1

POVIJEST UMJETNOSTI I KULTURNO-POVIJESNA BATINA

Za 4. razred


Zanimanje: hotelijersko-turistiki tehniar


Peto nastavno pismo


NASTAVNA CJELINA


ARHITEKTURA












Autor: Nada Toli, prof.

















Osijek, 2009.

2





S A D R A J



Stranice


ARHITEKTURA, peto nastavno pismo................................... ................................................ 1


S A D R A J ....................................................................................................................... 2


1. VRSTE ARHITEKTURE................................................................................................... 3
1.1. Nastanak ....................................................................................................................... 3
1.2. Materijali...............................................................................................................................................4

2. TRADICIONALNA ARHITEKTURA.............................................................................4
2.1. Tradicionalne konstrukcije................................................................................................4

3. MODERNA ARHITEKTURA...........................................................................................6
3.1. Moderne konstrukcije.........................................................................................................................6





Literatura za produbljivanje znanja..................................................................................................................7

KONTROLNA ZADAA.........................................................................................................................8





3


1. VRSTE ARHITEKTURE

1.1. Nastanak

Arhitektura je vrsta likovne umjetnosti koja se izraava
oblikovanjem prostora.
Razlikuje se od ostalih likovnih umjetnosti po tome to ona uvijek
ima konkretnu namjenu, svrhu u svakidanjem ivotu ovjeka.

Razlikujemo tri skupine graevina prema namjeni :
- profane stambene i ostale drutvene
graevine svakodnevne namjene
- sakralne - vjerske
- obrambene ili fortifikacijske.
esto ova podjela nije jasno odreena, odnosno namjene se mogu
meusobno ispreplitati.

Graditeljstvo se je javilo posljednje meu likovnim umjetnostima.
Slike i figurice nalazimo ve u paleolitu, ali tada ovjek jo ne
gradi nastambe, nego se samo sklanja u povremene prirodne
zaklone, to je u vezi s njegovim nomadskim nainom ivota. Tek
u neolitu, kada ga obraivanje zemlje bude vezalo za jedno
mjesto, poeti e graditi prve nastambe. Te nastambe se grade od
materijala koji se zatekne na terenu, a njihov oblik ovisi o reljefu i
klimi podruja na kome se grade. Tako se u nizinskim podrujima
grade kolibe od iblja i blata, u brdovitim predjelima zemunice,
ukopane u zemlju, a u blizini vode sojenice, koje su koljem
izdignute za zatitu od plavljenja. Sve su jednoelijske, tj. imaju
samo jednu prostoriju.




Istarska tradicijska kua od kamena









Upamtite :

to je arhitektura?



Kako se razlikuje arhitektura od
ostalih likovnih umjetnosti?









Kada se javlja arhitektura?






































4



1.2. Materijali

Graevinski materijal je odluujui za konstrukciju i izgled
graevine, pa cijelu povijest graditeljstva dijelimo prema
materijalima na :
- tradicionalno graditeljstvo koristi prirodne
materijale ( drvo, kamen, zemlja, itd.)
- moderno graditeljstvo beton, staklo, elik

Kamen je jedan od najstarijih graevinskih materijala, koji i
danas nalazi primjenu u graditeljstvu. U povijesti je uglavnom
sluio za gradnju reprezentativnih graevina (palae, hramovi, i
sl.). Moe biti koriten kao neobraeni kameni blok ( neolitski
megaliti), pravilno klesan u kvadre, djelomino klesan
(starohrvatske crkvice), lomljen ili namjerno grubo klesan
(rustika).

Drvo je prirodni materijal koji se koristi u obliku greda i dasaka.
Njegova je primjena vrlo stara i vrlo raznolika.

Zemlja je sigurno najstariji graevni materijal : najprije kao blato
povezano ibljem, a zatim stavljano u kalupe i sueno na suncu,
kasnije peeno u kalupima ( opeka).

Beton je moderan industrijski materijal koji se pravi od ljunka,
pijeska, cementa i vode. Tako napravljena masa se lijeva u drvene
kalupe. esto se u betonsku masu stavljaju ojaanja od elinih
ipki ( armirani beton) ili eline mree (prednapregnuti beton).


