Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1.1. CONCEITO DE CLUSULA ABUSI A O on eito de abusi"idade + *unda'ental para a leitura do C4di%o do Consu'idor. Ele perpassa os tr3s pontos ernes re%ulados pela lei5 a pr!ti a o'er ial6 a publi idade e o ontrato6 proibindo 7ue e' 7ual7uer desses 'o'entos este,a presente o abuso. O proble'a est! e' deter'inar o 7ue se,a abusi"idade6 podendo o le%islador5 1. Criar para a abusi"idade u'a de*ini&o ade7uada. $. E'pre%ar u'a l!usula %eral de Direito6 u,a indeter'ina&o on eitual per'ita ao apli ador identi*i ar6 de aso a aso6 a o orr3n ia do abuso. (. Abrir '&o do on eito e se li'itar 8 enu'era&o dos asos onde6 por sua presun&o6 a onte e o abuso 9s&o as listas:. 2ara de*inir abusi"idade t3' sido usadas as id+ias de pre,u1;o substan ial e ine"it!"el6 de ra;oabilidade e de
1
7ue ausasse ao onsu'idor pre,u1;o %ra"e 9substan ial:6 do 7ual n&o pudesse se liberar 9ine"it!"el:# para a se%unda6 abusi"a seria a l!usula 7ue dele e<i%isse u'a presta&o al+' do ra;o!"el6 de a ordo o' os abusi"a a *orne edor6 rit+rios *orne idos pelo senso o' o*ensa aos bons o'u'# por =lti'o6 seria l!usula re"eladora de ines rupulosidade por parte do ostu'es. >our%ui%nie ,! su%eriu
solu&o 'ais a'pla5 + proibido 7ual7uer ato pelo 7ual o o'er iante pre,udi a de 'aneira real o onsu'idor. O nosso C4di%o n&o tentou de*inir a abusi"idade atra"+s de u' enun iado abran%ente# e' "e; disso6 elaborou u'a lista e estabele eu duas *+. A l!usula %eral do Direito + u'a nor'a ,ur1di a 7ue ser"e para a"aliar a 7ual a idad&o6 onduta6 'as n&o de*ine essa onduta. ? nor'a e' bran o 7ue atribui ao apli ador a *un&o de estabele er6 aso a aso6 onduta de"ida6 isto +6 7ual o na7uelas ir unst@n ias e o'porta'ento esperado do na7uela rela&o. Essa l!usulas %erais para identi*i ar as situa0es abusi"as5 a l!usula %eral da les&o enor'e e a l!usula %eral da boa)
deter'ina&o + *eita pelo operador 8 "ista do "alor 7ue a nor'a 7uer prote%er. Estabele ida assi' a re%ra de onduta para o aso6 o ,ui; a on*rontar! o' o o'porta'ento real'ente prati ado. Da des on*or'idade entre a re%ra de*inida para o ili itude dessa ne%4 io6 onduta e*eti"a e a onduta pre"ista 9na onAe i'ento da ont+' in='eras l!usulas %erais do ontratuais
2
l!usulas
preordenadas pelo estipulador e "&o inte%rar o onde ta'b+' s&o Aa'adas de ondi0es uni*or'es6 et .:. As
,anelas abertas no siste'a6 7ue ser"e' tanto para a elabora&o de pre eitos ,ur1di os6 de outro 'odo di*i il'ente al an!"eis6 o'o para a inser&o de *atores nele ausentes6 in lusi"e 'eta,ur1di os. O arti%o 1.B do C4di%o Ci"il6 sobre a responsabilidade n&o de*inir e' 7ue ta'b+' n&o se onsiste a ulpa6 + u'a on*unde i"il por ato il1 ito6 ao l!usula %eral. Esta o' os
on eitos ,ur1di os indeter'inados. Con*or'e e<pli ou JuditA Martins) Costa6 os prin 1pios s&o pensa'entos reitores de u'a re%ula&o ,ur1di a e<istente ou poss1"el6 e' rela&o aos 7uais as l!usulas %erais atua' instru'ental'ente o'o 'eios para sua on re&o. J! os on eitos indeter'inados6 apesar de sua "a%uid&o e a'bi%Cidade6 apenas per'ite' ao operador estabele er a oin id3n ia ou n&o entre o a onte i'ento real e o 'odelo nor'ati"o# estabele ida essa pre'issa6 a solu&o ,! est! predeter'inada. 2or e<e'plo5 o prin 1pio %eral de 7ue todos de"e' se ondu;ir de a ordo o' as e<i%3n ias da boa)*+ te' o'o seu instru'ento opera ional6 no @'bito do Direito do aso on reto6 a nor'a de onsu'idor6 a
l!usula %eral da boa)*+6 7ue atribui ao ,ui; o trabalAo de *i<ar6 no onduta 7ue de"eria ter sido obser"ada o'o a Dlin%ua%e' ou as Dsitua0es
3
Consu'idor 9CDC:6 ou o D*urto de pe7ueno "alorE6 do arti%o 1..6 G 1H6 do C4di%o 2enal6 s&o des ri0es de *atos 7ue apenas per'ite' ao ,ul%ador di;er se a situa&o en ontrada no aso se a,usta ou n&o ao on eito de lin%ua%e' did!ti a6 de situa&o ,usti*i !"el ou de pe7ueno "alor6 u'a "e; 7ue a nor'a de onse7C3n ia ,ur1di a ,! est&o de*inidas. 1.!. CLUSULA "E#AL DA LES$O ENO#%E A id+ia de les&o6 onsulta6 o i'perador o'o ausa de res is&o do ontrato6 re'onta a u'a Constitui&o de Dio le iano. Respondendo a u'a onsiderou 7ue o "endedor de u' i'4"el por preo irris4rio 9in*erior 8 'etade do "alor real: te' direito de obter do ,ui; o des*a;i'ento do ne%4 io ou a inte%rali;a&o do preo. Cara teri;ada ali u'a les&o ultra dimidium 9al+' da 'etade:6 presta0es. Os anonistas e<pandira' a id+ia para todos os ontratos e nela in lu1ra' a de dolo in re ipsa pela 7ual o dolo est! na pr4pria onduta de 7ue' usa do ne%4 io para ausar les&o enor'e 91I$ do ,usto "alor: ou les&o enor'1ssi'a 9$I( do ,usto "alor:. Sur%iu a7ui6 o' a re*er3n ia ao dolo6 u' ele'ento sub,eti"o. Jas Ordena0es Kilipinas 9Li"ro IM6 T1tulo NIII:6 ad'itiu)se a les&o e' ontrato "ersando sobre bens6 ale%!"el por 7ual7uer das partes. Res is&o6 n&o nulidade6 sendo o ne%4 io "!lido6 apenas su,eito a des*a;ia'ento posterior ou o'ple'enta&o do preo. O nosso anti%o Direito onte'pla"a a Aip4tese da les&o
4
onduta e a sua
u,o
