1.2 Presentacin O obxectivo do mbito da comunicacin desenvolver a capacidade de comprender e de saber comunicarse en diversas situacins e contextos da vida. A linguaxe ten un papel fun- damental no desenvolvemento integral da persoa, nas sas relacins consigo mesma e nas sas relacins e posibilidades sociais e profesionais. tamn o instrumento imprescindi- ble para entender e explicar o mundo, e intentar a sa transformacin. Por esta razn, faciltanselle ao alumnado estratexias para a consecucin da sa auto- noma persoal e da sa capacitacin para se integrar como compoente pleno na socieda- de, a travs dun uso mis maduro da linguaxe, nomeadamente en contextos laborais. Os contidos mis importantes desta unidade son os relativos ao perfeccionamento das tcnicas de comprensin e composicin de textos propios, especialmente dos que debe usar nas sas relacins persoais.
Pxina 4 de 74
1.3 Obxectivos didcticos Comprender e analizar textos de distintos mbitos aparecidos en medios de comunica- cin audiovisual e nas TIC. Utilizar estratexias para a realizacin e presentacin de tarefas co uso das TIC. Usar a composicin escrita como fonte de informacin, medio de comunicacin e xeito de regular a conduta. Realizar debates e coloquios con uso consciente dos elementos non verbais e axudn- dose dos medios audiovisuais e das TIC. Comunicarse cos outros mediante soportes como solicitudes, cartas de reclamacin e instancias. Recoecer os prefixos e os sufixos nos substantivos, nos adxectivos e nos verbos como medios de formacin de palabras novas, e relacionar os prefixos e os sufixos nas lin- guas do mbito. Identificar e usar algns mecanismos de referencia interna, tanto gramaticais como l- xicos. Coecer a formacin da lingua galega e as sas etapas ata o sculo XX. Comprender a situacin lingstica galega a travs do estudo de fenmenos de contacto de linguas. Valorar os textos poticos mediante a lectura de poemas e a anlise dos elementos e dos recursos retricos e mtricos do texto. Valorar a novela e o relato curto mediante a lectura de obras de autores do sculo XX en lingua galega. Desenvolver a autonoma lectora localizando textos, consultando pxinas e bibliotecas virtuais, e participando en blogs de internet. Utilizar autonomamente as bibliotecas, libros de consulta e TIC para a aprendizaxe. Localizar textos literarios en lingua galega pertencentes ao sculo XIX nas bibliotecas virtuais. 1.4 Contidos Comunicacin oral Comprensin de textos procedentes dos medios de comunicacin, como debates, faladoiros, etc. Valoracin do dilogo como medio de resolucin de conflitos; intervencins orais respectuosas con quen nos rodea e actitude de cooperacin en situacins de aprendizaxe compartida. Utilizacin da lingua para tomar conciencia dos coecementos, as ideas e os sentimentos propios e alleos, para regular a propia conduta. Identificacin e comprensin do significado xeral e especfico de conversas en lingua galega sobre temas coecidos, presentados de xeito claro e organizado. Comunicacin escrita Uso de estratexias (procura no dicionario, elaboracin de esquemas, palabras clave, etc.) para a comprensin de textos propios da vida coti (folletos, e correspondencia institucional e persoal) e textos dos medios de comunicacin, atendendo especialmente aos xneros de opinin, como editoriais, columnas, etc. Composicin de textos propios da vida coti, como participacin en foros ou blogs, solicitudes ou reclamacins de carcter persoal. Composicin de textos propios dos xneros dos medios de comunicacin, como artigos de opinin, utilizando modelos e programas de computador, en soporte impreso e dixital. Deteccin do tema e dos subtemas dun texto argumentativo, e anlise dos argumentos. Utilizacin da composicin escrita como fonte de informacin e aprendizaxe, como xeito de
Pxina 5 de 74
comunicar as experiencias e os coecementos propios. Dominio das normas de presentacin dos textos escritos citados, en soporte impreso e dixital, e respecto polas normas gramaticais, ortogrficas e tipogrficas, consultando, de cumprir, as regras de gramtica e de ortografa, e programas informticos de correccin. Coecemento da lingua Revisin da adecuacin de textos alleos e propios (o que se quere comunicar, os interlocutores, a planificacin dos contidos, etc.) con especial atencin s formas de expresin da subxectividade e ao enfoque do tema, sobre todo en exposicins e argumentacins. Identificacin e uso reflexivo de distintos procedementos de conexin nos textos, con especial atencin a conectadores de causa (porque, por iso, posto que, etc.), de consecuencia (por conseguinte, de xeito que, etc.) e de condicin (se, en caso de que, sempre que, a menos que, etc.). Anlise e reflexin sobre o uso e o significado de prefixos e sufixos en substantivos e verbos, mediante comparacin e o contraste entre as linguas do mbito. Uso de estratexias de autoavaliacin e autocorreccin (levar un control dos erros e revisalos periodicamente) aceptando o erro como parte do proceso de autoaprendizaxe. Lingua e sociedade Coecemento xeral das etapas da historia social da lingua galega desde comezos do sculo XX. Anlise e comprensin das causas e as consecuencias dos feitos mis salientables. Consciencia da necesidade e das potencialidades de enriquecemento persoal e colectivo polo uso normalizado da lingua galega, afirmando o plurilingismo. Educacin literaria Lectura de novelas e relatos do sculo XIX en lingua galega. Coecemento das caractersticas xerais dos grandes perodos da historia da literatura do sculo XIX (Romanticismo e Realismo). Recitacin de poemas do sculo XIX, valorando a funcin dos elementos simblicos e dos recursos retricos e mtricos no poema: onomatopea, metfora, anfora, comparacin; regras bsicas da mtrica; rima, etc. Composicin de textos de intencin literaria, nomeadamente lricos, como xeitos de expresin do seu mundo interior. Desenvolvemento da autonoma de lectura e aprecio pola literatura como fonte de pracer. Localizacin en bibliotecas, bibliotecas virtuais e outras pxinas web de textos literarios do perodo estudado. 1.5 Temporalizacin e actividades Temporalizacin 16 perodos lectivos divididos en catro semanas. 1 semana: desde a primeira ata a cuarta sesin. 2 semana: desde a quinta ata a oitava sesin. 3 semana: desde a novena ata a dcimo segunda sesin. 4 semana: desde a dcimo terceira ata a dcimo sexta sesin. Actividades 1 sesin: en galego. Presentacin da unidade didctica por parte do profesor ou da profesora, as como dos seus elementos e do xeito en que se pretende levala a cabo. Faranse indicacins precisas da realizacin das actividades, xa que formarn parte da avaliacin. Entregaranse fotocopias do texto 1, un estudo da lingua galega a travs da historia. Abrdase tamn a normalizacin e a normativizacin do galego. As actividades pro- postas xiran arredor destes aspectos. Entregaranse fotocopias do texto 2, en que se pretende preparar un debate; nesta se- sin non se far o debate, senn que se amosarn as sas caractersticas e se prepara- r o tema para a seguinte sesin.
Pxina 6 de 74
2 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 3, onde se traballa cunha estratexia de aprendizaxe: a elaboracin de esquemas. A travs de exemplos amosarase a necesidade da utiliza- cin de diversos tipos de esquemas, que se poden aplicar a calquera tema ou materia, para unha aprendizaxe eficaz. importante unha actitude positiva do alumnado fronte a este tipo de estratexias, xa que lle han permitir un mellor resultado nos estu- dos. Nesta sesin cumprir realizar algunha actividade co computador, polo que ser necesaria a utilizacin da aula de informtica. 3 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 4, en que se trata de coecer algns aspectos da linguaxe potica, como a rima e algunhas figuras literarias. As actividades realiza- ranse non s como repaso de contidos, senn para a valoracin da linguaxe potica como medio de expresin da subxectividade, do seu mundo interior. Realizacin do debate proposto na primeira sesin, texto 2. Intentarase manter o res- pecto ante as opinins dos demais, seguir unhas normas bsicas na expresin oral e a participacin a travs da palabra falada, tendo en conta nas participacins do alum- nado os elementos verbais e non verbais. O profesorado prestaralles atencin aos traballos para que cumpran os requisitos m- nimos de presentacin coidada, utilizando ben os signos de puntuacin. Cumprir dirixir sempre o alumnado cara aos dicionarios cando xurdan dbidas, anda que se- xa para comprobar, autocorrixir e autoavaliarse. importante para o alumnado a ad- quisicin do hbito de usar dicionarios impresos e interactivos. 4 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 5, dedicado derivacin como mtodo de forma- cin de palabras novas mediante prefixos e sufixos. Nesta sesin traballarase co mesmo tema nas das linguas: estudaranse os prefixos e os sufixos en casteln e en galego. Trtase de facer unha anlise e reflexin sobre o uso e o significado dos pre- fixos e sufixos en substantivos, adxectivos e verbos, mediante a comparacin e o contraste entre as linguas do mbito. O profesorado ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitar o alumnado autocorreccin e autoavaliacin. 5 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 6, en que se contina a traballar con outros aspec- tos da poesa, como son algunhas figuras retricas (onomatopea, metfora, anfora, comparacin, etc.) e as regras bsicas da mtrica e da rima. Prestarselles atencin aos traballos realizados para que cumpran os requisitos m- nimos de presentacin coidada, utilizando ben os signos de puntuacin. 6 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 7. Abrdase a comprensin de textos propios dos medios de comunicacin, concretamente o editorial e o artigo de opinin, e a elabo- racin por parte do alumnado dese mesmo tipo de textos. Utilizaranse computadores con acceso a internet para atopar modelos na prensa dixital, polo que cumprir utili- zar a aula de informtica. O profesorado ha ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitar o alumnado autocorreccin e autoavaliacin.
Pxina 7 de 74
7 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 8, onde se estudarn os autores considerados como precursores do Rexurdimento, con textos das sas obras mis salientables e activi- dades relativas a eses textos. As actividades estn pensadas como reforzo dos conti- dos tericos do texto. 8 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 9, en que se intentar que o alumnado identifique e faga un uso reflexivo nos textos dos conectadores de causa, consecuencia e condi- cin. As actividades estn pensadas como reforzo dos contidos tericos do texto. O profesorado ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitar o alumnado autocorreccin e autoavaliacin. 9 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 10, onde se traballa o pleno rexurdimento da litera- tura galega, concretamente a obra de Rosala de Castro: caractersticas das sas obras, textos e actividades sobre eses textos ocupan toda a sesin. Traballarase coa estrutura e os recursos literarios dos textos desta autora. 10 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 11, onde se traballa con textos argumentativos e as sas caractersticas. Analizaranse os argumentos usados en exemplos de textos e tra- tarase de discriminar as falacias utilizadas neles. As actividades son de composicin de textos, estudo das estruturas argumentativas nos textos e identificacin de falacias e argumentacins. Cumprir prestarlles especial atencin aos traballos do alumnado para que cumpran os requisitos mnimos de presentacin, cunha utilizacin adecuada dos signos de puntuacin. 11 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 12, onde se abordan os autores do Rexurdimento que anda non se trataron: Pondal e Curros Enrquez. Traballarase sobre textos dos dous autores, a sa comprensin, a sa estrutura, as figuras retricas, etc. A activi- dade est relacionada cos apartados de comprensin e composicin escrita. 12 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 13, en que se traballan os textos expositivos: carac- tersticas tericas, estrutura e composicin, tipos de textos expositivos, etc. Necesita- ranse computadores con acceso a internet para algunha das actividades de procura de informacin en pxinas web. Ao profesorado correspndelle dirixir a actividade e supervisar o traballo cos com- putadores para poder superar as dificultades, en caso de xurdiren. 13 sesin: en galego. Entregaranse copias do texto 17, onde se trata de repasar a procura de informacin en internet. Amosarase como acceder a internet e algns enderezos para o seu uso, exemplificacins, etc. As actividades consistirn en buscar informacin concreta na rede. Para esta sesin cumprir o uso de computadores. Traballaranse tamn os blogs: o que son, como funcionan, o contido dos textos publicados, etc.
Pxina 8 de 74
14 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 15, en que se resumen algns aspectos tericos so- bre o coloquio. As actividades sobre este texto realizaranse na seguinte sesin; nesta s se abordarn os aspectos tericos e se realizar o reparto en grupos do alumnado. Entregaranse despois as copias do texto 16, onde se traballa cun formato de textos moi usado na vida coti, as solicitudes: estrutura, caractersticas e elementos. Ache- garanse exemplos da sa redaccin. Cumprir ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitarase o alumnado autocorreccin e autoavaliacin. 15 sesin: en galego. Entregaranse copias do texto 17, en que se incle unha serie de relatos curtos do s- culo XX. O alumnado ter que os ler e atopar en pxinas de internet outros exemplos do mesmo xnero. Cmpre, xa que logo, o uso de computadores nesta sesin. Realizaranse as actividades propostas no texto 15, que se entregou na sesin ante- rior: a celebracin dun coloquio. Intentarase manter o respecto ante as opinins dos demais e a participacin oral na aula, tendo en conta os elementos verbais e non ver- bais, e respectando as regras desta clase de comunicacin. 16 sesin: en casteln. Entregaranse copias do texto 18, en que se traballa coa correspondencia persoal: car- tas de reclamacins (estrutura, caractersticas e elementos). As actividades realiza- ranse sobre este tipo de textos. Entregaranse copias do texto 19, onde se contina co estudo de textos usados na comunicacin persoal, neste caso, a instancia. Como en casos anteriores, abrdase a sa estrutura, as sas caractersticas e os seus elementos. Inclense exemplos e pro- postas para a elaboracin deste tipo de textos. Cumprir ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitarase o alumnado autocorreccin e autoavaliacin.
1.6 Recursos didcticos Na unidade didctica xa estn includos os textos sobre os que se vai traballar. im- prescindible fotocopiar todos os textos necesarios antes de comezar cada sesin. Cmpre tamn dispor de computadores con acceso a internet na aula, ou ben desprazar- se aula especfica de informtica nesas sesins. Tamn moi importante que na aula haxa dicionarios en galego e en casteln para so- lucionar as dbidas de vocabulario que poidan xurdir e, na medida do posible, tamn dicionarios virtuais, para resolver dbidas cando se traballe co computador. 1.7 Avaliacin Nesta unidade didctica, a avaliacin forma parte integrante do proceso, xa que as pro- pias actividades sern tomadas como referencia para ela. Para as realizar necesario utilizar estratexias e instrumentos de cuxo uso o profesorado poida extraer conclusins. Non se recomenda o uso de probas obxectivas para valorar os aspectos conceptuais. A realizacin das tarefas a travs da unidade completa marcar as pautas dos contidos ad- quiridos.
