Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
(TEROJA
TECHAUKAR)
http://www.e-portalsur.com.ar/guarani/morfologia.htm
KO: ESTE, ESTA PE: ESE, ESA AMO: AQUEL, AQUELLA : ESTOS, ESTAS KO: ESTOS, ESTAS UMI: ESOS, ESAS, AQUELLOS AQUELLAS EJ: ko tape: este camino Pe karai: ese seor Amo kuata: aquella seorita mit: estos nios Umi ryguasu: aquellas gallinas
PRONOMBRES. TERARNGUE
CHE:YO NDE:TU HAE:L ANDE:NOSOTROS (incluyente) ORE : NOSOTROS (excluyente) PE : VOSOTRO HAE KUERA: ELLOS La 1ra persona del plural ande incluye a la persona a quin se habla, en cambio ore la excluye.
PARTCULAS. (EPEHTAI)
Las palabras se forman con una raz y una, dos o ms partculas, prefijas y sufijas llamadas: epehtai. Ej: aguatta: caminar a: mboyvegua (prefijo) Guata: tapo (raz) ta: upeigua (sufijo)
ambaapo Rombaapo Pembaapo Ombaapo Nosotros trabajamos Vosotros trabajis Ellos trabajan
Con el pronombre ande,si el verbo es nasal se usa la partcula a, si es oral se usa la partcula ja. Ej: Nosotros salimos ande as (nasal) Nosotros caminamos ande jaguata (oral) En guaran hay palabras (races) uniformes, biformes, triformes y cuatriformes llamadas formas constructivas, estas indican accidentes gramaticales. Las formas constructivas son las que comienzan con r y h. Las dems son absolutas. UNIFORMES: tiene una sola forma para su uso BIFORMES: tienen dos formas para su uso. La primera con t inicial llamada forma absoluta, la segunda con r inicial se usa cuando el sustantivo es determinado por un adjetivo posesivo de primera o segunda persona. TRIFORMES: tienen tres formas, una absoluta con t inicial y dos constructivas con r y h inicial. La forma con t inicial no indica posesin La forma con r inicial se usa cuando esta determinado por adjetivos posesivos de primera o segunda persona. La forma con h inicial indica posesin de tercera persona.
FORMAS NEGATIVAS:
En palabras orales con la partcula nd como prefijo y la partcula i como sufijo. Yo camino che aguata Yo no camino che ndaguati. En palabras nasales con la partcula n como prefijo y la partcula i como sufijo.
T das nde reme T no das nde neremei. La negacin con la partcula ri se usa con los verbos terminados en i, orales o nasales. Yo canto che apurahi Yo no canto che ndapurahiri (oral) T pones nde remo T no pones nde neremori (nasal). La numeracin original guaran es 1; 2; 3 y 4 (pete, moki, mbohapy ha irundy) las dems combinaciones nmericas son creaciones modernas as como el horario, los das de la semana, meses y estaciones del ao adaptada al calendario europeo.
NUMERACIN. PAPAHA
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 pete moki mbohapy Irundy Po Pote Poki Poapy Porundy pa 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 pate Paki Paapy Parundy Papo Papote Papoki Papoapy Paporundy mokipa 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Moki papete Mokipa moki Mokipa mbohapy Mokipa irundy Mokipa po Mokipa pote Mokipa poki Mokipa poapy Mokipa porundy Mbohapypa 40 50 60 70 80 90 100 1000 10000 Irundypa Popa Potepa Pokipa Poapypa porundypa Su Sa Pasu
Mi mam tiene 63 aos Che sy oguereko potepa mbohapy ary Tu pap har 120 chipas Nde ru ojapota su mokipa chipa
DAS DE LA SEMANA.
DOMINGO - Arate LUNES - Araki MARTES - Araapy MIERCOLES - Ararundy JUEVES - Arapo VIERNES - Arapote SABADO - arapoki ra: da pete: uno arate: primer da QUE DA ES HOY? Mbae rapa hna? Hoy es lunes Ko rahna araki El sbado voy a ir a tu casa Arapokipe ahata nde rgape El domingo voy a bailar chamam Arapete ahata ajeroky chamame
YASY: LUNA PETE: UNO JASYTE: PRIMERA LUNA: En agosto llueve mucho Jasypoapype oky heta En febrero hace demasiado calor Jasykime hakueterei En diciembre naci el seor Jess Jasypakime hei karai Hesu En mayo es mi cumpleaos Jasypope che aramboty
En verano voy mucho al ro Arahakpe aha meme ysyrpe M jardn en primavera es muy lindo Che yvotyty arapotype iporiterei El cumpleaos de mi amigo es en otoo che angiru hiaramboty araroguekpe Yo como chipa caliente en invierno Che hau chipa haku araroype
LA HORA. ARAVO
HORA: aravo MINUTO: aravoi SEGUNDO: aravoive Qu hora es? Mbae aravpa hna? Son las 13 y 7 minutos Paapy aravo ha poki aravoi La una y cuarenta y cinco Pete aravo ha irundypa po aravoi Las diez en punto Pa aravo Las 12 y 15 minutos Paki aravo ha papo aravoi
DORMIR: KE; DEJAR: POI; CAMINAR: GUATA SALTAR: POPO; SABER: KUAA; V ENIR: JU IR: HA; PODER: KATU; AMAR: TAYHU; MIRAR: MAE