Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Considerando que estamos interessados no grego cl assico para ns de leitura e n ao de comunica c ao oral, podemos conviver tranq uilamente com uma pron uncia pouco exata. Contudo, e importante utilizar de maneira consistente o sistema escolhido, seja ele qual for. Neste manual, foi priorizada a pron uncia atica reconstitu da. Na tabela 1.1, a pron uncia das letras segue esse sistema.
1.1
Consoantes
A letra sigma min uscula ocorre em duas variedades, sv e c, que datam dos tempos medievais. A forma sv usa-se no in cio ou no meio da palavra; a forma c e usada somente no nal da palavra e e chamada sigma nal. Assim, escreve-se Swsignhc, Sos genes. As letras z, x e y s ao consoantes duplas e correspondem ` as combina c oes sd, ksv e psv respectivamente. Assim, quando acrescentamos a termina c ao c ao radical gup, o resultado se escreve gy, e nunca gpc. As consoantes j, f, q n ao s ao consoantes duplas. Sua pron uncia corresponde aos sons de t, p, k acompanhados de emiss ao de ar, que produz o som aspero do h como no ingl es home. A letra g e um g gutural, duro, que nunca tem som de j. Entretanto, quando o g aparece antes de outra consoante gutural (grupamentos gg, gk, gx, gq) e pronunciado como n. Assim, spggoc (sp ongos) esponja, sfgx (sphinx) esnge, legqoc ( elenchos) escrut nio.
1.2
Vogais
Todas as vogais gregas possuem formas breves e longas, mas apenas os pares e/h e o/w possuem s mbolos diferentes para os dois casos. Uma vogal longa possui aproximadamente o dobro da dura c ao de uma vogal breve. No portugu es tamb em pronunciamos algumas vogais como longas e outras como breves: pronuncie assado e perceba que o segundo a e mais longo que o primeiro. A propriedade de uma vogal ou s laba ser longa ou breve e conhecida como quantidade. Para ns did aticos, existem s mbolos que designam se uma vogal deve ser considerada longa ou breve. O m acron (), quando colocado em cima de uma vogal, indica que ela e longa: a , i, u . Quando queremos ressaltar que uma vogal e breve, empregamos o s mbolo , denominado br aquia : a , i, u . Nos textos, contudo, n ao e costume utilizar os sinais de quantidade.
D d E e Z z H h J j I i K k L l M m N n X x O o P p R r S sv/c T t U u F f Q q Y y W w
Pron uncia a b g (como gato, nunca como gema ), n antes de k, x, q ou outro g delta (dlta) d epsilon ( yiln) e breve zeta (zta) sd eta (ta) e longo teta (jta) th como no ing. think iota (ta) i capa (kppa) k lambda (lmbda) l mi ou mu (m) m ni ou nu (n) n csi (xe) x (sempre com som de ks, como em t axi ) omicron ( mikrn) o breve pi (pe) p r o () r sigma (sgma) s (nunca com som de z ) tau (ta) t u psilon ( yiln) u franc es (fe) ph como no ing. up-hill qui (qe) kh como no ing. chemistry psi (ye) ps omega ( mga) o longo
Obs.: Al em destas 24, o primitivo alfabeto grego contava com mais tr es letras, que se perderam muito cedo da l ngua falada: o vau, (, ), o qoppa ( ou ) e o sampi (). O vau, tamb em chamado digama em raz ao de seu formato, correspondia ao som do w e vinha ap os o epsilon no alfabeto. O qoppa correspodia ao q romano e vinha ap os o pi. O sampi era uma consoante dupla, composta por s+p, e era a u ltima letra do alfabeto. Estas letras permaneceram em uso, entretanto, no sistema de numera c ao alfab etico grego. Na numera c ao, o vau () foi eventualmente substitu do por um sinal parecido, o stigma (), que era a abrevia c ao para st.
O iota nunca leva um ponto como o nosso i. A letra u psilon tem um som intermedi ario entre o i e o u, que se pronuncia com um biquinho como o u franc es. Mas quando une-se a outra vogal formando um ditongo, o u tem o som de u simples.
1.3
Ditongos e hiatos
Um ditongo (dfjoggoc, que tem dois sons ) e a combina c ao de duas vogais em uma u nica s laba. No grego existem dois tipos de ditongos: 1. Ditongos onde os dois elementos s ao escritos normalmente:
ai au ei eu/hu
ai, como em pai au, como em mau ei, como em sei eu, como em meu
oi ou ui
Quando quer que uma destas combina c oes de vogais n ao deva ser tomada como ditongo, coloca-se o sinal sobre a segunda vogal: Lac La- s, bo bo- . 2. Ditongos em que as vogais longas a , h, w s ao combinadas com um iota. Nestes ditongos, o iota e escrito embaixo da outra vogal e e chamado iota subscrito : , , . Quando se escreve em mai usculas, o iota e escrito normalmente, ao lado da outra letra: AI, HI, WI. Este iota perdeu-se bastante cedo na evolu c ao da l ngua, e por volta do ano 100 a.C. j a havia desaparecido completamente. Na epoca medieval, foi restaurado academicamente por estudiosos bizantinos. Estes ditongos s ao convencionalmente pronunciados como a , h, w simples.
1.4
Esp ritos
Toda palavra come cada por vogal recebe na primeira s laba uma marca chamada esp rito. O esp rito aspero (<) indica que a palavra inicia com o som do 2 h aspero , como no ingl es home. J a o esp rito brando (>) indica a aus encia deste som aspero, de modo que o in cio da palavra e pronunciado normalmente. Assim:
Essa pron uncia aspera caracteriza-se por uma certa emiss ao de ar, que pode ser percebida muito claramente colocando-se a palma da m ao na frente da boca. Note a diferen ca ao pronunciar home e Roma.
2
Nas palavras que come cam com ditongo, o esp rito e colocado sobre a segunda letra: anigma (ainigma) enigma, Asqloc (Aiskh ulos) Esquilo. Quando o esp rito recai sobre uma letra inicial mai uscula, escreve-se na frente: VOmhroc (Hom eros) Homero. Todas as palavras que come cam com u ou r levam esp rito aspero: c (h us) porco, dwr (h ud or) agua, ujmc (rhuthm os) ritmo, twr (rh etor) orador.
1.5
Acentua c ao
A id eia de indicar com sinais gr acos a acentua c ao das palavras gregas data de 200 a.C. e deve-se a Arist ofanes de Biz ancio, um estudioso que desejava auxiliar os estrangeiros a pronunciar corretamente o grego. Os fundamentos da acentua c ao grega s ao s ao relativamente simples, e os principais pontos podem ser rapidamente dominados. A acentua c ao no grego cl assico e uma acentua c ao tonal, e n ao uma acentua c ao de enfase como ocorre no latim e no pr oprio portugu es. Portanto, os acentos em grego t em a ver com notas musicais e est ao associados a sons que se tornam graves ou agudos. Assim, a palavra njrwpoc ser humano era pronunciada com uma tonalidade ascendente ( ) na primeira s laba. No portugu es, um acento nessa posi c ao produziria simplesmente uma entona c ao mais forte e enf atica3 . Existem tr es acentos na l ngua grega: Acento agudo. O acento agudo (') indica uma tonalidade ascendente ( ), isto e, um som que se torna agudo. Acento grave. O acento grave (`) indica uma tonalidade descendente ( isto e, um som que se torna grave. ),
Acento circunexo. O acento circunexo ( ou ) indica uma tonalidade ascendente seguida de uma descendente ( ), isto e, um som que se torna agudo para em seguida ser rebaixado a um tom mais grave.
Um caso em que as modula c oes tonais do portugu es s ao facilmente percebidas e na diferencia c ao entre pergunta e armativa: Voc e vai para casa? e Voc e vai para casa. t em musicalidades diferentes.
3
Devido ao tempo necess ario para esse processo, o circunexo s o ocorre em s labas longas. As principais caracter sticas da acentua c ao grega s ao as seguintes: 1. Todas as palavras que tenham s laba t onica levam acento. Disso resulta que quase todas palavras gregas s ao acentuadas. (Existem algumas palavras que n ao levam acento, pois, em vez de possu rem sua pr opria s laba t onica, ligam-se ao padr ao tonal circundante). 2. Os acentos sempre caem sobre uma das tr es u ltimas s labas. Assim, potamc rio, ppoc cavalo, ppoptamoc hipop otamo. 3. Nos ditongos, o acento e escrito sobre a segunda vogal. Exemplos: basilec (rei ), que se pronuncia bassil eus (e n ao bassile us ); ka, que se pronuncia cai (e n ao ca ). 4. O acento circunexo pode ocorrer livremente na u ltima s laba, e na pen ultima quando a s laba nal for breve: tn potamn dos rios, kenoc aquele. 5. O acento agudo pode cair livremente sobre u ltima ou pen ultima s laba, e sobre a antepen ultima quando a s laba nal for breve: peiratc pirata, monarqa monarquia, njrwpoc ser humano. 6. O acento grave ocorre quando uma palavra que levaria acento agudo na s laba nal e seguida de uma outra palavra acentuada: peiratc pgei tn ppoptamon o pirata leva embora o hipop otamo. Por em, quando um sinal de pontua c ao produz uma pausa depois de uma palavra, o acento poeta, ou bebe ou vai agudo e preservado: poiht, pji piji O embora.
1.6
Exerc cios
1. Leia em voz alta, copie e identique os nomes dos seguintes escritores famosos:
(a) > Aristotlhc (b) > Aristofnhc (g) Dhmosjnhc (d) <Hrdotoc (e) Jekritoc () Kallmaqoc (z) Pndaroc (h) Pltwn
2. Leia em voz alta, copie e translitere as palavras abaixo. Conra o seu signicado no vocabul ario.
(a) km (b) nlusic (g) ntjesic (d) sbestoc (e) atmaton () fasa (z) bjoc (h) gnesic (ke) rqstra (j) dignwsic (k) pjoc (i) dgma (ia) drma (ib) znh (ig) joc (id) q (ie) da (i) knhma (iz) klmax (kz) skhn (kh) stgma (kj) bric (l) pjesic (la) qoc (lb) qaraktr (lg) yuq (ih) ksmoc (ij) krsic (k) klon (ka) mtron (kb) masma (kg) nktar (kd) nmesic
3. Para exercitar as mai usculas, leia em voz alta, copie e identique os seguintes nomes pr oprios:
(a) > AG AMEMNWN (b) > AQILLEUS (g) <EKTWR (d) <ELENH (e) >OD USSEUS () PATROKLOS (z) PHNELOPEIA (h) PRIAMOS (j) > AJHNAI (i) > ARGOS (ia) JHBAI (ib) KORINJOS (ig) SPARTH (id) KRHTH (ie) <RODOS (i) SAMOS
4. Leia em voz alta e copie as frases abaixo. Por conveni encia, o signicado
CAP ITULO 1. ALFABETO E PRONUNCIA das palavras e a tradu c ao est ao inclu dos.
(a) pntwn mtron njrwpoc. Prwtagrac
(de todas as coisas) (medida) (homem) O homem e a medida de todas as coisas. Prot agoras
(b) yuqc gajc patrc xmpac ksmoc. Dhmkritoc
(da alma boa) (p atria) (o) (inteiro) (universo) A p atria da alma boa e o universo inteiro. Dem ocrito
(g) nmoc pntwn basilec. Pndaroc
(voz) (e) (sombra) (velho) (homem) Um homem velho e voz e sombra. Eur pides
(z) odn lgoc oon poll zh. Sofoklc
(nenhum) (dor) (como) (a) (muita) (vida) N ao h a dor como a velhice. (lit. Nenhuma dor e . . . ) S ofocles
1.7
A maneira mais tradicional de gerar a vers ao portuguesa de uma palavra grega e um processo que reete a hist oria: a palavra grega e primeiramente latinizada, para a seguir ser passada ao portugu es. O padr ao de acentua c ao do latim, que e diferente do grego, tamb em e utilizado na passagem para o portugu es. Isso tem um certo sentido, pois a acentua c ao na l ngua portuguesa e uma acentua c ao de enfase an aloga ` a acentua c ao do latim; a acentua c ao tonal do grego e de outra natureza. Assim, o sistema tradicional de translitera c ao fornece, por exemplo:
9 Portugu es S ofocles Ant stenes Prot agoras Afrodite S ocrates Epidauro Esquilo Dioniso Edipo Eudemo Homero
Latim Soph ocles Antisth enes Protag oras Aphrod te Socr ates Epid aurus Aesch ylus Dion ysus Oed pus Eud emus Hom erus
O sistema de acentua c ao do latim tende a produzir apenas parox tonas e proparox tonas. Quando uma palavra latina tem a pen ultima s laba longa, leva acento nesse ponto. Quando a pen ultima e breve, o acento recai sobre a s laba anterior. Observe como esse padr ao e obedecido no quadro acima. Um outro sistema de translitera c ao muito utilizado modernamente e baseado na convers ao direta do grego. Segundo esse sistema, temos: Grego
Sofoklc VOmhroc > Alxandroc >Epdauroc Asqnhc Edhmoc
Estas s ao apenas indica c oes b asicas sobre translitera c ao. N ao e o objetivo, neste ponto, estudar minuciosamente essa quest ao.