Pxina 9 de 74
Os aspectos procedementais avaliaranse a travs da observacin e da valoracin das ta- refas propostas nas actividades. Valorarase a participacin nas actividades en grupo e individuais a travs da observacin e dos resultados dos traballos propostos, tanto nas actividades orais como nas escritas e na prctica cos computadores. 1.8 Bibliografa utilizada para a elaboracin desta uni- dade didctica Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Xunta de Galicia. Educacin se- cundaria a distancia para persoas adultas: 1. Comunicacin. Lingua Galega. 2. Comunicacin. Os medios de comunicacin social. 3. Comunicacin. A comunicacin literaria. 4A. Comunicacin. A lingua, instrumento de aprendizaxe. 4B. Comunicacin. A comunicacin persoal e profesional. VVAA. Lingua galega e literatura; mtodos, tcnicas e estratexias. 1 de ESO. Obra- doiro-Santillana, 2000. VVAA. Lingua galega e literatura. Anaya. 1 curso de secundaria. 2000. 2 curso se secundaria. 2004. 3 curso de secundaria. 2002. 4 curso de secundaria. 2003. VVAA. Lengua y Literatura. Anaya 1 er curso. 2000 2 curso. 2000 VVAA. Lengua y literatura. Casals. 3 er curso. 2002 4 curso. 2003 VVAA. Lengua castellana y literatura. 1 Bach. Oxford Educacin, 1998. Algns textos utilizados na unidade didctica xa teen indicada a bibliografa ao p.
Pxina 10 de 74
2. Textos e secuencia de actividades Texto 1: O galego de onte a hoxe (aspectos teri- cos Etapas Desde o seu nacemento como lingua diferenciada, arredor do sculo IX, a lingua galega pasa por varias etapas: Idade Media: nesta etapa vive o seu esplendor. A sociedade galega era monolinge e expresbase en galego en todas as circunstancias. A lingua deste perodo recibe o nome de galego-portugus, un dos idiomas mis prestixiosos da Pennsula. No sculo XIII xorde unha importante literatura: a lrica galego-portuguesa (cantigas de amigo, de amor, de escarnio e maldicir, etc.). Sculo XV: a partir de aqu comeza un perodo de decadencia que se ha prolongar du- rante tres sculos. Inciase un perodo de castelanizacin: o casteln convrtese na lin- gua escrita culta, entanto que o galego perde o seu prestixio e queda relegado ao mbito oral e familiar das clases populares, que son a maiora. Sculo XIX: supn o inicio da recuperacin lingstica e cultural de Galicia. Como lin- gua oral, o galego segue a ser a nica coecida e falada pola maior parte da poboacin. Ao mesmo tempo, o casteln contina a sa expansin, xa que as clases medias urbanas se van castelanizando. O galego comeza a cultivarse de novo como lingua escrita, nun movemento denominado Rexurdimento e que est encabezado por Rosala de Castro, Eduardo Pondal e Curros Enrquez. Elabranse os primeiros dicionarios e as primeiras gramticas do galego, nacen as primeiras editoriais e xorden os primeiros xornais escri- tos integramente en galego. Inicio do sculo XX: a maior parte da poboacin segue a ser monolinge en galego, mais a castelanizacin incremntase debido a factores como a escolarizacin en caste- ln, a emigracin s cidades ou os medios de comunicacin. O nmero de falantes mo- nolinges en galego redcese. Contina o labor de recuperacin e normalizacin do ga- lego, e o seu uso estndese a mbitos en que ata entn tivera pouca presenza: narrativa, ensaio, discurso poltico, etc. Este labor foi levado a cabo por escritores e intelectuais da poca e por organizacins e institucins como as Irmandades da Fala, o Grupo Ns ou o Seminario de Estudos Galegos. Guerra civil (1936-1939) e ditadura franquista: supoen un retroceso nese proceso de recuperacin que comezara co Rexurdimento. Son anos de represin do galego, du- rante os cales o casteln ser a nica lingua utilizada en todos os actos da vida pblica. Mais o galego mantense como a lingua mis falada pola poboacin. A partir dos anos 50: reinciase o labor de defensa da lingua galega. Fndanse edito- riais, revistas e asociacins culturais que centran os seus esforzos na defensa e na nor- malizacin da lingua. Actualmente, a partir da chegada da democracia, malia o recoe- cemento oficial e a pesar dos evidentes avances en distintos mbitos (educacin, publi- cacins, etc.), a lingua galega segue anda lonxe da sa normalizacin efectiva.
Pxina 11 de 74
Normalizacin lingstica A existencia de das linguas nun mesmo territorio pode orixinar conflitos entre elas se ambas non se atopan nunha situacin de igualdade. Pode suceder que as das linguas de- sempeen diferentes funcins: unha de uso na administracin, no ensino, na vida comer- cial, nos negocios, etc.; a outra reducida comunicacin oral, familiar e coloquial. Diglosia. Falamos de diglosia cando esas linguas non estn nunha situacin de equida- de. O falante coece e utiliza as das, pero fai un emprego diferenciado delas: a de ma- ior prestixio social para os usos formais, e a outra para os usos menos formais e para o mbito familiar e coloquial. A diglosia , xa que logo, a coexistencia conflitiva de das linguas nunha comunidade. Lingua minorizada. Chamamos as a aquela que, sendo historicamente a propia dun pobo, ve restrinxido o seu emprego ante a competencia dunha segunda lingua. Normalizacin lingstica. o proceso polo cal a lingua propia dunha comunidade lo- gra superar a presin que sobre ela exerca a outra lingua e volve converterse na lingua de uso normal. Unha lingua est normalizada cando a lingua empregada en todos os mbitos da vida. Normativizacin Para que unha lingua minorizada supere a sa marxinacin e se converta no vehculo habi- tual de comunicacin entre os cidadns, cmpre actuar nunha dobre direccin: por unha banda, como xa vimos, a adopcin de medidas tendentes sa extensin de uso (normali- zacin); por outra parte a elaboracin dunha norma estndar; dicir, a normativizacin. Normativizacin. Normativizar unha lingua elaborar unha norma estndar; dicir, crear un conxunto de regras que unifique as sas variantes lingsticas (xeogrficas, so- ciais e culturais) e fixar un patrn ao que aterse na escrita. Pero en todas as linguas, o proceso normativizador orixina polmicas que o tempo e o uso acaban resolvendo. En Galicia son das as tendencias: Reintegracionismo (ou lusismo): considera o galego e o portugus como unha mes- ma lingua, dado que teen unha tradicin lingstica e cultural comn, interrompida en Galicia por causas polticas. O reintegracionismo postula o afastamento do caste- ln e a integracin do galego nun mbito lingstico e cultural que lle propio: o lu- so-africano-brasileiro. Rexeneracionismo (isolacionismo): defende unha va autnoma para o galego, que debe procurar nel mesmo as sas posibilidades de rexeneracin. Recoece a existen- cia dun tronco lingstico comn (galego-portugus), pero considera que a historia de cada lingua as diferenciou abondo, polo que deben considerarse linguas distintas. Existe tamn unha proposta intermedia ou de concordia, que representa a Asociacin Scio-Pedagxica Galega. En 1982, o Instituto da Lingua galega e a Real Academia Galega elaboraron as Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, con carcter rexeneracionista. Estas normas representan o modelo oficial, mais nin a polmica nin o proceso normativizador quedaron definitivamente pechados.
Pxina 12 de 74
Secuencia de actividades S1. Lea e comente este texto: Prohibistes o galego nas escolas para producir no esprito dos nosos rapaces un complexo de inferioridade, facn- dolles crer que falar galego era falar mal e que falar casteln era falar ben. Expulsastes o galego das igrexas, fa- cendo que os representantes de Cristo explicaran o Evanxeo no idioma oficial, que o pobo non falaba nin compren- da ben. Refugastes o galego ante os Tribunais de Xustiza e chegastes a castelanizar barbaramente as toponimias galegas. E de que vos valeu? Porque despois de mis de catro sculos de poltica asimilista, exercida con toda riqueza de astucias e violencias, o noso idioma est vivo. Sodes, pois, uns imperialistas fracasados. Rodrguez Castelao, A.D. Sempre en Galiza S2. Explique a situacin que se presenta neste texto:
O meu pai contaba como un tormento, como se lle arrincara as amgdalas coa man, a maneira en que o mestre lles arrincaba a gheada da fala para que non dixeran aghua nin ghato nin ghracias. Todas as mas tiamos que dicir a frase Los pjaros de Guadalajara tienen la garganta llena de trigo. Moitos paos levamos por culpa de Ghuadala- gara. Rivas, Manuel. A Lingua das bolboretas. Que me queres, amor? S3. Comente a presenza da lingua galega nos seguintes mbitos: Nos medios de comunicacin
Na publicidade
Pxina 13 de 74
S4. Reescriba este texto en galego normativo. Aleluia Funme beiramar, terra leda, pra esquencer aquil amor disgraciado. A disgracia daquil amor non fai caso. Non tia outra cousa que faguer. Haba deixado os estudios. Despois, irame pra as Amricas. Vendera unhas leiras, e dranme mis de vinte mil res por ilas. Non voltara pra Ameixende hastra o outono. Tia sempre diante min a cara de Rosario. Qu lle importa a nadie qun era Rosario? Fun a Pontevedra, a Marn i a Combarro. Mais a contem- placin do mar dbame unha gran tristura. Iba daqu pra al buscando o que non atopaba en ningures: a calma do esprito. Qu sei eu as terras que vin. Laxe, Corme, Camarias, Cee... Un bon da atopeime en Vigo. Fole, nxel. luz do candil
Pxina 14 de 74
Texto 2: O debate O debate supn o intercambio oral de ideas contrarias sobre un tema concreto. un exer- cicio moi enriquecedor sempre que se prepare con anterioridade e seriedade. Van practica- lo seguindo as pautas desenvolvidas deseguido. Primeiro paso. Elixan un tema de actualidade dos medios de comunicacin que lles interese. Nomeen unha persoa que modere e dirixa. Dividan a clase en dous grupos segundo a sa postura persoal ante o tema elixido. Segundo paso. Preparen en grupos os argumentos que van utilizar para defender a sa opinin, e celebren o debate tendo en conta o seguinte: Deben escoitar atentamente todos os seus compaeiros. Non poden interromper, baixo ningn concepto, a intervencin de ningn participan- te: cmpre esperar a que acabe a sa quenda. Son inadmisibles os insultos ou ataques persoais. Non hai que repetir o xa dito no debate, senn achegar novos argumentos. O moderador quen controla o desenvolvemento do debate e debe manterse neutral en todo momento. Terceiro paso. Ao finalizar o debate, o portavoz de cada grupo realizar unha exposi- cin, a modo de conclusin, dos argumentos que avalan a opinin defendida. Entre to- dos, tratarase de determinar quen defendeu a sa postura mediante os argumentos mis convincentes. Nas emisoras de radio e televisin celbranse bastantes debates, ou faladoiros, onde xor- nalistas ou persoas famosas expresan as sas ideas e impresins sobre asuntos de actuali- dade. Escoiten ou vexan algns destes programas e comparen o seu debate na aula cos desen- volvidos nos medios de comunicacin.
Pxina 15 de 74
Texto 3: Elaboracin de esquemas (aspectos teri- cos) Los esquemas son representaciones grficas del contenido de un texto; permiten expresar la informacin de forma estructurada, estableciendo categoras y elaborando clasificacio- nes. Veamos un ejemplo sencillo partiendo del siguiente conjunto de palabras: leche, jamn, manzana, agua, queso, lentejas, chorizo, lechuga, naranja, huevos, pollo, cereza, sal, manteca, tocino, repollo. Una primera lectura nos permite deducir la idea principal general que engloba e es- tos elementos y que nos permite clasificarlos en la categora de alimentos. Si nos fijamos, es posible una nueva clasificacin ya que podemos establecer nue- vas categoras, segn el origen de los alimentos: animal, vegetal o mineral. An podemos seguir clasificando, estableciendo nuevas categoras para estos gru- pos. Por ejemplo, en el grupo de alimentos de origen vegetal podemos establecer otras tres categoras: frutas, verduras, legumbres. Esta clasificacin podemos visualizarla, representarla mediante un esquema de llaves:
Tipos de esquemas Los tipos de esquemas ms usuales son: de llaves, de nmeros, de flechas, de rbol y dia- gramas. Veamos a continuacin algunos ejemplos de cada uno de estos esquemas. Esquema de llaves. Sirva como ejemplo el que hemos reproducido ms arriba. Esquema de nmeros.
Idea general (ttulo) 1. Primera idea principal. 1.1. Idea secundaria 1.1.1. Otra idea 1.1.2. Otra idea 1.2. Idea secundaria 2. Segunda idea principal. 2.1. Idea secundaria 2.1.1. Otra idea 2.1.2. Otra idea 2.2. (...)
Pxina 16 de 74
Esquema de flechas.
Esquema de rbol.
Pxina 17 de 74
Diagrama.
Secuencia de actividades S5. Establezca categoras que permitan realizar una clasificacin de los siguientes elementos. Refleje estas categoras mediante un esquema de llaves: Golondrina, pescadilla, vaca, mariposa, abeja, sardina, guila, len, conejo, mosca, escarabajo, pardal, gato, bacalao, grillo, gaviota, langostino.
Pxina 18 de 74
S6. Lea el siguiente texto y haga despus un esquema del tipo que mejor crea que recoge su informacin. Utilice el ordenador para hacer los esquemas. Europa se tambalea Los pases afectados por la crisis de 1929 no buscaron soluciones colectivas para superarla. Por el contrario, cada uno de ellos intent encontrar sus propias soluciones, olvidndose de los dems. Esto fortaleci a los nacionalismos y la llegada al poder de partidos autoritarios que prometan hacer frente a la crisis y resolverla. As nacieron las dic- taduras europeas: los fascismos. A pesar de que las grandes potencias intentaron dejar a un lado los desquites despus de la primera guerra mun- dial, las heridas no llegaron a cicatrizar. Alemania haba perdido parte de su territorio y tena que pagar fuertes su- mas de dinero a otros pases. Italia no estaba contenta con lo que haba obtenido en Versalles. A estos descontentos se sumaba la crisis econmica mundial, especialmente grave en Alemania, una nacin arrui- nada por la guerra, con millones de parados que pasaban hambre y miseria. Muchos ciudadanos de estos pases comenzaron a desconfiar de sus gobiernos democrticos, a los que considera- ban incapaces de solucionar el problema econmico. Los partidos y sindicatos obreros protestaban por esta situacin y cada vez tenan ms fuerza. Las clases burgue- sas y ricas tenan miedo de que se produjese en sus pases una revolucin obrera como en Rusia. Dos partidos, el fascista en Italia y el nacionalsocialista (nazi) en Alemania, prometan acabar con todos estos pro- blemas: recuperar el honor perdido en la guerra, ampliar el territorio de la nacin, devolverle su grandeza y aca- bar con el hambre. Para conseguir todo esto el Estado tena que ser poderoso y dirigido por un hombre fuerte: Mus- solini en Italia y Hitler en Alemania.