2. TRADICIONALNA ARHITEKTURA


2.1. Tradicionalna konstrukcija

Povijest tradicionalne arhitekture, a to su graevine graene od
prirodnih materijala, traje od neolita neprekinuto do danas, jer i
danas se ovi materijali primjenjuju u graditeljstvu.
Tradicionalnom konstrukcijom nazivamo odnos izmeu tereta
(gornja granica graevine graene od prirodnih materijala) i
nosaa tereta ( bone granice ).
Krov moe biti jednoslivan, dvoslivan i vieslivan.
Nosai tereta su zidovi i stupovi. Visina i debljina zida, kao i
veliina otvora u njima ovisi o tome koliko je teak teret koji nosi.
Stup je samostalni nosa, krunog presjeka koji slobodno stoji u
prostoru, a obino se sastoji od baze, trupa i kapitela. Vrlo esto je
on i vana dekoracija graevine.
Stub je samostalni nosa koji je etvrtast u presjeku.







Upamti :

Kako dijelimo graditeljstvo prema
materijalima?



Koji su prirodni graevinski
materijali?

































Upamti :

to je tradicionalna konstrukcija?



Koje dijelove ima stup?



Koja je razlika izmeu stupa i
stuba?


5


Stupovi mogu biti razliito meusobno povezani. Kada su
povezani ravnom gredom onda moraju biti postavljeni vrlo gusto
jedan do drugoga, jer se teret prenosi ravnomjerno, to znai i na
stup i na gredu gdje je stup ne podupire, pa u tom sluaju moe
doi do pucanja grede.
Vezivanje stupova polukrunim lukom na ravnomjerniji nain
rasporeuje teret, pa razmak meu stupovima moe biti vei, ali
samo toliki da ne ugroava tjeme luka, koje moe pui ako je
raspon luka prevelik.
Kada se stupovi veu iljastim ili lomljenim lukom, onda se tjeme
izbjegava i razmak izmeu stupova moe biti maksimalan.
Dva stupa koja su povezana lukom nazivamo arkada.

Teret u tradicionalnoj konstrukciji moe biti ravan ( strop) ili
sferni, odnosno zakrivljen ( svod i kupola).
Bavasti svod ima oblik poluvaljka i vrlo je teak teret za nosae.
U takvim graevinama zidovi moraju biti masivni i bez veih
otvore.
Krini svod nastaje poprenim sjecanjem dva bavasta svoda
kada se teret prenosi na etiri stupa nosaa.
Krino rebrasti svod nastaje kada se rebra koja nastaju kod
krinog svoda ojaavaju rebrima. Ovaj nain omoguuje
najpravilniji nain prenoenja tereta na stupove, ime zidovi
postaju rastereeni. Zbog toga graevina moe biti vrlo visoka, s
tankim zidovima i velikim otvorima, a to sve znai poveanje
unutarnjeg prostora. Ovakve konstrukcije imaju potpornje ili
kontrafore, odnosno kontraforne sustave ( sustav stubova i lukova)
postavljene s vanjske strane, koji jaaju zid.
Kupola je svod koji ima oblik uplje polulopte. Obino se podie
iznad centralnih tlocrta ( kvadratni ili kruni tlocrt).




ibenska katedrala









Uoi :

Kako stupovi mogu biti povezani?






to su arkade?





to je bavasti svod?





Koje su prednosti krino-rebrastog
svoda?




to je kontraforni sustav?

to je kupola?


























6


3. MODERNA ARHITEKTURA

3.1. Moderne konstrukcije

Moderno graditeljstvo zapoinje uporabom betona kao graevnog
materijala poetkom 20.st.
Izmeu tradicionalne i moderne konstrukcije postoji bitna razlika :
u betonskim konstrukcijama ne postoji krov kao teret graevini,
pa onda ni zidovi nisu nosai. Zidovi su pregrade izmeu
unutarnjeg i vanjskog prostora, kao i izmeu pojedinih prostorija u
unutranjosti graevine.
injenica da zidovi nisu nosai, nego samo pregrade, omoguuje
da oni budu vrlo tanki, s velikim otvorima, ostakljeni, itd. grade se
konstrukcije koje iskoritavaju prostor u visinu, tj. etano. Upravo
je ovo jedan od razloga zato su betonske konstrukcije pronale
tako iroku primjenu u velikim urbanim cjelinama : na relativno
malom prostoru dobivamo veliku iskoritenost unutarnjeg
prostora.
Moderna arhitektura je promijenila i shvaanje ljepote u itavoj
suvremenoj umjetnosti, a osobito u podruju dizajna. Naime,
moderne graevine su osloboene svake dekoracije, one ljepotu
trae u savrenoj funkcionalnosti.




Hotel Osijek, Osijek








Upamti :

to je to moderna koonstrukcija?



U emu je bitna razlika izmeu
moderne i tradicionalne
konstrukcije?



Uoi :

Koje su prednosti moderne
konstrukcije?