1.8
Vocabul ario
atmaton acidente fasa afasia, falta de voz bjoc profundidade gnesic nascimento, surgimento dignwsic ato de distinguir,
km acme, apogeu nlusic soltura, libera c ao; resolu c ao (de um problema) ntjesic oposi c ao, ant tese sbestoc inextingu vel, imperec vel
10
rqstra orquestra (parte do teatro para dan car; tamb em parte da agora onde se comercializavam livros.) pjoc sofrimento, experi encia skhn tenda; palco (no teatro) stgma sinal, marca, tatuagem bric agress ao, viol encia, insol encia, inj uria, humilha c ao pjesic proposta, suposi c ao qoc caos qaraktr sinal gravado; caracter stica, car ater yuq alma, vida, esp rito
Ao contr ario do portugu es, o grego apresenta tr es g eneros: o masculino, o feminino e o neutro1 . Dessa maneira, tamb em o artigo denido (o, a ) existe em tr es formas correspondentes: , , t. masculino feminino neutro t
nr gun mtron
O nome de seres do sexo masculino geralmente pertence ao g enero masculino; o de seres do sexo feminino, ao feminino. Os nomes de coisas podem ser de qualquer um dos g eneros. Assim, nmoc a lei, yuq a alma, t paidon a crian ca. Veja que os artigos masculino e feminino n ao levam acento: , . Isto ocorre porque eles n ao t em tonicidade pr opria, mas unem-se ao padr ao musical da palavra que se segue: nmoc pronuncia-se como se fosse nmoc. Palavras que ap oiam-se na tonicidade da posterior s ao chamadas procl ticas, i.e., que se inclinam para frente. O grego n ao possui artigo indenido. O sentido do artigo indenido em grego e produzido pela simples omiss ao de qualquer artigo: nr (um homem ou homem ). O emprego do artigo indenido na tradu c ao deve ser determinado pelo contexto.
O portugu es apresenta vest gios do g enero neutro em certos pronomes, como aquele, aquela, aquilo.
1
11
12
2.2
Adjetivos
Os adjetivos gregos podem existir em at e tr es formas diferentes, uma para cada g enero. Por exemplo, o adjetivo gajc, gaj, agajn corresponde ao nosso bom, boa. Ao utilizar um adjetivo, devemos coloc a-lo no mesmo g enero que o substantivo que ele descreve: masculino feminino neutro Alguns outros adjetivos:
kalc, -, -n dkaioc, -a, -on sofc, -, -n xnoc, -h, -on
c gaj-n
gajgaj-
nr gun mtron
2.3
O sintagma
O artigo denido evidentemente est a unido ao nome a que se refere: nr o homem. Esse conjunto de palavras chama-se sintagma 2 . Outras palavras que porventura sejam colocadas entre o artigo e o nome tamb em pertencem ao mesmo sintagma:
t gajn mtron kal plic sofc anr plai sofc anr
a a o o
As palavras descritivas que s ao colocadas entre o artigo e o nome est ao em posi c ao atributiva, pois est ao atribuindo caracter sticas ao nome em quest ao. Tais palavras s ao, portanto, atributos do nome. H a outras maneiras de colocar as palavras que descrevem o nome em posi c ao atributiva. As seguintes formas s ao praticamente equivalentes a colocar o material descritivo entre o artigo e o nome:
nr sofc nr sofc
Em ling u stica, sintagma e uma unidade de an alise sint atica composta por um n ucleo (que pode ser um verbo, um substantivo, um adjetivo, etc.) e outros termos que a ele se unem, formando uma locu c ao que entrar a na forma c ao da ora c ao. Por exemplo, a locu ca o aqueles meninos de azul e um sintagma nominal, cujo n ucleo e o substantivo meninos ; muito lindo e um sintagma adjetival (n ucleo lindo ); muito cuidadosamente e um sintagma adverbial (n ucleo cuidadosamente ).
13
2.4
Ora co es nominais
Em portugu es, podemos expressar a identidade entre dois termos por simples justaposi c ao. Por exemplo: felizes os b ebados 3 e uma ora c ao completa, onde omitiu-se o verbo s ao. Poder amos reescrev e-la, sem perda de signicado, pela equivalente os b ebados s ao felizes. O grego tamb em pode expressar uma id eia completa pela simples justaposi c ao de dois elementos, deixando impl cito o verbo e/s ao ou outro qualquer que denote uma identidade entre esses elementos. Dessa maneira, podemos escrever:
dkaioc neanac. neanac dkaioc.
A ordem dos dois elementos n ao altera o sentido da ora c ao, embora o primeiro elemento receba maior enfase:
sofc nr. nr sofc.
As ora c oes nominais tamb em podem ser escritas com um verbo que denote a identidade entre os dois elementos. Um verbo que pode ser empregado eo sti e/est a:
nr sti sofc. sofc stin nr.
O verbo sti e uma palavra sem tonicidade pr opria: por isso n ao leva acento. O sti e um exemplo de palavra encl tica, isto e, de palavra que se ap oia no padr ao r tmico da anterior. Note ainda que o acento agudo n ao passa a grave diante de uma encl tica: nr sti e pronunciado como se fosse uma coisa s o, nresti. Devemos observar tamb em que o verbo sti pode ser escrito como stin, com n, antes de uma vogal ou de uma pausa. Este n e introduzido apenas 4 para melhorar a pron uncia: e o n euf onico . Como o verbo sti(n) e uma encl tica ele normalmente n ao inicia frases, pois n ao haveria nenhuma palavra anterior na qual se apoiar. Contudo, o verbo pode ir no nal da ora c ao:
nr sofc stin. sofc nr stin.
No original, Felizes os b ebados, pois ver ao a Deus duas vezes. O grego cl assico tinha uma forte tend encia de evitar o encontro de uma vogal em m de palavra com outra em in cio de palavra.
4
14
Um adjetivo podem ser substantivado por meio da liga c ao com um artigo, tal como no portugu es: sof a s abia, xnoc o estranho
2.5
Vocabul ario
Nos dicion arios e costume indicar o g enero dos substantivos escrevendo-se o artigo correspondente, como abaixo:
nr, homem gun, mulher patr, pai mthr, m ae pac, menino krh, menina paidon, t crian ca basilec, rei mtron, t medida yuq, alma ski, sombra nmoc, lei njrwpoc, ser humano, homem xnoc, -h, -on estranho, estrangeiro sofc, -, -n s abio kalc, -, -n belo gajc, -, -n bom kakc, -, -n mau sti(n) e/est a plai antigamente (adv erbio) ka e (conjun c ao)
2.6
Exerc cios
1. Releia as ora c oes do exerc cio da p ag. 8 e perceba as estruturas de ora c ao nominal. Note ainda a presen ca de alguns sintagmas. 2. Traduza.
(a) mthr gun kal. (b) kal gun ka kalc anr. (g) nmoc t mtron. (d) kakc xnoc basilec ka kalc.
15
4. Preencha as lacunas com adjetivos adequados. Copie as ora c oes nominais assim produzidas. Apresente as tradu c oes.
(a) (b) (g) (d) (e) patr gun t nmoc ka . paidon. . xnoc. .
5. Componha dez ora c oes nominais utilizando as palavras do vocabul ario. Apresente as tradu c oes.
educamos
Assim como ocorre no portugu es, o sujeito do verbo (n os ) n ao precisa ser expresso por uma palavra separada. O sujeito e indicado pala termina c ao (-men) que e colocada no nal da por c ao b asica do verbo, chamada tema. Na l ngua portuguesa, os verbos s ao divididos em tr es grandes grupos, chamados conjuga c oes, que correspondem aos verbos terminados em -ar (p. ex. amar), -er/-or (comer/compor) e em -ir (ouvir). No grego existem apenas duas conjuga c oes, denominadas conjuga c ao tem atica e conjuga c ao atem atica. Em grego, a maneira convencional de referir um verbo n ao e citar o innitivo (paideein educar ), mas sim a primeira pessoa do singular do indicativo presente (paidew eu educo ). Na conjuga c ao tem atica, esta forma e terminada em -w, ao passo que na conjuga c ao atem atica a termina c ao e -mi.
3.1
-w)
17
Perceba que na conjuga c ao de paidew acima a por c ao inicial paudepermanece invari avel: e o radical. As termina c oes -w, -eic, -ei, -o-men, -e-te, -ousi(n) s ao acrescentadas ao radical para produzir as formas exionadas. O n entre par enteses e o n m ovel, como o do sti(n). Nas formas do plural, as desin encias que indicam propriamente a pessoa verbal s ao -men, -te, -asi(n), com a interposi c ao de uma vogal -e- ou -o- entre o radical e a termina c ao. Essa vogal e chamada vogal tem atica e e devido a sua exist ` encia que a conjuga c ao dos verbos em -w e chamada conjuga c ao tem atica. Quando a vogal tem atica -o- se combina com a desin encia -asi(n) da terceira pessoa do plural, produz-se a termina c ao -ousi(n):
-o-asi(n)
>
-oasi(n)
>
-ousi(n)
>
paideousi(n)
-ein
>
paideein
educar
manjnw
Alguns exemplos de verbos da conjuga c ao tem atica s ao: didskw ensinar, aprender, jlw querer, pojnskw morrer lw soltar.
3.2
-mi)
Os verbos da conjuga c ao atem atica caracterizam-se pela aus encia de vogal tem atica. O quadro abaixo fornece a conjuga c ao do verbo ddwmi dar :
ddwmi ddwc ddwsi(n) ddomen ddote didasi(n)
18
Observe que o tema verbal e ddw- nas tr es primeiras formas, e ddo- nas tr es u ltimas. O tema dos verbos da conjuga c ao atem atica sempre termina em vogal. Essa vogal e tornada longa nas formas do singular, mas permanece breve no plural e no innitivo. Quando a forma breve do tema acaba em a , a forma alongada e com h, e n ao com a . Portanto, a correspond encia entre vogais longas e breves e h/ a, h/e, w/o, u / u. O innitivo e constru do com a forma breve do tema, e a termina c ao -nai: didnai dar. A termina c ao -nai e uma s laba longa. A acentua c ao dos verbos normalmente e recessiva, isto e, o acento tende a cair o mais distante poss vel do nal da palavra. Note o acento em didasi(n) eles d ao : devido ` a termina c ao, n ao e poss vel o acento cair na primeira s laba, como ocorre com as outras formas. Abaixo fornecemos alguns exemplos de verbos de conjuga c ao atem atica. Para mostrar as duas formas do tema, escrevemos tamb em o innitivo:
deknumi tjhmi sthmi hmi
Na terceira pessoa do plural, o tema dos verbos tra c ao com a termina c ao -asi(n):
st-asi(n) -asi(n)
hmi
sofre con-
3.3
Ora co es verbais
Uma das formas mais simples de ora c ao verbal e aquela em que se expressam apenas o sujeito e o verbo da a c ao:
paideei poihtc. poihtc paideei. poihtc paidew.
Em todas estas frases, o sujeito da ora c ao e poihtc o poeta. Sabemos que poihtc n ao e objeto da a c ao de educar (quem educa, educa algu em) devido a forma como est ` a escrito. A ex ao de nomes para a fun c ao do objeto direto ser a vista no pr oximo cap tulo. Em portugu es, o uso do pronome pessoal com o verbo conjugado n ao acrescenta muita enfase: e muito parecido dizer educo e eu educo. J a no grego, em contrapartida, o pronome s o e usado quando se deseja enfatizar o sujeito que realiza a a c ao verbal.
19
3.4
Vocabul ario
hmi enviar e sempre kakc mal (adv.) kalc bem (adv.) o n ao ok n ao (antes de vogal branda) oq n ao (antes de vogal aspera) ll mas, por em
paidew educar didskw ensinar jlw querer manjnw aprender pojnskw morrer ddwmi dar deknumi mostrar tjhmi por sthmi erguer, por de p e
Plurais:
o os (art. masc.) a as (art. fem.) t os (art. neutro) ndrec, o homens gunakec, a mulheres padec, o meninos krai, a meninas patrec, o pais mhtrec, a m aes paida, t crian cas
Observa c ao: o plural dos adjetivos que aprendemos e semelhante ao plural do artigo: o/a/t, sofo/sofa/sof.
3.5
Exerc cios
1. Conjugue os verbos e forne ca seu innitivo. N ao escreva as formas mecanicamente: tenha em mente o sentido de cada uma delas ao escrever!
(a) didskw (b) jlw (g) tjhmi (d) hmi
2. Traduza as frases.
(a) o plai sofo ok pojnskousin ll paideousin e. (b) jlomen o kalo ka gajo e manjnein.