S7. Compare sus esquemas con los modelos presentados. Corrija posibles errores. Qu puntuacin le pondra a su trabajo?
Pxina 19 de 74
Texto 4: Poesa (a rima). Figuras literarias
En Lisboa hai unha fonte que se chama a Fontanela que deita unha auga tan fra, que o pensamento conxela. As nais, que ben a coecen, que saben que a fonte meiga, dan consello a sas fillas pra que nada lles suceda. -Non vaias fonte, filla, non bebas, non, da auga fresca, que mora nela unha fada e que a ve non regresa. Cando o sol polas mas asoma tras da arboreda, ese un canto tan lindo que a quen o percibe enmeiga. A todos que al pasan, beban auga ou non a beban, se lles aparece a fada a penas por pensar nela. Unha ma na que as flores se enchan de primavera, por un azar desgraciado foi fonte Marinela. En escoitando a cancin da auga ou salferir nas pedras, a moza sen o evitar do encantamento se lembra: -Quen me dese ver a fada, ben me gustara vela! Ser de certo fermosa como se conta na lenda? Palabras non foran ditas cando a fada se presenta, nunha man un pente de ouro, coa outra chama por ela. Ten cabelos de ouro e la, nos ollos das estrelas, os beizos son dous espellos coma pingas de auga fresca. Co seu pente de ouro puro os seus cabelos pentea, e co espello dos seus beizos chama a si a Marinela. -Ven aqu, fermosa moza, polo camio das pedras, acarate ao meu lado e sers unha princesa. Atrada polo encanto a rapariga se achega; os paxaros enmudecen, vaise, vaise a auga lenta. -Pentea dxolle a fada- os teus cabelos de seda con este pente de ouro que o pente da beleza. Nin si nin non di a rapaza, pero os cabelos pentea. O ouro cae polos ombros como a auga polas pedras. segundo se vai penteando apganselle as ideas; ao acabar de pentearse xa de nada ela se lembra. Marinela nada di, Marinela nada pensa e a auga vaise burlando polo carreiro das pedras. Polo carreiro da auga a fada camia lenta, e Marinela tras dela. Nunca mis volveu casa, onde anda hoxe a esperan; tampouco soubo ningun o que foi da Marinela. Nin est morta nin viva, nin durmida nin esperta, mis a sa voz se escoita murmurar por entre as pedras. Algun di que aquela auga ten escoa tan silandeira son lembranzas dunha moza que se chamou Marinela Cortizas, A. Romance de Marinela (Historias e algn percance todas ditas en romance. Ed. Galaxia)
Secuencia de actividades S8. Copie, da primeira estrofa do Romance da Marinela, a ltima palabra dos ver- sos 2, 4, 6 e 8, e sublie a slaba tnica de cada unha.
A partir da vocal desa slaba, que letras se repi- ten nas catro palabras?
Esa igualdade de vogais, chmase rima. Nesta es- trofa, que versos riman?
Pxina 20 de 74
Tea en conta que, se na slaba tnica hai ditongo, poida que s se repita a vocal mis aberta (a, e, o). S9. Fxese agora nos dous tipos de rima que hai:
Rima asonante: repeticin das vogais a partir da vogal da slaba tnica da ltima palabra do verso. Rima consonante: repeticin das vogais e das consoantes a partir da vogal da slaba tnica da ltima palabra do verso.
Os versos 2, 4, 6 e 8 da primei- ra estrofa teen rima asonante ou consonante? Por que?
S10. Lea esta copla popular e, despois conteste:
O que nunca estivo lonxe non sabe qu padecer; de lonxe as penas aumentan para o que sabe querer.
Que versos riman? Que letras se repiten a partir da vogal tnica da derradeira pala- bra deses versos?
Eses verso, teen rima asonan- te ou consonante? Por que?
S11. No Romance de Marinela personifcase a fonte: a fonte meiga. Escriba per- sonificacins semellantes para os seguintes elementos do poema:
A auga ... O pente ... Os cabelos son...
Pxina 21 de 74
S12. Escriba cinco parellas de palabras con rima consonante.
S13. Forme pareados utilizando as parellas de palabras que escribiu antes.
Pareado: estrofa que est formada por dous versos con rima consonante. Coezo hai anos un rato que xoga ao parchs nun zapato.
Pxina 22 de 74
Texto 5: Derivacin (prefijacin y sufijacin). As- pectos tericos La derivacin es el procedimiento por medio del cual se crean nuevas palabras incorpo- rando al lexema un morfema: flor > florero. Este tipo de morfemas crea nuevas palabras de la misma clase gramatical o de distinta clase: primavera > primaveral. Prefijos: se anteponen a la base y no producen cambios en la categora gramatical de sta. Clases de prefijos Prefijos locativos Ante-: antesala. Entre-, inter-: entreva, intermedio. Extra-: extrajudicial. Retro-: retrovisor. Sobre-, super-: sobrevolar, superponer. Sub-: suboficial. Tras-, trans-: trastienda, translcido. Vice-: vicedecano. Prefijos temporales Ante-: anteponer. Pre-: prefabricar. Post-/pos-: postdata, posponer. Pro-: promover. Prefijos de cantidad Bi-, bis-: bimestral, bisnieto. Mono-: monomando. Multi-: multicelular. Pluri-: plurilinge. Semi-: semioscuro. Uni-: uniforme. Prefijos de intensifi- cacin y tamao Archi-: archifamoso. Extra-: extraplano. Hiper-: hipercrisis. Hipo-: hipocondraco. Infra-: infravalorar. Re-, requete-: reimportar, requetebin. Sobre-, super-: sobrecarga, superfino. Ultra-: ultrarrpido. Prefijos de oposicin, negacin o privacin A-, an-: amoral, anin. Anti-: anticlerical. Contra-: contraataque. De-, des-: devaluar, deshacer. Dis-: disconforme. In-, im-, i-: inmoral, imposible, irregular. Sufijos: son morfemas que se posponen a la base; pueden ser de dos tipos: Apreciativos: son muy numerosos en castellano; alteran el significado del lexema expresando valoraciones subjetivas pero sin cambiar la categora gramatical: casa >casita grande > grandota pobre > pobrete No apreciativos, alteran de manera fundamental el significado de la base y, frecuen- temente cambian su categora gramatical: tela > teln sed > sedienta As, cambiando la categora gramatical, pueden crearse sustantivos y verbos por este procedimiento:
Proceso Base Resultado Nominalizacin Creacin de sustantivos) Adjetivos: por ejemplo, cruel Verbos: por ejemplo, mover Crueldad Movimiento Verbalizacin Creacin de verbos) Sustantivos: por ejemplo, tapn Adjetivos: por ejemplo, hmedo Taponar Humedecer
Pxina 23 de 74
Secuencia de actividades S14. Escriba ejemplos de palabras formadas con los distintos tipos de prefijos que se sealan en el cuadro.
S15. Intente enunciar una regla para la utilizacin de im-, in-, i-.
S16. Los sufijos apreciativos pueden ser diminutivos, aumentativos y despectivos. Elabore una lista de sufijos de cada tipo teniendo en cuenta las siguientes pala- bras: Pequeajo, perrita, vozarrn, buenazo, malica, tardecillo, cobardn, altote, poblacho, discursete, paliducho, camastro, libraco, bigotuelo, feorra, cantarn. Diminutivos Aumentativos Despectivos
S17. Busque ejemplos de sustantivos derivados de adjetivos y verbos, siguiendo el cuadro anterior. Derivados de adjetivos Deribados de verbos
Pxina 24 de 74
S18. Busque ejemplos de verbos derivados de sustantivos y adjetivos, siguiendo el cuadro anterior.
S19. En muchos casos, los sufijos pueden tener distintos significados. Explique el que poseen -ero / -era en las siguientes palabras: paragero, panera, librero, meloco- tonero. Paragero Librero Panera
Melocotonero S20. Busque en un diccionario interactivo el sufijo -ura, copie los significados que puede aportar y los ejemplos que lo contengan.
S21. Por parejas, escriban sustantivos que nombren profesiones o lugares y distingan en ellos el lexema y los sufijos. Comprenlos y comprueben si hay algn sufijo comn que pueda utilizarse para ambos.
Pxina 25 de 74
Vexamos agora a formacin de palabras mediante prefixos e sufixos en lingua galega. Es- tude as coincidencias e as diferenzas entrambas as linguas. Prefixos: os prefixos colcanse diante do lexema para formar palabras novas. A conti- nuacin citamos algns prefixos e o seu significado. Prefixo Significado Exemplos a- bi- biblio- pre- re- tri- Negacin, privacin. Das veces, dous. Relacionado cos libros. Anterioridade. Repeticin. Tres veces, tres. Amoral, ateo Bilinge, bgamo Biblioteca, bibliografa Predicir, prehistoria Refacer, retorcer Trimestre, trpode Sufixos: van detrs do lexema para formar palabras novas. A continuacin citamos al- gns exemplos e o seu significado. Prefixo Significado Exemplos -ame -eda -ara -n /- -ite Conxunto de. Colectivo. Lugar. Profesins. Inflamacin. Dentame, enxame. Alameda. Panadara, confeitara. Teceln/tecel, artesn/artes. Hepatite, apendicite, artrite, farinxite. Tamn son sufixos de uso moi frecuente os seguintes: Prefixo Significado Exemplos -io/ia -echo/echa -elo/ela -ete/-eta Diminucin (diminutivos) Rapacia. Gordecho. Cadelo. Banqueta. -n/ona azo/aza Aumento (aumentativos) Mullerona. Cochazo, bombazo. -aco/aca -acho/acha -exo/exa -uco/uca -uzo/uza -allo/alla -oupo/oupa Desprezo (despectivos) Paxarraco. Fiacho Lugarexo. Casuca. Xentuza. Espantallo. Casoupa.
Na formacin de palabras por derivacin, sucede s veces que, ao lle engadir sufixos ou prefixos ao lexema, se obteen palabras de distinta categora gramatical pertencentes todas elas mesma familia lxica: Substantivo Adxectivo Verbo Pan Conversa Lousa Empanado Conversador Lousado Empanar Conversar Lousar
Pxina 26 de 74
Secuencia de actividades S22. Contine completando a listaxe seguinte: Substantivo Adxectivo Verbo Vividor Venda Estudar Navegacin Choroso Acusacin Prata S23. Engadindo segundo corresponda os sufixos ancia, -encia, forme substantivos da familia lxica dos seguintes adxectivos: Adxectivo Substantivo Adolescente Exuberante Ignorante Infantil Inconsciente Repugnante Obediente S24. Escriba os substantivos da familia lxica dos seguintes verbos. Tea en conta que todos eles engaden o sufixo mento: Verbo Substantivo Coecer Investir
Pxina 27 de 74
Revestir Seguir Tratar Rexurdir S25. Nas seguintes palabras separe lexema, prefixos e sufixos, seguindo o exemplo Palabra Prefixo Lexema Sufixo Revestimento Re- -vesti- -mento. Desordenado Reincidente Nacionalismo Internacionalismo Intocable S26. Clasifique segundo a categora gramatical a seguinte familia de palabras: Persoal, personificar, impersoal, personaxe, persoa, personalidade, personificado, personalizar, personificacin. Substantivos Adxectivos Verbos
Pxina 28 de 74
Texto 6: Versificacin e figuras retricas (aspectos tericos) Metfora. Fxese como, a partir dunha comparacin, podemos crear metforas: Comparacin. Un obxecto real (os teus ollos) comprase con outro: Deses teus ollios negros como doas relucentes. Metfora impura. Elimnase a comparacin como e identifcanse os dous elementos mediante o verbo ser ou parecer: Os teus ollios negros son doas relucentes. A noite o pranto do da Metfora pura. A identificacin entre os dous elementos xa total, o termo real pasa a ser substitudo por aquel co que se comparaba: Sen ti sempre chove (chuvia = tristura) Anfora. Consiste na repeticin dunha ou mis palabras ao principio de dous ou mis versos dun poema. un recurso moi frecuente nas cancins e nos poemas que se foron transmitindo de maneira oral, porque facilita a sa memorizacin. Repare nesta cancin de berce: Ven sonn, ven polo carqueixedo, ven sonn, ven e adormntame o neno, ven sonn, ven polo camio novo, ven sonn, e adormntame logo. Onomatopea. Consiste na reproducin ou imitacin dos sons da natureza e das cousas por medio dos sons da linguaxe: Que ben, que bomba vn co seu rebumbio! A bomba, bong!, a bomba, bon amigo
Secuencia de actividades S27. Indique os recursos semnticos que se empregan nas seguintes estrofas. Parece feble...Pero a Ausencia unha casa grande e vaca onde o tempo tece unha tea de araa de sombras xa perdidas entre a cinza, que esvara nas xanelas, mentres a travs dunha chuvia escura aquel neno que fomos pensativo nos mira Valcrcel, X.L. En voz baixa
Pxina 29 de 74
A carn da fonte de Vimianzo, as campesias de Traba venden as trenzas loiras de terra engarzadas de allos midos coma prolas dun val mario. Rivas, M. Costa da Morte blues
Ollos azuis como o ceo claro dun abrente limpsimo de abril Manuel Mara
S28. Lea os seguintes fragmentos e indique de que pensa que metfora cada un deles (a morte como liberacin, o idioma, o prtico de entrada a unha igrexa, un corvo). Anaco de noite para alumiar a luz escandalosa e ofensiva que fai do medioda brasa queimadora cintilante. Manuel Mara
Chammoslle: libro de silencio, prtico terminal da escravitude, escritura feliz da opacidade, lus que desata e nome da ledicia. Xos Lus Mndez Ferrn
Pxina 30 de 74
...vencello que nos xungue e ten en p herencia secular de cada un fogar no que arde acesa a nosa fe. Manuel Mara
Acolledora cova, tnel uterino polo que accedo a un espazo en sombra. Valcrcel, X.L.
S29. Propmoslle que intente facer unha adivia seguindo un esquema formal coma este: Esquema Exemplo 1 verso: unha metfora coa que se designe un obxecto. 2 verso: unha personificacin. 3 verso: unha comparacin. 4 verso: continuacin da idea anterior que rime co segundo. Bolboretas invernais [metfora] que bailan son do vento [personificacin] como nenas bulidoras [comparacin] cobren todo nun momento [continuacin] Solucin: As folerpas da neve Agora intnteo vostede:
Pxina 31 de 74
S30. Lea con atencin o seguinte poema de Eduardo Pondal, onde os tres versos destacados en cursiva presentan o recurso da anfora: Menia, rapaza nova ouh, rosa de Corcoesto, que brandeas con gracia s doces sopros do vento: se certo que por ti vivo, se certo que por ti peno, se tan doce e dadivosa, como din que es, certo; crame, oh, rapariga, estas suidades que teo: estas suidades da alma, de non sei qu, que padezo; ti tes dos meus males a doce mencia, ouh, rosa de Cocoesto! Agora intente facer vostede un poema (mnimo, cinco versos), utilizando a an- fora. Propmoslle que o faga repetindo ao comezo dos versos a conxuncin porque o remate ser un verso diferente que peche o poema.