enor'e6 assi' o'o de*inida na Consolida&o de Tei<eira de Kreitas6 arti%o (.B5 DTodos os ontratos e' 7ue se d! ou dei<a u'a ousa por outra pode' ser res indidos por a&o da parte lesada6 se a les&o *or enor'e6 isto +6 se e< eder a 'etade 91I$: do ,usto "alor da ousaE. Era a les&o pura6 onde n&o Aa"ia "1 io de "ontade6 'as res indibilidade *undada na si'ples 7uebra da e7ui"al3n ia entre as presta0es6 ob,eti"a'ente "eri*i ada. Ja Europa6 por+'6 a Re"olu&o Kran esa 'odi*i ou o 'undo6 o' in*lu<o direto sobre o Direito das obri%a0es. Era o triun*o do indi"idualis'o6 o' os prin 1pios da supre'a ia da "ontade6 da re%ra pa!ta sunt ser"anda# O 7ue est! estabele ido pela "ontade das partes + i'odi*i !"el. Jo C4di%o Kran 3s6 por+'6 por in*lu3n ia direta de Japole&o6 per'ane eu a possibilidade de res is&o do ne%4 io por les&o6 ent&o de*inida o'o "1 io de onsenti'ento6 a *a"or do "endedor do i'4"el6 se o preo *osse in*erior a OI1$. Re onAe ia)se o interesse so ial na preser"a&o da propriedade i'obili!ria. A restri&o 8 les&o lo%o se *e; sentir ta'b+' no >rasil. O C4di%o Co'er ial de 1P.F proibiu a in"o a&o da les&o para res indir ontratos entre o'er iantes. O C4di%o Ci"il de 1B1O n&o repetiu a re%ra 7ue esta"a na Consolida&o de Tei<eira de Kreitas. S4 'ais tarde6 o De reto nH $$./$/6 e' 1B(( 9Lei da Usura:6 proibiu a obrana de ,uros al+' do dobro da ta<a le%al 9/Q:5 DArt. 1H. ? "edado6 e ser! punido nos ter'os desta lei6 estipular e' 7uais7uer da ta<a le%al5
5
R...S Art. 11. O ontrato elebrado o' in*ra&o desta lei + nulo de pleno direito6 *i ando asse%urado ao de"edor a repeti&o do 7ue Aa"ia pa%o a 'aisE. A Lei nH 1..$16 de 1B.F 9Lei da E ono'ia 2opular:6 no seu arti%o -H6 letra $ de*iniu a usura real: %&###' obter ou estipular e' 7ual7uer ontrato6 abusando da pre'ente ne essidade6 ine<peri3n ia6 le"iandade da outra parte6 lu ro patri'onial 7ue e< eda o 7uinto do "alor orrente ou ,ustoE. A onse7C3n ia + a nulidade5 DArt.-H6 R...S ( )*# A estipula&o de ,uros ou lu ros usur!rios ser! nula6 de"endo o ,ui; a,ust!)los 8 'edida le%al6 ou6 aso ,! tenAa sido u'prida6 ordenar a restitui&o da 7uantia pa%a e' e< esso6 o' os ,uros le%ais6 a ontar da data do pa%a'ento inde"idoE. A usura real se de*ine ta'b+' ele'ento sub,eti"o6 a e<plora&o da o'o les+o ,uali-i!ada le"iandade6 7ue ont+'6 o'o ele'ento ob,eti"o6 a despropor&o 9$FQ:6 e6 o'o ne essidade6 ine<peri3n ia da outra parte. E a 'es'a les&o 7uali*i ada do Direito ale'&o. A 'at+ria est! tratada no pro,eto do C4di%o Ci"il5 DArt. 1.O. O orre a les&o 7uando u'a pessoa6 sob pre'ente ne essidade6 ou por ine<peri3n ia Rsub,eti"oS6 se obri%a 8 presta&o 'ani*esta'ente despropor ional Rob,eti"oS do "alor da presta&o opostaE. J&o t1nAa'os6 portando6 nosso 'oderno Direito le%islado6
6
nenAu'a nor'a e<pl1 ita sobre a les&o pura6 a les&o *undada apenas no dato ob,eti"o6 7ue esta"a no de reto de Dio le iano6 passou pelo Direito portu%u3s e se onsolidou o' Tei<eira de Kreitas. 2ois oube ao no"o C4di%o do Consu'idor res%atar a onsu'idor lara6 onsu'idor o'iss&o6 dispondo e<pressa'ente sobre a les&o enor'e no arti%o (B6 in iso M6 tornando de*eso ao *orne edor De<i%ir do in luiu entre as l!usulas abusi"as5 Das 7ue olo7ue' o "anta%e' 'ani*esta'ente e< essi"aE. Ainda6 de *or'a 'ais
e' des"anta%e' e<a%eradaE 9arti%o .16 IM6 $T Aip4tese:. Isso 7uer di;er 7ue a si'ples 7uebra da e7ui"al3n ia + su*i iente para e<tin&o do ontrato. Uuero a entuar6 o' 3n*ase6 o '+rito do C4di%o de Aa"er res%atado para nosso Direito Ci"il o instituto da les&o6 o 7ue "e' atender a u' prin 1pio de ,ustia6 destinado a in*luen iar bene*i a'ente todo o siste'a. 2ara a o'o Ddespropor&o 'ani*estaE ara teri;a&o da les&o6 e Ddespropor&o
doutrina e le%isla&o de outros pa1ses t3' usado e<press0es tais 9Ale'anAa: Ao anteE 9Ar%entina:. O CDC6 e' seu arti%o .16 G 1H6 *orne e rit+rios5 A! "anta%e' e<a%erada 7uando a o'preender a erta perda e l!usula a'eaa o e7uil1brio ontratual ou i'p0e onerosidade e< essi"a. Mas6 para be' onsist3n ia dessa "erdadeira perda de ,ustia6 "ale erto pro"eito. Jo ontrato6 o ,usto onsiste e' 7ue o'o u'a das asos da lista6 a
7
le'brar a li&o de Arist4teles. Disse ele5 DO ,usto + o e<ato 'eio entre ada u' tenAa sua parte i%ual depois o'o antesE. Obser"a)se ainda 7ue o CDC in luiu a l!usula %eral da les&o enor'e o'o u' dos Aip4teses da lista ne%ra. A ri%or6 a l!usula %eral de"eria ser ob,eto de u'a nor'a autVno'a6 n&o pre"ista
7ual se destina a espe i*i ar as situa0es onde se *a; presente o abuso. Isso6 por+'6 nada altera6 ne' di*i ulta o re onAe i'ento de 7ue o disposto no arti%o .16 IM6 $H6 onsiste e' u'a l!usula %eral. 1.&. CLUSULA "E#AL DA BOA'() OB*ETI A Mas n&o *oi s4 re uperando o prin 1pio da les&o enor'e 7ue o CDC a"anou. Ta'b+'6 e de *or'a ainda 'ais si%ni*i ati"a6 7uando trou<e para o ordena'ento le%islado o prin 1pio da boa))*+. J&o *alo da boa)*+ sub,eti"a6 7ue + u'a 7ualidade do su,eito e de orre de seu estado de per'ite a ons i3n ia *rente aos *atos e ao Direito6 7ue lAe on*or'e as pres ri0es le%ais6 e rena de estar a%indo
7ue te' e*eitos '=ltiplos e' todos os ra'os do Direito 9posse de boa)*+# asa'ento nulo6 estando o Vn,u%e de boa)*+# o ad7uirente de boa)*+6 et .:. Re*iro)'e 8 boa)*+ ob,eti"a6 7ue + u' prin 1pio %eral do Direito6 se%undo o 7ual todos de"e' o'portar)se de a ordo o' u' padr&o +ti o de se und!rios de on*iana e de lealdade. O prin 1pio %era de"eres onduta6 7ue i'p0e' 8s partes o'porta'entos ontratos6
ne ess!rios6 ainda 7ue n&o pre"istos e<pressa'ente nos e<pe tati"as sur%idas e' ra;&o da a i'pedir seu uso de 'odo