20
3. Reconhe ca as formas verbais abaixo. Mude o segundo verbo para a mesma forma (n umero e pessoa) que o primeiro.
(a) paideousin (tjhmi) (b) state (jlw) (g) sin (ddwmi) (d) didnai (pojnskw) (e) manjneic (tjhmi) () jlein (hmi) (z) pojnskei (deknumi) (h) deknuc (jlw) (j) deiknasin (didskw) (i) stsin (jlw) (ia) paideete (ddwmi) (ib) tijasin (manjnw) (ig) jleic (hmi) (id) ddomen (didskw) (ie) paideei (sthmi) (i) tijnai (pojnskw) (iz) ddwc (manjnw) (ih) hsi (ddwmi) (ij) deknumen (jlw) (k) hc (paidew)
4. Preencha as lacunas com palavras adequadas de modo a formar ora c oes. Apresente as tradu c oes.
(a) (b) o plai sofo (g) (d) ok jlomen (e) t paida a kala. . . o xnoi. .
educamos.
Nesta ora c ao, o sentido do verbo e bastante vago. Entretanto, podemos especicar um pouco mais o que desejamos dizer por meio de palavras que modicam o verbo1 . Por exemplo:
kalc paideomen.
educamos bem.
Nesta ora c ao o verbo foi modicado pelo adv erbio kalc bem 2 , pois n ao se trata apenas de educar, mas sim de educar bem. Os adv erbios s ao palavras que, como o pr oprio nome indica, ligam-se ao verbo3 modicando-o.
4.1
O sentido do acusativo
Uma maneira importante de modicar o verbo e especicar o objeto que sofre a inu encia a a c ao verbal. No portugu es utilizamos a gura do objeto direto ; no grego, empregamos o caso acusativo. O caso acusativo e uma forma exionada de palavras nominais. Assim, losoa em grego e filosofa. Entretanto, observe que se escreve
filosofan manjnomen.
aprendemos losoa.
Modicar uma palavra e acrescentar ao seu signicado b asico algum outro signicado adicional. 2 poss Em tradu c ao literal signica belamente. E vel formar adv erbios de modo (semelhantes aos adv erbios em -mente do portugu es) acrescentando-se a termina c ao - ao tema de adjetivos. 3 ad verbum
21
22
Note a termina c ao -n acrescentada a filosofa. A fun c ao da palavra e indicada por meio desta termina c ao caracter stica. Devido a este fato, a ordem das palavras no grego n ao e t ao importante para deixar claro o sentido:
filosofan manjnomen. manjnomen filosofan.
Vimos que uma palavra no caso acusativo comporta-se como se fosse uma esp ecie de adv erbio, pois tem o efeito de modicar o verbo. Al em disso, uma palavra no acusativo tamb em pode modicar um adjetivo, tal como um adv erbio verdadeiro. Vejamos:
o noi ndrec o e noi ndrec
Note como o adv erbio e sempre modica o adjetivo o efeito de uma palavra no acusativo:
o filosofan noi ndrec o ndrec noi filosofan.
O caso acusativo tamb em pode indicar movimento na dire c ao de. Dessa maneira, exiona-se plic cidade para escrever:
nai plin
ir ` a cidade
4.2
Declina c ao do acusativo
Declinar um nome e o ato de exion a-lo em rela c ao ao caso. Existe uma sistem atica para a declina c ao de palavras que envolve a adi c ao de certas termina c oes caracter sticas indicativas do caso. Com palavras masculinas e femininas, a termina c ao caracter stica do acusativo e -n para o singular e -nc para o plural. As palavras do g enero neutro, no acusativo, s ao id enticas ` a forma b asica4 fornecida nos vocabul arios. As termina c oes -n/-nc s ao sempre adicionadas ao tema da palavra. Como existem temas terminados de muitas formas em grego, a adi c ao das termina c oes de acusativo -n/-nc pode acarretar algumas adapta c oes de eufonia nas formas exionadas. Os nomes gregos s ao divididos em tr es grandes grupos, chamados declina c oes, segundo o tipo de tema:
A forma b asica de um nome, que e a forma apresentada nos dicion arios, pertence ao caso nominativo.
4
23
1a declina c ao: Temas terminados em a ou h. Ex.: yuq-, ski-, poiht-. As palavras da primeira declina c ao s ao principalmente femininas, havendo algumas masculinas. 2a declina c ao: Temas terminados em o. Ex.: njrwpo-, paido-. A maioria das palavras da segunda declina c ao e masculina ou neutra, mas existem algumas femininas, como dc caminho. 3a declina c ao: Temas terminados em consoante ou certas vogais e ditongos. Ex.: ndr-, gunak-, pad-. As palavras da terceira declina c ao podem ser de qualquer um dos g eneros.
4.3
O quadro abaixo resume as termina c oes de acusativo que efetivamente aparecem com palavras masculinas e femininas das tr es declin c oes: 1a dec. Singular Plural Exemplos: 1a dec. Singular yuq-n Plural yuq-c Observa c oes: 1. Nas palavras de terceira declina c ao, a termina c ao de acusativo sofre uma modica c ao de eufonia: e dif cil pronunciar pad-n; disso surge a modica c ao para pada. 2. Nas formas do plural, adapta c oes semelhantes ocorrem: yuqc; njrwp-o-nc njrpouc; pad-nc padac.
yuq--nc -hn/-an - ac
2a dec.
-on -ouc
3a dec.
- a - ac
3. Note que as termina c oes do acusativo plural da primeira e da segunda declina c oes s ao s labas longas, pois resultam da aglutina c ao de uma vogal com a termina c ao -nc: - ac, -ouc. O mesmo fen omeno n ao ocorre com os nomes de terceira declina c ao, pois neles h a apenas a transforma c ao de -nc em -ac, sem aglutina c ao com vogal.
24
4.4
Formas neutras
As formas de acusativo de palavras do g enero neutro s ao sempre iguais ` as formas do nominativo (forma b asica)5 . N ao existem palavras neutras da primeira declina c ao; as neutras de segunda e terceira declina c ao t em plural em -a:
t paidon t paida t sma t smata
4.5
O artigo
Singular Nom. Acus.
, , t tn, tn, t
4.6
Identica c ao da declina c ao
N ao se pode identicar a declina c ao a que pertence um nome apenas observando a sua termina c ao no nominativo. Por exemplo, gun e de terceira declina c ao (acus. tn gunaka), mas yuq e de primeira (acus. tn yuqn). Analogamente, t sma e de terceira declina c ao; o tema em consoante ca evidente no plural t smat-a. Esta diculdade decorre do fato de as formas do nominativo terem muitas vezes perdido algumas letras do nal por quest oes de eufonia. Entretanto, o radical pode ser facilmente identicado pela observa c ao da palavra exionada em qualquer outro caso. Nos dicion arios, s ao fornecidas as formas de nominativo e genitivo dos nomes. Isto permite identicar sempre a declina c ao a que pertence uma palavra.
4.7
Os adjetivos que aprendemos at e aqui, por exemplo sofc, sof, sofn, s ao formas que pertencem ` a primeira declina c ao (feminino) ou ` a segunda
Esta regra e v alida n ao s o no grego, mas tamb em no latim e em outras l nguas indoeurop eias cl assicas.
5
25
declina c ao (masculino e neutro), e exionam-se como tal. Deve-se ter em mente que um adjetivo ir a concordar com o nome a que se refere no g enero e no n umero, mas n ao necessariamente na declina c ao:
tn gajn yuqn tn gajn dn tn gajn gunaka tc gajc yuqc tc gajc doc tc gajc gunakac tn gajn poihtn tn gajn njrwpon tn gajn ndra toc gajoc poihtc toc gajoc njrpouc toc gajoc ndrac t gaj paida t gaj smata t gajn paidon t gajn sma
4.8
Vocabul ario
neanac, tn neanan rapaz filosofa, tn filosofan losoa dc, tn dn caminho t sma, pl. t smata corpo qrnoc, tn qrnon tempo odec ningu em, nenhum odema nenhuma odn nenhuma coisa, nada mnoc, h, on u nico; s o, sozinho dkaioc, a, on justo sthmi p or de p e; estabelecer nn agora e sempre
krh, tn krhn yuq, tn yuqn ski, tn skin poihtc, tn poihtn njrwpoc, tn njrwpon nmoc, tn nmon t paidon, pl. t paida t mtron, pl. t mtra nr, tn ndra gun, tn gunaka patr, tn patra mthr, tn mhtra pac, tn pada noc, a, on novo, jovem qra, tn qran pa s
4.9
Exerc cios
26
2. Forne ca o plural dos sintagmas acima. 3. Acrescente um adjetivo aos sintagmas do primeiro exerc cio. Escreva todos os sintagmas resultantes, tanto no singular como no plural. 4. Copie e traduza as frases abaixo. Identique quais acusativos modicam verbos e quais modicam adjetivos.
(a) sofc basilec tn nmon. (b) filosofan sofc neanac gajc. (g) o odn gajo ndrec kakc manjnousi tn filosofan. (d) odec njrwpoc sofc filosofan. (e) deiknasi t kal ka gaj e a filosofan sofa gunakec ka tc krac didskousin. () mtra stsin njrwpoi. (z) o plai sofo e njrpouc paideousin. (h) pac odn sofc ka kakc tn filosofan manjnei. (j) jlw nmouc tijnai ka didskein t kal. (i) o noi tn filosofan manjnousi kakc.
5. Reconhe ca as formas verbais abaixo. Mude o segundo verbo para a mesma forma (n umero e pessoa) que o primeiro.
(a) didnai (paidew) (b) sin (jlw) (g) ddomen (deknumi) (d) ete (ddwmi) (e) manjnete (tjhmi) () didskeic (ddwmi) (z) pojnskomen (sthmi) (h) stsin (didskw) (j) stnai (manjnw) (i) paideeic (sthmi)
6. Componha duas ora c oes nominais e duas ora c oes verbais utilizando o caso acusativo. Apresente as tradu c oes.
27
7. Forme novas ora c oes substituindo os adv erbios por acusativos. Apresente as tradu c oes.
(a) a e sofa gunakec nn manjnousin. (b) o plai sofo njrpouc didskousin.
o l osofo educa.
Aqui, filsofoc est a no caso nominativo. Existem situa c oes em que o caso nominativo e usado para descrever certos elementos do predicado. Isto ocorre em ora c oes em que existe um segundo elemento que se identica com o sujeito, isto e, que descreve o mesmo ser que o sujeito; e o que ocorre nas ora c oes nominais:
basilec stin sofc.
o rei e s abio.
Nesta ora c ao, o sujeito e basilec. A palavra sofc pertence ao predicado, mas ca no nominativo porque se refere ao mesmo ente que o sujeito.
5.1
Declina c ao do nominativo
1a Dec. Masc. Fem. 2a Dec. 3a Dec. Masc. e Fem. Neut. Masc. e Fem. Neut. -oc -on -c -oi -a -ec -a
Singular Plural
-a, -h
28
29
importante ressaltar que as termina E c oes -ai e -oi de nominativo plural s ao sempre breves, e n ao deslocam o acento das proparox tonas: njrwpoc, o njrwpoi (ao contr ario de toc njrpouc). Pela mesma raz ao, pode-se admitir o acento circunexo na pen ultima s laba deste tipo de plural: qr a, tn qr an, mas a qrai. Exemplos:
poihtc o poihta yuq a yuqa njrwpoc o njrwpoi dc a da t paidon t paida pac o padec gun a gunakec t sma t smata
As palavras da terceira declina c ao freq uentemente sofrem altera c oes fon eticas no sentido de simplicar a pron uncia. O tema de sma e na verdade smat-, mas no nominativo singular o t mudo e perdido. Analogamente, o -c nal de nomes masculinos e femininos da terceira declina c ao pode ser perdido: gun, por exemplo, possui tema gunak-. Ao acrescentar o -c, vem gunak-c gun. Um processo semelhante ocorre com pac: o tema pad-, acrescido de -c, d a pad-c pac. ` As vezes, esse -c nal combina-se com uma outra consoante de modo a fazer uma consoante dupla x ou y: flax guarda possui tema flak-, que combinado com o -c d a flak-c flax.
5.2
Part culas
Existem em grego algumas palavrinhas muito curtas, chamadas part culas, que se usam com duas nalidades b asicas: estabelecer conex oes entre elementos do discurso e assinalar certas nuances de tom, enfase ou sentido, que no portugu es seriam melhor expressas pela entona c ao da voz, pela gesticula c ao e pela pontua c ao. As part culas caracterizam-se por serem pospositivas, isto e, s ao postas depois do elemento ao qual se deseja conferir enfase ou alguma nuance de sentido. Al em disso, em grego e costume empregar pelo menos uma part cula para ligar cada nova ora c ao ` a ora c ao anterior de determinada maneira. Em portugu es, seria de mau estilo iniciar cada nova frase de uma seq u encia com um E. No grego este procedimento e natural.
30
d A part cula d e a forma mais simples e natural de estabelecer uma conex ao entre ora c oes em seq u encia. Sua tradu c ao poderia ser um e (eventualmente um mas ) n ao-enf atico:
> Aqillec stin n t skhn; d Ptrokloc frei onon.