S31. Complete os versos tendo en conta que as palabras que faltan son anforas. Hai que buscar o lume e as feridas, [ ______________ ] inventar o pranto para conquistar a luz para que a pomba e o pan, [ ______________ ] a paz e a fartura, [ ______________ ] o contento, [ ______________ ] a pureza caan sobre ns como unha chuvia para sempre. Adaptacin dun poema de Celso Emilio Ferreiro S32. Fxese no seguinte poema. O seu recurso principal o uso de onomatopeas: Tac, tac, tac cuchara de pau cunca de madeira o meu neno est na lareira. Tin, tin, tin cuchara de prata cunca do pazo o meu neno est no regazo. Ton, ton ton cuchara de ouro cunca de cristal o meu neno prncipe real. Pimentel, L. Cancin das tres cucharas pra cando Luisa tea un neno
Pxina 32 de 74
Agora intente facer un poema seguindo a estrutura do de Lus Pimentel. Empe- ce pensando en onomatopeas que sirvan para identificar os sons de determina- dos seres ou obxectos, por exemplo: o vento (fiu, fiu,fiu), a pingueira ( pin, pin, pin), o grilo (cri, cri, cri), a chuvia, a camp, as tesoiras, o cuco, as pisadas... Utilizando esas onomatopeas como primeiro verso, escriba unha estrofa seme- llante s do poema.
Pxina 33 de 74
Texto 7: Elaboracin de un editorial y un artculo de opinin En el peridico no puede faltar su opinin y ahora es el momento de expresarla mediante la redaccin de un editorial y de un artculo de opinin. Como sabe, el editorial es el texto en el que el peridico expresa su opinin oficial so- bre un tema de actualidad. Como se trata de la opinin del peridico como tal, no lleva firma. El artculo de opinin tambin manifiesta el punto de vista sobre un tema concreto, pero en este caso de una persona en particular, de quien lo ha redactado. Por eso lleva la firma de su autor o de su autora. El resultado de su trabajo mejorar si sigue las normas y recomendaciones que se le proponen.
Secuencia de actividades Antes de la redaccin definitiva de los textos haga siempre un borrador; sobre ste corrija los errores relacionados con la adecuacin del registro, la coherencia y la cohesin, la pre- cisin lxica y la ortogrfica. Ante las dudas que surjan, utilice los correctores ortogrficos y diccionarios en soporte impreso o digital. S33. El editorial va a tratar sobre la necesidad de adoptar medidas internacionales pa- ra la proteccin de la infancia, sobre todo en los pases ms subdesarrollados. Pueden trabajar por grupos; cada grupo elaborar un editorial. Deben estructurarlo en tres partes: introduccin, ncleo y conclusin. Recuerden que el editorial expresa la opinin del peridico; por lo tanto todos los miembros del equipo tienen que aportar sus argumentos. Al final, elijan el editorial que la clase considere ms adecuado. Pueden aadir- se ideas de otros que lo mejoren. S34. El artculo de opinin abordar la conveniencia de respetar y proteger el medio ambiente. Se pueden dividir en grupos y cada grupo elaborar un artculo de opinin. Aunque la estructura no es tan rgida como la del editorial, s que deben mantener el orden y la coherencia en el texto. S35. Busquen editoriales y artculos de opinin de prensa en Internet; estudien su es- tructura y comparen los que han realizado en el aula con los que aparecen en los distintos peridicos interactivos.
Pxina 34 de 74
Texto 8: Literatura do sculo XIX. Precursores do rexurdimento (aspectos tericos) O sculo XIX supn o inicio da recuperacin histrica e cultural de Galicia. nesa poca cando ten lugar o nacemento dunha ideoloxa galeguista que descubrir a singularidade de Galicia, defender a dignidade da lingua galega e potenciar o seu cultivo literario. Un dos obxectivos foi a dignificacin social do galego, reivindicando o seu uso en to- dos os mbitos, as como o seu estudo cientfico e a elaboracin dunhas normas para a sa correcta escrita. Xorden os primeiros dicionarios e as primeiras gramticas do galego; tamn ten lugar a aparicin da prensa en galego. A primeira publicacin peridica integramente na nosa lin- gua foi O To Marcos da Portela, creada por Lamas Carvajal en Ourense, en 1876. Nun primeiro momento os escritores parten da lingua falada na sa comarca e, xa que logo, o seu galego ten abundantes dialectalismos. As mesmo, utilizan unha lingua con vulgarismos e moi deturpada polo casteln. As primeiras manifestacins literarias son textos de escaso valor artstico e de contido propagandstico: contra a invasin francesa, a favor da constitucin, en defensa das ideas liberais, etc. Os Precursores Mais, cara metade do sculo, xorde a xeracin dos denominados Precursores do Rexur- dimento, na que se inclen todos os escritores que tian obra publicada antes da aparicin dos Cantares gallegos de Rosala (1863). Na sa maiora vinculados xeracin de 1846 e de ideoloxa provincialista, constituron a primeira xeracin galeguista. As das figuras mis importantes deste perodo foron Xon Manuel Pintos e Francisco An: Xon Manuel Pintos: o autor dA Gaita Gallega (1853), o primeiro libro da literatu- ra galega contempornea. Francisco An: autor dun bo nmero de composicins, entre as que destaca A Gali- cia, gaadora dun accsit no Xogos Florais celebrados na Corua en 1861. Nas sas obras estn xa presentes os temas bsicos da literatura deste sculo: Exaltacin da paisaxe galega. Apoloxa do idioma, defendendo a sa dignificacin social e o seu emprego en todos os niveis, as como o seu estudo. Denuncia dos males que padece o pas: atraso econmico, emigracin... Defensa fronte aos ataques e desprezos que sofren Galicia e os galegos.
Pxina 35 de 74
Secuencia de actividades S36. Lea o seguinte texto e conteste s preguntas que se lle propoen. Ai!, desperta, adorada Galicia dese sono en que ests debruzada; do teu rico porvir a alborada polo ceo enxergndose vai. Xa cantando os teus fillos te chaman e cos brazos en cruz se espreguizan... Malpocados! o que eles cobizan un bico dos labios da nai. Coido ver esas ras serenas, escumando, con barcos veleiros, e cantares or feiticeiros, que en ningures tan doces on. Inda creo sentir as lavercas, que peneiran os aires cantando, cando o sol vai as nubes pintando de amarelo, de lume e carmn. Ao travs de aguzados penedos penso ver empinados petoutos, vias, hortas, devesas e soutos, que apouvigan os ventos do Sul. E saltando regueiros e valos, canta xa outros bos horizontes, outras veigas, marias e montes, que se perden na brtema azul. Soo a que entre verdes pereiras foliadas alegres escoito, cando o ceo se viste de loito, nas poticas noites do vran: E que en medio de nenas garridas canta un mozo con voaz pracenteira, para o lado tumbada a monteira unha orella tapando coa man. Eu soei ver no cume do Pindo, adornado de mirto e loureiros, escritores, poetas, guerreiros, que sorrindo se daban a man. Eran eses os fillos mis caros que da patria aumentaron a gloria; os seus nomes nos fastos da historia con diamantes gravados sern. Dese chan venturoso arrincado pola man do meu negro destino, ata mesmo soando maxino eses campos risoos cruzar. E correr polas hortas e prados onde leda pasou mia infancia, respirando a suave fragancia do xazmn, caravel, azahar. E despois unha andrmena rara vin moverse con auga fervente e asubiando como unha serpente, coma un lstrego os campos cruzou. Era aquel o porvir que xa soa e das pobres aldeas fai vilas... Adeus, cantos e musas tranquilas! O imperio da industria empezou. Acordei... o meu soo dourado, como fume pasou de repente, e magoado o meu peito se sente de saudades de amor palpitar. Murmurei: -Adorada Galicia!... -E dos ollos chovanme as bgoas-, quen puidese beber tas goas, e os teus aires feliz respirar!... De ti lonxe, querido curruncho, eu morrndome estou de amargura, como a froita que vai xa madura, e entre silvas o vento guindou. Teo envexa da libre andoria, que a chega por todos os maios!... Teo envexa das nubes e raios, que o sudoeste a esas terras levou! A ti voa entre ardentes salaios sobre as trmulas alas do vento, a saudade do meu pensamento, que decote cravado est en ti. Por diversos pases que eu vaia, ti sers mia doce memoria... Mesmo entrar non quixera na gloria sen primeiro pasar por a! Francisco An
Pxina 36 de 74
Observe o emprego de verbos de sentido ao longo das estrofas: ver, or, sentir, catar... Que sensacins transmite? Que contidos introducen?
Sinale o tema do poema. Cal a sa estrutura?
No poema hai elementos de temtica costumista, intimista e social. Escriba unha estrofa que reflicta cada unha desas temticas. Costumista Intimista Social
S37. No texto estn presentes algns dos temas esenciais do Rexurdimento. As, po- demos observar coincidencias con poemas de Rosala, Pondal ou Curros. Lea a composicin Adis ros, adis fontes, de Rosala de Castro (texto 10) e observe o tratamento dun mesmo tema desde diferente perspectiva: o home que parte/ o que xa est lonxe. Que similitudes existen entre ambos textos?
Pxina 37 de 74
Texto 9: Los nexos (aspectos tericos) Los nexos son palabras cuya funcin es unir entre s palabras, sintagmas o proposiciones. Una de las funciones fundamentales de los nexos es la de estructurar ideas. Afectan a fragmentos ms breves (oraciones, frases...) y conectan las ideas entre s en el interior de la oracin. En ese caso hablamos de las conjunciones y las locuciones conjuntivas.
Marcadores textuales para estructurar ideas Indican causa Indican consecuencia Indican condicin Porque Pues Como quiera que Dado que Por culpa de que Puesto que Visto que Como Teniendo en cuenta que Considerando que Entonces As pues De ah que De forma que De manera que De modo que Por tanto Por consiguiente Por lo que En consecuencia Si A menos que A no ser que Excepto que Con tal de que En caso de que Excepto si Salvo que Siempre que Sino que
Secuencia de actividades S38. Exprese de otro modo el contenido condicional de las siguientes oraciones. Comiendo menos grasa, mantenemos controlado el colesterol Si comemos menos grasa, mantenemos controlado el colesterol Usados con prudencia y mesura, estos juegos al aire libre robustecen el sistema muscular Si yo fuera rico, dara la vuelta al mundo
Con que me tocaran dos millones en la lotera, me conformaba Conservando los bosques hacemos un buen papel
Prueba esta medicina y vers qu mal sabe
Pxina 38 de 74
S39. Coloque un nexo causal en las siguientes oraciones. Los campesinos haban abandonado las aldeas [ _____________ ] teman el avance del fuego. [ _____________ ] nuestros clientes confan en nosotros, mantenemos viva la ilusin. El alcalde ha dimitido [ _____________ ] se ha descubierto que estaba impli- cado en un caso de corrupcin. [ _____________ ] llovi intensamente, el ro acab desbordndose.
_ __ _g gg g Vexamos agora como se utilizan os conectadores na lingua galega. Estude as coinciden- cias e as diferenzas entrambas as linguas. En galego, como conectadores, poden funcionar conxuncins (e, ou, mais, que...), ad- verbios (ademais, entn, tamn...) e mesmo locucins (para rematar, ou sexa, polo con- trario...). Os conectadores poden expresar moitos e moi diversos valores significativos; vexamos algns:
Comezo do discurso: ben, home, isto... Continuacin: con todo, pois ben, agora ben... Remate do discurso: por ltimo, mis nada... Afirmacin: si, por suposto, evidentemente, sen dbida, desde logo, vale, de acordo... Atenuacin: en calquera caso, de todos os xeitos, ata certo punto... Dbida: quizais, tal vez, poida que... Intensificacin: anda mis, mis, mesmo, nin sequera, para colmo... nfase: claro que, pois, si que... Negacin: non, tampouco, nin falar, en ningn caso... (Auto)correccin: mellor dito, ou sexa, qurese dicir... Adicin: e, ademais, anda mis, mesmo, por outro lado... Advertencia: atencin!, escoita... Causalidade: por iso, polo que, polo tanto, xa que, as pois... Consecuencia: as pois, en consecuencia, en definitiva, polo tanto... Concesividade: anda que, malia, con todo... Enumeracin: en primeiro lugar, en segundo lugar, por ltimo... Exemplificacin: isto , por exemplo... Explicacin: ou sexa, dicir, isto , mellor dito... Digresin: por certo, a propsito... Oposicin: en cambio, anda que... Restricin: mais, ags, polo menos... Recapitulacin: en resumo, en definitiva, en fin, en das palabras... Temporalidade: despois, antes, entn... Topicalizacin: en canto a, polo que se refire a...
Pxina 39 de 74
Secuencia de actividades S40. Diga que valores indican estes conectadores e substitaos por outros sinnimos: Ten moi bo corazn. Ten, pero un vago A guapsima moza de Andr ten, ademais, outras moitas virtudes
O incerto futuro da lingua galega presenta, pola contra, algns signos esperanzadores
S41. Nos seguintes enunciados aparecen destacadas certas formas que funcionan como conectadores textuais. Podemos quedar o sbado, que non temos clase. Anda que, pensndoo mellor, non sei por que temos que ir todos se, por outro lado, ademais, moitos xa teen o seu traballo rematado. En cambio, os que anda non o fixeron traballaran peor se estivsemos todos xuntos. As que o mellor ser que vean os que anda non aca- baron. Indique que valores manifestan Substitaos por outros conecta- dores que sexan sinnimos
Pxina 40 de 74
Texto 10: O Rexurdimento. Rosala de castro (as- pectos tericos) Cantares Gallegos A publicacin de Cantares Gallegos, de Rosala de Castro, o 17 de maio de 1863, marca o inicio do Rexurdimento pleno. Esta data escollerase como Da das Letras Galegas. Os poemas que o compoen son glosas de cantares populares que Rosala elabora dun xeito autntico. As 36 composicins estn enmarcadas polo primeiro poema en que unha voz que podemos identificar coa da autora lle pide a unha nena que cante e o derradeiro a voz desta rapaza comenta a sa falta de graza para facer xustiza beleza da terra. O resto son os cantos da rapaza (autora ficticia) que s veces lle cede a voz a distintos perso- naxes populares. Atendendo aos temas, podemos agrupar os poemas nestes apartados: Costumistas: poemas descritivos en que se retratan costumes, paisaxes, tipos, etc., sem- pre traspasados pola intencin reivindicativa. Amorosos: amsannos a maneira de vivir este sentimento. Intimistas: a voz da propia autora expresa a sa sentimentalidade. Sociais e patriticos: os que tratan da emigracin. Rosala lamenta a sorte dos galegos dentro e fra da patria, e ergue a sa voz en contra. Follas Novas No prlogo a poetisa cualifica os seus versos de pobres enxendros da mia tristura e fillos cativos das horas de enfermidade e ausencia. A clasificacin temtica a seguinte: Subxectivos: expn as penas propias. Son poemas con ton amargo e pesimista. Obxectivos: afondan na anlise das inxustizas que padecen o noso pas e os seus habi- tantes, e que son causa da emigracin masiva da xente nova galega. O libro aparece dividido en cinco partes que se relacionan con estes ncleos temticos:
Pxina 41 de 74
Outro dos mritos deste libro radica na orixinalidade mtrica dos poemas: Rosala realizou combinacins mtricas innovadoras (octoslabo + hendecaslabo, decaslabo + alexandri- no...), coas que se anticipa gran renovacin levada a cabo tempo despois polos moder- nistas. Rosala ten que ser includa na nmina das mulleres pioneiras da arte literaria que, con Emilia Pardo Bazn, Concepcin Arenal, Fernn Caballero e outras moitas, abriron un camio que logo percorreran moitsimas mis escritoras no sculo XX.