7ue de"e' ser obede idos a *i' de per'itir a reali;a&o das ,ustas elebra&o e da e<e u&o da a"ena. Al+' de riar de"eres6 i'p0e li'ites ao e<er 1 io dos direitos6 ontr!rio 8 re 1pro a lealdade. ? o 7ue e<pli a a teoria dos atos pr4prios 9a nin%u+' + dado retornar sobre os pr4prios passos6 depois de riar6 o' sua onduta ine7u1"o a anterior6 e<pe tati"a se%ura 7uanto ao *uturo6 7uebrando prin 1pios de
8
lealdade e de on*iana:. E<pli a ta'b+' a supressio 9o n&o)e<er 1 io de u' direito durante lon%o te'po poder! si%ni*i ar a e<tin&o desse direito:6 a surre!tio 9a pr!ti a reiterada de ertos atos pode %erar no bene*i i!rio a e<pe tati"a de sua E' outras pala"ras6 os ontinuidade:6 a tu ,uo,ue 97ue' 4di%os A! 'uito se o upa' da in*rin%iu a nor'a n&o pode re ri'inar no outro a 'es'a onduta:. boa))*+ ob,eti"a6 sendo de re%istrar a intensa apli a&o ,urispruden ial dada ao G $-$ do B.r/erli!0es Geset1$u!0 9>G>:. Mas ta'b+' na It!lia6 e' 2ortu%al6 na Krana. Josso pro,eto de C4di%o Ci"il6 no seu arti%o -$$6 disp0e5 DOs on lus&o do ontraentes s&o obri%ados a %uardar6 assi' na ontrato6 o'o e' sua e<e u&o6 os prin 1pios de
probidade e boa)*+E. O CDC te' dois enun iados sobre a boa)*+ ob,eti"a5 DArt. -H6 R...S III ) os interesses dos parti ipantes na rela&o de onsu'o de"e' ser Aar'oni;ados se'pre o' base na boa)*+# Art. .16 R...S IM ) S&o nulas as l!usulas in o'pat1"eis o' a boa)*+E. A pri'eira + u'a re%ra %eral destinada ao ad'inistrador6 ao le%islador e ao ,ui;6 no %eren ia'ento6 na ordena&o e na interpreta&o das rela0es de onsu'o. A se%unda se diri%e o' u'a l!usula
9
enu'erados na lei6 a lealdade e a probidade s&o deter'inantes de de"eres se und!rios 9a ess4rios ou ane<os: ou i'pedientes do e<er 1 io do direito ontraria'ente 8 boa)*+. O Tribunal de Justia do Rio Grande do Sul6 ainda antes da lei e independente'ente de 7ual7uer outro sustento le%al6 ,! apli a"a a'pla'ente o prin 1pio da boa)*+ ob,eti"a6 entendendo)o de orrente do siste'a. Era pre iso6 por+'6 a ada "e;6 e<pli itar *unda'entada'ente a in"o a&o de prin 1pio ,ur1di o n&o le%islado. A%ora6 o' a no"a lei6 ,! e<iste o suporte le%al para sol"er os lit1%ios entre os part1 ipes da rela&o de utili;ar analo%i a'ente a boa)*+ rela0es ontratuais. 2ara o e'pre%o da l!usula da boa)*+6 no n1"el esperado6 + pre iso "en er s+ria resist3n ia oposta pela nossa *or'a&o ,ur1di a6 a*eita 8 id+ia de 7ue o siste'a ,ur1di o + *e Aado6 su*i iente e' si6 abendo ao apli ador da lei n&o 'ais do 7ue o trabalAo de "eri*i a&o da in id3n ia da lei sobre os *atos. Esta postura + insu*i iente e i'pr4pria para a utili;a&o da l!usula %eral6 7ue e<i%e do operador do Direito trabalAar onde ine<iste a nor'a espe 1*i a deter'inante da onduta de"ida6 i'pondo)lAe o de"er de passar preli'inar'ente pela *ase de ria&o da pr4pria nor'a de de"er6 a,ustada ao aso e de a ordo o' os prin 1pios e "alores 7ue o siste'a a olAe e preser"a. S4 nu' se%undo 'o'ento6 ap4s de*inido 7ual o de"er pres rito para as ir unst@n ias do aso e 7ual a onduta esperada dos
10
onsu'o e6 nu'a apli a&o 'ais o'o prin 1pio reitor de todas as
o' o e<a'e da
ade7ua&o da
onduta
e<e'plo6 na Aip4tese de lit1%io sobre os de"eres ane<os 7ue in u'bia' ao "endedor6 a sere' obser"ados ap4s a e<e u&o do ontrato 9n&o utili;ar dos 'es'os 'odelos para "ender ao on orrente6 n&o abrir ne%4 io do 'es'o ra'o6 'anter o si%ilo das *4r'ulas industriais6 et .:6 u'prir! ao ,ui; *i<ar6 pre"ia'ente 7ual a nor'a de de"er 7ue6 nas ir unst@n ias da7uele ontrato6 e' aten&o ao prin 1pio %eral da boa)*+6 on*rontar essa nor'a abia ao ontratante obser"ar# ap4s6 o'porta'ento do "endedor6 o' o e*eti"o
para6 *inal'ente6 de idir sobre a li itude da sua onduta. A in lus&o destas l!usulas %erais e' nosso ordena'ento i"il le%islado riou6 o'o onse7C3n ia6 u'a re%ra de Direito Judi ial6 re%uladora da ati"idade do ,ui;6 7ue passa a ter o de"er de atuar o' a l!usula %eral assi' o'o a i'a e<pli itado6 de 'odo a torn!)la ontr!rio6 orre'os o ris o de operati"a e real'ente =til. Do
trans*or'ar tais l!usulas e' letra 'orta6 o'o a onte eu ao arti%o 1(16 in iso I6 do C4di%o Co'er ial6 7ue desde 1P.F est! no nosso Direito Co'er ial e at+ Ao,e n&o *oi de"ida'ente utili;ado. E' resu'o5 s&o estes dois prin 1pios o'o l!usulas abusi"as as 7ue ara teri;a' les&o enor'e ou "iola&o ao prin 1pio da boa)*+ ob,eti"aW6 *un ionando l!usulas %erais do Direito6 a atin%ir situa0es n&o re%uladas e<pressa'ente na lei ou no ontrato. Jor'a de Direito Judi ial i'p0e aos ,u1;es torn!)las operati"as6 *i<ando a ada aso a re%ra de onduta de"ida. 1.+. AS LISTAS
11
Al+'
da
utili;a&o
de
l!usulas
%erais
para
