incomparabile lumen, quod Christus omnibus commune restringat nunc ad paucos. Di- sol iuBtitiae afferet suo exortu. Addit autem anxerat prius, Super omnem carnem effundam spiritum eillas, quia scimus prophetissas etiam fuisse sub meum Quid nunc? super servos et super aneillas : lege. Pergamus: interea ponit, Etiam. Si simpliciter diceret, Super servos et super anciUas effundam .spiritum meum, 30. Et ponam (statuam) prodigia in codis et nihil, esset absurdi : nam esset explicatio superioris terra, sanguinem, et ignem, et columnas nubis. 31. Sol dootrinae. Scimus enim quod hie dicit propheta vertetur in tenebras, et luna in sanguinem amtequam de; cunctis hominibus, debere cum exceptione ac- veniat dies Iehovae magnus et terribUs. ojpi: quia scilicet multi increduli privati fuerunt hoe dono, etiam qui ante aliqua Dei notitia poller Yidetur propheta hic quodammodo pugnare bnt Scimus enim ^idaeos fuisBe excafleatos: sci- secum. Nam hactenus promisit Deum benigne et mus etiam in ipsa plbe non omnes fuisse participes liberaliter aoturum cum populo suo: quidquid habuitam excellents doni. Non dubium est jgitur hoc mus hue spectabat ut erigeret populi animos ad laerestriogi ad ecclesiam debere quum loquitur de titiam: nunc vero videtur iterum iram Dei minari, univerea came. Ergo non esset mir um si nunc et formidinem inoutere miseris hominibus, qui nonadderet propheta, Super servoset super aneillas: dum reapiraverant. Scimus quo tempore loquutus sed partieula DJ1 iniieit scrupulum, tque etiam, est propheta adhuc Iudaeos fuisse in maximo, moeadeoque: augendi causa sic loquitur, et non videtur rore. Quid ergo hoc sibi vult, quod iterum rnovt tarnen augre. Nam plus est spiritum effundi super tristitiae materiam? quasi vero non satis esset aegritotum vulgus quam super servos et aneillas. Du* tudinis et luotns. Sed'potius admonitio eat, quam plex est solutio: nam partjula Dil interdum con- eomminatio. Propheta igitur admonet quid futurum firmative aeeipitur: Benedixi ei, etiam erit hene- sit, ne fidles promittant sibi felicem aliqnem stadietus, dioebat Isaac de ifilio suo Jacob. Ita hoc tum in hoc mundo, ac si exempti essent omnibus Jocopossemus commode aeoipere prophetae. verba, euxis et molestiis. Scimus enim quam pnopensi Neun eerie, ut scilicet repetitio ad confirmationem sint hominum animi ad mollitiem. Ergo ubi )Deus valeat. Sed malo alterum sensum eligere: quia 'aliqnid promittit, indulgent sibi et aooersunt innlta non dubito quin propheta hic aJiqnid magis incredi- figmenta quasi iam essent extra :omnem telorum be ,ddere voluerit quam prias, dixorat, Saper iactum, ac si vaeui ssent ab omni dok)re,(ab omni servos et super anciUas effundam : spiritum meum : iaeommodo. Tales ergo deHtias oaro sibi sfingit

fill

JfOMA

ITS

Ideo prophet admodet, qn&*is. Bet Jihs^itei p# MiS Xlifiyas etO00 et Wr&Ms, Maa ergo pa^eat eaelegiam snam, quamrfa suppeditet victnm irideaiaa ear propaeta Me Mstem haae deeeriptiapopulo su% et Ma e^iiiii s^iWif iWlteJita paternum mm adiangt #t ^ooiod baec opiat iatr s suum amoremi qaamvis deiade spiritual into* eAtn eoaveaaat, qiftod 8elet Bus testabifar pateraam da| (quod longe praeelarius es% tarnen nondesraeet saam amoreai maafestafo Gariato, et iatej pioIfcieis -te^ri mnlti ASAS* ,'" Bett infi neu tl* feref lgaa tpa# so% fllae ttaftdaai totals eaf%. M nimium delicate traetare eeelesiaA suaitt m terras met pereellaat. Qaod aatem de ssagase et tenesad ubi pfaebefe signa benetteutias suae, simuL ad- HHSJS dieit, oa daMam est aietapIori ssewpi pf miseet quaedam exrlia H d p^ftriifm* tt# iliel eoafl stai, ftt|iajkdttiida> letoas s adprsas fldeles nimium mBeBcant, vel n indormiaut 1er* saepe eoaferri ealigiai'et teoabrisv Perade est ijin benedieionfans Sil alfas semper dspireaii. gitar af i dieewt, 3kmta ari* ea|Bjltafcwo Seriesr If une ergo tenemus propbeiae j^nsilittnv ; non fall vlderi pflSiit eonftrsftl ordo aaWjra^ at lment minari Mibus, sed poius admonet ne se falant ipsa iadnaat ao>ram ufccem: sol qai terris illaet, ymm iUeeehri, >#t e^peetent fted nuMfuatt Itotju- terietp a, teebrs, la i ftpigiaem, km ist, tam est, at seiiieet potiantur bsata <|uete in hoe ealamitates loae impendeat aalerwit ewaa sigaa mando Beind aliud etiam speetat propketa. &ei- beaerolentiae Bei. Ergo .nhl alad |e|tabit, mini ma enim vh fomiae addnii ad t^8#Wda* Bei ut homines quasi demersi in profundissima abysso ma* gfaiiaDo, nisi qaasi violenter irabantur ; ide negli* loram omaam qaaeraat aliquam seintillam gratiae gitaf ipMIailit wis, I |ojd|ttid fertfeeit ad C & - Be, et usqaam reperiaai ? qj|a loelwtB wfri este regauni nbi ouinia nobis pi ?ot ia fett erfet tea erit eigiae obrtttab Hune rgo wdemas Sppftunt, Ergo prepheta hie eommendat kae eir- propbetam aoa exprmere qai faturum sit, ad vereaaisaMH Spiri|uai#m gratisan} de qua disieraif, bap afa koe Bteralte, at iqautttir, debet Iflquod seiiieet misera sft fatnra kmiuum conditio, telligi, lld figarats etiam loqueBdi modis uttnr^ ttilj Daifaas eerum animos exMlaret, ac reoreet fuibus Yut axprimere tam borribilem foe mundi hoe solato, d# | l laffi ^dtatfB* Qua*! Mimte ttalttW. ni elejEHenta Ipsa jadaaat ** natu^aa% grvym in eoeh et tearm^ s&l mrMw l:&rtffflS* fua # soi non fangetar ampHas olfteio su, luna If#$ # #0$j*$gtp, et omnia e*nat eonfsa horren- etiam aegabit umea luam teiri. Qaoaiam ergo dis teaehrisi Qaid -ecg eret hStninihnS, n|Ki Bens Beia* awferife ab booiatat easpeetu amaia sigua affulgeat per graiiam spirita sui ai em ia taata gratiae suae, ideo per sangunem et per teaebras, pertftAwio eeli et terrae wopiaeat, et osteadai et per bseWfS Wlbei pfOphst titapboriee de* se iffia esse patrem? fidiaias ergo hm afldAam sgaat tristtiam illami qua aeeesse erit oeeupari #fs ad aiaiorem soaiaieadatioaeBi gratiae Bei, ut omnium animos. Nnne si quia interroget, eur ad* seilieet agnissnf iioailaes I &e pis $vm$i isesps, Tenta piristl ira^ SM agis :exeaadut e^ntr bo aisi Demiaas eos ad se veeet praeeaate lae spiri- raines! quia boe posset wderi absurdum. Itespon^ tis saeti ou*d aateai tale faerit xj&aiiHnai pro- deo boe esse quasi aeeideatale, Haia si exfeptus phatae, ooaiieere ieet m ilte teristt eaaeiefte, ^ttatt fttisset bristai ai deeebafe si eai mnes pia bbailt; ad diseipaloa sasos paao aate morteai* Qaaere- servaatia ampexi essent, eerte fuisset autor^ no hm , <p4 s|gi|Tepas *ait |ftsa adnw* taitftpi npiritnilis grttiae, sed^otiam titrenae beat* eret de tempi raiaa, Falabaat eate se statinl tadials, maibus ergo nWaeri* eompletft ftissilt etasos tMumpaa&t iilum, de quo aadieraat, et se omaiam Mieitas Christi adventu, aisi maliKa eorum: fere jcftasrtes illws aetetiaj l#atitadiai% di qa et ingatfcodo aceadisset aosam team Bji M% iA* Ofaristas saepe apad eos disseruerat. Hlic hristas demus quale diluwam exuadaFerit statim post ftdttettet lottge MS tsw tassa ttpiaiigse Lo^aitajp efaagilii praedieatioaem. |fam si i^spiieimttit qaam de exeidio lerasoy&aei leiade stiadft Itaei naiA sefejre lim Betts afflixer ppalm snum, jfor^ tiatam praeladia maloraai: erant, inqaitj iaee cert dieemuB longe grariotes fuisse elades quae intaata pretedift a j a esariiitw tsajtea, mw>. AitM& mundo fneruni post Obriiti aiajoSfptatiOAiAi belia, omnia eraat plena eaedbass deaique &A la- Hade hoe! Hempe qnm mundi ingratitudo perveoeerge I3aritu li ooriigtt etrJSia pm ittbai lae- idem tai bodie nobii usu fealt, Itiiuin. .eniia aat diseipali ita etiam naae ocearrit prepaeta falsi prodiit lu e^angelii) et Bens se patrem exhibait H iiaagJfitiojiib m pttafat fidle ta8lB mundo. Videmus autem quanta sit hominum et fore Cbrist regadw, et deAgeren taentes as ia tr|tieo et yiao, a deiitis, ia qaiete, ia coaUQodis* nialitia^ et pervieeia etiftm in, espftendis Bei fitae pfaisejlis dieil^ .Jfe&f 0g^m I ?S> # donis. Vdemae alios eontumaeiter respuere eyanterra, nemj swigidmrn, 4fwe^ .f Ssmms WAS, se giliaai alio fiaia dleo faroe Impelli ad m tettbras vert^ lima M sn^mimm, srafegM oppngnaadam Christi doetrinami idemus ef#ptte saas blasphemiasi Tidemas etiam aeeensos esse mira
finita congeries malorum omnium. Quemadmodum rat usque ad summum oumulum, quemadmodum

573

CAPUT II.