Aquiles est a na tenda, e P atroclo est a trazendo vinho. ou: Aquiles est a na tenda, mas P atroclo est a trazendo vinho. Antes de uma vogal, o
d
realiza-se
Os deuses, por um lado, s ao imortais; os homens, por outro lado, s ao mortais. ou: Os deuses s ao imortais, mas os homens s ao mortais. A tradu c ao convencional de mn ... d e por um lado ... por outro lado, o que e demasiado enf atico e desajeitado, mas d a a id eia correta do sentido desta constru c ao. Pode-se produzir um sentido semelhante ao do mn ... d por meio da conjun c ao adversativa ll mas, exceto pelo fato de que a constru c ao mn ... d demarca exatamente quais s ao os dois elementos contrastados.
e mn lgei, kakc d prttei. lgei mn e, prttei d kakc.
Ele fala bem, mas age mal. Bem ele fala, mal ele age.
Em portugu es, esta sutileza de sentido seria mais bem expressa pelo tom de voz e pela gesticula c ao. O elemento contrastado e sempre o que vem antes da part cula. Quando o elemento que se deseja contrastar e um sintagma, como nr, a part cula e colocada logo depois da primeira palavra deste:
mn nr...
mn ...
mau.
tais.
toc mn didskei, toc d o.
d e ge A part cula d enfatiza e refor ca a palavra precedente, e seu signicado e semelhante ao de express oes como de fato, realmente, na verdade :
t d o jeo?
deuses?1 A part cula e especialmente comum com adv erbios e adjetivos. todos mesmo, absolutamente todos realmente sozinho, sozinho de fato e encl tica e possui signicado semelhante ao de .
pantec d mnoc d
A part cula
ge
jeo ge jnatoi.
sim s ao imortais.
on e ra A part cula on indica uma conseq u encia l ogica e seu signicado e semelhante ao de logo, portanto, em conseq u encia.
jeo on jnatoi.
A part cula
ra
t ra jeo?
te A part cula te e uma encl tica cujo signicado e semelhante ao da conjun c ao ka, com a diferen ca que e posta depois da palavra ` a qual se liga:
njrwpoi ka jeo njrwpoi jeo te
ou de um
te
e um
ka
tem o
32
tanto deuses como homens tanto deuses como homens tanto deuses como homens
A conjun c ao
ka
, em outras situa c oes, pode signicar at e, tamb em : at e tu, lho! Tamb em os deuses s ao imortais. Eles at e ensinam o b arbaro.
od
ka
e dado por
nem :
5.3
Pronome interrogativo
Voc e pode fazer perguntas do tipo Quem? e O qu e? em grego com o pronome interrogativo tc, t. O acento agudo destes pronomes nunca muda de agudo para grave. As formas tc quem? (masc./fem.) e t o qu e? (neutro) pertencem ` a terceira declina c ao e possuem tema tn-:
tc tna tnec tnac t t tna tna
Quem ensina Alexandre? O pai educa quem? O que (lit. que coisa ) e o homem? O que bebes? Que coisas o poeta mostra? Que homens (Quem no pl.) s ao bons?
5.4
Vocabul ario
flax, tn flaka guarda jnatoc, tn jnaton morte
33
jnhtc, , n asqrc, , n
Observe que o prexo - introduz uma nega c ao: jnatoc/ jnatoc, sofoc/sofc. Geralmente os adjetivos compostos (combina c oes de prexo e radical, ou de dois radicais) n ao t em uma forma separada para o feminino: jnatoc gun. O artigo ligado a um adv erbio ou a um innitivo produz um sintagma: o plai os homens de antigamente, a nn as mulheres de agora, t didskein o ensinar.
5.5
Exerc cios
(a) jnhto mn o njrwpoi, jnatoi d o jeo. (b) pojnskousi ka o filsofoi, noi d tc yuqc e. (g) o jeo pnta sofo. jeon d on t e kalc didskein. (d) odec on jnhtc pnta sofc ll t mn sofc, t d o. (e) didskei mn jec, manjnomen d o gajo. () tijasi nmouc o filsofoi ka toc njrpouc didskousin e t kal ka t gaj. (z) toc mn padac didskei patr, tc d krac mthr. (h) t d zw? okoun
1. Traduza.
t e ge manjnein?
(j) jnhto d o njrwpoi t smata ll ok pojnskousin o sofo o plai tc yuqc. (i) t mn deknumi, t d o.
2. Coloque o segundo nome de cada item no mesmo n umero e caso que o primeiro.
(a) tn poihtn ( neanac) (b) o ndrec ( filsofoc) (g) a gunakec (t paidon) (d) tn jnaton ( flax) (e) tn zwn (t mtron) () a skia ( poihtc)
2 isto
e,
34
4. Mude o n umero do sujeito (de singular para o plural ou vice-versa) e fa ca as demais mudan cas necess arias.
(a) pojnskousin o poihta. (b) mn paideei, d manjnei. (g) toc mn o jeo jlousi didskein, toc d o. (d) mn gun sof te ka kal, d nr sofc te ka asqrc. (e) o mn plai sofo te ka gajo, o d nn o.
5. Complete as frases com qualquer ant tese adequada. Apresente as tradu c oes.
(a) tc mn ... (b) mn yuq ... (g) tc mn gunakac ... (d) mn didskaloc nn ... (e) jlomen on didskein mn ...
6. Escreva respostas em grego para as perguntas. Escreva a tradu c ao das perguntas e respostas.
(a) t d o jeo? (b) tnac paideei didskaloc? (g) tc tnac paideei? (d) tnec o ndrec ka tnec a gunakec? (e) t d on yuq?
6.1
Pronomes pessoais
Os pronomes pessoais s ao os pronomes como eu, tu, ele, etc. A lista abaixo apresenta os pronomes pessoais gregos no nominativo e acusativo: Nominativo g eu s tu ele mec n os mec v os eles Acusativo m/me me, mim s/se te, ti o, a mc nos, n os mc vos, v os sfc os, as
O grego atico n ao tinha todas as formas do pronome pessoal de terceira pessoa. Essa falta e compensada pelo uso de outros pronomes. No acusativo, as formas de singular dos pronomes podem ser acentuadas ou encl ticas. As formas acentuadas d ao enfase, ao contr ario das formas encl ticas. No nominativo os pronomes s o s ao utilizados quando se deseja enfatizar o sujeito, visto que a desin encia do verbo j a fornece a informa c ao sobre quem pratica a a c ao verbal:
35
36 N os aprendemos. N os aprendemos. ou: N os e que aprendemos. N os(!) aprendemos. N os sim aprendemos. N os aprendemos, tanto eu como tu. Eu aprendo, voc es n ao.
atc, at, at
6.2
O pronome/adjetivo
O pronome atc, at, at pode funcionar como pronome verdadeiro ou como adjetivo. Sua declina c ao e semelhante ` a de um adjetivo como gajc, , n exceto pela termina c ao do neutro, que lembra a do artigo neutro t.
atc atn ato atoc at atn ata atc at at at at
O sentido b asico do atc, , e si, si mesmo. Quando n ao est a ligado ao artigo, serve basicamente para enfatizar (semelhante ao ipse do latim): e um pronome intensivo.
ato manjnomen
N os mesmos aprendemos. (si mesmos + n os = n os mesmos) As pr oprias mulheres aprendem. As pr oprias mulheres aprendem. (as mulheres + si mesmas)
Quando e ligado ao artigo em um sintagma, seu signicado passa a ser o mesmo (semelhante ao latim idem ):
a ata gunakec manjnousin. didskw toc atoc ndrac.
Nos casos que n ao o nominativo, seu signicado e semelhante ao de um pronome pessoal de terceira pessoa:
atn didskw atoc didskw sfc didskw
37
6.3
Pronomes demonstrativos
Pronomes demonstrativos s ao pronomes que indicam ou descrevem pessoas ou coisas apontando para eles.
6.3.1
O pronome otoc, ath, toto esse, essa, isso aponta para uma pessoa ou coisa pr oxima. O quadro abaixo mostra as formas de nominativo e acusativo deste pronome:
otoc toton otoi totouc ath tathn atai tatac toto toto tata tata tout-/taut-
6.3.2
O pronome de, de, tde este, esta, isto aponta para uma pessoa ou coisa pr oxima. A declina c ao deste pronome e perfeitamente an aloga ` a do artigo com uma termina c ao -de acrescentada:
de tnde ode tosde de tnde ade tsde tde tde tde tde
O pr oprio artigo era, em uma epoca mais antiga, um demonstrativo. No per odo cl assico, o artigo sozinho tinha um sentido demonstrativo fraco. O pronome de, de, tde e uma forma intensicada do artigo. A principal diferen ca entre otoc e de e que, no discurso, o primeiro e utilizado para referir uma coisa j a mencionada, ao passo que o segundo serve para referir uma coisa que ser a mencionada em seguida :
toto mn sofc nr, tde d o. Com rela c ao a isso (o que acabo de mencionar) o homem e s abio, mas com rela c ao a isto (o que vou mencionar agora), n ao e. tde didskei ele ensina isto (o seguinte) tata didskei ele ensina isso (isso que falei)
Uma outra diferen ca sutil entre esses pronomes e que a forma otoc pode indicar uma pessoa ou coisa pr oxima do interlocutor: otoc esse a . A forma de, pode outro lado, pode indicar uma pessoa ou coisa pr oxima de quem fala: de este aqui.
38
6.3.3
O demonstrativo kenoc, kenh, keno aquele, aquela, aquilo aponta para uma pessoa ou coisa que est a afastada. Suas formas de nominativo e acusativo s ao:
kenoc kenon kenoi kenouc kenh kenhn kenai kenac keno keno kena kena
Observe que as formas do neutro tamb em lembram o artigo t. No mais, a declina c ao segue o mesmo padr ao que gajc, , n. Todos os pronomes demonstrativos s ao usados sempre em posi c ao predicativa (n ao se ligam ao artigo):
kenoc nr. kenh gun filsofoc tathn tn gunaka didskw.
A falta do nominativo dos pronomes pessoais de terceira pessoa e suprida pelo uso dos demonstrativos:
paideousin otc te ka ath.
6.4
Pronomes reexivos
Existem casos em que um pronome n ao desempenha a fun c ao de sujeito (e n ao vai no nominativo), mas mesmo assim seu antecedente e o sujeito da ora c ao. Observe o exemplo em portugu es: M ario se educa. Note que o pronome se tem por antecedente M ario, mas aparece em forma obl qua. Nesta ora c ao, o se est a desempenhando a fun c ao de objeto direto, a fun c ao do caso acusativo. Em grego, os pronomes reexivos s ao usados para indicar este tipo de situa c ao, em que a a c ao verbal, realizada pelo sujeito, dirige-se para o pr oprio sujeito. Diz-se que a a c ao verbal retorna ou reete sobre ele.
mautn paidew autn paidepeei autn mn paideei, atn d o.
Eu me educo. / Eu educo a mim mesmo. Ele se educa. / Ele educa a si mesmo. Ele educa a si mesmo, mas n ao a ela.
CAP ITULO 6. PRONOMES Note que o pronome reexivo e diferente do pronome intensivo.
mautn atc paidew.
39
Fem.
mautn seautn/sautn autn/atn mc atc mc atc autc/atc
Neut.
aut/at
aut/at
eu mesmo, eu mesma tu mesmo, tu mesma ele mesmo, ela mesma n os mesmos, n os mesmas v os mesmos, v os mesmas eles mesmos, elas mesmas
6.5
A conjuga c ao do verbo
em
O verbo em ser, estar e da conjuga c ao atem atica. O seu tema e s-, como pode ser visto na forma smn. Entretanto, este verbo e irregular e suas formas devem ser memorizadas.
em e st(n) smn st es(n)
O innitivo e enai ser. Todas as formas acima (com exce c ao de e e enai) s ao encl ticas, mas por conven c ao levam o acento agudo na s laba nal quando s ao citados fora de contexto. Al em disso, existem algumas situa c oes em que palavras encl ticas podem ser acentuadas, segundo regras que veremos em outro momento. poss E vel manter o acento agudo nal quando se deseja enfatizar o verbo. Al em disso, coloca-se o acento na primeira s laba na forma sti quando se inicia uma nova frase frase ou quando tem o sentido de existir, haver :
sti potamc
H a um rio
6.6
Vocabul ario
40
grwn, tn gronta velho (homem) geraic, , n velho (adj.) gr (part cula explicativa) pois nw para cima ktw para baixo t dron, pl. t dra presente
ec, ma, n um (numeral) odec, odema, odn nenhum pc, psa, pn todo VEllhn, tn VEllhna grego (pessoa) <Ellc, tn <Ellda Gr ecia
Note que odec e uma palavra composta por od ec. Tanto odec como s ao da terceira declina c ao no masculino e no neutro, com tema em n-: na, odna. No feminino, pertencem ` a primeira declina c ao: man, odeman. Note tamb em que pc, psa, pn e de terceira declina c ao no masculino e neutro, com tema pnt-, e de primeira declina c ao no feminino: pntec 'njrwpoi, psai gunakec, pnta paida. Geralmente este adjetivo e colocado em posi c ao predicativa, mas tamb em pode ir na posi c ao atributiva: pntec o njrwpoi/o pntec njrwpoi. A part cula gr indica uma explica c ao e e pospositiva (nunca aparece na primeira posi c ao): pojnskousi pntec o njrwpoi. jnhto gr esin.
ec
6.7
Exerc cios
(a) VEllhnec e padc ste, grwn d VEllhn ok stin. noi gr ste tc yuqc pntec. Pltwn. (b) tn <Ellda paideei poihtc. Pltwn. (g) ec nr odec nr.