deter'ina&o do on eito de abusi"idade6 o C4di%o ta'b+' e'pre%a a lista atra"+s da 7ual poder! tipi*i ar as situa0es 'ais o orrentes6 ou 'ais %ra"es6 o*ere endo u'a enu'era&o e<e'pli*i ati"a6 n&o ta<ati"a. Ja siste'!ti a do CDC6 de"e)se ini ial'ente repelir a id+ia restriti"a de 7ue as re%ras dos arti%os .1 e .$6 7ue disp0e' sobre as l!usulas abusi"as6 apli a')se uni a'ente aos ontratos de ades&o. De nenAu' 'odo6 e' nenAu'a passa%e'6 a lei indi a 7ue est! prote%endo o onsu'idor apenas 7uando parti ipante de u' ontrato o' l!usulas %erais de ne%4 io. Isso si%ni*i aria li'itar ao onsu'o e' %eral6 n&o so'ente 7uando utili;ado o e<tre'o o @'bito de in id3n ia da no"a lei6 7ue e<iste para re%ular a rela&o de ontrato de ades&o6 apesar de ser este tipo de ontrato 'assi*i ado o 7ue 'ais se%uida'ente + e'pre%ado. Se'pre 7ue a l!usula6 ainda 7ue ne%o iada6 si%ni*i ar des"anta%e' e<a%erada para o onsu'idor6 presente estar! o abuso. Uuer 'e pare er 7ue o e*eito do no"o C4di%o ) tal"e; o 'ais ben+*i o ) *oi e<ata'ente o de o<i%enar o nosso Direito das Obri%a0es6 e assi' per'itir a apli a&o dos seus prin 1pios a todos os A ontratos re ente ontratos6 n&o s4 aos deri"ados da rela&o de proposta o' de Direti"a do ConselAo da onsu'o e6 'enos ainda6 apenas aos ontratos de ades&o. Co'unidade Europ+ia 91BB$: on lu1dos on ernente 8s l!usulas abusi"as nos
u'a lista n&o e<austi"a de l!usulas onsideradas abusi"as6 7uando n&o tenAa' sido ob,eto de u'a ne%o ia&o indi"idual# al+' disso6 indi ou al%u'as 7ue6 de 7ual7uer 'odo6 se'pre ser&o onsideradas abusi"as. A Direti"a *inal'ente apro"ada6 de nH B(I1(6 de . de abril de 1BB(6 dei<ou de se re*erir e<pressa'ente aos ontratos ne%o iados. ? de se la'entar a redu&o da in id3n ia da Direti"a6 o 7ue est! 'ais u'a "e; a e"iden iar 7ue a prin ipal preo upa&o da Co'unidade + a de re%ular a atua&o das e'presas nos on orr3n ia6 *i<ando os li'ite de ontratos 'assi*i ados6 e n&o onsu'idor6 dando pre"al3n ia onsiderar a
rela&o do arti%o .1 o'o sendo u'a lista ne%ra para os ontratos de u,a in"alidade ser! re onAe ida se'pre 7ue presentes os o'o lista ontratos ne%o iados6 e' rela&o aos 7uais Aa"er! de e<a'e de e"entual o'pensa&o6 o'ple<o das ontrato l!usulas ou 'es'o pelo pressupostos le%ais6 'as *un ionando o 'es'o elen o in;a para os se'pre rela0es a ne essidade
unilateral do seu onte=do ou 7ualidade6 e a "aria&o do preo6 u'a "e; 7ue estas ,! s&o onsideradas ausa de nulidade pelo C4di%o Ci"il 9arti%os 11. e 1.1$.:. Ta'b+' as 7ue "iolare' as leis a'bientais.
13
l!usulas
abusi"as6 no sentido de 7ue il1 ita seria t&o)so'ente a l!usula ontra a lei6 e abusi"a a 7ue resultaria do e<er 1 io de u' direito6 apenas 7ue de *or'a des"iada e "anta%e' inde"ida e<e'pli*i ati"a'ente as in iso NIM5 l!usulas ontr!ria 8 *un&o do pr4prio Direito6 para u' dos ontratantes. Ao o' rela ionar
arti%o .1 situa0es de *la%rante ontradi&o o' a lei 9por e<e'plo6 o' "iola&o de nor'as a'bientais# in iso NM5 o'o l!usulas abusi"as6 est&o o' l!usulas e' desa ordo o' o siste'a de prote&o ao onsu'idor:. Jo 'es'o plano6 de*inidas ta'b+' as 7ue estabele e' situa0es de desi%ualdade e ini7Cidade6 perda de ,ustia. 2ortanto6 'elAor di;er6
l!usulas abusi"as s&o ta'b+' l!usulas il1 itas6 por7ue ontr!rias ao Direito6 o'preendendo)se o Direito n&o apenas o'o u' on,unto de leis6 'as u' siste'a ta'b+' inte%rado por prin 1pios %erais de 'oralidade e de interesse p=bli o. 1.,. O CONT#OLE DAS CLUSULAS ABUSI AS O ontrole das l!usulas abusi"as pode ser e<a'inado ontratante6 sob di"ersos @n%ulos. Ini ie'os o' os ontroles interno e e<terno. Controle interno + o e<er ido pelo pr4prio si5 1. Atribui ao *orne edor o de"er de in*or'ar 9arti%o /H III 2 + direito b!si o do onsu'idor in*or'a&o ade7uada e lara# arti%o PH ) + obri%a&o do *orne endo prestar in*or'a0es 7uanto ao ris o 8
14
sa=de e se%urana dos onsu'idores# arti%o (1 2 a o*erta de"e onter in*or'a0es orretas:. $. 2ro1be a publi idade en%anosa ou abusi"a 9arti%o (O:. (. E<i%e a apresenta&o de ora'ento pr+"io 9arti%o -F:. -. Condi iona a "alidade dos ontratos ao pr+"io onAe i'ento do seu onte=do 9arti%o -/:. .. I'p0e re%ras de reda&o lara6 le%1"el e o'preens1"el das l!usulas ontratuais 9arti%o .-6 G $H6 arti%o -/:. /. 2er'ite ao o'prador desistir do ontrato6 no pra;o de sete dias6 na -P:. O. E<i%e 7ue a redu&o do pra;o do arti%o 1P6 G 1H6 dependa de on"en&o e' separado6 o' 'ani*esta&o e<pressa do onsu'idor 9arti%o 1P6 G $H:. O O ades&o6 ontrole e<terno pode ser *eito antes ou depois da ontrole ante ipado + nor'al'ente e<er ido na "ia ontratos de e<a'ina' entidades p=bli as ou pri"adas elebra&o do ontrato6 por "ia ad'inistrati"a ou ,udi ial. ad'inistrati"a6 prin ipal'ente e' se tratando de 7uando pre"ia'ente as ontrata&o *ora do estabele i'ento o'er ial 9arti%o
*orne edores estipulantes6 apro"ando)as ou n&o. Jossa lei re*ere)se li%eira'ente a tais situa0es no arti%o .-6 !aput e nos arti%os .. e se%uintes6 7ue trata' das san0es ad'inistrati"as6 'as n&o re%ula espe i*i a'ente o 'odo pelo 7ual de"e ser *eito o ad'inistrati"o das l!usulas ontratuais6 perdendo ontrole o' isso u'a
15
reali;a&o de seus *ins =lti'os. O arti%o do pro,eto dando essa atribui&o ao Minist+rio 2=bli o *oi "etado. Menos ainda o%ita a lei de u' ontrole pr+"io de nature;a ,udi ial6 o'o a onte e no Estado de Israel6 onde u' tribunal te' o'pet3n ia para e<a'inar pre"ia'ente as ondi0es %erais de ne%4 io sub'etidas 8 sua de is&o6 7ue + 2are e e"idente 7ue n&o se de"e dei<ar de lanar '&o do ontrole pr+"io ad'inistrati"o6 por7ue a onte e ainda antes do sur%i'ento da les&o6 e"itando 7ue o interessado se,a obri%ado 8 disputa ,udi ial6 u,os per alos s&o onAe idos. ? pre iso6 por+'6 7ue essa ati"idade se,a e<er ida por 4r%&os real'ente isentos e preo upados uni a'ente o' a reali;a&o do interesse p=bli o6 "in ulati"a.