574

saevitia, et spirare caedes contra, filios Dei: videmus mundum refertum esse profanis hominibus et Dei contemptoribus : videmus horrendum contemptum gratiae Dei passim grassari: videmus seelerum lioentiam tarn effraenem esse, ut pudere nos et pigere debeat nostrae vitae. Quum ergo post tantam gratiam mundus tarn ingratus sit, quid mirum si Deus etiam profert signa vindictae suae magis horrenda? Nam certe hodie si prope excutimus qualis sit mundi conditio, reperiemus omnes esse miseros, etiam qui sibi applaudunt, et quos etiam miratur mundus tanquam semideos. Quid hoc sibi vult? Yulgus certe hominum gmit sub miseras, nempe Deus hoo modo ulciscitur contemptum gratiae suae, quam iternm nobis obtulit, et quae tarn indigne repudiatur. Quum ergo tarn foeda hominum ingratitudo provocaverit iram Dei, non mirum est si flagella etiam eius ubique resonant. Nam servus qui voluntatem Domini sui novit, et earn non facit, dignus est gravioribus plagia, quemadmodum etiam Christus pronuntiat. Hoc autem factum est per totum mundum, postquam Deus illuxit per evangelium suum, postquam Christus ubique publica vit reconciliationem, ita ut tunc deficerent palam, et ostenderent se malle Deum habere iratum quam propitium. Ubi enim respuitur evangelium, quid hoc aliud est, nisi quod indicitur bellum Deo, et quod mundus insultt, neque admittit ullam reconciliationem, ad quam paratus erat Deus, et de qua etiam ultro agebat cum ipsis hominibus? Ergo quod propheta hie mundum dioit plenum fore tenebris, ubi appruerit Christus, qui sol est iustitiae, et qui nobis in salutem illuxit, hoc non mirum est: sed per aeeidens contigit ut Deus tarn severum se exhibuerit mundo, quum tarnen esset tempus aeeeptum, quum essent dies salutis et beneplaciti: quia mundus non passus est impleri quod ante pollioitus est nobis Deus per Ioelem, neque admisit spiritum adoption is, quia poterat placide oonfugere ad Deum: imo Dens 'paratus erat eos fovere in sinu suo. Sed quoniam fuerunt admodum praefracti et intractabiles, oportuit etiam Deum modis insolitis animadvertere in talem pervioaciam. Ergo non mirum est quod propheta dioit, In diebus ilis fore prodigia in codo et terra: quia sol vertetur in tenebras, etc. anteqmm veniat dies Iehovae magnus et terribis. Quaeritur nunc quem diem hie propheta notet. Nam hactenus loquutus est de priore Christi adventu. Videtur etiam hoc loco esse quaedam species repugnantiae. Respondeo prophetam comprehendere totm Christi regnum ab initio usque ad finem : et hoc satis tritum est: et aliis etiam loois diximus prophetas communiter ita loqui. Quum ergo sermo de Christi regno habetur, interdum attingunt prineipium duntaxat, interdum etiam loquuntur de ipso fine. Sed saepe uno complexu dsignant totum cursum regni

Christi ab initio usque ad finem. Talis est huius loci ratio. Quum diceret propheta, Post dies ills effundam spiritum meum, non dubium est, quemadmodum exposuimus, quin hoc impletum fuerit quum Christus auspicatuB est regnum suum, et innotuit per doctrinam evangelii. Tnc ergo effudit Christus spiritum suum. lam quia regnum Christi non est ad triduum, vel ad brve tempus, sed usque in finem mundi cursum suum peragit, ideo propheta sese convertit ad diem illum, et dioit, Erunt interna maximae calamitates. Ergo quieunque non oonfugient ad hanc Dei gratiam, illi erunt plus quam miseri, nusquam quietem reperient, vel solatium, vel lucem vitae, quia mundus demersus. erit in tenebris: et Dens etiam a sole, et luna, et elementis, et omnibus aliis adminiculis auferet signa gratiae suae. Ubique ergo ostendet se. iratum et infestum hominibus. Iam ostendit propheta haec mala, de quibus disseruit, non fore tantnm tridui, vel paueorum annorum sed diuturna: Antequam, inquit, veniat dies Iehovae magnus et terribis. In summa significat, quae hactenus recensuit flagella Dei fore quasi praeparationes ad domandos hominum animos, ut maiore reverentia et obsequio excipiant Christum. Quoniam ergo homines natura gerunt altos spiritus, et non possunt Collum flectere ad excipiendum Christi iugum, ideo propheta hio dicit subigendos esse duris flagellis, quum Dominus auferet omnia testimonia amoris sui, et replebit coelum et terram formidine. Sic ergo quodammodo flectet duritiem vel contumaciam, quae ingenita est hominibus, ut sentiant sibi cum Deo esse negotium. Et interea admonet propheta, nisi correcti fuerint istis flagellis, aliquid magis horrendum restare, quia scilicet tandem adveniet iudex e ooelo, qui non modo inducet soli et lunae tenebras, sed qui convertet vitam in mortem. Praestaret enim longe centies mori reprobos quam semper vivere, ita ut sustineant mortem aeternam in vita ipsa. Significat igitur propheta, postquam homines perstiterint in sua obstinatione, tunc restare aliquid gravius et magis exitiale, quod scilicet neoesse erit tandem omnes sisti ad coeleste iudiois tribunal. Yeniet epim dies Iehovae magnus et terribis, in qua voce respexit inoredulos et Deo rebelles. Nam quum. venturus sit pus Bedemptor Christus, nullus Ulis dies tota vita iueundior illuoet: tantum abest ut metum vel terrorem afferat: ideoque iubentur ad spem adventus eius attollere oapita sua: quod alaoritatis et gaudii signum est. Sed quia Ioeli propositum erat seouram oarnis superbiam hnmiliare, et praefractos ac rebelles alloquebatur, non. mirum est si horrorem posuit. 32. M efit qtrisquis mvoeaveritnomen Iehovae Uberabitur: quia in monte Sion, et m Ierusalem erit

575 evasio, sicuti promisit Iehova, Iehova vocaverit.

IN I O E L E M et in residuis quos

576

Diximus heri prophetam ideo denuntiare futuras calamitates, ut hoc modo stimulet homines varus malis afflictos ad quaerendum Deum. Scimus enim quam tardi simns natura, nisi Dominus nos pungat. Descriptio igitur de qua heri disseruimus, hue tendebat, quum tot et tarn graves calamitates urgerent populum iudaicum, miseros omnes esse qui ad Deum non confugerent : et hoc unum restare solatium in extremis malis: ideo nunc tempestive addit propheta, Quisquis invocaverit nomen Domini liberafoitur. Postquam ergo stimula vit homines ad quaerendum Deum, nunc certam illis fiduciam facit, si modo sincere et ex animo ad Deum confugiant, fore salvos. Est autem hie insignis locus, quia Deus in rebus perditis pronuntiat invocationem nominis sui nobis esse tutum salutis portum. Fuit certe horribile quod dixit propheta, totum naturae ordinem sic conversum iri, ut nusquam appareat scintilla lucis, sed omnia tenebris referta sint. Perinde eBt igitur ac si nunc diceret in sepulcro fore vitam, modo invocent homines nomen Dei. Qui etiam desperati videntur, et quibus videtur Deus bstulisse omnem spem gratiae, si tarnen illi invocent Dei nomen, propheta in tanta desperatione et tam profunda abysso dicit salvos fore. Notanda est diligenter haec circumstantia, quia si quis seorsum accipiat hanc sententiam prophetae, etiamsi per se non sit frigida, non tarnen habebit tantum effioaciae. Sed ubi haec duo simul iunguntur, Deum fore iudicem mundi, qui non parcet hominum sceleribus, sed sumet horribilem vindictam, et tarnen expositam fore salutem omnibus qui invocaverint nomen Domini, videmus quanto efficacior sit haec promissio, quod scilicet Deus offert nobis vitam in morte, et lucem dicit esse in profundissimo sepulcro. Ideo pondus subest in verbo isto rvm et tunc. Nam copula resolvi debet in adverbium temporis: tunc quisquis invocaverit nomen Domini. Utitur autem liberandi verbo, quia oportuit exprimi etiam salvos fore qui nihil differunt a perditis. Si propheta usus misset verbo servandi, minus expresse loquutus esset. Nunc vero quum liberationem promittit, opponere iubet hunc clypeum tentationibus etiam graviesimis, quia Deus ad suos liberandos satis magna potentia instructus est, modo ipsum invocent. Tenemus ergo nunc quorsum spectet prophetae consilium: ostendit Deum non tantum in rebus prosperis velle a nobis invocari, sed in ultima rerum omnium desperatione. Perinde est igitur ac si Deus mortuos ad se vocaret, atque ostenderet in manu sua esse vitam restituere, et ipsos educere e sepulcro. Quum igitur invitet Deus hic perditos et mortuos, non est cur etiam gravissimae afflictiones

praecludant nobis aditum, vel precibus nostris. Perrumpere enim oportet per haec obstacula. Quo igitur graviores sunt nostrae molestiae, eo maior concipienda est fiducia: quia Deus non modo suam gratiam offert miseris hominibus, sed prorsus deploratis. Neque enim propheta minatus est aliquod mediocre inoommodum Iudaeis, sed ostendit per Christum exhibitum omnia fore horrore plena: post hanc denuntiationem iam subiicit: Quisquis tarnen invocaverit nomen Domini liberabitur. Cae* terum quia hunc locum citat Paulus 10. ad Horn, cap. (v. 13) et extendit ad omnes gentes, videndum est an apposite utatur prophetae testimonio. Probare vult Paulus communem esse gentibus adoptionem, ut confugere ipsis ad Deum liceat, et familiariter ipsum invocare patrem: Quisquis invocaverit nomen Domini, inquit, salvus erit. Hino probat oportuisse etiam gentibus praedicari evangelium, quia invocatio ex fide nascitur. Nisi enim praeluoeat nobis Deus verbo suo, non possumus ad eum acce* dere. Ergo fides semper est mater invocationis. Paulus videtur insistere in particula universali, quisquis: quasi diceret Ioelem non ad solos Iudaeos verba facere, sed etiam ad gentes, ut promiscue et sine exceptione testetur Deum omnibus fore expositum, qui eum quaerent. Atqui videtur Paulus torquere prophetae verba. Nam hie certe Ioel compellat populum, cui fuerat doctor et propheta destinatus. Quod ergo Paulus hoc generaliter spectare contenait ad totum humanum genus, videtur esse praeter mentem prophetae. Sed responsio facilis est. Propheta enim postquam disseruit de regno Christi, non dubium est quin sicuti promissa erat cunctis gentibus benedictio in semine Abrahae, ita sequatur hanc regulam: et quum hactenus descripsit mi8errimum fore statum totius mundi, certe voluit expergefacere etiam ipsos gentiles, qui extranei fuerant ab ecclesia, ut communibus studiis Deum quaererent una cum electo populo. Ergo promissio quae continuo post sequitur etiam dirigitur ad gentes, alioqui non quadraret prophetae contextus. Ac proinde videmus Paulum aptissime ad causam suam accommodare hunc prophetae locum. Nam principium illud tenendum est, benedictionem promissam fuisse non tantum flliis Abrahae, sed etiam cunctis gentibus in Christo. Quum ergo nunc propheta describat regnum Christi, non mirum est si communiter alloquatur et Iudaeos et gentiles. Deinde quod dixit statum mundi fore plenum horrenda caligine, hoc certe non ad solos Iudaeos spectabat, sed ad gentiles. Quorsum id, nisi ut ostenderet nihil aliud restare, nisi ut confugerent ad Deum? Ergo videmus hie patefieri aditum gentibus ut uno consensu ipsae quoque Deum invocent cum Iudaeis. Quod si promittitur salus et liberatio omnibus qui invocaverint nomen Domini, sequitur, quemadmo-