Secuencia de actividades S42. Lea os seguintes textos. Como esperable na poesa desta poca, van aparecer numerosas palabras non normativas (algunhas delas aparecen sinaladas cun as- terisco). Poema 1. Daquelas que cantan s pombas e s flores todos din que teen alma de muller; pois eu que n as canto, Virxe da Paloma, ai!, de que a terei Tomado de Vagueds, Follas Novas Poema 2. Follas novas!, risa dme ese nome que levs*, cal si a unha moura aben moura, branca lle ose chamar. Non Follas novas, ramallo de toxos e silvas ss, irtas, como as mias penas, feras, como a mia dor. Sen ulido nin frescura, bravas magos* e fers *... Se na gndara brotades, como non sers* as! Tomado de Vagueds, Follas Novas Poema 3. Unha vez tiven un cravo cravado no corazn, e eu non me acordo xa se era aquel cravo de ouro, de ferro ou de amor. Soio* sei que me fixo un mal tan fondo, que tanto me atormentou, que eu da e noite sen cesar choraba cal chorou Madalena na Paixn. Seor que todo o podedes -pedinlle unha vez a Dios*-, daime* valor pra* arrancar dun golpe cravo de tal condicin. E deumo Dios, e arrinqueino, mais...quen pensara?... Despois xa non sentn mis tormentos nin souben que era dolor. souben s que non sei que me faltaba en donde* o cravo faltou, e seica, seica tiven soidades daquela pena...Bo Dios*! Este barro mortal que envolve o esprito quen o entender, Seor...! Tomado de Vagueds, Follas Novas
Pxina 42 de 74
Poema 4. Cando penso que te fuches, negra sombra que me asombras, p dos meus cabezales tornas, facndome mofa. Cando maxino que es ida, no mesmo sol te me amostras, i* eres a estrela que brila, i eres o vento que zoa. Si cantan, es ti que cantas; si* choran, es ti que choras; i es o marmurio * do ro, i es a noite, i es a aurora. En min ests e ti es todo, pra min e en min mesma moras, sombra que sempre me asombras. Tomado de Do ntimo, Follas Novas Poema 5. Tecn soa a mia tea sembrei* soa o meu nabal, soia* vou por lea ao monte, soia* a vexo arder no lar. Nin na fonte nin no prado, as morra coa carrax* el non ha vir a me erguer, el xa non me pousar. Que tristeza! O vento zoa, canta o grilo o seu comps...; ferve o pote...; mais, meu caldo, soia te hei de cear. Cala rula; os teus arrolos ganas de morrer me dan ; cala grilo, que se cantas sinto negras soids*. O meu homio perdeuse ningun sabe onde vai... Andoria que pasaches con el as ondas do mar, andoria voa, voa, ven e dime onde est. Tomado de As vidas dos vivos e as vidas dos mortos, Follas Novas Poema 6. Adis*, ros, adis fontes, adis regatos pequenos, adis vista dos meus ollos, non sei cando nos veremos. Mia terra, mia terra, terra onde me criei, hortia que quero tanto, figueirias que prantei. Prados, ros, arboredas, pinares* que move o vento, paxarios piadores, casia do meu contento. Muo de castaares*, noites craras de luar, campanias trimbadoras* da igrexia do lugar. Amorias das siveiras que eu lle daba meu amor, caminios entre o millo, adis para sempre, adis! Adis gloria! Adis ocntento! Deixo a casa onde nacn, deixo a aldea que conoso* por un mundo que non vin! Deixo amigos por estraos, deixo a veiga polo mar, deixo, en fin, canto ben quero... Quen puidera no* o deixar...! [...] Mais son pobre e mal pecado! a mia terra n mia, que xastra* lle dan de prestado a beira por que camia ao que naceu desdichado*. Tovos, pois, que deixar, hortia que tanto amei, fogueiria do meu lar, arborias que plantei, fontia do cabaar*. Adis, adis que me vou, herbias do camposanto onde meu pai se enterrou, herbias que biquei tanto, terria que nos criou. Adis Virxe da Asuncin. branca como un serafn, lvovos no corasn*: peddelle a Dios* por min, mia Virxe da Asuncin. Xa se oen lonxe, moi lonxe as campanas* do Pomar, para min, ai!, coitadio, nunca mis han de tocar. Xa se oien lonxe, mis lonxe. cada balada* un dolor, voume soio*, sin* arrimo... Mia terra, adis! adis! Adis tamn, queridia..., adis por sempre quizais...! Dgoche este adis chorando desde a beiria do mar. Non me olvides, queridia, si* morro de soids*... tantas lgoas mar adentro... Mia casia! Meu lar!
Pxina 43 de 74
S43. Poema 1. O poema 1 estrutrase arredor da contraposicin entre o que todos pensan ou din e a propia experiencia da autora. Explquea.
S44. Poema 2. A quen invoca con vehemencia a autora no poema 2? dicir, a quen apostrofa?
A palabra follas funciona nese mesmo texto con dous significados. Cales? Que suxire cada un?
Cal a razn de que lle dea risa o nome do libro? Que recursos literarios utiliza para expresar esta razn?
Rosala utiliza unha serie de metforas para caracterizar o seu libro. Cales e que expresan?
Pxina 44 de 74
S45. Poema 3. Que cre que significa a metfora do cravo presente no poema 3?
A voz textual di non saber se o cravo era de ouro, de ferro ou de amor. De que cre que era?
A comparacin cal chorou Madalena na Paixn ten resonancias do Novo Tes- tamento e consrvase na cultura popular no dito chorar como unha Madalena. Explique esa comparacin.
Que acontece cando consegue arrincar o cravo do corazn?
Explique a metfora barro mortal que envolve o esprito.
Pxina 45 de 74
Explique a conclusin final.
S46. Poema 4 Analice o contraste existente no poema 4 entre os dous suxeitos do poema eu/ti. Que papel desempea cada un deles?
O poema pode dividirse en das partes: estrofas I, II, III e estrofa IV. Cal o tema de cada unha?
Na primeira parte pdese as mesmo diferenciar entra a I, por unha parte, e a II e a III, por outra. Explique as diferenzas.
A negra sombra unha metfora. Que pensa que pode significar? Por que?
Pxina 46 de 74
S47. Poema 5 Quen fala neste poema? Identifique a voz textual deste poema.
A estrutura do poema vara pasando de ser un eu que narra a sa situacin a un apstrofe. Cales son os interlocutores desta viva de vivo?
Que sensacin nos transmite o feito de que os interlocutores sexan animais?
Para transmitir a sensacin de soidade, Rosala recorre a das enumeracins: unha dos traballos que desenvolve a muller e outra de elementos da realidade que, alleos, marcan o paso do tempo. Explique ambas.
Pxina 47 de 74
Texto 11: Textos argumentativos (aspectos teri- cos) Aspectos bsicos Argumentar: es transmitir informacin y a la vez intentar persuadir o convencer de al- go, recurriendo a la lgica para justificar lo que se dice. Intencin: de lo que se trata con la argumentacin es provocar o aumentar la adhesin de un auditorio o de los lectores a las tesis presentadas. Estructura: estos textos deben presentar estructura cohesionada; es decir, los prrafos deben tener una gran dependencia unos de otros, para poder deducir conclusiones. El texto argumentativo suele tener las siguientes partes: Punto de partida: idea fundamental sobre la que se va a argumentar. Argumentacin: se confirma o rechaza la idea anterior. Conclusin: ideas a las que se llega a partir de los argumentos. Son elementos caractersticos de los textos argumentativos el uso de oraciones subordina- das y de los conectores lgicos. Algunos de los conectores ms importantes son: De causa: porque, pues, puesto que, a causa de, en vista de que, por tanto... De consecuencia: conque, por lo tanto, pues, por consiguiente, luego, as que... De oposicin: pero, aunque, no obstante, antes bien, por lo dems, con todo... De concesin: aunque, a pesar de que, aun cuando, as, si bien... De finalidad: para que, a que, a fin de que, con el objeto de que, con vistas a... Los recursos retricos (metfora, metonimia, aliteracin, anttesis, paradoja...) deben pro- vocar la adhesin del oyente. Las falacias Las falacias son argumentos incorrectos, pero formulados de manera que parecen adecua- dos; se utilizan con finalidad persuasiva y deben ser detectadas para evitar el engao. Aqu tiene algunas de las falacias ms frecuentes. Argumento de apelacin a la fuerza Se esgrime la amenaza para tratar de con- vencer: A mi nadie me discute. Argumento de apelacin a la autoridad Se considera autoridad a alguien que no lo es: Es as, me lo dijo mi hermano. Argumento ofensivo Se ataca a alguien para descalificar lo que dice: Es un borracho, que no opine. Argumento circular La conclusin se explica por la premisa: La lengua culta es la que usan los cultos. Argumento de apelacin a la piedad Se intenta conmover al oyente: Por favor, aprubeme, si no, no me dejarn visitar a mis abuelos. Argumento de generali- zacin Se eleva a verdad general un caso particular: Todos los espaoles bailan flamenco Argumento por ignorancia Se da por verdadera una proposicin porque no se demostr su falsedad, o al revs: Los extraterrestres no existen, no hay constancia de ello.
Argumento de apelacin emocional Se busca la aceptacin despertando entu- siasmo: Vamos a ganar porque somos los mejores. Son frecuentes en la demagogia y la publicidad.
Pxina 48 de 74
Secuencia de actividades Lea el siguiente texto y responda a las cuestiones que se le proponen: Parece que dos cosas al menos han vuelto a su ser en nuestro pas: el nmero de hamburgueseras han descendido y en los Registros Civiles las nias que nacen y all se inscriben vuelven a llamarse Crmenes, Teresas, Isabeles o Maras; ha pasado un poco la moda de las Vanesas, Giovannas y Jennifers, como la de los Brian, los Jonathan y los Ivn, que ha sido como un ventarrn que pareca que iba a llevarse por delante la historia de Espaa. Los nombres femeninos espaoles tradicionales eran a veces pura poesa, pero es poco probable que tengan prolongacin en los aos que vienen. Amparo, Trnsito, Olvido, Sacramento, Angustias, Consuelo o Remedios eran nombres que venan del calendario religioso, exactamente como los ms recios nombres griegos o brbaros: Eleuterio, Teofrasto, o Austreberto, y, da- dos los grados de secularizacin, o los simples cambios de costumbres en vez de mirar el calendario se recuerdan personajes de pelculas americanas vistas en la televisin-, esos nombres aparecern como obsoletos. Pongamos por caso Hilario, y so- bre todo, Hilaria. Una jovencita de hoy, a la que sus padres hubieran puesto tal nombre, tiene que haberlo pasado muy mal, pero de repente ha aparecido una Hillary, que es nada menos que la muy supersofisticada y superintrigante seora Clinton, y llamarse Hillary ser durante algn tiempo toda una maravilla. Y lo mismo puede ocurrir si a un actor que se llame Crotates le dan un Oscar, o si se lo dan a un polaco que se llama Estanislao o Ladislao, como suelen llamarse los polacos. Llamarse as ser modernsimo y chic, estar lleno de glamour. El viento de la historia es el que trae los nombres. ste es un asunto como el de las calles en cierto modo: depende de cmo vengan los aires. Pero las gentes tambin se can- san de cambios y ms cambios, y ltimamente en muchos lugares del pas se volvi a los viejos nombres: Paseo de las Aca- cias o Calle del Horno. Aunque a lo mejor dentro de poco todo esto tenga que decirse en ingls americano. Pero ste es otro cantar y otro cuento. Jos Jimnez Lozano. Nombres
S48. Localice en el texto anterior los prrafos que pertenecen a cada una de las par- tes de la estructura del texto argumentativo.
S49. Una frase de las siguientes es la clave de la argumentacin del texto anterior. Selela. E Llamarse as ser modernsimo y chic, estar lleno de glamour. E El viento de la historia es el que trae los nombres. E Pongamos por caso Hilario y, sobre todo, Hilaria. S50. Localice en el texto algunos conectores de subordinacin sintctica y algn re- curso literario que provoque la adhesin del lector.
Pxina 49 de 74
S51. El texto siguiente presenta una estructura desordenada. Escrbalo de nuevo atendiendo a su orden lgico. No dudo que hay novelistas rigurosos y documentados, ni dudo que haya historiadores que falsean interesada- mente la realidad del tiempo que estudian, pero de ah a hacer una afirmacin de ese calibre, va un mundo. Hoy una afirmacin me ha dejado boquiabierto. Jess Torbado afirma en una entrevista que la verdad de la historia la cuentan los novelistas y no los historiadores. Soy estudiante de historia y mi destino es, con toda probabilidad, la cola del paro. He invertido cinco aos de mi vida en una carrera que no me va a servir para comer, y encima me dicen que lo que he estudiado es mentira. Como siempre que tengo en mis manos el suplemento, leo primero los artculos de Maras y Prez-Reverte, luego las cartas y despus los consejos internuticos de Ramn Buenaventura. Hecho esto, hojeo el resto, ms bien r- pido, para detenerme si algo llama mi atencin.
S52. Analice la estructura de los siguientes textos argumentativos: Si su hijo ha suspendido en junio, este verano lo baa- remos en un mar de conocimientos que le refrescarn la memoria hasta aprobar en septiembre. Los desrdenes que provoca el estilo de vida moderna influyen negativamente en la salud. Una alimentacin adecuada basada en la dieta medite- rrnea (ingestin de frutas y verduras) reduce el estrs, los trastornos psquicos y favorece la calidad de vida en general.