1. Traduza.
(d) atai a do ok esn a ata. mn gr nw estn, d ktw. (e) pntec d on manjnomen e od sofc odec sti jnhtc, ll sofoi mec pntec te ka psai. () nw dc ka ktw ma st ka at. (z) o pntec njrwpoi n te ka t at. (h) d Swkrthc grwn ok stin. t mn gr sm ge geraic, tn d yuqn sti neanac.
41
(j) zwn te ka jnaton o jeo didasin. yuq gr jnatoc ka smen sma jnhto pntec o njrwpoi. (i) t mn autn pnta didskein kaln sti ka gajn, t d odn jlein manjnein e asqrn. neanai. o gr sofo ge tc yuqc smen
2. Coloque o segundo nome de cada item no mesmo n umero e caso que o primeiro.
(a) o VEllhnec ( poihtc) (b) a gunakec ( dc) (g) tn flaka ( patr) (d) toc jeoc ( neanac) (e) toc didasklouc ( krh) () tc skic (t dron) (z) tn yuqn ( dc) (h) tn gunaka ( pac) (j) a krai (t mtron) (i) o nmoi (t sma)
42
7.1
Aspecto verbal
A l ngua grega permite expressar a id eia da a c ao verbal de diferentes maneiras com rela c ao ` a continuidade e acabamento, o que se denomina aspecto do verbo. Quando desejamos expressar uma a c ao verbal como uma atividade continuada ou repetitiva, utilizamos o aspecto durativo. S ao exemplos que ilustram o aspecto durativo:
grfw grafon gryw
O verbo com aspecto durativo n ao informa nada sobre o resultado da a c ao: fegei ele foge, ele est a fugindo n ao nos informa se o sujeito conseguiu escapar ou n ao. Em outras palavras, a a c ao verbal no aspecto durativo e incompleta. Quando desejamos expressar uma a c ao completada, com um resultado permanente, utilizamos o aspecto perfeito 1 . Assim,
ggrafa pistoln gegrfh pistoln
Eu escrevi uma carta (e ela est a terminada). Eu tinha escrito uma carta (e ela estava terminada).
43
44
Quando desejamos expressar a realiza c ao simples de uma a c ao verbal utilizamos o chamado aspecto pontual.
graya basilesei
O aspecto pontual do verbo e considerado ilimitado ou indenido, pois n ao sofre a limita c ao de continuidade do aspecto durativo nem a limita c ao de acabamento do aspecto perfeito. Cada um destes aspectos e expresso pelo uso de um radical verbal diferente. Os verbos no tempo presente apresentam sempre o aspecto durativo. No tempo passado, o verbo pode ser utilizado de diferentes maneiras e com todos os tr es aspectos, mas neste cap tulo estudaremos apenas dois casos: o imperfeito (tempo passado com aspecto durativo) e o aoristo (tempo passado com aspecto pontual).
7.2
Imperfeito e aoristo
O tempo imperfeito (do latim, inacabado ) expressa uma a c ao passada com uma id eia de continuidade, enquanto que o aoristo (do grego, intederminado ) expressa uma a c ao passada de maneira simples ou pontual:
-manjn-o-men -mj-o-men
A indica c ao de tempo passado se d a pelo uso combinado de um prexo (o aumento, que nos exemplos acime e o -) e termina c oes espec cas para tempo passado (as desin encias secund arias ), que s ao em alguns casos diferentes das desin encias prim arias (desin encias do presente). A indica c ao de aspecto se d a pelo radical verbal utilizado: o radical manjan do presente indica aspecto durativo, ao passo que o radical maj do aoristo indica aspecto pontual.2 Assim como no tempo presente, as desin encias de tempo passado podem ser ligadas ao verbo de forma tem atica ou atem atica. Neste cap tulo estudaremos apenas as formas tem aticas.
Em geral n ao pode se deduzir o tema do aoristo a partir do tema verbal do presente. Por essa raz ao, os dicion arios e vocabul arios costumam fornecer, al em do presente do indicativo, o aoristo dos verbos.
2
45
7.3
Aumento
O prexo indicativo de tempo passado e chamado aumento verbal. Quando o radical come ca com uma consoante, o aumento e feito adicionado-se um na frente do tema:
manjnomen manjnomen
Quando o radical come ca com vogal, o aumento consiste em alongar essa vogal:
jlomen jlomen
Esse processo de alongamento da vogal inicial e bem-comportado na maioria dos casos, mas os verbos come cados com a alongam para h:
gomen gomen
7.4
A forma de 2a pessoa do singular admite as variantes -c/-sja, e a 3a pessoa do plural, as variantes -n/-san. Na conjuga c ao tem atica, essas desin encias s ao acrescentadas ao radical do verbo por meio da vogal tem atica, como ilustrado pelo quadro abaixo: Imperfeito
-mnjan-o-n -mnjan-e-c -mnjan-e-(n) -manjn-o-men -manjn-e-te -mnjan-o-n
Aoristo
-maj-o-n -maj-e-c -maj-e-(n) -mj-o-men -mj-e-te -maj-o-n
importante ter em mente que estas termina E c oes indicam o sujeito verbal, mas o tempo passado s o ca denido em conjunto com o aumento.
46
7.5
Imperfeito do verbo
em
O verbo em e irregular no imperfeito, e suas formas devem ser conhecidas de mem oria. Este verbo n ao possui aoristo. O quadro abaixo fornece o imperfeito e, para ns de compara c ao, o presente do verbo em. Imperfeito
-n / -sja -n -men -te / s-te -san
Presente
em e st(n) smn st es(n)
7.6
Muitas vezes os verbos gregos s ao compostos com certos prexos que intensicam ou esclarecem determinados sentidos.
pros-gw k-frw na-frw kat-gw pros-ana-trqw
conduzir para carregar para fora carregar para cima conduzir para baixo correr para cima na dire c ao de
O sentido particular que um verbo adquire com a adi c ao de um prexo pode ser idiom atico. O aumento indicativo de tempo passado deve ser aplicado diretamente sobre o tema b asico de um verbo, e n ao no prexo separ avel. Assim, o imperfeito de katgw e katgon, em analogia a gw/gon. Embora o acento dos verbos caia normalmente na s laba mais distante poss vel do nal (acento recessivo), n ao se pode recuar o acento at e o prexo separ avel. Por essa raz ao e que temos o imperfeito katgon (e n ao kthgon). Os prexos separ aveis t em esse nome porque ` as vezes eles se desprendem completamente do verbo, atuando como se fossem adv erbios normais. Eventualmente, o prexo separ avel pode ocorrer antes de um nome, o qual modica. Nesse caso, o prexo passa a atuar como uma preposi c ao. De forma geral, pode-se entender que tanto os prexos verbais como as preposi c oes possuem (ou possu ram em algum momento) um sentido adverbial independente, que gradualmente se perdeu ` a medida em que foram se associando a verbos (prexos) ou a nomes (preposi c oes). Isto pode ser exemplicado pelas ora c oes abaixo, cujo sentido e praticamente igual:
47
Ele nos conduzia para a morte. Ele nos conduzia para a morte. Ele nos conduzia para a morte.
Em todas essas ora c oes, o prc ajuda dar a no c ao de rumo a, seja como preposi c ao ou como prexo. Na terceira frase o prc est a repetido, o que produz um certo refor co da id eia. Coisa semelhante ocorre em portugu es, por exemplo, com nossas nega c oes repetidas: N ao vi ningu em.
7.7
Vocabul ario
ec para, para dentro de kat para baixo; conforme n para cima glssa, tn glssan l ngua glssan hmi falar uma l ngua lejroc, tn lejron perdi c ao, morte, ru na delfc, tn delfn irm ao floc, tn flon amigo pollo, a, muitos deinc, , n terr vel mc, , n meu sc, , n teu pax uma vez suneqc continuamente e bem kakc mal e/kakc psqw ser bem/mal tratado gwge eu mesmo
48
Note que o aoristo de um verbo pode ser completamente diferente da forma de presente, mas existem semelhan cas em certos casos. O tema presente de determinados verbos e formado a partir do acr escimo de -n- ou -anao tema do aoristo:
labmajtuqpi-
lambanmanjantugqanpin-
A termina c ao do presente:
-(i)sk-
eriskjnskpasq-t-
: > >
pptw tktw
> >
pipttikt-
Todas essas mudan cas s ao diferentes maneiras pelas quais o radical da a c ao verbal simples adquire o aspecto durativo. Pode-se observar que o tema do aoristo geralmente apresenta semelhan cas com o radical de substantivos relacionados:
tuqjanlabepmajdrampaj-
7.8
Exerc cios
49
3. Note o padr ao das frases gregas e verta para o grego as ora c oes em portugu es utilizando o mesmo padr ao.
(a) deinn t tktein. Sofoklc
Eles n ao eram divinos em nada. A mulher era s abia com rela c ao ao falar. Ningu em e, ele pr oprio, s abio em rela c ao a todas as coisas.
(g) glssa polloc ec lejron gagen. Mnandroc
Os deuses o trouxeram ` a losoa. O deus estava te conduzindo para o caminho. A mulher carregou os presentes para a Gr ecia.
CAP ITULO 7. IMPERFEITO E AORISTO TEMATICOS 4. Mude os verbos do aoristo para o imperfeito. Troque o adv erbio por suneqc para enfatizar a mudan ca de aspecto.
(a) toc d jeoc hron gwge kakoc pax. (b) kakc d pajon pax pntec ka poll. (g) tekon d <Ekbh ka Pramoc padac pax. (d) o d neanai majon pax t kaln ka gajn. (e) pax dramon prc toc delfoc toc moc. () dra d negkec prc tn sn mhtra pax. (z) pomen mec pax. (h) lbete d dra kal pax. (j) pax d fugen tn <Ellda. (i) flouc d polloc sqomen pax.
50
pax
5. Preencha as lacunas com os verbos dos par enteses no tempo passado e aspecto adequado.
(a) ath mthr m. m gr (b) atn d lipen yuq ka (g) o mn kalc (d) glssan nai padec . (tktw) . (pojnskw) e, o d kakc. (qw) . (manjnw) , o d kako
8.1
Imperfeito
Tal como ocorre com as formas do presente, o tema verbal atem atico termina em vogal longa nas formas do singular e em vogal breve nas formas do plural: Presente: tjh-mi / tje-men Imperfeito: -tjh-n / -tje-men O quadro a seguir exemplica a conjuga c ao do imperfeito de deknumi mostrar e sthmi por de p e:
-dekn u-n -dekn u-c -dekn u-deknu-men -deknu-te -deknu-san
eu mostrava tu mostravas ele/ela mostrava n os mostr avamos v os mostr avais eles mostravam
O verbo sthmi inicia por vogal, e portanto o aumento que recebe e simplesmente o alongamento do i inicial, que e breve no presente ( i) e longo no imperfeito ( i). A conjuga c ao imperfeito de ddwmi dar, tjhmi p or e hmi enviar apresenta uma irregularidade na forma longa do tema verbal. O tema didw- aparece como didou-, e os temas tijh- e h- mudam para tijei- e ei- na segunda e terceira pessoas: 51
52
eu dava
eu punha
eu enviava
Com rela c ao ao i inicial do verbo hmi, ocorre o mesmo que no verbo sthmi: ele e breve no presente e longo no imperfeito.
8.2
Aoristo
Da mesma forma que acontece na conjuga c ao tem atica, o aoristo e assinalado por uma mudan ca de tema verbal. Essa mudan ca n ao pode ser deduzida da forma de presente, e deve ser memorizada. Existem dois tipos de aoristo atem atico. O primeiro deles e mais comum e o aoristo sigm atico ou aoristo primeiro. Este grupo se caracteriza por formar o radical do aoristo pelo acr escimo do suxo -sa- ao tema.
paidew -padeu-sa
eu educo eu eduquei
O outro tipo de aoristo atem arico e o aoristo segundo, no qual as desin encias s ao unidas diretamente ao tema, sem a interven c ao de qualquer suxo.
banw bhn
eu caminho eu caminhei
Note que o tema do aoristo segundo n ao muda para uma forma breve no plural, mas permanece sempre com o tema bh. Em certos casos, o sigma do aoristo sigm atico pode ser combinado com outra letra dando uma consoante dupla:
pmpw grfw deknumi
53
O sigma de certos aoristos sigm aticos tamb em pode ser perdido ao ser combinado com temas verbais terminados em consoante l quida (r, l) ou nasal (m, n). Ent ao, a s laba anterior sofre alongamento para compensar a perda do sigma:
mnw ggllw krnw
O aoristo de ddwmi, tjhmi e hmi e irregular: nas formas de singular, eles seguem a conjuga c ao de aoristo sigm atico com o suxo -ka-, que e uma variante do -sa-:
-dw-ka -dw-kac -dw-ke(n) -do-men -do-te -do-san
eu dei
eu pus
eu enviei
Observe que estes tr es verbos alternam o radical do aoristo entre dw/do, jh/je e /e nas formas de singular e plural. Estes s ao os u nicos em que esta irregularidade ocorre.