CAPUT IL

78

dum illic Paulus disputt, evangelii doctrinam ad rantia abusi sunt, et qui falso etiam praetexuerunfr gnts quoque spectare, quia olausum illis os esset, eius nomn. Sed addit, Quemadmodum prornisit quemadmodum et nobis omnibus, nisi Deus ipse Iehova, quod ad confirmationem valet. Iubet enim anteverteret voce sua, dum nos hrtatr ad pre- propheta hie rationem potius Dei haberi quam candum. Alioqui obmutescendum esset nobis. Esset nostri status. Nam' si credimus oculis nostris, putahoc magnae temeritatis, offerre nos in Dei con- bimus subinde actum esse de ecclesia: nempe quia spectum, nisi daret ipse nobis fiduciam, et promit- Dominus graviores de servis suis sumit poenas, ideo teret se fore exorabilem. Si igitur communis est non videtur ullum esse remedium: et quum inprecandi libertas omnibus, sequitur communem esse curabiles credantur esse ecclesiae morbi, statim omnibus salutis doctrinam. Nunc addendum etiam animi nostri conciderent, nisi occufreret nobis Dei est, promiUi liierationem omnibus, qui Dei nomen itir prdmissio. Propheta igitur sensus nostros ad Dm vocaverint, quia scilicet Deo eripitur sua potentia, revocat, ac si dioeret non aestimndam esse ecclesiae si alibi quam in eo solo quaeritur salus: et scimus salutem ex intuitu, sed standum esse et acquiescent hoc esse sacrificium quod sibi uni vendicat. Si rgo dum in verbo Dei: loquuts est, dixit eeclesian*# liberari cupimus, hoc unum remedium est, ut in- fore aeternam : figamus pedem* in hac promissione, vocemus nomen Iehovae. Postea addit, Quia in neo dubitemus quin Dominus compleat quod ts-: monte Sion et m lerusalem erit evasio, sicuti prornisit tatus est. Caeterum, subiicitur species correctionia Iehova. Hie signifioat propheta, quamvis in speciem quum addit propheta, In residuis, quos voeaverit le- \ videri possit deletus esse populus, tarnen Deum hova. Hoc consult exprimi neeesse fuit, ne hypk memorem fore sui foederis, ut reliquias colligat. critae, quemadmodum soient, abuterentur hoc testiFuit enim talis clades populi, ut nihil prorsus spei monio. Scimus eos qui locum oocupant in ecclesia, residuum esset secundum carnem. Nam dispersi et titulo tenus se venditant pro filiis Dei, turgere Grant pr varias mundi plags, nullum erat corpus, magna audaoia, et confidenter illudere Deo. Putant nullum nomen, nulla gubernatio, nullus Dei cultus. enim ilium sibi esse obstrictum, ubi obtendunt vl Quia ergo putasset superstitem adhuc fore Dei externa signa, vel professionem, qua se iactant apud ecolesiam? Imo probabile erat prorsus exstinctum homines: putant hoc sufficere. Et satis colligere iri nomen brahae, et seminis eius post 30 vel licet ex innumeris scripturae locis, Iudaeos infltos 50 annos. Nam coaluerant in unum corpus cum fuisse perversa ilia confidentia carnis, ut Deum sibi Chaldaeis et Assyriis. Ilia igitur dissipatio fuit obstringere vellent. Ideo propheta ostendit se non quasi interituS totius genfis. Deus autem per Ioelem omnes Iudaeos promiscue alloqui, quoniam multi nio'pronuntit ior/e evasionem adhuc in monte Sion sint adulterini filii brahae, qui sunt dgnres^ et itl Ieruskm: he est, quanquam ad tenlptis ex- Si ergo solo hoc praetextu velint arripere hanc proterminab) populum hune, ut dserta maneat terra-, missionem de salute promissa, propheta ostendit illos adhtic tarnen rit aliqua restitutio, et iterum colligam exoludi a Dei ecclesia, quoniam nn sunt legitimi aliquod corpus ecclesiae in monte Sion et in Ie- filii postquam desoiverunt a fide et pietate patris ruSalem. Haee summa est. Colligimus autem ex sui Abraham. Dicit ergo residues: hdc verbo in hoc: ooo, quantumvis graviter affligat Deus suam summa significat non salvam fore totam multitu*'colsiain,! tarnen fore perpetam in mundo, quia dinem, sed exiguum numerum duntaxat. Quum nn mgis 'deleri potest quam ipsa Dei Veritas, ergo de salute ecclesiae agitur,' non debemus in quae aeterna est ao immutabilis. Deus enim! pro- unum fasciculum colligere quiounque profitentur se rnisit non modo diuturttum fore statum ecclesiae, esse Dei filios. Nam videmus vix centesimum quems*d' quamdiu fulgebit sol et luna in coelo, fore que sincere et absque actione colre Deum. Maior aliquem ppulm iii terl'a qui ipsum invocefc. Quum enim pars abutitur eius nomine. Et hdie videit sit, flequitii ecolesiam ndn posse funditus everti, mus quam improba sit papistarum iactantia-. Putant nee in totum perire, quantumvis svre et duriter enim penes se residere Dei ecclesiamj et drident eam: Dominus castiget. QtialiscunqUe igitur sit ec- nostrum paucittem: quum dioimus ecolesiam Dei clesiae dissipatio, Dominus tarnen colliget membra censeri ex verbo et ex puro sacramentorum usu: ut sit populus in terris, qui ostendat ipsum esse in scilicet, an Deus potuit deserer tot populos, ubi coelo veracem, et constanteni in suis promises, Et praedioatum erat eVangelium? Postquam ergo semel haee doctrina diHgenter notanda est : quia ubi vidi- innotuit Christus, putant illic defixam manere gramus ecolesiam dissipari, obrepit statim dubitatio tiam, nee posse ullo modo avelli, qualiscunque sit ist, an Deus velit penitus omnes suos perdere") an hominum impietas. Quum ergo tarn impudenter velit abolere oinne semen fidelimtf O'ccurrat igitur papistae arripiant ecclesiae titulum, quia multi sunt nobis hie locus, In monte Sin fore aliquam libe- numro, non mirum est si propheta; cui certamen rationem, postquam Dominus poenaa eumpserit de erat cum Iudeis et Israelitis hie diserte pdsuerit profanis nominis sui contmptoribus, qui eius tole- residuos, ac si diceret frustra gloriari impis Dei
Ccdvini opera. Vol. XLII. 37

#w

IIIOIXM:

lio

MjtBBB, uoaiat ipsos non repatet in sno ppttlo, esaet in mann homiaum ^e ipal SMW#, oili eltl stall wimus itiasa l?sal# IS^ et JPealaio 24 ieni, et grtiit Di bitaa esm quasi custodia dessrlb nobis eeoiesiaa cires, non gtoi superMant salntis. Wune equitur externis sJgais, sed tjni siaeero animo Peam eolant, es;.t$ttsSB! wrsiatf laQ suis ptxjmi, ijais jtobi* tabit in monte Dei? %taniam non erat dif&e n|feritis ifattBqipe ta ipstin ^o^M|,ftw% et Sie HJ!B m, O&trudwe Deo sua sacrifieia, Sel ]Srpneta ostndit 1. $ui mm, Heims s, rf imom Wo g mn* non agnosei a Deo^ nisi qui integri sunt corde, et <0(Si anifeM lia atiiittfcoelooft dJ# wel gateani vertag <%%e00$M jfMftmjSafi,, # ^%$$mt. 2- M * quidem for eeeesjam, ma non fila. ngent tnrb gregti |tun ngregabB) omnes ^gwfe, et escmiere qnomado igitur? In residuis dnntaxat. fifed no- Jaetam in muUem Jsiaflal, et 4iseepi& illi uMn anda est j&^"-ibt: _ ^trt'^ -^HN>. _ ftti'ilSi^,. -^f^ , %ma weaverit. lam vidimus ecelesiam De eonstara Msmelf quia mspsr-serm ter gmm, et pwfiii SKHI s&epi: xigt i$iam noiner, quoiiiam Dni iater iew&M meem, Addemf et be tians rersiinis olios suos nftn raputat, nsi qui se ^eri et animo $, W Wf ff$e mod ieemw s&fteit gsimrw saoBtafeant in eins obseqaium, sicnt deii Panto, jmerum jaca semtut (iioe m\ addixerunt pro seoTtoJ <|uisqs.is fayoeat soiaaa .Dit distdal nfc injipjtatev ales autem non refettuntip raiti in manda, bd Qonfrmat his \rr%is propbeta qnod prias dienit non sais est tenera esclasiam DM non esse niai in f e > 0&lmme jffttitittion. K enlni isi diffieilp rsidais-: tot tjojjai aiidendu It,tfsidos4st$g d non alia da eansa nwnere in ecelesia >a, nisi quia eredilui qaum ita aceratam esset eornms popul, Dominas ipsea vo^afit. TJade igitnr ista portio ee- qunm ablatum esset nomea, j|aum aboiita ^set '. ftaii: potisiiB, ^uun #i#l #sat $&m 'Cltoi Mslaft plia %$?$ ;OQJ| MW iride ,toto* mnains devotas sse extio fempe ex Yoeatione Dei - Dei una cum templo, nui ampfius esset regni pinie autem dalina* il* qain ^rophgta veeadi fpeeies val etiam poiitfi reginiins, quis yutassft f erbo inteigat grltuttani tlttiteeai, .Biltur qu~ Duni alha ra gerftpe iuius pjuli tarn desdem saejse Dominas voeare romiaes, dum eos peratil Brgo non mirum 68% si propieta pteibus eonjpaj fooe eyangep ai: -d pjaeeedit iaterea t0m de piesias |asitiirat|n disiirai ut l$%e* voeatio areana,; uM Dens sfb destint quos roll mellas eonfiroiet qnod aoqui ftiisset ineredile: esse salvos. Ergo interior est roeatio, quae resides idee dieit, Scce, ieim life, temji&re a, qm mni MtmG el "on/ilift. ia^tjtaf deifidi wiea, \ mrtm ^e^tiv^item f t 4- ^ms^Mn-t # te qua nos faeit rare partieipes suae donjfanis. Nune 3em faeiank ei# gmM in atkm JosepAa oe propbjeta sigaBai, nnieunqae rasilui erunt, non aatem dMt projheta, ipioniam ladasl tunc exosi sua ; tirtu%^^pria tatari^ sA j a i i ^d&injtw fo- ' traut mnibu |ipaf,"ttf raafe -qaii exftftrati, eati sunt, to eat, eleetl* Bleotio autem Oe non vei exerementum totias mnndi Quotquo* gitnr debet a ^eca^ae ^teajsfa*a|i,.. .Islfof ; *fd tsn ittb tsOfi tun trnt gfntes, tetideM erant koste nendas est interea ordo i% fnod 30eus? antequam Indaels. 3lrg jrofilvis eraft lapss in despratifitm noniMbus testetur suam eleetioaem, priu elbi eos quam yiderenfe totum mandum sibi esse infsstnm; adftefc: in saao: sa eonsilifi, pnan Mw .it, aSl Deal veft Ms vemegc, toi 'tanjfa W|' roeationem nie opponi omnibus hominum meritis, obstaculaj nt nobis persundan sit neeesaaro, A n defede vi*|afi -&t induBtriaef |uasi dioret> Homlnel enim soli issyrii nobis iufesti sunt, sed exparii loe non wbi aeipireiei ut -resfdul Maniant m psr siimjas mm(i& 'dla i, omaibas tJ^Ws Oft, Kam Moabitas et Ammonitas, I^ios, Sidionios gtites quum Deus ciMitu mundi seslera, sed mera seimus 00 iii gratia pssft ifftari,; ^ijjwlpn: flfeti snt,. |iea|i ldam 8 PalaesMnos, ^iaidqaid denique fuit nometiam *aulus de relquft traetafc It, ad Bom ap. num In S! ttrri* fiisss Ijdaeis inftstissimf. y * 4) 3 @ t pradenter expeada loeum ilium, Sewati Qaoniam ergo praeelnsi erant omnes aditus in pamihi pepgnt mil* JEM iglta" parprina HHU triam Iwiaeis, d i l f &ie eonftlptte speai alif aam timsi ominus los animaret Bae est sertare qui non leftiunl Mt ideoSaxtins diit rfideraptionis, ratioae nane dMt propteta Deum fore indieem |e|uia^ esi ^ratiaf a^em gi t#latur Dei miw aeriodiai nu in tte g^n#r humani reslabit, ttius' Miad^ # in s irbilfite alt 'polssialfr mm gjNmus enim omnas esse interita dignos, idqua sine Toeare gentes omnesi ae si dieeretj ne TOS teftrMfc disriniiajft. #oIa e igituf ^}|o= Dei* quae fio# nosufia maltitudo et vartetasr seo non solos Assyafc alis diltrnit. ^e Tridemas ommendari gratoi- . rioi ttbis esSe hoss,. m& l&mk: omtes Mnnsi tani Dei bnitaiam, ubi propbeta dMt eakas fore ago autem abi suseepero causae yestrae patrooiWum4 rKqniaSji fn^ Wfi^tft fcaat Doniist p i M mm suiAelata ad vos tufead<% et faantum?Js se

581

CAPUT i n .