Pxina 50 de 74
S53. Argumente a nios o nias de cinco aos la necesidad de ver menos televisin.
Argumente a adolescentes la necesidad de ver menos televisin.
Argumente a personas adultas la necesidad de ver menos televisin.
S54. Indique qu tipos de falacias esconden los siguientes enunciados: Reglamelo, que soy tu mejor amigo A los austriacos les encanta la msica clsica Su testimonio es dudoso, su vida est cargada de incidentes Es un adjetivo explicativo porque explica Nadie que est en su sano juicio puede opinar lo contrario Deberas creerle, es el hombre ms poderoso de esta ciudad Prubalo, est muy bueno porque es casero
Pxina 51 de 74
Texto 12: O Rexurdimento. Eduardo Pondal e Cu- rros Enrquez (aspectos tericos) Eduardo Pondal Das das obras mis importantes de Eduardo Pondal son Queixumes dos pinos e Os eoas. Queixumes dos pinos. Como Rosala, Eduardo Pondal pretenda a exaltacin de Gali- cia. Na sa obra, podemos diferenciar dous tipos de poesa: Poesa pico-lrica. Nestes poemas opense dous perodos positivos (o pasado cel- ta e un futuro de gloria) co presente de sometemento. Pretenda recrear un pasado celta glorioso que servise de exemplo cara ao futuro. Pasado (+) Presente (-) Futuro (+) Idade de ouro, poca gloriosa, liberdade Escravitude: perda dos sinais de identidade (a lingua) Esperanza e triunfo Poesa lrica. Os temas principais son a natureza ( atemporal, sen presenza huma- na) e a muller (vista de das maneiras: ao xeito romntico, idealizada, ou presa do home, como obxecto para a paixn). Os Eoas. un longo poema pico narrativo que canta a descuberta de Amrica por Co- ln. Converteuse nun proxecto no que traballou ata a sa morte e que permanecera indito ata 1992. A obra supn un paso importante cara consolidacin do galego co- mo vehculo de cultura. Manuel Curros Enrquez Aires da mia terra. En 1877, Manuel Curros Enrquez gaa un certame potico en Ourense co poema A Virxe do Cristal. Aires da mia terra consta de 21 poemas, ade- mais dos tres cos que gaara o concurso de Ourense. Neles estn presentes as tres lias temticas fundamentais que o autor trata: Poesa cvica. Curros cra na funcin social da poesa. Denunciou a situacin de Ga- licia e a actitude pasiva dos galegos que non loitaban por ela. A faceta do seu pro- gresismo que mis escandalizaba aos seus contemporneos era o anticlericalismo. Poesa costumista. Curros participou da esttica romntica continuando a lia de Rosala e da poesa popular. Poesa lrica. Son poucos os poemas nos que Curros expresa a sa propia situacin anmica. Neles trata de acontecementos familiares, o nacemento dun fillo, a morte da nai e outros nos que o pesimismo e a desesperanza imprgnaos de saudade. O divino sainete. Publicado en 1888, un longo poema narrativo de temtica satrica e social. Tomando como modelo a Divina comedia, de Dante, relata unha imaxinaria pe- regrinaxe a Roma na compaa de Francisco An para asistiren ao xubileu de Len XIII. A partir deste tema, Currros realiza unha forte stira anticlerical, social e literaria.
Pxina 52 de 74
Secuencia de actividades Poema 1 Que din os rumorosos na costa verdescente*, ao raio transparente do plcido luar? Que din al altas copas de escuro arume harpado* co seu ben compasado montono fungar? -Do teu verdor cinguido e de benignos astros, confn dos verdes castros e valeroso chan, non des* a esquecemento da inxuria o rudo encono*; esperta do teu sono, fogar de Breogn. -Os bos e xenerosos a nosa voz entenden, e con arroubo atenden o noso rouco son, mais s os ignorantes, e fridos* e duros, imbciles e escuros non os entenden, non. Os tempos son chegados dos bardos das idades que as vosas vaguidades cumprido fin tern; mais onde quer*, xigante a nosa voz pregoa a redencin da boa nazn de Breogn. Pondal. Os pinos (fragmento) Poema 2 Oh, da terra de Xallas, feros corvos que vagantes* ands* sen pensar no destino, sen hoxe nin ma, que puidera ser voso compaeiro pola agreste soed*! Poema 3 Topronme medio morto, con unha cra ferida no esquerdo costado, mortal e profunda, por onde inda o folgo respira. Preguntronme os pasantes que an pola deserta va, preguntronme quen fora o cro que me ferira. Eu contestei sen alento, como quen lle foxe a vida: -Seores, quen me matou; foi unha flor de Muas*. -Est tolo, se dixeron*; este pobre home delira; as flores teen puais para poder tirar a vida? E deixronme al s na mia triste agona. -Civs, non a prendades, porque entonces* perdo a vida; se prendedes esa flor cortades a vida mia; Para as vosas duras cordas ten as lindas mans moi finas; que a doce e garrida que a morte me dera causa da mia vida. Poema 4 Cando os duros machados feren os altos pinos* e caen con estrondo no chan de Bergantios, non caen, non, en vano cal xigantes erguidos, sen gloria nin renome, nos seus eidos bravos: mais ao caer, ceibando, os ulidores* pinos* se espallan pola devesa polo mato nativo, e da semente se erguen descendentes altivos. Eduardo Pondal
Pxina 53 de 74
Poema 5 No xardn unha noite sentada refrexo* do branco luar, unha nena choraba sen trgolas* os desdns dun ingrato galn. * a coitada entre queixas dica: Xa no mundo non teo ningun, vou morrer e non ven os meus ollos os ollios do eu doce ben. Os seus ecos de melancola camiaban nas alas do vento, i o lamento repeta: Vou morrer e non vn o meu ben. Lonxe dela, de p sobre a popa dun aleve* negreiro vapor, emigrado, camio de Amrica, vai o pobre, infeliz amador. I mirar as xents andorias cara terra que deixa pasar: Quen puidera dar volta pensaba-, quen puidera convosco voar!... Mais as aves i o buque fuxan sen or seus amargos lamentos: S os ventos repetan: Quen puidera convosco voar Noites claras, de aromas e la, desde entn que tristeza en vs hai pros* que viron chorar unha nena, pros* que viron un barco marchar!... Dun amor celestial, verdadeiro, quedou solo* de bgoas a proba, unha cova nun outeiro e un cadver no fondo do mar. Cntiga Poema 6 Al polo ano de graza de mis seiscentos e trinta, era dono do castelo que en Vilanova se ve inda, don Xcome Mazcareas, seor de catorce vilas. Home de farragos vellos na corte do Rei viva, pois galego como hai moitos, dballe noxo Galicia. S dela se acordaba, se algunha vez o faca, pra* cobrar rendas e foros sen aviso e por xustiza Por esas falcatruadas todos olleira* lle tian e cando cara a Madrid, al polo vrau*, saan en carros acugulados dieiro, grans e farias, os pobres dos levadores, que naqueles carros van irse as mesquias ganancias con que seus fillos mantian, de traballar eslombados, mentres os carretos se an, quedaban pra* si dicindo: Que de Solimn che sirvan! Entre a baixa servidume que don Xcome mantia pra* que lle coide dos eidos, de bens e das regalas, estaban Martio e Rosa: el pra* faces as vendimas, prs* sachas e prs* decotas dos xardns, hortas e quintas, e ela pra* gardar o gando nas carballeiras vecias. Dos dous, somentes* Rosa dentro o castelo viva. Martio tia vinte anos e Rosa dezaseis tia, el era un mozo arrogante, i* ela un feitizo de linda; nunca tiveran amores, i anque por ela beba os ventos Xan de Bentraces, Rosia tombao a risa. Orfos entrambos a dous sen amparo nesta vida, servindo os dous mesmo amo topronse certo da. De entonces*, Martio e Rosa sentiron a alma ferida, e quizais que se morreran* de mal de melancola se unha ma non quedaran noivos sair da misa. Curros Enrquez. A Virxe de Cristal (fragmento)
Pxina 54 de 74
S55. A que fan referencia as seguintes expresins do poema 1? Os rumorosos Costa verdescente As altas copas Confn dos verdes castros e valeroso chan
Fogar de Breogn S56. O hiprbato un recurso habitual na poesa de Pondal, que utiliza inspirndose na pica clsica. Ordene os seguintes versos, que inclen hiprbato: Do teu verdor cinguido e de benignos astros, confn dos verdes castros e valoroso chan.
...non des a esquecemento da inxuria o rudo encono
S57. O poema 1 est organizado arredor dunha pregunta e unha resposta. Sintetice brevemente o contido da pregunta e da resposta
Quen fai a pregunta? Quen responde?
Identifique as voces tex- tuais que aparecen no po- ema.
Pxina 55 de 74
S58. No poema 2, Pondal (ou o bardo) expresa un desexo. Cal? Cales son as razns dese desexo?
S59. No poema 3 desenvlvense das metforas tpicas na literatura occidental: a da ferida e a da rosa. Cal o significado de cada unha?
S60. Na ltima estrofa dese poema 3, unha anttese expresa a imposibilidade de so- lucin para a situacin descrita. Explqueo.
S61. O poema 4 dinos que, cando son derrubados, os pieiros non morren inutilmen- te, xa que deixan estendida a semente para que nazan outros novos. Con que se comparan os pieiros?
S62. A ltima estrofa do texto recolle a conclusin do poema. Cal ?
Pxina 56 de 74
S63. No poema 5, de Curros Enrquez, podemos considerar tres partes. As das pri- meiras recollen feitos simultneos acontecidos en lugares diferentes; a terceira, a situacin tempo despois. Resuma o contido de cada unha desas partes. 1 parte 2 parte 3 parte
S64. O texto non aclara como acontece a morte do namorado. Exprese a sa opinin acerca de se foi un suicidio, unha morte causada polas condicins da viaxe ou, simplemente, pola pena.
S65. Como explica que na primeira parte do poema se lle chame ingrato galn a quen se lle chama na segunda infeliz amador?
S66. A que cre que alude o adxectivo negreiro, referido a vapor?
Pxina 57 de 74
S67. Que recurso de repeticin une as das primeiras estrofas dese poema?
S68. O poema 6 un fragmento dos inicios da lenda da Virxe do Cristal. Lea o texto e busque mis informacin sobre este poema de Curros. O dono do castelo non vai ter importancia no relato. Para que o presenta, pois, Curros? Que nos conta del?
S69. No fragmento presntansenos os protagonistas desta historia, excepto a Virxe. Martio, Rosa e Xan de Ventraces forman un tringulo de personaxes. A Virxe rematar por facer un milagre. Constra un argumento con estes personaxes e compare despois o resultado co argumento orixinal da lenda.
Pxina 58 de 74
Texto 13: Textos expositivos (aspectos tericos) El texto expositivo tiene como objetivo informar y difundir conocimientos sobre un tema. Exponer es dar a conocer un discurso informativo. La exposicin puede ser oral o escrita, especializada y divulgativa. Oral: informe oral, conferencia, discurso... Escrita: informe escrito, examen acadmico, trabajo de investigacin, artculo cientfi- co, ensayo y los gneros periodsticos (editorial y artculo de opinin...). Intencin: el texto expositivo pretende suministrar al receptor un cierto saber o infor- macin sobre el tema dado. Estructura: la exposicin tiene un orden lgico, con las ideas claramente jerarquizadas. Procedimientos: la definicin, las clasificaciones, la comparacin (ejemplos) y la des- cripcin son procedimientos imprescindibles en todo texto expositivo. Elementos caractersticos del texto expositivo Lxico: lenguaje de registro culto, abundancia de recursos expresivos, precisin ex- presiva a travs de la adjetivacin, amplio caudal lxico, abundancia de vocablos abstractos. Formas verbales: presentes de indicativo con valor temporal, futuros imperfectos, condicionales simples, pretritos imperfectos de subjuntivo. Estructuras sintcticas: amplias y variadas. Oraciones complejas: coordinadas y su- bordinadas. Caractersticas lingsticas: objetividad (destacando las circunstancias de los proce- sos...), universalidad (uso de tecnicismos, uso de nombres abstractos...), verificabili- dad (abundancia de datos numricos, grficos...), claridad y precisin (orden en el discurso...).
Secuencia de actividades En 1780, el mdico bolos Luigi Galvani realiz un experimento con una rana muerta, a la que aplic en las ancas dos tipos de metal. Al contraerse los msculos del animal, Galvani pens que haba descubierto la llamada, por ese motivo, electricidad animal. En realidad, la corriente era generada por dos metales, que hacan que los msculos se contrajeran. La cuestin de la electricidad animal se resolvi en 1800, cuando el fsico Alessandro Volta, siguiendo los principios del experimento de Galva- ni, construy la primera pila elctrica, sirvindose de un papelito empapado en cido y de dos placas de metales diferentes. Entre los dos metales se cre una diferencia de potencial y, por consiguiente, una corriente elctrica. La pila es un dispositivo que genera electricidad, es decir, un flujo de electrones entre un polo negativo y uno positivo. En la pila de Volta, dos placas de metal de cinc y cobre, respectivamente, se sumergen en una solucin poco concentrada de cido sulf- rico, y se conectan con un metal conductor. La placa de cinc es el polo negativo y la de cobre, el positivo. Al cido sulfrico se le llama electrolito. En el caso de la pila de Volta, el electrolito tena que ser necesariamente lquido, por lo que este tipo de pila resultaba poco funcional. Las pilas que usamos habitualmente son, casi siempre, pilas secas de manganeso, en las que se utiliza el xido de mangane- so como polarizante. En este tipo de pilas, el recipiente de cinc hace de polo negativo y la barra central de carbono y grafito hace de polo positivo. Como electrolito se usa una pasta de cloruro de amonio y almidn. La despolarizacin consiste en la reaccin entre el xido de manganeso unido al grupo OH y el hidrgeno presente en el electrolito. El resultado es agua, xido de manganeso y amoniaco. Newton, I. Siglo XXI, Ciencia y tecnologa vistas de cerca
Pxina 59 de 74
S70. Localice en el texto anterior las caractersticas principales de un texto expositivo (tecnicismos, datos numricos, smbolos, verbos, objetividad, claridad, preci- sin...).