situa&o ne' se'pre o orrente no >rasil6 onde os in u'bidos de ati"idade *is ali;adora nas !reas 'ais sens1"eis pare e'6 8s "e;es6 'ais preo upados. e' preser"ar os interesses dos %randes %rupos pri"ados6 de onde seus6 7uadros s&o re rutados6 do 7ue ;elar pela e ono'ia p=bli a. Jessas ondi0es6 + 'elAor 7ue n&o e<ista a pr+"ia *is ali;a&o ad'inistrati"a. O ontrole posterior6 ense,ando a&o repressi"a6 pode ser da autoridade ad'inistrati"a6 o' apli a&o das san0es elen adas no arti%o ./6 7ue "&o desde a 'ulta at+ a re"o%a&o da on ess&o6 assa&o da li ena ou interdi&o do estabele i'ento. J&o se destina'6 por+'6 ao ontrole das l!usulas ontratuais6 'as a outras *ases da rela&o de onsu'o. O ontrole repressi"o por autoridade ,udi i!ria6 e' asos on retos6 + o =ni o 7ue subsiste. Te' a des"anta%e' de e<i%ir a
16
ini iati"a do lesado6 ou das pessoas e entidades le%iti'adas ao e<er 1 io da de*esa oleti"a6 est! su,eita 8 de'ora ara ter1sti a do pro esso e6 de u' 'odo %eral6 n&o i'pede a repeti&o dos 'es'os abusos 7ue a lei "eda6 podendo ser 'ais 'anter seu on"eniente 8 e'presa o'porta'ento il1 ito e en*rentar o lit1%io6 o' perda
insi%ni*i ante6 relati"a'ente 8 totalidade de seus ne%4 ios6 do 7ue 'odi*i ar seu pro edi'ento. Centrali;ado o ,udi ial6 pro urou o *a"or!"eis ao onsu'idor5 a: instituiu a in"ers&o do Vnus da pro"a6 7uando "eross1'eis as ale%a0es do onsu'idor6 ou sendo ele Aipossu*i iente# b: in enti"ou a instala&o dos Jui;ados Espe iais de 2e7uenas Causas e de "aras espe iali;adas6 para o pro esso e ,ul%a'ento desses on*litos# : %arantiu assist3n ia ,udi i!ria %ratuita ao arente# d: per'itiu a des onsidera&o da pessoa ,ur1di a6 o' o a*asta'ento da re%ra da separa&o dos patri'Vnios da pessoa ,ur1di a e de seus s4 ios6 para al anar a e*eti"a repara&o do dano ausado ao onsu'idor# e: autori;ou a de*esa di*usos6 interesses oleti"a6 nos asos de interesses oleti"os e direitos indi"iduais Ao'o%3neos6 onsu'idor ontrole das riar l!usulas abusi"as na tutela ondi0es espe ial'ente le%islador
le%iti'ando on orrente'ente entidades e 4r%&os p=bli os# *: estendeu os e*eitos da oisa ,ul%ada.
17
1.-. A IN ALIDADE DAS CLUSULAS ABUSI AS O arti%o .1 re;a5 DS&o nulas de pleno direito6 entre outras6 as R...SE. Cu'pre6 ent&o6 pro urar estabele er o si%ni*i ado desta nulidade de pleno direito. Josso anti%o Direito onAe eu a nulidade de pleno direito o'o sendo a7uela 7ue a lei *or'al'ente pronun ia"a e' ra;&o de 'ani*esta preteri&o de solenidades6 "is1"el pelo pr4prio instru'ento6 ou por pro"a literal6 ou 7ue6 apesar de n&o e<pressa na lei6 se subentendia substan ial 8 solenidade do ato6 o'o o instru'ento *eito por o*i ial in o'petente6 se' teste'unAas ou se' leitura 8s partes 9Re%ula'ento O(O6 de 1P.F6 arti%o /P-:. A nulidade de pleno direito a arreta"a a in"alidade do ontrato e a sua ine*i ! ia6 sendo re onAe 1"el independente'ente de pro"a de pre,u1;o6 atra"+s de a&o ou de de*esa. Essa nulidade poderia ser absoluta6 se ale%!"el por 7ual7uer interessado6 ou relati"a6 se apenas pelas pessoas e' *a"or de 7ue' *ora' estabele idas as solenidades preteridas. A nulidade de pleno direito e absoluta era de ret!"el de o*1 io e irrati*i !"el. A nulidade de pleno direito e relati"a poderia ser sus itada apenas pelos bene*i i!rios e so'ente n&o seria de retada se pro"ada a 'ani*esta utilidade para a pessoa a 7ue' ela respeita"a 9arti%o /PO6 G $H6 =lti'a parte:. Mas6 por ser relati"a6 era rati*i !"el. Al+' de ser de pleno direito6 a nulidade poderia ser
18
l!usulas
o' dolo6 si'ula&o6 *raude6 "iol3n ia6 erro 9arti%os 1$B6 G -H $$F6 /OP e OOO6 G (H6 do C4di%o Co'er ial:. Os ontratos onde o orresse a nulidade dependente de res is&o atra"+s de a&o proposta pelos onsidera"a')se anul!"eis6 e6 ontratantes 9e< ep ional'ente6 ontrato e si' t&o) portanto6 e*i a;es en7uanto n&o anulados6 o 7ue poderia ser obtido ale%!"el e' de*esa6 'as n&o para anular o
so'ente para a*astar o ob,eto do lit1%io:. A nulidade dependente de res is&o6 por7ue ale%!"el apenas por ertas pessoas 9os ontratantes pre,udi ados6 na *or'a do arti%o /P/6 G .H# ou os bene*i i!rios da solenidade6 on*or'e o arti%o /PO:6 era se'pre relati"a6 n&o poderia ser de retada de o*1 io e era rati*i !"el. Este siste'a *oi a erbada'ente riti ado por La erda de Al'eida e Cl4"is >e"il!7ua6 antes de tudo por7ue n&o le"a"a e' onsidera&o a esp+ ie de lei "iolada6 pois ne' todos os atos 7ue a lei *ul'ina de nulidade s&o nulos de pleno direito. Ade'ais6 os ontratos anul!"eis n&o s&o os 7ue Dposto "!lidos na apar3n ia6 ont3' preteri&o a solenidades intr1nse asE6 por7uanto os *raudulentos s&o per*eitos na *or'a e no *undo6 'as in"!lidos por ausa e<terna6 7ual se,a a o*ensa 8 'oral e 8 e7Cidade. De 7ual7uer 'odo6 n&o se pode dei<ar de re onAe er e elo%iar 7ue o le%islador do Re%ula'ento O(O per ebeu a di*erena entre o "1 io 7ue est! no ontrato e a onse7C3n ia ,ur1di a 7ue de orre da e<ist3n ia da7uele "1 io. 2Vs de u' lado os "1 ios e sua lassi*i a&o 9e<tr1nse os e intr1nse os: e6 de outro6 os e*eitos desses