582

opponant omnes populi, non tarnen praeralebunt. Dominus vindex est suorum, iudioabit omnes poErgo oonfidite me fore idonem vindicem, qui vos pulos. Nunc videndum est cur designet propheta redimam e manu omnium gentium. Tenemus nunc vallem Iosaphat. Multi existimant hie notari vallem consilium prophetae cur hio pronuntiet Deum ven- illam, quae vooata fuit vallis benedictionis, ubi sciturum in vollem Iosaphat, ut lic convocet omnes licet Iosaphat insigni illa et memorabili victoria populos. Dioit autem propheta, diebus iis et tem- potitus est, quum tarnen non instruetus esset magnia pore illo quum Dominus converterit captivitatem Ie- copiis, et multi populi in eum conspirassent. Quum hudah et Ierusalem. Tempus hoc Iudaei restringunt ergo oonfligeret Iosaphat cum ingenti exeroitu, et ad reditum: quum ergo permissa Ulis fuit liber tas paueos secum duoeret, praevaluit mirabiliter: lic redeundi in patriam a Cyro et Dario1, putant tunc benedixit populus Deo: et inditum fuit loco nomen. oompletum fuisse quod docet hic propheta. Christi- Putant ergo multi notari vallem illam, ut in mean! dootores trahunt hoc vaticinium ad Christi ad- moriam reducat propheta Iudaeis quam mirabiliter ventum.. Sed utrique detorquent alio verba pro- tunc servati fuerint, quia vnrant eo animo hostes, phetae quam postulet circumstantia loci. Neque ut sine ullo negotio perderent totum Dei populum : enim dubium est quin propheta hic loquutus fuerit et putabant hoc sibi esse promptum in manu. Dede redemptione illa, quam diximus: et tarnen com- buit igitur memoria huius historia erigere animos plexus simul fuerit regnum Christi. Atque hoc, piorum in bonam spem, quia tunc Dominus suscequemadmodum alibi vidimus, satis tritum est. Dum perat causam exigui numeri contra ingentem turigitur prophetae testantur Deum fore redemptorem bam : ' imo contra multos et robustes populos. Et populi sui, et promittunt liberationem ab exsilio hoc mihi videtur probabile. Quidam locant hanc babylonico, quasi continuo tractu et tenore deduount vallem Iosaphat mediam inter montem Oliveti et fidles ad Christi regnum. Quid enim aliud fuit urbem. Sed nescio quam probabilis sit eorum conrestitutio illa, quam praeludium verae et solidae re- jectura. Certe quod ad praesentem locum speotat, demptionis, quae vere etiam exhibita fuit in persona rectius sentiunt meo iudicio, qui volunt hie revocari Christi? Nunc ergo propheta neque tantum de in memoriam beneficium illud Dei, quod potrt Christi adventu loquitur, neque de reditu populi omnibus saeoulis animare fidles, ut sperarent de Iudaici, sed complectitur totam redemptionem, quae salute sua. Quidam tarnen appellative aeeipere matantum incepta fuit, quum reduxit Dominus populum hnt. Et certe UStyiiT est iudicium Dei: et ideo suum ab exsilio babylonico, deinde a Christi priore vertunt, Vallem iudicii Dei. Hoc si placeat non advntu usque ad. diem ultimum : ac si diceret, ubi repugno. Et certe etiamsi nomen sit proprium, et Dens populum suum redimet, hoc non erit brve propheta loquatur hie de saneto illo. rege, ut horteaut momentaneum beneficium, sed prosequetur suam tur Iudaeos ad eins sequendum exemplum, non gratiam, donec poenas sumpserit de cunctis ecclesiae tarnen dubium est quin simul etiam alludat ad iusuae hostibus. In summa, propheta hie ostendit dicium Dei, vel ad disoeptationem quam sumpturus Deum non for dimidium redemptorem, sed finem erat in populi sui gratiam. Sequitur enim continuo non facturum, donec compleverit quidquid pertinet post Dt? DOJ7 TltDStWl Disceptabo illic cum illis. Est ad felicem statum ecclesiae, et eum quidem per- autem verbum unde deducitur nomen illud tOS*^. feetm omnibus numeris. Haec est summa. Sicuti Itaque etiamsi nomen sit proprium loci, et sumptum etiam videmus prophetam Aggi loqui de secundo a regis nomine, propheta hie etymologiam expendi templo, gloria seoundi templi maior erit quam primi voluit: ac si diceret, Deus vocabit omnes gentes in (Agg. 2, 9). Atqui non dubium est quin respiciat indicium, et quidem ut habitet in medio populi sui, ad vaticinium Ezechielis. Ezechiel autem loquitur et re ipsa hoc testetur ac comprobet. Quidam hoc de secundo templo, quod aedificandum erat post- detorquent ad ultimum iudicium: sed nimis coacte. quam reversus esset ab exsilio populus: verum est, Hinc etiam natum est figmentum, quod conveniet sed Ezechiel non restrinxit ad quatuor vel quinque totus mundus in vallem Iosaphat. Sed seimus desaecula, quod dicebat de secundo templo. Potius liriis illis imbutum fuisse mundum quum exstineta enim voluit continuari gratiam Dei usque ad Christi esset lux sanae doctrinae, et non mirum est, postadventum: Sic etiam nuDC Ioel, Quum Deus con- quam mundus ita profanaverat eultum Dei, fuisse vertet captivitatem Iehudah et Ierusalem, simul etiam fa8cinatum tarn crassis figmentis. Sed quantum ad vocaiit omnes gentes, quasi diceret, Deus non tantum prophetae mentem speotat, non dubium est quin libabit aliquam tenuem gratiam, sed erit perfectus vallem Iosaphat hie nominet, ut Iudaei sperarent redemptor populi sui: atque ut totus mundus con- Deum fore custodem salutis suae, sicuti passim dioit tra insurgat, ipse tarnen praevalebit, quia suseipiet se habitaturum inter ipsos, quemadmodum etiam patrocinium ecclesiae suae, et defendet suorum sa- vidimus proximo capite: Et Deus habitabit in medio lutem. Ita nihil proficient quieunque studebunt vel vestri. Sic etiam nunc$ et eodem sensu, Gorigregabo "morari, vel impedire ecclesiae restitutionem, quia omnes gentes, et descendere faciam in vallem Iosaphat,
37*

583

IN IOELEM

584

hoc est, quamvis ad ten)pus inculta ac dserta erit terra, Dominus tarnen colliget populum suum, et ostendet se esse iudicem totius mundi: eriget tropaeum in media Iudaea, quod nobilius erit quam si populus semper salvus et integer fuisset. Nam utcunque gentes omnes contendant delere reliquias, quantulaecunque supersunt, sicuti scimus factum esse: tarnen Deus sedebit in valle Iosaphat, habebit illic suum tribunal, ut populum suum custodiat, et vindicet ab omnibus iniuriis: interea tenenda est ilia notatio quam dixi. Potius enim hie nominat vallem Iosaphat quam Hierosolymam, quia memorabilia fuerat ilia liberatio, quum tot populos Deus profligasset, quum deleti fuissent multi exercitus uno momento, et quidem sine hominum manu. Quum ergo Deus tarn incredibili potentia tunc maxime liberasset populum suum, non mirum est si hic rptt nomen vallis Iosaphat. Disceptabo, inquit, illic cum ipsis super populo meo et super haereditate mea Israel. Ostendit his verbis propheta quam pretiosa sit Deo salus electi populi. Neque enim hoc vulgare est, quod Deus dignatur suscipere causam suoruin, ac si esset ipse offensus ac laesus. Neque enim disceptat Deus, nisi quia vult habere nobiscum omnia communia. Videmus ergo nunc quorsum tendat haec disceptatio, nempe quia Deus tanti aestimat salutem suorum, ut laedatur in eorum persona, quemadmodum alibi dicitur, Qui tangit vos tangit pupillam oculi mei. Et quo melius confirmet propheta suam doctrinam, addit, Super haereditate mea Israel. Deus hie nominat Israel haereditatem suam, ut confirmet afflictos animos et erigat etiam, quia si Iudaei tantum defixi fuissent in reputando suo statu, certe indigni erant quos Deus respiceret: foetebant enim cunctis gentibus. Deinde scimus fuisse tam duriter castigatos, quia desciverant ab omni pietate, et quasi se prorsus alienaverant a Deo ipso. Quum ergo essent quasi putridum corpus, poterant despondere animos in sua afflictione. Sed oceurrit hie propheta, et proponit in medium nomen haereditatis, quasi diceret, Deus iudicium suscipiet pro vobis, non quod sitis digni, sed quia vos elegit. Neque enim unquam obliviscetur foederis sui, quod pepigit cum patre vestro Abraham. Videmus ergo quorsum pertineat nomen haereditatis, nempe ne Iudaei respectu scelerum suorum desperent: et interea commendat, quemadmodum prius, gratuitam Dei misericordiam, ac si diceret, fontem huius redemptionis non alium esse, nisi quia Deus genus Abrahae sibi adoptavit, et voluit habere in peculium. Reliqua differemus in diem crastinum. Diximus hesterna lectione Deum testari quam singulari amoris affectu prosequatur suam ecclesiam, quod dignatur pro ea litem suscipere, ac si mortalis

homo pro haereditate paterna contenderet. Dicit haereditatem suam Israel fuisse dispersam in gentibus, ac si diceret sibi hoc esse intolerable, quod hostes more praedonum haereditatem suam ita partiti sint. Loquitur adhuc de populo: postea subiicit etiam de ipsa terra. Deus enim terram illam sibi consecraverat, ut satis notum est. Nolebat igitur a profanis gentibus occupari. Fuit ergo duplex sacrilegium, quod populus abreptus est in longinquas terras, deinde quod submissi sunt qui terram incolerent et ea potirentur: quum tarnen destinata esset filiis Dei, et electo populo. Nunc sequitur alia indignitas maior, nempe quod sortem iecerunt super populum Bei: et super populum meum sortem iecerunt, et prpstituerunt puerum pro scorto, et puellam vendiderunt pro vino ut biberent. His verbis auget propheta iniuriam, quod scilicet contumeliose tractati fuerint Iudaei. Nam saltern habetur aliqua humanitatis ratio ubi venduntur homines. Sed propheta hie conqueritur in persona Dei expositos fuisse Iudaeos vnales, ac si essent quisquiliae hominum et nullius pretii: Sortem, inquit, iecerunt. Sors iacitur ubi est contemptus: et propheta etiam clarius exprimit aliis verbis quod volebat, dicens, puerum fuisse traditum pro scorto, et pullam pro vino. Quidam accipiunt prophetae verba, quasi diceret prostitutos esse pueros ad foedam imo nefandam nundinationem. Sed mihi aliud videtur: quod scilicet vile illud pretium hostes exposuerint vel in crapulam, vel in libidinem, quasi diceret propheta Iudaeos gravi contumelia fuisse affectos, quod quasi nummo addicti fuerint, ut loquuntur, hoc est, vili pretio. Deinde adiungit alterum genus probri, quod scilicet quidquid retulerant hostes pretii ex venditione consumpserint vel in scorta, vel in epulas. Ideo videmus hie notari duplicem iniuriam, nempe quod contemptibiles fuerint Iudaei quasi non essent ex numro hominum, et ita venditi fuerint non usitato pretio, sed tantum fuerit opprobrii, ut paene eos hostes pro derelictis abiicerent. lam altera est species opprobrii, quod postea consumptum fuit pretium venditionis in crapulam et scortationes : tarnen populus ille sacer erat Deo. Quod ergo tam contumeliose tractatus fuit, hoc propheta dicit non posse a Deo ferri, quin tantam iniuriam quasi sibi illatam vindicet. Haec igitur est summa. Oaeterum, ut sic interpreter prophetae verba, haec ratio me movit, quod puellas dicit venditas fuisse pro vino, sicuti puerum pro scorto: et eadem est syntaxis in verbis prophetae. Certum autem est in posteriore membro prophetam nihil aliud velle quam pretium fuisse male consumptum in sordidos et pudendos usus. Ergo eadem erit etiam ratio prioris membri. Pergamus: 4. Atque etiam, quid vobis mecum Tyre et Sidon, et cuncti termini Palaestinae? an mercedem vos repen-

585

CAPUT ni.