S71. Existen diversos tipos de exposicin: la especializada y la divulgativa. La exposi- cin siguiente es de carcter divulgativo. Lala detenidamente y conteste: La informacin es proteccin. Si habitas en una zona prxima al bosque: Memoriza los nmeros de telfono de los equipos de socorro, localiza el interruptor general de la corriente elctrica y las llaves generales del agua y el gas de tu casa, ten a mano los elementos de seguridad necesarios, en caso de emergencia escucha la radio para recibir informacin y en cual- quier caso sigue las instrucciones de las autoridades. Evita los incendios Infrmate de la poca de mayor riesgo de incendios, durante este perodo toma precauciones, no tires cigarros encendidos al suelo, ni por la ventanilla del coche. Mantn el bosque limpio, no dejes acumular basura, restos ni productos inflamables. No tires cohetes, globos ni otros artefactos que puedan provocar fuego. No aparques en lugares de hierba seca, se puede iniciar un incendio a causa de la elevada temperatura del tubo de escape. Ante un incendio forestal Acta rpido, llama a los bomberos; si el fuego es pequeo, trale tierra, agua o golpalo con ramas secas de r- bol, comunica que hay un incendio a los habitantes cercanos. Qu informacin contiene?
Qu tipo de mensaje quiere transmitir?
A quin va dirigida?
Pxina 60 de 74
S72. Los siguientes textos nos informan acerca de las caractersticas que presentan algunos lugares y de los motivos para visitarlos. Lalos detenidamente y piense qu lugar visitara si su inters fuera: A. Realizar un viaje de negocios. B. Realizar un estudio del arte de la Antigedad. C. Realizar un viaje para perfeccionar el idioma ingls. D. Realizar un viaje turstico. Asocie cada texto con su apartado y diga de qu ciudad se trata y a qu pas perte- nece. C Al norte de Francia y a orillas del Sena. Contiene el conjunto monumental de Versalles. C Es un gran centro de atraccin turstico del Mediterrneo. El comercio exte- rior lo realiza a travs de su puerto El Pireo. Tiene capital importancia dentro del arte griego por sus templos: el Partenn, el Erectein y el Hefestein. C Constituye el mayor centro de negocios de EE.UU. en puestos de trabajo y en valor aadido en las reas metropolitanas. Es considerada el mayor centro fi- nanciero del mundo por la Bolsa y la Banca de Wall Street. C A orillas del Tmesis, es la capital del Reino Unido y tiene un aeropuerto que es el primero de Europa. Destaca su industria. Es la capital cultural y deporti- va, gracias a sus teatros, museos, salas de conciertos, universidades y los grandes estadios (Wembley, Wimbledon).
S73. Elabore un texto expositivo. Elija un tema de divulgacin o especializado. Una vez seleccionado el tema, busque informacin en Internet. La informacin ha de estructurarse adecuadamente. Por ejemplo, puede empezar exponiendo el tema de manera general y plantear despus casos concretos; o al contrario, comenzar por esos casos concretos y luego descubrir las conclusiones. Intente utilizar un lxico culto y ser lo ms objetivo que sea posible. Recuerde que la intencin de un texto expositivo es suministrar al receptor un cierto saber o in- formacin sobre el tema dado. Es importante que la redaccin final del texto se atenga a las normas de presentacin de cualquier trabajo; corrija y reelabore cuan- to sea necesario para esa correcta presentacin.
Pxina 61 de 74
Texto 14: Procura de informacin por internet (as- pectos tericos) Aspectos xerais Internet unha superautoestrada da informacin. unha rede de redes informticas co- nectadas entre si en todo o mundo e que ofrece moita e variada informacin aos usuarios e s usuarias. O servizo WWW (World Wide Web, ou rede global mundial) permite acceder aos ser- vizos mediante unha ferramenta de navegacin, que pode ser un programa informtico de- seado para tal uso, como por exemplo Internet Explorer ou Netscape Navigator. A informacin organzase nuns documentos de texto, chamados pxinas web, nas que se poden combinar texto, imaxe, son e vdeo. Algunhas son interactivas, dicir, pdese in- tercambiar informacin con elas. Para conectarse a internet preciso ter un computador axeitado, un mdem (un perif- rico que permite a transmisin de datos entre dous computadores) e unha lia telefnica ordinaria. Ademais disto necestase un software de conexin, que ofrecen as compaas de telecomunicacins e que empregan unha conexin chamada PPP. Para procurar unha determinada informacin s temos que escribir un enderezo, acce- deremos a el e poderemos ler as sas pxinas. Buscadores A cantidade de informacin case ilimitada; por iso necesario empregarmos os buscado- res ou portais, que nos axudan na nosa busca. Os mis empregados, entre outros, son: [http://www.google.com]. o mis utilizado de todos. Segundo a compaa propietaria, actualmente Google responde a mis de 200 millns de consultas ao da. [http://www.yahoo.com]. Ten as pxinas rexistradas nel clasificadas por temas; s hai que escribir unha palabra clave do que queremos buscar. [http://www.altavista.com]. Rastrexa a palabra clave en todos os documentos da rede. Ademais permite facer preguntas e obter respostas. [http://www.lycos.com]. Con caractersticas similares aos anteriores. [http://www.hotbot.com]. Aparecen as pxinas do tema que se busca agrupadas segun- do criterios determinados. Hai, tamn un buscador de buscadores [www.buscopio.com]. Neste directorio aparecen buscadores xenricos e temticos. Dentro dos xenricos atopamos os buscadores galegos que existen ata o momento: Enxebre [www.enxebre.com], Galiciacity (buscador de recur- sos de Galicia), Vieiros (portal de acceso aos recursos galegos [www.vieiros.com] e Merln (recursos da Corua) [www.merlin.dicoruna.es]. Recursos bibliogrficos Internet pdenos ofrecer bibliografa abundante sobre calquera tema. As grandes bibliote- cas nacionais teen os seus catlogos informatizados; dicir, podemos saber, por exem- plo, todos os libros e edicins que ten publicados un autor ou unha autora determinados, indicando, ademais, a sa localizacin.
Pxina 62 de 74
[http://www.exlibris.usual.es/bibesp]. Ten unha listaxe de todas as bibliotecas espao- las e de todo o mundo. [http://biblioteca.cesga.es/]. Se entra no sistema de xestin de bibliotecas de Galicia aparecer toda a informacin das bibliotecas galegas que teen os seus fondos informa- tizados. [http://www.bne.es/cat.htm]. Na Biblioteca Nacional de Madrid podemos entrar no ca- tlogo informatizado Ariadna, de libros modernos. Neste catlogo aparecen todas as producins de autores espaois. As universidades teen tamn informatizados os seus fondos bibliogrficos. Moitas es- tn agrupadas en consorcios para desenvolver accins comns e teen catlogos colec- tivos que comparten os seus fondos. [http://www.baratz.es/cgi-bin/abwebr/LI/TI]. Rueca (Rede Universitaria Espaola de Catlogos Absys), rene os libros das universidades de Castela-A Mancha, a Ponti- ficia de Comillas, A Rioxa, Murcia e Xan. [http://www.uned.es/biblio/ruedo.htm]. Ruedo (Rede Universitaria espaola Do- bis/Libis), rene os fondos bibliogrficos das Universidades de Alacante, Crdoba, Granada, Navarra, UNED, Oviedo, Pas Vasco, As Palmas, Politcnica de Madrid, Sevilla e Valladolid. [http://www.usc.es]. Universidade de Santiago. Se fai clic en Investigacin e do- cencia, halle aparecer informacin sobre a sa biblioteca. [http://www.udc.es]. Universidade da Corua. [http://www.uvigo.es]. Universidade de Vigo. Os blogs Algns escritores difunden a sa obra non s en papel impreso, senn tamn en versin dixital, e moitos contan con pxinas persoais. A isto hai que engadir a aparicin e difusin dos blogs, weblogs ou bitcoras, pxinas persoais en que o autor publica textos breves ordenados cronoloxicamente: o primeiro que aparece o ltimo en ser escrito. Os blogs permiten editar textos multimedia (palabras, imaxes e msica de forma simultnea) e supoen un novo modo de entender a escritura e a edicin. A maiora dos blogs tratan temas autobiogrficos, ao estilo do clsico diario: reflexins, sentimentos, opinins...; pero tamn hai bitcoras de poesa, narracin, ensaio, etc. Cada vez son mis frecuentes os blogs de escritores que, marxe da sa obra en formato libro, escriben poesas ou relatos para publicar na rede, o que lles permite establecer unha inte- raccin cos lectores, xa que estes poden opinar respecto deses textos. Exemplificacin de busca de documentacin utilizando internet ata atoparmos un libro de lrica galega medieval En primeiro lugar escribimos o enderezo ao que imos acceder: [http://www.mcu.es], pa- ra entrarmos nas pxinas nas que o Ministerio de Cultura ofrece unha listaxe de liga- zns aos recursos bibliogrficos. Aparece a seguinte pantalla, na que seleccionamos a opcin Bibliotecas Pblicas del Estado; a seleccin est en vermello. Aparece en pantalla informacin sobre as bibliotecas pblicas do Estado, e ns selec- cionamos Galicia. Se entramos no catlogo da biblioteca pblica da Corua, despois poderemos consultar o catlogo xeral de todas elas.
Pxina 63 de 74
A seguinte pantalla o formulario de procura nos catlogos. Ns seleccionamos o campo Materia e nel que escribimos: Lrica galega medieval. Tamn indicamos no campo Tipo de documento que o que desexamos son libros. Logo de determinarmos as nosas preferencias, damos a orde de buscar. Segundo os datos que ns previamente achegamos, aparecen os ttulos dos libros que existen nas bibliotecas da rede pblica de Galicia e que teen como materia lrica gale- ga medieval. Para continuar seleccionamos o primeiro destes libros. Na pantalla aparecen os datos do libro seleccionado.
Secuencia de actividades S74. Seguindo as indicacins da exemplificacin anterior, procure nunha biblioteca virtual as seguintes obras: Cantares gallegos, de Rosala de Castro. O divino sainete, de Curros Enrquez. Os Eoas, de Eduardo Pondal. Queixumes dos pinos, de Eduardo Pondal. S75. Localice en Internet a Biblioteca Virtual Galega e, usando os seus arquivos, con- teste s seguintes preguntas: Cal o enderezo electrni- co desta biblioteca? De que institucin acadmica de- pende? Quen a dirixe?
Cite cinco autores ou autoras das que tean ma- terial sonoro
Cite cinco obras de Fina Casalderrey que aparezan na sa ficha
Cite cinco obras das que haxa edicin dixital nesta biblioteca virtual
S76. Utilizando un buscador de internet, localicen pxinas de talleres literarios gale- gos. Dividan a clase en grupos e que cada grupo participe nun deses talleres. S77. En [http://www.blogaliza.org] encontrar unha lista dos blogs galegos. Entre nal- gn e analice o contido dos textos publicados.
Pxina 64 de 74
Texto 15: O coloquio O coloquio o intercambio oral de opinins de varias persoas sobre un tema. A diferenza do debate, non existe a figura do moderador ou moderadora, polo que resulta imprescindi- ble seguir coidadosamente certas normas: Respectar en todo momento as quendas de palabra e cedela cando sexa necesario. Expresarse con claridade, orde e brevidade. Achegar ideas novas e non repetir o dito anteriormente. Adoptar un ton de voz adecuado e relaxado.
Secuencia de actividades S78. Tendo en conta as indicacins anteriores, realicen un coloquio sobre a influencia positiva ou negativa dos medios de comunicacin social (prensa, radio, televi- sin, internet) na nosa vida coti. Nas sas intervencins, utilicen frmulas como estas: Na mia opinin... / Estou de acordo con ou en desacordo con... / Polo que respec- ta a... / Debo insistir en... / Gustarame engadir... / Doutra banda... / Para finalizar, finalmente, en conclusin... S79. Expoan en pequenos grupos as ideas que lles pareceron mis interesantes. De igual modo, comenten como se desenvolveu o coloquio: respecto das normas, interese das ideas, participacin parcial ou total da clase, etc. S80. Utilicen os medios de comunicacin (radio, televisin, internet) para escoitar e ver coloquios. Comparen o realizado en clase cos aparecidos nos medios.
Pxina 65 de 74
Texto 16: Comunicacin personal: la solicitud (as- pectos tericos) La solicitud es un documento administrativo que se emplea para hacer llegar una peticin formal al responsable de una institucin o de un organismo pblico o privado. En esto es- triba la diferencia con la instancia, que es un modelo de solicitud dirigido siempre a un or- ganismo pblico, es decir, a la Administracin. Cuando la solicitud se presenta en un organismo pblico, se puede llamar tambin ins- tancia. Partes de una solicitud Encabezamiento: aparecer la identificacin del solicitante. Cuerpo: contiene la peticin que hace el solicitante con las razones y motivos en los que se apoya. El cuerpo suele dividirse en dos partes: Exposicin: suele empezar por la palabra expone en letras destacadas; en la lnea o lneas siguientes aparecer la explicacin del motivo o motivos por los que se for- mula la solicitud; acabada la exposicin de los motivos, en una lnea aparte, aparece- r una de las siguientes frmulas, que introduce la segunda parte del cuerpo: Por esto / por todo esto... Por esta razn / por estas razones... De acuerdo con todo lo anterior... Solicitud: comienza con frmulas como solicita/solicito, en letra destacada. A con- tinuacin aparecer la exposicin clara de la solicitud o de las peticiones que se for- mulan. Final: puede estar constituido por los siguientes apartados: Relacin ordenada de los documentos que el solicitante adjunta para fundamentar su solicitud, si los hubiera. Este apartado ir precedido de una frmula del tipo: Con esta solicitud se adjuntan los siguientes documentos: Indicacin del medio por el que el interesado o interesada quiere recibir la notifica- cin de respuesta, as como el lugar de la notificacin (carta certificada, fax, etc.). Fecha y lugar en los que se formaliza la solicitud. Firma del solicitante. rgano, persona o centro administrativo al que se dirige la solicitud.
Pxina 66 de 74
Modelo de solicitud .....................................................................................................con DNI n.....................................
A esta solicitud se adjuntan los siguientes documentos: 1 ............................................................................................................................................................................................ 2 ............................................................................................................................................................................................ 3 ............................................................................................................................................................................................ 4 ............................................................................................................................................................................................
Para efectos de notificacin, el /la interesado/a seala como medio preferente: ............................................................................................................................................................................................... y como lugar: ...............................................................................................................................................................................................
Lugar, ___ de ___________ de 20__
Firma
Persona y rgano a donde se dirige la solicitud
Pxina 67 de 74
Secuencia de actividades S81. En la siguiente solicitud, identifique los diferentes apartados sealados antes.
Marina Pan Seco, con DNI n 32.323.322 A
Expone:
Que el pasado da 05/11/96 se encontraba de visita por Lugo y aparc su veh- culo en la calle Loureiros, en la acera donde se encuentra el parque de los Enamorados.
Que el vehculo estacionado no afectaba al trfico de la calle ni entorpeca la entrada a dicho parque.