19
"1 ios 9nulidade absoluta6 ale%!"el por todos os interessados# nulidade relati"a6 ale%!"el por al%uns:. O C4di%o Ci"il distin%uiu as in"alidades e' nulidades e anulabilidade. A nulidade + de ret!"el de o*1 io6 independe de a&o 9a nulidade do asa'ento depende de a&o 2 arti%o $$$ do C4di%o Ci"il: e de pre,u1;o# o ontrato nulo + ine*i a; e irrati*i !"el 9arti%o 1-. do C4di%o Ci"il:. A anulabilidade s4 pode ser ale%ada pelo bene*i i!rio6 atra"+s de a&o# n&o abe de reta&o de o*i io# o ato + e*i a; at+ sua anula&o e rati*i !"el 9arti%o 1-O:. A nulidade orresponderia6 e' linAa %eral6 8 nulidade de pleno direito e absoluta6 do Re%ula'ento O(O6 e a anulabilidade 8 nulidade dependente de res is&o6 e 8 relati"a. Co' isso6 riou u'a di*i uldade para a lassi*i a&o da7uelas situa0es onde6 Aa"endo o "1 io6 por o*ensa 8 lei de orde' p=bli a6 proteti"a de ertos bene*i i!rios6 e e"iden iado por pro"a literal 9o 7ue ara teri;aria u'a Aip4tese de nulidade:6 'as 7ue6 apesar disso6 pode ter resultado =til ao bene*i i!rio e6 dessarte6 n&o in"alidante do ato. O Re%ula'ento 3)3 dera solu&o para esse aso ao riar a lasse das nulidades de pleno direito e relati"as. Ao lado do siste'a institu1do no C4di%o Ci"il6 A! di"ersas leis 7ue o'ina' a san&o de nulidade a de*eitos en ontradios nos atos da "ida san&o a i"il. Jessa le%isla&o esparsa6 "ale re*erir6 para o 7ue ar!ter de nos interessa6 as leis 7ue no'ina' de nulidade de pleno direito a ertos "1 ios6 nor'al'ente para dar 3n*ase ao orde' p=bli a da nor'a "iolada5 1. De reto nH $$./$/6 de FO.F-.1B((6 7ue disp0e sobre ,uros nos ontratos.
20
DArt. 11. O
ontrato
elebrado
nulo de pleno direito6 *i ando asse%urado ao de"edor a repeti&o do 7ue Aou"er pa%o a 'aisE. $. De reto nH $-.1.F6 de $F.F-.1B(-6 anti%a Lei de Lu"as. DArt. $B. S&o nulas de pleno direito as ontrato de lo a&o &###'4# (. Lei nH 1..$16 de $/.1$.1B.16 sobre E ono'ia 2opular. DArt. -H R...S G (H A estipula&o de ,uros ou lu ros usur!rios ser! nula6 de"endo o Jui; a,ust!)los 8 'edida le%al6 ou6 ,uros le%ais da data do pa%a'ento inde"idoE. -. De reto)Lei nH OF6 de $1.11.1B//6 sobre a Aipote !ria. DArt. (/ R...S 2ar!%ra*o =ni o. Considera)se n&o es rita a ontratual 7ue sob 7ual7uer prete<to pre"e,a l!usula 7ue ondi0es +lula aso ,! tenAa sido u'prida6 ordenar a restitui&o da 7uantia pa%a e' e< esso6 o' os l!usulas do
subtraia' ao de"edor o onAe i'ento dos p=bli os leil0es do i'4"el Aipote ado R...SE. .. De reto)Lei nH P.O6 de 11.FB.1B/B6 7ue disp0e sobre a 'oeda. DArt. 1H. S&o nulos de pleno direito os ontratos6 t1tulos e 7uais7uer do u'entos6 be' o'o as obri%a0es 7ue6 e<e7C1"eis no urso >rasil6 estipule' o pa%a'ento e' ouro6 e' 'oeda estran%eira ou6 por al%u'a *or'a6 restrin,a' ou re use' nos seus e*eitos6 o le%al do ru;eiroE. /. Lei nH ..OFB6 de O.1F.1BO16 sobre a a7uisi&o de i'4"el
21
rural por estran%eiro. DArt. 1.. A a7uisi&o de i'4"el rural6 7ue "iole as pres ri0es desta lei6 + nula de pleno direitoE. 3# Lei nH /.O//6 de 1B.1$.1BOB6 sobre o par ela'ento do solo urbano. DArt. (B. Ser! nula de pleno direito a l!usula de res is&o por inadi'ple'ento do ad7uirente6 7uando o lotea'ento n&o esti"er re%ular'ente ins ritoE. P. Lei nH P.$-.6 de 1P.1F.1BB16 sobre lo a&o de i'4"eis urbanos. DArt. -.. S&o nulas de pleno direito as l!usulas do ontrato de lo a&o 7ue "ise' a elidir os ob,eti"os da presente lei R...SE. O C4di%o Ci"il6 no arti%o 1-.6 in iso M6 tra; para dentro do seu siste'a todas as Aip4teses de nulidade pre"istas e' lei6 ao estatuir5 D? nulo o ato ,ur1di o R...S 7uando a lei ta<ati"a'ente o de larar nulo ou lAe ne%ar e*eitoE. Co' isso6 as disposi0es 7ue o'ina' a san&o de o'o nulidade6 reunidas no 'i rossiste'a do C4di%o do Consu'idor6 se insere' dentro do instituto %eral das nulidades6 assi' estruturado no C4di%o Ci"il6 8s rela0es de sobre nulidades onsu'o. J&o A! ra;&o para o' as pe uliaridades 7ue s&o pr4prias riar u' no"o siste'a o' a
ne essidade de re%ula'entar u' se%'ento das rela0es so iais. 2ortanto6 a Dnulidade de pleno direitoE a 7ue se re*ere o arti%o .1 do CDC + a DnulidadeE do nosso C4di%o Ci"il. Co'o tal6 pode ser de retada de o*1 io pelo ,ui; e ale%ada e' a&o ou de*esa por
22