Ms mihi? etsi conferHs hoc im, me, vlox (subito) ito igitur rependam mercedem in caput vestrum, rependam mercedem vestram in caput vestrum. 5. Quiahoc est, vos non impune feretis, quandoquidem argentum meum, et aurum meum abstulistis, et aesi- tam inique agitis mecum et cum populo meo. Tenederabia mea bona transtulistis in tempa vestra (alii mus nunc totum prophetae sensum. Nam exaggepalatia). 6; Et filios Ihudh, et filios Jerusalem rat crimen in Tyriis et Sidoniis, quod ultro mqlesti vendidistis filais Graecorum, ut elongaretis eos a ter- fuerint Iudaeis, et se externis hostibus adiunxerint, mi/no suo (hoc est, procul abduceretis eos a fiai- ut scilicet partem praedae ad se rprent. Quum bas sais). ergo vicinia non emollierit eorum animos, inhumanitas ipsorum hoc modo magis convincitur. Sed, Hio iam expostulat Deus cum Tyro et Sidone, quemadmodum dixi, hic Dominas se interponit mealiisque vioinis gentibus, et ostendit sine causa dium, ut significet se quasi proprium negotium faisse molestos populo suo. Si fuissent provocati, agere ubi curat ecclesiae salutem. Postea ostendit aliqua saltern excusatio obtendi poterat: nunc ubi non fore impunitam istam. malitiam : Si ita agitis sponte bellum suscipiunt, duplicatur iniuria. Hoc mecum, inquit, ego velox (subito) rependam in capita ergo intelligit Deus his verbis, Quid vous mecum vestra. Hic locus continet eximiam consolationem, Tyre et Sidon? Continut vero sententiam illam, dum pronuntiat Deus quidquid inoommodi perferunt qnae prius exposita fuit. Nam hic agit quasi pro- fidles, hoc in ipsum competere: deinde se non prium negotium: non videtur iam susoipere patro- pas8urum, ut impune vexentur qui1 sunt sub ejus cinium populi sui: sed causam suam tuetur, Quid praesidio et fide, sed celeriter mercedem se repenvobis mecum, inquit? Opponit igitur se Deus quasi surum in eorum capita, qui ita iniuste haereditatem medium: ac si diceret Tyrios et Sidonios non tan- suam violaverint. Nunc tenemus prophetae contum hoc nomine a se vocari in iudicium, quod in- silium. Neque enim dubium est, quin fulcire voiuste popnlum lacessiverint, et multas molestias in- luerit pios animos hac cogitatione, dum intelligerent tulerint hominibus nihil tale meritis: sed dicit se suas afflictiones ourae esse Deo, et fore brevi earum stare pro sua causa. Quid ergo mihi vbiscum ne- vindicem, utcunque ad tempus necesse esset ipsos gotii, inquit, Tyrii et Sidonii? Quemadmodum nos ita violenter et probrose tractari a profanis hominigallice dicimus, Qu'avons-nous desmtter? Iam hue bus. Pergamus nunc: dicit Argentum suum et aurum tendit propheta Tyrios et Sidonios, quum nulla Ulis suum esse ablatum a Tyriis et Sidoniis. Non dubium controversia esset cum Iudaeis, tarnen fuisse hostes est quin, ut fieri solet, captaverint lucrum ex clade voluntarios. . Hoc vero minus est tolerabile, quem- gentis illius quiounque vicini erant. Prius fuerant admodum diximus. Quid vobis ergo mecum Tyrii. male affecti: nunc accedit nova occasio: inhiant et Sidonii? an aliquid vobis debeo? an vobis ob- praedae. Nunc ergo se profitentur manifestos hostes, strictus sum? an rependitis mercedem mihi? hoc ubi vident spem esse quaestus: id factum fait a est, an licebit iactare fuisse aliquid rationis vel ho- Tyriis et Sidoniis. Non dubium est quin sedulo nesti coloris, ut bellum inferretis populo meo? conciliaverint sibi gratiam apud Assyrios, quin eos Significat rgo . nullam fuisse illatam iniuriam adiuverint annona, et aliis subsidiis, ut essent partiTyriis et Sidoniis quam nunc retalient, sed pro- cipes praedae. Et ideo mirum non est ablatum rumpere sua malitia, et tantum vel avaritia vel fuisse ab illis aurum et argentum, quia longa fuisset crudelitate impelli, ut miseros Iudaeos ita vexent: vectura. Deinde hoc, quemadmodum nuper attigi, Vos, inquit, non rependitis mihi mercedem, hoc fieri solet, ut gratificentur victores aliis a quibus est, non potestis praetexere aliquid vobis iniuriae a adiuti sunt. Multi generaliter extendunt ad omnes me esse factum : quod si hoe infertis mihi, inquit, populi opes, quod scilicet quidquid fuit auri et arvelox (subito) rependam mercedem in caput vestrum. genti in Iudaea, hostes rapuerint, et Sidonii traxebi Hebraeis non tantum significat retribuere, ut rint ad se aliquam partem. Sed videtur esse spesemper vertunt, sed conferre etiam, ut loquuntur cialis querimonia, quod scilicet saora templi vasa latine, quemadmodum alibi dictum fuit, Quid re- ablata fuerint per Tyrios et Sidonios. Ideo malui pendam Domino pro omnibus quae retribuit mihi? templa vertere quam palatia. Dicunt alii, Vos (Fsal. 116, 12.) Ilia est communis versio. Sed transtulistis argentum meum et aurum meum in improprium esset, atque absurdum loquendi genus. vestra palatia. Quum ambiguum sit nomen, non Non dubium est igitur quin David significet Dei dubito quin propheta hic potius templa designet. bnficia. Quid ergo rependam pro omnibus bene- Tyrii ergo et Sidonii profanaverant aurum et arficiis quae Dominus in me contulit? Ergo qui prior gentum templi, quum illud idolis suis dioarent. vel facit iniuriam, vel confert benefioium, dicitur Spoliis ergo veri et unius Dei ornarunt sua idola. retribuere. Et hic etiam sensus est praesentis Haec ratio est our Deus tarn vehementer excandelooi : Si vos ita, inquit, mecum agitis, vlox, mnD scat. Fuit quidem aliqua ratio, cur Deus contendesubito (nam nomen hic accipitur dverbialiter), sub- ' ret pro tota gente Israel, quemadmodum diximus:

m: w,

mi faae fait langt te&oir Wuj quad paltatum esu jFiAul illis manarn poeiigere* l'ait quidem fait tamplum, et nudatum suis opibns: deinda quad tSmpoiaiis dielietia, sed poistnit tauiatt dalat rearnata AsKftt idal iaarit lli taes- Sic enta miep in hanafidnetam,quad aus erum @kt .Bans naMtus fait ludibri : et in eluft eantaroptnm aas? reetituere. Mi hm nana teactat popliai, See Tyrii et flidouii quasi trapfaaeum tariae eraxarunt 600, inquit exeveo S 'f^ m <0m W0$i0ti .in pis; Jiii fanerais, ubi ^eraej^aaj sierjlegia, ftttua mm ae 4 diMli, nan iinpadiet vi iistantia loeoseaet dans iefitios aolerent; 4$AlfeS;, inqaifc, ram, yel interaiadiam mase, quaminos wdaaam fliM | | pfigi W f i M W , e ffeMre&A awe &J. pepulu maum. Qnia ep puyaint T|ii M "Baut bi litoaito fatih laqjaiittr, #ttaia #stf SidaniC Indaeaft praeelttsai mm a patriae redite) aiiam sub lege ipsam non indiguissa auro, vel ar- quad abstraeti saent in tam lonfiaqaaf atbis p]apatj f l: algs *tbs $$$$&$&$! qaod volait t&m^lnm las, dieit Daw siM Jaaa nan &n<$ absteanla, qisaooar tai&j et iila pretisa paleeti% faat la isinttg eaalasiam suam ruwus eailigafc s quaerigratiara radis populi: quia- BO paierait eantinari tar, qaaada impietum faerit ia vaiaininni. Saimua JtdMi.. in ptta at lajspttaaaaltUj, aisf Baas adnuai- ante ludaeai nanquam isduiaa in patriam* Nam cuis iatts u<raret imbeaiSem earum fitem. $s, paua past quam rverai sut ab exsilia, faerunt tainan qnoniam |p?ata illi badieatia m&% idea dite taris madis attriti, ^andani paqnuta iant gta* quidqulf tpatfi fuit in taaapl* tod faiBia sibi d~ Hiiiimta flades, quai aantnttipsarBttt maarem parsiderabila. Ssd induit aiam personam, quemadmo- tem popB. ^uum ergo talis fuerit gentis eaadia, dnaa dxi, * loqueus* quaarn aeque pas toabuit videaduan e|t nana an 31iriitu IndaaBSj qa| pftti ists refais^ neqaa nHatus st. Reqns enm d* disparSi a8ftn% aollegerit Atqui seimua tuae maxime bernas magiuari Beum similem puera* qui lupta-s fuisse disaipaasv Saque nim destiit ludaaa eaafe tfiapiat'ax ttlj tel arganta, fA aliis. tebnf nuls balia agi lanea exaisa est lerasoyn, # sed aeeenimadandHS est nie sermo in usum papal* papulua ile fera fait in toam eonsumptus. Qun |uod salicat Daus prohavarit enltum illam, quia igtur ita ait, quando deemua impietum fiss toa fendibat fix lia ;js#ftdate,. "ft^|'%fiff idiidtifaBA' taiteiniia? Multi Allprae haie expanui% quoi quidquid in templo fait. SAansmMs. arga m tewgin propheta oquatur de apostois et marbf rbas, qui vim, ioqait (IkrabM wtea otm. Sequilar, par eu aria perseqautianei iaalati fnaranl ft dfsps aal, Sad illnd est a&atum> Bga igitur non dummwrmm. Hie altera querimonia gaMietur^ quod bita quia fais spiritualem alieetanem desgaetv ES ar|e Hajts #naula flda ajsajesiain #a4nnsit fait ubi #iwo* saeriiegi la Banat Pj*u at Sidi% hristnoi exHbitam. If am n#n modo ruTsas eoalut erudater Am traotavet aiftai ei ppalam* in anum popalas ills, sad ganter quaa fjiSs liaPrexim igitar feesu Ileus inTOetus est im $yrios iiatai ftterant ab aa&lasii. Bei* af qiibu ninil aomtt SidUwij- quaoia UI #,*88^sttwi: sifei *#|* mune erat earn eeelesia, aimul etiam eolleetae sunt tum ido& prsBtitueraat, lam teim redt ad ipsos |n unum corpus, TMemas rga spirilualitf* fniisa lulaeos, quos deit Teuditoa faiigeffis#a6rutH, implaiunif qnad dleit prapnata, amp |ftw SMI id 60 wlmaJeiuii popilif, |a& eim Ia?a el Iemsahm fukm reBmpiffs a kmim, at iteru transiit M Eumpami ideo sab aomin hoe oompre- reduata% naa ifdibBf fei naiigia* i@d aula Jerasa* iaeaeait gejatw ia^Bsmaiitta^ Dieib aieiB f^ilfe - lyma tune ubiqae aediaaata earn, quemadmodum di? fimss$ a&& &<3teos, i pmml ahgwmtr e sw eitur apud ^acbariam. Ego igitm: {Uigaflt $?$, infiniius, hm est, ut aulla spea essei editus. lade . qtit : pastij #$t$8im- Wi&mem- S- m^t wsfmnt* a i l -ari ^ aippaft ertdilitas, ^qaad -tafiiut. Iterum eanfirma* quod prias dixit, nampa etiamsi fPyrii et idonii proeul traneadB esse miseros ito- xstiltent impii, dam salariales! sunt A I alBs ta* mijaej, e ill* pateet rditus in paWaa, s#d iit in maa nan fto inltaffi aorjai erudatateni quia tafcam xlusi essent- Sana Tftema qaftrsam peatet santiaai eeelesiam uanquam a Deo negigit quamyis propibeta. Talt enini ftdelss etiam qaum pedibaa suMMit aam vati aartt*in|f al axajpaaftt bac mada gmamm ealsanltu; faaa :tainaft: lalaft^ lealp' dalani : ad patiantiamsTO!tam castiget, samper fernen fore snum quod aiant se non negiigt a Bea^ qaamris altorejcn Sequitur; ad tempas aonweatt ead tandem ipsam foE altarem, Ut naa.:'ltoM as | .torsditata ua: aatenat Wquad tarn iniasfce Bsati faerint. Fastes adinngit: ^. &wnm 0m wstros et im mstms im . mmmm ^rmm Skae^i, '$> v0mtt # jf#als, g^i es, ef; regmmm mereeem nestmm eajjai m&mm. Hie maltaf m aertins expxlmt prapbeia Beum neu ita desetaisse ladaeap quin velit temparis sftfJi^a1 Me- fi48#t^Iaiift dagaribit -pfopnafes: quia saittsal ^andantur 3*jri et Bidoni ladaaisk Qais aatem erit veaditar? )eas sbi bas partes