Que aunque la rueda delantera izquierda tocaba la lnea amarilla, el espacio in- vadido era mnimo y no se poda considerar que el coche estuviese aparcado delante del vado permanente de entrada al jardn.
Que en todo caso, considera abusiva la multa de 75 euros impuesta por los agentes de la polica local.
Que la interesada puede probar que en diecisis aos de conductora nunca se le impuso ninguna multa.
De acuerdo con lo anterior, solicita:
La liberacin de pagar dicha multa por ser la primera vez que ocurre, o cuando menos, un descuento en la cuanta de esta.
A esta solicitud se adjuntan los siguientes documentos:
1. Fotocopia del resguardo de la multa 2. Certificado de trfico de que la interesada nunca tuvo que pagar multas.
Para efectos de notificacin la interesada seala como medio preferente el correo certificado y como lugar su domicilio en ra Restollal 93. CP 17702 de Santiago de Compostela Lugo, 08 de noviembre de 1996
g
ILMO. SR. ALCALDE DEL AYUNTAMIENTO DE LUGO
Pxina 68 de 74
S82. Elabore una solicitud dirigida al responsable de su centro de estudios en la que le pida una convocatoria extraordinaria por no poder presentarse a las pruebas de evaluacin ordinaria el da sealado.
S83. Elabore una solicitud en la que exponga su inters en ser incluido o incluida en un curso de electricidad organizado por la empresa en la que trabaja. Procure que su trabajo final se atenga a las normas de presentacin de escritos.
Pxina 69 de 74
Texto 17: O relato curto unha narracin mis breve que novela, que se caracteriza por centrarse nunha nica his- toria, normalmente de carcter fantstico e na que interveen poucos personaxes.
O ingls O caso aconteceu na Pampa Central da Repblica Arxentina e no tempo da guerra de Cuba. Era eu daquela un delicado rapaz de doce anos, aflixido pola morria das paisaxes nativas, acabadas de deixar, e pola tristura dos campos en que me va forzado a vivir. Quizais o sangue marieiro dos meus antepasados foi o causante da mia afeccin a debuxar barcos. E nas paredes da tenda do meu pai foron aparecendo, pintados da mia man, os barcos da escuadra espaola, que eu consideraba tan poderosa como calquera outra do mundo. Para representar mellor a fortaleza dos nosos navos sempre lles poa das chemineas de mis, todas: un fume mouro, terri- blemente trxico. E logo, debaixo de cada barco, campaban letreiros fachendosos, ditados pola fogaxe patrioteira: Ai do que se poa por diante!. Non hai que poida. Para todos vs abonda un de ns.... O ingls don Guillerme viaxaba sempre con dous gauchos e moitos cabalos. Cada vez que baixaba das sas terras de Ro Negro durma na nosa casa. Era home de corpo grande, pel clara, louro de pelo, ollos azuis e maneiras pouco fidalgas, e no cinto de coiro lucalle sempre un revlver con empuadura de ncara. Cando don Guillerme reparou nos meus debuxos escachou de risa, e entn correspondn a tal ofensa con ditos alporizados que aumentaron a sa ledicia. Cantas veces pasou por al don Guillerme tantas veces me fixo rabiar; mais eu saba que o triunfo na guerra de Cuba me dara forzas dabondo para esmaga-la fachenda daquel ingls repugnante. O coecido desastre de Santiago de Cuba, onde a escuadra espaola foi afundida polos americanos, derrubou as mias ilu- sins, e non sera doado describir agora o infinito desespero en que me vin perdido. Por aqueles das pasou o ingls, e dodo quizais da mia tristura xa non se burlou dos meus barcos; pero feriume con estas palabras sarcsticas: - Agora tnde-la escuadra submarina mis grande do mundo... Endexamais dixese don Guillerme semellante cousa, pois no mesmo intre decidn asasinalo. Ouh, o plan criminal era o demo! No fo das das da noite entrara de esguello no cuarto do meu inimigo. Andando amodio, no bico dos ps, chegara cabo do leito e de speto, zas!, espetaralle un coitelo na gorxa. Aquela noite deiteime cos ollos ben abertos, apreixando na man o coitelo de mata-los carneiros. O reloxo do comercio tardou tanto en da-las das que fun vencido polo sono. Cando espertei bata o sol no lombo da Pampa. O ingls salvrase de milagre. Rodrguez Castelao, A. Retrincos. (adaptacin)
Outra vez. Por favor, outra vez non. Xa era a terceira vez en cinco das que lle pasaba, sar do ascensor e atopar un portal dis- tinto de cada vez. Este era escuro, o tpico felpudo que a da entrada do ascensor baixando dous banzos ata a porta. A tpica xardineira con plantas de plstico a un lado. Mirou nas caixas do correo. Al estaba unha caixa do correo co nome seu, esa non era a sa caixa do correo. A ver se haba correspondencia. Non haba nada. Mecagoental, deulle un pequeno golpe coa man. Era para cabrearse. Que o portal da ta casa cambie constantemente, a algns construtores habaos que fusilar. Camiou por riba do felpudo. Abriu a porta e sau ra. O terrible que ata agora sempre o atopara cambiado cando saa do piso, pero calquera da poda cambiar estando el fra e se cadra logo non saba dar coa sa casa. Cambiara tamn a facha- da do edificio? E o nmero? Volveu atrs lixeiro. 78. Non, claro, o nmero non poda cambiar, Se non como lle haba chegar a correspondencia? Claro que ultimamente estballe a chagar moi pouca correspondencia. Quen saba, se cadra tamn cam- biaba o nmero. E que diran os outros vecios dos cambios? Calquera saba, naquel edificio un nunca daba coecido aos vecios, un sempre va caras novas. Seguramente era xente que alugaba piso por unha tempada ou por meses. Uns vian e outros an, sempre caras novas. Se cadra nin se decataban. Si. Inda bo , se quedaba na ra sen poder entrar polo menos non poda perder os carns. Nunca se saba, igual nunca suceda pero se suceda non quedar na ra sen os papeis sequera. Quen lle cre a un se non leva carn? Apalpou o vulto da carteira na chaqueta. Mirou a hora, apurou o paso, xa era algo tarde. Suso de Toro, S. Tic tac.
Pxina 70 de 74
Memoria Roxelio. A voz da nai chamndoo desde a cocia facao sentir mis a gusto entre as sabas quentes. Que gusto as sabas lim- pas e planchadas. As do cuartel eran mis speras. Que ben se estaba. Cantas horas levara durmindo? A cabeza sorrinte da nai apareceu asomada na porta entreaberta. A ver, langrn. Vas pasar o permiso enteiro durmindo. Colleu unha zapatilla do chan e fixo como que lle arreaba con ela, el cubriuse debaixo das mantas. Vea, que ts o almorzo na mesa. Destapouse e viu un pedazo da bata encarnada da nai sando pola porta. Aquela tarde tia que xogar un partido cos compaeiros e pola noi- te levar a Charo ao baile. Tia que aproveitar os das de permiso. Querera Charo ir ao ro? Tia que mercar preservativos antes de ir xogar o partido. Ergueuse, puxo a bata verde e calzou as zapatillas. Sau. Na cocia a sa muller quentaba o caf mirando distrada para a cafeteira no lume de butano. Ensinouche as notas o rapaz?, dxolle. Sentou na mesa detrs dela, acariou cos dedos o borde da cunca de porcelana, non, dixo. A figura de Charo era fraca e remataba nunha cabeza despe- luxada de cabelo entre medias loiro e cincento. Como adelgazara cos anos. Outras mulleres engordan cos aos e os prees, Charo adelgazara. Pasou as mans pola barriga que lle caa por riba do cinto. Ela sacou a cafeteira do lume e colleu o cacharro do leite na outra, deu volta e botoulle na cunca o leite primeiro e despois caf. El botou un par de culleradas de azucre e empe- zou a remexer cando sentiu que o chamaban desde a ra, Roxelio. Asomouse, eran Fito e Mocos que miraban para arriba coas carteiras dos libros na man. Xa vou, dixo. Colleu o bocadillo de enriba da mesa. Espera dixo a nai-, embrlao un papel que vas manchar os libros. Todos os das cho teo que dicir. Colleu a pxina do xornal que lle deu a nai e embrolou lixeiro o bocadillo. Gardouno na carteira e sau da cocia correndo e facendo o rudo do motor dun coche. Sentiuse bater a porta de f- ra. Baixaba as escaleiras a modo agarrndose do barandal cunha man e axudndose co caxato no outra, a despacio, Roxe- lio, a despacio. Suso de Toro
Na web [http://www.infimos.net] poder ler estes contos nfimos:
Van Gogh Van Gogh era un holands que se dedicou pintura. Non se a dedicar msica con ese odo... non? Francisco Rozados
Vellez Decatouse de que era vella unha noite de treboada cando, en lugar de asustala, o bruar do vento entre as rbores da horta se converteu na sa nica compaa. Celia Recarey
Pxina 71 de 74
Texto 18: Comunicacin personal: carta de recla- macin (aspectos tericos) Es un tipo de carta comercial en la que el cliente expone una queja al proveedor con objeto de conseguir una solucin a un problema surgido y que se le expone. En cuanto a la presentacin de la carta, debe ser cuidada. En su cuerpo se deben dife- renciar perfectamente dos partes: En la primera se expondr claramente la queja o reclamacin por la que enviamos el escrito. En la segunda se pedir la reparacin de los daos sufridos o la adecuacin a los pactos previamente acordados. Este tipo de cartas deben elaborarse con mucho tacto y siempre sin perder el respeto a las personas, sean culpables o no. Hay que tener en cuenta que muchas veces la persona a la que se le enva la carta no es la responsable del problema. Aqu le proponemos un ejemplo de carta de reclamacin: el librero le enva una carta a la editorial para comunicarles que en el paquete recibido se detectaron varios ejemplares deteriorados.
Librera El Estudiante C/ Grande, 22 999 211 354 Edicins Nova Terra Rosala de Castro, 478 888 872 707 15960 Ribeira
2 de febrero de 2009 Estimados seores: Hoy por la maana nos ha llegado, por fin, el material que les habamos pedido en la carta del da 20/09/08. Mediante este pedido solicitbamos los siguientes productos: 100 ejemplares del diccionario BOXIS 2000. 100 ejemplares del ATLAS DE GALICIA 2000. 20 ejemplares del libro de lectura para nios/-as PRIMERAS LETRAS. Por causas que desconocemos y que la empresa de transportes no ha sabido precisar, el envo ha llegado mojado a nuestras instalaciones. Por este motivo no podemos poner a la venta dicho material. Nuestra opcin es devolverles a portes debidos todo el material para que ustedes, en un plazo lo ms corto posible, repongan la mercanca. Debido a la gran aceptacin entre el pblico de estos libros, solicitamos la mayor eficacia en la reposicin, con el fin de que este incidente afecte lo menos posible a nuestros clientes. Atentamente: g
Mario ngel Gonzlez
Pxina 72 de 74
Secuencia de actividades S84. Indique las partes en las que se puede dividir la siguiente carta de reclamacin (reclamacin y peticin de reparacin de daos).
C/ Boavista, 16 36116 - Ourense Fbrica de zapatos M. Lpez Polgono Industrial Turia-2 Nave 2B
ASUNTO: Reclamacin Nuestra referencia: B/5 Su referencia: T-02/05
Ourense, 15 de Mayo de 1999
Estimados seores: Nada ms recibir el pedido que les solicitamos, comprobamos que el nmero de pares de zapatos de piel de caballero con referencia C/712 es inferior al solicitado. En el pedido que se les hizo el da 15 de abril con nmero 1.209 se les pidi la cantidad de 20 pares de los nmeros desde el 40 hasta el 44, ambos incluidos, y ustedes enviaron 20 pares de los nmeros 41 y 43. Faltan, por lo tanto, los zapatos correspondientes a los nmeros 40 y 44. Contamos con que nos enven los pares que faltan lo antes posible debido a la buena venta que este modelo est teniendo entre nuestros clientes. Esperamos su contestacin urgente y pedimos disculpas si la confusin se ha debido a una redac- cin ambigua por nuestra parte. Atentamente: g
Amalia Tnez
Recuerde que puede utilizar las hojas de reclamacin, si fuera necesario, en todo tipo de establecimientos pblicos: supermercados y grandes superficies, cafeter- as, farmacias, pticas, tiendas de moda, libreras, discotecas, salas de juegos...
Pxina 73 de 74
Texto 19: La comunicacin personal. La instancia (aspectos tericos) Como ya se dijo en el texto 16, la instancia es un documento mediante el cual realizamos una peticin escrita a alguna de las administraciones pblicas: local (un ayuntamiento), autonmica (un organismo dependiente de una comunidad autnoma, Xunta de Galicia), o central (un organismo dependiente del gobierno central, por ejemplo, la Polica Nacional). El lenguaje de la instancia debe respetar de forma estricta unas determinadas normas: En cuanto a la lengua, no se deben usar coloquialismos y hay que utilizar las frmulas y abreviaturas propias del lenguaje administrativo. En cuanto al tratamiento empleado, dependiendo de los protocolos, debe usarse el tra- tamiento que merece la persona a quien va dirigida. En cuanto a la forma de presentacin, las partes y el orden en que se presentan siempre es fijo en todas las solicitudes. Vemoslo a continuacin. Encabezamiento Datos personales de quien hace la solicitud a la Administracin: Nombre y dos apellidos. Lugar y fecha de nacimiento. Profesin. Direccin. Telfono. Nmero del DNI Cuerpo o comunicacin Esta parte contiene la peticin que hace la persona solicitante con las razones y motivos en los que se apoya. El cuerpo se divide normalmente en dos grandes apartados: Exposicin. En ella aparece el motivo de la peticin. Esta parte va precedida por la pa- labra Expone (o Expongo), escrita en letras destacadas y seguida por dos puntos y apar- te. En las lneas siguientes aparecer el motivo en el que se apoya la peticin. Si los motivos fueran varios, aparecen separados e introducidos por Que. Solicitud. Aqu aparece el contenido concreto de la peticin. Este apartado acaba con la frmula Solicita (o Solicito) escrita en letras destacadas. Si se fija en la persona del verbo, observar que las instancias, igual que las solicitudes, se redactan en primera o tercera persona del singular. Final Consta de los siguientes apartados: Lugar y fecha en los que se hace esta solicitud. Firma del solicitante. Cargo de la Administracin a quien se dirige la instancia. En este apartado debe indi- carse el organismo del que es mximo responsable, escrito siempre en letras destaca- das, y tampoco se debe olvidar que el cargo debe llevar la forma de tratamiento corres- pondiente.
Pxina 74 de 74
Esquema de una instancia
Secuencia de actividades S85. Elabore una instancia mediante la cual solicita su inclusin en unas pruebas de seleccin de personal del Sergas. Compare su instancia con el modelo y corrija los errores que considere que haya cometido.