8.3
Embora o imperfeito e o aoristo sempre tenham a caracter stica b asica dos aspectos durativo e pontual (ou indeterminado) em um tempo passado, existem tamb em algumas aplica c oes peculiares destes tempos verbais:
8.3.1
Aoristo gn omico
Em grego, normalmente os ditados e prov erbios s ao colocados no aoristo. Se em portugu es dizemos que beleza n ao p oe mesa, em grego esta frase seria expressa talvez como beleza nunca p os mesa. E poss vel que a raz ao para se usar um tempo passado para dizer uma verdade geral relacione-se com a tradi c ao oral grega de mitos e hist orias, que pressupunha que a verdade era um paradigma atemporal tirado do passado.
8.3.2
Imperfeito de tentativa
O imperfeito emprega o aspecto durativo, que d a a id eia de desenrolar da a c ao sem contudo determinar seu acabamento. Esta id eia de a c ao incompleta ou
54
inconclusa pode sugerir em determinados contextos que houve uma tentativa, sem armar nada sobre o resultado:
peijen mc feugon
ele vos persuadia / ele tentava persuadir-vos eu fugia / eu estava tentando fugir
8.3.3
Imperfeito de a c ao habitual
O aspecto durativo do imperfeito pode indicar uma a c ao passada que era praticada habitualmente:
Swkrthc sper ggnwsken otwc lege. Xenofn
8.3.4
importante ter em mente que a escolha entre imperfeito e aoristo n E ao reete a natureza da a c ao verbal, mas apenas a perspectiva que a pessoa que fala escolheu por conveni encia. A morte de S ocrates aconteceu da meneira como aconteceu, mas cabe ao falante escolher o modo de dizer:
gennawc pjanen Swkrthc. gennawc pjnsken Swkrthc.
8.4
Vocabul ario
krnw, krina julgar, arbitrar tjhmi, jhka p or ddwmi, dwka dar hmi, ka enviar banw, bhn caminhar gignskw, gnwn conhecer, reconhecer frw, negka/negkon carregar arw, ra elevar, levantar arw, elon pegar, tomar kajairw, kajelon derrubar
paidew, padeusa educar didskw, ddaxa ensinar jlw, jlhsa querer pejw, peisa persuadir grfw, graya escrever pmpw, pemya enviar prttw, praxa fazer, realizar deknumi, deixa mostrar mnw, meina permanecer ggllw, ggeila anunciar fjerw, fjeira destruir, corromper
55
Note que uns poucos verbos apresentam dois aoristos, um sigm atico e outro segundo. Em tais verbos muitas vezes existe uma distin c ao entre um sentido transitivo e um intransitivo, cada um associado a um aoristo. O verbo sthmi, por exemplo, possui um sentido transitivo (que exige acusativo) em sthsa atn rjn eu o pus reto em p e ; gunaka sthsa kritn eu coloquei uma mulher como ju za. O sentido intransitivo aparece em atc sthn eu mesmo quei de p e. Observe que o verbo dw tem dois aoristos, mas o aoristo sigm atico parece nunca ter sido usado sem um prexo separ avel: kat-dusen ec jnaton tn yuqn ele fez a alma descer para a morte ; katdu ec jnaton ele desceu para a morte. O suxo -thc denota a pessoa que pratica uma a c ao, de maneira semelhante ao suxo -or do portugu es: kritc julgador, majhtc aprendedor, poihtc fazedor.
8.5
Exerc cios
1. Identique cada um dos verbos do vocabul ario com rela c ao ao tipo de aoristo. 2. Mude os verbos das frases para o presente.
(a) nbh yuq ec toc jeoc. (b) jlhsan o majeta manjnein. (g) nmouc jhken filsofoc ka grayen. (d) toc dikaouc grontac sthsan kritc. (e) Swkrthc toc neanac fjeiren. () polloc njrpouc ddaxen Eripdhc.
56
3. Mude os verbos das frases acima para o imperfeito. 4. Coloque o segundo verbo de cada item na mesma forma que o primeiro.
(a) majen (sthmi) (b) pejnete (banw) (g) jhka (fegw) (d) eqen (dw) (e) dwka (fjerw) () pempec (krnw) (z) gnwsan (krnw) (h) ddaxan (trqw) (j) tktomen (jlw) (i) praxac (mnw) (ia) ggllete (sthmi) (ib) ggelate (sthmi) (ig) ken (pejw) (id) deknute (gignskw) (ie) negkan (lepw) (i) dute (frw) (iz) tjhn (prosbanw) (ih) dosan (hmi) (ij) pratton (sthmi) (k) sqete (lgw)
5. Observe o padr ao das frases gregas e verta para o grego as ora c oes em portugu es usando o mesmo padr ao.
57
(c/ti que ) Voc e percebeu que o aluno era professor. Voc e julgou que o poeta era bom. Ele disse que S ocrates era um l osofo. Escreveste que S ocrates corrompia os rapazes. O guarda anunciou que S ocrates morreu. Todos julgaram um homem bom, o outro mau. Os deuses enviam umas almas para cima, outras para baixo. O aluno aprendeu umas coisas bem, outras mal.
O nobre professor costumava fazer tal como ensinava. Os poetas nem sempre falam como escrevem.
O caso genitivo desempenha essencialmente a fun c ao de adjunto adnominal restritivo, isto e, ele acrescenta a um nome uma id eia que restringe, limita esse nome. Quando dizemos patrc a p atria podemos estar nos referindo a qualquer p atria; quando dizemos yuqc patrc a p atria da alma o sentido de p atria ca mais restrito e limitado. Os adjetivos tamb em podem desempenhar um papel semelhante:
patrc gaj patrc yuqc patrc
(id eia simples) (id eia limitada por adjetivo) (id eia limitada por substantivo no genitivo)
Observe mais estes exemplos de nomes, e suas modica c oes com adjetivos ou termos no genitivo:
politea > Ajhnaa politea tn > Ajhnawn politea t mjhma t paideion mjhma t to paidc mjhma nmoc njrpinoc nmoc tn njrpwn nmoc
a a a a a a a a a
constitui c ao constitui c ao ateniense constitui c ao dos atenienses li c ao li c ao infantil li c ao da crian ca lei lei humana lei dos homens
58
59
9.1.1
O caso genitivo, em sua fun c ao adnominal, muitas vezes expressa a id eia de posse.
m mthr mthr mo
a minha m ae a m ae de mim
Ele deu um presente digno. Ele deu um presente de uma dracma. (no valor de uma dracma).
H a nomes que expressam uma id eia incompleta e devem receber algum tipo de complemento. Por exemplo, n ao h a simples medo, simples desejo, nem um rei pode ser simplesmente rei. Temos medo de algo, desejo de algo, um rei e rei de determinados s uditos. Esses nomes que pedem complemento freq uentemente v ao com um genitivo em grego:
to jantou fboc datoc pijuma basilec ndrn
Estes foram apenas alguns exemplos. O genitivo pode ser usado em muitas outras situa c oes.
9.1.2
Da mesma maneira que o adjetivo, um termo no genitivo pode ser colocado em posi c ao atributiva (dentro do sintagma) ou predicativa (fora do sintagma):
tn njrpwn nmoc gajc. nmoc tn njrpwn stn. ndrc sofo sti t didskein. t drn st mic draqmc.
A lei dos homens e boa. A lei e dos homens. E (pr oprio) do homem s abio ensinar. O presente e de uma dracma.
9.2
Alguns verbos possuem a mesma raiz ou por c ao b asica que determinados substantivos. Quando isso acontece com um substantivo que pede genitivo, e normal que o verbo correspondente tamb em leve seu complemento no genitivo. Por exemplo, o verbo basilew tem a mesma raiz que o substantivo basilec. Ambos recebem seu complemento no genitivo:
60
Outros exemplos:
pijuma datoc pijumw datoc onou plhsmon onou plhrw
desejo de agua tenho desejo de agua / desejo agua saciedade de vinho encho de vinho
Alguns verbos pedem complemento no genitivo mesmo n ao havendo qual o caso de metqw participar, yaw tocar, entre quer substantivo relacionado. E outros. Assim como os verbos, tamb em determinados adjetivos podem receber o complemento no genitivo. Diz-se que a pessoa experiente e aquela que possui experi encia ; mas a experi encia e sempre experi encia de alguma coisa. Dir amos em grego que um guia deve ter experi encia dos caminhos.
mpeira dn mpeiroc dn
9.3
O caso genitivo assume no grego as fun c oes do antigo caso ablativo, que dava a id eia b asica de separa c ao. Algumas rel quias do antigo caso ablativo podem ser vistas em palavras terminadas em -jen como yjen do alto, >Ajnhjen de Atenas, pjen donde. A raz ao pela qual o genitivo p ode assumir fun c oes do ablativo e, aparentemente, a proximidade entre certas id eias j a expressas pelo genitivo e a id eia de separa c ao. Por exemplo, pnwn metqw participo dos sofrimentos (dentre os sofrimentos, tenho uma parte separada para mim); pnwn lgousin eles deixam de sofrimentos (eles afastam-se dos sofrimentos); rtou sjw eu como do p ao (eu como uma parte separada da totalidade do p ao). Em muitos casos ca a d uvida sobre se um genitivo e verdadeiro ou tem fun c ao ablativa.
9.3.1
Genitivo partitivo
Dentro da fun c ao ablativa, o genitivo muitas vezes indica a totalidade da qual uma parte e separada. Este e o genitivo partitivo.
odec njrpwn polla gunaikn
CAP ITULO 9. CASO GENITIVO O genitivo partitivo e colocado muitas vezes na posi c ao predicativa:
a sofa tn gunaikn Swkrthc tn filosfwn n
61
as s abias dentre as mulheres S ocrates era dos l osofos (um dentre os)
9.3.2
A fun c ao ablativa do genitivo pode ser tornada mais clara por meio de preposi c oes ou prexos verbais espec cos que denotam separa c ao, como p (para longe de ) e k/x (para fora de ).
p tn njrppwn dramen. k to okou trqei. met flwn manjneic.
Ele correu para longe dos homens. Ele corre para fora da casa. Tu aprendes com amigos. (como um no meio de um grupo de amigos) Ele foge da m ae. (vindo do lado da m ae) Eu desci do Olimpo. (caminhei para baixo vindo do Olimpo)
Estas preposi c oes simplesmente esclarecem o sentido ablativo do caso genitivo. J a vimos como o caso acusativo tamb em pode ser usado com preposi c oes para esclarecer seu sentido. Os diferentes usos dos casos com preposi c oes e idiom atico e vai se tornando mais familiar ` a medida em que voc e l e mais grego. Entretanto, algumas generalidades devem ser assinaladas. As preposi c oes compensam a perda diversos casos que n ao mais existem na l ngua grega. Al em do suxo ablativo -jen, tamb em existe um suxo -de ou -se que indica destino : >Ajnaze (i.e. >Ajnas-de) rumo a Atenas, okade para casa, yse para cima. Afora estas palavras, a l ngua grega expressa a id eia de movimento rumo a por meio do acusativo com certas preposi c oes.
par mhtra fegei.
9.4
A fun c ao adverbial do genitivo tem sentido diferente da do acusativo. O genitivo sempre expressa um envolvimento menos completo ou menos imediato que o acusativo. Considere por exemplo o verbo kow ouvir, escutar. Na ora c ao com acusativo kow tn ndra escuto o homem, o sentido e como percebo a presen ca do homem pelos ru dos. Com genitivo a situa c ao e totalmente outra: kow to ndrc literalmente escuto do homem, ou seja, escuto as coisas da
62
parte do homem. Aqui n ao se trata de escutar os ru dos, mas as coisas que ele nos diz.
sjw rton. sjw rtou. tn onon pnw. to onou pnw. tn ndra kow. to ndrc kow.
Eu Eu Eu Eu Eu Eu
como p ao. (habitual ou completamente) como do p ao. bebo o vinho. (a totalidade do vinho) bebo do vinho. escuto o homem. (percebo seus ru dos) escuto do homem. (escuto o que ele diz)
9.5
Declina c ao do genitivo
1a Dec. Masc. Fem. 2a Dec. 3a Dec. Masc., Fem. e Neut. Masc., Fem. e Neut.