589

CAPUT-III,

59jQ

sumit, Ego, inquit, vendam filios vesbros: quasi di- tores. 10. Concidite vomeres vesbros in gladios, et ceret, Iudaei potientur vobis, et redigam vos in falces vestras in lanceas, debilis dicat, Ego sum roservitutem. Quo autore? Perinde ac si missent bustus, 11, Congregamimi et venue omnes gentes, one manu mea. Significat hanc servitutem fore lgi- gregamini in circuitu (hoc est, undique congregamini), timais: et ita distinguit. Iudaeos a Tyriis et Sido- Ulic prosternet Ihova fortes tuos. niis, qui fuerant praedones violenti, et qui iniuste Quidam existimant haec ideo narrari, ne porapuerant quod non erat suum. Describitur itaque venditionis ratio, quia ego ipse autor ero huius pulus territus suis malis promis deiiciat animum: mufationis, et res auspiciis meis agetur, ac si nomen et huno sensum eliciunt, quod Deus formidabile meum interponerem: ipsi autem Iudaei, inquit, ven- spectaoulum hie oculis ingerat, ut se ad tolerantiam dent filios vesbros et ias vestras Sabaeis, genii lon- praeparent ac confirment Iudaei. Quamvis ergo ginquae, hoc est, populis orientalibus. Neque enim undique consurgant gentes, tarnen ut maneant firmi dubito quin per synecdochen propheta hie notary in hac spe, Deum fore ecclesiae suae iudicem. Seid voluerit populos orientales, quemadmodum Persas non dubito quin sermonem suum contexat propheta, et Medos : sed dicit trahendos Tyrios et Sidonios in atque hie bellum dennntiet profanis gentibus, quae longissimas regiones. Sabaei autem longius dista- tot molestiis ecclesiam fatigaverant. Publicate hoc bant a mari illo phoenicio, quemadmodum satis no- in gentibus, inquit, indicite proelium, excitate robustos, tum est: et erant incogniti, quia propius etiam ad venient, adscendent. Scimus autem cur necesse fuerit Indos accdrent. lam hie quaeritur, quando hoc talibus formis superiorem doctrinam obnfirmari. : Nam indicium exsequutus sit Deus. Neque enim tali impii nullis minis moventur : imo subsannant omnia imperio unquam potiti sunt Iudaei ut subiicerent Dei iudicia. Fidles autem quum succumbunt suis vicinas gentes, et venderent pro arbitrio mercatori- malis, vix possunt aminos levare, etiamsi Dominus bns ignotis. Sed hie stultum esset ac puerile, nimis promittat se illis fore adiutorem. Donee igitur res insistere in ipsa litera. Quanquam non dico alle- quasi depicta obiicitur eorum oculis non sentiunt gorice prophetam loqui. Ego enim abstineo ab consolationis efficaciam. Ideo hypotyposis quam videallegoriis libenter, quia in illis nihil est firmum, mus spectat in hunc finem, ut populus quasi in nee solidum; sed dico tarnen aliquam figuram sub- rem praesentem adductus 'concipiat spem futurae ease in his verbis, quod scilicet vendentur Tyrii et salutis, ubi videt Deum iam colligere suos exerciSidonii, ac distrahentur hue et illuc in regiones tus, et instruere suas copias, ut poenas sumat de procul dissitas, idque fiet in gratiam eleoti populi hostibus ecclesiae suae. Quum ergo fidles non tanet eoolesiae, ac si Iudaei ipsi essent venditores. tum simplioibus verbis hoc fore audiunt, sed quasi Quum Deus dicit, Yendam, certe non descendit e oculis spectant dum illis Dominus rem proponit coelo ut venderet, sed adiudicavit eos: deinde, sub figura, et viva imagine, efficaoius tanguntur, hoc alterum ex priore pendet, quod venditi fuerint ut statuant Deum tandem fore suum liberatorem. a Iudaeis, haeo non vulgaris est venditio, quasi Nunc ergo videmus cur propheta hie iubeat publipretium Iudaei receperint, quasi negotiati fuerint can bellum ubique et indici: deinde, cur iubeat de illis. Sed Deus Iudaeos venditores fore pro- colligi robustos, et adscendere omnes viros bellanuntiat, quoniam scilicet hoc modo ulciscetur in- tpres. Quasi diceret, Dominus non frustratur vos iuriam ipsis illatam. Vendent igitur eos Sabaeis inanibus verbis, sed venit instruotus potentia ad genii longinquae. lam scimus mutationes, quae de- vos servandos. Ergo quum auditis ilium fore salutis inde sequutae sunt, tales fuisse, ut Deus fere con- vestrae autorem, simul concipito subesse eius arbiverterit totum orbem. Traxit enim Tyrios et Si- trio omnes gentes, et ad eius nutum posse uno donios in regiones longinquas. Nemo putasset hoc momento concitari totum orbem, ut undique confieri in gratiam Iudaeorum, qui apud omnes et fluant omnes copiae, et quidquid est roboris in mundo exosi et abominabiles erant. Sed tarnen Deus pro- conveniat ad eius obsequium: agnoscite ergo ilium nuntiat se hoc ecclesiae suae respeotu facturum, ut instructum suis copiis, non venire ad vos nudum, distrahantur Tyrii et Sidonii: quanquam hoc vulgo ut verbis pascat, quemadmodum soient quibus nihil latebat homines. Fuit enim Dei hoc iudicium ar- auxilii suppetit, dant enim illi verba. Deus autem canum. Sed fidles, qui iam edocti fuerant Deum hoc non facit. Nam posset hodie exsequi quod hoc facturum, dmoniti sunt ipso eventu quam denuntiavit: sed differt in tempus maturum, interea pretiosa esset Deo sua haereditas, dum eius iniurias tribuite illi suum honorem, et scitote non desse uloiscitur, quarum memoria iam pridem sepulta fue- rationem, qua vos protegat, si velit: sed vult ad rat. Haec igitur summa est. Nunc subiioit propheta, tempus subiicere cruci et aerumnis, ut tandem vindicet iniurias vobis illatas. Quaeritur nunc quosnam 9. Publicate hoe in genttbus,. sanctificate proelium, populos intelligat propheta. Prius enim dixit Deum poenas sumpturum de omnibus populis: quia nulla excitate robustos, venient, adscendent omnes viri bUa-

591

IN IOE5LEM

592

erat gens tunc in mundo Iudaeis arnica. Sed in eo nihil est absurdi, quia Deus commisit inter se ultro et citro omnes ecclesiae inimicos, ut se mutuis vulneribus conficerent. Quum ergo voluit vindictam sumere de Tyriis et Sidoniis, oxcitavit Persas et Medos: quum etiam voluit ulcisci Persas et Medos, vocavit Graecos in Asiam. Antea afflixerat Assyrios. Sic igitur armavit omnes gentes, sed vicissim: ut scilicet aliae post alias subirent poenam, quam meritae fuerant. Et ideo non debet haec sententia prophetae tarn restricte exponi, quasi simul colligeret Dominus exercitum ex toto mundo ad puniendos ecclesiae hostes: sed onturbat totum mundum ut alii de aliis tumultuose poenas sumant: interea nullu8 hostis ecclesiae maneat inultus. Nunc ergo tenemus consilium prophetae. Publicate hoc in gentibus, hoc est, Deus movebit horrendas turbas in toto mundo, sed hoc faciet in gratiam ecclesiae suae: quia etiamsi nunc exponat multis miseras suos, Tult tarnen reliquias salvas esse, quemadmodum prius visum est. Postea addit, Concidite vomeres vestros in gladios. Quum de regno Christi vaticinantur Iesaias et Michaeas, dicunt, Tunc concident gladios suos in falces, et lanceas suas in vomeres. Invertitur nunc ilia sententia a Ioele. Figurata est Iesaiae et Michaeae loquutio, quia significant pacatum iri orbem ubi Christus homines Deo reconciliaverit, et simul etiam eos instituent ad colendam fraternam benevolentiam. Sed hie propheta dicit fore ubique turbulentos motus, ita ut nullus sit aratri, vel falci8 usus, hoc est, ut cessent agricolae a suo officio, terra maneat dserta: quemadmodum fieri solet, ubi tota regio exposita est violentiae, nemo audet egredi, omnes tunc suos agros deserunt, negligitur cultura. Sic igitur dicit propheta, Convertite vomeres vestros in gladios, et falces vestras in lanceas, hoc est, cesset agricultura, et omnes studia sua applicent ad bellum: et debilis dicat, Ego sum fortis, hoc est, nulla sit hie vacatio militiae. Scimus excusationem ab aetate vel morbo valuisse dum olim colligebantur milites: et si quis morbum praetendere poterat, ille dimittebatur : nunc propheta dicit nullam fore vacationem. Deus, inquit, etiam nemini permittet, coget omnes ad bellum: etiam extrahet ex ipso lecto omnes aegrotos: cogentur omnes arma induere. Hinc apparet quam ardenter ecclesiam suam amet Dominus, quum gentibus et populis non parcit. Deinde, quod etiam neminem eximit a poena. Quicunque enim molesti fuerunt ecclesiae, eos necesse est recipere suam mercedem. Quum ergo Deus tarn severe ulciscitur ecclesiae suae hostes, singulare nobis paterni amoris testimonium reddit. Et tandem concludit, illic Iehova fortes tuos prosternet. Non dubium est, quanquam singulari numro propheta utitur, hoc intelligi de tota terra: ac si diceret, Quicunque hostes fuerint

populo meo, illos ego prosternam quantumlibet sint robusti. Nunc tenemus quidquid hactenus dixit propheta quorsum tendat, nempe etiam in gravissimis afflictionibus Deum salutem ecclesiae suae curare: ideoque fore vindicem, ubi ad tempus vel patientiam suorum examinaverit, vel castigaverit eorum delicta: tarnen mutuam fore vicem ut semper optabilior sit ecclesiae conditio, etiam in extremis malis, quam illorum, quos Dominus tolrt, et quibus indulget, et de quibus non tarn cito exigit vindictam. 12. Expergefiant et adscendant gentes ad vollem Iosaphat: quia illic sedebo ad iudicandum omnes gentes ex cireuitu. Prosequitur eundem sermonem propheta, quod scilicet Deus tandem vindex erit populi sui, ubi vexatus fuerit iniuste ab hominibus profanis. Scimus enim Deum non statim succurrer servis suis, sed quiescere, ac si non respiceret eorum molestias. Hoc autem facit ad probandam eorum tolerantiam: deinde tempore opportuno dclart se non fuisse otiosum, sed notasse scelera, et distulisse poenas, donec impleta esset malitia hostium suorum. Sic etiam nunc dicit, tandem fore Deum iudicem populi sui adversus omnes gentes undecunque conveniant in vallem Iosaphat. Iam de valle Iosaphat satis diximus. Sed hue redit summa, affiietiones ecclesiae non fore impunitas, quia Deus tempore opportuno tandem conscendet tribunal suum, et faciet ut ex cunctis terrae partibus conveniant omnes gentes, et subeant illic iudicium. Nunc sequitur: 13. Mittite falcem, quia matwuit messis: venue, descendue, quia plenum est torcular, refertae sunt cuppae, quia multiplicata est malitia ipsorum. Quia Deus iudicica sua differt dum miseri homines gemunt sub oneribus suis, ideo propheta utitur loquendi formulis, quae exprimant Deum non morari, sed potius festinare ad iudicium: quanquam hoc non apprhendt sensus carnis. Haec enim duo inter se optime conveniunt, quod scilicet Deus exspectet impios, et poenas suspendat quas merentur: interea tarnen mature acceleret eorum exitium. Nam dicitur respectu hominum diflferre, quia unus dies nobis est instar centum annorum: dicitur autem properare, quia novit temporum articulos. Sic etiam hoc loco, Mittite falcem, inquit, maturuit enim messis. Utitur metaphoricis loquutionibus, sed postea sine figura explicat quid velit, dicens multiplicatam esse malitiam ipsorum. Sunt autem hic duae metaphorae: altera sumpta est a messe, altera a vindemiis. Yocat igitur propheta mesBores qui destinati erant ad exsequendum eius

593

CAPUT III.