7ual7uer interessado6 sendo a san&o ,ur1di a pre"ista para a "iola&o de pre eito estabele ido e' lei de orde' p=bli a e interesse so ial 9arti%o 1H:. O CDC6 por+'6 enu'era situa0es absoluta'ente di"ersas6 se,a 7uanto 8 nature;a dos "1 ios en ontr!"eis nos ontratos de onsu'o6 se,a 7uanto 8s san0es a eles apli !"eis. Me,a'os5 a: al%u'as "e;es6 o "1 io pode de orrer de preteri&o de Dsolenidade "is1"el do 'es'o instru'entoE6 na lin%ua%e' 7ue o Re%ula'ento O(O reser"a"a para de*inir as nulidades de pleno direito6 por "1 io e<tr1nse o 9arti%o /P-6 G 1H:6 l!usulas li'itati"as de direito do 9arti%o .-6 G -H:# b: e' outras6 o "1 io pode ser D"is1"el pela pro"a literalE6 'ani*estando)se no pr4prio instru'ento do ontrato6 o'o a l!usula 7ue trans*ere responsabilidade a ter eiro 9arti%o .16 in iso III: ou 7ue deter'ina a utili;a&o MII:# : e' ertos asos6 o de*eito intr1nse o e seus o'o se,a' re onAe i'entos depender&o do on*ronto de pro"as e do e<a'e das ir unst@n ias da onsu'idor e' elebra&o ou da e<e u&o do des"anta%e' 9les&o enor'e:6 ontrato6 ou 7ue a onte e e' se tratando de obri%a0es in17uas6 7ue olo a' o o'puls4ria de arbitra%e' 9arti%o .16 in iso o'o a onte e o' as o' onsu'idor n&o redi%idas
o'preens&o
in o'pat1"eis o' a boa)*+ 9arti%o .16 in iso IM:6 ou o' o siste'a de de*esa do onsu'idor 9in iso NM:#
23
d: A! in isos do arti%o .1 apenas e<pli itando ou repetindo Aip4teses de nulidade ,! onte'pladas no C4di%o Ci"il6 o'o as 7ue dei<a' ao arb1trio do *orne edor de idir sobre a on lus&o do seu onte=do ou *i<a&o do preo 9arti%o .16 in isos IN6 N6 NI e NIII# arti%os 11. e 1.1$. do C4di%o Ci"il:# e: ta'b+' A! re%ra 7ue n&o prote%e direta'ente o onsu'idor6 'as si' o 'eio a'biente 9arti%o .16 in iso NIM:. Jo aso da letra e a nulidade A! de ser re onAe ida independente'ente do e<a'e do interesse das partes pri"adas en"ol"idas na rela&o ne%o iaX6 pois se trata de re%ra de orde' p=bli a6 Aeterot4pi a6 para a prote&o do 'eio a'biente. Jas situa0es da letra d pres indir! de 7ual7uer a de reta&o da nulidade sobre o interesse do onsidera&o
onsu'idor6 7ue at+ e"entual'ente poder! ser o *a"ore ido 9por e<e'plo5 se onte'plado o' a l!usula de *i<ar o preo6 en"ol"ido na luta pela on7uista do 'er ado por *orne edor ines rupuloso6 7ue assu'e pre,u1;os al ulados:. Tais l!usulas desatende' 8 e<i%3n ia de 'oralidade 7ue de"e presidir as rela0es de tr!*i o6 atritando)se o' prin 1pios b!si os da orde' ,ur1di a6 %arantidores dos 'ais "aliosos interesses da oleti"idade6 no di;er de Cl4"is >e"ila7ua. Jos asos a e $ en ontra'os enu'erados supostos de onsu'idor. Sendo nor'a)ob,eti"o nulidade pre"istos a bene*1 io do
do C4di%o 9retorno 8 ter'inolo%ia de Eros Grau: a prote&o dos interesses e onV'i os do onsu'idor 9arti%o -H:6 + ele o bene*i i!rio da nor'a 7ue san iona o' a in"alidade a7ueles de*eitos e<tr1nse os6 pelo 7ue a de reta&o de nulidade n&o se dar! 7uando de'onstrada a
24
nulidade de pleno direito e relati"a6 do Re%ula'ento O(O. ? o 7ue l!usula redi%ida se' o de"ido desta7ue e responsabilidade6 'as u,o onte=do + trans*erindo
e*eti"a'ente 'ais *a"or!"el ao onsu'idor6 se este ter eiro a 7ue' + apontada a responsabilidade a assu'iu e o*ere e real %arantia6 sendo o *orne edor insol"ente. De todas6 por+'6 a pe uliaridade 'ais si%ni*i ati"a da Dnulidade de pleno direitoE do C4di%o do Consu'idor est! na Aip4tese da al1nea ! 7ue re=ne os asos de l!usulas "ioladoras do prin 1pio de e7ui"al3n ia e 7ue6 por isso 'es'o6 ad'ite' orre&o6 atra"+s da inter"en&o do ,ui; e6 a redito6 ta'b+' pela espont@nea ini iati"a e<tra,udi ial do *orne edor6 7ue poder! propor a 'odi*i a&o ou o a,uste da de u'a l!usula "i iada aos ter'os da lei. Transpare e do C4di%o l!usula ontratual abusi"a n&o in"alida o ontrato6 e< eto sua preo upa&o e' 'anter o ontrato 9arti%o .16 G $H:5 DA nulidade 7uando de sua aus3n ia6 apesar dos es*oros de inte%ra&o6 de orre Vnus e< essi"o a 7ual7uer das partesE:6 no 7ue atende ao interesse e onV'i o de n&o in"iabili;ar ou di*i ultar e<a%erada'ente as rela0es de onsu'o. Al+' disso6 o'o ,! *oi dito6 o ei<o do siste'a de prote&o ao onsu'idor est! no prop4sito de 'anter a real onsu'idor o restabele i'ento da i%ualdade on reti;a essa orienta&o ao a posi&o ade7uada
25
e7ui"al3n ia entre as presta0es6 e7uilibrando a posi&o das partes de 'odo a %arantir ao ontratual. A lista do arti%o .1 e7ui"al3n ia. 2ortanto6
e<i%3n ias
da
e7Cidade
da
boa)*+6
n&o
A!
ra;&o
para
re onAe i'ento da nulidade por7ue o "1 io ,! desapare eu. Essa orre&o pode se dar e' todos os asos dependentes de "eri*i a&o ,udi ial6 e' 7ue o "1 io de"e ser de'onstrado a a onte e o' Das l!usulas 7ue onsideradas in17uas6 abusi"as6 7ue olo7ue' o ada aso6 o'o estabelea' obri%a0es
onsu'idor e'
des"anta%e' e<a%erada6 ou se,a' in o'pat1"eis desa ordo in iso NM:. Jestas situa0es6 a inter"en&o 'odi*i a&o das 7ue as torne' l!usulas o' o siste'a de prote&o ao
o' a boa)*+ ou a
e7CidadeE 9arti%o .16 in iso IM:6 ou o' as l!usulas D7ue este,a' e' onsu'idorE 9arti%o .16 orreti"a do ,ui; est!