-ou -wn -oc -wn
Singular Plural
-ou
-ac, -hc -n
Observe que o genitivo plural da primeira declina c ao sempre leva acento circunexo na u ltima s laba, devido ` a contra c ao -wn > -n. Com exce c ao do genitivo singular de terceira declina c ao (-oc), sempre que o acento cair na u ltima s laba ele ser a circunexo: yuq, tc yuqc.
9.5.1
Exemplos
1a Dec.
to o tn poihtc poihto poihta poihtn
2a Dec.
njrwpoc njtrpou njrwpoi njrpwn
3a Dec.
pac paidc padec padwn
tc a tn
dc do do dn
t to t tn
63
9.5.2
Nomes sincopados
O suxo -hr/-er designa a pessoa que pratica uma a c ao, analogamente ao suxo -thc j a estudado. Este suxo aparece em patr pai, mthr m ae, jugthr lha, nr homem. A vogal deste suxo pode variar nos diferentes casos da declina c ao, ocorrendo como -hr, -er ou at e mesmo -r (vogal est a ausente, o chamado grau zero). Assim, o acusativo de patr e tn patra, e no genitivo to patrc podemos observar a ocorr encia do grau zero. Esta varia c ao e chamada s ncope.
tn to o toc tn patr patra patrc patrec patrac patrwn nr ndra ndrc ndrec ndrac ndrn tn tc a tc tn mthr mhtra mhtrc mhtrec mhtrac mhtrwn jugthr
lha
9.5.3
No genitivo dos substantivos monossil abicos de 3a declina c ao, o acento geralmente se desloca para a s laba nal: nx noite, gen. tc nuktc/tn nuktn. O substantivo gun mulher, apesar de n ao ser um monoss labo, tamb em tamb em segue esta regra. O substantivo pac menino e o adjetivo pc todo s ao exce c oes, pois conformam-se a essa regra apenas no sinular: to paidc, tn padwn e pantc, pntwn.
9.6
Vocabul ario
ksmoc, to ksmou universo; ornamento rtoc, to rtou p ao onoc, to onou vinho pnoc, to pnou pena, fadiga, trabalho jugthr, tc jugatrc lha t dwr, to datoc agua t mjhma, to majmatoc
draqm, tc draqmc dracma (unidade monet aria igual a seis obolos; um trabalhador ganhava de um a dois obolos por dia) politea, tc politeac constitui c ao pijuma, tc pijumac desejo patrc, tc patrdoc p atria
64
pmplhmi, plhsa encher lgw, llhxa cessar, deixar de met (+gen.) com k (+gen. abl.) para fora de p (+gen. abl.) para longe de par (+gen. abl.) para longe do lado de kat (+gen. abl.) para baixo, vindo de; (+acus.) na dire c ao de, de acordo com g, m/me, mo/mou mec, mc, mn s, s/se, so/sou mec, mc, mn
xioc, -a, -on digno njrpinoc, -h, -on humano nx, tc nuktc noite sjw, jagon comer kow, kousa ouvir, escutar paw, paisa bater yaw, yausa tocar metqw, metsqon participar basilew, basleusa reinar, ser rei
9.7
Exerc cios
1. Identique a declina c ao de cada um dos substantivos do vocabul ario. 2. Identique cada verbo do vocabul ario com rela c ao ao tipo de aoristo. 3. Passe os sintagmas nominais para o genitivo.
(a) t njrpina majmata (b) a kala nktec (g) t kaln dwr (d) o mpeiroi ndrec (e) tn gajn onon () pntac toc rtouc (z) tn xmpanta ksmon (h) psan politean (j) kenhn tn padrda (i) polla draqma (ia) otoc sofc njrwpoc (ib) mec o patrec (ig) jugatrac sofc (id) toc sfouc padac (ie) a ata do (i) neanan tn asqrn (iz) toc jantouc jeoc (ih) o sofo poihta (ij) asqroc jantouc (k) tn gajn qran
CAP ITULO 9. CASO GENITIVO 4. Mude o segundo substantivo para a mesma forma que o primeiro.
(a) tc politeac ( patrc) (b) a mhtrec ( rtoc) (g) tn nkta ( mra) (d) tc qrac ( poihtc) (e) to okou (t dwr) () tc krhc ( pijuma) (z) tc <Elldoc ( neanac) (h) toc padac ( jugthr) (j) tn jen ( VEllhn) (i) tn gerntwn ( yuq) (ia) to paidou (t sma) (ib) tc filosofac (t mtron) (ig) toc didasklouc ( gun) (id) tn skin ( nmoc) (ie) to njtrpou ( dc) (i) mhtrc (lejroc) (iz) kritc (njrwpoc) (ih) mtra (mjhma) (ij) paidc (onoc) (k) mrac (nx)
65
5. Traduza.
(a) mo mn yauen, s d paisen. (b) t d flwn majmata xia san pollo ka pntec m ddaxan poll. (g) o mn pollo majhtn ok majon t mjhma, mec d suneqc koomen to filosfou ka pntec gajo majhta men. (d) mc d plhsan o jeo pnwn, toc te kakoc ka toc gajoc. kakc on eqomen suneqc. (e) otoc flax mpeiroc n tc qrac ka mc gagen k tn > Ajhnn (> Ajnhjen) prc tn filsofon. () pijuman to gajo ddasken e Swkrthc ll' ok jelon o majhta ato suneqc t gaj prttein. (z) odeman tn gunaikn gnwmen. xnoi gr men ka peiroi tathc tc qrac. (h) mej mn jlomen suneqc onou te pnein ka rtou sjein. (j) pantc njrpou ok sti t filosofan manjnein. lousin o pollo ndrn majhta enai. (i) pntec njrwpoi to ato xioi, o te neanai ka o grontec. pntec gr jnhto ka pojnskousin. o gr j-
6. Observe o padr ao das frases gregas. Utilizando essa mesma estrutura, verta para o grego as frases em portugu es.
66
(a) ^Erwc tn jen basileei. Pltwn ( ^Erwc, to ^Erwtoc. jec ka pac > Afrodthc.)
Plat ao reinava sobre todos os l osofos. Ningu em e rei dos gregos. A alma reina sobre o corpo. As deuses reinam sobre os homens.
(b) nmoc pntwn basilec, jnhtn te ka jantwn. Pndaroc
O homem e a medida de todas as coisas, tanto das boas como das m as. A losoa e o professor de todos, tanto dos homens como das mulheres.
(g) yuqc gajc patrc xmpac ksmoc. Dhmkritoc
A alma de toda na c ao e sua constitui c ao e suas leis. Todo o corpo e a casa da alma.
(d) o njrwpoi janasac metqousin. janasac, Pltwn ( janasa, tc
de - + jnatoc imortalidade O corpo tem uma parcela de vida. Os bons deixam de fadigas. Eu bebi vinho. Os jovens ouviam o velho professor.
10.1
Voz ativa
Quando o sujeito e o elemento que realiza a a c ao verbal, diz-se que o verbo est a na voz ativa. Todos os verbos que vimos at e o momento estavam na voz ativa :
didskomen
n os ensinamos
10.2
Voz passiva
Quando o sujeito e o participante que recebe ou sofre os efeitos da a c ao verbal, diz-se que o verbo est a na voz passiva.
didaskmeja
n os somos ensinados 67
68
10.3
Voz m edia
Al em das vozes ativa e passiva, o verbo grego pode ser colocado em uma voz m edia, na qual o sujeito ainda e o realizador da a c ao verbal (como na voz ativa), mas tamb em envolve-se particularmente com o resultado ou efeito dessa a c ao. Esse envolvimento especial do sujeito com o resultado ou efeito da a c ao ocorre principalmente nos seguintes casos: 1. O sujeito age em seu pr oprio interesse. Conra os exemplos abaixo, comparando as ora c oes ativas e m edias: O povo estabelece leis para si mesmo (e n ao para outros) nomojthc nmouc tjhsin (ativ.) O legislador estabelece leis (para o povo/para algu em) atn lomai (m ed.) Eu o liberto para mim, i.e., Eu o resgato atn lw (ativ.) Eu o solto geumeja onou (m ed.) Provamos do vinho, i.e. Damos uma prova para n os mesmos atn geomen onou (ativ.) Damos a ele uma prova do vinho
dmoc nmouc tjetai
(m ed.)
3. O sujeito age sobre si mesmo. Esse sentido e semelhante ao que ocorre quando o pronome reexivo e usado como objeto do verbo: (m ed.) fanomen (ativ.) loomai (m ed.) low (ativ.)
fainmeja
Mostramo-nos, i.e. aparecemos Mostramos (alguma coisa) Eu me lavo Eu lavo (alguma coisa ou algu em)
H a verbos cujo sentido e de tal natureza que exigem o emprego da voz m edia, n ao ocorrendo nunca na forma ativa. Esses verbos s ao chamados depoentes e aparecem nos dicion arios na forma m edia.
dnamai bolomai
69
10.4
A tabela abaixo apresenta as desin encias para as formas verbais m ediopassivas. Estes suxos s ao adicionados ao tema verbal com ou sem uma vogal tem atica, analogamente ao que vimos com as formas ativas. As desin encias prim arias s ao as de tempo presente; as secund arias, de imperfeito e aoristo. Desin encias prim arias singular plural 1a -mai -meja a 2 -sai -sje a 3 -tai -ntai Desin encias secund arias singular plural 1a -mhn -meja a 2 -so -sje a 3 -to -nto
-sjai
Innitivo:
No grego, ocorre muitas vezes que um sigma entre vogais desaparece, resultando algumas transofrma c oes na palavra. Note que as desin encias de segunda pessoa do singular (-sai, -so) se prestam para gerar o sigma intervoc alico, e portanto transforma c oes fon eticas.
10.5
A tabela abaixo mostra a conjuga c ao tem atica para formas m edias e passivas:
70
10.6
*Observe que a 2a pessoa do singular do aoristo sigm atico m edio sofre transforma c ao fon etica:
paidesaso
>
paidesao
>
paidesw
**Observe que a 2a pessoa do singular do aoristo segundo m edio pode ou n ao sofrer transforma c ao fon etica. Os verbos tjhmi e ddwmi mudam:
jeso doso
> >
jeo doo
> >
jou dou
hmi
10.7
Agente da passiva
Na voz passiva, o sujeito da ora c ao e a pessoa que recebe o efeito da a c ao verbal. O agente que pratica a a c ao pode ser expresso por meio de um genitivo com id eia ablativa, que identica a fonte ou origem da a c ao verbal. Esse agente e expresso junto com uma preposi c ao que esclarece a id eia ablativa. Em prosa, a preposi c ao mais utilizada para este m e p, mas tamb em podem ser usadas outras (k, p, par).
o padec didskontai f mn
10.8
Na grande maioria dos tempos verbais, as formas de voz m edia e passiva s ao iguais. Nesses casos, somente o contexto pode indicar se a voz verbal e m edia ou passiva.
didaskmeja toc padac didaskmeja p to didasklou
71
10.9
Vocabul ario
ggnomai, genmhn vir a ser, tornar-se; nascer diafrw, dinegkon diferir (+gen. abl.) dokw, doxa parecer, aparentar; pensar, considerar dnamai poder, ser capaz kddwmi, xdwka entregar, ceder, conceder
(= t
g, -c, terra dmoc, -ou, povo jr, jhrc, fera, animal selvagem nomojthc, -ou, legislador okoc, -ou, casa neirokrthc, -ou, int erprete de sonhos neiroc, -ou, sonho
nar)
politea, -ac, constitui c ao potamc, -o, rio pr, purc, t fogo pnoc, -ou, sono lloc, -h, -on outro basleioc, - a, -on real, principesco deteroc, -a, -on segundo teroc, -a, -on diferente, outro; um ou outro entre dois prtoc, -h, -on primeiro pokrnomai, pekrinmhn
= pokrnomai
ktjhmi, xjhka colocar do lado de fora; expor (um rec em-nascido para morrer) kaw, kausa queimar komzw, kmisa conduzir, carregar; escoltar; (m ed.) pegar de volta, recolher, retomar low, lousa lavar mllw, mlhsa estar a ponto de, estar para; pretender metapmpw, metpemya mandar chamar, chamar nmw, neima apascentar, levar para pastar; (m ed.) pastar; devorar, consumir nomzw, nmasa chamar, denominar szw/szw, swsa salvar trfw, jreya nutrir, alimentar pokrnomai, pekrinmhn responder fanw, fhna mostrar; (m ed.) aparecer, parecer
pllumi, plesa destruir, matar; (m ed.) perecer, perder-se, arruinar-se bolomai querer gamw, ghma desposar; (m ed.) ser desposada uma mulher gew, geusa fazer experimentar, dar uma prova
72
10.10
Exerc cios
O nascimento de P aris
Pramoc tn Trwn basilec nomzeto ka Podrkhc. otoc d gunaka ghme prthn > Arsbhn tn Mropoc ka x atc pac gneto Asakoc. Pramoc d tathn xdwke tn > Arsbhn ka deutran ghmen <Ekbhn tn Dmantoc c teroi lgousi,
1. Traduza.
VEktora, deteron d te tktein melle paidon, doxe kaj pnouc pr ggnesjai nt paidc x atc. toto d t pr, c doxe, psan penmeto tn qran ka pnta kaien. peid d maje
10
tepmyato. n gr neirokrthc Asakoc. otoc d pekrnato ka epen ti t deteron paidon melle tc patrdoc enai tn lejron. d on Pramoc, t gneto t paidon, xjhken ec ^Idhn. ll o mn pjanen t paidon od pleto, trfeto d p jhrc ka szeto. > Aglaoc d Primou okthc t
15
paidon hr te ka komsato ec okon. c d auto tn pada trefen nmas te Prin. d pe gneto neanac, tn llwn
73
(Adaptado de Apolodoro) Obs.: tn Mropoc A (lha) de M erops (O genitivo do nome do pai era usado como sobrenome). Idem com <Ekbh Dmantoc H ecuba, a (lha) de Dimante. 2. Mude os verbos para o presente.