6W

indicium, nempe quia Deus conductitiam habet operam hominum, et pro suo arbitrio hue vel illuc applicat eorum manus. .Postea adiungit alteram metaphoram sumptam a vindemiis: dicit plena esse torcularia et cuppas esse refertas. Sed tandem exprimit quid haec sibi velint, nempe quod multiplicata sit malitia ipsorum, hoe est, quod ad cumulum usque pervenerit. Dieebat Deus Abrahae nondum impletam esse malitiam Chananaeorum, quia Iongum erat illud spatium quod denuntiabat, nempe post quatuor saecula dioebat se vindiotam sumpturum de inimicis populi: erat illud longum spatium. Poterat igitur obiicere Abraham: Cur Deus tam longo tempore quiesceret. Sed haec est responsio, nondum impletam esse malitiam. Hoc autem looo dicit propheta multiplicatam esse malitiam ipsorum : ideo spem faoit servis Dei prbpinquae vindictae, quemadmodum quum messis impendet, et instant vindemiae, omnes animos erigunt ad hilaritatem. Sic etiam propheta, ut colligant fidles animos et exspectent propinquam redemptionem, dicit iam venisse usque ad summum cumulum iniquitates hostium, ita ut Deus iam paratus sit ad sumendam de ipsis ultionem. Haec summa est. Sequitur: 14. Populi, populi in volle concisionis (vel tribulae), quia propmquus dies Iehovae in valle concisionis. Confirmt eandem doctrinam propheta: sed pluribus verbis insistit, quia vastitas ilia ecclesiae poterat spem omnem adimere servis Dei. Quis enim dixisset posse restitui ecclesiam, quum esset adeo misre vastata, into quum redacta esset quasi in nihilum? v Nam populus sic erat dispersus, ut nullum iam esset nomen Israelis. Desierat ergo sse populus, quia perdiderat nomen suum: denique nullus erat status ecclesiae, et omnes dixissent populum ilium devotum esse mille exitiis: sicuti omnes exseorabantur nomen Israelis. Quum ita esset, erte potuit videri res incredibilis quidquid docebant prophetae de restitutione populi iliius. Ergo non supervacua est ista repetitio, quum propheta pluribus loquendi formis testatur atque affirmt Deum adhuo manere integrum: etiamsi perierit Israel in onspectu hominum, tarnen suppetere Deo virtutem qua vivifioet mortuum ilium populum: et ideo emphatice loquitur propheta, populi populi, inquit. Nam hio suscipit personam praeconis, sicuti etiam hoc munus ei iniunotum erat: et ostendit sua vatioinia non carere effectu, se non proferre verba quae vanescant in aerem : sed quidquid nomine Dei pronuntiat plenum esse .virtutis et effioaciae. Potuit quidem videri hoc ridiculum, quia citaret propheta omnes populos, quum tarnen ludibrio esset eius doctrina, etiam Ierosolvmae. Quomodo ad ultimos Calvini opera. Vol. XLII.

usque orbis fines penetrare vox eins poterat, et etiam audiri? Sed quanquam occulta tunc erat virtus prophetiae, exseruit so tandem, et re ipsa apparuit prophetam non frustra loquutum esse. Caeterum, non alloqitur populos quasi audituri sint, sed in gratiam piorum hic attollit vooem, et magnifie insultt omnibus impiis, qui tarnen superbe tunc dominabantur, et cum alto cohtemptu: Yenient, inquit, tandem illi ad Dei tribunal, etiamsi hodie impune ita ecclesiam oonouloant. Populi ergo, populi: iam non ponit vallem Iosaphat, sed concisionis. yMU quidam acoipiunt pro determinato iudicio. Sed nomen hoc accipitur pro tribula, vel pro instrumento ad triturandum. Nescimus quaenam fuerit Iudaeis ratio triturandi; sed tarnen ex pluribus locis constat p i n esse instrumentm quo solebant uti ad trituram. Ego autem hune sensum libenter amplector, quia prius metaphorice propheta vocavit iudicium Dei messem, postea domparavit torcularibus. Qunquam si magis placeat nomen concisionis, non repugno. Interea non dubito, qtiin alludat propheta ad triturationem, quum Deo tribuit has partes, nempe ut dissipet populos qui nunc' vidntur conspirasse ad perdendam ecolesiam. Si quis accipiat pro determinato iudicio, vel pro re concisa, quemadmodum apud Iesaiam, non repugn. Nam sic etiam multi interpretantur. Ego tarnen iam exposui quid mihi magis placeat. Quantum ad summam rei pertinet, sensus propheta non est ambiguus. Intelligit enim Deum tales sumpturum poenas de omnibus impiis, ut omnes concidat, dissipet, quemadmodum quum in area trituratur messis. Et tandem addit, propinquum esse diem Iehovae in valle tribdae. Significat, etiamsi adhuc conniveat Dominus ad scelera ipsorum, tarnen instar diem, qui adhuc incognitus est hominibus, et tandem se venturum in vallem illam: hoc est, se editurum tale genus poenae, unde appareat ipsum fuisse praesidem populi sui. De valle enim iam diximus: et non dubium est quin semper illuc respiciat, alioqui improprie loquutus esset, qum diceret, Adscendent in vallem. Quid est adscendere in vallem? potius enim debuit loqui de desdensu. Sed compart Iudaeam reliquis orbis partibus : quoniam situs iliius terrae erat editior, quemadmodum notum est. Sublimitas ergo Iudaeae optime convenit cum adscensu, de quo loquitur propheta. Ergo semper -intelligit Deum ita sumpturum poenas de gentibus, ut appareat ipsum hoc facere in ecclesiae suae favrem, sicuti nuno olarius videbimus. Iam dicit: 15. Sol et lima obscurabuntur (vel contrahent nigredinem) et stllae retrahent splenaorem.sum. Iam alibi hunc versum exposui": cap. 2 scilicet. Diximus in summa prophetam desoribere terribil
38

595

IN IOELEM

596

Dei judicium, ut socordiam excutiat hominibus, qui secure audiunt minas omnes et contemnunt, nisi Dominus percellat eorum animos. Ergo figuras itae non alio spectant, nisi ut impii expergiscantur, et sentiant serio rem agi, ubi Dominus iudicium suum denuntiat. Nunc pergamus in contextu:

nuper loquutus est propheta. Scimus enim non omnes qui originem trahebant a patribus secundum carnem fuisse veros Israelitas. Hie autem propheta veram ecclesiam dsignt: et ideo Israel debet aocipi pro genuinis et legitimis Abrahae filiis: siouti in persona Nathanael Christus vocat veros Israelitas, qui imitantur fidem patris sui Abrahae. Ego 16. Et Iehova e Sion rugiet, et e IerusaJem dabit absolvam hodie hunc prophet am. Ideo non multum (edet) vocem suam: et contremiscent coli et terra: et immoror in singulis sententiis. Sequitur nunc, Iehovah spes erit populo suo, et fortitudo filiis Israel. 17. Et cognoscetis quod ego sim Iehovah Deus Hio consilium suum propheta clarius explicat: vester, hahitans in Sion monte sanctitatis meae: et nempe in quern finem hactenus disseruerit de iu- erit Ierusalem sanctitas, et alieni non transibunt per dicio Dei. Nam quidquid audivimus, tantum ad earn amplius. incutiendum terrorem yalebat. Interea propheta admonet sibi in animo esse fidles solari, et dare Confirmt superiorem sententiam: Cognoscetis aliquod 1er amen eorum niolestiis et aegritudini. me esse Deum vestrum, inquit. Tacite propheta Haeo ratio est cur Deum inducat rugientem e Sion significat Dei gratiam sic fuisse absconditam inter et lamantem e Ierusale. Rugitus autem tribuitur afflictiones, ut populus coniicere posset se derelictum Deo, quemadmodum alibi se compart leoni, quum a Deo. Deberet quidem sufficere nobis verbum in asserit se fidum custodem fore salutis suorum: Ego, extremis malis: nam quam vis Deus nos coniiciat in inquit, simjlis ero leoni, qui non patitur eripi sibi ultimas abyssos, tarnen ubi verbo suo nobis illucet, praedam, sed fortiter dfendit qua pollet violentia, haec consolatio satis et super valere debet ad sussic etiam non patiar populum meum mihi eripi. tinendos animos. Sed tarnen nisi re ipsa appareat Eodem sensu nunc diojt propheta Deum rugire e Deus, turbamur, et quaerimus ubinam sit eius poSion. Fuerat enim, D,eus ad tempus contemptibilis : tentia. Secundum hanc rationem nunc propheta n.am grassatae erant omnes gentes contra electum dicit, tandem cogniturosfidles:nempe re ipsa. Dueius populum, et eum diripuerant pro sua libidiue: plex enim cognitio est, cognitio fidei, quae ex solo nulla tunc Dei potentia se exserebat. Qivpniam verbo concipitur: et cognitio experimentalis, ut ita ergo ad tempus tacuerat Deus, nunc propheta dicit loquar, quae pendet ab ipso effectu. Fidles ergo non semper ipsum dissimulaturum, quin suscipiat semper agnoscunt salutem sibi esse in Deo reposidefensionem populism, idque instar leonis: quia tam: sed titubant interdum, et patiuntur graves insurget horribili violentia contra omnes hostes cruoiatus in animo suo: etiam agitantur hue et suos. Et contremiscent., inquit, coli et terra. Quo- illuc. Quidquid sit, certe ipso effectu non sentiunt niam totus fere mundus contrarius erat eleoto po- Deum sibi esse patrem. Ergo de reali notitia nunc pulo, propheta in hoc sedulo incumbit, ne quid agitur, quum propheta dicit cognituros se habere impediat a,nimos fidelium quominus exspectent re- Deum: quomodo cognoscent? nempe ipsa experientia. ^emptionem quae illis promittitu: etiamsi coeli, Docet autem hio locus, quamvis Deus non exserat inquit, et terra sese opponerent, Deus tarnen prae- palam manum suam ad nos iuvandos, bene tarnen valebit admirabili sua virtute. Contremiscent, inquit, sperandum esse de eius gratia. Nam in hunc finem omnia elemental Quid nunc facient homines? etiamsi etiam propheta loquutus est, ut pii ante ipsum admoveant omnes suas copias, etiamsi omnia co- eventum, aut complementum prophetiae, tarnen ad nentur, an poterunt praecludere viam Domino, quo- Deum assurgerent, et proiicerent in eum omnes minus populum suum liberet? Tenemus ergo con- suas curas. Antequam ergo realis cognitio veniret, silium prophetae, quum de concussione coeli et terrae fidles Deum apprehenderunt sibi esse patrem, et loquitur. Tandem adiungit, Erit Deus spes populo ideo non dubitarunt ad ipsum confugere, quamvis suo, et fortitudo fiUis Israel. Hac parte satis de- re ipsa hoc nondum palam factum esset, quod promonstrat quod dizi, nempe se denuntiare extremam pheta testatus erat. Habitans in Sion monte sanctiyindictam gentibus in ecolesiae favorem: quia sci- tatis meae. Hoc consulto additum fuit, ut scirent licet Dominus tandem populi sui miserebitur, etiamsi fidles non frustra Deum pepigisse foedus cum videatur periisse antequam succurrat. Quanquam Abraham, non frustra montem Sion fuisse electum, ergp populus erit deploratus et sua et omnium ut illic nomen Dei invocaretur. Nam revocandi opinione, Deus tarnen rursus eriget apem omnium sumus ad promissiones : alioqui frigebit omnis docpiorum, qui residui erunt, et fortitudinem novam trin. Scimus autem omnes promissiones in illo illis suggeret. Loquitur in gnre de filiis Israel: foedere fuisse fundatas: quia scilicet Dominus adopsed hoc tantum ad reliquias pertinet, de quibus taverat sibi populum: deinde deposuerat rursus foe-

597

CAPUT I I I .