autori;ada no arti%o /H5 DS&o direitos b!si os do onsu'idor R...S M ) a ontratuais 7ue estabelea' presta0es onerosasE6 e onstitui u'a despropor ionais ou sua re"is&o e' ra;&o de *atos super"enientes e< essi"a'ente possibilidade de sana&o do "1 io. Isso n&o dei<a de ser estranAo6 'as a doutrina ,! ad'itia a possibilidade de Dsana&o do nulo6 ab1"el e' asos e< ep ionais 9por e<e'plo6 arti%o $FP6 $T parte6 do C4di%o Ci"il:6 + ta'b+' resultante do dese,o do le%islador de e"itar 7ue6 por e< essi"a se"eridade6 se per a' ne%4 ios =teis e onV'i a ou so ial'enteE6 o'o prele iona o 2ro*. Antonio Jun7ueira de A;e"edo6 e' li&o 7ue se a,usta ao nosso te'a. E' resu'o6 reio 7ue o arti%o .1 n&o instituiu u' no"o siste'a de nulidades6 di*erente do re%ulado no C4di%o Ci"il6 apenas e<a%erou na ter'inolo%ia ao re*erir)se 8 nulidade de pleno direito6 pois tratou de nulidades6 tout !ourt# J&o *oi o pri'eiro6 por+'6 o'o
26
,! "i'os na enu'era&o de tantos outros diplo'as le%ais 7ue insiste' nessa ad,eti"a&o. O elen o retrata u'a di"ersidade de situa0es6 ada u'a delas 'ere edora de trata'ento espe 1*i o. As nulidades institu1das a *a"or do onsu'idor n&o ser&o de retadas se pro"ada a utilidade da l!usula para o bene*i i!rio. Considera')se sanados os de*eitos 7ue ad'ite' inter"en&o ,udi ial orreti"a6 para 'odi*i ar as l!usulas abusi"as e e<pun%ir o "1 io6 a,ustando o ontrato aos prin 1pios in*or'adores do siste'a. 1... A/0ES CAB1 EIS. 2#ESC#I/$O E DECAD3NCIA Co'o da as l!usulas abusi"as est&o no ontrato e onstitue' u' *enV'eno da %3nese tenAa' por pressuposto esse *ato. Assi'6 te'os6 na no'en latura da lei5 a: a&o de 'odi*i a&o do eli'ina&o da ontrato 9a&o de re"is&o ,udi ial: para restabele er o e7uil1brio entre as presta0es6 'ediante a l!usula abusi"a ou 'odi*i a0es de seu enun iado6 ontrato 9arti%o .16 MI e G 1H# arti%o 5* 'as se'pre 'antendo o -H:# b: a&o de res is&o do ontrato6 *undada na les&o ontrato6 7uando u'ulada o' as
27
i'poss1"el sua 'odi*i a&o 9arti%o .16 G $H e -H# arti%o (B6 in iso IM:#
o' a
l!usula
d: a&o de arrependi'ento6 para *a;er "aler o direito de desist3n ia asse%urado no arti%o -B# e: a&o 9arti%o .16 G $H:. A re%ra do arti%o $O *oi riada para os asos dos direitos *or'ados6 o'o + o direito de r+dito 8 indeni;a&o pelo dano so*rido6 sendo portanto aso de pres ri&o 9 in o anos: onde A! en obri'ento da pretens&o. A re%ra do arti%o $/ se destina a re%ular direitos *or'ati"os de re la'ar ali6 pois6 de no"enta dias. A onson@n ia onta%e' do pra;o de de ad3n ia de"e ser *eita e' o' o disposto no arti%o 1P6 7ue d! ao *orne edor o ontra "1 ios aparentes ou o ultos. Cuida)se6 urtos6 de trinta e asos de de ad3n ia6 onde o orre a e<tin&o do pr4prio onstituti"a ne%ati"a de nulidade6 *undada nos asos do arti%o .16 7ue pode atin%ir a l!usula ou o pr4prio ontrato
pra;o de (F dias para sanar o "1 io6 isto +6 o pra;o de de ad3n ia6 no aso de o onsu'idor ter *eito a re la'a&o ao *orne edor6 so'ente se onta a partir do t+r'ino da7uele per1odo de trinta dias. Estas nor'as6 ontudo6 re*ere')se apenas 8s situa0es de onsu'o onde A! "1 io do produto 9arti%o $/: ou dano ausado por *ato do produto ou do ser"io 9arti%o $O:. JenAu'a delas se apli a 8s a0es para ontrole e repress&o das l!usulas abusi"as6 8s 7uais se
28
apli a a le%isla&o
para o 7ue ne' a lei espe ial6 ne' o C4di%o Ci"il pre"3e' 7ual7uer ontin%3n ia6 o direito *or'ati"o desapare e pres ri&o da pretens&o a u'a indeni;a&o por parte do lesado. Isto +6 as a0es se in"iabili;a' no pra;o de "inte anos6 se antes disso o titular n&o prati ou ato 7ue ,usti*i7ue a in"o a&o da supressio# 2or *i'6 u'a not1 ia sobre os Jui;ados Espe iais e de 2e7uenas Causas. Do seu *un iona'ento depende a real e*i ! ia da prote&o ao onsu'idor6 pois so'ente ele o*ere e o a esso 8 Justia e' ondi0es *a"or!"eis ao onsu'idor5 pro edi'ento desburo rati;ado6 r!pido e %ratuito. Jo Rio Grande do Sul *un iona' atual'ente 'ais de sessenta ,ui;ados6 sendo 7uatro na Capital e in o postos e' bairros e 'uni 1pios onde n&o e<iste' ,udi i!rios instalados. E' 1BB$6 *ora' a,ui;adas apro<i'ada'ente .F.FFF ausas6 o 7ue e7ui"ale a 'ais de 1.Q do in%resso total. Co' a a'p1ia&o da o'pet3n ia e e<tens&o %radual dos ,ui;ados a todas as Aou"er ser"ios ,udi i!rios o'ar as e 'uni 1pios 9onde n&o *un ionar&o ,ui;ados de instalados6
on ilia&o6 sob a presid3n ia do Jui; de 2a;:6 a tend3n ia + de 7ue tais ,ui;ados absor"er&o -FQ do 'o"i'ento total do *oro. O Jui;ado + a "ia nor'al para a tutela do onsu'idor. E' trabalAo de pes7uisa a ad3'i a6 reali;ado e' 1BB1 pela ba Aarela >etina MeinAardt6 da Ka uldade de Direito da UKRGS6 KA2ERGS6 para ,ui;ados na Capital do Estado6 o' apoio da oleta de in*or'a0es sobre o *un iona'ento dos onstatou)se 7ue -/Q das de'andas
29
ausas di"ersas6 de
Autor5 A%uiar J=nior6 R T1tulo5 Cl!usulas Abusi"as no C4di%o d E'5 Estudos sobre a prote&o do onsu'idor no >rasil e no MERCOSULI Instituto >rasileiro de 2ol1ti Consu'idor. Se&o do Rio Grande do Sul# oord. De Cl!udia Li'a Mar7ues. 2orto Ale%re 5 li"raria do Ad"o%a
30