(a) prttonto (b) metepemymhn (g) jlhsan (d) jou (e) pjanen () drmete (z) grfou (h) dwka (j) dmhn (i) eso (ia) bhmen (ib) krnw (ig) sthte (id) eqete (ie) gignskesje (i) gnesje (iz) gnwn (ih) ento (ij) fgomen (k) plluto
74
4. Reformule as ora c oes de modo que elas expressem a mesma id eia na voz passiva.
(a) Pramoc xetjei tn pada ec ^Idhn. (b) x ljrou jr sze t paidon. (g) tn neiron krinen neirokrthc. (d) t pr pnta kaien. (e) xeddou Pramoc tn prthn gunaka. () jrec trefon t paidon. (z) okthc t paidon hrisken. (h) okthc nmaze tn mada Prin. (j) kmizen okthc t paidon ec okon. (i) patr ggnwske tn pada.
5. Observe o padr ao das frases gregas. Imitando essa estrutura, verta para o grego as frases em portugu es.
(a) g pnta tktei ka plin komzetai. Mnandroc
Deus d a a alma e a toma de volta para si. O legislador estabelece a constitui c ao e o povo legisla suas leis.
(b) ndrc dikaou karpc ok pllutai. atc
Alunos s ao experientes em escutar. O poeta era experiente em escrever. Obs.: mpeirwc qw literalmente experientemente tenho. O verbo qw acompanhado de adv erbio produz uma express ao idiom atica com sentido de ser/estar : kalc qw estou bem.
11.1
A id eia mais b asica do caso dativo envolve os interesses de algu em, sejam eles no sentido de vantagens ou resultados adversos.
gaj jec njrpoic dwken nomojthc > Ajhnaoic nmouc jhken pjanen patr moi pemya dron tac kraic
Deus deu coisas boas aos homens O legislador estabeleceu leis para os atenienses Morreu-me o pai Enviei um presente para as meninas
O dativo expressa portanto o para quem algo existe ou e feito, e empregase sobretudo com rela c ao a pessoas ou seres vivos.
flax toc njrpoic epen ti Swkrthc pjane toc jeoc eqomai jnht jnhtoc prpei
O guarda disse aos homens que S ocrates morreu Eu rezo para os deuses Coisas mortais conv em aos mortais 75
76
O caso dativo em grego chama-se dotik ptsic, que quer dizer o caso relacionado ` a a c ao de dar. Verbos com sentido de auxiliar, prejudicar e similares naturalmente levam complemento no dativo:
bojhsan xnoic rgousi t strathg o > Ajhnaoi toc
O dativo e empregado em situa c oes que o falante do portugu es ingenuamente suporia o emprego do genitivo. O nome de uma passoa, o amigo de uma pessoa, as posses de uma pessoa s ao ditas em grego como para a pessoa.
t noma t ndr Pltwn
O nome para o homem e Plat ao i.e. O nome do homem e Plat ao A m ae p os ` a crian ca o nome Plat ao Sou amigo dele
11.2
Dativo locativo
O caso dativo desempenha no grego a fun c ao do antigo caso locativo, que servia para indicar o lugar onde uma determinada coisa se acha, tanto no sentido espacial como no temporal. O dativo com sentido locativo geralmente se faz claro por meio de alguma preposi c ao ou prexo verbal separ avel.
n t potam pjanen jr preimi t fl
A fera morreu no rio Estou ao lado do amigo (i.e. par t fl em) Morreu no mesmo dia
t at mr pjanen
Obs.: O caso acusativo, contrariamente a este sentido locativo, pode expressar o destino para onde algo se desloca, bem como o lugar ao longo do qual uma coisa se extende, no tempo ou no espa co. Assim,
par tn potamn drame jr ka par t ndr pjanen psan tn prthn mran meinen xnoc ll t deutr
O animal correu ao longo do rio e morreu ao lado do homem O estrangeiro permaneceu todo o primeiro dia, mas no segundo ele morreu
pjanen
77
11.3
Dativo instrumental-sociativo
A l ngua da qual o grego evoluiu tinha um caso separado para designar o instrumento ou a companhia com que uma a c ao e praticada. A fun c ao deste antigo caso foi assumida pelo dativo.
t glss lgomen t filosf dialegmeja metqomen mn to onou
N os falamos com a l ngua Conversamos com o l osofo Compartilhamos o vinho com voc es
A id eia sociativa (a pessoa com cuja companhia uma coisa e feita) e muitas vezes esclarecida por meio de uma preposi c ao ou prexo verbal separ avel.
sn mn emi psac tc mrac sunepomen at
Obs.: a id eia de companhia tamb em pode ser expressa pela preposi c ao met com genitivo: sunepomen met ato bebemos com ele. Note a diferen ca entre a id eia instrumental (expressa pelo dativo) e a id eia ablativa de ag encia (epressa pelo genitivo):
lgoic didaskmeja p to didasklou
11.4
Declina c ao do dativo
-i
O caso dativo est a associado ` a termina c ao e -si(n) no plural. 1a Dec. Singular Plural
-, - -aic
-ic
2a Dec.
- -oic
Obs.: Note que nas formas de singular da 1a e 2a declina c ao a vogal tem atica e alongada o iota e subscrito. Obs. 2: Observe que a termina c ao o n euf onico.
-si
Obs. 3: No dialeto epico as formas de plural de 1a e 2a declina c ao podem aparecer com -aisi(n) e -oisi(n).
78
11.4.1
Exemplos:
1a Dec. Nom. Dat. Nom. Dat. Nom. Dat. Nom. Dat. Nom. Dat. Nom. Dat.
t o toc poihtc poiht poihta poihtac
2a Dec.
njrwpoc njrp njrwpoi njrpoic
3a Dec.
pac paid padec pais(n)
t a tac
dc d do doc
t t t toc
Note que os substantivos da terceira declina c ao podem ter a consoante nal do tema eliminada por motivos de eufonia (paid-s pai-s), ou combinada de modo que e escrita como uma consoante dupla (gunaik-s gunaix). Note que os nomes sincopados aparecem com o tema no grau zero no dativo: patr/patrsi (no plural, um alfa e clocado ap os o r o por motivo de eufonia), mhtr/mhtrsi, jugatr/jugatrsi. Em substantivos desse tipo, o acento cai, se poss vel, no suxo -er- do radical ou no alfa euf onico que e inserido imediatamente depois; caso contr ario, desloca-se para a s laba nal com o radical em grau zero. Recorde o padr ao de acentua c ao dos substantivos monossil abicos de 3a declina c ao. O dativo apresenta o mesmo padr ao de acentua c ao que o genitivo: nx, t nukt, a nktec, tac nux. Este padr ao e seguido tamb em pelo substantivo gun. O padr ao e seguido por pc apenas no singular.
11.4.2
2a P. Sing.
s so, sou so, soi s, se
1a P. Pl.
mec mn mn mc
2a P. Pl.
mec mn mn mc
A diferen ca entre formas acentuadas e encl ticas, quando existe a distin c ao, e que as primeiras s ao enf aticas.
79
tc, t
11.4.3
11.5
Vocabul ario
tpoc, -ou, lugar, regi ao qrma, -atoc, t coisa, coisa para ser usada; no plural dinheiro ganaktw, gankthsa zangar-se, irritar-se bllw, balon arremessar bohjw, bojhsa ajudar, auxiliar dialgomai, dielexmhn conversar, dialogar ntthmi colocar em eqomai, hxmhn orar katabllw jogar para baixo, arremessar para baixo kataklzw inundar paw, pausa parar plttw, plasa formar, moldar, plasmar poiw, pohsa fazer prpw, preya parecer, ter o aspecto de; convir, ser adequado
delf, -c, irm a delfc, -ou, irm ao rq, -c, come co brotc, -, -n mortal deilc, -, -n covarde; miser avel, desgra cado diper por isso, por esse motivo dxa, -hc, opini ao; reputa c ao, opini ao p ublica nna nove pitdeioc, -a, -on adequado, u til, necess ario1 qjrc, -, -n hostil, inimigo jlassa, -c, mar soc, -h, -on igual, semelhante kefal, -c, cabe ca lrnax, -akoc, arca ljoc, -ou, pedra mnoc, -h, -on s o; sozinho mbroc, -ou, chuva noma, -atoc, t nome pena, -c, pobreza
1
80
sfdra muito, extremamente, profundamente qwrc sem (+gen.) Deukalwn, -wnoc, Deucali ao >Epimhjec, -wc, Epimeteu2 Zec, Dic, Zeus3 Parnasc, -ou, Parnaso (montanha em Delfos) Promhjec, -wc, Prometeu4 Prra, -ac, Pirra
11.6
Exerc cios
A cria c ao do homem e o dil uvio
Promhjec d x datoc ka gc njrppouc plasen. d atoc ka pr. dwken
1. Traduza.
sen atoc. ll Zec, t majen, sfdra gankthsen at. t gr pr auto n od boleto tot njrpoic didnai.
qjrc gr atoc n jec x rqc ka melle pntac pollnai. ll pur szonto o broto od pjanon. pur gr
gnonto o broto soi jeoc. diper on Zec tn prthn plase gunaka. tat d jeto noma Pandra pe at o jeo
10
t Promhjwc delf. otoc d nomzeto >Epimhjec. mn gr Promhjec sfdra n sofc, d >Epimhjec sofoc ka
de e , aquele que compreende depois. Note a mudan ca do radical. N. , V. , G. , D. , A. 4 de e , aquele que compreende antes
3
81
15
otoc mn basleue
tn per tn Fjan tpwn, ghme d tn Prran tn >Epimhjwc ka Pandrac. d Zec plin jlhsen njrpouc pollnai, ll Promhjec t delf pjeto lrnaka teqein. diper toto Deukalwn pohsen ka pnta t pitdeia njeto ka
20
teuqe ka psan tn <Ellda katklusen. pollo mn njrpwn diefjeronto ka plonto, d Deukalwn met tc gunaikc n lrnaki di tc jalsshc freto mrac nna ka nktac tc sac. t d Parnas prossqe ka ke, t pasanto Zec d pemyen <Ermn prc
25
atn. otoc d epen ti Zec nn floc n at ka boleto dra at didnai. c d dron aut jlhsen Deukalwn njrpouc plin enai. n gr mnoc met tc gunaikc ka neu flwn od dielgeto oden njrpwn. otwc d, c at
30
<Ermc pjeto, ljouc ran p tc gc ka yjen katbalon p tc kefalc. k mn tn ljwn tn to Deukalwnoc ndrec gnonto k tc gc, k d tn tc Prrac gunakec. otwc d mthr pntwn te ka pasn g gneto.
(Adaptado de Apolodoro)
82
5. Observe o padr ao das frases gregas. Imitando essa estrutura, verta para o grego as frases em portugu es.
83
A pobreza e odiosa aos mortais. O mar e o come co para toda vida. A agua e morte para o fogo. O nome do l osofo e Plat ao.
(b) t sof xnon odn. > Antisjnhc
Para todos os jovens, o universo e belo. A vida e um sonho para os velhos. Para muitos, a l ngua e o princ pio do desastre.
(g) pc nr at pone. Sofoklc
Toda mulher trabalha para si mesma. Ningu em legisla para si mesmo. O universo veio a existir para o homem.
(d) jnht jnhtoc prpei. Pndaroc
Coisas imortais s ao adequadas para seres imortais. Nada e adequado para todos.
(e) ok stin odn qwrc njrpoic jen. Eripdhc
N ao existe dinheiro para homens sem trabalho. Sem homens, n ao existem presentes para os deuses.
() lpc n njrpoic mnh jec sjl nestin. Jegnic
A casa valia muito dinheiro. O vinho estava ` a venda por uma dracma. (Veja tamb em: lpc qrmasin nht. Joukuddhc.)
= (pronome reexivo); e forma contrata de , do verbo trabalhar. Veja tamb em e . 6 Note que sujeito neutro plural recebe normalmente verbo singular.