598

dus suum in manu Davidis, et tunc montem Sion Deus ecclesiam suam, inquit, affluet omni benedesignaverat suo sanctuario. Quum ergo omnes dictionis gnre. Hue enim speotant formae istae promissiones ex fonte illo manarent, oportuit revo- loquendi, Stillabunt montes mustum, et colles decurcari Iudaeos ad memoriam foederis. Et haec ratio rere facient lac: deinde omnes rivi habebunt aquas est our nunc dicat propheta Deum habitare in Sion. largas: fons etiam orietur e domo Iehovae ad irriE t eerte alioqui haec doctrina tantnm ad super- gandum vollem Sittim. Nunc intelligimus consilium stitionem spectaret. Deum enim soimus non includi Ioelis. Tenendum vero est ubi ita splendide proulla oircumferentia locorum: tantum abest ut po- phetae extollunt Dei benedictionem, non velle octuerit in illas tern pli angustias constringi: sed ha- cupare animos piorum in sagina: quemadmodum bita vit in monte Sion propter legem suam, quia profani homines arripiunt istas sententias, ac si foedus suum pepigerat cum Abraham, deinde cum Dominus vellet replere ingluviem suorum. Scimus Davide. Postea sequitur, Et erit Ierusalem sancti- autem longe differre filios Dei a porcis : ergo Deus tas: et lieni non transibtmt per earn amplius. Quum non saturt fidles terrenis bonis, quia hoc etiam Ierusalem denuntiat fore sanctam, eximit a pro- non esset ipsis utile in salutem: sed tarnen ita fanatione. Soimus has loquendi formas satis tritas amplificat suas benedictiones, ut sciamus nihil ad esse in scriptura, et saepius occurrere, quod sancta omnes numros felicitatis nobis desse, ubi Deus erit Deo sua haereditas: deinde quod earn profana- nobis propitius est. Videmus ergo prophetam nosrunt. Quum ergo expositus fuit populus libidini trum sic concionari de terrenis Dei benedictionibus, inimicorum quasi in praedam, tunc haereditas Dei ut tarnen non ocoupet illis animos piorum, sed fuit reiecta et polluta: tunc profani homines cal- altius velit attollere: ac si diceret beatos fore omnicarunt quasi pedibus Ierosolymam. Nunc autem bus modis Israelitas, ubi primum reconciliati fuerint propheta eximit sanctam urbem ab ilia pollutione: Deo. Unde enim omne genus miseriae et affnctioquasi diceret, Dominus non permittet sic misre nis, nisi ex peccatis? Quum ergo omnes molestiae, populum suum vexari, et ostendet urbem hanc fuisse omnia incommoda signa sint irae et alienationis Dei, a se deleotam, et se in ea habere domicilium. Alieni non mirum est si Dominus * ubi se propitium fore ergo per earn non transibunt amplius. Quare? Est denuntiat, simul etiam corriungat signa paterni enim sancta civitas primum Deo: deinde eoolesiae amoris, quemadmodum hic faeit. E t scimus oporipsius. Gaeterum quia extenditur haec promissio tuisse rudem illum populum sub elementis legis sic ad totum Christi regnum, non dubium est quin doceri: quia nondum poterat capere solidum cibum. Deus hic generaliter pronuntiet se custodem fore Scimus enim veteres sub lege similes fuisse pueris. ecclesiae suae, ne obnoxia sit impiorum libidini: Caeterum satis est tenere consilium spiritus sancti: quanquam videmus saepe aliter contingere. Sed quod scilicet Deus populum suum satiabit omni bohoc debet imputari peccatis nostris: nos enim faci- norum copia, quatenus scilicet expediet. Nunc ubi mus rupturas. Nam Deus esset nobis murus et Deus recta in coelum nos vocat, et ad vitam spiantemurale, quemadmodum alibi dicit: sed peccatis ritualem erigit mentes nostras, sufficiat quod Paulus nostris prodimus eius ecclesiam. Ideo alieni in ea dicit (1. Tim. 4, 8), nempe pietati spem dari, non locum occupant, sicuti hodie videmus Antichristum tantum futurae vitae, sed etiam praesentis: quia lam tot saeculis dominatum esse in sanctuario Dei, scilicet Deus benedicet etiam nobis in terra, sed quemadmodum etiam praedictum fuerat. Quum ita pro modo nostrae innrmitatis, sicuti iam attigimus. sit, gemamus videntes profanari sanctam Dei eccle- Vallis Sittim erat propinqua Moabitis, quemadmosiam. Interea tarnen sciamus curae Deo fore ut dum satis notum est ex 25. cap. Numerorum, et ex colligat eleotos suos, et expurget ab omni immun- 2. cap. Iosuae. Quum autem dicit propheta aquas, quae manabunt ex fonte sacro, irrigaturas vallem ditia et inquinamento. Sequitur: Sittim, perinde est ac si diceret, tam largam fore benedictionem Dei in Iudaea, ut procul etiam sese 18. Et erit in die illa, stillabunt montes mustum, diffundat, nempe usque ad valles dsertas. Sed et colles decurrere facient lac: et omnes rivi Iehudah postea adiungit, Aegyptios et Idumaeos fore steriles emittent aquas (hoc est, descendere facient), et fons et aridos in hac tarn multiplici bonorum abundantia: e domo Iehovae egredietur, et irrigbit vollem Sittim. erant enim illi professi ecclesiae hostes. Deus ergo 19. Aegyptus in solitudinem erit, et Edom in desertum hoc versu pronuntiat non fore participes suae largisolitudinis erit propter vexationem filiorum Iehudah: tatis, etiamsi tota Iudaea irrigua sit, etiamsi abundet quia fuderunt sanguinem innoxium (vel purum) in melle, lact, et vino, tarnen ipsos fore steriles et terra sua (vel ipsorum). ieiunos. Erit ergo Misraim in solitudinem: erit Edom in desertum solitudinis. Quare? Propter molestias Hic propheta denuntiat Deum populo suo ita illatas filiis Iehudah, inquit. Rursum confirmt Deus fore beneficum, ut nihil desit ex omni bonorum se curam talem habere ecclesiae suae, ut iniurias copia et varietate. Postquam ergo instauraverit
38*

599

IN IOELEM

600

illatas ulcisoi velit. Deus ergo non semper occurrit quam iniuste affligimur, etiamsi nos reoeperit in suam tutelam, sed patitur ad tempus nos laborare, interea exitus ostendit nos semper fuisse illi caros et pretiosos. Sie etiam nunc, Propter vexationes, quas intulerunt Aegyptii et Idumaei filis Iehudah: dicit ipsos fore ieiunos in omni abundantia bonorum: quia fuderunt, inquit, sanguinem innoxium in terra ipsorum (vel sua). Si referimus ad Aegyptios et Idumaeos, sensus erit, quod profugos adeo non eint tutati, ut potius crudeliter eos occiderint, ac si fuissent iurati hostes. Scimus multos rebus perditis ac deploratis fugisse in Aegyptum et Idumaeam, ut illic quaererent latebras. Quoniam ergo Aegyptii fuerant tarn inhumani contra afflictos, ideo vindictam illis minatur propheta. Bed malo accipere de Iudaea quod dicit, Fuderunt ergo sanguinem purum in Iudaea ipsa. Atqui terram illam Dominus sibi consecraverat : quum polluta fuerit iniustis caedibus, atrocius fuit crimen. Quum ergo Aegyptii et Idumaei ita proruperunt contra Iudaeos, et quamvis domi manerent quieti, in patria interfecerunt ipsos indignis modis, non mirum est quod Deus ultorem se fore pronuntiat. Sequitur:

fanis, sed fieri non posse ut iguoscat tantae saevitiae quam exerouerunt contra suos electos. Ita esset sensus, Tolerabilis esset avaritia, ego parcerem rapinis: sed quoniam populum meum interfecerunt, ego inexorabilis ero hac in parte. Ergo secundum istos ostendit Deus quam pretiosa sit sibi vita sanctorum: quia scilicet implacabilem se fore dicat contra omnes impios, ubi sanguinem innoxium fuderint. Sed videtur sensns ille nimis coactus. Alii vertunt, Sanguinem eorum mundabo, et non mundabo: hoc est, Ego purgabo Iudaeos a suis inquinamentis, sed non utar extrema severitate: quemadmodum dicit apud Iesaiam, Ego non excoquam te instar auri vel argenti: nam in scoriam totus abires. Putant ergo illi hie Deum promittere talem munditiem ecclesiae, ut tamen extremo rigore non utatur, sed moderetur ipeam purgationem, sicuti necesse est in sordibus nostris, quibus scatemus toti. Sed videtur simplicior esse sensus, quod scilicet mundabit Deus sanguinem, quern non mundavit: ac si diceret, Ego haotenus non purgavi immunditias populi mei: ergo quasi computruit in suis peccatis: sed nunc incipiam purgare omnia scelera, ut purus eniteat coram me. Subaudiendum est relativum, quemadmodum saepe fieri solet apud Hebraeos. Yerbum autem hoc npl 20. Et Iehudah in aeternum habitbit (alii pas- accipitur 30. capite Ieremiae alio sensu, quod scisive accipiunt, habitabitur) et Ierusalern erit in gene- licet non exterminabit Deus ecclesiam suam. Sed non possumus hoc loco alium sensum elicere quam rationem et generationem. quod Dens iam ecclesiam suam purgabit a sordibus. Hie Deus asserit redemptionem hanc fore non Nam per sanguines haud dubie propheta intelligit exigui temporis, sed fructum fore diuturnum, imo inquinamenta, quibus populus refertus erat. Fieri perpetuum. Par um enim esset redimi uno die ec- ergo non poterat ut frueretur Deo propitio, quum clesiam, nisi etiam Deus incolumem servaret sub ita iaceret in suis sordibus. Nunc Deus quum se manu sua. Hoc ergo secundum nunc propheta ad- redemptorem fore promittit, simul etiam venit ad dit, quod scilicet Iehudah semper manebit incolumis, fontem ipsum, et primam causam, quod scilicet soret Ierusalern habebit continuas aetatum series. Nam des abluet. Quomodo enim Deus esset redemptor scimus interdum impios ad tempus florere, etiam si populi, nisi prius deleret eius peccata? Quamdiu coram Deo iam' exitio devoti sint. Sed propheta hie enim peccata nobis imputt, necesse est etiam ipsum deolarat fructum redemptionis, quern promittit fore nobis irasci, necesse est nos ab eo prorsus esse aeternum: quia scilicet Deus non tantum momento alienos, et privari omni eius benedictione. Dicit impellitur ad liberandam ecolesiam, sed quia pro- ergo non frustra se fore purgatorem, quia purgatis sequitur earn aeterno favore, et constanter manet sordibus iam sequitur etiam illud alterum, quod de in suo proposito, semperque est sui similis: ideo redemptione futura nuper vidimus. Tandem conaeternus est custoB et fidelis suorum. Sequitur clude, Et lehova habitons in Sion. Iterum propheta ultimu8 versus, populum ad memoriam foederis revocat: ac si dioeret, Deum ultro promittere et tarn liberaliter, quidquid 21. Et mundbo sanguinem eorum, non mundavi: dictum fuit, non quod ita promeritus fuerit poet lehova habitons in Sion. pulus, sed quia pridem Deus dignatus est adoptare filios Abrahae: quia domicilium sibi elegerat in Principium versus varus modis accipiunt inter- monte Sion. Hac ergo ratione ostendit cur nunc prtes. Quidam sic distinguunt, Mundabo, sangui- Deus ad misericordiam inclinet, ut servare velit nem tarnen eorum non mundabo: ac si diceret Deus, populum, qui tamen suis peccatis centies perierat. se alias omnes iniurias remissurum gentibus pro-

Typis A p p e l h a n s & PfenningBtorff, Brunavigae.

r.

Você também pode gostar